Inspekcja Sanitarna została powołana w celu ochrony zdrowia przed niekorzystnym wpływem czynników szkodliwych i uciążliwych, zwłaszcza w celu zapobiegania powstawania chorób zakaźnych i zawodowych. W związku z tym PIS zajmuje się nadzorem i kontrolą nad warunkami :

- higieny środowiska- higieny pracy w zakładach pracy- higieny radiacyjnej - higieny wypoczynku i rekreacji- higieny procesów nauczania i wychowania- zdrowotnymi żywności, żywienia i przedmiotów użytku- higieniczno-sanitarnymi, jakie powinien spełniać personel

medyczny, sprzęt oraz pomieszczenia, w których są udzielane świadczenia zdrowotne.

Ocena warunków zdrowotnych środowiska fizycznego placówek oświatowo-wychowawczych

(kontrola warunków sanitarno – higienicznych pomieszczeń szkolnych) lokalizacja budynku stan sanitarny otoczenia placówki, w tym m.in. miejsce gromadzenia odpadów

stałych, nawierzchnia, ogrodzenie i inne stan sanitarno - techniczny budynku oraz jego pomieszczeń: sale lekcyjne, wykładowe, ćwiczeniowe, seminaryjne ciągi komunikacyjne pracownie szkolne (w tym fizyczne, chemiczne, pracownie komputerowe i inne) świetlice pomieszczenia higieniczno-sanitarne (ustępy, natryski) szatnie pralnie

sale gimnastyczne/rekreacyjne wraz z zapleczem, sale zajęć ruchowych bezpieczeństwo użytkowania urządzeń i sprzętu sportowego stanowiącego

wyposażenie sal pokoje sypialne, wypoczynkowe, mieszkalne gabinety medyczne warsztaty szkolne praktycznej nauki zawodu laboratoria i pracownie studenckie mikroklimat pomieszczeń mieszkalnych (wentylacja grawitacyjna i mechaniczna,

temperatura, oświetlenie naturalne i sztuczne) zaopatrzenie w wodę i odprowadzenie ścieków zabezpieczenia chroniące przed urazami, działaniem substancji szkodliwych dla

zdrowia, porażeniem prądem elektrycznym, nadmiernym hałasem, działaniem wibracji lub promieniowaniem

zabezpieczenie uczniów przed działaniem niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia czynników, a także, ze względu na wymagania sanitarno-higieniczne, zapewnienie niezbędnych środków ochrony indywidualnej, odzieży i obuwia roboczego

realizacja wymogów bezpieczeństwa w zakresie stosowania niebezpiecznych substancji i preparatów chemicznych w pracowniach, klaso-pracowniach, laboratoriach i warsztatach szkolnych

stan techniczny placów rekreacyjno-sportowych oraz sprzętu sportowego system I pomocy opieka medyczna nad uczniami dokumentacja medyczna zatrudnionego personelu stan higieniczny oraz bezpieczeństwo zabawek i pomocy dydaktycznych.

Ocena rozkładów zajęć lekcyjnych wykonywana jest wg ankiety uwzględniającej poszczególne elementy oceny pn.: „Higieniczna ocena rozkładów zajęć lekcyjnych”

Kontrola wymagań w stosunku do sprzętu używanego w szkołach i innych placówkach oświatowo wychowawczych, szkołach wyższych oraz w ośrodkach wypoczynku i rekreacji

Ocena ergonomii stanowisk pracy ucznia dokonywana jest na podstawie formularza pn. „Dobór stanowiska pracy ucznia w zależności od wzrostu użytkownika"

Obiekty przeznaczone na wypoczynek podlegają kwalifikacji techniczno-sanitarnej, czyli sprawdzeniu warunków, w jakich będą wypoczywały dzieci.

W przypadku nieprawidłowości wydawane są zalecenia. Ich wykonanie jest warunkiem podpisania karty kwalifikacyjnej obiektu.

„Wzór kart kwalifikacyjnej obiektu – załącznik nr 1 Dz. U. z 1997 r. Nr 12, poz. 67 Dokonywanie analiz i ocen z zakresu warunków nauki i wypoczynku

opracowywanie planów pracy – ich realizacja oraz sporządzanie sprawozdań opracowywanie wytycznych do planów pracy powiatowych stacji sanitarno -

epidemiologicznych, analiza planów i sprawozdań wykonywanie ocen, analiz dotyczących stanu sanitarno-higienicznego placówek

nauczania, wychowania i wypoczynku w województwie inicjowanie, prowadzenie szkoleń oraz narad dla potrzeb własnych i powiatowych

stacji sanitarno-epidemiologicznych w zakresie zagadnień higieny dzieci i młodzieży nadzór nad działalnością merytoryczną poprzez prowadzenie wizytacji w zakładach

nauczania, wychowania oraz wypoczynku dzieci i młodzieży oraz kontrolę prowadzonego postępowania administracyjnego, egzekucyjnego zgodnie z - obowiązującymi przepisami prawnymi. -wykonywanie prac problemowych pod nadzorem Głównego Inspektoratu Sanitarnego i Państwowego Zakładu Higieny oraz analiza lokalnych problemów zdrowotnych w województwie

prowadzenie dokumentacji z zakresu działania merytorycznego zgodnie z wymogami systemu jakości

Dokonywanie analiz i ocen z zakresu warunków nauki i wypoczynku współpraca z samorządami i organizatorami wypoczynku dzieci i młodzieży w

zakresie organizacji i przygotowania obiektów współpraca przy wdrażaniu programów promocji zdrowia i wychowania zdrowotnego współpraca z innymi jednostkami organizacyjnymi i organizacjami, które są

odpowiedzialne lub zainteresowane warunkami sanitarno-higienicznymi w placówkach oświatowo-

wychowawczych, tj: organami prowadzącymi i administrującymi zakłady nauczania i wychowania, Kuratorium Oświaty, strażą pożarną, policją, instytutami naukowo-badawczymi, pozostałymi komórkami organizacyjnymi WSSE

rozpatrywanie skarg i wniosków dotyczących stanu sanitarno – higienicznego zakładów nauczania i wychowania,

uczestnictwo w opiniowaniu dokumentacji projektowej, uczestnictwo w zwalczaniu epidemii, zatruć pokarmowych – kontrola i instruktaż dla

pracowników zakładów nauczania i wychowania.

Prawidłowe żywienie polega na całkowitym pokryciu zapotrzebowania organizmu na energię oraz wszystkie składniki pokarmowe potrzebne do rozwoju życia i zachowania zdrowia. Aby prawidłowo się rozwijać i żyć w pełnym zdrowiu, powinno się codziennie spożywać żywność dostarczającą potrzebnej ilości energii oraz zawierającą około 60 różnych składników odżywczych.

Źródło: Instytut Żywności i Żywienia

Do podstawowych i niezbędnych dla organizmu człowieka składników odżywczych należą: białko,węglowodany, tłuszcze, witaminy,sole mineralne, a także woda oraz błonnik.

Wszystkie niezbędne składniki pokarmowe powinno się spożywać codziennie w poszczególnych posiłkach. Jest to uwarunkowane tym, że procesy przemiany materii zachodzące w ustroju wymagają stałego dopływu energii i poszczególnych składników pokarmowych, bez których mogłoby dojść do niekorzystnych dla organizmu zaburzeń metabolicznych. Tylko urozmaicone pożywienie dostarcza wszystkich niezbędnych składników odżywczych. Należy zatem unikać łączenia produktów zawierających w dużych ilościach ten sam składnik, a ubogich w inne.

Duże urozmaicenie spożywanych pokarmów sprzyja zachowaniu właściwych proporcji między białkami, tłuszczami i węglowodanami.

W dziennej racji pokarmowej ogólna zawartość białka powinna wynosić 13 – 15%, z tym że przynajmniej 50% ogólnej ilości białka powinno pochodzić z białka zwierzęcego.

Tłuszcze powinny stanowić nie więcej niż 30% całkowitej ilości energii pożywienia, przy czym przynajmniej około 1/3 wszystkich spożywanych tłuszczów powinna pochodzić z tłuszczów roślinnych. W przeliczeniu na wielonienasycone niezbędne kwasy tłuszczowe (WNKT) wynosi to 3% - 6% całkowitej energii pożywienia.

Ilość węglowodanów w racji pokarmowej nie powinna być mniejsza niż 55% całkowitej ilości energii, w tym zawartość węglowodanów prostych (cukier, słodycze) nie powinna przekraczać 10%.

Pożywienie powinno pokrywać zapotrzebowanie organizmu na białka, węglowodany, tłuszcze, witaminy i związki mineralne.

Zapotrzebowanie na energię zmienia się wraz z wiekiem, masą ciała oraz aktywnością fizyczną. Przekroczenie zapotrzebowania kalorycznego prowadzi do nadwagi i otyłości. Są to zjawiska niekorzystne dla zdrowia człowieka, przyśpieszają choroby układu sercowo - naczyniowego, wywołują zmiany w wydzielaniu dokrewnym (cukrzyca), zmiany immunologiczne, itd.

Nadwaga i otyłość to zjawiska niekorzystne dla zdrowia. Aby zapewnić szczupłą sylwetkę i odpowiednią kondycję fizyczną przy komponowaniu posiłków należy uwzględnić zasady wynikające z tzw. piramidy żywienia. Piramida żywienia to praktyczne zalecenia zestawienia porcji żywieniowych produktów spożywczych

w codziennej, zrównoważonej diecie. Zestawienie przedstawiane jest w postaci graficznej piramidy, której poziomy określają grupy produktów i ich ilości. Oczywiście przy planowaniu racji pokarmowej należy dostosować ilość tych produktów do zapotrzebowania na składniki odżywcze i energię.

Podstawą codziennego pożywienia powinny być produkty zbożowe z pełnego przemiału (pieczywo pełnoziarniste, najlepiej z nasionami roślin oleistych, makaron z mąki razowej, musli, płatki) oraz nieoczyszczony ryż i kasze. Do dozwolonych węglowodanów należy także makaron z pszenicy durum, krótko gotowany (al dente) i podawany bez ciężkiego, tłustego, mięsnego sosu. Produkty zbożowe są źródłem energii uwalnianej w miarę potrzeb oraz błonnika.

W pożywieniu nie powinno również zabraknąć tłuszczów roślinnych, które dostarczają sercu leczniczą dawkę kwasów tłuszczowych oraz są źródłem energii. Powinny występować w każdym posiłku. Najzdrowsza jest oliwa z oliwek, ale godne polecenia są także oleje: rzepakowy, słonecznikowy, sojowy. Powinno się je spożywać przede wszystkim na surowo (np. jako dodatek do sałatek).

W każdym posiłku powinny występować warzywa. Ich rolą jest zwiększanie objętości posiłku oraz dostarczanie witamin, minerałów, flawonoidów i błonnika. Należną ilość witamin zwalczających wolne rodniki należy uzupełnić owocami.

Kolejnym zaleceniem jest wprowadzenie do jadłospisu roślin strączkowych i orzechów. Rośliny strączkowe to zastrzyk witamin z grupy B oraz tzw. folianów, redukujących homocysteinę (sprawca miażdżycy), potasu obniżającego ciśnienie tętnicze, wapnia wzmacniającego kości, żelaza potrzebnego do tworzenia czerwonych krwinek oraz białka. Natomiast orzechy to źródło witaminy E oraz dobrych dla serca kwasów tłuszczowych.

W racji pokarmowej co najmniej dwa razy dziennie powinno występować chude mięso, drób, ryby albo jaja jako źródło pełnowartościowego białka. Kwasy tłuszczowe z ryb obniżają poziom cholesterolu i trójglicerydów we krwi, a jaja dostarczają lecytyny, pomagającej poprawić pamięć oraz zapobiec chorobom wątroby. Należy ograniczyć spożycie mięsa tłustego.

Mleko i jego przetwory to również źródło białka, wapnia, witamin rozpuszczalnych w tłuszczach i przyjaznych bakterii. Niestety, ze względu na powszechność alergii oraz zawartość tłuszczu zwierzęcego, zalecane są niewielkie ilości produktów mlecznych. Mleko i jego przetwory powinny występować w jadłospisie 1-2 razy dziennie głównie w postaci jogurtów, kefirów, serów twarogowych i podpuszczkowych.

Szczyt piramidy to produkty przyczyniające się do powstawania chorób cywilizacyjnych, dlatego powinny występować w jadłospisie sporadycznie (1 raz w tygodniu) albo wcale. Należą do nich cukier, słodycze i tłuszcze zwierzęce. Należy również ograniczyć dodawanie soli podczas sporządzania potraw oraz w trakcie jedzenia. Nadmierne spożycie soli wpływa niekorzystnie na organizm, zwiększa częstotliwość występowania nadciśnienia tętniczego oraz udarów mózgu.

Organizm człowieka dorosłego zużywa, w optymalnej temperaturze i wilgotności powietrza, w ciągu doby 2 do 3 litrów wody. Około 1,5-2 litry wody powinno być dostarczone w postaci płynów, a reszta w pokarmach. Przy dużym wysiłku fizycznym oraz w czasie letnich upałów należy zwiększyć ilość wypijanych płynów nawet do 3 litrów na dobę. Powinno się wykluczyć z jadłospisu wszelkie napoje słodzone

i gazowane, a włączyć przede wszystkim wodę mineralną, Wody mineralne nie tylko uzupełniają stratę wody w organizmie, ale dostarczają również składników mineralnych.

Nieodłącznym elementem jadłospisu powinien być... wysiłek fizyczny (podstawa piramidy), który ma chronić przed nadwagą, obniżać poziom cholesterolu we krwi i zmniejszać ryzyko pojawienia się cukrzycy typu II. Zasada ta powinna obowiązywać osoby, pracujące w pozycji siedzącej.

Prawidłowe wykorzystanie składników pożywienia ma miejsce wówczas, gdy posiłki zostaną właściwie rozłożone w ciągu dnia. Za najbardziej korzystne przyjmuje się rozłożenie ogólnej wartości energetycznej dziennego pożywienia na 4 posiłki. W takim przypadku na pierwsze śniadanie przeznaczamy 25%, na drugie śniadanie – 10%, na obiad – 40%, a na kolację – 25% całkowitej dziennej racji pokarmowej. Tak rozplanowane posiłki gwarantują zachowanie 4 godzinnych przerw między nimi. Przerwy te nie powodują obniżenia zawartości glukozy we krwi, przez co nie odczuwa się zmęczenia ociężałości, osłabienia oraz zmniejszenia koncentracji uwagi. Stwierdzono, że rozłożenie określonej dziennej racji pożywienia na co najmniej 4 posiłki zmniejsza skłonność do otyłości.

To ostre schorzenia o charakterze zakaźnym, inwazyjnym lub toksycznym. Wywoływane są przez:

bakterie i ich toksyny, wirusy, riketsje, pasożyty, pierwotniaki, toksyny zwierzęce i roślinne, mikotoksyny, zanieczyszczenia chemiczne, pozostałości farmakologiczne

Źródło zakażenia – to człowiek lub zwierzę z zakażeniem objawowym lub bezobjawowym /w okresie gdy czynnik znajduje się w tkankach lub jest wydalony/ a także w środowisku np. wodzie, żywności

Drogi szerzenia – zakażenie szerzy się drogą pokarmową lub /rzadziej/ kontaktową.

Powodem zakażenia mogą być surowe pochodzenia zwierzęcego np. jaja, mleko /pałeczki Salmonella, gronkowce itp./, półprodukty np. mięso mielone, gotowe potrawy oraz woda pitna.

Żywność zakażona może być: pierwotnie – zakażone surowce

wtórnie – w trakcie produkcji, transportu, magazynowania, przechowywania, obrotu, Procesom namnażania i przeżywania drobnoustrojów w żywności sprzyjają

następujące czynniki:

niewłaściwy proces mrożenia /kilkakrotne zamrażanie i rozmrażanie/ nieprawidłowy proces termicznej obróbki /wielokrotne podgrzewanie potrawy bez

gotowania/ przygotowanie potrawy w dniu poprzedzającym spożycie lub wcześniej niewłaściwe warunki przechowywania potraw lub surowców

Okres wylęgania – zależy od czynnika etiologicznego. Jest bardzo krótki w przypadku niektórych czynników chemicznych np. kilka minut. W

przypadku pałeczki Salmonella wynosi od kilku do kilkudziesięciu godzin /6 – 72 godziny/, a różne gatunki bakterii z rodzaju Shigella wywołują objawy po jednym lub kilku dniach /1 – 7 dni/.

Okres wylęgania oraz intensywność przebiegu choroby uzależniony jest również od dawki zakażającej.

Objawy zatruć pokarmowych – do najczęstszych należą zaburzenia żołądkowo – jelitowe - nudności, wymioty, bóle brzucha, biegunka / podwyższona temperatura ciała, utrata przytomności.

Zapobieganie – poprzez:

unieszkodliwianie źródła zakażenia w odniesieniu do osób chorych lub zakażonych mających zawodowo kontakt z

żywnością stosuje się odsunięcie od pracy do chwili uzyskania ujemnych wyników badań zleconych przez lekarza

w odniesieniu do zwierząt gospodarskich działania profilaktyczne prowadzone przez służby sanitarno – epidemiologiczne we współpracy ze służbą weterynaryjną.

przecięcie dróg szerzenia - tj .przestrzegania prawidłowości procesów technologicznych i zasad higieny , produkcji , transportu , obrotu , magazynowania surowców , półproduktów i żywności gotowej do spożycia.

Leczenie - uzależnione od czynnika etiologicznego.

W przypadku wystąpienia objawów chorobowych należy natychmiast zgłosić się do lekarza.

Prezentację opracowała:mgr Małgorzata Szagżdowicz

Źródła: Materiały Państwowej Inspekcji Sanitarnej Instytut Żywności i żywienia Zdrowotne.pl Sanepid.poznan.pl