Earth Science

ររៀបររៀងរោយៈ អអ សុងហ៊ា ង រគូផផនដវីទិាសាលាបញ្ញា សាស្រសតអនតរជាត ិ ទូរស័ពទៈ០១២ ៥២៧ ១១៧ [email protected] Page 1

សណួំរ-ចម្លើយម្រៀ្្រឡងសញ្ញា រ្រ្ធ្យ្សកិ្សាទុរិយភូ្ ិ២០១១-២០១២ ្ុខវិជ្ជា ៖ ផែនដីវិទា រយៈមេល៖៦០នាទី េិនទុរសររុៈ៥០

ជំពូក១៖ ភពផផនដី រមររៀនទី១៖ធនធានផរ ៉ែ ១-ចូរបំរពញលបៈខាងររោមឱ្យបានរតឹមរតូវ៖ ក- ផរ ៉ែ គឺជាអងគធាតុសររីាងគផដលរកើតរឡើងរោយ......(ធមមជាតិ)...........កនុងសំបកផផនដី។ផរ ៉ែផដលរងឹជាងរគ បំផុតគឺ....(រពរជ).....រររោះវាអាចឆូតសារធាតុអវីៗបានរោយមនិរលិមុខ។ ខ- ....(រផលករលាហៈ)....និយាយពីពនលឺចងំផ្លល តពីអផទរលើរបស់ផរ ៉ែពិរសសរលាហៈធាតុ។ផរ ៉ែផដលមានរផលករលា ហៈផតងផតភល។ឺ គ- ផរ ៉ែផដលរកើតរឡើងពីរហូំតសូលុយសយុងមាន....(មាន ងសិលា).... និងោល់សីុត។ ឃ- រលាហៈមានរផលករលាហៈ រហើយចមលងកំរៅ និងអគគិសនីបានលអ។រដើមបអីាចផកអចនរលាហៈបានរគរតូវ ....(រលំាយ)....វា រចួចកពុ់មពរធវើជាឧបករណ៏ររបើរបាស់ខុសៗគ្នន ។ ង- កនុងោររគបរ់គងផរ ៉ែរៅកមពុជា រកសួងផដលទទួលខុសរតូវគឺ....(ឧសាហកមម ផរ ៉ែ និងថាមពល)....។ ២-សំណួរ-ចរមលើយ៖ ក- រតើរយើងអាចកំណតអ់តតសញ្ញា ណផរ ៉ែបានរោយររៀបណា?

+ រយើងអាចកំណតប់ានរោយអរងេតរលើ ពណ៌ សាម មពណ៌ ដងសីុ់រត ភាពរងឹ របពន័ធរោម សាន មររបោះ រផលករលាហៈនិងបំផណករបស់វា។ ខ- រតើផរ ៉ែរកើតរឡើងរោយររបៀបណាទាកទ់ងនឹងមា៉ែ កម់ា៉ែ និងកំផអ៊ាភនរំភលើង?

+ សាន មររបោះកនុងសំបកផផនដីរធវើឱ្យសារធាតុរាវ រតត ហូរោតប់ានផដលសារធាតុទាងំរ ោះផទុកសមា សធាតុសររីាងគ និងសារធាតុដអ៏ទរទៀតផដលអាចរកើតបានជាផរ ៉ែ។ផរ ៉ែផដលរកើតពីដំណាកោ់លរនោះមា៉ែ កម់ា៉ែ បានកករៅផកបរសំបកផផនដី។ម៉ែាងរទៀតកំផអ៊ាភនរំភលើងបានហូររចញពីមា៉ែ កម់ា៉ែ មកចកគ់ររលើសំបកផផនដី បងេបានជាភន ំឬកបយ់ា៉ែ ងររៅរៅកនុងដី។ររោមសីតុណហ ភាពរតជាក ់មា៉ែ កម់ា៉ែ និងកំផអ៊ាភនរំភលើងបានចុោះរតជាក ់រោមជាផ្លទ ងំៗ។ឆលងោតរ់យៈរពលរាបរ់យលានឆ្ន ំររោមអំរពើអនសីតុណហ ភាពរតត ពីសនូលផផនដី និងពីពនលឺ រពោះអាទិតយ ផរ ៉ែទាងំរ ោះបានផរបធាតុជាផរ ៉ែខុសៗគ្នន តាមសារធាតុផដលផសរំឡើង។ គ- រតើផរ ៉ែករកើតពីសូលុយសយុងរោយររបៀបណា?

mailto:[email protected]


+ អងគធាតុ និសមាសធាតុផដលករកើតជាផរ ៉ែរលាយកនុងទឹកបរងេើតបានជាសុលុយសយុង។សូលុយសយុ ងគឺជាលាយអនសារធាតុមយួផដលរលាយកនុងសារធាតុមយួរផសងរទៀត។រពលផដលអងគធាតុ និងសមា សធាតុផដលរលាយកនុងទឹករចញជាសូលុយសយុងមយួ កំណរោមបានរកើតរឡើង។ដូរចន ោះផរ ៉ែរកើតរឡើងកនុង ទឹកកនុងដី និងទឹករលើអផទដី។ ឃ- រតើផរ ៉ែរកើតពីសូលុយសយុងទឹករតត រោយររបៀបណា? + រៅពីររោមអផទផផនដី មា៉ែ កម់ា៉ែ រធវើឱ្យទឹករតត ខាល ងំអាចរលាយសារធាតុរផសងៗបាន។សារធាតុផដល ករកើតបានជាផរ ៉ែ រលាយកនុងទឹករតត ររោមដី។រពលផដលសូលុយសយុងរ ោះចុោះរតជាក ់សារធាតុកនុងទឹករតត រ ោះបានរោមជាផ្លទ ងំៗោល យជារបរភទផរ ៉ែខុសៗគ្នន ។ ង- រតើផរ ៉ែផដលរកើតរឡើងពីសិលាផរបរូបយា៉ែ ងដូចរមតច? +ជារបរភទផរ ៉ែផដលរកើតរឡើងកនុងសីតុណហ ភាព និងសំរធខពស់ទាកទ់ងនឹងដំរណើ រោរអនោរផរបរូប ររោមលកខខណឌ ធមមជាតិមយួខុសៗគ្នន ។ផរ ៉ែផដលរកើតរឡើងពីសិលាផរបរូបមានោល់សីុត រករណត រោភតី រហមា៉ែ ទីត មា៉ែ រញទីត មោី និងថក(រមៅ)។ ច- រតើផរ ៉ែរតូវបានរគររបើរបាស់កនុ ងរគ្នលបំណងអវីខលោះ? +ផរ ៉ែរតូវបានរគររបើរបាស់កនុងរគ្នលបំណងខុសៗគ្នន ដូចជា៖ -កនុងវស័ិយឧសាហកមម គម គមន ៏កសិកមម រថយនត ររគឿងរអឡិចរតូនិច និងឧបករណ៏ររបើរបាស់ រផសងៗរទៀត។ល។ ឆ- ចូរនិយាយពីោរជីកយកផរ ៉ែ។ +ោរជីកយកផរ ៉ែមានបនួរបរភទគឺ៖ -ោរជីករោយចំហៈរបើផរ ៉ែរៅអផទរលើ រគចូកយកដី និងរសទាបរ់លើរចញរចួរទើបរគជីកយកផរ ៉ែផតមតង។ វធីិរនោះ រគជីកបានផតអផទរលើ រហើយមានជររៅរាក់ៗ ប៉ែុរណាណ ោះ។ -ោរចូកយករោយផ្លទ ល់ៈ របើផរ ៉ែសថិតរលើអផទផផនដី រគរគ្ននផ់តោករ់រគឿងផទុោះបំផបកវា រចួចូកយកផត មតង។ -ោរជីកយកផរ ៉ែរផតកៈ រគជីកអណតូ ងផរ ៉ែរដកជាផខស រពលផរ ៉ែលាតសនធឹងតាមផខសរដក។ -ោរជីកយកផរ ៉ែបញ្ឍរៈ រគជីកចូលររៅរៅកនុងដីជាររតត ៗ។រដើមបអីាចយកផរ ៉ែរ ោះមកររបើបានរគ រតូវរធវើរបរពឹតតិកមមវាជាមុនរដើមបទីាញយកសារធាតុផដលគ្នម នតអមលរចញ។



ជ- ចូរនិយាយពីផរ ៉ែតបូងមានតអមលរៅកមពុជា។ +តបូងផដលមានតអមលរៅកមពុជាមាន តបូងទទឹម ករណត ៀង មរកត រពរជផខមរ។តបូងករណត ៀងមានពីររប រភទគឺករណត ៀងអប៉ែលិន និងករណត ៀងបរផកវ(រតនគីរ)ី។ ឈ- រតើផរ ៉ែរលាហៈ និងអរលាហៈមានអវីខលោះ? +ផរ ៉ែរលាហៈមានផដក សំណ អាលុយមញី៉ែូ ម ទងផ់ដង របាក ់មាស សំណ ។ល។ -ផរ ៉ែអរលាហៈមានសាព នធ់រ័ កលរ ោបូន ោវ ត ស៊ាុលផ ួរពរជ។ល។ ញ- រតើកំណបផ់រ ៉ែរៅកមពុជារតូវបានផបងផចកជាប៉ែុ ម នរកុម?មានអវីខលោះ?ចូរររៀបរាបរ់កុមនីមយួៗ។ +រគផបងផចកកំណបផ់រ ៉ែរៅកមពុជាជាបនួរកុមគឺ ផរ ៉ែឧសាហកមម និងផរ ៉ែសំណង ់រលាហៈ តបូងមានតអមល និងថមរច ។ -ផរ ៉ែឧសាហកមម និងផរ ៉ែសំណង៖់ ផរ ៉ែសរមាបឧ់សាហកមម និងសំណងម់ាន បាសាល់(កំពងច់ម និងសនួល) រោនីត(ភនបំាសិត និងកំពងឆ់្ន ងំ) ថមកំរបារ(រសររីសាភណ័ បាតដំ់បង និងកំពត) រយី៉ែូលីត(កូនភន ំផកបរភនរំពញ) ោវ ត(តាផកវ និងផកប) មា៉ែ ប(សទឹងផរតង) ថមកំរបារ និងដូឡូមតីសរមាបរ់ធវើសីុម៉ែងត(៏កំពត) ផូសាវ តសរមាបរ់ធវើជីផូសាវ ត(បាតដំ់បង និងកំពត)។ -ផរ ៉ែរលាហៈ៖ ជារបរភទផរ ៉ែផដលកបក់នុងដីររៅ រហើយរតូវោររពលវាលាយូររដើមបយីកវាមកររបើបាន មាសមានរៅរខតតបាតដំ់បង អប៉ែលិន កំពងធំ់(ភនជីំ)។ផរ ៉ែមាសយករធវើជាររគឿងប ល ស់កំុពយូទរ័ ររគឿងរអឡិច រតូនិច ររសាបរធមញ។ល។ផរ ៉ែទងផ់ដងយករធវើជាផខសរភលើង ោក ់ទុរយាទឹក វា៉ែ នទឹក បំពងទី់ប។ល។ -តបូងមានតអមល៖ តបូងមានតអមលមានតបូងករណត ៀង ទទឹម មរកត រពរជផខមរ។ភាគររចើនសំបូររៅរខតត អប៉ែលិន និងរតនគីរ។ី -ថមរច ៖ រគររបើរបាស់ថមរច សរមាបឆ់្ល ករូ់បបដិមាករ វតថុអនុសាវរយី។៏ល។ថមផកវសំបូររៅរខតត ររធិសាត។់ ដ- រតើមានផលប៉ែោះរល់អវីខលោះដល់បរសិាថ នផដលបណាត លមកពីោររធវើអាជីវកមមផរ ៉ែ? +ោរបំពុលទឹក ខយល់ បំផ្លល ញរបរភទជីវសាស្រសតចំរុោះ គ្នម នដីរធវើកសិកមម ោរបាករ់សុតដី សូរស័ពវរខំាន ោរររបើរបាស់ថាមពលផដលបរញ្េញផូសីុលឥនទៈរធវើឱ្យរកើតជារភលៀងអាសីុត។ ថ- រតើរយើងរតូវរធវើយា៉ែ ងដូចរមតចរដើមបីអភិរកសធនធានផរ ៉ែរៅកមពុជា? +រដើមបអីភរិកសធនធានផរ ៉ែផដលមានរៅកមពុជា រគរតូវ៖



-រកធនធានថមីមកជំនសួ។ -ផកអចនធនធានផដលមានលកខណៈរសរដៀងគ្នន ឬផកអចនធនធានផដលររបើរចួឱ្យអស់លទធភាព។ ទ- រហតុអវីបានជាផរ ៉ែជាសារធាតុអសររីាងគ? +រររោះផរ ៉ែមនិរកើតពីភាវរៈមានជីវតិរទ ផតវារកើតពីដំរណើ រោរធមមជាតិរៅរលើផផនដី។ ជំពូក១៖ ភពផផនដី រមររៀនទី២៖ សិលា I-ចូរបំរពញលបៈខាងររោមឱ្យបានរតឹមរតូវៈ ១- ភាគររចើនអនសំបកផផនដីផសរំឡើងពី...(សិលា)...។អនកវទិាសាស្រសតផផនដីវទិាបានសិកាយា៉ែ ងលអិតលអន ់រោយររបើលកខណវនិិចឆយ័សំខានពី់រយា៉ែ ងគឺ សមាសធាតុផស ំនិង..(វាយភាព)....។ ២- ទឹក កករៅសីតុណហ ភាព ០អងារស។មា៉ែ កម់ា៉ែ និងកំផអភនរំភលើងកករៅសីតុណហ ភាពចរ ល ោះពី៧០០ រៅ ...(១២៥០ អងារស)...។ ៣- សិលាមា៉ែ កម់ា៉ែ ទាងំអស់មានលកខណៈខុសគ្នន រោយសារសមាសធាតុ និងរលបឿនអនោរ..(ចុោះរតជាក)់..។ ៤- សិលាផដលមានពណ៌ភល ឺរហើយរសាល សមបូរជាតុសីុលីសយូម អាលុយមញី៉ែូ ម ប៉ែូតាសយូម រៅថា..... (ផហវលសិុច)..Felsic។សិលាមានពណ៌រករៅ៉ែ ធងនជ់ាងសិលាផហវលសិុច សមបូរជាតិផដក មា៉ែ រញសយូម និងោល់សយូម រៅថា...(មា៉ែ ហវិច)....Mafic។ ៥- មា៉ែ កម់ា៉ែ ឬកំផអភនរំភលើងចុោះរតជាកោ់នផ់តយូរ រ ោះរោមសិលាោនផ់តធំ រហើយមានវាយភាពោនផ់ត.. ..(ររគើមខាល )ំ...។ ៦- សិលាមា៉ែ កម់ា៉ែ រកើតពីោរចុោះរតជាកអ់នកំផអភនរំភលើងរៅរលើអផទផផនដី ប៉ែុផនតសិលាមា៉ែ កម់ា៉ែ ខលោះរកើតររៅកនុង សំបកផផនដី រពលមា៉ែ កម់ា៉ែ ចុោះរតជាករ់រោមអផទផផនដីបរងេើតបានជារកុមសិលាមា៉ែ កម់ា៉ែ មា៉ែងរៅថា...... (សិលាររជៀត).....។សិលាររជៀតមានវាយភាពរគ្នបរ់រគើម រររោះមានករៅត ហ៊ាុ ៊ុំពទ័ធ រធវើឱ្យវាចុោះ...(រតជាក)់... យតឺ។រគអាចរៅសិលាររជៀតបានម៉ែាងរទៀតគឺ...(ពលុយតូនីក)...ជាកំណកំរណើ តសិលាររជៀតរៅតាមទំហំ និងររបៀបររជៀតចូលកនុងមជឍោា នជំុវញិ។ ៧- កំផអភនរំភលើងមនិផមនសុទធផតរចញមកពីភនរំភលើងជានិចេរ ោះរទ។វាអាចផទុោះរចញពីសាន មរបោះយា៉ែ ងផវងកនុង អផទផផនដីផដលរគរៅថា ...(រកផហង)...។ ៨-ថមកំរបាខលោះករកើតពី..(ផ្លេ ថម)...។



៩- សិលាអាចទទលួរងនូវលំ ផំរបកំរណើ តរោយសារករៅត ឬ..(សមាព ធ)...។សិលាផរបកំរណើ តចបពី់ ជររៅជាង...(២គម)...។សីតុណហ ភាពផដលរធវើឱ្យលំ ផំរបកំរណើ តរឡើងសថិតកនុងចរ ល ោះពី ៥០C រៅ... (១០០០C)....។របើសីតុណហ ភាពខពស់ជាង ១០០០C សិលានឹងរលាយោល យជាមា៉ែ កម់ា៉ែ ។ ១០- សពវអថងរគររបើសិលាមយួរបរភទគឺ...(អុបសីុរ ៀន)...រដើមបរីធវើលំផពង ោបិំត ចុងរពួញ។ល។ II- សំណួរ-ចរមលើយៈ ១- រតើរគចតថ់ាន កសិ់លាជាប៉ែុ ម នរបរភទធំៗ? អវីខលោះ? +រគចតថ់ាន ករ់បរភទសិលាជាបីរបរភទធំៗគឺ៖ សិលាមា៉ែ កម់ា៉ែ សិលាផរបកំរណើ ត និងសិលាករមទចកំណ។ ២- រតើវាយភាពសិលាកំណតរ់ោយអវី? +កំណតរ់ោយទំហំ រទងរ់ទាយ និងទីតាងំអនរគ្នប។់ ៣- រតើសិលាមា៉ែ កម់ា៉ែ រកើតរឡើងរៅរពលណា? +រៅរពលផដលមា៉ែ កម់ា៉ែ ចុោះរតជាក ់និងកករងឹ។ ៤- រតើមា៉ែ កម់ា៉ែ រកើតរឡើងតាមវធីិប៉ែុ ម នយា៉ែ ង?អវីខលោះ?ចូរនិយាយពីវធីិនីមយួៗ? +តាមវធីិបីយា៉ែ ងគឺ៖

-រពលសិលាទទួលរងករៅត ៈកំរណើ តសីតុណហ ភាពកនុងសំបកផផនដីអាចបណាត លឱ្យផរ ៉ែកនុងសិលា រលាយ។

-រពលសមាព ធថយចុៈ សមាព ធខាល ងំកនុងផផនដីរធវើឱ្យផរ ៉ែសថិតកនុងលកខណៈរងឹ។របើគ្នម នសមាព ធរតត រុល រឡើងមកជិតអផទរលើសមាព ធរតូវថយចុោះ រហើយផរ ៉ែអាចរលាយបាន។

-រពលសិលាផ្លល ស់បតូរសមាសធាតុផសៈំ សារធាតុរាវបញ្េុ ោះចំណុចរលាយអនសិលា រហើយករកើតជា មា៉ែ កម់ា៉ែ ។ ៥- ដូចរមតចផដលរៅថាសិលាភនរំភលើង?រតើវាមានលកខណៈផបបណា? +សិលាភនរំភលើងជារកុមសិលាមា៉ែ កម់ា៉ែ រដើតរៅរលើអផទផផនដី។វាចុោះរតជាករ់លឿនបំផុតរៅរលើអផទផផនដី ជាហតុ ឱំ្យមានរោមតូចៗបំផុត ឬរសទើរផតគ្នម នរោមរសាោះ។ ៦- ដូចរមតចផដលរៅថាសិលាពុយមសី?ចូរនិយាយពីលកខណៈរបស់វា។ +ពុយមសីជាសិលាផដលមានរនធតូចៗអាចឱ្យខយល់ចូលបាន រកើតពីបនទុោះភនរំភលើងផដលមានកំលំាង



ខាល ងំ។រោយសារផតរនធតូចៗររចើនអាចឱ្យខយល់ចូលបាន រទើបសិលារនោះអាចអផណត តកនុងទឹកបាន។ ៧- រតើលកខខណឌ អវីខលោះផដលរធវើឱ្យសិលាពុយផុយជាបំផណកៗបាន? +លកខខណឌ ជាររចើនមាន៖ ខយល់ ទឹក ទឹកកក ពនលឺរពោះអាទិតយ និងទំ ញរធវើឱ្យសិលាពុកផុយបាន។ ៨- រតើសិលាកំរទចកំណរកើតរឡើងយា៉ែ ដូចរមតច? +រៅរពលរសទាបក់រមទចកំណថមីចកប់ងគររលើគ្នន រសទាបទ់ាងំឡាយសងេតរ់លើគ្នន យា៉ែ ងផណន រហើយបង្ខ ជំាបគ់្នន ។ផរ ៉ែខនិជផញករចញពីទឹក បរងេើតបានជាជរ័ោវធមមជាតិចងភាា បក់រមទចកំណទាងំឡាយ ឱ្យរៅជាសិលាករមទចកំណ។សិលាករមទចកំណរកើតរឡើងរៅរលើអផទផផនដី និងជិតអផទផផនដីរោយពំុច ំបាចម់ានកំរៅ និងសំរធរទ។ ៩- ចូរនិយាយពីវដតសិលាករមទចកំណ។ +សិលាករមទចកំណរកើតមកពីសិលារម ផដលរងោរពុលផុយ កោ៏ល យជាករមទចកំណ។ករមទចកំណ រងសំណឹក ឱំ្យមានោរចកប់ងគរ។ោរចកប់ងគរយូរៗរៅ ឱំ្យមានោរបង្ខ ភំាា បគ់្នន ជាផ្លទ ងំៗ មានឱ្យករកើតជាសិលាករមទចកំណ។ឆលងោតដំ់ណាកោ់លជាយូរឆ្ន កំោ៏ល យជាសិលារមវញិ។ ១០- រតើរគចតថ់ាន កសិ់លាករមទចកំណជាប៉ែុ ម នរបរភទ?អវីខលោះ? +រគចតថ់ាន កសិ់លាករមទចកំណជាបីរបរភទគឺ សិលាករមទចកំណោល សទិច សិលាករមទច កំណគីម ីនិងសិលាករមទចកំណសររីាងគ។ ១១- រតើសិលាោល សទិចរកើតរឡើងរៅរពលណា?រតើរគសំគ្នល់រ ម្ ោះសិលាករមទចកំណោល សទិចតាមរយៈអវី? + វារកើតរឡើងរៅរពលបំផណកអនសិលាបង្ខ ជំាបគ់្នន ។វាផសរំឡើងពីបំផណករផសងៗអនសិលា និងផរ ៉ែ។រគសំគ្នល់វាតាមរយៈទំហំ និងរូបរាងអនបំផណកសិលា។ ១២- រតើសិលាកំរទចកំណគីមរីកើតរឡើងពីអវី?រតើវារកើតរឡើងរោយររបៀបណា? + វារកើតរឡើងពីសូលុយសយុងផរ ៉ែ និងទឹក។រៅរពលមានរភលៀងហូរចូលសមុរទយឺតៗ វារលាយសារ ធាតុខលោះអនសិលា។សារធាតុរលាយរ ោះករកើតជាផរ ៉ែ រហើយបរងេើតបានជាសិលាករមទចកំណគីម។ី ១៣-រតើថមកំរបាគីមផីសរំឡើងពីអវី? +វាផសរំឡើងពីោល់សយូមោបូណាត ឬផរ ៉ែោល់សីុត។វារកើតរឡើងរៅរពលផដលោល់សយូម និងោបូ ណាតផសគំ្នន កនុងទឹកសមុរទ រោយោល់សីុតរចញពីសូលុយសយុងទឹកសមុរទជារោម។ ១៤- រតើសិលាករមទចកំណសររីាងគរកើតរឡើងពីអវី?



+វារកើតរឡើងពីសំណល់សាកសពសតវផដលរស់កនុងមហសមុរទ ពិរសសសំបកស៊ាុត និងឆអឹង សតវ។ ១៥- រតើថមកំរបាផូសីុលរកើតរឡើងរោយររបៀបណា? +សំណល់សតវសមុរទទាងំរនោះរបមូលផតុ ំរៅបាតមហសមុរទ ប ទ បម់ក ពកួវាបង្ខ ភំាា បគ់្នន បរងេើត បានជាថមកំរបារផូសីុល។ ១៦- រតើលកខណៈពិរសសអនសិលាករមទចកំណមានអវីខលោះ? +មានទរមងរ់សទាប ់សាន មរជួញ និងសាន មររបោះអនភក។់ ១៧- រតើអវីជាសិលាផរបកំរណើ ត? + ជាសិលាផដលផ្លល ស់បតូរទរមង ់វាយភាព ឬសមាសធាតុផស។ំសិលាផរបកំរណើ តភាគររចើនសថិតរៅ ររោមអផទដីយា៉ែ ងររៅ។ ១៨- សិលាអាចផរបកំរណើ តរោយសារមូលរហតុពីរយា៉ែ ង។រតើមានអវីខលោះ? + មូលរហតុពីរយា៉ែ ងគឺ រោយប៉ែោះមា៉ែ កម់ា៉ែ និងរោយប៉ែោះទងគិច។ ១៩- រតើសិលាអាចផរបកំរណើ តបានរោយប៉ែោះទងគិចរោយរៅរពលណា? + រៅរពលសមាព ធដខ៏ាល ងំសងេតរ់លើសិលាផដលកបយ់ា៉ែ ងររៅពីររោមសិលារផសងរទៀត ឬរៅរពល ផ្លទ ងំសំបកដីប៉ែោះទងេីចគ្នន រ ោះលំ ផំរបកំរណើ តនឹងរកើតមាន។ ២០- សិលាផរបកំរណើ តមានវាយភាពពីររបរភទ។រតើអវីខលោះ? + វាយភាពរោមបនទោះ និងវាយភាពគ្នម នរោមបនទោះ។ ២១- រតើរគររបើរបាស់សិលាកនុងរគ្នលបំណងអវីខលោះ? + រដើមបរីធវើឧបករណ៏ររបើរបាស់ដូចជាលំផពង ោបិំត សរមាបសំ់ណងអ់គ្នរ ផលូវ។ល។ ២២-រតើសិលាផរបកំរណើ តមានរ ម្ ោះអវីខលោះ? + សិលាផរបកំរណើ តមាន ហគ ផណត អបអូទីតមោី ភលីីត សីុល សិលាឈនួន ណាយស៏ ឬកនិស ោវ ត ោវ តហសតី ថមមា៉ែ ប ឬថមផកវ ២៣- រតើសិលាករមទចកំណមានរ ម្ ោះអវីខលោះ? + មានសិលាផរក ថមភក ់ថមភាជនសំ៏បូរដីលាប ់សិលាោត ងំ ររបសា។ល។ ២៤- រតើសិលាមា៉ែ កម់ា៉ែ មានរ ម្ ោះអវីខលោះ?



+ មានសិលាពលុយតូនីក សិលាររជៀត សិលាភនរំភលើង រោនីត ហគ របូ រយី៉ែូលីត បាសាល់ ។ ជំពូក១៖ ភពផផនដី រមររៀនទី៣៖ ដំរណើ រពុផុយ និងកំណកំរណើ តដី I-ចូរបំរពញលបោះខាងររោមឱ្យបានរតឹមរតូវ៖ ១- កនុងតំបនអ់ាោសធាតុរតជាក ់កមាល ងំអនដំរណើ រពុកផុយរមោរនិចសំខានជ់ាងរគគឺ .....(កំណក និង រលាយអនទឹក)....។ ២- ផដកផសជំាមយួអុកសីុផសនកនុងទឹកជាលំ អុំកសីុតកមម។លទធផលអនអុកសីុតកមមគឺ ...(ផរចោះ)...។ ៣- រុកខជាតិពីររបរភទបរងេើតជាតិអាសីុតរខាយ រហើយររចើនដុោះរលើសិលាគឺ...(ផសល និងលីផកន)...។ ៤-កនុងចំរណាមដីខាច ់ដីលាបម់៉ែដា និងដីឥដា។ដីផដលមានរនធតូចជាងរគ រហើយមនិង្យរជាបទឹក ជាងរគគឺ...(ដីឥដា)...។ ៥-ដីកមពុជាសថិតកនុងតំបន.់..(រតូពិច)....។ II-សំណួរ-ចរមលើយ៖ ១- ដូចរមតចផដលរៅថាដំរណើ រពុកផុយ ឬររបោះ? + ដំរណើ រពុកផុយជាោរបាកផ់បកអនសិលា ដី និងខនិជរបស់ផផនដីតាមរយៈទំ កទំ់នងរោយ ផ្លទ ល់ជាមយួបរយិាោសអនភព។ ២- ដំរណើ រពុកផុយមានពីររបរភទ។រតើមានអវីខលោះ? + ដំរណើ រពុកផុយរមោនិច(ររបោះរូប) និងដំរណើ រពុកផុយគីម(ីររបោះគីម)ី។ ៣- ដូចរមតចផដលរៅថាដំរណើ រពុកផុយរមោនិច? + គឺជាោរបាកផ់បកអនសិលា និងដីតាមរយៈទំ កទំ់នងរោយផ្លទ ល់ជាមយួលកខខណឌ បរយិាោស ដូចជា ករៅត ទឹក ទឹកកក និងសមាព ធ រហើយមនិផ្លល ស់បតូរសមាសធាតុគីម។ី ៤- រតើអវីរៅផដលរៅថាដំរណើ រពុកផុយគីម?ី + គឺជាឥទធិពលបរយិាលោសគីម ីឬជីវៈផដលបានបរងេើតផលិតផលគីមរីៅកនុងោរបាកផ់បកររចរលិ អនសិលា ដី និងខនិជ។ ៥- រតើមូលរហតុអវីផដល ឱំ្យមានដំរណើ រពុកផុយរមោនិច? + កំណក និងោររលាយ សីតុណហ ភាព ោរលូតលាស់អនរុកខជាតិ សកមមភាពសតវ និងោរសឹក។



៦- ចូរនិយាយពីដំរណើ រោរពុកផុយផដលរកើតមកពីកំណក និងរលាយ? + វាមានដំរណើ រោរដូចតរៅ៖ ទឹករជាបរៅកនុងសាន មររបោះអនសិលា រហើយកករៅរពលផដលសីតុ ណហ ភាពធាល កចុ់ោះ។ទឹករកីមា រៅរពលកក រហើយទឹកកកមានអំរពើដូចជារសនៀតមយួដំុផដលរធវើឱ្យវតថុរផសងៗ ផញករចញពីគ្នន ។រសនៀតទឹកកករកីធំ រហើយររៅរៅកនុងសាន មររបោះអនសិលា។រៅរពលទឹកកករលាយ ទឹកបានរជាបចូលកនុងសាន មររបោះអនសិលា។ជាមយួនឹងកំណកនិងោររលាយរនោះមតងរហើយមតងរទៀតសាន មររបោះសិលារកីធំយឺតៗរហូតទាល់ផតសិលាបាកផ់បកជា បំផណក។ ៧- ចូរនិយាយពីដំរណើ រពុកផុយរកើតពីសីតុណហ ភាព? + រៅរពលអថងផផនកខាងររតអនផ្លទ ងំសិលាធំៗទទលួករៅត ខាល ងំពីរពោះអាទិតយ រហើយចបរ់ផតើមរកីមា ប៉ែុផនតផផនកខាងកនុងអនផ្លទ ងំសិលាទាងំរ ោះរៅផតរតជាក ់និងមនិរកីមា រទ។រៅរពលយបសី់តុណហ ភាព ធាល កចុ់ោះរធវើឱ្យផផនកខាងររតអនផ្លទ ងំសិលាចុោះរតជាករ់ហើយករ៏មួមា ។ដំរណើ រវលិចុោះរឡើងអនសីតុណហ ភាព ជាររៀងរាល់អថងរនោះរធវើឱ្យដំុសិលាររបោះរសំារហូតដល់បាកផ់បកជាបំផណករផសងៗគ្នន ។ ៨- រតើភាន កង់្រអនសំណឹកមានអវីខលោះ? + មានខយល់បក ់រលបឿនទឹកហូរ ទំ ញផផនដី។ ៩- រតើដំរណើ រពុកផុយគីមមីានអវីខលោះ? + រមួមាន សកមមភាពទឹក អុកសីុផសន ោបូន ីអុកសីុត សាររងគោយមានជីវតិ និងរភលៀងអាសីុត។ ១០- ដូចរមតចផដលរៅថាោរបំផបកធាតុ? +ោរបំផបកធាតុជាសារធាតុខនិជផដលមានកនុងសិលាបំផបករចញពីសិលារោយសាររបតិកមមគីមរីដើមបោីល យជាសិលាមយួរបរភទរទៀត។ ១១- រតើរភលៀងអាសីុតរកើតរឡើងរោយររបៀបណា? + ចំរហោះឥនទនៈផដលមានសាព នធ់រ័ ោរបូន និងអាសូតពីផផនដី រធវើរបតិកមមជាមយួចំហយទឹកកនុង ពពកបរងេើតបានជាអាសីុត។អាសីុតទាងំរនោះរលាយជាមយួតំណតទឹ់ករភលៀង រហើយធាល កចុ់ោះជារភលៀងអាសីុត រលើផផនដី។ ១២- រតើដីជាអវី? +ដីជាលាយអនថម និងោកសំណល់រុកខជាតិ និងសតវរៅរលើផផនដី។ដីជារសទាបរ់លើអនផផនដីរគប



ដណត បអ់ផទផផនដី។វាមានករមាស់ចបពី់២-៣សងទី់ផម៉ែរត រៅ៦០ផម៉ែរតតាមតំបន។់ ១៣- រតើដីករកើតពីអវី? + ដីករកើតពីសិលារមររោមដំរណើ រពុកផុយរមោនិច និងដំរណើ រពុកផុយគីម។ីសិលារមមានដូចជា សិលាផរក សិលាបាសាល់ សីុលឥដា និងថមកំរបារ។ល។ ១៤-រតើដំរណើ រពុកផុយរមោនិចអនសិលារកើតរឡើងរោយររបៀបណា?ដំរណើ រពុកផុយគីមអីនសិលារកើត រឡើងរោយររបៀបណា? + ដំរណើ រពុកផុយរមោនិចអនសិលារកើតរឡើងរោយឥទធិពលអនចល ទឹក ខយល់ ករៅត និងកតាត ជីវៈ រៅរលើសិលារម និងដំរណើ របងេក និងរលាយ។ដំរណើ រពុកផុយគីមរីកើតរឡើងរៅរពលផដលទឹកមាន អនតរកមមជាមយួខនិជរផសងៗផដលជាធាតុផសរំបស់សិលាបរងេើតជាផលិតផលថមីមយួផបបរផសងរទៀត។ ១៥- រតើលកខណៈអនដីមានភាពខុសៗគ្នន អារស័យរលើអវី? +វាអារស័យរលើអាោសធាតុ សណាា នដី សិលារម រពលរវលា និងសកមមភាពភាវៈមានជីវតិ។ ១៦- រយើងកំណតថ់ាដីមានបនួរសទាបគឺ់ Aរសទាបរ់លើបំផុត Bរសទាបរ់រោមA Cរសទាបរ់រោមB និងD រសទាបរ់រោមC។

A

B

C

D

រតើរសទាបណ់ាខលោះមានជីជាតិ? រសទាបណ់ាខលោះគ្នម នជីជាតិ?រហតុអវី? +រសទាបផ់ដលមានជីជាតិគឺរសទាបA់ និងរសទាបC់ រររោះរសទាប ់Aជារសទាបផ់ដលសំបូររោយ សារធាតុសររីាងគ សំណល់រុកខជាតិ សតវសអុយរលួយ រហើយរសទាបC់សំបូរសារធាតុចិញ្េ ិមផដលរជាបពី រសទាបB់ ផដលររចើនសំបូររៅរោយសារធាតុផដក និងអាលុយមញី៉ែូ ម។រសទាបផ់ដលគ្នម នជីជាតិគឺ



រសទាបB់ និងរសទាបD់ រររោះរសទាបB់ជាដីរមម ផដលសារធាតុទាងំឡាយហូរររចោះរៅរសទាបរ់រោម អស់រោយសារវាជាដីធូរ រហើយរសទាបD់ររចើនផសរំឡើងពីករមទចកមទបីានមកពីសំណឹកសិលារម និងជារសទាបផ់ដលផឆអតទឹក។ ១៧- រតើដីរៅកមពុជារតូវបានរគផចករចញជាប៉ែុ ម នរបរភទ?អវីខលោះ? +ជារបារំបរភទគឺ ដីសិលាផរកលាយខាច ់ដីរកហមឬដីសិលាបាសាល់ ដីខាច ់ដីលាយដីឥដា និងដីលាប។់ ១៨- រតើដីសិលាផរកលាយខាចរ់រចើនរកើតរៅតំបនណ់ាអនរបរទស? +រៅតំបនរ់បជំុភន ំមាតស់មុរទ និងភាគខាងរកើតទរនលរមគងគ។វាអនុររគ្នោះដល់ោរលូតលាស់អនអរព រឈើរគបរ់បរភទ។ ១៩- រតើដីរកហមឬដីសិលាបាសាល់អនុររគ្នោះដល់ដំណាំអវីខលោះ?រតើវាសថិតរៅកផនលងណាខលោះ? +វារកើតរឡើងពីោរពុកផុយអនសិលាបាសាល់។ដីរនោះអនុររគ្នោះដល់ រតស៊ាូ កបាស ោផផ ផត សផណត ក និងដំណាំហូបផផល។វាររចើនសថិតរៅរខតតកំពងច់ម រករចោះ អប៉ែលិន បរផកវ និងឆលូងរលើ។ ២០- រតើដីខាចរ់កើតមកពីអវ?ីមានរៅតំបនណ់ា? +ដីផបបរនោះរកើតមកពីលាបច់ស់រៅខពងរ់ាបជិតរជើងភន។ំវាមានរៅកនុងរខតតររធិសាត ់កំពងឆ់្ន ងំ កំពងស់ពឺ និងរសៀមរាប។ដីរនោះររចើនជាវាលផរសធំលវឹងរលវើយ។ ២១- រតើដីលាយដីឥដារកើតមកពីអវី?មានកនុងរខតតណាខលោះ? +ទឹកជំននហូ់រ ដីំរបរភទរនោះមកតាមទំ បទាបៗផកបរមាតទ់រនល បឹងបរួ រតរងំ។ល។វាររចើនមាន កនុងរខតតអរពផវង សាវ យររៀង កណាត ល និងតាផកវផដលររចើនជាដីផរស។ ២២- រតើដីលាបរ់កើតមកពីអវ?ីររចើនមានកនុងរខតតណាខលោះ?អនុររគ្នោះដំណាំអវីខលោះ? +ដីលាបរ់កើតមកពីោរហូរចកអ់នទឹកទរនល បឹង និងចល អនរលកតាមរចងំរពលទឹករសក។វា ររចើនមានកនុងរខតតកណាត ល អរពផវង រករចោះ សទឹងផរតង និងរាជធានីភនរំពញ។ដំណាំផដលរគនិយមោមំាន រសូវ បផនល រឈើហូបផផល ធញ្ញា ជាតិ និងដំណាំយករមើម។ល។ ២៣- កនុងចំរណាមដីទាងំរបារំបរភទរៅកមពុជា រតើដីរបរភទមយួណាផដលបររមើផលិតកមមដំណាំរសូវខាល ងំ ជាងរគ? +គឺដីលាប។់



ជំពូក១៖ ភពផផនដី រមររៀនទី៤៖ សំណឹក និងោរចកប់ងគរ

I- ចូរបំរពញលបោះខាងររោមឱ្យបានរតឹមរតូវ៖ ១-រូបធាតុផដលបានផ្លល ស់ទីរោយសារសំណឹកគឺ ...(ករមទចកំណ)...។ ២-កផនលងជួបគ្នន រវាងទរនល និងសមុរទរៅថា ...(រម)..។ ៣-សំណឹករោយសារខយល់រកើតរឡើងពីោរ..(របុើង)...និងោរសឹក។ ៤-សំណឹក និងោរចកប់ងគររោយខយល់អាចបងគរបានជាផនូកខាច ់និង..(ដីឡឹស)..។ ៥-ផផនទឹកកកផដលហូររលើដីបានដឹកជញ្ាូ នសិលារៅជាមយួកនុងលំ មំយួរៅថា..(ោរររបោះរចញ).។ II- សំណួរ-ចរមលើយ៖ ១-រតើភាន កង់្អនសំណឹកមានអវីខលោះ? +មាន កំលំាងទឹកហូរ ទឹករលក ទឹកកក ខយល់ សីតុណហ ភាព ភាវៈរស់។ល។ ២-ចូរនិយាយពីវដតអនសំណឹក និងោរចកប់ងគរ។ +ករមទចកំណអាចមានដំុរសលា ដី ឬសំណល់អនរុកខជាតិ និងសតវ។ដំរណើ រពុកផុយ និងសំណឹកបរងេើត ករមទចកំណលោរចកប់ងគរ រកើតរឡើងរៅកផនលងផដលមានភាន កង់្រសំណឹក ពំនូក ឬករមាលករមទច កំណ។ោរចកប់ងគររធវើឱ្យដីផ្លល ស់បតូររទងរ់ទាយ។ដំរណើ រពុកផុយ សំណឹក និងោរចកប់ងគររធវើសកមមភា ពរមួគ្នន កនុងវដតមយួផដលមានជំនួយពីកមាល ងំសំណង ់និងកមាល ងំសំណឹក។ ៣-រតើចល ដីរលើចំរណាតមានអវីខលោះ? +រមួមាន៖ ោរររបោះអនផ្លទ ងំថម ោរហូរអនភក ់រកិំលដី និងររបោះដី។ ៤-ដូចរមតចផដលរៅថាដីសណត ? +ជាសមមភាពអនផខសទឹកផកបររឆនរហូរយឺតៗ រធវើឱ្យលាបម់៉ែដាគររលើគ្នន រៅមាតរ់ម បរងេើតបានជាដីដុោះ ផដលរគរៅថាដីសណត ។ដីសណត មានជីជាតិចំររោះដំណាំកសិកមម។ ៥-ដូចរមតចផដលរៅថាដីឡឹស?រតើដីឡឹសសំបូររៅកផនលងណាខលោះ? +ជាោរទមាល ក ់និងោរចកប់ងគររគ្នបម់៉ែដាអនលាបផ់ដលរសាត ់បរងេើតបានជាលាបម់៉ែាងរៅថា ដីឡឹស។វាសំបូររៅខាងរជើងរបរទសចិន អឺរ ៉ែុបកណាត ល សងខាងទរនលមសីុីសីុពី របរទសអាសងទី់ន និង របរទសរសឡងថ់មី។



៦-រតើរចងំ និងរជលងវវិតតបណាត លមកពីអវី? +បណាត លមកពី ោរររបោះអនផ្លទ ងំថម រកិំលដី ោរហូរទឹក និងររបោះដី។ ៧-ដុថំម រកួស ផដលរៅតាមរបឡាយររជាោះករមមានផគមរសួចៗណាស់ ររចើនផតសឹក រហើយមូលរលីង ។ចូរពនយល់ពីមូលរហតុ។ +វាបណាត លមកពីកមាល ងំទឹកហូរ ំរមួផសនឹំងោរប៉ែោះទងគិចនឹងរចងំ ឬផគមអនរបឡាយ ឬររជាោះ។ ជំពូកទី២៖ សកល រមររៀនទី១៖ ភពផផនដី I-ចូរបំរពញលបោះខាងររោមឱ្យបានរតឹមរតូវ៖ ១-ចល របស់ផផនដីជំុវញិរពោះអាទិតយរៅថា..(រងវិលជំុ)..។ផផនដីរធវើដំរណើ រមយួជំុរពោះអាទិតយរសមើ..( ៣៦៥អថង និង ៦រមា៉ែ ង)..។ផផនដីរធវើដំរណើ រវលិជំុវញិខលួនឯងមានរយៈរពល..(២៤រមា៉ែ ង)..។ ២-គនលងរបស់ផផនដីមានរាងរសទើរមូល ឬពងរករពើ។ដូរចន ោះ ចមាង យពីផផនដីរៅរពោះអាទិតយ មនិរសមើគ្នន រគបចំ់ណុចរ ោះរទ។រៅចំណុចផដលជិតជាងរគរៅថា..(Perihelion)..។ចំណុចផដលឆ្ង យជាងរគ រៅថា..(Aphelion)..។ផផនដីសថិនរៅឆ្ង យបំផុតពីរពោះអាទិតយរៅអថងទី..(០៤ ផខកកេោ)..និងរៅជិត រពោះអាទិតយបំផុតរៅអថងទី..(០៣ ផខមករា)..។ ៣-ចមាង យឆ្ង យបំផុតពីផផនដីរៅរពោះអាទិតយគឺ..(១៥២ លានKm)… រហើយចមាង យផដលជិតបំផុតគឺ ..(១៤៧លានKm)..។ឯចមាង យជាមធយមគឺ..(១៥០លានKm)..។ ៤-តារាផដលរៅជិតផផនដីជាងរគមានចមាង យរបផហល..(០៤ឆ្ន ំពនលឺ)..។ ៥-តារាជាររចើនរបមូលផតុ ំគ្នន បរងេើតបានជា..(តារានិករ)..ផដលមានរាងរផសងៗគ្នន ដូចជា ខលោះដូចសតវ ខលោះដូចមនុសស និងខលោះរទៀតដូចវតថុ។ល។ផផនដីមានចល ពីរគឺរងវិលខាា ល់ និងរងវិលជំុ។កនុងរ ោះចល ..(រងវិលខាា ល់).. រធវើឱ្យរយើងអាចរមើលរឃើញរពោះអាទិតយ រពោះចនទ និងតារាទាងំឡាយបាន។ II-សំណួរ-ចរមលើយ៖ ១-រតើរបពន័ធរពោះអាទិតយមានអវីខលោះ? +មាន រពោះអាទិតយ ភពទាងំរបាបីំ តារារណប ផ្លេ យរពោះររគ្នោះ និងផ្លេ យដុោះកនទុយ។ ២-រហតុអវីបានជារពោះអាទិតយរោះពីទិសខាងរកើត និងលិចរៅទិសខាងលិច? +រររោះផផនដីរធវើដំរណើ រពីលិចរៅរកើត ជារហតុរធវើឱ្យរយើងអាចរមើលរឃើញរពោះអាទិតយពីទិសខាង



រកើតមុន។ ៣-រតើឥទធិពលអនរងវិលខាា ល់មានអវីខលោះ? +ឥទធិពលអនរងវិលខាា ល់បរងេើតបានជារពលអថង និងរពលយប ់រពោះអាទិតយរោះពីទិសខាងរកើត និងលិចពី ទិសខាងលិច និង បរងេើតបានជាកមាល ងំកូរយី៉ែូលីស។ ៤-រតើកំលំាងកូរយី៉ែូលីសមានឥទធិពលអវីខលោះដល់ផផនដី? +វារធវើឱ្យខយល់ និងទឹកសមុរទរវទិស ឬមនិរធវើចល រតង។់រៅអ ឍរគ្នលខាងរជើងវារវរៅសាត ំ ឬរសប រទនិច ឡិោ។ចំផណកឯរៅអ ឍរគ្នលខាងតបូងរវរៅរឆវង ឬរចសរទនិច ឡិោ។ ៥-ចូរនិយាយពីរងវិលជុរំបស់រពោះអាទិតយ។ +រកយថារងវិលជំុមាននយ័ថា ផផនដីវញិជំុវញិរពោះអាទិតយបរងេើតបានជារដូវខុសៗគ្នន ។របរទសខលោះមាន រដូវពីរ(របាងំ និងវសា) និងខលោះរទៀតមានរដូវបនួ(សិសិរដូវ វសានតរដូវ រហមនតរដូវ និងនិទាឃរដូវ) រររោះរបរទសទាងំរ ោះសថិតរៅទីតាងំខុសៗគ្នន រលើផផនដី។រោយសារអក័សរបស់ផផនដីររទត ចល របស់ផផនដីខុសៗគ្នន គឺ រពលប៉ែូលខាងរជើងង្ករៅរករពោះអាទិតយ អ ឍរគ្នលខាងរជើងមានរយៈរពល អថងយូរជាងយប ់និងមានកំរៅរតត ជាង ផតរបើរពលប៉ែូលខាងតបូងង្ករៅរករពោះអាទិតយ រ ោះវានឹងផទុយ រនោះវញិ។ ៦-របសិនរយើងរមើលរៅផសវ៊ារមឃផដលវលិជុវំញិរយើង មានចំណុចពីរផដលមិនរធវើចល ។រតើចំណុចអវី ខលោះ? +គឺ ប៉ែូលរមឃខាងរជើង និងប៉ែូលរមឃខាងតបូង។ ៧-រហតុអវីបានជាចល តារានិករកនុ ងឆ្ន មំានសារៈសំខានស់រមាបម់នុសសសមយ័រដើម? +រររោះវាផតល់មរធាបាយវាស់ផវងរពលរវលា និងសរមាបទ់សសនទ៏ាយរពឹតតិោរណ៏ សរមាបោ់រ រស់រៅរលើផផនដីរយើង។ ៨-ដូចរមតចផដលរៅថាផសវ៊ារមឃ? +វាជាដូមយា៉ែ ធំមយួកនុងលំហរមឃផដលមានផទុករៅរោយតារាជាររចើន។ ៩-ដូចរមតចផដលរៅថាគនលងរពោះអាទិតយ? +គឺជាផខសប ទ តរ់តោ់តរ់កក់ណាត លអនផសវ៊ារមឃ។ ១០-រតើរគរតូវរធវើដូចរមតច រដើមបីរករយៈកំពស់របស់រពោះអាទិតយរៅរពលអថងរតង?់



+រយើងរតូវរកភាពខុសគ្នន រវាងរយៈទទឺងអនទីតាងំផដលសថិតរៅ និង រយៈទទឹងផដលរពោះអាទិតយសថិត រៅចំពីរលើកាល។ប ទ បម់ករតូវដកចំននួរនោះនឹង៩០០។ ឧទាហរណ៏៖រពោះអាទិតយសថិតចំពីរលើកាលរៅរអកវទរ័ផដលមានរយៈទទឹងសូនយ។រៅអថងដផដលរនោះ រតើរយៈកំពស់រពោះអាទិតយរៅរពលអថងរតងក់នុងទីរកុងញ៉ែូយ៉ែក និងទីរកុងភនរំពញរតូវជាប៉ែុ ម នដឺររក? ចរមលើយ៖រយៈទទឹងរបស់ទីរកុងញូយ៉ែក-រយៈទទឹងផដលរពោះអាទិតយរៅចំពីរលើកាល=ភាពខុសគ្នន អនរយៈទទឹងគឺ ៤១០-០០=៤១០ រហើយ ៩០០-៤១០=៤៩០ ដូចរនោះរយៈកំពស់រៅទីរកុងញូយ៉ែកគឺ៤៩០

រយៈទទឹងរបស់ទីរកុងភនរំពញ-រយៈទទឹងផដលរពោះអាទិតយសថិតរៅចំពីរលើកាល=ភាពខុសគ្នន អនរយៈ ទទឺង គឺ ១១០៥”-០០=១១០៥” រហើយ ៩០០-១១០៥=៧៨០៥”។ ១១-រតើបាតុភូតរគ្នសរកើតរឡើងរៅរពលណា? +រៅរពលរសរមាលអនអងគមយួរចលរសរមាលរៅរលើអងគមយួរទៀត។ ១២-រតើចនទរគ្នសរកើតរឡើងរៅរពលណា? +វារកើតរឡើងរៅរពលភពផផនដីសថិតរៅចរ ល ោះរពោះអាទិតយ និងរពោះចនទ រហើយរសរមាលអនភពផផនដី រចលមករលើអផទរពោះចនទ។ ១៣-រតើសូរយរគ្នសរកើតរឡើងរៅរពលណា? +វារកើតរឡើងរៅរពលផដលរពោះចនទសថិតរៅចរ ល ោះរពោះអាទិតយ និងភពផផនដី រហើយរសរមាលរពោះចនទ រចលមករលើអផទណាមយួអនភពផផនដី។

ជំពូកទី២៖សកល មររៀទី២៖ ទីតាងំផផនដី និងរពោះអាទិតយ I-សំណួរ-ចរមលើយ៖ ១-រតើតារាវទូិរកិចសមយ័មុនមានទសសនៈយា៉ែ ងដូចរមតចចំររោះផផនដី? +ផផនដីសថិតរៅចំកណាត លសកល រហើយវាសថិតរៅកនុងដូមវញិមយួរៅថាផសវ៊ារមឃ។ ២-រតើតារាវទូិនីកូឡាសកូផពនិចមានទសសនៈយា៉ែ ងណាចំររោះផផនដី និងរពោះអាទិតយ? +គ្នតប់ានបរងេើតគំរូរពោះអាទិតយរៅចំកណាត លថមីមយួ។ ៣-រគថាសពវអថងរនោះ ចំរណោះដឹងពីរបពន័ធរពោះអាទិតយោនផ់តរកីចររមើនរឡើងពីមយួអថងរៅមយួអថង។រតើមាន



ភសតុតាងអវីបញ្ញា កថ់ាមានោររកីចររមើន? +រគអាចររបើរតរឡទសសនស៏រងេតរមើឃ ផផនដី និងលំហខាងររត បញ្ាូ នមនុសសរៅភពរពោះចនទ និងបញ្ាូ ន មនុសសរៅសិការៅរលើអងគ កនុងរបពន័ធរពោះអាទិតយរទៀតផង។ ជំពូកទី២៖សកល មររៀទី៣៖ ទំ ញសកល និងចល ភព I-ចូរបំរពញលបោះខាងររោមឱ្យបានរតឹមរតូវ៖ ១-របពន័ធរពោះអាទិតយមានអាយុោល..(៤៦០០លានឆ្ន )ំ..។ភពពុធរធវើដំរណើ រមយួជំុរពោះអាទិតយរសមើនឹង ... (៨៨ អថង)...។ I-សំណួរ-ចរមលើយ៖ ១-រហតុអវីបានជាភពផដលរៅជិតរពោះអាទិតយរធវើដរំណើ ររលឿនជាងភពផដលរៅឆ្ង យ? +រររោះ ភពផដលរៅជិតរងទំ ញពីរពោះអាទិតយរធវើឱ្យវារលឿនជាង។ ២-រៅរពលយានអវោសរហោះកនុ ងគនលង រយើងរឃើញអវោសយានិកអផណត តរពលពកួរគរធវើោរ។មនុសស ជាររចើននិយាយថា មជឍោា នរ ោះគ្នម នទំ ញ។រតើមតិរនោះរតឹមរតូវឬរទ?ចូរពនយល់ពីមូលរហតុ។ +មតិរនោះរតឹមរតូវរររោះវាសថិតរៅកនុងតំបនគ់្នម នទំ ញ ដូរចន ោះរធវើឱ្យអវោសយានិកអផណត តគ្នម នទីរៅ។ ៣-ឧបមាថា ភពមយួមានរពោះចនទពីរ រហើយរពោះចនទមយួសថិតរៅឆ្ង យជាងរពោះចនទមយួរទៀតពីរដង។រតើ រពោះចនទណាមយួវលិបានមយួជុភំពរ ោះមុនរគ?ចូរពនយល់។ +គឺរពោះចនទផដលជិតភពរ ោះជាងរគវញិបានមយួជំុភពរ ោះមុនរគ រររោះរពោះចនទរ ោះរងទំ ញភពរ ោះ ជារហតុរធវើឱ្យវាវលិរលឿន។ ជំពូកទី២៖សកល មររៀទី៤៖រពោះចនទរបស់ផផនដី I-ចូរបំរពញលបោះខាងររោមឱ្យបានរតឹមរតូវ៖ ១-កនុងចំរណាមភពទាងំរបាបីំ ភពផដលគ្នម នតារារណបគឺភពពុធ និង..(សុរក)..។ ២-សមាសធាតុផសអំនសិលារពោះចនទ មានលកខណៈរសរដៀងគ្នន នឹងសមាសធាតុផសអំន..(ម៉ែងតូ់)..របស់ ផផនដី។សិលារពោះចនទមានអាយុរបផហល..(៤៦០០លានឆ្ន )ំ..។ ៣-ផផនកអនអផទផផនដីផដលឈមរពោះចនទមានករមាស់របផហល..(៦០០០Km)..។ទំ ញរពោះចនទរធវើឱ្យអផទ



ផផនដីរបា៉ែ ង។ផផនករបា៉ែ ងរកើតរឡើងកនុងសិលារទនមានករមាស់រតឹមផត..(០១ អីុញ)..។ II-សំណួរ-ចរមលើយ៖ ១-រតើតារារណបជាអវី? +ជាតារាតូចៗផដលរធវើដំរណើ រវលិជំុវញិតារាធំមយួ។ ២-ចូរររៀបរាបពី់សថិ តិរពោះចនទ។ +សថិតិរពោះចនទមាន៖ -រយៈរពលរងវិលខាា ល់ ៖២៧ អថង ០៨រមា៉ែ ង -រយៈរពលរងវិលជំុ ៖២៧ អថង ០៨រមា៉ែ ង -អងេតផ់េិត ៖៣៤៧៦ Km -ដងសីុ់រត ៖៣,៣៤g/cm3

-សីតុណហ ភាពអផទរលើ ៖-១៧០ រៅ១៣៤C0

-ទំ ញអផទរលើ ៖១៧%អនទំ ញផផនដី ៣-រតើលកខណៈពិរសសរលើអផទរពោះចនទមានអវីខលោះ? +មាន៖ មា៉ែ រយីា៉ែ (ទំ បរមម ) មាតភ់នរំភលើង និងខពងរ់ាប។ ៤-រតើមាតភ់នរំភលើងរបស់រពោះចនទរកើតមកពីអវី?រតើមាតភ់នរំភលើងធំជាងរគមានរ ម្ ោះអវី? +មាតភ់នរំភលើងរកើតមកពីោរបុកទងគិចអនអាចមផ៏្លេ យធាល កម់កពីលំហ។មាតភ់នរំភលើងផដលធំជាងរគគឺ កូផពនិច មានអងេតផ់េិតរបផហល ៩១Km។ ៥-រតើដីខពស់ ឬខពងរ់ាបជាអវី? +ជាសណាា នដីផដលមានអផទភល ឺរហើយពកលយរចញពីអផទរលើអនរពោះចនទ។ ៦-ចូរនិយាយពីកំណកំរណើ តរពោះចនទ។ +របផហលជា៤៦០០លានឆ្ន មុំន មានអងគធំមយួបានបុកទងគិចជាមយួភពផផនដីរៅរពលវាពំុទានក់ករងឹ។ ករមទចកមទបីានពីោរបុកទងគិចចបរ់ផតើមរធវើចល ជំុវញិផផនដីកនុងរយៈរពលបីរ បីរមា៉ែ ងប ទ បពី់មានោរបុក ទងគិច។ប ទ បពី់ោរបុកទងគិចភាល មៗ រូបធាតុផដលបានខាទ តរចញរៅកនុងគនឡងជំុវញិផផនដីចបរ់ផតើមផគុ ំចូល គ្នន បរងេើតបានជារពោះចនទ។ ៧-ដូចរមតចផដលរៅថាជរំ រសមុរទ? +គឺជាោររឡើងរជាអនទឹកសមុរទ រពលផដលរពោះចនទរធវើដំរណើ រចំតំបនរ់ ោះរររោះរពោះចនទទាញទឹកសមុរទ



រឡើង។ជំរ រ និងលំ ចរកើតរឡើងពីរដងកនុង០១អថង រោយសារមានផផនករបា៉ែ ងពីររៅរលើផផនដី។ ៨-ដូចរមតចផដលរៅថាលំ ច? +លំ ចជាដំរណើ រោររសកអនទឹកសមុរទ រពលផដលរពោះចនទរធវើដំរណើ ររចញពីតំបនរ់លើអផទផផនដីរធវើឱ្យទឹក សមុរទរសកវញិ។ ៩-ដូចរមតចផដលរៅថារបទាញឈម? +ជាដំណាកោ់លផដល រពលផខោច ់និងផខរពញវង ់រពោះចនទ រពោះអាទិតយ និងផផនដីសថិតរៅរលើប ទ តផ់ត មយួ រហើយផតុ ំកមាល ងំគ្នន បរងេើតបានជាជំរ រខពស់បំផុត និងលំ ចទាបបំផុត។ ១០-ដូចរមតចផដលរៅថារបទាញផកង? +ជាដំណាកោ់លផដល រពលអថង០៨ រកើត និងអថង០៨ររាច រពោះអាទិតយ និងរពោះចនទសថិតរៅផកងជាមយួគ្នន ពំុមានកមាល ងំទំ ញខាល ងំប៉ែុ ម នមករលើអផទផផនដីរទ។ ១១-រហតុអវីបានជាអផទរពោះចនទពំុមានោរផរបរបួលខាល ងំចបពី់ករកើតដបូំង? +រររោះវាគ្នម នបរយិាោស និងទឹកដូចផផនដីរទ។ ជំពូកទី២៖សកល

មររៀទី៥៖រពោះអាទិតយ I-ចូរបំរពញលបោះខាងររោមឱ្យបានរតឹមរតូវ៖ ១-រពោះអាទិតយជាបាល់ឧសម័នដធំ៏ផដលភាគររចើនផសរំឡើងពីអីរដូផសន និង..(រអលយូម)..។ ២-រពោះអាទិតយបរញ្េញពនលឺមករលើផផនដីអស់រយៈរពល....(៤៦០០លាន)...ឆ្ន រំហើយ។ ៣-សតវោយណូស័របានរគបរ់គងភពផផនដីោលពីជាង ...(៦៥លាន)...ឆ្ន មុំន។ ៤-រពោះអាទិតយផលិតថាមពលរៅកនុងសនូលរបស់វារោយដំរណើ រោរមយួរៅថា.(ោររលាយនុយរកលផអ៊ា)..។ ៥-ពយុោះមា៉ែ រញទិចរៅរលើរពោះអាទិតយអាចរខំានដល់..(រលកសញ្ញា )...ទំ កទំ់នងរៅរលើផផនដី។ ៦-រពោះអាទិតយបរញ្េញពនលឺ រោយររបើរយៈរពល...(៨,៣ ទី)...រដើមបមីកដល់ផផនដី។ II-សំណួរ-ចរមលើយ៖ ១-រហតុអវីបានជារពោះអាទិតយមានកំលំាងទំ ញខាល ងំអាចទាញភព និងអងគតូចៗទាងំឡាយកនុងរបពន័ធរពោះ អាទិតយបាន? +រររោះវាមានមា៉ែ សធំ រសមើនឹង៩៩,៨%អនរបពន័ធរពោះអាទិតយទាងំមូល។កលំាងទំ ញរនោះរធវើឱ្យវាអាចទាញ



ភព និងអងគតូចៗទាងំឡាយកនុងរបពន័ធចូលកនុងគនលងបាន។ ២-ចូរនិយាយពីលកខណៈអនរពោះអាទិតយ។ +រគផចករពោះអាទិតយជាពីរផផនកធំៗគឺ ទរមងក់នុងរពោះអាទិតយ និងបរយិាោសរពោះអាទិតយ។ទរមងក់នុងរពោះអា ទិតយរមួមានសនូល តំបនរ់ភំាយកំរៅរពោះអាទិតយ និងតំបនរ់ងវល់។ឯបរយិាោសរពោះអាទិតយមានមណឌ ល ហវូតូ មណឌ លរកូម៉ែូ និងកូរ ៉ែូណា។ ៣-រតើសកមមភាពរលើអផទរពោះអាទិតយមានអវីខលោះ? +មានសាន មអុចរលើរពោះអាទិតយ របូមនីីន អណាត តរភលើងរពោះអាទិតយ និងខយល់រពោះអាទិតយ។ ៤-រតើអវីរៅជាសាន មអុចរពោះអាទិតយ? +វាជាចំណុចងងឹត រហើយរតជាកក់នុងអផទរពោះអាទិតយ។ ៥-ដូចរមតចផដលរៅរបូមនីីន? +គឺជារងវងឧ់សម័នធំៗពណ៌រកហមអនរពោះអាទិតយ។ ៦-ដូចរមតចផដលរៅថាអណាត តរភលើងរពោះអាទិតយ? +គឺជាថាមពលផដលដុតកំរៅឧសម័នរពោះអាទិតយរហូតដល់រាបល់ានអងាររស រហើយផទុោះកនុងលំហ។ ៧-ដូចរមតចផដលរៅថាសំរាងំប៉ែូល? +ភាគលអិតទាងំឡាយមានអនតរអំរពើជាមយួបរយិាោសខាងរលើរបស់ផផនដី រហើយបណាត លឱ្យមានពនលឺដ ៏រសស់សាអ តផដលរគរៅថាសំរាងំប៉ែូល។ ៨-រតើពយុោះមា៉ែ រញ៉ែទិចរកើតរឡើងរោយររបៀបណា?រតើវាផតល់ផលប៉ែោះរល់អវីខលោះដល់សកមមភាពរលើផផនដី? +ភាគលអិតអនខយល់រពោះអាទិតយជោះឥទទិពលដល់ផដនមា៉ែ រញ៉ែទិចរបស់ផផនដី រហើយបងេឱ្យមានខយល់ពយុោះមា៉ែ ទិចរកើតមានរឡើង។ ៩-រតើោររលាយនុយរកលផអ៊ាកនុងសនូលរពោះអាទិតយរកើតរឡើងរោយររបៀបណា? +អាតូមអីុរដផសន មានរបតិកមមជាមយួអាតូមរអលយូមបរងេើតជាថាមពល។ ១០-រតើអផទកនុងអនរពោះអាទិតយមានអវីខលោះ? +មានសនូល តំបនរ់ភំាយកំរៅ និងតំបនចំ់លង ឬរងវល់កំរៅ។ ជំពូកទី២៖សកល មររៀទី៦៖ភពកនុងរបពន័ធរពោះអាទិតយ



I-ចូរបំរពញលបោះខាងររោមឱ្យបានរតឹមរតូវ៖ ១-រៅឆ្ន ១ំ៩៥៧ សហភាពសូរវៀតបានបរង្ហ ោះតារារណបសិបបកិមមតិដំបូងផដលមានរ ម្ ោះថា..(សពុតនិកទី ១)...។អនកវទិាសាស្រសតររបើរបាស់ខាន ត..(តារាសាស្រសត)..រដើមបវីាស់ចមាង យកនុងលំហ។មយួខាន តតារាសាស្រសតរសមើនឹង..(១៥០ លានKm)..។ ២-ពនលឺោលកនុងលំហបានចមាង យរបផហល..(៣០០ ០០០ Km/s)..។ ៣-ចមាង យកនុងរបពន័ធរពោះអាទិតយរតូវបានរគវាស់ជា...( ទីពនលឺ និងរមា៉ែ ងពនលឺ)...។ឯចមាង យរៅចរ ល ោះតារា រតូវបានរគវាស់ជា...(ឆ្ន ពំនល)ឺ...។មយួខាន តតារាសាស្រសតរសមើនឹង...(៨.៣ ទីពនលឺ)...។ ៤-ភពកនុងរបពន័ធរពោះអាទិតយរតូវបានរគផចកជាពីររកុមគឺ ..(រកុមភពកនុង និងរកុមភពររត)...។ ៥-រៅរលើភពពុធ អនកមានទមងនរ់តឹមផត ..(៣៨%)..អនទមងនរ់លើភពផផនដី។ ៦-មយួអថងរៅរលើភពពុធរសមើនឹង ...(៥៩អថង)..រៅរលើភពផផនដី។មយួឆ្ន រំលើភពពុធរសមើនឹង...(៨៨អថង)... រៅរលើភពផផនដី។ ៧-អងគោរណាសាមានកមមវធីិមយួកនុងោរសិកាអំពីផផនដីរោយោរររបើតារារណបដូចគ្នន នឹងោរសិកា អំពីភពដអទរទៀតផដរ។គររមាងរនោះមានរ ម្ ោះថា...(សហរគ្នសផផនដីវទិា)...។ ៨-ភពរពោះហសបតិផ៏សរំឡើងពីអីុរដូផសន និង...(រអលយូម)...ដូចរពោះអាទិតយផដរ។ ៩-លកខណៈពិរសសមយួរបស់ភពរៅរគឺ៏...(កងរងវងធំ់ជាងរគ)...។ ១0-រៅឆ្ន ១ំ៧៨១ តារាវទូិជនជាតិអងរ់គលសរ ម្ ោះ វរិលៀម ហិផឆល បានរករឃើញភព ...(អ៊ាុយរា៉ែ នុស)...។ ១១-លកខណៈពិរសសមយួខុសរគបំផុតគឺ ...(អកសរ័ងវិលខាា ល់)...រសទើរ៩០ដឺររក និងសថិតរៅរសទើររសបជា មយួគនលង។ ១២-ភពរណបផដលធំជាងរគបំផុតកនុងរបពន័ធរពោះអាទិតយគឺ..(ឆ្រុន)..។ II-សំណួរ-ចរមលើយ៖ ១-រតើបរយិាោសភពពុធមានសារធាតុអវីខលោះ? +មានអីុរដូផសន រអលយូម សូដយូម និងប៉ែូតាសយូម។ ២-រហតុអវីបានជាសីតុណហ ភាពរលើភពពុធមានលកខណៈខុសគ្នន ខាល ងំ?រតើវាមានសីតុណហ ភាពរលើអផទប៉ែុ ម ន? +រររោះវាមានបរយិាោសរសតើង និងសថិតរៅជិតរពោះអាទិតយជាងរគ។រៅរពលអថងសីតុណហ ភាពរលើអផទមាន ៤៥០អងារស និងរពលយបធ់ាល កចុ់ោះដល់-១៧០អងារស។



៣-រហតុអវីបានរគរៅភពសុរកថាជាភពរភាល ោះអនភពផផនដី?រតើវាមានលកខណៈខុសពីភពផផនដីយា៉ែ ងណា ខលោះ? +រររោះវាមានលកខណៈរសរដៀងនឹងភពផផនដីគឺមានទំហំ មា៉ែ ស និងដងសីុ់រតដូចគ្នន ។វាមានលកខណៈខុស ពីភពផផនដីគឺ វាវញិខាា ល់ផទុយពីទិសអនភពផផនដី សីតុណហ ភាពរលើអផទមាន៤៦៤អងារស រយៈរពលរងវិល ខាា ល់រសមើនឹង ២៤៣អថងរលើផផនដី និងរយៈរពលរងវិលជំុរសមើនឹង២២៤អថង ១៧រមា៉ែ ងរៅរលើភពផផនដី។ ៤-រហតុអវីបានជារគនិយាយថាភពសុរកមានសីតុណហ ភាពរតត ជាងរគកនុងរបពន័ធរពោះអាទិតយ?ប៉ែុ ម នអងា រស? +រររោះវាមានបរយិាោសរោស់រគបដណត បរ់ោយពពកផដលមានដំណកទឹ់កអាសីុត ផដលរធវើឱ្យពិបាកដក ដរងហើម។បរយិាោសរោស់រនោះសំបូររោយឧសម័នោបូនិច ផដលបងេឱ្យមានផលផទោះកញ្េក ់ជារហតុរធវើឱ្យវា មានករៅត រហូតដល់៤៦០អងារស។ ៥-រហតុអវីបានជាភពអង្គ រជាភពមយួរតជាកម់ានសីតុណហ ភាពពី-១៣ ដល់-៧៧ អងារស? +រររោះភពរនោះមានបរយិាោសរសតើង និងសថិតរៅឆ្ង យពីរពោះអាទិតយ។ ៦-រហតុអវីបានជារគថាភពរពហសបតិជ៏ាភពផដលមានលកខណៈខុសរគ? +រររោះវាមានទំហំធំជាងរគបងអស់ រភំាយថាមពលកនុងលំហជាងទទួលថាមពលពីរពោះអាទិតយ មានសាន ម អុជពណ៌រកហមធំៗ កនុងជររៅ១០ ០០០ Km អីុរដូផសនោល យជារលាហៈរាវ ភាគររចើនផសរំឡើងពីឧសម័ន អីុរដូផសន និងរអលយូម និងមានរពោះចន័ទចំនួនជាង៦០។ ៧-រហតុអវីជាភពអ៊ាុយរា៉ែ នុសមានអកសរ័រទតរសទើររសមើនឹងគនលងវលិ? +រររោះតាមោរសននិោា នពីមុនភពរនោះបានបុកទងគិចជាមយួអងគដធំ៏មយួជារហតុរធវើឱ្យវាមានអកសរ័រទត។ ៨-រហតុអវីបានជារគមនិចតទុ់កពលុយតូជាភព? +រររោះវាមានមា៉ែ សមនិរគបរ់គ្ននស់រមាបទំ ញរបស់វា គនលងជំុវញិរពោះអាទិតយមនិរទៀងទាត ់ទំហំតូចរពក មានចមាង យឆ្ង យពីរពោះអាទិតយ។ ជំពូកទី២៖សកល មររៀទី៧៖អងគតូចកនុងរបពន័ធរពោះអាទិតយ និងពពកអត ៏I-ចូរបំរពញលបោះខាងររោមឱ្យបានរតឹមរតូវ៖ ១-ផខសរកវា៉ែ ត.់..(ផ្លេ យរពោះររគ្នោះ)...សថិតរៅចរ ល ោះភពអង្គ រ និងភពរពហសបតិ។៏



២-របើរករឡករមើលពីផផនដីរៅ រគរឃើញអាចមផ៏្លេ យរឆោះធាល កម់កអផទផផនដីកនុងបរយិាោសផដលរគរៅថា ..(រទពចយុត)...។ II-សំណួរ-ចរមលើយ៖ ១-រតើផ្លេ យដុោះកនទុយផសរំឡើងពីអវី? +វាផសរំឡើងពីទឹកក សិលា និងធូលីកនុងលំហខាជំាបគ់្នន យា៉ែ ងផណន។ ២-រហតុអវីបានជាមានផ្លេ យដុោះកនទុយរកើតរឡើង? +រររោះរៅរពលផ្លេ យដុោះកនទុយរធវើដំរណើ ររៅជិតរពោះអាទិតយ រភំាយរសមីរពោះអាទិតយករៅត ទឹកកករធវើឱ្យផ្លេ យ រ ោះបរញ្េញឧសម័ន និងធូលីកនុងទរមងជ់ាកនទុយយា៉ែ ងផវង។ ៣-រហតុអវីបានជាផ្លេ យដុោះកនទុយខលោះមានកនទុយពីរ? +រររោះរៅរពលវារៅជិតរពោះអាទិតយកនទុយឧសម័ន ឬអីុយ៉ែុងរកីសាយរចញពីរពោះអាទិតយរោយសាខយល់ រពោះអាទិតយ(ខយល់រពោះអាទិតយមានផទុកអីុយ៉ែុង) និងមយួរទៀតគឺកនទុយធូលី។កនទុយផដលរយើងអាចរមើល រឃើញចាស់គឺកនទុយឧសម័នឬអីុយ៉ែុងរររោះវាមានពនលឺ។កនទុយធូលីសថិតរៅរសទើរសបនឹងគនលងរបស់វា រររោះ វាទទួលថាមពលកំរៅពីរពោះអាទិតយ។ ៤-រហតុអវីបានជារគោករ់ ម្ ោះថាពពកអត?៏រតើវាសថិតរៅឯណា? +រររោះរលាក Jan Oort បានបរងេើតនូវបណតុ ំ ផ្លេ យដុោះកនទុយរៅចរ ល ោះរពោះអាទិតយ និងភពពលុយតូផដលគនលង វាមានរាងរអលីប។បណតុ ំ ផ្លេ យដុោះកនទុយរ ោះសថិតកនុងពពកអត។៏ ៥-រតើផ្លេ យរពោះររគ្នោះជាអវី? +ជាអងគសិលាតូចៗរសសសល់ពីោរករកើតរបពន័ធរពោះអាទិតយ។ភាគររចើនវាសថិតរៅកនុងផខសរកវា៉ែ តផ់្លេ យរពោះររគ្នោះគឺចរ ល ោះភពអង្គ រ និងភពរពហសបតិ។៏ ៦-រហតុអវីបានជាផ្លេ យរពោះររគ្នោះមានពណ៌ខុសៗគ្នន ? +រររោះរៅរពលវារៅររតតំបនរ់រតបំផុតពីផខសរកវា៉ែ តផ់្លេ យរពោះររគ្នោះ វាមានពណ៌រតាន តរកហម រៅពណ៌ រមម រោយសាវាសមបូររូបធាតុសររីាងគ។រៅរពលផដលវារៅជិតរពោះអាទិតយអផទរលើវាមានពណ៌របរផោះ រោយសាវាសមបូរោបូន។រពលវារៅកនុងផខសរកវា៉ែ តផ់្លេ យរពោះររគ្នោះ វាមានពណ៌របរផោះខេី រោយសាវាផទុក សមាសភាពដំុថម ឬរលាហៈ។ ៧-រតើអនកវទិាសាស្រសតបានសននិោា នោរសាល បផុ់តពូជអនសតវោយណូស័របណាត លមកពីអវី?



+អនកវទិាសាស្រសតបានសននិោា នថារបផហល៦៥ លានឆ្ន មុំនផ្លេ យរពោះររគ្នោះមយួបានរហោះមុកផផនដី រោយរធវើឱ្យ បរយិាោសរររពញរៅរោយធូលី និងផផសង រហើយពិភពរលាកទាងំមូលងងឹតសូនឈងឹ ជារហតុបណាត លឱ្យភាវៈ រស់ទាងំអស់ង្បផុ់តពូជ។ ៨-ដូចរមតចផដលរៅថាអាចមផ៏្លេ យអផណត ត? +វាជាអងគសិលាតូចៗផដលរធវើដំរណើ រជំុវញិរពោះអាទិតយ រហើយមានទំហំតូចជាងផ្លេ យរពោះររគ្នោះ។ ៩-រតើអាចមផ៏្លេ យមានប៉ែុ ម នរបរភទ? អវីខលោះ? +មានបីរបរភទគឺ ជាដំុថម រលាហៈ និងជាផដក។ ១០-រហតុអវីបានជាោរសិកាពីផ្លេ យដុោះកនទុយ ផ្លេ យរពោះររគ្នោះ និងអាចមម៏ានសារៈសំខានក់នុងោរផសវងយល់ពី កំណកំរណើ តរបពន័ធរពោះអាទិតយ? +រររោះអងគតូចៗទាងំរ ោះករកើតពីបំផណកអនភពកនុងរបពន័ធរពោះអាទិតយ។ ១១-រហតុអវីបានជាមានោរបុកទងគិចរៅរលើអផទរពោះចន័ទររចើនជាងរៅរលើអផទភពផផនដី? +រររោះរពោះចន័ទរគ្នម នបរយិាោសសរមាបជ់ារ ងំោរររ ឯផផនដីមានបរយិាោស និងរសទាបអូ់សូនយា៉ែ ងរោស់ សរមាបទ់បអ់ងគរផសងៗផដលបុកវា។

សំនរួយល់ដឹងពី សកល (UNIVERSE)

១-រពោះចន័ទមានមា៉ែ ស១/៨១ អនមា៉ែ សផផនដី។ដងសីុរតរបស់រពោះចន័ទគឺ ៣,៣g/cm3។ចូររកមា របស់រពោះចន័ទ។ រយើងដឹងថាមា៉ែ សផផនដីគឺ ៦×១០២៧g។ ២-រតើរដូវរលើផផនដីរកើតមកពីអវី? ៣-រពោះអាទិតយរោះ និងរលច ពីរររោះ_____________។



ក.ផផនដីរងវិលជំុ ខ.រពោះអាទិតយរធវើចល កនុងលំហ គ.ផផនដីរងវិលខាា ល់ ឃ.ផផនដីវលិជំុវញិរពោះអាទិតយ ៤-បរមិារតផផនដីរតង_់_______មានទំហំធំជាងបរមិារតរតង_់_______។ ក.រអោវ ទរ័ ប៉ែូល ខ.អក័ស សំបកផផនដី គ.ប៉ែូល រអោវ ទរ័ ឃ.សំបកផផនដី អក័ស ៥-រៅរពលផដលរពោះអាទិតយរៅរតងចំ់នុចសមរារតី ______ ផបរមុខរៅរករពោះអាទិតយ។ ក.អ ឍរគ្នលខាងតបូង ខ.អ ឍរគ្នលខាងរជើង គ.រអោវ ទរ័ ឃ.ប៉ែូល ៦-រពោះចន័ទរងវិលខាា ល់កនុងរយៈរពល________។ ក.២៤រមា៉ែ ង ខ.៣៦៥អថង គ.២៧,៣រមា៉ែ ង ឃ.២៧,៣អថង ៧-រពោះចន័ទវលិជំុវញិផផនដីបានរយៈរពល__________។ ក.២៤រមា៉ែ ង ខ.៣៦៥អថង គ.២៧,៣រមា៉ែ ង ឃ.២៧,៣អថង ៨-ផផនកផដលទទលួពនលឺរពញរបស់រពោះចន័ទរៅថា_____________។ ក.ររ ច ខ.រខនើត គ.រងវិលខាា ល់ ឃ.ទរមងរ់ពោះចន័ទ ៩-កនុងឡុងរពល_________រពោះចន័ទសថិតរៅចរ ល ោះរពោះអាទិតយ និងផផនដី។ ក.សូរយរគ្នស ខ.ចន័ទរគ្នស គ.រពញវង ់ ឃ.ររ ច ១០-_____________បរងេើតថាមពលកនុងរពោះអាទិតយ។ ក.មា៉ែ រញទិច ខ.ោរផទុោះនុយរកលផអ៊ា គ.ោររលាយនុយរកលផអ៊ា ឃ.ឥទធិពលផទោះកញ្េក ់១១-ភពវលិជំុវញិរពោះអាទិតយជា____________។ ក.រងវង ់ ខ.រាងរអលីប គ.រងវិលខាា ល់ ឃ.រលបឿនមធយម ១២-________មានសីតុណហ ភាពខុសគ្នន ខាល ងំ ពីរររោះវាគ្នម បរយិាោសរគបរ់គ្ននស់រមាបរ់ទរទង។់ ក.ផផនដី ខ.ភពអង្គ រ គ.ភពរពហសបតិ៍ ឃ.ភពពុធ ១៣-ទឹកជាវតថុធាតុរងឹ រាវ និងឧសម័នរៅរលើ____________។ ក.ភពពុធ ខ.ភពផផនដី គ.ភពរៅរ ៍ ឃ.ភពអ៊ាុយរា៉ែ នុស ១៤-ភនរំភលើងធំជាងរគបំផុតកនុងរបពន័ធរពោះអាទិតយសថិតរៅរលើភព____________។ ក.ផផនដី ខ.រពហសបតិ៍ គ.រៅរ ៍ ឃ.អ៊ាុយរា៉ែ នុស ១៥-ផលវបិាកអនោររស់រៅកនុងលំហអាោសគឺ______________។ ក.ឆអឹងរកើនជាតោល់សយូម ខ.រគ្នលិោឆអឹងរកើនជាតិទឹក គ.សាចដំុ់ោនផ់តខាល ងំ ឃ.ឆអឹងបាតប់ងជ់ាតិោល់សយូម



១៦-ភពផដលមានរបពន័ធវតថុរាងមូលសំាញំរកើតពីវតថុរមូលរាបរ់យរៅពទ័ធជំុវញិគឺ________________។ ក.អ៊ាុយរា៉ែ នុស ខ.រៅរ ៍ គ.អង្គ រ ឃ.ពុធ ១៧-ប៉ែូលមា៉ែ រញទិចអនភព___________រទរបានមុ៦ំ០ ដឺររក។ ក.អ៊ាុយរា៉ែ នុស ខ.ផផនដី គ.រពហសបតិ៍ ឃ.ណិបទនួ ១៨-ចូរផសវងរកបរមិារតរពោះចន័ទរតងចំ់នុចរអកវទរ័ របើរយើងដឹងថាអងេតផ់េិតវារសមើនឹង ៣៤៧៦Km។ ១៩-រតើអនកមានទមងនរ់ៅតំបនប់៉ែូលធងនជ់ាងរៅរអោវ ទរ័ឬ?ចូរពនយល់។ ២០-រហតុអវីបានជាអនកអរងេតរលើផផនដីរឃើញផតផផនកមាខ ងអនរពោះចន័ទ? ២១-រតើរយៈរពលរៅរលើភព អ៊ាុយរា៉ែ នុសយូរជារយៈរពលរៅរលើភពផផនដីឬ?ចូរពនយល់។ ២២-ចំង្យជាមធយមពីរពោះអាទិតយរៅផផនដីគឺ១៥០ លានKm។រតើនឹងរតូវររបើរយៈរពលប៉ែុ ម នវ ិទីរទើបពនលឺរតដ់ល់ ផផនដី របើ១វ ិទីអនពនលឺរសមើនឹង៣០០ ០០០ Km? ២៣-រយើងផតងផតនិយាយថា ភពសុរកជាភពរភាល ោះរបស់ភពផផនដី ប៉ែុផនតវជីិតរៅរលើភពរនោះខុសពីជីវតិរៅរលើភព ផផនដី។រហតុអវី? ២៤-រហតុអវីបានជាសីតុណហ ភាពរលើអផទអនភពសុរក ខពស់ជាងសីតុណហ ភាពរលើអផទអនភពពុធរទាោះជាភពពុធសថិតរៅជិត រពោះអាទិតយជាងករ៍ោយ? ២៥-រតើអវីជាភាពខុសគ្នន រវាងភពកនុង និងភពររត? ២៦-រតើមានរពោះចន័ទផដលមានទំហំធំជាងភពផដរឬរទ?របើមាន រតើវាមានរ ម្ ោះអវីខលោះ? ២៧-រតើរបពន័ធរពោះអាទិតយមានអាយុោលប៉ែុ ម នឆ្ន រំហើយ?រតើវាករកើតពីអវី? ២៨-អវោសយានិកផដលរសាវរជាវរៅភពអង្គ រអាចមានផលវបិាកដល់សុខភាព។រតើមានផលវបិាកអវីខលោះ? ២៩-រតើភពអ៊ាុយរា៉ែ នុសខុសពីភព៧រផសងរទៀតរោយររបៀបណា? ៣០-ចំនុចរកហមខាល ងំរលើភពរពហសបតិ៍មានរបផវង៤០ ០០០ Km និងទទឹង១២ ០០០ Km។រតើវាមានអផទប៉ែុ ម ន? ៣១-ោររលាយនុយរកលផអ៊ារកើតរឡើងរៅ________ អនរពោះអាទិតយ។ ក-មណឌ លហវូតូ ខ-សនូល គ-មណឌ លរកូមូ ឃ-កូរូណា ៣២-ផផនករៅចរ ល ោះរវាងភពអង្គ រ និងរពហសបតិផ៏ដលសំបូររោយកំរទចសិលាតូចៗរៅថា_____។ ក.ផខសរកវា៉ែ តផ់្លេ យរពោះររគ្នោះ ខ.ពពកអូត គ.តំបនរ់ងវល់ ឃ.ផខសរកវា៉ែ តឃូ់ភ ឺ

ចរមលើយ យល់ដឹងពីសកល(UNIVERSE)



១-មា៉ែ សរពោះចន័ទគឺ ១/៨១×៦×១០២៧g=៧×១០២៥g។ឯមា រពោះចន័ទគឺ ៧×១០២៥/៣,៣=២×១០២៥cm3

២-រដូវរកើតមកពីបរមិាញអនថាមពលរពោះអាទិតយផដលអ ឍរគ្នលនីមយួៗទទួលបានកនុងរពលណាមយួ រហើយ ថាមពលរពោះអាទិតយផដលទទលួបានខុសៗគ្នន រោយសារអវីផផនដីររទត។ ៣- គ-រងវិលខាា ល់ ៤-គ-ប៉ែូល រអោវ ទរ័ ៥-គ-រអោវ ទរ័ ៦-ឃ-២៧,៣អថង ៧- ឃ-២៧,៣អថង ៨-ខ-រខនើត ៩-ក-សូរយរគ្នស ១០-គ-ោររលាយនុយរកលផអ៊ា ១១-ខ-ជារាងរអលីប ១២-ឃ-ភពពុធ ១៣-ខ-ភពផផនដី ១៤-ខ-រពហសបតិ៍ ១៥-ឃ-ឆអឹងបាតប់ងជ់ាតិោល់សយូម ១៦-ខ-រៅរ ៍១៧-ក-អ៊ាុយរា៉ែ នុស ១៨-រយើងដឹងថា អងេតផ់េិតរពោះចន័ទរសមើនឹង ៣៤៧៦Km រយើងបាន ោវំាគឺ ៣៤៧៦/២=១៤៣៨Km

រយើងបាន បរមិារតរពោះចន័ទគឺ ២×п×r រយើងបាន ២×៣,១៤×១៤៣៨=៩០៣០,៦៤Km ១៩-រៅតំបនប់៉ែូល អនកមានទមងនធ់ងនជ់ាងរៅតំបនរ់អោវ ទរ័ រររោះតំបនប់៉ែូលមាន ផផនដីមានផដនមា៉ែ រញទិចរជើងតបូង រហើយផដនមា៉ែ រញទិចរ ោះជាកំលំាងទំ ញយា៉ែ ខាល ងំរធវើឱ្យមនុសសមានទមងនោ់នផ់តធងន។់ឯតំបនរ់អោវ ទរ័វញិ គ្នម នផដន



មា៉ែ រញទិចរទ និងវារងនូវកំលំាចកផេិតជារហតុរធវើឱ្យវាមានទំ ញតិច។ម៉ែាងរទៀតរៅរអោវ ទរ័ រងនូវកំលំាង ចកផេិត។ ២០-រររោះចល ពីររបស់រពោះចន័ធរកើតរឡើងដំណាលរពលគ្នន ជារហតុរធវើឱ្យផផនកដផដលរ ោះផតងផតផបមុខរៅរក ផផនដី។មាននយ័ថា រពោះចន័ទវលិជំុវញិខលួនឯង បានរយៈរពល២៧,៣អថង និងវលិជំុវញិផផនដីបានរយៈរពល២៧,៣អថង ផដរ។ ២១-រយៈរពលរៅរលើភពអ៊ាុយរា៉ែ នុស យូរជាងរយៈរពលរៅរលើភពផផនដី រររោះផផនដីសថិតរៅកនុងរកុមភពកនុង ឯ អ៊ាុយរា៉ែ នុសសថិតរៅកនុងរកុមភពររតផដលរតូវចំ យរពលរវលាយូររទើបអាចវលិជំុវញិរពោះអាទិតយបាន។ផផនដីមាន ចំង្យ១៥០×១០៦ Km ពីរពោះអាទិតយ ឯភពអ៊ាុយរា៉ែ នុសគឺ២,៨៧ ×១០៩ Km។ផផនដីចំណាយរយៈរពលផត២៤ រមា៉ែ ងវលិជំុវញិខលួនឯ និង៣៦៥អថងវលិជំុវញិរពោះអាទិតយ។ ឯភពអ៊ាុយរា៉ែ នុសចំណាយរពល ១៧ រមា៉ែ ង ១៥ ទី រដើមប ីវលិជំុវញិខលួនឯង និង ៨៤ឆ្ន រំដើមបវីលិជំុវញិរពោះអាទិតយ។ ២២-រយើងបាន ១៥០ ០០០ ០០០/៣០០ ០០០=៥០០វ ិទី ២៣-រគរៅភពសុរកថាជាភពរភាល ោះរបស់ផផនដីរររោះភពរនោះមានទំហំ និងមា៉ែ ស រសរដៀងនឹងផផនដីផដរ។ជីវតិរៅ រលើភពសុរកខុសគ្នន ពីជីវតិរៅរលើភពផផនដីរររោះ អផទអនភពសុរកទាងំមូលរគបដណត បរ់ោយបរយិាោសផដលមាន ពពករោស់ រហើយវារគបដណត បរ់ោយឧសម័នោរបូនិច។ពពកផទុកតំណតទឹ់កអាសីុតស៊ាុលផរួចិ ជារហតុរធវើឱ្យបរយិា ោសមានពណ៌រលឿង។រោយសារផតពពករោស់រពក ជារហតុរធវើឱ្យពនលឺរពោះអាទិតយផត២ភាគរយគតផ់ដលចងំដល់ អផទភពបាន។ថាមពលផដលទាករ់ោយឧសម័នោបូនិច បរងតើតបានជាឧសម័នផទោះកញ្េក។់ឧសម័នផទោះកញ្េករ់នោះរហើយរធវើ ឱ្យវាមានសីតុណហ ភាព៤៧០ អងារស បណាត លឱ្យជីវតិរផសងៗពិបាករស់រៅបាន។ ២៤-រររោះភពពុធមានបរយិាោសរសតើង ជារហតុ ឱំ្យវាមានសីតុណហ ភាពរលើអផទ៤៥០អងារស រៅរពលអថង និង -១៧០អងារសរៅរពលយប។់ឯភពសុរកមានបរយិាោស និងពពករោស់ បរងេើតបានជាឧសម័នផទោះកញ្េក ់ទាក ់សីតុណហ ភាពរលើអផទបាន ៤៧០ អងារស។ ២៥-រយើងដឹងថា រកុមភពកនុងមានទំហំតូច ជាអងគរងឹដូចថមកនុងលំហ រហើយរកុមភពររតមានទំហំធំ និងជាអងគ ឧសម័ន។ ២៦-មានគឺ ទីតាន(់Titan)ជារពោះចន័ទរបស់ភពរៅរ ៍និងោនីរមដ(Ganymede)ជារពោះចន័ទរបស់ភពរពហសបតិ៍។ ២៧-វាមានអាយុោល៥០០០ លានឆ្ន រំហើយ។វាករកើតពីដំុឧសម័ន ទឹកកក និងធូលី។ ២៨-វានឹងបណាត លឱ្យមនុសសពុកឆអឹង សាចដំុ់រខាយ និងទទួលរងនូវថាមពលកំរៅដម៍ានររគ្នោះថាន ក។់



២៩-វាមានអក័សរផតក រហើយវាវលិខាា ល់តាមអក័សរផតករ ោះ។ ៣០-រយើងបាន ៤០ ០០០×១២ ០០០=៤៨០ ០០០ ០០០Km២

៣១-ខ.សនូល ៣២-ក.ផខសរកវា៉ែ តផ់្លេ យរពោះររគ្នោះ



វញិ្ញា សា ផផនដីវទិា ររតៀមរបឡងឆមាសរលើកទ១ី ថាន កទ់១ី២ ឆ្ន ២ំ០១១-២០១២ ោលបររិចឆទៈ អថងទី១៩ ផខម ី ឆ្ន ២ំ០១២ រយៈរពល:៦០ ទី

១- (០៥ពិនទុ) ចូរបំរពញលបោះ និងគូសកនុងរបអបផ់ដលរតឹមរតវូ៖

a- (០៣ពិនទុ) ចូរបំរពញលបោះខាងររោមឱ្យបានរតឹមរតវូ៖ ក- ផផនកផដលរៅចរ ល ោះភពអង្គ រ និងភពរពហសបតិ ៏រហើយររររពញរៅរោយផ្លេ យរពោះររគ្នោះរតូវ រគរៅថា_______________។ ខ- កនុងោររគបរ់គងផរ ៉ែរៅកមពុជា រកសួងផដលទទួលបនទុកគឺ__________________________។ គ- តារាជាររចើនរបមូលផតុ ំគ្នន បរងេើតជា________________ផដលមានរាងរផសងៗគ្នន ដូចជា ខលោះមាន រាងដូចសតវ និងខលោះរទៀតមានរាងដូចមនុសស។ b- (០២ពិនទុ) ចូរររជើសររ ើសចរមលើយផតមយួគតរ់ោយគូសកនុងរបអបផ់ដលរតឹមរតវូ៖ ក-រពលមា៉ែ កម់ា៉ែ ចុោះរតជាករ់រោមអផទផផនដី សិលាមា៉ែងរ ម្ ោះ__________រកើតរឡើង។ សិលាររជៀត សិលាភនរំភលើង សិលាកំរទចកំណ សិលាមា៉ែ កម់ា៉ែ ខ-ដីករកើតពី_______។ សិលា សិលារម ថមកំរបា កំណកខាច ់ ២- (០៧ពិនទុ) រគថារពោះចន័ទគ្នម នបរយិាោសរទ ជារហតុរធវើឱ្យមានផ្លេ យរពោះររគ្នោះ និងអាចមផ៏្លេ យជា ររចើនបុកវាជាររចើនកផនលងបរងេើតបានជាររតត ជាររចើនកផនលង។រតើរហតុអវីបានជាផបបរនោះ? ៣- (០៨ពិនទុ) រហតុអវីបានជាផ្លេ យដុោះកនទុយខលោះមានកនទុយពីរ? ៤- (១២ពិនទុ)រតើកំណបផ់រ ៉ែរៅកមពុជារតូវបានផបងផចកជាប៉ែុ ម នរកុម?មានអវីខលោះ?

ចូរររៀបរាបរ់កុមនីមយួៗ។ ៥- (០៥ពិនទុ) ដុំថម និងរកួសផដលរៅតាមរបឡាយ ររជាោះ ករមមានផគមរសួចៗណាស់។វាររចើនផតសឹក រហើយ មូលរលីង។ចូរពនយល់ពីមូលរហតុ។

៦- (០៨ពិនទុ) រហតុអវីបានជារគមនិចតទុ់កពលុយតូជាភព? ៧- (០៥ពិនទុ) រហតុអវីជាភពអ៊ាុយរា៉ែ នុសមានអកសរ័រទតរសទើររសមើនឹងគនលងវលិ?

ពិនទុសរបុៈ៥០០



ចរមលើយ ១-(០៥ពិនទុ) បំរពញលបោះ និងគូសកនុងរបអបផ់ដលរតឹមរតូវ៖

a. (០៣ពិនទុ) បំរពញលបោះ ក. ផខសរកវា៉ែ តផ់្លេ យរពោះររគ្នោះ ខ. រកសួងឧសាហកមម ផរ ៉ែ និងថាមពល គ. តារានិករ

b. (០២ពិនទុ) គូសកនុងរបអបផ់ដលរតឹមរតូវ៖ ក. សិលាររជៀត ខ. សិលារម ២- (០៧ពិនទុ) រររោះរពោះចន័ទមានមា៉ែ សតូចរពកមនិអាចមានទំ ញរគបរ់គ្ននទ់ាញខយល់ ឬឧសម័នទាងំឡាយឱ្យរៅហ៊ាុ៊ុំ ពទ័ធវាបាន ជារហតុរធវើឱ្យវាគ្នម នបរយិាោស។ ៣-(០៨ពិនទុ) រររោះរៅរពលវារៅជិតរពោះអាទិតយកនទុយឧសម័ន ឬអីុយ៉ែុងរកីសាយរចញពីរពោះអាទិតយរោយសាខយល់ រពោះអាទិតយ(ខយល់រពោះអាទិតយមានផទុកអីុយ៉ែុង) និងមយួរទៀតគឺកនទុយធូលី។កនទុយផដលរយើងអាចរមើលរឃើញចាស់ គឺកនទុយឧសម័នឬអីុយ៉ែុងរររោះវាមានពនលឺ។កនទុយធូលីសថិតរៅរសទើរសបនឹងគនលងរបស់វា រររោះវារធវើដំរណើ រតាម រលបឿនរបស់វា។ ៤- (១២ពិនទុ) រគផបងផចកកំណបផ់រ ៉ែរៅកមពុជាជាបនួរកុមគឺ ផរ ៉ែឧសាហកមម និងផរ ៉ែសំណង ់រលាហៈ តបូងមានតអមល និងថមរច ។ -ផរ ៉ែឧសាហកមម និងផរ ៉ែសំណង៖់ ផរ ៉ែសរមាបឧ់សាហកមម និងសំណងម់ាន បាសាល់(កំពងច់ម និងសនួល) រោនីត(ភនបំាសិត និងកំពងឆ់្ន ងំ) ថមកំរបារ(រសររីសាភណ័ បាតដំ់បង និងកំពត) រយី៉ែូលីត(កូនភន ំផកបរភនរំពញ) ោវ ត(តាផកវ និងផកប) មា៉ែ ប(សទឹងផរតង) ថមកំរបារ និងដូឡូមតីសរមាបរ់ធវើសីុម៉ែងត(៏កំពត) ផូសាវ តសរមាបរ់ធវើជីផូសាវ ត(បាតដំ់បង និងកំពត)។ -ផរ ៉ែរលាហៈ៖ ជារបរភទផរ ៉ែផដលកបក់នុងដីររៅ រហើយរតូវោររពលវាលាយូររដើមបយីកវាមកររបើបាន មាសមានរៅរខតតបាតដំ់បង អប៉ែលិន កំពងធំ់(ភនជីំ)។ផរ ៉ែមាសយករធវើជាររគឿងប ល ស់កំុពយូទរ័ ររគឿងរអឡិច រតូនិច ររសាបរធមញ។ល។ផរ ៉ែទងផ់ដងយករធវើជាផខសរភលើង ោក ់ទុរយាទឹក វា៉ែ នទឹក បំពងទី់ប។ល។ -តបូងមានតអមល៖ តបូងមានតអមលមានតបូងករណត ៀង ទទឹម មរកត រពរជផខមរ។ភាគររចើនសំបូររៅរខតត



អប៉ែលិន និងរតនគីរ។ី -ថមរច ៖ រគររបើរបាស់ថមរច សរមាបឆ់្ល ករូ់បបដិមាករ វតថុអនុសាវរយី។៏ល។ថមផកវសំបូររៅរខតត ររធិសាត។់ ៥-(០៥ពិនទុ) វាបណាត លមកពីកំមាល ងំទឹកហូរ រំមួផសនឹំងោរប៉ែោះទងគិចនឹងរចងំ ឬផគមរបឡាយ ឬររជាោះ និងប៉ែោះ ទងគិចជាមយួថមរផសងរទៀតផដលរៅផកបររ ោះ។ ៦- (០៨ពិនទុ) រររោះវាមានមា៉ែ សមនិរគបរ់គ្ននស់រមាបទំ ញរបស់វា គនលងជំុវញិរពោះអាទិតយមនិរទៀងទាត ់ទំហំតូចរពក មានចមាង យឆ្ង យពីរពោះអាទិតយ។ ៧-(០៥ពិនទុ) រររោះតាមោរសននិោា នពីមុន ភពរនោះបានបុកទងគិចជាមយួអងគដធំ៏មយួជារហតុរធវើឱ្យវាមានអកសរ័រទត។



វញិ្ញា សាផផនដីវទិា ររតៀមរបឡងឆមាសរលើកទី១ អថងទី១៩ ផខម ី ឆ្ន ២ំ០១២ រយៈរពលៈ ៦០ ទី ពិនទុសរុបៈ៥០

១-ចូរបំរពញលបោះ និងគូសកនុងរបអបផ់តមយួគតផ់ដលរតឹមរតូវៈ ក-ចូរបំរពញលបោះ៖ a-កនុងចំរណាមដីខាច ់ដីលាប ់និងដីឥដា ដីផដលមានរនធតូចជាងរគ និងមនិង្យរជាបទឹកគឺ _________________________។ b-កផនលងជួបគ្នន រវាងទរនល និងសមុរទរៅថា_____________________។ c-ផរ ៉ែផដលរងឹជាងរគបំផុតគឺ_________________រររោះវាអាចឆូតអវីៗបានរោយមនិរលិមុខ។ ខ-ចូរគូសកនុងរបអបផ់តមយួគតផ់ដលរតឹមរតូវ៖ a-កនុងចំរណាមភពទាងំអស់ ភពមយួគឺ_____________មានរពោះចន័ធររចើនជាងរគ។ រៅរ ៏ រពហសបតិ ៏ សុរក អ៊ាុយរា៉ែ នុស b-ផរ ៉ែផដលរកើតរឡើងពីរហូំតសូលុយសយុងមាន_________ និងោល់សីុត។ ោល់សយូម មា៉ែ ហវីក មាន ងសិលា ររបងោត ២-រតើរយើងអាចកំណតអ់តតសញ្ញា ណផរ ៉ែបានរោយររបៀបណា? ៣-ដូចរមតចផដលរៅថាសិលាពុយមសី?ចូរនិយាយពីលកខណៈរបស់វា។ រតើលកខខណឌ អវីខលោះផដលរធវើឱ្យសិលាពុយ មសីពុកផុយជាបំផណកៗបាន? ៤-រពលអនករដើរតាមរឆនរសមុរទ អនករឃើញសិលាម៉ែាផដលមានសំបក ឬឆអឹងសតវសមុរទផតុ ំចូលគ្នន ។រតើវាជាសិលាអវី? រតើសិលារ ោះរកើតរឡើងរោយររបៀបណា? ៥-ចូរនិយាយពីកំណកំរណើ តរពោះចន័ធរបស់ផផនដី។ ៦-រតើពយុោះមា៉ែ រញ៉ែទិចរកើតរឡើងរោយររបៀបណា?រតើវាផតល់ផលប៉ែោះរល់អវីខលោះដល់សកមមភាពរលើផផនដី? ៧-រតើដីសិលាបាសាល់អនុររគ្នោះដល់ដំណាំអវីខលោះ?រតើវាសថិតរៅកផនលងណាខលោះអនរបរទសកមពុជា?



ចរមលើយ ១-បំរពញលបោះ និងគូសកនុងរបអប៖់ ក-បំរពញលបោះ a-ដីឥដា b-រម c-រពរជ ខ-គូសកនុងរបអប ់ a-រពហសបតិ ៏ b-មាន ងសិលា ២-រយើងអាចកំណតប់ានរោយអរងេតរលើ ពណ៌ សាន មពណ៌ ដងសីុ់រត ភាពរងឹ របពន័ធរោម សាម មររបោះ រផលករលាហៈ ោរបាក ់និងបំផណករបស់វា។ ៣-វាជាសិលាផដលមានរនធតូចៗអាចឱ្យខយល់ចូលបាន។វារកើតពីបនទុោះភនរំភលើងផដលមានកំលំាងខាល ងំ។រោយសារ រនធតូចៗជាររចើនរបស់វា រធវើឱ្យវាខយល់អាចចូលបាន រទើបសិលារនោះអាចអផណត តទឹកបាន។លកខខណឌ ជាររចើនផដល រធវើឱ្យវាពុកផុយជាបំផណកៗគឺ ខយល់ ទឹក ទឺកកក ពនលឺរពោះអាទិតយ និងទំ ញផផនដី។ ៤-វាជាសិលាករមទចកំណសររីាងគ។វារកើតរឡើងពីសំណល់សាកសពសតវផដលរស់កនុងសមុរទ ពិរសសសំបកស៊ាុត និងឆអឹងសតវសមុរទជាររចើនផតុ ំចូលគ្នន រាបរ់យឆ្ន បំរងេើតបានជាសិលារបរភទរនោះ។ ៥-របផហលជា៤៦00លានឆ្ន មុំន មានអងគធំមយួបានបុកទងគិចជាមយួភពផផនដី រៅរពលវាពំុទានក់ករងឹ។ករមទច កមទបីានពីោរបុកទងគិចចបរ់ផតើមរធវើចល ជំុវញិផផនដី។ប ទ បពី់ោរបុកទងគិចភាល មៗ រូបធាតុផដលបានខាទ តរចញរៅ កនុងគនលងជំុវញិផផនដីចបរ់ផតើមផតុ ំចូលគនងបរងេើតបានជារពោះចន័ទរបស់ផផនដី។ ៦-វាជាភាគលអិតអនខយល់រពោះអាទិតយផដលជោះឥទធិពលដល់ផដលមា៉ែ រញ៉ែទិចរបស់ផផនដី។វាបណាត លឱ្យរខំានដល់ រលកសំរឡងដូចជា របពន័ធទូរស័ពទ ទូរទសសន.៏..។ ៧-ដីរកហម ឬដីសិលាបាសាល់រកើតរឡើងពីសិលាបាសាល់។ដីរបរភទរនោះអនុររគ្នោះដល់ដំណាំរតស៊ាូ កបាស ោផផ ផត សផណត ក និងដំណាំហូបផផល។វាររចើនរកើតរឡើងរៅរខតតកំពងច់ម រករចោះ អប៉ែលិន រតនគីរ(ីបរផកវ) និងរពោះសីហនុ។




១-ចូរបំរពញលបោះ និងគូសកនុងរបអបផ់តមយួគតផ់ដលរតឹមរតូវៈ ក-ចូរបំរពញលបោះ៖ a-រៅរពលផដលមា៉ែ កម់ា៉ែ រតត ខាល ងំផទុោះរហៀររចញមករលើអផទផផនដី កំផអផដលរហៀររចញមករ ោះរតូវបានរគ រៅថា_______________________។ b-រគផបងផចកសិលាជាបីរបរភទគឺ សិលាករមទចកំណ សិលាមា៉ែ កម់ា៉ែ និងសិលា__________________។ c-រៅរខតតកំពតរគជីកយកផរ ៉ែថម______________ និងដូឡូមតី សរមាបយ់ករៅររបើកនុងឧសាហកមម សីុម៉ែងត។៏ ខ-ចូរគូសរបអបច់រមលើយរតឹមរតូវផតមយួគត៖់ a-រៅរខតតររធិសាត ់រគររចើនររបើរបាស់_________រដើមបផីលិតររគឿងចមាល កផ់ខមរពិរសសរូបបដិមាករ។ ោវ ត ថមមា៉ែ ប បាសាល់ ថមផកវ b-ខាន តចមាង យផដលរគនិយមររបើកនុងោរវាស់ផវង កនុងរបពន័ធរពោះអាទិតយរតូវបានរគរៅថា____________។ គីឡូផម៉ែរត ឆ្ន ពំនលឺ ខាន តតារាសាស្រសត មា៉ែ យ

២-ចូរនិយាយពីកងរងវងភ់ពរៅរ។៏

៣-ដូចរមតចផដលរៅថាសំរាងំប៉ែូល?

៤-ជំរ ររតូវបានរគផបងផចកជាពីរគឺ ជំរ ររបទាញផកង និងជំរ ររបទាញរសប។ដូចរមតចផដលរៅថាជំរ រ

របទាញផកង? ដូចរមតចផដលរៅថាជំរ ររបទាញឈម?

៥-រតើកមាល ងំទំ ញរវាងវតថុពីរអារស័យរលើលកខណៈអវីខលោះ?

៦-ចូរនិយាយពីរបរភទដីរៅកមពុជា។

៧-រតើដីឡឹសជាអវី? រតើវាផតល់ផលរបរយាជនអ៏វីខលោះ?



ចរមលើយ ១-ចូរបំរពញលបោះ និងគូសកនុងរបអប៖់ ក-បំរពញលបោះ៖ a-កំផអភនរំភលើង b-សិលាផរបកំរណើ ត c-ថមកំរបារ ខ-គូសកនុងរបអបរ់តឹមរតូវ៖ a-ថមផកវ b-ខាន តតារាសាស្រសត ២-កងរងវងភ់ពរៅរៈ៏ ភពរៅរម៏ានកងរងវងធ់ំជាងរគកនុងចំរណាមភពឧសម័នទាងំអស់។កងរងវងរ់ៅលាតសនធឹងចបព់ីអផទរលើ បំផុតអនបរយិាោសដល់ចមាង យ១៣៦០០០Kmប៉ែុផនតវាមានករមាស់រតឹមផតពី២០០-៣០០m ប៉ែុរណាណ ោះ។កងរងវងទ់ាងំរ ោះផស ំរឡើងពីភាគលអិតអនទកឹកកផដលមានទំហំព ី២-3cm រហូតដល់ 3-4m។ ៣-ភាគលអិត ឬខយល់រពោះទតិយមានអនតរអំរពើជាមយួបរយិាោសខាងរលើរបស់ផផនដ ីបណាត លឱ្យមានពនលដឺរ៏សស់សាអ តរៅប៉ែូល ខាងរជើង និងខាងតបូងរតូវបានរគរៅថា សំរាងំប៉ែូល។ ៤-ជំរ ររបទាញផកងគឺ រៅអថង៨ រកើត និង៨ ររាច រពោះអាទិតយសថិត និងរពោះចន័ធសថិតរៅផកងជាមយួគ្នន ផដលពុំបណាត លឱ្យមាន កមាល ងំទំ ញខាល ងំរទរលើអផទផផនដ។ី ជំរ ររបទាញឈមគឺ រៅផខោច ់និងផខរពញវង ់រពោះចន័ទរពោះអាទិតយ និងផផនដសីថិតរៅ រលើប ទ តផ់តមយួ រហើយផគុ ំកមាល ងំគ្នន បរងេើតបានជាជំរ រខពស់បំផុត និងលំ ចទាបបំផុត។ ៥-កមាល ទំំ ញរវាងវតថុពីរអារស័យរលើមា៉ែ សអនវតថុទាងំពីរ និងចមាង យរវាងវតថុមយួរៅវតថុមយួរទៀត។ ៦-ដីរៅកមពុជារតូវបានផបងផចកជារបារំបរភទគ៖ឺ -ដីសិលាផរកលាយខាចៈ់ វារគបដណត បរ់ៅតំបនភ់ន ំមាតស់មុរទ និងភាគខាងរកើតទរនលរមគងគ ដលខពងរ់ាបឆលូង។ ដីរបរភទដីអនុររគ្នោះដល់ោរលូតលាស់អនអរពរឈើរគបរ់បរភទ។ -ដីរកហម ឬដីសិលាបាសាល់ៈ វារកើតពីសិលាបាសាល់ មានពណ៌រកហម ផតល់ជីជាតិដល់ដណំាដូំចជា រតស៊ាូ កបាស ផកផផ ផត សផណត ក និងដំណាហូំបផផល។ដរីបរភទរនោះររចើនសថិតរៅរខតតកំពងច់ម រករចោះ រតនគីរ ី អប៉ែលិន និងរពោះសីហនុ។ -ដីខាចៈ់ ជាដីផដលរកើតពីលាបច់ស់រៅខពងរ់ាបជិតរជើងភន។ំវាអាចលិចទកឹរៅរដូវវសា។ដីរបរភទរនោះសំបូររៅរខតត ររធិ៍សាត ់កំពងឆ់្ន ងំ កំពងស់ពឺ និងរសៀមរាប រហើយជាដីផដលអនុររគ្នោះដល់ដំណារំសូវ។ -ដីលាយដីឥដាៈ ជាដីទំ បទាបៗ រហើយលិចទឹករៅរដូវវសា។ដីរបរភទរនោះសំបូររៅរខតតអរពផវង សាវ យររៀង កណាត ល និងតាផកវ ផដលភាគររចើនជាដីផរស។ -ដីលាបៈ់ ជាដីលាយ ពណ៌រតាន តរៅតាមមាតទ់រនល បឹងបរួ។ភាគររចើនវាសំបូររៅរខតត កណាត ល អរពផវង រករចោះ សទឹងផរតង និងរាជធានភីនរំពញ។ររតពីដំណារំសូវ ដីរនោះរតូវបានរគររបើសរមាបោ់បំផនល ដំណាហូំបផផល និងដណំារំផសងៗ។ ៧-ដីឡឹសគឺជាោរធាល កចុ់ោះអនធូលី និងខាចម់៉ែដាផដលរតូវខយល់របាក បករ់សាតរ់ាបរ់នគ់ីឡូផម៉ែរតកនុងរយៈរពលជាររចើនផខ រពល វាប៉ែោះនងឹតំបនដ់ីរសើម។ វាជារបរភទអនដីលាបម់ា៉ែងផដលមានជីជាតិដល់ោរលូតលាស់អនដំណារំគបរ់បរភទពិរសសដំណា ំហូបផផល និងបផនល។




១-ចូរបំរពញលបោះ និងគូសកនុងរបអបផ់តមយួគតផ់ដលរតឹមរតូវៈ ក-ចូរបំរពញលបោះ៖

a- រពលផខសទឹកផកបររឆនរហូរយតឺៗពំុសូវមានកមាល ងំខាល ងំ លាបម់៉ែដាធាល កក់ររលើគ្នន រៅមាតរ់មបរងេើតបានជា ដីដុោះផដលរគរៅថា______________________។

b- ផផនដីមានចល ពីរគឺរងវិលខាា ល់ និងរងវិលជំុ។រងវិលខាា ល់បរងេើតបានជារពលអថង និងរពលយប។់ឯរងវិល ជំុបរងេើតបានជា_______________រររោះអក័សផផនដីមានរាងររទត ជារហតុរធវើឱ្យវាទទលួកំរៅពីរពោះអាទិតយមនិរសមើ គ្នន តាមតំបននី់មយួៗ។

c- ភពផដលរធវើដំរណើ រវលិជំុវញិរពោះអាទិតយបានរយៈរពលខលីជាងរគ(៨៨អថង)គឺ_________________។ ខ-ចូរគូសរបអបរ់តឹមរតូវផតមយួគត៖់

a- ភាគលអិតអនខយល់រពោះអាទិតយជោះឥទធិពលដល់ផដនមា៉ែ រញទិចរបស់ផផនដី រហើយបងេឱ្យមានខយល់ម៉ែាងរៅ ថា________________។ ខយល់ពយុោះមា៉ែ រញទិច សំរាងំប៉ែូល របូមនីីន ខយល់រពោះអាទិតយ

b- រដើមបឱី្យពនលឺរពោះអាទិតយចងំមកដល់អផទផផនដី វារតូវររបើរយៈរពល_________ ទី។ ៨ ៨,៣ ៨,៥ ៩ ២-រយើងដឹងថា ោរំសមីរពោះអាទិតយរធវើដំរណើ របានរយៈរពល៨,៣ ទីរដើមបមីកដល់អផទផផនដី រហើយកនុង១ ទីពនលឺរសមើ

នឹង៣០០ ០០០Km។រតើចមាង យពីផផនដីរៅរពោះអាទិតយមានប៉ែុ ម នគីឡូផម៉ែរត?

៣-ដូចរមតចផដលរៅថាជំរ រ? ដូចរមតចផដលរៅថាលំ ច?

៤-ចូរនិយាយពីោរទាញយកផរ ៉ែ។

៥-រតើសំអាងរលើអវីផដលរគអាចផបងផចកសិលាជាបីរបរភទធំៗបាន?

៦-ចូរនិយាយពីដំរណើ រពុកផុយគីម។ី



ចរមលើយ ១-បំរពញលបោះ និងគូសរបអបរ់តឹមរតូវផតមយួគត៖់ ក-បំរពញលបោះ a-ដីសណត b-រដូវ c-ភពពុធ ខ-គូសរបអប់រំតឹមរតូវផតមយួគត៖់ ខយល់ពយុោះមា៉ែ រញទិច ៨,៣ ទី ២-រយើងដឹងថា ១ ទីពនលឺ_________៣០០ ០០០Km របើ ៨,៣ ទីពនលឺ_________Km? ១/៨,៣ឲឲ=៣០០ ០០០/Km Km=១៥០ ០០០ ០០០ Km ៣-ជំរ រជារយៈរពលផដលទឹកសមុរទចបរ់ផតើមរឡើង។លំ ចគឺជារយៈផដលទឹកសមុរទចបរ់ផតើមរសក។ ៤-ោរជីកយកផរ ៉ែមានបនួរបរភទគឺ៖ -ោរជីកយករោយចំហៈ របើផរ ៉ែរៅអផទខាងរលើ រគចូកយកដី និងរសទាបខ់ាងរលើផរ ៉ែរចញ រចួរទើបរគជីកយក ផរ ៉ែជាររោយ។ -ោរចូកយករោយផ្លទ ល់ៈ រៅរពលផរ ៉ែសថិតរៅរលើអផទដី រគរគ្ននផ់តជីកយកផតមតង ឬោកជ់ាតិផទុោះបំផបក។ -ោរជីកយកផរ ៉ែរផតកៈ រៅរពលកំណបផ់រ ៉ែលាតសនធឹងតាមផខសរដក រគជីកអណតូ ងផរ ៉ែរដករដើមបយីកផរ ៉ែ។ -ោរជីកយកផរ ៉ែបញ្ឍរៈ រគជីកយកផរ ៉ែបញ្ឍរររៅចូលកនុងផផនដី ប ទ បម់ករគជីករូងរផតកជាររចើនរៅជររៅ ខុសៗគ្នន រដើមបយីកផរ ៉ែ។ ៥-វាអារស័យរលើររបៀបអនោរករកើត និងលកខណៈវនិិចឆយ័ពីរគឺ សមាសធាតុ និងវាយភាព។ ៦-មូលរហតុអនដំរណើ រពុកផុយគីមរីមួមាន សកមមភាពទឹក អុកសីុផសន ោបូន ីអុកសីុត សាររងគោយមានជីវតិ និងរភលៀងអាសីុត។ -ទឹកៈទឹកអាចរលំាយខនិជរៅកនុងសិលាផដលរគរៅថា ោររលាយ។ -អុកសីុផសនៈ ផដកផសជំាមយួអុកសីុផសនកនុងទឹកកនុងលំ មំយួរៅថា អុកសីុតកមម។លទធផលអនអុកសីុតកមម គឺ ផរចោះ។ -ោបូន ីអុកសីុតៈ ោបូន ីអុកសីុតរលាយកនុងទឹករភលៀងបរងេើតបានជាអាសីុតរខាយ។ -សាររងគោយមានជីវតិៈ រៅរពលឬសរុកខជាតិដុោះលូតលាស់ វាបរងេើតបានអាសីុតរខាយ រហើយវារធវើឱ្យ សិលារៅជំុវញិឬសរលាយយតឺៗបាន។ -រភលៀងអាសីុតៈ ចំរហោះឥនធនៈជារបភពអនោរបងេឱ្យមានជារភលៀងអាសីុត រពលទឹករភលៀងធាល កម់កអផទផផនដី។ រភលៀងអាសីុតរនោះជាភាន កង់្ររលឿនបំផុតអនដំរណើ រពុកផុយ។



រមររៀនទី៨៖ របវតតរិបពន័ធរពោះអាទិតយ ១-ដូចរមតចផដលរៅថារណប៊ាុយឡា? +គឺជាដំុពពកផដលបរងេើតមកពីធូលី និងឧសម័ន។ ២-ចូរនិយាយពីកំណកំរណើ តរណប៊ាុយឡារពោះអាទិតយ។ +រណប៊ាុយឡាពីរទងគិចគ្នន ឬតារាផដលរៅផកបរវាអាចផទុោះបរញ្េញនូវរូបធាតុជាររចើនមកបុកទងគិចគ្នន បរងេើតបានជាពពក ។បាតុភូតរនោះរបបាចតំ់បនព់ពកតូចៗឱ្យផណន។រពលរ ោះកមាល ងំទំ ញខាល ងំជាសមាព ធ ប ទ បម់កទំ ញរធវើឱ្យពពក របមូលផតុ ំពពកដធំ៍មយួផដលរៅថា រណប៊ាុយឡារពោះអាទិតយ។ ៣-រតើអវីជាបណតុ ំ ភពតូចៗ? +គឺជាោរបង្ខ ជំាបគ់្នន អនធូលី និងឧសម័នកនុងរណប៊ាុយឡាររោយពីករកើតរណប៊ាុយឡារពោះអាទិតយ។ ៤-រហតុអវីបានជារកុមភពកនុងរកើតពីសិលា និងរកុមភពររតករកើតពីដំុឧសម័ន? +រររោះរៅរពលភពឧសម័នយកសទាងំឡាយរកីដល់ទំហំធំលមម ទំ ញរបស់ពកួវាមានកមាល ងំខាល ងំរគបរ់គ្ននរ់ដើមបចីប ់យកឧសម័នរណប៊ាុយឡា អីុរដូផសន និងរអលយូម។ភពផដលរៅជិតរពោះអាទិតយមានករៅត រតត ខាល ងំមនិអាចឱ្យឧសម័ន សថិតរៅនឹងភពបាន។ដូរចន ោះ រកុមភពកនុងផសរំឡើងភាគររចើនពីរូបធាតុសិលា។ចំផណកឯភពររតផសរំឡើងភាគររចើនពី ឧសម័ន។ ៥-រហតុអវីបានជាភពទាងំអស់រធវើដំរណើ រជំុវញិរពោះអាទិតយតាមទិសរៅផតមយួ? រហើយរហតុអវីបានជាភពទាងំអស់សថិ តរៅរលើបលងផ់តមយួជាមយួគ្នន ? +រកុមភពទាងំរ ោះករកើតពីរណប៊ាុយឡាផដលជាបណតុ ំ ពពកអនធូលី និងឧសម័ន។ធូលី និងឧសម័នមានមា៉ែ ស របហក ់របផហលគ្នន ជារហតុបណាត លឱ្យវាមានទំ ញចូលគ្នន និងមានចល ដូចគ្នន ។រកុមភពសថិតរលើបលងផ់តមយួរររោះវា រកើតពីរណប៊ាុយឡាផតមយួដូចគ្នន ។



ជំពូកទី៣៖ តារា ោឡាកសីុ់ និងសកល រមររៀនទី១៖ោររសាវរជាវពីសកល ១-រតើអវីរៅជាោឡាកសីុ់? +គឺជាបណតុ ំ អនតារានិងរូបធាតុដអទរទៀតអផណត តដូចរោោះកនុងលំហសមុរទ។ ២-រដើមបសីរងេតរមឃឱ្យោនផ់តលមអតិ តារាវទូិររបើរបាស់..(រតរឡទសសន)៍....ទាងំរៅរលើផផនដី និងកនុងលំហ។ ៣-រតើរគផចករតរឡទសសនជ៍ាប៉ែុ ម នរបរភទ?អវីខលោះ? +រគផចកជាពីររបរភទគឺ រតរឡទសសនចំ៍ណាំងផបរ និងរតរឡទសសនចំ៍ណាំងផ្លល ត។ ៤-ទីតាងំអរងេតរមឃរបរសើរបំផុតគឺ ..(កំពូលភន)ំ.. និងកនុងលំហ រររោះរៅរលើផផនដីមានបរយិាោស និងពនលឺរខំាន ដល់ោរអរងេត។ ៥-អាោសយានិករ ម្ ោះ រណលអាមស្រសតង ជាជនជាតិអារមរកិបានចុោះចតរលើឋាន..(រពោះចន័ទ)...មុនរគបងអស់។ ៦-រតើសាថ នីយអវោសអនតរជាតិផតល់ផលរបរយាជនអ៍វីខលោះ? +វាបានផតល់ផលរបរយាជនជ៍ាររចើនដូចជា៖ ជយួ ជួលជុល និងសរមួលដល់យានណាផដលមានបញ្ញហ កនុងោររធវើដំរណើ រ ពិរសាធន ៍និងរសាវរជាវវទិាសាស្រសត រគបរ់គង និងោរររររគ្នោះមហនតរាយធមមជាតិ បរងេើនកិចេសហរបតិបតតិោរលអរវាងរបរទស និងរបរទសរលើពិភពរលាក

៧-រតើសាថ នីយអវោសរបស់សហរដាអារមរកិរ ម្ ោះអវី? រតើសាថ នីយអវោសរបស់រុសីុរ ម្ ោះអវី? +សាថ នីយអវោសរបស់សហរដាអារមរកិរ ម្ ោះណាសា(NASA) National Aeronautic and Space Administration និងសាថ នីយរបស់រុសីុរ ម្ ោះRSA (Russian Space Station)។



រមររៀនទី២៖ តារានឹង ១- ដូចរមតចផដលរៅថាតារានឹង? +តារានឹងគឺជា តារាទាងំឡាយណាផដលបរញ្េញពនលឺរោយខលួនឯង និងមនិរធវើចល តាមគនលងរបស់វា។ ២-រតើរគចតថ់ាន កត់ារានឹងរោយផផអករលើលកខណៈអវីខលោះ? +រោយផផអករលើលកខណៈរូបដូចជា ពណ៌ សីតុណហ ភាព ទំហំ សមាសធាតុផស ំនិងពនលឺ។ ៣-រតើរគផបងផចកពនលឺជាប៉ែុ ម នយា៉ែ ង? អវីខលោះ? +រគផបងផចកជាពីរយា៉ែ ងគឺ ពនលឺរមើលរឃើញ និងពនលឺជាកផ់សតង។ ៤-រតើតារាមានសមាសធាតុផសអំវីខលោះ?រតើតារាវទូិររបើរបាស់អវីរដើមបកំីណតធ់ាតុផសអំនតារា? +សមាសធាតុផសអំនតារាមាន អីុរដូផសន៧៣% រអលយូម២៥% និងធាតុរផសងរទៀតចំននួ២%។រដើមបកំីណតធ់ាតុផស ំអនតារា តារាវទូិររបើរបាស់សពិចទសសន។៍ ៥-តារានឹងទាងំអស់ចបកំ់រណើ តពីបំផណកអន...(រណប៊ាុយឡា)...........។ ៦-ចូរនិយាយពីោរបាតប់ងជី់វតិអនតារានឹង។ +រៅរពលតារានឹងអស់ថាមពល សនូលរបស់វារញួ រហើយផផនកខាងររតរកី។ទីបំផុត វានឹងោល យជាតារារកិសពណ៌ស តារាណឺរតុង ឬរបរហងរមម ។ ៧-រតើតារារកិសពណ៌ស ឬតារាសតូចៗរកើតរឡើងយា៉ែ ងដូចរមតច? +រៅរពលតារាអស់ថាមពល ផផនកខាងររតរកីធំ រហើយោល យជាតារាយកសពណ៌រកហម។ទីបំផុតរសទាបខ់ាងររត រកីធំរឡើងៗ រហើយរសាតរ់ចញរៅកនុងលំហបរងេើតបានជាពពកឧសម័នរឆោះ។សនូលពណ៌ស ឬរខៀវផដលរៅសល់ ចុោះរតជាក ់រហើយោល យជាតារារកិសពណ៌ស។រាបរ់យរោដិឆ្ន រំរោយមក តារារកិសពណ៌សឈបប់រញ្េញពនលឺ រហើយ រឡើងពណ៌រមម ផដលរគរៅថាតារារកិសរមម ។ ៨-រតើអវីជាស៊ាុបផពណូវា៉ែ ? +វាជាបនទុោះផដលរកើតរឡើងពីោរផុតពីជីវតិ ឬអស់ថាមពលអនតារា រហើយោល យជាបំផណកអនរណប៊ាុយឡា។ ៩-រតើតារាណឺរតុងជាអវី?



+វាជាបំផណក ឬសំណល់អនតារាធំផដលបានផទុោះបំផបកជាបំផណកតូចៗ។ ១០-រតើរបរហងរមម រកើតពីអវ?ី +វារកើតពីសំណល់អនបនទុោះតារា ររោយពីស៊ាុបផពណូវា៉ែ រហើយផុតរលតគ់្នម នពនលឺ។ ១១-តារា ក និងតារា ខ មានពនលឺរមើលរឃើញរសមើគ្នន ប៉ែុផនតតារា ក សថិតរៅឆ្ង យជាងតារា ខ ពីរដង។រតើតារាមយួណា មានពនលឺជាកផ់សតងខាល ងំជាង?ចូរពនយល់។ +តាមោរពិនិតយ តារា ក មានពនលឺជាកផ់សតងខាល ងំជាងតារា ខ រររោះតារាទាងំពីរមានពនលឺរមើលរឃើញរសមើគ្នន ប៉ែុផនតតារា ទាងំពីរមានចមាង យខុសគ្នន ពីរដង។រទាោះបីជាតារា ក រៅឆ្ង យយា៉ែ ងណាករ៍ោយកវ៍ាមានពនលឺរមើលរឃើញរសមើគ្នន ។

ោរទាញរូបធាតុដូចគ្នន ចូលគ្នន ោររចនរូបធាតុខុសគ្នន រចញ

ណេប ុយឡា

ភព

ភព

តារា

តារា

ព្ពះអាទិត្យ



បនទុះស ុបពពេូវ៉ា

តារាពែលអស់ថាមពលណ ះរញួ រកីធំពផែកណព្ៅ

សែូលននតារាបណ្កើត្បានជាតារាព្កិសពេ៌ស ឬពេ៌ណមៅ

តារាេឺព្ត្ុ្ ណកើត្ពីការសល់ ននបំពេកស ុបពពេូវ៉ា ពត្មាន ពនលឺណព្ពឿ្ៗ

ព្បណោ្ណមៅ

ណេប ុយឡា



រមររៀនទី៣៖ របពន័ធតារា និងោឡាកសីុ់ ១-ដូចរមតចផដលរៅថាមលីគីរវ ៉ែ (Milky Way)? +គឺជាបណតុ ំ តារាផដលមានពនលឺរោយខលួនឯង។ ២-របពន័ធតារាផដលមានតារាពីរតូវបានរគរៅថា ...(តារារភាល ោះ)... និងរបពន័ធតារាផដលមានតារាបីរតូវបានរគរៅថា ...(តារារតី)...។ ៣-ដូចរមតចផដលរៅថាតារារភាល ោះរគ្នស? +គឺជារបពន័ធតារាផដលមានតារាមយួបាងំតារាមយួរទៀត ផដលរធវើឱ្យតារាមយួភល ឺនិងតារាមយួរសអាប។់ ៤-ករមងតារានឹងរតូវបានផចករចញជាពីរ។រតើមានអវីខលោះ? +គឺករមងតារារបើក និងករមងតារាមូល។ ៥-រតើោឡាកសីុ់ជាអវី? +គឺជារកុមអនតារានឹង របពន័ធតារា ករមងតារា ធូលី និងឧសម័នយា៉ែ ងធំផតុ ំគ្នន រោយសារទំ ញ។ ៦-រគផចកោឡាកសីុ់ជាបីរបរភទ។រតើមានអវីខលោះ? +មានោឡាកសីុ់គូថខយង ោឡាកសីុ់រាងពងរករពើ និងោឡាកសីុ់រាងមនិរទៀងទាត។់ ៧-ដូចរមតចផដលរៅថារខវហា? +គឺជាអងគពពកភលឺៗ សថិតរៅចមាង យមយួរនរ់ោដឆ្ន ពំនលឺពីផផនដី ផដលមានរបរហងរមម យា៉ែ ងធំរៅចំកណាត លទាញ ឧសម័នរៅផកបររ ោះវលិជំុវញិរបរហងរមម រ ោះ។ ៨-របពន័ធរពោះអាទិតយសថិតរៅោឡាកសីុ់គូថខយងផដលរគរៅថា...(មលីគីរវ ៉ែ)...។ ៩-តារាវទូិពណ៌ អងគផដលមានចមាង យឆ្ង យៗកនុងសកលរោយររបើតូរលខពី ១ដល់ ១០ និងររបើ...(សវ័យគុណ)..។ ១០-ឧបមាថាតារាវទូិរករឃើញោឡាកសីុ់មយួផដលមានផទុកផតតារាចស់ៗ។រតើោឡាកសីុ់រនោះអាចជាោឡាកសីុ់អវី? +វាជាោឡាកសីុ់រាងពងរករពើ រររោះោឡាកសីុ់គូថខយង និងោឡាកសីុ់រាងមនិរទៀងទាតសុ់ទធផតមានផទុកតារាថមីៗ។ ១១-រតើមលីគីរវជារបរភទោឡាកសីុ់អវី? +ជារបរភទោឡាកសីុ់គូថខយង។ ១២-Light takes about 8 minutes and 20 seconds to travel from the sun to Earth, 150 million kilometers away. About how long does it take light to travel from the sun to Jupiter?



A. 10 minutes B. 25 minutes C.43 minutes D. 112 minutes ១៣-ភពពុធមានសីតុណហ ភាពរពលអថង៤៣០ អងារស និងរពលយប-់១៧០អងារស។រតើរគអាចពនយល យា៉ែ ងដូចរមតចចំររោះករមតិលរមអៀងសីតុណហ ភាពរនោះ? ក.ភពរនោះមានឥទធិពលផទោះកញ្េក ់ ខ.កំរៅរកើនរឡើងរកើតមានរៅភពរនោះ គ.ភពរនោះរៅជិតរពោះអាទិតយរពក ឃ.ភពរនោះគ្នម នបរយិាោសពិតរបាកដ ១៤-រហតុអវីបានជាភពពុធមានបរយិាោសតិចតចួបំផុតរសទើរផតគ្នម នរសាោះ? +រររោះភពរនោះមានមា៉ែ សតូចរពក ផដលអាចបណាត លឱ្យវាមានទំ ញតិចកនុងោរទាញវតថុរផសងៗកនុងលំហ រហើយវតថុរផសងៗង្យរហោះរចញពីភពរនោះរៅកនុងលំហណាស់។ ១៥-រហតុអវីបានជារគអាចរមើលរឃើញភពអង្គ របានចាស់ជាងភពសុរក ពីផផនដី? +រររោះភពអង្គ រជាភពផដលមានមា៉ែ ស និងទំហំធំជាងភពសុរក រហើយភពសុរកមានសបរយិាោសរោស់ ជាងភពអង្គ រ និងសំបូររៅរោយឧសម័នោបូនិច និងឧសម័នផទោះកញ្េក។់ ១៦-របពន័ធរពោះអាទិតយករកើតមានរយៈរពល...(៥រនល់ានឆ្ន មុំន)..ពីដំុពពក ឧសម័ន ទឹកកក និងធូលី។ ១៧-រពោះអាទិតយបរងេើតថាមពលរោយដុតចំរហោះអីុរដូផសនឱ្យោល យជារអលយូម កនុង..(សនូល)....។ ១៨-រៅរពលរណប៊ាុយឡាមយួរឆោះរញួ រហើយសីតុណហ ភាពវារឡើងរហូតដល់១០ ០០០ ០០០ អងារស រ ោះ___________ចបរ់ផតើមរកើតមានរឡើង។ ក.ស៊ាុបផពណូវា៉ែ ខ.ចំរហោះសពវ គ.តារាណឺរតុង ឃ.របរហងរមម ១៩-____________គឺជាបរមិាណអនពនលឺរបស់តារាផដលរមើលរឃើញពីផផនដី។ ក.ពនលឺជាកផ់សតង ខ.ោររឆោះរញួ គ.ស៊ាុបផពណូវា៉ែ ឃ.ពនលឺរមើលរឃើញ



មររៀនទី៤៖ ោររកីអនសកល ១-សកលរកើតរឡើងោលពីរាបរ់យរោដិឆ្ន មុំនពីបនទុោះមយួរៅថា...(ប៊ាកិបាង)..។ ២-តារាវទូិអោះអាងថាកមាល ងំផដលបរងេើនរលបឿនរកីអនសកលគឺជា...(ថាមពលងងឹត)....។ ៣-សកលមានអាយុ...(១៣ ៧០០ ០០០ ០០០ឆ្ន )ំ...មករហើយ។ ៤-រតើរូបធាតុងងឹតជាអវី? +គឺជារូបធាតុផដលពំុបរញ្េញរភំាយរសមីរអឡិចរតូមា៉ែ រញរទច។



ជំពូកទី៤៖ បញ្ញហ បរសិាថ នរលើពិភពរលាក ១-រតើបញ្ញហ បរសិាថ នពិភពរលាកមានអវីខលោះ? +មាន កំរណើ នរបជាជន ោរដុតឥនធនៈផូសីុល ោរបំផ្លល ញអរពរឈើ ោរបំពុលខយល់ ោរបំពុលទឹក ោរបំពុលដី ោរ ចកសំ់ណល់រចល និងោរបាតប់ងរ់បរភទសតវ និងរុកខជាតិ។ រមររៀនទី១៖ វដតជីវភូគពភគីម ី២-រតើអវីរៅជាសារធាតុចិញ្េ ិម? +គឺជាធាតុគីមផីដលសាររងគោយណាមយួរតូវោរចបំាចស់រមាបរ់ស់ លូតលាស់ និងបនតពូជ។ ៣-រតើធាតុគីមផីដលសាររងគោយរតូវោរសរមាបរ់ស់ លូតលាស់ និងបនតពូជមានអវីខលោះ?រតើវាមានសារៈសំខានអ់េីខលោះ? +មានអុកសីុផសន និងទឹករតូវោរសរមាបរ់ទរទងជី់វតិ។អាសូតជាធាតុអនរបូរតអីុនទាងំអស់ ផដលគ្នរំទរោសិោមាន ជីវតិ។ផូសវរបំផលងថាមពល ដូចជារសមីសំរយាគ និងដរងហើម។ោល់សយូមផតល់ផ្លពរងឹបឹុងដល់ឆអឹង សំបកសិបបសិតវ និងភាន សរោសិោរុកខជាតិ។ ៤-ដូចរមតចផដលរៅថាវដតជីវភូគពភគីម?ី +គឺជាដំរណើ រវលិចុោះវលិរឡើងរបស់សារធាតុចិញ្េ ិមពីបរសិាថ នគ្នម នជីវតិរៅជាសាររងេោយមានជីវតិ និងរតឡបម់ក បរសិាថ នគ្នម នជីវតិវញិ។ ៥-ទឹកមានទរមងបី់យា៉ែ ងគឺ រងឹ រាវ និង..(ឧសម័ន)...។ ៦-រតើវដតទឹកមានប៉ែុ ម ន?អវីខលោះ?ដូចរមតចផដលរៅថាវដតទឹកធំ? +មានពីរគឺវដតទឹកធំ និងវដតទឹកតូច។វដតទឹកធំគឺជាោរចបរ់ផតើមរហូំតទឹកពីមហសមុរទ សមុរទ ទរនល និងបឹងចូលរៅ កនុងបរយិាោស។ប ទ បម់ក ចំហយទឹកចុោះរតជាក ់រហើយកកជារញើស បរងេើតបានជាពពក និងទឹក។ទឹកទាងំរ ោះ ធាល កម់ករលើដី ឬធាល កចូ់លរៅមហសមុរទផ្លទ ល់កនុងទរមងជ់ារភលៀង ទឹកកកសំឡ ីនិងរពិល។ទឹកទាងំរ ោះធាល កម់ករលើ ដី វាហូរចូលកនុងទរនល ឬចរនតទឹកនុងដីចកចូ់លរៅកនុងសមុរទ និងមហសមុរទវញិ។ ៧-ចូរនិយាយពីវដដអុកសីុផសន។ +អុកសីុផសនរលាយរៅកនុងខយល់ ឬកនុងទឹក។រុកខជាតិ និងសតវរសូបអុកសីុផសន និងបរញ្េញោបូនអុកសីុតរៅកនុង ខយល់ និងទឹក។តាមរយៈរសមីសំរយាគ រុកខជាតិ បានបំផលងោបូនអុកសីុត និងទឹកជាគលុយសីុត និងអុកសីុផសនភាពរចញ។ ៨-អុកសីុផសនកនុងបរយិាោស កនុងទរមង.់.(អូសូន)..ជាផខលោរររោរំសមីសាវ យអ៊ាុលរតាមនិឱ្យចូលមកប៉ែោះជីវតិ



រៅរលើផផនដីបាន។ ៩-ដូចរមតចផដលរៅថារសមីសំរយាគ? +ជាដំរណើ រោរផដលរុកខជាតិររបើរបាស់ថាមពលពនលឺរពោះអាទិតយ រដើមបបំីផលងោបូន ីអុកសីុត និងទឹករៅជាគលុយសីុត និងអុកសីុផសនកនុងលំ មំយួរៅថារសមីសំរយាគ។ ១០-អាងអុកសីុផសនផផនដីធំបំផុតគឺរៅកនុងសីុលីោត និងខនិជអុកសីុតអនសំបកផផនដី និង...(ម៉ែងតូ់)...។ ១១-ចូរនិយាយពីវដតោបូន។ +ោបូនផដលជាធាតុផសដំសំ៏ខានអ់នភាវៈរស់ទាងំអស់ រធវើដំរណើ ររចញពីបរយិាោសចូលកនុងបណាត ញអាហរ។រុកខជាតិ អបតងចបយ់កឧសម័នោបូនិចពីខយល់ រហើយបំផបលងឱ្យរៅជាសេរ។សេរទាងំរនោះ ជារបភពសរមាបផ់លិតសមាសធាតុ សររីាងគជាររចើនរទៀតដូចជា គលុយសីុត ខាល ញ់ និងរបូរតអីុន។ភាវៈសវ័យជីព និងភាវៈបរជីពបំផបលងោបូនមយួផផនក ផដលមានកនុងអាហរ ឱ្យរៅជាឧសម័នោបូនិចផដលជាអនុផលអនដរងហើម។ប ទ បម់ក ឧសម័នោបូនិចទាងំរនោះរតូវ បរញ្េញរៅកនុងបរយិាោស។ ១២-កនុងមណឌ លធរណី ោបូនករកើតកនុងទរមងស់ររីាងគ និងអសររីាងគ។រតើោបូនអសររីាងគមានអវីខលោះ?រតើោបូនសររីាងគ មានអវីខលោះ? +ោបូនអសររីាងគមានឥនធនៈផូសីុល ដូចជាធយូងថម ររបង ឧសម័នធមមជាតិ ររបងថមភាជន ៏និងសិលាករមទចកំណ ដូចជា ថមកំរបារ។ោបូនសររីាងគមាន សំរាម អងគធាតុសររីាងគ។ ១៣-ោបូន ីអុកសីុតខលោះភាយបរចញពីមណឌ លធរណីតាមរយៈបនទុោះ..(ភនរំភលើង)...។ ១៤-មានដំរណើ ររបរពឹតតពីរ ផដលបំផបលងអាសូតឱ្យរៅជាទរមងផ់ដលអាឱ្យរុកខជាតិរសូបយកបាន។រតើមានអវីខលោះ? +គឺោរភាា បអ់ាសូតតាមជីវសាស្រសត និងោរភាា បអ់ាសូតបរយិាោស។ ោរភាា បអ់ាសូតតាមជីវសាស្រសត មរីកូសាររងគោយមយួចំនួន(បាករ់តរ ីសារាយរខៀវ អបតង)ភាា បអ់ាសូតជាមយួនឹង ឧសម័នអីុរដូផសន បរងេើតបានជាអាម៉ែូញ៉ែ ក។់រុកខជាតិខលោះរសូបយកអាម៉ែូញ៉ែ ក ់រហើយបំផបលងឱ្យរៅជាទរមងអ់ាសូតរផសង រទៀតផដលអាចឱ្យភាវៈរស់បរជីព ររបើរបាស់បាន។ ោរភាា បអ់ាសូតបរយិាោសរកើតមារៅរពលពយុោះមានរនទោះផគរ។ររោមឥទធិពលសីតុណហ ភាពខពស់ និងរផលកបរ ទ រ ឧសម័ន អាសូត ចូលរមួរបតិកមមជាមយួនឹងអុកសីុផសន បរងេើតបានជានីរតាត។ ១៥-ចូរនិយាយពីវដដអាសូត។ +កនុងរុកខជាតិ ណិងសតវ អាសូតរធវើចល តាមបណាត ញអាហរ កនុងទរមងជ់ារបូរតអីុន និងសមាសធាតុដអទរទៀត។



រៅរពលផដលរុកខជាតិនិងសតវង្ប ់រហើយបំផបកធាតុ អាសូតរតូវបំផបលងជាអាម៉ែូញ៉ែ ក ់រហើយរតឡបចូ់លរៅកនុងដីវញិ ។កនុងដី អាម៉ែូញ៉ែ កប់ានផបលងជានីរតាត ររោមអំរពើអនមរីកុប។នីរតាតអាបាតប់ងពី់សាថ នរបពន័ធដីរគ្នក រោយររបៀបពីរ យា៉ែ ងគឺ វនីិរទីកមម (បាករ់តរ ីផដលផបលងនីរតាតរៅជាអាសូត) និងោរដឹកជញ្ាូ នតាមទឹកចូលរៅសាថ នរបពន័ធទឹក។ ១៦-រុកខជាតិរសូបយកផូសវររោយផ្លទ ល់ពីដី កនុងទរមងជ់ា..(អំបិលផូសាវ ត)...។ ១៧-រគថាោរររបើរបាស់ជីគីមរីរចើនរពកហូសករមតិអាចបណាត លឱ្យង្បរ់តីកនុងទឹក។រហតុអវី? +រររោះជីគីមសំីបូររោយជាតិផូសាវ តផដលហូរចូលរៅកនុងទឹក ឱំ្យករកើតសារាយជាររចើនកនុងទឹក។បាករ់តររីរបើ របាស់សារាយរធវើឱ្យបាតរ់តរលូីតលាស់កនុងចំនួនររចើន។បាករ់តររីរបើរបាស់អុកសីុផសនទាងំអស់កនុងទឹក រៅរពល ផដលផសលុយឡូសរសូបអុកសីុផសន ផដលជាមូលរហតុរធវើឱ្យរតីសាល ប។់ ១៨-ចូរនិយាយពីសារៈសំខានអ់នផូសវ័រ។ +សរមាបោ់រលូតលាស់អនសតវ និងរុកខជាតិ។វាជាធាតុបងេអនរបូរតអីុន ជាលិោរបសាទ ឆអឹង និងរធមញ រគររបើរបាស់ ផូសវ័រសរមាបផ់លិតអាសីុតផូសវរចិ រឈើគូស ថាន បំំពុលកណតុ រ ជីគីម។ីល។



មររៀនទី២៖ ឥនធនៈផូសីុល ១-រតើឥនធនៈផូសីុលមានអវីខលោះ?រតើវាករកើតយា៉ែ ងដូចរមតច? +មានររបងរៅ ឧសម័នធមមជាតិ និងធយូងថម។វាករកើតពីោកសំណល់សាររងគោយមានជីវតិផដលពុកផុយ ឬសអុយរលួយកបក់នុងដីរាបរ់យលានឆ្ន ។ំ ២-រតើរគអាចអចនររបងរៅរៅជាផលិតផលអវីរទៀត? +រគអាចអចនកនុងររាងចរកសលររបងដូចជា សំាង មា៉ែ ស៊ាូត ររបងោត ររបងមា៉ែ សីុន។ល។ ៣-រតើរគររបើរបាស់ឧសម័នធមមជាតិសរមាបរ់ធវើអវី? +សរមាបម់ា៉ែ សីុនរភលើង និងសរមាបចំ់អិនអាហរ។រថយនតមយួចំននួររបើរបាស់ឧសម័នធមមជាតិសរមាបជ់ាថាមពល រររោះវាបំពុលបរសិាថ នតិចតូច។ ៤-ធយូងថមមានបនួរបរភទ។រតើអវីខលោះ? +ធយូងតបួៈ ជាសារធាតុទន ់រកើតរឡើងពីោរពុកផុយអនរុកខជាតិសរអស មានពណ៌រតាន តរករៅ។ លីញីតៈ រកើតរឡើងពីសមាព ធអនករមទចកំណផដលចកប់ងគរពីរលើធយូងតូប។វាមានពណ៌រតាន ត ទន ់និងវាយភាពរឈើ។ ប៊ាទូីមៈរៅរពលផដលសមាព ធរចោះផតបនតរៅរលើលីញីត រធវើឱ្យវាោល យរៅជាប៊ាទូីម។វាសថិតរៅរសទាបរ់រៅកនុងផផនដី មានពណ៌រតាន តរករៅ។ អងរ់តាសីុតៈ រៅរពលមានសមាភ ធោនផ់តខពស់រៅប៊ាទូីមបរងេើតបានរបរភទអងរ់តាសីុត។ ៥-រតើបំររ ើបំរាស់ឥនធនៈផូសីុលមានផលរបរយាជនអ៍វីខលោះ?រតើបំររ ើបំរាស់វាផតល់ផលវបិាកអវីខលោះ? +ររបើរបាស់កនុងររាងចរកឧសាហកមម គម គមន ៍ រគហោា ន។ល។វាផតល់វបិាកជាររចើនដូចជា វាបរញ្េញកំរៅ និងផផសងយា៉ែ ងខាល ងំរៅកនុងបរយិាោស ជារហតុបណាត លឱ្យមានរភលៀងអាសីុត។



មររៀនទី៤៖ ថាមពលរផសងៗ ១-ថាមពលមានររចើនរបរភទ។រតើមានអវីខលោះ?ចូរររៀបរាប។់ +ផូសីុលឥនធនៈ ឥនធនៈជីវមា៉ែ ស ខយល់ ទឹក រពោះអាទិតយ សារធាតុវទិយុសកមម ករៅត ដី។ ផូសីុលឥនធនៈមាន ធយូងថម ររបង និងឧសម័នធមមជាតិផដលរកើតពីោកសំណល់រុកខជាតិកបក់នុងបាតសមុរទរាបរ់យរលាន ឆ្ន មំករហើយ។ ឥនធនៈជីវមា៉ែ សៈ មានរឈើ អង្េ ម សលឹករឈើសងួត និងលាមកសតវ។ ខយល់ៈ រកើតរឡើងពីអតុលយភាពសមាភ ធបរយិាោសតាមតំបននី់មយួៗ។ ទឹកៈ ករកើតជារហំួតររោមកំរៅអថង រហើយោល យជាចំហយទឹក។រពលរតូវខយល់រតជាកធ់ាល កម់កជារភលៀង ហូរចូលរៅកនុងទរនល បឹងបរួ។ល។ោរហូរ ឬធាល កអ់នទឹករនោះអាចទាញយកថាមពលតាមរយៈទំបនវ់ារអីគគីសនី។ រពោះអាទិតយៈ ថមពិលរពោះអាទិតយរសូបថាមពលរពោះអាទិតយ រហើយបំផបលងជាថាមពលអគគីសនី។បនទោះរសូបថាមពលរពោះ អាទិតយអាចសតុក និងទាញយកថាមពលរពោះអាទិតយមកររបើបានររចើនយា៉ែ ង ដូចជាសរមាបចំ់អិនអាហរ បំភល។ឺល។ សារធាតុវទិយុសកមមៈ អ៊ាុយរា៉ែញ៉ែូ មជាធាតុវទិយុសកមមមយួអនថាមពលនុយរកលផអ៊ា។ថាមពលករៅត បានភាយរចញរៅ រពលផដលអ៊ាុយរា៉ែញ៉ែូ មបំផបកខលួន។រគររបើរបាស់ថាមពរនោះសរមាបផ់លិតចំហយ រធវើឱ្យជនិតាអគគិសនីរដើរ រហើយអាច បរងតើតបានជាអគគិសនី។ ករៅត ដីៈ ជាថាមពលផដលផផនដីបានសតុកទុក និងថាមពលផដលរកើតពីសនូលផផនដី ឬពីសកមមភាពបនទុោះភនរំភលើង។ ២-ដូចរមតចផដលរៅថាោរបំផបកនុយរកលផអ៊ា? ដូចរមតចផដលរៅថាោររលាយនុយរកលផអ៊ា? +ោរបំផបកនុយរកលផអ៊ាជាលំ អំនោរផទុោះផបកផខាកសនូលអាតូមរដើមបផីលិតថាមពល។ោររលាយនុយរកលផអ៊ាជាោររមួផសំអនសនូលអាតូមពីរ ឬររចើនជាងរនោះរដើមបផីលិតថាមពល។ ៣-រតើថាមពលករកើតរឡើងវញិមានអវីខលោះ? +មានថាមពលរពោះអាទិតយ ថាមពលខយល់ ថាមពលទឹក ថាមពលជីវមា៉ែ ស និងថាមពលករៅត ដី។ ៤-ចូរនិយាយពីោរទាញយកទឹកជាថាមពលអគគិសនីររបើរបាស់បាន។រតើថាមពលទឹកផតល់អតថរបរយាជន ៍និងគុណ វបិតតិអវីខលោះ? +រគអាចទាញយកទឹកជាថាមពលអគគិសនីបានបីយា៉ែ ងគឺ ោរសងទំ់បនវ់ា៉ែ រអីគគសនីតាមលាកទឹ់កហូរ ោរទាញយក ថាមពលទឹករតត ពីតំបនផ់ដលមានទឹករតត ផុសរចញ និងោរទាញយកថាមពលពីជំរ រទឹកសមុរទ។



អតថរបរយាជនអ៍នោរទាញយកថាមពលទឹកមាន៖ អាចររបើរបាស់ថាមពលផដលទាញបានកនុងតអមលរថាក ង្យររបើរបាស់ មនិបំពុលបរសិាថ នខាល ងំ ។ គុណវបិតតិអនោរទាញយកថាមពលទឹកមាន៖ ផលរតីធាល កចុ់ោះតាមអាងផដលមានទំបនវ់ា៉ែ រអីគគីសនី ជនលិ់ចតាមតំបនផ់ដលមានទំបនវ់ា៉ែ រអីគគិសនី ឱំ្យខូចខាត និងបំផ្លល ញដំណាំ ជរមកសតវ និងរទពយសមបតតិរផសងៗ។ ជាងរនោះរៅរទៀត វាអាចរធវើឱ្យបាតប់ងរ់បរភទជីវសាស្រសតចំរុោះ និងបំពុលទឹកសរមាបរ់របើរបាស់រៅផផនកខាងររោម ទំបន។់ ៥-ចូរនិយាយពីថាមពលជីវមា៉ែ ស។ +ជីវមា៉ែ សជារូបធាតុសររីាងគអនសតវ និងរុកខជាតិ។សាររងគោយមានជិវតិបានចបយ់ក និងរកាថាមពលរពោះអាទិតយ កនុងរោសិោកនុងដីរពលវាង្បរ់ៅ។យូៗរៅ សារធាតុសអុយរលួយទាងំរ ោះ បរងេើតបានជាឧសម័នរមតាន ររោមអំរពើអនបាករ់តររីោយគ្នម នោរចូលរមួពីអុកសីុផសន។ម៉ែាងវញិរទៀត លាមកសតវ ឬមនុសស ភក ់ទឹកលូសំអុយជារបភពអនោរផលិតជីវឧសម័ន។ ៦-រដើមបអីាចផលិតបានជីវឧសម័នរតូវមានលកខខណឌ បីយា៉ែ ង។រតើមានអវីខលោះ? +គឺសារធាតុសររីាងគ លកខខណឌ គ្នម នខយល់ និងមានបាករ់តរ ីឬមរីកុបផដលរលំាយសារធាតុសររីាងគទាងំរ ោះបានកនុង សាថ នភាពគ្នម នខយល់។ ៧-រតើថាមពលនុយរកលផអ៊ាផតល់គុណសមបតតិ និងគុណវបិតតអវីខលោះ? +គុណសមបតតិគឺ៖ អាចររបើរបាស់ជំនសួថាមពលផូសីុលឥនធនៈបានកនុងតអមលរថាក សរមាបបំ់រពញតរមូវោរមនុសស។ គុណវបិតតិគឺ៖ វាផតល់សំណល់ជាតិវទិយុសកមមដម៍ានររគ្នោះថាន ក ់និងផតល់កំរៅរាបល់ានអងារកនុងករណីមានបញ្ញហ រកើត រឡើង។ ៨-វធីិពីរយា៉ែ ងរដើមបរីរបើរបាស់ថាមពលករៅត ដី។រតើមានអវីខលោះ? +គឺោរទាញយកចំហយទឹកពីទឹករតត ផុស និងវធីិសិលាសងួត ណិងរតត ។ ៩-ថាមពលមានទរមងរ់ផសងៗគ្នន ។រតើមានអវីខលោះ? +មានថាមពលករៅត ថាមពលសំរឡង ថាមពលពនលឺ ថាមពលគីម ីថាមពលអគគិសនី និងថាមពលនុយរកលផអ៊ា។



រមររៀនទី៥៖កំរណើ នករៅត រលើពិភពរលាក ១-រតើផលផទោះកញ្េកជ់ាអវី? +គឺជាបាតុភូតធមមធាតិ ផដលបរយិាោសចបយ់កថាមពលរពោះអាទិតយមយួចំនួនរដើមបកីរៅត ផផនដី រធវើឱ្យផផនដីមាន ករៅត រគបរ់គ្ននស់រមាបរ់ទរទងជី់វតិ។ ២-រតើឧសម័នផទោះកញ្េកម់ានអវីខលោះ? +មានចំហយទឹក ឧសម័នោបូនិច អាសូតម៉ែូណូអុកសីុត រមតាន អូសូន និងកលរ ៉ែូភលុយអរ ៉ែូោបូន។ ៣-អនកវទិាសាស្រសតបានសននិោា នថា របើមានឧសម័នផទោះកញ្េករ់រចើនរៅកនុងបរយិាោស រ ោះផផនដីនឹងមាន....(កំរៅ រកើនរឡើង)...។ ៤-រតើឧសម័នោបូនិចរកើតមកពីអវី? +វារកើតមកពីចំរហោះផូសីុលឥនធនៈ(ររបងោត ធយូងថម ឧសម័នធមមជាតិ) ចំរហោះរឈើ សកមមភាពជីកយកផរ ៉ែ ោរផកអចន និងដឹកជញ្ាូ នផូសីុលឥនធនៈ។ ៥-រតើឧសម័នរមតានករកើតពីអវី? +វាករកើតពីសកមមភាពមនុសសដូចជា ោរចិញ្េ ិមសតវ ោរជីកយកឥនធនៈផូសីុល ោររធវើរសូវកនុងផរសផដលមានទឹកជា របច ំោកសំណល់សំរាម និងលូទឹកសំអុយ។ ៦-រតើកំរណើ នផលផទោះកញ្េករ់កើតមកពីអវី? +វារកើតមកពីកំរណើ នយា៉ែ ងឆ្បរ់ហ័យអនោរអភវិ ឍទីរកុង ចរាចររលើដងផលូវោនផ់តមមាញឹក បំររ ើបំរាស់ររបងឥនធនៈ ររចើន កំរណើ នអនោរររបើរបាស់ថាមពល ោររបកតួរបផជងអនបំររ ើបំរាស់សមាផ រៈររបើរបាស់ ឱំ្យមានោកសំណល់ បរញ្េញឧសម័នផទោះកញ្េកោ់នផ់តររចើនរឡើង ចាបរ់គបរ់គងបរសិាថ នរៅមានករមតិ។ ៧-រតើផលវបិាកអនកំរណើ នផលផទោះកញ្េករ់លើអាោសធាតុពិភពរលាកមានអវីខលោះ? +មានកំរណើ ននីវ ៉ែូទឹកសមុរទ ផលប៉ែោះរល់អនកំរណើ នករៅត រលើរបបអាោសធាតុ ផលប៉ែោះរល់រលើកសិកមម និងឥទធិពលរលើសុខភាពមនុសស។ ៨-ចូរនិយាយពីផលប៉ែោះរល់អនកំរណើ នករៅត រលើរបបអាោសធាតុ។ +កំរណើ នករៅត រលើពិភពរលាក ឱំ្យអរតារហំួតទឹកពីអផទដីរៅបរយិាោសរកើនរឡើង។អរតាកំរណើ នករៅត អាចរធវើឱ្យ មានកំរណើ នរភលៀនធាល ករ់លើពិភពរលាកពី៧រៅ១១% កនុងមយួឆ្ន ។ំរដូវរតជាកអ់ាចខលីជាងមុន ផតរដូវរតត ោនផ់តផវង។ រៅតំបនរ់យៈទទឹងឆ្ង យពីរអោវ ទរ័នឹងមានរភលៀងធាល ករ់រចើនជាងធមមតារៅសរទរដូវ និងសិសិររដូវ ប៉ែុផនតរហមនតរដូវ



និងនិទាឃរដូវមានសភាពសងួតជាងធមមតា។ ៩-ចូរនិយាយពីផលប៉ែោះរល់រលើវស័ិយកសិកមម។ +កំរណើ នករៅត ពិភពរលាកអាចរធវើឱ្យរបបទឹករភលៀងផរបរបួល ទិននផលរសូវរតូវថយចុោះ និងបាតប់ងដី់ោដំំណាំផដល មានជីជាតិ។កនុងរពលរ ោះ លទធភាពោដំំណាំ ពីរដងកនុងមយួឆ្ន រំតូវបាតប់ងរ់ោយសារ៖ -តរមូវោរទឹកសរមាបរ់រសាចរសពហូសករមតិផគតផ់គង ់និងរពលខលោះគ្នម នទឹកសរមាបផ់គតផ់គង ់ -កំរណើ នសីតុណហ ភាពោនប់នថយរពលរវលាសរមាបដំ់ណាំទំុ -កំរណើ នទឹករភលៀង ឱំ្យមានោរហូរររចោះជីជាតិសរមាបដំ់ណាំ ពិរសសរសូវ។ ១០-ចូរនិយាយពីផលប៉ែោះរល់រលើសុខភាពមនុសស។ +ផលប៉ែោះរល់ទាងំរ ោះមាន៖ កំរណើ នភាពតឹងផតងផលូវអារមមណ៍រោយសារករៅត កំរណើ នជមងផឺលូវដរងហើមរកើតពីចំហយ អនកំរៅ ោររកីតាតអនសតវលអិតចអរង(មូស រកឡាត...) ឱំ្យមានជំងឺរាតតាត។ ១១-រតើមានកតាត អវីខលោះផដលអាចោតប់នថយរលបឿនអនោររឡើងករៅត ផផនដីបាន? +មានកតាត ររចើនយា៉ែ ងដូចជា៖ ោតប់នថយបំររ ើបំរាស់ផូសីុលឥនធនៈរសាយររបើរបាស់ថាមពលរផសងមកជំនសួវញិ ោរររ និងោរំដើមរឈើឱ្យបានររចើនរដើមបអីាចទបកំ់រៅបាន ជីកយក ផកអចន និងដឹកជញ្ាូ នផរ ៉ែ(ររបង ឧសម័ន...)រោយ ោរទទលួខុសរតូវ និងរបុងរបយត័នខពស់ យានយនតផដលររបើឥនធនៈរតូវមានតរមងោរររ និងឧសាហ៍ពិនិតយនិងផ្លល ស់ បតូរវា រោិះរកអាហររផសងសរមាបចិ់ញ្េ ិមសតវចតុបាទជាជាងអាហរបចេុបបននផដលបរញ្េញឧសម័នរមតានររចើន រោិះរកវធីិ រធវើផរសថមីរោយោតប់នថយោរបរញ្េញរមតានតាមរដើម និងសលឹករសូវរៅកនុងបរយិាោស ោតប់នថយោរររបើរបាស់ សមាភ រៈផដលមនិចបំាចផ់ដល ឱំ្យមានសំរាមររចើនផដលជារបភពអនរមតាន ោតប់នថយោរររបើរបាស់មា៉ែ សីុនរតជាក ់ោររចលសំរាមរតូវមានសណាត បធ់ាន បរ់ជៀសវាងោរបរញ្េញឧសម័នរមតានរៅកនុងបរយិាោស។ ១២-ចូរពនយល់ថា ផផនដីរឡើងកំរៅអាច ឱំ្យមានទឹកជំនន ់និងភាពរាងំសងួត។ +រពលផដលផផនដីមានកំរៅខាល ងំ តំនបផ់កបររ ោះនឺងមានរហំួត រហើយដីររបោះរកផហងគ្នម នទឹក ពិរសសតំបនផ់ដលគ្នម នរបភពទឹក(ទរនល បឹងបរួ...)។កំរៅរចោះផតបនតរហូត ឱំ្យរុកខជាតិសវិតង្ប ់បណាត លឱ្យមានភាព រាងំសងួត។តំបនម់យួចំននួរទៀតផដលរៅជិតរបភពទឹកអាចទទួលរងទឹកជំនន ់រររោះរពលកំរៅរតត ខាល ងំ ឱំ្យទឹកកក រលាយ ហូរតាមរបភពទឹក(ទរនល បឹងបរួ...)ជនលិ់ចរៅតំបនផ់កបររ ោះ។របើមានអរពរឈើររចើន វាអាចទបម់និបងេឱ្យមានររគ្នោះរាងំសងួតធងនធ់ងរ និងមនិបណាត លឱ្យមានទឹកជំននធ់ងនធ់ងររកើតរឡើងបាន។ពីមយួអថងរៅ មយួអថង អរពរឈើរតូវបានបាតប់ង ់ឯររគ្នោះធមមជាតិោនផ់តសាហវ និងធងនធ់ងរជាងមុនផដលមនិអាចរគបរ់គងបាន។



រមររៀនទី៧៖ោរបំពុល ឬកងវក ់១-របភពអនោរបំពុលមានពីររបរភទគឺ សកមមភាពធមមជាតិ និង...(សកមមភាពមនុសស)...។ ២-រតើរបភពអនោរបំពុលខយល់អនមយួៗមានអវីខលោះ?ចូរររៀបរាប។់ +មានពីរគឺសកមមភាពធមមជាតិ និងសកមមភាពមនុសស ផដលសកមមភាពនីមយួៗមាន៖ សកមមភាពធមមជាតិៈ ខយល់ជាភាន កង់្រយា៉ែ ងសំខានក់នុងោរ យំកនូវភាគលអិត ធូលីដី លមអងផ្លេ ោកសំណល់បនទុោះភនរំភលើង និងឧសម័នពុលរផសងៗរៅកនុងបរយិាោស។ សកមមភាពមនុសសៈ ោរង្រកសិកមមបងេឱ្យមានោររហោះរហើរលអងធូលីផ្លេ និងោកសំណល់កសិកមម ោរង្រសំណងប់ងេឱ្យមានោហុយធូលីដី ចំរហោះផូសីុលឥនធនៈបរញ្េញសារធាតុពុលរៅកនុងបរយិាោស មានយានយនត ររាងចរកឧសាហកមម ររាងចរកអគគិសនី។ល។ ៣-រគថាសារធាតុកនុងផូសីុលឥនធនៈមយួចំននួជាសារធាតុពុល។រតើមានសារធាតុអវីខលោះ? +មានោបូនម៉ែូណូអុកសីុត អាសូតអុកសីុត និងសាព នធ់រ័អុកសីុត។ ៤-ចូរនិយាយពីដំណាកោ់ល ឱំ្យរកើតមានរភលៀងអាសីុត។ +របភពចមបងអនោរករកើតរភលៀងអាសីុតគឺសាព នធ់រ័ និងអាសូត។របភពចមបងអនោរសាយភាយសាព នធ់រ័ គឺសាព នធ់រ័ ីអុកសីុត ផដលរកើតរចញពីចំរហោះធយូងថម និងផូសីុលឥនធនៈ។អាសូតភាគររចើនរចញពីរបភពចំពុលចូល រៅកនុងបរយិាោសជាទរមងអ់ាសូតម៉ែូណូអុកសីុតផដលរកើតរចញពីឥនធនៈផូសីុលកនុងររគឿងមា៉ែ សីុន។ររោយពីសារធាតុទាងំពីររនោះ(អាសូតម៉ែូណូអុកសីុត និងសាព នធ់រ័ ីអុកសីុត) រហោះរៅដល់មណឌ លអាោសចល់ វាបានផតុ ំជាមយួចំហយទឹកកនុងពពកបរងេើតបានជាទរមងអ់ាសីុតរខាយគឺអាសីុតស៊ាុលផរួចិ និងអាសីុតនីរទិច។ររោម ឥទធិពលខយល់រតជាកអ់ាសីុតរខាយទាងំរ ោះផដលផតុ ំរៅកនុងពពកបានធាល កម់កជាទរមងរ់ភលៀងអាសីុត។ ៥-របភពចមបងអនោររកើតអាសីុតរភលៀងគឺោរបរញ្េញ...(ផូសីុលឥនធនៈ)..រៅកនុងបរយិាោស។ ៦-រតើអវីរៅផដលរៅថាសមូកផូតូគីម?ី +គឺជាសារធាតុបំពុលខយល់ចមបងផដលរកើតកនុងទីរកុងរៅរពលផដលមានោរផសចូំលគ្នន អនផផសងពុល ររោមអំរពើ អនពនលឺរពអាទិតយកនុងលកខខណឌ បរយិោសរបកបមយួ។ ៧-រតើោរបំពុលខយល់ ឱំ្យមានផលវបិាកអវីខលោះដល់មនុសស សតវ និងរុកខជាតិ? +វា ឱំ្យរកើតមានរភលៀងអាសីុត ឱំ្យមនុសសរកើតជមងរឺសើផសបក ង្បស់តវកនុងទឹក និងរលើរគ្នក រុកខជាតិសវិតររកៀម មានជមងផឺលូវដរងហើម មានជមងផឺភនក ដីរខាោះជីជាតិរររោះរភលៀងអាសីុតហូរររចោះអស់ បណាត លឱ្យមានសមូកផូតូគីមផីដល ំ



ឱ្យបរយិាសអាបអូ់រ រខំានដល់ោររធវើចរាចរណ៍ ឧបករណ៍រអឡិចរតូនិចររបើរបាស់ឆ្បខូ់ចរោយសារធូលីដី និងភាគលអិតរផសងហុយចូល។ល។ ៨-របភពអនោរបំពុលទឹករតូវបានផបងផចកជាពីររបរភទ។រតើមានអវីខលោះ?ចូរររៀបររាប។់ +របភពចំនុចគឺរបភពផដលបរញ្េញតាមរយៈបំពងប់ងហូរលូ ឬរបឡាយ ទីតាងំសំណងឧ់សាហកមមចាស់លាស់ រគហោា ន រភាជនីយោា ន មនទីររពទយ។ល។ របភពរាយបា៉ែ យជារបភពផដលគ្នម នទីតាងំចាស់លាស់ រមួមានលំហូរកសិកមម លំហូរពីោររធវើអាជីវកមមផរ ៉ែ សំណល់គ្នម នសណាត បធ់ាន ប ់លំហូរពីោរោា នសំណង។់ល។ ៩-រតើរគអាចផកលមអគុណភាពទឹករោយររបៀបណា? + រយើងអាចផកលមអគុណភាពទឹករោយ៖

ោតប់នថយោរររបើរបាស់ទឹកផដលមនិចបំាច ់ មុនបងហូររចញពីររាងចរកឧសាហកមមរតូវមានោររតួតពិនិតយ និងឆលងោតោ់ររងំ្បរ់មររាគឱ្យបានរតឹមរតូវ ោតប់នថយ ឬកំុបងហូរទឹកកខវកចូ់លរៅកនុងរបភពទឹកសាអ ត(ទឹកលូរ...) បរងេើត និងអនុវតតចាបរ់គបរ់គងោរបំពុលទឹកឱ្យមានរបសិទធិភាពខពស់ របើកយុទាធ ោរណ៍អបរ់ ំផណ រំបជាពលរដាទូរៅឱ្យយល់ដឹងពីផលវបិាកអនោរបំពុលទឹក ររបើរបាស់ទឹករោយភាពរបុងរបយត័នកនុងោរលាងសំអាត កំុរបាោះសំរាម ឬោកសំណល់ចូលរៅកនុងរបភពទឹក

១០-រតើោរបំពុលដីបណាត លមកពីមូលរហតុអវីខលោះ? +វាបណាត លមកពីមូលរហតុររចើនយា៉ែ ងគឺ៖

ោររចលោកសំណល់គីមរីោយគ្នម នោររតួតពិនិតយរតឹមរតូវ ោរបងហូរទឹកសំអុយរចញពីររាងចរកឧសាហកមមគ្នម នោររតួតពិនិតយរតឹមរតូវ ោរដុតគល់រសូវ ឬសំរាមរលើដី ឱំ្យសារធាតុសររីាងគកនុងដីង្ប ់ ោរោដំំណាំដផដលៗយូរឆ្ន រំលើដីផតមយួរោយគ្នម នោកជី់ ោរោបអ់រពរឈើអស់ ឱំ្យមានសំណឹកដីផដល ឱំ្យដីរខាោះជីជាតិ ោរទុកដីឱ្យរៅទំរនរយូររោយគ្នម នោដំំណាំ ជារហតុរធវើដីមានកំណថមបាយររកៀម



១១-រតើមានអវីខលោះជាភាន កសំ់ណឹកដី? +ភាន កង់្រសំណឹកដីមាន ទឹក ទឹកកក ខយល់ និងោររធវើដំរណើ រ ឬសកមមភាពរផសងៗរបស់មនុសស។ ១២-ោលណារបើមានសំណឹកដីររចើនរកើតមាន រតើនឹងមានអវីរកើតរឡើង? +វានឹង ឱំ្យមានោរបាកដី់ រអិលដី និងោរហូរររចោះដីរលើ។រពលរ ោះករមតិជីជាតិដីរតូវថយចុោះ ផដល ឱំ្យទិននផល ដំណាំថយចុោះផដរ។ ១៣-រតើរយើងរតូវរធវើដូចរមតចរដើមបោីរររកំុឱ្យមានសំណឹកដី? +រដើមបោីរររសំណឹកដីរគរតូវ៖

កំុោបអ់រពរឈើហួសកំណត ់ឱំ្យបាតប់ងគំ់រមដី កំុបូមខាចត់ាមទរនល បឹងបរួ ឱំ្យបាករ់ចងំ កំុដុតគល់រសូវររោយពីរបមូលផលរចួ ឱំ្យបាតប់ងគំ់រមដី កំុទុកឱ្យដីោល យជាវាលររហោា នផដល ឱំ្យខយល់របាកបក ់ភំាគលអិតរៅ កំុបនសរីៅម សតវហួសករមតិ ឱំ្យដីោល យជាវាលររហោា ន រធវើកសិរុកខកមម ដំណាំរបពលវបបកមម រធវើប ល ស់ដំណាំ

១៤-រតើោរបាតប់ងស់ារធាតុខនិជរបស់ដីបណាត លមកពីអវី? +វាបណាត លមកពីមូលរហតុររចើនយា៉ែ ងដូចជា៖

ោររធវើកសិកមមអរពដុត ឬោរដុតគល់រសូវររោយពីរបមូលផល ឱំ្យសារធាតុចិញ្េ ិមកនុងដីរតូវង្ប ់ ោរហូរររចោះតាមទឹករោយសារដីគ្នម នគំរបោរររ ោរោដំំណាំផតមយួមុខរលើដីផតមយួរយៈរពលយូរឆ្ន ំ ោររបាកបកអ់នខយល់ សំារធាតុចិញ្វ ិមរៅកផនលងរផសង

១៥-ដូចរមតចផដលរៅថាកំណថមបាយររកៀមអនដី? រតើវារកើតរឡើងរោយររបៀបណា? +ជាដំរណើ រោរផដលដីោល យជារងឹដូចសិលា។វារកើតរឡើងរោយោរទុកដីោល យជាវាលលំហ និងគ្នម នជីជាតិរយៈរពល យូរ រហើយវាផសរំឡើងពីសមាសធាតុផដក និងអាលុយមញី៉ែូ មផដលមនិង្យហូរររចោះ។



១៦-ដូចរមតចផដលរៅថាអំបិលកមម? +ជាដំរណើ រចកប់ងគរអនអំបិលរៅកនុងដីរសទាបរ់លើផដលរកើតកនុងលកខខណឌ អាោសធាតុសងួត រហើយរហំួតចំហយទឹក រកើតមាន ឱំ្យមានកំហបអំ់បិលរៅសល់អផទរលើ។ ១៧-រហតុអវីបានជាមានកំរណើ នោរបំពុលអាោសរៅកមពុជា? +រររោះកមពុជាជារបរទសកំពុងអភវិ ឍផដលរតូវោរោរអភវិ ឍរគបវ់ស័ិយ ផដលកនុងវស័ិយឧសាហកមម និងគម គមនជ៍ារហតុបងេឱ្យមានោរបំពុលខាល ងំជាងរគ។ររាងចរកឧសាហកមមរកីដុោះោល់ផដលបងេោរបំពុលខយល់ ខាល ងំ និងកំរណើ នយានយនតរលើដងផលូវឥតឈបឈ់រផដលបងេឱ្យមានោរបំពុលអាោសខាល ងំផដរ។ ១៨-ចូរសររសររូបមនតអនរភលៀងអាសីុត។ +វាមានរូបមនតដូចខាងររោម SO2+1/2O2+H2O→H2SO4 2NO+3/2O2+H2O→2GNO3

១៩-ចូររសអមថា របើសិនជាកំរណើ នរបជាជនរចោះផតបនត រតើមានផលវបិាកអវីខលោះដល់ោរររបើរបាស់ដី? +វានឹងមានផលវបិាកររចើនយា៉ែ ងកនុងោរររបើរបាស់ដីគឺ៖

ពិបាករកជរមករស់រៅ កងវោះទិននផលដំណាំអាហរសរមាបផ់គតផ់គងត់រមូវោរបររិភាគ កំរណើ នបរមិាណោកសំណល់គីម ីឱំ្យដីគ្នម នជីជាតិរគបរ់គ្ននស់រមាបដំ់ណាំ

២០-កនុងចំរណាមសំណល់ទាងំអស់ សំណល់ផដលមានររគ្នោះថាន កជ់ាងរគគឺ..(សំណល់ជាតិវទិយុសកមម)...។ ២២-រៅកមពុជាោរបាករ់ចងំទរនល បឹងបរួរកើតមានររចើន។រតើោររនោះបណាត លមកពីមូលរហតុអវី? +វាបណាត លមកពីមូលរហតុររចើនយា៉ែ ងគឺ៖

សកមមភាពអនោរបូមខាចប់ាតទរនលរដើមបលីក ់ ោរោបអ់រពហួសរបមាណពិរសសអរពរោងោង ឬអរពរ មផដលជយួ ទបកំុ់ឱ្យបាករ់ចងំ កផនលងបាករ់ ោះសថិតរៅចំមុខផខសទឹកហូរ ោរបងហូរលូទឹកសំអុយ ោកសំណល់រផសងៗចូលរៅកនុងទរនល បឹងបរួ ឱំ្យមានោរហូរររចោះ ោចដី់ សកមមភាព វាចរណ៍តាមផលូវទឹករកើនរឡើងជារហតុបណាត លឱ្យមានរលកធំៗរបាកបករ់ចងំ។



រមររៀនទី៨៖ ោរបំផ្លល ញរសទាបអូ់សូន ១-ចំននួ៩០%អនឧសម័នអូសូនសថិតរៅកនុងមណឌ ល...(អាោសសងប)់..អនបរយិាោស។ ២-ចូរសររសររូបមនតករកើតឧសម័នអូសូន។ +រូបមនតគឺ O2+ពនលឺរពោះអាទិតយ→O+O

O2+O→O3

៣-រៅកនុងមណឌ លអាោសសងប ់អុកសីុផសនោល យរៅជាអូសូន ររោមអំរពើោរំសមីសាវ យអ៊ាុលរតាពី...(រពោះអាទិតយ)...។ ៤-រហតុអវីបានជារគនិយាយថា អូសូនជាផខលមយួអនផផនដី? +រររោះកនុងចំរណាម១០០%អនោរំសមីសាវ យអ៊ាុលរតាពីរពោះអាទិតយ ២០%រតូវបានរសូបរោយឧសម័នអូសូន មុនចងំចូលមកដល់អផទផផនដី។របាងំរសទាបអូ់សូនជយួ ោតប់នថយោរំសមីសាវ យអ៊ាុលរតាពីរពោះអាទិតយនិងោរររ ជីវតិរៅរលើផផនដីមនិឱ្យកំរៅខាល ងំរពក។ម៉ែាងរទៀតភាវៈមានជីវតិរៅរលើផផនដីរតូវោរពនលឺរពោះអាទិតយផត៤០% រៅ៥០%ប៉ែុរណាណ ោះរដើមបរីស់ របើរលើសរ ោះវានឹងបំផ្លល ញរោសិោ និងDNAជារដើម។ ៥-រតើរសទាបអូ់សូនមានសារៈសំខានអ់វីខលោះចំររោះជិវតិរៅរលើផផនដី? +វាជារ ងំោរររផផនដីរោយោតប់នថយបរមិាណោរំសមីសាវ យអ៊ាុលរតារពោះអាទិតយបាន២០% មនិបងេឱ្យមានោរ បំផ្លល ញរោសិោ និងDNAរបស់ភាវៈរស់។ ៦-ោរថយចុោះអូសូនកនុងមណឌ លអាោសសងបរ់តូវបានរគរៅថា...(របរហងអូសូន)...។ ៧-សារធាតុផដលបំផ្លល ញរសទាបអូ់សូនខាល ងំជាងរគមានពីរគឺអាសូតម៉ែូណូអុកសីុតនិង.(កលរ ៉ែូភលុយអរ ៉ែូោបូនឬ CFCs).។ ៨-រហតុអវីបានជារគថា កលរ ៉ែូភលុយអរ ៉ែូោបូនជាសារធាតុបំផ្លល ញរសទាបអូ់សូនខាល ងំជាង អាសូតម៉ែូណូអុកសីុត? +រររោះមយួម៉ែូរលគុលកលរ ៉ែូភលុយអរ ៉ែូោបូន ផទុកអាតូមកលរពីមយួរៅបនួ រហើយអាតូមកលរមយួអាតូមអាចបំផ្លល ញម៉ែូរលគុល អូសូនបានរហូតដល់១០០ ០០០។ឯមយួម៉ែូរលគុលអាសូតម៉ែូណូអុកសីុតអាចបំផ្លល ញមូរលគុលអូសូនបានផតមយួ។ ៩-រតើសារធាតុកលរ ៉ែូភលុយអរ ៉ែូោបូនរតូវបានរគយករៅររបើរបាស់រធវើអវីខលោះ? +រគររបើរបាស់វាកនុងរគ្នលបំណងររចើនយា៉ែ ងដូចជា រមរតជាកក់នុងទូរទឹកកក មា៉ែ សីុនរតជាក ់ររាងមា៉ែ សីុនទឹកកក បំពង ់បាញ់បំបាតក់លិន បំពងប់ាញថាន កំំចតស់តវលអិត បំពងអ់គគិភយ័។ល។ ១០-រតើសារធាតុកលរ ៉ែូភលុយអរ ៉ែូោបូនមានរបតិកមមជាមយួអូសូនរោយររបៀបណា? +របតិកមមគីមគឺី CF2+ពនលឺរពោះអាទិតយ→CL+CCLF2 ណ ើយអាតូ្មកលរទំ្ណនះមាននាទីជាកាតាលីករកែុ្ការ បំផ្លល ញអូសូន។ O3+CL→CLO+O2 និ្ CLO+O3→CL+2O2

ម៉ែូរលគុលកលរ ៉ែូភលុយអរ ៉ែូោបូនបានអផណត តចូលរៅកនុងមណឌ លអាោសសងប ់រហើយរតូវរងោរបំផបកធាតុររោមអំរពើ



ោរំសមីរពោះអាទិតយកប៍ានោល យជាអាតូមកលរ ផដលជាោតាលីករកនុងោរបំផ្លល ញអូសូន។អាតូមកលររធវើរបតិកមមជាមយួម៉ែូ រលគុលអូសូន រដើមបបីរងេើតបានជាម៉ែូរលគុលអុកសីុផសន និងម៉ែូរលគុលកលរម៉ែូណូអុកសីុត។ររោយមក ម៉ែូរលគុលកលរម៉ែូណូអុកសីុតរធវើរបតិកមមជាមយួម៉ែូរលគុលអូសូនបរងេើតបានជាពីរម៉ែូរលគុលអុកសីុផសន និងមយួអាតូម កលរ។អាតូមកលរបានរធវើរបតិកមមជាមយួម៉ែូរលគុលអូសូនបនតរទៀត។ ១១-របើគ្នម នអូសូនរទ រតើភាវៈមានជីវតិរៅរលើផផនដីនឹងជួបផលវបិាកអវីខលោះ? +ផលវបិាកររចើននឹងរកើតរឡើងដូចជា៖

រុកខជាតិ និងដំណាំរផសងៗរតូវរងោរសវិតររកៀមរកំរោយសារកំរៅខាល ងំរពក និងរខំានដល់ោររធវើរសមីសំ រយាគរបស់វា ជារហតុរធវើឱ្យវាលូតលាស់យឺតខុសធមមតា

ផលិតផលកសិកមម ពិរសសដំណាំអាហររតូវថយចុោះ ឱំ្យរកើតមានររគ្នោះទុរ ភកឹស មនុសសនឹងរងនូវជមងមឺហរកីផសបក និងជំមងកឺនទុយផថលន ឬផភនកសាចប់ាងំ។

១២-រតើរយើងអាចោតប់នថយោរររបើរបាស់កលរ ៉ែូភលុយអរ ៉ែូោបូនបានផដររទ?របើបាន រតើរតូវរធវើយា៉ែ ងដូចរមតច? +រយើងអាចោតប់នថយោរររបើរបាស់វាបានរោយ

ផថទាមំា៉ែ សីុនរតជាក ់និងទូទឹកកកជារបចកំុំឱ្យធលុោះធាល យ ឬផបក បនថយោរររបើរបាស់សមាភ រផដលមានជាតិកលរ ៉ែូភលុយអរ ៉ែូោបូនររចើនដូចជា បំពងប់ាញ់រផសងៗ ររបើរបាស់បំពងប់ាញ់ និងសារធាតុទាងំរ ោះឱ្យអស់លទធភាព រចួរតូវរចលវារៅកផនលងមានសុវតថិភាព រោិះរកសារធាតុរផសងមកជំនួសសារធាតុរនោះ ររបើរបាស់សមាភ រផដលមានសារធាតុកលរ ៉ែូភលុយអរ ៉ែូោបូនរោយភាពរបុងរបត័នយ និងសនសសំំអចខពស់។

១៣-រតើអវីរៅជាោរំសមីសាវ យអ៊ាុលរតារពោះអាទិតយ? +ជាោរំសមីផដលផភនកមនុសសរមើលពំុរឃើញ រហើយមានជំហនរលករៅចរ ល ោះ១៥០ និង៤០០០A។កនុងធមមជាតិ ោ ំរសមីសាវ យអ៊ាុលរតារតូវបានរារាងំមនិឱ្យចូលដល់ផផនដីរោយសាររសទាបអូ់សូនអនបរយិាោស។ ១៤-កនុងឆ្ន ១ំ៩៩២ សននិសិតសតីពីោរោតប់នថយោរររបើរបាស់សារធាតុកលរ ៉ែូភលុយអរ ៉ែូោបូរៅទីរកុងកូរប៉ែនហត របរទសោណឺមា៉ែ កបានរពមររពៀងចំនុចជាររចើន។រតើមានចំនុចអវីខលោះ? +កិចេរពមររពៀងមានដូចតរៅ រកុមរបរទសឧសាហកមមយល់រពមលុបបំបាត ់ និងបញ្ឍបោ់រផលិតសារធាតុរនោះ រកុមរបរទសឧសាហកមមបរងេើតមូលនិធិជួយ របរទសរកីរកឱ្យឈបរ់របើរបាស់សារធាតុរនោះ និងហមឃាតោ់រផលិត និងររបើរបាស់សារធាតុរផសងៗរទៀតផដលបំផ្លល ញរសទាបអូ់សូន។



រមររៀនទី៩៖ សំណល់ ១-រតើសំណល់មានរបភពរចញពីកផនលងណាខលោះ? +វាមានរបភពរចញពីលំរៅោា ន ទីផារ សហរគ្នស រកុមហ៊ាុន សណាា គ្នរ រភាជនីយោា ន ហងលកទំ់និញ សួនសាធារណៈ រមណីោា នរទសចរណ៍ ររាងចរកឧសាហកមម មនទីររពទយ។ល។ ២-ដូចរមតចផដលរៅថាសំណល់រងឹបំពុល? +ជាសំណល់រងឹផដលអាចផ្លល ស់បតូរសមាសភាព ឬលកខណៈជីវសាស្រសត គីម ីឬលកខណៈរូបរបស់បរសិាថ នផដលរគបាន របាោះរចលរោយអចដនយ ឬរោយរចត ។ ៣-រតើសំណល់បងេផលប៉ែោះរល់អវីខលោះ? +វាបណាត លឱ្យមនុសស និងសតវមានជមងរឺាតតាតពិរសសជមងផឺលូវដរងហើម រុកខជាតិរកិនមនិលូតលាស់ ឬង្ប ់បងេឱ្យមានោរបំពុលអាោស ោរបំពុលដី ោរបំពុលទឹក និងបាតប់ងរ់សាភណ័ឌ ភាពរបរទសជាតិរទៀតផង។ ៤-រតើកំផណអចនសំណល់ផតល់ផលរបរយាជនយ៍ា៉ែ ងដូចរមតចខលោះ? +វាផតល់ផលរបរយាជនរ៍រចើនយា៉ែ ងដូចជា៖

ោតប់នថយផលប៉ែោះរល់បរសិាថ ន ោតប់នថយអថលរបាោះរចលសំណល់ ពនាអាយុររបើរបាស់កផនលងចកសំ់ណល់ ផថរកាធនធានធមមជាតិ សនសសំំអចថាមពលកនុងោរផលិតថមី និងមនិបំពុលបរសិាថ នផដលរកើតពីោរផលិត បរងេើតនូវសកមមភាពរសដាកិចេ និងោរង្រថមី ោតប់នថយោរ ចូំលទំនិញ និងវតថុធាតុរដើម

៥-រដើមបងី្យរសួលរធវើកំផណអចនសំណល់ រតើអនករចលសំណល់រតូវរធវើដូចរមតច? +អនករចលសំណល់រតូវផញកសំណល់ឱ្យោចពី់គ្នន រោយរចលសំណល់រៅតាមបាវ ឬថងផ់លិតផលនីមយួៗ។ ៦-រតើរគរគបរ់គងសំណល់យា៉ែ ងដូចរមតចរដើមបឱី្យមានសុវតថិភាព? +រដើមបឱី្យមានសុវតថិភាព រគរតូវ រធវើកំផណអចនជាថមី រធវើកំប៉ែុសតកមម ោតដុតសំណល់ និងរចលសំណល់រៅកផនលងផដល មានសុវតថិភាពរតឹមរតូវ។ល។ ៧-ដូចរមតចផដលរៅថាកំប៉ែុសកមម?



+ជាោរបំផបកធាតុជីវៈអនសំណល់សររីាងគ ដូចជាសំណល់ពីផទោះបាយ សំណល់ពីកសិកមមររោមោររតួតពិនិតយ និងរោយមានវតតមានខយល់រដើមបបំីផបលងឱ្យរៅជាជីកំប៉ែុសតសរមាបរ់របើរបាស់កនុងកសិកមម។ ៨-ោរដុតសំណល់ផតល់គុណសមបតតិ និងគុណវបិតតិ។រតើមានអវីខលោះ? +គុណសមបតតិគឺជយួ ោតប់នថយបរមិាណសំណល់ររចើនរពករលើអផទដី ឯគុណវបតតិគឺបងេោរបំពុលអាោស និងរធវើឱ្យ មនុសស និងសតវមានជមអផឺលូវដរងហើម។ល។ ៩-រតើមានវធិានោរអវីខលោះរដើមបោីតប់នថយសំណល់? +មានវធិានោរររចើនយា៉ែ ងគឺ៖

រចៀសវាងររបើរបាស់ផលិតផលផដលផលិតសំរាបររចើន បនថយបរមិាណសំណល់រងឹតាមរគហោា នតាមរយៈោរររបើរបាស់ផលិតផលផដលបនថយសំណល់ សំណល់លំរៅោា នភាគររចើនអាចផកអចនជាថមីបាន ោរររបើរបាស់ផលិតផលចស់រឡើងវញិ ផតកនុងរគ្នលបំណងរផសង រធវើជីកំប៉ែុសតពីសំណល់សររីាងគ ទុកសំណល់រៅចំនុចរបមូលផតុ ំរបកបរោយសុវតថិភាព ផសពវផាយផណ រំបជាពលរដាឱ្យយល់ចាស់ពីគុណវបិតតិអនោររាយបា៉ែ យសំរាម និងរសាភណ័ឌ របរទស

១០-រៅរាជធានីភនរំពញ រកុមហ៊ាុនផដលរបមូលសំរាម និងោកសំណល់គឺរ ម្ ោះ...(សីុនរទី)...។


Documents

Earth Science