1

Dr. VEIS SELAMI Agr. JAK UKAJ

KULTIVARET LOKAL TE HARDHISE DHE SPECIEVE FRUTORE TE PUKES.

Manual

Ne ndihme te eksperteve te Shoqates “AgroPuka”

2

Pasqyra e lendes faqe

1. RENDESIA E BIDIVERSITETIT DHE BURIMEVE GJENETIKE 4 - 6 2. KULTIVARET LOKAL TE HARDHISE 7 - 25 Manakuq Folet Dhelpenur Brasena Kaurr Kokerrkuq Arap Kopilica Thansi Short Shqipe Thansi I Bardhe Vroptina Mjaltes Lavrushk Rryma e Bardhe Tahir I Bardhe Nurak Shota 3.KULTIVARET LOKAL TE ARRES 26 - 34 Nushi Iballja Pnushi Kabashi Buhat Micaj Cipholla Breballa Llukaj 4.KULTIVARET LOKAL TE MOLLES 35 - 40 Gjyle Boshnjake Kovace Kapse Lulstake Dimrak 5. KULTIVARET LOKAL TE KUMBULLES 41 - 43 Bardalake

3

Kucale 6. KULTIVARET LOKAL TE DARDHES 44 - 45 Rrokakele Verore Kokicka Apripa KULTIVARET LOKAL TE GESHTENJES PER INDUSTRI 46 - 52 Kultivari 1471 Kultivari 1032 Kultivari 7071 Kultivari 1561 Kultivari 1709 Kultivari 14978 Kultivar 2301

4

1. RENDESIA E BIODIVERSITETIT DHE BURIMEVE GJENETIKE Biodiversiteti dhe resureset gjenetike ne rrethin e Pukes Zhvillimi i bujqesise nuk mund te behet pa nje studim dhe vleresim te resurseve gjenetike te pranishme ne zona te ndryshme te rrethit.Territori i rrethit Pukes eshte 1034 km 2 nga te cilat 82.880 ha jane pyje,3.000 ha kullota dhe 5.500 ha toke e punuar. Zonaliteti vertikal i tokave fillon nga 200 m mbi nivelin e detit(Kaftalla) dhe shkon ne 1950 (Munella). Jane te pranishme zonat bimore te: makjes, dushqeve, pishes , ahut dhe kullatave alpine. Tokat dhe shkembinjte toke formues karkaterizohen nga nje larmi dhe ndryshumeri shume e madhe ku perfshihen shkembinjet : sedimentar, magmatik, silicor, diabazik, bazik, ultacid,piroksen, granit, shiste argjilore, shiste karbonatike. Takohen kater tipe tokashe me disa nentipe. Rreshjet dhe shperndarja e tyre ne territorin e Pukes eshte jo uniforme. Klima dhe mikroklima eshte e ndryshme nga fshati ne fshat Keto kushte tokesore dhe klimatike kane favorizuar rritjen e nje numeri te madhe speciesh dru-frutore me nje larmi formash e kultivare autokton. Ne Puke gjenden rreth 300 varietete hardhie autoktone,ku mbi 120 jane fotografuar dhe pershkruar, rreth140 varietete geshtenjash,mbi 20 varietete mollesh,10 arrash,4 varietet kumbullash europiane,3 varietete dardhash etj. Kjo shumelloshmeri e varieteteve autoktone percaktohet nga disa faktore. -Puka ka sherbyer si nje xhep ku varietete e zhdukuara nga zona fushore dhe kodrinore te vendit tone te jene sjellur ketu nga shperngulja e popullesie.Historia e trevave te Pukes eshte shume e trazuar,per shkake te luftrave,gjendjes ekonomike,semundjeve,hasmerive mes fiseve. Fshatrat e Pukes jane populluar e shpopulluar me dhjetra dhe qindra here.Ata qe kane ikur i kane lene pemet,por edhe te ardhurit kane sjellur dicka. Legjenda thote se masivi I geshtenjave te Kokedodes ka ekzistuar qe ne kohen e sundimit te mbretit ilir Gentit. Me pushtimin e mbretrise se tij nga romaket,thuhet se ai urdheroje njerzite e tij per ti shpetuar vrasjeve dhe cfarosjes se pashmangeshme te shkonin ne Kokedode dhe te ushqeheshin gjate gjithe vitit me geshtenja.(pasi dihet qe ne ate kohe eshte njohur teknika e tharjes se geshtenjes dhe pregatitjes se miellit dhe bukes). -Perberja e tokave te Pukes kryesisht ranore dhe rano-lymore nuk ka favorizuar zhvillimin dhe perhapjen e fillokseres se hardhise e cila ka shkaktuar deme te medha te fondit gjenetike ne zona te ndryshme te vendit tone dhe ne nje sere vendesh europiane. -Semundjet kerpurdhore vrugut ,hirit,kromes etj zhvillohen shume me pake ne Puke (per shkake te ekspozicionit te shpateve te maleve,mungeses se mjegullave etj) gje qe ka mundesuar ruajtjen edhe te atyre varieteteve qe jane relativishte te ndjeshme ndaj semundjeve. -Jo pake varietete mendohet se e kane orgjinen nga fara me anen e pllenimit te lire. Ne Qerret te Vogel e Kaftalle gjenden varietete rrushi te krijuara nga kryqezimi i Vitis vinifera x Vitis labruscen.Te gjitha varietete e arrave dhe geshtenjave e kane origjine nga fara e marre nepermjet kryqezimit spontan dhe me vone nga fshataret jane perzgjedhur dhe ruajtur ato me fruta cilesore dhe prodhimtari te mire. -Disa varietet mund te jene produkte i mutacioneve sythore dhe me vone jane perhapur nga bujku pukjane nepermjet shtimit vegjetative.

5

Rendesia e varieteteve autoktone. Varietetet atoktone shfaqin nje sere avantazhe krahasuar me kultivaret masive te perhapur gjeresishte dekadat e fundit edhe ne rrethin e Pukes. -U pershtaten shume mire cilesive pedologjike te tokave. -Jane teper rustike(te qendrushme ndaj streseve hidrike,ngricave dhe lekundjeve ekstreme te temperatures ). -Te qendrushme ndaj semundjeve parazitare dhe insekteve. -U pershtaten shume mire kushteve klimatike te zonave ku jane perhapur. -Jetojne shume gjate (kemi hardhi mbi 200 vjecare tek shpella e Kaurrit ne Levrushk). -Disa specie mund te ripertrihen dhe shumezohen vete ne konditat natyrale (kumbullat me kamza). -Jane shume prodhues dhe me rregullsi te prodhimit(disa varietet molle japin mbi 3 kv\ rrenje disa varietete rrushi der 2 kv\rrenje,geshtenja mbi 3kv\rrenje etj). -Kane cilesi te mira organo-leptike te frutave. Pas viteve 90 te shekullit te kaluar shume fermere ,bile edhe specialiste mendonin se zgjidhja me e mire per te ngritur vreshta dhe pemtore rentable eshte mbjellja e varietetve te huaja.Varietet autoktone u nevleftesuan duke i lene te zhdukeshin dhe jo ne pak raste u perdoren edhe per dru zjarri.Por pasi pemtoret dhe vreshtat u mbollen me varietete te huaja ,te pa testuara ne kushtet tona difektet u shfqen me hyrjen ne prodhim te tyre. . Ato nuk prodhonin rregullishte ose prodhimi i tyre ishte i paket. Ne kete menyre fermeret u penalizuan .Shume nga varieietet e huaja dolen jo rentable.Ato nuk ishen te qendrushme ndaj stresit hidrik, lekundjes se temperatures, lageshtires ajore, ngricave etj. Rezultate jo te mira jane marre per kultivaret e hardhise : Montepoluciano,Vranac,Corvino,Moscatbianco,Nebbiolo,Trebiano,Vermentino,Rexhina,Italia,Matilda,Kardinal,Victoria etj. Per mollen kultivaret :Starking,Starkimson,Summered, Granny Smith,Imperator, Stayman etj. Per dardhen : Coscia, General Lekler, Kaiser, Decanaca del Comizio, Wilamas etj Per kumbullan kultivaret :Ana spatha, Empress, Loroda, Burbanc Rexhina, Claudia,Ozarc ,Premier ,Sorriso di Primavera etj Pek geshtenjen :Brisghella,Casola,Castele del Rio,Froli,Paulzzuola,Rexhina etj .Fermeret pukejan tashme jane te bindur se varietete autoktone te rrushit si : Manakuq,Dhelpnur,IZiuDedajve,Tahir,Thanes,Laraman,Narac,Shqipe,Mjalets,Nurak,Shorte,Tahir i zi,Buzhal,Rryma e Bardhe,Folet,Brasen,Arap etje kane epersi dhe pershtashmeri shume te mire ndaj kushteve eko-pedollogjike dhe prodhojne thuajse cdo vite pa nderhyje me trajtime kimike. Tek molla varitetet autokton Boshnjaka,Gjyle, Kapse, Kovace, Rusha, Dimrake, Kucale. Nikole, Bashote,Lulsatke etj nuk kane nevoje per trajtime kimike. Tek arra, Kabashi, Buhoti, Pnishi, Meshi. Barxhani Brebullat, Llukaj etj japin prodhimtari shume te larte dhe jane te qendrushme ndaj semundjeve dhe fruta e tyre jane shume cilsore. Tek kumbulla varietete autoktone si Bar, Kucalja etje dallohen per nje sere epersishe,vecanarishte per qendrushmerin ndaj semundjeve.Tek geshtenja varietet

6

me me vlere jane 1534,8742,8861,1561,1031,1561,1481,1238,3826,4261 dhe 14978. Tek dardha.Rakakel,Verioria,Emira,Aprripa,Kokicka etj kane pershtatshmeri te mire Vlerat e varietetve autoktone -Jane pasuri kombetare e trasheguar nga brezat e meparshem. -Disa jane te pershtashem per bujqesine biollogjike pasi jane te qendrushem ndaj semundjeve dhe kushteve te kultivimit. -Japin produkte specifike te vlefshme per tregun locale e vecanarishte per trurizmin -Kane genome te pasur e cila mund te shfrytezohet nga seleksioneret per te prodhuar varietet te reja. -Ndryshe nga varietet e huaja te cilet duhet te testohen per 10-15 vjete varietete autoktone nuk kane nevoje per testim,pasi ato jane pershtatur prej shekujsh. -Kane pershtashmeri shume te mire ndaj kushteve eko-pedollgjike,qendrushmeri ndaj semundjeve dhe demtueseve dhe japin nje prodhimtari te larte e konstante pa pasur nevoje per nderhyje agroteknike intensive dhe nivel te larte te perdorimit te inputeve(punm toke,plehrim,ujitje etj). -Disa japin fruta shume cilsore dhe me shije specifike te mirenjohura ne tregun lokal. Demtimi i resurseve gjenetike dhe mbrojtja e diversitetit bimor. Varietet autoktone ndodhen te rrezikuar ,bile disa po zhduken . Po rreshtojme disa nga faktoret qe ndikojne aktualisht ne shpejtimin e errozionit gjenetik : - Numeri shume I kufizuar I bimeve egsistuese I cili eshte reduktuar ne disa rrenje per shume kultivar lokal te hardhise dhe specieve frutore. -Fshatrat ku gjenden keto varietete ,vecanarishte zonat e thella jane braktisure dhe po braktisen nga dita ne dite duke rrezikuar edhe humbjen e fondit gjenetik egzistues. -Nevleftesimi i bujqesise ka cuar dhe ne nevleftesimin e resurseve gjenetike. -Mosnjohja e tyre dhe e vlerave pomollogjike dhe ampelografike nga specialistet. -Mungesa e nje fidanishte per shumezimin e varietetve autoktone dhe nje pemtore e vreshte koleksioni per ruajtjen e tyre. -Mungesa e pemtoreve dhe vreshtave meme per varietetve atoktone heqe mundesin e shtimit dhe perhapjes se tyre. -Shfrytezimi i tyre per dru –zjarri,lende ndertimi,gjethe per bagtine etj,po sjelle zhdukjen e tyre -Demtimi I tyre nga plakja natyrore , faktoret natyrore ose per qellime te tjera sociale apo te zgjerimit te infrastructures . Masat per mbrojtjen e kultivareve lokal te pemeve dhe hardhise. -Ndermarrjen e ekspeditave studimore nga specialistet per evidentimin, pershkrimin dhe studimin e te gjitha varieteteve dhe formave e popllatave te hardhise dhe pemeve frutore qe gjenden ne territorin e rrethit. -Ngritja e minifermave lokale (me amatoret e vreshtarise dhe pemtarise) per mbledhjen dhe ruajtjen nga zhdukja te varieteteve local. Ngritja e fushave te testimit te varietetve lokal te hardhise dhe pemeve frutore dhe krahasimi i tyre me varietete me te mira te ardhura nga jashte -Ngritja e fidanishtave qe merren me shumezimin dhe perhapjen e variteteve autoktone.

7

-Sensibilizimi i fermereve dhe specilisteve te bujqesise dhe ambintalisteve mbi rendesine e kultivareve lokal si pjese e diversitetit te zones dhe material bimor me vlera te vecanta sidomos per mbeshtetjen e bujqesise se qendrueshme ne zonat malore. 2 . KULTIVARET LOKAL TE HARDHISE Manakuq. Orgjina dhe perhapja : nga fara nepermjet kryqezimit te lire eshte gjetur nga nje fshatar nga Kaftalle, ku I ka bere pershtypje veshuli I madhe ,eshte shkulur dhe mbjellur ne fundin e ares dhe eshte kufizuar ne vetem 10 rrenje. Bistaku : Forma : piramidal me krahe, shume i ngjeshur Madhesia : gjatesi 16-18 cm dhe gjersia 9-12 cm. Pesha : 250- 300 gr. Kokrra : Madhesia : vogla deri mesatare (20x20mm)me peshe 3-3.5 gr. Forma : e rrumbullaket Cipa : e holle me ngjyre te kuqerremte me nuance te zeza e mbuluar me nje shtrese te holle dyllore. Tuli : i lengesh dhe shume i embel ne pjekje te plote. Prania e farave : te pranishme 2 fara. Permbajtja e sheqerit : grumbullon shume sheqer ne pjekjen e plote. Prodhimtaria : shume e larte dhe konstante. Qendrueshmeria : rezistent ndaj vrugut ,hirit dhe kalbezimit te kokrrave. Pjekja : fillon ne dekaden e pare te gushtit dhe pefundon ne dekaden e trete te gushtit. Perdorimi : vere, raki dhe mushte.Eshte varietet me shume vlere rrezikohet te zhduket. Manakuq

8

Folet Orgjina dhe perhapja : kultivohet prej shekuj ne Kaftall, Gomsiqe, Korthule, Vrithe, Plete etj , orgjina e panjohur. Bistaku : Forma : piramid pa krahe, shume i njeshur Madhesia : mesatar ,gjatesia 13-15 cm ,gjeresia 5-6 cm Pesha : 150-200 gr Kokrra : Madhesia : 13 x13 mm Forma : e rrumbullaket Cipa : e holle , ngjyre qelibar ne pjekjen e plote Tuli : i lengshem, shume i embel Prania e farave : te pranishme 1-2 fara Permbajtja e sheqerit : e larte ne pjekjen e plote Prodhimtaria : e larte dhe konstante Qendrueshmeria : rezistent ndaj vrugut dhe hirit. I ndjeshem ndaj kalbezimit ne vite me rreshje ne kohen e pjekjes. Pjekja : ne dekaden e dyte te shtatorit Perdorimi : vere te bardhe , raki, preferohet shume nga kultivuesit e zones. Folet

9

Dhelpnur Orgjina dhe perhapja : orgjina e panjohur, eshte kultivuar prej shekujsh ne Kaftalle dhe bimet e mbetura jane me moshe shekullore, dhe po rrezikohet nga zhdukja. Bistaku : Forma : cilindriko – pyramidal, pa krahe, shume I ngjeshur. Madhesia : gjatesia 18-20 cm, gjeresia 6-8 cm. Pesha : 250 – 300 gr. Kokra : Madhesia : 13x 13 mm Forma : e rrumbullaket Cipa : e holle, me ngjyre te kuqerremte ne pjekje. Tuli : i lengshem , i embel. Prania e farave: te pranishme 1-2 fara Permbajtja e sheqerit : e larte ne pjekje. Prodhimtaria : shume e larte dhe konstante. Qendrueshmeria : rezistent ndaj vrugut dhe hirit , preket nga kalbezimi ne vite me reshje ne kohen e pjekjes. Prodhon rregullishte pa trajtime kuder semundjeve. Pjekja : ne dekaden e dyte te gushtit. Dhelpnur

10

Brasena Orgjina dhe perhapja : kultivohet prej shume kohesh ne fshatrat Kaftalle, Gomsiqe, Korthpule, Plet, Vrith etj dhe perben deri 90 % te structures se mbjelljes ne keto zona dhe fermeret kane mbjelle siperfaqe 2-3 dy. Bistaku : Forma : cilindriko- pyramidal pa krahe, I shkrifet. Madhesia : gjatesia 20-22 cm , gjeresia 9-11 cm Pesha: 200-250 gr Kokra Madhesia : 15-15 mm Forma : e rrumbullaket Cipa : e holle me ngjyre qelibar ne pjekeje te plote, me shtrese dyllore Tuli : i lengshem, pe ngjyre shume i embel. Prania e farave : te pranishme 1-2 fara. Permbajtja e sheqerit : e larte Prodhimtaria : shume e larte dhe konstante ne vite, kultivar me shume vlere. Qendrueshmeria : rezistent ndaj vrugut dhe hirit , i ndjeshem ndaj kalbezimit ne vite me rreshje . Pjekja : dekada e dyte e gushtit. Brasena

11

Kaurr Orgjina dhe perhapja : nga deshmit gojore rezulton se eshte kultivuar prej shume shekuj ne Koman dhe Karme. Bistaku Forma : cilindriko-piramidal, pa krahe, mesatarishte i ngjeshur. Madhesia : gjatesia 23 cm , gjersia 8-9 cm. Pesha : 230- 250 gr Kokrra Madhesia ; 2.5 -3 gr Forma ; vezake Cipa : e holle me ngjyre te kuqerremte. Tuli : kercites, shume i embel. Prania e farave : te pranishme 2 fara. Permbajtja e sheqerit : e larte Prodhimtaria : e larte Qendrueshmeria : rezistent ndaj vrugut , hirit dhe kalbezimit Perdorimi : vere dhe raki. Kaurr

12

Kokerrkuq Orgjina dhe perhapja : eshte kultivuar prej shekujsh ne Koman ku aktualishte kane mbetur vetem disa rrenje. Bistaku Forma : cilindrik, mesatarishte I ngjeshur. Madhesia : gjatesia 14-16 cm , gjeresia 9-10 cm. Pesha : 250- 300 gr Kokrra Forma : e rrumbullaket Madhesia : mesatare Cipa : e holle me ngjyre te kuqerremte. Tuli : kercites ,shume i embel, pak i ngyrosur. Prania e farave : te pranishme 1-2 fara. Permbajtja e sheqerit : e larte Prodhimtaria : mesatarishte e larte Qendrueshmeria : rezistence mesatare e larte ndaj vrugut dhe kalbezimit, i ndjeshem ndaj hirit. Fuqia e rritjes : mesatare Kokerrkuq

13

Arap Origjina dhe perhapja : orgjina e panjohur dhe eshte kultivuar prei shekujsh ne Koman, Karme etj. Bistaku Forma : cilindrik me krahe, I ngjeshur. Madhesia : gjatesia 16-17 cm , gjeresia 7-8 cm. Pesha : 250- 300 gr Kokrra Forma : e rrumbullaket Madhesia : mesatare Cipa : e trashe, me ngjyre te zeze Tuli : kercites, me ngjyre, me permbajtje aciditeti. Prania e farave : te pranishme 1-2 fara Permbajtja e sheqerit : e larte Prodhimtaria : e larte Qendrueshmeria : shume e larte ndaj faktoreve abiotik, sidomos ndaj thatesires. Pjekja : dekada e pare e shtatorit. Arap

14

Kopilica Orgjina dhe perhapja : gjendet vetem ne Qerret ne nje numur te kufizuar rrenjesh . Bistaku Forma : tung konik , mesatarishte I ngjeshur Madhesia : gjatesia 12-14 cm , gjeresia 6-8 cm. Pesha : 150-180 gr Kokrra Forma : e rrumbullaket. Madhesia : 15x 15 mmm Cipa : e holle, e bardhe. Tuli : kercites, pa ngjyre , shume i embel ne pjekje. Prania e farave ; te pranishme 1- 2 fara Permbajtja e sheqerit : e larte Prodhimtaria : e larte Qendrueshmeria : rezistente ndaj vrugut , hirit dhe kalbezimit. Perdorimi : konsum te fresket, raki. Pjekja : dekada e pare e shtatori Kopilica

15

Thansi Origjina dhe perhapja : orgjina e panjohur dhe perhapje shume te kufizuar. Bistaku Forma ; cilindriko – piramidal pa krahe , i shkrifet. Madhesia : gjatesia 17-19 cm , gjeresia 9-10 cm. Pesha : 200- 250 gr. Kokrra Forma : e rrumbullaket Madhesia : 12x 12 mm Cipa : e holle, me ngyre te kuqerremte. Tuli : i lengshem , i embel, lehtesishte i ngjyrosur. Prania e farave : te pranishme 1-2 fara Permbajtja e sheqerit : shume e larte Prodhimtaria : shume e larte Qendrueshmeria : reziztente ndaj vrugut, hirit. Perdorimi : vere, raki, lenge rrushi. Thansi

16

Short Orgjina dhe perhapja : gjenden vetem disa rrenje ne Rrype. Bistaku Forma : cilindriko – pyramidal , me krahe . Madhesia : gjatesia 22- 23 cm , gjeresia 5-6 cm Pesha : 300- 350 gr Kokrra Forma : vezake Madhesia : 15 x10 mm Cipa : e trashe,ngjyra e zeze. Tuli : kercites, i embel Prania e farave : te pranishme 1-2 fara Permbajtja e sheqerit : e larte Qendrueshmeria : mesatarishte rezistente ndaj vrugut, hirit dhe kalbezimit. Pjekja : dekade e trete e shtatorit Perdorimi : perpunnim vere, raki Short

17

Shqipe Orgjina dhe perhapja : gjendet ne Qerret ( Beslim Shijaku). Bistaku Forma : cilindriko- pyramidal , mesatarishte I ngjeshur Madhesia : shume i madhe gjateia 25-26 cm gjeresia 1-14 cm Pesha : 500 550 gr Kokrra Forma : e rrumullaket Madhesia : e madhe 18x18 mm Cipa : e holle , e zeze Tuli : kercites, me ngjyrosje , i embel Prania e farave : te pranishme 1-2 fara Permbajtja e sheqerit : e larte Prodhimtaria : e larte Qendrueshmeria :rezistence mesatare ndaj vrugut, hirit Perdorimi : kosum dhe perpunim Pjekja : e vonet ne dekaden e pare te tetorit. Shqipe

18

Thanas i bardhe Orgjina dhe perhapja : shume i vjeter, perhapje e kufizuar ne Karaboje Bistaku Forma : cilindriko-piramidale me krahe te zhvilluar Madhesia : gjatesia 18-19 cm gjeresia 6-7 cm Pesha : 250-300 gr Kokrra Forma : e rrumbullaket Madhesia : mesatare Cipa : e holle, ngjyra e bardhe. Tuli : kercites Prania e farave 1-2 fara Prodhimtaria : mesatare Qendrueshmeria : mesatarishte i ndjeshem ndaj vrugu Thans i bardhe

19

Vroptina. Orgjina dhe perhapja :gjendet vetem dy rrenje te vjetra ne stanet e Vroptines dhe rrezikon zhdukjen. Bistaku Forma : cilidriko –piramidal, rrale me krahe, shume i ngjeshur Madhesia : i vogel Pesha : 150-170 gr Kokrra Forma : e rrumbullaket Madhesia : mesatare Cipa : mesatare , ngjyra e zeze Tuli : i lengshem , i ngjyrosur Prania e farave 1-2 fara Permbajtja e sheqerit : e larte Prodhimtaria : shume e larte Qendrueshmeria : rezistent ndaj vrugut, hirit Pjekja : dekada e dyte e shtatorit Vroptina

20

Mjaltes. Orgjina dhe perhapja : egziston vetem nje rrenje ne Kcire Bistaku Forma : cilindriko –piramidal me krahe te vegjel, i shkrifet Madhesia : gjatesia 17-18 cm, gjeresia 7-8 cm Pesha : 150-180 gr Kokrra Forma : e rrumbullaket Madhesia : mesatare Cipa : e holle , ngjyra e kuqerremte Tuli : i lengshem, i embel Prania e farave 1-2 fara Permbajtja e sheqerit : e larte Prodhimtaria : mesatare Qendrueshmeria : rezistentce e larte ndaj vrugut ,hirit dhe kalbezimit Pjekja : shume e hershme Mjaltes

21

Levrushku Orgjina dhe perhapja : gjendet nje rrenje e vetme ne moshen rrethe 70 vjecare. Bistaku Forma : cilindriko – piramidale, shume i ngjeshur. Madhesia : mesatare Pesha : 250- 270 gr Kokrra Forma : e rrumbullaket Madhesia : mesatare Cipa : e holle, ngjyra e zeze Tuli : i lengshem, i ngjyrosur Prania e farave : 1-2 fara Permbajtja e sheqerit : mesatare Prodhimtaria : shume e larte Pjekje : dekada e pare e shtatorit Levrushk

22

Rryma e bardhe. Orgjina dhe perhapja : gjendet I perhapur ne Zvine Bistaku Forma : cilindriko-konik, mesatarishte I ngjeshur Madhesia : gjatesia 16-17 cm, gjeresia 9-10 cm Pesha : 450-500gr Kokrra Forma : e rrumbullaket Madhesia : mesatare Cipa : e holle Tuli : i lengshem Prania e farave 1-2 fara Permbajtja e sheqerit : e larte Prodhimtaria : shume prodhues Qendrueshmeria : mesatare ndaj vrugut, hirit Pjekje : Rryma e bardhe

23

Tahir i bardhe Orgjina dhe perhapja : eshte I perhapur kryesishte ne Rrype dhe Llukaj Bistaku Forma : cilindriko- pyramidal me krahe, i shkrifet Madhesia : i madhe Pesha : 400-450 gr Kokrra Forma : vezake Madhesia : mesatarishte e madhe Cipa : e holle Tuli : i forte , kercites, i embel Prania e farave 1-3 fara Permbajtja e sheqerit : shume e larte Prodhimtaria : e larte , eshte prodhues edhe ne sythet e bazes. Ka prodhim te paket te pjalmit duke cfaqur probleme per fekondimin Qendrueshmeria : shume rezistente ndaj hirit , rezisente ndaj vrugut e kalbezimit Pjekja : e hershme Fuqia e rritjes : e fuqishme Tahir i bardhe

24

Nurak Orgjina dhe perhapja :shume e kufizuar. Bistaku Forma : cilindriko- piramidale Madhesia : i madhe, gjatesia 17-19 cm, gjeresia 9-10 cm Pesha : 400- 450 gr Kokrra Forma : e rrumbullaket Madhesia : mesatare Cipa : e holle, me ngjyre te kuqerremte Tuli : i lengshem, shume i embel Prania e farave 1-2 fara Permbajtja e sheqerit : e larte Prodhimtaria : e larte Qendrueshmeria : mesatare ndaj vrugut dhe hirit Pjekja : e vonet , dekada e terte e shtatorit. Nurak

25

Shota. Orgjina dhe perhapja : gjendet nje rrenje e vetme ne Llukaj. Bistaku Forma : cilindriko-konnike Madhesia : shume I madhe, gjatesia 26-27 cm , gjeresia 10-11 cm Pesha : 500-550 gr Kokrra Forma : vezake Madhesia : e madhe Cipa : e holle , ngjyra e bardhe Tuli : kercites , i embel Prania e farave 1-3 fara Permbajtja e sheqerit : mesatar Prodhimtaria : shume e larte Qendrueshmeria : shume rezistenet ndaj vrugut, hirit e kalbezimit Pjekja : e hershme Shota

26

3. KULTIVARET LOKAL TE ARRES. Meshi Orgjina dhe perhapja : orgjina nga fara e mbire spontanisht mosha 50 vjecare, gjendet n Buhot, komuna Rraps. Fruit Forma eliptike me maje te mpreht. Permasat e diametrit : gjatesore 42 – 44 mm, anesore 28- 30 mm. Pesha 9-10gr. Guaska Trashesia 1.2 mm ,e holle Fortesia thyhet me dore Thelpinjte : mbushin plotesishte guasken, ngjyre kremi, rrezja 34-46% te peshes se frutit. Meshi

27

Iballja. Orgjina dhe perhapja : mbirje spontane nga fara, gjendet ne Iballe. Fruti Forma : ovale pa maje, guaske pak e rrudhosur. Permasat e diametrit : gjatesor 40- 42 mm, gjeresi 28- 30 mm Pesha : 11-12 gr Guaska Trashesia : e trashe (2 mm ) Fortesia : thyhet me veshtiresi me dore. Thelpinjte : mbushin plotesishte guasken, dalin te plote, ngjyre kremi, shije e pelqyshme. Qendrueshmeria : rezistente ndaj semundjeve kerpudhore e bakteriale si dhe ndaj krimbit te frutit. Prodhimtaria : e larte dhe konstante. Iballja

28

Pnishi Orgjina dhe perhapja : gjendet ne fshatin Pnish , me moshe 30 vjecare , kurore piramidale dhe zhvillim te mire. Fruti Forma : ovale me maje pak te dallueshme me guask pak te rrudhosur. Permasat e diametrit : gjatesi 38- 40 mm, gjeresi 34- 36 mm. Pesha : 8.5- 9 gr. Guaska Trashesia : mesatare Fortesia : thyhen lehtesishte me dore. Thelpinjte : mbushin plotesishte guasken, dalin te plote , ngjyra e bardhe, shija e mire. Qendrueshmeria : shume rezistent ndaj semundjeve e demtueseve, i qendrueshem ndaj te ftohtit dhe ngricave. Prodhimtaria : e larte dhe konstante. Pjekja : e hershme. Pnishi

29

Kabashi . Orgjina dhe perhapja : mbirje spontane nga fara, gjendet ne Kabash (Muhamet Barxhani). Pema : shume e zhvilluar, kurore e gjere, trung i drejte. Fruti Forma : i rrumbullaket ne baze dhe perfundon me maje te zgjatur. Permasat e diametrit : i madhe, gjatesi 50-52 mm, gjeresi 35-40 mm. Pesha : 13- 14 gr. Guaska Trashesia : e holle , pak e rrudhosur. Fortesia : thyhet lehtesishte me dore. Thelpinjte : mbushin plotesishte guasken dhe dalin te plote, ngyra e bardhe , shija shume e mire. Raporti me guasken 43- 45 %. Qendrueshmeria : rezistente ndaj semundjeve e demtueseve. Prodhimtaria : e laret dhe konstante. Pjekja : mesatarishte e vone. Kabashi

30

Buhot. Orgjina dhe perhapja : gjendet ne Buhot. Pema : kurore e madhe ne forme piramidale. Fruti Forma : i rrumbullaket me maje pak te dallushme. Permasat e diametrit : gjatesi 44- 46 mm, gjeresi 42-43 mm. Pesha : 11- 12 gr. Guaska Trashesia : e holle , 1.2 mm. Fortesia : thyhet lehtesishte me dore. Thelpinjte : mbushin plotesishte guasken dhe arrijne raportin 45 %, ngjyre kremi , shije shume te mire. Qendrueshmeria : rezistent ndaj semundjeve e demtueseve. Prodhimtaria : shume e larte dhe konstante , jep deri 200 kg\ rrenje. Buhot

31

Micoj Orgjina dhe perhapja : gjendet ne Micoj (fisi Cufajve ). Fruit Forma : ovaqle me maje. Permasat e diametrit : gjatesi 45- 46 mm, gjeresi 30-32 mm Pesha : 12- 13 gr. Guaska Trashesia : e holle ( 1mm) , e lemuar. Fortesia : thyhet lehtesishte me dore. Thelpinjte : raporti me guasken 50-55%, ndahen plotesishte nga guaska, ngjyra e bardhe, shija e pelqyeshme. Qendrueshmeria : mesatarishte rezistent ndaj semundjeve e demtueseve. Prodhimtaria : mesatare. Micoj

32

Cipeholla. Orgjina dhe perhapja : gjendet ne Kryezi ( Aliaj). Fruit Forma : ovale me maje te sheshte. Permasat e diametrit : gjatesi 38- 40 mm, gjeresi 24 – 26 mm. Pesha : 10- 11 gr. Guaska Trashesia : e holle ( 1.2 mm) , pak e rrudhosur Fortesia : thyhet lehte me dore. Thelpinjte : raporti me guasken 50 55 %, ndahen lehte nga guaska, ngjyra e bardhe , shija e mire me arome. Qendrueshmeria : mesatarishte e larte ndaj semundjeve e demtueseve. Prodhimi : shume i larte. Pjekja: shume e hershme. Cipeholla

33

Brebulla. Orgjina dhe perhapja : gjendet ne Berishe ( Brebulla). Pema : korore e madhe, e shendetshme, forma piramidale, mosha mbi 50 vjecare. Fruti Forma : ovale me maje pak te dalleshme. Permasat e diametrit : gjatesi 50-51 mm, gjeresi 44- 46 mm Pesha : 12-14 gr. Guaska Trashesia : shume e hbolle Fortesia ; thyhet lehte me dore. Thelpinjte : raporti me guasken 50- 55 %, ndahen lehte nga guaska, ngjyra e bardhe, shija e mire. Qendrueshmeria : rezistent ndaj semundjeve e demtueseve. Prodhimi : i lart dhe konstant cdo vite. Jepe rreth 140-150 kg \ rrenje. Pjekje : e hershme. Berbulla

34

Llukaj Orgjina dhe perhapja : gjendet ne Kabash ( Besik Ali Llukajt ). Pema : trupe I zhvilluar , eshte bere riperterirje e kurores. Fruti Forma : ovale me maje pak te dukshme. Permasat e diametrit : gjatesi 45-47 mm, gjeresi 36-38 mm. Pesha : 12-13 gr. Guaska Trashesia : e holle Fortesia : thyhet lehte me dore. Thelpinjte : raporti me gusken 45- 50 %, ndahen lehte nga guaska, ngjyra e bardhe, shija e kendshme Qendrueshmeria : rezisnte ndaj semundjeve e demtueseveProdhimi : mesatar Llukaj

35

4. KULTIVARET LOKAL TE MOLLES Gjyle. Orgjina dhe perhapja Pema : rritje e fuqishme, kurora e madhe , e dendur , forma sferike. Frutifikimi i vone pas 8-9 vitesh. Fruti Forma : i rrumbulaket. Madhesia : mesatarisht i madhe , pesha deri 200 gr. Cipa : ngjyra e jeshile ne te verdhe , me njolla te kuqe nga faqja qe e ze dielli. Tuli : i bardhe, i forte , i embel, shume i shijshem dhe me arome ne pjekje. Qendrueshmeria : rezistent ndaj kromes, hirit , i ndjeshem ndej kancerit te degeve. Prodhimi : i larte deri 300 kg \ rrenje. Pjekja : ne dekaden e trete te shtatorit. Koha e ruajtjes : ruhet deri ne mars. Pelqehet nga vendasit. Gjyle

36

Boshnjake. Orgjina dhe perhapja : Pema : rritje paket deri mesatare, korore e rrombollaket me dege te shtriraq deri ne pzicion horizontal. Fruit Forma : e rrumbullaket. Madhesia : mesatarishte I madhe me peshe 150- 180 gr. Cipa : e kuqe ne pjekje. Tuli : i verdhe , i forte dhe i athet . Ndersa nje muaj pas vjeljes tuli behet i embel , i lengshem dhe aromatik. Qendrueshmeria : rezistent ndaj semudjeve , mesatare ndaj demtueseve. Koha e ruajtjes : deri ne mars Boshnjake

37

Kovace. Orgjina dhe perhapja Pema : me rritje te fuqishme, kurore te rrumbullaket, hyne vone ne prodhim. Fruti Forma : konike me pese brinje te dallueshme. Madhesia : mesatarishte e madhe me peshe 170- 190 gr. Cipa : jeshile ne te verdhe. Tuli : i verdhe, i forte, me shije dhe arome karakteristike ne pjekje. Qendrueshmeria : rezistent ndaj semundjeve e demtueseve. Prodhimi : i larte dhe i rregullt. Kovace

38

Kapse. Orgjina dhe perhapja Pema : rritje te fuqishme , kurore et rrumbullaket, hyne vone ne prodhim. Fruti Forma : pak e zgjatur. Madhesia : i madhe. Cipa : jeshile ne te verdhe. Tuli : i verdhe , i forte , shije dhe arome karakteristike ne pjekje. Qendrueshmeria : rezistent ndaj semundjeve e demtueseve. Prodhimi : mesatare. Koha e ruajtjes : deri n e mars. Kapse

39

Lulsatke Orgjina dhe perhapja Pema : me kurore te vogel dhe me dege te shtrira horizontalishte. Fruti Forma: i rrumbullaket. Madhesia : i vogel Cipa : ngjyre e verdhe intensive ne pjekje. Tuli : i verdhe,i shkrishem,me shije shume te mire dhe aroamtike. Qendrueshmeria : e ndjeshme nndaj kromes. Prodhimi : i larte Pjekja : verore , fillimi i gushtit Koha e ruajtjes : 20-30 dite Lulstake

40

Dimrake Orgjina dhe perhpja Pema : rritje e fuqishme , kurore e rrumbullaket me dege te shtrira. Fruti Forma : I rrumullaket. Madhesia : I madhe Cipa : e trashe, me ngjyre te jeshile ne te verdhe. Tuli : i bardhe , i forte, shije e athet. Qendrueshmeria : rezistente ndej semundjeve e demtueseve. Prodhimi : i larte. Dimerake

41

5. KULTIVARET LOKAL TE KUMBULLES Bardalike Orgjina dhe perhapja : Pema : rritje e fuqishme, forma me kate me udheheqes qendrore, me dege me kende te ngushte, pa infeksion, vetpllenuese, grupi europian.Shtohet me kamza. Fruti Forma : elpsoidale e zgjatur. Madhesia : mesatarishte e madhe. Cipa : ngjyre e bardhe ne te verdhe. Tuli : ngjyre e verdhe, i lengshem , i embel, aromatike. Qendrueshmeria : rezistent ndaj semundjeve, nuk eshte i qendrueshem ne transport. Perdorimi : konsum i fresket dhe perpunim per raki. Pjekja Bardalike

42

Kucale. Orgjina dhe perhapja Pema: kurore mesatare dhe dege te shtrira horizontalishte. Fruit Forma : sferoidale Madhesia : I vogel Cipa : ngyre e kuqe ne pjekje. Tuli : i verdhe, i lengshem me shije te vecant. Qendrueshmeria : rezistente ndaj semundjeve. Prodhimi : vetepllenuese dhe prodhim te larte. Prdorimi : perpunim per raki dhe konsum te fresket. Kucale

43

Kaurreshe Orgjina dhe perhapja Pema : rritje mestrishte e fuqishme , e shendeshme,vetepllenuse dhe futet ne grupin e kumbullave europiane. Fruti Forma : ne forme sferoidale. Madhesia : i vogel. Cipa : ngjyra blu e erret. Tuli : ngjyre e verdhe, i forte, shija e embel me arome, i ndashem nga berthama. Perqindje e larte e lendes se thate. Qendrueshmeria : e qendrueshme ndaj transportit, rezistente ndaj semundjeve e demtueseve, krahasuar me kumbullen Tropojane. Prodhimi : i larte. Perdorimi : recel, tharje, shurup dhe raki. Blu-violeta Orgjina dhe perhapja : Pema : kurore te zhvilluar me dege qe dalin ne kende te ngushte me udheheqesin qendriore,eshte vetepllenues dhe lulezon heret. Fruti Forma : elipsoidale Madhesia : i vogel Cipa : ngjyre blu te erret Tuli : i lengshem, jo shume i embel, shije dhe arome te mire. Qendrueshmeria : rezistent ndaj semundjeve, e pa qendrueshme ne transport. Perdorimi : per kosum te fresket dhe keshillohet per mbjellje kryesisht ne bace ose kopeshte familiare.

44

6. KULTIVARET LOKAL TE DARDHES Rrakakele. Orgjina dhe perhapja Pema: kurore te zhvilluar me forme piramidale.E shendeshme dhe pjellore.Futet vone ne prodhime por jeton gjate e shartuar mbi dardhe te eger. Fruti Forma : e zgjatur me qafe te gjate. Madhesia : e madhe Cipa : jehsile ne te verdhe. Tuli : ngjyre te verdhe, i lengshem, i embel me shije te mire. Qendrueshmeria : rezistent ndaj semundjeve e demtueseve. Prodhimi : i larte Pjekja : vjeshte Koha e ruajtjes : 1-2 muaj. Verore Orgjina dhe perhapja Pema : ka kurore mestarishte te zhvilluar.Eshte mjafte pjellore,por karaktyerizohet nga nje periodicitet I theksuar .Prodhon mesatrishte nje here ne 2 vjete .Vetepllenuese.Futet vone ne prodhime,por jeton per nje kohe te gjate. Fruti Forma : ne forme dardhe me qafe jo shume te gjate Madhesia : mesatare Cipa : e verdhe ne pjekje. Tuli : i lengshem , zbutet ne pjekje, i shkrishem , i embel. Qendrueshmeria : rezistnte ndaj semundjeve, i pa qendrueshem ne transport. Prodhimi : ka periodicitet te theksuar. Pjekja : fundi i korrikut fillimi i gushtit. Perdorimi : perpunim , rekomandohet per bace fam Kokicka Orgjina dhe perhapja Pema : ka kurore te vogel dhe dege te shtrira.Eshte vetepllenuese.Futet shpejte ne prodhime. Fruti Forma : e rrumbullaket si molle. Madhesia : mesatarisht e vogel. Cipa : ngyre e jeshile me njolla te kuqe ne faqen qe e ze dielli. Tuli : i verdhe, i lengshem, i shkrishem dhe me shije te mire ne pjekje. Qendrueshmeria : mesatare. Prodhimi : mesatare. Pjekja : fundi i gushtit.

45

Koha e ruajtjes : ruhet per kohe te shkurter. Aprripa Orgjina dhe perhapja : gjendet ne Aprripe prej shume shekuj ne nje masive prej disa ha, e perzier me geshtenjea, arre, qershi. Pema : me kurore te zhvilluar ne forme piramidale. Eshte prodhuese dhe jeton gjate. Fruti Forma : ne forme dardhe. Madhesia : mesatarishte e madhe. Cipa : jeshile e celet. Tuli : i verdhe, i shkrishem , shije te embel dhe me arome. Qendrueshmeria : rezistent ndaj semundjeve dhe mesatare ne transport. Prodhimi : i larte por me cfaqje periodiciteti. Pjekja : shtator. Koha e ruajtjes ; 2- 3 jave. Perdorimi : konsum te fresket dhe perpunim e tharje.

46

7. KULTIVARET LOKAL TE GESHTENJES PER INDUSTRI Varieteti1471. Orgjina dhe perhapja Fruit Forma : elipsoidale me maje te shkurter te pushezuar. Madhesia : i madhe, peshon deri 20 gr. Numri i frutave ne 1 kg : 50 Perikarpi : i trashe, ngyra kafe me vija te lehta, shqitet lehte. Episperma : e holle, shqitet lehte dhe deperton pak ne brendesi te tulit. Prodhimi : i lerte dhe konstant. Pjekja : e hershme.

47

Varietiti 1032. Orgjina dhe perhapja Fruti Forma : elipsoidale me maje te shkurter te pushezur. Madhesia : mesatarishte i madhe me peshe 18-19 gr. Numri I frutave ne 1 kg : 54-55 Perikarpi : mesatarishte i treshe, ngyre kafe te erret me vijezime te dukshme. Episperma : e holle, hiqet lehte dhe nuk deperton ne brendesi te tulit. Prodhimi : shume i larte. Pjekja : e hershme.

48

Varieteti 7071. Orgjina dhe perhapja Fruit Forma : elipsoidale Madhesia : shume i madhe ( 41x 37 mm), pesha 22-23 gr. Numri I frutave ne 1 kg : 44-45 Perikarpi : i holle, me ngyre kafe te errret me vijezime te pakta, shqitet lehte. Episperma : e holle, deperton shume pak ne brendesi te tulit. Prodhimi : i larte. Pjekja : mesatarishte heret.

.

49

Varieteti 1561. Orgjina dhe perhapja Fruti Forma : eliptike ( 31x 30 mm) me maje shume te shkurter e pak pushezim. Madhesia : e vogel deri mesatare, peshon 13-14 gr. Numri I frutave ne 1 kg : 70-72 Perikarpi : i holle, shqitet lehte, me ngjyre kafe me nuanca te erreta,drejte majes. Episperma : e holle, shqitet lehte dhe deperton ne brendesi te tulit. Prodhimi : i larte.

50

Varieteti 1709. Orgjina dhe perhapja Fruti Forma : elipsoidale ( 36x 34 mm) me maje te shkurter te pushezuar. Madhesia : e madhe peshon deri 20 gr. Numri I frutave per 1 kg : 50 Perikarpi : shqitet lehte , me vijezime te dukeshme. Episperma : e holle, shqitet lehte dhe nuke deperton ne brendesi te tulit. Prodhimi : i larte Pjekja : e hershme.

51

Varieteti14978 Orgjina dhe perhapja Fruti Forma : elipsoidale ( 37x 36 mm) me maje te shkurter e pak pushezim. Madhesia : i madhe me peshe 21 gr. Numri I frutave per 1 kg : 47-48 Perikarpi : i holle, kafe dhe vijezime te pakta. Episperma : e holle, shqitet lehte dhe nuk deperton ne brendesi te tulit. Prodhimi : i larte. Pjekja : e hershme.

52

Varieteti 2301. Orgjina dhe perhaqpja Fruti Forma : eliptike (32 x 31 mm ) me maje te shkurter dhe pak pushezim. Madhesia : I vogel me peshe 14 gr. Numri I frutave per 1 kg : 70-72. Perikarpi : i holle, me ngjyre kafe me nuanca te errta, me vijezime te dukeshme . Episperma : e holle , shqitet lehte dhe nuk deperton ne brendesi te tulit. Prodhimi ; i larte dhe konstant. Pjekja : e hershme