Cynghoriaeth Dylan Bryn Roberts Consultancy

Cynllunio Ieithyddol – Language Planning Dylanbryn@yahoo.co.uk

1

 

AAtt ssyyllww:: CCyyffeeiilllliioonn YYssggoolliioonn DDaallggyyllcchh YY GGaaddeerr

11 MMeehheeffiinn 22001100

AAnnnnwwyyll ggyyffaaiillll,,

AAdd--ddrreeffnnuu YYssggoolliioonn DDaallggyyllcchh YY GGaaddeerr:: YYmmggyynngghhoorriiaadd CCyyhhooeedddduuss -- AAsseessiiaadd EEffffaaiitthh CCyymmuunneeddooll aacc EEccoonnoommaaiidddd

FFeell rrhhaann oo’’rr bbrroosseess aadd--ddrreeffnnuu yyssggoolliioonn rryyddyymm yynn ccyynnnnaall yyrr yymmggyynngghhoorriiaadd ccyyhhooeedddduuss uucchhoodd aarr yy 1100 mmooddeell aadd--ddrreeffnnuu aarrffaaeetthheeddiigg ((AAttooddiiaadd AA)) yy ccyyttuunnwwyydd aarrnnyynntt aarr rraann AAddrraann AAddddyyssgg CCyynnggoorr GGwwyynneedddd..

DDyymmaa wwaahhooddddiiaadd ii cchhii ggyyffrraannnnuu ii’’rr aarroollwwgg bbaarrnn aamm eeffffaaiitthh aadd--ddrreeffnnuu yyssggoolliioonn yynn nnaallggyyllcchh YY GGaaddeerr ttrrwwyy ggwwbbllhhaauu aa ddyycchhwweellyydd yyrr hhoolliiaadduurr ssyydddd yynngghhllwwmm eerrbbyynn ddyydddd GGwweenneerr 2255aaiinn MMeehheeffiinn,, ooss ggwweellwwcchh yynn ddddaa.. GGaallllwwcchh ddddyycchhwweellyydd yyrr hhoolliiaadduurr ttrrwwyy nnaaiillll aaii::

•• ee--bboosstt aatt DDyyllaannbbrryynn@@yyaahhoooo..ccoo..uukk •• ttrrwwyy ppoosstt mmeewwnn aammlleenn AA$$ ggyyddaa ssttaammpp aarrnnoo ii 22 TTaaii GGwweellffoorr,, YY FFeelliinnhheellii,, GGwwyynneedddd,,

LLLL5566 44TTQQ,, nneeuu •• eeffaallllaaii yy bbyyddddwwcchh yynn ddyymmuunnoo ggaaddaaeell yyrr hhoolliiaadduurr yynn yyrr yyssggooll ffyydddd yynn eeuu ddyycchhwweellyydd ii nnii

aarr ddddiiwweedddd yy ccyyffnnoodd yymmggyynngghhoorrii.. MMaaee ccooppii oo’’rr hhoolliiaadduurr aa ggwwyybbooddaaeetthh bbeellllaacchh hheeffyydd aarr ggaaeell aarr ssaaffllee ggwwee CCyynnggoorr GGwwyynneedddd::-- wwwwww..ggwwyynneedddd..ggoovv..uukk AArr ddddiiwweedddd yyrr yymmggyynngghhoorriiaadd ccyyhhooeedddduuss ppaarraattooiirr AAddrrooddddiiaadd EEffffaaiitthh CCyymmuunneeddooll aacc EEccoonnoommaaiidddd.. CCyyffllwwyynniirr yyrr AAddrrooddddiiaadd aatt ssyyllww CCyynnggoorr GGwwyynneedddd ddeecchhrraauu mmiiss GGoorrffffeennnnaaff aa’’ii cchhyyllcchhrreeddeegg wweeddii hhyynnnnyy yymmhhlliitthh aaeellooddaauu PPaanneell DDaallggyyllcchh YY GGaaddeerr ssyy’’nn ccyynnnnwwyyss CCaaddeeiirryyddddiioonn aa RRhhiieennii LLllyywwooddrraaeetthhwwyyrr yy 1100 yyssggooll aa’’cchh CCyynngghhoorrwwyyrr SSiirrooll lllleeooll.. GGaann oobbeeiitthhiioo yy bbyyddddwwcchh yynn mmaanntteeiissiioo aarr yy ccyyffllee ii ffyynneeggii bbaarrnn.. YYnn ggyywwiirr,,

DDyyllaann BBrryynn RRoobbeerrttss DDyyllaann BBrryynn RRoobbeerrttss CCyynngghhoorriiaaeetthh CCyynnlllluunniioo IIeeiitthhyyddddooll 07989 393 445 Amg. Atodiad A

1

 

HHOOLLIIAADDUURR AASSEESSIIAADD EEFFFFAAIITTHH CCYYMMUUNNEEDDOOLL YYSSGGOOLLIIOONN CCYYNNRRAADDDD DDAALLGGYYLLCCHH YY GGAADDEERR

NNooddeerr:: II’’ww ggwwbbllhhaauu ggaann uunniiggoolliioonn,, tteeuulluuooeedddd,, ggrrwwppiiaauu aa sseeffyyddlliiaaddaauu ddaallggyyllcchh YY GGaaddeerr.. DDyylliidd aatteebb PPOOBB ccwweessttiiwwnn,, ooss ggwweellwwcchh yynn ddddaa.. AAmm ffwwyy oo ffaannyylliioonn aamm aadd--ddrreeffnnuu yyssggoolliioonn ccyynnrraadddd yy ssiirr eewwcchh ii ssaaffllee ggwwee CCyynnggoorr GGwwyynneedddd :: hhttttpp::////wwwwww..ggwwyynneedddd..ggoovv..uukk

MMaaee aannggeenn ddaarrlllleenn AATTOODDIIAADD AA ssyy’’nn rrhheessttrr 1100 mmooddeell aadd--ddrreeffnnuu aaddddyyssgg YY GGaaddeerr CCYYNN ccwwbbllhhaauu’’rr hhoolliiaadduurr hhwwnn,, ooss ggwweellwwcchh yynn ddddaa..

CC11:: GGwwyybbooddaaeetthh CCyyffffrreeddiinnooll  

11..11 FFyy eennww ii ((aacc ooss yynn bbeerrtthhnnaassooll,, yy ccoorrffff rrwwyy’’nn eeii ggyynnrryycchhiioollii))::

 

11..22 CCyyffllwwyynniirr ffyy ssyyllwwaaddaauu ffeell::

AAeelloodd oo’’rr ggyymmuunneedd RRhhiiaanntt LLllyywwooddrraaeetthhwwrr YYssggooll GGwweeiitthhiiwwrr ccyyffllooggeeddiigg CCyynngghhoorryydddd lllleeooll AArraallll ((nnooddwwcchh))

 

11..33 EEnnww’’rr yyssggooll mmaaee ffyy ssyyllwwaaddaauu yynn ccyyffeeiirriioo aattii yyww::

11..44 NNooddwwcchh ppaa ffooddeell ((nneeuu ffooddeellaauu)) aadd--ddrreeffnnuu aaddddyyssgg yyddyycchh cchhii yynn eeii ggeeffnnooggii..

11..55 NNooddwwcchh aarr ppaa ffooddeell nneeuu ffooddeellaauu aadd--ddrreeffnnuu aaddddyyssgg mmaaee eeiicchh ssyyllwwaaddaauu yynn sseeiilliieeddiigg aarrnnyynntt.. ((WWeellee AAttooddiiaadd AA))::

2

 

CC22:: CCyymmuunneedd –– IIaaiitthh aa BByywwyydd ccyymmddeeiitthhaassooll yyrr YYssggooll

22..11 YYddyy’’rr YYssggooll yynn yymmwwnneeuudd yynn rrhheeoollaaiidddd ââ’’rr ccaannllyynnooll??

22..11..11.. CCyyllcchhooeedddd MMeeiitthhrriinn//TTii aa FFii ((MMYYMM// PPPPAA)) YYddyyww NNaacc yyddyyww

22..11..22.. EEiisstteeddddffooddaauu ((LLlleeooll// SSiirrooll// CCeenneeddllaaeetthhooll)) YYddyyww NNaacc yyddyyww

22..11..33.. AAddrraannnnaauu yyrr UUrrdddd YYddyyww NNaacc yyddyyww

22..11..44.. YYmmwweelliiaaddaauu ââ GGllaann LLllyynn// LLllaannggrraannnnoogg// CCaaeerrddyydddd YYddyyww NNaacc yyddyyww

22..11..55.. GGwweeiitthhggaarreeddddaauu’’rr eerraaiillll ((cchhwwaarraaeeoonn,, ccllyybbiiaauu)) YYddyyww NNaacc yyddyyww

22..22 PPaa eeffffaaiitthh ggaaiiffff aadd--ddrreeffnnuu’’rr yyssggooll aarr ddddeeffnnyydddd aa ssggiilliiaauu iiaaiitthh CCyymmrraaeegg ddiissggyybblliioonn??

22..33 PPaa eeffffeeiitthhiiaauu ggaaiiffff aadd--ddrreeffnnuu yyssggoolliioonn aarr ddddeeffnnyydddd ccyymmuunneeddooll oo’’rr GGyymmrraaeegg rrhhwwnngg ((aacc yymmyyssgg)) ppllaanntt aacc aaeellooddaauu eerraaiillll oo’’rr

ggyymmuunneedd??

22..44 OOss ooeess uunnrrhhyyww aannffaanntteeiissiioonn,, ppaa ffeessuurraauu ((nneeuu wweeiitthhggaarrwwcchh)) ssyydddd eeuu hhaannggeenn ii lleeiihhaauu’’rr eeffffeeiitthhiiaauu hhyynnnnyy??

3

 

CC33:: CCyymmuunneeddooll –– ppeerrtthhyynnaass ââ’’rr yyssggooll

33..11 OOeess ggaann yyrr YYssggooll GGyymmddeeiitthhaass RRhhiieennii AAtthhrraawwoonn nneeuu GGyyffeeiilllliioonn yyrr YYssggooll??

OOeess NNaacc OOeess

33..22 SSuutt ffyyddddeecchh cchhii yynn ddiissggrriiffiioo ppeerrtthhyynnaass yy ggyymmuunneedd lleeooll ââ’’rr yyssggooll oo rraann cceeffnnooggii aa mmyynnyycchhuu ccyynngghheerrddddaauu,, ffffeeiirriiaauu aacc yymmggyyrrcchhooeedddd

ccooddii aarriiaann??

DDaa IIaawwnn DDaa GGwweeddddooll EEiitthhaaff GGwwaaeell GGwwaaeell IIaawwnn

33..33 HHyydd yy ggwwyyddddoocchh cchhii,, yyddyy aaeellooddaauu’’rr ggyymmuunneedd nneeuu bbeerrtthhnnaassaauu ddiissggyybblliioonn yynn yymmwweelldd ââ''rr yyssggooll yynn rrhheeoollaaiidddd ii ggyynnoorrtthhwwyyoo ggyyddaa’’rr

pprrooffiiaadd aaddddyyssgguu??

YYddyy NNaacc YYddyy

33..44 NNooddwwcchh iissoodd ssuutt mmaaee’’rr yyssggooll yynn ddiiwwaalllluu aanngghheenniioonn yy ggyymmuunneedd lleeooll aa’’ii cchhyynnnnwwyyss ffeell ppaarrttnneerr ii ssiiccrrhhaauu ffffooccwwss ccyymmuunneeddooll??

4

 

CC44.. CCyymmuunneedd –– GGwweeiitthhggaarreeddddaauu aa CChhyyfflleeuusstteerraauu

44..11 HHyydd yy ggwwyyddddoocchh cchhii,, ppaa rraaii oo’’rr ggwweeiitthhggaarreeddddaauu ccyymmuunneeddooll ccaannllyynnooll aa ggyynnhheelliirr yynn wwyytthhnnoossooll nneeuu’’nn ffiissooll yynn aaddeeiillaaddaauu’’rr yyssggooll??

TTaannlliinneellllwwcchh ppoobb uunn ppeerrtthhnnaassooll..

AAeellwwyydd yyrr UUrrdddd CChhwwaarraaeeoonn CCwwrrss ggaallwweeddiiggaaeetthhooll nneeuu aaccaaddeemmaaiidddd

CCllwwbb FFffeerrmmwwyyrr IIffaanncc CClliinniigg IIeecchhyydd

CCyyllcchh nneeuu YYssggooll FFeeiitthhrriinn PPaannttoommeeiimm LLllyyffrrggeellll CCyymmuunneeddooll MMeerrcchheedd yy WWaawwrr CCyynnggoorr TTrreeff// CCyymmuunneedd

CCyynnlllluunn CChhwwaarraaee ggwwyylliiaauu yyssggooll

GGrrŵŵpp GGwwiirrffooddddooll CCyymmrraaeegg ii OOeeddoolliioonn PPllyygguu’’rr PPaappuurr BBrroo YYmmaarrffeerr CCôôrr

CCllwwbb IIeeuueennccttiidd BBoorree// NNoossoonn GGooffffii GGwweerrssii nnooss CCllwwbb HHaanneess lllleeooll CCllwwbb DDiiddddoorrddeebb lllleeooll

44..22 PPaa rraaii oo’’rr ccyyfflleeuusstteerraauu ccyymmuunneeddooll ccaannllyynnooll ssyydddd aarr ggaaeell yynn nnaallggyyllcchh yyrr yyssggooll?? TTaannlliinneellllwwcchh ppoobb uunn ppeerrtthhnnaassooll..

SSwwyyddddffaa PPoosstt NNeeuuaadddd bbeennttrreeff//CCaannoollffaann GGyymmuunneeddooll

OOrriieell// AAmmgguueeddddffaa// AAttyynniiaadd ttwwrriissttaaiidddd

LLllyyffrrggeellll // CCyysswwlllltt ggwwee// ee--bboosstt

BBaanncc// TTwwllll yynn wwaall

SSiioopp CCaarrttrreeff HHeennooeedd TThheeaattrr// SSiinneemmaa//GGaalleerrii MMeeddddyyggffaa//FFffeerryyllllffaa CCaappeell// FFeessttrrii// EEggllwwyyss

TTrraaffnniiddiiaaeetthh ggyyhhooeedddduuss rrhheeoollaaiidddd

CCaaffffii// ttŷŷ bbwwyyttaa//TTaaffaarrnn CCaaee CChhwwaarraaee PPllaanntt CCaannoollffaann HHaammddddeenn CCaaddww’’nn hheeiinnii// yyooggaa

44..33 NNooddwwcchh uunnrrhhyyww sseeffyyddlliiaadd//ddaarrppaarrwwyyrr aaddddyyssggooll eerraaiillll ssyydddd aarr ggaaeell yynn nnaallggyyllcchh yyrr yyssggooll??

5

 

44..44 HHyydd yy ggwwyyddddoocchh cchhii,, nnooddwwcchh uunnrrhhyyww yyssggoolliioonn ccyynnrraadddd aacc uuwwcchhrraadddd,, sseeffyyddlliiaaddaauu//ddaarrppaarrwwyyrr aaddddyyssgg bbeellllaacchh,, ccwwmmnnii ggyyrrffaa aa//nneeuu

ddaarrppaarrwwyyrr hhyyffffoorrddddiiaanntt eerraaiillll yy mmaaee’’rr yyssggooll yynn ccyyddwweeiitthhiioo ââ nnhhww??

44..55 HHyydd yy ggwwyyddddoocchh cchhii,, ppaa ffaatthh oo ddddaarrppaarriiaaeetthh aanngghheenniioonn ggooffaall ppllaanntt ccyynnrraadddd ssyydddd aarr ggaaeell yynn lllleeooll -- hheebbllaaww aamm yynn yyrr yyssggooll??

CCyyllcchh nneeuu YYssggooll FFeeiitthhrriinn ((MMYYMM// PPPPAA))

YYssggooll FFeeiitthhrriinn bbrreeiiffaatt// ggwwiirrffooddddooll))

UUnniiggoolliioonn wweeddii eeuu ccooffrreessttrruu ii wwaarrcchhoodd ppllaanntt

CCllwwbb ôôll yyssggooll ggaann rriieennii yynn nneeuuaadddd yy ppeennttrreeff// ccaannoollffaann

ggyymmuunneeddooll

DDiimm ddaarrppaarriiaaeetthh

CC55.. CCyymmuunneedd –– ssggiill eeffffeeiitthhiiaauu aadd--ddrreeffnnuu yyssggoolliioonn

55..11 PPaa eeffffaaiitthh ggaaiiffff aadd--ddrreeffnnuu yyssggoolliioonn aarr ddeeuulluuooeedddd lllleeooll??

55..22 YYnn ggyyffffrreeddiinnooll ppaa eeffffaaiitthh ggaaiiffff aadd--ddrreeffnnuu yyssggoolliioonn aarr aammsseerr ssiiwwrrnnaaii yyssggooll ddiissggyybblliioonn??

CCyynnyydddduu AArrooss yyrr uunn ffaatthh LLlleeiihhaauu

55..33 OOss yyww aadd--ddrreeffnnuu yyssggoolliioonn yynn ggoollyygguu ccaauu yyssggooll yynn yy ggyymmuunneedd lleeooll ppaa eeffffaaiitthh ggaaiiffff hhyynnnnyy aarr aalllluu rrhhiieennii// ggwwaarrcchhooddwwyyrr ii ggaassgglluu

ppllaanntt oo’’rr yyssggooll nneeuu ppaann ffoo’’rr ppllaanntt yynn ccyymmrryydd rrhhaann mmeewwnn ggwweeiitthhggaarreeddddaauu aarr ôôll oorriiaauu yyssggooll mmeeggiiss ccllyybbiiaauu,, ggwweerrssii yycchhwwaanneeggooll aa cchhwwaarraaeeoonn??

6

 

55..44 PPaa eeffffaaiitthh ccyyffffrreeddiinnooll ffyyddddaaii ccaauu’’rr yyssggooll yynn eeii ggaaeell aarr yy ggyymmuunneedd??

55..55 YYddyy ccaauu yyssggooll yynn ddeebbyyggooll oo eeffffeeiitthhiioo’’nn uunniioonnggyyrrcchhooll aarr uunnrrhhyyww wwaassaannaaeetthhaauu eerraaiillll??

55..66 OOss yyww’’rr yyssggooll yynn ccaauu ppaa ddddeeffnnyydddd ggaarreecchh cchhii wweelldd yynn ccaaeell eeii wwnneeuudd oo’’rr aaddeeiillaaddaauu??

 55..77 NNooddwwcchh iissoodd uunnrrhhyyww ssyyllwwaaddaauu ppeellllaacchh aarr eeffffaaiitthh aadd--ddrreeffnnuu yyssggoolliioonn aarr yy ggyymmuunneedd.. PPee bbyyddddaaii uunnrrhhyyww aannffaanntteeiissiioonn,, ppaa ffeessuurraauu

((nneeuu wweeiitthhggaarrwwcchh)) ffyyddddaaii’’nn lllliinniiaarruu’’rr eeffffeeiitthhiiaauu hhyynnnnyy??

7

 

CC66.. CCyymmuunneeddooll –– EEffffaaiitthh EEccoonnoommaaiidddd

66..11 PPaa mmoorr bbwwyyssiigg yyww’’rr yyssggooll lleeooll ii’’rr eeccoonnoommii lleeooll yynn yyrr aarrddaall yymmaa?? TTaannlliinneellllwwcchh uunn iissoodd..

11.. PPwwyyssiigg iiaawwnn 22.. PPwwyyssiigg 33.. EEiitthhaaff ppwwyyssiigg

44.. DDiimm yynn bbwwyyssiigg iiaawwnn 55.. DDiimm yynn bbwwyyssiigg oo ggwwbbll 66.. DDddiimm yynn ggwwyybboodd

EEssbboonniiwwcchh ooss ggwweellwwcchh yynn ddddaa::

66..22 YYddyy’’rr yyssggooll lleeooll yynn hheellppuu ii ddddeennuu nneeuu ggaaddww ppoobbllooggaaeetthh ((yynn aarrbbeennnniigg ppoobbll iiffaanncc)) yynn yyrr aarrddaall??

YYddyy NNaacc yyddyy DDddiimm yynn ggwwyybboodd SSyyllwwaaddaauu yycchhwwaanneeggooll::

8

 

66..33 YYnn eeiicchh bbaarrnn cchhii ppaa eeffffaaiitthh ffyyddddaaii ccaauu yyssggooll lleeooll yynn eeii ggaaeell aarr ssaaffoonnaauu bbyyww lllleeooll?? EErr eenngghhrraaiifffftt yyddyycchh cchhii’’nn mmeeddddwwll:: 66..33..11.. BByyddddaaii’’nn ccaaeell eeffffaaiitthh nneeggyyddddooll aarr wweerrtthh eeiiddddoo lllleeooll??

BByyddddaaii NNaa ffyyddddaaii DDddiimm yynn ggwwyybboodd SSyyllwwaaddaauu yycchhwwaanneeggooll::

66..33..22.. BByyddddaaii’’nn bbyyggwwtthh// eeffffeeiitthhiioo aarr uunn nneeuu ffwwyy oo wwaassaannaaeetthhaauu lllleeooll ((hhyynnnnyy yyww ssiiooppaauu,,

tteeiitthhiiaauu bbwwss,, ggwwaassaannaaeetthh ttaaccssii aayyyybb))?? BByyddddaaii NNaa ffyyddddaaii DDddiimm yynn ggwwyybboodd

SSyyllwwaaddaauu yycchhwwaanneeggooll::

66..33..33.. BByyddddaaii’’nn ccaaeell eeffffaaiitthh aarr iinnccyymmaauu lllleeooll oo rraann ccyynnyydddduu ccoossttaauu aaddddyyssgg ccyyffffrreeddiinnooll

ppllaanntt ((ee..ee.. ttrraaffnniiddiiaaeetthh,, ggwweeiitthhggaarreeddddaauu aarr ôôll yyssggooll,, cceeffnnooggaaeetthh mmwwyy ccyyffffrreeddiinnooll ii’’rr yyssggooll aayyyybb))??

BByyddddaaii NNaa ffyyddddaaii DDddiimm yynn ggwwyybboodd SSyyllwwaaddaauu yycchhwwaanneeggooll::

9

 

66..44 BBeetthh aarraallll yyddyycchh cchhii’’nn ffeeddddwwll ffyyddddaaii eeffffeeiitthhiiaauu ccaauu yyssggooll aarr yyrr eeccoonnoommii lllleeooll?? ((ccaaddaarrnnhhaaooll nneeuu nneeggyyddddooll))

CCaaddaarrnnhhaaooll

NNeeggyyddddooll

66..55 SSuutt mmaaee mmoodddd lllleeiihhaauu eeffffaaiitthh nneeggyyddddooll ppoossiibbll ccaauu yyssggooll lleeooll?? CCyyffllwwyynnwwcchh ssyyllwwaaddaauu::

DDiioollcchh yynn ffaawwrr aamm ggwwbbllhhaauu’’rr hhoolliiaadduurr hhwwnn..

II’’ww ddddyycchhwweellyydd aatt:: DDyyllaannbbrryynn@@yyaahhoooo..ccoo..uukk nneeuu 22 TTaaii GGwweellffoorr,, YY FFeelliinnhheellii,, GGwwyynneedddd,, LLLL5566 44TTQQ..

DDyyddddiiaadd ccaauu:: DDyydddd GGwweenneerr 2255 MMeehheeffiinn 22001100..

mailto:Dylanbryn@yahoo.co.ukmailto:Dylanbryn@yahoo.co.ukmailto:Dylanbryn@yahoo.co.ukmailto:Dylanbryn@yahoo.co.ukmailto:Dylanbryn@yahoo.co.ukmailto:Dylanbryn@yahoo.co.ukmailto:Dylanbryn@yahoo.co.ukmailto:Dylanbryn@yahoo.co.ukmailto:Dylanbryn@yahoo.co.ukmailto:Dylanbryn@yahoo.co.ukmailto:Dylanbryn@yahoo.co.ukmailto:Dylanbryn@yahoo.co.ukmailto:Dylanbryn@yahoo.co.ukmailto:Dylanbryn@yahoo.co.ukmailto:Dylanbryn@yahoo.co.ukmailto:Dylanbryn@yahoo.co.ukmailto:Dylanbryn@yahoo.co.ukmailto:Dylanbryn@yahoo.co.ukmailto:Dylanbryn@yahoo.co.ukmailto:Dylanbryn@yahoo.co.ukmailto:Dylanbryn@yahoo.co.ukmailto:Dylanbryn@yahoo.co.uk

1

AASSEESSIIAADD AARRDDRRAAWWIIAADD CCYYMMUUNNEEDDOOLL

AANNNNIIBBYYNNNNOOLL DDIIWWYYGGIIEEDDIIGG

CCYYNNLLLLUUNN TTRREEFFNNIIAADDAAEETTHH YYSSGGOOLLIIOONN GGWWYYNNEEDDDD

DDaallggyyllcchh YY GGaaddeerr

gan

Cynghoriaeth Dylan Bryn Roberts Cyf

Gorffennaf 2011

2

CYNNWYS TUDALEN

1 Rhagarweiniad 3

2 Cyd-destun cenedlaethol a lleol 3

3 Adolygiad fesul Dalgylch a Modelau ad-drefnu addysg 3

4 Methodoleg 4

5 Y sefyllfa gyfredol a’r farn am ad-drefnu addysg 5

6 Dadansoddiad Sgôr Cyfartalog Ardrawiad Cymunedol 38

7 Diweddglo 39

3

Nodyn esboniadol: Paratowyd yr Asesiad Ardrawiad Cymunedol diwygiedig hwn ar sail fersiwn gwreiddiol (Gorffennaf 2010) er mwyn ystyried 2 fodel ad-drefnu (model 4 a 7 gwreiddiol). Felly mae pob cyfeiriad at farn a sylwadau unigolion a chymunedau yn yn deillio o‟r ymgynghoriad cyhoeddus gwreiddiol (Mai – Mehefin 2010).

1. Rhagarweiniad

Ym mis Ebrill 2009 pasiwyd – yn ddiwrthwynebiad – strategaeth ar gyfer ad-drefnu ysgolion cynradd Gwynedd sef Addysg Gynradd o’r Ansawdd Gorau i Blant Gwynedd

Mae‟r strategaeth yn adnabod cyfres o feini prawf ar gyfer blaenoriaethu dalgylchoedd i‟w hadolygu,

gan gynnwys elfennau ieithyddol a chymunedol. Gwelir copi o‟r Strategaeth yn amgaeedig.

2. Cyd-destun cenedlaethol a lleol Ym mis Medi 2009, cyhoeddwyd cylchlythyr newydd gan Lywodraeth Cynulliad ar Gynigion

Trefniadaeth Ysgolion (Cylchlythyr 021/2009). Mae‟r cylchlythyr yn nodi disgwyliadau‟r Llywodraeth wrth i Awdurdodau Lleol adolygu‟r ddarpariaeth

cynradd. Mae Egwyddorion Allweddol y cylchlythyr yn nodi‟r disgwyliad y bydd Awdurdodau Lleol yn asesu “…sut

y gallai’r cynnig effeithio ar deuluoedd lleol a’r gymuned leol, drwy gynnal asesiad o’r effaith ar y gymuned”

3. Adolygiadau fesul Dalgylch a Modelau ad-drefnu addysg Ymgymerir â‟r broses o adolygu trefniadaeth ysgolion fesul dalgylch yng Ngwynedd, ac mae gan

Wynedd 13 o ddalgylchoedd. Sefydlir Panel Adolygu Dalgylch ymhob dalgylch wrth gynnal yr adolygiadau. Gwahoddir pennaeth, cadeirydd llywodraethwyr a rhiant lywodraethwr o bob ysgol i fynychu cyfarfodydd, yn ogystal ag Aelodau Etholedig lleol ac unrhyw gynrychiolwyr eglwysig fel sy‟n addas.

Mae 2 ddalgylch penodol wedi cychwyn ar y broses o adolygu trefniadaeth ysgolion, sef

Dalgylch Ysgol Y Gader (Y Bala) a Dalgylch Ysgol Uwchradd Tywyn Ardal Y Gader yw ffocws yr Adroddiad Asesiad Ardrawiad Cymunedol hwn.

Y Gader

Mae naw ysgol cynradd yn y cylch sef Dolgellau, Ieuan Gwynedd, Ganllwyd, Friog, Clogau, Llanfachreth, Llanelltyd, Dinas Mawddwy, Brithdir ac Ysgol Uwchradd y Gader. Mae‟r Adroddiad hwn yn cynnwys asesiad o effaith y 2 model ad-drefnu ar y gymuned yng nghyd-destun ysgolion Uwchradd Y Gader, Cynradd Dolgellau, Brithdir, Llanfachreth, Ieuan Gwynedd a Dinas Mawddwy yn unig. Y modelau hyn yw:

4

2 Model ad-drefnu

Mae‟r broses o adolygu trefniadaeth ysgolion dalgylch Y Gader eisoes ar waith. Cyflwynwyd prif ganfyddiadau‟r Adroddiad hwn gerbron Panel dalgylch y Gader ar 29ain o Fehefin a 6ed o Orffennaf 2010.

4. Methodoleg 4.1 Wrth gynnal ardrawiad cymunedol o bob ysgol gosodwyd pwysiad ar y meincnodau canlynol sef:-

Perthynas yr ysgol a‟r gymuned o ran cydweithio fel partneriaid.

Gweithgareddau a gynhelir yn gymunedol yn yr ysgol a chyfleusterau/ gwasanaethau lleol.

Darpariaeth a chydweithio rhwng sefydliadau addysg a darpariaeth gofal plant lleol.

Effaith ad-drefnu addysg ar deuluoedd, gwarchodwyr plant a‟r gymuned ac effaith ar amser siwrnai ysgol plant.

Effaith ad-drefnu addysg ar wasanaethau (a gweithgareddau) lleol.

Effaith ad-drefnu addysg ar yr economi lleol (cynnal y boblogaeth, safon byw, incwm).

Defnyddiau posibl o adeiladau ysgol fyddai wedi cau.

Effaith ad-drefnu ar ddefnydd a sgiliau iaith Cymraeg disgyblion.

Manteision ac anfanteision ad-drefnu addysg gynradd ar gyflawniad polisi iaith addysg a mesurau lliniaru unrhyw effeithiau negyddol.

4.2 Er mwyn cael barn am sefyllfa gymunedol y 6 ysgol cwblhaodd yr ysgolion holiadur at bwrpas asesu

sefyllfa bresennol ac i gasglu barn am effeithiau rhagdybiedig opsiynau ad-drefnu ar gymunedau ysgolion Y Gader. Dosbarthwyd yr holiadur trwy e-bost ar 7 Mehefin 2010 gyda cais i‟w dychwelyd erbyn 25 Mehefin 2010.

4.3 Dosbarthwyd copïau caled o lythyr gwahoddiad, Holiadur Cymunedol ac amlinelliad o‟r modelau ad-

drefnu arfaethedig i‟r 5 Ysgol Gynradd i‟w dosbarthu ymhlith rhieni. Trefnodd Ysgol y Gader fod copi yn mynd i gartref pob un o‟r 357 disgybl.

4.4 Hysbyswyd yr ymgynghoriad cyhoeddus ar safle gwe Cyngor Gwynedd ac roedd modd llawr lwytho a

chwblhau copi o‟r holiadur. 4.5 Dosbarthwyd copïau o‟r holiadur cymunedol ymhlith Cynghorau Tref a Chymuned, sefydliadau megis

Mudiad Ysgolion Meithrin, Merched y Wawr a Chlybiau Ffermwyr Ifanc dalgylch Y Gader. Cynhaliwyd cyfnod o ymgynghoriad cyhoeddus rhwng 24 Mai a 25 Mehefin 2010.

5

4.6 Yn ei chyfanrwydd ar ran y 6 ysgol cwblhawyd 89 o holiaduron fel a ganlyn:

Ysgol Y Gader 10

Ysgol Gynradd Dolgellau 22

Ysgol Llanfachreth 20

Ysgol Ieuan Gwynedd 6

Ysgol Brithdir 15

Ysgol Dinas Mawddwy 13

Cyfuniad o sawl ysgol 2

Cyfanswm 88

5. Y sefyllfa gyfredol a’r farn am ad-drefnu addysg 5.1. Sefyllfa Mawrth 2010 – Holiadur Hunanasesiad (Holiadur Ardrawiad Iaith a Chymuned) gan y 6 Ysgol.

Yn sgil ad-drefnu ysgolion y dalgylch pa gamau sydd angen eu cymryd i gynnal ac atgyfnerthu‟r Gymraeg o fewn

yr ysgolion cynradd ac yn y cymunedau?

Brithdir Sicrhau ethos gref a chadarn mewn unrhyw sefydliad newydd i wneud yn siŵr nad yw‟r iaith Gymraeg yn colli dim mwy o dir yn yr ardal hon a bod ein dysgwyr bach ni yn dod i siarad yr iaith yn naturiol yn y misoedd cyntaf y dônt i mewn i‟r ysgol gynradd ac y byddant yn defnyddio‟r Gymraeg yn gwb l naturiol yn y dosbarthiadau, ac yn bwysicach fyth ar fuarth yr ysgol pan yn chwarae hefo‟u cyfoedion. Rydyn ni am weld y plant yma yn tyfu i fyny i ddefnyddio‟r iaith Gymraeg yn gwbl naturiol yn eu bywydau bob dydd.

Cynradd Dolgellau Cyllido‟r ysgolion yn ddigonol a sicrhau gwaith yn y gymuned leol.

Dinas Mawddwy Parhau i weithredu Polisi Iaith Gwynedd ymhob agwedd ar fywyd yr ysgolion.

Ieuan Gwynedd Byddai‟n rhaid cryfhau polisi Iaith yr Awdurdod Addysg a‟i weithrediad yn sylweddol – llawer mwy o

bwyslais ar siarad Cymraeg ar fuarth yr ysgol – mynnu hynny, hyd yn oed. Ffrydio plant iaith gyntaf ac ail iaith er mwyn sicrhau safon a dyfodol yr iaith.

Llanfachreth Cadw‟r ysgol ar agor fel bod addysg o‟r radd uchaf yn parhau i blant yr ardal. Dewis yr opsiwn cywir i ddisgyblion presennol, a darpar ddisgyblion Ysgol Machreth.

Y Gader Byddai creu ysgol 3-16 ar gyfer y dalgylch yn fodd o gryfhau a chysoni‟r defnydd o‟r Gymraeg, cryfhau

cyswllt gyda mudiad yr Urdd ynghyd a chaniatáu penodi cyfieithydd er mwyn cynorthwyo staff i baratoi deunyddiau cyfrwng Cymraeg.

Unrhyw sylwadau pellach o ran effaith ad-drefnu ysgolion y dalgylch ar yr iaith Gymraeg ac/neu ar y gymuned

Brithdir Mae unrhyw newid o sefyllfa bresennol Ysgol Brithdir yn mynd i wanhau ein gallu i gynnal yr iaith Gymraeg fel ac y mae hi yma, gan gofio bod Brithdir â nifer o ddysgwyr yn barod, ond ein bod yn eu cael i mewn yma yn 3 oed ac yn medru rhoi yr iaith iddyn‟ nhw yn fuan iawn.

Cynradd Dolgellau -

Dinas Mawddwy -

Ieuan Gwynedd -

Llanfachreth Dyfyniadau gan unigolion.....

Penderfyniad rŵan yn byth gyrhaeddol – effeithio dyfodol yr ardal a‟i phobl ifanc am byth.

Ddaw „na byth ysgol yn ôl i Lanfachreth os bydd hi‟n cael ei chau rŵan.

Y Gader Byddai ad-drefnu addysg o fewn y dalgylch yn gyfle i fanteisio ar gryfhau‟r iaith Gymraeg o fewn y system addysg gan hefyd gael effaith positif ar y gymuned leol.

6

Yn eich barn chi beth sy‟n disgrifio orau sefyllfa‟r Gymraeg yn y ward/gymuned?

Brithdir Da.

Cynradd Dolgellau Da iawn.

Dinas Mawddwy Da iawn.

Ieuan Gwynedd Da iawn.

Llanfachreth Da iawn.

Y Gader Da.

Tabl 1: Siaradwyr Cymraeg Cymunedau Dalgylch Y Gader: Cyfrifiad 1991 a 2001.

Dalgylch Y Gader % siaradwyr Cymraeg 1991

% siaradwyr Cymraeg 2001

% dirywiad

Brithdir a Llanfachreth 68.8% 66.3% -2.5%

Corris/ Mawddwy 65.2% 60.9% -4.3%

Dolgellau 72.8% -

Gogledd Dolgellau - 67.3% -2.6

De Dolgellau - 73.2%

Dalgylch cyfan 68.9% 66.9% -2%

Yn gronnus dengys mai 41% o ddisgyblion addysg cynradd ac uwchradd (sef 10 ysgol) Y Gader sy‟n hanu o gartrefi Cymraeg, sy‟n sylweddol is na chanran siaradwyr Cymraeg yn wardiau dalgylch addysg fel a amlygir yn Nhabl 1 uchod.

Dalgylch disgyblion a dewis ysgol

Nifer a % disgyblion yr ysgol sy‟n byw y tu allan i ddalgylch yr ysgol?

Nifer a % disgyblion dalgylch yr ysgol sy‟n mynychu ysgolion eraill?

Brithdir 13 (39%) 11 (23%)

Cynradd Dolgellau 15 (9%) 65 (42%)

Dinas Mawddwy 0 4

Ieuan Gwynedd 5 (19%) 2 (11%)

Llanfachreth 57% Heb ateb

Y Gader 31% 1.4%

Pob Ysgol hefo Cymdeithas Rhieni Athrawon neu Gyfeillion yr Ysgol

Disgrifiwch berthynas y gymuned leol a‟r ysgol o ran cefnogi a mynychu cyngherddau, ffeiriau ac ymgyrchoedd codi arian?

Cynradd Dolgellau, Dinas Mawddwy, Y Ganllwyd, Ieuan Gwynedd a Llanfachreth Da iawn

Brithdir ac Y Gader Da

Ydy aelodau‟r gymuned neu berthnasau disgyblion yn ymweld a'r ysgol yn rheolaidd i gynorthwyo gyda‟r profiad

addysgu?

Brithdir, Dinas Mawddwy, Ieuan Gwynedd, Llanelltyd a Llanfachreth Ydy

Cynradd Dolgellau ac Y Gader Nac ydy

7

Sut mae‟r ysgol yn diwallu anghenion y gymuned leol a‟i chynnwys fel partner i sicrhau ffocws cymunedol?

Brithdir Cefnogi gweithgareddau yn y Neuadd Bentref, cynnal cyfarfod Diolchgarwch a chyngerdd Nadolig yn y Neuadd Bentref, adran Urdd gan Athrawon yn y Neuadd pentref.

Cynradd Dolgellau Ysgol Feithrin (pm), sesiynau “Cynllun Teulu” a “Chwarae Iaith” sioe Nadolig a cynhelir rhannau

ohono mewn cartref henoed, cyfarfodydd a gwasanaethau yn yr Eglwys leol.

Dinas Mawddwy Gwasanaeth Diolchgarwch, Cyngerdd Nadolig, Dathlu Gwyl Dewi. Cymryd rhan mewn Cymanfa Ganu, Eisteddfod Fach, Stondin yn y Ffair Aeaf, Eisteddfod y Groglith, Sioe Dinas.

Ieuan Gwynedd Cydweithio‟n agos â‟r capel a‟r eglwys leol a phwyllgor eisteddfod leol, gweithgareddau elusennol, cyngerdd Nadolig, ffeiriau llyfrau, nosweithiau coffi ayyb. Hyrwyddo mudiadau megis yr Urdd, y Gymdeithas Lenyddol leol, Mudiad Ffermwyr Ifanc, yr eisteddfod leol ayyb.

Llanfachreth Cynnal gweithgareddau cyson yn y gymuned; cefnogi cymdeithas a digwyddiadau lleol megis Eisteddfodau; rhannu rhoddion Diolchgarwch; cydweithio a chymdeithasau yn y pentref i godi arian.

Y Gader (Ysgol Gymunedol). Cynnal nifer o weithgareddau ôl-ysgol wythnosol. Cydweithio â chymdeithas

henoed, ymweld â‟r ysbyty a cartrefi henoed adeg y Nadolig.

Gweithgareddau cymunedol canlynol a gynhelir yn wythnosol neu‟n fisol yn adeiladau‟r ysgol

Brithdir -

Cynradd Dolgellau Cylch/Ysgol Feithrin, Chwaraeon, Clwb Ieuenctid.

Dinas Mawddwy Clwb diddordeb lleol (Karate)

Ieuan Gwynedd Aelwyd yr Urdd

Llanfachreth -

Y Gader -

Cyfleusterau cymunedol sydd ar gael yn nalgylch yr ysgol

Brithdir Neuadd bentref, tafarn, Capel/Festri

Cynradd Dolgellau Swyddfa Bost, Siop, trafnidiaeth gyhoeddus rheolaidd, neuadd bentref/canolfan gymunedol, cartref henoed, caffi/tŷ bwyta/tafarn, Oriel/Amgueddfa/Atyniad Twristaidd, theatr/sinema/galeri, cae chwarae plant, llyfrgell/cyswllt gwe/e-bost, meddygfa/fferyllfa, Canolfan hamdden, Banc/twll yn wal, Capel/Festri/Eglwys, Cadw‟n heini/yoga.

Dinas Mawddwy Swyddfa Bos, Siop, trafnidiaeth gyhoeddus rheolaidd, neuadd bentref/canolfan gymunedol, caffi/tŷ bwyta/tafarn, Atyniad Twristaidd, cae chwarae plant, llyfrgell, Capel/Festri/Eglwys

Ieuan Gwynedd Trafnidiaeth gyhoeddus rheolaidd, neuadd bentref/canolfan gymunedol, cae chwarae plant, Capel/Festri/Eglwys

Llanfachreth Trafnidiaeth gyhoeddus rheolaidd, neuadd bentref/canolfan gymunedol, cae chwarae plant, llyfrgell (symudol), Capel/Festri/Eglwys

Y Gader Swyddfa Bost, Siop, trafnidiaeth gyhoeddus rheolaidd, neuadd bentref/canolfan gymunedol, cartref

henoed, caffi/tŷ bwyta/tafarn, Oriel/Amgueddfa/Atyniad Twristaidd, theatr/sinema/galeri, cae chwarae plant, llyfrgell/cyswllt gwe/e-bost, meddygfa/fferyllfa, Canolfan hamdden, Banc/twll yn wal, Capel/Festri/Eglwys, Cadw‟n heini/yoga.

8

Ysgolion cynradd, uwchradd, sefydliadau addysg bellach, cwmni gyrfa a/neu hyfforddwyr eraill mae‟r ysgol yn cydweithio â nhw

Brithdir Ysgolion y dalgylch ac Abergynolwyn (nofio/ gweithgareddau addysg gorfforol); Ysgol Dinas

Mawddwy ( plant CA2); Ysgol Ieuan Gwynedd (trefniadau achlysurol – mynychu Canolfan Rhyd-ddu); Ysgol y Gader (y gampfa a‟r lolfa cyfrifiaduron); Llanelltyd, gweithgaredd Cwmni‟r Fran Wen, a Theatr Arad Goch, asiantaethau hybu iechyd plant, yr heddlu, a Gyrfa Cymru.

Cynradd Dolgellau Coleg Meirion Dwyfor, Ysgol Uwchradd y Gader, Cylch Meithrin, Uned Iaith, Tŷ Arran a Thŷ Meirion, Gyrfa Cymru, Magnox, Coed y brenin, Ymddiriedolaeth Genedlaethol, Parc Genedlaethol, Comisiwn Coedwigaeth

Dinas Mawddwy Brithdir ac Y Gader, Coleg Meirion Dwyfor, Parc Cenedlaethol Eryri, Cwmni Frân Wen, Urdd, Campau‟r Ddraig, Scottish Power,

Ieuan Gwynedd Ysgol Brithdir, Ysgol y Gader, Coleg- Meirion Dwyfor, Cwmni Theatr y Fran Wen

Llanfachreth Ysgol Llanelltyd (cydgynllunio unedau gwaith- ffurfiol pellach gyda hunan arfarnu, tripiau ysgol a rhannu costau bws), Ysgol Ganllwyd, Ysgol Y Gader, Coleg Meirion/ Dwyfor, Heddlu, Parc Cenedlaethol, Plas Tan y Bwlch, Canolfannau Hamdden, Ty Siamas.

Y Gader Ysgolion Cynradd (x9), Ysgol y Berwyn (Bala), Coleg Meirion Dwyfor, Gyrfa Cymru

Darpariaeth anghenion gofal plant cynradd lleol

Brithdir Ysgol feithrin breifat/gwirfoddol

Cynradd Dolgellau Cylch neu ysgol Feithrin (MYM/PPA)

Dinas Mawddwy Cylch neu ysgol Feithrin (MYM/PPA) ac Unigolion cymwys i warchod plant

Ieuan Gwynedd Dim darpariaeth

Llanfachreth Unigolion cymwys i warchod plant

Y Gader Cylch neu ysgol Feithrin (MYM/PPA) ac Unigolion cymwys i warchod plant

Effaith gaiff ad-drefnu ysgolion y dalgylch ar deuluoedd lleol

Brithdir Teithio pellach i‟r ysgol, llai o fewnfudo i‟r pentref heb ysgol, creu ansicrwydd ymhlith rhieni, rhannu teuluoedd (o bosibl).

Cynradd Dolgellau Dim effaith

Dinas Mawddwy Bydd rhai teuluoedd yn mynychu Glantwymyn a Bro Ddyfi ac eraill yn aros yng Ngwynedd. Rhannu‟r gymuned.

Ieuan Gwynedd Posibilrwydd o orfod teithio‟n bellach i dderbyn eu haddysg – rheidrwydd i godi llawer yn gynharach yn y bore er mwyn cyfarfod â thacsi a/neu fws. Llai o barodrwydd i fyw yn yr ardal – y boblogaeth yn symud tua thref Dolgellau.

Llanfachreth Heb ysgol yn y pentref, ni fyddai teuluoedd ifanc yn debygol o ymgartrefu yma, a byddai teuluoedd presennol yn mudo

Y Gader Ysgol 3-16 oed: Rhesymoli addysg o fewn y dalgylch

Effaith gaiff ad-drefnu ysgolion y dalgylch ar amser siwrnai ysgol disgyblion

Brithdir Mwy o amser siwrnai ysgol Cynradd Dolgellau Amser siwrnai ysgol yr aros yr un fath

Dinas Mawddwy Mwy o amser siwrnai ysgol Ieuan Gwynedd Mwy o amser siwrnai ysgol Llanfachreth Mwy o amser siwrnai ysgol Y Gader Amser siwrnai ysgol yr aros yr un fath

9

Pe byddai ad-drefnu ysgolion yn golygu cau ysgol yn y gymuned leol pa effaith gaiff hynny ar allu rhieni/

gwarchodwyr i gasglu plant o‟r ysgol neu pan fo‟r plant yn cymryd rhan mewn gweithgareddau ar ôl oriau ysgol megis clybiau, gwersi ychwanegol a chwaraeon?

Brithdir Gofyn i blant deithio i Rhydymain – mae‟n berygl y byddai‟r gymuned yn cael ei rhwygo. Byddai rhai rhieni yn debygol o fynd â‟u plant i Ddinas Mawddwy – gan bod Dinas yn nes na Rhydymain. Os gall yr Ysgol Fro fod yn gymharol agos i‟r fan hyn – yna gallaf weld y rhieni yn cefnogi – ac yn sicrhau cefnogaeth i weithgareddau ar ôl ysgol.

Cynradd Dolgellau Byddai cau Ysgol Gynradd Dolgellau yn cael effaith mawr ar drafnidiaeth ac yn codi problemau cludo plant

Dinas Mawddwy Mae rhai plant yn teithio 20+ munud un ffordd eisoes. Mae‟n anodd ar nifer o rieni i gasglu eu plant ar hyn o bryd heb sôn am orfod teithio 15-20 munud arall un ffordd dros y Bwlch.

Ieuan Gwynedd Byddai‟n golygu mwy o waith teithio – byddai hynny‟n anodd mewn cymuned wledig ble mae‟r tad yn aml yn eithaf caeth i‟w fferm a‟r fam, o bosib`, yn gweithio eithaf pellter i ffwrdd.

Llanfachreth Golygu anhawster cludo, effaith i economi lleol ( amser gwaith rhieni ) , anodd mynd a phlant a‟u casglu o weithgareddau all-gwricwlaidd yn ogystal a‟r amser teithio o‟r cartref i‟r ysgol arall.

Y Gader Byddai cau Ysgol y Gader yn golygu na fyddai addysg 11-16 oed yn nalgylch y Gader. Byddai rhaid i ddisgyblion deithio i ysgolion Uwchradd eraill o fewn Meirionnydd (a Powys), gan olygu amser teithio

sylweddol ynghyd ag anghyfleustra i rieni o ran gweithgareddau ôl-ysgol, nosweithiau rhieni, ac ati.

Pa effaith cyffredinol fyddai cau‟r ysgol yn ei gael ar y gymuned leol?

Brithdir Meithrinfa “Seren Fach” yn debygol o ddioddef pe byddai dim addysg gynradd yn y pentref neu‟n agos

i‟r pentref. Byddai‟n cael effaith ar Gymreictod y pentref – colli asbri ieithyddol sydd ynghlwm i ysgol fach fel hon yn y gymuned.

Cynradd Dolgellau Creu problemau dwys parthed cludo plant, colli swyddi lleol ac o‟r herwydd yn creu problemau i gwmnïau lleol.

Dinas Mawddwy Byddai nifer o‟r gweithgareddau cymunedol yn dioddef.

Ieuan Gwynedd Nifer o bobl lleol yn colli eu swyddi. Byddai‟r Cyfarfod Bach (eisteddfod leol) yn dod i ben - byddai‟n golled fawr i gymuned sydd yn adnabyddus ledled Gymru ers degawdau lawer am hybu canu gwerin, llefaru a cherdd dant. Mae‟r ysgol wedi gwneud llawer i sicrhau parhad y traddodiadau hyn. Mae‟r ysgol wedi ei dynodi ar gyfer derbyn disgyblion anabl y dalgylch – mae cyfleusterau pwrpasol a gwych yn yr ysgol ar gyfer disgyblion o‟r fath. Gan i‟n disgybl anabl symud i‟r sector uwchradd yn ddiweddar

y mae‟r AALl wedi sefydlu canolfan ar gyfer plant awtistig yn yr ysgol. Golyga hyn fod dau blentyn awtistig lleol yn gallu derbyn addysg arbenigol mewn safle heb fod nepell o‟u cartref. Byddai‟r cysylltiad â sefydliadau Cristnogol lleol yn diflannu ac yn prysuro‟r dydd pan na fyddai capel nag eglwys weithredol yn y fro. Byddai cyfleuster pwrpasol, modern ac addas yn cael ei golli ac yn amddifadu‟r gymuned leol o sefydliad sydd yn rhoi ffocws i lawer o fywyd cymdeithasol y fro. Byddai diboblogi cefn gwlad yn cynyddu a chyflymu. Byddai‟n golled i‟r iaith Gymraeg oherwydd y mae llawer o gyn-ddisgyblion - hwyrddyfodiad, di-Gymraeg yn cyrraedd yr ysgol, bellach yn rhugl eu Cymraeg ac yn hyrwyddo‟r iaith ac yn ei dysgu i eraill.

Llanfachreth Gwanhau y gymuned gyfan a‟r iaith Gymraeg. Cael effaith andwyol ar weithgareddau megis Y Gymdeithas Undebol, Cyfarfod cystadleuol, rhoddion Diolchgarwch, Eisteddfod Gadeiriol Llanfachreth. Ni fyddai yma gyfleon i‟r plant ac aelodau o‟r gymuned i gymdeithasu a mynychu ystod o

weithgareddau sydd ynghlwm â‟r ysgol.

Y Gader Rhaid cael darpariaeth cynradd yn Nolgellau. Byddai cau yr ysgol gynradd ac uwchradd gan sefydlu ysgol 3-16 oed yn golygu bod y darpariaeth yn parhau – ond gyda manteision sylweddol i addysg disgyblion.

10

A fyddai cau ysgolion yn debygol o effeithio yn uniongyrchol ar unrhyw wasanaethau eraill?

Brithdir Byddai pobl yn colli swyddi. Dim cymaint o alw am dirmyn ac adeiladwyr ac ati.

Cynradd Dolgellau Cwmni cludiant.

Dinas Mawddwy Cwmni tacsi, cwmni bws mini, Swyddfa‟r Bost, Cwmnïau Arlwyo, Mudiad Ysgolion Meithrin.

Ieuan Gwynedd Gwasanaethau Masnachol Gwynedd (sy‟n darparu gwasanaethu megis arlwyo a thrin y tir) – colli contract o bosib` /swyddi yn y fantol.

Llanfachreth Nifer o wasanaethau megis: gwasanaeth masnachol, siopau a busnesau lleol, trafnidiaeth, Llyfrgell, Canolfannau Hamdden.

Y Gader O uno ysgol gynradd ac ysgol uwchradd Dolgellau i greu ysgol 3-16 oed - byddai hyn yn dod a manteision i‟r gymuned. Gellid lleoli nifer o wasanaethau eraill ar yr un safle, megis canolfan iechyd,

swyddfa post, darpariaeth gofal plant, swyddfa CAB ac ati.

ii. Arolygon Estyn (mae rhai adroddiad arolygu yn deillio yn ôl cyn belled a 2002 ac felly ni roddir yr un pwysiad

ar y canfyddiadau hynny ag adroddiadau cyfoes. Er hynny mae pob adroddiad yn gosod cyd-destun a dilyniant ieithyddol hanesyddol perthnasol).

“Mae partneriaeth yr ysgol gyda rhieni a'r gymuned, ysgolion a sefydliadau eraill yn dda iawn.” (Ysgol Brithdir, 2002)

“The school has good links with the community. Its links with the local church and the Diocese are strong. The

school is an important institution within the town and district of Dolgellau and the community gives it ample support. The pupils in return take a prominent part in concerts, eisteddfodau and other public events. Llwydda‟r ysgol i baratoi‟r disgyblion yn dda i gymryd rhan lawn yn y gymuned. Trwy nifer o weithgareddau allgyrsiol ac ymweliadau addysgol pwrpasol, dônt i adnabod eu cymuned ac maent yn cymryd rhan mewn nifer dda o weithgareddau cymunedol.” (Ysgol Gynradd Dolgellau, 2003)

“Mae‟r bartneriaeth gyda‟r rhieni a‟r gymuned, ysgolion a sefydliadau eraill yn dda iawn. Mae‟r ysgol yn elwa o arbenigedd ac ymroddiad rhieni sy‟n cyfrannu at y ddarpariaeth mewn meysydd megis TGCh a nofio. Yn ogystal, gwnânt gyfraniad pwysig yng nghyd-destun ymweliadau addysgol a gwella‟r adeilad.

Cyfranna‟r disgyblion yn dda iawn at y gymuned leol, gyda chyngherddau, gwasanaethu dathlu, yr Eisteddfod Fach, a chysylltiadau cadarn gyda‟r eglwys a‟r capeli. Ymestynna hyn eu gwerthfawrogiad o‟r gymuned ddiwylliannol y maent yn perthyn iddi, ac mae‟r gymuned hefyd yn rhoi cynhaliaeth deg i‟r ysgol ac yn eu hystyried fel un o sefydliadau pwysicaf yr ardal.” (Ysgol Dinas Mawddwy, 2004)

“Chwaraea‟r ysgol ran allweddol ym mywyd y gymuned ac mae‟r cysylltiadau gydag ysgolion lleol yn dda, gan gynnwys rhai bugeiliol a chwricwlaidd gyda‟r ysgol uwchradd leol.” (Ysgol Ieuan Gwynedd, 2007).

11

5.2. Ymateb cymunedol Rhwng 24 Mai a 25 Mehefin 2010 cynhaliwyd proses ymgynghori gyhoeddus ar fodelau ad-drefnu addysg dalgylch Y Gader. Dynodir isod farn y 158 unigolyn a sefydliad a ymatebodd

trwy gwblhau a dychwelyd holiadur cymunedol ac economaidd. Dylid nodi na atebwyd pob cwestiwn ymhob holiadur, a gyda rhai cwestiynau roedd modd cofnodi mwy nac un ateb.

5.2.1. Statws yr ymatebwyr (c1.2):

Ysgol Nifer ymatebion

Aelod o’r gymuned Rhiant Llywodraethwr Ysgol Gweithiwr cyflogedig Cynghorydd lleol Arall (nodwch)

Brithdir 15 2 11 7

Cynradd Dolgellau 22 1 22 1

Dinas Mawddwy 13 1 6 2 2 1 (Grŵp adfywio), 1 (Cyngor Cymuned

Dinas Mawddwy)

Ieuan Gwynedd 6 5 1

Llanfachreth 20 9 10 2 2 1

Y Gader 10 2 8 1 2

Cyfuniad o sawl ysgol 2 1 1 (Ymgyrch Diogelu

Cymru Wledig)

Cyfanswm 88 15 62 12 7 2 4

*Noder: gall atebydd gofnodi mwy nac un statws.

12

5.2.2. Nodwch pa fodel (neu fodelau) ad-drefnu addysg ydych chi yn ei gefnogi? (c1.4)

Ysgol Model Ysgol Ardal Model Ysgol Gydol Oes

Brithdir 9

Cynradd Dolgellau

1

Dinas Mawddwy

Ieuan

Gwynedd

Llanfachreth

Y Gader 4

Cyfuniad o sawl ysgol

Cyfanswm 9 5

Noder: Roedd modd cefnogi nifer o Fodelau.

Yn gyffredinol dengys fod model Ysgol Ardal yn fwy poblogaidd nac Ysgol Gydol Oes ond bod graddfa cefnogaeth i‟r naill fodel yn isel iawn (16%). Nid oes consensws amlwg ymhlith yr 88 ymatebydd.

13

5.2.3. Nodwch ar pa fodel (neu fodelau) ad-drefnu addysg mae eich sylwadau yn seiliedig arnynt? (c1.5)

Ysgol Model Ysgol Ardal Model Ysgol Gydol Oes

Brithdir 4 3

Cynradd Dolgellau

1

Dinas Mawddwy

Ieuan Gwynedd

1

Llanfachreth 5 5

Y Gader 1

Cyfuniad o sawl ysgol

1

Cyfanswm 11 10

Noder: Ni atebwyd y cwestiwn gan bawb a gwblhaodd holiadur gyda nifer wedi cynnig sylwadau o blaid ac yn erbyn modelau penodol.

14

5.2.4. Pa effaith gaiff ad-drefnu’r ysgol ar ddefnydd a sgiliau iaith Cymraeg disgyblion? (c2.2)

Ysgol Manteisiol Anfanteisiol Niwtral Arall

Brithdir 1 (cadw ysgol wledig yn gwella achos y Gymraeg),

10 3, 1 (Byddai rhoi plant y wlad ynghanol plant mwy Seisnig Dolgellau, Friog a Bontddu yn rhy gynnar yn sicr yn effeithio ar ddefnydd y Gymraeg. Ond os fydd y plant gwledig, mwy Cymreig efo‟i gilydd, mae gobaith i‟r iaith ffynnu yn yr ysgol honno. Y peryg yn hyn yw creu „ni a nhw‟, ond mae hynny‟n digwydd yn uwchradd), 1 (taflu plan t i Ysgol gydol oes yn cael effaith cwbl andwyol ar eu gallu i ddysgu Cymraeg. Yma dysgu Cymraeg dros nos bron), 1 (llai o gyfleon oherwydd nifer uwch o ddisgyblion a sylw i bob disgybl), 1 (hanfodol cadw ysgolion gwledig ar agor er mwyn sicrhau defnydd o‟r Gymraeg), 1 (dirywio os na roddir blaenoriaeth iddi bydd yn glastwreiddio), 1 (iaith iard plant yr ysgol yn Gymraeg – hyd yn oed plant o gefndiroedd Saesneg – nid felly ysgolion y dref), 1 (70% o blant Brithdir o gartrefi Cymraeg a Chymraeg yw iaith y buarth. Yn Nolgellau mae‟n llai na 20% a Saesneg yw iaith y buarth yno felly byddai mwy yn siarad Saesneg),

4 1 (Cymraeg yw iaith naturiol yr ysgol felly rhaid diogelu‟r iaith), 1 (dim), 1 (Anodd dweud. Dibynnu faint o Gymraeg a Chymry Cymraeg sy‟n yr ysgol newydd. Siŵr o golli cysylltiad efo pobl hŷn y gymuned yn sgil cau‟r ysgol), 1 (dim gwahaniaeth).

Cynradd Dolgellau

8 1 (sgiliau cadarn ar hyn o bryd, gallai ad-drefnu gryfhau hynny), 1 (codi safonau llafar os caiff rhai ysgolion gwledig eu cau), 1 (datblygu ymhellach), 1 (gobeithio byddai‟n cadw‟r iaith yn fyw ac annog mwy o blant i‟w dysgu),1 (cynyddu nifer plant trwy annog plant i aros yn eu dalgylch a chynyddu‟r ardal i gynyddu‟r defnydd o‟r Gymraeg), 1 (gobeithio cystal os nad gwell), 1 (gallai cymysgu ysgolion annog fy mhlentyn i siarad mwy o Gymraeg), 1 (gwella siŵr o fod),

1 (bydd ai cynnydd yn nifer disgyblion yn golygu gostyngiad yn y defnydd o‟r Gymraeg), 7 1 (dibynnu ar safon yr addysg a ddarperir),

Dinas Mawddwy

1 (OOss bbyydddd YYssggooll DDiinnaass yynn rrhhaann oo ddddaattbbllyyggiiaaddaauu aaddddyyssgg wwlleeddiigg bbyydddd yynn ccyynnyydddduu rrhhwwyyddwwaaiitthh oo ggyyffooeeddiioonn CCyymmrraaeegg

eeuu hhiiaaiitthh yynn lllleeooll)),,

5 1, 2 (caiff y plant eu dylanwadu i ddefnyddio mwy o Saesneg), 1 (mae‟r Gymraeg yn bwysig iawn i ni fel teulu ac fe allwn weld colli pwysigrwydd i‟r iaith gydag ad-drefnu), 1 (MMaaee hhwwyyrr ddddyyffooddiiaaiidd yynn bbrroobblleemm ii yyssggooll oo uunn rrhhyyww ffaaiinntt,, oonndd ccyynn bbeelllleedd aa bboodd cceeffnnooggaaeetthh yynn ccaaeell eeii ggyynnnniigg aa‟‟ii ddddeerrbbyynn ggaallll yy ddeeffnnyydddd oo‟‟rr GGyymmrraaeegg ggaaeell eeii wweellllaa,, yy bbrroobblleemm yyww aaddnnooddddaauu ddyynnooll aa‟‟rr ssggiilliiaauu aannggeennrrhheeiiddiiooll ii ffeeddrruu ccyynnnnaall yy

ggwweeiitthhggaarreeddddaauu aannggeennrrhheeiiddiiooll ii ssiiccrrhhaauu yy ddeeffnnyydddd.. TTeeiimmllwwnn yy bbyydddd aadd--ddrreeffnnuu yyssggoolliioonn yynn ccrreeuu bbwwllcchh rrhhwwnngg ddiissggyybblliioonn rrhhiieennii aa‟‟rr ggyymmuunneedd ggaann lleeiihhaauu yy ddeeffnnyydddd oo‟‟rr GGyymmrraaeegg yynn ggyyffffrreeddiinnooll.. NNiidd yyddyymm oo‟‟rr ffaarrnn yy bbyydddd ccaauu yyssggooll DDiinnaass yynn ssiiccrrhhaauu ddyyffooddooll lllleewwyyrrcchhuuss ii‟‟rr GGyymmrraaeegg yynn yy

ggyymmuunneedd yymmaa yynn yy ddyyffooddooll,, yynn wwiirr nnyycchhuu wwnnaaiiffff hhii ooss ccaanniiaatteeiirr -- ccaauu yyssggooll nneeuu wweellllaa aaddnnooddddaauu yynn aarrddaall DDoollggeellllaauu ((yyssggooll ggyyddooll ooeess // yyssggooll aarrddaall)) ffyydddd yynn ttyynnnnuu ppllaanntt oo DDiinnaass yynnoo aamm aaddddyyssgg ggwweellll nneeuu ii BBoowwyyss ii ggaaeell aaddddyyssgg ggwweellll.. CCaaddww yyssggooll DDiinnaass aarr aaggoorr aa cchhyynnyydddduu eeii

hhaaddnnooddddaauu yyww‟‟rr uunniigg oobbaaiitthh ii ggyynnnnaall yyrr iiaaiitthh GGyymmrraaeegg aa‟‟ii ddiiwwyylllliiaanntt uunniiggrryyww yymmaa..)),, 11 ((MMaaee iiaaiitthh GGyymmrraaeegg ppllaanntt aarrddaall YYssggooll DDiinnaass MMaawwddddwwyy yynn ggrryyff iiaawwnn aacc yynn ddoodd oo nniiffeerr oo ggaarrttrreeffii CCyymmrraaeegg nneeuu ccaarrttrreeffii bbllee mmaaee uunn rrhhiiaanntt yynn ssiiaarraadd CCyymmrraaeegg.. TTeeiimmllaaff ooss ffyyddddaaii‟‟rr ppllaanntt yynn ccaaeell eeii rrhhooii

mmeewwnn yyssggooll ggyyddaa pphhllaanntt ttrreeffooll nnii ffyyddddaaii‟‟rr iiaaiitthh GGyymmrraaeegg ggyyssttaall.. TTeeiimmllaaff bboodd yyrr iiaaiitthh GGyymmrraaeegg yynn ddeebbyygg ii iiaaiitthh YYssggooll BBrriitthhddiirr..))

3 2, 1 (gydag opsiwn 5 dim newid),

Ieuan Gwynedd

3 1 „andwyol‟, 1 (mewn ysgol drefol y Saesneg fydd yr iaith fydd yn tra arglwyddiaethu), 1 3 2 „fawr o newid‟,1,

15

5.2.5. Pa effaith gaiff ad-drefnu’r ysgol ar ddefnydd a sgiliau iaith Cymraeg disgyblion? (c2.2) (parhad)

Ysgol Manteisiol Anfanteisiol Niwtral Arall

Llanfachreth 1 (datblygu ymhellach efallai),

11 7, 1 (safon iaith dirywio), 1 (bydd Cymraeg gramadegol yn dirywio), 1 (Cymraeg yw iaith buarth Ysgol Machreth – byddai ei chau yn cael effaith niweidiol ar y Gymraeg), 1 (bydd cyfuno ysgolion bach i un ysgol fawr yn rhoi llai o amser i athrawon ganolbwyntio ar helpu plant i ddysgu Cymraeg),

5 3, 1 (mwyafrif y plant o gartrefi Cymraeg, os ânt i ysgol hefo mwy o blant o gartrefi Saesneg caiff effaith), 1 (plant cyrraedd lefel sgiliau iaith da iawn ar hyn o bryd a byddai‟n anodd gwella ar hynny),

Y Gader 1 (cryfhau a chysoni datblygiad medrau iaith disgyblion),

4 1 (pryder am safle‟r Gymraeg o fewn cymdeithas trefol Dolgellau ac fel iaith gymdeithasol o fewn muriau‟r ysgol), 1 (lleihau), 1 (bydd y defnydd a‟r sgiliau yn dirywio os yw plant ysgolion gwledig yn cael eu trosglwyddo i ysgol fawr gyda nifer o siaradwyr Saesneg), 1 (mae‟r Gymraeg yn gwegian yn Ysgol y Gader gydag ond plant ysgolion gwledig yn ei defnyddio ar ôl trosglwyddo i‟r Uwchradd. Saesneg mae‟r mwyafrif yn ei ddefnyddio hefo‟u gilydd),

3 1 (annog y defnydd rheolaidd o‟r Gymraeg fydd yn galluogi dysgwyr i deimlo‟n rhan o‟u cymuned), 1 (Cymraeg fydd prif iaith cyfathrebu), 1 (dylai fod yr un fath),

2 1 (dim syniad ac yn amherthnasol), 1 (ddim yn gwybod),

Cyfuniad o sawl ysgol

1 (llawer rhoi eu plant mewn ysgol wledig i wella eu Cymraeg)

Cyfanswm 14 81 34 3

Mae barn gadarn bod ysgolion gwledig yn meithrin, cynnal a hyrwyddo sgiliau Cymraeg yn fwy llwyddiannus na‟r ysgolion trefol. Nid yw‟n briodol cynnig dyfarniad effaith ad-drefnu‟r ysgol ar ddefnydd a sgiliau iaith Cymraeg disgyblion yma gan y ceir hynny yn yr Adroddiad Asesiad Ardrawiad ieithyddol.

16

5.2.6. Pa effeithiau gaiff ad-drefnu ysgolion ar ddefnydd cymunedol o’r Gymraeg rhwng (ac ymysg) plant ac aelodau eraill o’r gymuned? (c2.3)

Brithdir Anfanteision 10 4, 1 (unwaith mae ysgolion gwledig yn ymuno hefo ysgolion trefol mae‟r iaith yn newid), 1 (bydd plant yn defnyddio Saesneg yn lle Cymraeg), 1 (pwysig cadw addysg wledig er mwyn parhad sgiliau a defnydd o‟r Gymraeg, llai

o ddefnydd ohoni yn yr ysgolion trefol), 1 (aelodau‟r gymuned yn siarad Cymraeg gyda‟r plant ysgol lleol yn arbennig y cyfnod blynyddoedd cynnar. Heb ysgol bentref fydd hyn ddim yn digwydd. Mae cyfarfod pobl leol yn y gymuned yn helpu datblygu

sgiliau Cymraeg), 1 (mudiadau fel yr Urdd cael eu colli mewn ysgol fawr), 1 (mwy o ddefnydd o‟r Saesneg fydd yn cael lle mwy blaenllaw mewn digwyddiadau cymunedol gan danseilio‟r Gymraeg fel iaith cyfrwng gweithgareddau) Niwtral 2 1 (plant angen cyfleoedd i‟w siarad ymhob gweithgaredd), 1 (iaith y gymuned a phob cyngerdd a gweithgaredd sy‟n cynnwys y plant a‟r gymuned).

Cynradd Dolgellau

Manteision 6 1 (bbrraaff ffyyddddaaii ggwweelldd ppllaanntt DDoollggeellllaauu,, ssyydddd aarr hhyynn oo bbrryydd mmeewwnn yyssggoolliioonn eerraaiillll yynn ddeeffnnyyddddiioo‟‟rr GGyymmrraaeegg yynn eeuu ccyymmuunneedd.. GGaallllaaii aaddrreeffnnuu -- yyssggooll ggyyddooll ooeess ggrreeuu ccyymmuunneedd ddddyyssgg ggyyffffrroouuss.. YY ssiiaalleennss ffyydddd ssiiccrrhhaauu bboodd yy ggyymmuunneedd hhoonnnnoo yynn uunn GGyymmrraaeegg eeii hhiiaaiitthh aacc yynn GGyymmrreeiigg eeii nnaawwss)),, 11 ((mmwwyy oo ddddeeffnnyydddd oo bboossiibbll)),, 11 ((ttrrwwyy ggaaddww yyssggoolliioonn bbyycchhaaiinn aarr aaggoorr bbyydddd ggwweellll ccyyffllee ii‟‟rr ppllaanntt ddddyyssgguu –– ddoossbbaarrtthhiiaaddaauu llllaaii yynn ggaalllluuooggii‟‟rr aatthhrraawwoonn ii ggaannoollbbwwyynnttiioo yynn llllaawwnn aarr ddddyyssggwwyyrr)),, 11 ((aannnnoogg mmwwyy oo

ddddeeffnnyydddd oo‟‟rr GGyymmrraaeegg ttrrwwyy hheeffyydd ddddaarrppaarruu ccyyfflleeuusstteerraauu ii hhyyrrwwyyddddoo aa cchhyynnyydddduu//ccyynnnnaall yy GGyymmrraaeegg)),, 11 ((ggaallllaaii aannnnoogg ffyy mmhhlleennttyynn ii ssiiaarraadd mmwwyy oo GGyymmrraaeegg,, aacc aannnnoogg ffyy mmhhaarrttnneerr aa mmiinnnnaauu ii ssiiaarraadd yyrr iiaaiitthh ggyyddaa rrhhiieennii CCyymmrraaeegg ttuu aallllaann ii‟‟rr yyssggooll)),, 11

((ggwweellllaa‟‟rr iiaaiitthh ggoobbeeiitthhiioo)),, Niwtral 8 Arall 1 (ddim yn siŵr – mwyafrif o‟r plant i‟w gweld yn defnyddio Cymraeg wrth siarad hefo siaradwyr Cymraeg).

Dinas

Mawddwy

Anfanteision 2 1, 1 (MMaaee‟‟nn aannggeennrrhheeiiddiiooll ccaaeell yyssggooll ffeecchhaann ffeell DDiinnaass MMaawwddddwwyy ii ggyynnnnaall yy GGyymmrraaeegg mmeewwnn ggwweeiitthhggaarreeddddaauu yy ttuu aallllaann ii‟‟rr ddoossbbaarrtthh.. MMaaee‟‟rr eellffeenn ggyymmuunneeddooll yynn hhoollll bbwwyyssiigg ii ggyynnnnaall yy GGyymmrraaeegg aa hheebb yyssggooll yynn yy ggyymmuunneedd ddooeess yynnaa ddddiimm ddyyffooddooll ii ggyynnnnaall yy GGyymmrraaeegg yynn yy ggyymmuunneedd.. MMaaee ppllaanntt yyrr aarrddaall yynn ccyymmyyssgguu ggyyddaa pphhllaanntt yyrr aarrddaall ggaann nnaadd ooeess ppllaanntt oo ddddaallggyyllcchhooeedddd eerraaiillll yynn ddoodd yymmaa.. DDyynnaa yyddyy ccrryyffddeerr aarrddaall DDiinnaass MMaawwddddwwyy.. HHeebb wwyybboodd ppaa bbllaanntt ssyydddd yynn ssiiaarraadd CCyymmrraaeegg yynn eeuu ccyymmuunneedd mmaaee‟‟nn nnaattuurriiooll ii bbllaanntt ddrrooii ii‟‟rr SSaaeessnneegg ggaann nnaadd yyddyynntt wweeddii ccyydd wweeiitthhiioo nnaa cchhwwaarraaee aa‟‟ii ggiillyydddd mmeewwnn yyssggooll yynn yy ggyymmuunneedd.. RRhhaaiidd ccaaddww‟‟rr YYssggooll ffeell yy mmaaee hhii aa‟‟ii ggwweellllaa ii ggyynnnnaall yy GGyymmrraaeegg nniidd eeii iiss rraaddddiioo ii ssttaattwwss llllooeerreenn.. BByydddd rrhhiieennii yynn ddaannggooss

eeuu hhaannffooddlloonnrrwwyydddd ddrrwwyy ssyymmuudd eeuu ppllaanntt ppeettaaii iissrraaddddiioo yynn ddiiggwwyydddd.. MMaaee ppllaanntt yyrr yyssggooll yynn ddoodd yynn rrhhaann oo wweeiitthhggaarreeddddaauu‟‟rr ggyymmuunneedd wwrrtthh yymmwwnneeuudd aa‟‟rr yyssggooll.. OOnnii bbaaii aamm rriieennii aa cchhyyffeeiilllliioonn nnii ffyyddddaaii‟‟rr ccyysswwlllltt ggyyddaa‟‟rr ggyymmuunneedd ccyynn ggrryyffeedd aa hhyynnnnyy.. TTyyddii‟‟rr ssttaaffff ddddiimm yynn ggwweelldd yy ggyymmuunneedd ffeell bbllaaeennoorriiaaeetthh aacc oo‟‟rr hheerrwwyydddd ttyyddii‟‟rr GGyymmrraaeegg ddddiimm yynn ccaaeell eeii pphhrriioodd llee yynn yy ggyymmuunneedd wweeddyynn.. MMaaee ppeerryygg ii ddddyyffooddooll yyrr IIaaiitthh yynn aarrddaall DDiinnaass MMaawwddddwwyy ppeettaaii‟‟rr aadd--ddrreeffnnuu yynn DDoollggeellllaauu yynn nneewwiidd ii ggyynnnniigg ggwweellll aaddddyyssgg ii

bbllaanntt.. EEffffaaiitthh hhyynnnnyy ffyydddd ddiirryywwiiaadd yynn yy ccyyfflleeoonn ccyymmuunneeddooll ii ddddeeffnnyyddddiioo‟‟rr IIaaiitthh ggaann yy bbyydddd rrhhiieennii wweeddii ttyynnnnuu eeuu ppllaanntt oo‟‟rr aarrddaall ggaann sseeffyyddlluu eeuu ccyyllcchh ffffrriinnddiiaauu nneewwyydddd aacc wwrrtthh ggwwrrss ggwwaanniioo ccyymmuunneedd DDiinnaass MMaawwddddwwyy aa‟‟rr iiaaiitthh GGyymmrraaeegg yynn eeii ssggiill..)),, 11 ((BByydddd yy ppllaanntt yynn ppaarrhhaauu ii ffoodd yynn ggaaddaarrnn yynn ffyy mmaarrnn ii oonndd bbyydddd llllaawweerr llllaaii oo yymmwwyybbyyddddiiaaeetthh oo bbwwyyssiiggrrwwyydddd ddeeffnnyyddddiioo‟‟rr iiaaiitthh yymmhhlliitthh mmeewwnnffuuddwwyyrr ii‟‟rr ppeennttrreeff,, llllaaii oo ggyyfflleeooeedddd iiddddyynn nnhhww eeii ggwweelldd aarr wwaaiitthh ((ooss nnaa ffyydddd ddiiggwwyyddddiiaaddaauu aaggoorreedd mmeeggiiss ccyynngghheerrddddaauu

yyssggooll yynn ccaaeell eeuu ccyynnnnaall yymmaa)),, aa bbyydddd hhyynnnnyy‟‟nn ggwwaannhhaauu eeii ssttaattwwss yynn yy ppeennttrreeff..)),, 11 ((PPeettaaii aadd--ddrreeffnnuu aa bbyyddddaaii YYssggooll AArrddaall // YYssggooll GGyyddooll OOeess –– bbyyddddaaii ppeennddeerrffyynniiaaddaauu rrhhiieennii yynn aammrryywwiioo aa bbyyddddaaii rrhhaaii ppllaanntt yynn tteeiitthhiioo ddrrooss yy BBwwllcchh ii AArrddaall DDoollggeellllaauu aa bbyyddddaaii eerraaiillll yynn mmyynndd aarr ii llaawwrr ii YYssggooll GGllaannttwwyymmyynn ((PPoowwyyss)) nnii ffyyddddaaii iiaaiitthh yy ggyymmuunneedd ggyyssttaall pphhaann ffyyddddaaii‟‟rr ppllaanntt yynn ddoodd aatt eeuu ggiillyydddd aarr ôôll yyssggooll ee..ee.. UUrrdddd,, KKaarraattee.. PPeettaaii yy ppllaanntt yynn ggwweeiitthhiioo ggyyddaa pphhllaanntt YYssggooll BBrriitthhddiirr –– mmaaee‟‟rr iiaaiitthh GGyymmrraaeegg yy ddddwwyy yyssggooll

yynn ddeebbyygg iiaawwnn oo aarrssyyllwwii aarr yyrr iiaarrdd yynn yyssttoodd yy ccyyffnnooddaauu mmaaee‟‟rr ppllaanntt yynn ccyyddwweeiitthhiioo yynn bbaarroodd.. NNii ffyyddddaaii hhyynn yynn eeffffeeiitthhiioo‟‟rr GGyymmrraaeegg yynn yy ggyymmuunneedd..)) Niwtral 2 1, 1 (gydag opsiwn 5 dim newid).

Ieuan Gwynedd

Anfanteision 5 2 „llai o ddefnydd‟, 1 (Seisnigeiddio plant 3 oed aiff i Ddolgellau) 1 (cymuned glos Gymreig cael ei cholli mewn ysgol drefol fawr, 1 (colli Cymraeg cefn gwlad) Niwtral 1.

Llanfachreth Anfanteision 12 7, 1 (colli gweithgareddau ar ôl ysgol megis Cyfarfod bach a chyngherddau), 1 (defnydd o‟r Gymraeg llafar yn gostwng yn y gymuned), 1 (rhagweld mai Saesneg fydd iaith y buarth os cawn un ysgol fawr yn lle ysgolion bychain), 1 (bydd cymunedau‟n marw fydd ddim yn helpu i gynnal y Gymraeg), 1 (gall Cymry Cymraeg fod yn y lleiafrif a‟u boddi mewn Seisnigrwydd), Niwtral 5 2, 1 (mwy o Saesneg), 1 (lleihau‟r cyfle i ddefnyddio‟r iaith), 1 (dim cymuned felly dim gobaith i‟w chadw‟n fyw).

Y Gader Anfanteision 5 1 (pryderu y byddai sefydlu ysgol gydol oes yn llesteirio ar waith rhagorol ieithyddol y cymunedau gwledig), 1 (llai o ddefnydd cymunedol os nad yw‟r ysgol yn yr ardal), 1 (bydd llai o gyswllt gyda‟r gymuned os yw ysgolion gwledig yn cau felly llai o ddefnydd o‟r iaith), 1 (os bydd plant yr ardal mewn un ysgol bydd hoelen olaf yn arch y Gymraeg yn Nolgellau), 1 (bydd plant cefn gwlad yn cymysgu mwy gyda plant y dref ac yn defnyddio mwy o Saesneg), Niwtral 1 (dylai‟r sefyllfa fod yr un fath), Arall 2 1 (ychydig neu dim – nid yw‟r rhan fwyaf o‟r plant sy‟n mynd i Ysgol Y Gader yn byw yma), 1 (ddim yn gwybod).

Cyfuniad o sawl ysgol

Anfanteision 1

17

Yn gyson a‟r rhagdybiaeth am sgiliau iaith Cymraeg disgyblion (tabl 5.1.4.) dengys bod 45% o‟r ymatebwyr yn rhagweld effeithiau negyddol i‟r defnydd cymunedol o‟r Gymraeg rhwng (ac ymysg) plant ac aelodau eraill o‟r gymuned – ag eithrio ymatebwyr Ysgol Gynradd Dolgellau – yn sgil ad-drefnu addysg. Cesglir mai „r model Ysgol Gydol Oes sef y newid mwyaf o‟r drefn bresennol sy‟n cynnig ardrawiad effaith cymunedol mwyaf negyddol. Byddai ysgol ardal yn llai effeithio oherwydd byddai plant yn cael eu hebrwng o‟u milltir sgwâr ac felly yn colli ar y profiadau gyda chyfoedion a chyd bentrefwyr. Byddai Ysgol Gydol Oes yn creu sefydliad lle byddai‟r Saesneg yn briod iaith gymdeithasol i fwyfwy o blant fyddai‟n trosglwyddo i‟w defnydd cymdeithasol

yn y gymuned ehangach. Dengys ffigyrau Cyfrifiad (tabl 1) bod cymuned dalgylch Y Gader, ag eithrio De Dolgellau (73.2%) â chanran siaradwyr Cymraeg islaw‟r trothwy 70% sy‟n cael ei gydnabod gan Gymdeithasegwyr iaith a Llywodraeth Cynulliad Cymru (Iaith Pawb) fel yr isafbwynt angenrheidiol i sicrhau fod y Gymraeg yn rhan o wead cymdeithas ac yn iaith feunyddiol y cymunedau

hynny. Mae‟r dirywiad ieithyddol ar ei amlycaf yn ward Corris/Mawddwy (60.9%) lle gwelwyd gostyngiad o dros 4% ers 1991. Diau bod gan ysgolion, ac yn arbennig ysgolion pentrefi gwledig y dalgylch gyfraniad pwysig o ran meithrin, cynnal a hyrwyddo‟r Gymraeg yn gyffredinol ymhlith brodorion a newydd ddyfodiaid a‟u teuluoedd. O ran ceisio rhagdybio effeithiau mwyaf tebygol ad-drefnu addysg o ran defnydd cymunedol o‟r Gymraeg rhwng (ac ymysg) plant ac aelodau eraill o‟r gymuned cesglir byddai modelau Ysgol

Ardal a Gydol Oes yn arwain at ddirywiad defnydd cymunedol o‟r Gymraeg i raddau gwahanol oherwydd golygant ddirywiad cymunedau fydd yn colli ysgol (naill ai Brithdir, Llanfachreth neu Ieuan Gwynedd) sydd yn cyfrannu at gynnal a chodi presenoldeb y Gymraeg yn y gymuned honno – yn arbennig y cymunedau gwledig.

Wrth geisio crisialu‟r 2 model ad-drefnu addysg yn ôl effeithiau cymunedol defnyddir graddfa sgorio tebyg iawn i‟r dull sgorio methodoleg dogfen ymgynghorol „ Cynllunio a‟r Iaith Gymraeg 2004‟ a luniwyd gan weithgor o Awdurdodau Cynllunio lleol Cymreig, Bwrdd yr Iaith Gymraeg a Ffederasiwn yr Adeiladwyr Tai er mwyn “cynhyrchu methodoleg i fesur effaith ar iaith a fyddai‟n galluogi awdurdodau cynllunio lleol i lunio polisïau ystyrlon ac ymarferol i ddiogelu a hybu defnyddio‟r iaith Gymraeg ac i‟w galluogi i asesu goblygiadau polisïau eu cynlluniau datblygu a cheisiadau cynllunio ar les yr iaith a chymeriad diwylliannol eu cymunedau.”

Effaith cymunedol Model Ysgol Ardal Modelau Ysgol Gydol Oes

Negyddol (-0.5) Negyddol (-1.0)

Mesurau lliniaru effeithiau negyddol: (i) Mae Strategaeth iaith Gwynedd yn cydnabod dylanwad posibl addysg ynghyd â chyfleoedd anffurfiol i blant a phobl ifanc

ddefnyddio‟r Gymraeg fel cyfrwng cymdeithasol fel bod modd iddynt ddatblygu hyder i ddefnyddio‟r Gymraeg a meithrin agweddau

positif tuag at yr iaith y tu hwnt i sefyllfaoedd addysg ffurfiol. Dylai‟r Strategaeth ystyried camau ymarferol i gynnal a symbylu defnydd cymunedol o‟r Gymraeg trwy gydweithio a phartneriaethau.

(ii) Yn deillio o Arolwg defnydd cymdeithasol plant cynradd Gwynedd o‟r Gymraeg 2010 (D. Roberts a Dr Enlli Thomas, Prifysgol

Bangor) dylai Cyngor Gwynedd, Cynnal, Hunaniaith a Bwrdd yr Iaith Gymraeg ymrwymo i raglen waith bwrpasol

18

5.2.7. Sut fyddech chi yn disgrifio perthynas y gymuned leol â’r ysgol o ran cefnogi a mynychu cyngherddau, ffeiriau ac ymgyrchoedd codi arian? (c3.2)

Ysgol Da Iawn Da Gweddol Eithaf gwael Gwael iawn

Brithdir 14 1

Cynradd Dolgellau 9 7 5 1

Dinas Mawddwy 8 2 1

Ieuan Gwynedd 5 1

Llanfachreth 17 2 1

Y Gader 1 5 4

Cyfuniad o sawl ysgol 1

Cyffredinol 55 17 11 2

Yn gyffredinol yn ôl 63% o‟r ymatebwyr mae perthynas Dda Iawn yn bodoli rhwng y gymuned leol a‟r ysgolion – gyda mwy o amrywiaeth barn am Ysgolion Cynradd Dolgellau ac Y Gader – ysgolion trefol mwy o ran maint. Dilynir rhesymeg sy‟n haeru y byddai‟n haws i sefydliadau feithrin a chynnal perthynas gefnogol gyda‟r gymuned mewn ysgolion ardal wledig nac mewn ysgolion gydol oes lle byddai perthynas rhieni a‟r ysgol yn fwy tebygol o fod yn llai clos, oherwydd graddfa niferoedd.

Effaith cymunedol Model Ysgol Ardal Modelau Ysgol Gydol oes (5, 7, 8, 9, 12)

Negyddol (-0.5) Negyddol (-1.0)

Mesurau lliniaru effeithiau negyddol: (i) Os mabwysiedir Model Ysgol Ardal sy‟n cynnwys cau ysgolion, dylid cynllunio strategaeth adfywio economaidd cymunedol a sicrhau

adnoddau digonol er mwyn ceisio cynnal sefyllfa cymunedau pentrefol. Dylai gynnwys cynllun ar gyfer cynhwyso pentrefi dalgylch ysgol mewn gweithgareddau a chynnal gweithgareddau achlysurol yn y pentrefi hynny. Lle‟n ymarferol dylai adeiladau‟r ysgol fod yn ganolog i hyn.

19

5.2.8. Hyd y gwyddoch chi, ydy aelodau’r gymuned neu berthnasau disgyblion yn ymweld â’r ysgol yn rheolaidd i gynorthwyo gyda’r profiad addysgu? (c3.3)

Ysgol Ydy Nac ydy

Brithdir 14

Cynradd Dolgellau 10 8

Dinas Mawddwy 7, 1 (ond dim digon nac yn rheolaidd) 1

Ieuan Gwynedd 4 2

Llanfachreth 18

Y Gader 4 3

Cyfuniad o sawl ysgol 1

Cyffredinol 59 14

Yn ôl ychydig dros 80% o‟r ymatebwyr mae aelodau‟r gymuned neu berthnasau disgyblion yn ymweld â‟r ysgol yn rheolaidd i gynorthwyo gyda‟r profiad dysgu. Mae canlyniadau Ysgol Gynradd Dolgellau, Ieuan Gwynedd ac Y Gader yn gwrthdaro ac yn anghyson, ac yn achos natur addysg Uwchradd nid yw‟r cwestiwn mor berthnasol. Ar y cyfan mae‟r darlun ymhlith ysgolion pentref yn gyson. Gan hynny, unwaith yn rhagor mae model Ysgol Ardal yn llai negyddol nac Ysgol Gydol Oes.

Effaith cymunedol Model Ysgol Ardal Model Ysgol Gydol Oes

Negyddol (-0.5) Negyddol (-1.0)

Mesurau lliniaru effeithiau negyddol: (i) Os mabwysiedir Modelau sy‟n cynnwys cau ysgolion dylid cynllunio strategaeth adfywio economi cymunedol a sicrhau adnoddau digonol

er mwyn ceisio cynnal sefyllfa cymunedau pentrefol. Lle‟n ymarferol dylai adeiladau‟r ysgol fod yn ganolog i hyn.

(ii) Os mabwysiedir Model cydweithio, ac i raddau llai ysgolion lloeren ac yna ysgol ardal wledig byddai‟n cynnal ymweliadau rheolaidd aelodau‟r gymuned a‟r ysgolion.

20

5.2.9. Pa fath o ddarpariaeth anghenion gofal plant cynradd sydd ar gael yn lleol – heblaw am yn yr ysgol? (c4.5)

Ysgol Cylch/Ysgol Feithrin Ysgol Feithrin breifat/gwirfoddol

Unigolion cofrestredig i warchod

Clwb ar ôl ysgol gan rieni (yn neuadd pentref/canolfan

gymunedol)

Dim darpariaeth

Brithdir 7 10 5 2

Cynradd Dolgellau 18 10 19

Dinas Mawddwy 7 2 1

Ieuan Gwynedd 3 2 (Brithdir) 1 2

Llanfachreth 5 2 6 3 5

Y Gader 7 4 8 2 1

Cyfuniad o sawl ysgol 1 1

Cyffredinol 48 29 41 7 9

*NODER: roedd modd i atebydd gofnodi sawl darpariaeth. Dengys bod dehongliad ymatebwyr o ‘lleol’ yn amrywio o’r pentref i’r dalgylch cyfan.

Dengys bod ystod o ddarpariaeth gofal plant cynradd ar gael yn y dref a‟r pentrefi. Felly os yw model ysgol ardal yn cynnwys cau ysgolion gwledig mae‟n debygol iawn o gael effaith negyddol ar ddarparwyr megis cylchoedd ac ysgolion meithrin, clybiau ar ôl ysgol ac unigolion cofrestredig. Byddai unrhyw ddiswyddiadau yn sgil hynny yn gnoc ychwanegol i ddiswyddiadau o gau ysgolion ac mewn hinsawdd economaidd dyrys. Byddai model Ysgol Gydol Oes yn diogelu‟r „status quo‟, ac felly yn niwtral.

Effaith cymunedol Model Ysgol Ardal Model Ysgol Gydol Oes

Negyddol (-0.5) Niwtral (0.0)

Mesurau lliniaru effeithiau negyddol: (i) Os mabwysiedir Model Ysgol Ardal dylai‟r AALl ystyried ymarferoldeb parhau i gynnal a chyllido Cylchoedd Meithrin presennol (yn

adeiladau‟r ysgolion hynny fydd yn cau sef naill ai Brithdir, Llanfachreth neu Ieuan Gwynedd?).

21

5.2.10. Pa effaith gaiff ad-drefnu ysgolion ar deuluoedd lleol? (c5.1)

Ysgol Cadarnhaol Negyddol Niwtral

Brithdir 1 (dod i adnabod mwy o bobl ar draws ardal eangach),

11 1 (Efallai gorfod codi‟n gynt i gyrraedd ysgol sy‟n bellach i ffwrdd, costau mynd i weithgareddau ar ôl ysgol. Tensiwn yn y cart refi Cymraeg os fydd y plant yn dechrau mabwysiadu ffordd mwy Cymraeg o fyw/siarad ayyb. Mae gan y Brithdir ddigon o blant i sicrhau bod pawb yn cymdeithasu‟n dda, ac â digon o ffrindiau o‟r un oed. Hyn nid yn wir mewn ysgolion llai.), 1 (plant gorfod teithio ymhellach), 1 (trafeilio ymhellach ac oblygiadau cost), 1 (teithio, colli naws pentrefol), 1 (ysgol yn dod a theuluoedd a‟r gymuned ynghyd – bydd ei chau yn cau‟r cyfrwng hwn ac felly‟n chwalu‟r gymuned), 1 (dim llawer ar ôl yn y gymuned leol felly mae ysgol leol yn hanfodol i gadw‟r gymuned yn fyw trwy ddod a phobl leol at eu gilydd), 1 (mewn cymuned heb siop, swyddfa bost na thafarn byddai teuluoedd yn colli cysylltiad a‟u gilydd), 1 (colli ysgol wych a chymuned), 2 (colli bod yn rhan o gymuned, i rai teuluoedd ifanc dyma‟r unig ffordd i gymysgu hefo teuluoedd eraill sy‟n byw yn y gymuned), 1 (gorfod cael swydd yn agos at yr ysgol newydd i hebrwng a nol y plant, pobl ifanc gadael y pentref),

Cynradd Dolgellau

3 1, 1 (hyrwyddo‟r dref ac annog pobl i symud/ddewis y dref fel canolbwynt oherwydd y ddarpariaeth addysg), 1 (teuluoedd a phlant yn agosach trwy fod mewn un sefydliad),

9 1 (teuluoedd gwledig yn dioddef – pellter a thrafnidiaeth cyhoeddus yn annibynadwy), 1 (trafnidiaeth, gofal plant, gwrthod anfon plant i ysgol gydol oes), 1 (trafnidiaeth i‟r ysgol a gofal plant), 1 (gorfod trafeilio milltiroedd i‟r ysgol nesaf, byddai fy mhlentyn yn gorfod mynychu Ysgol Hafod Lon sydd 25 milltir i ffwrdd yna ac yn ôl), 1 (gallai gynnydd pellter trafeilio), 1 (trafeilio i bobl sydd ddim yn gyrru ac sy‟n gweithio, a‟r pellter), 1 (trafnidiaeth i ac o ysgol), 1 (trafeilio, cost, bwlio), 1 (trafeilio ychwanegol, amser ychwanegol i rhai rhieni tu allan i Ddolgellau),

4 1 (yn anochel a bydd rhaid i deuluoedd ddygymod a chefnogi), 1 (cyfnod o ddryswch a ddilynir gobeithio gan drefn decach ble bydd y mwyafrif yn hapus), 1 (bron dim), 1 (unwaith caiff ei dderbyn, ychydig iawn),

Dinas Mawddwy

1 (gorfod bod yn well oherwydd bydd gan ysgol newydd adnoddau gwell),

5 2 (effaith mawr – trafeilio), 1 (effaith ar ysgol feithrin rhan amser a cylch Ti a Fi, mwy costus i fynd i weithgareddau), 1 (diboblogi mewn teuluoedd iau), 1 (bbyyddddaaii rrhhiieennii rrhhaaii yynn ddyymmuunnoo ggyyrrrruu eeuu ppllaanntt ii GGllaannttwwyymmyynn nneeuu ddrrooss yy BBwwllcchh ii DDddoollggeellllaauu ((aamm rreessyymmaauu ddaaeeaarryyddddooll aacc yymmllyynniiaadd tteeuulluuooll ccyyllcchh ffffrriinnddiiaauu aacc aattii)) ggaann nnaa ffyydddd yyssggooll DDiinnaass MMaawwddddwwyy wweeddyynn

yynn ggaalllluu ccyyssttaaddlluu.. BByyddddaaii hhyynnnnyy yynn rrhhaannnnuu‟‟rr ggyymmuunneedd,, yynn lllleeiihhaauu hhyyffyywweedddd yyrr yyssggooll aacc yynn yy ppeenn ddrraaww yynn eeii cchhaauu..

OOss ooeess yynnaa wweellll ccyyfflleeuusstteerraauu aaddddyyssgg yynn aarrddaall DDoollggeellllaauu bbyydddd yyrr aadd--ddrreeffnnuu yynn rrhhaannnnuu’’rr ggyymmuunneedd ppaa bbyynnnnaagg ooppssiiwwnn aa ggaaiiffff eeii ggyynnnniigg.. RRhhaaiidd wwrrtthh ggyynnyydddduu ccyyfflleeoonn aaddddyyssggooll yynn DDiinnaass ppaa bbyynnnnaagg ooppssiiwwnn aa ddddeewwiissiirr

TTyyddii hhii ddddiimm yynn ddeebbyyggooll yy bbyydddd llllaawweerr oo rriieennii aa pphhllaanntt yynn ssyymmuudd ii‟‟rr aarrddaall ooss yy bbyydddd ggwweellll aaddddyyssgg yynn ccaaeell eeii ggyynnnniigg yynn aarrddaall DDoollggeellllaauu.. BByydddd ppoobbll hhŷŷnn yynn ddoodd yymmaa ii yymmddddeeooll aacc nniidd oo aannggeennrrhheeiiddrrwwyydddd rrhhiieennii aa pphhllaanntt nnaacc oo aanngghheennrraaiidd CCyymmrraaeegg ggyyddaa pphhllaanntt..)),, 11 ((PPrryyddeerr yymmhhlliitthh nniiffeerr aamm oobbllyyggiiaaddaauu hhyynn aarr ffaaiinntt bbyydddd rrhhaaiidd ii bbllaanntt iiffaanncc iiaawwnn ddeeiitthhiioo ((2200 mmuunnuudd ii

rraaii 33 ooeedd)),, rrhhaaii yynn yyssttyyrriieedd ssyymmuudd eeuu ppllaanntt ddrrooss yy ffffiinn ii BBoowwyyss ppee bbyyddddaaii hhyynnnnyy‟‟nn ddiiggwwyydddd)),, 11 ((BByyddddaaii ggoorrffoodd cclluuddoo ppllaanntt yynn aacchhoossii pprryyddeerr ii rriieennii,, aacc ooss nnaa ffyyddddaaii rrhhiieennii yynn hhaappuuss ggyyddaa‟‟rr ooppssiiwwnn aa ggyynniiggiirr mmaaee ppoossiibbiillrrwwyydddd oo ssyymmuudd yyssggooll ii BBoowwyyss ssyydddd yynn rrhhwwyyggoo‟‟rr ggyymmuunneedd –– ffffrriinnddiiaauu aayybb.. DDyyddyy rrhhiieennii ppllaanntt MMeeiitthhrriinn ((hhaannnneerr ddiiwwrrnnoodd)) ddddiimm eeiissiiaauu cclluuddoo eeii ppllaanntt

yynn bbeellll aamm yy pprryynnhhaawwnn // bboorree))..

1 (gydag opsiwn 5),

Ieuan Gwynedd

6 2 (ôl traed carbon teithio) 1 (anhwylustod mewn argyfwng a gofal cyn/ôl ysgol), 1 (dim rheidrwydd i blant newydd-ddyfodiaid ddysgu‟r Gymraeg yn rhugl gan mai Saesneg gan amlaf fyddai iaith y buarth yn Nolgellau), 1 (dim man cyfarfod lleol), 1 (colli swyddi a cartrefi).

1 (dim).

Llanfachreth 17 5, 1 (torcalonnus, helynt trafeilio, llai o amser hefo‟r teulu), 1 (collir calon y gymdeithas, un o‟r ychydig bethau sydd ar ôl yn y pentref sy‟n tynnu pawb at eu gilydd – pob cenhedlaeth), 1 (dim teuluoedd ifanc heb ysgol), 1 (annos/ amhosibl cymryd rhan mewn gweithgareddau cymdeithasol), 1 (mwy o drafeilio a threfnu), 1 (teuluoedd heb drafnidiaeth yn dioddef, costau ychwanegol i deuluoedd, teuluoedd sy‟n gweithio yn cael trafferth cael eu plant i‟r ysgol a chyrraedd i‟r gwaith ar amser),1 (llai yn dychwelyd, teuluoedd trafeilio ymhellach i‟r ysgol, diwrnod ysgol plant mynd yn fwy), 1 (teuluoedd yn gadael, colli swyddi, trafeilio pellach), 1 (chwalu cymuned, costau trafeilio ychwanegol), 1 (colli ysbryd cymunedol), 1 (creu ansicrwydd, ad-drefnu, gwrthdaro, costau ychwanegol), 1 (andwyol dim ysgol dim rheswm i aros yn y gymuned i‟r ifanc),

22

5.2.11. Pa effaith gaiff ad-drefnu ysgolion ar deuluoedd lleol? (c5.1)

Ysgol Cadarnhaol Negyddol Niwtral

Y Gader 7 1 (effaith sylweddol ieithyddol oni eir i‟r afael a‟r broblem ar fyrder), 1 (teithio, ôl traed carbon, anhwylustod nol plant o‟r ysgol mewn argyfwng, gofal cyn ac ar ôl ysgol), 1 (teimlad o ansicrwydd – dibynnu ar ganlyniad ad-drefnu), 1 (bydd rhaid i blant adael cartref ynghynt yn y bore, gan ddychwelyd yn hwyrach yn y pnawn felly llai o amser adref gyda‟r teulu), 1 (effaith ieithyddol a chymunedol yr ardaloedd gwledig), 1 (ymestyn y diwrnod ysgol i blant bach sy‟n trafeilio, colli synnwyr cymuned ymhlith teuluoedd ifanc lleol), 1 (teithio‟n bellach i‟r ysgol, lle fydd ieuenctid yn cydgyfarfod liw nos?).

2 1 (ychydig rwy‟n gredu, ag eithrio na fydd rhaid trafeilio i‟r gwahanol bentrefi gan fod y mwyafrif yn byw yn Nolgellau), 1 (ddim yn gwybod).

Cyfuniad o sawl ysgol

1

Cyfanswm 5 56 8

Gyda 56 (81%) yn rhagweld effeithiau negyddol gaiff ad-drefnu ar deuluoedd lleol o‟i gymharu a 5 yn rhagweld effeithiau cadarnhaol (ac 8 niwtral) mae consensws amlwg yn bodoli. Priodol yw datgan bod rhai plant eisoes yn trafeilio cryn bellter i‟r ysgol gynradd leol (dros chwarter awr mewn cerbyd). Oherwydd pryder pellter teithio hefyd mae rhai ymatebwyr wedi nodi y gallai ad-drefnu achosi rhwyg rhwng cymunedol gyda plant o un pentref yn mynychu ysgol gwahanol. Dengys bod barn mwy cytbwys ymhlith ymatebwyr Ysgol Gynradd Dolgellau. Gan nad yw Cyngor Gwynedd eto wedi cyhoeddi cynlluniau cludiant manwl – yn cynnwys trefniant hebryngwyr plant ifanc ar gludiant cyhoeddus a trefniant ar gyfer gweithgareddau ar ôl ysgol, mae ‟n ddealladwy fod cynifer wedi mynegi‟r pryderon gwirioneddol hyn. Yn absenoldeb manylion o‟r fath cesglir mai‟r model Ysgol Ardal sy‟n ennyn yr effaith negyddol mwyaf gydag Ysgol Gydol Oes yn bennaf gyfystyr a‟r drefn bresennol.

Effaith cymunedol

Model Ysgol Ardal Model Ysgol Gydol Oes

Negyddol (-0.5) Niwtral (0.0)

Mesurau lliniaru effeithiau negyddol: (i) Os mabwysiedir Model Ysgol Ardal sy‟n cynnwys cau ysgolion dylid sicrhau fod cynlluniau cludiant ysgol dalgylch Y Gader yn bwrpasol

ac wedi ei gyllido‟n ddigonol i hwyluso cludo plant cymunedau pentrefol yn effeithiol a diogel. Dylai hyn gynnwys darpariaeth hebryngwyr plant ifanc.

23

5.2.12. Pa effaith gaiff ad-drefnu ysgolion ar amser siwrnai ysgol gyffredinol disgyblion? (c5.2)

Ysgol Cynyddu Aros yr un fath Lleihau Arall (nodwch)

Brithdir 13 12, 1 (gyda llai o ysgolion), 2

Cynradd Dolgellau

11 10, 1 (i rai), 7 6, 1 (i rai),

Dinas

Mawddwy 10 9, 1 (rhai plant eisoes yn teithio 15 munud)

Ieuan Gwynedd

5 1

Llanfachreth 17 1

Y Gader 5 2, 1 (i blant cynradd),1 (mwy na thebyg), 1 (i blant 3-11 oed), 6 3, 2 (i blant Uwchradd), 1 (i ddisgyblion Dolgellau), 1

Cyfuniad o sawl ysgol

1

Cyfanswm 62 17 1

Dengys barn 83% y bydd ad-drefnu yn golygu cynyddu amser siwrnai ysgol gyffredinol disgyblion – ategir hyn gan ymatebwyr pob ysgol wledig mewn cyferbyniad a‟r ysgolion trefol lle mae gwahaniaeth barn. Eto o ran lliniaru effeithiau negyddol model Ysgol Gydol Oes ar safleoedd presennol sy‟n cynnig effaith niwtral gyda disgyblion o leiaf dau bentref yn gorfod teithio yn feunyddiol i‟r ysgol â disgyblion Dinas Mawddwy yn achlysurol yn ddarostyngedig i ddiffiniad gweithiol o „gydweithio anffurfiol‟.

Effaith cymunedol Model Ysgol Ardal Model Ysgol Gydol Oes

Negyddol (-0.5) Niwtral (0.0)

Mesurau lliniaru effeithiau negyddol: (i) Os mabwysiedir Model Ysgol Ardal sy‟n cynnwys cau ysgolion dylid sicrhau fod cynlluniau cludiant ysgol dalgylch Y Gader yn cyfyngu

siwrnai ysgol gyffredinol disgyblion i‟r uwch bwynt sirol (30 munud). Dylai‟r AALl fonitro perfformiad cludiant gwledig i Ddolgellau ac asesu lefelau bodlonrwydd rhieni a phlant gyda‟r gwasanaeth o ran prydlondeb, diogelwch, a sgil effaith teithiau hirach ar addysg a iechyd plant.

24

5.2.13. Os yw ad-drefnu ysgolion yn golygu cau ysgol yn y gymuned leol pa effaith gaiff hynny ar allu rhieni/ gwarchodwyr i gasglu plant o’r ysgol neu pan fo’r plant yn cymryd rhan mewn gweithgareddau ar ôl oriau ysgol megis clybiau, gwersi ychwanegol a chwaraeon? (c5.3)

Brithdir Negyddol 11 2, 1 (effaith mawr gan fod yr ysgol yn y pentref), 1 (afresymol disgwyl i blentyn drafeilio mwy na 5 milltir i‟r ysgol), 1 (mwy o bellter teithio ond dibynnu ar leoliad yr ysgol), 1 (pobl ddim yn ymwneud a gweithgareddau ar ôl ysgol nac yn cwrdd tu allan i giât yr ysgol), 1 (tebygol o fod yn fwy anghyfleus i rieni/gwarchodwyr ond dibynnu ar leoliad ysgol), 1 (negyddol, plant colli allan ar weithgareddau allgyrsiol), 1 (plant methu cerdded i‟r ysgol), 1 methu nol plant o‟r ysgol – pellter ychwanegol, plant methu cymryd rhan mewn gweithgareddau ôl ysgol a rhieni methu cynnal y gweithgareddau, ymestyn diwrnod ysgol plant – rhy flinedig i gymryd rhan mewn gweithgareddau), 1 (nifer o rieni mynd a‟u plant i‟r

ysgol mewn car oherwydd bod 3 -7 oed yn rhy ifanc i fynd ar fws), Niwtral 1 (dibynnu ymhle mae‟r ysgol).

Cynradd Dolgellau

Negyddol 8 1 (tipyn gyda rhieni sy‟n gweithio yn dibynnu ar glybiau brecwast ac ar ôl ysgol), 1 (gall pobl sydd heb drafnidiaeth neu rieni sengl wynebu trafferth os nad yw cludiant yn cael ei ddarparu), 1 (nifer o rieni ddim yn gyrru neu weithio ac yn helpu eu gilydd gyda nol plant eu gilydd o‟r ysgol), 1 (problem enfawr i rieni pentrefi gyda gofal plant a thrafnidiaeth),1 (taith hirach i nol plant o‟r ysgol, nifer yn trafeilio i Dolgellau o bentrefi cyfagos), 1 (ad-drefnu amseroedd

cychwyn a gorffen ysgolion yn y gwaith, costau trafeilio), 1 (gallai fod yn anodd cydgordio gwaith a codi plant o‟r ysgol), 1 (anodd iawn), Niwtral 7 1 (mae cymaint o blant yn teithio i ysgolion all dalgylch – ni ddylai hyn effeithio ar weithgareddau), 1 (cynyddu i rai ac aros yr un fath i eraill), 1 (ysgol drefol ydyw felly fawr o newid pe adeiladwyd ysgol newydd yma), 1 (efallai ychydig o drafferth i rai ond bydd rhaid addasu), 1 (dim newid cyn belled bod ysgol newydd heb fod ymhell o ganol y dref, ac yn well i deithwyr o ran parcio, a dylid darparu llwybr cerdded diogel), 1 (mae mwyafrif plant yn cael eu hebrwng i‟r ysgol mewn car felly ychydig fyddai‟n newid), 1 (pobl yn gallu addasu, byddai‟n golygu trafeilio ychwanegol i lawer, dibynnol ar drafnidiaeth gan yr Awdurdod ac addasiadau y byddant yn fodlon eu gwneud ar ôl gweithgareddau ar ôl ysgol, sut mae pobl yn dygymod yn awr?).

Dinas Mawddwy

Cadarnhaol 1 (effaith mawr ond bydd rhaid i mi fynd yn fy nghar i hebrwng fy mhlentyn neu weithio hefo rhieni eraill, byddai‟n well gen i fod gan fy mhlentyn rhywbeth/gweithgaredd ar ôl ysgol na dim o gwbl a cholli allan, mwy o blant mwy o ddewis), Negyddol 8 2 (effaith mawr), 1 (teithio 6 milltir i‟r ysgol yn barod – byddai‟n anodd/amhosibl i rhieni deithio ymhellach), 1 (effaith fawr gyda trafe ilio‟n bell i‟r ysgol agosaf yn y sir neu fynd i Bowys), 1 (costau ychwanegol o ran gwarchod plant gyda neiniau yn gwneud hynny ar hyn o bryd), 1 (CCrreeuu llllaawweerr iiaawwnn oo aannaawwsstteerraauu ccaassgglluu.. BByydddd llllaaii oo ddddiiddddoorrddeebb ii ggyynnnnaall ggwweeiitthhggaarreeddddaauu yymmaa yynn DDiinnaass ggaann rriieennii –– ggaann oollyygguu bboodd rrhhiieennii ooss nnaadd yyddyynntt yynngghhllwwmm wwrrtthh yy ttiirr ffeell aammaaeetthhwwyyrr nneeuu yynn ccaaddww bbuussnneessaauu yymmwweellwwyyrr nneeuu ffuussnneessaauu ssyy‟‟nn ggwwaassaannaaeetthhuu‟‟rr rrhhaaiinn yynn ddeebbyyggooll oo ssyymmuudd ii ffyyww yynn nneess aatt yyrr yyssggooll ooss yynn NNoollggeellllaauu ggaann lleeiihhaauu nniiffeerr ttrriiggoolliioonn ccyymmuunneedd DDiinnaass MMaawwddddwwyy)),, 11 ((BByydddd yynn yycchhwwaanneegguu yynn ssyyllwweeddddooll aatt aammsseerr tteeiitthhiioo rrhhiieennii,, nniiffeerr yynn ddiibbyynnnnuu aarr bbeerrtthhnnaassaauu hhyynn ii wwnneeuudd hhyynn -- aa rrhhaaii oo‟‟rr rrhheeiinnyy ddddiimm yynn ddeeffnnyyddddiioo ccaarr ii ggaassgglluu eeuu ppllaanntt.. NNiiffeerr oo ddeeuulluuooeedddd yynn rrhhaannnnuu ccaarr ((ccoossttaauu ccyynnnnaall 22 yynn uucchheell)) -- bbyyddddaaii‟‟nn ggwwnneeuudd hhyynnnnyy‟‟nn aannooddddaacchh hheeffyydd)),, 11

((EEffffaaiitthh mmaawwrr –– ppeellll iiaawwnn ii ddeeuulluuooeedddd LLllaannyymmaawwddddwwyy // AAbbeerraannggeellll // oocchhrr ddrraaww MMaallllwwyydd aamm LLllaannggaaddffaann.. MMaaee nniiffeerr oo rriieennii yynn ggwweeiitthhiioo yymm MMhhoowwyyss)).. Niwtral 1 (opsiwn 5 ddim yn trafod cau Ysgol Dinas Mawddwy).

Ieuan Gwynedd

Negyddol 5 2 (ôl traed carbon teithio) 1 (tacsi i deuluoedd heb gar, neiniau/teidiau cerdded i nol y plant o‟r ysgol),1 (siwrne deithio hirach), 1 (trafnidiaeth gyhoeddus annigonol, ysgol gwledig sy‟n cefnogi gweithgareddau fel tîm rygbi o dan 10 oed), Niwtral 1.

Llanfachreth Negyddol 13 5, 1 (gadael cartref ynghynt a hwyrach adref, cyfrannu i chwaraeon, Eisteddfod leol ayyb),1 (effaith enbyd ar deuluoedd, costau tanwydd ayyb. Plant yn ysgol am hanner dydd – golygu 4 siwrnai i‟r rhieni. Os darperir bws pwy sy‟n mynd i adael plant bychain 3 oed arnynt?), 1 (plant ddim gallu mynychu gweithgareddau ychwanegol), 1 (diffyg amser a chostau ychwanegol sylweddol), 1 (efallai bydd rhieni sy‟n gweithio yn gorfod talu rhywun i gasglu eu plant o‟r ysgol), 1 (hyd siwrne ysgol a „r gost yn cynyddu, effaith ar glybiau ar ôl ysgol – rhieni sy‟n gweithio yn cael llai o amser hefo‟u plant), 1 (mwy o drafeilio, gorffen gwaith ynghynt, colli cyflog), 1 (mwy o draffig ar y ffyrdd, os yw‟r ysgol yn gryn

daith i ffwrdd ni fydd cynifer yn mynychu clybiau), 1 (caiff effaith niweidiol a bydd llawer o blant yn dioddef yn addysgiadol ac o ran eu datblygiad personol), Niwtral 2 1 (gall effeithio ar ran ond nid eraill), 1 (dim – mwyafrif y rhieni y tu allan i‟r dalgylch),

Y Gader Cadarnhaol 1 (os oes lloerennau yn y dalgylch ar gyfer cyfnod sylfaen gallent fod yn ganolfannau ar gyfer gweithgareddau ôl ysgol), Negyddol 5 1 (bydd plant yn colli allan ar rhai gweithgareddau ychwanegol), 1 (bydd gan rieni daith hirach i nol eu plant o‟r ysgol), 1 (rhieni plant Ysgol Y Gader sy‟n byw yn y wlad heb gludiant cyhoeddus), 1 (dibynnu pa opsiwn – ond sut mae disgwyl i rieni gludo plant 5 milltir neu fwy i‟r ysgol, pwy sy‟n cynorthwyo gyda‟r costau tanwydd? Os darperir bysus sut fydd hi‟n bosibl i blant aros i weithgareddau ar ôl ysgol/clybiau ayyb? Wnân nhw ddim darparu bws ar gyfer hanner dwsin o blant na wnân?), 1 (mwy o waith trefnu/cludo i wahanol weithgareddau, rhannu‟r

baich gyda rhieni eraill), Niwtral 2 1, 1 (ddim yn gwybod),

Cyfuniad o sawl ysgol

Negyddol 1

25

Rhagwelai 51 (neu 76%) o‟r ymatebwyr y byddai ad-drefnu yn arwain at effeithiau negyddol ar allu rhieni/ gwarchodwyr i gasglu plant o‟r ysgol neu pan fo‟r plant yn cymryd rhan mewn gweithgareddau ar ôl oriau ysgol megis clybiau, gwersi ychwanegol a chwaraeon – sy‟n gyson a‟r canfyddiad am gynnydd mewn amser siwrnai ysgol. 2 o‟r ymatebwyr oedd yn rhagweld

effeithiau cadarnhaol a 14 yn rhagweld dim effeithiau (niwtral). Mae consensws ymhlith ymatebwyr ysgolion gwledig ar y naill law ac ysgolion trefol ar y llall. Gan nad yw Model Gydol Oes yn newid o‟r drefn bresennol o‟i chymharu ag Ysgol Ardal mae‟n denu dyfarniad cymunedol gwell sef Niwtral.

Effaith cymunedol Model Ysgol Ardal Modelau Ysgol Gydol Oes

Negyddol (-0.5) Niwtral (0.0)

Mesurau lliniaru effeithiau negyddol: (i) Dylai‟r AALl ymgynghori gyda rhieni er mwyn sicrhau fod cynlluniau cludiant Ysgol Ardal yn gallu ymateb yn bwrpasol i ofynion allgyrsiol

ar ôl oriau ysgol disgyblion. Dylai hyn gynnwys sicrhau cyllid digonol i‟r hirdymor oherwydd gofynion dirwasgiad ar bwrs teuluoedd – yn arbennig mewn ardaloedd gwledig.

26

5.2.14. Pa effaith cyffredinol fyddai cau’r ysgol yn ei gael ar y gymuned? (c5.4)

Brithdir Negyddol 13 4, 1 (Colli cwpwl o gyngherddau blynyddol, pobl colli cysylltiad drwy golli ysgol i fod yn llywodraethwyr arni. Y gymuned yn gyffredinol yn colli cyfle i weld ei gilydd a phlant yr ardal mewn cyngherddau. Fydden nhw‟n teithio ymhellach os nad oes ganddyn nhw deulu yn yr ysgol?), 1 (colli calon y pentref), 1 (dim cymuned), 1 (angen gwarchod y gymuned wledig – ysgol gydol oes ddim yn dderbyniol), 1 Ysgol yw calon y gymuned gyda rhieni a‟r to hyn yn cynorthwyo i‟w redeg ac yn falch o hynny), 1 (effaith negyddol mawr ar y gymuned – pobl dod ynghyd llawer llai gan ymddieithrio), 1 (gweithgareddau‟r ysgol sy‟n dod ar gymuned at ei gilydd), 1 (dinistriol – dim ffocws i deuluoedd, dim

pentref), 1 (ysgol rhoi calon i‟r gymuned – henoed wrth eu bodd dod i‟r cyngherddau), Niwtral 1 (dim llawer os caiff ysgol ardal lleol ei hagor).

Cynradd Dolgellau

Cadarnhaol 1 (ysgol gydol oes cryfhau‟r gymuned leol), Negyddol 9 1 (tai a cymunedau teuluol), 1 (pobl yn symud o‟r dref efallai), 1 (mae ysgolion pentrefi yng nghanol y gymuned a byddai eu cau yn gadael dim ar ôl yn y gymuned), 1 (niweidiol gan y byddai taith ysgol pobl gyflogedig a phlant yn cynyddu), 1 (dinistriol), 1 (argyfwng wrth gludo a nol plant o‟r ysgol ta waeth ble mae‟r ysgol wedi ei hadeiladu), 1 (mewn pentrefi bychain mae‟n rhaid y bydd

rhywfaint o effaith), 1 (byddai rhieni gyda phlant ifanc yn gadael), 1 (os yw plant yn trafeilio y tu allan i Ddolgellau yna gallai effeithio busnesau Dolgellau, ond bydd rhaid cael ysgol yma oherwydd nifer y disgyblion), Niwtral 1 (cau rhai ysgolion yn anochel a bydd cymunedau‟n chwerwi ond dros amser bydd y boen yn lleihau).

Dinas Mawddwy

Cadarnhaol 1 (methu gweld y broblem), Negyddol 9 2 (effaith mawr), 1 (colled fawr i‟r gymuned), 1 (mae ganddom gymuned glos iawn ac fe allwn golli hyn), 1 (diboblogi), 1 ( BByyddddaaii ccaauu‟‟rr yyssggooll nneeuu iissrraaddddiioo DDiinnaass ii llooeerreenn yynn ggwwaanniioo‟‟rr yyssggooll.. DDiirryywwiioo yyssbbrryydd ccyymmuunneeddooll aa cchhyynnaallaaddwwyyeedddd yy ggyymmuunneedd aamm bbyytthh)),, 11 ((eerrggyydd ffaarrwwooll ii‟‟rr ggyymmuunneedd)),, 11 ((CCoollllii ccyyfflleeoodddd ii hhyyrrwwyyddddoo ppwwyyssiiggrrwwyydddd yyrr iiaaiitthh ii ffeewwnnffuuddwwyyrr.. CCoollllii rrhhaann ggrreeiiddddiiooll oo‟‟rr ggyymmuunneedd)),, 11 ((NNii ffyyddddaaii‟‟nn ggyymmuunneedd mmoorr ggllooss –– bbyyddddaaii‟‟rr ppllaanntt yynn ccaaeell eeii ggwwaahhaannuu –– YYssggooll GGllaannttwwyymmyynn aa‟‟rr mmooddeell nneewwyydddd))..

Ieuan Gwynedd

Negyddol 5 2 (colli calon gymuned a lleihau gweithgareddau) 1 (rhieni/pobl dim cyfarfod mor rheolaidd), 1 (dim ond neuadd y pentref/eglwys fydd mannau cyfarf