Dusundugunu Sandigin Seyi Gercekten Dusunuyor musun

Dndn Sandn eyi Gerekten Dnyor musun?

Felsefi Test Kitab

Ju lian BAGGINI ve

Jeremy ST ANGROOM

Trkesi: Mehmet POZAM

HTKTAP

Julian Baggtni ve Jeremy Stangroom Dndn Sandn eyi Gerekten Dnyor musun? Do You Think What You Think You Think? Trkesi: Mehmet Pozam

Yayna Hazrlayan Seyfi ngider Yonca Hancolu

Redaksiyon: Seda Toksoy

ISBN 978-9944-198-03-5 ubat 2008, stanbul

2006, Julian Baggini ve Jeremy Stangroom Yayncnn yazl izni olmadan herhangi bir alnt yaplamaz

Yayn Koordinatr: Glen lker Kapak Tasarm ve Sayfa Dzeni: Ebru ner

Kitap Matbaas'nda baslmtr

Merkez Fener Kalam Cad. No: 93/7 34726 Kadky-stanbul Tel: 0216 449 98 05 pbx Faks: 0216 348 00 69 [email protected] www.httkitap.com

Datm Alemdar Mah. atal eme Sok. No:30 Kat:2 Frat Han Caalolu-stanbul Tel: 0212 513 81 57 Faks: 0212 511 62 52 nternet Sat: www.kuraldisi.net

NDEKLER

Teekkrler . . . . . ........... . ..... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . 5 Girt . . . ....... . . . . ..... . . . ...... . . . . ............. . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . 7 Kitab Okurken ... . . . . . . .. . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

1 . Felsefi Salk Kontrol . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . .. . . . .. . . . . . . . . . . . 1 1 2. Mantkl Olduunu mu Sanyorsun? ... .. . .. . ... . . . . . . . . .. 3 1 3 . Beyin Jimnastii . . ... ... . . . . . . . . . ... . ........... .... ... .... . . ... . . . 45 4. Kendi Tann'n Kendin Yarat. . . .. . . . . . .. . .. .. . . . . . . . . . . . . . .. .. . 59 5. Sava Meydan: Tann . ......... . .. . .. . . . ... . . . . . . . . . . . . ... . . .... . 7 1 6 . Tabu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . 95 7. Ahlak Oyunu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . 109 8. Shakespeare Britney Spears'e Kar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 23 9. Resmen Ahlakl Saylr Msnz? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 37

10. Canl Kalmak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . 149 1 1 . Ne Kadar zgrsnz? . . . . . . . . . ... .... . . . . ...... . . . . .. . . . . . . . . 1 59 12. En Temel Felsefe Testi . . . . . . . ..... . . . . . . . .... . . . . . . ... . . . . . . . . . 1 73

TEEKKRLER

Bu kitap fikrini destekledikleri iin George Miller ve Gail Lynch'e; kitapta yer alan birok aktiviteyi nceden nternet sitesinde denedikleri n TPM Online (www.philosophersnet.com) mail grubu yelerine; kapsaml kontrolleri iin Ophelia Benson Sajidah Ahmad, Lesley Levene, Daphne Trotter ve Joanna Macnamara'ya teekkrler. Her eye ramen bir hata varsa sorumluluk tmyle bize aittir.

"Felsefi Salk Kontroln Marilyn Manson'n zgn bir fikrine dayanr.

"Mantkl Olduunu mu Sanyorsunr Peter Wason, Leda Cosmides ve John Tooby'nin zgn ahmalanndan esinlenmitir.

"Kendi Tann'n Kendin Yaratn. zellikle derslerine felsefi aktiviteler katmak isteyen retmenlere birok kitabn iddetle tavsiye ettiimiz Jeremy Hayward ve Gerald Jones'un zgn bir fikrine dayanr.

"Tabun byk lde Jonathan Haidt, Silvia Helena Koller ve Maria G. Dias'n almalarndan esinlenmitir.

David Cooper'n Estetik: Klasik Okumalar adl kitab "Shakespeare Britney Spears'a Karn blmnde geen balca sanat felsefesi teorilerini zetlemede bize ok yardmc oldu. Bu teoriler hakknda daha fazla bilgilenmek isteyenlere iddetle tavsiye ederiz.

Bu kitap, Tie Phosopher's Magazine ile beraber yaptmz almalardan ortaya kt. Tie Phosopher's Magazine, Ophelia Benson, Denis Collins, Jonathan Derbyshire. Susan Dwyer, Simon Eassom, Peter Fosl, Wendy Grossman, Mathew Iredale, Michael LaBossiere, Jeff Mason, Scott McLemee, Christopher Norris ve Christian Perring gibi birok cmert bireyin katklar ve de tabii ayn ekilde okuyucularmzn desteiyle ayakta durmaktadr.

GR

Kendini bil Delphl'dekl Apollo Tapna'nda yer alan yazt

Descartes'n gayet zeki bir adam olduu kukusuz. Fakat bizzat kendisinin ya da yardmclannn bir hatasndan dolay insan doasna dair birok yanl inancn izi ona kadar srlebilir. Btn bu yanl inanlardan belki de en by "zihinselin dzeltilemezlii", yani kendi zihinlerimizin ierii hakknda yanlm olamayacamz inancdr. Bu yanl inanca rnek vermek gerekirse unlar sralanabilir: "ac hissettiimi dnyorum, yleyse ac hissediyorum ve bu konuda hibir ekilde yanlm olamam."; "Bir fil grebiliyorsam, belki halsinasyon gryorumdur ve orada fil yoktur, fakat yine de bir fil grme deneyimini yaadm doru olmaldr."; "Ceketin bana san gzkyorsa, gerekte yeil olduu gerei bana sar gzkt gereini deitirmez" ... gibi.

Yaln gerek u ki, aklmzdan geenler konusunda korkun, ac ve bir o kadar da trajik ekilde yanlyor olabiliriz. nsanlarn sk sk syledii baz eyleri bir dnn: "Ak olduumu sanyordum, oysa sadece ehvetmi"; "Hazmszlk olduunu zannediyordum aslnda hamileymiim"; "Sosyalizme inandm sanyordum fakat deyeceim verginin tutarn grdmde inanmadm anladm"; "ocuklarmn farkl olmalann istemediimi dnyordum, oysa gerekte onlarn deimelerini, bylece onlara daha yakn olabilmeyi istiyordum"; "Ge saatlere kadar almay sevdiimi sanyordum, ama aslnda kendimi kandryor ve sadece zel hayatmdaki sorunlar grmezden geliyordum"; "Drst olduumu sanyordum, oysa aslnda nemli bilgileri saklyor ve onu yanltyordum."

8 Jullan Baggn - Jeremy Stangroom

Neleri gerekten dndmz kavranlmas son derece zor bir alan. Bu kitabn amac size neyi, nasl dndnz konusunda baz elenceli dnme ekilleri sunmak ve baz artc eyler ortaya karmak. Kitabn sonlarna doru, byk ihtimalle artk dndnz sandnz eyin bir zamanlar dndnz sanm olduunuz ey olmadn dneceinizi sanyoruz! Ve tpk bir nceki cmlede olduu gibi bu da huzurunuzu kanc, biraz akl kantnc fakat aslnda olduka elenceli olabilir.

KTABI OKURKEN ...

1 . Bir kurun ya da tkenmez kalem aln. Kurun kalem sizin iin daha iyi, nk bylece her zaman yantlarn z silebilir ve kitab tekrar kullanabil ir veya bakalarna verebil irsiniz. (Tkenmez kalem bizim iin daha iyi, nk o zaman yukardakileri yapamayacaksnz ve ayet kitaptan keyif al rsan z daha fazla kitap satn almanz gerekecek!)

2. Sakn hemen kendinizi savunmaya kalkmayn. Yan lmaya ve ayrca katlmadnz konularda tartmaya hazrl kl olun. Fakat bu, ltfen, e-postalar, telefonlar veya halka ak yerlerde bizleri s kt rmak eklinde olmasn .

3. Her aktiviteyi yava yava ve dikkatle yapn. Zeki b ir ocuun takip edemeyecei kadar kar k hibir ey yok, fakat aceleyle getiri r veya admlar atlayarak ilerlerseniz sonunda akl n z, kendini Cennet'in incili kap larnda Margaret Thatcher' n yan nda nbet tutar ve sadece Ortodoks Rumlar ieri al rken bulan bir ateistinkinden daha fazla karacaktr.

4. Bu kitabn ciddi olup olmad endiesine kap lmayn. Yoksa yapay bir ayrm konusunda endielenmi olursunuz. Wittgenstein' n dedii gibi, "Ciddi ve iyi bir felsefi al ma batan sona fkralardan da oluturulabil ir." Veya bu durumda olduu gibi oyunlardan . . .

1

FELSEF SAGLIK KONTROL

Kendime ait grlerim var - gl grler - fakat her zaman onlara katlmyorum.

George W. Bush

Clint Eastwood'un mehur bir laf vardr. "Grler gt delikleri gibidir - herkeste bir tane olur." Ancak, bizler kendi inancmz ve bak amzn rektumun hibir yerine ya da ilevine benzetilmesini arzu etmeyiz. Bakalannn grleri sama, aklszca, safa veya nefret dolu olabilir fakat kendi grlerimiz mutlaka ince elenip sk dokunmu, zekice ve dinlenmeye deerdir .

Eh, belki de yledirler. Felsefi Salk Kontrol'nn amac size hangi grnzn doru, hangisinin yanl olduunu sylemek deil , grlerinizi ne kadar salkl oluturduunuzu, dqndnz ortaya karmaktr. Pek terbiyeli olmasa da Clint Eastwood'un benzetmesi zerinden ilerleyecek olursak grlerinizin bronzlam iki kalaya m, yoksa sarkk bir popoya m benzediini reneceiz.

Kontrolden gein Felsefi Salk Kontrol'nden gemek iin aadaki ifa

delere kaWp katlmadnza karar verin. Bu aamada, sadece ilerledike cevaplannz iaretlemeniz veya bir kada not etmeniz nemli. Sorulann hepsini cevaplamadan puanlama tablosuna veya arkasndaki analize bakmayn.

12 Jullan Bagglnl - Jeremy Stangroom

fadelein hepsi iin yzde 100 katlyorum veya yzde 100 katlmyorum diyemeyeceinizi biliyoruz; fakat hemen her seferinde bir cevaba dierine gre daha meyilli olacaksnz. Emin deilseniz, grnze en yakn olan cevab sein. Gerekten de hibir grnz yoksa, eh artk bir an nce olmal!

Felsefi Salk Kontrol, yantlannzn doru mu yanl m olduuna ilikin hibir yargda bulunmaz. onun iin olabildiince drste cevaplayn. Her ifade dikkatle dile dklmtr, onun iin her birinin aslnda ne dediine dikkat edin.

Dndn Sandn eyi Gerekten Dnyor musun? 13

Katl- Katl m-yorum yorum

1. Objektif hibir ahlaki standart yoktur, ahlaki yarg lar ancak belirli kltrlerin deerlerinin ifadesidir.

2. Bakalarna zarar vermedike herkes kendi karn n peinden komada zgr olmal d r.

3. nsanlar bir yere yryerek veya bisiklete ya da trene binerek gidebiliyorlarsa oraya arabayla gitmemelidirler.

4. Baka birinin hayatna son vermek her zaman yanltr.

5. Yaama hakk yle temel bir haktr ki , hayat kurtarmak iin yaplan giriimlerde maddi deerlendirme sz konusu olamaz.

6. Gnll tenazi yasad kalmal dr.

7. Ecinsellik yanltr, nk doal deildir.

8. Bir eyin varl n kantlama olana yoksa bile onun varlna inanmak olduka makuldr.

9. Kiisel kullanm amacyla uyuturucu tamak su kapsam dnda tutulmal dr.

10. Her eye gc yeten, her eyi seven ve her eyiyle iyi bir Tanr vardr.


11. kinci Dnya Sava meru bir savat.

12. Bir seim yaptktan sonra, insann br trl seim yapabilmi olmas her zaman mmkndr.

13. Bireyleri sadece becerilerine gre yarglamak her zaman doru deildir.

14. Sanat eserlerine ilikin yarglar tamamen beeni meselesidir.

15. Bedensel lmden sonra insan fiziksel olmayan bir formda var olmaya devam eder.

16. Devlet, etkinlik ve gvenlik testinden gememi salk tedavilerinin uygulanmasna izin vermemelidir.

17. Gerein ne olduuna dair objektif bir doru yoktur; "doru" her zaman belirli kltrlere ve bireylere gre deiir.

18- Ateizm tpk dier inanlar gibi bir inan saylmal dr, nk Tanrnn var olmadn kantlamak mmkn deildir.

19. Dzgn salk hizmetleri ve ilalar toplum iin genellikle iyidir.

20. Belirli koullarda, gemite kendisine verilen zararlar telafi etmek adna bir insann yararna pozitif ayrmcl k yapmak ho kar lanabilir.

Kabl- Kablm-yorum yorum


Kabl- Kablm-yorum yorum

21. Alternatif ve tamamlayc ilalar, yaygn kullanlan dier ilalar kadar deerlidir.

22. Ciddi beyin hasarlar bir insann tm bilincini ve benliini ondan alabilir.

23. Kiinin kolayca engelleyebilecei halde masum bir ocuun sebepsiz yere ac ekmesine gz yummas ahlaken knanmas gereken bir tavrdr.

24. insan karlar uruna evre, sebepsiz yere zarar grmemelidir.

25. Michelangelo tarihteki en iyi sanat lardan biridir.

26. Bireyler kendi bedenleri stnde payla lmaz haklara sahiptirler.

27. Soykr mlar insanln byk ktlkler yapabileceinin kantdr.

28. Yahudi Soykrm az ok tarih kitaplarnn anlatt gibi meydana gelmi tarihi bir gerektir.

29. Dvletler, gelimekte olan lkelerde hayat kurtarmak adna vergilerde ani bir arta gitmekte serbest olmaldr.

30. Gelecek nceden belirlenmitir; bir insann hayatnn nasl seyredecei kader meselesidir.


Puanlama G 1 ve G 1 5 arasnda her baln altnda yer alan kutu

lardaki cevaplar ifadelere vermi olduunuz cevaplarla uyu uyorsa arp iareti koyun. (G = Gerilim, S = Soru)

G1 G2 G3 G4 GS

S1 ss S10 S17 S24 Katlyorum Katlyorum Katlyorum Katlyorum Katlyorum

S27 S29 S23 S28 S3 Katlyorum Katlmyorum Katlyorum Katlyorum Katlmyorum

G6 G7 GB G9 G10

S2 S26 S4 S 1 2 S 1 9 Katlyorum Katlyorum Katlyorum Katlyorum Katlyorum

S9 ss S1 1 S30 S7 Katlmyorum Katlyorum Katlyorum Katlyorum Katlyorum

G11 G12 G13 G14 G15

S20 S22 sa S 1 4 S 1 6 Katlyorum Katlyorum Katlmyorum Katlyorum Katlyorum

S 1 3 S 1 5 S 1 8 S25 S21 Katlmyorum Katlyorum Katlyorum Katlyorum Katlyorum


Ayn stunda iki kutu iaretlediinizde inan sisteminizdeki bir gerilimi belirlemi oluyoruz. Bunun ne anlama geldiini ileride aklayacaz. fakat nce herhalde ka puan yaptnz grmek istersiniz. Aln ite, bize gre btn bunlar ne ifade ediyor:

O geri lim Size sorduumuz konulardaki grleriniz tamamen tutarl .

1-2 geri lim Tamamen olmasa da takdir edilecek seviyede tutarl bir dnre benziyorsunuz.

3-5 geril im ou kiide olduu gibi , sizin grleriniz de olabilecei kadar iyi bir ekilde birbiriyle uyumlu deil .

6+ geril im Ya inan lmaz ince bir dnrsnz ya da bir elikiler yumasnz!

1 8 Jullan Bagglnl - Jeremy Stangroom

Genel analiz Felsefi Salk Kontrol, sahip olduunuz eitli inan


kendi inanlarnzdaki gerilimleri okumay tercih edebilirsiniz, fakat kaabildiiniz dier baz tuzaklar hakknda bilgi edinmek de ilgin olabilir; belki arkadalarnzn tuzaa dtklerini anlamanza yardmc olabilir. Ayn zamanda, size her gerilimin bu testi nternet zerinden yapan seksen bin kiiden kann inanlarnda var olduunu syleyeceiz.

Gerilim 1 : Ahlak greceli midir? Bu gerilim, kii hem Objektif hibir ahlaki standart. yok

tur, ahlaki yarglar ancak belirli kltrlerin deerlerinin ifadesidir nermesine hem de Soykrmlar insanln byk ktlkler yapabileceinin kantdr nermesine katld zaman ortaya kar. Katlmclarmzn neredeyse yars bu gerilimi sergilemekte.

Bu iki inan arasndaki gerilim, bir inan ahlakn sadece bir kltr ve adet meselesi olduunu iddia etmesi, dier inancn ise soyknmlan "byk ktlkler" olarak knamasndan doar. Fakat "soyknrnlarn byk ktlkler" olduu iddias, tek bana kltr ve adetin tesinde grnr bize. "Soykrm byk ktlktr" demenin ancak belirli bir kltrn deerlerini ifade ettiini ve soykrmn tm kltrler ve tm zamanlarda byk ktlk olduu anlamna gelmediini sylemek de ayn lde mmkndr. Ancak bu grn altnda yatan mantn ima ettiklerini kabul edip rnein unu sylemeye hazr ok az kii vardr: "1994'te Hutu'lu Interahamwe ve Impuzamugambi milislerinin Rwandal Tutsileri katletmeleri senin kltrnn bak asna gre kt fakat Hutularn bak asna gre kt deil, dolaysyla bir ahlaki yargnn dierine stn gelmesi diye bir ey olamaz!" Fakat ahlaki yarglar hakikaten de ancak "belirli bir kltrn deerlerinin ifadeleri" iseler, o zaman soykrm ve ikenceyi reddeden deerler nasl oluyor da bunlar reddetmeyenlerden stn olabiliyor?

Gerilim 2: nsan hayatma paha biilebilir mi? Bu gerilim, kii, Yaama hakk yle temel bir haktr ki,

hayat kurtannak iin yaplan giriimlerde maddi deerlen-

20 Jullan Baggini - Jeremy Stangrnom

dirme sz konusu olamaz nermesine katld, fakat Devletler, gelimekte olan lkelerde hayat kurtarmak adna vergilerde belirgin bir art..a gitmekte serbest olmaldr nermesine katlmad zaman ortaya kar. Aratrmamza katlanlarn yaklak drtte biri bu gerilimi sergiliyordu.

Yaama hakk, insan hayat kurtarmak iin kararlar verilecei zaman maddi deerlendirmeler sz konusu olamayacak kadar temel bir haksa, o halde bu, hayat kurtarmak iin her zaman mmkn olabildii kadar para harcamalyz anlamna gelir. Kanserli bir hastann hayatn kurtarmak drt milyon sterlin tutuyorsa, o para kesinlikle harcanmaldr. Fakat bu doruysa. o halde Bat lkeleri kesinlikle gelimekte olan lkelerde hayat kurtarmak iin mmkn olabildii kadar fazla para harcamaldr. Gelimekte olan lkelerde hayat kurtarmak iin zaten ayda yz sterlin veriyor olabilirsiniz. Fakat hayat kurtannak sz konusuyken maddi deerlendirmelerde bulunmak anlamszsa o zaman neden iki yz sterlin veya bin sterlin ya da gcnzn yettii kadar vermeyesiniz? Eer bunu yapmyorsanz bireyler ve devllerin hayat kurtarmak iin her trl maddi bedeli gze almak zorunda olmadklar ve ayn zamanda bir insann gc yettii koulda daha fazla harcayarak daha fazla hayat kurtarabilse bile masrafa girmesinin art olmad, hayat kurtarmak iin "yeterli" para harcayabilecei ilkesini st kapal ekilde desteklemi oluyorsunuz. Bu bak as, hayat kurtarma kararlarnda maddi deerlendirmelerin yaplmas uygun olsa da insann hayat kurtarmak iin harcayaca miktarn bir snn olduunu ne srer.

Gerilim 3: Her eyiyle iyi, her eye gc yeten bir Tann var mdlf? Bu gerilim, kii, Her eye gc yeten, her eyi seven ve

her eyiyle iyi bir Twm vardr ve Kiinin kolayca engelleyebilecei halde masum bir ocuun sebepsiz yere ac ekmesine gz yummas ahlaken knanmas gereken bir tavrdr nermelerine katld zaman ortaya kar. Aratrmamza katlanlarn yaklak te biri inanlarnda bu gerilimi tayordu.


Bu iki inan bir araya geldiinde "Ktlk Sorunsal" ortaya kar. Sorun gayet aktr: Eer Tann her eye gc yeten, her eyi seven ve her eyiyle iyiyse bu, istediini yapabildii ve ahlaken doru olan yapaca anlamna gelir. Fakat bu kesinlikle masum bir ocuun sebepsiz yere ac ekmesine izin vermeyecei anlamna da gelir; nk bunu kolayca engelleyebilir. Ama yine de ocuklann ac ekmesine gz yumuyor. Kk ocuklarn ektii aclarn byk ksm insan eylemlerinin sonucudur fakat birou da ayn zamanda, hastalk, sel ya da ktlk gibi doal sebeplerden meydana gelir. Her halkarda Tanr bunlar durdurabilirdi; ama durdurmuyor.

Bu aikar elikiyi aklama abalan "teodise"0 olarak bilinir. Saysz teodise retilmitir ve bunlarn byk ounluu Tann'nn ac ekmemize, ruhen gelimemize yardmc olmak ve/veya insanln kurtuluunu salamak iin gz yumduu sonucuna varr. Bu iddialarn gereklie ne kadar denk dt tartmalan halen devam etmektedir.

Gerilim 4: Mutlak doru var mdr? Bu gerilim, hem Gerein ne olduuna dair objektif bir

doru yoktur: "doru" her zaman belirli kltrlere ve bireylere gre deiir hem de Yahudi Soyknm az ok tarih kitaplannn anlatt gibi meydana gelmi tarihi bir gerektir nermelerine katlmann sonucunda oluur. nternet katlmclannn te birinden fazlasnn sergiledii bir gerilimdir.

ayet doru greceli bir kavramsa, o zaman hibir ey tam anlamyla "doru" veya "geree dayal" deildir. Her ey "birilerine gre doru" ya da "onlar iin gerektir". Peki ya Yahudi Soykrmna ne demeli? Milyonlarca Yahudi'nin, aynca ingenelerin, ecinseller ve nc Reich'n dier "dmanlarnn" Naziler tarafndan sistematik olarak katledildii doru mu? Objektif dorulann olmadna ina-

Antik Yunanca'da Tann (theos) ve Adalet (dike) kelimelerinin birlesiminden ortaya kan teodise kavrnm, ktlkle balantl ekilde Tann'nn adaletini ve kutsalln hakl karan. ilahi adaletin doasn savunan bir zihinsel kuramlar yaratma sistemine iaret eder. .N.


nyorsanz, bu soruya verilecek kesin bir cevabn olmadn sylemek zorundasnz. Bazlarna gre Yahudi Soykrm bir gerek; bakalar iin deil. yleyse gerek olduunu inkar edenlere ne syleyebilirsiniz? Sizin grnz olduu gibi onlarn da gr olamaz m? Nasl olur da bir insan hem Yahudi Soykrmnn gerekliini ne srp hem de bu konuda tek bir dorunun olamayacan syler? Bu zihinsel gerilimi zmek gerekten zor bir mcadeledir, o yzden birok kii biraz daha dnnce, netice itibariyle birtakm objektif dorular olduu sonucuna vanr.

Gerilim 5: evreyi ne kadar koruma/Jym? Bu, en yaygn gerilimdir: Anketimize katlanlarn yakla

k yarsnn bu gerilime sahip olduu grld. Bu da kii, nsan karlan. uruna evre sebepsiz yere zarar grmemelidir nermesine katlp, nsanlar bir yere yryerek veya bisiklete ya da trene binerek gidebiliyorlarsa oraya arabayla gitmemelidirler nermesine katlmadnda ortaya kar.

Bir yere yryerek, bisikletle veya trenle gitmek evreye daha az zarar verirken, eer siz baka bir tama sistemi kullanabilecekken araba kullanmay seerseniz evreye gereksiz yere zarar vermi olursunuz.

Buradaki sorun "gereksiz yere" ifadesinden kaynaklanr. Eer gerekliden kast hayatta kalmak iin zorunlu olan eylerse, gerekli olan zaten ok az ey vardr. Buna karlk siz arabaya veya uaa binmenizi, hayatta kalmak iin olmasa da belli bir yaam standard iin gerekli olduu gerekesiyle savunmak isteyebilirsiniz. Bunun yaratt zorluk, bu yantn sonucunda bakalarn eletirmenin zorlaaca gereidir, nk "gerekli" olduu sylenen ey aslnda kiinin kendisi iin nemli grd ey anlamna gelmi olacaktr. Tek bir uak seferinin atmosferde yaratt kirlilik, yksek emisyonlu bir aracn bir ylda yaratt kirWikten daha bile fazla olabilir. Peki, imdi evreye gereksiz zarar vermek kimin suu?

Gerilim 6: Kendimizi memnun edebilir miyiz? Bu gerilim, Bakalanna zarar vermedike herkes kendi

kanmn peinden komakta zgr olmaldr nermesine ka-


Wp, Kiisel kullanun amacyla uyuturucu tamak su kapsam dnda tutulmaldr nermesine katlmamann bir rndr. Bu gerilim dier baz gerilimlerden daha az paylaldysa da, neredeyse on katlmcdan nde vard.

Burada elikiye dmemeniz iin, uyuturucularn kiisel kullanmnn uyuturucuyu kullanan kiiden bakalarna da zarar verdiine dair inandnc bir sylem iersinde olmanz gerekir. Dahas, yasaklanm uyuturucu kullanmnn bakalarna verdii zarar bakmndan sigara imek, alkol tketmek ve araba kullanmak gibi yasal etkinliklerden (ayet bunlarn da su kapsamna alnmas gerektiini savunmak istemiyorsanz) daha tehlikeli olduunu gstermelisiniz. Bat toplumlarnda alkol ve ttn kullanm ile trafik kazalar nde gelen lm sebepleri olduundan bu argman desteklemeniz zor olabilir. Ayn zamanda su kapsam dnda braklmamas gerektiini dndnz her uyuturucu iin ayn bir argman bulmalsnz. u anda kullanm yasak olan uyuturucularn listesi doal bir liste olmad iin btn yasak uyuturucular ayn ekilde ele almann hibir mant yok.

Gerilim 7: Kendi bedenimle ilgili seimler yapabilir miyim? Bu gerilime hem Bireyler kendi bedenleri stnde payla

lmaz haklara sahiptirler nermesine hem de Gnll tenazi yasad kalmaldir nermesine katlmak neden olur. Katlmclarunzn yaklak sekizde biri bu gerilimi sergiliyordu.

Bireyler kendi bedenleri stnde paylalmaz haklara sahipseler, neden gnll ter;.azi yasad kalmaldr? Bu, ak bir eliki olarak gzkmektedir. Bundan kanmann bir yolu, ilk ilkeye "lm kalm kararlan dnda" diye bir koul eklemek olabilir. Fakat bu ek koulu hakl karacak olan nedir? Baka birinin yardmn gerektirdii gerekesiyle tenazinin farkl olduu savunulabilir. Yine de normalde, bir insann kendi bedeni zerinde sahip olduu hakkn, iin iine baka birinin girmesiyle yitirildiini dnmeyiz. Eer dvme yaptrmak istiyorsam, bir bakas-


na ihtiyacm vardr. Fakat dvme yapacak birini bulabildiimi varsayarsak. bu benim dvme yaptrp yaptrmama kararn verme hakkna sahip olmadm anlamna gelmez.

Gerilim 8: ldrmek her zaman yanl mdlf? Bu gerilim, kii hem Baka birinin hayatna son vennek

her zaman yanl.ttr hem de kinci Dnya Savat meru bir savatt nermelerine katld zaman ortaya kar. Katlmclarmzn yaklak dokuzda biri inanlarnda bu gerilime sahipti.

uras ok ak ki, bu gerilime sahip olan kii ya meru sava fikrinden vazgemeli ya da "Baka birinin hayatna son vermek her zaman yanltr" ilkesinden "her zaman" kalbn karmaldr. Bu ilkeye "-nn dnda" diye biten bir koul tmcesi eklemek aslnda olduka zordur, yani hem birok kiinin meru bulaca bir ldrme trn kabul eden hem de meru olmad hissedilen bir ldrme trn darda tutacak bir iddia haline getirmek ok zordur. rnein, "meru mdafaa dnda" demek mantkl gelebilir, fakat bu da bir ordunun yalnzca kendisine saldrldnda savaabilecei ve hibir zaman sivil kayplar riskini gze alamayaca anlamna gelir. Ayn zamanda "-nn dnda" tmcesinin stnde iyice dnldne ve men klnabilirliine dikkat edilmelidir; srf doru olduunu dndmz durumu merulatrp beenmediimizi darda brakmann arac haline gelmemelidir. nsanlarn bu ilkeye itaat etmelerini istiyorsanz. bundan daha salam gerekeler bulmalsnz.

Gerilim 9: Gelecek nceden belirlenmi midir? Anketimize katlan yaklak sekiz kiiden biri, Bir seim

yaptktan sonra. insamn br trl seim yapabilmi olmast her zaman mmkndr ve Gelecek nceden belirlenmitir; bir insamn hayatmn nasl seyredecei kader meselesidir nermelerine katlarak inanlarndaki bir gerilimi aa kard.

ou kii, insann zgr iradeye sahip olduunu dnr. Yine de byle dnen insanlarn birou da alnya-

Dndun Sandn eyi Gerekten Dunyor musun? 25

zsna veya kadere inanr. ki inan ayn anda nasl doru olabilir? Biz ne yaparsak yapalm olacak olan oluyorsa, o zaman zgr olduumuzu nasl syleriz? Diyelim, bir maazadaym; iki ceketten birini satn alacam ve karar vermeye alyorum. Eer insan alnyazsna veya kadere inanyorsa o zaman satn alacam ceket kanlmaz olmaldr. O halde. ceketlerden birini semek iin nlerinde durduumda hakiki bir seime sahip olduum bir yanlsama olmaldr, nk alnyazs aslnda yapabileceim tek bir seim olduuna hkmetmitir. Kendi karann kendim veriyormuum gibi grnyor, fakat kontrolmn dndaki gler zaten setiim yolu nceden belirlemilerdir. Bu durumda "Bir seim yaptktan sonra, insann br trl seim yapabilmi olmas her zaman mmkndr" nermesi yanl olmaldr. Dolaysyla. kadere inanmakla zgr iradeye inanmak arasnda bir uzla yaratmak zor bir itir.

Gerilim 1 O: Doal olmayan yanl mdtr? Her ne kadar bu iki ifade arasnda bariz bir balant ol

masa da Dzgn salk hizmetleri ve ilalar toplum iin genelWde iyidir ve Ecinsellik yanltr, nk doal deildir nermelerine katlmak kesinlikle bir gerilim yaratr. Katlmclarmzn sekizde birinde bu gerilim mevcuttu.

ou insan salk hizmetlerinin ve ilalarn iyi olduuna inanr. Ama bunlar doaya aykn deil mi? Gelimi modern kanalizasyon sistemlerinin ve evlere gelen temiz suyun neresi doal? Kemoterapinin veya dier gelimi tbbi tedavilerin neresi doal? yleyse buradaki ilk sorun, birok insann doal olmayan her eyin kt olduuna inanmasnn kesinlikle doru olmamasdr. Bu da demek oluyor ki doal olmamak, ecinselliin yanl olarak nitelendirilmesine gereke olamaz. (Sorulmas gereken baka bir soru ise ecinselliin hangi manada doal grlmediidir.) kinci sorun ise mantksal bir sorundur. nk bir eyin yle olmas, ille de yle olmaldr demek deildir. "Kanser ldrr" cmlesi dorudur, fakat bu "kanser ldrmelidir" (kelimenin ahlaki anlamnda) demek deildir. yleyse, salt gereklerden dosdoruca ahlaki deer yarglan karmaya almakta bir sorun vardr.

26 Jullan Baggtnl - Jeremy Stangroom

Gerilim 1 1: Pozitif aynmcllk doru mudur? Bu, katmclarmzn inanlarnda en az rastlanlan ge

rilimdi: onda birinden daha az bu gerilime sahipti. Bu gerilim yalnzca, Belirli koullarda, gemite kendisine verilen zararlan telafi etmek adna bir insann yaranna pozitif aynmclk yapmak ho karlanabilir nermesine katlp, Bireyleri sadece becerilerine gre yarglwnak her zaman don deildir nermesine katlmadnzda ortaya kar.

Pozitif ayrmclk, bir insann asl kabiliyetleri dndaki faktrlerin ona kar nasl davranlacana karar verilirken deerlendirmeye alnmas demektir. Bu da, pozitif ayrmclk koullan altnda insanlarn sadece becerilerine gre yarglanmadklar anlamna gelir. yleyse pozitif ayrmcl desteklemek iin, bazen bireyleri becerilerine gre yarglamamann doru olduunu kabul etmeniz gerekir. Ya da eer bireylerin her zaman becerilerine gre yarglanmalar gerektii fikrini korumak isterseniz, pozitif ayrmclk inancnzdan vazgemelisiniz. Bu gerilime verilebilecek daha gelimi yantlar arasnda, insanlarn asl becerilerine gre deil, fakat herkese ayn frsatlar verilseydi o zaman sahip olabilecekleri becerilerine gre yarglanmalar gerektii fikri yer alabilir. Bununla ilgili bir sorun ise bu becerilerin neler olduuna karar vermenin ok zor olmasdr.

Gerilim 12: Benliimizin makam masas nerededir? Ayn anda hem Ciddi beyin hasarlan bir insann tm bi

lincini ve benliini ondan alabilir, hem de Bedensel lmden sonra insan fziksel olmayan bir formda var olmaya devam eder nermelerine katlrsanz, inanlarnzda katlmclarmzn neredeyse te biriyle paylatnz bir gerilim var demektir.

Bu iki inan birbirleriyle kat bir ekilde elikili deildir, fakal tuhaf bir dnya gr karm sunduu dorudur. Bir yanda bilincimizin ve benliimizin bir ekilde beynin etkinliine muhta olduunun kabul vardr ve bundan da beyin hasarlarnn gerek manada Mbenliimizi" zedeleyebilecei sonucu kar: bir yanda da, benliimizin bir ekilde bedenimizden bamsz olduu ve beyin lm

Dndn Sandn eyi Gerekten Dnyor mu sun? 27

sonras yaayabilecei inanc vardr. yleyse bilin ve benliin hem salkl bir beyine sahip olmaya muhta olduu hem de muhta olmad doru grnr. nsan benliinin beyine muhta olmasnn sadece beden canlyken geerli olduu savunulabilir. Daha derin olan sorun ise bu iki inanc uzlatrmann imkansz olmas deil, fakat bunlarn elikili iki dnya gr varsaymalardr: Bir gr bilincin kkeninin beyin, dier gr ise fiziksel olmayan bir ey olduunu savunur.

Gerilim 13: nan nedir? Bu gerilim, kii, Bir eyin varluu kantlama olana yok

sa bile onw varlna inanmak olduka makuldr nermesine katlmad fakat Ateizm tpk dier inanlar gibi bir inan saylmaldr, nk Twn'mn var olmadn kantlamak mmkn deildir nermesine katldnda ortaya kar. Bu gerilim, katlmclarmzn yaklak drtte birinde bulundu.

nsanlar bunun gerek bir gerilim olduunu kabul etmekte gayet isteksiz; fakat biz burada yrttmz mantn salam olduunu dnyoruz. Kii ilk ifadeye katlmadnda, bir eye inanmak iin salam temellerin yokluunda ona inanmann rasyonel olmadn syleyen genel !lkeye uygun hareket etmi olur. rnein, Plton gezegeninin etrafnda daireler izen grnmez pembe periler olma ihtimalinin tersini kantlamak mmkn deildir, fakat bunu gerek bir olaslk olarak da gremeyiz. nk varlklarnn herhangi bir kant yoktur. Bu, bir inan meselesi olarak deil, salam bir akl yrtme olarak dnlmeli. Fakat ateizmin tpk dier inanlar gibi bir inan olduunu, Tanr'nn var olmadn kantlamann mmkn olmad gerekesiyle ne srmek bu ilkeyle eliir. MBir eye inanmay gerektirecek salam temellerin yokluunda o eye inanmann aklc olmad" ilkesini "Bir eye inanmay gerektirecek salam temellerin yokluunda o eye inanmamak inanc gerektirir" ilkesiyle deitirir. Bu sebeple ateizm, Tanr'ya inanmak durumundakine benzer bir inan meselesi deildir. Ksacas, kant olmadan inanmakla (iman) kant yokluu nedeniyle inanmamak (rzay akl yoluyla reddetme) ayn ey deildir.


Gerilim 14: Sanat nasl deerlendiririz? Sorduumuz kiilerin neredeyse yans bu gerilime kur

ban gitti. Bunu, Sanat eserleri hakkndaki yarglar tamamen beeni meselesidir ve Michelangelo tarihteki en iyi sanattlardan biridir nermelerine katlarak yaptlar.

Buradaki gerilimin sebebi ou insann Michelangelo'nun statsnn gerekten phe edilebilir olduuna inanmamasdr. Bir insan tm zama:larn en iyi sanatsnn kim oiduu konusunda bir bakasna katlmayabilir, fakat Michelangelo bunun dnda tutulacak bir avu sanatdan biridir. Yine de bu doruysa eer, sanat eserleri hakkndaki yarglar nasl tamamen beeni meselesi olacaktr? Eer yeteneksiz birisi Michelangelo kadar iyi bir sanat olduunu iddia etseydi, hemen herkes yanldn ve bunun sadece farkl beeniler meselesi olmadn dnrd. Muhtemelen Michelangelo'nun stnlnn sadece kiisel gr meselesi olmadn dnrlerdi. Buradaki gerilim, sanat eserlerinin baz noktalarda, baz gereki nesnel standartlar tarafndan deerlendirilebilecei inanc ile her eye ramen beeninin son belirleyicisinin znel olduu inanc arasndadr. Bu bir eliki deildir, fakat yine de bir gerilimdir.

Gerilim 15: Neler yasal olmalldlf? Bu gerilim hem Devlet, etkinlik ve gvenlik testinden ge

memi salk tedavilerinin uygulanmasna izin vermemelidir nermesine hem de Alternatif ve tamamlayc ilalar, yaygn kullanlan dier ilalar kadar deerlidir nermesire katlmann neticesidir. Katlmclarmzn yansndan biraz az inanlarnda bu gerilimi tayordu .

Buradaki sorun, tabii ki, alternatif ve tamamlayc ilalarn ounun "geleneksel" ilalar kadar kat bir ekilde deneme testlerinden geirilmemesidir. rnein, anti-depresan olarak kullanlan popler san kantaron bitkisinin yaygn olarak kullanlan be ilatan biriyle birlikte alndnda yan etkileri olduu tespit edilmi. Bu bulgu, sadece kapsaml testler yapld iin gn na kmtr. Yine de san kantaron reetesiz satn alnabiliyor. Burada cevaplanmas ge-


reken soru , neden bu kadar ok insann alternatif ilalarn ve tedavilerin geleneksel olanlar kadar kapsaml test edilmesine gerek olmadna inanddr. Kullandklar maddelerin doal olduu gerei tek bana yeterli bir sebep deil, nk tamamen doal elde edilen birok zehir de var. Kii, yzlerce yldr biliniyor ve kullanlyor olmasnn gvenli olduunu gsterdiini savunsa da, bu, etkili olduunu gstermesiyle ayn ey deildir. Burada yapmak istediimiz. alternatif tedavileri eletirmek deil, fakat yaygn kullanlan ilalarla alternatif ilalan deerlendirmede farkl standartlar kullanlmasn sorgulamaktr.

Son dnceler ou kii grlerinde tutarl olmayabilecei ve ileri sr

d tezlerde byk boluklar bulunmas olgusundan rahatsz grnmyor. Yine de iin kolayna kap bu kusurlar kabul etmemiz mi gerekiyor? Mesela, dnrseniz, konu hkmetlerin tutarszlklarna gelince bu kadar balayc olmuyoruz. Bir politikas bir dieriyle ters dtnde hemen onlar ikiyzl olmakla yarglyoruz.

Belki de bu sadece, mkemmel olmasa da makul bir ekilde aklc ve tutarl olmann zorlu bir i olmasndan kaynaklanyor ve akas biz de bunu yapmaya eniyoruzdur. Bu dar inan eitliliinin arasnda bile insanlarn ortalama drt gerilime sahip olmasn dndnzde tutarszlk norm imi gibi grnyor. yimser olmamz m gerektiriyor bu, yoksa hepimizin grlerimizi ok daha dikkatle dnp deerlendirmekten sorumlu olduumuz anlamna m geliyor?

2

MAN TIKLI OLDUGUNU MU SANIVORSUN ?

nsan, sistemleri ve soyut tretmeleri tercih etmeye o kadar meyillidir ki , kastl olarak gerei arptmaya ve yaln zca mantn hakl karmak iin duyular n n kan t n inkr etmeye hazrdr.

Fyodor Dostoyevski

Dostoyevski'nin mant kat biimde reddetmesine siz de katlyorsanz. bu test sizin ikinci defa dnmenize neden olabilir, nk Dostoyevski yanlyordu. nsanlar yalnzca nsezi ve altnc hislerini hakl karmak iin mantn delilini reddetmeye hazr olduklarndan mant zmede felakettirler.

Aynca mantk hakknda kt yorumlar yaplr; onun souk, insanlk d ve tensel ilikilerle ilgisi olmad sylenir. Stendhal, "Mantk, ne sanat ne de bilim, fakat bir katr" diye yaknyordu; Joseph Wood Krutch, "Mantk, gvenle yanl yapma sanatdr" diye iddia etti; Elbert Hubbard ise mantn "nyargy destekleme arac" olduunu syledi. Biz "Mantk, dncenin anatomisidir" diyen John Locke'un dillendirdii, modas gemi gr tercih ediyoruz. En azndan, bizce yle olmal. Fakat birazdan greceiniz gibi, genelde byle olmuyor.

32 Jullan Baggtni - Jeremy Stangroom

Testleri zn Bu test, drt akl yrtme grevinden oluuyor. Tali

matlar dikkatle okuyarak grevleri srayla yapn. Yani birini tamamlamadan sonrakine gemeyin.

1. Grev: ift Sesliler Bir kart reticisi sizi fabrikas n n kalite kontrol departmannda

altrmak zere ie al r . Kart reticisi, deneyler yapan bir psikolog iin bir dizi kart u kurala gre retmektedir: Eer kartn bir yznde sesli bir harf varsa, o zaman dier yznde bir ift say vard r.

Aada drt tane kart var. Kesin olarak biliyorsunuz ki, her kartn bir yznde bir harf, dier yznde ise bir say bulunur. Bu bilginin nda kural n drt karttan hangilerinde inendiini bel irlemek iin sadece kesinlikle evirmeniz gereken kart veya kartlarn alt na iaret koyun.

DDDD D D D D


2. Grev: Renkli Daireler ve Kareler Bir oyun reticisi sizi oyunlar n n birindeki kartlarn doru e

kilde retildiini kontrol etmek zere ie alr. Kartlar n retiminde geerli olan kural udur: Eer kartn bir

yznde bir daire varsa, o zaman dier yz sard r. Aada u drt kart var. Kesin olarak bil iyorsunuz ki, her kar

t n bir yznde bir eki l , dier yznde ise bir renk bulunuyor. Bu bilginin nda kural n drt karttan hangilerinde inendiini bel irlemek iin sadece kesinlikle evirmeniz gereken kart veya kartlarn alt na iaret koyun.

D D D D


3. Grev: Kurnaz Biracllar ki ime ya konusundaki yasalarn uygulanmas gerektiini

dnen bir bar sahibisiniz. Sarnz bir niversite ehrinde bulunmakta, dolaysyla mterilerinizden baz larn n yasal olarak iki iebilecek yata olmayan renciler olabi leceinden phe ediyorsunuz. Uygulanmakta olan yasa, "eer bir insan alkoll bir iecek (rnein bira) iiyorsa, o zaman 21 yandan byk olmaldr" der.

Aadaki kartlarda bar nzdaki drt mterinin yalar ve iki al kanl klar yer al yor. Kartlarn bir yz kiinin yan , dier yz ise ne itiini belirtmekte.

Bu bilginin nda kural drt mteriden hangilerinin inediini belirlemek iin sadece kesinlikle evirmeniz gereken kart veya kartlarn altna iaret koyun.

:l ::l L:J L:J D D

23 yanda

D

1 9 yanda

D

DOOndn Sandn eyi Gerekten Dnyor musun? 35

4. Grev: yerinde nternet'te Srf Yapmak Yirmi kadar alan olan kk bir irketin sahibisiniz. al

anlarnzn kiisel zevkleri iin i saatleri srasnda nternet'te srf yaparak olduka uzun zaman harcadklar n fark ettiniz. Size gre bu alkanl k bir hak deil, daha ok bir avantad r. Durumu dzene sokmak iin u kural koyuyorsunuz: Eer bir al an i saatleri iinde gnde iki saatten fazla nternet'te vakit geiriyorsa, bir nceki ay irkete en az be bin sterlin kazand rm olmal dr.

Aadaki kartlarda drt al annzn nternet'teki srf alkanl klar yer almakta. Her kart bir alan temsil ediyor. Kartlarn bir yznde al ann en son i gnnde internet'te harcad vakit yaz l yken, dier yznde nceki ay irkete kazand rd miktar gsteri lmi.

Bu bilgi nda kural drt alandan hangilerinin inediini belirlemek iin sadece kesinlikle evirmeniz gereken kart veya kartlarn altna iaret koyun.

nternet'te nternet'te Geen ay Geen ay bir saat saat bin yedi bin sterlin sterlin harcad harcad kazandrd kazandrd

D D D D


Ka puan aldnz? Doru cevaplar u ekilde olmalyd:

1. Grev

2. Grev

3. Grev

4. Grev

Yalnzca "E" ve "?"yi iaretlemeliydiniz

Yalnzca "Daire" ve "K rmz" y iaretlemeliydiniz

Yalnzca "Bira iti" ve "1 9 yanda"y iaretlemeliydiniz

Yalnzca "nternet'te saat harcad" ve "Geen ay bin sterlin kazand rd '"y iaretlemeliydiniz

Peki. puannz sizin hakknzda ne diyor?

O doru

1 doru

2 doru

3 doru

4 doru

Mantk snf n n en arka s rasndasnz

Daha iyi yapabilirdiniz

nsan rknn yaklak drtte yle ayn kaderi paylayorsunuz

Baka insanlar sizi aleyhinize olabilecek kadar ak ll olarak tanmlyor

O kadar mantklsnz ki, insanlar gzlerini kulaklarn za dikip neredeyse size Mr. Spock diyecekler

Bu kaba balklann ardndaki daha zekice akl yrtmelerini grmek iin okumaya devam edin . . .


Genel analiz lgintir, bu drt grevin de saf mant ayndr. Testle

ri nternet'te yaynladmzda ilk grev yzde 16, ikincisi ise yalnzca yzde 12 orannda baaryla tamamland. Buna karlk, ncu grevi katlmclarn yzde 76's. drdunc grevi ise yzde 68'i baaryla tamamlad. Testlerin hepsi ayn manta sahip, yine de haan oranlan ok farkl. Niin byle?

Bu blmdeki grevler, psikolog Peter Wason'un 1966'da tasarlad bir testin eitlemeleridir. "Wason seme grevi" balangta mantksal muhakeme testi olarak tasarlanmt. fakat daha sonra psikologlar bu testi insanlarn mantk kurma mekanizmalarn analiz etmek iin kullanmaya balad. Test. kiilerin "P ise Q" formundaki bir koul kuralnda istisna arama kabiliyetini snar. Grm olduunuz gibi bu blumdeki grevler drt kartn sunulmasyla balyor; bir kart P'yi (rnein, bir daire); biri P-deil'i (rnein. bir kare); biri Q'yu (rnein, san); ve dieri Q-deil'i (rnein, kmz) temsil ediyor.

p P-deir Q O-deil

nce kartn bir yznde bir ekil varsa, dier yznde bir renk olduu syleniyor. Sonra kiiye "P ise Q" kuralnn (rnekte: Eer kartn bir yznde bir daire varsa (P), dier yz sandr (Q)) hangi kartlarda inendiini belirlemek iin drt karttan hangilerinin kesinlikle evrilmesi gerektii soruluyor.

Doru cevap daire (P) ve krmz (Q-deil) olmalyd. Kareli (P-deil) kartn evrilmesi gerekmiyor, zira dier yznde renk bulmamz bize kuraln doruluu veya yanll hakknda hibir ey sylemez (nk kural P-deil hakkn-

38 Julian Baggtnl - Jeremy Stangroom

da bir ey sylemez bize) . San kartn da evrilmesi gerekmiyor, nk kartn dier yznde bir daire veya bir kare bulmamzn kural erevesinde hibir manas yoktur. (Dier yznde bir daire bulmann kural inemedii apaktr, fakat kural "Ancak ve ancak, kartn bir yznde bir daire varsa o zaman dier yz sandr" demedii iin, kare bulmak da kural inemez.)

Bu testte en ok dikkati eken nokta, hepimizin bunda inanlmaz baarsz olmasdr! Genelde katlmclarn yzde 75-SO'i bu testi yanl yapar. Testi zen kiinin eitim seviyesinin hibir etkisi yoktur. Biraz formel mantk almak bile kiinin performansn pek deitirmez! (Nitekim yazarlar olarak bizden birisi bile bu testi yaparken srekli hataya dyor.) Genelde insanlarn yapma eiliminde olduu hata standarttr. Hemen her seferinde daireli kart (P) evirmemiz gerektiini fark etsek de krmz kart da (Q-deil) evirmemiz gerektiini gmeyi baaramyoruz. Ve ounlukla ve de yanllkla, onun yerine sar kart (Q) sememiz gerektiini dnyoruz. Bu fenomenin ilgin yanlanndan biri, doru yant gsterildiinde bile buna diren gstermemizdir. Grne gre sar kartn (Q) evrilmesi bize "doru" geliyor.

"Wason seme grevi" ve buna benzer baka testleri yanl yapmamzn ortaya koyduu birka nemli sonu vardr. Birincisi "dorulanan inan" kavramyla ilgilidir. Eer bir inancn yanl bir mantk zerine kurulu olduu grlrse ona inanmaya devam etmek hakl klnamaz. Fakat, eer sistematik bir ekilde ve farknda olmadan yanl bir mantk kuruyorsak o zaman mantn hangi lye kadar inanlar hakikaten snrlad tartlr.

Dier bir sonu ise bu testlerin insan zihninin ne ekilde evrim geirdii konusunda ne srdkleidir. Leda Cosmides ve John Tooby'e gre "Wason seme grevinin" sonulan insan zihninin, koul kurallarndaki mantk hatalarn tespit etmede yeteli kadar gelimediini gsterir. Dahas, bu kurallar gnlk hayattan tandmz rneklerle sunulduklarnda bile durumun deimediini ne srerler. Ne var ki koul kurallarndaki hatalar bir sosyal ilikideki sahtekarlkla ilgili olduunda insan zihninin bunu tespit edecek ekilde gelitiini savunurlar. Bu, yalnz-


ca belirli bir gereksinim karlanmsa bir eit dl almaya hak kazanlan durumlarda geerlidir. (rnein, "Eer bir renci kurabiye yiyorsa, o zaman odas derli toplu olmaldr.") Sahtekarlk, artlan yerine getirmeden bir yarar edinmektir. Cosmides ve Tooby'nin bulgusuna gre "Wason seme grevi" bir sahtekarlk senaryosunu konu edindiinde kiiler standart bir teste gre ok daha iyi sonu alrlar. Daha da ilginci, aratrmaclar bunun yalnzca sahtekarlk senaryolarna aina olmakla ilgisinin olmadn grdler - insanlar bilmedikleri bir sahtekarlk senaryosundaki mantk hatasn, aina olduklar standart bir senaryodakine kyasla daha kolay bulurlar.

Az nce tamamladnz grevler bu iddialan snamak iin tasarlanmtr. lk iki grev standart bir Wason seme grevi formundayd. Dier ikisi ise sahtekarlk senaryolu Wason seme grevi formunda.

Leda Cosmides ve John Tooby haklysa ve bu deneysel tasann salklysa, muhtemelen ilk iki grevi son iki grevden daha zor bulmuunuzdur. Aslnda sahtekarlk senaryolu grevlerde Cosmides ve Tooby'nin "frlama" etkisi dedikleri eyi yaam olabilirsiniz. Yani, bir anda doru cevap ak seik ortaya km gibi olmutur ve dolaysyla analiz gerektirmemitir.

Sahtekarlk senaryolu olmayan grevlerin haan oranlarnn ok dk olmas ve ou kiinin sahtekarlk senaryolu grevleri doru yapmalarndan dolay testleri ntemet'te zen binlerce insann bana gelen eyin de bu olduunu zannediyoruz.


Doru cevaplarn a klanmas te size her kartta yapmanz gerekenlerin bir aklama

s . Bylece bunlan yaptklannzla karlatnp nerede, nasl hata yaptnz (eer yapmsanz) grebilirsiniz.

1. Grev: ift Sesliler Kural: Eer kartn bir yznde bir sesli harf varsa, o za

man dier yznde bir ift say vardr.

"E" Kart

"T" Kart

"4" Kart

"7" Kart

Kartlarn temsil ettii durumlardan herhangi birinde kuraln inenip inenmediini belirlemek iin bu kart kesinlikle evrilmeli midir?

Evet. Bu kartn bir yznde bir sesli harf var. Dier yznde ift say olmayabil ir. ift say olup olmadn belirlemek iin kart evirmek gerekir. Eer ift say yoksa kural inenmitir.

Hayr. Kural sessiz harf bulunan bir kartn dier yznde ne gzkmesi gerektii hakknda hibir ey sylemez. Dolays yla kural n inenip inenmediini belirlemek iin kart evirmeye gerek yoktur.

Hayr. Bu durumda, dier yzndeki harf ne olursa olsun kural inenmi olmaz, onun iin de kart evirmeye gerek yoktur. Baka bir deyile, kartn bir yznde bir ift say olduu gerei, dier yznde ne grlrse gr lsn kuraln inenmediini belirlemeye yeterlidir.

Evet. Kartn bir yznde tek say olan 7 gr lr. Dier yzndeki harfin bir sesli harf olmas mmkndr. Sesli harf olup olmadn renmek iin kart n evri lmesi gerekir. Eer sesli harf varsa kural inenmitir.

Dndn Sandn eyi Gerekten Dnyor musun? 4 1

2. Grev: Renkli Daireler ve Kareler Kural: Eer kartn bir yznde bir daire varsa, o zaman

dier yz sandr.


"Kare" Kart Hayr. Kural karenin arkasnda gzkmesi gereken renk hakknda hibir ey sylemez. Dolaysyla, kural n inenip inenmediini belirlemek iin kart evirmeye gerek yoktur.

"Daire" Kart Evet. Bu kartn bir yznde bir daire var. Dier yz sar o lmayabilir. Dier yznn sar olup olmadn beli rlemek iin kart evirmek gerekir. Eer sar deilse kural inenmitir.

"Sar" Kart Hayr. Bu durumda, dier yznde daire olsun veya olmas n kural inenmemitir , onun iin kart evirmeye gerek yoktur. Baka bir deyile, kart n bir yznn sar olduu gerei dier yznde hangi eklin olduuna bak lmaksz n kural n inenmediini belirlemeye yeterlidir.

"Krmz" Kart Evet. Kartn bir yz k rmz . Dier yznde bir daire olmas mmkndr. Dier yznde daire olup olmad n renmek iin kartn evrilmesi gerekir. Eer dier yznde daire varsa kural inenmitir.

3. Grev: Kurnaz Biracllar Kural: Eer bir insan alkoll bir iecek (rnein bira) ii

yorsa, o zaman 2 1 yandan byk olmaldr.


42 Jultan Baggn - Jeremy Stangroom

"Bira iti" Kart

"Kola iti" Kart

"23 yanda" Kart

"19 yanda" Kart

Evet. Mteri bira iti. 21 yandan kk olabi lir. 21 ya ndan kk olup olmadn belirlemek iin kartn evrilmesi gereklidir. 21 yandan kkse kural inenmitir.

Hayr. Kural insanlar n Kola iebilmesi iin ka yanda olmalar gerektii hakknda bir ey sylemez. Dolaysyla, kural n inenip inenmediini belirlemek iin kart evirmeye gerek yoktur.

Hayr. Bu durumda, mteri alkoll bir iecek isin ya da imesin kural inenmemitir. Baka bir deyile, mterinin 23 yanda olmas gerei, ne itiine baklmakszn kural n inenmemi olduunu belirlemeye yeterlidir.

Evet. Mteri 1 9 yandad r. Alkoll bir iecek iiyor olabilir. Alkoll iecek iip imediini bel irlemek iin kart evirmek gerekir. Eer alkol l iecek iiyorsa kural inenmitir.

4. Grev: yerinde nternet'te Srf Yapmak Kural: Eer bir alan i saatleri iinde gnde iki saat

ten fazla nlemet'le vakil geiriyorsa, o zaman bir nceki ay irkete en az be bin sterlin kazandrm olmaldr.

"nternet'te bir saat harcad" Kart


Hayr. Kural sadece i saatleri iinde nternet'te gnde iki saatten fazla zaman harcayan al anlarla ilgi lidi r. Bu kii, nternet'te yalnzca bir saat harcamtr. Dolaysyla, kural n inenip inenmediin i belirlemek iin kart evirmeye gerek yoktur.


"internet'te saat harcad" Kart

"Geen ay bin sterlin kazandrd" Kart

"Geen ay yedi bin sterl in kazandrd" Kart

Evet. Bu kii internet'te saat harcam; geen ay irkete be bin sterlinden az kazandrm olmas mmkndr. irkete kazandrd miktar renmek iin kart evi rmek gerekir. Eer be bin sterlinden azsa kural inenmitir.

Evet. Bu kii geen ay irkete be bin sterlinden az kazandrd . Son i gn srasnda nternet'te iki saatten faz la vakit harcam olmas mmkndr. Son i gnnde nternet'te harcad sreyi renmek iin kart evi rmek gerekir. Eer iki saatten fazlaysa kural inenmitir.

Hayr. Bu durumda, kii son i gn s rasnda nternet'te iki saatten fazla vakit harcam olsun veya olmasn kural inenmemitir. Baka bir deyile, nceki ay irkete be bin sterl inden fazla kazand rm olduu gerei , i saatleri iinde nternet'te ne kadar ok vakit harcadna bak lmaks z n kural n inenmemi olduunu belirlemeye yeterlidir.

Son dnceler Mantkl dnmenin insanlar iin ok da doal bir ey

olmad fikrine herkes eitli ekillerde tepki verir. Bu fikir ussallk ve manba nem verenler iin biraz evk krcdr. Akl d ve sezgisel olan savunan dierleri iinse ileriye giden doru yolun akldan gemediini kantlamak iin bir frsat olabilir. Fakat dikkatli olmalar gerekir, nk bir eyin doal olmas veya olmamas onun doru olduunu gstermez. rnein erkeklerin olabildiince ok kadn dllemeyi istemesi gayet doal olabilir, fakat bunu yapmak iin aba harcamalar mutlaka doru deildir.

Bu testlerin gerekte gsterdii ey. sonuca varma yeteneklerimizin sandmz kadar iyi olmadklannn farknda olmamz gerektii ve genelde sonulara aklc dnmeden ok gelimi igdlerden hareketle ulatmzdr. Bu , hepimizin dikkate almas gereken bir uyardr.

3

BEYN J MNASTG

Eitimsizleri, halka, kitlelere hitap ederken eitimli lerden daha etkili klan, basitliktir.

Arlsto

Fonnel mantn kurucusu Aristo'ydu. nsanlar ikna etmenin ne kadar g olduunu biliyordu. Mant doru temellendirilen argmanlarn anlalmas genelde zorken, kt temellendirilen argmanlar, duygusal olup insanlann nyarglarna hitap ettii iin genelde etkili olur.

Yine de Aristo'nun gelitirdii fonnel mantk ilke olarak gayet basitti. Yeterince dikkatli olursanz hatalardan kolayca kanabilirsiniz. Ya da yle olacan dnebilirsiniz . . .

Beyin jimnastii iin smma hareketleri Grevinize balamadan nce kurallar aklamamz ge

rekir. Bu kurallar Arislo'nun formle ettii syllojizm" denen bir argman formuna aittir. Testimizi zebilmeniz iin bilmeniz gereken tek ey, geerlilik ilkesidir. Bu ilke der ki:

Bir argman ancak ve ancak sonu, nclleri gerektii gibi takip ederse geerlidir.

te en mehur rnei:

Tasm


Tm insanlar lmldr. Sokrat bir insandr. O halde, Sokrat lmldr.

nclleri sonutan ayrt etmek ok kolaydr: Sonu en sonda yer alr ve banda Ko halde" kalb bulunur. ncller. sonuca varmann temellerini salar. Bu argman geerlidir, nk sonu nclleri takip etmitir. Eer tm insanlar lml ve Sokrat da bir insansa, bu durumda Sokrat lml olmaldr.

Burada geerliin yalnzca sonucun nclleri takip edip etmemesiyle ilgili olduunu vurgulamamz gerek. ncllerin veya sonucun doru olmasnn geerlikle hibir ilgisi yoktur. Bunu bir rnekle grelim:

Tm peynirler Ay'dan gelir. ikolata bir peynirdir. O halde, ikolata Ay'dan gelir.

Peynir Ay'dan gelmez, ikolata da peynir deildir, fakat yine de bu argman geerlidir. Neden mi? nk tm peynirlerin Ay'dan geldii ve ikolatann da bir peynir olduu doru olsayd, ikolatann Ay'dan geldiinden gecenin gndz takip edeceinden daha ok emin olurduk.

imdi u rnei dnn:

Vejetaryenler domuz sosisi yemezler. Moby domuz sosisi yemez. O halde, Moby bir vejetaryendir.

Aslnda iki ncl de dorudur ve Moby de hakikaten bir vejetaryendir. Oysa argman geersizdir, nk sonu nclleri tak.ip etmez. Buradaki ncllere gre rnein Moby etobur bir Yahudi de olabilir. (Baka bir deyile, vejetaryenlikle hibir ilgisi olmayan nedenlen;len dolay sosis yemiyor olabilir.)

Bazen ncllerin "eer" ile balayan koul cmleleri ierebilecekleri gereine hazrlkl olun:


Eer bugn Sal 'ysa, o zaman iyerinde olmalym. Bugn Sal . O halde, iyerinde olmal y m.

Bu da geerli bir argmandr. Testi zebilmeniz iin gereken btn bilgi ite bu ka

dar. Sizden argmanlarn geerliini saptamanz istenecek: bu da sadece sonucun nclleri takip edip etmediini sylemeyi gerektiriyor. Bunu yapabilirsiniz elbette, deil mi?


alma zaman te testiniz. Deerlendirmeniz gereken on argman var.

Size den, her birinin geerli ya da geersiz olduunu sylemek. Sonu, nclleri takip ediyorsa geerli, takip etmiyorsa geersizdir. fadelerin doru ya da yanl olmas nemli deildir; tek mesele neyin neleri takip ettiidir.

1 Eer insan rn kresel s nma gerekten meydana geliyorsa, o zaman kutup buzullar eriyordur. Kutup buzullar eriyor. O halde, insan rn kresel snma gerekten meydana geliyordur.

2 Eer akupunktur insanlar hasta etmeye vesile olsayd , o zaman onu denemek samal k olurdu. Akupunktur insanlar hasta etmeye vesile olmaz. O halde, onu denemek samalk deildir.

3 Eer 6'ya kadar eve gidemezsem, ana haberleri karr m. O halde, eer 6'ya kadar eve gidersem, ana haberleri karmam.

4 Eer ok al rsam, s navlarmdan geerim. O halde, eer ok al mazsam, snavlarmdan geemem.

5 Tm erkekler alakt r. Baz alaklar ekicidir. O halde, baz erkekler ekicidir.

6 Tm siyasetiler yalancdr. Hibir drst insan siyaseti deildir. O halde, hibir drst insan yalanc deildir.

7 Tm insan hayatlar kutsaldr. Tanr 'n n tm eserleri kutsaldr. O halde, tm insanlarn hayatlar Tanr 'n n eseridir.


8 Her insan evrenin bir ocuudur. Her insan k ve umudun bir varl dr. O halde, k ve umudun her varl evrenin bir ocuudur.

9 Hibir koyu vejetaryen balk yemez. Bal k yiyen baz insanlar vejetaryen deildir. O halde, baz vejetaryenler koyu vejetaryen deildir.

1 O Bugn hava hem gneli hem de souk deildir. Bugn hava gneli deildir. O halde, bugn hava souktur.

Ortjinalinde vegan kelimesi kullanlmtr. Yegan, st, yumurta, dert, yn tketmeyen koyu vejetaryenlere verilen isimdir. .N.

50 Julian Bagglnl - Jeremy Stangroom

Ka puan yaptnz? Sonucunuzu belirlemek ok basit, nk bu on tasmn

hepsi de geersizdir. imdi aldnz puann ne anlama geldiine bakn:

O yanl Ya doutan bir mantksn z ya da bunlar daha nce al msn z .

1 -2 yanl Yan lmak insanidir. Fakat sizde insani olamayacak bir mantksal olma potansiyeli var.

3-4 yanl Enayi deilsiniz, fakat gerekten de daha ok dikkat etmelisiniz! Omega 3 yalarn deneyin.

5-6 yanl Zihniniz, 1 O kilo vermi fakat hi yeni kyafet almam bir adamn pantolonu kadar gevek.

7+ yanl Bu tasm tamamlayn : Altdan fazla yanl yapan insanlar dzgn dnmyorlar. Siz altdan fazla yan-1 yapt n z. O halde? Aman . . . galiba sizi bir kez daha kaybettik.

Yanllarn aklanmas Tasmlanmzn her bili geersiz ve belirli bir mantksal

hata ieriyordu. Fakat aklamalar okur ve benimserseniz ileride bu yanllardan kanabilecek ekilde donanml olursunuz.

1 Sonra geleni dorulamak Eer insan rn kresel s nma gerekten meydana geliyorsa, o zaman kutup buzu l lar eriyordur. Kutup buzullar eriyor. O halde, insan rn kresel s nma gerekten meydana geliyordur.

Btn tasmlarda olduu gibi, bu argmann genel formunu belirli ierikleri harflerle deitirerek de ifade edebi-


liriz. Bunun iin yaplmas gereken ilk ey, belirli ieiklein ne olduuna karar vermektir:

Eer (insan rn kresel snma gerekten meydana geliyorsa), o zaman (kutup buzullar eriyordur) . (Kutup buzullar eriyor). O halde, (insan rn kresel s nma gerekten meydana geliyordur).

Sadece iki farkl belirli ierik ya da Mterim" bulunduuna dikkat edin. Bunlar:

nsan rn kresel snma gerekten meydana geliyor ve Kutup buzullar eriyor

Her durum iin, ncekini p , sonrakini ise q ile deitirin. Argmann genel formu aadaki gibi olur:

Eer p ise q q O halde, p

Bu argman eklinin geerli olup olmadn argman yaln formuna indirgediiniz zaman grmek daha kolaydr. Eer argman geerliyse, ncllerin doru olduu bu formdaki her argman, doru bir sonu dourur. Fakat bir de u rnei dnn:

Eer bugn Pazartesi ise bankalar akt r. Bankalar ak. O halde bugn Pazartesi'dir.

Sonucun nclleri takip etmedii ortada. Nedeni bankalarn Pazartesi dnda baka gnlerde de ak olmalardr, yani bugn Pazartesi ise bankalarn ak olacan bilebilsek de bugnn Pazartesi olduundan sadece bankalar ak olduu iin emin olamayz. Koul cmlesi tersinden okunamaz.

Yine de bu hatal mantk genelde ou kiiyi yanltr. Bir sebebi dildeki belirsizlikle ilgilidir. Bazen Meer" deriz ve bu


"ancak ve ancak" anlamna gelir. Bir ebeveyn ocuklarna, ok alrlarsa onlara srpriz yapacan sylediinde, ima ettii ey almadklarnda onlara srpriz yapmayacadr. Buradaki "eer" , "ancak ve ancak" anlamndadr. Fakat ou "eer" byle deildir. Eer piyangoyu kazanrsanz gemi seyahatine kabilirsiniz. Fakat kazanmasanz da yine gemi seyahatine kabilirsiniz.

Kresel snma rneinde Meer" fark ok nemlidir. Kresel snma gerek ve insan rn ise birok ey gerekleiyor olabilir. Fakat bunlarn bazlar, gezegen snmyor olsa da gerekleebilir. Bu dunmdaki "eer"ler her zamankinden daha byk nem tar.

2 nce geleni inkar etmek Eer akupunktur insanlar hasta etmeye vesile olsayd , o zaman onu denemek samalk olurdu. Akupunktur insanlar hasta etmeye vesile olmaz. O halde, onu denemek samal k deildir.

Bu argmann formu u ekildedir:

Eer p ise q. p-deil . O halde q-deil.

Bu argman formu u rnekte de grlebilir:

Eer bu bir kediyse, o zaman tyldr. Bu bir kedi deildir. O halde bu tyl deildir.

Dpedz samalk elbette! Yegane tyl hayvanlar kediler deil. Ve akupunktur rneinde olduu gibi akupunktun denemenin samalk olabilmesinin sizi hasta etmesi dnda baka sebepleri de olabilir. e yaramaz olmas, size fazla vakit harcatmas ve pahal olmas gibi. . .


3 Yan/i yer deitirme (a) Eer 6'ya kadar eve gidemezsem, ana haberleri karr m. O halde, eer 6'ya kadar eve gidersem, ana haberleri karmam.

Bu argmann formu u ekildedir:

Eer p-deil ise q-deil. O halde p ise q.

Bir tasmn iki nciil ve bir sonucu olduundan, bu tam anlamyla bir tasm saylmaz. Daha ziyade, nce geleni inkar etme gibi temel bir hatadr. Bu ekildeki bir argmann yanl olduunu u kar rnekte aka grebilirsiniz :

Eer bu bir kpek deilse, o zaman Lassie deildir. O halde, bu bir kpekse, Lassie'dir.

Lassie'den baka kpekler de vardr ve eve ge gelmek dnda ana haberleri karmann da baka nedenleri vardr.

4 Yanl yer deitirme (b) Eer ok al rsam, snavlarmdan geerim. O halde, eer ok almazsam, s navlarmdan geemem.

Bu bir nceki rnein, ncllerinin olumsuz olduu ayna-tersi grntsne benzer. Yine basit bir kar rnek mantndaki kusuru aa karacaktr:

Eer btn gece ayakta kal rsam, gndoumunu izleyebilirim. Eer btn gece ayakta kalmazsam, gndoumunu izleyemem.

Fakat gndoumunu yakalamann farkl yollan da vardr, mesela erken kalkmak gibi. Aynca yanln baka bir muhtemel sebebi "eer" ile "ancak ve ancak" birbirine kartrmaktr.


5 Baz/Tm kank/ Tm erkekler alaktr. Baz alaklar ekicidi r. O halde, baz erkekler ekicidir.

Artk tekrar tekrar sylemek gerekmiyordur tabii ama aadaki de ayn formdadr:

Tm inekler drt bacakl hayvanlardr. Baz drt bacakl hayvanlar fildir. O halde, baz inekler fildir.

Anlaml olmuyor, deil mi?

6 Byk yasak Btn siyasetiler yalancdr. Hibir drst insan siyaseti deildir. O halde, hibir drst insan yalanc deildir.

Tamam, o halde benzer ekilde yle de olmal:

Btn Katolikler Hristiyan'd r. Hibir Metodist, Katolik deildir. O halde, hibir M.etodist H ristiyan deildir.

Bazlar argmandaki sonuca katlacaktr, fakat onu temellendiren mantk ak bir ekilde hataldr.

7 Datlmam orta ifade Btn insan hayatlar kutsald r. Tanr 'nn tm eserleri kutsaldr. O halde, btn insan hayatlar Tanr 'n n eseridir.

Ayn mantkla . . .


Btn ampanyalar zmden yap l r. Btn Liebfraumilch' ler zmden yap l r. O halde, btn ampanyalar Liebfraumilch'tir.

Bunu bir de misafirlerinize sylemeyi deneyin.

8 Kk yasak Her insan evrenin bir ocuudur. Her insan k ve umudun bir varl dr. O halde, k ve umudun her varl evrenin bir ocuudur.

Ve benzer ekilde:

Her inek bir memelidir. Her inek drt bacakl bir yaratkt r. O halde, her drt bacakl yaratk bir memelidir.

Bir timsaha asla mantk retmemelisiniz!

9 stisnai ncller Hibir koyu vejetaryen bal k yemez. Bal k yiyen baz insanlar vejetaryen deildir. O halde, baz vejetaryenler koyu vejetaryen deildir.

Bir de ununla karlatrn . . .

Hibir memeli tavuk deildir. Baz tavuklar fil deildir. O halde, baz filler memeli deildir.

Aslnda bu biraz kafa kartrc olabilir. Sorun ikinci ncln kulaa yanl gelmesidir. Neden "balk yiyen baz insanlar vejetaryen deildir" demeli ki; sadece baz deil, hibir tavuun fil olmad gibi balk yiyen hibir insan da mutlaka vejetaryen deildir. Fakat mantksal bir bak a-

Liebfraumilch tatl bir Alman beyaz arabdr. .N.

56 Jullan Bagginl - Jeremy Stangroom

sndan, eer hibir tavuk fil deilse, bazlarnn da fl olmad doru olmaldr. Baz eylectp. x olduunu sylemek aslnda hepsinin yle olabilme ihtimalini ortadan kaldrmaz. Tamamen doru bir ekilde mantksal olmak iin, hibir zaman "hibiri deildir" demek istediinizde "bazlar deildir" dememelisiniz. Bunu yapmak size ok bilmie mi geldi? Evet, ama mantk kesinlik gerektirir.

10 Balac inkar etmek Bugn hava hem gneli hem de souk deildir. Bugn hava gneli deildir. O halde, bugn hava souktur.

Gnlk konumada mantksal belirsizliklerin atland baka bir rnek iin unu bir dnn:

ngi ltere hem Amerika'dan byk hem Jamaika'dan scak deildir. ngi ltere Amerika'dan byk deildir. O halde, Jamaika'dan scaktr.

Buradaki mantksal nokta, bir ey ayn anda hem bir ey hem baka bir ey olmasa bile gerekten ikisi birden de olmayabilme ihtimali vardr. Fakat genelde "ikisi birden deil" dediimiz zaman yine de sunulan iki eyden birisi olduunu ima ederiz. Oysa mantn byle belirsizliklere gelir yan yoktur!

Son dnceler Bu rneklerin bazlarnda mantk bize olduka yabanc

ve konuyla alakasz gelir. Genelde gnlk dilde ne demek istediimizi biliriz ve mantknn buradaki ok bilmilii bize yersiz gelir. Dahas, geerliin ncllerin doru olup olmamasyla hibir alakas yoktur. yleyse ne ie yarar?

una: Salam argmanlar, yani hem geerli hem de doru nclleri olan, dolaysyla doru sonulara da sahip argmanlar belirlemeye. Salam argmanlar iki ey gerek-


tirir: Doru ncller ve geerli karmlar. ncllerin doru olup olmadn renmek bir beceriyken, argmanlarn geerli olup olmadn ortaya karmak baka bir beceridir. Mantk, geerli karmlara kendi keyfi iin deil, iyi bir akl yrtmenin temel paras olduu iin odaklanr.

Mantk sadece inek renciler iin deildir; bizler gnlk dilde argmanlarn mantn gereince yerine getiremediimiz iin sklkla yanl ynlere saparz. En sk dtmz tuzak da "eer" ifadelerini takip ettiine inandmz birok eyi yanl karmamzdr. Etkili konumalarda bu kadar fazla koul cmlesi kullanlmasnn nedeni de bu olmaldr: "Eer daha iyi bir ngiltere istiyorsanz, bana oy verin" cmlesi mantksal olarak ona oy vermezseniz daha iyi bir ngiltere istemediiniz anlamna gelmese de, yle hissetmenizi ister.

oumuz doutan mantk deiliz, o yzden duyduumuz ve sunduumuz argmanlarn geerliini daha ciddi bir biimde sorgulayacak olursak kalpsiz robotlara dnmekten korkmamza gerek yok. Byle yaparsak en nemli kazancmz, yanl sonulan benimsememize yol aan hatalar yapmaya kar bir lde korunmak olacaktr.

4

KEN D TANRl 'NI KEN DN YARAT

Bize duyular, akl ve zihin baheden Tanr'nn onlardan vazgememizi de istediine inanmak zorunda deilim.

Galileo Galilei

Tann'ya inanyor musunuz? Cevabnz, yalnzca ne tr bir Tann'ya inanp inanmadnz bilirsek anlaml olur. Sizin Tann'nz itaat edilmeyi talep eden hn dolu bir despot mu, seven bir baba m, doann gayi ahsi bir gc m ya da sadece doann ta kendisi mi? te bu ok byk fark yaratr. Dorusu, 'lann" dediimizde tam anlamyla ne demek istediimizi bilmedike, O'nun hakknda yaplan baka bir aklamay gerekten anlayamayz.

Fakat Tanr'yla ne kastettiimizi belirlemek genel olarak bile olsa ne kadar kolaydr? Tanmlamamz belirginletike Tanr daha m gerek olur, yoksa daha da m gizemli bir hal alr? Birazdan Tann il-a etme tekniiyle donanml metafzik mhendislerimizin yardmlaryla bunu reneceiz.

Tanr'nz ina edin "Tanr" dediinizde siz ne kastediyorsunuz? Aada,

kutsal olduunu iddia eden herhangi bir varln sahip olabilecei sekiz vasf/zellik sralanmtr. Yapmanz gereken, sizin Tanr'nzn hangilerine sahip olduunu semek.

Eer Tanr'ya inanyorsanz, o zaman bu kulsal varln sahip olduunu dndnz vasflan semeye almalsnz. nanmyorsanz, o zaman sizin inanmadnz fakat ou inanl insann inand varln vasflarn sein.


Bu liste, Semavi dinlerdeki kutsal varlklarn zelliklerinden oluuyor. Eer Tann'nz bunlardan ok uzaktaysa veya Tann'nn bu zelliklerden hibirine sahip olamayacan dnyorsanz, o zaman bu uygulamay bu dinlerden birine mensup birisinin inanaca vasflan seerek yapmay deneyebilirsiniz.

ok ya da az, istediiniz sayda vasf seebilirsiniz.

o Kadiri mutlak: Her eye gc yeten

o 2 Kerimi mutlak: Her eyi seven

o 3 Alimi mutlak: Her eyi bilen

o 4 Yaratc

o 5 Var olan her eyi Koruyan (eer Tanr yok olsayd , di-er her ey de yok olurdu) (Samed)

o 6 Tamamen zgr

o 7 Sonsuza kadar Varolan (Baki)

o 8 Kiisel bir Tanr (kiinin ahsi bir i l iki yaayabilecei bir varlk)


Tanr'nz nasl ekillendi? Kutsal varlnz analiz etmek iin aadakileri yapma

nz gerekiyor:

1 Yan sayfada, Tarir'n za atfettiiniz vasflarn say larn n bulunduu her kutuyu karalayn . (Kutu i l la dzgn bir ekil olmayabilir. Mesela, 1 . Kutu L eklindedir.)

2 Eer sizin iin bylesi geerliyse, "1 -7 aras herhangi iki tane" veya "iki ya da daha az vasf" kutularn da karalayn.

3 A-H aras ndaki harflerden herhangi birinin solundaki alan imdi tamamen karalanmsa, harfin sa ndaki Uyar ! stunundaki kutuyu iaretleyin. rnek olarak, eer 1 , 2 ve 3 numaral kutular karalad ysanz, o zaman B'nin solundaki izgi tamamen karalanm olacak, dolaysyla B'nin yan ndaki Uyar ! stununu iaretlemeniz gerekecek. Teknik zorluk stunundaki aklama, ilerideki analiz blmnde daha detayl aklanacaktr.

4 Uyar ! Kolonunun altndaki "Toplam uyarlar" kutusuna o stundaki toplam iaret saysn yazn.


Uyar !

1 4 A 2 3 B

6 c 1 D

5 E

7 F

8 1 1 -7 aras herhangi iki tane G 2 ya da daha az vasf H

Toplam uyarlar

Teknik zorluk

Neden bu evren?

Aclar sorunu

Fazla sevme sorunu

imkansz yapmak

Gereksiz/Fazladan koruyucu

Snrsz sorun

Fazla kiisel de deilmi demek ki!

Bo laf

Sizin kutsal varlk tasanmmz metafizik mhendislerimizin ortaya koyduklar k.riterlere gre test edildi. Mhendislerimizin tam raporlar ilerideki sayfalarda yer alacak fakat nce saptadklar ana balklar . . .

O Uyar Tebrikler! Metafizik mhendislerimizin sizin Tanr 'n z yaratmamak iin hibir mantksal sebebi yok. Geri bu, gerekten yarat ld anlamna da gelmiyor.

1 -2 Uyar Sizin Tanr 'nz bizim evrenimizde yaratmak zor olabil ir, fakat kutsal varl k kavramnzdaki bi rka prz dzeltebi lmeyi baarrsan z mmkn olabi lecektir.

3-4 Uyar Tanr 'nz yaratmann nnde metafizik mhendislerinin stesinden gelemeyecei ok byk mantksal zorluklar var. in dorusu, onlar kimsenin bu Tanr'y yaratamayacan dnyorlar.

5+ Uyar Sizin Tanr projeniz tam bir mantksal karmaa. Belki mistisizmle i lgi lenmeyi dnmelisiniz.

DndCnC Sandn eyi Gereklen Dnyor musun? 63

Genel analiz Bu dnce deneyi Tann kavramnzla ilgili iki soruyu

cevaplandrmak zere tasarlanmtr.

1 Tanr kavram kendi iinde tutarl md r? 2 Tanr kavram yaadmz evrenle uyumlu mudur?

lk soru, kavramn anlaml olup olmadn sorar. Mesela, drt kenarl bir gen kendi iinde tutarl olmayan bir kavramdr. zira tanmndan da anlalaca gibi gen sadece kenarldr. Drt kenarl bir gen, aslnda drt kenarl bir kenarl ekildir. yani tamamen bir terimler elikisidir. Bu manada, kavram kendi iinde tutarl deildir.

Eer bir kavram kendi iinde tutarlysa, bu ille de onun gerekten var olan bir eye delalet ettii anlamna gelmez. Mesela 200 metre boyunda, sv elik iinde yaayan bir canavar fikri tutarsz deildir. Fakat bylesi bir yaratk dnyamzda yoktur. Dolaysyla ikinci soru, Tann kavrarnnzn bizim anladmz ekliyle evrenle uyumlu olup olmadn aratnr.

Bu iki sorunun cevab Tann kavrarnnzn inandncln belirlemeye yarar. Bu, Tann'nn var olduu ya da olmadn gstermeyi amalayan bir aba deildir. Daha ok sizin Tann fikrinizin anlaml olup olmadn grmeyi amalayan bir baktr.

Ne kadar ok uyan iaretlediyseniz, Tann fikrinizle kavramsal tutarllk arasnda o kadar ok zihinsel engel bulunuyor dernektir. Tabii bu sorunlar herhangi bir ekilde arlkl deildir. Tek bir belirgin elikiye sahip bir Tann kavram, birok zorlayc soru sordurtan bir kavramdan daha problemlidir.

Fakat bi. engeller tam olarak ne? Puan tablosundaki uyanlann iaret ettii her teknik zorlua bir isim koyduk. imdi, detayl analiz ksmnda bunlann ne olduunu aklarnalan iin topu metafizik mhendislerimize atyoruz.


Metafizik Mhendislerinin Raporu Metafizik mhendislerimiz, farkl Tanr kavramlarnn ne

kadar makul olduklarn snamak iin yeni bir sanal ortam kurdular. Her teknik zorluk, belirli vasf kombinasyonlaryla Tann'lar ekillendirmeye altklarnda karlatklar bir sorunu ifade etmekte.

Metafizik mhendislerinin sunduu sorunlar iki ey ortaya karr. Bazen bariz gzken sorunlar zmedeki becerisizliklerini (bilgi ya da anlay eksiklikleri) yanstabilirken, bazen de daha derin, hibir ileri seviyedeki anlayn zemeyecei kadar temel sorunlar olabilir bunlar. Hangi sorunun hangi kategoriye girdiine karar vermek size dyor.

A. Neden bu evren ? Her eye gc yeten, her eyi yapabilen (kadiri mutlak) .

her eyi seven (kerimi mutlak) . her eyi bilen ve yaayan her eyin yaradan bir Tanr'y ekillendirirken bir sorunla karlatk. Eer her eyi bilen bir Tanr evreni yarattysa, dnyadaki tm aclarn olacan biliyor olmalyd. Buna ramen Tanr evreni olduu gibi yaratt. Evrenin daha iyi bir versiyonunu yaratmad ya da en basitinden evreni hi yaratmamay semedi. Peki neden?

Tanr'nn meydana gelecek btn aclardan haberdar olmamas mmkn olabilir. Fakat bu , Tanr'nn her eyi bilen zelliini ortadan kaldrr. Tanr'nn acya kaytsz olmas mmkn olabilir, fakat bu da onun her eyi seven zelliini kaybettirir. Tanr bundan daha iyi bir dnya yaratamam olabilir. Fakat bu, Tanr'nn gcnn her eye yetmedii gibi grnebilir. Bu sorunu zebilmemizin tek yolu , Tanr'nn yalnzca mmkn olan yapabilecei ve bu dnyann gerekten yaratlabilecek dnyalarn en iyisi olduu sonucuna varmaktr. Bu zm ekillendirmek bizce zor, nk daha iyi bir dnyay gayet kolayca yaratabileceimizi dnrz. Mesela, insan beyinlerini duygusal adan daha dayankl yapabilirdik ve bylece psikopatoloji vakalarn azaltm olurduk. Bylece bizim dnya modelimizde sadist cinayetlerin says hzla derdi. Fakat biz acaba gerekten bir ekilde yanlyor muyuz?

Dndn Sandn eyt Gerekten Dnyor musun? 65

Teodiseler, yani Ktlk Sorunsal olarak bilenen bu zorluu zme urandaki gelimi bir metafzik mhendislik alan zerinde almaya devam ediyoruz.

B. Aclar sorunu Her eye gc yeten, her eyi yapabilen, her eyi seven.

her eyi bilen bir Tann'y bizimkine benzer bir evrende ekillendirmenin olduka zor olduunu grdk. Buradaki sorun da yukardakine benzer, fakat Tann'nn dnyay gerekten yarattn varsaymamz gerektirmez.

Eer Tann yaratmamsa bile evrenimizde olduka fazla ac bulunur, bunlarn ou da ya tamamen gereksiz ya da pek vahim deildir. Bunlarn bir ksm insan eylemlerinin, dolaysyla da insann zgr iradesinin kanlmaz sonucu olarak grlebilse de ou deildir. Btn veba, sel ve ktlklar insan eylemlerinin sonucu deildir. Bu kadar acnn varln insann zgr iradesine balamak kabul edilmesi zor bir ey, zira Tann'nn gc her eye yetiyorsa kesinlikle dier insanlara zarar verme veya dier insanlar tarafndan zarar grme kapasitemizi snrlandnrd. (Neticede yapabildiklerimiz zerinde baka birok snr vardr.)

O halde neden btn bu aclar var? Eer Tann bunu engelleyemiyorsa, her eye gc yetmiyormu gibi grnr. Veya Tann bunu durdurmak istemiyorsa, her eyi sevmiyormu gibi grnr. Eer Tann bunlardan haberdar deilse, her eyi bildiini: nasl syleyebiliriz?

C. Fazla sevme sorunu Her eye gc yeten, her eyi yapabilen, her eyi seven

ve tamamen zgr bir Tann ekillendirirken baka bir zorlukla karlatk. Eer Tann tamamen zgrse istediini seebilir. Hibir ey de bunu engelleyemez, nk O'nun her eye gc yeter. Fakat ayn zamanda bu Tann da her eyi sever. Bize yle geliyor ki, byle bir Tann sevgisiz bir ey yapmay semeyecektir. Bunun sebebi sadece Tann'nn byle eyleri yapmamay semesinden deil, ayn zamanda Tann'nn her eyi seven doas gerei yapabileceklerinin s-


nrl olmasndan gelir. Baka bir deyile, Tann'nn sevgisiz bir eyi yapma zgrl ve/veya gc yoktur.

Buna verilebilecek bir cevap, Tann'nn her eyi ille de sevmesi gerekmedii, fakat hibir zaman sevgisiz bir ey yapmay semedii iin her eyi sevdiidir. Ancak, eer bu doruysa, o zaman her eyi sevmenin neden Tann'nn olmazsa olmaz bir zellii olduunu gremeyiz.

Bu konu bizce "Tann tamamen zgr bir faildir" anlaymzda bir soruna sebep olur. Belki bu zellikteki bir Tann"y yaratmay, Tann kelimenin tam anlamyla herhangi bir eyi yapmay seemedii iin zor buluruz.

D. mkansz yapmak Her eye gc yeten bir Tann'y, bunun ne anlama gel

diini aklamadan ekillendiremeyiz. lk modelimizde, Tann'dan 2 ile 2'nin toplamn 5 (say

lar bilinen anlamlarn tamakta) yapmas istendi. Tann bunu yapamad ve model kt. Hibir varlk mantksal olarak imkansz olan gerekletiremezmi gibi geltr. 2 ile 2'nin toplamn 5 yapmak insann mizah gcnn tesinde olmakla kalmyor; bylesi bir ey terimsel bir eliki ayn zamanda.

O yzden, "her eye gc yeten" ile en fazla, Tann'nn mantksal olarak mmkn olan herhangi bir eyi yapabileceini anlamamz gerektii sonucuna vardk. Fakat Tann'run yapabildiklerinde mantksal snrlar olduunu kabul edersek Tann'ya atfettiimiz baz zellikler mantksal elikiler ortaya kardnda bu zelliklerden vazgememiz gerektii olasln akta brakm oluruz. Bu da aklcln Tann zerinde snrlandrc bir etkisi olduunu kabul etmek anlamna gelir_ (Bununla birlikte, "snrlayclk" szcnn bu balamda tad anlam tartmaya ak bir noktadr.)

E. Gereksiz koruyucu Evrenimizin gerekte nasl bir yer olduunu dnd

mzde, var olan her eyin koruyucusu olan bir Tann'y ekillendirmenin zor olduunu grdk. Her eyin koruyu-


cusu olmas Tanr yok olduunda evrenin de yok olaca anlamna gelir. Fakat modellerimizi zorlayan fzik kurallarna baklrsa, evrenin var olmaya devam etmesi iin kendisinin dnda, kutsal ya da dnyevi bir eye ihtiyac yokmu gibi grnr. O halde, gerekte sahip olduumuz evrenin iinde evrenin devam iin gerekli olan bir Tann'y nereye yerletireceimizi bulamadk.

Kutsal bir koruyucunun aslnda gerekli olduu her zaman ileri srlmtr, tpk fzik yasalarn korumak iin bir yasa koyucu veya bir yasa uygulatcya ihtiya olduu gibi. Fakat bu, fzik yasalarnn doasnn yanl anlalmasndan kaynaklanr gibidir. Hukuki manadaki kanunlar kanun koyucu ve kanun uygulatclara ihtiya duyar. Oysa fizik kurallar sadece gerekliin doasnn aklamalardr. O yzden, fizik.kurallarnn korunmas iin bir kanun koyucunun gerekli olduu fikri hukuki ve bilimsel manadaki kanunlar birbirine kartrmak olarak grnr.

F. Sm/fsz sorun Snrsz bir Tann'y, bunun ne anlama geldii tam olarak

aydnlatmadan, ekillendirmenin zor olduunu grdk . Bu, Tann'nn tm yer /uzam ve zaman boyunca var olduu anlamna m gelir? Halbuki en don fzik bilgilerimize gre yer/uzam ve zaman yalnzca tek bir evrenin snrlan iinde var olur. O halde btn zaman ve yerde/uzamda var olan bir Tanr kavram, Tann'nn varln bir evrenle snrlarm gibi grnr.

Bu, Tann'nn yer /uzam ve zamann "dnda" da var olduu anlamna gelebilir. Fakat bu balamda "ebediyen" kavramnn ne olduunu anlamann zorluunu gryoruz. "Ebediyen" kavramnn anlaml olmas iin bir ekilde bir zaman kavramna ihtiya duymaz myz?

G. Fazla kiisel de deilmi demek kil Bir insann Semavi dinlerdeki Tann'nn zelliklerinin o

una sahip bir Tann'yla nasl kiisel bir iliki kurabileceini anlamada zorluk ekiyoruz.


Kiisel ilikiler birok ey gerektirir. Birincisi ilikideki kiiler arasnda yeterli miktarda benzerlik olmaldr. Aynca her iki varlk da birer insan veya en azndan ileri seviyedeki primatlar gibi insanms olmaldr. Buradaki sorun, evrenimizde aralarnda byk farkllklar olan varlklar arasnda gerek kiisel ilikiler olmamasndan kaynaklanr. Ve her eye gc yeten, her eyi seven, her eyi bilen, her eyin yaratan, koruyucusu ve snrsz olan bir Tanr insanlardan inanlmaz bir ekilde farkldr.

nsanlar baka insanlara kar besledikleri duygular gibi baka eylere de baz duygular besleyebilirler. Mesela bir yer veya nesneye sevgi veya efkat beslemek ok rastlanlan bir durumdur. Fakat bu onlarla kiisel bir iliki yaamakla ayn ey deildir. Benzer bir ekilde insanlarn hayvanlarla, mesela bir kediyle ilikileri olabilir. Fakat insanlarn hayvanlarla iliki kurmas ile hayvanlarn insanlarla iliki kurmas arasndaki byk fark bunu kiisel bir ilikiden uzak bir hale getirir. Byle bir iliki, Tanr'yla aramzda bir iliki olabileceini ne srenlerin dndkleri eye mi benzer?

H. Bo laf Tanr kavramnda karlalabilecek potansiyel eliki

lerden, O'na sadece birka vasf atiederek kurtulabilirsiniz. Fakat bu sefer de baka bir sorunla karlarsnz. Ortaya kan bu kavram Tanr'y anlatma ynnden ok s deil midir? Mesela, Tanr'nn hem her eye gcnn yetmesi hem de her eyi bilmemesi mmkn mdr? Bilmemek onun gcne bir snr getirmi olmaz m? Ya da evreni koruyan, fakat onu yaratmam bir Tanr? Ne kadar garip bir kutsal varlk olurdu deil mi?

Bu minimal Tanrlardan bazlarn ekillendirebiliyoruz fakat yaptklarmzn Tanr olarak dndmz varlklara pek benzeyeceklerini sanmyoruz. Bu, yar arabas reticilerinden bir bisiklet retmelerini istemek, srclerinin de 24 saat sren Le Mans yarn o bisikletle yararak kazanmalarn beklemek gibidir.

Dndn Sandn eyi Gerekten Dn.yor musun? 69

Son dnceler Tann'y "ekillendinne" giriimimizi biraz kaba bulabilir

siniz. Tann'nn "insann kavraynn tesinde" olarak tanmlandn unuttuumuzu mu sandnz? Hibir ekilde unutmadk. nsanlann bunu sylediklerini biliyoruz. Fakat hemen ardndan, nceden esrarengiz olan bu kutsal varla olduka belirgin nitelikler atfediyorlar.

Ayn zamanda hem "Cennet pastasna" sahip olup hem de onu yiyemezsiniz. Tann'nn insan diliyle betimlenemeyeceine inanyorsanz, ondan hi bahsetmeyin. Veya bahsedecek olursanz mecazlardan teye gidemediinizi anlayn ve bunlann ne anlama geldiini biliyormu gibi yapma tuzana dmeyin. Bu, sandnzdan daha zor bir eydir. Tann'y sevme nedenlerinden biri Tann'nn her eyi sevmesidir. Fakat bunun ne anlama geldiini gerekten bilmediimizi dnyorsanz, Tann'nn sevginizi neden hak ettiini veya ilahi sevgiyi neden sevginin insanlardaki karl gibi dnmeniz gerektii anlalr olmayacaktr.

Fakat Tann betimlemelerinin belirsiz mecazlardan daha iyi olabileceini dnyorsanz ortaya kan kavramsal zorluklan ciddiye almalsnz. Sorun, birok insann iki seenek arasnda gidip gelmesinden, yani sadece allm, gizemli olmayan Tann kavraylannda bir sorunla karlatklan zaman areyi gizemli Tann'ya bavurmada bulmalanndan kaynaklanr.

5

SAVA MEY DANI : TANRI

Tanr 'nn insana en byk hediyesi akldr. Sofokles

On dokuzuncu yzylda yaam Danimarkal filozof Soren Kierkegaard, Korku ve Titreme adl kitabnda inancn doasn inceler. Kierkegaard'n bulduu ey kiliselerde sklkla vaaz edilen "huzurlu" inan fikrinden ok farkldr; kitabn rahatsz edici ismi de oradan gelir zaten. Kierkegaard iin inan hem aklc yollarla desteklenmedii hem de genellikle bizi akln da tesine geip sama ve elikili eyleri kucaklamamz gerektirdii iin beraberinde deheti getirir.

Fakat ou insan ifn inanlarnn absrd ve elikili olarak tanmlanmas hakaret saylr. Bunun iin de Tann'ya inansn ya da inanmasn biroumuz din hakkndaki inancmzn makul ve tutarl olduunu dnmek ister. Fakat hakikaten yle mi? "Sava Meydan: Tann" bu sorunun cevabn renmenize yardmc olacak.

Sava meydamnda maceraya atl Dine ilikin inanlarnz entelektel sava meydanmz

yara almadan geebilecek mi? Bu aktivitede Tann ve dine ilikin on sekiz ifadeye yant vermeniz istenecek. Her birine Doru veya Yanl cevabn vermeniz gerekiyor. ( 1 . Soru

72 Jultan Bagglnl - Jeremy Stangroom

hari; buna "bilmiyorum" cevabn da verebilirsiniz.) Size ok kstl bir seenek sunulduunu ve iki seenein de inancnz hibir ekilde btnyle karlayamadn dnebilirsiniz. Fakat her zaman cevap vermeniz gerekli. Kendi inancnz verilen ifadeye yakn olsa bile ifadenin doru olduuna katlmyorsanz onu yanl olarak iaretlemelisiniz. Tablodaki kutulann bazlarnn taral alnas aklnz kartrmasn; bunlar ilerideki analiz blmne yardmc olmak iindir ve cevaplarn doru ya da yanl olduunu gstermez.

Aktivitenin amac, verdiiniz cevaplar doru ya da yanl olarak yarglamak deil. Sava meydanmz oluturan ey, rasyonel tutarllktr. Yani meydan vurulmadan gemek iin rasyonel bir tutarllkla yant vermeniz gerekiyor; dolaysyla birbiriyle elien cevaplardan kann. Rasyonel bir tutarlk iinde yant verirseniz ama bu yanl garip veya naho anlamlar ierirse, ("bir kurunu srmak" gibi) birok insann naho bulaca ve byk bir sorun olarak grecei bir eyi kabullenmek zorunda kalacaksnz.

Tabii Kierkegaard gibi dnrlere katlp dinsel inanlarn rasyonel bir tutarllk iinde olmas gerekmediine inanabilirsiniz. Bu gre katlmanzn gerekip gerekmedii bu testin snrlarn aan bir konu. Testin amac, inancnzn sadece ne derecede rasyonel tutarla sahip olduunu grmektir. iyi ya da kt olduunu sylemek deil.

yi anslar!

1 Tanr vardr.

2 Tanr mantksal bir olaslktr. (Yani Tanr fikrinde kendisiyle elien hibir ey yoktur.)

Doru Yanl Bilmi-yorum


3 Eer Tanr yoksa, o halde ahlakn hibir dayana yoktur.

4 Tanr olarak adlandr lmas doru olan her varl k her eyi yapabilmede zgr olmaldr.

5 Tanr olarak adlandr lmas doru olan her varl k dnyadaki aclarn mmkn olan en az seviyede olmasn istemelidir.

6 Tanr olarak adlandrlmas doru olan her varlk her eyi yapabilecek gte olmaldr.

7 Evrim teorisi baz detaylaryla yanl olabilir, fakat esasen dorudur.

8 Bir insann d dnya hakkndaki inancn salam bir iel kanya dayand rmas , bu kann n doruluunun hibir dsal kant olmasa bile hakl karlabilir.

9 Tanr olarak adlandrlmas doru olan her varl n bilinebilecek her eyi bilmesi gerekir.

1 O Masum insanlara ikence etmek ahlaken yanltr.

Doru Yanl

74 Jullan Baggtnt - Jeremy Stangroom

Doru Yanl Bilml-yorum

1 1 Eer senelerce denenmesine ramen Loch Ness Canavarnn var olduuna dair hibir gl kant veya argman sunulamamsa, byle bir canavarn var olmadna inanmak mantkldr.

1 2 Korkun ve ac veren hastalklardan len insanlar yce bir amatan dolay bu ekilde lmek zorunda kal rlar.

1 3 Eer Tanr varsa, u anda gnah saylan her eyi ahlaken kabul edilebilir ve u anda ahlaken kabul edilebilir saylan her eyi gnah yapabilir.

1 4 Var olduuna dair kesin v e geri alnamayacak bir kant olmadan Tanr'ya inanmak budalacadr.

1 5 Tanr 'nn var olmadn gsteren hibir zorlayc argman veya kant olmadka ateizm de bir inantr, rasyonellik deil.

lkemizdeki Van Gl canavar gibi, skoya'da Loch Ness Glnde yaad ve grld iddia edilen, dnyadaki en eski ve en mehur gl canavar . Halk arasnda ksaca Nessie de denir.

1 6

1 7

1 8

DOOndn Sandn eyi Gerekten Dnyor musun? 75

Doru Yanl Bllml yorum

Tecavzc seri katil Peter Sutcliffe'in*, Tanr 'n n kendisinden fahieleri tecavz edip ldrmesini istedii eklinde salam bir isel kans vard . Dolaysyla, bu eylemleri hayata geirirken Tanr'nn isteini yerine getirdiine inanmakta haklyd .

Tanr varsa kare eklinde daireler yaratp 1 ile 1 'in toplamn 72 yapabilir.

Tanr'nn var olduunu syleyen hibir dsal kant yoksa bile, bir insann Tanr'nn var olduuna dair salam bir isel kans varsa Tanr'ya inanmas hakl grlebilir.

1 975 - 80 yllar arasnda ngiltere'nin kuzeyinde on kadnn katlinden hkrr giyen mehur bir seri katil. Vorkshire Ripper olarak da biliniyor.

76 Jullan Baggtnt - Jeremy Stangroom

Puanlama Bu oyunun puanlandrmas dierlerine gre size daha

karmak grnebilir ama hi de sandnz kadar yldrc deil!

Cevap tablonuzda yer alan taral kutulardaki cevaplan bir kenara brakabilirsiniz. Dier cevaplarnz iin yandaki emada her birine denk gelen kutuyu bulun.

Sonra:

1 Puanlama tablosunda vermi olduunuz cevaplara denk gelen btn kutular tarayn. Diyelim 1 4. ifadeye doru dediniz, o halde tm kutuyu taramal snz. Dikkat ederseniz bu kutu ince bir dikdrtgenle birletirilen iki blmden olumakta. Fakat aradaki dikdrtgeni taramayn, zira bu sadece tabloyu okumay zorlat racaktr.

2 imdi oklardan birinin tamamen taranm kutulardan geip gemediine bakn. Mesela, ilk oku ele al n. 3. ifadeye doru, 1 3. ifadeye yanl dediyseniz sabet 6'ya maruz kaldnz demektir. Yanna bir iaret koyun. Yanl anlamayn, bu yaln zca bir isabet say l yor, alt tane dei l . Bu say , bunun neden bir isabet olduunu anlatan analiz maddesini gsteriyor.

3 deiik durumda, isabete mi maruz kaldnz , yoksa bir kurunu mu srdnz beli rlemek iin bir eitlii bozma sorusunu cevaplamanz gerekebilir. Bunlar aada belirtiliyor.

4 Maruz kaldnz isabetleri ve srdnz kurunlar belirledikten sonra puan hanenize her kurun iin 1 , her isabet iin 3 puan ekleyin.

5 Puann zn ne anlama geldiine bakn.

! - !

I iTI ! 2

;;

a::::

; i;J2

Dooru

i

_Y

7_

: isabet 12

1 '" 1

f: rJb 5]

rJb 1F

: ::::-: :

:::. Eitlii

Kurun 6

bozma

. oyunu

C isabet 7

isabet 8

f====== :::::::;;;;;;:=::::::::::

isab11

Kurun 8

Kurun 9

t::::=

:::t--

1t--

:_:_:_:_:_:1:t::::_:_:_:_:_:_:_:_:_:::::-:

:

;.., isabet 13

-:-

-t-

-tt-

-rr

-

-_!

==

=-

--

--

--

-==

=: isabet 15

..; .:fil;+-

t---1

1t--

--

--

--

-l:ce;

--

--

--

--

-

sabe t 1

o

isabet 14

Eitlii

Kurun 3

8 bozma

. oyunu

A

isabet 1

!WYH'\.!

....

fUuJu

101

)o sabet 16

i l"og

u 111

>

Kurun 10

::: H :

looru 1

s I

: t;7

*

Yalnzca 4, 6 ya da 9

. sorulardan biri veya daha fazlasna "doru" demi iseniz.

o ::o .,,, C:

: c.

C: :: C: c. : o n ; : o C: .,,, C: : C: '< o ., 3 c: "' c: : ->l .... ....


O puan Tebrikler! Bu testi yapp sava alanndan yara almadan kurtulan yzde 1 O'luk bir azn l n iindesiniz. Adeta bir tutarl l k abidesisiniz.

1 -3 puan Geni apl ve duruma hakim bir zihne sahip olma iddianz kaybetmeden, yine de insan gzkebilecek kadar mantkszs nz.

4-5 puan Ortalamadan daha tutarl s n z, fakat rasyonel bir bak as ndan bi raz kusurlu gzkyorsunuz.

6-1 0 puan Tanr ve dine ilikin fikirleriniz bize gre yeterli akl k ve tutarl l kta dei l , fakat bunu dzeltebilecek birine benziyorsunuz.

1 1 + puan Bu konuyu hi enine boyuna dnmediniz, deil mi?

Eitlii bozma oyun/an Eitl ii bozma oyunu A Bir insann d dnya hakkndaki inancn salam bir

isel kanya dayandrmasn, kannn doruluu veya yanllna ilikin dsal kanta veya kant yokluuna balonakszn hakl karlabilir bulmuyorsunuz. Fakat bilim adamlarnn byk ounluu evrim teorisinin kantlarnn teorinin doru olduuna iaret ettiini ve teoriyi rten hibir kant olmadn dnseler de siz teoriyi reddettiniz. Tabii birok yaradl, evrim davasnn hibir ekilde nihai olmadn ne srer. Fakat bunu yaparken de kabul edilmi bilimsel zemine kar gelirler. yleyse bir seim yapmanz gerekiyor: (a) kurunu snp, bilim adamlarnn sylediklerine ramen evrim teorisinin doru olmadna dair bir kantn olduunu syleyin: ya da (b) isabet alp, bu konunun inancnzn eliki iinde olduu bir alan olduunu

Documents

Dusundugunu Sandigin Seyi Gercekten Dusunuyor musun