DULCINEA

Časopis Aktiva istorije,geografije i građanskog vaspitanja

JU OŠ „Maršal Tito“ Ulcinj

Revista e Aktivit të historisë, gjeografisë dhe edukatës qytetare

IP SHF ,,Marshall Tito” Ulqin

BR. 3, Maj 2017.

NR. 3, Maj 2017

DULCINEA

2

Časopis aktiva istorije, geografije i građanskog vaspitanja

JU OŠ “ Maršal Tito” Ulcinj

Redakcija:

Đuro Dabović, nast. mentor - urednik i pokretač časopisa

Stevo Đakonović, prof.- tehnička obrada i dizajn

Emina Muja, prof

Sabit Kurti, prof.

Darko Karađinović, učenik VIII-2

Amina Dervishi, učenica VI-5

Štampa:

elektronsko i štampano izdanje

maj 2017.

DULCINEA

3

SADRŽAJ

UVODNA RIJEČ

1. Kuga - bolest koja je harala svijetom (Đuro Dabović, prof.)

2. Harapȅt e Ulqinit (Emina Muja, prof. e gjeografisë)

3. Bio jednom jedan grad Ulcinj (Stevo Đakonović, prof.)

4. Kalaja e Ulqinir (Amina Dervishi -VI-5)

5. Kroi zanave (Amina Dervishi -VI-5)

6. Turizam u Ulcinju (Barbara Marniković IX-2)

7. Zabavište barske arcibiskupije (Barbara Marniković IX-2)

8. Si e ka prurë Adën anija me vela (Muhamet Gorana IX -6 )

9. Crnogorska (Dukljanska) dinastija Vojislavljević ( Darko Karađinović VIII-2)

10. Sutjeli ( Nikoll Zadrima (IX-6)

11. Promjene klime u Ulcinju u prethodnih 10 godina ( Teodora Reljin IX-2 )

12. Đevojački institut carice Marije ( Teodora Reljin IX-2 )

13. Novac u Crnoj Gori ( Rita Nikpreljević IX -2 )

14. Solana- ornitološko bogastvo Balkana ( Rita Nikpreljević IX -2 )

15. Crnogorski Crveni krst ( Dalida Hadžibegović ( IX-2 )

16. Hotel Jadran ( Dalida Hadžibegović ( IX-2 )

DULCINEA

4

UVODNA RIJEČ

Poštovani čitaoci/čitateljke

Sama ideja i objavljivanje časopisa višestruko je poslužilo namjeni. Naime, učenici su pokazali

veće interesovanje za rad. Imaju izvrsne ideje i prijedloge i aktivno učestvuju u pisanju članaka. S

druge strane i roditelji naših učenika ne skrivaju zadovoljstvo što se rad njihove djece vrednuje i

publikuje na ovakav način.

Kao administrator sajta na kojem je objavljen časopis imam uvid da se čita ne samo na

prostoru regiona nego i mnogo šire (SAD, Kanada, Velika Britanija, Švedska, Francuska, Njemačka,

Austrija, Australija...) i upućuju nam veoma pozitivne kritike. To nam znači veoma mnogo i čini nas

ponosnim i ohrabruje da i dalje nastavimo sa radom. Zaista, hvala svim dobronamjernim ljudima.

Što se planova za budućnost tiče, poslije objave prvog broja, interesovanje učenika je naglo

poraslo i pokazuju želju da ispolje njihovu kreativnost. Mi smo zadovoljni što je časopis poslužio

namjeni i u tom pravcu ćemo nastaviti. Već se radi na pripremi tekstova za četvrti broj, koji treba da se

objavi početkom decembra tekuće godine.

I dalje nam je jedini problem finansijska podrška koja nam je potrebna za štampanje časopisa

ali nadamo se da ćemo i ovaj problem riješiti. Bez obzira na sve, elektronsko izdanje nam je sigurna

alternativa.

Sa posebnim zadovoljstvom ističemo da je u fazi štampanja Monografija naše škole čiji je

autor Đuro Dabović, profesor istorije i geografije u naoj školi. Monografija će biti objavljena na

četrdeset devetu godišnjicu postojanja škole, u junu 2017. godine.

Još jednom se najtoplije zahvaljujemo učenicima i kolegama koji su dostavili svoje radove

redakciji časopisa, svim dobronamjernim ljudima koji su nas podržali u ovom projektu, upravi škole i

gospodinu Nikoli Maroviću koji nam je u svojoj štampariji besplatno štampao prvi broj.

Đuro Dabović, nastavnik mentor istorije i geografije, idejni pokretač i urednik časopisa

DULCINEA

5

Đuro Dabović, nastavnik mentor istorije i geografije

Kuga - bolest koja je harala svijetom

Smatra se da kuga jako dugo prati ljudski rod. Još od antičkih vremena prostor

Sredozemlja poznaje epidemije kuge, iako je domovina te bolesti azijski kontinent.

Poznato je da je tokom Trojanskog rata opisanog u Homerovoj Ilijadi, grčku vojsku

poharala kuga. Iako se često smatra da su stari

Rimljani postanak epidemija dovodili u vezu s

božanskom intervencijom. Tokom starog vijeka

poznato je više velikih epidemija. Međutim, od

starovjekovnih epidemija vjerojatno je najpoznatija

ona iz V vijeka prije nove ere, poznata pod nazivom

“Atinska kuga”. Epidemija je nastala tokom

Peloponeskih ratova, a proširila se iz Etiopije u Grčku

pa odatle preko Dalmacije u Rim. U sklopu opisa

Peloponeskih ratova ovu je epidemiju opisao istoričar

Tukidid pa je tako neki nazivaju i Tukididova kuga. Zanimljiv je njegov navod da su zaražene

mogli bez opasnosti liječiti samo oni koji su kugu već preboleli. Budući da je i sam prebolio

zarazu, Tukidid je mogao precizno opisati sve simptome. Ipak, na temelju opisa simptoma

bolesti danas je teško reći je li se tu stvarno radilo o epidemiji kuge ili pak možda boginja ili

tifusa? S današnjim medicinskim znanjem i opisima tih epidemija, lako se može zaključiti da

veliki dio tih epidemija nije imao veze s kugom. Kasnija istraživanja DNK zubne pulpe dokazala

su da je tzv. „Atinsku kugu“ ipak prouzrokovala Salmonella enterica typhy.

Smatra se da su postojale tri velike pandemije. Prva je započela u VI vijeku nove ere

(oko 540. godine), u Vizantijskom carstvu za vrijeme vladavine cara Justinijana, druga

pandemija poznata kao „Crna smrt“ javila se polovinom XIV vijeka od koje je umrla trećina

DULCINEA

6

evropske populacije i treća pandemija koja se proširila iz Kine u Hong Kong krajem XIX vijeka,

a od nje su u Kini i Indiji umrli milioni ljudi. Navodi se da je do 1500. godine poslije Hrista bilo

109 epidemija kuge, a 45 epidemija od 1500. do 1720. godine.

Prva pandemija – „Justinijanova kuga“ ( VI vijek nove ere))

Jedna od najžešćih epidemija kuge u

ranom srednjem vijeku bila je ona u VI vijeku

(oko 540. godine) koja je izbila u Vizantijskom

carstvu, za vrijeme cara Justinijana pa je po

njemu nazvana „Justinijanova kuga“. Prva

dokazana epidemija kuge počela je 541. godine

u Egiptu u luci Pelusium te se proširila u

Aleksandriju i širom Egipta, zatim u Palestinu te

u Konstantinopolj (Carigrad – današnji

Istanbul). Epidemija se širila Sredozemljem i u

druge djelove Evrope i svijeta brodovima

natovarenim žitom te pacovima i njihovim

buvama (koje su uzročnici kuge). Vjeruje se da

je kuga počela oko područja današnje Etiopije

koje se smatra da je rezervoar kuge i područja s

puno glodara u blizini rijeka i u direktnom

dodiru s ljudima. U to su vrijeme glavni

trgovački pravci između Istoka i Evrope

prolazili Sredozemnim morem i kopnom, preko

Turske, Njemačke i Francuske. Infekcija se širila

polako, a zaraženi su ljudi duž tog puta, od

srednje i južne Azije i Arabije do Irske. Kada je Karta 1. Širenje prve pandemije kuge tzv.

epidemija bila na vrhuncu, umiralo je 5.000, a „Justinijanove kuge“ (Modifikovano prema Keys,) 1

katkada i 10.000 ljudi na dan. Mnoge su kuće ostajale prazne. Događalo se da su mrtvi ostajali

više dana nepokopani. Epidemija je trajala 200 godina. Procijenjeno je da je 50 do 60%

stanovništva umrlo između 541.-700. godine.

Kuga je imala veliki demografski uticaj na stanovništvo tog vremena, čime je smanjena

vojna moć, porezni prihodi, poljoprivreda, koji su bili neophodni za održavanje razvoja carstava

i vojske. U razdoblju više od dva vijeka, kuga je paralizovala većinu trgovina i trgovinske

razmjene. Godine 690. kuga je izbila u Rimu i vraćala se gotovo redovno svakog vijeka, a

zahvatala je i prostor istočne obale. U Dubrovniku se pojavila 901. godine, a 1145. godine

1 KEYS, D. (1999): Catastrophe: an investigation into the origins oft he modern world. Ballentine Books, New York.

Pp. 9-27.

DULCINEA

7

opisuje se velika epidemija nakon koje je u Dubrovniku ostala tek jedna četvrtina stanovništva.2

Smatra se da je kuga s evropskog kontinenta nestala već krajem VIII vijeka da bi se ponovo

javila polovinom XIV vijeka.

Druga pandemija – „Crna smrt“ ( od XIV do XVII vijeka)

Sredinom XI vijeka pojavila se pandemija kuge u Mesopotamiji. Pandemija je bila na

vrhuncu u XIV vijeku i završila se tek krajem XVII vijeka. Smatra se da se kuga pojavila u Kini i

Indiji i proširila na središnju Aziju. Smatra se da su za ponovnu pojavu kuge na evropskom

kontinentu bili odgovorni Mongoli (Tatari). Njihova osvajanja na azijskom kontinentu tokom

XIII i XIV vijeka i nomadski načina života omogućili su njezino širenje. Isto tako, jedno od

mišljenja je da su krstaši, vraćajući se iz Svete zemlje u XII i XIII vijeku, ubrzali njezino širenje.

Najprije su opet bile napadnute zemlje duž trgovačkih puteva, a iz njih se kuga širila na istok,

zapad i sjever.

Pojava „Crne smrti“ 1348. godine obilježila je srednji vijek, jer se Zapad nikad prije nije

suočio s takvom epidemijom koja je prema nekim procjenama stanovništvo smanjila za dvije

trećine. Broj stradalih je varirao od regije do regije pa se procjene gubitaka kreću od jedne do tri

četvrtine ukupnog broja stanovništva. Pojavi kuge prethodile su godine gladi početkom XIV

vijeka te stalni ratni sukobi. Među najznačajnijim ratnim sukobima ovog razdoblja svakako treba

navesti tzv. “Stogodišnji rat” između Engleske i Francuske. U drugim evropskim regijama ratna

zbivanja obilježavala su drugu polovinu XIII i prvu polovicu XIV vijeka. Tako je sredozemni

prostor bio uveliko obilježen sukobom između Venecije i Đenove, dvaju gradova koji su se borili

za trgovačku dominaciju na Sredozemlju. Na istoku sredozemnog basena, Vizantija je vodila

borbu s Osmanlijama, čija ratna moć upravo početkom XIV vijeka doživljava jedan od svojih

uspona. Jedan od činilaca koji je svakako pogodovao strahovitom učinku kuge na populaciju

svakako je bila gustoća naseljenosti, koja je bila najveća u gradskim zajednicama.

Toskana je svakako bila jedna od najgušće naseljenih regija u tom periodu, kao i prostor

južne Francuske. Upravo je na tim prostorima kuga, donesena iz Azije, započela svoj strahotni

pohod evropskim kontinentom. Istoriografija je relativno lako zaključila da su jedni od prvih

gradova (nakon Konstantinopolja) koji su iskusili svu žestinu epidemije bili sicilijanska Mesina,

zatim Đenova u Ligurijskom zalivu te Marselj na jugu Francuske. Kuga se dalje nezadrživo

širila, zahvativši tokom dvije godine (do decembra 1350.) gotovo čitav kontinent, uključujući

Njemačku, Skandinaviju, a godine 1348. stigla je u Englesku, 1352. i do Rusije. „Crna smrt“ je

polovinom XIV vijeka na raznim nivoima uzdrmala evropsko društvo.

Druga pandemija poznata kao „Crna smrt“ ili „Velika kuga“ prouzrokovala je smrt

trećine do četvrtine evropskog stanovništva, a smrtnost u Sjevernoj Africi i na Bliskom Istoku je

bila slična. Smatra se da je tokom te pandemije umrlo 25 000 000 ljudi, što je u ono vrijeme bila

četvrtina europske i zapadno azijske populacije (Meyer, 1961., Ziegler, 1998.). Barle (1912.)

2 Prof. dr. sc. Željko Cvetnić ,,Kuga - bolest koja je promjenila svijet“, http://veterina.com.hr/?p=31621

DULCINEA

8

navodi da je od „crne smrti“ u Trieru umrlo 12.000, u Štrasburgu 13.000, u Bazelu 15.000, u

Maincu 17.000 i u Kelnu 30.000 ljudi.3

U Beču je u prvoj polovini 1349. svaki dan umiralo 700-800 ljudi, a za vrijeme najžešće

nepogode i do 1.400 ljudi u jednom danu. U južnim je evropskim zemljama umrla jedna

četvrtina, a u Španiji jedna trećina stanovništva.

Karta 2. Hronološki prikaz širenja kuge tokom polovine XIV vijeka (Modifikovano prema

Wheelis, 2002.)4

Tokom 1346. već je i u Evropi bilo poznato da je kuga zahvatila mongolske zemlje u

prednjoj Aziji. U toj su se regiji već od ranije nalazile i različite trgovačke ekspoziture evropskih

sredozemnih gradova. Jedna je od takvih bila i Caffa na poluostrvu Krimu (sada Feodosija

današnja Ukrajina) na Crnom moru. To je bila italijanska luka osnovana 1266. od strane Đenove,

a u sporazumu s Mongolskim Kanom. To je bila glavna luka za velike trgovačke brodove

Đenove, a bila je povezana s Tanom (danas Azov, Rusija) na rijeci Donu. Trgovina duž rijeke

Don povezivala je Tanu u centralnoj Rusiji, a kopnene su ceste vodile sve do Dalekog Istoka.

Godine, 1346. mongolski su ratnici opsjedali Caffu. No, među mongolskom vojskom ubrzo se

proširila kuga te su Mongoli bili prisiljeni da se povuku. Prije povlačenja katapultima su u

3 Prof. dr. sc. Željko Cvetnić ,,Kuga - bolest koja je promjenila svijet“, http://veterina.com.hr/?p=31621

4 WHEELIS, M. (2002): Biological Walfare at the 1346 Siege of Caffa. Emer. Infect. Dis. 8, 971-975.

DULCINEA

9

zatvoreni grad ubacivali mrtva tijela zaraženih. Mrtva tijela Mongola stanovnici Caffe bacali su u

more. Đenovljani su vrlo brzo postali svjesni da treba bježati pred mongolskom opsadom, jer je

postojala mogućnost da se Mongoli ubrzo vrate. Međutim, ono čega nisu bili svjesni bila je

činjenica da su Mongoli tokom opsade uspjeli zaraziti i Caffu. Kasnije su brodovima preživjeli

stanovnici Caffe proširili kugu u Europu, a u kratkom vremenu od 1346. do 1351. godine bolest

se proširila čitavom Evropom. Zbog svog strahovitog učinka ostala je zapamćena pod sablasnim

imenom „Crna smrt“, a sporadično se pojavljivala još sljedećih 300 godina.

Treća pandemija – Moderna kuga (Hong Kong XIX. vijek)

Pretpostavlja se da je treća velika epidemija kuge nastala u južnom i središnjem dijelu

pokrajine Yunnan u Kini. Bolest se javila za vrijeme pobune muslimana, koja je započela 1855.

Kretanja bjegunaca pogodovala su širenju bolesti. Bolest se proširila u Hong Kongu. U junu

1894. u razmaku od nekoliko dana dva su čovjeka opremljena mikroskopima stigla u Hong

Kong, u kojem je već više od mjesec dana vladala epidemija kuge. Jedan od njih je bio

Aleksandar Jersin, učenik Luja Pastera, a drugi je bio saradnik Roberta Koha, Japanac

Šibasaburo Kitasato. Oni su u laboratorijama otkrili uzročnika kuge i da se ona prenosi na

čovjeka ako je imao dodir sa pacovima.

Karta 3. Kretanje treće pandemije kuge u XIX vijeku (Modifikovano prema Abbott

i Rocke, 2012.)5

Broj umrlih od 1896. i 1917., iznosio je u Indiji 9.841.396, a maksimum je zabilježen

1907., kad se broj umrlih popeo na 1.315.892 – 5.161.000. Broj oboljelih je od polovine XIX

vijeka u velikom padu, a 1948. broj oboljelih iznosio je 9.757.

5 ABBOTT, R. C. and T. E. ROCKE (2012): Plague. USGS National Wildlife Health Center (Circular 1372).

DULCINEA

10

Kuga u Crnoj Gori

Od početka XV, pa do XIX vijeka, ova strašna bolest od koje je, kako se vjeruje, u

Evropi umrlo oko 75 miliona ljudi, javljala se u naletima i različitim intenzitetom i u Crnoj Gori,

pogotovo na primorju. U svrhu umoljavanja nebesa za zaštitu od kuge, širom jadranskog

primorja podizani su sakralni objekti posvećeni Svetom Roku, jer se vjeruje da je ovaj svetac

pred gradom zaustavio ženu u bijelom, smrt s kosom, crnog psa ili neku drugu personifikaciju

bolesti. Sakralni objekat posvećen Svetom Roku bio je podignut zajedničkim snagama katolika i

pravoslavaca na ulazu u Spič, ispod Nehaja – i danas se obnovljeni ostaci mogu vidjeti kraj puta

koji od Sutomora vodi za Podgoricu kroz tunel Sozinu.6

Ostaci crkve Sv. Roka kod

Sutomora – Spič (Bar). Datira iz

XIV vijeka. Iako je imala samo

jedan oltar crkva je služila i

pravoslavnima i katolicima. Više

puta je obnavljana i doziđivana

aktivnim učešćem pravoslavnih i

katoličkih vjernika.

Kao što sam naveo, pandemija kuge (čuma, morija, uzma, “crna smrt”) bila je jedna od

najsmrtonosnijih u istoriji čovječanstva. Primarno je bolest divljih glodara (pacova, miševa,

vjeverica...), a na ljude se prenosi ugrizom inficirane buve koja živi na njima. Prenos sa čovjeka

na čovjeka nastaje inhalacijom kapljica koje iskašlje bolesnik.

Kuga je nekoliko vjekova bila konstantno prisutna i u Crnoj Gori. Naleti ove bolesti, uz

veliku glad i propratne zaraze, izmijenile su etničku strukturu stanovništva primorskih gradova.

Pojava epidemijske kuge umnogome je bila izazivana činjenicom što se Crna Gora graničila sa

Albanijom, u kojoj su se stalno nalazila endemična žarišta, naročito jer u turskoj imperiji nisu

postojali sanitarni propisi sve do XIX vijeka.

Za gradove pored glavnih komunikacija, kakav je bio Bar, epidemije su bile fatalne.

Pošto su higijenske prilike u srednjevjekovnim gradovima bile više nego loše, a naselja zbijena,

bolest se brzo širila. Ljudi su jedini izlaz vidjeli u iseljenju u planinske predjele, odnosno mjesta

gdje epidemije nijesu vladale. Naravno, ovo je zarazu samo širilo i razbuktavalo.

6 Željko Milović, http://portalanalitika.me/clanak/141212/arhiv-kuga-u-crnoj-gori

DULCINEA

11

Najstariji pomen kuge na Crnogorskom primorju potiče iz 1422. godine i sačuvan je u

Kotorskom arhivu. U Kotoru je vladala neopisiva panika, stanovništvo se razbježalo na sve

strane, tako da umrlima nije imao ko da ovjeri testamente. Porodice brodovlasnika i kapetana

sklanjale su se u brodove. Nalet epidemije je trajao sve do 1430. godine, ali se i kasnije javljala.

Epidemija je u Baru i Ulcinju zabilježena u junu 1497. godine, pa u oktobru 1502. Veća

epidemija kuge prenijeta je na Crnogorsko primorje iz Barlete, Italija, i harala je od jula do

decembra 1503. godine. Zbog velikog pomora zarazu su prozvali „morbo grande“, a leševi su

često sahranjivani u zajedničkim grobnicama.

Turski dio današnjeg Crnogorskog primorja (uključujući i Bar) pogođen je kugom i

avgusta 1571, zatim sredinom 1586, kao i februara 1596, kada je Dubrovačka republika zabranila

brodovima da putuju za Bar. Slijedi septembar 1604, kada je epidemija zahvatila sav prostor od

Carigrada do Bara, Ulcinja i Lješa, pa jun 1617, novembar 1641, septembar 1659, februar 1675,

jesen 1690... Velika epidemija je vladala u Podgorici, Baru i sjevernoj Albaniji 1691. godine.

Andrija Zmajević, nadbiskup barski, u svojoj knjizi »Ljetopis crkovni« opisao je kugu u

svojoj dijecezi, 1673. godine: »Prihodeći novi beg u Skadar, vladavac Arbanije donese sobom

kužnu bolijest koja pomori velik broj u rečenom gradu i njegovo(j) okolini. A u Ocinju veći dio

onijeh građana smače se. U Baru oko deset ih samo umrije, kada isti bič Božji dva godišta i više

postoja. Cijenimo da ga Gospodin Bog posla onijem gradovom, radi zla velika koja činjahu Pulji

i svetoga Oca Pape zemlji, oni nevjernici, robeći bez pristanja iste države pokraj mora, pokle oni

samo, a navlastito najgori gusari u Ocinju, pomriješe, a susjedi i premda s njima općahu, ne

okužiše se«.

Tokom 1732. godine kuga je iz Hercegovine prenijeta u Crnu Goru, pa je mletački

providur u Kotoru naredio stroge sanitetske mjere na crnogorsko-mletačkoj granici, a

stanovništvu pograničnih sela Majine i Pobori zabranio kretanje, jer je smrtnih slučajeva bilo i u

Paštrovićima. Tokom 1736. godine kuga je bjesnila u Skadru i sjevernoj Albaniji, kao i u

pograničnim krajevima Crne Gore, a posebno žarište je otkriveno u Dobroj Vodi, kod Bara.

Knezovi iz Paštrovića i Grblja bili su dužni da izvještavaju kotorskog providura o

zdravstvenom stanju susjeda. Tako su novembra 1741, na osnovu dojave knezova iz Svetog

Stefana, kotorske vlasti uputile povjerljive osobe da ispitaju stanje u Baru i Ulcinju koji su

pripadali Turskoj.

Jedan od njih bio je Domenico Paleolog, koji je septembra

1741. godine poslao alarmantni izvještaj iz Bara: »Još prije dvadeset

dana otvorila se jedna kaseta sa novcem i stvarima, koju je od prvih

oboljelih Ulcinjana sakrila neka stara Turkinja, namjeravajući da

još sa trojicom Ulcinjana podijeli plijen. Svi četvoro su poslije

kratkog vremena umrli sa vidnim znacima otoka na leševima.

Prilikom sahranjivanja ovih leševa prisustvovalo je oko 100 osoba, usljed čega se infekcija

DULCINEA

12

proširila na četiri kuće predgrađa Bara. Tada su oboljeli prisilno odvedeni u obližnje brdske

krajeve, ali dosta udaljene od grada i predgrađa. Neki su se sklonili i u stare magacine na

morskoj obali, gdje sada u jednoj baraci od slame leži bolesna jedna osoba sa otocima, a 19.

tekućega mjeseca bilo ih je 10, dok je u predgrađu Bara jedna osoba umrla isto sa otocima. Do

sada ima deset mrtvih, ali veliki je broj sumnjivih kuća u predgrađu i u samom gradu, i to čak do

prvih kuća Šušanja. Sve su sumnjive osobe izdvojene, a naročito tri žene iz Šušanja, koje su se

miješale sa zaraženima. Te tri žene upućene su u jednu šumu na brdu«.

Ustanovljena je, dakle, kuga koja je 1741. iz Ulcinja prenijeta u Bar, a odande sjeverno u

Skadar, a zapadno u Šušanj i Spič. U arhivima ima traga da je baš te godine, preko žene koja je

bježala iz okuženog Spiča, bolest stigla u Paštroviće. Iz Skadra se širila dalje u Crnu Goru do

Nikšića. Izvještaji mletačkih izaslanika govore da je samo u tri sela Nikšićke župe decembra

1741. godine „umrlo 60 duša, a da bolest vlada u Drobnjacima gdje su umrle 194 osobe“, zatim

Pivi, Foči, Čajniču, Ulogi i Stolcu. Januara 1742. stalo je žarište u Nikšiću, a februara iste godine

i u Skadru, Baru i Ulcinju, da bi se maja iste godine ponovo kuga pojavila u selima kod Skadra

gdje je umrlo 300 ljudi, i u zapadnoj Hercegovini („velika mora u Livno“).7

„Morbo grande“ kosila je Barane i Ulcinjane i juna 1751. godine, stižući karavanima i

trgovačkim espapom. Velika epidemija kuge vladala je u Crnoj Gori i 1770-1771. godine. Prvo

se krajem maja 1770. javila u Skadru, da bi se proširila na Bar i Podgoricu, uskoro obuhvativši

dobar dio Crne Gore, sve do Spuža i Nikšića. Velika smrtnost je zabilježena u Podgorici, na

Cetinju i Riječkoj nahiji, a žrtava je bilo i u Crmnici i Lješanskoj nahiji. Samo u novembru 1770.

umrlo je u Podgorici 200 ljudi.

U Baru i Ulcinju epidemije je bilo i 1798, kao i 1812, 1832, da bi posljednji jaki nalet

kuge obuhvatio skadarski kraj i Zetsko primorje 1835. godine. Kako bi se napokon stalo na kraj

epidemijama, u Baru je maja 1838. godine osnovan lazaret, drugi u turskoj imperiji, odmah

nakon carigradskog, a prije solunskog. Februara 1853. godine uveden je sanitarni nadzor i u

Ulcinju.

U Gornjem Šušanju, pored Bara, u zaseoku Vitići, postoji kameni grobni biljeg, tik uz

naselje. Tu su sahranjeni članovi porodice koji su pomrli od kuge, krajem 18. vijeka. Po pričama

starijih članova te familije, u strahu od bolesti svi iz naselja su izbjegli (jedan dio čak u

Hrvatsku), a pomrle od kuge, sahranili su lokalni Romi.

7 Željko Milović, http://portalanalitika.me/clanak/141212/arhiv-kuga-u-crnoj-gori

DULCINEA

13

Karta 4. ,,Crna smrt“ je donesena u Evropu iz Azije trgovačkim putevima koji su povezivali istok i

zapad. U Evropi je kuga počela na Siciliji i proširila se na sjever. Zadnje su bile zahvaćene Škotska,

Rusija i Skandinavija.8

8 https://biblyia.com/2016/02/11/crna-smrt/

DULCINEA

14

Emina Muja, prof. e gjeografisë

HARAPȄT E ULQINIT

Ulqini, si qendër e veçantë detare-tregtare mund të çmohet bërthamë e detarisë sonë

kombëtare.

Kapedanët dhe detarët

ulqinakë i ka lidhur gjithherë

per detin tradita e gjatë detare

shumëshekullore. Me vel anijet

e tyre ulqinakët, që nga

shekulli 18, zhvillonin tregtinë

të gjitha limanet e Levantit.

Ne këtë mes nga disa limane

kryesore afrikanet kohës sollën

edhe zezakët e parë në portin

e Ulqinit. Këta banorët ë zez,

ulqinakët i quajtën ,,harapë”.

Harapët gjithmonë

ishin pjesë e sëpërditës

ulqinake. Ata përkrah të të bardhëve ishin detarë, peshkatarë, bujq edhe ullishtar, fotograf,

punëtorë turistik, kamarier, mekanik, ndërsa gratë e tyre amvise dhe punëtore sikur të bardhat

ulqinake. Disa nga harapët më të veçantë filluan të bëhen top modele, artistë filmi, objekt

fotografimi dhe intervistash në shtypin vendor dhe ndërkombëtar.

Që në vetëfillimin e shkeljes së harapëve në këto troje shqiptare, kjo popullatë i kosideroj, hiç

tjetër veç se pjesëtarët ë barabartë të gjinisë njerzore. Rrallë ka ndodhur gje tek këto, biefjala ne

hapësira të evro-amerikan edhe kudo tjetërku u gjendën zezakët , sikur ndodhi brenda përbrenda

DULCINEA

15

familjeve shqiptare ulqinake, që harapët t’i çmojnë të barabartë si pjesë të pandashme të një

kombi me të gjitha veçoritë veta na ketë tij.

Vendosja dhe jeta e tyre në Ulqin, kryesisht e

organizuar, në familjet e mëdha të pasura ose me tradita

lundruese-tregtare, në fillim të blerë mbi Gurin e Kuq

në Pazarin e Qytetit si robër, me kohë si njerëz

plotësisht të lirë, dallon kryekëput me afrikanët robër që

u ka ta ndisën e shkapërderdhën në vise të ndryshme të

Evropës e Amerikës…

Harapi dhe harapesha në Ulqin, në mesin e

familjeve shqiptare, në rradhë të parë u trajtuan si

qenie biologjike, edhe këta si thoshin pleqët ulqinakë

,,ishin rob të Zotit me të gjitha azadet’’ si krijesa

natyrore nga gjaku dhe mishi ,,pavarësisht nga ngjyra e

zezë.

Prandaj, që në fillim i morrën në gjirin e ngushtë

familjar, i ngrisnin dhe i rrisnin, i fejonin dhe i martonin, i falnin tokë e bagëti, i merrnin në punë

ullishtore dhe në mullinjt e vaji. Së fundi, populli i Ulqinit bëri edhe një hap – harapëve u

adhuronin dhe ua ofronin mbiemrin familjar.

Ata mbiemra sot i gjejmë në dokumente shtetërore nëpër regjistra ,Fletelindje,

fletëkurorëzime martesore, nëpër guretë varreve,…etj.

Gati mbi tre shekuj sa kjo racë e zezë e banoi Ulqinin, gjuhë e gjallë e përdorimit të

përgjithshëm ishte gjuha shqipe.

Harapët e Ulqinit janë martuar

kryesisht me harapesha vendore.

Martesat e meshkujve harapë me të

bardhat ishin të rralla. Ato zënë fill pas

vitit 1945. Ishin gra joshqiptare, të

cilat pastaj sollën në ato pak familje

mënyrën krejtësisht tjetër të

komunikimit dhe jetës.

Zezakët e ardhun në Ulqin

ishin nga Libia, Algjeria, Tunizia,

Egjipti, Sudani dhe Uganda e largët,

prandaj edhe dalloheshin ndërmjet veti

përkah ngjyra, gjuha, dialekti…..etj.

Jetën më të gjatë dhe disi në mënyrën e vet më të begatë të kohës së vonë e kishte Riza

Shurdha, ose siç e quanin në Ulqin, Rizo Harapi. Për të kemi mjaft të dhëna, të marrë nga vetë ai

personalisht ; tregonte se të parët e tij kishte nga Uganda, e aj me vëllezër e motra lindi dhe u

DULCINEA

16

rit në Ulqin. Në moshë të re ishte larguar nga Ulqini, së pari në Dubrovnik e pastaj në Zagreb, si

maniken e model, sporti etj,…

Merita më e madhe e tij për qytetin e

Ulqinit ishte në cilësinë e fotografit. Gjatë

sezonit turistik veror Rizo Harapi fotografonte

turistë, me të dëshironte çdo kush prej

mysafirëve të bënte një fotografi për kujtim të

rrallë.

Harapët e Ulqinit gjithnjë bartën në

zemër dhe në shpirt një mall dhe një brengë –

plagë, këto asnjë herë të shëruara. Nëndjenja ,

në gazmende dhe në kontakte ditore përherë

kishin tema bisede – dashurinë dhe mallin për të

parët dhe vendin nga i kishin rrënjët. Thonin se njeriu kudo që të shkojë, pavarësisht nga rehatia

që bënë, atdheun e vet kurr nuk e harronë. Vërtetë… ata që erdhën nga viset e ndryshme

afrikane, kurrë nuk u kthyen nga Ulqini nëatdheun e stërgjyshëve të tyre.

DULCINEA

17

Stevo Đakonović, prof. istorije i geografije

Bio jednom jedan grad Ulcinj

Kažu sa godinama čovjek postaje nostalgičan, svako malo se okreće prošlosti i počinje

priču sa „ sjećate li se..“. Ulcinj je po mom mišljenju, a i mnogih drugih najljepši grad na

crnogorskom primorju. Teško je naći grad nad kojim dominira velika tvrđava, poseduje 14 km

pješčanih plaža i još desetina kilometara stjenovitih uvala, u kome je klima uvijek povoljna i koji

ne možete obići za jedan dan i reći poznajem ga. Srž ovog grada čine ljudi, sa svojim

posebnostima, sa mnoštvom anegdota, o kojima ćemo drugi put.

Ulcinj iz mog djetinjstva je bio grad hotela, sa moćnim Galebom, Mediteranom,

Albatrosom, sa ogromnom nepreglednom velikom plažom sa hotelima Otrant, Lido , Olimpik

koji su bili nedostupni za nas djecu. Ugostiteljski objekti su bili na glasu po svojim radnicima,

konobarima koji znaju sve jezike Evrope, kuvarima koji kriju tajne svojih specijaliteta. U tim

danima Ulcinj je bio spoj starih oronulih kuća, novih porodičnih, jakih preduzeća, slobodnih

plaža, modernih hotela i blagostanja.

E sad stižemo do drugog dijela moje priče. Neću ulaziti u objašnjavanje događaja

devedesetih, sunovrata preduzeća i hotelskog turizma u mom gradu. Osvrnuću se samo na

promjenu izgleda. Glavna grana preživljavanja je postao privatan turizam, iznajmljivanje

smještaja. Počinju adaptacije kuća, brdo Pinješ postaje neprepoznatljivo od silnih kuća, zgrada,

privatnih hotela. Štoj, nekada ravnica na kojoj su se pružale nepregledne sadnice lubenica,

postaje urbana cjelina sa hiljadama objekta koji su više izgradili ljudi iz čitavog svijeta, nego

ulcinjani.

DULCINEA

18

Osjećaj širine i prostranosti koji sam imao šetajući gradom se promjenio. Svaki imalo

povoljni prostor se popunio. Parking mjesta i nema. Svaki ulcinjanin ima svoje neko tajno

parking mjesto, i traži ga u najvećoj gužvi, koju doduše ne prave toliko gosti, nego i mi sami sa

armijom automobila.

Gosti koji dolaze ne otkrivaju grad malo po malo. Već na ulazu ih dočekuju „dileri“

apartmana, izleta, plaža, kafića. I oni se htjeli ne htjeli – pokoravaju.

Sve je to normalno, mora se zaraditi, sezona jedva da traje dva mjeseca, zimi je 90% tih

objekata zatvoreno, grad opusti i prosto ti je muka javljati se istim ljudima pet puta na dan.

Ali ono što mi nedostaje i zbog čega često počinjem sjetno razgovor sa

„ sjećate li se..“ je izgled mog grada, primorskog gradića koji sve manje liči na to. Bezbroj

stilova gradnje preuzetih sa interneta, nedostatak prostora, stila. Milioni tona nasutog betona i

sve manje zelenih površina, šume. To ostavljamo generacijama koje će svoj život usmeriti ka

sledećoj sezoni, ne uživajući u ljepotama ovog raja. Nadam se da ćemo naći snage i sačuvati ono

prirode što je preostalo, jer kreveta i kuća, hvala bogu imamo i previše.

DULCINEA

19

Amina Dervishi ( VI – 5 )

KALAJA E ULQINIT

Kalaja e lashtë dhe e bukur e Ulqinit,ku secili gur dëshmon për të kaluarat historikisht të

vrullshme është ndër më të vjetrat dhe më atraktivet në Adriatik. Bedenet e larta të kalasë mijëra

vjet të rrahura nga valët e detit u ndërtuan nga banoret-paraardhësit tanë ilirët shumë më parë se

kur filloi të shkruhet për ta. Për më shumë se 2500 vjet në këtë vend qe themeluar kjo kala me

mure te larta mbi detin e kalter si nuse e cila velat

e bardhë i kishte mijëra vite më përpara si stoli me

bukuri të jashtzakonshme. Një flotë e fuqishme e

kohës e ka lidhur gjatë shekujsh me mbarë botën

qytetruese së cilës edhe i ka takuar, çdo pëllëmbë e

kësaj hapsire dhe e këtyre murinjve flet për

historinë e bujshme të këtij monumenti dhe vet

vendbanimi-flet për djepin e qytetrimit autokton.

Shumë të njohur e të panjohur kanë punuar e

vepruar duke lënë gjurmë e shkronja në secilin

gur…që janë gjurmë të një qytetrimit me të cilat

gjneratat e sotme mund të krenohen. Pikërisht për kët arsye duhet ti kujtohemi paraardhësve tanë

Ilirve. Ato jetuan e banuan mijra vite para nesh. Shekulli V p.e.r mund të merret koha e

themelimit të kalasë dhe emrit Olcinium. Pas luftrave iliro-romake romakt e coptuan mbretrinë e

Teutës në 3 pjes. Periudha më e vështirë e kalasë së Ulqinit ka qene koha e dyndjeve sllave në

viset e Gadishullit Ballkanik. Por vlen të thohet se pushtuesit sllav nuk ndikuan shumë dhe

keshtu Kalaja e Ulqinit e ruajti identitetin e saj.Kshtu pra kjo kala ky qytet historik përjetoi

pushtues të ndryshëm.Kalaja e Ulqinit nuk është restauruar si monumentet e tjera.Kalaja nuk

është vetëm përmendore kulturo-hisorike por edhe një venbanim historik i cili meriton më shumë

se kaq e meriton një kujdes të veçantë kombtar e ndërkombtar.

Kalaja e ulqinit monument i cili duhet ruajtur e shikuar shumë, në duhet ruajtur historinë

e qytetit tone.

DULCINEA

20

Amina Dervishi ( VI-5 )

Kroi zanave

Edhe shqiptaret si të gjithë popujt e tjerë kanë legjenda të ndryshme, që i kane trashëguar

nga kohët e lashta, dhe të cilat rrjedhin nga mitologjia. Shpesh këto legjenda e kane bazën edhe

nga ngjarjet nga historia, të cilat populli duke i treguar me gojë brez pas brezi, nganjëherë i ka

dhënë imazhe magjike me plot fantazi.Këto legjenda pak a shumë janë të lidhura me detin dhe

me detarët, të cilat në kohë kur nuk kanë qenë në lundrime i kanë treguar dimrit pranë vatrave në

shtëpitë e veta. Ndër legjendat të cilën si fëmijë e kam ndigjuar nga babai im, është edhe ajo e

Kroit te Zanave në Valdanos. Më ka mbetur në kujtesë, sepse imazhi i saj ka zgjuar në mua

edhe më vonë kurdoherë kur kam ardhur në Valdanos me mysafirë për të bërë ,,fisch picknick’’

ndjenjë të posaçme. Kur i afrohesh

Valdanosit me sandall, syri të shkon te

dy bredhat, aty ku gjendet kroi dhe

menjëherë aty edhe Shpella e Zanave,

ku dikur në kohët e lasht kane ndodhur

ngjarjet, të cilat sot kane mbetur si

legjendë si trashëgim i popullit tone.

Njeriu i mbyll sytë dhe imagjinon aq më

tepër duke ditur se ky vend, i cili të

mahnitë me bukurinë e tij magjike,ka

shërbyer vend strehimi për barka e

famshme pirate ulqinake. Në kët vend

pra, gjendet Kroi i Zanave.

Kroi i zanave në Valdanos

Detarët detyroheshin të rrinin në barkë si rojtarë natën në Valdanos, shpesh kanë ndëgjuar

këngën e bukur, dhe zhurmë vallesh nga Kroi e Zanave. Nganjëherë nga Shpella e cila ka qenë

afër Kroit janë dëgjuar edhe vajtime dhe gjamë, posaçërisht atëherë kur nga ndonjë barkë e cila

po i afrohet Valdanosit, kishte ndodhur ndonjë fatkeqësi. Detarët kishin zakon që në raste të tilla,

nga dyreku, djaloshi më i ri ta informonte popullin. Valdanosi deri vonë ka qenë i pabanuar, dhe

si i tillë ka shërbyer lima i sigurtë për detarë dhe barkat ulqinake, por larg qytetit me një ullishtë

mijëvjeçare të famshme, në netët e errta ka ndikuar në fantazinë e detarëve të vetmuar në barkat

e tyre. Lidhur me Kroin e Zanave, duhet të përmenden edhe dy plaka të famshme dy avurda të

cilat kanë lënë gjurmë në këtë vend, por jo vetëm për legjenda. Njëra prej tyrë Sulltanë Ishmi i ka

çuer nuset e reja të cilat nuk mundin të lindin fëmijë në Kroin e Zanave, duke e bërë një ritual të

posaçëm, dhe shpeshherë pranë burimit është dashur të lihen rroba të vjetra, dhe në ujë të hedhen

para metali. Thonë se hanko Sulltana ka pasur dorën e mirë dhe shumë gra në ujërat e Kroit të

DULCINEA

21

Zanave gjetën shërim. Por sipas mendimit tim ngjarja më interesante, lidhur me Kroin e Zanave

flet për Hake Lajken, një hanko të vërtetë prej familjes Lajka të Ulqinit. Thonë se ka qenë avurdë

e mirë e papritueshme dhe ka pasur një dorë shumë të mirë. Kështu një natë të errët trokiti dikush

në derë. Hanko Hakja gjithmonë ka qenë e përgaditur dhe menjëherë e çili derën. Dy gra të

veshura mr bohçe dhe benevrekë e lutën të shkojë në Mëhallë të Re sepse duhej ti ndihmonte një

nusje në lindje. Hanko Hakja

menjëherë ishte e veshur dhe

pa përtesë shkoi, pas atyre dy

grave. Gjatë rrugës nuk folën

asnjë fjalë, por kur kaluan

Mëhallën e Re, hanko Hakja

desh të pyes se ku po e çonin.

Atëherë e kuptoi se diçka

nuk ishte në rregull. Nga

friga nuk mund të çelte gojë

dhe ashtu e kuptoi se po i

afrohet Valdanosit.

Menjëherë e pati të se me kë

do të kishte punë. E kuptoi se

xhindët, si ka treguar më

vonë,kishin nevojë për të. Kur iu afruan shpellës te kroi, xhindeshat filluan të këndojnë këngën

duke e shprehur dëshirën që donin djalë. ,,Ne na baft Lehona djalë, e lum avurd se çka me

marrë’’. Ne na baft avurda vajzë, e zeza avurdë çka ka me hek, hajde, hajde djal, na sheno neve

tanë… është lutur Hakja Zotit në vete. Nusja e re, xhindesha e bukur, lindi djalë, gëzimi i madh

zgjati deri vonë. E frikësuar hanko Hakja priti deri sa xhindeshat e lejuan të kthehet në shtëpi. E

faleminderuan dhe i fallen një gjerdan me florinj. Duke u kthyer rrugës për shtëpi nëpër ullishtë

të errët Hakja nga gjerdani këputte florinj dhe i hidhte në rrugë duke menduar se janë hudhra.

Kur i është afruar Mëhallës së Re i kishte hedhur të gjithë. Kur erdhi në shtëpi hoqi benevrekët

dhe në çardak ranë dy napolona. Atëherë e kuptoi se çka kishte fituar prej xhindeshave. Në

mëngjes sa zbardhi u zgjua dhe menjëherë shkoi ti kërkoj florinjt të cilët i kishte hedhur. E

kuptoji se pas saj xindët i kishin mbledhur të gjithë, kurse Hanko Hakes ia lane vetëm ata dy në

benevrekë.

DULCINEA

22

Barbara Marniković ( IX-2)

Turizam u Ulcinju

Ulcinj je najjuzniji grad na Crnogorskoj obali. On je svojim prirodnim potencijalima

preodređen za turizam. Najduža pješčana plaza na Jadranskom moru je Velika plaža koja je

duga 13 km, Ada Bojana - jedinstveno riječno ostrvo sa predivnim pješčanim plažama, Valdanos

- jedinstvena uvala sa zaleđem prepunim starih stabala masline, obnovljeni stari grad - prepun

interesantnih restorana, kafića, galerija i hotela i jos mnogo drugih atraktivnih mjesta, čine Ulcinj

jedinstvenim i privlačnim za mnoge turiste.

Ulcinj je prepoznatljiv po dugim i lijepim plažama. Gotovo da nema turista koji je ljetnji

odmor proveo u Ulcinju, a da nije posjetio Veliku ulcinjsku plazu. Kapacitet plaže je 150.000

kupača. To je omiljena plaža među turistima zbog veoma sitnog, ali prije svega ljekovitog

pjeska koji ima veoma djelotvorno zdravstveno svojstvo.

Velika plaža Uvala Valdanos

DULCINEA

23

Uvala Valdanost je vema interesantno mjesto. Duga je 800 m sa šljunkovitom plažom.

Nalazi se između dva brda Mavrijan i Mendre. Valdanos ima i stjenovite djelove koji su

raspoređeni u ložama - to je san za pecaroše i ronioce.

Ada Bojana je najljepša destinacija u

Ulcinju. Ostrvo oko kojeg je smještena plaža,

trouglastog je oblika, sa dvije strane se nalazi

rijeka Bojana a sa trece strane je more.

Ljubitelji jahanja na Adi Bojani mogu

iznajmiti jahaće konje. Na Adi je takođe

moguća i vožnja paraglajderima, zmajevima, a

posebno windsurfing.

Stari grad u Ulcinju je jedna od

najstarijih arhitektonsko-urbanističkih cjelina

na Jadranu. Već 25 vijekova u toj zanosnoj

posudi koja sliči nasukanom brodu buja život, Ada Bojana

smjenjuju se civlizacije od kojih je svaka ostavila i danas vidljiv trag.

Jedinstveno je mišljenje da Stari grad sa svojim ilirskim bedemima, Citadelom, sklopom

uličnih mreža, pijacama i trgovima, pojedinim blokovima kuća i vrijednim arhotektonskim

objektima, a naročito gradskim pejsažom, siluetom i urbanističkom plastikom predstavlja u

cjelosti kulturno-istorijski spomenik od neprocjenjivog značaja za istoriju i razvoj turizma u

Ulcinju.

Izgrađivan tokom 2,5 milenijuma i u različitim ekonomskim, vojnim i kulturnim

uslovima, Stari grad je stekao karakter organske cjeline. Riječ je o antičkom gradu sa slikovitim

srednjovjekovnim, uskim i krivudavim ulicama, gusto zbijenim dvospratnim i trospratnim

kamenim kućama i sa dekorativnim elementima renesansnog i baroknog stila, te nizom veoma

vrijednih građevina iz osmanskog perioda.

Godine 2013. podaci Državnog zavoda za statistiku – Monstata pokazuju da je u špicu

sezone u Ulcinju boravilo preko 70 odsto svih gostiju koji tokom godine posjete ovu opštinu.

Naime, tokom jula i avgusta na ulcinjskoj rivijeri je zvanično boravilo 96,4 hiljada gostiju koji su

ostvarili gotovo 800 hiljada noćenja, ili 2,5 puta više nego što je zabilježeno u čitavom ostalom

dijelu ove godine.

DULCINEA

24

Barbara Marniković (IX-2)

Zabavište barske arcibiskupije

Arcibiskupija Barska

U maju 1930. god. Ministarstvo prosvjete Kraljevine Jugoslavije izdalo je odobrenje

Barskoj arcibiskupiji da u Baru pokraj Sirotišta otvori i zabavište. Upraviteljica zabavišta bila je

Stanislava Barać, jedna od sestara koja je brinula i o sirotištu. Kuću i vrt za potrebe zabavišta je

dao dr Nikola Dobrečić. Siromašnoj djeci koja pohađaju zabavište bilo je predviđeno da dobijaju

besplatno hranu u sirotištu. Na sjednici od 5.marta 1932. god. Mjesni školski odbor donosi

odluku da je za zabavište podesnija zgrada gimnazije, i zbog toga je otvoren sukob između

Opštine i Arcibiskupije oko lokacije zabavišta. Zgrada gdje je bilo smješteno zabavište je

ruinirana, i zbog toga Dobrečić donosi odluku da za potrebe novog zabavišta izgradi novu

zgradu, za šta je tražio dio novčane pomoći i od Ministarstva prosvete Kraljevine Jugoslavije.

Poslanici Gavrilo Milošević i Miljan Radonjić su podržali ovaj arcibiskupov poduhvat. U

aprilu 1932. godine. Potom je završen projekat za novu zgradu zabavišta. Nju su odobrili

Ministarstvo građevina i ban Zetske banovine. U međuvremenu, na osporavanje rada zabavišta u

kući Arcibiskupije od strane školskog odbora i tadašnjeg predsjednika Opštine Đura Šoća, koji

su zahtijevali preseljenje zabavišta u zgradu gimnazije, reagovalo je peticijom 843 građana sve

tri vjeroispovijesti (katoličke, pravoslavne i islamske). Suština nastalog spora nije bila samo

lokacija zabavišta, već i to da nije objektivno odgovarala zakonom propisanim standardima.

DULCINEA

25

Dr Nikola Dobrečić u jednom opširnom

“Memorandumu” iz 1933. god. navodi da postoji

odobrenje Ministarstva prosvjete da se uz sirotište

otvori i zabavište. Takođe navodi, da je cijela Opština,

bez razlike na vjere, 90 % poslala peticiju g. Ministru

Prosvijete, da zabavište bude gdje ga je Dobrečić

postavio a protiv Opštine i školskog odbora. Navodi da

ga je to natjeralo da sagradi novu zgradu za zabavište, i

da mu je novac poslat od Ministarstva prosvjete. Tako

je barski arcibiskup odgovorio na optužbe koje je

predsjednik opštine i predsjednik školskog odbora bio

dostavio Ministarstvu unutrašnjih poslova. Naveo je da

je nova zgrada koštala više od predviđenog u

predračunima, a ne kao sto je Šoć naveo da je koštala

samo 40.000 dinara, te da opšina nije dala “ni prebijene

pare”. Na kraju svega Dobrečić konstatuje: dr. Nikola Dobrečić - arcibiskup barski

“Nije se Bar ni od Selim bega, u tursko doba više bojao i primas srpski

nego se sada boji Đure Šoća”. Godine 1932. barski arcibiskup biva žestoko optužen od pojednih

predstavnika lokalnih organa. Iza toga je stajala banovinska vlast na Cetinju, koja je ometala rad

zabavišta. U “Memorandumu” Dobrečić je tražio da se povrati zabavište u novu zgradu, koju je

on za tu svrhu izgradio. Radila su dva odjeljenja zabavišta, jedno u zgradi arcibiskupije u Gretvi,

a drugo kod osnovne škole u Starom Baru.

Poslije Povratka Dobrečića iz Južne Amerike, ministar unutrašnjih poslova Kraljevine

Jugoslavije sugerisao je banu Zetske banovine da se uredi pitanje zabavišta i da se Dobrečiću

isplati od države i banovine dodijeljena mu pomoć.

Relativno skromna dokumentacija sačuvana je o samom radu zabavišta. Prema jednom

sačuvanom spisku za 1931/32. god. u zabavištu je bilo 78 djece sve tri vjeroispovjesti.

Jedinstveno je to da se u jednoj crkvenoj instituciji nađu zajedno djeca katoličke, pravoslavne i

islamske vjere uz punu saglasnost i podršku svojih roditelja.

Prevashodnom zaslugom dr Nikole Dobrečića, u Baru otvoreno je prvo sirotište i

zabavište. Tada su u Crnoj Gori postojala još državna zabavišta na Cetinju, Nikšuću, Podgorici,

Kotoru, Herceg Novom i Danilovgradu. A zabavište pri Arcibiskupiji je radilo do 1941. godine,

kada je počeo rat u Jugoslaviji.9

9 Rastoder Šerbo – Rastoder Jasmina, DR NIKOLA DOBREČIĆ, ARCIBISKUP BARSKI I PRIMAS SRPSKI, str. 110-112

DULCINEA

26

Muhamet Gorana ( IX - 6 )

Si e ka prurë Adën anija me vela

Kur në vitin e lashtë 1852, anija me vela “Maritao”, e pronarit Antun Alegredit nga

Tragira dhe nën komandën e kapetanit Naporelija, është fundos në Bunë, e jo deti të hapur,

askush nuk ka menduar se me të është shkruar fleta e parë e historisë e ishullit më atraktiv në

Adriatik.Buna ka filluar të formojë ishullin e bukurisë së egër, duke e formuar me durim, me vite

dhe me shekuj. Konturat e sotme të Adës,lumi mistik i ka dhuruar në vitin 1882, mbas 24 vjetë

luftë të pakomromistë me natyrën detare të parashikuar.Trajta në formë të trekëndëshit,

dimenzion tre herë dy kilometra, jashtëzakonisht e pasur me botën bimore dhe shtazore.

Ada gjatë shekujve u bë

ballë furtunave të detit, valëve dhe

derdhjeve të lumenjve të cilat e

rrethojnë në dy anë. Në pyllin e

pashkelur në Adë egsistojnë vendet

ku këmba e njeriut nuk ka shkelur

ende, dhe së paku tri kneta në të

cilat ka krap dhe njala. Sipas

tregimit të saj, në disa vende

egsiston balta e gjallë me thellësi

rreth gjysëm metri, e në pyllin e pashkelur që gjendet në anën lindore të ishullit ka derra të

egër,gjarpërinj , lepura, pata të egra dhe rosa. Në pjesën e dytë të shekullit të kaluarë, përgjegjësit

turistik kanë vendosur të valarizojnë së paku një pjesë të bukurive të papërseritura të ishullit.

DULCINEA

27

Prej vitit 1973, kurë janë

ndërtuar vilat dhe lungalet, Ada

bëhet një ndër destinacionet

turistike të planetës. Duke kerkuarë

paqë dhe qetësi, të cilat i krijon

natyra e paprekur, turistet nga

Gjermania atë vitë për të parën herë

kanë arrit në Adë. Plazhi me ranë si

në përralla dhe deti i nxehtë dhe

kristal i pastër, qetësia e

padurueshme dhe bukuria e egër,

turistët me vite i kanë lanë pa

frymë. ”Riviera e Ulqinit” në vitin

1984 ofertën turistike të Adës e ka shtuar me apartamente të reja luksoze, e me 13 korrik 1987 ka

lëshuar në qarkullim urën e cila sotë e lidh ishullin me tokën. Deri në atë kohë, tursitët lidhjen

me “botën e mbetur” turistët në Adë e kanë mbajtë nëpër mes të barkës në dorën e djathtë të

Bunës. Nudistët dhe puntorët në Adë edhe sot ankojn dhe e kujtojnë atë kohë. Kamarierët

kujtohen rrogave të mira dhe qarosjeve disa herë më të mëdha. Në Adë atëherë ishte punuar 24

orë pa ndërprerë, e drejtuesit e barkave në çdo 15 minuta kanë transportuar turistët dhe

automjetet e tyre përtej Bunës. Kapacitetet e Adës kan qenë të përmbushur deri në vendet e

fundit prej prillit deri në tetor, e rreth 95% të mysafirve kanë qenë Gjermanë. Për ta në atë kohë

është organizuar dy herë në javë fish-pikniku. Në vitet e nëndëdhjeta të shekulit të kaluar, të

huajtë në Adë i kanë zëvendësuar mysafirët shtëpiak e në fillim të këti shekulli, Gjermanët kanë

filluar të kthehen në Adë.Ada sotë pret investitorët. Qeveria ka shpallë tenderin për marrje me

qera për kohë të gjatë, si është planifikuar, mund të marrin pjesë vetëm disa kompani turistike të

njohura në planet. A do të jetë në të ardhmen Ada destinacion i preferuar turistik si gjetiu apo

vendi ku do të ndërtohen ndërtesat shumëkatëshe?

DULCINEA

28

Darko Krađinović ( VIII-2)

Crnogorska (Dukljanska) dinastija Vojislavljević

Dinastija koja je vladala Dukljom od kraja X do kraja XII vijeka, prva crnogorska

dinastija. Dobila je ime po knezu Vojislavu, iako je prvi vladar iz ove porodice, o kome se nešto

više zna, bio knez Vladimir - Vojislavov stric ili brat od strica. Vojislav je definitivno zbacio

vizantijsku vlast i proširio teritoriju Duklje na Travuniju i dračku oblast. Vojislavov sin Mihailo

prvi je dukljanski vladar za koga se pouzdano zna da je imao titulu kralja, i to priznatu od pape.

Nasljednik kralja Mihaila, kralj Bodin, osvojio je Rašku i Bosnu i izdejstvovao od Rima

podizanje barske biskupije u rang nadbiskupije. Bodin je uspostavio veze sa Normanima iz južne

Italije i oženio se Jakvintom, ćerkom normanskog vladara

iz Barija. Dolazio je u direktan kontakt sa predvodnicima

krstaškog pohoda 1099. godine. Krajem XII vijeka Duklja

je dostigla vrhunac u državnom razvoju. Obuhvatala je

teritoriju od rijeke Vojuše do Neretve i od Jadranskog

mora do sjevernih granica Raške i Bosne. Nakon smrti

kralja Bodina, moć Duklje počinje da slabi. Nastupa

period (1108 – 1185) čestih građanskih ratova i

unutrašnjih razdora koji su na kraju uništili Duklju.

Poslednji kraljevi iz dinastije Vojislavljevića (Vladimir,

Dobroslav, Đorđe, Grubiša, Gradhina, knez Radoslav)

nijesu uspjeli da sačuvaju državu od vizantijskog i raškog

uticaja. Na kraju je u Duklji preovladao vizantijski uticaj, a

oko 1185. godine raški župan Stefan Nemanja je osvojio Grb Vojislavljevića

Duklju. 10

10

http://www.me/index.php/cg/istorija/crnogorske-dinastije/item/275-vojislavljevici

DULCINEA

29

Knez Vladimir

Dukljanski knez (oko 990 – 1016), svetac. Vladao je Dukljom krajem X vijeka do 1016.

godine. Teritorija njegove države prostirala se između rijeke Bojane i Boke Kotorske, i između

Jadranskog mora i gornjeg toka rijeke Morače. Vladimir je pokušao da sklopi savez sa

Vizantijom, kako bi suzbio namjere makedonskog cara Samuila da pokori Duklju. U tome nije

uspio pa je car Samuilo 997. godine napao Duklju. Do prvog sukoba makedonske i dukljanske

vojske došlo je oko rijeke Bojane. U toj bici makedonska vojska je pobijedila, a knez Vladimir je

zarobljen i odveden na Samuilov dvor u Prespu. U zatočeništvu kod makedonskog cara, knez

Vladimir je ostao izvjesno vrijeme, a onda je, pošto se oženio carevom ćerkom Kosarom, vraćen

u Duklju kao Samuilov namjesnik. Pored Duklje, Vladimir je dobio na upravu i dračku oblast.

Od tada pa sve do smrti cara Samuila (1014), knez Vladimir je bio lojalan makedonskom caru.

Novi makednosni vladar, Vladislav, koji je 1015. godine nasilno preuzeo vlast od cara

Radomira, namjeravao je da osvoji dukljansku državu i

Drač, kojima je upravljao knez Vladimir. Zbog toga je

Vladislav odlučio da ukloni Vladimira i pozvao ga je u

svoj dvor u Prespu. Vladimir je, nakon carevog obećanja

da mu se ništa loše neće dogoditi, prihvatio poziv i uputio

se u Prespu. Car Vladislav je pogazio obećanje i u Prespi

ubio Vladimira 1016. godine. Vladimir je sahranjen u

Prespi, a nakon tri godine njegova žena ga je prenijela u

Krajinu u crkvu sv. Marije Krajinske. Proglašen je za

sveca i njegov kult je bio rasprostranjen u Duklji (Zeti),

Albaniji i Makedoniji. Žitije sv. Vladimira potiče s

početka XII vijeka. Grčka legenda o Vladimiru, prvi put

je publikovana od strane dračkog arhiepiskopa Kozme

1690. godine. Mošti sv. Vladimira su 1215. godine

prenšene u Elbasan. Albanski feudalac Karlo Topija, radi

razvijanja kulta sv. Vladimira podigao je 1381. godine crkvu

u Elbasanu u kojoj su pohranjene mošti sv. Vladimira. Knez Vladimir

Kult sv. Vladimira i danas je prisutan u Krajini. Na planini Rumiji, na Duhove ili

Trojičin dan, odvija se procesija u kojoj lokalno stanovništvo po utvrđenom ritualu iznosi na

najveći vrh Rumije najstariju crnogorsku relikviju – krst sv. Vladimira.

Knez Vojislav

U izvorima se pominje i kao Dobroslav. Na dukljanski presto je ustoličen oko 1018.

godine i vladao je Dukljom kao vizantijski vazal. Uspio je da zbaci vizantijsku vlast i da

osamostali Duklju oko 1035. godine, ali je taj uspjeh bio kratkotrajan pa je 1036. godine Duklja

opet bila u sastavu Vizantije, a Vojislav odveden u Carigrad kao talac. Uspio je da pobjegne iz

DULCINEA

30

Carigrada i da se ponovo osamostali u Duklji, 1039. ili 1040. godine. Sukobio se s vizantijskom

vojskom 1040. godine, na prostoru Crmnice, uspjevši da joj nanese poraz.

U ustanku makedonskih Slovena protiv Vizantije, pod rukovodstvom Petra Deljana 1042.

godine, podržavao je pobunjenike iz Dračke teme, što je Vizantiji dalo povod da preduzme novi

pohod protiv Duklje.

Presudan obračun između Duklje i Vizantije odigrao se 1042. godine. Vizantijska vojska

se okupila u Draču, a u pohodu protiv Duklje Vizantiji su se pridružili raški župan, bosanski ban

i humski knez Ljudovit, koji je preuzeo komandu nad cijelom

savezničkom vojskom. Napadi vizantijske vojske i njenih

saveznika pod komandom Ljudovida otpočeli su istovremeno.

Vizantijska vojska je napadala iz pravca Skadra, a Ljudovitova

iz pravca Trebinja. Vojislav je prvo pobijedio vizantijsku

vojsku kod Bara oktobra 1042. godine (Barska bitka), a potom

je njegov sin Gojislav pobijedio združenu raško – bosansko –

humsku vojsku u okolini Klobuka. Nakon ovih pobjeda Duklja

je u potpunosti zbacilia vlast Vizantije, zauzela cjelokupnu

dračku oblast do rijeke Vojuše i ostvarila dominaciju nad

Travunijom.

Vojislav je najvjerovatnije umro 1043. godine. Vladao

je Dukljom oko dvadeset pet godina. Umro je u svom dvoru.

Sahranjen je u dvorskoj kapeli sv. Andrije u župi Papratni. Imao je

pet sinova: Gojislava, Radoslava, Mihaila, Saganeka i Predimira.11

Knez Vojislav

Kralj Mihailo

Poslije smrti svoga oca Vojislava vladao je u Duklji

kao savladar sa braćom i majkom, koja je imala titulu

kraljice. Direktno su mu bile potčinjene župe Oblik, Prapratna

i Crmnica. Između Mihaila i braće izbili su nesporazumi, ali

on nije mogao da nametne svoju prevlast, već je sa njima

sklopio sporazum prema kome je priznao vrhovno pravo

vlasti u zemlji bratu Radoslavu kao i njegovim nasljednicima.

Nakon smrti kraljice, Mihailo je uspio da zauzme

presto u Duklji, oko 1046. godine. Promijenio je spoljno

politički orijentaciju Duklje, uspostavivši dobre odnose s

Vizantijom. Drugi put se oženio rođakom vizantijskog cara

Konstantina IX Monomaha i dobio titulu protospatora. Kralj Mihailo

11

Isto

DULCINEA

31

Raskinuo je ugovor sa bratom Radoslavom i njegovim sinovima i njihove teritorije u

Duklji dao je na upravu svom najstarijem sinu iz prvog braka Vladimiru. Njegovi sinovi iz prvog

braka Vladimir i Bodin osvojili su Rašku, ali je Mihailo upravu nad Raškom povjerio sinu iz

drugog braka, Petrislavu. Mihailo se nakon dugog savezništva sa Vizantijom okrenuo protiv nje

kada je 1072. godine izbio ustanak makedonskih Slovena pod vođstvom skopskog boljara Đorđa

Vojteha. Ustanici su zatražili pomoć od Mihaila i on im je poslao oko trista vojnika sa svojim

sinom Bodinom i vojskovođom Petrilom. Mihailo je prvi dukljanski vladar za koga se pouzdano

može reći da je imao kraljevsku titulu. U jednom pismu iz januara 1078. godine papa Grgur VII

mu se obraća kao kralju Slovena. Mihailo je najvjerovatnije umro oko 1082. godine, a sigurno

prije 1085. godine.

Kralj Bodin

Imao je zapaženu ulogu u državnim poslovima

tokom vladavine njegovog oca kralja Mihaila. Bodin je sa

bratom Vladimirom osvojio Rašku, a 1072. godine, po

naređenju svog oca, pomagao je sa dukljanskom vojskom

makedonske ustanike protiv Vizantije.

Ustanici su ga u Prizrenu krunisali za cara, sa

imenom Petar, nakon čega je postao vođa ustanka.

Predvodio je ustaničku vojsku u Podunavlju i osvojio je

Vidin, ali je ubrzo doživio poraz od vizantijske vojske u

Skoplju, i potom je bio zarobljen kod Taona na južnom

Kosovu. U Vizantiji je kao zarobljenik proveo nekoliko

godina. Prvo je zatvoren u Carigradu u manastiru sv. Srđa i

Vlaha, a zatim je kao sužanj bio odveden u Antiohiju (Sirija). Kralj Bodin

Uspio je da pobjegne 1078. godine i po povratku u Duklju dobio je na upravu župu

Grbalj sa Budvom. Bodin se 1081. godine oženio Jakvintom, ćerkom normanskog vladara iz

Barija, Arhiriza. Kada je umro kralj Mihailo, 1082. Godine, Bodin je postao kralj, ali tek nakon

sukoba sa svojim stricem Radoslavom, koga je pobijedio i protjerao u Travuniju. Sukobio se i sa

knezom Branislavom, sinom kralja Radoslava, ali je uz posredovanje barskog biskupa Petra

došlo do izmirenja. Pošto je sredio unutrašnje prilike u zemlji, Bodin je 1083. i 1084. godine

preduzeo pohode na Rašku i Bosnu. Oba pohoda su bila uspješna. Bosna i Raška su ušle u sastav

Duklje. Bodin je u osvojenu Rašku kao namjesnike postavio dva župana sa svog dvora, Vukana i

Marka. U Bosni je Bodin za kneza postavio Stevana.

DULCINEA

32

Nikoll Zadrima ( IX-6 )

SUTJELI Unë jetoj në një vend i cili ka pak banorë dhe quhet Sutjel. Sutjeli është vend gjysëm

kodrinor dhe kufizohet përmes lumit Buna me Shqipërinë. Në kodrat e tij janë të ndërtuara

shtëpitë dhe objektet tjera bujqësore të banorëve. Sutjeli ka potenciale të mëdha bujqësore dhe

blektoriale, ka tokë pjellore të jashtëzakonshme. Këtë e them sepse në anën e majtë të Sutjelit

janë fushat që shtrihen deri në lumin Buna kurse në anën e djathtë fushat që janë tokë lymore,

çka do të thotë se ka ujë të volitshëm për zhvillimin e bujqësisë dhe blektorisë .

Në Sutjel

egziston dhe një

burim natyral ujit

,shumë i mirë për

pirje që rrallë kush e

di. Gjithë ky

potencial fatkeqësisht

rri i pashfrytëzuar si

shumë vende të tjra të

Ulqinit , sepse jetohet

në një kohë të cilën

udhëheqësit e Ulqinit

me vite nuk janë të

qartë: premtime të

mëdha kurse në

realitet kemi mëgrime

të përditshem,e

pikërisht ky është

shkaku pse Sutjeli ka

pak banorë .

Propozoj që Sutjelin ta vizitojnë të gjithë qytetarët e Ulqinit por sidomos ato që janë

kompetent për zhillimin e Sutjelit dhe krejt Ulqinit. Për Sutjelin do të kisha të shkruaj shumë por

theksova disa pika kryesore të këtij vendi të bukur që e dua shumë.

DULCINEA

33

Teodora Reljin ( IX-2 )

Promjene klime u Ulcinju u prethodnih 10 godina

Ulcinj kao najjužnije mjesto Cnogorskog primorja ima poprilično povoljnu klimu,

tako da je možemo porediti sa najčuvenijim mediteranskim centrima.

Prvenstveno Ulcinj je karakterističan po mediteranskoj klimi i suptropskoj

vegetaciji, tako da je klimatski odlično ljetovalište i zimovalište.

Zbog stalnog strujanja

vazduha nema mnogo

pregrejanih dana, iako su

ljeta žarka i topla. Ulcinj je

jedno od najsunčanijih

mjesta primorja. Prosječno

godišnje sijanje Sunca je 218

dana, tačnije 2.706 časova

godišnje ili 7/4 čas/dan.

Srednja godišnja

temperatura iznosi 16°C.

Apsolutna maksimalna

temperatura je 38,5 C, a apsolutna minimalna temperatura iznosi 8,4 C u julu

mjesecu.

Povoljne srednje temperature vazduha, koje se kreću u prosjeku od 8,5 C u

januaru, do maksimum oko 30 C u julu. Najveće moguće temperature mjestimično

DULCINEA

34

iznose oko 3 – 4 C, što je vrlo značajno za stanovništvo tj. prilagođavanja čovečjeg

organizma, i to posebno kod hroničnih bolesnika, djece, a i kod zdravih osoba.

Srednja temperatura vazduha po godišnjim dobima iznosi: zima 9,6 C;

proljeće 14,5; ljeto 24,4 i jesen 17,5 C. Broj dana sa temperaturom iznad 18 C

iznosi 194 dana ili 54% godišnje, što karakteriše blagu i vrlo i vrlo ugodnu

mediteransku klimu.

Do prije dvije decenije u Ulcinju su bila poprilično izražena četiri godišnja

doba. Međutim, u zadnjih pet godina se smenjuju izrazito topli periodi sa hladnim.

To se ogleda ne samo u oblačenju, nego i u aktivnostima ljudi.

U neočekivanim

sniježnim padavinama za

ovo područje u proteklih 10

godina se najbolje vidi

promjena klime. Naime,

2012 i 2017 Ulcinj je

osvanuo pod bijelim

pokrivačem. Snijeg koji je

iznenadio stanovnike

Crnogorskog primorja

doneo je sasvim novi vid

zabave u kojem su

podjednako uživali i mladi, a i stariji stanovnici Ulcinja. 2017 snijeg je bio do

5cm, a temperatura do -3,6 C.

DULCINEA

35

Teodora Reljin ( IX-2 )

Đevojački institut carice Marije

Đevojacki institut je druga srednja skola u Crnoj Gori, osnovana 1869. godine na Cetinju

zahvaljujući ruskoj novčanoj pomoći.

Carica Marija

Aleksandrovna je dala 5.500

rubalja za otvaranje

Instituta . Po njoj je Institut i

dobio ime.

U početku je bio

smješten u Biljardi, a

1872.g. dobio je novu

kamenu zgradu na dva

sprata (sadašnji studentski

dom). Zgrada Đevojačkog instituta – danas studentski dom na Cetinju12

U tom novom zdanju na donjem spratu su bile učionice, čitaonica, trpezarija, kuhinja,

ostava i sobe za sluge. Na gornjem spratu nalazile su se dvije velike spavaće sobe za 25-30

djevojčica, jedna soba za obuku ručnog rada, jedna za kupanje, dvorana za odmaranje i zimi za

šetnju, tri sobe za upraviteljku i dvije sobe za učiteljice, jedna soba za bolnicu, takođe, soba za

sluškinju, te jedna velika dvorana za domaću crkvu. Zdanje je posjedovalo i veliku baštu gdje

se učenice obučavaju praktičnom vrtlarstvu. Tu će kasnije učenice zasaditi dudove kako bi sa

njih brale lišće za svilene bube, po preporuci Milana Kostića.

Na početku je bilo primljeno šesnaest đevojčica. To su uglavnom bila djeca iz bogatijih

porodica. Svaka đevojčica bi dobila odijelo, hranu i svu potrebnu poslugu. Na samom početku

rada nastavu je držala učiteljica Jelena Živaljević Vicković iz Kotora dok nije došla

upravnica Pacević iz Rusije.13

Ujutro djeca dobijaju crnu kafu sa hlebom, u podne dva jela, a uveče jedno ali izdašnije.

Na početku dok su oba zavoda bila u istom zdanju svi su dobijali iste obroke, osim što su

đevojčice, po želji knjaza Nikole uz svaki obrok dobijale i čašu u kojoj je bilo pola vina pola

vode. Đevojčice su bile različitog osnovnog znanja zato su bile podijeljene u grupe. Bilo je

manjih đevojčica koje nijesu znale čitati ni pisati. Ustav i plan programa na samom

početku napisala je upraviteljka Pacević ali će on biti još mijenjan i dotjerivan. Po programu i

12

www.cetinje.me/index.php/me/cetinje/istorijat 13

Grupa autora, Istorijski leksikon Crne Gore 3, Podgorica Daly press, 2006., str. 563-564.

DULCINEA

36

pravilima instituta institut je bio pod zaštitom Nj.V. Marija Aleksandrovne, ruske carice i pod

glavnim nadzorom knjeginje Milene.

U institutu je školovanje uglavnom trajalo četiri godine, a od 1885-1886 trajalo je šest

godina. Od 1890-1891 uvedena je sedmogodišnja nastava. Pripremni razred se pohađao jednu

godinu dok su se tri razreda pohađala po dvije godine. U prvom Nastavnom planu Đevojačkog

instiuta pohađani su: katihizis, srpski jezik, ruski jezik, francuski jezik, istorija, zemljopis,

računica, pjevanje, ženski rad, krasnopis, gajenje svilenih buba. A u Nastavnom planu 1906

pohađani su: nauka hrišćanska, srpski jezik, ruski jezik, francuski jezik, zemljopis, istorija,

matematika, fizika, prirodne nauke, logika sa psihologijom, pedagogija, lijepo pisanje, crtanje,

ručni rad, domaće gazdinstvo, gimnastika. Ukupno je bilo 17 predmeta.

Đevojački institut su mogle upisati đevojcice od 9 do 12 godina. Nove učenice su

primane svake druge godine. Takođe, uz obavezan ljekarski pregled i potvrdu o dobrom zdravlju,

a da prethodno polože prijemni ispit. Traženo je osnovno znanje u pisanju, čitanju i poznavanju

brojeva do stotinu. Prethodno su morale bolovati boginje. Između časova imaju odmor od pet

minuta, a poslije trećeg časa odmor traje dva sata. Svaka učenica prijemom u institut dobija svo

potrebno odijelo i posteljinu, kojom se služi samo dok je u zavodu. A po završetku potpunog

tečaja, dobiće mali miraz.

Kada počne nova školska godina nema naknadnog upisa. Kućama su išle samo dva puta

godišnje i to o Božiću i za vrijeme raspusta od 29. juna do 8. septembra. Pravio se izuzetak zbog

bolesti roditelja ili ako je nekoj učenici bilo narušeno zdravlje. Redovno se vodi evidencija o

napretku učenica. I one dobijaju poseban list o tome kako su učile preko cijele godine. Kad

završe četvrtu godinu dobijale su svjedočanstvo, ali tek sa završenom petom godinom dobija

se dozvola sa kojom se može predavati u školi. One će tako imati prednost pri

zapošljavanju od drugih učiteljica koje su školu završile van Crne Gore.

U toku postojanja Instituta, u njemu je radilo 6-8 profesora. Profesori su bili: Jovo

Ljepava, Živko Dragović, Filip Jergović, Simo Matavulj, Milo Kovačević…

Na čelu Instituta tokom njegovog postojanja od 1869 do 1913 bile su četiri upraviteljice

ruske državljanke. Nadežda Petrovna Pacević je bila prva upraviteljica (1870-1880). Na čelo

Instituta je nakon nje došla Natalija Ljovna Mesaroš (1880-1883), a zatim Julija Andrijanova

Lopuhina (1883-1887). Posljednja upraviteljica sa najvećim uspjehom u Đevojačkom institutu

bila je Sofija Petrovna Mertvago (1887-1913).

DULCINEA

37

Jelena Živaljević Vicković sa učenicama14

Nastava je bila dobro organizovana. Korišćene su savremene metode rada, grupni i

individualni oblik nastave. Najsavremenija nastavna sredstva nabavljena su iz Rusije već

1891. godine.

Ispitima su prisustvovali zvaničnici iz političkog i društvenog miljea. Godine

1889./90. škola je dobila i svoj pečat. U sredini pečata je bio urezan crnogorski grb, a

okolo natpis „Djevojački carice Marije institut na Cetinju“. U cjelini, može se reći da je

institut svojevremeno bio svojevrsna oaza kulturno-prosvjetnog preobražaja i obrazovno-

vaspitna institucija opšteg značaja. Učenice su u pratnji svojih nastavnika vrlo često išle na

izlete u okolinu grada. Izleti su imali organizovani karakter. Posjećivala se Rijeka Crnojevića

i Skadarsko jezero. Isto tako impresionira činjenica da su zbog boljeg shvatanja matematičke

geografije posmatrali zvjezdano nebo pomoću teleskopa iz institutske bašte. Priređivanje su

razne igre u institutske bašte i zabavne večeri u školskim prostorijama. Takvo je bilo na

primjer „Lotto“ za učenje riječi iz ruskog i francuskog. Svake školske godine na kraju

nastavnog perioda pristupalo se komisijskom ispitivanju svake učenice posebno. Rezultate

ovih ispita redovno notiraju zvanične cetinjske novine. Tako, na primjer, 1890. godine

„Glas Crnogorca“ (br. 26.) informiše javnost da je te godine postignut takav uspjeh „kakav

se samo željeti može“.

Poslednja verzija (peta po redu) nastavnog plana i programa verifikovana je

1907./08. godine. Kao i u prethodnim programima i planovima više je pažnje posvećeno

14

„Tragovima školstva u Crnoj Gori“, str. 39

DULCINEA

38

jezicima, prema tvrđenju P.A.

Rovinskog, učenice su toliko

savladale ruski jezik da su pisale sa

takvom lakoćom kao na svom

maternjem jeziku. Dobro su znale i

francuski jezik. Ipak, nastavni plan

nije u dovoljnoj mjeri obezbjeđivao

pedagoško-psihološko i metodsko

obrazovanje, institut se mnogo više

orjentisao na pripremanje

vaspitanica za dobre domaćice i

majke. Rezultatima obrazovanja i

vaspitanja Instituta bili su zadovoljnji

roditelji učenica i dio društva u

kojemu su se one kasnije kretale i

aktivno djelovale. Tome svjedoči i

podatak da je više đevojaka van

granica crnogorske države željelo da

dođe na Cetinje na školovanje

uprkos činjenici da je Austrija kao

protivtežu tome za nju

neprijatnom stremljenju osnovala

slične zavode u Mostaru (za

područje Hercegovine), i Zadru (za

Dalmaciju). Reklamu Institutu činile su Četvrta, posljednja upraviteljica

same njegove vaspitanice, i to ne verbalno, instituta Sofija Petrovna- Mertvago15

već vlastitim primjerom-osobinama, ponašanjem, znanjem, ukratko uticajem koji su vršile na

sredinu u kojoj su živjele. Iako ukupni rezultati uspjeha globalno nijesu bili optimalni (31

posto), vaspitno - obrazovna djelatnost Instituta na polju narodnog prosvjećivanja u Crnoj Gori

od izuzetnog je značaja. Bio je to prvi crnogorski srednješkolski zavod iz kojeg su izlazile

školovane, solidno obrazovane Crnogorke, jer Gimnazija nije školovala žensku omladinu.

Tek 1907. godine upisana je prva učenica u Cetinjsku gimnaziju (bila je to Danica

Cerović). Te godine je osnovana Podgorička gimnazija u koju će se već od početka rada

upisivati i ženska djeca. Đevojački institut je postao poznat po tome što je obrazovao i pripremao

vaspitanice za porodični život, pa će njihova uloga biti prvenstveno značajna za transformisanje

patrijarhalne crnogorske porodice.

15

http://www.idoconline.info/article/684701

DULCINEA

39

Predmeti koji su se izučavali u institutu

I KATIHIZIS

Mlađa klasa u prvoj godini izučava: Katihizam, molitve i prevode sa crkveno-slovenskog

jezika na srpski, u drugoj godini učiće najvažnije događaje iz sveštene istorije. Starija klasa u

prvoj godini uči sveštenu istoriju Novog zavjeta, a u drugoj godini im se objašnjavaju svete tajne

i pravoslavno bogosluženje.

II SRPSKI JEZIK

Mlađa klasa prve godine uči pravilno čitanje i pisanje po diktatu. Druga godina čita i

piše, izučava kratke odlomke proze i stiha. Starija klasa prve godine bavi se etimologijom i

analizom teksta, druga godina gramatičkom i logičkom analizom i izradom zadataka u vidu

pisma.

III RUSKI JEZIK

Mlađa klasa prve godine čita i piše jezik, druge godine prevode sa ruskog na srpski i

obratno. Starija klasa prve godine utvrđuju pređašnje znanje, uče kratku gramatiku i analiziraju

tekst, druge godine analiziraju tekst i pišu diktat. Radi se pismeni rad u vidu pisma.

IV FRANCUSKI JEZIK

Mlađa klasa druge godine čita i piše jezik, radi diktat i uči pomoćne glagole. Starija klasa

prve godine prevodi usmeno i pismeno, uči gramatiku, druge godine prevodi se sa francuskog na

srpski i obratno, uči se sintaksa.

V ISTORIJA

Prva godina: u mlađim klasama se ne predaje istorija, nego važniji događaji iz istorije

slavenskog naroda. Starija klasa prve godine uči najvažnije događaje do seobe naroda, a u drugoj

godini od seobe do današnjih dana.

VI ZEMLJOPIS

Mlađa klasa druge godine uči pojmove o zemlji sa objašnjenjima zemljopisnih pojmova.

Starija klasa prve godine uči kratki pogled svijeta, uopšteno Evropu.

VII RAČUNICA

Mlađa klasa prve godine uči brojeve do sto pismeno i usmeno, druge godine uče se

brojevi do milion, četiri računske radnje do stotine, tablica množenja. Starija klasa prve godine

uči četiri računske radnje do sto a u drugoj godini produžava se radi i širi do hiljadu.

DULCINEA

40

Učenice se vježbaju šivenju, krojenju kao i gajenju svilenih buba. Osim ovih predmeta

učenice su učile i notno pjevanje kod kapelnika gospodina Šulca.

Prikaz nedjeljnog fonda časova

Predmeti

Mlađa klasa Starija klasa

I god. II god. I god. II god.

Nauka hrišćanska 2 2 2 2

Srpski jezik 6 6 4 4

Ruski jezik 6 6 4 3

Francuski jezik - 6 5 4

Istorija - - 4 3

Zemljopis - 2 2 2

Račun 2 2 2 2

Krasnopis 4 - - -

Gajenje svilenih buba - - - 2

Ženski rad 6 2 3 4

Pjevanje 2 2 2 2

Svega časova 28 28 28 28

Gašenje Đevojačkog instituta

Iako je Cetinjski đevojački institut stekao veliku popularnost u drugoj polovini XIX

vijeka i početkom XX vijeka kako u Crnoj Gori tako i šire, u junu 1913. godine, Rusko

poslanstvo na Cetinju službeno je objavilo da se „Đevojački institut carice Marije“ zatvara.

Institut je ukinut poslije 44 godine rada. To je učinjeno odlukom kralja Nikole. Ta je

odluka uslijedila nakon nesporazuma iz 1907. godine između upraviteljice Sofije P. Mertvago i

tadašnjeg ministra crnogorske prosvjete Jovana Plamenca, i kao posljedica novih sukoba iz

1910. godine do kojih je došlo, zbog odbijanja uprave škole da Ministarstvo prosvjete

prizna pravo nadzora nad radom Instituta.

Pošto je ukidanje instituta imalo i svoju političku dimenziju vlada je oštro

kritikovana u Narodnoj skupštini Crne Gore. Odluka je ipak ostala neopoziva. Između

ruske vlade u Petrogradu i Ruskog poslanstva na Cetinju vođena je zvanična prepiska iz koje

se vidi neslaganje sa odlukom o ukidanju Đevojačkog instituta. Postojao je plan da se ova

institucija premjesti u Peć, Niš, Beograd ili Šabac. Međutim, do realizacije ove ideje nije

došlo. Institut je ukinut, a njegova kompletna arhiva prenešena je u Rusiju (danas se

nalazi u Lenjingradu), što otežava naučno istraživanje rada i značaja ove ustanove, veoma

značajne, u prošlosti za društveno politički i kulturni život naše zemlje a i šire.16

16

Mrdak Željka, Djevojački institut kao dio kulturne baštine Crne Gore, SPECIJALISTIČKI RAD, FAKULTET ZA MEDITERANSKE POSLOVNE STUDIJE - TIVAT

DULCINEA

41

Rita Nikpreljević ( IX-2 )

Novac u Crnoj Gori

Najstariji novac, pronadjen na teritoriji Crne Gore,

jeste grčki stater iz IV vijeka prije nove ere. Iz trećeg, odnosno

drugog vijeka prije nove ere, pronađene su tri vrste ilirskog

novca.

Prva vrsta ilirskog novca ima na aversu lik božanstva

sa bradom, a na reversu lik boginje Artemide i natpis:

RIZO(N)O.

Druga vrsta ilirskog novca potiče iz vremena vladavine

ilirskog kralja Balajosa sa njegovim likom i natpisom:

BASILEOS BALAION. Treća vrsta pripada Balajosovim Balajosov novac

nasljednicima.

Na današnjem prostoru Crne Gore, javlja se rimski novac, odmah poslije 168. godine

stare ere, kada je Rim pokorio Ilirsku državu.

Vizantijski novac koji se javio na prostoru Crne

Gore bio je bakreni folles, srebrni siluqua i zlatni solidus.

Za vrijeme vladavine Nemanjića u Crnoj Gori kovao se

srebrni novac, poznati grossi de Brescoa. Na

Crnogorskom primoriju, u tom periodu u upotrebu ulazi

mletački novac, zlatni cekin, koji će nekoliko vjekova

ostati nacjenjeniji novac na obalama Jadrana. Kotor je još

jednom kovao novac i to pod francuskom okupacijom,

1813.godine. Tada je iskovan srebrni novac u tri apoena:

1,5 i 10 franaka. Balšići su kovali novac od 1372. do 1420.

godine i poznato je 11 vrsta njihovog novca u više Konstantinov zlatni solidus

varijanti. Crnojevići nijesu kovali sopstveni novac.

DULCINEA

42

U njihovoj državi

cirkulisali su dukati, perperi i

dinari. U periodu turske

uprave, u Crnoj Gori kao

dominantna moneta, javlja se

turska akča, odnosno aspra. U

Turska akča Crnoj Gori se tada pojavljuju i

druge monete: groš, madžarija i libar, ali su sve bile podredjene

mletačkom cekinu.

Mletački zlatni cekin

Istorija bilježi pokušaj vladike Petra II Petrovića Njegoša da iskuje crnogorski novac, koji

je trebalo da se zove perun. Prema nekim podacima, vladika je prije smrti iskovao 32 komada

ovog novca koje je na poklon darivao prijateljima. Ali kako niko od njegovih savremenika nije

zabilježio kovanje peruna, niti je ijedan sačuvani primjerak do danas pronađen, malo je

vjerovatno da je zlatni perun vladike Rada ikada iskovan. Jedini preostali dokaz o Njegoševim

planovima je otisak peruna u crvenom vosku koji se čuva na Cetinju. Njegovu veliku želju da

kuje novac Crne Gore ostvario je knjaz, odnosno kralj Nikola I Petrović – Njegoš.

Perun

Kao suverena država, Crna Gora je emitovala svoj novac prvo kao Knjaževina, a potom,

od 1910. godine, kao Kraljevina. Na osnovu Ukaza knjaza Nikole od 11. aprila 1906. godine, u

Beču je iskovan prvi crnogorski državni novac, koji je po vrijednosti bio izjednačen sa

austrijskim sitnim novcem - helerom. Novac je iskovan u sitnim apoenima: bakarni od jedne i

dvije pare, i nikleni od 10 i 20 para. Još tri emisije crnogorskog bakarnog i niklenog novca

iskovane su 1908, 1913. i 1914. godine, takođe u Beču.

DULCINEA

43

1 i 2 (bakarne) i 10 i 20 (niklene) pare iskovane u Beču 1906. godine.

U doba kralja Nikole Crna Gora je imala multivalutni sistem

plaćanja. Pored krune, u opticaju su bile i druge valute - američki

dolar u Crnu Goru slali su crnogorski iseljenici, a u manjoj mjeri bile

su prisutne i engleska funta, francuski franak, njemačka marka,

turska lira, te ruska rublja. Usljed takvog šarenila moneta, bilo je

neophodno povećati količinu crnogorskog novca u opticaju. Tako

Crna Gora počinje da kuje perper, prvo srebreni, a potom zlatni, koji

je po veličini, težini i vrijednosti bio jednak austrijskoj kruni.

Od 1910. godine, novčana jedinica je perper koji se sastojao Austrijski fiorin

od 100 para. Na aversu perpera, u zavisnosti od novčanice, stajali su crnogorski grb ili glava

knjaza i kralja Nikole u desnom profilu sa lovorovom grančicom. Na reversu perpera stajali su

natpisi KNJAŽEVINA CRNA GORA, a od 1910. godine KRALJEVINA CRNA GORA. Perper

je svojstvo platežnog sredstva izgubio neposredno po ujedinjenju 1918. godine.

Crnogorski kovani novac, osobito zlatni, po ljepoti svog dizajna, jasnoći gravure, stilske i

tehničke obrade spada u sam vrh svjetske numizmatike onoga doba. Sa nestankom države Crne

Gore i emigracijom kralja, zlatni perperi su masovno pretapani. Danas je najrjeđi zlatni perper od

100, koji je ujedno najveći i najljepši primjerak. Ne zna se pouzdano koliki je broj kovanica od

100 perpera sačuvan, ali se numizmatičari uglavnom slažu da ih u svijetu ima oko 150 (ne

računajući muzejske zbirke poput Američkog numizmatičkog društva, Britanskog muzeja,

DULCINEA

44

Ermitaža, Prada, Bečkog kabineta). Od tog broja, nekih 15% nalazi se u prijestonici, na

Cetinju.17

Srebro (1, 2 i 5 ) perpera

17

http://www.cb-cg.org/index.php?mn1=novac&mn2=100_godina_kovanog_novca

DULCINEA

45

Zlato (10, 20 i 100) perpera

Zamjena perpera za dinarske novčanice Kraljevine SHS, izvršena je 1921. godine. Stoti

dio dinara bila je para.

10 dinara iz 1931. godine

DULCINEA

46

Za vrijeme italijanske okupacije u Crnoj Gori, u opticaju su bili žigosani dinari i italijanske lire.

Njemci su reokupirali Crnu Goru i u opticaj uveli rejhs marku. Od 1944. do 1999. godine u Crnoj

Gori u opticaju su bili jugoslovenski dinari.

Konvertibilni dinar za vrijeme Anta

Jugoslovenski dinar iz 1974. Markovića (1989 - 1991)

Dinar u vrijeme velike

hiperinflacije (od 1.

oktobra 1993. do 24.

januara 1994.)

U prikazu je novčanica

od petsto milijardi

jugoslovenskih dinara,

do tada najvećim

apoenom u istoriji.

Kao platežno sredstvo, Crna Gora je 1999. godine uvela njemačku marku, a od 2002. godine

valutu Evropske unije-euro.

Valutu Evropske unije-euro koja je

danas u upotrebi.

DULCINEA

47

Rita Nikprelević ( IX-2 )

Solana- ornitološko bogastvo Balkana

Solana je 1 km vazdušne linije udaljena od grada Ulcinja. Danas je solana vještački, od

strane čovjeka dirigovani ekosistem, gdje je unaprijed određen termin punjenja bazena morskom

vodom, nivo vode u njima i njen salinitet.

Solana je najznačajnije stanište za ptice na istočnoj obali Jadrana, kako za gnježđenje,

zimovanje tako i kao stanica za prelet tokom jesenje i proljećnje seobe.

Više od 250 vrsta ptice registrovano je na Solani, što predstavlja polovinu ukupnog broja

evropskih vrsta. Dvadesetak hiljada ptica zimuje na solani, a posebnu pažnju privlače ljepotani

vatrenog perja-flamingosi koji se mogu vidjeti u sve većem broju i sa sve maje udaljenosti.

Takođe na Solani imamo ptice kao što su zlatovrana i

smrdivrana. Naziv zlatovrana opisuje izgled ove ptice,

dok smrdivrana govori o njenoj prirodi. Neurednost je

jedna od osobine smrdivrane- njihova gnijezda su prljava i

neprijatnog mirisa. Kad u gnijezdu ostave same mladunce,

ptići čim osjete opasnost, počnu da povraćaju. Po sebi. I

smrde.

Ove ptice, koje na Solani borave od aprila do

septembra, jedan su od simbola tog prostora. Nažalost,

ugrožene su I na Solani se gnijezdi samo osam parova.

DULCINEA

48

CZIP je za njih napravio kućice, jer su prirodno

stanište, duplje drveća, izgubile zbog nelegalne

I nekontrolisane sječe.

Ako bismo na prostorima Jadrana,

Balkana pa i čitavog Mediterana tražili

najekskluzivnije stanište za posmatranje ptica,

onda bi Ulcinjska solana ušla u najjuži izbor.

Na Solani je registrovano 12 vrsta

vodozemaca i 28 vrsta gmizavaca, te 32 vrste riba.

Ovdje živi i salamurski račić,zbog kojeg flamingosi imaju onu rozu boju. CZIP navodi da

je 1999. godine na Solani prema istraživanjima, bilo nešto više od 24 tone tog račića.

DULCINEA

49

Dalida Hadžibegović ( IX-2 )

CRNOGORSKI CRVENI KRST

Veoma značajan podatak o Crvenom krstu Crne Gore predstavlja činjenica da je osnovan

3. (15.) avgusta 1875. godine postao prvo društvo Crvenog krsta na Balkanu, a 22. u svijetu.

Počeci našeg Nacionalnog društva sežu od 1875. godine i zbivanja u Hercegovini, poznatijih kao

Nevesinjska buna. 18

Na tajnom sastanku sa hercegovačkim glavarima,

održanom na Lovćenu, 26. jula 1875. godine, knjaz Nikola se

dogovara o pružanju pomoći ustanicima. U avgustu iste

godine, u Crnoj Gori je oformljen Odbor za pomoć

stradajućim Hercegovcima, koji je imao sedam članova. Prvi

predsjednik odbora bio je mitropolit Ilarion Roganović. Cilj

ovog odbora je bio pomoć izbjeglicama iz Hercegovine za

vrijeme ustanka protiv Turaka (5.000 crnogorskih i

hercegovačkih ranjenika i 1.1000 zarobljenih turskih

ranjenika). Iste godine prerasta u Crnogorsko društvo Crvenog

krsta , a predsjednik mu je arhimandrit Visarion Ljubiša. Crna

Gora, ratifikacijom Ženevske konvencije o ranjenicima,

postaje punopravni 22. član Međunarodne organizacije

Crvenog krsta, sa svim pravima i obavezama. Sve do Drugog

svjetskog rata predsjednici su bili crkveni

velikodostojnici.19

Neposredno po osnivanju, Odbor poziva

strane ljekare da dodju u Crnu Goru i organizuju bolnice na

Grahovu, Župi Nikšićkoj, Drobnjacima, Šavniku i Andrijevici. Vitez crvenog krsta

18

Grupa autora, Istorijski leksikon Crne Gore 2, Podgorica Daly press, 2006., str. 447-448. 19

https://sr.wikipedia.org/sr-el/Crveni_krst_Crne_Gore

DULCINEA

50

Prvi zvanični podaci o prebjeglom stanovništvu sa turske teritorije objavljeni su u „Glasu

Crnogorca”, 25.oktobra 1875. godine. Prema tim podacima, u Crnoj Gori bilo je 47 207

izbjeglica. Prema zvaničnim podacima, objavljenim u crnogorskom godišnjaku „Orlić” za 1875.

godinu, u Crnoj Gori je bilo 10 818 porodica , koje su brojale 62 496 članova .

Sredinom 1920. godine, Društvo crnogorskog Crvenog krsta, na sjednici održanoj na

Cetinju, donijelo je odluku o prisajedinjenju Srpskom društvu Crvenog krsta, osnovanom 25.

januara 1876. godine.

Godine 1925. na Cetinju je oraganizovana skromna svečanost povodom

pedesetogodišnjice društva Crnogorskog Crvenog krsta.

Početkom aprila 1944. godine, na oslobođenoj teritoriji Crne Gore, osnovan je Inicijativni

odbor za obnavljanje Crvenog krsta za Crnu Goru i Boku. Osnivačka skupština Crvenog krsta

Crne Gore održana je 30. aprila 1944. godine, u selu Kutima, u Župi Nikšićkoj. Za prvog

predsjednika Crvenog krsta Crne Gore izabran je dr Pavle Mijanić. 20

Na Cetinju je 10 juna 1975 godine proslavljena 100-godišnjica osnivanja Crnogorskog

Crvenog krsta na kojoj je učestvovalo preko 80 delegacija nacionalnih društava Crvenog krsta.

U sukobima pri raspadu Jugoslavije svesrdno su radili na zbrinjavanju desetina hiljada

izbjglica i raseljenih lica, a u 2002. godini formirano je Društvo Crvenog krsta Srbije i Crne

Gore.

Bolnica Crvenog krsta na Grahovu

Skupština Crvenog krsta Crne Gore proglasila je 12. juna 2006. godine Crveni krst Crne Gore za

nezavisno nacionalno društvo, a 21. septembra iste godine, Međunarodni komitet Crvenog krsta

obnovio je priznanje našoj organizaciji, kao nezavisnom nacionalnom društvu, koje ispunjava

sve uslove za punopravno članstvo u Pokretu.

Crveni krst Crne Gore je postao privremeni član Međunarodnog pokreta, da bi to članstvo

bilo i zvanično potvrđeno na pomenutoj Generalnoj Skupštini od 20. novembra 2007. godine,

čime je finalizovan proces obnove priznanja međunarodno pravnog subjektiviteta Crvenog krsta

Crne Gore i on postaje 186. član Međunarodnog pokreta Crvenog krsta i Crvenog polumjeseca.

 Američki Crveni krst u Crnoj Gori

Prva ekipa američkog Crvenog krsta od deset ljekara, četrnaest medicinskih sestara i

jedan zubar stigla je 8. januara 1919. godine u Kotor brodom iz Tulona.

20

Grupa autora, Istorijski leksikon Crne Gore 2, Podgorica Daly press, 2006., str. 447-448.

DULCINEA

51

Ekipom je rukovodio

major Elliot.G.

Dexter. Sa sobom su

dopremili 450 tona

razne medicinske

opreme, ljekova,

obuće, odjeće, hrane i

60 tona goriva za 23

motorna vozila raznih

kategorija.

Prva ekipa američkog Crvenog krsta 8. januara 1919.

Planirano je da ovo bude akcija hitne pomoći, sa ugovorom na 6 mjeseci i ciljem da se

otvore besplatne narodne kuhinje, podijeli obuća i odjeća, kao i da se obave najpotrebnije

ljekarske usluge. Jedina postojeća funkcionalna bolnica u Crnoj Gori u to vrijeme bila je na

Cetinju, u koju je ACK odmah ušao. Druga bolnica aktivirana je u Podgorici 31 januara

1919.godine, zatim u Nikšiću 17. februara i u Kolašinu početkom aprila, sa ukupno 197 kreveta.

U Podgorici je prvo postavljeno 60 kreveta u jednoj staroj vojnoj baraci, a kasnije bolnica je

preseljena u bivšu rezidenciju princa Mirka, dvor na Kruševcu. Prizemlje je služilo za preglede i

prijem bolesnika i smještaj ljekara, prvi sprat za operacije i ostale ljekarske intervencije, a drugi

sprat za oporavak bolesnika i kvartir za medicinske sestre. Otvoreno je i nekoliko dispanzera,

dok su istovremeno medicinske sestre, koje je predvodila Georgia Greene, obilazile bolesnike u

njihovim kućama. Aktivnosti su se uglavnom odvijale u ova četiri grada, dok su manje grupe

povremeno odlazile do Grahova i Bara.

Glavni štab ACK u Parizu opozvao je majora Dextera, s planom da postavi drugu ličnost

sa diplomatskim kapacitetom, koja bi se bolje snašla u tada veoma neizvjesnoj i teškoj

političkoj i društvenoj situaciji u Crnoj Gori. Henry Rushton Fairclough, profesor sa Stanford

univerziteta u Kaliforniji, baš tada je završio svoju šestomjesečni angažman u ACK u

Švajcarskoj i spremao se da se vrati svojoj akademskoj profesiji, kad je dobio ponudu da

zamijeni majora Dextera. Prvo je odbio uz objašnjenje: "Ja ništa ne znam o toj zemlji i teško je

mogu pronaći na mapi, a uz to ne znam ni jezik". Ipak, na kraju je prihvatio, kad mu je

objašnjeno kakva je užasno teška situacija "u tom malom kraljevstvu".HRF je stigao u Tivat

britanskim ratnim brodom 2. maja, 1919. godine zajedno sa grofom de Salis, a već sjutradan su

kotorskim serpetinama stigli na Cetinje. U to vrijeme u Crnoj Gori bilo je svega 14 ljekara,

uključujući i hirurge, uz veliki nedostatak medicinske opreme i ljekova. Kvalifikovane

medicinske sestre bile su rijetkost. Smatralo se da žene gube ugled u narodu ako se bave tim

poslom. Kakvih sve bolesti nije bilo tada u ratom i izdajom poharanoj Crnoj Gori!

Najrasprostranije su bile malarija i tuberkoloza i česte parazitske infekcije, uključujući

dizinteriju i trihinozu. Povremeno su se javljali tifus i male boginje. Venerične bolesti bile su

DULCINEA

52

prije rata gotovo nepoznate, ali su ubrzo postale ozbiljan problem. Stanje sa zubima, posebno

kod djece, bilo je očajno. Jedan zubar teško je stizao svuda. Kad bolove nijesu mogli podnositi

neki su išli kod kovača da im izvadi pokvareni zub! Veoma česte infekcije kože, gotovo se

nijesu smatrale za bolest, već nedostatak higijene, posebno sapuna. Često se nekoliko familija

služilo jednim česljem. Anemična, neuhranjena i napuštena đeca u dronjcima, gotovo goli,

spavaju po ulazima i trotoarima prekriveni prljavim vrećama. Crnoj Gori je prijetila demografska

katastrofa. I većina odraslih bila je u krpama, jer je Austrija je uništila stočni fond, posebno ovce,

pa je bila oskudica vune.Medicinska sestra Bernice E. Brady, koja je bila na Cetinju navodi u

svojim bilješkama: "Naša briga nije bila samo da pomognemo bolesnima, već i da pazimo zdrave

da se ne razbole, zbog nedostatka bilo kakve preventive i discipline. Nastojali smo da se kod

naroda probudi želja za poboljšanjem opšteg zdravstvenog stanja i higijene. I da osposobimo

lokalno osoblje u radu sa bolesnicima. Uzeli smo tri mlade žene da ih podučavamo u asistiranju

u bolnici. Neke osnovne stvari naučile su dosta brzo, ali im je dugo bio problem čitanje

temperature sa termometra. Često nijesmo mogli da se oslonimo na njih ako ostanu same, iz

razloga što su zahtjeve muških bolesnika primale kao naredbu. Jedan bolesnik je tražio da ustane

odmah poslije operacije i djevojka mu se iz straha nije suprotstavila. Jedan drugi je tražio da

jede pola sata prije operacije na stomaku i djevojka je bila spremna da mu poslušno prinese

hranu, ali je u tom momentu glavna sestra odlučno odbrusila "Stop" i zgrabila mu hranu iz ruku!

Bolesnik je začuđeno ustuknuo, a djevojka je razumjela da naredba američke sestre može imati

komandni prizvuk i bolji od brkatog Crnogorca"!

Kakvo je stanje tada bilo u Crnoj Gori, najbolje je opisao Henry Rushton Fairclough u

svojoj biografiji: "Bilo mi je neobično, ali veoma interesantno boraviti u ovoj beznadežno

siromašnoj zemlji i shvatiti da se na nas Amerikance gleda kao da smo iz nekog drugog svijeta.

Svijeta bogastva i zdravlja koje Crnogorci teško mogu pojmiti , a još teže ostvariti za sebe. No,

ovi ponosni i dostojanstveni ljudi, koji žive u sjenci slave svojeg plemena i predaka, bili su

daleko ot toga da zavide i pored strahovite ratne tragedije sa kojom se hrabro suočavaju, a još

manje da budu nesrećni i obeshrabreni... Odista sam bio zadivljen da vidim i osjetim koliko

životnih radosti i zadovoljstva oni nalaze uprkos grube stvarnosti, njihovog siromaštva i sudbine,

koja ih je zadesili. Gotovo svake nedjelje neka familija je proslavljala rođendan, ili krsnu slavu

đe dolaze na čestitanje prijatelji i susjedi, a đe smo i mi dočekivani raširenih ruku. Služilo se piće

i jelo i igralo kolo u koje smo se i mi hvatali na opšte oduševljenje začuđenih mještana... Često

sam se pitao: kako u ovom golom kršu ljudi uspijevaju da prežive. Ovakvo mjesto jedino pod

prinudom može biti izabrano za stalni boravak. Međutim, ljudi ovdje ne samo da su

preživljavali, već su u herojskoj borbi i otporu odbijali daleko brojnije napadače. Čuvajuci sebe

i svoju slobodu sačuvali su i Evropu. Crnogorci su istinska rasa plemenitih ljudi, što me

podsjeća da je do naših dana Montenegro najbliža modernoj analogiji Grčke iz Homerovog

doba.”21

21

http://portalanalitika.me/clanak/169244/arhiv-americki-crveni-krst-u-crnoj-gori

DULCINEA

53

Dalida Hadzibegović ( IX-2 )

HOTEL JADRAN

Godine 1938. u Ulcinju, na rtu Suka je otvoren Banovinski hotel. Poslije Drugog

svjetskog rata hotel je nazvan Jadran. Za gradnju hotela uloženo je 1,9 miliona dinara. Hotel

Jadran je imao 80 soba. Dominirao nad Malom plažom svojom veličinom a svaka soba je imala

pogled na more.

Srušen je 15. aprila 1979. godine tokom velikog zemljotresa. Središnji dio hotela se

potpuno urušio, tako da je bilo potrebno zbog bezbjednosti srušiti ga cijelog.

Ovako je izgledalo rušenje hotela Jadran

Na mjestu starog hotela izgrađena su dva terena za tenis koji su bili oivičeni ogradom a

od naznaka da je tu bio simbol ulcinjskog turizma su ostale samo stepenice i izbleđele

razglednice. Još 30. oktobra 2013. godine održan je sastanak na kojem je tema bila izgradnja

hotela Jadran. Kompanija Star of Montenegro je zakupac poluostrva Suka na kojem će se graditi

novi hotel pod istim imenom, a u ovaj projekat će uložiti 50 miliona eura. Porodice koje žive na

Suki, biče preseljene u zgradu na Pinješu.

DULCINEA

54

Novosagrađeni hotel bi trebao da izgleda ovako

Hotel bi trebala graditi holandska kompanija Nedfact a planirano je da se radovi završe

do 16. decembra 2018. godine.

Trenutno stanje nam govori da je do pokretanja izgradnje ovog objekta još uvijek

potrebno dosta vremena iako je zgrada za preseljenje stanovnika poluostrva Suke završena.

Ugovor sa Star kompanijom je pod znakom pitanja, a pogledi Ulcinjana su još uvijek uprti ka

praznom poluostrvu koje u zadnje vrijeme služi kao parking za auta i autobuse u sezoni.