-
Edatlar (lgeler)
Cmle iinde szckler arasnda eitli anlam ilgileri kuran ve
cmleye deiik anlamlar katan, tek bana bir anlam olmayan
szcklerdir. Balca ilgeler unlardr:
gibi, sanki, gre, kadar, iin, zere, -e doru, -e kar, -e karn,
-e
ramen, -e dein, -e dek, -den dolay, -den baka, ile, yalnz,
ancak,
sade, sadece, tek, bir, denli, deil
imdi aadaki cmlelerde, belli bal ilgelerin, cmlelere ne gibi
anlamlar kattn grelim:
Gibi
Annem, melek gibi biriydi. (benzerlik)
Zil ald gibi dar ktk. (tezlik)
Birazdan frtna kacak gibi. (tahmin, olaslk)
Sanki
Everest, sanki bir dev adrd. (benzerlik)
Babam, sanki seni dinler de! (inanmama)
Sanki birazdan yamur yaacak. (tahmin, olaslk)
Gre
Kafama gre bir dost bulamadm. (uygunluk)
Sana gre hangimiz sulu? (kanaat, gr)
Bu snav dnkne gre daha kolaym. (karlatrma)
Kadar
Bu ii akama kadar halletmeliyim. (zaman, sre)
Elmalar yumruum kadard. (benzerlik)
Durakta bir saat kadar bekledim. (yaklak)
Hi kimseyi senin kadar sevmedim. (karlatrma)
Tilki kadar kurnaz bir adam. (derece, l)
-
in
Ders almak iin ktphaneye gitti. (ama)
Senin iin herkes iyi eyler sylyor. (hakknda)
Kardelen, benim iin apayr bir iekti. (grecelik)
Trafik skt iin ge kaldm. (neden-sonu)
Bu hazrlklar konuklar iin yaptk. (aitlik)
ocuklar iin her fedakrl yapard. (uruna, yoluna)
zere
Yarn getirmek zere arabay alabilirsin. (artyla)
Teekkr etmek zere sahneye kt. (amacyla)
Anlatmz zere yarn buluuruz. (ekilde, tarzda)
Uamz kalkmak zereydi. (zaman)
Doru
ocuklar sahile doru yryorlar. (yn)
Akama doru buralar sakinleir. (zaman)
Kar
Gnee kar yava yava yryorduk. (yn)
Sabaha kar kye vardk. (zaman)
Baka
Benden baka herkes maa gitmi. (dnda, hari)
-
Not: Doru, kar, baka szckleri, cmle iinde ilge dnda
deiik grevler kazanabilir.
nan bana, doru sylyorum. (belirte)
Sence doru tarafa m gidiyoruz? (sfat)
Sonunda doruyu buldum. (ad)
Buras kardan, ok net gzkyor. (ad)
Evimiz ehrin kar yakasndayd. (sfat)
Sana baka, bana baka konutu. (belirte)
Bize baka bir adres verdiler. (sfat)
Bunu bakasndan duymu. (adl)
le
Annemler uakla gelecekmi. (ara)
Elini bakla kesmi. (gere)
Bahede, arkadalaryla oynuyor. (birliktelik)
retmen, telala ieri girdi. (durum)
Aalarn devrilmesiyle yol kapand. (neden-sonu)
Not: le, yerine ve getirilemiyorsa ilge; getirilebiliyorsa
bala
olur.
iir ile roman ok severim. (ile=ve > bala)
Genken iir ile ok ilgilendim.
Bu cmlelerin birincisinde iir ve roman denilebildii iin ile
balatr; ikincisinde ile yerine ve getirilemedii iin ile
ilgetir.
-
Yalnz, Sade, Sadece, Bir, Tek
Dnk toplantda yalnz sen yoktun. (sadece)
Ben bu konuda sade ona inanrm. (yalnz)
Sadece dinlenmek istiyorum. (yalnz)
Piknie bir o gelmemiti. (yalnz)
Tek sen misin sevdiine kavuamayan? (yalnz)
Not: Yalnz szc, yerine ama getirilebiliyorsa bala olur.
Dn seni ok bekledim; yalnz sen gelmedin. (yalnz=ama >
bala)
Bu cmlede yalnz yerine ama getirilebildii iin yalnz szc
balatr.
Not: Yalnz, sade, sadece, bir, tek szckleri, cmle iinde ilge
dnda deiik grevler kazanabilir.
Dedem, yalnz bir insand. (sfat)
Sahilde, yalnz dolayordu. (belirte)
Sade bir grnm vard. (sfat)
Sanat, ok sade yayordu. (belirte)
Onunla bir boydayz. (sfat)
Bir sen bir ben biliyoruz bunu. (bala)
Olanlar bana bir bir anlatt. (belirte)
ocuk, tek kelime konumad. (sfat)
Herkes gidince ben tek kaldm. (belirte)
Ancak
Bizi oraya ancak sen gtrebilirsin. (sadece)
Bu arabaya ancak on milyar veririm. (en ok)
Not: Ancak szc, cmle iinde deiik grevlerde kullanlabilir.
ok altm; ancak devimi bitiremedim. (ancak=ama > bala)
Misafirler, akama ancak gelebildiler. (belirte)
Birinci cmlede, ancak szcnn yerine ama getirilebildii iin
ancak balatr. kinci cmlede ancak eylemin yapl zamann
belirttii iin belirtetir.
-
Ramen, Karn, Denli, Deil, Dolay
Barmama ramen beni duymad. (tersine olarak)
Fakirliine karn hep mutlu biriydi. (tersine olarak)
Seni lnceye dein unutmayacam. (zaman)
Yamur geceye dek devam etti. (zaman)
Beni bu denli sevdiini bilmiyordum. (derece)
Buras dediin kadar gzel deil. (olumsuzluk)
Trafikten dolay snava ge kaldm. (neden-sonu)
rnek 1:
Televizyon reklamlar radyo ile yaplanlardan daha etkili
oluyor.
ile szc, aadaki kullanmlardan hangisinde bu cmledekiyle
ayn grev ve anlamdadr?
A) Bugn radyo ile televizyonun hayatmzdaki yeri ve nemi
yadsnamaz.
B) Ona gre ahlak, dnd ile yapt arasndaki benzerliktir.
C) Sinekli Bakkal ile Tatarck, Halide Edipin toplumsal konulu
iki
romandr.
D) O, deyimleri ve tekerlemeleri ile stanbul Trkesinin
gzelliini
yanstmtr.
E) Onu en ok ilgilendiren, gazetenin glmece sayfas ile spor
haberleridir.
(1982-SS)
zm:
Cmlede ile grdmz yere ve getirebiliyorsak ile bala;
getiremiyorsak ilgetir. rnek cmlede ile szc ilge grevinde
kullanlmtr. D seeneinde kullanlan ile szc de ilge
grevindedir.
Cevap D
-
rnek 2:
Aadaki cmlelerin hangisinde iin kelimesi, amacyla,
maksadyla anlamnda kullanlmtr?
A) ocuklar iin yapmad fedakrlk kalmad, diyorlar.
B) Bu paket arkadanz iin hazrlanmt.
C) O sralarda Ankarada olmadm iin olay bilemiyorum.
D) ki haftalk harln bu kitab almak iin biriktirmi.
E) Arkadanz iin herkes ayn eyleri sylyor.
(1986-SS)
zm:
Seenekleri incelediimizde iin szcnn Ada uruna, Bde
aitlik, Cde neden-sonu, Ede hakknda anlamnda kulanldtn
gryoruz. Dde ise harlk biriktirme eyleminin kitap almak
amacyla yapldn gryoruz.
Cevap D
rnek 3:
Aadaki cmlelerin hangisinde yalnz szc farkl bir grevde
kullanlmtr?
A) Byle bir evde yalnz oturman sakncaldr.
B) Bylesine temiz bir havay yalnz burada bulabilirsin.
C) Bu toplantda yalnz kalacan biliyordun.
D) Bu gr senin yalnz savunman daha etkili olurdu.
E) Bu sorunu yalnz zmek istemen yerinde bir karardr.
(1978)
zm:
Seenekleri incelediimizde A, C, D ve E de yalnz szcnn
oturma, kalacak, savunma, zmek eylemsilerini belirttiinden,
belirte grevinde kullanldn gryoruz. Ancak Bde yalnz
szcnn sadece anlamnda kullanldndan, ilge olduunu
gryoruz.
Cevap B
