DRAGOLJUB DRAGOJLOVIC

UZROCl VERSKIH SUKOBA NA

BALKANSKOM POLUOSTRVU U

SREDNJEM VEKU Uzdizanje Bizantiona, stare grEke varoiice na Bos-

fom, za prestonicu istoEnog dela Rimske imperije 330. godine imalo je dalekosezne posledice za istoriju Bal- kanskog poluostrva. Kao politiEko, vojno i privredno, a neSto kasnije crkveno i kulturno sediite Vizantijskog carstva, Carigrad je postao najozbiljniji takrnac Rimu, naroEito posle 11 vaseljenskog sabora 38 1. godine kada je treCim kanonom saborskih odluka odredeno da cari- gradski patrijarh posle rimskog pape ima najviSi rang u crkvi koji je prvobitno pripadao jerusalimskom patrijar- hu.') Na IV vaseljenskom sabom u Halkedonu 45 1. god- ine papa je zadriao prvi, poEasni rang, ali je u svemu ostalom bio izjednaEen sa carigradskim patrijarhom pod Eijom je jurisdikcijom bila Mala Azija, a na Balkanskom poluostrvu okolina Carigrada sa mitropolijom u Herak- lejL2) Solunski mitropolit je 421. godine odlukom cara Teodosija 11 stavljen pod jurisdikciju Rima, a odlukom Apostolske stolice odreden za vikara ilirske prefekture koja je u celini bila pod crkvenom vlaS6u Rima?)

Zbog stalnih sukoba Carigrada i Rima oko juris- dikcije nad istoEnim oblastima Balkanskog poluostrva, car Justinijan I (527-565) je 535. godine osnovao novu autokefalnu arhiepiskopiju sa sedigtem u Justinijana Pri-

'1 G. Ostrogorski, Iston~a Vuanbje, Beograd 1969,79.

Islo, 79.

') A. DabinoviC, Kada je Dalmacija pala pod jurisdikciju can- gradsltepatrijarEije, RADJAZUhj. 239, Zagreb 1930,159-160.

ma, koja je trebalo da onemoguii girenje crkvene vlasti carigradske patrijasije nad istoEnim Ilirikom, ali i da ograniEi uticaj zapadne crkve samo na Dalma~iju.~) Zbog iestokog otpora Apostolske stolice, car Justinijan I je novom novelom iz 545. godine priznao papi samo pravo u potvrdivanju arhiepiskopa novoosnovane arhiepisko- pije.')

Sve do slovenske invazije na Balkansko poluostr- vo, poEetkom VII veka, pape su h a l e pod svojom crk- venom vlaziu Eitavo Balkansko poluostrvo, izuzimajuii Trakiju sa mitropolijom u Herakleji. Povremeni sukobi Rima i Carigrada u vreme hristolozkih sporova ponovo su obnovljeni krajem VI veka protestom pape Grgura I protiv titule vaseljenskog patrijarha, koji su carigradski patrijarsi nosili skoro sto godina.@ Car Mavrikije nije se mnogo obazirao na papine proteste, ali je Mavrikijev na- slednik, car Foka 607. godine, neposredno pred slovens- ko osvajanje Balkanskog poluostrva i pored protivljenja carigradskog patrijarha priznao papi Bonifaciju III pri- mat nad svim hrigdanskim crkvama I~toka.~) Ovaj politiEki akt cara Foke nije imao nikakav znaEaj, jer je sledeiih nekoliko godina Eitavo Balkansko poluostrvo, izuzima- judi nekoliko utvrdenih gradova na obalama Crnog, Ege- jskog i Jadranskog mora, do510 pod vlast varvara Slove- na koji su razorili crkvenu organizaciju i istoEne i za- padne crkve.

Obnova carstva posle pobeda vizantijske vojske nad Avarima i Persijancima, a zatim 718. godine i nad Ara- bljanima, pretvorila je Vizantiju u popriSte iestokih suko- ba oko kulta ikona, koji su trajali vige od sto godina. Pape Grigorije I1 i Grigorije III osudili su vizantijsko ikonoborstvo koje je nasilno nametnuo crkvi car Lav I11 730. godine uklanjanjem patrijarha Germana i dovode- njem na patrijagijski tron posldnog Atanasija. I pored osude ikonoborstva na Lateranskom koncilu 73 1. godine kao zvaniEne nauke carigradske patrijagije, pape su poka-

Istorija "pskog naroda, SKZ. Beograd 1981. I, 104.

5, F. Siiib, Airviirik b o r n hrvaLFKe historije, Zagreb 1914,169- 770.

6, V. Laurenf Le titre de patriarche oeewnenique et la signatwe pabiarcale, REV 6,1948,5-7.

') F . Dolger,Regestenderkoir~~~kunden des ostromischen Reiches I, Munchen-Berlin 1924,155.

zivale lojalnost vizantijskom cam zbog langobardske opasnosti sve do pada Ravene 751. godine, a time i raven- skog egzarhara, najvainijeg oslonca vizantijske vlasti u Italij i s

Zbog nemodi Vizantije da odbrani Rim od Lango- barda koji su pod svojom vlJdu ddriali severnu i srednju Italijy papa Stefan I1 je zatraiio pomod franaEkog kralja na 30 je energiEno reagovao car KonstantinV, stavljajudi pod jurisdikciju carigradske patrijaeije IstoEni Ilirik i helenizovane jhoitalske provincije, Kalabriju i Sicili- jug) Ovim aktom cara ikonoborcapokrenuti su novi sukobi izmedu Rima i Carigrada, ali je istovremeno proSirenjem podmEja carigradske patrijaeije na nekadahji IstoEni Ilirik, podruEje gde de se formirati najpre bugarska, a zatim i srpska driava i crkva, stvoren osnov za veliki polet koji de carigradska patrijaeija doZiveti posle sla- manja ikonoborstva u Sirenju vizantijskog crkvenog i kulturnog uticaja u ju5noslovenskim zemljama.

Do novog sudara Rima i Carigrada oko spornog Ilirika doSlo je ponovo u vreme stvaranja bugarske crkve u drugoj polovini M veka.lO) Vizantija je uspela da pod svojim kulturnim i verskim uticajem zadrii bugarsku crkvu, a sto godina kasnije, posle ukidanja bugarske patrijdije, i Samuilovu crkvenu organizacijy kojoj je car Vasilije I1 svojim poveljama iz prvih decenija XI veka primao autokefalnost i odredio Ohrid za sediSte nove arhiepiskopije.") Car Vasilije I1 je 1024. godine preko patrijarha Eustatija ponudio Apostolskoj stolici da linija razgraniEenja izmedu Rima i Carigrada bude nekaunja Teodosijeva linija, ali je Apostolska stolica pod uticajem klinijevaca ovaj predlog odbila, insistirajudi da Eitavo Balkansko poluostrvo, izuzimajuki Trakiju, ponovo dode pod crkveau vlast Rima.12)

" G. Ostrogorski, 0 verovanjima i shvatmjima F'izanfinaca, Beograd 1970,9-191.

"1 F. Granid, CHwnoptnme m pi&@@ VasiEja ll Ohdkoj mhieNkop;i, Glas.SkopmauE. d m b a 13, Skoplje 1934,l-10.

Sve do crkvenog raskola 1054. godine boha izmedu Rima i Carigrada vodena je uglavnom za prozirenje ju- risdikcionog podruEja. Povremene verske nesuglasice rehvane su uzajamnim anatemisanjem kao ;to je bilo u vreme patrijarha Fotija i pape Nikole I, ili u vreme ve- likog crkvenog raskola 1054. godine, za vreme patrijar- ha Mihaila Kemlarija i pape Lava IX. Apostolska stolica je posle raskola 1054. godine zauzela krajnje neprijatelj- ski stav prema istdnoj crkvi, izjednaEavajudi zle Gzma- tike sa najgorim jereticima i primenjujudi prema njima najstroiije mere. S druge strane, Vizantija je na svojoj driaMoj teritoriji i pre i posle velikog raskola ne samo Stitila nego i pomagala katoliEku crkvenu organizacijq kao ;to je slucaj sa katoliEkom crkvom u Italiji pod vlaSCu Vizantije, ili u Dalmaciji gde su postojale splitska, za- darska, dubrovaEka i barska nadbiskupija.13) Vizantija se nije m&la u njihove sukobe vet5 je podsticala versku toleranciju kao Sto pokazuje i akt o osnivanju oltara crkve sv. Trifuna u Kotom 1 166. godine, gde su pored viSe katoliEkih biskupa i opata bila prisutna i dva pravoslav- na arhimandrita i jedan pravoslavni episkop.14) Vesti dubrovaEkih hronibra, da je StefapNemanja pale prisa- jedinjenja Duklje RaLoj prognao katoliAe biskupe iz Budve, Kotora, Ulcinja, SvaEa, Skadra, Drivasta, Me- done, Srbije, Bosne i Trebinja, ne treba objaznjavati antikatoliEkom orijentacijom Stefana Nemanje, ved nje- govom brigom da zGtiti prava barske nadbiskupije, Eiji je nadbiskup nosio titulu primaia Srbije.15) BraneCi pra- va barske nadbiskupije Nemanja je 11 85. godine opsed- ao Dubrovnik i u jednom naletu prodro u grad do mesta gde su Euvane papske bule koje su, po tvrdenju DubrovEana, srpske primorske oblasti prepuStale juris- dikciji dubrovaEke nadbiskupije.16)

Do pooZtrenog sukoba izmedu istoEne i zapadne crkve i uzajamne konfesionalne netrpeljivosti dolazi tek posle pada Carigrada u ruke krstaSa i MleEiCa 1204. go- dine. Nespremnost Carigrada da prima obnovljenu bugar-

"1 D. Dragojlovid, C r k p n p n 6 ' k e u Ddmacijiodr(uaranja Salone do obnove SpliLke n&kupiJe, Balcanica XX, 1989,2 1 1-225.

T. SmiEiklas, DiplomaticX zbomikII. Zagreb 1904,102.

16) V. Forelid, PovQest Dubrovniko do 1808, I , Matica Hwatska, Zagreb 1980,45.

sku crkvu u Trnovu, iskoristio je papa Inoientije III da pridobije bugarskog vladara Kalojana da prihvati uni- ju.") Kalojanovu prokatoliEku politiku prihvatio je i Ste- fanNemanji6 s ciljem da odpape izbori kraljevsku knmu, ali ga je u tome spreEio ugarski kralj Emerik, koji je pretendovao da pod svoju vlast stavi Srbiju, a crkvu u Srbiji pod jurisdikciju katoliEke nadbiskupije.ls) Ugar- skom intervencijom Stefan je smenjen, a na srpski presto doveden je Vukan koji je neito ranije obnovio katoliEku nadbiskupiju u Baru. PoEetkom 1203. godine papa InoCentije III dao je nalog kaloEkom nadbiskupu da ode u Srbiju i da episkope u Srbiji razreii obaveze pokora- vanja istoEnoj crkvi i da ihuEwti u katoliEkoj veri. Prom- ena vlasti u Srbiji onemoguCila je nameru kaloEkog nad- biskupa da dode u Srbiju i sprovede nalog pape Inoientija rn.l9)

Propast Vizantije 1204. godine primorao je Stefa- na Nemanjiia, koji je u meduvremenu zadobio vlast u Srbiji, da nastavi prokatoliEku politiku svoga brata Vu- kana. Vest jednog poznijeg mletaEkog hroniEara, da je Stefan NemanjiC bio spreman da se odrekne istoEne i i m e i pride katoliEkoj crkvi, treba objainjavati zbivanjem na Bakanskom poluostrvu posle pada Carigrada kada se Srbija bez vlastite crkve naila u okruienju neprijatelj- skih katoliEkih driava.

Na tlu sruEene Vizantije stvoreno je latinsko carst- vo na Eelu sa grofom Balduinom Flandrijskim i latinska patrijasija sa Tomom Morozinijem kao prvim patrijar-

Na Eitavom ovom prostoru stvorena je katoliEka crkvena organizacija sa latinskim nadbiskupijama u Sol- unu, Atini, Tebi, Korintu i Patrasu.21) Za kratkotrajne mletaEke vladavine u DraEu izmedu 1205. i 1213. god- ine osnovana je katoliEka draEka biskupija koja je bila pod jurisdikcijom gradeike ~atr i jar i i je .~~) Pravoslavna

"1 Islorija na Balgarija nI, Sofija 1982,135-138.

Is) A. Theiner, Velera monumenla Slavorum meridionalium hislorinm illutrantia I, Romae 1863,6.

N. Zaharopoh, Eklesia etin Ehda kma Fragkobafia, Thesaloniki 1984,76.

*I A. Ducellier, LQ Facode mmMtime de 1Xlbanie au moyen age, Thessaloniki 1981,126 squ.

crkva je prvih godina XIII veka preiivljavala teSku kri- zu. Poslednji carigradski patrijarh Jovan Kamatir pobe- gao je u Dimotiku, dok se vedina pravoslavnog klera razbeiala na sve strane zbog okrutnosti krstah, nepomate na pravoslavnom I s t o k ~ . ~ ) Na ostacima vizantijskog carst- va organizovane su dve znaEajnije driave, u Nikeji na Eelu sa Teodorom Laskarisom, i u Epiru na Eelu sa Mi- hailom Andelom. Da bi za sebe izborio carsku tituly Teodor Laskaris je pozvao u Nikeju izbeglog patrijarha Jovana Kamatira, ali je ovaj to odbio i podneo ostavku na patrijasijski presto.24) Teodor Laskaris je za vaseljen- skog patrijarha doveo nikejskog mitropolita Mihaila Autorijana, Eiji su izbor proglasili nekanonskim ne samo preostali pravoslavni mitropoliti Helade, ved i ohridska arhiepiskopija koja je skoro neokrnjena preiivela ove burne dogadaje, imajudi zaStitu epirskog despota Mihai- la Andela?')

Izneverena u svojim ~Eekivanjima, Bugarska se brzo povratila u krilo pravoslavnih crkava, igrajudi maEajnu ulogu u ruienju Latinskog carstva i katoliEke crkvene organizacije na tlu Vizantije. U meduvremenu je i Srbija, zalaganjem Save Nemanjida, dobila autoke- falnu arhiepiskopiju. Od jedanaest episkopija srpske crkve dve su se naSle na teritoriji koja je vekovima pripadala jurisdikcionom podruEju zapadne crkve. Zetska episko- pija je smeStenau stari benediktinski manastir sv. Ar- hangela Mihaila na Prevlaci, u Boki Kotorskoj, a hurns- ka episkopija u crkvi sv. Bogorodice u Stony katedral- noj crkvi stonske biskupije, Eijeg je poslednjeg biskupa Donata knez Miroslav prognao iz Zah~mlja.2~)

Kazivanje Savinog iivotopisca Teodosija, da je sv. Sava na saboru u 2iEi 1221. godine ne samo proglasio katoliEku veru za jeres, ved da je posle sabora prevodio katolike u pravoslavlje i to isto traiio od svojih episko- pa, nije bez osnova, mada Eitava ova priEa viSe odgovara antilatinskoj orijentaciji pravoslavnog klera u vreme

n, J. Tamanidis, Koliko je sv. Sava kao IiEnost mogao da utiEe na ostvarenje avtokefalije srpske crkve, Sava NemanjiC - Sveti Sava istorija i predanje, Beograd 1979,55.

"1 Isto, 56.

as) M. Jankovif, Episkopije i mib-opoliije srpske crkve u sreahjem v e h , Beograd 1985,32.

Teodosijevog boravka na Svetoj Gori, koje je oStro osudivalo unionistiEh politiku Mihaila WII Paleologa, Eiji su izaslanici na crkvenom sabom u Lionu 1274. go- dine u carevo ime poloiili zakletvu posldnosti p a ~ i . ~ ~ ) Cesti pozivi ugarskom dvom i ugraskom kleru, koji su dolazili sa Apostolske stolice, da onemogude aktivnost srpskih Sizmatika, kao da govori u prilog Teodosijevog kazivanja. Srbija je izbegla pretnje krstaSkim ratom, zahvaljujudi pre svega slabosti katoliEke Ugarske, ali i drugih zapadnih driava koje nisu imale snage za vede poduhvate.

Oslobodenje Carigrada i nestanak Latinskog carst- va nadiivelo je nekoliko manjih latinskih driavica - Ah- ajska kneievina pod vlaSLu Firentinaca, Atinsko herceg- stvo i Beotija pod vlaS6u Katalonaca i vedina ostrva u Egejskom mom pod vl Jh MleEana i Denovljana - koje su predstavljale odskoEnu d a s h za novu invaziju sa Za- pada, na Eemu su posebno radili papa Urban IV i papa Grigorije X. Mihailo VIII Paleolog, prvi krunisani car u oslobodenom Carigradu morao je, izloien pretnjama Kar- la Aniujskog, da na sabom u Lionu 1274. godine potpife uniju kojom je prinat ne samo primat rimske crkve ved i rimska dogma.") Unija je u Vizantiji, ali i ostalim pra- voslavnim driavama, naiila na veliki otpor. Svirepo pro- ganjanje protivnika unije nije dalo ieljene rezultate, pa se i Sam papa Mertin IV nje odrekao.

Turska invazija na Balkansko poluostrvo, zapoEeta zauzimanjem Galipolja 1354. godine, dala je ponovo pri- liku Apostolskoj stolici da diplomatskim sredstvima, putem unije, ili nasilnim putem, vojnom intervencijom katoliEkih driava, uspostavi nekadaSnju crkvenu vlast na Balkanskom poluostrvu i nametne pravoslaMim narodi- ma rimsh dogmu. Na udam se prvo naSla Srbija posle uzdizanja srpske arhiepiskopije u rang patrijargije i DGanovog luunisanja za cam na sabom u Skoplju 1346. godine. Vest o proglaienju, koju je poEetkom 1347. god- ine preneo u Avinjon papi Klimentu VI skadarski biskup Marko, naiSla je na odobravanje Apostolske stolice zbog okkivanog raskola u istdnoj crkvi, koji se dogodio 1350. godine, kada je patrijarh Kalist anatemisao cara DGana

n, G. Ostrogorski, Istorijo Y i l i j e , 430434.

") Isto, 43 1 .

i srpsku crkvu iskljuEio iz zajednice pravoslavnih crka- va.29) Papa je pre odluke patrijarha Kalista uputio pri- jateljsko pismo cam DuSanu i nekolicini uticajnih liEnosti na srpskom dvom sa zajedniEkom molbom da utiEu na srpskog vladara da ovaj primi katoliEku vem i pristupi zapadnoj crkvi.'")

Potpunije informacije koje su u meduvremenu sti- zale papi Klimentu VI, sa teSkirn optuibama protiv srps- kog vladara da progoni i nasilno pofitava katolike, kako je to bilo predvideno Manovim zakonom, naiSlo je na oStru osudu u zapadnoj crkvi. Padovanski kardinal Svido je, kao papin opunomdenik za politiku zapadne crkve prema pravoslavnim narodiia, pozvao mletaEkog duida, ugarskog kralja i magistra jovanovaca da vojnom,inter- vencijom spreEe "Stefana DuSana koji se samovoljno proglasio ca cara Rai-ke da nasilno poEtava katolike u svojoj driavi".")

Vest o pripremi katoliEke Ugarske da napadne Sr- biju 1354. godine primorala je cara M a n a da prihvati papin poziv za pregovore o uniji. PoEetkom leta 1354. godine M a n je poslao svoje poslanstvo u Avinjon, koje je novom papi Inodentiju VI prenelo carevu spremnost da prizna katoliEku crkvu i papin primat, obavezujudi se da Ce zabraniti nasilno pofitavanje katolika i da 6e oduzete manastire i 'crkve vratiti katoliEkim biskupima i sveStenstvu, pod uslovom da papa spreEi ugarski napad na Srbij~.'~)

Papinom intervencijom odloien je ugarski napad na Srbiju i dogovoreno je da papino poslanstvo dode u Srbiju radi sprovodenja avinjonskog dogovora u delo. Dva papina poslanika, trogirski biskup Bartolomej i si- cilijanski biskup Petar Tomazije stigli su u Srbiju sledede godine sa viSe pisama (cam M a n u , u meduvremenu preminulom srpskom patrijarhu Joanikiju i vedem broju srpske vlastele) s nalogom da zabludele u Srbiji, zemlji

"1 D. DragojloviC, Politiko Apostolske stolice no Bolkanskom p o l u o s h pre i posh Kosovske bike, Kosovsko bitko 1389. godine i njenepledice, Beograd 1991.66.

Sianatika, pouEe pravoj veri i da ihvrate u krilo katoliEke crkve.")

Po30 misija papinih legata nije uspela zbog tra- jnog neprijateljstva izrnedu Srbije i katoliEke Ugarske, papa je slededede godine odobrio ugarskom kralju da povede krstaEki rat protiv Sizmatika i nevernika u kralje- vini RaSkoj da bi ih povratio "jedinstvu svete majke crk~e".'~) Ugarska vojska je tek 1358. godine uz pratnju fianjevaEkih misionara d l a u Srbiju i zauzela BraniEevo i KuEevo, gde su ved ranije osamostaljeni Rastislalidi prihvatili kat~liEanstvo.'~)

Posle osvajanja Dimotike i Jedrena, na udaru Tura- ka naSla se ne samo Vizantija ved i bugarska i serska oblast kojom je vladala DuSanova udovica, carica Jele- na. Vizantijsko carstvo svedeno na Carigrad sa okolinom, solunsku oblast i deo Peloponeza, nemodno da se odupre Turcima zbog nejedinstva pravoslavnih naroda, primor- a10 je cara Jovana V Paleologa da preko pape Urbana V 1365. godine zatraii pomod katoliEkih driava. Papino uslovljavanje pomodi sklapanjem unije car je odbio, ali je tri godine kasnije promenio odluku, otputovavSi u Rim radi pregovora s papom Urbanom V s kojim su prego- vore o uniji, posredstvom svaEkog biskupa Petra, vodili i b rda BalSi6, gospodari Zete?6)U carevom odsustvu, koji je u Rimu 1369. godine na svdan naEin primio katoliEku vem, energiEno je reagovao patrijarh Filotej koji je u posebnoj pos l a~c i pozvao sve pravoslavne hriHdane da ostanu verni svojoj veri. Unija je u Carigradu odbazena, a car nije irnao ni snage ni modi da je sprovede u dele?')

Posle bitke na Marici 1371. godine, koja nije osta- la nepoznata Apostolskoj stolici, Turci su zapoEeli sa svoje, joS ne sasvim omedene teritorije u Trakiji, s cen- trom u Jedrenu, pustoSede pohode preko Makedonije na zapad i jugozapad prema obalama Jadranskog i Jonskog mora, i na sever, prema srpskim i bugarskim oblastima. Od 1372. godine na njihovom udaru nafli su se i posedi katoliEkih feudalaca u srednjoj GrEkoj i na Peloponezu.

A. Theiner, MH 11.11.

A. Tbeiner, MH, 11,87.

fitonyo srpskog nor& I, 567.

"1 D. Dragojlovit, Politiko Apostohke stolice, 69.

"1 G. Ostrogorski, Istonijo Yimlije, 500.

Obaveaen o tome, papa Grgur XI je sredinom marta 1373. godine pozvao u Tivu cara Jovana V, v i b katoliEkih feu- dalaca iz GrEke, kraljeve Sicilije i Kipra, kao i MleEane i Denovljane, radi stvaranja koalicije za W k i rat pro- tiv Turaka.=) Sastanak u Tivu nije dao nikakvih rezultata zbog protivureEnih interesa desnika. Na ovaj sastanak nisu pozvani bugarski car i srpski oblasni gospodari, koje je papa neSto ranije u jednom pismu DubrovEanirna pono- vo optuiio kao jeretike i Sizmatike i opasne protiv'nike katoliEke ere?^)

Pomirenje srpske crkve s vaseljenskom patrijar- Sijom 1375. godine dovelo je do vedeg zblihvanja pra- voslavnih naroda koji su se velikim delom naSli pod tur- skom vlaSCu i prilagodili novoj situaciji. NajveCu korist u ovome imala je ohridska arhiepiskopija, a delom i cari- gradska patrijasija koja je pod svoju jurisdikciju stavila najpre vidinsku oblast, a posle propasti Bugarske i trnov- sku patrijdiju. Osnaiena Srbija, i pored poraza na Kos- ovu, postala je za vladavine despota Stefana LazareviCa jedina driava na Balkanskom poluostrvu koja je mogla dati otpor Turcima i braniti interese pravoslavnog sveta. Opkoljen Carigrad iorao jeponovo da trdi pomd Apos- tolske stolice koja je, kao i ranije, oEekivanu pomod us- lovljavala sklapanjem unije. Za Srbe je sredna okolnost bio poraz kntaSa kod Nikopolja 1396. godine i turskog sultana Bajazita kod Angore 1403. godine. Krajem 1403. ili poEetkom 1404: godine doglo je, posle vibvekovnog neprijateljstva, do zbliiavanja srpskog despota i ugar- skog kralja.40) Srbija je dobila od Ugarske MaEvu s Beo- gradom i obeCanje ugarskog kralja da Ce je po potrebi vojniEki pomagati u borbi s Turcima. Izmirenje s Ugar- skom dovelo je i do promenjenog stava Apostolske sto- lice prema srpskim Sizmaticima. U izvorima papske pro- venijencije nestaje epitet Sizmatik uz etnonim Srbin, a sve EeSCe se istiEu zasluge Srba u odbrani katoliEke Ugar- ske i hriSCanskog sveta u celini. Ta politika se nije prome- nila ni posle energithog odbijanja srpskog despota Durda BrankoviCa da pristupi florentinskoj uniji, koju je u Firentinskoj katedrali u ime patrijarha Josifa 1439. god- ine potpisao nikejski arhiepiskop Visarion, a u ime Apos-

Y, D. DragojloviL, Polilika ApostoLFKe stolioe, 70.

a) Zston~a srpskog narodo n, 69-7 1.

tolske stolice kardinal Julijan Cezari~i.~'' Jedino je srps- ka crkva odbila da potpige ovaj akt florentinskog koncila na koji je Durda BrankoviCa, posredstvom DubrovEana i po nalogu uEesnika koncila, pozvao kardinal Ivan Stojk- 0viC.Q)

Potpisivanje unije na3lo je na iestok otpor ne samo u Vizantiji veC i u pravoslavnim slovenskim zemljama. Moskovski mitropolit, Grk Isidor, istaknuti pobornik unionistiEke politike, posle povratka iz Firence bio je, po nalogu velikog kneza Vasilija 11, smenjen i zatvoren u manastir.") Otada je Rusija sama birala svoje mitropo- lite, okrenuvgi leda Carigradu i osporavajudi mu pravo na vodstvo u pravoslavnom svetu.

Vekovne optuZbe protiv Srba kao zlih i opasnih gizmatika nestale su posle Bazelskog koncila, za pontif- ikata pape Nikole V. Novi papa, koji je po okonEanju Bazelskog koncila nasledio Evgenija IV, uzeo je 1453. godine, visoko cenedi ulogu Srba u odbrani Mdanstva, u zaStitu Durda Brankovida, zabranjujudi katolicima, pod pretnjom ekskomunikacije i anateme, da unigtavaju svetske slike u srpskim pravoslavnim crkvama, jer je despot Durde Brankovid, kako piie papa Nikola V, iako pripadnik "@ke vere" prihvatio unijq lito nije bilo taho. SledeCe godine despoL Durdu BrankoviCu poglo je za rukom da od pape Nikole V ishodi bulu kojom je bila dopdtena sloboda veroispovesti pravoslavnom iivlju u Ugarskoj, a srpski &spot je dobio dozvolu da na tlu Ugar- ske podigne devet manastira za svoje m~nahe.~~)Papinoj se odluci otvoreno suprotstavio f3anjevaEki propovednik u Ugarskoj, Jovan Kapistran, koji je, kao i Janko Hunja- di, gubernator ugarskog dvora, odobravao rugenje i spa- ljivanje pravoslavnih hramova i progon pravoslavnog svegtenstva. On se sledeCe godine bezuspegno obratio novom papi Kalikstu III sa zahtevom da papa revidira privilegije koje je srpskom despotu dao raniji papa.45)

M. Spremid, Srbi i florentinska u e a crkava 1439. godine, Zbomik d o v a , Biz. inst XXIV-XXV, 413-421.

a) D. Dragojlovid, KrsQani i jeretic% crkva bosanska, Beograd 1987,96.

G. Ostrogorski, Iston2a Viuanh~e, 522.

U, D. Dragojlovid, KrsQani i jerdc'kn crkva bosamka, 1 1 1.

E. Femedjin, Acln Bosnae, MSHSM 23, Zagreb 1792,224-226.

Papa Kalikst III nije prihvatio Kapistranov zahtev 30 je bilo presudno za opstanak i srpskog naroda i Srpske pra- voslame crkve na tlu katoliEke Ugarske. To je uostalom bio p i slucaj u srednjovekomoj istoriji da Apostolska stolica dozvoli legalan rad jedne pravoslame crkve na tlu jedne katoliEke driave.