Dr. Ali Asker Ek182-Kafkasyadaki Silahlanma Rusya Turkiye Iliskilerinin Neresinde

8/6/2019 Dr. Ali Asker Ek182-Kafkasyadaki Silahlanma Rusya Turkiye Iliskilerinin Neresinde

1/8

21. YZYIL [ 21 ] Ekim 10 Say: 22

Sovyetler Birlii daldktan sonra en scak atmalarn yaand, istikrarn salanamadblgelerin banda Kafkaslar gelmektedir. Bir taraftan Grcistandaki etnik atmalar, dier ta-raftan Azerbaycan topraklarnn Ermenistan tarafndan igali, blgede uzun mddet savalarnyaanmasna, Rusyann olaylarda taraf olmas ise blgede kalc sava ortamnn olumasnaneden olmutur. Kafkaslardaki ortam Rusyaya blgeye istenilen anda mdahale etme frsat su-narken sorunlarn zm anahtarn da kendi elinde bulundurma gc kazandrmtr. Rusya bl-gede glenme politikasn srdrmektedir. Bunu yaparken sadece jeopolitik etkinliini artr-makla yetinmiyor. Rusya ayn zamanda Kafkasyadaki askeri potansiyelini, slerinin silah ve as-ker mevcudunu kontrolsz bir ekilde artrmaktadr. Bunu yaparken karsnda her hangi bir den-geleyici veya frenleyici mekanizma bulmamaktadr.

Rusya, Kafkasyadaki askeri potansiyelini iki ynden artrmaktadr: 1) Grcistandan koparl-m Abhazya ve Gney Osetyann bamszln tanyarak bu lkelerle askeri ibirlii anlama-lar imzalamtr. Bu anlamalara dayanarak Grcistanda silah birikimi yapmaktadr. 2) GneyKafkasyadaki ileri karakolu Ermenistan silahlandrm, ayrca Ermenistandaki askeri ssnglendirmitir. Bylece Karaba sorununun zm srecinde etkinliini daha da artrmtr.

Son dnemde Rusya, Ermenistandaki 102. Askeri ssnn grev sresini uzatmakla ve ye-ni stat kazandrmakla dikkatleri kendi zerine ekmitir. Bu konu, ncelikle Azerbaycan veGrcistann, ayrca Trkiyenin mercek altna almas gereken bir konudur. Azerbaycan ve Gr-cistandan gelen tepkiler deiik ve istikrarszken Trkiye tarafndan bu konuda her hangi biraklama yaplmamtr. Bu konu ayrca beraberinde Trkiye-Azerbaycan askeri ibirlii konu-sunu da gndeme getirmitir. Trkiye bu olup bitenler karsnda nasl bir tutum sergilemeli?Rusya ile ibirliindeki ncelikler Trkiyeyi Kafkasyay ihmal etmesi iin bir gereke olabilirmi? Bu sorunlar bugn yantn bekleyen ve Trkiyeyi dnmeye zorlayacak nemli sorunlar-

dr.

Kafkasyada Rus Askeri sleri

Azerbaycan

Azerbaycan Rus askeri slerini lkesinden karan ilk cumhuriyetlerdendir. Sovyetler Birli-i daldktan ok ksa sre sonra, 1992de, Rus ordular Azerbaycandan karlmtr. Bu sradaSovyetler Birliinin en nemli radarlarndan olan Gabele (Gabala-2, RO-7, tesis 754)1 Erken

Kafkasyadaki SilahlanmaRusya-Trkiye likilerinin Neresinde?

Dr. Ali ASKER *

* 21. Yzyl Trkiye Enstits Rusya-Avrasya Aratrmalar Merkezi Bakan

1 Daryal sistemli bu tesis, 1976da in a edilmeye ba lanm

ve 1985de tamamlanm

t

r.


2/8

21. YZYIL[ 22 ] Ekim 10 Say: 22

Dr. Ali Asker

Uyar Sistemi, Azerbaycann mlkiyetinde kalm ve Rusya tarafndan kiralanarak kullanmnadevam ettirilmitir.

Gabele ss konusu Azerbaycanda zaman zaman tartma konusu olmutur. Azerbaycan

muhalefeti ve birok sivil toplum rgt, bu ssn evre ve insan yaamn olumsuz ynde et-kilediini ifade ederek kapatlmasn istemektedir. ssn Azerbaycan ve Rusya arasndaki iliki-lerde kimi zaman bir pazarlk unsuru olarak gndeme geldiini de belirtmek gerekmektedir.Rusya muhtemelen 2012 sonrasnda da bu ssn grev sresinin uzatlmasna alacaktr.

Grcistan

Sovyetler Birlii daldktan sonra Grcistan ynetiminin Rus ordularnn karlmas ynn-deki politikalar uzun mddet etkin bir sonu vermemitir. En sonuncu Rus askeri Grcistandan2007 ylnda kmtr.

Aslna baklrsa Grcistandaki etnik atmay frsat olarak kullanan Rusya, buradaki askerivarln bugn Gney Osetya ve Abhazya zerinden srdrmektedir. Fiilen Grcistann kontro-lnden km bu iki blgedeki Rus sleri yeniden yaplandrlarak donatlmaktadr. 17 ubat2010da Rusya ve Abhazya arasnda "Abhazya Cumhuriyeti Snrlar inde Rusya Askeri sle-rinin Birletirilmesi Anlamas 49 yl sreliine imzalanmtr.

Abhazyann corafi ve jeopolitik konumu, burada kara, hava ve deniz kuvvetlerini glen-dirmesi asndan Rusyaya nemli avantajlar sunmaktadr. Abhazyadaki 7. Rus Askeri s-snn Karargah Gudautada yerlemektedir. Gudauta ve Tiflis arasndaki mesafe yaklak 400kmdir.

Guadautadaki Bombora Askeri Hava ss, Gney Kafkasyann en byk hava kuvvet-

leri ssdr. Burada uu hattnn uzunluu 4 km kadardr. Uu ini eridi denize 100 metre me-


3/8

Kafkasyadaki Silahlanma Rusya-Trkiye likilerinin Neresinde?

21. YZYIL [ 23 ] Ekim 10 Say: 22

safededir. Bu sayede deniz zerinden ok dk ykseklikte uular yapabilmektedirler. Mos-kova bu ssn silah mevcudunun artrlmas ynnde almaktadr.2

Rusya, Abhazyadaki deniz kuvvetlerini de glendirmektedir. Abhazyadaki Oamira Li-man Sovyet dneminde de s olarak kullanlmtr. 2008 Austos savanda Rus deniz piyade-leri Grcistana hareket etmeden nce bu ste bulunmulardr. Aralk 2009dan bu yana Oam-ira Deniz ssnde Federal Gvenlik Birimine ait Sobol ve Mangust hcumbotlar bulun-durulmaktadr.3

Gney Osetyadaki 4. s, nceleri Kuzey Osetyann bakenti Vadikafkaz dahil 3 garnizonhalinde faaliyet gstermekteydi. 1 ubat 2010 ylndan itibaren Tsinhinvali ve Java garnizonlarda dahil olmak zere s, Gney Osetya snrlar iinde konulandrlmtr. Asker mevcudiyetininte biri (tank komutanlar, zrhl muharip teknisyenleri vs.) szlemeli almaktadr.4 Rusya ileyaplan anlamalar gerei bu blgede S-300lerin yerleti-rilmesi ngrlmtr. 11 Austos 2010da Abhazyada birS-300 kompleksi yerletirilmitir.5

Ermenistan

Rusyann Ermenistanla askeri ibirlii Sovyetler Birli-inin dalmasnn hemen ardndan balamtr. Aslnda ikilke arasndaki bu durum askeri ibirliinden ziyade Rus-yann Ermenistana askeri destei olarak alglanmaldr.

20 Austos 2010da Medvedevin Ermenistana seferisrasnda 102. askeri ssn sresinin 49 yllna6 uzatld-na dair protokol imzalanmtr. steki subaylarn yars, as-

kerlerin ise tamam Ermeni kkenli Rusya vatandalardr.Ayrca, Erivan s iin Rusyadan kira da almamaktadr.

Erivana 120 km uzaklktaki Gmrde yerleik 102. Askeri s, 1 Eyll 1994de yaplanm-tr. Buras Gney Kafkasya 7. Orduya bal 127. tmenin bnyesinde oluturulmutur. TmenErmenistana 1953 ylnda konulandrlmtr.

Ermenistandaki Rus askeri birliklerinin grevi, Rusyann gney cephesini korumak ve birKolektif Gvenlik Anlamas rgt yesi olan Ermenistann savunmasn salamaktr.

102. ste Rusya ve Ermenistann silahl kuvvetlerinden olumu Birleik Ordu Grubu yeralmaktadr. Birleik kuvvetlerin banda Ermeni Savunma Bakan yardmc bulunmaktadr. Bir-leik Ordu Grubu iki alt gruba ayrlr. Bunlardan birisinin banda Rus komutan (102. s Komu-tan), dierinde Ermeni komutan (Ermenistan Silahl Kuvvetlerinin 5. Kolordu Komutan) bu-lunmaktadr. Ayrca bu birimde FSB Snr Muhafz Birlii bulunmaktadr.7 30 Eyll 1992 yln-

Rusya Kafkaslardaglenme politikaserevesinde sadecejeopolitik etkinliiniartrmakla yetinmiyor.

Ayn zamandaKafkasyadaki askeripotansiyelini, slerininsilah ve askermevcudunu kontrolsz

bir ekilde artryor.

2 (+ : &)) '# % (+ * )& *1 *( & %%0 0 ,,http://russian.eurasianet.org/departments/insight/articles/eav020609aru.shtml

3 (+ : &)) '# % (+ * )& *1 *( & %%0 0 ,,http://russian.eurasianet.org/departments/insight/articles/eav020609aru.shtml, 06.02.2009.

4 * (* & %% %& &(&%0 '%&)*12 ( $ / % %&! ) *, http://www.rosbalt.ru/2010/02/01/708842.html

5 : -300 ( $ / % , ( $" , )& # . % &)" 0 +,+$, http://news.mail.ru/politics/4257490/, 11.08.2010.

6 Sre 1995 y l ndan, yani anla man n imzaland tarihten itibaren hesaplanmaktad r. 1995 y l nda anla ma imzaland s rada sre 25y l olarak belirlenmi tir. Yeni imzalanm protokol gere i bu sre 49 y l olarak (1995den itibaren) de i tirilmi tir. Dolay s ylaanla ma 2044 y l na dek yrrlkte kalacak.

7 & %%0 0( % - !. '( " \ http://www.rian.ru/spravka/20100215/209344182.html, http://oragir.info/index.php?lang=rus&mode=view&id=7


4/8

Dr. Ali Asker

21. YZYIL[ 24 ] Ekim 10 Say: 22

da, Ermenistan ve Rusya arasn-da imzalanm Rusyann Erme-nistandaki snr muhafza ordu-sunun statsne dair anlamagerei, Rus askerleri Ermenis-tann ranla (45 km) ve Trkiyeile (345 km) snrn koruma y-kmll altndadr.

pe Atlm AKKA(Avrupa KonvansiyonelKuvvetler Anlamas)

Rusyann askeri potansiyeli-ni artrma politikas yeni deildir.Sovyetler Birlii dneminde de-iik blgelerde olduu gibi Kaf-kasyada da nemli miktarda si-lah bulunuyordu. Uzun mddetdevam eden grmeler sonra-snda, Sovyetler Birliinin Bat-Dou Bloku arasnda konvansi-yonel silahlarn snrlandrlmaskonusunda anlama imzalamassalanabildi. Bu anlama, 19Aralk 1990da Pariste NA-TOnun 16 ve "Varova Paktnn"

6 lkesi (SSCB ve Dou Avrupa lkeleri) arasnda imzalanm Avrupa Konvansiyonel Kuvvet-ler Anlamas idi.

Sovyetler Birlii daldktan sonra 15 Mays 1992de, Takentte imzalanm bir anlama ileBirlik cumhuriyetlerine verilecek silah kotas belirlenmitir. Ancak ne kotalarn belirlenmesindene de belirlenmi kotalarn uygulamaya geirilmesi srecinde adil olunmutur. Askeri uzmanla-rn yaptklar aklamalara gre zaten kanat anlamas imzalandktan sonra bile kota ihlal edil-mitir. Kanat anlamas imzalanrken ne ahalinin says, ne yzlm dikkate alnmtr. Azer-baycan-Ermenistan bakmndan kotalarn belirlenmesi ve sonrasnda Ermeni saldrlar da dikka-te alnmamtr.

Eski Sovyet Ordusundaki silah paylam srasnda Ermenistan ve Azerbaycan silahl kuv-vetlerine 250 tank, 220, zrhl ara, 285 topu sistemi, 100 sava ua ve 50 saldr helikopteri-nin verilmesi kararlatrlmtr. Oysa yzlm ve nfus dikkate alnd takdirde Azerbay-cann kotasnn 565 tank, 860 zrhl ara, 566 top olmas gerektii grlecektir. in asl, bu s-rete Ermenistan anlamann getirdii snrlamaya da uymam, eitli yollardan bata Rusya ol-mak zere, Ukrayna, Beyaz Rusya, Krgzistan, in ve Bulgaristandan silah almaya devam et-mitir. Takent Anlamasna gre Rusya Ermenistanda konulanan askeri slerinden 2/3sini,180 T-72 tank, 60 BTR-60 ve BTR-70, 25 BRM-1K, 130 top ve havan topunu ve onlarca Osa,gla ve ilka tipi hava savunma sistemlerini Ermenistana devretmitir. Rusya bununla da yetin-memi, Sovyet ordusunun paylalmasnn ardndan 1993 ve 1996 yllarnda Ermenistan ordusu-nu silah, askeri teknoloji ve mhimmatla donatmtr.8 Bu erevede Ermenistan ordusuna 1 mil-

8 Hatem Cabbarl , Ermenistan ve Rusya Aras nda Geli en Askeri birli i, http://www.atsam.org/ermenistan-ve-rusya-arasinda-gelisen-askeri-isbirligi/


5/8

21. YZYIL [ 25 ] Ekim 10 Say: 22

yar dolar ve 800 milyon dolar deerinde silah hibe etmitir. Grcistandan karlan askeri ssndonanmlar da nce 102. Askeri sse oradan da Ermenistan Ordusuna devredilmitir. Erme-nistan kaynaklarna gre 102. Askeri steki asker says 5 bin deil, 12 bindir. Ak kaynaklarnssn silah ve mhimmat potansiyeline dair verdikleri bilgilerin eskidii sylenmektedir. Rus-yann Grcistandan kard askeri slerin silahlar da bu sse devredilmitir. Ayrca 2008 y-lnda Grcistana kar sava srasnda Rusya buraya nemli miktarda silah ve asker takviyesiyapmtr.9

Grld gibi uzun mddet Rusya AKKAnn hkmlerini delmitir. 2007 Temmuz sonla-rnda AKKA'y askya aldn, 2007 Aralk aynda da antlamadan ekildiini akladktan sonraise Kafkaslar silahlandrmak politikasnda neredeyse mutlak bir serbestlik elde etmitir. 102.Askeri ssn grev sresinin uzatlmasna dair anlama da AKKA normlarn ciddi ekilde ihlaletmektedir. Anlamada ssn yeni silahlarla donatlmasnadair hkm de yer almaktadr. Rusyann bu admlar, Erme-nistan da cesaretlendirmitir. Oysa Ermenistan hala AK-

KAnn taraflarndan biridir.

Rusyann Kendini Aklamas: Nabza Gre erbet

Rusyann Kafkasyadaki askeri potansiyelinin artma-s, Ermenistan silahlandrmas, ayrlk Gney Osetya veAbhazya blgelerindeki silah ve asker birikimi kontrolszbir biimde ilerlemektedir. Bu srecin durdurulmas y-nnde daha nce ABD ve Batl lkeler tarafndan yaplanitirazlar herhangi bir sonu vermemitir. Rus yetkililerinin bu konuda yaptklar aklamalarise ok deiik ekillerde yorumlanabilen, ucu ak ve elikili aklamalar olmutur. 102.Askeri sle ilgili Medvedevin Erivanda ve Bakde yapt aklamalar ise adete bir nab-za gre erbet olmutur. ssn grev sresiyle ilgili Erivanda yaplan anlama trenindensonra dzenlenen basn toplantsnda Medvedev, Rusyann Ermenistanla mttefik olduunualtn izerek yapt anlamay aklamak istemitir: Ekonomik ve gvenlik alannda blge-nin en byk devleti olan Rusya, Kafkasyada nemli rol oynamaya devam edecektir Rus-ya mttefik ilikilerine de sadktr. Bu adan Ortak Gvenlik Antlamas Tekilatnn yesiolan Rusya kurumdaki destekisi Ermenistann gvenliinden de sorumludur. Rusya mtte-fik ilikilerine ciddi yaklamaktadr.10 Oysa daha sonra Azerbaycana yapt ziyaret srasn-da farkl bir mesaj vererek Baknn gnln almaya almtr. Bak ziyareti srasnda yap-t aklamada 102. Askeri ssn Azerbaycan asndan her hangi bir tehlike arz etmediinibildirmitir: Biz Kafkasyada bar ve istikrardan yanayz. Askeri ssn grev sresininuzatlmas konusuna bu zaviyeden bakmak lazm. Rusya Askeri ssnn Ermenistanda g-

rev sresinin uzatlmasna dair protokol bu konuyla ilgili ilkesel artlar deitirmemektedir,sadece anlamann mddeti birka yl uzatlmtr.11 ncelikle Medvedevin birka yl ifa-desi neredeyse yarm asra tekabl etmektedir. kincisi sz konusu anlamann iki nemli hk-mne dikkat edilmesi gerekir. Bunlardan birincisi ssn yeni silahlarla donatlmas, ikincisiise ssn Ermenistana sz konusu ss kendi gvenlik karlar asndan kullanma hakknntannmasdr. Bu anlama sonrasnda, Ermenistan tarafnn yapt aklamalardan da anlal-

Sovyetler Birliinindalmasndan sonraBirlik cumhuriyetlerine

verilecek silah kotasnnbelirlenmesi vebelirlenmi kotayauyulmas sreci adil vehakkaniyetli olmamtr.


9 Erm 3nistandak Rusiya bazas nda 12 min h3rbi var, http://www.musavat.com/new/Gnd 3m/83610-ERM4N STANDAKI_RUS YA_BAZASINDA_12_M N_H4RB _VAR

10 Elhan ahino lu, Ermenistan n Stratejik Orta Azerbaycan n Stratejik Partneri Olabilir mi?,http://21yyte.org/tr/yazi.aspx?ID=5408&kat1=1

11 Medvedyev Erm 3nistandak Rusiya Bazas ndan Dan b

2010-09-03 - 18:18:00, http://mediaforum.az/articles.php?lang=az&page=00&article_id=20100903061752552


6/8


7/8

21. YZYIL [ 27 ] Ekim 10 Say: 22

ilgilendiriyor. Umulur ki bu ynde detayl almalar yaplmakta ve stratejik projeler gelitiril-mekte olsun. Mttefikler ve rakiplerle ilikiler gnlk politikalar zerinden yrtlmez; orta veileri vadeli tahminler dikkate alnarak gelitirilmelidir. Tr-kiyenin de uzun vadeli politika izlemesi gerekir. Zira Kaf-kaslarda bar ina edeceiz sylemi gelimeleri dardanseyretmekle gereklemez.

Rusyann Kafkaslara ynelik silahlanma politikasnnTrkiye asndan sakncalar olmasna ramen henz hibirekilde gndeme getirilmemitir. Trk hariciyesinin son d-nemde Rusyann blgesel politikasn doru okuyamad dabir vakadr. Son dnemde tarihi anlamalar imzaland di-ye tantana yapan kesimler, bu anlamalarn Trkiyenin ulu-sal karlar asndan ne getirip gtrdnn analizini yap-mamaktadr. Moskova, Ankaray dostluk teraneleriyle uyu-turken blgesel politikalaryla Trkiyenin karlarn zedele-mektedir. Rusya bir taraftan Trkiye ile ilikileri yksekdzeyde tutmaya alrken dier taraftan Trkiyenin Kaf-kasyadaki roln gittike snrlamaktadr. ranla yaplantakas anlamas sonras RFnin rana kar uygulanacakambargolara yeil k yakmas da tesadf deildir. Rusyabugn kontrolsz bir ekilde Karadeniz ssn ve Ermenis-tan silahlandrarak Trkiye snrnda tehdit odaklar olutur-maktadr. Rusyann Ermenistanla olan zel ilikilerinin

karlnda bugne dek Azerbaycan ve Trkiye arasndaki


Rusyann Kafkaslara ynelik silahlanmapolitikasnn Trkiyeasndan sakncalarolmasna ramen henzhibir ekilde gndemegetirilmemitir. Son

dnemde tarihianlamalar imzalanddiye tantana yapankesimler buanlamalarnTrkiyenin ulusalkarlar asndanne getirip gtrdnnanalizini

yapmamaktadr.


8/8

Dr. Ali Asker

21. YZYIL[ 28 ] Ekim 10 Say: 22

askeri ibirliinin gndeme getirilmemesi yadsnacak bir durum deildir. Bu dengesizlik Trki-yenin Kafkaslardan sktrlarak karlmasna endekslenmitir. Oysa Grcistan-Azerbaycan veTrkiye arasndaki salam ibirliinin deien koullar altnda yeni ve niteliksel aamaya ge-mesi gerekmektedir. Trkiyenin menfaatlerini Afrikann gbeinde arayan, statkoyu dei-mek adna Ermeni alm macerasna atlan bak as, Trkiyenin kazanmlarn ve kayplar-nn muhasebesini doru yapmamaktadr.

Trkiyenin Kafkaslara ynelik bir askeri ibirlii blgeyi koruma altna almak olarak da d-nlmemelidir. Bu ibirlii zarureti Trkiyenin kendi gvenlii ve blgesel g olmas asn-dan da byk nem tamaktadr.15 ok nemli bir nokta da, bu ittifakn oluturulmamasnda sa-dece Trkiye ynetiminin deil, Azerbaycan tarafnn da byk sorumluluu vardr. Yasal teme-le oturtulmu, kurumsal nitelikli bir askeri ibirlii bazen belli tavizleri de gerektirebilir. Fakatverilen tavizler karlnda oluturulacak gvenli ortam sonu itibariyle her iki devlete sadecekazanmlar getirecektir. 21. YZYIL

15 Ali Asker, Tehlikeli Anla ma: Rusya Trkiyeyi S vazl yor, Azerbaycana Aba Alt ndan Sopa Gsteriyor,

http://21yyte.org/tr/yazi.aspx?ID=5172&kat=33, 07.08.2010.

Documents

Dr. Ali Asker Ek182-Kafkasyadaki Silahlanma Rusya Turkiye Iliskilerinin Neresinde