dr Maciej KrzemińskiOśrodek Badań Integracji Europejskiej

Wydział Ekonomiczny Uniwersytet Gdański

Opracowano na podstawie materiałów KE, UKIE, MRR

Polityka regionalna UE

Polityka strukturalna i regionalna• W dużym uproszczeniu, problemy natury strukturalnej to takie, które nie dają się rozwiązać w krótkim okresie czasu i nie znikają np. wraz z poprawą koniunktury gospodarczej. Wymagają natomiast długofalowych, zaplanowanych i przemyślanych działań

• Polityka strukturalna obejmuje działania, które mają charakter regionalny lub dotyczą całego obszaru Unii Europejskiej

• Około 90% środków przeznaczonych przez UE na p. strukturalną jest adresowane regionalnie, dlatego często pojęcia te są stosowane zamiennie

Podstawy polityki regionalnej- Celem jest wyrównywanie zróżnicowań w rozwoju gospodarczym, społecznym oraz przestrzennym poprzez redystrybucję środków z budżetu pomiędzy regiony- Chodzi o zagwarantowanie harmonijnego rozwoju UE poprzez zmniejszanie różnic i wzrost spójności między regionami.- Adresatem są w szczególności regiony:

gospodarczo zapóźnione dotknięte upadkiem przemysłu rolne oraz utrzymujące się z rybołówstwa o niskiej gęstości zaludnienia

- Podstawowe cele: promocja regionalnego wzrostu gospodarczego poprawa przewag komparatywnych stymulowanie dostosowań strukturalnych i sektorowych w regionach zmniejszanie „słabości” i wyrównywanie szans w regionach mniej rozwiniętych

Ewolucja polityki regionalnej• wzrost roli polityki regionalnej:

potraktowanie różnic w rozwoju regionalnym jako przeszkody dla rozwoju UEpogłębienie dysproporcji w wyniku poszerzenia integracji

• dylemat miedzy opcją „wyrównawczą” a „polaryzacyjną”• opcja wyrównawcza, społeczna:

w warunkach niedoskonałości mechanizmu rynkowegopreferowanie interwencji państwa i wspierania procesów restrukturyzacyjnych w regionach

• opcja neoliberalna:powodem dysproporcji jest zbyt duża interwencja państwaniedostateczna mobilność czynników produkcji

Dlaczego konieczna jest polityka regionalna?

Unia Europejska jest jedną z najbogatszych stref gospodarczych świata, jednak wciąż jeszcze występują znaczne różnice pomiędzy poszczególnymi 27 państwami, a jeszcze większe pomiędzy 268 regionami.

UE to w chwili obecnej 493 mln obywateli.

Generalnym celem polityki regionalnej jest zapewnienie wszechstronnego i harmonijnego rozwoju całej Unii oraz zwiększanie stopnia spójności ekonomicznej i społecznej krajów i regionów UE.

Podstawową misją polityki rozwoju regionalnego Unii

Europejskiej jest wzrost poziomu spójności wewnętrznej w ramach całej organizacji.   Zbyt duże zróżnicowania regionalne są bowiem

niekorzystne nie tylko dla obszarów biednych, ale także

dla obszarów bogatych, nie wspominając o interesach całej organizacji.

Preambuła do Traktatu Rzymskiego (1958):

"Państwa członkowskie pragną wzmocnienia jedności swoich gospodarek i zabezpieczenia ich harmonijnego rozwoju przez redukowanie zróżnicowań istniejących między regionami oraz łagodzenie zacofania regionów mniej uprzywilejowanych".

Jednolity Akt Europejski (1987), artykuł 130A:

"W celu promowania ogólnego harmonijnego rozwoju, Wspólnota powinna rozwinąć akcje prowadzące do wzmocnienia swojej ekonomicznej i społecznej spójności.

W szczególności Wspólnota powinna działać na rzecz redukcji zróżnicowań między regionami i ograniczenia zacofania słabiej uprzywilejowanych regionów".

Jednolity Akt Europejski (1987), artykuł 130B:

osiąganie tych celów jest wspomagane działaniami podejmowanymi przez:   Fundusze Strukturalne:

- Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancj Rolnej-Sekcja Orientacji,-       Europejski Fundusz Społeczny,-       Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego,

Europejski Bank Inwestycyjny i inne istniejące instrumenty finansowe.

Traktat Amsterdamski (1997), artykuł 158:

Celem wspierania swojego wszechstronnego, harmonijnego rozwoju, Wspólnota rozwija i kontynuuje działania prowadzące do wzmacniania swojej spójności gospodarczej i społecznej.W szczególności Wspólnota dąży do zredukowania różnic w stopniach rozwoju poszczególnych regionów i zmniejszenia zacofania regionów najmniej uprzywilejowanych, w tym terenów wiejskich.

Traktat o Unii Europejskiej, preambuła:

Zapis, dotyczący solidarności pomiędzy narodami europejskimi.

Traktat ten konkretyzuje działania Wspólnoty w kierunku wzmocnienia spójności gospodarczej i społecznej oraz zmniejszenia różnic w rozwoju pomiędzy regionami.

Dlatego państwa członkowskie uczestniczą w europejskiej polityce regionalnej, finansowanej ze środków funduszy europejskich, Funduszy Strukturalnych i Funduszu Spójności, która ma być wyrazem solidarności między wszystkimi obywatelami Unii.

Gospodarka w krajach UE15

• Różnica w dochodach (PKB) pomiędzy krajami członkowskimi, a zwłaszcza poszczególnymi regionami pozostaje znacząca.

• Międzyregionalne różnice w dochodach - 2,6.

• Powoli zmniejszają się różnice w PKB na mieszkańca na poziomie krajów :

- PKB dla najbiedniejszych krajów w latach 1998-1999 wzrósł z 68% do 79% średniej UE.- Oznacza to konwergencję 1% rocznie.

• W celu pełniejszej konwergencji w układzie EU15 potrzeba jeszcze okresu 1 pokolenia.

Złoty trójkąt:Koncentracja działalności gospodarczej w centralnej części Unii

• Trójkąt pomiędzy: - North Yorkshire w Wielkiej Brytanii, - Franche-Comté we Francji - Hamburg w Niemczech

• Cechy:1/7 obszaru Unii1/3 ludności1/2 dochodu Unii

Koncentracja ma negatywny wpływ nie tylko na regiony peryferyjne, ale także na regiony centralne

Trwałe nierówności

• Brak równowagi pomiędzy regionami- duże różnice w poziomie rozwoju

• Efekt kompresji - w ciągu ostatnich 10 lat różnice pomiędzy 3 najbogatszymi regionami zmniejszyły się. To samo miało miejsce w grupie najbiedniejszych regionów.Jednakże różnice pomiędzy najbogatszymii najbiedniejszymi powiększyły się.

Najbiedniejsze i najbogatsze regiony w UE, 1990 oraz 2000, PKB per capita, UE=100 (PPS)

RegionyUE-15 UE-25 UE-27

1990 2000 2000 2000

10%+ 154,9 157,9 171,8 178,6

10%- 55,2 61,0 38,7 29,8

współczynnik 2,8 2,6 4,4 6,0

25%+ 133,8 138,2 147,1 153,1

25%- 66,4 68,4 53,9 45,1

współczynnik 2,0 2,0 2,7 3,4

10%+, 25%+ = regiony o najwyższym poziomie PKB per capita (PPS), obejmujące odpowiednio 10 lub 25% całkowitej liczby ludności w UE

10%-, 25%- = regiony o najniższym poziomie PKB per capita (PPS), obejmujące odpowiednio 10 lub 25% całkowitej liczby ludności w UE

Źródło: Komisja Europejska

Polityka regionalna UE

NIE

- pomoc finansowa

- Rozdzielanie środków

TAK

- tworzenie nowych zasobów przez inwestycje

- zapewnienie „wartości dodanej”

- wsparcie współdziałania

Zróżnicowania regionalne

„SZOK ROZSZERZENIA”

• Po rozszerzeniu UE o 12 państw, gwałtownie obniża

się szereg wskaźników ekonomicznych, w tym:

• PKB na mieszkańca

- PKB na mieszkańca w regionach najuboższych

wynosiło (przed rozszerzeniem) 61% średniej UE15,

- po rozszerzeniu spadł do 31%,

- PKB na osobę w całej UE spadł o 18%,

- ogólny PKB w rozszerzonej Unii wzrósł o 5%.

Lp Kraj Powierzchnia LudnośćGęstość

zaludnienia1 Austria 83,9 8 211 97,92 Belgia 30,5 10 161 333,13 Dania 43,1 5 340 123,94 Finlandia 338,1 5 176 15,35 Francja 551,5 58 890 106,86 Grecja 132,0 10 626 80,57 Hiszania 506,0 39 470 78,08 Irlandia 70,3 3 790 53,99 Luksemburg 2,6 431 165,8

10 Niderlandy 41,5 15 860 382,211 Niemcy 357,0 82 020 229,712 Portugalia 92,0 10 010 108,813 Szwecja 450,0 8 870 19,714 Wielka Brytania 244,1 58 830 241,015 Włochy 301,3 57 298 190,2

Razem 3 243,9 374 983 115,61 Bułgaria 111,0 8 170 73,62 Cypr 9,2 758 82,43 Estonia 45,2 1 396 30,94 Litwa 65,2 3 670 56,35 Łotwa 64,6 2 432 37,66 Malta 0,3 386 1 286,77 Polska 312,7 38 646 123,68 Republika Czeska 78,9 10 273 130,29 Rumunia 238,4 22 435 94,1

10 Słowacja 49,0 5 401 110,211 Słowenia 20,3 1 990 98,012 Węgry 93,0 10 024 107,8

Razem 1 087,8 105 581 97,1

Powierzchnia:

4 331,7 tys.km (+34%)

Ludność:

480,6 mln osób(+28%)

EUR27

/rok 2000/

EU 15 =100EU 15 =100PKB na mieszkańca przy wykorzystaniu parytetu siły nabywczej 2002 Luksemburg 189 Portugalia 71 Irlandia 125 (90% w 1995) Cypr 76 Dania 113 Słowenia 69 Holandia 111 Malta 69 Austria 111 Czechy 62 Wielka Brytania 107 Węgry 53 Belgia 107 Słowacja 47 Francja 105 Polska 41 Szwecja 105 Estonia 40 Finlandia 102 Litwa 39 Niemcy 100 Łotwa 35 Włochy 98 Rumunia 27 Hiszpania 86 Bułgaria 26 Grecja 71 Turcja 25

PKB per capita w najbogatszych regionach UE, 2000

Region PKB per capita, indeks, UE=100Liczba ludności,

tys.

INNER LONDON (UK) 266,1 2 824,5

REG, BRUXELLES-CAP, / BRUSSELS HFDST, GEW, (B) 239,9 961,4

LUXEMBOURG (GRAND-DUCHÉ) (L) 215,3 441,0

HAMBURG (D) 200,1 1 710,1

ÎLE DE FRANCE (F) 174,5 11 001,3

WIEN (A) 173,1 1 608,6

OBERBAYERN (D) 170,2 4 055,5

DARMSTADT (D) 164,0 3 727,4

STOCKHOLM (S) 162,1 1 820,8

UUSIMAA (SUURALUE) (FIN) 157,8 1 386,9

BREMEN (D) 157,5 661,4

UTRECHT (NL) 154,7 1 112,7

ÅLAND (FIN) 153,4 25,7

TRENTINO-ALTO ADIGE (I) 150,2 941,8

LOMBARDIA (I) 148,3 9 108,8

STUTTGART (D) 147,9 3 926,0

10% liczby ludności w najbogatszych regionach reprezentuje 17,2% PKB UE 171,8 45 313,9

PKB per capita w najbiedniejszych regionach UE, 2000Region PKB per capita, indeks, UE25=100 Liczba ludności, tys.

LUBELSKIE (PL) 29,4 2 233,3

PODKARPACKIE (PL) 30,5 2 127,8

PODLASKIE (PL) 31,8 1 222,0

WARMINSKO-MAZURSKIE (PL) 31,9 1 466,2

SWIETOKRZYSKIE (PL) 33,5 1 323,7

LATVIJA (LV) 34,0 2 373,0

ÉSZAK-ALFÖLD (HU) 34,7 1 547,8

ÉSZAK-MAGYARORSZÁG (HU) 35,4 1 289,8

OPOLSKIE (PL) 36,6 1 086,6

LÓDZKIE (PL) 38,0 2 647,7

MALOPOLSKIE (PL) 38,2 3 226,6

KUJAWSKO-POMORSKIE (PL) 38,4 2 101,1

LUBUSKIE (PL) 38,4 1 023,8

VÝCHODNÉ SLOVENSKO (SK) 39,1 1 552,3

LIETUVA (LT) 39,3 3 506,0

DÉL-ALFÖLD (HU) 39,4 1 363,1

DÉL-DUNÁNTÚL (HU) 41 990,6

ZACHODNIOPOMORSKIE (PL) 42,3 1733,4

STREDNÉ SLOVENSKO (SK) 42,6 1355,7

POMORSKIE (PL) 43,1 2194,6

EESTI (EE) 44,2 1372

DOLNOSLASKIE (PL) 44,3 2975,1

WIELKOPOLSKIE (PL) 45,7 3357,5

ZÁPADNÉ SLOVENSKO (SK) 47 1875,7

10,1% liczby ludności w najbiedniejszych regionach reprezentuje 3,9% PKB UE 38,7 45 945,4

Zasady polityki regionalnej (1)Koncentracja:- środki funduszy strukturalnych są przede wszystkim dostępne dla tych regionów, które tego najbardziej potrzebują

Partnerstwo:- działania powinny być przygotowywane w ścisłym porozumieniu (partnerstwie) Komisji Europejskiej z państwem członkowskim- jak również z władzami regionalnymi i lokalnymi, partnerami gospodarczymi i społecznymi, przy pełnej zgodności z odpowiednimi kompetencjami instytucjonalnymi, prawnymi i finansowymi partnerów

Zasady polityki regionalnej (2)

Programowanie:- finansowanie kompleksowych i długofalowych programów rozwoju, a nie pojedynczych projektów- wieloletnia (5 a później 6 lat) perspektywa realizacji programów

Dodatkowość:- w celu osiągnięcia faktycznego oddziaływania gospodarczego, środki przyznane z funduszy unijnych nie mogą zastępować publicznych lub innych równoważnych wydatków państwa członkowskiego- działania Wspólnoty winny uzupełniać lub wspierać odpowiednie działania krajowe, przede wszystkim w tych regionach, gdzie środki wsparcia krajowego są niewystarczające

Zasady polityki regionalnej (3)Koordynacja:- skoordynowanie działania wszystkich instrumentów i funduszy strukturalnych- skoordynowanie polityk regionalnych krajów członkowskich i UE

Współfinansowanie:- projekty, które są zgłaszane do finansowania z funduszy strukturalnych muszą być w odpowiednich proporcjach współfinansowane ze środków krajowych- współ-finansowanie projektów z dwóch źródeł (środki unijne i krajowe) jest również elementem zasady partnerstwa

Zgodność: polityki regionalnej z innymi politykami UE

Polityka regionalna 2007-2013 (1)Liczba funduszy strukturalnych została ograniczona do dwóch:

Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS)

Fundusz Spójności został objęty podobnymi regulacjami co fundusze strukturalne.

Ze względu na przesunięcie kwestii finansowania działań w rolnictwie i rybołówstwie w całości do Wspólnej Polityki Rolnej i Wspólnej Polityki Rybackiej zlikwidowane zostały:

Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej (EFOiGR)Finansowy Instrument Wspierania Rybołówstwa (FIWR)

W miejsce tych funduszy powstaną nowe instrumenty, które nie będą już objęte regulacjami dotyczącymi funduszy strukturalnych:

Europejski Fundusz Rolnictwa i Rozwoju Wsi (EFRRW)Europejski Fundusz Rybołówstwa (EFR)

Polityka regionalna 2007-2013 (2)2. Rezygnacja z kontynuacji Inicjatyw Wspólnotowych (Equal, Interreg, Leader,

Urban) na rzecz włączania ich specyficznych dziedzin wsparcia do trzech nowych celów.

3. Uproszczenie systemu wdrażania m.in. poprzez nowe dokumenty programowania, jednofunduszowe programy operacyjne, zarządzanie na poziomie priorytetów, bardziej elastyczne reguły kwalifikowalności kosztów.

4. Cross-financing – mechanizm elastycznego finansowania, polegający na

zaangażowaniu (do maksymalnie 10% wartości alokacji na poziomie priorytetu) środków z jednego funduszu (np. EFRR) w realizację działań, których zakres merytoryczny zwyczajowo podlega pod obszar interwencji drugiego funduszu (np. EFS).

5. Nowe inicjatywy Komisji Europejskiej i innych instytucji finansowych: Jessica, Jaspers, Jeremie (ta ostatnia skierowana do MSP).

Polityka regionalna 2007-2013 (3)Cele polityki spójności na 2007-2013 ściśle powiązane są z priorytetamiStrategii Lizbońskiej: 

Cel 1 – konwergencja (wspieranie wzrostu i tworzenie nowych miejsc pracy w państwach i regionach najbiedniejszych oraz regionach tzw. efektu statystycznego).

Cel 2 – regionalna konkurencyjność i zatrudnienie (wspieranie zmian strukturalnych w regionach nie kwalifikujących się do uzyskiwania pomocy w ramach celu 1 ze względu na przekroczenie wskaźnika 75% PKB per capita UE oraz wspieranie zmian na rynku pracy).

Cel 3 – europejska współpraca terytorialna (wspieranie terytorialnej konkurencyjności oraz promowanie harmonijnego i zrównoważonego rozwoju terytorium Unii – beneficjentami będą wewnętrzne i zewnętrzne regiony graniczne).

Polityka regionalna 2007-2013 (4)

Wzrost zatrudnienia poprzez rozwój kapitału ludzkiego i

społecznego

Podniesienie konkurencyjności polskich przedsiębiorstw, w tym

szczególnie sektora usług

Tworzenie warunków dla utrzymania trwałego i wysokiego tempa wzrostu gospodarczego

Budowa i modernizacja infrastruktury technicznej, mającej

podstawowe znaczenie dla wzrostu konkurencyjności Polski i

jej regionówWzrost konkurencyjności polskich regionów i przeciwdziałanie ich

marginalizacji społecznej, gospodarczej, i przestrzennej

Rozwój obszarów wiejskich

16 Regionalnych Programów Operacyjnych

PO Rozwój Polski Wschodniej

PO Europejskiej Współpracy Terytorialnej

PO Infrastruktura i środowisko

PO Kapitał ludzki

PO Innowacyjna gospodarka

PO Pomoc Techniczna

Polityka regionalna 2007-2013 (5)PO Infrastruktura i Środowisko 21.275,2 mln € PO Infrastruktura i Środowisko 21.275,2 mln €

W ramach Narodowych

Strategicznych Ram Odniesienia

Polska otrzyma 59,5 mld euro

Dodatkowo do Polski spłynie

12,4 mld €

z Europejskiego Funduszu Rolnego i

Europejskiego Funduszu Rybackiego

PO Kapitał Ludzki 8.125,9 mln € PO Kapitał Ludzki 8.125,9 mln €

PO Innowacyjna Gospodarka 7.004,9 mln € PO Innowacyjna Gospodarka 7.004,9 mln €

PO Rozwój Polski Wschodniej 2.161,6 mln € PO Rozwój Polski Wschodniej 2.161,6 mln €

PO Europejska Współpraca Terytorialna 576 mln € PO Europejska Współpraca Terytorialna 576 mln €

PO Pomoc Techniczna 216,7 mln € PO Pomoc Techniczna 216,7 mln €

Regionalne Programy Operacyjne 15.985,5 mld € Regionalne Programy Operacyjne 15.985,5 mld €

Polityka strukturalna jako „panaceum”?

0.0

1.0

2.0

3.0

4.0

5.0

6.0

7.0

8.0

Grecja Irlandia Portugalia Hiszpania

Średnioroczny wzrost PKB (%)

Średnioroczny poziom transferów (jako % PKB)

Jaka część transferów finansowych została wydana na import z innych krajów członkowskich?

17,4 %

18,9 %

26,7 %

35,2 %

42,6 %

14,7 %

0 10 20 30 40 50

Hiszpania

Mezzogiorno

Nowe Landy

Irlandia

Portugalia

Grecja

Źródło: Third Report on Economic and Social Cohesion, European Commission

Rum

Bułg

Łotw

Pol

Litw

Est

Słow

Węgr

Czech

Cypr

Słowe

N12

< 60% średniej EU27 < 75% średniej EU27

< 90% średniej EU27 >= 90% średniej UE27

Źródło: DG REGIO na podstawie Eurostatu i źródeł narodowych

N12 = nowe kraje członkowskie + Rumunia i Bułgaria

Rum

Bułg

Łotw

Pol

Litw

Est

Słow

Węgr

Czech

Cypr

Słowe

N12

< 60% średniej EU27 < 75% średniej EU27

< 90% średniej EU27 >= 90% średniej UE27

Źródło: DG REGIO na podstawie Eurostatu i źródeł narodowych

N12 = nowe kraje członkowskie + Rumunia i Bułgaria