E Drejta Kushtetuse I Dhe II

8/13/2019 E Drejta Kushtetuse I Dhe II

1/116

E Drejta Kushtetuese

Emertimi : Ka dy kuptime 1

si deg e veant e sistemit te se drejts pozitive te nj vendi,dmth.

I.sistem normash juridike qe kan vler dhe rndesi kushtetuese dhe II.disciplin shkencore e cila merret m studimin dhe sendrtimin e normave t s drejts

kushtetuese pozitive dhe praktik.

Ky emrtim daton prej shek.XVIII. sidomos ate XIX.N Franc dhe Amerik.

Fillimisht kishte karakter ekonomiko-shoqror,politik e social.

Mbeshtetej ne doke dhe konvencione pa njvlerpr shtetet tj era.

Spari nKinn e vjetr,Egjipt mandej n Greqin anti ke e Romnxirren ca akte t shkruara qerregullojn shtjet shoqrore dhe politike si: pronat,k lasat,mar rdhenjet ekonomike, insti tucionet epushteti t,tdrejtat dhe privi legjet e shtresave popul lore bartsve te pushteti t etj.

Gjat kohs s Feudalizmit Magna Carta libertatum n Angli viti 1215aktet n formdeklaratashkodsh ediktsh gjat shek.XIII-XVIII. Q prmbajn parime dhe elemente rreth

pozits,autorizimeve ,kufizimeve funfsionimeve t pushtetit etj.Ne veanti kemi poziten eklasave,individit n shoqri q I kontribon zhvillimit t s drejts kushtetuese si deg e s drejts.


2/116

Emertimi i s Drejts Kushtetuese 2

-E drej ta kushtetuese dhe shtetrorene disa vende edhe e drej ta publike, qe mvaret nga roli ishtetit dhe pushtetit shtetror.

Ne teorin e se drejts kushtetues si disciplinshkencore kemi dy terma:

-E drejta kushtetuese sht m e phapur ne vendet anglosanksane,

E drejta shtetrore dhe publike ne t drejten Gjermane,

institucionet politi ke dhe e drejta kushtetuese n Franc etj.

E drejt.kushtetu.usajue sipas teoris s filozofis jurtidike- natyrore q lidhen me pikpamjet

demokratike lidhur me popullin,kombin,veqmas individi.rrnjet i ka ne Greqin antike nga

sofistet grek t shek .V.t shkolls s t drejts natyrore,duke theksue se njeriu lind i lir me ca

te drejta si : e drejta pr jet,liri,kryengritje,dinjitet,pron etj.

Sipas Monar komasvenga shek.XIII. Shteti u formua si rezultat i marrveshtjs s lir ne mes

njerzve dhe se njeriu posedon te drejta te caktuara te paprekshme te cilat i bart ne pushtetin

shtetror.

Pra kshtu shteti u krijua n baz t kontrats shtetrore sipas ksaj teorie kushtetuta

paraqet kontrattveqantmbi rregul l imin poli tik dhe te proklamuar solemnisht nga

popul l i si barts i sovrani teti t, Ku parashi fen l ir i t individuale,pol i tike,prona private, dhe si

akt me i lar tshtetror.


3/116

E drejta kushtetuese si shkenc 3

Merret m studimin e s drejts kushtetuese si deg e s drejts, prkatsisht sqarimin dhe

interpretimin e normave q rregullojn materjen kushtetuese ,me formulimin einstitucioneve juridike q zbaton n deget e s drejts n prgjithsi q zbatohen n degete s drejts si trsi koeherente:

Nga aspekti i filozofis juridike vlrson normat kushtetuese,parimetthemelore,funkcionimin e sistemit kushtetues,prputhshmerin apo joperputhshmerin midisnormave dhe praktiks etj.

Pra e drejta kushtetuese ne kuptimin shkencor nuk sht vetem shkenc juridike por edhe

politike apo politiko-juridike. Pra ka t bej me pushtetin politik me formimin e organeveshtetrore.

E Drejta kushtetuese tr pushtetin shtetror dhe institucionet politike i studion ngaaspekti pol itologjik. Psh.n Franc emertohet si I nstitucionet politi ke dhe EDrejtakushtetuese apo E drejta kushtetuese dhe institucionet politike,


4/116

4

Kjo ndikoj q t shum shtete e drejta kushtetuese dhe kushtetuta kan ndikue q tmohohet apsolutizmi shtetror dhe si parime t tilla u sanksionuan n (Deklaratn mbipavarsin e SHBA-ve viti 1766) ,Deklarata mbi tdrejtate njeriut dhe shtetasit nFranc(viti 1789),kushtetuta e SHBA-ve 1787,Francs ,1791 dhe 1793.

E drejta kushtetuese pr her t par u paraqit ne Fakultetin Juridik Ferar t Italism 1797.(Dirito Constituzionale)nen pushtetin e Napoleonit.

Ne Paris lnda E drejta kushtetuese futet me 12 tetor 1791.

E drejta shtetrore n ngaHegeli kushteti eshte forc krijuese dhe e pavarur neshoqri,ku shteti ju fal qytetarve te drejta e jo qe ato lindn si t drejta natyrore.

Dal l imet teorike midis tdrejts shtetrore dhe kushtetuese

Jan te ndryshme si : Idealistet Gjerman filozofia e Hegelitshteti forc krijueseapsolute .Rroli i qytetarit bie,te drejtat e njeriut,

Filozofia natyrore dhe kontrata shoqrore ku trajtimi i kushtetuts,njeriu dhepopulli nuk jan subjekte sovrane-pr dallim nga e drejta kushtetuese .


5/116

Kuptimi,Rndsia,Objekti,Metodat,Prmbajtja,dhe 5

burimet e s Drejts Kushtetuese

Kuptimi i s Drejts Kushtetuese I.Kuptimi pozitivo juridik E Drejta kushtetuese nnkupton sistemin e rregullave

(normave) juridike me karakter kushtetues t cilat r regul lojnmarrdhnjet themelor e

shoqrore e pol i ti ke q kan t bjn me pushtetin politi k,raportin ndaj pushteti t poli tik t

formuluara dhe t kodifikuara n nj dokument t prbashkt t quajtur kushtetut (apo

dokument t karakterit kushtetuts,(pranohet n vendet m kushtetuta t shkruara).

II.Kuptimi materialist apo sociologjiko- politik- E Drejta Kushtetuese nnkuptohet e drejta

egzistuese qmateri al izohet n jetn e nj vendi,e drejta pozitive m t gjitha raportet reale

e formale, t realizuara nornative pavarsisht faktit se ato norma a jan t kodifikuara n

nj dokument m t lart (kushtetut) apo jo.(pranohet nga teoriket dhe teor i tangleze).

I

III.Kuptimi teorik apo shkencor- E Drejtn kushtetuese kuptojm disiplinn shkencore qmsohet n universitete m kt emrtim apo emrtim t ngjashm.

Tgrshetuar a kto tr i kuptimesajojnkuptimin mtplottsdrejts kushtetuese.


6/116

Rndsia e s drejts kushtetuese

6

E Drej. Kushtet. e rendesishme si deg e se disdrejtes dhe si di sipl in shkencore

I. E Drejta kushtetuese si deg e se drejtes pozitive, siguron vend qendror ne sistemin juridik ekushtetues, si dhe raport te veqant e ndaj degeve te tjera te se drejtes dhe institucioneve te pushtetit

politik, dhe prmban:qeverisja e drejtesise ,lirit dhe te drejtat e njeriut,pushtetin politik,karakterin

E tijmarredhenjeve shoqerore, karakterin e pushtetit,organet legjislative nxjerrrin norma,ligje,dherregullojnqeshtje themelore te sistemit.

II. E Drejta kushtetuese si disipl in shkencore polit iko-jur idike,Rendesia e shkences te se Drejteskushtetuese eshte e dyfishte : teori ke dhe pedagogjike-edukativesi disiplin shkencore ajo studionnormat kushtetuese dhe vlerat juridike,prandaj mund te themi se eshte disiplin juridike teorike qelidhet me shume disiplina tjera si:

fillet e se drejtes ,filozofia juridike etj.kjo lidhet edhe me disiplinat tjera juridike pozitive si: E drejta administrative, E drejta gjyqesore,financiare ,e drejta ndeshkimore,

E Drejta kushtetuese mesohet ne nje numer te fakulteteve te ndryshme si kushtetut,

E drejta qytetare etj.


7/116

Objekti i s Drejts Kushtetuese

7Pr t Drejtn Kushtetuese sht me rndsi elementi(objekti,prmbajtja dhe sistemi).

dallojn ne koncept, psh.ShBA.Franca, et. BRSS pas kongresit t XX t PK.Avanson.

Ne bot, ne lmin e shkencave juridike ,akoma mbisundon menyrajuridike-dogmatike e prcaktimit te objektit te se drejts kushtetuese, se kendejmi objektin es drejts kushtetuese e krkon dhe gjen ne tekstin e kushtetutes

Sipas Teoricient.te ndryshem objekti i s Dr.Kush. Dominoj (3) botkuptime :

1.objekti i s Drejt.kushtet.te zgjerohet por mos te ndryshoj, duke ju shtuarnormave kushtetuese edhe institucionet politike, (Franca)

2.Shteti apo pushteti politik 3.Trajtohen marredhenjet ekonomike ne shoqeri.apo pushteti sundues si:

byrokracia,partit politike,grupet e interesie etj.kjo ngushton dukshem objektin ekesaj shkence.


8/116

Objekti i se drejtes sipas teoricientve8

Objekt i se Drejtes kushtetuese ne pergjithesi jane:

1.Raportet themelore politike :

ku hyjne raporti midis qeverissve dhe t qeverisurve (karakteri i regjimitpolitik,organizimi,raporti iorganeve qendrore te pushtetit ,qeverija etj.

2.Vlerat juridike me te cilat percaktohet permbajtja konkrete e atyre raporteve :

me keto vlera percaktohen raportet e pergjithshme shoqerore dhe normar juridike.

3. Normat si objekt i se drejtes kushtetuese,

Kemi te bejme me normat me karakter kushtetues me te cilat rregullohen raportetthemelore politike pavarsisht es a jan te shkruara (kushtetuta e ligje) apo jo te

shruara (doket kushtetuese dhe konventat kushtetuese ).


9/116

Metodat e se drejtes kushtetuese

9

Ne teorin e se drejtes kushtetuese jane te njohura :

1.Metodat normative ose dogmatike-logjike- metod me vjeter e studimit e cilapasqyron dhe zbulon permbajtjen e normave dhe rregullave juridike me te cilat rregullohen

raportet politike themelore dhe institucionet politike ne nje vend.

Meqe permbajtja e normave studiohet me ndihmen e logjikes juridike ,kjo metod mund te

quhet edhe metod logjike .Me rastin e interpretimit kjo metod sherben interpretimin

gjuhesor,sistemor,historik e shkencor shprehet me metoden krahasuese e analogjikne.

2.Metodat politikologjike-Analizon funksionimin e insti tucioneve dhe proceseve

politike.Pra studion zbatimin konkret te normave dhe rregullave kushtetuese ne

praktik. Ajo zbaton mjetet e shkencave empir ike si:

- Aanketa, eksper imenti , studimi i rasteve konkrete etj .

3.Metoda aksiologjike-Nepermes tyre zbulohet dhe pasqyrohet permbaj tja e vleravejuridike te sanksionuara me norma dhe rregulla kushtetuese,dhe sendertimi i tyre ne

praktik. Vlerat qe i mbron e drejta kushtetuese , si deg e se drejtes jane :rendi,qetesia

liria,siguria ,dinjitetii njeriut,drejtesia e verteta etj.


10/116

Permbajtja e se drejtes kushtetuese

610 Permbajtja e se drejtes kushtetuese ndryshon nga vendi ne vend:

Anglia- bazohet ne kushtetuta jo teshkruarateksteuniversitare,literatur te materjeve tendryshme ku autoret zberthejn aspektin institucional dhe politiko-sociologjik apo menyrendiskriptiv, normative kryesisht juridike.

SHBA- hasim ne qasjen polilitikologjike dhe historike-vendimet e gjykatave, (26

amandamentet e kushtetutes se vitit 1787 prej te cilave 24 jan ne fuqi,regjistri I vendimeve

gjyqsore me te cilat interpretohen normat kushtetuese ,18 kapituj me tekst prej 1720

faqesh,vendimet e kryetarit etj.

Franca-E drejta kushtetuese permban historikun parimet formale, analizat diskriptive

kurse pjesa e dyte regjimin parlamentar regjimin presidencial te ShBA-ve ate

socialist,historikun e kushtetutave frenge etj.


11/116

Burimet e se drejtes kushtetuese

11

Historiku: burimet ne kuptimin formal te ngusht-jan aktet e shruara juridike te nje vendi qekan fuqin me te larte juridike,

gjersa burimet e se dr,kushtet. ne kuptim te gjer jan rregullat juridike me fuqi te ndryshmepavarsisht se a jan te shkruara apo jo.

Burimet Formale-jan akte juridike te shkruara prej te cilave burojn aktet juridikeindividuale. Ato mund te jen ekskluzive( kur rregullojn materjen ne tersi)dhe te perziera(kur

perveq materjes kushtetuese rregullojn edhe materjen juridike).

Ndarja tjeter mund te jet standarde(aktet e pergjithshme,dekretligjet,rregulloret e organeve)dhe specifike (vendimet e gjykatave kushtetuese,institucioneve te veqanta per mbrojtjen ekushtetutshmerise etj.

Si burime formale dallojm:Aktet ekushtetuese -burimi themelorformal i se drejtes kushtetuese.,

: Kushttetuta, amandamentet kushtetuese, li gjet kushtetuese,anekset kushtetuese aktetl igjore,rregul loret e punes se organeve perfaqesuese ,vendimet e gjykatave kushtetueseetj.,kushtetuta


12/116

Burimet materiale te se drejtes kushtetuese

12

Kuptojme faktoret qe kushtezojn dhe ndikojn ne formimin e normave kushtetuese dhe tedrejtes kushtetuese

si deg e se drejtes. Ketu hyne:

Dokt kushttuese- jan rregulla te pashkruara shoqrore q rregullojn shtjet e rendsishmeshoqrore dhe paraqiten n mesjete deri ne paraqitjen e kushtetutave t shkruara.Kto zbatohen teato shtresa te cilat vullnetarisht ju nnshtrohen.Psh.kuvendi i madh popullor i Turqis gjat kohsse Ataturkut. Me rastin e mbajtjes s fesit si adet jocivilizues.

Kuvendet kushtetuese: jan veqori t Anglis dhe parlamentarizmit Anglez por edhe SHBA-ve,Francs etj.Jan te lidhura me dokt kushtetues

Normat e sDrej ts ndrkombtare- Shum kushtetuta bashkoohore prmbajn dhe zbatojn normatndrkombtare pavarsisht se a jan t sanksionuara ne normat e brendshme te vendit. i hasim tekushtetu,Franc, Spanje. RSFJ,Federatn Ruse etj.

Prakti ka gjyqsore-(marrja e vendimeve identike pr raset e ngjashme) Faktet Jur idike-Jan form e zbatimit te akteve juridike ne praktik-ndihmon t drejtn

kushtetues q t bj analizn shkencore t funkcionimit te institucioneve kushtetue.

Teoria Juri dike: Regullon materjen kushttuese juridike,inerpretimin e normave jo t qarta apon rast te egzistimit te zbrazdsirave kushtetues. Programet e parti ve poli tikerealizojnfushatatelektorale


13/116

Burimet e s drejts kushtetuese n disa vende m karakteristike

pr teorin kushtetuese 13

Burimet e s drejts kushtetuese n Angli

Anglia radhitet si shtet i cili nuk ka kushtetut t shkruar, prandaj materja kushtetuese nuk sht esistematizuar dhe e kodifikuar ne tekst unik kushtetues me te cilen prcaktohet rregullimi i sajshoqror.Mirpo e drejta kushtetuese ktu ka nj mori konventash kushtetuesee doke kushtetuese,si dheakte t shumta te karakterit te ligjeve te vjetra dhe te reja si : Karta e madhe e liriveviti 1215mandej peticioni mbi te drejtat,ligji mbi te drejtat i nxierr gjat shek.XVII. Mandej vend te posam

zn praktika gjyqsore,e drejta zakonore ,teoria juridike dhe ajo politike etj .

Bur imet e sdrejts kushtetuese nSHBA

Bashkimi i shteteve ne konfederat e mandej ne federat ka ndikuar qe SHBA t mbshteten n aktejuridike t shkruara e t kodifikuara n tekst unik Kushtetut.

Kushtetuta e vitit 1787 e cila hyn n fuqi n vitin 1789 pas ratifikimit nga 2/3 e njisive federale (eplotsuar m 26 amandamente s bashku m amandamentet kushtetuese. Mandej venimet e gjykatssupreme,dhe federativedhe njsive federale.Kushtetuta e SHBA-ve merret edhe m kontrollin ekushtetutshmris dhes ligjeve dhe akteve tjera juridike. Si burime tjera jan:ligjet e kongresit,tekryetaritdoket gjyqsore dhe praktika ghyqsore


14/116

Burimet e s drejts kushtetuese t BRSS 14

Si burime ne zhbrjen e Bashkimit Sovjetik sht br n vitin 1991 prandaj shtetet

e pavarsuara kan nxierr kushtetutat veta.

Si burime kushtetuese te ketij vendi theksojm:

-Kushtetuta e BRSS-s evitit 1977, mandej

-dekretet e Presidiunit t Sovjetit Suprem t BRSS-s

Presidiumi si organ i sovjetit suprem(organ i lart prfaqsues)

-dekretet e njsive federaledhe krahinave autonome.

t vend ishin edhe teoria marksiste dhe veprat e marksistve etj.


15/116

Kushtetuta si akt Juridiko-politik i shtetit

15Rndsia :Angazhohen Platoni,Aristoteli,Monteskie,Makiavel,Hobsi,Zhan

Baden,Ruso,Xheferson ,Loku ,Marksi etj.Nga shek.XVIII.e deri me sot.

Kuptimi i Kushtetuts :

a.kuptimi formal- jur idik-Kushtetuta paraqet aktin m t lart t nj shteti m t cilin

duhet t jen n pajtim t gjitha aktet e tjera juridike,(A.Bajrami). ,andaj trajtohet edhe

kuptim normativistme qe bazohet n supermacion kushtetuts ndaj akteve m t ulta.t te

cilat duhet te jen n pajtim me kushtetutn.

Ky kuptim shti njanshmsepse merret pr baz vetem ana formalepa hyr n

prmbajtjen dhe rndsin e saj.

-Aprovimikuvendi ,Parlamenti,Kongresi apo organet e posaqme (asambleja

kushtetuese,kshilli kushtetues edhe referendumi etj.

b.Kuptimi material- me rndsi prmbajtja e jo forma,(pavarsisht se a sht e shkruar dhekodifikuar)me rndsi shteti t ket kushtetut q rregullon bazat e rendin shoqror,shtetror

dhe juridik t vendit.

c.Kuptimi poli tik i kushtetuts- kufizimi dhe kontrolli i pushtetit politik (lirit e njeriut

(mendimtari amerikan me prejardhje Gjermane-Kar l Levenshtajn).


16/116

Vazhdim 16

.Kuptimi f i lozof ik i kushtetuts-Kushtetuta sht shprehje evullnetit t lart me t ciln vendoset rendi i punve brenda shteti dhekosmosit.(Aristoteli dhe Hegeli

d.Kuptimi teor ik i kushtetuts -synon uni fi kimin e kuptimit

formal,mater ial dhe poli tik- Sipas J.GjorgjeviqMe kushtetut kupton aktin apo dokumentin publik

q paraqet ligjin themelor dhe m t lart t nj vendi,i cili prcaktonose juridikisht rregullon marrdhnjet themelore shoqroro-politiket atij vendi sidomos shtjen e formimit ,funksionimit,dhe

autorizimet e pushtetit politik ,duke ven njkohsisht edhe kufijt eaksionit dhe te pushtetit n raport m shoqrin,e sidomos n sferne cila garanton integritetin e prsonalitetit dhe t drejtat elementarenjerzore te cilat jan mjete pr kufizimin e pushtetit.


17/116

Teorit mbi llojet e Kushtetutave

17Nbazte ktyre teorive jan shf rytzuar elementet formale si jan: Forma,procedura dhe organi qe ka miratuar kushtetutn ,elementet sociologjike ,si

realiteti n t cilin zbatohet e sendertohet kushtetuta etj.

Bazuar nkt jan klasi fikuar n:Kushtetuta t shkruara, jo t shkruara, kodifikuara, jo t kodifikuara,kushtetuta t forta (t ngurta) ,t buta (elastike),dhuruara, pakte kushtetuese,te miratuara nga organi(kuvendi) kushtetues;Kushtetuta reale, fiktive, realo-programatike dhe programatiko-deklarative;

Teori a mbi kushtetutat e shkr uara dhe jo tshkr uara (Teori cjentet F ranqez dhe Anglez)(Tokvil l - Brajs)

Gjat shek .XIX teoria kushtetuese n Franc,duke trajtuar kuptimin e kushtetuts , formn e

saj,si karakteristik formale.Mendimtari Freng(Aleksis Tokvil l )ka pohuarse Anglia nukka kushtetut

Kundervenje teoricienti AnglezXhems Br ajs ,.teoricientve francez se Anglia nuk kakushtetutpershkak t formes se saj duke pohuar se ajo mund t paraqitet edhe ne form t

pashkruar n adetet dhe praktikn kushtetuese t nj shteti. Nktkontekst prmenddokumentet e shkruara si jan:

Karta e madhe e lirive 1215, iugji mbi t drejtat (1688),Akti mbi themelimin (1700),Akti mbibashkimin me Skocin (1707)Aktim, mbi bashkimin I r landn (1800).


18/116

Teorit mbi kushtetutat e forta (ngurta),buta(fleksibile),reale,fiktive,reale-

programatike dhe programore-deklarative 18

(Xh.Brajsi)-Konsiston ne :organi i miratimit dhe procedra psh organi i posaqem apo irendont sipas procedurs s nxierrjes se ligjeve t rndomta.Teorit mbi kushtetutat e forta

(ngurta)paraqiten n (Amerikdhe Franc),t buta (Angli)(fleksibile)

Teori t mbi kushtetutat reale- shprehin gjendjen reale n shoqri.

Teori t mbi kushtetutat fikti ve- nuk zbatohen ne praktik dhe fshehin gjendjen ne

shoqri u sherbejn garniturave n pushtet si mask e pushtetit autokrat.

Teori t mbi kushtetutat Reale-programatike-shprehin realitetin egzistues dhe

prcaktojn kaht e zhvillimit t mtejm .

Teori t mbi Kushtetutat programoredeklarativemerren me prspektiven dhe

synimet e zhvillimit shoqror n t ardhmen duke mos e shpreh gjendjen e tanishme.

Me te preferuarat jan kushtetutat reale . Ato janrezul tat i karakteri t stabil tepushteti t jur idik dhe poli tik te njvendi .


19/116

Vetit e kushtetuts dhe prmbajtja e saj 19

I .L igj themelor i njvendi ,

I I . Akti m i lartjur idik.

I I I .Akt ideo-poli ti k ,baze rregull imi t dhe ndryshimi t tmar rdhenjeve shoqrore

I V.akt programordeklarativ pprcakton suazat e zhvi l l imi t shoqror tnjvendi,qllimet edhe detyrat e rendit kushtetues,kapermban dispozita me karakter

programordeklarativ,

Prmbaj tja e kushtetuts si akt pol i ti ko juridik

Prmbajtja, struktur,vellimi dhe shtjet q rregullohen m kushtetut varen nga

vullneti i kushtetutvnsit. Prjashtim bri Amerika m kushtetut e vitit 1787 e

cila nuk prbante dispozita mbi lirit dhe t drejtat e njeriut dhe shtetasit prandaj mevitin 1791 u plotsue m dhjet amandamente kushtuar ksaj shtjeje.

Kushtetutarregullon : sovranitetin, teritorin, pushtetet ,organet,forcat e armatosura

financat, luftn ,paqn,marrdhnjet ndrkombtare etj.


20/116

Prbrja (Struktura) e Kushtetuts 20

*Struktura e Kushtetuts varet nga prmbajtja,forma e rregullimit shtetror mendimi i

kushtetutvnsit, tekniks juridike etj.

Kushtetutat mund t jen t shkurtra psh.Tailanda(kushtetuta e vitit 1959) me vetem 3o nene

,n (3)faqe, apo t vellimshme .Kushtetuta e Indis viti 1949 me (395) nene dhe (9)shtojca,me

tekst prej 131faqesh. Pjese kushtetuts ---Preambula dhe pjesa normative

a. Preambulanga latinishtjapreambulum (hyrje ,parahyrje parathnje).Ajo sht e shkurtr

dhe koncize, Ajo shpreh bazn ideore,qllimet,e miratimit,lndn e sndrtimit,kohn rrethanat

ne t cilat sht miratuar etj.

b.Pjesa normative-Paraqet pjesn qendrore ku shprehet prmbajtja e tekstit kyushtetues.Ajo

ndahet n pjes dhe kaptina . Disa kushtetu ta bashkoohore prmbajnkto pjes: Dispozitat e prgjithshme,lirit dhe t

drejtat e njeriut dhe shtetasit,organin legjislativ,shefin e shtetit,organin ekzekutiv,organet

gjyqsore ,ndarjet teritoriale ,vetqeverisjen lokale,mbrojtjen dhe ushtrin,mnyrn e

ndryshimit t kushtetuts dhe dispozitat kalimtare.


21/116

Miratimi dhe ndryshimi i kushtetuts ( 21-spondeo)

M shum se dy shekuj mbizotron mendimi se duhet t jet shprehje e vullnetit sovran tpopullit, pra produkt i sovranitetit popullor nmnyr prejudikohet edhe subjekti i cili duhetta miratoj kushtetutn.

Praktika kushtetuese njeh tri forma miratimi;

1.M iratimi i drejtprdrejtnga popull i (Referendum),

2.M iratimi nga ana e (kuvendi t) kushtetutvns,qe zgj idhet vetem pr ta kryar ktepun.Zakoni sht paraqit jet te kushtetutat e shkruara

3.M iratimi nga ana e organit trndomt (legj islativ) prfaqsues. sipas procedurs sveantdhe me shumic votash.

Ndryshimi : Mendryshimin e kushtetuts nnkuptojmndryshimi n e saj ntrsi(zvendsimin e saj mkushtetuttre)ose ndryshimin e saj tpjesr ishm (parcial ).

Kemi tri (3) modele ndryshimi :

a.Ndr yshimi me antreferendumit kushtetutvns,

b.Nga ana e kuvendit kushtetutvns dhe

c.Nga ana e organit (trregul l t )l egji slativ

Propozues numri i caktuar i deputetve,shefi i shtetit apo qever ia.Rndom pr miratimkrkohet shumica prej 2/3 apo 3/5 tvotave.


22/116

Paraqitja e kushtetuts dhe zhvillimi kushtetues n bot Prejardhja dhe

paraqitja e kushtetutave t shkruara 22

Kushtetuta patraqitet nga fundi i shek.XVIII-por ate e hasim n shoqrit e hershme sklavopronare si rezultat iluftrave.Akte te para kemi n Kin,Mesopotani,Egjipt .

Vlen prmendur kodin e hamurabit (afro 2000 vjet para epoks s re)

Si rezul tat i mendimit jur idik tBabil onis-L igj in e XI I tabelave (afro 450 vjet para epoks s re).

N aspektin historik kushtetutat epara paraqiten n Greqin e Vj etr,Romen e vjetr,si psh. Aristoteli me

veprn Poli tika dhe Poli teia (nenkuptoheshin koleksionet e traktateve qe rregul lojshin dhe trajtojshin

institutet poli tike te njnumr i te madh shtetesh gr eke.N Romn e vjetr paraqitet m termin

(Constitucio-kushtetut) Termin Constitucio nuk e hasim ne mesjet por prdorej termi lexfundamentalissi emertim I akteve legjislative dhe politike.Apo aktet e feudalve si carta apo statuto

si akte privilegjuese te mbretve feudal.Kso aktesh paraqiten n Angli,Franc, Belgjik etj. Ne SHBA-Deklarata e t drjtave njerzore -1776 har tuar nga mTomas Xheferson.

Ne Angli kemi (Magna karta liobertatum),viti 1215,e mbretit Jan PaToke cila konsiderohet si

marrveshtje kushtetuese midis mbretit dhe banorve Anglez,mbi pranimin e disa t drejtave, feudalve

Anglez si psh.e drejta n haraq,t drejtn n mbrojtjen e prons feudale nga nderhyrja e kundrligjshme e

mbretitetj. Deklarata e pavarsise miratuar me 4 kirrrik 1776 n kongresin e Filadelfis,npermes se cils 18 koloni

vendosen t shkputen nga Anglia.

Kuvendi popullor Freng me 1789 miratoi Deklaraten mbi t drejtat e njeriut she shtetasit.


23/116

Paraqitja e kushtetutave t para t shkruara 23

Anglia vend I par n fillim t vitit 1688 prdor fjaln constitucion

Si sinonim pr kuptimin e kushtetuts bashkohore n debatin e dhoms se komunave.

Anglia trajtohet edhe vendi i par ku paraqitet sistematizimi i normave me emertimin

Instrumenti i Qeverisjes viti 1653. dhe konsiderohet kushtetut e par.

Ai sht edhe rezultat i fitors prparimtare borgjeze me prijsit ushtarak (Kromvel-in) mbi

mbretin ,aristokracin dhe parlamentin.

Kushtetuta e kromvelit permban 42 nene. Ai ka parimet e reja t pushtetit si: parlamenti

,organi legjislativ, etj.Meqe ambreti nuk ishte akoma i fort prnga pushteti, (kromve-li )se

shpejti arriti marrveshtje me forcat feudale kshtu qe dokuymenti nuk arriti t hyn n fuqi.,

megjithate ky dokument arriti t k jehon ne Amerikn veriore n pr4hapjen e

kushtetutshmeris Ku nxirret Deklarata e pmbi te drejtate njeriut dhe mbrojtjen nga tirania

n Virxhini n vitin 1776 i hartuar nga T.Xheferson.

Mandej kemi kushtetuten e SHBA-ve ne vitin 1787 e cila filloj se zbatuari m kushtetut e francs 1791 ,t Montanjarit 1793.Kushtetuten e Polonis, 1791 ,Suedis 18o9,Spanjs 1812,Norvegjis 1789.,Belgjiks 1832,Zvicrs 1874etj.


24/116

Shkaqet e paraqitjs s Kushtetutave 24

Shkaqet e paraqitj s kushtetutave t shkruara jan t ndryshme por m t

rndsishme jan:

Kufizimi i pushtetit t mbretrive,

Qartsija e normave n krahasim m normat zakonore,

Interpretimi i narmave n mnyr t drejt, jo n t mir t mbretit,

Arbitrariteti, (Suprmacioni),psh t karta e madhe e lirive ku parashifet qepopulli t ngritet n kryengritje nse mbreti anashkalon kartn

(dokumentin),

Njohja me e leht e shtetasve me t drejtat e tyre, mqe normat zakonore nuk

kan qen precize.

Mbrojtja kushtetuese e shtetasit e cila paraqitet ne dokumentet e tilla.


25/116

Kushtetutshmria dhe Ligjshmeria 25

(Kushtetutshmri-Konstitucionalizm,apsolutizm,arbitraritet)

Jandy par ime fundamentale tshteteve demokratike tci lat paraqesin baznpr funksionimin e shtetit dhe insti tucioneve politi ke tti j .

Kjo nnkupton qeverisjen e shtetit n baz t rregullave ligjore dhe kushtetuese

1.Kuptimi i kushtetutshmris

a.kuptimi pozitivojur idik- harmonizimi i akteve m kushtetut (hirearkia),

b.Kuptimi poli tik-zbatimi i kufizimeve dhe masave mbrojtse n ushtrimin epushtetit politik,evitimi i arbitrarizmit,konflikteve,kalimit t autorizimeve.

c.Kuptimi formal- krkon respektimi e kushtetuts dhe akteve tjera juridike ngaqytetart dhe shoqris. Egziston kushtetutshmri nese ajo respektohet.

d. Kuptimi poli tik-jur idik- sht m i plot dhe nnkupton procesin e harmonizimitreciprok t akteve juridike dhe pajtueshmerin e tyre m kushtetut .Nkuptonkufizimin e pushtetit shtetror,mbrojtjen e lirive dhe t drejtave t qytetarve.

Pra harmonizimi i akteve dhe veprimeve juridike m ligj.


26/116

Parimet e kushtetutshmris 26

Parimi i kushtetutshmrisshtbaze rregull imit shoqror dhe poli tik tshtetevebashkohore ,Veojm kto par ime :

1.Sistemi shoqror dhe ekonomik i shteti t bazohet dhe bur on nga kushtetuta e ci lashtbaze insti tucional izimit poli tik tshoqris.

2.Qever isja shtetrore e shoqrisprcaktohet mkushtetutdhe i nnshtrohet asaj

3.Sistemi jur idik i shteti t kr i johet dhe bazohet nkushtetutsi akti mi lartjur idik

4.L ir i tdhe tdrejtar t e qytetarve percaktohen mkushtetutdhe ato mund t

kufizohen vetem nrastet e prcaktuara mligj .5.Pr mbrojtjen e kushtetutshmeriskujdesen organet shtetrore ,insti tucionet pol iti ke

dhe bartsit e funksioneve poli ti ke.

6.do qytetar ka tdrej tt nnismn pr mbrojten e kushtetutshmrisdheligjshmris

7.Nshtetet federati ve kushtetuta federati ve ka pr ior itet ndaj kushtetutave te njsive

federale8Aktet juridike pr tcilat konstathet nga organet kompetente se jankundrkushtetuese nuk mund tzbatohen

9.Mbrojtja e kushtetutshmrisdhe ligjshmrisshtnkompetenctgjykatavekushtetuese dhe or ganeve ttjera tprcaktuata mkushtetu t.


27/116

Parimet e ligjshmris 27

Ligjshmria bazohet n harmonizimin e sistemit juridik dhe bazushmrin e tij n ligj.

Si parime kryesore t ligjshmris jan:

1.Par imin e supermacioni t te ligji t ndaj akteve tjera jur idike dhe se kto akte me fuqi

nnligjore duhet tjennpaj tim me l igj in.?

2.Par imi i eprsissligjeve federative ndaj l igjeve tnjsive federale.?

3.Parimi i shpal l js sligjeve para fuqizimi t i obligueshm. (njoftimi dhe fuqizimi .?

4.Par imi i ndal imit tefekti k prapaveprues ,prjashtim liogjet penalo-jur idike.?

5.L igjshmria e akteve dhe vepr imeve torganeve shtetrore.Aktet qndmarrin

organ. Shtetr.dhe insti tucioneve publ ike duhet tjennprputh je mligj in.

6.Procedura qndrmerret para organve shtetrore pr njohjen e njtdrejte

duhet tzbatohet konformligji t.7.Prdorimi i l i ri gjuhs amtare nprocedurpara organeve.

8.E drejta e qutetar ve n ushtr imin e mjetit mbroj ts juridik(ankess)


28/116

ll h k dh


29/116

Qllimi i miratimit t Kushtetutave t ksaj periudhe:prmbysja e feudalizmit,avansimi i borgjezis dhe raportet e

reja. 1/1 29

Kushtetutat e miratuara deri n fund t shek.XIX ndahn n dy grupe :

a.Kushtetutat q nxirren pas revolucioneve demokratike-borgjeze m t

cilat prmbyset rendi i vjetr feudal dhe institucionalizohet shteti i ri ,ishin

demokratike dhe progresive dhe bazoheshin n lirit dhe t drejtat e qytetarit.psh. Franc- nxiret Deklarata pr t drejtat e njeriut dhe qytetarit 1789.

N kt priudh kemi kushtetuten:Franca,Spanja,Belgjika,Suedia,Norvegjia etj.

B.Kushtetutat e kompromisit shtresa boirgjeze dhe feudale me monarkit,

Te kto kushtetuta bhej bartja e funkcioneve dhe kufizimi pushtetit t

monarkut dhe ndryshonin nga karakteri I


30/116

Elementet e prbashkta t kushtetutavet ksaj priudhe 30

a.kushtetutat ishin t dokumente t shkruara juridiko-politike

b.T gjitha n forma t ndryshme proklamonin bartjen e sovranitetit shtetror ngamonarki n popull (SOVRANITET POPULLOR).

C.Te gjitha permbajn dispozita te cilat garantojn lirit dhe t drejtat naturore te njeriut.

d.Karakteri e pronese trajton si e drejt e hyjnueshme e pa cnueshme,patjetersueshme

KUSHTETUTAT E KSAJ PERIUDHE

Nga t gjitha kushtetutat e shkruar si kushtetut m e rndsishme e ksajpriudhe trajtohet :

Ku sh tetuta e SHBA -ve e vit i t 1787


31/116

Kushtetuta e SHBAve e vitit 1787Nga kombinimi i ideve t (Xhon Lok, Monteskie,Rusos) 31

U Miratua N FILADELFIm 17 shtator 1787nga kuvendi kushtetues nga 2/3e njsive federalet

zgjedhur n 12 nga 13 shtete te pavarura t Ameriks veriore. Kushtetuta e shtetit t par

federativ.,fuqizohet ne qershor 1788. Ksaj i parapriu kushtetuta e vitit 1778 e

ashtuquajturantart e konfederatsq sanksionon Konfederatn e SHBA-ve.

N vitin 1791plotsohet m 26 amandamente nga t cilet 24 jan n fuqi ,(tani ka 50 njsifederale). Prcakton sisteminpresidencial.

Barts i pushtetit legjislativ KONGRESI q ka dy dhoma :

1.Dhoma e prfaqsuesve ,si dhom e shtetasve t zgjedhur drejtprdrejt, sipas parimit nj

shtetas -nj vot dhe

2.Senatin :si dhom e njsive federale-ku njsit federale zgjedhin senatort si pas parimit njnjjsi federale nj vot.

Pushtetin egzekutiv e ushtron presidenti me t drejt vetos suspenzive n ligjet e kongresit .Gjyqsorin e ushtron gjykata supreme e SHBA-ve


32/116

Zhvillimi i kushtetutshmris midis dyluftrave Botrorer- 32

Shek.XX.trajton zhvillimet e mdha politike dhe formimin e shum shteteve dhe dshtimin esocializmit ; nga 32 kushtetuta te miratuara tani arrin numri ne 50 sosh

Veqojm tri Karakteristika kryesor t ksaj priudhe :

1.Shkohet nj hap prpara n krahasim m kushtetutat egzistuese.

Miratohen: Kushtetuta e Rumanis ,Polonis,Bullgaris etj;

2.Braktise koncepti i mparm i pronsis si e drejt hyjnore,forcohet koncepti i legalizimit tprons private kapitaliste si shtyll e shtetit;

3.Prcaktohet kufizimi i t drejts s pronsis dhe caktohet kufiri i keqprdorimit t saj.Kushtetutat e ksaj priudhe jan:

-Kushtetuta e Vajmarit (1919),Vidovdanit (1921),Spanjs (1931),

Polonis (1935), BRSS-s (1936)etj.


33/116

Kushtetuta e Vajmarit 1919 - 33-

Kushtetut tipike borgjeze me parime demokratike.Suprimon monarkin ,zbatonsistemin republikan,duke njohur strukturn dhe rregullimin federativ tGjermanis.Parashef t drejtat politike personale dhe sociale

Karakteristikat: -Fillon nga parimi se parlamenti sht organi m i lart dhe ati i prgjigjet qeveria

dhe shefi i shtetit .Lirit dhe t drejtat askush nuk mund tjua ndryshoj prveq mendryshimin e kushtetuts. Ka ca rezerva :

Kryetarit t republiks i lejohej t miratoj dekret sipas nevojs pr marrjen ekompetencave n raste t veqanta (jashtzakonshme), dhe se kishte te drejt temroj kryetar te qeveris kandidatin i cili nuk e kishte fituar besimin .

Kjo mundsoj q n baz t nenit 48 t kushtetuts t vie n pushtet HITLERI, I cilisuprimoj kushtetutn dhe vendosi pushtetin fashist dhe e shpalli Gjermanindemokratike shpallet si shtet fashist dhe nuk njifte kurfar kushtetute.


34/116

Kushtetuta e Spanjs (1931) 34

Si kushtetut e tret ishte rezultat i forcave progresive ndaj diktaturs fashiste;Karakteristikat :Kjo kushtetut Spanjn e percakton si Republik demokratike e t gjitha klasave dhe

bashksi e lir e puntorve,fshatarve dhe prodhuesve.Angazhohet pr rrzimin e monarkis feudale dhe reaksionare ,

Prkundr angazhimeve lufta ishte e ashpr dhe nuk e lejoj zbatimin e saj.Si rezultat i antagonizmave midis foracave progresive qe angazhoheshin pr rrzimin

e pushtetit monarkist feudal dhe t atyre reaksionare ,kjo kushtetut u suprimuashpejt.

Kushtetuta e Polonis (1935)Prmban parimet demokratike t kushtetuts s VAJMARIT

Karakterizohet m poziten e fort t kryetarit t republiks i cili sipas nenit - 2ishtebarts i pushtetit unik dhe t pandashm shtetror.Kryetari i shtetit pr punn evet i prgjigjej vetem zotit dhe historis (neni 2 al.2).


35/116

Kushtetuta e BRSS-s 1936 - 35-

Bazohet n teorin e stalinit dhe aplikimin e sistemit centralistdhe etatist, prdallim nga kushtetuta e Leninit e vitit 1918.

Kjo kushtetut me konceptin e saj bazohej n teorin e stalini pr socializm.

Thelbi i ksaj kushtetute kishte karakter ideologjik me q glorifikonte socializminn shoqri ideale pa konflikte klasore ,n nj an ,kurse shprehej kundr

elementeve dhe marrdhnjeve kapitaliste n shoqri ,nga ana tjetr.


36/116

Zhvillimi i kushtetutshmerispas lufts s dyt botrore 36

Karakterizohet m : revolucionet popullore,levizjet lirimtare popujve, demokratizimin e shteteve,ramjet e diktaturave dhe formimin e shteteve ;

Sipas karakterit te tyre dallojm 4 (katr ) grupe te kushtetutave :

1.Kushtetutat e demokracis popullore (shtetet q ngadhnyen Revolucionin socialist),psh.RPFJ (1946),RPS e Shqipris (1948),Bullgaris ,Hungaris Rumanis ,Polinis , etj.

2.Kushtetutat e vendeve t posalinduna ,q ishin koloni t fuqive t mdha,psh:

Kushtetuta e Indis (1948),Pakistanit,Indonezis etj.

3.Kushtetutat e demokracis borgjeze, (jan demokratike),

Kto suprimojn diktaturat fashistedhe monarkit feudale,duke aplikue parimet demokratike

borgjeze q bazohen n parlamentarizm dhe ndarje t pushtetit,psh.Kushtetuta e francs

1946dhe Italis 1948.

4.Kushtetutat e vendeve nn kontrollin e fuqive t mdha :

Kushtetuta e gjermanis ,kores, Vietnamit etj.


37/116

Zhvillimi Bashkohor i kushtetutshmeris n Bot 37

arakterizohet m: Demokratizimin e shoqris dhe krijimin e shtetit modern juridik;

Parimet univerzale si hap integrativ n bot;

Kushtetutshmerija n bot karakterizohet n kto procese:1.Tend enc a e lir im it nga ideolog jia so cialis te qgj ithnjpo marri n karakt erjur id ik dhe po li t ik

2. Nxjerr ja e ku sh tetut ave te reja nish shtete so cialis te ish te nfun kc ion tetranzicion it nga shtetet monis te nato plural iste me sisteme parlamen tare;

3. Lindja e disa shteteve nga shprbrja e prbashkt si :BRSS, RSFJ etj.

4.Shumica e kushteteutave t shteteve t viteve 90kan karakterin e akteve konstituive tshteteve t reja prmes referendumit pr pavarsi ;

Demokracia n kto shtete ka nj zhvillim stabil m qllim persosjeje .

Kushtetutat e ksaj priudhe kan teste t shkurtra .


38/116

Mbrojtja e kushtetutshmris dhe e ligjshmris n

Bot - 38 -

Kushte tu ts hmria dhe li g jshmria as n jher n uk u jetsuan nmnyrkonsekuen te pa

ko nf li kt e mfo rc at pr og res iv e nsh oqri ;

Sipas nj bindjeje ,vetm organi ligjdhns ka pr detyr t vendos pr pajtueshmerin e aktit t

vet(ligjit)m kushtetutn. Mirpo kjo form e mbrojtjes nuk ishte efikase.

Jantnjo hura tr i s is teme tmbro jt js:

1.Sis tem i i par ko ns is ton negzi st im in e o rgani t tpo saqm ku sh tetu espol i t ik q

shtI nd arnga parl amen ti ,qev eri a dh e g jy katat e rr egul lt a nvlersim in e

paj tu eshmer issli g ji t mkushte tu tn;

ky sitem u paraqit n form CENZORI n Pensilvani ,t senatit Anglez etj.


39/116

V a zh d i m - 39-

2.Sis tem i tjetr ko ns is to n nmbroj tjen e ku sh tetu tshm erisnpmjet gj yk art ave t

rreg ull ta;ps h.SHBAmkush tetutn e v itit 1787 ,i c ili f un ks ion on edhe so t n Gjy kata e

lar t.kj o fo rmapli koh et edh e n Zv icr,Au s trali ,Kan ada,Dan im ark,Rum an i,B razil

3.Sis tem i i mbroj tjs sku sh tetu tshm eri sneprm jet Gjy kat ave si or gan i po saqm t

sp eci alizu ara pr ktfunk si on (Gju kat at ku sh tetu ese)ps h.

Aus tri 1920,Gjermani 1949,Spanja 1931,Ital ia 1948,Turqi 1961Jugo sllavi 1969 ku r kos ova

gzon autonomi 1969 .Ku n baz t (nenit 17 )shprehimisht prcaktohet s Gjyqi

Ku sh tetues i k os ovs ,s i o rgan mi lar ti p avaru r i repu bli ks m bron Ku sh tetut shmerin

dhe Ligjshmrin ndersa ne nenin 80 thuhetprkujdesja pr kushtetutshmrin dhe

li g js hmrin shtob li g im i tgji thve d he sec il it.


40/116

Shteti dhe organizimi i tij - 40-

Defin icioni :

Shteti sht ins t i tuc ion pub l ik i cili duke nxjerrnorma juridike (t drejtn), kr i jon rend in juridik

dhe politik i cili siguron realizimin e t drejtave individuale t qytetarve dhe shtetasve t tij dhe

realizimin e interesave t prgjithshme shoqrore dhe shtetrore.Psh.(pavarsia ,integriteti ,politika

e jashtme etj;

Kus ht ete e prg ji th shm e pr th emelim in e sh tet it jan:

1.Popullsia e prhershme,

2.Teritori i caktuar,

3.Qeverisja dhe pushteti legjitim,(pushteti sovran),org.legjisl.ekzek.,gjyqsore te cilat jan

bartse t pushtetit n nj teritor dhe shtet t caktuar.

4.Aftsia epr t hyr n marrdhnie m shtetet tjera apo marrdhnie ndrkombtare


41/116

Pushteti shtetror

Format kryesore t pushtetit shtetror 41

Pushteti shtetror konsiston n aparatin e dhuns m t cilin shteti prcaktondhe siguron funksionin e institucioneve n kuadrin e rendit t caktuar juridik.

Format e pushtetit shtetror :

1.Pushteti kushtetutdhnes apo legjislativ t cilat jan bartse t sovranitetitpopullor (parlamenti, kuvendi, kongresi, asambleja , senati etj).

2.Pushteti ekzekutiv-administrativ barts( qeveria, organet e administrats -

Pushteti egzekutiv-shefi i shtetit si: (monarku,kryetari,presidenti)Qeveria: Organet administrative


42/116

Tipat dhe format e shtetit 42

Sipas:Platoni,Aristoteli-kemi shtete:demokratike,aristokratike dhe oligarkike Monteskie:Republikane,monarkie dhe despotike

Teorit marksiste:Ndarja n shtete eksploatuese dhe joeksploatuese.

Sot sipas Teoris juridike-politike kemi 4 kritere ne baz te te cilave tipizohen llojete shteteve :

1.Sipas formave t qeverisjs


43/116

Format e qeverisjs shtetrore 43

1.Monarkia- Eshtform e qeverisjs shtetrore e mbshtetur n pozitn e porivilegjuar t

monarkut si shef individual i shtetit.Pozita e tij: trashegohet me farefisni,mandati i pakufizuar,pa pgjegjsi,

-Format e monarkis:

-apsolut qendron mbi ligjin,pa i dhn askujt llogari.

-monarki e kufizuar si monarki kushtetuese apo parlamentare ,autorizime te kufizuara tekarakterit formal dhe ceremonial pa rndsi politike.

Kto sot I hasim n Angli,Spanj,Suedi, Belgjik, Japoni etj.

2.Republika- a .Forma e qeverisjs-qka dallon nga monarkia,a trashigohet,kush i zgjedh organet

prfaqsuese,funkcioni i kryetarit a sht i pakufizuar,a jan pushtetet t njejta apo t ndara. sistemet presidenciale si organ egzekutiv (SHBA),Franc ,Federatn Ruse etj.

Kemi edhe ca shtete me sisteme t prziera si republika parlamentaro-presidenciale.Per her

te par paraqitet n Finland ,pastaj Austri,Irland etj.


44/116

***Forma e qeverisjes n kosov-sipas Kushtetuts s

RK.******

Republik parlamentare me elemente t sistemit gjysm-presidencial

-Kosova ka nj sistemmiks t qeverisjes qe sht e ngjashme me sistemet

gjysm-presidenciale pr kto fakte :

a).Fuqia ekzekutive e presidentit ne politikn e jashtme dhe

b).Parlamenti nuk prcaktohet si organi m i lart n shtet ,pra kemi ndarje t pushteteveandaj edhe

-Kuvendi i RK ushtron pushtet legjislativ,

-Presidenti prfaqson unitetin e popullit,brenda dhe jasht vendit dhe garanto

funksionin demokratik t institucioneve t RK.

-Qeveria e RK.prgjigjet pr zbatimin e ligjevedhe politikave shtetrore dhe i nenshtrohetkontrollit t parlamentit.

-Gjukata kushtetuese sht organ i pavarur dhe mbron kushte.dhe ligjsh.


45/116

Format e regjimit(sistemit)politik 44

Ka t bj me pjesmarrjen e popullit n ushtrimin e pushtetit politik;

Sipas formave t regjimit politik kemi: Shtete demokratikedhe\autokratike

1.Demokracia-Greqia antike-demos-popull -crat i-qeverisje

Demokracia nkup timin modern nuk nnkupton vetem sov rani tet in pop ul lor,por edhe fo rmn adekuate tqeveri sjs e c ila mundso n in s ti tu ci onali zim in e

vu lln etit tsh um ics se qy tetar ve ne institucionet dhe mekanizmat demokratike tnj shteti.

N kupt imin e ngushtdemokracia nnkupton sistemin politik n t cilinsigurohet qeverisja (sundimi) I shumics apo qeverisja n emr t popullit.

N kup tim in e g jr demokracia nnkupton funkcionimin e institucioneve dheorganeve n kuader t shtetit ligjor,t drejtat e barabarta t qytetarve dhefunkcionimi i sistemit politik n baz t pluralizmit.

Par im et e demokr ac is: sovraniteti popullor


46/116

Parimet e demokracis s shtetit modern jan: 45

-Sovraniteti popullor,

-qeverisja e zgjedhur nmnyr demokratike, -qeverisja e shumics,

-respektimi dhe mbrojtja e pakics,

-sigurimi dhe garantimi I t drejtave themelore t qytetarve,

-zgjedhjet e lira t drejta dhe t drejtprdrejta,

-procedura demokratike e marrjs s vendimeve, -kufizimet kushtetuese t qeveris,

-pluralizmi politik,shoqror dhe ekonomik,

-kultura dhe toleranca politike etj.


47/116

Tipet e demokracis 46

Kemi dy modele t demokracis: Demok.e drejtprdrejt dhe e trthort; 1.Demokracia e drejtprdrejt :

qeverisja e drejtprdrejt e qytetarve me pushtetin shtetror,(n tinstitucioneve populli qeveris drejtpdrejt n marrjen e vendimeve politike).

Kjo u zevendsua m demokracit prfaqsuese,t zgjedhura nga populli.

Format e realizimit t demoktracise s drejtprdrejt jan:.Referendumi,-

Definicioni.

Trajtat e Referendumit : Referendumi i detyrueshm,fakultativ,konsultativb.Plebishiti,aplikohet pr marrjen e vendimeve historike si pavarsia,ndarja,

c.Iniciativat popullore,(psh.qytetar krkojn nga organet nxjerrjen e nj ligji,

d.Format tjera t deklarimit t qytetarrve(tubimet pr qshtje t qytetarve

2.Demokracia e trthort ..(pfaqsuese,reprezentative)Vendosje nprmes prfaqsuesve t qytetarve dhe organeve prfaqsuese.

Demokra. e trthort ka: sistemi.parlamentar, kuvendor, presidencial, konvents.


48/116

Trajtat e rregullimit t brendshm shtetror 47Sipas trajtave t rregullimit t brendshm t shtetit dallojm :

I.Shtetin e thjesht (unitar) dhe 2.shtetin e prbr apo przier

a.Shtet i thjesht unitar

konsiderohet shteti qe paraqet nj njsi unike teritoriale, ku pushteti shtetror

ushtrohet n mnyr unike pa ndarje teritoriale;mbikqyr t gjitha organet

a.Rregullimi i brendshm prcaktohet m kushtetut dhe me ligj.

b. Funksionet e shtetit i ushtrojn organet qendrore,me ca kompetenca lokale,

Dallojm dy lloj shtetesh unitare:

Shtete unitare t centralizuara dhe decentralizuara,

Faqja tjetr Shteti i przier-prbr


49/116

Shteti i prbr 48

2.Sh tet i i prbr -Kupto jm: bashksin shtetrore e prbhet nga dy e mshum entitete t pavarura.Dallojm :bashkim in prso nal , real , sh tetin federativ dhe kon federativ,

1.Bash kim i Prs ona l- bashksi e dy e m shum shteteve m nj monark tprbashkt. Kto shtete i bashkon sundimtari i njejt. Ajo egzistoi midis Anglis dheHanoverit (1714-1837), Holands dhe Luksenburgut (1815-1890)

2. Bashk imi real bashksin e dy apo m shum shteteve sovrane, t cilat kan njmonark t prbashkt dhe q paraqesin subjekt ndrkombtar.Kto shtete kan organet e veta legjislative, egzekutive dhe gjyqsore,N kompetenc t bashkimit real lihen:marrdhnjet ndrkombtare,forcat e

armatosura,finasncat. psh:Suedia -Norvegjia(1815-1905),Austro-Hungaria (1867-1918), Danimarka -Islanda (1918-1944).

3. Shteti Federativ :bashksi e dy apo m shum njsive federale m nj akt t lartjuridik-politik t shteteit.Pushteti ushtrohet nga dy subjekte:Federati dhe I njsivefeserale,Sovraniteti ndahet n mes federats dhe njsive federale.


50/116

Modelet e federalizmit 49

Kemi Tri modele t e federalizmit:

1.Federatat e centralizuara-egziston ndarja e kompetencave n favor pushtetit qendrorfederativ. Dominim i organeve federative;BRSS ,RSFJ 1946 deri 1974 etj.

2.Federata e decentrazizuar- Egziston ndarja e pushtetit n favor t njsive federale

qshtjet e intresit t prbashkt ushtrohen n mnyr unike;kushtetuta e viti 1974 dheri n

shprbrje 1990.3.Federata asimetrike :Nj njsie federale i sigurohet status privilegjues n

krahasim m njsit tjera federale.psh.SHBA.Gjermania, federata Ruse etj.

SHTETI KONFEDERATIV-

Nnkupton lidhjen e dy apo m shum shteteve t pavarura dhe sovrane q

krijohn m marrveshtje apo traktat ndrkombtar m qllim t arritjs s

Interesit t prbashkt.

Shtetet ruajn pavarsin e plot dhe organet e veta.

Dallimet m federat :

Federata ka organet federative dhe t njsive, themelohet m kushtetut etj.


51/116

Format (deget ) e pushtetit shtetror dhe bartsit e tij f.50

Pushteti Legjislativ Pushteti Ekzekutiv Pushteti Gjyqsor

Parlamentikuvendi

kongresi

Asamba

Shefi i ShtetitMonarkuKryetari

Presidenti

Qeveria

Organetadministrative

Gjykatat

Prokurorit

Ministrit

Sekretariatet

Inspektoratee

Entet

Drejtoratet


52/116

Tipat dhe format e shtetit f. 51

Format e qeverisjsFORMAT E REGJIMIT

POLITIK

Rregullimi ibrendshm

Ushtrimi Ipushtetit

Monarkia

Republika

Demokracias

Autokracia

Shteti Unitar

Shteti i

Prbr

Uniteti ipushtetit

Ndarja e

pushtetit


53/116

Tipat dhe Trajtat e Demokracis f.52

Demokracia e

drejtprdrejt

Referendumi PlebishitiIniciativapopullore

I detyrueshm

Fakultativ

Kshilldhns

Demokracia etrthort

Sistemi parlamentar

Sistemi kuvendor

Sistemi presidencial

Sistemi i konvents


54/116

Trajtat e rregullimit t brendshm shtetror f.53

Shteti Unitar Shteti I Prbr

I CentarlizuarI

decentralizuarBashkimi real Federata

Bashkimipersonal

Konfederata


55/116

Parimet e ushtrimit t pushtetit shtetror(Parimi i Uniteti dhe Parimi i ndarjs s pushtetit) 54

1.Parimi i unitetit t pushtetit shtetror : nnkupton qeverisjen ku pushteti sht ikoncentruar dhe buron n nj organ shtetror. Dominim i plot i nj organi legjislativ ndajorganeve tjera. Dallojm dy forma dominimi:

1.Dominimi n zgjedhjen dhe formmin e organit legjislativ dhe prfaqsues dhe

2. Kontrollin politik t puns s ktyre organeve, Shembull: Monarkit apsolute (Monarku)

Te parimi i unitetit kemi tri forma t rregullimit shtetror:

a. Sistemi autokratik- dominojn organet egzekutive ndaj atyre prfaqsuese te shtetit-prakoncentrohen n duar t byrokracis qe udhheq me shtetin: Gjermania,Italia ,Franca ,etj.

b.Sisteti I Kuvendit: Ku pushteti ishte i koncentruar n kuvend si organ prfaqsues dhelegjislativ. Pra kuvendi ishte barts i sovranitetit popullor. Kjo aplikohej t vendet socialiste si:

Kushtetuta e RSFJ-1974 apo e KSAK-s 1974 etj. Cilat ishin dhomat, forma e organizimit etj.

c.Sistemi i konvents: Paraqet form t ushtrimit t pushtetit shtetror ku organi legjislative ushtron pjesrisht dhe n mnyr t trthort edhe funksionin egzekutiv. Psh.Franca gjatRevolucionit ,Kushtetuts s (JAKOBINVE),Sot Zvicra ,ku pushteti legjislativ dhe egzekutivushrtohet nga kuvendi federativ por tani ka zgjedh Kshillin Federativ -7 antarshprushtrimin e pushtetit suprem egzekutiv t shtetit federativ.


56/116

2.Parimi i ndarjs s pushtetit 55

Nnkupton ; formn e qeverisjs shtetrore n ushtrimin e pavarur t pushtetitlegjislativ ,egzekutiv dhe gjyqsor. Paraqitet ne (Revolucionin borgjez)MonteskieDallo jmtri si st eme tbazuara nndarjen e pu sh teti t ;

2.1.Sisteminparlamentar:Dominonparlamenti si (org.Legjislativ) sh.XVIII,Angli

Karakterist ikat: Parlamenti e zgjedh qeverin (por me propozimin e mbretit)rrolin e qeveris e ushtron kabineti qe prbhet nga ministrat ,

Ins trumente kr yesore te kon tro ll i t par lamentarte tqeverisjan:interpelanc parlamentare, instituti i votbesimit dhe shkarkimi i qeveris

2.2 .Sistemi Presidencial: sht form e qeverisjs shtetrore e bazuar n ndarjen efunksioneve midis shefit t shtetit (presidentit)dhe parlamentit.

Karakterist ik at: Presidentisht barts i pushtetit egzekutiv m autorizime t gjra,-zgjedhet,dret prdrejt nga populli,mandati 4 vite,koncent r imi i ushtrimit t pushtetit egzekutiv nga presidenti,ka te drejt vetoje ndaj ligjeve t miratuara ne kongres (SHBA)


57/116

Sistemi i qeverisjs n SHBA 56

Kushtetuta

0rgani legjislativ Organi Ekzekutiv Organi gjyqsor

KONGRESISenati-Dhomaperfaqsuese

KryetariZyra e ekzekutimit e Presidentit

Zyrsa e shtepis s bardhZyra e administrats s pushtetit

Kshilli ekopnomikKshilli I sigurimit kombtar

Zyra tregtare

Zyra e shkencs ,tTeknologjis etjZvendskryetari

Gjykata e lart e SHBA-sGjykata e qapelit

Gjykata e distrikteveMe 10 seksionet e saj


58/116


59/116

Sistemi i przier (parlamentar-presidencial) 58

-Nenkupton aplikimin e pjesrishm t parimeve t sistemit parlamentar dhe presidencialKarakteristikat :Edhe ose parlament e emron presidentin dhe qeverin ajo kt nuk ka

t drejt ta bj shkarkimin e tyre.- Qeveria e prcakton dhe ushheq politikn shtetrore, dhe i prgjigjet parlamentit.- N rast kur qeveria shkarkohet n parlament , kryeministri i paraqet dorheqen e tij

dhe t qeveris Kryetarit t Republiks

- Organet e shtet i t :

- Parlamenti : -fjala latine (parl are, - nnkupton t rupin (organin) pfaqsues - Eshtbar ts i fu nks io neve poli ti ke dhe sh tetro re tnjshtet i.

Fun ks ion i i k uvend it- Funk sio ni zgjedho r dh e mbikqy rs,

- Funksioni legjislativ ka kto autorizime t kuvendit :- -miraton dhe ndryshon kushtetutn,

- -miraton ligjet dhe aktet nnligjore ,aktet normative -miraton bugjetin,


60/116

Vazhdim 59

Ratifikon marrveshtjet ndrkombtare Vendimet pr luft apo paqe,

Shpall referendum,

Zgjedh dhe emron bartsit e funksioneve shtetrore dhe politike t shtetit,

AUTORIZIMET E PARLAMENTIT Zgjedh dhe shkarkon shefin e shtetit,

Zgjedh dhe sharkon qeverin dhe antart e saj,

Zgjedh dhe shkarkon eproret e organeve dhe organizatave t administrats,

Zgjedh dhe shkarkon bartsit funksioneve t gjyqsis,(gjyqtar, prokuror),

Zgjedh dhe shkarkon gjyqtart e gjykats kushtetuese,

Zgjedh dhe shkarkon funksionart e tjer sht etror Zgjedha e tyre(spjego)


61/116

Shefi i shtetit 61

sh t ins tituc ion po lit ik i c il i ush tron fu nk sio ni n e prfaqsim it t

shtet i t brenda dh e nmar rdhnjet ndrkombtare mshtetet tjer a.

Aspekt i his tor ik ,Monarku si shef individual,Presidenti institut politik,

Autorizimet: sht komandant i forcave t armatosura,

Shpall gjendje lufte apo rreziku,mobilizimi te popullats,

Emron dhe shkarkon prfaqsues diplomatik,pranon letra akreditive,

Jep mirnjohje dhe dekorata,

Jep amnisti dhe falje , Propozon mandatin pr formimin e qeveris ,emron gjyqtar

kushtetues,gjyqtar ushtarak dhe funksionar t tjer.


62/116

Qeveria 61

Organ egzekutiv i cili :

Zbaton ligje, akte tjera juridike dhe politike q nxjerr parlamenti dhe kryetari.

Ne sistemin presidencial-qeveria sht organ i kryetarit dhe nuk ka autorizime

t pavarura .

Qeveria n shtetet parlamentare organizohet n tri mnyra,forma:

1.n form t qeveris parlamentare 2. qeveris s kualicionit dhe n form kabinetit. ORGANET GJYQSORE

Jan organe t pavarura t pushtetit gjyqsor ,te cilast pr funksion kan zbatimin eligjit dhe zgjedhjen e kontesteve gjyqsore n procedurn e prcaktuar me ligj.

Organet gjyqsore n kuptimin e ngusht nnkuptojn gjykatat e t gjithallojeve,prjashtim bjn Gjykatat kushtetuese.

n kuptimin e gjer m gjyqsi nnkuptohn gjykatat dhe ,prokurorit dhe avokatit. Spjego rrolin dhe llojet..


63/116

Lirit , t Drejtat dhe detyrat e Qytetarit dhe Shtetasit 62

Praqesin nj nga institucionet m t rndsishme kushtetuese dhe politike t shtetit,

Kapitulli II,Neni 21 al.1 i kushtetuts shprehimisht prcakton lirit dhe t drejtat

themelore e njeriut jan t pandashme,t patjetrsueshme e t pacenueshme dhe

jan baz e rendit juridik t RK.

al.2.shprehimisht thotRepublika e kosovs mbron dhe garanton t drejtat e njeriut

dhe lirit themelore t t tjerve.

al.3.theksondokush e ka pr detyr qe ti respektoj t drejtat e njeriut dhe lirit

themelore t t tjerve.

al.4.Thekson T drejtat dhe lirit themelore t prcaktuara n kushtetut ,vlejn

edhe pr personat juridik ,pr aq sa jan t zbatueshm.


64/116

2

Aspekti historik: shek.XIII.

-Magna karta libertatum 1215

-Peticioni mbi t drejtat i vitit 1628

-Habeas corpus akt i vtit 1679

-ligji mbi t drejtat (bill of Rights) 1689

-deklarat mbi t drejtat e njeriut dhe qytetarit viti 1789 Franc Ly dokument

ishte baz pr hartimin e shum kushtetutave t shek XVIII dhe XIX.


65/116

Legjislacionu ndrkombtar

K.K.Neni 22.-deklarata universale pr lirt dhe t drejtate njeriut OKB viti 1948; -Pakti ndrkombtasrpr t drejtat civile dhe politike dhe pprotokollet e saj;

-Pakti ndrkombtar pr t drejtat ekonomike ,sociale dhe kulturore;

-pakti ndrkomtar pr mbrojtjen e lirive dhe t drejtave themelore t njeriut,

Rom, 1950; -konventa pr ndalimin e krimeve t gjenocidit;

-konventa e Gjenevs (I,II,II,IV)

-konventa ndrkombtare pr heqjen e t gjitha formave t diskriminimit racial;

-konventa ndrkombtare pr t drejtat civile dhe politike;

-konventa ndrkombtare pr mbrojtjen e pakicave kombtare ; -konventa ndrkombtare pr ndalimin e torturs dhe formave tjera t vrazhda

t dnimeve dhe procedurave;


66/116

Mbrojtja e lirive dhe t drejtave t qytetarit

Shkeljet mbrohn nga: Gjykata ndrkombtare e drejtsis n Hag;(psh.krime lufte etj

Organizata pr bashkpunimdhe siguri evropiane ;

Komisioni I OKB-s pr t drejtat enjeriut;

Organizatat ndrkombtare humanitare,si dhe organizatat e specializuaraqeveritare dhe joqeveritare q kujdesen pr mbrojtjen e t drejtave tnjeriut.

Klasifikimi i lirive dhe t drejtave t Qytetarit

1.Lirit dhe t drejtat prsonale;

2.Lirit dhe t drejtat politike; 3.Lirit dhe t drejtat sociale,kulturore dhe ekonomike.


67/116

1.Pacenueshmria e prsonalitetit t njeriut

Integriteti fizik dhe morali njeriut sht I pacenueshm,pa dallim feje , ngjyre etj. Si parime kushtetuese me t cilat mbrohet dinjiteti i njeriut jan:

1.Qytetart nuk mund t privohn nga liria pa egzistimin e dyshimit t bazuar se kan kryarvepr penale t dnueshme sipas ligjit t shtetit .

2.Privimi i qytetarve nga liria mund t zgjat vetem derisa pr kt egziston baza ligjore.

3.Paraburgiomi sn procedurn penale sht mas e kushtzuar dhe e kufizuar n pikpamje tkohzgjatjes s tij.

Neni 46 i kushtetuts thot:prsoni pr egzistimin e v.p.mund t vihet n paraburgim vetmkur kjo sht e domosdoshme pr zbatimin e procedurs penale ose pr sigurin e njerzve.

4.Ashush nuk mund t dnohet pr v.p.e cila para se t jet br nuk sht caktuar me ligj sivepr penale pr t cil nuk sht caktuar dnimi(parimi i legalitetit)

5.Secilit qytetar i garantoht e drejta pr mbrojtje para gjuqit ,Garantoht prsonaliteti dhedinjiteti njerzor n procedurn penale dhe n do procedur tjetr n rast heqjeje,prkatsisht kufizimit t liris,si dhe gjat kohs s egzekutimit t dnimit.


68/116

2.Liria e qarkullimit dhe e banimit

Nkupton levizjen e lir t qytetarve brend kufijve shtetror.

Kufizim i i lvizjslirmund tbht vetntri ras te:

1.Nse ndaj qy tetar it ka fillu ar pro cedu ra penale,( i merret

dokum ent i i u dhtim it)

2.I ku f izoht l ir ia e qarku llim it nras t prhap je tsmund js apo

ep idem isapo rrezik im it tshendeti t tty re.

3.Nras t lu fte apo rreziku nga lu fta,evaku im it tpopu llsisciv ilebanim it etj .


69/116

3.Pacenueshmria e baness

Procedura e kontrollit t baness mbeshtetet n kto parime kushtetuese:

1.Askush nuk mund hyj n banes t huaj pr bastisje pa vendim prkats t organit shtetror.

2.Bastisja e baness duh t bht n procedur t prcaktuar ligjore.

3.Organi kompetent shttror mund t bastis banesn pa vendim ne rastet si:

-nse kjo sht e domosdoshme pr kapjen e kryesit t v.p. n flagranc(gjat kryerjes s v.p)

-ns bht m qllim t sigurimit t provave dhe gjurmve t v.p.(corpora delikti) ku

dyshohet asgjasimi.-ne rast rreziku t prgjithshm (vis majores)t cilast rezikojn jetn dhe pasurin e qytetarve.


70/116

4. Fshehtsia e letrs dhe e mjeteve t tjera t komunikimit

Qytetar jan t lir t komunikojn, me telefon,telefaks,radio ,televizion ,

Ato kufizohn n kto raste:

-n rast kur hapja e letrs dhe prgjimi i mjeteve fonike t komunikimit

sht e nevojshme pr zhvillimin e procedurs penale,

-kur kjo sht n interes pr sigurin e shtetit,

-kur egziston vendimi i organit kompetent shtetror ,m t cilin bht prjashtimi ngaparimi i sigurimit t fshehtsiss letrs dhe t mjeteve tjera t komunikimit.

Procedura e hapjs s letrs sht e rregulluar m ligj.


71/116

5. Liria e t menduarit (ndrgjegjes)

Nnkupton lirin e qytetarit q ta shpreh mendimin e tij.

Veshtrimi historik. sht liri universale, fillon nga karta e madhe e lirive:Galileu,Sokrati ,Xhordano Bruna

6. Liria e shprehjs s prkatss fetare(liria e besimit )

-Parimet kushtetuese t ksaj lirie jan:

1.Predikti i fes sht i lir,

2.Bashksit fetare jan t ndara nga shteti dhe t pavarura n kryerjen e ritualeve fetare,

3.Ndaloht prdorimi dhe veprimtaria e fes pr qllime politike

4.Shkollat dhe institucionet arsimore jan t ndara nga feja.Bashksit fetare mund t formojnshkolla fetare.

5.Bashksia shtetrore (shteti) mund ti ndihmoj organizatat fetare.


72/116

7.E drejta e sekretit personal

Dinjiteti i njeriut; Barazia para ligjit;

E drejta pr jet;

E drejta pr integrim personal;

Ndalimi i torturs, trajtimit mizor, njerzor dhe poshtrues;

Ndalimi i skllavris dhe puns s detyruar;

E drejta e liris dhe siguris;

T drejtat e t akuzuaritesea t bj m t drejtn dhe lirin e qytetarit qmbaj fshehtsin (sekretin) t dhnat prsonale ,q kan t bjn mpasurin e tij dhe personalitetin personal.


73/116

Shumica e shteteve demokratike prcakton kto liri dhe t drejtat politike t

qytetarve :

1.E drejta e zgjedhjs,

2.Liria e bashkimit politik,

3.Liria e fjals,

4.Liria e tubimit,

5.Liria e shtypit,

6. E drejta e peticionit.

Lirit dhe t drejtat Politike *********


74/116

Liria e zgjedhjes

E drejta e zgjedhjs sht e drejt fundamentale e qytetarit dhe shtetasit,prmes s cils aibhet aktiv n jetn politike t j shteti.

E drejta e zgjedhjs prfshin :

-t derjtn e prgjithshme t zgjedhjs,

-t drejtn e barabart t vots,

-t drejtn e votimit t fsheht.M t drejtn e prgjithshm t zgjedhjs nnkupton t drejtn e do qytetari (shtetasi ),pa

dallim besimi ,gjinie,feje apo prkatsie politike q t merr pjes m votn e tyre n zgjedhje.

Ajo ndaht n t drejtn aktive zgjedhore dhe t drejtn pasive zgjedhore.

Kushtet pr realizimin e s drejts zgjedhore jan :

-shtetsia e shtetit ku voton dhe moshn madhore 18 vjet.

kushtet plotsuese jan : aftsia e gjykimit, zotsia e veprimit, punsimit etj. E drejta e barabart e vots siguron barazin e qytetarve para ligjit,

Votimi i fsheht sht pjes e sistemit demokratik e s drejts zgjedhore.


75/116

Liria e bashkimit politik

Liria e bashkimit politik nnkupton t drejtn e qytetarve qt bashkohn n partipolitike,organizata sindikale,shoqata dhe forma tjera .(pluralizm politik).

Neni 56 i kushtetuts shprehimisht prcaktongarantoht liria e bashkimit ,e mbledhjs ,dhee tubimit t qytetarve, liria e organizimit dhe aktivitetit politik dhe sindikal ,n mnyr tprcaktuar m ligj.

Formimi dhe funksionimi i lir i partive politike n nj shtet ,krkon kto kushte: 1.T ket 100-1000 antar varsisht nga zgjedhjet ligjore q zbatojn shtetet.

2.T ket program dhe statut politik si parti t shprehen orjentimet programore.

3. T regjistroht pran organit kompetent.

Dallojm tri kritere t tipizimit t partive politike dhe ate:sipas orjentimit programor si:

Parti majtiste,djathtiste dhe t qendrs,

Sipas raportit me pushtetin kemi : Parti pozitare (n pushtet) dhe parti opozitare.


76/116

Liria e shtypit dhe


77/116

Liria e shtypit dheE drejta e peticionit

M lirin e shtypit kuptojm t drejtn e qytetarve q t nxjerrin dhe botojn revista tpditshme apo kohpaskohesi dhe t formojn stacione t pavarura t radios apotelevizioneve.

(neni 71 i kushtetuts)garantohet liria e shtypit dhe formave t tjera t informimit publik

Liria e shtypit prfshin tri elemente:

a.t drejtn e qytetarve n,q prmes mjteteve t informimit t shpreh dhe botoj mendimet e tyre,

b.T drejtn e qytetarve t formoj stacione t pavarura t radios dhe televizionit,

c. T drejtn e qytetarve n informim t shpejt dhe objektiv.(ndalohen urrejtjet).

E DREJTA E PETICIONIT

Konsiston n t drejtn e qytetarve q t komunikojn prmes peticionit dhe nismave tjera

n mnyr t drejtprdrejt m organet shtetrore.

(neni 72)thot:qytetari ka t drejt t kritikoj publikisht punn e oreganit shtretror,partispolitike,lidhjs,lvizjs ose shoqats s qytetarve dhe bartsve t autorizimeve publike si

dhe tuparaqes parashtresa ,peticione ,propozime dhe iniciativa dhe q pr to t marr

prgjegje


78/116

T DREJTAT EKONOMIKE, SOCIALE DHE KULTURALE

Nnkuptojm t drejtat e qytetarit t cilat i sigurojn atij pozitn ekonomike n shoqri dhet drejtat n sfern e arsimit dhe t kulturs.

N kt grup t drejtash bjn pjes:

1. E drejta pr pun,

2. Liria e puns,

3. E drejta n orar t kufizuar,

4. E drejta n pag,

5. E drejta e pronsis,

6. E drejta e shkollimit (arsimimit), 7. E drejta e prdorimit t gjuhs amtare dhe

8. E drejta e krijimtaris shkencore dhe artistike.


79/116

E drejta pr pun

sht nj e drejt themelore ekonomike ,ecila jep t drejt do qytetari t aft pr pun tpunoj,n pun t cilat i prgjigjen prgatitjeve profesionale,prvojs n pundhe aftsivefizike t tij. Kjo e drejt parasheh :

t drejtn n kushte pune,kontrata kolektive,kompenzim,orari i puns(42 or),aftsimin n

pun, kushtet e punsimit, sigurimin material gjat papunsis

LIRIA E PUNS (Neni 42) I kushtetuts shprehimishtprcakton dhe garanton lirin e puns duke prcaktuar

qytetrve u garantohet liria e puns, zgjedhja e lir e profesionit, puns, e drejta n kushtet njjta pr do vend pune dhe funksion.

Ndalohet puna me dhun.Liria e puns n shumicn e shteteve ka dy garanci kushtetuese:

1.Puntori n pun sht i mbrojtur nga arbitrariteti dhe ndrprehet puna Vetm n rastet e

parapara m ligj.

2.Askush nuk mund ti kufizoj t drejtat e puntorit ,t fituar m pun.


80/116

E drejta n orar t kufizuar

Neni 53 I Kushtetuts s Kosovs prcakton t drejtn e puntorit n 42 or pune n jav . Orari sht i kufizuar n 8 or n dit,gjithashtu e drejta n pushim ditor,javor dhe vjetor.

E DREJTA N PAG

Paga caktoht m akt normativ,

E DREJTA E PRONSIS

Pronsia mund t jet e luajtshme dhe paluajtshme, private ,pa kufizim vlere.

Garantoh gjitha format e pronsis si dhe pronsia qytetare bujqsore, dhe pyjore,si dhee drejta e trashigimis.

E DREJTA E SHKOLLIMIT Shkollimi fillor sht i detyrueshm

Garantohet gjuha amtare n shkollim,kushtet e shkollimit etj.

E drejta n gjuh amtare dhe drejta e krijimtaris shkencore


81/116

E drejta n gjuh amtare, dhe drejta e krijimtaris shkencoreartistike

I>Garantohet e drejta n gfjuh amtare jko vetem n shkollim por edhe n

komunikim me organet shtetrore dhe institucionet tjera.

E DREJTA E KRIJIMTARIS SHKENCORE ARTISTIKE

Neni 69 ) i kushtetuts s Kosovs garanton lirimn e krijimit dhe publikimit

shkencor,profesional dhe artistik,si dhe t krijimeve t tjera kulturore.Garantohet

e drejta e licencs,( patentit) dhe e drejta e pronsis industriale.


82/116


83/116

POZITA E KOSOVS N SISTEMIN KUSHTETUES T ISH-JUGOSLLAVISVilajeti: kosovs,Manastirit,Shkodrs dhe Janins.

1.Aspekti historik i mvetsis s Kosovs Kosova si njsi e veant administrativejuridike .konstituohet me rregullativn turke me

1864, Vilajeti i Kosovs ,ndr 4 vilajetet e banuar me shqiptar me 2.900,km. katrore).

Vilajeti i Kosovs, n sistemin e Perandoris Osmane, kishte status t mvetsishm meelemente t shtetit federal. kishteatribute t shtetit si njsi e veant e perandoris turkeme mbi 10 mekaniz.shteti,

Prpjekjet e mvonshme i kemi: Krkesa pr bazat e shtetsis hasim edhe n Lidhjen Shqiptare t Prizrenit (1878-1881).ku parashihej

mvetsi dhe pavarsi t plot politike dhe teritoriale dhe bashkimine tokave t vilajeteve me shumic

etnike shqiptare nn sovranitetin e ports si synim transitor drejt pavarsimit t plot qe kishte ndodhur

edhe n lindje m formsimin e shteteve tjera nacionale.

N kt kontekst u zhvillua kryengritja masive shqiptare (1910-1912) kundr pushtuesit turk me synim

themelimin e shtetit kombtar shqiptar. Shih.Akademik G.Zajmi.shtja e kosovs n kuadr t shtjs

shqiptare si sfid e madhe dhe Madhore e kohs ,Prishtin, E drejta 1/96,fq.31


84/116

Kongresi i Berlinit-1878

Realizohen aspiratat e Srbis me grabitjen e tokave shqiptare,Konferenca e londrs 1913,rikonfirmon vendimet e kongresit t Berlinit,

Konferenca e Versajs, nga fuqit e mdha prap mbi 50% te trojeve shqiptare mbetn njurisdiksionin grek dhe jugosllav.

Me 1921 shteti i vjetr dhe borgjezia srbomadhe ,teritoret shqiptare sipas ndarjs

administrative, ndahn n (4) qarqe si: Qarku i Prishtins,,Mitrovic,Prizren, Pej.Reformat e vitit 1929/30,teritori ndahet n:Banovinen e Vardari ,Moravs dhe t Zets.

N vitin 1937,gjenezene mvetsis s autonomis s Kosovs e hasim m formimin e

Komit. Krahin.t PKJ-s q ishte e lidhur m KK pr Malin e zi,Sanxhak dhe Bok,tregon se

PKJ-s ka parapar nj status t mvetsishm pr Kosovn.Ket e verteton konferenca e

pest e PKJ-s n Zagreb me 1940 kur Krkesn e delegatve t kosovs ,kur KK I PKJ pr

Kosovn dhe rrafshin e dugagjinit ,lidhet drejtprdrejt me KQ t PKJ.

Me 7 korrik 1941 KK formoi Komitetin Ushtarak luajti nj rrol n prgatitjen e lufts. Gjatlufts s dyt formoh kshillat nacionallirimtarelokale, fshatare komunale etj .

M 29 nntor 1943 mbledhja e dyt e KAK-s n Jajce.


85/116

Konferenca e Bujanit- aspektet e vetvendosjs

M 31 dhjetor 1943 n Bujan ,Malsia e Gjakovs , m 61 t ftuar , delegat filloi konferencathemeluese e KKN .Marrin pjes 49 delegat. Rezoluta thekson:

Kosova e Rrafshi i Dukagjinit sht nj krahin e banuar n shumic nga populli shqiptar i

cili, si gjithmon ,ashtu edhe sot dshiron t bashkoht me Shqiprin. Prandaj e ndjejm pr

detyr ti tregojm rrugn e drejt q duhet t ndjek Populli shqiptar pr ti realizuar

aspiratat e veta. Rruga e vetme pra, q populli shqiptar i Kosovs dhe i Rrafshit t Dukagjinit

t bashkohet me Shqiprin sht lufta e prbashkt me popujt tjer t juigosllavis kundrokupatorit nazist gjaktar e rrogtarve t tij. Sepse kjo sht e vetmja rrug pr ta fituar lirin

,n t ciln t gjith popujt ,pra edhe shqiptaret ,do ta ken mundsi t vendosin pr fatin e

vet me t drejtn e vetvendosjs deri n shkputje.

Garanci pr kt sht Ushtria Nacional lirimtare e Jugosllavis dhe Ushtria Nacional

lirimtare e Shqipris,m t ciln sht ngushtsisht e lidhur. Prve ktyre , pr kt

garantojn aleatt tan t mdhenj. Bashkimi Sovjetik, Anglia e Amerika,(Karta e

Atlantikut),Konferenca e Mosks dhe ajo e Teheranit).Sepse karata e atlantikut ,respektonparimin e vetvendosjs,prksatsisht vullnetin konkret t popullit t Kosovs ,

Pra kjo rezolut shpreh dshirn e popullit pr bashkim m Shqiprin.


86/116

Rezoluta e bujanitakt me fuqi konstituive

N aspektin juridiko-politik rezoluta nxjerr n pah tri elemente q prcaktojn t drejtn evetvendosjs s popullit shqiptar dhe ate :

1.Elementin etnik- (shtrirja shumic shqiptare, n tr teritorin e kosovs);

2.Elementi historik (Lashtsia e banueshmris m shqiptar-historikisht);

3.Eleminti politik- (vullneti politik plebishitar,t bashkohn m Shqiprin);

Kt vullnet t prmbushur e prcakton edhe karta e atlantikut,luft e shqiptarve kundr

fashizmit ,si parakusht q pas prfundimit t lufts dopopull t vendos pr fatin e vet.

Pasuan reagimet pr mundsin e vetvendosjs, s shqiptarve jasht Jugosllavis. Reaguan

kreu politik i PKJ si : Tempo,Mugosha,Dedier,Rajkoviq, Jovanoviq, Aleksiq etj.


87/116

Aneksimi i dhunshm i Kosovs, 1o korrik 1945

Presionet rreth Rezoluts s Bujanit. Periudha 8 shkurt, deri kah gjysma e majit 1945, m urdhr t Titos vendoset gjendja

ushtarake (administrimi ushtarak) n Kosov;

N fund t vitit 1944 dhe gjysmn e par t vitit 1945 nga kreu politik I PKJ, u kristalizuan trimundsi t zgjedhjs s kosovs dhe ate:

-Q kosova ti bashkohet Shqipris (E.kardeli)

-Q kosova t inkuadrohet ne Srbin Federale dhe Q Kosova t ndahet n mes t Srbis dhe Malit t zi(t cilit do ti bashkangjitej Rrafshi i Dukagjinit),

Dominoi alternativa ,q kosova ti bashkohet Srbis Federale n kuadr t Jugosllavis

Federale.(nprmes delegatve t kshillit krahinor t Kosovs)

N rrethana ushtarake ,m 10 korrik 1945, kuvendi i Prizrenit i ashtuquajtur (plebishit iPrizrenit) q u organizua nga forcat politike Serbe

Miratoi Rezoluten pr bashkimin e kosovs m Srbin Federale.

Ksaj i parapriu mbledhja e KAK t Srbis 7-9 prill 1945)mbajtur n Beograd,ku ishinprezent edhe Dushan Mugosha dhe Mehmet Hoxha, prfaqsues nga Kosova.


88/116

Pasojat e Rezoluts mbi aneksimin

1.Rezoluta q kosova ti bashkohet me dshir serbisnuk i prgjigjet realitetit, sepseqshtja e kosovs qysh ather trajtohej si qshtje e vetvendosjs s popullit;

Kjo rezolut nuk e bri shfuqizimin e Rezoluts s BUJANIT por siq thekson i ndjeri G.Zajmi, ub drogimi I saj nprmjet nj zgjedhje t mvonshme pr fatin shtetror politik tKosovs.Sipas Zajmit Po kt fat t drogimit e psoi Rezoluta e nxjerr m vitin 1945 prbashkimine Kosovs m Sertbin npermjet Deklarats Kushtetuese t 2 Korrikut 1990

,nxjerr nga Kuvendi I Kosovs mbi pavarsindhe barazin e Kosovs m ish Federatn-Konfederatn e ish Jugosllavis.

Konstituimi formal juridik i statusit autonom t Kosovs, n kuadrin e ish-FederatsJugosllave u b me kto akte:

1.Vendimi i KK t Kosovs dhe dukagjinit q u b dhunshm m aneksim n serbin federale;

2. Vendimi i mbledhjs se tret t KAKJ-s, i cili ka miratuar vendimi kontestues t KK;

3. Ligji I kryesis s Kuvendit Popullor t Serbis pr themelimin dhe organizimin e KAKM-s4. Kushtetuta e RFPJ,1946 . Nga kjo del konkludimi se :

-Kosova historikisht ka qen nj teritor kompakt , i banuar nga populli shqiptar si popull autokton dhe si njnga pop[ujt m t vjetr t ballkanit.

- Gjat tt historis ka qen objekt coptimi nga fuqit e mdha

- -Kosova u aneksue dhunshm nga Serbia nn kushtet administrativo Ushtarake.

Pozita e Kosovs n sistemin kushtetuese te


89/116

Pozita e Kosovs n sistemin kushtetuese teish Jugosllavis 1945-1974 .

Pozita kushtetuese e Kosovs n priudhn 1945-1974 ka kalue n 4 faza :

periudha 1946-1953;periudha 1953-1963;periudha 1963/68/71 dhe 1968/71/74

Karakteristikat-periudha e par:kemi tri akte kryesore:

Faza e par:

1. kushtetuta RFPJ-31.janar 1946,.

2. kushtetuta e RP t Serbisjanar 1947 dhe3. Statuti KAKM i 23 majit 1948.

Kosova element konstituiv i federats n kuadr t Serbis. Kishte subjektivitet politik me

garanci federative, dhe e prfaqsuar n federat , me 15 deputet n dhomn e kombeve.

Statuti akti m i lart.Ne kt priudh nxorri nj mori aktsh dhe ligjesh-deri n statutin e

dyt m 1953 kishte nxjerr 61 aktvendime,nj rregullore dhe nj udhzim.

Organet e kosovs: Kshilli popullor,KEK,organet e administrats,mvehtsi gjyqsore,gjykata

t rretheve ,(4) gjykata qarku,pa gjykat supreme

Li ji k h 1953


90/116

Ligji kushtetues 1953

2. Faza e dyt : Ligjin kushtetues t RFPJ-s 1953,ligjit kushtetues t Serbis ku kemi zbehjet mvehtsis se Kosoves-dhe shendrrim n kategori republikane;

Ne vitin 1953kosova nxori statutin e dyt dhe kishte kto autorizime :

Rregullon shtjet e ekonomis,arsimit,kulturs,shendetit popullor,dhe kujdesit social,

Kujdesej pr zbatimin e ligjeve federative dhe republikane t administrats,

mbikqyr ligjshmerin, puns s kshillave popullore, nxjerr planin shoqror, buxhetin etj,

3.Faza e tret :Kushtetuta e RSFJ, vitit 1963-dhe t Republikave socialiste-kurse kosova nxoristatutin e tret pa ndryshime. T drejtat e krahins mbeten dhe prcaktohen me kushtetut eSerbis. Neni 129 i ksaj kushtetute thot:

Krahinat autonome kan rregullue shtjet me interes t prgjithshm ,sidomos n lmin e

ekonomis,arsimit,kulturs,shendetsis,sigurimit social, shtjeve komunale,banesore etj.

Ato kan mujt me themelue organizata me nxjerr bugjetin me u kujdes p rend dhe qetsi

publike si dhe punve t prcaktuara me ligjin republikan t Serbis. Kshtu t drejtat e

KAK u redukuan ne nivelin republikan,respektivisht te autonomis s thjesht

administrativo-teritoriale .

Pozita kushtetuese e Kosovs sipas ndryshimeve kushtetuese


91/116

Pozita kushtetuese e Kosovs sipas ndryshimeve kushtetuese1968/71

Plenumi i Brioneve 1966-kreu politik i RSFJ,trajtoi pozitn e KSA-ve Gjykohet hegjemonizmi serb,artikulohet krkesa pr statusin e Republiks s Kosovs

prmes qndrimit t partis.

Refuzimi i krkess solli demostrata,vitin 1968 pr status t kosovs.

Baza kushtetuese dhe trajtimi I Kosovs n kuadrin e ish Jugosllavis, u vu mamandamentet e vitit 1968,1971,1972 t sanksionuara m kushtetutn e RSFJ-s nga viti

1963. (G.Zajmi shenon deprtimimin e par t individualitetit kushtetues t kosovs dhe

me kt edhe individualitetit t popullit n suazat e multinacionalitetit t ish FederatsJugosllave.

Deri me tani ka qen e prcaktuar me amandamentin VII dhe VIII (n kushtetutn eRSFJ-s t vitit 1963).ku i referohet pozits s njsive autonome,

Me amandamentin VII (i cili zvendson nenin 2 t kushtetuts s vitit 1963. meformulimin: R.S. e Serbis me KSAK dhe KSAV gjenden n prbrje t saj .

N amandamentin XVIII n mnyr esencialisht t re,sht percaj\ktuar pozita

kushtetuese e krahinave autonome, dhe si bashksi e gjer socialiste shoqrore-

politike,ngjashm m republikat tjera.

Nd hi k h 1969/74


92/116

Ndryshimet kushtetuese 1969/74

M 24.02.1969, kosova miratoi ligjin kushtetues si akt me te lart politiko-juridik ku kosovaishte bartse e burimore e funksioneve normative ,n mnyr t ngjashme me Republikattjera.

Kto ndryshime i mundsojn Krahins t rregulloj shtje dhe marrdhnje t caktuara nsfern e ligjislacionit federativ.

M von n vitin 1972 me amandamentinII.pika 1.prcaktohet taksativishtse Krahinanxjerr ligje n mnyr autonome. N pikn 1dhe 2t amandamentit II.,prcaktohet se meligjin republikan ,n mnyr unike rregullohen shtjet e caktuara Republikane dhe krahinore,n baz t marrveshtjs,prkatsisht plqimit reciprok t organeve t tyre.

M ligjin kushtetues te vitit 1974 nxirren gjithsejt 272 ligje nga fushat e ndryshme politike

dhe ekonomike,mandej akte nnligjore si:vendime,aktvendime,rregullore,dekretligje .Barts iaktivitetit informativ ka qn Kuvendi i KSAK-s

P it k b t k ht t t itit 1974


93/116

Pozita e kosovs n baz t kushtetuts s vitit 1974

Kosova m dispozitat e kushtetuts s vitit 1974 prcaktoht si njsi autonome politike dheteritoriale dhe si element konstituiv federativ t ish-Jugosllavis.

Kushtetuta e RSFJ- e vitit 1974 eprcakton kosovn :

-njsi t mvetsishme politike teritoriale,

-element konstituiv t federalizmit Jugosllav,

Kosova nuk ishte pjes e Serbis ,por gjendej n kuadrin e strukturs kushtetuese dhe hibride

t Serbis.

Prandaj edhe zgjedhjet kushtetuese te vitit 1974, argumentojn pohimin ton se edheKosova ,pas shprbrjs s ish Jugosllavis ka t drejt pr vetvendosje dhe suksesion.

K i j i t i h litik t it i l


94/116

a.Kosova si njsi e mvetsishme politike-teritoriale

Aspektet e mvetsis s kushtetuts s vitit 1974 jan: 1.Mvetsia n sfern kushtetutdhnse dhe legjislative,(e barabart m

subjektet tjera,me t drejt vetoje nese pa pelqim nxirret kushtetutat tjera,

neni 300 I kushtetuts , RS ,1974, parashef rregullimin unik t disa marrdhnjeve,

2.Mvetsia n sfern organizative,(ka organet e njejta t si republikat tjera)

Kuvendi,KE. i Kuvendit t Kosovs,kryesia,gjykata supreme,Prok.publi.Gjykata kushtet.Banka

Popullore e kosovs.

3.Mvetsia teritoriale e kosovs,(teritori dhe kufijt e pandashm),

4.Mvetsia n sfern finansiare dhe ekonomike,(buxheti vetjak,planifikimi ekonom.

5.Mvetsia n sfern e gjyqsis,(gjyqsia n gjykata,prokurori,avokati publike.)

6.Mvetsia n sfern e mbrojtjs s kushtetutshmris dhe t ligjshmeris,

7.Mvetsia n sfern e marrdhnjeve ndrkombtare (politike,ekonomi,kulturore) 8.Mvetsia n sfern e ruajtjs s rendit e siguris dhe t mbrojtjs popullore,

(mbrojtjen popullore ,teritoriale dhe civile). Sfera e mbrojtjs popullore dhe vetmbrojtja

shoqrore,

b K i l t k tit i i f d li it J ll


95/116

b.Kosova si element konstituiv i federalizmit Jugosllav

Ishte element konstituiv dhe e barabarta m njsit e tjera fedserale dhe bazohet n:

1.Prfaqsimi n organe dhe institucione federative;

2.Pjesmarrja n ralizimin e funksioneve legjislative n nivel federativ dhe nivele tjera;

3.Pjesmarrja e barabart n nxjerrjen dhe ndrushimin e kushtetuts s RSFJ-s, 1974,

4.Prgjegjsin e zhvillimit t vet dhe zhvillimit t federats,

Parimi i pjesmarrjs dhe prfaqsimit n republik dhe federat esht rezultat i konceptit t

ish federalizmit. Sipas kushtetuts s RSFJ-s t vitit 1974.

Ky prfaqsim realizohet n tri mnyra:

-si prfaqsim i barabart (i njejt)I republikave dhe krahinave autonome,

-si prfaqsim i barabart i republikave dhe prfaqsim adekuat i krahinave autonome, -prfaqsimi i republikave dhe i krahinave autonome ,duke pasur parasysh prbrjen e

tyre nacionale

Rrenimi i pozits s Kosovs n baz t


96/116

pkushtetuese s vitit 27.02.1974

Kushtetuta e vitit 1974 ,vazhdimisht objekt kritikeLibri i kaltrtkreu politik Serb Demostratat e vitit 1981,si edhe ato t vitit 1968,synim pr republik;

Viti 1988,/89/90 tezat gjeja mbi pabarazin e Serbis n federat;

Karakteristik e rrenimit t mvetsis s Kosovs,aktet kundrligjore t RSFJ,Serbe. Prveqndryshimit t ligjslacionit,filloj aplikimi i dhuns mbi shqiptar;

Qllimi i dhuns dhe represionit, ndryshimi dhe implikimi i vullnetit politik shqiptar,

Ndr veprimet kryesore kundrkushtetuese t Serbis theksojm:

1.Nxjerrja e amandamentit 4-49,n Kushtetutn e serbis ,dt.28 mars 1989;

2.Ligji mbi organet e RS n rrethana t veanta dat 26 qershor 1990;

3.Kushtetuta e Serbis,dat,28 qershor 1990;

4.Ligji mbi ndalimin e puns s Kuvendi t kosov. dhe KE t KK.5 korrik 1990;

5.Ligji mbi marrdhenjet e puns n rrethana t veanta 26 k0rrik 1990; 6.Ligji mbi suspendimin e puns s kryesis s KSAK-s dt,18 mars 1991;

7.Vendimi i kuvendit Serb pr shkarkimin e pfaqsueset t Kosovs nga Kryesia e RSFJ-s18 mars 1991,

8.Kushtetuta e ashtuquajtur e RF e Jugoslavis dt. 26 prill 1991;

Kosova nuk ishte pjes e Serbis


97/116

pj29.12.2011

Akademik Zajmi pozita kushtetuese hibride e Kosovs. Dr. Zajmi. T dhnat historike dhe juridike pr Kosovn tregojn se:

-Kosova n kongresin e Berlinit 1878, nuk ishte n prbrje t Serbis, shtetit sovran dhe tpavarur me sujektivitet juridik ndrkombtar;

-Kosova nuk ishte pjes e kuvendit t AVNOJ-it(29.XI.1943),Jajce;

-Kosova nuk ishte n prbrje t Serbis gjat konstituimit si njsi federale n kshillinantifashist t lirimit popullor (1944);

-Kosova nuk ishte n kuadr t Serbis gjat shpalljes s RFPJ-s,

Edhe n vitin 1945 nuk ishte n Serbin sovrane dhe t pavarur ,vese n prbrje t Serbis

federale n kuadrin e Jugosllavis federale.

Shprbrja e RSFJ s dhe lindja e Republiks s Kosovs


98/116

Shprbrja e RSFJ-s dhe lindja e Republiks s Kosovs

Shprbrja fillon m rrnimin e pozit kushtetuese t Kosovs m 1989, dhe njohja e(4)njsive federale ,si fillimi lufts s prgjakshme,dezintegrimi i RSFJ-s,Pushon se

egzistuari mbledhja e(II)KAKJ-.N procesin e rrenimit federat.ndikuanfaktoret si:

-Renimi i subjektivitetit politik t krahinave t 1974-s me amandamentet n RS.t 23mars,1990; amandamentet 4-49

-nxjerrja e nj mori ligjesh dhe aktesh t RS.

-dshtimi i bisedave politik Jugosllave.fillimi i lufts, n slloveni,BH,Kroaci, -shkputja dhe njohja e 4 Republikave t pavarura, si shtete sovrane.

-Krijimi i RF e Jugosllavis Federata,Serbia dhe Mali i zi.

-Krijimi i kushteve pr vetvendosjn e popujve,(shqiptaret si popull i tret);

-M 2 korrik 1990deklerat kushtetuese ,111 delegat ,shpallja e Ko

Documents

E Drejta Kushtetuse I Dhe II