DOZ –YOĞUNLUK ve DOZ-ETKİ İLİŞKİSİ

Zehirlerin etki oluşturabilmeleri için etki yerlerinde belli yoğunluğun üzerinde bulunmaları gerekir.

Farmakolojide herhangi bir biyolojik etki veya

cevaba yol açmak için ortamda bulunacak ilaç molekülü sayısı hücre başına ortalama 4x104 olarak kabul edilir.

Doz-yoğunluk-etki ilişkisi

I. Doz-yoğunluk ilişkisi

1. Tek seferde maruz kalma

2. Tekrarlanarak maruz kalma

II. Doz-etki ilişkisi

1. Kademeli doz-cevap ilişkisi

2. Kuvantal doz-cevap ilişkisi

I. Doz-yoğunluk ilişkisi1. Tek seferde maruz kalma • Zehrin tek seferde alınmasını takiben belli arlıklarla kan

örnekleri alınarak, bunlardaki zehir yoğunluğunu zaman göre gösteren eğriye zehrin kan yoğunluğu-zaman eğrisi adı verilir.

• Bu eğri zehirin alınma yoluna göre değişkenlik gösterir.

İ.V. yolla verilen bir zehirin plazma yoğunluğu – zaman grafiği

Plazma yoğunluğu

Zaman

Dağılma dönemi

Atılma dönemi

Etki Süresi

EKEY

Pik plazma yoğunluğuna Ulaşma süresi

Etki süresi

1

2

Plazma yoğunluğu

Zaman

Emilme ve dağılma dönemi

Atılma dönemi

Damar dışı yola verilen zehirin plazma yoğunluğu – zaman grafiği

Damar dışı yolla verilen bir zehirin plazma- yoğunluğu zaman grafiğinden şu sonuçlar

çıkarılır:

→ Eğrinin çıkan kısmında emilme hızı, atılma hızından büyük (ka>ke), doruk yoğunlukta bu iki değer birbirine eşit ve inen kısmında atılma hızı emilme hızından büyüktür.

→ EAA bize ilacın emilip dolaşıma giren miktarını verir.

→ Eğrinin tepe noktası tek dozda plazmada doruk ilaç yoğunluğunu (Ydoruk) verir. Bu, ayrıca doruk yoğunluğa ulaşma süresini de verir.

→ Eğri, ilacın EKEY’u verir.

Zehirli bir maddeye tekrarlanarak maruz kalma durumunda, her seferinde emilerek dolaşıma giren zehir miktarı önceki uygulamaların vücutta kalan miktarına eklendiğinden, plazmadaki zehir yoğunluğu giderek yükselir.

Bu durumda vücuda giren ve çıkan zehir miktarı yaklaşık olarak birbirine eşitlenir. Bu andaki plazma zehir yoğunluğuna kararlı durum yoğunluğu (Yss) denir.

I. Doz-yoğunluk ilişkisi2. Tekrarlanarak maruz kalma

Plazma ilaç yoğunluğu

Zaman2 3 4 5 61

Yssmax

Yssmin

Yssort

II. Doz-etki ilişkisi

• Herhangi bir zehrin dozunun arttırılması genellikle etki şiddeti veya süresinde artışa sebep olur.

• Yalnız, bu artış dozdaki artışla doğru orantılı değildir. Şöyle ki, dozun iki katı veya daha fazla oranda artmasıyla etki şiddetinde de aynı oranda artışa yol açılamaz.

1. Kademeli doz-cevap ilişkisi 2. Kuvantal doz-cevap ilişkisi

II. Doz-etki ilişkisiKademeli doz-cevap ilişkisi

• Kademeli doz-cevap ilişkisine göre oluşan cevabın şiddeti hedef yapıda işgal edilen reseptörlerin sayısıyla orantılıdır.

• Doruk değerde bir etkinin oluşması reseptörlerin

tamamının kapatılmasının veya uyarılmasının bir sonucudur.

% Ölüm

Doz

1 2 3 4 10

39

64

100

2. Kuvantal doz-cevap ilişkisi

• Bu ilişki ya hep ya hiç prensibi olarak bilinir. Yani ilacın belli miktarda verilen dozu bir etkiyi oluşturur ya da oluşturmaz.

Dozlar yatay eksende ve hayvan sayısı ( % olarak) dikey eksende gösterildiğinde normal dağılım eğrisi

(Gauss eğrisi) elde edilir;

50

0ÖD50

ÖD99

Cevap verenler % olarak

Doz

Aşırı duyarlı hayvanlar

Az duyarlı (dayanıklı) hayvanlar