Mariusz Tomasz Korejwo

Dożynki centralne Olsztyn’78przebieg uroczystościEcha Przeszłości 8, 193-208

2007

ECHA PRZESZŁOŚCI VIII, 2007 PL ISSN 1509-9873

Mariusz Tomasz Korejwo Archiwum Państwowe w Olsztynie

DOŻYNKI CENTRALNE OLSZTYN ’78 - PRZEBIEG UROCZYSTOŚCI

D ożynki m ają głęboki sens dlatego, że są one elementem m obilizującym społeczeństwo

do prac społecznych.E. Gierek1

Dożynki, tradycyjne święto wsi, zawłaszczone zostało w Polsce Ludowej przez p artię kom unistyczną i przekształcone przez n ią w świecki cerem oniał państw ow y2. Podobnie ja k scentralizow ane s tru k tu ry a p a ra tu partyjnego i państwowego, dożynki posiadały swoją h ierarch ię: celebrow ała je każda wieś, ale w ażniejsze były dożynki „gm inne”, a jeszcze w ażniejsze - „powiato­we”. N a szczycie h ierarch ii znajdow ały się „dożynki cen tra ln e”, im preza abso­lu tn ie m iejska, której właściwym i oficjalnym „gospodarzem ” był parad o k sa l­nie sek re tarz p a r tii robotniczej, podczas gdy teoretycznie przewodzący rucho­wi ludowem u tow arzysze sojuszniczego stronn ictw a ludowego3, zadowolić się m usieli ro lam i statystów w obrzędzie.

W Polsce za czasów rządów (1956-1970) W ładysław a G om ułki dożynki ogólnopolskie odbywały się n a w arszaw skim stadionie X-lecia. E dw ard Gie­rek przeniósł uroczystość poza stolicę: zanim zaw itały do O lsztyna, gościły m .in. w Płocku, Poznaniu , K oszalinie i Lesznie. Za każdym razem w yznacze­nie m iejsca obchodów stanow iło nobilitację dla m iasta , rodzaj nagrody dla lokalnych władz oraz olbrzym ią szansę rozwojową dla regionu. Nie inaczej było w przypadku O lsztyna: rok 1978 zapisa ł się w h isto rii m iasta jako rok

1 „Gazeta Olsztyńska” (cyt. dalej: GO) nr 8256, 11 IX 1978 r., Bohaterom trudu rolniczego,s. 4.

2 Wykorzystywanie dożynek do celów państwotwórczych miało miejsce również w II RP, patrz np.: Dziesięciolecie Polski Odrodzonej 1918-1928, Warszawa 1933, s. 35.

3 Zjednoczone Stronnictwo Ludowe.

194 Mariusz Tomasz Korejwo

bezprecedensowego ożywienia budowlanego. D zia łan ia inw estycyjne odm ie­niły m iasto i w dużej m ierze przesądziły o jego w yglądzie i ch arak terze4.

Przez dw a wrześniow e dni m iasto i województwo gościły najw ażniejsze osoby w państw ie; były obecne w ogólnokrajowych m ediach, stając się tym sam ym obiektem zain teresow ania całej Polski.

O lsztyn skup ia ł uw agę władz centralnych już w m iesiącach przygotow ań do dożynek, stając się celem nadzwyczaj licznych odwiedzin jej p rzedstaw i­cieli. P rem ier P io tr Jaroszew icz wspólnie z m in istrem Leonem Kłonicą wizy­tow ały województwo olsztyńskie w kw ietniu. I sek re tarz KW PZPR w O lszty­nie E dm und Wojnowski i wojewoda olsztyński Sergiusz Rubczewski złożyli im wówczas rap o rt z prac przygotowawczych do dożynek5. W lipcu do O lsztyna przyjechał w iceprem ier Kazim ierz Secomski, zwiedzając inwestycje dożynko­we: halę widowiskowo-sportową, stadion, pawilony handlow e oraz m odernizo­w ane ulice6. Nieco później do stolicy W armii i M azur przybyli sekretarze KC: R yszard Frelek, Jerzy Łukaszewicz i Józef Pińkow ski7, którzy wysłuchali re la ­cji o postępach robót przedożynkowych. Pod koniec sierpnia w Olsztynie po­nownie pojawił się Jaroszewicz, by w tow arzystw ie Wojnowskiego, Rubczew- skiego oraz prezydenta m iasta M arka Różyckiego i sek re tarza KM PZPR w Olsztynie A leksandra Oniszczuka, obejrzeć nowy m ost n a Łynie8.

Im prezę głów ną dożynek, zlokalizow aną n a specjalnie w tym celu w ybu­dowanym stadionie, organizow ano z pełną świadom ością, że będzie to n a j­w iększa uroczystość dożynkowa w dziejach PRL. Pięć tysięcy wykonawców, k ilkanaście o rk ies tr i kapel, dw adzieścia pięć tysięcy widzów n a stadionie zostało pom nożonych przez odbiorców tran sm ito w an e j n a żywo przez radio i te lew izję uroczystości. Im prezę szybko zakw alifikow ano jak o sukces, m imo tego, że o rgan izato rzy zm uszeni zostali do sk rócen ia jej program u. N a w spólnym posiedzeniu M iejskiej R ady N arodowej w O lsztynie oraz Ko­m ite tu M iejskiego PZPR w O lsztynie, W ojnowski z d u m ą mówił: I s e k r e ta r z K C P Z P R tow . E d w a r d G ierek w y r a z i ł w y so k ą ocenę z a s to p ie ń p r z y g o to w a ń d o D o żyn ek C e n tra ln ych [...] p o z y ty w n e b y ły ró w n ie ż oceny s e k re ta r zy k o m ite ­tó w w o jew ó d zk ich [...] g r a tu lo w a li n a w e t ci, k tó rz y n a p o c z ą tk u n ie w ie r z y li9.

4 M. T. Korejwo, Dożynki Centralne Olsztyn’78, przygotowania do uroczystości centralnych, „Komunikaty Warmińsko-Mazurskie”, 2007, nr 1.

5 GO nr 8130, 11 IV 1978 r., Wizyta prezesa Rady Ministrów Piotra Jaroszewicza w Olsztyńskiem, s. 1.

6 GO nr 8204, 12 VII 1978 r., Wicepremier K. Secomski przebywał w Olsztynie, s. 1.7 GO nr 8210, 18 VII 1978 r., Narada wojewódzkiego aktywu politycznego. Szansa, która

wykorzystujemy, s. 1- 2; GO nr 8220, 29/30 VII 1978 r., Wspólnym trudem pięknieje Olsztyn, s. 1.8 GO nr 8241, 24 VIII 1978 r., Premier Piotr Jaroszewicz w Olsztyńskiem. Uznanie zobo­

wiązuje do wzmożenia wysiłku, s. 1-2.9 APO 1278/16, Protokół nr 5/78 z przebiegu obrad Komitetu Miejskiego PZPR w Olszty­

nie i Miejskiej Rady Narodowej w Olsztynie z dnia 4 XI 1978 r.; Informację o tym, że „władze centralne i wojewódzkie wysoko oceniły stopień przygotowań [do Dożynek Centralnych]” przyję­ła na swym pierwszym po dożynkach posiedzeniu Egzekutywa Komitetu Miejskiego PZPR w Olsztynie, patrz: APO 1167/41, Protokół z posiedzenia Egzekutyw KM PZPR w Olsztynie z dnia 19 września 1978 r., s. 6.

Dożynki centralne Olsztyn ’78 - przebieg uroczystości 195

N a sukces ten w łodarze wojew ództw a i m ia s ta pracow ali przez k ilk a m ie­sięcy.

Potężna m achina organizacyjna dożynek ruszy ła w styczniu 1978 roku, a sform alizow anie działań nastąp iło z końcem lutego, czyli w m om encie u konsty tuow ania się K om itetu Dożynkowego. N a jego czele s tan ą ł E dm und W ojnowski10. Obszerny, kilkudziesięcioosobowy sk ład owego ciała w skazyw ał na rozm ach i wagę zadania. Polityczną odpowiedzialność n a m iejscu ponosił przede w szystkim K om itet Wojewódzki PZPR, k tóry w iosną 1978 roku został wzmocniony kadrowo. W sk ład S ek re ta ria tu KW i jego P lenum powołana została Czesław a Bam browicz, p ias tu jąca uprzednio funkcję k ierow nika Wy­działu Ekonomicznego KW PZPR w L esznie11.

O lsztyński K om itet Wojewódzki PZPR wyznaczył osoby odpowiedzialne za poszczególne p u n k ty program u przygotow ań dożynkowych, nadzorow ał prace, recenzow ał postępy i często w formie bardzo lakonicznych, ale i w ład­czych „postanow ień” w ym uszał określone działania . S kala w ładzy organów party jnych była rów nie szeroka ja k nieokreślona. N a szczeblu S ek re ta ria tu KW pow staw ały zalecenia najbardziej ogólnikowe (koń czyć te z a d a n ia w m ie ­śc ie i w o je w ó d z tw ie , k tó re n ie z o s ta ły d o ko ń ca d o p ra c o w a n e), ja k i n a jb a r­dziej drobiazgowe (w y p ro d u k o w a ć m a łe se rk i z e ty k ie tą d o ży n k o w ą ).

10 Poza Wojnowskim w skład Komitetu wchodzili: Jadwiga Tkacz (zastępca kierownika Wydziału Pracy Ideowo-Wychowawczej KC PZPR); Witold Stasiński (zastępca kierownika Wy­działu Rolnego i Gospodarki Żywnościowej KC PZPR); Mieczysław Solecki (I zastępca ministra rolnictwa); Stanisław Milcarek (zastępca kierownika Wydziału Kultury KC PZPR); Mieczysław Grabek (kierownik Wydziału Propagandy NK ZSL); Waldemar Michna (kierownik Wydziału Ekonomiczno-Rolnego NK ZSL); Aleksander Syczewski (wiceminister kultury i sztuki); Franci­szek Tekliński (wiceminister rolnictwa, prezes CZRSP); Józef Paluch (I wiceprezes zarządu CZKR); Kazimierz Jarosz (I zastępca ministra przemysłu spożywczego i skupu); Józef Janczak (wiceprezes Centralnego Związku Spółdzielni Rolniczej SCh); Leszek Bednarski (I zastępca przewodniczącego Głównego Komitetu Kultury Fizycznej i Turystyki); Władysław Bielski (Wy­dział Prasy, Radia i Telewizji); Jerzy Górski (wiceprzewodniczący ZG ZSMP); Edward Górski (zastępca przewodniczącego Rady Głównej Zrzeszenia LZS); Roman Łoziński (st. Inspektor Wydziału Rolnego i Gospodarki Żywnościowej KC PZPR); Ryszard Rzetelski (st. Inspektor Wydziału Pracy Ideowo-Wychowawczej KC PZPR); Tadeusz Kolasiński (Wydział Pracy Ideowo- Wychowawczej KC PZPR); Tadeusz Rybicki (przewodniczący ZG ZZPR); Józef Łochowski (dyrektor Zespołu Samorządowo-Prezydialnego CZKR); Tadeusz Wiatr (CZKR); Stanisław Fryń (Pomorski Okręg Wojskowy Bydgoszcz); Józef Kijowski (prezes WK ZSL); Szczepan Styranow- ski (WK SD); Sergiusz Rubczewski (wojewoda olsztyński); sekretarze KW PZPR: Józef Mucha, Wincenty Chełchowski, Zbigniew Łotys, Włodzimierz Mokrzyszczak; Tadeusz Ulatowski (prezes WZKR); Aleksander Oniszczuk (I sekretarz KM PZPR Olsztyn); Mieczysław Bełcik (komendant wojewódzki MO); Mieczysław Łomanowski (członek Egzekutywy KW PZPR); wicewojewodo­wie olsztyńscy: Tadeusz Klus i Czesław Szadziewicz; Marek Różycki (prezydent Olsztyna), patrz: GO nr 8097, 1 III 1978 r., Pierwsze posiedzenie komitetu Centralnych Dożynek Olsztyn - 1978, s. 1.

11 APO 1141/140, Protokół nr 2/78 z posiedzenia Plenum KW PZPR w Olsztynie z dnia 22 III 1978 r. Bambrowicz odpowiedzialna była za organizację Dożynek Centralnych w 1977 r. Jej przeniesienie do Olsztyna stanowiło wyraz uznania dla niej, dla imprezy mającej miejsce w Lesznie, jak również stanowiło swojego rodzaju wskazówkę adresowaną do Olsztyna nt. jak mają planowane dożynki wyglądać.

196 Mariusz Tomasz Korejwo

K onkretną, m ozolną pracę adm inistracyjno - kon tro lną wykonywał Wo­jew ódzki Zespół ds. Przygotow ań Dożynek w O lsztynie, k tórym kierow ał wojewoda Sergiusz Rubczew ski12. Mocą decyzji Rubczewskiego w każdej gm inie pow stały G m inne B iu ra ds. Przygotow ania C entralnych Dożynek13. B iu ra odpow iedzialne były m iędzy innym i za opracow anie program u prac porządkowych i estetyzacyjnych n a podległym im teren ie. P rogram y były uchw alane n a sesjach ra d narodow ych, a ich w ykonanie reg u la rn ie kon­trolow ano. K ażda gm ina n ajp ierw co dw a tygodnie, n as tęp n ie zaś co ty ­dzień - w każdy p ią tek do godziny 10.00 - zobligow ana była do p rzekazy­w an ia telexem drobiazgowych m eldunków dotyczących w ykonanych p ra c14. Identyczny obow iązek naczelnicy gm in nałożyli z kolei n a podległych sobie sołtysów. Sam e m eldunk i stanow iły jed en z elem entów nadzoru n ad re a li­zacją p rog ram u estetyzacji. O ddzielną spraw ozdaw czością objęto czyny spo­łeczne.

Ponadto, przynajm niej dw ukro tn ie ,15 wojewoda olsztyński zarządził po­w szechny przegląd gm in, w celu u s ta le n ia s to p n ia re a liza c ji p ro g ra m ó w p o ­r zą d k o w a n ia i e s te ty za c ji [...] u ja w n ien ie n eg a ty w n yc h elem en tów , k tó re w c ze ­śn ie j n ie z o s ta ły u ja w n io n e [...] a w y m a g a ją u su n ię c ia 16. N iezależnie od tych w szystkich działań , funkcjonow ał doraźny tryb nakazowy, stosow any w razie potrzeby17.

Uruchomienie olbrzymiej m achiny biurokratyznej miało na celu obsłużenie gigantycznego program u porządkowania i inwestycji. Mimo zapewnień władz regionu, że chodzi o efekty trw ałe, prace skupiały się głównie w rejonach, które jak przewidywano, będą prezentow ane licznym gościom dożynkowym.

Im prezę główną dożynek wyznaczono n a niedzielę, 10 w rześnia. Dzień wcześniej I sek re tarz K om itetu C entralnego Polskiej Zjednoczonej P a rtii Ro­botniczej E dw ard G ierek, przekroczył granicę województwa, n a której miało m iejsce pierw sze se rd ec zn e spo tkanie E dw arda G ierka oraz P io tra Jaroszew i­

12 Decyzja Wojewody Olsztyńskiego z dnia 15 marca 1978 r. w sprawie powołania Biura Zespołu Wojewódzkiego ds. Przygotowania Centralnych Dożynek - Olsztyn ’78 i ustalenia jego zakresu działania.

13 Patrz np.: Decyzja Naczelnika Gminy w Dąbrównie z dnia 31 III 1978 r. w sprawie powołania Biura Gminnego ds. Przygotowania Centralnych Dożynek - Olsztyn 78 oraz zespo­łów roboczych i ustalenia zakresu działania.

14 Wojewoda Olsztyński do obywateli Naczelników Miast, Miast i Gmin oraz Gmin, Olsz­tyn, 2 V 1978 r.

15 20-24 czerwca i 7-12 sierpnia 1978 r.16 Pismo Wojewódzkiego Zespołu ds. Przygotowania Dożynek Centralnych Olsztyn ’78 do

obywateli Naczelników Miast, Miast i Gmin oraz Gmin, Olsztyn, 15 VI 1978 r.17 Przykładem takiego działania niech będzie pismo inspektora budowlanego Urzędu Gmi­

ny w Dąbrównie z 23 V 1978 r., w którym zobowiązywał on „Dyrektora Państwowej Komunika­cji Samochodowej w [Ostródzie i Działdowie - M.T.K.] do ustawienia koszy na śmieci przy przystankach autobusowych oraz utrzymania czystości i porządku na tych przystankach. Ter­min ustawienia śmietników [...] wyznaczam na dzień 8 czerwca br. z jednoczesnym uporządko­waniem tegoż terenu”.

Dożynki centralne Olsztyn ’78 - przebieg uroczystości 197

cza z m ieszkańcam i W arm ii i M azur18. K w adrans przed godziną d w u n astą dostojni goście zaw itali do PGR Bezledy. Pow itał ich z a im p r o w iz o w a n y wy­stęp zespołu p ieśn i i tań ca Bartoszyckiego K om binatu Rolnego oraz bu rza oklasków i kwiaty. C hlebem i solą w itali dostojników starostow ie dożynek: L eonard G adzinowski oraz A nastazja K alenik. S tarostom tow arzyszyli asy ­stenci młodzieżowi, a sekretarzow i i prem ierow i - żony. Funkcje rep rezen ta ­cyjne pełnił głównie Gadzinowski:

T o w a rzyszu I se k re ta r zu K C i to w a rzy s zu p re m ie rze ! Z g łę b i se rca w i ta m y w n a szy m k o m b in a c ie . S ta r o p o ls k im zw y c z a je m w i ta m y w a s boch n em ch leb a u zy sk a n y m z tegoroczn ych tru d n y ch , a le o b fity ch zb io ró w . P r zy jm ijc ie ten bo ­chen ch le b a w r a z z za p e w n ie n ie m , że n ie b ę d z ie m y s z c z ę d z il i tru d u , a b y p r z y ­sz łe z b io r y b y ły je s z c z e o b fitsze i je s z c z e b o g a ts z e 19.

Podczas tej wizyty, I sek re tarz obejrzał pola buraków , zwiedził w ystaw ę osiągnięć miejscowych gospodarstw , angażow ał się osobiście, dopytując po gospodarsku o w yniki prac polowych i hodowlanych. Ponadto, n as tąp iła po wielokroć pow tarzana w ym iana uprzejm ości: rolnicy dziękowali sekretarzow i za liczne zdobycze socjalne, ten zaś z uznan iem rzucił ob y w s zy sc y ta k g o sp o ­d a ro w a li!

Jeszcze tego sam ego dn ia G ierek przybył do O lsztyna. Zwiedził w ybrane dzielnice m iasta , obejrzał w łaśnie oddaną do uży tku halę widowiskowo-spor­tow ą przy alei Zwycięstwa oraz o tw arte dzień wcześniej w ystaw y płodów rolnych i gospodarki leśnej przy alejach Zwycięstwa i K alin ingradzkiej20. W ieczorem spacerow ał po olsztyńskiej starów ce: pod zam kow ą b ram ą gościa przyw itał dyrektor M uzeum W arm ii i M azur W ładysław O grodziński. D yrek­to r i sek re tarz wspólnie obejrzeli m .in. g runtow nie zm odernizow any am fite­a tr w zamkowej fosie. D yrektor O grodziński oprow adzał po zam ku. G ierek obejrzał m .in. ekspozycje sztuki ludowej oraz poświeconą walce o polskość W arm ii i M azur. W Sali K opernikańskiej złożył kw iaty pod s ta tu ą astrono­m a, a p r z y tk a n in ie z w y h a f to w a n y m i p r a w d a m i Z w ią z k u P o la k ó w w N ie m ­czech, E d w a r d G ierek [głośno - M.T.K.] c z y ta „ J e s te śm y P o la k a m i... Co d z ie ń P o la k n a ro d o w i s łu ży ... te p r a w d y są w c ią ż a k tu a ln e , J a k j e p rzy p o m in a ć ? pytał w przypływ ie refleksji. W izyta w m uzeum kończyła się w sali poświęco­nej dokonaniom okresu Polski Ludowej, w której O grodziński wręczył dostoj­nem u gościowi pam iątkow e m edale21.

18 Nie ma pewności, co do całokształtu itinerarium I sekretarza w trakcie trwania Doży­nek Centralnych. Informacje o konkretnym miejscu pobytu Gierka niewątpliwie traktowano jako informację poufną (tajną ?), brakuje jej nawet w wewnętrznej dokumentacji partyjnej. Media podawały jedynie wiadomości o oficjalnych punktach wizyty.

19 GO nr 8256, 11 IX 1978 r., Z wizytą u starostów, s. 5.20 GO nr 8256, 11 IX 1978 r., W przeddzień Święta Plonów serdeczne spotkanie Edwarda

Gierka i Piotra Jaroszewicza z mieszkańcami Warmii i Mazur, s. 1; ulica Kaliningradzka to dzisiejsza ulica Dworcowa.

21 GO nr 8256, 11 IX 1978 r., Prawdy Polaków wciąż aktualne, s. 5.

198 Mariusz Tomasz Korejwo

W niedzielę 10 w rześnia, oficjalny dzień I sek re ta rza K om itetu C en tra l­nego rozpoczął się od uroczystości w ręczenia odznaczeń państw ow ych. C ere­m onia m iała m iejsce w sali konferencyjnej K om itetu Wojewódzkiego przy ulicy Głowackiego 17. Przygotowano ją niezw ykle s ta ran n ie : precyzyjny, go­dzinowy sc e n a r iu sz22, zaw ierał m iędzy innym i szkic sali z oznakow anym i m iejscam i, rozlokow ania k w ia tó w cię tych , mikrofonów oraz stolików n a od­znaczenia. Poniew aż lis ta osób była długa (102 nazw iska), a czas uroczystości k ró tk i (40 m inut), dekorowanych podzielono n a trzy grupy, po jednej dla P io tra Jaroszew icza, H enryka Jabłońskiego oraz E dw arda G ierka. J a k dono­siła „G azeta O lsztyńska”, uhonorow ani państw ow ym i odznaczeniam i ludzie to bez w yjątku z a s łu ż e n i ro ln icy , p r a c o w n ic y p r z e d s ię b io r s tw i in s ty tu c ji w sp ó łp ra cu ją c yc h z ro ln ic tw e m 23.

Nic nie zostało pozostaw ione przypadkow i:24 wszyscy goście „orderowi” zakw aterow ani zostali dzień wcześniej w dopiero co oddanym do użytku hotelu Wojewódzkiego O środka Sportu i Wypoczynku n a rogu ulic Żołnier­skiej i Głowackiego. Zapewniono im m aksym alny kom fort. Zabezpieczonych zostało k ilka samochodów transportu jących gości z dworca PK P do hotelu, zarezerw ow ano dwudniowe pełne wyżywienie, wręczono zestaw dożynko­wych upominków, a naw et zorganizowano specjalny p u n k t fryzjerski. Każdy z gości otrzym ał drobiazgowy harm onogram , z którego wynikało, że pobudka w dniu 10 w rześn ia przew idziana została n a godzinę 6.00. Ś n iadan ie miało być spożyte do 7.15, a pieszy p rzem arsz do gm achu KW trw ać powinien najwyżej do godziny 8.00. Aż godzinę czasu przew idziano n a p rzy g o to w a n ie d o w ręczen ia o d zn a c ze ń , czyli u staw ien ie uczestników w trzy rzędy n a sali konferencyjnej KW. Bezpośrednio po uroczystości w ręczenia odznaczeń, ude­korow ani goście, szlakiem lim uzyny I S ek re ta rza , przew iezieni zostali au to ­k aram i a le ją Zwycięstwa n a stad ion OZOS-u25, gdzie zajęli m iejsca n a try b u ­nie honorowej (s tro n a p r a w a p a tr z ą c n a p ły tę bo iska , r z ę d y o d 1 6 d o 21 ).

Cerem onię w ręczenia odznaczeń otworzył E dm und W ojnowski, k tóry sk ładając m eldunek o realizacji czynu dożynkowego, podkreślił wagę, ja k ą w ładze regionalne przyłożyły do decyzji o p rzyznan iu Olsztynowi p raw a do organizow ania Dożynek C entralnych - d ec yz ję p r z y z n a ją c ą O ls z ty n o w i p r a w o z o rg a n izo w a n ia D o żyn ek C e n tra ln ych p r z y ję l iś m y ja k o z a s zc zy tn e w y ró żn ien ie i ja k o zo b o w ią za n ie d o p r z y g o to w a n ia w ia n a lic zącego s ię w o g ó ln o n a ro d o ­w y m boch n ie ch leb a [...]26. Po w ręczeniu odznaczeń głos zabrał E dw ard Gie­

22 Scenariusz dotyczący odznaczeń państwowych w dniu 10.09.1978 r. na Dożynkach Cen­tralnych Olsztyn 1978.

23 Decyzję o przyznaniu odznaczeń podjęła Rada Państwa, wśród przyznanych odznaczeń, były: Order Sztandaru Pracy I i II klasy, Krzyż Komandorski, Oficerski oraz Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, Złoty, Srebrny oraz Brązowy Krzyż Zasługi.

24 Dożynki Centralne - Olsztyn - 1978. Informacja dla osób zaproszonych na uroczystość wręczenia odznaczeń państwowych z okazji Dożynek Centralnych; Scenariusz dotyczący odzna­czeń państwowych w dniu 10.09.1978 r. na Dożynkach Centralnych Olsztyn 1978.

25 Olsztyńskie Zakłady Opon Samochodowych „Stomil”.

Dożynki centralne Olsztyn ’78 - przebieg uroczystości 199

rek, k tó ry dziękując rolnikom za tru d , powiedział m .in.: d o ż y n k i n ie o zn a c za ­j ą za k o ń c ze n ia k a m p a n ii żn iw n e j, a w ręcz o d w ro tn ie , p o w in n y b yć je s zc z e je d n ą za c h ę tą d o tego, b y w szy s tk o , co j e s t je s zc z e n a p o lu , zo s ta ło w m ia rę m o żliw o śc i s zy b k o ze b ra n e . Dodał ponadto zdanie bardzo w tym kontekście isto tne: D o ży n k i m a ją g łę b o k i sen s d la teg o , że są one e lem e n tem m o b il iz u ją ­cy m sp o łe cze ń s tw o d o p r a c sp o łe c zn y c h 2 '.

N a zakończenie uroczystości w im ieniu odznaczonych głos zabrali w yty­pow ani wcześniej Alojzy Kaczorowski (rolnik z gm iny Lubaw a) oraz M arian K lim ek (zastępca D yrektora P rzedsięb iorstw a Hodowli Zarodowej Wopław- ki), k tórzy odczytując przygotow ane przez E dw arda R upa28 przem ów ienia, dziękowali za odznaczenia, zapew niając, że są one zachętą do lepszej rea liza ­cji uchw ał XV P lenum KC. N a uroczystości, obok w ym ienionych wyżej G ier­ka, Jaroszew icza oraz Jabłońskiego, obecni byli m .in. S tan isław Gucwa, Ta­deusz M łyńczak oraz Rubczewski i Wojnowski.

Główna im preza Dożynek C entralnych rozpoczęła się p u n k tu a ln ie o go­dzinie 10-tej. Trybuny stad ionu wypełnione były szczelnie n ad długo przed tym term inem 29. Solista ludowego zespołu pieśni i tań ca „W armia” przed b ram ą stad ionu k ró tk ą przem ow ą i kw iatam i pow itał G ierka jako najw aż­niejszego gościa, a jednocześnie „gospodarza” uroczystości.

W kroczenie I sek re ta rza n a te ren stad ionu poprzedzone zostało stosow­nym entree: n a p ły tę s ta d io n u w p ły w a b a rw n a rze k a - m ło d z ie ż z ze sp o łó w a r ty s ty c zn y c h i sp o rto w ych . F o rm u łu je ko lorow e p ro s to k ą ty , k tó re s ta n o w ić b ę d ą tło p o w i ta n ia 30. T rybuny zabrzm iały oklaskam i. W raz z G ierkiem n a stad ion wkroczył orszak, złożony z najw ybitniejszych postaci życia politycz­nego Polski ’78. Obecni byli m iędzy innym i: Przewodniczący Rady P ań stw a H enryk Jab łońsk i, p rem ier P io tr Jaroszew icz, członkowie B iu ra Politycznego i S ek re ta ria tu K om itetu C entralnego PZPR: M ieczysław Jag ielsk i, Wojciech Ja ru ze lsk i, S tan isław Kowalczyk, W ładysław Kruczek, S tefan Olszowski, Jó ­zef Tejchma, K azim ierz Barcikow ski, Je rzy Łukaszewicz, Alojzy K arkoszka, Józef Pińkow ski, Andrzej W erblan, Zdzisław Zandarow ski, Zbigniew Zieliń­ski, a ponadto: Prezes Zjednoczonego S tronnictw a Ludowego S tan isław G u­cwa, Przew odniczący S tro n n ic tw a D em okratycznego T adeusz M łyńczak. Przybyli także członkowie Rady P ań stw a i rządu PRL. Obok nich, n a try b u ­n ie honorow ej zasied li p rzed staw ic ie le w ładz reg ionalnych i lokalnych - I sek re tarz KW PZPR w O lsztynie E dm und Wojnowski, wojewoda olsztyń­ski Sergiusz Rubczewski, p rezydent O lsztyna M arek Różycki i w ielu innych.

26 GO nr 8256, 11 IX 1978 r., Bohaterom trudu rolniczego, s. 4.27 Ibidem.28 Zastępca kierownika Wydziału Rolnego i Gospodarki Żywnościowej KW PZPR w Olsztynie.29 Co akurat nie dziwi, zważywszy na fakt, że wszyscy zaproszeni co najmniej dwa tygo­

dnie wcześniej otrzymali precyzyjne wskazówki, zawierające m.in. informację o tym, że wejścia na stadion należy dokonać najpóźniej o godzinie 9.00.

30 GO nr 8256, 11 IX 1978 r., Ogólnokrajowe Święto Plonów. Podziękowanie za chleb dla wszystkich Polaków, s. 1.

200 Mariusz Tomasz Korejwo

Obecni byli ponadto z a s łu ż e n i ro ln icy, p r z e d s ta w ic ie le k ie ro w n ic tw o r g a n iza ­c ji sp o łe czn yc h i g o sp o d a rc zy c h d z ia ła ją c y c h n a w s i , a tak że członkowie władz Związku Socjalistycznej M łodzieży Polskiej, Ludowego W ojska Polskie­go, p ierw si sek re tarze kom itetów wojewódzkich i wojewodowie województw sąsiednich. Byli wreszcie goście zagraniczni - przedstaw iciele K om itetu C en­tralnego K om unistycznej P a rtii Związku Radzieckiego i kalin ingradzkiego K om itetu Obwodowego tejże partii. W szyscy oni zasiedli n a trybun ie honoro­wej olsztyńskiego stadionu.

Uroczystość rozpoczęto od odtw orzenia hym nu narodowego oraz g rem ia l­nego odśpiew ania p ieśn i ruchu ludowego G d y n a ró d d o b o ju ... Cerem onii o tw arcia oraz pow itan ia uczestników dokonał Józef K rotiuk, Prezes C en tra l­nego Zw iązku Kółek Rolniczych. W ystępując jako przedstaw iciel rolników, podziękował za troskę, z ja k ą p a r t ia i p a ń s tw o o ta c za ją ro ln ic tw o i c a łą w ie ś p o ls k ą oraz w yraził nadzieję, że uroczystość dożynkowa s ta n ie s ię sy m b o le m d o b rze sp e łn io n eg o o b o w ią zk u w obec ca łego n a ro d u . Gdy tylko padły słowa p ro s zę o ro zpoczęc ie u ro czy s to śc i d o ży n k o w y c h , wcześniej utw orzone n a płycie stad ionu żywe prostokąty rozpadły się i ułożyły w słowo POLSKA. Był to znak, że rozpoczyna się artystyczna część uroczystości31.

U ta rty m w Polsce Ludowej zwyczajem, doroczne dożynki stanow iły do­brze w yreżyserow any spektak l, w k tórym naród, poprzez swoich p rzedstaw i­cieli, w yrażał wdzięczność władzy, a w ładza w szeregu długich i m onotonnych przem ów ień obrazow ała ogrom w łasnych dokonań. D opełnienie celebry s ta ­nowiły pom patyczne w idow iska - w przypadku O lsztyna odtworzone przez ponad 5000 wykonawców.

O dtw arzany n a m uraw ie stad ionu spek tak l był swojego rodzaju m aria ­żem choreografii, m uzyki oraz żywego słowa. Odpowiednio przygotow ani ta n ­cerze tw orzyli n a płycie stad ionu ruchom e obrazy, k tóre uk ładały się w alego­ryczną h isto rię Polski. Dzieje narodu i p ań stw a prezentow ano od jego z a ra ­nia: w r a c a m y d o cza só w p ie r w s z y c h S ło w ia n . G łos sk o w ro n k a [...] p o ja w ia ją się o racze z so c h a m i „ tu w o r a liśm y się p łu g ie m p r z e d w ie k a m i” m ó w i p o e ta . W czesnosłow iańską sielankę zakłócił ch rzęst żelaza. To n a ja z d y K rzy ża k ó w . O ra cze i d z ie w c zę ta ro zp ie rzc h a ją się. Podczas gdy tow arzyszący żywym obra­zom n a r ra to r cytował G ra ży n ę M ickiewicza, wykonawcy n a boisku odegrali grunw aldzki bój przy w tórze B o g u ro d z ic y . H isto ria zaszyfrow ana w ruchach tancerzy toczyła się w artko, docierając do czasów praw ie współczesnych: k o lo r c ze rw o n y p o ja w ia się co ra z częściej. To n a ro d z in y i ro zw ó j ru ch u re w o lu ­cyjnego. [...] k res ro zb io ro m i je d n o c ze śn ie p r a w o d o n iep o d le g ło śc i d a je d e k r e t R a d y K o m is a r z y L u d o w yc h . Pow racający głos skow ronka stanow ił oznakę odrodzenia P ań stw a Polskiego. N a p ły c ie s ta d io n u skrócony, a r ty s ty c z n y o b ­ra z p r a c y n a ro li. [...] w k r a c za ją siew cy. Z a m a s z y s ty m i ru c h a m i ro zrzu c a ją z ia rn o . P o d o jśc iu d o k ra ń có w p ły ty s ta d io n u z a w r a c a ją ju ż ja k o żeńcy. S ły ­ch a ć ś w is t k o sy za n u rz a ją c e j s ię w ła n ie zb o ża . G ru p k i w p la s ty c z n y m b e z ru ­

31 Ibidem.

Dożynki centralne Olsztyn ’78 - przebieg uroczystości 201

ch u u p o d o b n ia ją się d o p o la za s ta w io n e g o s to g a m i. A le i ten fra g m e n t zo s ta je za k łó c o n y [...] w y zy s k lu d u o d c in a ł s ię b u n tem . N astąp iło przypom nienie przedw ojennych strajków, robotniczych protestów - rzucone zostały słowa0 b ruku , po k tórym przem ierzał bojowiec. W reszcie zobrazow any został wy­buch drugiej Wojny Światowej. T rag iczn e g e s ty i z a s ty g łe w b ezru ch u s y lw e t­ki. [...] C h óry śp ie w a ją m a r s z G w a r d i i L u d o w e j [...] R o z le g a się ‘O k a ’ [...] m a sz e ru ją z a w a r te k o lu m n y żo łn ie rzy [...] p a d a ją s ło w a p rzy s ię g i. P o te m j e s z ­cze k ilk a fro n to w yc h p ie śn i. D o w o jsk a w y b ie g a ją d z ie w c zę ta z k w ia ta m i. Oto rok ‘w yzw olenia’: stro je lu d o w e m ie s za ją s ię z ro b o tn ic zy m i k o m b in e zo n a m i1 ż o łn ie r sk im i m u n d u ra m i. Tancerze utw orzyli symbole sojuszu robotniczo -chłopskiego. G ru p y ro zb ie g a ją się i z a ch w ilę tw o r z ą lite ry P Z P R [...] o d lite r ro zc h o d zą s ię p ro m ie n ie za m ie n ia ją c e się w ła n y zb o ża . [...] z b ió r j e s t p ię k n y i boga ty . H istoryczna część w idowiska dobiegła końca, n a s ta ł czas odniesień współczesnych - g rupy tancerzy w regionalnych stro jach ludowych plotły olbrzym i wieniec dożynkowy. Otoczyli go ludzie ró żn ych za w o d ó w , śro d o w isk i p o k o leń . N a scenę wkroczyli s tarostw ie Dożynek C entralnych: A nastazja K alenik oraz L eonard Gadzinowski. Podczas gdy z głośnika dobiegała recy ta­cja oto d z ie ń w ese la , c za s ra d o sn eg o w y tc h n ien ia , cała g rupa zm ierzała do trybuny honorowej. N a jej spotkanie kroczyli: E dw ard G ierek, H enryk J a ­błoński, P io tr Jaroszew icz, S tan isław Gucwa, Tadeusz M łyńczak, Leon K łoni­ca, Józef K ro tiuk oraz E dm und Wojnowski. Ju ż n a m uraw ie boiska dygn ita­rzy pow itały m uzyką połączone siły w szystkich obecnych n a uroczystości kapel i orkiestr. Rozległ się śpiew: P lon , n ie s iem y p lo n . S tarostow ie w raz z młodzieżowymi asy sten tam i podeszli do g o s p o d a r z a d o żyn ek , czyli I S ekre­ta rz a KC PZPR E dw arda G ierka. N astąp iła kluczowa scena widowiska: s ta ­ro sta wręczył G ierkowi bochen chleba, po czym przemówił: D ro g i g o s p o d a ­rzu , p r z y n o s im y w a m w ien iec d o ży n k o w y z tegoroczn ych zb io ró w , ch oć nie ła tw e to b y ły ż n iw a [...] P rzy jm ijc ie to w a rzy s zu I se k re ta r zu se rd ec zn e p o d z ię ­k o w a n ia z g łę b i se rca o d w s zy s tk ic h ro ln ik ó w z a w a s z ą tro sk ę o ro zw ó j w s i p o ls k ie j [...] Z a p e w n ia m y w a s , d ro g i g o sp o d a rzu , w im ie n iu ro ln ik ó w i ro b o t­n ik ó w ro ln ych , że n ie p o s z c z ę d z im y tru d u , a b y w s zy s tk ie p lo n y je s ie n n e ze b ra ć d o k ła d n ie , p o g o sp o d a rsk u . D o ło ży m y s ta ra ń , a b y p r zy s z ło ro c zn y bochen ch le ­b a b y ł je s zc z e b a r d z ie j d o ro d n y [...] a b y n a sza u k o ch a n a o jc zy zn a ro s ła w siłę [...] a b y w s z y s tk im lu d z io m ży ło się co ra z d o s ta tn ie j. G ierek odbierając bo­chen, dziękował starostom i w szystkim rolnikom , kiedy zam ilkł, zewsząd podchodziły do niego n a ludowo u b ran e gospodynie składając w hołdzie kosze z owocami. Uroczystość dobiegała końca. P ad ał deszcz, było zimno i ponuro. Z powodu fa ta lnej au ry program został skrócony: n a m uraw ę boiska nie wypuszczono setek dzieci z k las początkowych i przedszkoli, k tóre przez m iesiące przygotowywały stosowny program .

Scenariusz p rzedstaw ien ia korespondow ał z prezen tow aną przez Zyg­m u n ta G logera w izją dożynek jako pradaw nego, pogańskiego obrządku32,

32 Z. Gloger, Encyklopedia staropolska ilustrowana, t. II, Warszawa 1972 r., ss. 30-33.

202 Mariusz Tomasz Korejwo

w izją k tó rą badacze o dwa pokolenia m łodsi nazw ali „fantazjam i”33. Pogodna sie lanka radosnego św ięta żniw iarzy w nowszych b adan iach okazała się ob­rzędem z g ru n tu feudalnym , którego isto tę stanow iło sk ładan ie hołdu dzie­dzicowi. Z p u n k tu w idzenia organizatorów , isto tn iejsze niż precyzja nauko­wa, znaczenie m iał aspek t propagandow y - cerem oniał odwołujący się do przeszłości im plikow ał ponadczasow ość więzów, k tó re łączą uczestników i widzów sp ek tak lu 34. W tak im zestaw ieniu symboli, pozycja w ładzy (partii), posiada głębokie uzasadnienie: zakorzenienie w h istorii, „dawność”, stanow i tu elem ent legitym acji rządów. P aradoksaln ie , p raw da h istoryczna lepiej (choć przew rotnie) oddaw ała isto tę cerem oniału upaństw ow ionych dożynek. Rolę dziedzica przejm ow ał I S ek re ta rz KC, faktyczny szafarz dóbr. W arto zaznaczyć, że w tradycji opisanej przez etnografów, obdarow any dziedzic odwdzięczał się swoim chłopom za pomocą b iesiady okraszonej m uzyką. W O lsztynie hołdom sk ładanym „przedstaw icielom p a rtii i rząd u ” tow arzy­szyła bogata oferta gastronom iczna i rozrywkowa.

Za „im prezę cen tra ln ą” (bo ta k w dokum entach party jnych określano uroczystość n a stadionie) z ram ien ia K om itetu Wojewódzkiego odpowiadali sek re tarze Zbigniew Łotys i W łodzim ierz M okrzyszczak oraz wicewojewoda Czesław Szadziewicz. Jed n a k postacią p ierw szoplanow ą była Bożena Niżyń- ska. Od 1970 roku N iżyńska pełn iła funkcję reżysera oraz głównego chore­ografa owych, ja k je nazw ała „G azeta O lsztyńska”, je d y n y c h w sw o im id e ­o w y m i a r ty s ty c z n y m c h a ra k te rze w ie lk ic h p le n e ro w y c h w id o w is k d o żyn k o - w y c h 35. N iew ątpliw ie N iżyńska n ależała więc do osób spraw dzonych i god­nych zaufania; w rozmowie z dziennikarzem „G azety O lsztyńskiej” stw ierdzi­ła m .in. że, już n a p ó ł ro k u p r z e d D o ży n k a m i C e n tra ln y m i w O lsz ty n ie d o p r a ­c o w a liśm y k a ż d y szc zeg ó ł 8 9 p u n k tó w w id o w is k a 36. N a długo przed sam ą uroczystością znana była również jej koncepcja - trzyczęściow ą inscenizację rozpoczynać m iała „O rka”, charak teryzow ana jako n ie ty lk o p r zy g o to w a n ie z ie m i p o d za s ie w , lecz ró w n ie ż p r a d z ie je n a s ze j p a ń s tw o w o ś c i37. Część druga, pod ty tu łem „Siew” obrazować m iała w alkę o wolność, pow stan ia narodowe aż po odzyskanie niepodległości w 1945 r., a także zarodek idei socjalistycz­nej, jej p rzedostaw anie się do świadomości społecznej. W reszcie część trzecia, „Plon”, prezentow ała to c zy m za o w o c o w a ły p o la [ale również - M.T.K.] sy m b o l o sią g n ię ć k ra ju p o w iek a ch , w id o w isk o p o w in n o n a s p rze k o n a ć , j a k w a lk a i p r a c a ca łych p o k o le ń w d z ie ja c h n a ro d u ow ocu je n a m d z iś p o k o je m , w k tó ­ry m m o że m y sp o k o jn ie d ą ż y ć b y k r a j ró s ł w siłę , a n a m ży ło s ię g o d n ie i d o s ta tn io 38. Te o sta tn ie słowa nie padły przypadkowo. Słynny cy ta t z mowy

33 Słownik folkloru polskiego, pod red. J. Krzyżanowskiego, Warszawa 1965 r., ss. 86-87.34 T. Ederson, Tożsamość narodowa, kultura popularna i życie codzienne, Kraków 2004,

ss. 99-106.35 GO nr 8239, 22 VIII 1978 r., Twórcy dożynkowego widowiska, s. 3.36 GO nr 8243, 26/27 VIII 1978 r., Dożynki - obrzęd dziś wyjątkowy, s. 5.37 Ibidem.38 GO nr 8243, 26/27 VIII 1978 r., Dożynki - obrzęd dziś wyjątkowy, s. 5.

Dożynki centralne Olsztyn ’78 - przebieg uroczystości 203

I S ek re ta rza stanow ił bowiem credo o lsztyńskich dożynek. W ielokrotnie p rzy taczane i parafrazow ane przy różnych okazjach słowa, wieńczyły w for­m ie olbrzym ich białych lite r n a czerwonym tle koronę stadionu. E dw ard G ierek, zasiadający n a trybun ie honorowej, m iał je przed oczyma przez całą uroczystość39.

P rak tyczne przygotow ania do w idow iska n a stad ionie rozpoczęły się 18 sie rpn ia 1978 roku, kiedy to w Kortowie otw arto zgrupow anie kadry artystycznej. N iżyńska, otoczona g ru p ą 21 choreografów40, pracując po dzie­sięć godzin dziennie, rozpisyw ała p a r ty tu ry dla poszczególnych grup i wyko­nawców. Ci o sta tn i (n a jlep sze z e sp o ły a m a to r sk ie z ca łe j P o ls k i)41 zaczęli przy-byw ać do O lsztyna już tydzień później. Jeszcze przed oficjalnym o tw ar­ciem stad io n u odbyw ały się n a n im próby p rzedstaw ien ia : jed n a z nich m ia ła m iejsce 6 w rześnia. P róba g en e ra ln a odbyła się 9 w rześn ia o godzi­nie 16-tej42. M iała ona c h a ra k te r uroczysty: zgodnie z koncepcją KW zapro ­szono n a n ią szczególnie zasłużonych podczas organizacji dożynek ak ty ­wistów.

W ypełnienie try b u n n a czas głównej uroczystości stanow iło poważne wy­zw anie logistyczne. D użą część widowni zajęli uform ow ani w delegacje woje­wódzkie przybysze z całego k ra ju . K ażdą z grup w itano uroczyście już na g ranicach województwa i zaopatryw ano w p ilo ta - w ysłann ika Wojewódzkie­go Zespołu ds. P rzygotow ania C en tra lnych Dożynek, którego zadan iem była ogólna opieka n ad pow ierzoną g ru p ą43. W itan iem zajm ow ały się w ładze poszczególnych gm in, w sk azan e w cześniej p rzez w ładze w ojew ództw a, np. L ubaw ianom przyszło w itać aż p ię tnaśc ie delegacji44. Ju ż w m arcu wojewoda o lsztyńsk i w ytypow ał dziewięć dróg, k tó rym i poruszać się m ieli

39 Aby Polska rosła w siłę, a ludzie żyli dostatniej” - hasło umieszczone na koronie stadionu OZOS-u jest parafrazą fragmentu przemówienia, które Edward Gierek wygłosił na XI Plenum KC PZPR w dniu 4 listopada 1971 r. Faktyczne słowa, które wypowiedział I sekre­tarz KC brzmiały następująco: Aby Polska rosła w siłę, a życie jej obywateli było bardziej dostatnie, cyt. za: H. Markiewicz, A. Romanowski, Skrzydlate słowa, Warszawa 1990 r., s. 224.

40 Wśród nich znaleźli się olsztyniacy: Wojciech Muchlado, Cecylia Rożnowska, Krystyna Rekosz, Janina Dworecka, Maria Klarowska, Ewa Zembrzuska oraz Leokadia Pianko. Kierow­nictwo muzyczne imprezy objął dyrygent Józef Klimanek, muzykę do tańców warmińskich opracował olsztyński radiowiec - Włodzimierz Jarmołowicz, cyt. za: GO nr 8239, 22 VIII 1978 r., Twórcy dożynkowego widowiska, s. 3.

41 GO nr 8243, 26/27 VIII 1978 r., Dożynki — obrzęd dziś wyjątkowy, s. 5.42 GO nr 8254 9/10 IX 1978 r., Program Dożynek Centralnych Olsztyn ’78.43 Pismo Wojewódzkiego Zespołu ds. Przygotowania Centralnych Dożynek do towarzysza

I Sekretarza Komitetu Gminnego PZPR, Prezesa Komitetu Gminnego ZSL, Naczelnika Gminy w Dąbrównie, Olsztyn, 15 sierpnia 1978 r.

44 Były to delegacje województw: bydgoskiego, gorzowskiego, jeleniogórskiego, konińskie­go, poznańskiego, toruńskiego, wałbrzyskiego, wrocławskiego, włocławskiego i zielonogórskiego, cyt. za: pismo Wojewódzkiego Zespołu ds. Przygotowania Centralnych Dożynek do towarzyszy I Sekretarzy Komitetów Miast i Gmin PZPR, Prezesów Komitetów Miejsko-Gminnych ZSL oraz Naczelników Miast i Gmin w Lubawie, Dąbrownie, Iławie i Ostródzie, Olsztyn 15 sierpnia 1978 r.; GO nr 8250, 5 IX 1978 r., Gminy gotowe do przyjęcia gości, s. 1.

204 Mariusz Tomasz Korejwo

goście45. Z powodu b rak u w ystarczającej ilości miejsc noclegowych w sam ym Olsztynie, wyznaczono poszczególnym delegacjom różne m iejsca pobytu . N a przykład gm ina Dywity opiekow ała się gośćmi z województw szczecińskiego i tarnobrzeskiego; n a nidzickim zam ku zam ieszkali delegaci z bielskiego, a w R udziskach Pasym skich - z lubelskiego.

Również poszczególne gm iny województwa olsztyńskiego otrzym ały p ra ­wo w ysłan ia n a uroczystości dożynkowe w łasnych przedstaw icieli. N a przy­kładzie gm iny Dąbrówno prześledzić m ożna technikę w yłan ian ia grup p rzed ­staw icielskich. Wojewódzki Zespół Przygotow ania C entralnych Dożynek p i­sm em z 26 sierpn ia 1978 roku poinform ował naczeln ika gminy, że dla D ą­brów na ustalony został lim it 100 osób w delegacji, k tó ra weźmie udział w „centralnej im prezie dożynkowej”. Czyniąc naczeln ika gminy, I sek re ta rza K om itetu Gm innego PZPR oraz p rezesa miejscowej organizacji ZSL odpowie­dzialnym i z a w ła ś c iw y d o b ó r im ie n n y o ra z z d y sc y p lin o w a n ie d e le g a c ji, pismo dość jednoznacznie określało, kto w sk ład delegowanej g rupy pow inien wcho­dzić: p rz e d s ta w ic ie le w s zy s tk ic h g r u p sp o łe czn o -za w o d o w ych ; w z o ro w i ro ln ic y in d y w id u a ln i , p r a c o w n ic y P G R , S K R , G S , R S P 46, o r g a n iza c ji ro ln ic zy c h i in s ty tu c ji w sp ó łp ra c u ją c y c h z ro ln ic tw e m . W dalszej części p ism a z naci­skiem podkreślano, że członkowie delegacji pow inni być odśw iętnie u b ran i i przynajm niej część z nich pow inna przybyć w m ia rę m o ż liw o śc i - w s tro ja ch lu d o w y c h . Ponadto dokum ent precyzyjnie u s ta la ł godzinę przybycia oraz po­w rotu delegacji, m iejsca jej członków n a trybunach (sek to r X III, r z ę d y 15, 16, 17, 18), a naw et sposób pokonania drogi z dworca n a stad ion (w g ru p ie z w a r te j p ie s z o )47. O statecznie lis ta delegatów gm iny obejm owała m .in. 25 pracow ników PGR, 22 rolników indyw idualnych , 12 pracow ników SKR, 7 pracowników U rzędu Gminy, 2 leśników i jedynego w gm inie w eterynarza. Terenowe delegacje niew ątpliw ie stanow iły tylko jeden z kompozytów widow­ni: relacjonujący uroczystości n a stad ionie rep o rte r z em fazą p isał o48 p io n o ­w ych r zę d a c h n ieb ie sk ich m u n d u ró w ju n a k ó w O H P zapełniających stadion, o b ia ły c h k o szu la c h i c zerw o n ych k r a w a ta c h m ło d y ch p r zo d o w n ik ó w p r a c y 49.

45 Były to trasy: Nidzica - Olsztynek - Olsztyn; Iława - Ostróda - Olsztynek; Lubawa- Ostróda; Małdyty - Morąg - Łukta - Olsztyn; Szczytno - Pasym - Olsztyn; Mrągowo- Sorkwity - Biskupiec - Barczewo - Olsztyn; Lubomino - Dobre Miasto - Olsztyn; Bartoszyce- Lidzbark [Warmiński] - Dobre Miasto; Kętrzyn - Mrągowo; cyt. za: pismo wojewody olsztyń­skiego z dnia 7 marca 1978 r. (znak GT. 8355/5/78) do obywateli Naczelników Miast, Miast i Gmin oraz Gmin w sprawie wytycznych dotyczących porządkowania miast i wsi w związku z dożynkami.

46 PGR - Państwowe Gospodarstwa Rolne, GS - Gminna Spółdzielnia „Samopomoc Chłop­ska”, SKR - Spółdzielnia Kółek Rolniczych, RSP - Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna.

47 Pismo Wojewódzkiego Zespołu Przygotowania Centralnych Dożynek „Olsztyn 78” z dnia 26 sierpnia 1978 roku do Towarzysza Naczelnika Gminy Dąbrówno. Delegaci otrzymali również orientacyjny szkic terenu dożynek.

48 GO nr 8256, 11 IX 1978 r., Ogólnokrajowe Święto Plonów. Podziękowanie za chleb dla wszystkich Polaków, s. 1.

49 Ibidem.

Dożynki centralne Olsztyn ’78 - przebieg uroczystości 205

H uczna im preza n a stadionie przeznaczona była dla w ybranych gości, ale organizatorzy dożynek nie zapom nieli bynajm niej o zwykłych zjadaczach chleba. N ieopodal stad ionu , n a obszernych błoniach P a rk u Czynu Party jnego pow stało dw uhektarow e m iasteczko dożynkowe, m ające docelowo obsłużyć do 30 tysięcy osób50. Składało się ono z ponad s tu punktów handlow ych i u s łu ­gowych utw orzonych pod p a tro n a tem WSS „Społem”51. W sam ych tylko re ­stau rac jach i p iw iarn iach (karczm y) przew idziano 800 m iejsc.52 O bsługa m iasteczka liczyła około 900 osób ubranych w jednolite, żółte stro je53.

N a trzy dni przed uroczystościam i cen tralnym i w paw ilonach u zbiegu alei Zwycięstwa i ulicy K alin ingradzkiej sek re tarz KW Józef M ucha otworzył w ystaw ę rolno-spożywczą. Z aprezentow ano n a niej m .in. m ak ietę zak ładu rolnego w Zalbkach, a także dożynkowe specjały. P ięk n e czek o la d o w e je ż e z c ia s tk a rn i w M iło m ły n ie i P a sy m iu n io są lu k ro w a n e b lo k i z n a p ise m „D o­ż y n k i C e n tra ln e O lsz ty n - 7 8 ”, obok n ich ch leb z D y w it. N a o lb r z y m im boch n ie w y sy p a n e m a k ie m k o n tu ry P o lsk i i n a p is „ P R L ”54. Obecność łakoci była po­n iekąd spełnieniem życzenia p rem iera rządu. Podczas jednej ze swoich olsz­tyńsk ich wizyt, Jaroszew icz poddał pomysł, że w arto byłoby Dożynki C en­tra ln e uczcić za pomocą jakiegoś miejscowego specjału, np. specjalnego ro ­dzaju sera. R ealizując pom ysł p rem iera, S ek re ta ria t KW n a posiedzeniu w dniu 24 sierpn ia postanow ił w y p ro d u k o w a ć z p r ze zn a c ze n ie m n a d o ży n k i o rg in a ln e [sic!] o lsz ty ń sk ie sp ec ja ln o śc i, n p .: m a łe se rk i z e ty k ie tą d o ży n k o w ą w k ilk u k sz ta łta c h , k ie łb a sę d o ży n k o w ą z d z ik a (proporcje d o b re j k ie łb a sy z bu łką ), s a la m i d o ży n k o w e (m ałe), s zc zyc ie ń sk ie p iw o sp e c ja ln e d o ży n k o w e (m a łe b u te leczk i), ch leb , b u łec zk i d o ży n k o w e i in n e 55.

Po drugiej stron ie alei Zwycięstwa, pod rozstaw ionym i w sierpn iu w ia ta ­mi, m iejsce m iała w ystaw a płodów rolnych. B ran ża rolnicza zaprezentow ana została szeroko - poza wym ienionym i im prezam i, wspom nieć należy o ekspo­zycji m aszyn rolniczych n a stadionie „W armii”, w ystaw ie zw ierząt hodow la­nych w Zalbkach oraz w ystaw ach w galeriach NOT („Rolnik i jego p raca w sztuce ludowej”) i k lubie „Akces” („Sztuka ludowa W arm ii i M azur”)56.

W P a rk u Czynu Party jnego, n a wysokości przejścia podziemnego pod ulicą K alin ingradzką, w dniu 7 w rześn ia w łasną w ystaw ę otworzyli leśnicy i p rzedstaw icie le p rzem ysłu drzew nego. Obok pokazów obróbki d rew na i technologii zw iązanych z przem ysłem drzew nym , zaprezentow ano p rodukty

50 Głównymi projektantami miasteczka byli architekci Zbigniew Kurowski i Stanisław Sosak.

51 GO nr 8174, 3/4 VI 1978 r., Pozostało tylko 80 dni od koncepcji do realizacji, ss. 1 i 4.52 GO nr 8207, 14 VII 1978 r., W dożynkowym miasteczku, s. 4.53 Ludzie ci dodatkowo wyposażeni zostali w znaczki firmowe oraz czapeczki z logo Doży­

nek Centralnych, patrz: op. cit.54 GO nr 8253, 8 IX 1978 r., Ekspozycje przemysłu rolno — spożywczego i leśnictwa

- otwarte, s. 5.55 APO 1141/743, Protokół nr 25/78 posiedzenia Sekretariatu KW PZPR w dniu

24.08.1978 r., s. 243.56 GO nr 8254 9/10 IX 1978 r., Program Dożynek Centralnych Olsztyn ’78.

206 Mariusz Tomasz Korejwo

tejże branży, ale także zbudowano tzw. ra j dla dzieci: wielkiego, drew nianego sm oka otoczonego w igw am am i oraz stołkam i, ław am i i k rzesłam i w ykonany­m i ze 1 5 0 le tn ich d ę b ó w 51.

Różnego rodzaju w ystaw y - od filatelistycznej, po prezentacje sztuki am atorsk iej - odbywały się właściw ie w każdym nadającym się do tego m iej­scu: w K lubach M iędzynarodowej K siążki i P rasy przy alei Zwycięstw a i ulicy 1-ego M aja, B iurze W ystaw A rtystycznych, P lan e ta riu m Lotów Ko­smicznych, galerii Związku Polskich A rtystów Plastyków, Domu K ultu ry „Ko­lejarz”, galerii S tow arzyszenia Społeczno-K ulturalnego „Pojezierze”, a także w miejscowościach poza O lsztynem . Od niedzieli m ożna było n a olsztyńskim zam ku obejrzeć kolejną w ystaw ę poświęconą wsi: „Zebrałem snopu plon (W arm ia i M azury w XIX w.)”.

N a placu apelow ym przed K om itetem Wojewódzkim odbyły się k ie rm a­sze sz tu k i ludow ej połączone z w y stęp am i zespołów folklorystycznych. W sam ym Domu P a rtii W ydział K ultury, K u ltu ry Fizycznej i Turystyki U rzę­du M iasta zorganizował w ystaw ę fotograficzną, p rezen tu jącą dorobek regio­nu w Polsce Ludowej58.

W dniu dożynek m ieszkańcy m ias ta podziwiać mogli p rzem arsz o rk iestr n a tra s ie aleja Zwycięstw a - S tarów ka. Po O lsztynie krążył zaprzężony w czwórkę koni dyliżans pocztowy z obsługą sk ładająca się m .in. z he jnalisty i poczm istrza59. Nie zabrakło również im prez sportowych: zawodnicy Ludo­wych Zespołów Sportowych ryw alizow ali w k ilku pun k tach m iasta ze spor­towcam i ze Związku Radzieckiego oraz NRD.

N a scenie odnowionego am fitea tru w zamkowej fosie w strugach deszczu zaprezentow ały się zespoły am atorsk ie , liczne zakładowe ork iestry dęte, g ru ­pa „Wawele”, a także artyści bułgarscy: N ina U rbano i Lew Lew terow 60. W przerw ach pom iędzy w ystępam i muzyków, m odelki z Domów Towarowych „C entrum ” zaprezentow ały najm odniejsze kreacje. Ta sam a g rupa artystów w ystąp iła jeszcze tego sam ego dn ia w Wojewódzkim Domu K ultury.

Przez dw a dożynkowe dni (a naw et nieco dłużej) organizacja życia O lsz­ty n a uległa pow ażnym zm ianom . Od godziny 14-tej w sobotę do 23-ciej w niedzielę z ruchu kołowego w yłączona została aleja Zwycięstwa od ulicy Głowackiego do ulicy XX-lecia, a ta o s ta tn ia od stad ionu do ulicy P an a T ade­usza. Ponadto unieruchom iono ulicę K alin ingradzką n a odcinku od ulicy Pstrow skiego aż do ronda przy O lsztyńskich Z akładach Graficznych. Część zam kniętych tra s zam ieniono w deptaki, część zarezerw ow ano n a park ing i

57 GO nr 8240, 23 VIII 1978 r., Pod urokiem kniei, s. 4.58 APO 1247/6, Sprawozdanie z działalności Wydziału Kultury, Kultury Fizycznej i Tury­

styki za rok 1978, s. 61-65.59 GO nr 8253, 8 IX 1978 r., Dyliżans dożynkowy, s. 6.60 GO nr 8256, 11 IX 1978 r., Radosny taniec pod chmurnym niebem, s. 7.61 GO nr 8253, 8 IX 1978 r., Ruch kołowy w Olsztynie w czasie dożynek, s. 4.

Dożynki centralne Olsztyn ’78 - przebieg uroczystości 207

dla przybyszy spoza m ia s ta61. W iązał się z tym obowiązujący od p ią tk u do poniedziałku zakaz parkow ania w wyznaczonych strefach samochodów p ry ­w atnych i służbowych. Przez cały w eekend olsztyńskie sklepy o tw arte były wyjątkowo długo - od godziny 6 rano do północy, a n iek tó re naw et dłużej. Zmieniono tra sy autobusów m iejskich (linie 1, 3, 5, 7, 9 i 10) lub je zaw ieszo­no (linie 2, 13 i 15). Jednocześnie uruchom iono aż cztery linie specjalne (A, B, C i D). Zaprowadzono dyżury n a stacjach CPN i w w arsz ta tach sam o­chodowych. Z m yślą o przybyszach zainstalow ano k ilka punktów inform acyj­nych - w tym najw ażniejszy - n a dworcu PKP, gdzie przybyw ających w itał przygotow any przez o lsztyńską Rozgłośnię kom unikat m egafonowy62. Ol­brzym ie plansze, ustaw ione przy drogach wjazdowych do m iasta , w itały przyjezdnych poruszających się sam ochodam i. Całe m iasto zdobiły gigantycz­ne m alow idła, tran sp a re n ty i obstalow ane n a stelażach plansze. P lastyczny motyw wiodący dożynek - koń z kłosem żyta widoczny był w każdym za k ą t­ku m iasta .

E lem enty dekoracyjne posiadające z założenia efem eryczny charak ter, p rzetrw ały znacznie swoją epokę, stając się z czasem kłopotliw ą pam ią tką , p am ią tk ą szpecącą m iasto. Tym bardziej p rzetrw ały budowle trw alsze, koja­rzone - n a ogół słusznie - z dożynkam i 1978 roku. Część z nich, ja k stadion sportowy, popadła w ru inę, inne, ja k betonowe sylw ety sportowców, obcho­dzona je s t przez m ieszkańców m ias ta z abso lu tną obojętnością. Są i tak ie , które budzą żywe spory (ha la widowiskowo-sportowa), będące n am ias tk ą dyskusji o kłopotliwej spuściźnie po dożynkach.

N iezależnie jed n ak od podejm owanych prób w artościow ania tej ostatn iej, fak tem pozostaje, że dw udniow a w izyta I sek re ta rza K om itetu centralnego PZPR E dw arda G ierka uruchom iła m echanizm , w w yniku którego m iasto uległo p rzem ianie głębokiej i długotrw ałej.

SUMMARY

On People’s Republic of Poland Day, harvest festivals as a traditional country celebration were taken over by the communist party and transformed into an official secular ceremony. Centralised as the state and the party structures were, harvest festivals were also organised hierarchically: celebrations were held in all villages, yet those held in community and district capitals were respectively seen as more impor­tant. At the top of the hierarchy there was the central harvest festival, which was in fact an urban event, officially hosted by the Secretary of the Workers’ Party.

62 Treść komunikatu: tu służba informacyjna Dożynek Centralnych Olsztyn 78. Serdecz­nie witamy gości dożynkowych. Osoby przybywające na uroczystość wręczenia odznaczeń pań­stwowych prosimy o zgłoszenie się do punktu informacyjnego. Punkt informacyjny znajduje się w holu Dworca PKP obok wyjścia z tunelu, cyt. za: Organizacja informacji dla gości dożynko­wych na dworcach PKP i PKS w Olsztynie.

208 Mariusz Tomasz Korejwo

The Harvest Festival in Olsztyn was held on 10 September 1978. The celebra­tions were graced with the presence of the communist officials of the day - Edward Gierek, Henryk Jabłoński and Piotr Jaroszewicz. It was a well-known custom that harvest festivals in communist Poland were a carefully directed spectacle, in which the people’s representatives expressed their gratitude to the authorities, and those in power made lengthy monotonous speeches in which they presented the enormous extent of their own achievements.