E drejta dhe Integrimi shoqëror

Ligji, juristi, kultura

Shoqëria Moderne V. S shoqëria tradicionale

• Dallimet në mes shoqërisë moderne dhe shoqërive paramoderne

• Lindja e së drejtës –e drejta në shoqërinë moderne.

• Profesioni i juristit në shoqërinë moderne dhe funksionet e tij sociale.

• Një sociologji e profesionit të juristit

Forca e Ligjit sipas Pierre Boudieu

• Shteti në shoqërinë moderne merr funksionet që kishte Zoti në shoqëritë paramoderne dhe tradicionale.

• Juristi si profesion, dhe e drejta shekullare.

• Sfidat e së drejtës shekullarepër legjitimitet moral dhe forca e ligjit.

Piere Bour

• Është folur e flitet shumë në literaturën e studimit të ligjit, rreth faktit se cili është funksioni kryesor i tij. Disa studiuesi si Kamarof këmbëngulin se funksioni kryesor është zgjidhja e konfliktit dhe se ky duhet të jetë dhe fokusi i studimit në dijet humane.

• Disa të tjerë mendojnë se funksioni i tij është për të projektuar të ardhmen pra si një udhërrëfyes se si duhet të jetë shoqëria, e disa të tjerë kryesisht të rrymës marksiste mendojnë se ligji ka për funksion kryesor manipulimin e shoqërisë dhe përdorimin e ligjit si mekanizëm për interesa të elitës sunduese. (shih edhe te Moore: 2005, 347-348)

• “Fusha sociale dhe fusha e ligjit sipas Pierre Bourdiese.

• ‘Habitusi’ i juristit modern.• Dallime në mes habitusit të

juristit të common laë dhe atij të civil laë.

• Juristi në vendet post-socialiste dhe fusha sociale dhe ajo politike.

• “Fusha juridike shfaqet dhe si vendi I konkurencës së ideve dhe raporteve të pushtit mbi krijimin e kategorive dhe koncepteve

• Kuptimi I fushës juridike përdorur nga Sally. F. Moore

Konflikti në mes të barabartëve

Shoqëria, sistemet e tranferimit të dijes ligjore – teoria e fushës sociale gjyësmautonome

• S. F. Moore ndër të tjera shkruan; “Duket qartë se, autonomia e plotë (e rregullimit të marrëdhënieve shoqërore. N. B), në njërën anë, dhe dominimi i plotë ndeshet shumë rrallë, nëse s’ekzistojnë fare në botë (rregullim të brendshëm duke mos u bazuar në ligj N. B)… . Që kur ligji i shteteve sovrane është hierarkik për nga forma, asnjë fushë sociale nuk mund të jetë në autonomi për nga ana ligjore. Po ashtu dominimi i plotë është po aq i vështirë të arrihet bile edhe në ushtri dhe në burgje ekziston një nënjetë me pak autonomi ..

Gjuha ligjoreVëzhgim socio-linguistik

• Parimi i sintaksës juridike moderne

• Neutraliteti• Impersonalteti• Njësimi gjuhësor në fushën

e ligjit, (Rasti i Sally Merry)

• Në mes drejtësisë substanciale dhe drejtësisë proceduriale

• Pafajësia sipas të drejtës proceduriale

• Shkelja e procedurës – si histori dhe si praktikë.

LeksionE Drejta dhe Kultura

E drejta, kultura kombëtare, tradita• E drejta dhe kultura• Kuptimi i kulturës• Disa përkufizime të kulturës

dhe dalja e saj prej kuptimit të traditës apo të kulturës kombëtare

• A është e mundur që e drejta të përfaqësojë vlerat kulturore të një shoqërie apo kjo është thjeshtë një pamundësi sociale?

E drejta si kulturë• A mundet që e drejta të

shihet si kultura• Cdo të thotë ta analizosh të

drejtën si kulturë?• Analizë e së drejtës e parë

si kozmologji• Analizë e së drejtës si tërësi

e katër atributeve sipas Pospisil

Teori mbi kulturën Nevoja për një teori të kulturës ligjore

• Eduard Tylor.(1871).• “Kultura ose qytetërimi, në

kuptimin e gjerë (krahasimtar), është ajo tërësi komplekse që përfshin dijen, besimin, artin, moralin, të drejtën, zakonet dhe cdo aftësi e shprehi tjetër të fituar nga njeriut si pjesëtar i një shoqërisë”

“Kuturbrille” dhe Ligji

• Franz, Boas: (1930)• “Kultura ngërthen krejt

shfaqjet e të sjellurit social të një komuniteti, reagimet e individit nën ndikimin e grupit në të cilin jeton, si dhe produktin e veprimtarisë njerëzore të determinuar nga këto shprehi”

• Boas, e shihte kulturën si një tërësi “gjyzlykësh kulturorë” (Kulturbrille).

• ëard H. Goodenough, 1963• “Pra, kultura konsiston në

standarte për të përcaktuar se cfarë është, standarte për të përcaktuar se cfarë mund të jetë, në standarte për të përcaktuar c’ndjen njeriu për të, në standarte për të përcaktuar se cfarë duhet bësh për këtë dhe standarte për të përcaktuar se si duhet të bësh këtë”.

• Kultura si “bricolage”. • Rober Loëie, kultura është

“punë copash dhe arnash”. • Pyetje/Reflektim• “ A mendoni se kultura krijon një

përmbatje uniformë në mendjet tona apo thjesht kultura krijon simbole të përbashkëta për të komunikuar?”

LeksionTransplantimi LigjorShoqëria shqiptare

• Hapja e shtigeve të reja për analizën kulturore të ligjit në shoqërinë shqiptare. – E drejta e huazuar dhe ndryshimi social– Lindja apo krijimi i shoqërisë demokratike– Kultura ligjore në një shoqëri demokratike– Kultura e informalitetit në shoqërinë shqiptare

dhe sfidat për ta pasur një lexiim më të plotë të gjithë shkaqeve

– Dalja prej klisheve të ‘teorisë së mentalitetit/ve’ dhe përdorimi i teorisë së pushteteve

• Kultura nuk është as natyrore, as artificiale. Ajo s’buron nga gjenetika, as nga mendimi racional sepse përbëhet nga rregulla të të sjellurit, të cilat nuk janë të shpikura dhe, përgjithsisht, funksioni i tyre nuk kuptohet prej njerëzve që e zbatojnë. Disa nga këto rregulla janë mbetje traditash të fituara në struktura sociale të tipave të ndryshëm….

• Disa rregulla të tjerë janë pranuar ose modifikuar me vetdije për hirë të qëllimeve specifike.

• Por nuk mund të vihet në dyshim që ndërmjet instikteve të trashëguara nga genotipi ynë dhe rregullave që burojnë nga arsyeja, moria e rregullave të pavetëdijshme mbetet më e rendësishme dhe efektive; sepse vetë arsyeja… është produkt dhe jo shkak i evolucionit (1983).

Teori të përbrendësimit të normave ligjore

Personaliteti, kultura dhe ligjiKultura si modele të brendësuara: “Nëse ‘personaliteti është brendësimi i

kulturës atëherë pse kemi variacione, kultura të ndryshme njerëzore?”

Si shpjegohet që disa kultura i japin prioritet i harmonisë, paqes dhe dashurisë në modelet kulturore dhe disa jo?

Po sërish shtrohet pyetja se si ka mundësi që edhe në kultura shumë paqësore (si në rastin e Balëve) shpërthen në dhunë të pashoqe?

Teoria e konfliktit përkundrejt teorisë së kohezionit social.

Në mes zakonit dhe ligjit• Dallimi në mes normave

zakonore dhe normave ligjore/koncepti i turpit.

• Dallimi në mes normave shtetërore dhe zakonore sa i takon njohjes së normës.

• Kur ligji shtetëror kthehet në zakon.

Juristi dhe funksioni i tij socialJeta e përditshme

• Prestigji social i juristit në shoqërinë moderne • Rëndësia e pretigjit social në dhënien e

drejtësisë dhe integrimit social• Shoqëritë me mosbesim ndaj gjyqësorit dhe

profesionit të juristit.• Sfidat që ndesh në ditët tona ‘juristi’ për të

dhënë drejtësi dhe për të krijuar kushtet e mirëbesimit në shoqërinë ku ai apo ajo japin apo kontribuojnë të japin drejtësi.

Juristokraci?

• E drejta, shteti i së drejtës dhe juristokracia.• Cili është funksioni kryesor i juristit në

shoqëritë demokratike.• A mundet të ketë demokraci në një shoqëri pa

drejtësi?• A më e rëndësishme është ekonomia apo

drejtësia në një shoqëri moderne.

Gjakmarrja: Ligji dhe Kultura

• Kuptimi i gjakmarrjes.• Koncepti i gjakut në kulturën tradicionale• Raporti në mes jetës dhe nderit në shoqërinë

tradicionale• Kuptimi i Personësisë në shoqëinë tradicionale dhe atë

moderne-ligjore.• Keqintepretimet moderniste: Logjika laike-moderniste

në interpretimin e gjakmarrjes. • Parimi i barazisë në rastin e gjakmarrjes• Parimi i reciporciteti në rastin e gjakmarrjes

Gjakmarrja si Drejtësi??

• A mundet që gjakmarrja të trajtohet si formë drejtësie?

• Shkaqet e gjakmarrjes?• Cilat janë konfliktet më të ashpra në

shoqërinë tradicionale dhe përse?– Cështja e nderit– Cështja e mikut (Rasti i Djalit të Mark Sadikut)– Cënimi i jetës të personave të pambrojtur apo të

vdekurësve

Zgjidhja e konfliktit me pajtim në shoqërinë tradicionale

• Tiparet e gjyqtarit në shoqërinë tradicionale• Pajtimi i gjaqeve. Normat dhe praktikat për

pajtimin.• Kujt i falet gjaku?• Ceremonia e faljes?• Gjakmarrja në Kosovë dhe procesi i pajtimit në

fillim të viteve 90-të• Gjakmarrja në Shqipëri dhe sfidat ligjore dhe

sistemit të drejtësisë?