Editörler - BAÜN - Balıkesir Üniversitesisbe.balikesir.edu.tr/dergi/edergi/c15s27/makale/c15s27mk.pdf · iv cilt 15 - sayı 27, haziran 2012 kÜÇÜk İŞletme sahİplerİnİn

Editörler:Doç. Dr. Zübeyde GÜNEŞ YAĞCIProf. Dr. Cevdet AVCIKURT

Sorumlu Yazı İşleri Müdürü:Yard. Doç. Dr. Murat DOĞDUBAY

Yardımcı Editörler:Yard. Doç. Dr. Murat DOĞDUBAY Yard. Doç.Dr. Halil İbrahim ŞAHİN Yard.Doç.Dr. Ahmet KÖROĞLU

Yayın Kurulu:Doç.Dr. Zübeyde Güneş YAĞCI Prof.Dr. Cevdet AVCIKURT Prof.Dr. Edip ÖRÜCÜ Prof.Dr. Tamer BOLAT Prof.Dr. Serap PALAZProf.Dr. Abdullah SOYKAN Prof.Dr. Hakan ÇETİNTAŞ Doç.Dr. Mehmet NARLIDoç.Dr. Şenol ÇELİK Doç.Dr. Kadir CANATAN Doç.Dr. Ertan ÖRGENDoç.Dr. Şakir SAKARYA Yard.Doç.Dr. Murat DOĞDUBAY Yard.Doç.Dr. Halil İbrahim ŞAHİN

BALIKESİR ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ DERGİSİ

Dergimizin ana hedefi; bilimsel normlara ve bilim etiğine uygun, nitelikli ve özgün çalışmaları titizlikle değerlendirerek, düzenli aralıklarla yayımlanan ve sosyal bilimler alanında tercih edilen öncelikli dergiler arasında yer almaktır

Dergiye gönderilen yazılar, derginin yazım kurallarına uygun biçimde hazırlanmalı ve değerlendirme sürecine girmek üzere http://sbe.balikesir.edu.tr/dergi adresine gönderil-melidir.

Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü tarafından Haziran ve Aralık aylarında olmak üzere yılda iki kez yayımlanan hakemli bir dergidir. Dergide yayımlanan yazılardaki görüş ve düşüncelerden yazarları sorumludur. Derginin her hakkı saklıdır. Dergide yayımlanan yazılar, kaynak gösterilmeden kullanılamaz.

Baskı HazırlıkAltınpost YayıneviATB İş Merkezi Anadolu Bulvarı 174. Cad. I Blok No: 252 Yenimahalle/ANKARATel: 0 312 397 22 53 Fax: 0 312 397 22 54www.altinpostyayincilik.com • [email protected]ı ve Cilt: BRC Ofset Matbaa(0.312) 384 44 54 Sertifika No: 16045

İLETİŞİMBalıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Çağış Kampüsü Balıkesir / TÜRKİYEhttp://sbe.balikesir.edu.tr/[email protected]: 0 266 612 1407 /1401 / 1405

Balıkesir ÜniversitesiSosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi aşağıdaki veri tabanları tarafından taranmaktadır:• DOAJ Directory of Open Access Journal• MLA Modern Language Association• Ebscohost• Index Copernicus• Türk Eğitim İndeksi• Akademia Sosyal Bilimler İndeksi (ASOS Index)

İÇİNDEKİLER

Cilt 15 - Sayı 27, Haziran 2012 III

BALIKESİR ÜNİVERSİTESİSOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ DERGİSİ

ISSN1301-5265 CİLT 15 • SAYI 27 • HAZİRAN 2012

EDİTÖRLERDEN

COĞRAFYA ABD

ZONGULDAK’TA HAVA KİRLİLİĞİ (PM10 & SO2) İLE İLİŞKİLİ OLARAK SEÇİLMİŞ SOLUNUM YOLU HASTALIKLARININ ZAMANSAL VE MEKÂNSAL DEĞİŞİMİ Şermin TAĞIL - Serpil MENTEŞE

EĞİTİM BİLİMLERİ ABD

BİLİMSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ DERSİNE İLİŞKİN ÖĞRETMEN ADAYLARININ ALGI VE BEKLENTİLERİLevent AKGÜN

SINIFTA ÖZGÜR DÜŞÜNMEYE YÖNLENDİRME DAVRANIŞ ÖLÇEĞİNİN GELİŞTİRİLMESİÇiğdem KAN

ÖĞRETMENLERİN ÖĞRETİM SÜRECİNDE KULLANDIKLARI ÖĞRETİM YÖNTEM VE TEKNİKLERİ İLE BUNLARI TERCİH ETME NEDENLERİYücel KAYABAŞI

GÜZEL SANATLAR EĞİTİMİ ABD

ARMONİ EĞİTİMİ NEDEN ZORDUR?Deniz Beste ÇEVİK - Ebru Güner CANBEY - İstemihan TAVİLOĞLU

İLKÖĞRETİM ABD

PORTAGE ERKEN EĞİTİM PROGRAMININ KURUM ORTAMINDA YAŞAYAN 5–6 YAŞ GRUBU ÇOCUKLARIN GELİŞİMLERİ İLE AİLE KATILIM DÜZEYLERİ ÜZERİNDEKİ ETKİSİ Kazım BİBER - Ozana URAL

İŞLETME ABD

İNSAN KAYNAKLARINA BAKIŞ AÇISININ SAPTANMASINA YÖNELİK BİR ARAŞTIRMATamer KEÇECİOĞLU - Mustafa Kemal YILMAZ

BANKACILIK SEKTÖRÜNDE HİZMET KALİTESİNİN SERVQUAL YÖNTEMİ İLE ÖLÇÜLMESİNihan ÖZGÜVEN

Sayfa Numarası

........................................................................................3

.....................................................................................................................21

.........................................................................................................................31

...................................................................................................................45

..........................69

..............................................................................................87

..........................................................129

...............................................................................................................157

Cilt 15 - Sayı 27, Haziran 2012IV

KÜÇÜK İŞLETME SAHİPLERİNİN DİNDARLIK DÜZEYLERİ, ETİK İDEOLOJİLERİ VE ALGILARI ARASINDAKİ İLİŞKİLERVolkan ÖZBEK - Gökhan ÖZER

HİZMET SEKTÖRÜNDE TÜKETİCİ GÜVENİ VE MÜŞTERİ BAĞLILIĞI: BANKACILIK SEKTÖRÜNE YÖNELİK BİR ARAŞTIRMAFatih KOÇ - Nihat KAYA

SOSYOLOJİ ABD

ÖĞRENCİLERDE DİKKAT VE MOTİVASYON ZAFİYETİNE NEDEN OLAN BAZI FAKTÖRLERBedri KATİPOĞLU

TARİH ABD

PERS HAKİMİYETİ ALTINDA BATI ANADOLU’DA SİKKE BASIMISerap Özkan KILIÇ

XIX. YÜZYILDA OSMANLI-BELÇİKA TİCARİ İLİŞKİLERİMehmet TEMEL

TURİZM İŞLETMECİLİĞİ VE OTELCİLİK ABD

TÜRKİYE’DE MEDİKAL TURİZM UYGULAMALARI; İSTANBUL VE ANKARA ÖRNEĞİR. Pars ŞAHBAZ - Uğur AKDU - Serap AKDU

OTEL ATMOSFERİNİN TURİSTLERİN BEKLENTİ VE ALGILAMALARI ÜZERİNDEKİ ETKİSİ: BOZCAADA’DA BİR UYGULAMAMurat AKSU - Düriye BOZOK

ÖRGÜTSEL BAĞLILIK İLE DEMOGRAFIK ÖZELLIKLER ARASINDAKI İLIŞKININ İNCELENMESI: BIR UYGULAMA ÇALIŞMASI İsmet KAYA

BUTİK OTEL ÇALIŞANLARININ BUTİK OTEL KAVRAM, ÖZELLİK VE HİZMETLERİNİ ALGILAMALARI ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA: NEVŞEHİR ÖRNEĞİLütfi BUYRUK - Duygu EREN

TÜKETİCİLERİN TEZ YEMEK TÜKETME NEDENLERİ: MERSİN ŞEHİR MERKEZİNDE FAALİYET GÖSTEREN YEREL, ULUSAL, ULUSLARARASI ZİNCİR TEZ YEMEK İŞLETME MÜŞTERİLERİ ÖRNEĞİKamil UNUR - Derya Kaya GÖK

YABANCI DİLLER EĞİTİMİ ABD

YAZINSAL METİNLER ÇEVİRİSİNDE EŞDEĞERLİK ARAYIŞISergül VURAL KARA

KWL KARTLARININ INTERNET ORTAMINA UYARLANMASI VE WEB SAYFALARININ İNGİLİZ DİLİ EĞİTİMİNDE UYGULANMASIFatih YAVUZ

BALIKESİR ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ DERGİSİ HAKEMLİ BİR DERGİDİR.

.......................................................................................................169

...................................................................................................................189

............................................................................................................................225

.............................................................................................................................239

.................................................................................................................................247

..............................................................................267

.........................................................................................................297

.........................................................................................................................................319

..........................................................................................................339

...................................................................................................357

.........................................................................................................................391

.......................................................................................................................................403

Cilt 15 - Sayı 27, Haziran 2012 V

BALIKESİR UNIVERSITYTHE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES INSTITUTE

ISSN1301-5265 VOLUME 15 • NUMBER 27 • JUNE 2012

FROM EDITORS

DEPARTMENT OF GEOGRAPHY

SPATIAL AND TEMPORAL VARIATIONS OF SELECTED RESPIRATORY DISEASES IN RELATION TO AIR POLLUTION IN ZONGULDAKŞermin TAĞIL - Serpil MENTEŞE

DEPARTMENT OF EDUCATION SCIENCES

TEACHER CANDIDATES’ PERCEPTIONS AND EXPECTATIONS REGARDING “SCIENTIFIC RESEARCH METHODS” COURSELevent AKGÜN

DEVELOPMENT OF THE BEHAVIOR SCALE OF DIRECTING FREETHINKING IN THE CLASSÇiğdem KAN

THE TEACHING METHODS AND TECHNIQUES USED BY TEACHERS IN TEACHING PROCESS AND THE REASON WHY TEACHERS PREFER THEM Yücel KAYABAŞI

DEPARTMENT OF FINE ARTS EDUCATION

WHY THE HARMONY TRAINING IS DIFFICULT?Deniz Beste ÇEVİK - Ebru Güner CANBEY - İstemihan TAVİLOĞLU

DEPARTMENT OF PRIMARY SCHOOL

THE EFFECTS OF PORTAGE EARLY EDUCATION PROGRAM ON FAMILY INVOLVEMENT AND DEVELOPMENT OF CHILDREN AT THE AGE OF 5-6 LIVE WITH THEIR IN SOCIAL SERVICES AND CHILDREN PROTECTION AGENCYKazım BİBER - Ozana URAL

DEPARTMENT OF BUSINESS ADMINISTRATION

A STUDY OF HUMAN RESOURCES TO DETERMINE THE IZMIR LOOK ANGLETamer KEÇECİOĞLU - Mustafa Kemal YILMAZ

MEASUREMENT OF SERVICE QUALITY BY SERVQUAL METHOD IN BANKING SECTORNihan ÖZGÜVEN

CONTENTS

PageNumbers

........................................................................................3

.....................................................................................................................21

.........................................................................................................................31

...................................................................................................................45

..........................69

..............................................................................................87

..........................................................129

...............................................................................................................157

Cilt 15 - Sayı 27, Haziran 2012VI

RELATIONSHIPS BETWEEN RELIGIOSITY LEVELS, ETHICAL IDEOLOGIES AND PERCEPTIONS OF SMALL BUSINESS OWNERSVolkan ÖZBEK - Gökhan ÖZER

CONSUMER TRUST AND CUSTOMER LOYALTY IN SERVICE INDUSTRY: A STUDY OF BANKING SECTOR Fatih KOÇ - Nihat KAYA

DEPARTMENT OF SOCIOLOGY

SOME FACTORS WHICH CAUSE THE LACK OF MOTIVATION AND CONCENTRATION IN STUDENTSBedri KATİPOĞLU

DEPARTMENT OF HISTORY

COINAGE OF THE WESTERN ANATOLIA UNDER THE PERSIAN RULESerap Özkan KILIÇ

COMMERCIAL RELATIONS BETWEEN OTTOMAN STATE AND BELGIUM IN 19TH CENTURYMehmet TEMEL

DEPARTMENT OF TOURISM AND HOTEL MANAGEMENT

MEDICAL TOURISM APPLICATIONS IN TURKEY; İSTANBUL AND ANKARA EXAMPLER. Pars ŞAHBAZ - Uğur AKDU - Serap AKDU

THE EFFECTS OF HOTEL ATMOSPHERE ON TOURISTS’ EXPECTATIONS AND PERCEPTIONS: AN APPLICATION AT BOZCAADAMurat AKSU - Düriye BOZOK

ANALYZING THE RELATIONSHIP BETWEEN ORGANIZATIONAL COMMITMENT AND DEMOGRAPHIC CHARACTERISTICS: AN EMPIRICAL STUDY İsmet KAYA

A RESEARCH ON THE BOUTIQUE HOTEL EMPLOYEES’ PERCEPTIONS OF BOUTIQUE HOTEL CONCEPT, CHARACTERISTICS, AND SERVICES : A CASE STUDY OF NEVŞEHİRLütfi BUYRUK - Duygu EREN

REASONS OF CONSUMING FAST FOOD IN LOCAL, NATIONAL AND INTERNATIONAL CHAIN OF FAST FOOD BUSINESESS IN THE MERSIN CITYKamil UNUR - Derya Kaya GÖK

DEPARTMENT OF FOREIGN LANGUAGES EDUCATION

LOOKING FOR EQUIVALENCE IN THE TRANSLATION OF LITERARY Sergül VURAL KARA

ADAPTATION OF KWL CHARTS TO THE INTERNET AND THE USE OF WEB PAGES IN ENGLISH LANGUAGE TEACHINGFatih YAVUZ

THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES INSTITUTE IS A PEER REVIEWED JOURNAL

.......................................................................................................169

...................................................................................................................189

.............................................................................................................................225

............................................................................................................................239

..................................................................................................................................247

..............................................................................267

..........................................................................................................297

.......................................................................................................................319

..........................................................................................................339

....................................................................................................357

.........................................................................................................................391

.......................................................................................................................................403

Cilt 15 - Sayı 27, Haziran 2012 VII

BU SAYIDA GÖREV ALAN HAKEMLER

Prof.Dr. Kezban ACAR Celal Bayar ÜniversitesiProf.Dr. Cevdet AVCIKURT Balıkesir ÜniversitesiProf.Dr. Mehmet BAŞTÜRK Balıkesir ÜniversitesiProf.Dr. Orhan BATMAN Sakarya ÜniversitesiProf.Dr. A. Celil ÇAKICI Mersin ÜniversitesiProf.Dr. Canan ÇETİN Marmara ÜniversitesiProf.Dr. Özcan DEMİREL Hacettepe Üniversitesi Prof.Dr. Şeniz DURU Dokuz Eylül ÜniversitesiProf.Dr. Yıldız GÜVEN Marmara ÜniversitesiProf.Dr.Derman KÜÇÜKALTAN Trakya ÜniversitesiProf.Dr. Jale Minibaş POUSSARD Galatasaray ÜniversitesiProf.Dr.Nevin SAYLAN Balıkesir ÜniversitesiProf.Dr. Mehmet TAKKAÇ Atatürk ÜniversitesiProf.Dr. H. Musa TAŞDELEN Sakarya ÜniversitesiProf.Dr.Ümit TATLICAN Adnan Menderes ÜniversitesiProf. Dr. Ali UZUN Ondokuz Mayıs ÜniversitesiProf.Dr. Şefik YAŞAR Anadolu ÜniversitesiProf. Dr. Hakan YİĞİTBAŞIOĞLU Ankara ÜniversitesiProf.Dr.Öznur YÜKSEL Çankaya ÜniversitesiDoç.Dr.Hasan BABACAN Balıkesir ÜniversitesiDoç.Dr. Ali Rıza ERDEM Pamukkale ÜniversitesiDoç.Dr.Osman KÖSE Ondokuz Mayıs ÜniversitesiDoç.Dr.Mehmet NARLI Balıkesir ÜniversitesiDoç.Dr.Şakir SAKARYA Balıkesir ÜniversitesiDoç.Dr.Mete SEZGİN Selçuk ÜniversitesiDoç.Dr.Ali YAYLI Gazi ÜniversitesiYrd.Doç.Dr.Oya ABACI Marmara ÜniversitesiYrd.Doç.Dr.Mehmet Emin AKKILIÇ Balıkesir ÜniversitesiYrd.Doç.Dr.Mustafa Aydın BAŞAR Onsekiz Mart ÜniversitesiYrd.Doç.Dr.Mehmet Ali ÇAKIR Onsekiz Mart ÜniversitesiYrd.Doç.Dr. Muzaffer ÇANDIR Celal Bayar ÜniversitesiYrd.Doç.Dr.Kemal Oğuz ER Balıkesir ÜniversitesiYrd.Doç.Dr.Mehmet Oğuzhan İLBAN Balıkesir ÜniversitesiYrd.Doç.Dr.M.Yavuz KONCA Atatürk ÜniversitesiYrd.Doç.Dr.Onur NURCAN Dokuz Eylül ÜniversitesiYrd.Doç.Dr. Mehmet ÖRGEV Kocaeli ÜniversitesiYrd.Doç.Dr. Anıl YILMAZ Celal Bayar Üniversitesi

Cilt 15 - Sayı 27, Haziran 2012 IX

27. Sayı için Editörlerden, Öncekiikisayımızdaolduğugibi;sosyalbilimlerdeyaşanangelişme,yenilik ve değişimlerin takibi, disiplinlerarası etkileşimlerin işbirliğinedönüştürülmesiveböylecesosyalbilimlereyenikatkılarsağlanmasıhedefiyle27. sayı için tekrar sizlerle buluşmanın gurur ve mutluluğunu paylaşmakisteriz. Öncelikle ve özellikle; bu sayımızda ve dergimizin bugünleregelmesinde bizlere yardımcı olan sayın hakemlerimizin işbirliklerive desteklerini belirtmek gerekir. Yoğunluklarına rağmen ve beklentiiçinde olmaksızın hakemlerimizin değerlendirme, öneri ve uyarılarının,derginin geliştirilmesinde faydalı olacağını biliyor ve kendilerine tekrarteşekkürlerimizisunuyoruz. Sosyalbilimleralanındaçıkanyayınlarınbilimdünyasınakazandırmışolduğu katkıyı arttırmayı hedefleyen dergimizin bu sayısında dokuz ayrıanabilim dalından toplamonsekiz adetmakale yer almaktadır.Çalışmalar,alfabetiksıraylasıralanmışolananabilimdalıbaşlıklarıaltındayayımlanmıştır. SayımızınCoğrafya Anabilim Dalıbaşlığıaltındakitekçalışmasında;Balıkesir Üniversitesi Fen&Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü öğretimelemanı, Doç.Dr. Şermin TAĞIL ile Bilecik Üniversitesi, Fen&EdebiyatFakültesi, Coğrafya Bölümü Araştırma Görevlisi Serpil MENTEŞE’nin“Zonguldak’ta Hava Kirliliği (Pm10 & So2) İle İlişkili Olarak SeçilmişSolunum Yolu Hastalıklarının Zamansal ve Mekânsal Değişimi“ adlıçalışmalarında Zonguldak’ta hava kirliliği ile ilişkili olarak solunum yoluhastalıkları şikâyetiyle hastaneye olan başvuruların zamansal vemekânsalpaterniaraştırılmıştır.Buamaçlayazarlar tarafından;2006-2009dönemineaitastım,bronşit,kronikobstrüktifakciğerhastalığı(KOAH)veüstsolunumyolu enfeksiyonu (ÜSYE) şikâyetiyle hastaneye olan başvurular ve havakirleticilerindenkükürtdioksit(SO2)vepartikülermadde(PM10)ileilgiliverilerincelenmiştir.

Cilt 15 - Sayı 27, Haziran 2012X

Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı başlığı altındaki üç çalışmanınilkinde;AtatürkÜniversitesi,KazımKarabekirEğitimFakültesi,MatematikEğitimiAnabilim Dalı öğretim elemanı, Yrd.Doç.Dr. LeventAKGÜN’ün“Bilimsel Araştırma Yöntemleri Dersine İlişkin Öğretmen AdaylarınınAlgı ve Beklentileri” adlı çalışmasında matematik öğretmen adaylarınınbilimselaraştırmayöntemleridersineilişkinalgıvebeklentilerinibelirlemeyihedeflemiştir. Bu amaçla yazar; çalışmada nitel araştırma desenlerinden“olgubilim”desenikullanmıştır.Aynıbaşlıkaltındaki ikinciçalışma;FıratÜniversitesiEğitimFakültesi,SosyalBilgilerEğitimiAnabilimDalıöğretimelemanıYrd.Doç.Dr. ÇiğdemKAN’ın hazırlamış olduğu “SınıftaÖzgürDüşünmeyeYönlendirmeDavranışÖlçeğininGeliştirilmesi “ adlı çalışmaolmuştur. Çalışmada; sosyal bilgiler dersinde sınıfta özgür düşünmeyeyönlendirme davranış ölçeğinin geliştirilmesi amaçlanmıştır. Bu amaçla,araştırma,2008-2009eğitim-öğretimyılındaAnkara ilindeki49 ilköğretimokulu ikinci kademede görev yapan 289 sosyal bilgiler öğretmeni ileyürütülmüştür.EğitimBilimleri’ninüçüncüçalışması,“ÖğretmenlerinÖğretimSürecinde Kullandıkları ÖğretimYöntem ve Teknikleri ile Bunları TercihEtmeNedenleri”adlıçalışmadır.GaziÜniversitesi,GaziEğitimFakültesi,Eğitim Bilimleri Bölümü,Eğitim Programları ve Öğretimi Anabilim DalıöğretimelemanlarındanYrd.Doç.Dr.YücelKAYABAŞI tarafındankalemealınan çalışmada; Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı ilköğretim okullarındagörev yapan öğretmenlerin öğretim sürecinde öğretmeyi sağlamadakullandıklarıöğretimyöntemveteknikleriilebuyöntemveteknikleritercihetmenedenlerineilişkingörüşlerininbelirlenmesiamaçlanmıştır.Buamaçla;araştırmadataramamodelikullanılmışvearaştırmanınçalışmagrubunuise,2009-2010eğitimveöğretimyılındaAnkara’daMEB’ebağlıdörtmerkezilçeYenimahalle,Mamak,GölbaşıveSincan’dabulunan toplam20 ilköğretimokulundagörevli325öğretmenoluşturmuştur.

Güzel Sanatlar Eğitimi Anabilim Dalıbaşlığıaltında;“ArmoniEğitimiNedenZordur?”adıylayayımlanançalışma;BalıkesirÜniversitesiNecatibeyEğitimFakültesi,GüzelSanatlarEğitimiBölümü,MüzikEğitimi

Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi

Cilt 15 - Sayı 27, Haziran 2012 XI

AnabilimDalıÖğretimÜyesiYrd.Doç.Dr.DenizBesteÇEVİK,DokuzEylülÜniversitesiDevletKonservatuvarıÖğretimÜyesiYrd.Doç.Dr.EbruGünerCANBEYveSolfejveArmoniÖğretmeniİstemihanTAVİLOĞLUtarafındanortaklaşakalemealınmıştır.Buçalışmada,EğitimFakülteleriGüzelSanatlarEğitimiBölümüMüzikEğitimiAnabilimDalıöğrencilerinin,armonidersininöğrenimindekarşılaştıklarısorunlar,güçlükçektiklerikonular,sebepleri,busorunvegüçlüklerinaşılmasınailişkinçözümönerilerininortayaçıkarılmasıamaçlanmış ve bu doğrultuda veriler, armoni derslerine giren öğretimelemanlarınavebuderslerialanöğrencilereuygulanananketyoluyla,konuhakkındakigörüşlerialınarakeldeedilmiştir.

İlköğretim Anabilim Dalı’ndan“PortageErkenEğitimProgramınınKurumOrtamındaYaşayan5–6YaşGrubuÇocuklarınGelişimleri İleAileKatılımDüzeyleriÜzerindekiEtkisi“başlıklıçalışmayıhazırlayanBalıkesirÜniversitesi Necatibey Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü ÖğretimGörevlisiDr.KazımBİBER ileMarmaraÜniversitesi İlköğretimBölümü.Okul Öncesi Öğretmenliği Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Prof.Dr. OzanaURAL,çalışmalarındaPortageErkenEğitimProgramınınkurumortamındayaşayan 5-6 yaş grubu çocukların gelişimleri ile aile katılım düzeyleriüzerindeki etkisinin incelenmesi amacıyla ve neden-sonuç ilişkilerinibelirlemekmaksadıdeneyvekontrolgruplarınıSHÇEK(SosyalHizmetlerÇocukesirgemeKurumu)bağlıBalıkesirMüşerrefYırcalıÇocukYuvasıveİzmirKarşıyakaÇocukYuvasındakorumavebakımaltındaki5-6yaşgrubu32çocukve32grupsorumlusu(24bakıcıanne,8grupöğretmeni)üzerindedeneyselaraştırmayapmışlardır. İşletme Anabilim Dalı başlığı altında bu sayıda yayımlanan dörteserdenilki;“İnsanKaynaklarınaBakışAçısınınSaptanmasınaYönelikBirAraştırma” başlıklı çalışmadır Ege Üniversitesi, İktisadi ve İdari BilimlerFakültesi, İşletme Bölümü’nden Yrd.Doç.Dr. Tamer KEÇECİOĞLU veEgeÜniversitesi, SosyalBilimlerEnstitüsü, İşletmeABDYönetimBilimive Organizasyon Bölümü öğrencisi Mustafa Kemal YILMAZ’ ın birlikte


Cilt 15 - Sayı 27, Haziran 2012XII

hazırlamışolduklarıçalışmada;mikroseviyedeİzmir’dekifirmaların insankaynakları kavramına bakış açılarını sorgulamak amacı güdülmektedir.Buamaçla; gerçekleştirilen anket çalışmasında İzmir’de faaliyet gösteren 91firmaya ulaşılmış, yöneticilerin saygınlık hakkındaki görüşleri sorulmuş,SPSS15modeliylegeçerlilikvegüvenilirliktengeçirilmiştir.AynıAnabilimDalıbaşlığıaltındakiikinciçalışma;“MeasurementOfServiceQualityByServqualMethodInBankingSector”adıylaDr.NihanÖZGÜVENtarafındankalemealınmıştır.Çalışmada;bankalardaişlemyapanmüşterilerin,sunulanhizmetle ilgili beklenti ve algılamalarının değerlendirilmesinde kullanılanyöntemlerden birisi olan ServqualYöntemi’nin etkisi ; ölçeğinde yer alanifadeler kapsamında oluşturulan anket formunun, bankada hizmet alanmüşterilereuygulanmasısonucundaeldeedilenverilerinSPSS16programındaanalizedilmesivebulgularındeğerlendirilmesiyletestedilmiştir.Diğerbirçalışma;“KüçükİşletmeSahiplerininDindarlıkDüzeyleri,EtikİdeolojileriveAlgıları Arasındaki İlişkiler” adını taşımaktadır. Balıkesir ÜniversitesiBurhaniyeUygulamalıBilimlerYüksekokuluÖğr.Gör.Dr.VolkanÖZBEKile GebzeYüksek Teknoloji Enstitüsü, İşletme Fakültesi, İşletme BölümüöğretimüyesiProf.Dr.GökhanÖZERtarafındangerçekleştirilençalışmanınamacı; küçük işletme sahiplerinin dindarlık düzeyleri, etik ideolojileri(idealizm/rölativizm),etikalgılarıveniyetleriarasındakiolasıilişkileritespitetmekolarakifadeedilmiştir.Buamaçla;BalıkesiriliEdremitKörfezi’ndebulunan beş ilçede, küçük işletme sahipleri arasından kolayda örneklemeyöntemiileseçilen303kişiüzerindesenaryotekniğinedayalıyüzyüzeanketyöntemi kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Başlığın son çalışması; BalıkesirÜniversitesiHavranMeslekYüksekokuluÖğretimGörevlisiDr.FatihKoçileGebzeYüksekTeknolojiEnstitüsüöğretimÜyesiDoç.Dr.NihatKAYAtarafındankalemealınmıştır.”HizmetSektöründeTüketiciGüveniveMüşteriBağlılığı: Bankacılık Sektörüne Yönelik Bir Araştırma” adlı çalışmada;bankacılıksektöründemüşteribağlılığıvetüketicigüveniarasındakiilişkininortaya konulması, algılanan fiyat değişkeninin tüketici güveni üzerindekietkisinin belirlenmesi ve tüketici güveni ile müşteri bağlılığı arasındakiilişkinin hizmet çevresi tarafından etkilenip etkilenmediğinin gösterilmesiamaçlanmıştır.


Cilt 15 - Sayı 27, Haziran 2012 XIII

Sosyoloji Anabilim Dalı başlığı altında; Celal Bayar ÜniversitesiEğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü Sınıf Öğretmenliği Anabilim DalıÖğretimÜyesi,Yrd.Doç.Dr.BedriKATİPOĞLUtarafından“ÖğrencilerdeDikkatveMotivasyonZafiyetineNedenOlanBazıFaktörler“adlıçalışmayeralmaktadır.Çalışmada;öğrencilerdekidikkatvekonsantrasyonyeteneğinivedolayısıylamotivasyonkabiliyetiniyokedenveyazafiyeteuğratanönemlifaktörleringenelhatlarıylaveobjektifolaraktespitedilmesiamaçlanmıştır. Tarih Anabilim Dalıbaşlığıaltındakiikiçalışmanınilki;CelalBayarÜniversitesiFen-EdebiyatFakültesiTarihBölümüAraştırmaGörevlisiDr.SerapÖZKANKILIÇ tarafındankalemealınan“PersHakimiyetiAltındaBatıAnadolu’daSikkeBasımı”adlıçalışmadır.Buçalışmadaİ.Ö.547/46yıllarında Pers hâkimiyeti altına giren Batı Anadolu kentlerinin kendisikkelerinin yanı sıra bastıkları Pers sikkeleri incelenmiştir. Ayrıca BatıAnadolu’da ele geçen Pers definelerinden yola çıkarak Pers sikkelerininyayılımalanıkronolojikolarakdeğerlendirilmişvePerslerinsikkebasımınayaklaşımı sorgulanmıştır. İkinci çalışma ise; Muğla Üniversitesi EdebiyatFakültesiTarihBölümüöğretimüyesiProf.Dr.MehmetTEMELtarafındanyazılan “ XIX.Yüzyılda Osmanlı-Belçika Ticari İlişkileri” isimli çalışmaolmuştur. Bu çalışmada ise;Osmanlı-Belçika ilişkilerininXIX. yüzyıldakiticariboyutuelealınmıştır. DörtçalışmadanoluşanTurizm İşletmeciliği ve Otelcilik Anabilim Dalıbaşlığıaltındakiilkçalışma;“Türkiye’deMedikalTurizmUygulamaları;İstanbulveAnkaraÖrneği”adıylayeralmaktadır.GaziÜniversitesi,TicaretveTurizmEğitimFakültesi öğretimüyesiYrd.Doç.Dr.R. Pars ŞAHBAZ,Gümüşhane Üniversitesi, Turizm İşletmeciliği ve Otelcilik YüksekokuluÖğretimGörevlisiUğurAKDUveBilimUzmanıSerapAKDU’nunortakçalışmalarında; sağlık turizmi kapsamında ele alınan medikal turizm vemedikalturizminTürkiye’dekiuygulamalarınıinceleyerek,özelhastanelerinmedikal turizme katkısını ve uygulama biçimlerini analiz etmek veTürkiye’dekimevcutdurumhakkındabilgitoplamakamaçlanmışveAnkaraileİstanbul’dafaaliyetgösterenözelhastanelerüzerindeuygulamaçalışması


Cilt 15 - Sayı 27, Haziran 2012XIV

yapılmıştır. İkinci çalışma ise; “Otel Atmosferinin Turistlerin BeklentiVe Algılamaları Üzerindeki Etkisi: Bozcaada’da Bir Uygulama” adınıtaşımakta olup; Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Gökçeada MeslekYüksekokuluÖğretimGörevlisiDr.MuratAKSUileBalıkesirÜniversitesi,TurizmİşletmeciliğiveOtelcilikYüksekokuluöğretimüyesiDoç.Dr.DüriyeBOZOKtarafındankalemealınmıştır.Çalışmanınamacı;otelatmosferininturistlerin beklenti ve algılamaları üzerindeki etkisini tespit etmek olarakifade edilmiştir.Üçüncü çalışma;BalıkesirÜniversitesiBurhaniyeMeslekYüksekokulu öğretim üyesi Yrd.Doç.Dr. İsmet KAYA tarafından kalemealınanveakademikyayındili İngilizceolan“AnalyzingTheRelationshipBetweenOrganizationalCommitmentAndDemographicCharacteristics:AnEmpiricalStudy”adlıçalışmaolmuştur.Çalışmanınamacıyazartarafından;EdremitKörfezi’ndekikonaklamaişletmelerindeçalışanpersonelinörgütselbağlılıklarının demografik özellikler tarafından etkilenip etkilenmediğinintespitedilmeyeçalışılmasışeklinde ifadeedilmiştir.Başlığınsonçalışmasıise; Nevşehir Üniversitesi öğretim üyeleri Yrd.Doç.Dr. Lütfi BUYRUKile Yrd.Doç.Dr. Duygu EREN tarafından kaleme alınan “ Butik OtelÇalışanlarının Butik Otel Kavram, Özellik ve Hizmetlerini AlgılamalarıÜzerineBirAraştırma:NevşehirÖrneği”adlıçalışmaolmuştur.Çalışmadaamaç;NevşehirBölgesi’ndebutikotel tarzı işletmelerde çalışanlarınbutikotelkavram,özellikvehizmetalgılamalarınıdeğerlendirmekveçalışanlarındemografik özelliklerine göre bu algılamalarda fark olup olmadığınıbelirlemekolarakbelirtilmiştir. Dergimizinbusayısınınsonanabilimdalı;Yabancı Diller Eğitimi Anabilim Dalı’dır.Bubaşlıkaltındaikiçalışmabulunmaktadır.İlkçalışmanınakademikyayındiliTürkçe,ikinci çalışmanın ise İngilizce’dir. İlkçalışma;MersinÜniversitesi,Fen-EdebiyatFakültesi,ÇeviriBölümüöğretimüyesiDoç.Dr.SergülVuralKARAarafındankalemealınmıştır.Çalışmanınamacı,yazınsal metinler çevirisinde eşdeğerliğin nasıl tanımlanması gerektiğineışıktutmakolarakifadeedilmiştir.İkinciçalışmaise;“AdaptationofKWLCharts To The Internet and the Use OfWeb Pages in English LanguageTeaching”adıylaBalıkesirÜniveritesiYabancıDillerYüksekokuluöğretim


Cilt 15 - Sayı 27, Haziran 2012 XV

üyesiYrd.Doç.Dr. FatihYAVUZ tarafından kaleme alınmış ve çalışmada;dil öğretiminde teknolojinin kullanımının tarihsel boyutta irdelenmesindensonra web sayfalarının dil eğitiminde kullanımlarının ve uygulamalarınınincelendiğiifadeedilmiştir. Haziran 2012 tarihli 27. sayımızda özetle verilen çalışmalarabakıldığındatıpkıAralıksayımızdaolduğugibi;dergimizinyazar,konuvedisiplinbakımındançeşitzenginliğinesahipolduğugözlemlenebilmektedir.Bu çok disiplinli yapının getirdiği çeşitlilik ve akademik duruş nedeniyle;dergimizDOAJ,EBSCO,MLA,Indexs,AsosIndexveSociologicalAbstract,dizinleri tarafından taranırlık devam edegelmektedir. Dergimizin bundansonraki sayılarınakendi çalışmalarınıgöndermek isteyen sosyalbilimciler,dergimizinwebsayfasıyoluylaçalışmalarıtarafımızaulaştırabileceklerdir. Sonuç olarak; öncelikle dergimizin bugünkü halini almasındaemeği geçen ve önceki sayılarımızın yayımlanmasından elde ettikleribilgi ve deneyimlerini bizlerle paylaşan öğretim üyesi arkadaşlarımıza vehocalarımızatekrartekrarteşekkürüborçbiliriz.Dergimizinbusayısınındasosyalbilimlerepozitifkatkıveyenibakışaçılarınıkazandırmasınıümiteder,niceyenisayılardabuluşmakdileğiylesaygılarımızısunarız.

Doç.Dr. Zübeyde Güneş YAĞCI Prof.Dr. Cevdet AVCIKURT

Dergi Editörleri


Cilt 15 - Sayı 27, Haziran 2012XVI

BALIKESİR ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER DERGİSİYAZIM VE YAYIN KURALLARI

Yayın Kuralları

1. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Balıkesir Üniversitesi SosyalBilimlerEnstitüsütarafındanHaziranveAralıkaylarındaolmaküzereyılda ikikezyayımlanansürelibirdergidir.

2. Dergide,Sosyoloji,Türk Dili ve Edebiyatı, Orta Öğretim Sosyal Alanlar Eğitimi, İlköğretim, Türkçe Eğitimi, Tarih, Coğrafya, Eğitim Bilimleri, Turizm İşletmeciliği ve Otelcilik, İktisat ve İşletme, Kamu Yönetimi, Maliye, Beden Eğitimi ve Spor ve Yabancı Diller Anabilim Dalları’nı ilgilendiren konulardaki özgün ve nitelikli makaleler ilekitaptanıtımveeleştirileriileörnekolayçalışmalarıyayımlanabilir.

3. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi hakemli bir dergidir. Dergiyeyayımlanmaküzeregönderilenveeditörlerinöndeğerlendirmeyealdığıçalışmalar,içerikvebiçimaçısından incelenmeküzereenaz ikihakemegönderilir.Makaleyideğerlendiren hakemlerin kimlikleri hakkında yazarlara, gönderilen makaleninkimeaitolduğukonusundadahakemlerebilgi verilmez.Hakem raporları gizlidir.Hakemlerden olumlu rapor alamayan makaleler yayımlanmaz ve yazarına iadeedilmez; bu konuda idari ve adli sorumluluk kabul edilmez.Hakemler tarafındandüzeltme istenen yazılar ise gerekli değişiklikler için yazar(ları)na geri gönderilir.Düzeltilmiş metni belirtilen süre içerisinde dergiye ulaştırmak yazar(lar)ınsorumluluğundadır.

4. Dergide yayımlanacak olan eserler daha önce bir başka dergideyayımlanmamış, yayımlanmak üzere gönderilmemiş ya da yayım için kabuledilmemişolmalıdır.Herhangibirbilimseltoplantıdasunulmuşveyayımlanmamışyazılarda,toplantınınadı,yerivetarihibelirtilmelidir.

5. Çalışma, editörlere 1 nüsha halinde elektronik ortamda sunulmalıdır.Makalenin elektronik ortamda gönderilebilmesi için, sisteme üye olunmalı vekullanıcı girişi yapılmalıdır. Kullanıcı girişi yapıldıktan sonra sol Menüde çıkan“MakaleGönder”bağlantısıkullanılarakmakalesistemekayıtedilir.

6. Dergideyayımlananeserlerdekigörüşlervebukonudakisorumlulukyazaraaittir.

7. EserinyayımlanmasınakararverilmesidurumundayazarlaryayınhaklarınıBalıkesirÜniversitesiSosyalBilimlerDergisi’nedevretmişolurlar.

8. DergideTürkçe,İngilizce,AlmancaveFransızcaeserleryayımlanabilir.

Cilt 15 - Sayı 27, Haziran 2012 XVII

Yazım Kuralları

1. Çalışmanınbaşlığıbüyükharflevesayfanınortasınagelecekşekilde“TimesNewRoman”yazı karakteriyle14puntovebiraralıkla “koyu”olarakyazılmalıdır.Başlığınhemenaltındaİngilizcekarşılığıkoyuveküçükharflerleyeralmalıdır.Anabaşlıkyazısınınsağalttarafınayazarveyayazarlarınadları,akademikunvanlarıylabirlikteyazılmalıveçalıştığıkurum(üniversite,fakülte,bölüm)adlarıise(*)işaretiyledipnot şeklinde sayfanın alt kısmında verilmelidir. Yapılan çalışma herhangi birkurumtarafındandestekgörmüşse,makaleninanabaşlığınınsonkelimesiüzerine(*)konularakdestekverenkurumunadıaynısayfadadipnotolarakverilmelidir.

2. Dergiye gönderilecek çalışmalar, Apple Mac Word 5.1 veya Ms WordWindows95veüstüprogramlayazılmalıdır.

3. Makalenin yazarı, adını, soyadını, görev yaptığı kurumu ve akademikunvanını tamveaçıkolarakbelirtmeli;kendisiyledoğrudan iletişimkurulabilecekaçıkadres,telefonnumarasıveelektronikpostaadresinivermelidir.

4. Metinyazımı,A4boyutundaki kağıdaTimesNewRomankarakteriyle1.5aralıklıolarak11puntoylave2.5cm.kenarboşluklarıylayazılmalıdır.Çalışma,girişbölümüylebaşlamalı,buradayazınınhipoteziortayaatılmalı,Gelişmebölümü(anavealtbaşlıklarladesteklenebilir)veri,gözlem,görüş,yorumvetartışmalardanoluşmalı,sonuçbölümündedevarılansonuçlar,önerilerledesteklenerekaçıklanmalıdır.

5. Adaymakalede,başlıktansonrabiraralıkvedokuzpuntoylaherbiri400kelimeyigeçmeyenvebeşanaaltbaşlıktanoluşanTürkçeveİngilizceyapılandırılmışözlerbulunmalıdır.Yapılandırılmışözler:görgülaraştırmalariçin;Problem Durumu, Araştırmanın Amacı, Yöntem, Bulgular ve Sonuçlar, Öneriler; diğerçalışmalar için;Araştırmanın Temelleri, Araştırmanın Amacı, Veri Kaynakları, Ana Tartışma ve Sonuçlarbaşlıklarınıiçermelidir.

Yapılandırılmış özün altında 1 satır boşluk bırakılarak en az 3 anahtar kelimeverilmelidir.AnahtarkelimelerTürkçeveİngilizcehazırlanmalıdır.

6. Bölüm başlıkları büyük harfle, alt başlıklar küçük harfle ve koyu olarakyazılmalıdır.Numaralandırma1,1.1,1.2,1.3şeklindeolmalıdır.

Örnek:

3. Yöntem3.1 Veri Toplama Teknikleri

7. Çizelge,grafik,resimvb.dergininsayfaboyutlarıdışınataşmamalıvebunlarınhazırlanmasında Times New Roman 8 puntodan küçük yazı kullanılmamalıdır.


Cilt 15 - Sayı 27, Haziran 2012XVIII

Çizelge, grafik, resim vb.lerine sıra ile numara ve başlık verilmelidir. Kaynak vegereklidurumlardaaçıklayıcıdipnotlarvekısaltmalar, şekil veçizelgelerinhemenaltındagösterilmelidir.Çizelgevb.metindışındaayrıolarakhazırlanmalıvemetiniçindeyerleştirileceğiyeraşağıdakigibigösterilmelidir:

____________Tablo 1 buraya 8. Dergiyegönderilecekçalışmalarotuzsayfayıaşmamalıdır.

9. Kaynaklar APA (American Sociological Assosicaiton) standartlarına uygunolarakverilmelidir.

1. Göndermeler

a. Tek Yazarlı

- Yazarınadıifadeninbirparçasıdeğilsecümleninsonundayeralır.Örnek: Bilgisayarokuryazarlığı,birdildekiokuryazarlıklaeşanlamlıolarak,bir

dilikullanma,okumaveyazmayeteneğiolaraktanımlanabilir(Leuhramann,1991).- Yazarınadıifadedegeçiyorsaisminhemenyanındayeralır.Örnek:Leuhmann(1991),bilgisayarokuryazarlığını,birdildekiokuryazarlıklaeş

anlamlıolarak,birdilkullanma,okumaveyazmayeteneğiolaraktanımlar.

b. İki Yazarlı

-Yazarlarınadıifadeninbirparçasıdeğilsecümleninsonunda,ifadedegeçiyorsahemenyanındayeralır.

Örnek:Thereissomeevidencethatthesereserchesaresupported(BerkowitchveUnderwood,1992)

c. Üç-Beş Yazarlı

- İlkgöndermedeyazarsoyadlarıeserdekisırayagöreverilir.Örnek: Bualandayapılanaraştırmalar(Özhan,Tonta,ÖzoğulveÖztorun,1999)

göstermiştirki… There is someevidence that thesefindingsaresupported (Oishi,Diener,

Lucas&Suh,1992)- Aynı eserde ikinci ve daha fazla kez gönderme yapmak gerekirse sadece

ilk yazarın soyadı yazılır, diğerleri için Türkçe makalelerde “ve diğer.”, İngilizcemakalelerde“etal.”kısaltmasıkullanılır.

Örnek: (Özhanvediğer.,1999) (Oishietal.,1992)


Cilt 15 - Sayı 27, Haziran 2012 XIX

d. 6 ve Daha Fazla Yazarlı- Sadeceilkyazarınsoyadı“vediğer./etal.”kısaltmasıkullanılır.Bibliyografyada

kısaltmakullanmaksızıntümyazarlarınisimleriyazılır.Örnek: (Aydınvediğer.,1997).(Underwoodetal.,1993).

e. Kurum Yazarlı

- İlkgöndermedekurumunaçıkadı,anındakısaltmasıvetarihverilir.Örnek:(TürkStandartlarıEnstitüsü[TSE],1999) (FurtherReductionUnit[FEU],1998)- İkincivedahasonrakigöndermelerdesadecekısaltmavetarihverilir.Örnek:(TSE,1999) (FEU,1998) f. Yazarı Olmayan Eser

- Yazarıolmayanyayınlara,eseradıylagöndermeyapılır.Eseradıkısaltılır.Örnek:(“ComputerLiteracyHandbook”,1997).g. AynıSoyadınıTaşıyanBirdenFazlaYazar- Aynısoyadınıtaşıyanyazarlarıbirbirindenayırmakiçinadlarınınbaşharfleri

dekullanılır.Örnek: G.Underwood (1998) ve J.D. Underwood (1999) araştırmalarında bu

konuyadeğinmiştir.

h. Aynı Yazarın Aynı Tarihli Birden Fazla Eseri

- Yayıntarihinebirharfeklenerekayrımsağlanır.Örnek:(Underwood,1998a) (Underwood,1998b)

i. Birden Fazla Yayına Aynı Anda Gönderme

- Yazarsoyadınagörealfabetiksıraizlenir.Örnek:Bukonudayapılanaraştırmalar(Aşkar,1997;Erden,1996;Sanemoğlu,

1996)göstermiştirki…

2. Alıntılar

Alıntılarçeşitlibiçimlerdeolabilir.Aşağıdabazıalıntışekillerineörnekverilmiştir.Eğer alıntı yapılan metinde bazı sözcükler atlanıyorsa bu durum üç nokta (…)kullanılarakbelirtilir.

Örnek:Eğitimiçeşitlişekillerdetanımlamakmümkündür.Örneğin,Ertürk(1998)eğitimi, “bireyin davranışlarında kendi yaşantısı yoluyla ve kasıtlı olarak istendikdeğişikliklermeydanagetirmesüreci”olaraktanımlanıyor(s.12).


Cilt 15 - Sayı 27, Haziran 2012XX

Örnek: “Eğitim, bireyin davranışlarında kendi yaşantısı yoluyla ve kasıtlıolarakistendikdeğişiklikmeydanagetirmesürecidir.Kültürlemeninbellibirçeşidiolduğunusöylediğimizeğitim,yanikasıtlıkültürlemeilekasıtsızkültürlemebiraradavebirbirinietkileyerekvukubulmaktadır”(Ertürk,1998,s.12-13).

3. Kaynakçanın Düzenlenmesi

a. Kitap

Bulunmasıgerekenbilgi:

• Yazarınadı(soyadı,adınınbaşharfi)• Yayıntarihi(ayraçiçinde)• Eseradı(altıçizilerekveyaitalik;İlkharfbüyük,diğerharflerküçük)• Basımkaydı(ayraçiçinde;birincibasımlarbelirtilmez.)• Yayınyeri(ardından:gelir)• Yayınevi

Çeşitli Örnekler

Tek Yazarlı: Güvenç, B. (1979). İnsan ve Kültür. İstanbul: Remzi Kitabevi. İnan,F. (1997). Uzman Sistemler. (3.Basım).İstanbul: Kök YayıneviÇok Yazarlı: Fidan, N. Ve erden M. (1986). Eğitim bilimine Giriş. Ankara:

Kadıoğlu MatbaasıEditörü Olan Kitap: De Vaney, a., Stephan, G. Ve Ma, Y. (Ed.). (2000).New York:

Peter LangKurum Yazarlığı Olan Kitap: Türk Standartlar Enstitüsü. (1992). Toplam Kalite.

Ankara: Türk Standartlar Enstitüsü.

b. Makale

Bulunmasıgerekenbilgi:

• Yazaradı(soyadı,adı)• Yayıntarihi(ayraçiçinde)• Makaleadı• Dergiadı(altıçizilerekveyaitalik)• Ciltnumarası• Sayısı• SayfaNumaraları


Çeşitli Örnekler

Dergi: Akman Y. Ve Korkut, F. (1993). Umut Ölçeği Üzerine Bir Araştırma. Eğitim

FakültesiDergisi,9(2),193-203.Acun,R.(2000).İnternetveTelifhakları.Bilgidünyası,6(3),56-73.Gazete:Aydın,C.(13ocak1999).Bilgisayarlarveİletişim.Radikal.S.4.

c. Diğer Basılı Kaynaklar

Ansiklopedi:Donanım.(1998).BilgiDünyasınaYolculuk(2.BasımCilt15,ss.413-418).Ankara:

3BYayıncılık.Rapor:Draude,B.VeBrace,S.(1998)AssessingTheImpactOftechnologyOnTeaching

andLearning:StudentPespectives. (HMMSReport.No.81).Washington,DC:U.S.DepartmentofEducation.

Tezler:Wilfley, D.E. (1989). Interpersonel Analysis of Bulimia. Unpublished Doctaral

Dissetation,UniversityofMissouri,Colombia.Yağcı,E.(1997).SınıfİçiDemokratikÖğretiminÖğrenciErişisiveakademikBenlik

Etkisi.YayımlanmamışDoktoraTezi,HacettepeÜniversitesi:Ankara.

d. Elektronik Kaynaklar: Web Sitesi:

Bulunması Gereken Bilgi:

• Yazaradı(soyadı,adı)• Yayıntarihiveyasongözdengeçirilmetarihi(ayraçiçinde)• Belgeninadı• URL(Üçgenveayraçiçinde)• Erişimtarihi(bizimbusayfayaeriştiğimiztarih,ayraçiçinde).

Kişisel Web Sitesi:

Öztürk,S.(24Ekim1999).Homepage.<http://www.english.eku.edu/PELLEGR/personal.htm>(1997November12).Genel Web Sitesi: Shade,L.R.(1994,February14).GenderIssuesinComputerNetworking.<http://www.mit.edu:8001/people/sorakin/women/Irs.html> (1997,

November26)

Cilt 15 - Sayı 27, Haziran 2012 XXI


Elektronik Kitap: Darwin,C.(1845;1997,June).TheVoyageoftheBeagle.ProjectGutenberg.<ftp://uiarchieve.cso.uiuc.edu/pub/etext/Gutenberg/etext97/vbgle10.txt>

(1997,November26).

Elektronik Mesaj:

Franke, N.<[email protected]>(1996,April9).SoundApp2.0.2[Personalmail].(1996,May3).

V. Dipnotlar Araştırmayıdestekleyenkuruluşlarlailgiliyadayazarınözelbilgilerverebilmesi

amacıylakullanılır.Yazılardadipnotlarınayervermektenolabildiğincekaçınılmasıveburadasöyleneceklerinmetiniçindeözümlenmesitercihedilmelidir.Ancakzorunluolarak dipnot verilmesi gereken yerlerde italik rakam kullanılmalı, aynı sayfanınsonundaanametindensonrabirçizgiyleayrılmışolarakyazılmalıdır.

VI. Şekiller

Diyagramvegrafiklerbeyazbirkağıtüzerinebasılabileceknitelikte13*18cm’denbüyük olmayacak şekilde çizilmiş olmalı, mikograflar, radiograflar ve fotograflarsiyah beyaz parlak kağıda basılmış olmalıdır. Bütün şekillerin bir numarası ve altyazısıolmalıkaynakkullanılmışiseparanteziçindeşekilaltınayazılmalıdır.

VII. Tablolar

Tablo yazısı üstte solda numara gelecek şekilde yazılmalı ve içeriği tablonumarasının altında başlık olarak açıklanmalıdır. Tablolar metin içinde tablonumarasıyla(ör.Tablo3.1’degörüldüğügibi…)verilmelidir.

Cilt 15 - Sayı 27, Haziran 2012XXII


Cilt 15 - Sayı 27, Haziran 2012 3

ZONGULDAK’TA HAVA KİRLİLİĞİ (PM10 & SO2) İLE İLİŞKİLİ OLARAK SEÇİLMİŞ SOLUNUM YOLU HASTALIKLARININ

ZAMANSAL VE MEKÂNSAL DEĞİŞİMİ1

Şermin TAĞIL2

Serpil MENTEŞE3

ÖZ Buçalışmada,Zonguldak’tahavakirliliği ile ilişkiliolarak solunumyoluhastalıklarışikâyetiylehastaneyeolanbaşvurularınzamansalvemekânsalpaterniniaraştırılmıştır.Buamaçla,2006-2009dönemineaitastım,bronşit,kronikobstrüktifakciğer hastalığı (KOAH) ve üst solunum yolu enfeksiyonu (ÜSYE) şikâyetiylehastaneyeolanbaşvurularvehavakirleticilerindenkükürtdioksit(SO2)vepartikülermadde(PM10)ileilgiliverilerincelenmiştir.PM10veSO2konsantrasyonuileÜSYEdışındakihastalıklararasındaistatistikselolarakanlamlıpozitifbirkorelasyonolduğugözlenmiştir.Ancak,SO2 ilehastanebaşvuruları arasında,PM10dandahayüksekanlamlı pozitif bir ilişki olduğu tespit edilmiştir. Küresel düzeyde hastalıklarınkümelenmesi,KüreselMoranI,GearyOranıveKüreselGetis-OrdGistatistiklerikullanılarak hesaplanmıştır. Küresel kümelenme hiçbir mahallede istatistikselolarakanlamlıbulunmamıştır.Aksine,hastanebaşvurularıçalışmaalanınarastgeledağılmıştır.Buküreselsonuç,kentselçevreninhastaneyebaşvurularüzerindeçokazveyahiçetkiliolmadığınıgöstermektedir.AnselinLokalMoranIveLokalGetis-OrdGi*istatistikleriküreseldesendebelliolmayanyerelkümelenmeninolupolmadığınıgösterebilmek için kullanılmıştır. Yerel mekânsal otokorelasyon istatistikleri ilehastalıklarınmekânsaldağılımındaistatistikîolarakanlamlısınırlıbirkümelenmebelirlenmiştir. Ayrıca, yüksek değerlerden oluşan hastane başvurularının (sıcaknoktalar) ve düşük değerlerden oluşan hastane başvurularının (soğuk noktalar)olduğualanlarbelirlendiveharitalandı.Genelolarak,buçalışma,mekânsalanalizveCoğrafiBilgiSistemleri(CBS)uygulamalarıylahavakirliliğinemaruzkalmanındahaiyitahminedilebileceğini;insanlarınsolunumsağlığıilehavakirliliğiarasındakiilişkinindahagüçlübirşekildeortayakonulabildiğinigöstermektedir. Anahtar Kelimeler: Hastane başvuruları, Hava kirliliği (PM10-SO2),Solunumsistemihastalıkları,Mekânsalotokorelasyon,Zonguldak

1 Bu çalışma Balıkesir Üniversitesi Rektörlüğü Bilimsel Araştırma Projeleri (BAP) birimi tarafından BAP 2011/38 kodlu proje ile desteklenmiştir.2 Doç.Dr. Balıkesir Üniversitesi, Fen&Edebiyat Fakültesi, Coğrafya Bölümü, 10145- Balıkesir, 3 Arş.Gör. Bilecik Üniversitesi, Fen&Edebiyat Fakültesi, Coğrafya Bölümü, 11210-Gülümbe/Bilecik


Cilt 15 - Sayı 27, Haziran 20124

SPATIAL AND TEMPORAL VARIATIONS OF SELECTED RESPIRATORY DISEASES IN RELATİON TO AİR POLLUTİON IN ZONGULDAK

ABSTRACT Inthisstudy,spatialandtemporalpatternsofthenumberofhospitaladmissionsbecauseofrespiratorydiseases,inrelationtoairpollutioninZonguldakinTurkeywasinvestigated.Forthispurpose,hospitaladmissionsdataforasthma,bronchitis,chronic obstructive pulmonary disease (COPD) and the upper respiratory tractinfection(URI),anddataforsulphurdioxide(SO2)andparticulatematter(PM10),fortheperiod2006-2009wereused.Theresultssuggestthatstatisticallysignificantpositivecorrelationhasbetweenthenumberofadmissionsforeachdiseases,exceptURI,andSO2andPM10concentrations.However,itwasfoundthatSO2hashighersignificantpositiveassociationwithadmissionsthanPM10.Clusteringwasmeasuredusing GlobalMoran’s I, Geary’s Ratio and Global Getis-Ord G Statistics at theglobal level.None of the neighborhoods exhibit statistically significant evidenceofglobalclustering.Onthecontrary,theyarescatteredrandomlyonthestudyarea.Thisglobalresultsuggeststhatthebuilturbanenvironmenthaslittleornoeffectonthe likelihoodoffindinghospitalization.AnselinLocalMoran IandLocalGetis-OrdGi*statisticsareusedtoevaluatetheexistenceoflocalclusteringnotevidentwithintheglobalneighborhoodpatterns.Thelocalspatialautocorrelationstatisticsidentified limited clustering in the distribution of admissions.And also, hospitaladmissionclustersofhighvaluesor‘hotspots’andhospitaladmissionclustersoflowvaluesor“coldspots”wereidentifiedandmapped.Overall,thisstudysuggeststhattheapplicationofspatialanalysisandGISmethodcanprovidebetterestimatesofexposuretoairpollution,andthereforeastrongerassociationbetweenpeople’srespiratoryhealthandairpollutioncanbeputforward.

Key Words:Air Pollution (PM10-SO2), Hospital admissions, RespiratoryDiseases,Spatialautocorrelation,Zonguldak

1. GİRİŞHastalıkların (alerji, kanser, solunum hastalıkları vb) ve hatta insanların

yorgunluk ile stres hislerinin bir yerden diğerine değişmesi yaşanılan mekân iledirek ilişkilidir. Günümüzde hayat standartları artmasına rağmen solunum yoluhastalıklarının(SYH)bazıbölgelerdehalariskoluşturmasıdamekânsalfarklılıklarınbir sonucudur. Solunum yolu hastalıklarının nedenleri arasında sosyo-ekonomikdurum, yaşam biçimi ve yetersiz sağlık hizmetleri gibi farklı faktörler olmaklabirlikteenönemlinedenhavakirliliğivedolayısıylacoğrafimekândır(NuhoğluveTürkmen1993;GökbelveUzun1995;Öztürk2005).Nitekimhavakirliliğiseviyesiile solunum sistemi sorunları ve hastalıkları arasında ilişkinin olduğunu gösterenbirçokçalışmabulunmaktadır(Fuscoveark.2001;BerktaşveBircan2003;Tağıl


2007,Babinveark.2008).Partikülermadde(PM),solunumsorunlarına;bronşite;artanastım,akciğerveyakalpsorunlarına;göz,boğazveburuntahrişlerine;üstvealt solunum sistemi hastalıklarına neden olmaktadır (Öztürk 2005;Babin ve ark.2008,Tecerveark.2009).Kükürtdioksit(SO2)deözellikleastımvekronikakciğerhastalığı bulunan kişilerde solunum yollarının daralmasına ve kronik solunumhastalığına;üstsolunumyollarındaabsorbeolarakbronşit,kronikobstrüktifakciğerhastalıkları(KOAH)vediğerakciğerhastalıklarınanedenolmaktadır(Ünsalveark.1999;Öztürk2005;İlkılıçveBehçet2006).

Coğrafi Epidemiyoloji ve Sağlık Coğrafyası sağlık sorunlarını coğrafiprensiplerleanalizetmekte;mekânsal-zamansaldeseninitanımlanmakta;hastalıklarındağılışını haritalamakta ve hastalıklarınmekânda gösterdiği kümelenmeyi ortayakoymaktadır (Mayer 1982; Rosenberg 1998). Öncelikle, hastalıkların mekânsaldeseninin bilinmesi hastalığın nedenleri hakkında ipuçları sağlayabilmektedir.Coğrafiçalışmalardahastalıklarınnedenlerinigösterenörneklernadirdir.Genelliklecoğrafiçalışmalardahastalıklarıncoğrafidağılışındakinedenlerhakkındahipotezlerüretilmekte ya da diğer araştırma disiplinlerinin önerileri coğrafi olarak testedilmektedir.Tabiîkibutürbilgiler,sağlıkkonusundastratejilerinplanlanmasındavedahaayrıntılıepidemiyolojikanalizleriçinfaydalıdır.

Hastalıklarınmekânsaldesenininortayakonmasıvedolayısıileharitalarınhastalıkların nedenlerini ortaya koymada önemli bir araç olduğu ilk defa Snowtarafından1855teortayakonmuştur(Snow1855).Mekândahastalıklarınincelenmesi19.yyortalarındabaşlamaklabirliktemekânsalistatistikselyöntemlerveteknolojialanındakigelişmelernedeniylesonyıllardahızlıbirbüyümeyaşanmıştır(Lawsonve ark. 1999;Elliott ve ark. 2000;Nunes 2007).Günümüzdemekânsal analizlergenellikle, bulaşıcı hastalık, kanser ve hava kirliliği epidemiyolojisinin deseninitanımlamakiçinkullanılmaktadır(Sridharanveark.2007).CoğrafiBilgiSistemleri(CBS) çevre-sağlık ilişkisinin detaylı incelenmesinde birçok araç (Jarup 2004;Nuckolsveark.2004).

Hava kirliliğinin ve çevre sorunlarının önemli bir unsuru olan SO2 ve PM10seviyelerindegelişmişülkelerdegerilemeyaşanmasınarağmen;Türkiyegibigelişmekteolanülkelerdevebüyükmetropollerdeseviyelerhalayüksekdüzeylerdeseyretmektedir (Bayram2005).Öyle ki,Zonguldak ekonomisi kömürve kömüredayalısanayilerebağlıolanvebunedenleendüstriyelhavakirliliğisorunuyaşayankentlerden sadece biridir (Tecer 2007). Bu özelliği nedeniyle, Zonguldak havakirliliğivesağlıkarasındakiilişkinincoğrafiprensiplerlearaştırıldığıbuaraştırmadaçalışmaalanıolarakbelirlenmiştir.Çalışmanınamacı,Zonguldakşehirmerkezinde,havakirliliği(PM10veSO2)ileilişkiliolarakseçilmişsolunumyoluhastalıklarının(Astım,Bronşit,KOAH,Üst SolunumYoluEnfeksiyonu) zamansal vemekânsaldesenininortayakonmasıdır.Buamaçla,havakirleticileriilehastanebaşvurularınınzamansal değişimi ortaya konulmuş ve aralarındaki ilişkinin anlamlılık düzeyibelirlenmiştir. Mekânda kirleticilerin dağılışı, çalışmanın sınırlılıkları nedeniyle,

Coğrafya Anabilim Dalı

modellenememiş;bunedenlehastalıklarıncoğrafidağılışındakinedenlerhakkındadaha önce diğer disiplinler tarafından yapılan çalışmalardan elde edilen sonuçlardikkatealınarakhipotezlerüretilmiştir.

2. MATERYAL VE METOT 2.1. Araştırma Alanının Konumu ve Yakın Çevre Özellikleri

Çalışma alanı, Karadeniz Bölgesi’nin, Batı Karadeniz Bölümü kıyısındakurulmuş,19mahalledenoluşanZonguldakşehirmerkezini(Şekil1)kapsamaktadır.Kent,yüksekliğidenizseviyesiile650marasındakalanengebelibirtopografyadakurulmuştur(Şekil1).Kentmerkeziningüneyindeyükseltiartmaktadır.

İklimözellikleribakımındanZonguldakşehirmerkezindeKaradeniziklimigörülmekte olup, her mevsim yağışlı ve ılımandır. Zonguldak’ta hakim rüzgâryönü ESE olup bu yönü NNW izlemektedir. Türkiye İstatistik Kurumuna göre2007yılındakinüfussayımındaZonguldakmerkeznüfusu107354ve2009yılındaise108792kişidir. Zonguldak’ta taşkömürüüretimi1848yılındabaşlamıştır.Bunedenleekonomisikömürvekömüredayalısanayilerebağlıdır.

Şekil 1.Çalışmaalanınınlokasyonharitası.



2.2 Veri Hava Kirliliği Verileri: Zonguldakkentinin2006-2009dönemineaithava

kirleticilerindenSO2 vePM10 ile ilgiliverileraylıkolarak,ZonguldakİlÇevreveOrmanMüdürlüğü,ZonguldakSağlıkMüdürlüğüveHalkSağlığındanalınmıştır.

Sağlık Verileri: Bu çalışmada bütün solunum yolu hastalıkları değil,teşhisikronikobstrüktifakciğerhastalığı (KOAH),astım,bronşitveüst solunumyoluenfeksiyonu(ÜSYE)olanhastalarınhastanelerebaşvurularıincelenmiştir.Bukapsamda,ZonguldakAtatürkDevletHastanesine,ZonguldakUzunMehmetGöğüsveMeslekHastalıklarıHastanesine,ZonguldakKadınDoğumveÇocukHastalıklarıHastanesine başvuran hastalar incelenmiştir. Sözkonusu hastalıklar ile ilişkiliverileri;hastalarınbeyanettiği ikametgâhadresleri, teşhislerivebaşvuru tarihlerioluşturmaktadır.ÇalışmadaZonguldakşehridışındanolanhastabaşvurularıdikkatealınmamıştır. Sayısal haritalar: Çalışmaalanınınkonumözellikleriniortayakoymakiçin1:25.000ölçeklitopoğrafyaharitalarınınF27-b1nolupaftasıkoordinatlandırılmışvesayısallaştırılmıştır.TopografyaharitasısayısallaştırıldıktansonraZonguldakkentiveyakınçevresinikapsayan20metremekânsalçözünürlüktesayısalyükseklikmodeli(SYM) oluşturulmuştur. Zonguldak şehrinin mahallerini kapsayan analog haritaZonguldakBelediyesindenalınmış,koordinatlandırılmışvesayısallaştırılmıştır.

2.3 Analiz Zamansal Değişim: Zaman içinde hava kirleticilerinin ve hastanebaşvurularının nasıl değiştiği, zaman bağımsız değişkeni dikkate alınarak, “TekDeğişkenliDoğrusalRegresyonAnalizi”ileincelenmiştir.“BelirtmeKatsayısı(R2)”doğrusalmodelinuyumderecesinigöstermekiçinkullanılmıştır. Korelâsyon: Bu çalışmada bağımlı değişken olarak solunum yoluhastalıklarından hastaneye olan başvurular, bağımsız değişken olarak ise SO2 ve PM10 dikkate alınmıştır. Bağımlı değişkenlerin diğer bağımsız değişkenlerdennasıl etkilendiğini ortaya koymak için Pearson ‘Bivariate’ Korelâsyon analiziyöntemindenyararlanılmıştır.DeğişkenlerarasındakiilişkihakkındagenelbirbilgieldeedinebilmekiçinSaçılım(scatterplot)grafiklerihazırlanmıştır.Ancak,ilişkininmiktarı konusunda yorum yapabilmek için korelâsyon katsayısı hesaplanmıştır.Korelâsyon katsayısının (r) gücü: 0.00 - 0.25, çok zayıf ilişki; 0.26 - 0.49, zayıfilişki;0.50-0.69,ortailişki;0.70-0.89,yüksekilişki;0.90-1.0,çokyüksekilişkiolaraktanımlanmıştır.

Mekânsal Otokorelasyon: Mekânsal otokorelasyon analizleri için,hastanelere olan her bir hastalığa ait aylık ortalama hastane başvuruları mahalleharitalarıileeşleştirilmişvenüfusileorantılanmıştır.Buçalışmada,mekânadağılış



Moran I (I) veGearyOranı (C) ile; yüksek başvuruya sahip olanmahalleler iledüşükbaşvuruyasahipmahallelerinkümelenmeyapıpyapmadığıiseGetis-OrdG istatistiğiileanalizedilmiştir. Buyöntemlerileilgiliayrıntılıbilgiler,CliffveOrd1981veLeeveWong2000’deneldeedilebilir.

MoranI (I) -1(negatifmekânsaloto-korelâsyon) ile+1(pozitifmekânsaloto-korelâsyon) arasında değişen değerleri vermektir (Moran 1948). Negatifdeğerlerkomşumahallelerinçokfarklıdeğerleresahipolduğunu,yanisaçılmışlığı;pozitifdeğerlerkomşumahallelerinbenzerdeğerleresahipolduğunu,kümelenmeolduğunu;0isemahallelerebağlıolarakhastanebaşvurularındabelirlibirsistematiğinolmadığını,rastgeledağıldığınıgöstermektedir(CliffveOrd1981).Gearyoranıise0ile2arasındadeğişmektedir.0,bütünkomşumahallelerinbenzersayıdahastanebaşvurularına sahip olduğu pozitif mekânsal oto-korelâsyonu; 1 mekânsal oto-korelâsyonolmadığını;2isebenzerolmadığını,birbirindenfarklıolduğunugösterennegatifoto-korelâsyonuortayakoymaktadır(LeeveWong2000).KüreselGetis-OrdGİstatistiği sıcakalanları (hot spot)vesoğukalanları (coldspot)ortayakoymakamacıyla kullanılmıştır (Ord ve Getis 1995). Burada yüksek pozitif z değerleri,mekânsal desenin yüksek değerde kümelerden oluştuğunu, tam tersi durum isedüşükdeğerdekümelerdenoluştuğunugöstermektedir(LeeveWong2000).

Çalışmaalanıgenelindekomşumahallelereaitdeğerlerinbirbirleriilenasılilişkiliolduğunuortayakoyabilmekiçin“AnselinLokalMoranI”hesaplanmışveharitalanmıştır.İndeksdeğerlerininyüksekolmasıbirbirinebenzemeyendeğerlerdenoluşanbirkümelenmeyi;düşükolmasıbenzerdeğerlerdenoluşanbirkümelemeyigöstermektedir.

Çalışma alanında yüksek ya da düşük öznitelik bilgilerinde kümelenmeeğilimini göstermek amacıyla ise “Lokal Getis-Ord Gi*” istatistiği hesaplanmışve haritalanmıştır (Ord ve Getis 1995). Yüksek değerler ortalamadan yüksekdeğerlerdenmeydanagelenmahallelerinbirbirineyakınolduğusıcakalanları(hot-spots),düşükdeğeriseortalamadandüşükdeğerlerinbiraradaolduğusoğukalanları(cold-spots)göstermektedir.

Buçalışmada indislerhesaplanırken1kmeşikdeğer (thresholddistance)ve “Zone of Indifference” yöntemi kullanılmıştır.Analizlerde z standart normaldeğişkeni(zdeğeri)belirlibirgüvendüzeyindeçıkansonucun,istatistikselolarakanlamlıolupolmadığınıbelirlemekiçinkullanılmıştır.Buçalışmada0.05anlamlılıkdüzeyinde,z-değeri-1.96dahaazve1.96dandahafazlaolmasıistatistikîolarakanlamlılıkdüzeyiolarakkabuledilmiştir.

3. BULGULAR

3.1 Solunum Yolu hastalıkları ve hava kirliliği (SO2 ve PM10) ilişkisi: Hava kirleticileri (SO2 ve PM10) ile astım, bronşit, KOAH ve ÜSYE

hastalıklarındanhastaneyeolanbaşvurulararasındailişkiolupolmadığıregresyonve



korelâsyonanaliziiletespitedilmeyeçalışılmıştır(Tablo1).Şekil2incelendiğinde,genelolaraktümsolunumyoluhastalıkları(SYH)ileSO2vePM10arasındapozitifyönlü doğrusal fakat zayıf bir ilişki vardır (Sırasıyla, r2=0.32, r2=0.15). Tek tekhastalıklarilekirleticilerarasındadapozitifyönlübirilişkiolduğutespitedilmiştir(Şekil 3). SO2 Astım şikâyeti ile hastaneye olan başvuruların artışın % 23 ünü,Bronşitin%29unu,KOAHın%29unuaçıklanmaktadır.Budaçokzayıfvezayıfbirpozitifilişkiolduğunugöstermektedir.PMilehastalıklararasındadapozitifyönlüfakatçokzayıfbirilişkivardır.

Tablo 1. Korealasyontablosu.

PM10 SO2 Astım Bronşit ÜSYE KOAH SYH Yıl AyPM10 Pearson 1 ,791(**) ,304(*) ,370(**) ,162 ,267(*) ,388(**) ,072 -,554(**) Sig.(1-tailed) ,000 ,018 ,005 ,136 ,033 ,003 ,313 ,000SO2 Pearson ,791(**) 1 ,476(**) ,537(**) ,029 ,540(**) ,566(**) ,275(*) -,638(**)

Sig.(1-tailed) ,000 ,001 ,000 ,428 ,000 ,000 ,037 ,000Astım Pearson ,304(*) ,476(**) 1 ,967(**) -,505(**) ,909(**) ,974(**) ,870(**) -,058 Sig.(1-tailed) ,018 ,001 ,000 ,000 ,000 ,000 ,000 ,346Bronşit Pearson ,370(**) ,537(**) ,967(**) 1 -,491(**) ,902(**) ,991(**) ,874(**) -,158 Sig.(1-tailed) ,005 ,000 ,000 ,000 ,000 ,000 ,000 ,142ÜSYE Pearson ,162 ,029 -,505(**) -,491(**) 1 -,418(**) -,402(**) -,723(**) -,105

Sig.(1-tailed) ,136 ,428 ,000 ,000 ,002 ,002 ,000 ,238KOAH Pearson ,267(*) ,540(**) ,909(**) ,902(**) -,418(**) 1 ,926(**) ,831(**) -,175 Sig.(1-tailed) ,033 ,000 ,000 ,000 ,002 ,000 ,000 ,117SYH Pearson ,388(**) ,566(**) ,974(**) ,991(**) -,402(**) ,926(**) 1 ,842(**) -,160 Sig.(1-tailed) ,003 ,000 ,000 ,000 ,002 ,000 ,000 ,138Yıl Pearson ,072 ,275(*) ,870(**) ,874(**) -,723(**) ,831(**) ,842(**) 1 ,000

Sig.(1-tailed) ,313 ,037 ,000 ,000 ,000 ,000 ,000 ,500Ay Pearson -,554(**) -,638(**) -,058 -,158 -,105 -,175 -,160 ,000 1

Sig.(1-tailed) ,000 ,000 ,346 ,142 ,238 ,117 ,138 ,500

**Korelasyonanlamlı:0.01(1-tailed).*Korelasyonanlamlı:0.05(1-tailed).

Şekil 2. SO2 vePM (µg/m3) ileSYHarasındaki ilişkiyi gösteren saçılımgrafikleri.



Şekil 3. SO2vePM10(µg/m3)ileastım,bronşit,KOAHveÜSYEarasındaki

ilişkiyigösterensaçılımgrafikleri.

İlişkininanlamlılığıkorelâsyonanaliziiletespitedilmiştir(Tablo1).Bunagöre,PM10ilebronşitarasında%99güvenaralığındaanlamlıpozitifyönlübirilişki;astımveKOAHileise%95güvenaralığındaanlamlıpozitifbirilişkivardır.SO2 ile astım, bronşit ve KOAH arasında ise güçlü pozitif bir ilişki vardır (p<0.01). Hava kirleticileri ileÜSYE arasındaki ilişki ise anlamlı bulunmamıştır (p>0.05). Araştırmayakonuolanhastalıklarıntoplamı(SYH)incelendiğindeiseanlamlıbirilişkitespitedilmiştir(p<0.01).

3.2 Solunum Yolu Hastalığı Şikâyeti Nedeniyle Hastaneye Yapılan Başvuruların SO2 ve PM10 ile İlişkili Olarak Zamansal Değişimi

Ocak 2006-Aralık 2009 dönemi boyunca solunum yolu hastalığı şikâyetinedeniylehastaneyeyapılanbaşvurularınzamansaldeğişimiregresyonvekorelâsyonanalizleriiledeğerlendirilmiştir. DoğrusalregresyonanaliziniincelediğimizdeSYHşikâyetiylehastaneyeyapılanbaşvurularınzamansaldeğişimindebelirtmekatsayısı(r2)%67olarak bulunmuştur. Şekil 4 incelendiğindehemSO2 vePM10 nin hemdeSYHnınçoğunluklabirbirineuyumluzamanlardaartıp-azaldığıveAralık-Ocakaylarındaenyüksekseviyedeolduğugörülmektedir(Şekil4).ZamaniçindeSYHnıngittikçearttığı tespit edilirken (p<0.001);PM10daçokbelirginbir artış tespitedilememişfakatSO2dekiartışanlamlı (p<0.05)bulunmuştur (Tablo1,Şekil4). PM10 ve SO2 ile aylar arasında güçlü negatif yönde korelâsyon tespit edilmiştir(p<0.001,Tablo1).BudakışaylarındaPM10veSO2nınarttığınıgöstermektedir.SYHileaylararasındadanegatifyönlükorelâsyontespitedilmişfakatkorelâsyonanlamlıbulunmamıştır.Bununnedeni,kirleticilerinyolaçtığırahatsızlığınilerleyenaylardadadevametmişolmasıolabilir.



Şekil 4. SO2,PM10veSYHşikâyetinedeniylehastaneyeyapılanbaşvurularınaylıkdeğişimi.

Astım(R²=0.737),bronşit(R²=0.730)veKOAH(R²=0.593)hastalığışikâyetinedeniylehastaneyeyapılanbaşvurularınOcak2006-Aralık2009dönemiboyunca artış gösterdiği tespit edilmiştir (Şekil 5). Bu hastalıklardan şikâyet ilehastaneyeolanbaşvurularhavakirleticilerinindeyüksekolduğukışaylarındafazladır(Şekil5).Nitekim,astım,bronşitveKOAHşikâyetiylehastaneyeyapılanbaşvurularileyıllararasındagüçlüpozitifyöndekorelâsyontespitedilmiştir(p<0.001;Tablo1).Aylar ilebuhastalıklararasındadanegatifyönlü ilişki tespitedilmiştir.Geneldurumdaolduğugibibudakışdönemindebuhastalıklardanşikâyetlehastanelereolan başvurunun arttığını göstermekle birlikte bu ilişki istatistikî olarak anlamlıbulunmamıştır (p>0.05). ÜSYE şikâyetiyle hastaneye olan başvurular ile yıllararasında güçlü fakat negatif yönde korelâsyon tespit edilmiştir (p<0.001). Bu daÜSYEnunincelemedönemiboyuncaazalışeğilimindeolduğunugöstermektedir.

Şekil 5. SO2,PM10ileastım,bronşit,KOAHveÜSYEşikâyetinedeniylehastaneyeyapılanbaşvurularınaylıkdeğişimi.



Zonguldak kentinde solunum yolu hastalıkları şikâyetiyle hastaneye olanbaşvuranların kentin belirli bir kesiminde kümelenme gösterip göstermediğiniistatistiki olarak ortaya koyabilmek için mekânsal oto-korelâsyon istatistiklerihesaplanmıştır.Moran I incelendiğinde, astım,bronşit,KOAHveÜSYEşikâyetiilehastanelereolanbaşvurularnetamolarakbelirlimahallelerdekümelenmiş;nedetamolarakmahalleleresaçılmıştır.

Zdeğeriastımdışındapozitiftir.Bukomşumahallelerinbüyükölçüdebenzerdeğerleresahipolduğunugöstermektedir.Astımrahatsızlığışikâyeti ilehastaneyeolanbaşvurularisemahallelerarasındabüyükfarklılıklargöstermektedir.İncelenenbütünhastalıklarınsonuçlarıistatistikîolarakanlamlıdeğildir(z<-1.96vez<1.96).

Geary oranı da Moran I de olduğu gibi mekânsal oto-korelâsyonu testetmektedir(Tablo2).Gearyoranıdamahallelerarasındahastanebaşvurularınrasgeledağılmış olduğunu göstermektedir. Z değerinin negatif olması pozitif mekânsaloto-korelâsyonu; budabirbirine benzeyendeğerlerdenoluşanmahallelerin yakınolduğunu göstermektedir. Ancak sadece bronşit için sonuçlar istatistikî olarakanlamlıdır(<1.96).

Genel olarak hasta başvurularının mekânda oluşturduğu kümelenmeninyüksek ya da düşük değerlerde olup olmadığı Getis-OrdG istatistiği ile ortayakonmaya çalışılmıştır. Getis-Ord G istatistiği, Z değeri pozitif olması nedeniyleyüksek hastane başvurularına sahipmahallerin düşük olanlarla komşudur.Ancakbronşit veüst solunumyoluhastalığıdışında istatistikîolarakanlamlıdeğildir (z>1.96). Tablo 2. ZonguldakKentindeastım,bronşit,KAOH,ÜSYEveSYHiçinmekânsaloto-korelâsyonistatistikleri

Göstergeler Astım Bronşit KOAH ÜSYE Toplam

MoranI -0,090 0,265 -0,031 0,140 0,172z-değeri -0,194 1,811 0,140 1,107 1,285GearyOranı 0,995 0,653 1,012 0,830 0,730BeklenenGeary 1,000 1,000 1,000 1,000 1,000z-değeri -0,026 -2,015 0,069 -0,987 -1,567Getis-OrdG 0,240 0,260 0,240 0,270 0,250z-değeri 0,600 2,290 0,620 1,740 1,870

Solunum yolu hastalıklarının alansal desenindeki değişimin bilinmesi,alansal dağılışı denetleyen belirgin bir etmenin olup olmadığının ortaya konmasıaçısından önemlidir. Bu çalışmada,Anselin Lokal Moran I ve Lokal Getis-OrdGi* mekânsalkümelenmederecesiniölçmekve coğrafideseninharitalanmasındakullanılır.Şekil6çalışmaalanıgenelindemahallelerarasındahastanebaşvurularının



dağılımını ortaya koyabilmek için hesaplanmış olan Anselin Lokal Moran Isonuçlarınıgöstermektedir.Hastanebaşvurularınınmekânsalpaterniküreselölçekteincelendiğinde, kümelenme göstermediği görülmektedir. Ancak yerel ölçekteincelenip haritalandığında kısmi kümelenmenin olduğu görülebilmektedir. İndeksdeğerininnegatifolmasıhastabaşvurularınınkomşumahallelerlebenzerolmadığınıgöstermektedir. İndeksdeğerlerininyüksekolması isekomşumahallelerlebenzerhastabaşvurularınasahipolanmahallelerigöstermektedir.Ancakbuindeksdeğerleribenzerliğinyüksekmiyoksadüşükmüdeğerlerdeolduğunuvermemektedir.Şekil6 da benzer hasta başvurularına sahip mahalleler, astım dışındaki hastalıklarda,Bahçelievlerveİncivezmahallelerindeolduğugörülmektedir(Anlamlılık:z>1.96). Anlamlı negatif değerler ise hasta başvurularının komşu mahallelerde benzerolmadığı kesimi göstermektedir. Bu durum bir hastalıktan diğerine değişmeklebirlikte,Meşrutiyet veBaştarlamahallelerindegözlenmektedir.Bumahallelerdenolanhastabaşvurularıkomşumahallelerdenoldukçafarklıdır.Bufarklılığınyönübirsonrakianalizileortayakonulmayaçalışılmıştır.

Şekil 6.Zonguldak’taastım,bronşit,KAOH,ÜSYEveSYHiçinAnselinLokal Moran I indeksine bağlı kümelenme alanları: Z> 1.65 zayıf kümelenme,2.58<z>1.96güçlükümelenmevez>2.58çokgüçlükümelenme.



Şekil 7 Zonguldak’ta yüksek hasta başvurularının ve düşük hastabaşvurularının kümelenme gösterdiği yerler görülmektedir. Lokal Getis-Ord Gi* istatistiğinin yüksek olması ortalamadan yüksek değerlerden (sıcak nokta olarakdaadlandırılır);düşükolmasıortalamadandüşükdeğerlerden(soğuknoktaolarakda adlandırılır) olan kümelemeyi göstermektedir. Zonguldak’ta astım hariç tümhastalıklarda ortalamadan düşük hasta başvuruları, kentin kuzeybatı kesimindekiİncivez ve Bahçelievler mahallelerinde istatistikî olarak anlamlı bir kümelenmeoluşturmaktadır. Hasta başvurularının kente sıcak alan oluşturduğu mahaller iseMeşrutiyet ve Baştarla mahalleleridir. Meşrutiyet mahallesi, astım ve KOAHhastalığı için%95 güven düzeyinde sıcak bölge olarak gözlenmektedir. Baştarlamahallesi isesadeceastımhastalığı içinsıcakbölgedir.Diğerhastalıklardaisebumahalleler%90güvendüzeyindeanlamlısıcakbölgeoluşturmaktadır.Zonguldakgenelinde rastgelebirdeğişimvardır.Yüksekhastabaşvurusunasahipmahallelerdüşükhastabaşvurusunasahipmahallelerleyanyanabulunmaktadır.

Şekil 7. Zonguldak’ta astım, bronşit, KAOH,ÜSYE ve SYH için LokalGetis-OrdGi* indeksinebağlıolaraksıcakvesoğukalanlar:z>1.65sıcakbölge;z< 1.65soğukbölge



4. TARTIŞMABu çalışmada Zonguldak kentinde seçilmiş solunum yolu hastalıklarının

(astım, bronşit, KOAH ve üst solunum yolu hastalıkları) zamansal ve mekânsaldeğişimihavakirleticiparametrelerindenPM10veSO2ileilişkiliolarakincelenmiştir.Solunumyolu hastalıkları şikâyeti nedeniyle hastaneye yapılan başvuruların kentmerkezine dağılışı mekânsal analiz metotlarından, mekânsal oto-korelâsyonindeksleri ve haritalar kullanılarak tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu nedenle, buçalışma mekânsal analiz tekniklerinin hava kirliliğine maruz kalmayı ve SYHmekânsaldeseniniaçıklayanörneklerdenbiriolmaözelliğidegöstermektedir.

Zonguldak kentinde hava kirliliği ile SYH şikâyetiyle hastaneye olanbaşvurulararasında%99güvendüzeyindetutarlı,güçlü,pozitifyöndebirilişkininolduğutespitedilmiştir.Hastalıklartektekincelendiğindeiseastım,bronşit,KOAHile PM10 ve SO2 konsantrasyonu arasında pozitif yönlü ilişki tespit edilmiştir.Bubulgular daha önce Türkiye’de yapılmış çalışmalardan elde edilen bulgularladesteklenmektedir.ÖrneğinEskişehir’deSO2düzeyleriilealtveüstsolunumyoluenfeksiyonları,KOAHvekor-pulmonalnedeniyleacilhastanebaşvurularıarasında(Ünsalveark.1999);Ankara’daPM10veSO2düzeyleriileastımabağlıbaşvurulararasında (Berktaş veBircan 2003); Balıkesir’de PM10 ve SO2 düzeyleri ile SYHarasında (Tağıl 2007) ilişki belirlenmiştir. Diğer yandan yapılan analizler SO2’insolunum yolu hastalıkları üzerindeki etkisinin PM10’nin etkisinden daha yüksekolduğunugöstermektedir.

Zamansalpaternincelendiğinde,kışmevsimiSO2vePM10konsantrasyonunarttığı dönem olmakla birlikte, hasta başvurularının da arttığı dönem olmasıyladikkati çekmektedir. Bu bulgu da daha önce yapılmış çalışmalarla da ortayakonulmuşvebilinenbirgerçektir(BerktaşveBircan2003).İncelenendönemiçindePM10da belirgin bir artış olmamakla birlikte; SO2 artmaya devam etmiş ve bunaparalelolarakÜSYEdışındakihastalıklardaartışgöstermiştir.HernekadardahaöncekiçalışmalardaÜSYEilehavakirliliğiarasındayüksekilişkitespitedilmişolsada(Koltai1994;Ünsalveark.1999;BerktaşveBircan2003),buçalışmadaÜSYEkirleticilerileistatistikîolarakanlamlıbirilişkitespitedilememiştir.BununnedeniolarakÜSYEincelenendönemiçindeazalışeğilimindeolmasıgösterilebilir.ÜSYEnunazalışınnedeniisebuhastalığınetiyolojikajanınviralyadabakteriyelolması(İnci 2008) ve son yıllarda alınan sağlık önlemlerinden (Grip aşısı gb.) olduğuvarsayılmaktadır.

Küresel ölçekte hasta başvurularının mekânsal paterni incelendiğindekentin belirli bir alanında yoğunlaşma göstermediği ve aynı zamanda kentiniçinde saçılmadığı, rastgele dağılış gösterdiği belirlenmiştir.Ancak yerel ölçekteincelendiğinde ise kısmi kümelenmeler tespit edilmiştir. Meşrutiyet ve Baştarlamahallelerisıcakbölge,İncivezveBahçelievlermahalleleriisesoğukbölgeolarakdikkati çekmektedir. Mahallelere ait hava kirliliği verisi bulunmamakla birlikte,istatistikîolarakhavakirleticileri ilehastalıklararasındakiyüksekkorelâsyondan,



sıcak bölgelerde hava kirlilik seviyesinin yüksek; soğuk bölgelerde ise düşükolduğu varsayımında bulunulabilir. Çünkü istatistikî olarak kirleticilerle, hastanebaşvuruları arasında güçlü pozitif bir ilişki vardır.Konumsal özellikler açısındanmahallelerincelendiğinde,Meşrutiyetmahallesilimanındoğusundavekuzeydoğugüneybatıyönlübirhavzadayeralmaktadır.Meşrutiyetmahallesininbakıözellikleriincelendiğindemahalleninyaklaşık%33 lükkısmıkuzeybatıyabakmaktadır.Buyönde ise bir tepenin duldasında yer almaktadır. Baştarla mahallesi ise yaklaşıkolarak doğu batı yönlü uzanan bir tepenin güney yamaçlarında kurulmuş olup,mahallenin %39 u güneydoğuya bakmaktadır. Anlamlılığını artırabilmek içinrüzgâr yönü incelendiğinde, birinci hâkim rüzgâr yönü ESE ve ikinci NNWolduğu tespit edilmiştir.Yukarıda adı geçenmahalleler, hâkim rüzgâr yönlerinekapalı konumları ile dikkat çekmektedir. Bu da yerel meteorololojik faktörlerinve topografyanın bumahallelerde hava kirleticilerinin konsantrasyonunu artırmışolabileceğinigöstermektedir.Topografyanınşehirmerkezindehavakirleticilerininyoğunbirşekildebirikmesinevedolayısıylakötühavakalitesinenedenolduğunailişkinçalışmalarbulunmaktadır(İbretveAydınözü2009;Keser2002).Zonguldakgenelinde yukarıda sayılan mahalleler haricinde rastgele bir değişim vardır.Bu rastgele değişim de topografyanın bir sonucu olmalıdır. Çünkü şehir, kısamesafelerde topografik şartların değiştiği bir konumdadır.Bu da birbirine komşumahallerdehastabaşvurularınındeğişmesinenedenolmuşolabilir.Riskfaktörüolansıcakbölgelerolaraktespitedilmişolankümelenmelerinolduğukesimlerdeayrıntılıçalışmalaryapılmalıdır.

Çalışmadan elde edilen bulgular, kendi sınırlılıkları göz önüne alınarakdeğerlendirilmelidir.Tümekolojikçalışmalardaolduğugibi,buçalışmadadahassasneden-sonuç ilişkileri çıkarımı dikkatli düşünülmelidir. Bu çalışmada solunumyolu hastalıkları üzerinde hava kirliliğinin etkisi değerlendirilirken ikamet süresi,sigara kullanımı, iç mekândaki kirlilik ve diğer hava kirliliğine neden olan araçemisyonlarına maruz kalma ölçülememiştir. Diğer yandan, Zonguldak’ta yeterlihava kirliliği istasyonu olmadığı için mekânda hava kirliliğinin interpolasyonuyapılamamıştır.

KAYNAKÇABabin,S.,Burkom.H.,Holtry,R.,Tabernero,N.,Davies-Cole,J.,Stokes,

L.,DeHaan,K.,Lee,D.(2008).MedicaidPatientAsthma-relatedAcuteCareVisitsandTheirAssociationswithOzoneandParticulatesinWashington,DC,from1994-2005.InternationalJournalofEnvironmentalHealthResearch18(03):209-22.

Bayram,H.(2005).Türkiye’deHavaKirliliğiSorunu:Nedenleri,AlınanÖnlemlerveMevcutDurum.ToraksDergisi6(2):159-165.

Berktaş,M.B.,Bircan,A.(2003).EffectsofAtmosphericSulphurDioxideand Particulate Matter Concentrations on Emergency RoomAdmissions Due toAsthmainAnkara.TüberkülozveToraksDergisi51(3):231-238.



Cliff,A.D.,Ord,J.K. (1981).Spatialprocesses:ModelsandApplications. PionLimited,London.

Elliott, P., Wakefield, J.C., Best, N.G., Briggs, D.J. (2000). SpatialEpidemiology:MethodsandApplications.OxfordUniversityPress.Oxford.

Fusco,D., Forastiere, F.,Michelozzi, P., Spadea,T.,Ostro,B.,Arca,M.,Perucci, C.A. (2001). Air Pollution and Hospital Admissions for RespiratoryConditionsinRome,Italy. EurRespirJ17:1143–1150.

Gökbel,H.,Uzun,K. (1995).HavaKirliliğininSolunumFonksiyonlarınaEtkileri.EkolojiÇevreDergisi15:4-5.

İbret,B.Ü.,Aydınözü,D.(2009).ŞehirleşmedeYanlışYerSeçimininHavaKirliliğiÜzerineOlanEtkisineBirÖrnek:KastamonuŞehri.İstanbulÜniversitesiEdebiyatFakültesiCoğrafyaBölümüCoğrafyaDergisi18:71-88.

İlkılıç, C., Behçet, R. (2006). Hava Kirliliğinin İnsan Sağlığı Ve ÇevreÜzerindekiEtkisi.DoğuAnadoluBölgesiAraştırmaları66-72.

İnci,E.(2008).ÜstSolunumYoluEnfeksiyonlarındaSemptomatikTedavi,I.Ü.CerrahpasaTıpFakültesiSürekliTıpEgitimiEtkinlikleri,ToplumdanEdinilmişEnfeksiyonlaraPratikYaklaşımlar,SempozyumDizisiNo:61,Şubat2008:49-66.

Jarup,L.(2004).HealthandEnvironmentİnformationSystemsforExposureandDiseaseMapping, and RiskAssessment. Environmental Health Perspectives112(9):995–997.

Keser, N. (2002). Kütahya’da Hava Kirliliğine Etki Eden Topoğrafik veKlimatikFaktörler.MarmaraCoğrafyaDergisi5:69-100.

Koltai,P.J.(1994).EffectsofAirPollutionontheUpperRespiratoryTractofChildren.OtolaryngolHead.NeckSurg111(1):9-11.

Lawson,A.B.,Biggeri,A.,Boehning,D.,Lessafre,E.,Viel,J.,Bertollini,R.(1999).DiseaseMappingandRiskAssesmentforPublicHealth.Wiley,Chichester.

Lee,J.,Wong,D.(2000).StatisticalAnalysiswithArcViewGIS.JohnWiley&Sons,NewYork.

Mayer,J.D.(1982).RelationsBetweenTwoTraditionsofMedicalGeography.ProgressinHumanGeography6:216-230.

Moran,P.A.P.(1948).TheİnterpretationofStatisticalMaps.JournaloftheRoyalStatisticalSociety,SeriesB37:243-251.

Nuckols,J.R.,Ward,M.H.,Jarup,L.(2004).UsingGeographicİnformationSystems for Exposure Assessment in Environmental Epidemiology Studies.EnvironmentalHealthPerspectives112(9):1007–1015.

Nuhoğlu,N.,Türkmen,M.F.(1993).Göktaş(Murgul)bakırfabrikasıizabetesisibacalarındançıkanhavakirleticilerinininsansağlığınaetkisi,Ekoloji7:30-33.

Nunes,C.,Gomes,D.,Matias,C.,Briz,T.(2007).TuberculosisİncidenceinPortugal:SpatiotemporalClustering.InternationalJournalofHealthGeographics6:30.

Rosenberg, M.W. (1998). Medical Geography or Health Geography?



Populations,peoplesandplaces.InternationalJournalofPopulationGeography4:211-226.

Ord, J.K., Getis, A. (1995). Local Spatial Autocorrelation Statistics:DistributionalİssuesandanApplication.GeographicalAnalysis27:286-306.

Öztürk,M. (2005). Şehir İçiBölgelerdeHavaKirliliğininSağlıkÜzerineEtkileri.Ankara.

Snow, J. (1855). On theMode of Communication of Cholera. Churchill,London.

Sridharan,S.,Tunstall,H.,Lawder,R.,Mitchell,R.(2007).AnExploratorySpatial Data Analysis Approach to Understanding the Relationship BetweenDeprivationandMortalityinScotland.SocialScience&Medicine65:1942-1952.

Tağıl,Ş.(2007).Balıkesir’deHavaKirliliğininSolunumYoluHastalıklarınınMekânsal Dağılışı Üzerine Etkisini Anlamada Jeo-İstatistik Teknikler. CoğrafiBilimlerDergisi5(1):37-56.

Tecer, L.H. (2007). Prediction of SO2 and PM Concentration in CoastalMiningArea (Zonguldak) withArtificial Neural Network. Polish J. of Environ.Study16(4):633-638.

Tecer,L.H.,Tomaç,N.,Karaca,F.,Kaplan,A.,Tuncer,T.,Aydın,H.(2009).TheEvaluationof theEffectofAirPollutionon theHealthStatusofChildren inZonguldakCity,Turkey.İnternationalJournalofEnvironmentandPollution39(3-4):352-364.

Ünsal, A., Metintaş, S., Öner, S., İnan, O.Ç. (1999). Eskişehir’de HavaKirliliğiveBazıHastalıklarNedeniyleAcilBaşvurularınİncelenmesi.TüberkülozveToraksDergisi47(4):449-455.




BİLİMSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ DERSİNE İLİŞKİN ÖĞRETMEN ADAYLARININ ALGI VE BEKLENTİLERİ

Levent AKGÜN1

ÖZ Problem: Her öğretim seviyesinde olduğu gibi üniversite seviyesindeki

öğrencilerindealmışolduklarıderslereyönelikalgıvetutumlarıöğretiminetkisinibelirleyen unsurlardandır. Derse veya ders içerisindeki yaşantılara olumsuz biryaklaşımsergileyenöğrencilerin,dersinhedeflerineulaşmanoktasındahedeflenenseviyeye ulaşmaları zorlaşır. Bu nedenle öğrencilerin ders ve ders içi yaşantılarayönelikalgıvetutumlarınınbelirlenmesioldukçaönemlidir.

Araştırmanın Amacı: Buçalışmanınamacı,matematiköğretmenadaylarınınbilimselaraştırmayöntemleridersineilişkinalgıvebeklentilerinibelirlemektir.

Yöntem: Buçalışmadanitelaraştırmadesenlerinden “olgubilim”desenikullanılmıştır.Bubağlamda,araştırmanınörneklemi,2010-2011eğitim-öğretimyılıgüzdöneminde“bilimselaraştırmayöntemleri”dersinialanilköğretimmatematiköğretmenliği (İÖM) ana bilim dalından 81 2. sınıf ve ortaöğretim matematiköğretmenliği (OÖM) ana bilim dalından 26 4. sınıf öğrencisinden oluşmaktadır.Veri toplamaaracı olarak8 açıkuçlu sorudanoluşanbir anket kullanılmıştır.Buaraştırmadaveritoplamaaracıolarakkullanılanaçıkuçlusorular(Saban,2006)’nınçalışmasındanyararlanılarakhazırlanmıştır.Verilerinanalizi“içerikanaliztekniği”kullanılarakanalizedilmiştir.

Sonuçlar ve Öneriler:Eldeedilenbulgulardan; (1)budersinöğrencilerebilimsel araştırmaya ilişkin belli bir bakış açısı kazandırdığı, (2) bu dersin ikidönmedeokutulmasıgerektiği,(3)lisansüstüprogramlarındaokutulmasıgerektiği,(4) budersle ilgili sınıf içi uygulamalarındaha fazlayapılmasıgerektiği; (5)budersiniçeriğindeyeralanbilimselaraştırmakavramınınvebilimselaraştırmacınınne olduğu ile ilgili hedeflerin öğrenciler tarafından kazanıldığı; (6) bu dersinöğretmen adaylarının lisansüstü eğitim yapmaya ilişkin bakış açılarını olumsuzyöndeetkilediğisonuçlarınavarılmıştır.

Anahtar kelimeler:Bilimselaraştırma,öğretmenadayları,algıvebeklentiler

1 Yrd.Doç.Dr.,AtatürkÜniversitesi,KazımKarabekirEğitimFakültesi,MatematikEğitimiAnabilimDalı



TEACHER CANDIDATES’ PERCEPTIONS AND EXPECTATIONS REGARDING “SCIENTIFIC RESEARCH METHODS” COURSE

ABSTRACTProblem:Asineveryeducationalstage,universitystudents’perceptionsand

attitudestowardsthecoursestheyhavetakenareamongthefactorsthatdeterminetheimpactofeducation.Itbecomesdifficultforthestudents,whopresentanegativeapproach towards the course or the experiences during the course, to reach thetargeted level in termsofachieving thegoalsof thecourse.For that reason, it isconsiderably important to identify students’perceptionsandattitudes towards thecoursesandexperiencesduringthecourses.

Aim of the Study: Theaimofthisstudyistoidentifymathematicsteachercandidates’ perceptions and expectations regarding “scientific researchmethods”course.

Method: “Phenomenological” research design, which is among thequalitativeresearchdesigns,hasbeenusedinthisstudy.Inthisregard,thesampleof the research is composed of 81 second-year students from theDepartment ofElementaryEducationMathematicsTeaching (EEM) and 26 fourth-year studentsfrom theDepartmentofSecondaryEducationMathematicsTeaching (SEM)whoare taking“scientific researchmethods”course in the fall semesterof2010-2011academicyear.Asurvey,whichiscomposedof8open-endedquestions,hasbeenusedasdatacollection tool.Open-endedquestions,whichhavebeenused in thisresearchasdatacollectiontool,havebeenpreparedbybenefittingfromthestudyof(Saban,2006).Datahavebeenanalyzedusing“contentanalysismethod”.

Results and Suggestions: Inviewof theobtaineddata, following resultshave been observed: (1) This course has earned students a certain perspectiveregardingscientificresearch;(2)Thiscourseshouldbegivenintwosemesters;(3)Thiscourseshouldbegiveninpostgraduateprograms;(4)Classroomactivitiesofthiscourseshouldbeperformedmore; (5)Studentshaveacquired theconceptofscientificresearch,whichisincludedinthecontentofthiscourse,andtheobjectivesregardingwhat scientific researchermeans; (6) It has negatively affected teachercandidates’perspectivesoncommencingpostgraduateeducation.


Keywords: Scientific research, teacher candidates, perception andexpectations

1. GİRİŞ Eğitimfakültelerininilköğretimleilgilibölümlerindeprogramlarıgüncelleme

çalışması tamamlanarak 2006-2007 öğretim yılından itibaren uygulamayakonulmuştur.Yeniprogramınenönemliözelliklerindenbirigenelkültürderslerininoranının arttırılmasıdır. Bu değişikliğin amacı, üniversite düzeyinde yetiştirilenöğretmen adaylarına aydın bir kişide bulunması gereken entelektüel donanımıkazandırmaktır. Bu amaçla, genel kültür dersleri olarak, Bilim Tarihi, BilimselAraştırma Yöntemleri, Felsefeye Giriş, Etkili İletişim, Türk Eğitim Tarihi gibiderslerkonulmuştur(YÖK,2006).Bilimselaraştırmayöntemleridersi2007-2008öğretimyılındanitibarenfarklıanabilimdallarındadeğişikdönemlerdeokutulmayabaşlanmıştır.(YÖK,2006)’nınyukarıdabelirtilenamacınıgerçekleştirebilmekiçingenelkültürdersortamlarınınetkilibiröğretimoluşturabilecekşekildebelirlenmesigerekir.

Günümüzde öğretim ortamları çok çeşitlilik kazanmıştır. Buna rağmenöğretim denildiğinde akla gelen ilk ortam sınıf olmaktadır. Sınıf her öğretimkademesinde en yaygın öğretim ortamı olarak ortaya çıkmaktadır. Bu bağlamdasınıfortamındayürütüleneğitimlerinönemiortayaçıkmaktadır.Sınıfortamınınaçıkveolumluolmasıöğretimuygulamalarındaetkililiğiarttırmaktadır(Kıncal,1999).Etkiliveamacahizmetedenbiröğretimuygulamasıyapmanoktasındaöğretmenözelliklerininyanısıraöğrencilerinalgıları,tutumlarıveöğrenmetercihleriönemliroloynamaktadır(Topses,2000).

Heröğretimseviyesindeolduğugibiüniversite seviyesindekiöğrencilerindealmışolduklarıderslereyönelik algıve tutumlarıöğretiminetkisinibelirleyenunsurlardandır. Derse veya ders içerisindeki yaşantılara olumsuz bir yaklaşımsergileyenöğrencilerin,dersinhedeflerineulaşmanoktasındahedeflenenseviyeyeulaşmaları zorlaşır. Bu nedenle öğrencilerin ders ve ders içi yaşantılara yönelikalgıvetutumlarınınbelirlenmesioldukçaönemlidir.Olumsuzalgılarıdüzeltmeveolumlu tutumlar geliştirmek için öncelikle bunların belirlenmesi gerekir.Yapılançalışmalaröğrencimemnuniyetininöğrencilerindersedevamvebaşarısınaönemlibiretkisiolduğunuortayakoymaktadır.Öğrencilerinherhangibirdersekarşıalgıvetutumlarıileilgililiteratürdeyapılmışçalışmalar(Cobb&Hoffart,1999;Oral&Dağlı,1999;Breidenstein,Liberatore,Lioi,Miro,Weber,&Stoeck,2001;Blank,2004;Saban,2006;Güven&Ersoy,2007;Nartgün,Uluman,Akın,Çelik,&Çevik,

Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı



2008;Dilmaç,Koçyiğit,Tuğluk,&Kaya,2008;Şahin,Ellez,&Günter,2009;Şahin&Yıldırım,2010)olmasınakarşınbilimselaraştırmayöntemleridersiileilgilibualandayapılmışçalışmalaroldukçaazdır.Bubağlamdayapılançalışmanınamacı,matematiköğretmenadaylarınınbilimselaraştırmayöntemleridersineilişkinalgıvebeklentilerinibelirleyerek,bualanakatkısağlamaktır.

2. YÖNTEMBuçalışmadanitelaraştırmadesenlerinden“olgubilim”desenikullanılmıştır.

Olgubilimdesenifarkındaolduğumuzancakderinlemesineveayrıntılıbiranlayışasahipolmadığımızolgularaodaklanmaktadır(Yıldırım&Şimşek,2005).

2.1. Evren ve Örneklem AraştırmanınevreniniAtatürkÜniversitesiKazımKarabekirEğitimFakültesi

İlköğretimMatematikÖğretmenliğiveOrtaöğretimMatematikÖğretmenliğiAnaBilimDalı’ndaöğrenimgörenöğrencileroluşturmaktadır.Araştırmanınörneklemiise,2010-2011eğitim-öğretimyılıgüzdöneminde“bilimselaraştırmayöntemleri”dersinialanilköğretimmatematiköğretmenliğinin2.sınıfındaöğrenimgören81veortaöğretimmatematiköğretmenliğinin4. sınıfındaöğrenimgören26öğrencidenoluşmaktadır.

2.2. Veri toplama araçlarıBu araştırmanın verileri 8 açık uçlu sorudan oluşan bir anket yardımıyla

toplanmıştır.Buaraştırmadaveritoplamaaracıolarakkullanılanaçıkuçlusorular (Saban, 2006)’nın çalışmasından yararlanılarak hazırlanmıştır. Araştırmanınverilerini elde etmek amacıyla hazırlanan 8 açık uçlu soru örneklem grubunadöneminsonhaftasındauygulanmıştır.Araştırmadakullanılansorularıngeçerliğinisaptamakiçinuzmangörüşünebaşvurulmuştur.

2.3. Verilerin analizi Araştırmada öğretmen adaylarının 8 açık uçlu soruya vermiş oldukları

cevapların analizinde ”içerik analiz tekniği” kullanılmıştır. İçerik analizi yoluylaaraştırmadan elde edilen veriler tanımlanmaya, birbirine benzeyen veriler belirlikavramlarvetemalarçerçevesindebirarayagetirilmeyevebuverilerbelirlibiçimdedüzenlenerekokuyucuyasunulmayaçalışılmaktadır(Yıldırım&Şimşek,2005).


3. BULGULAR“Bilimsel Araştırma Yöntemleri” Dersi ve İşlenişi Bilimsel araştırma yöntemleri dersi, üniversite düzeyinde yetiştirilen

öğretmen adaylarına aydın bir kişide bulunması gereken entelektüel donanımıkazandırmak amacıyla yeni ilköğretim programına konulmuştur. Bu ders, 2010-2011eğitim-öğretimyılıgüzdönemindearaştırmacılartarafındanokutulmuştur.Budersinöğrencilerekazandırmakistediğiöğrenmeçıktılarışunlardır:

Bilimvebilimselaraştırmanınyapısınıanlayabilme,alanlailgilibirkonudaproblembelirleyebilme,araştırmanınamacınauygunkaynaklaraulaşıpkullanabilme,örneklem seçme türlerini anlayabilme, bilimsel araştırmaları belli kriterlere göredeğerlendirebilme,veri toplamatekniklerinikavrayabilme,geçerlik,güvenirlikveetikkavramlarınıanlayabilmevearaştırmayöntemlerinikavrayabilme.

Yukarıda belirtilen öğrenme çıktıları doğrultusunda dersin içeriği 14haftalık bir süreyi kapsamaktadır.Dersin ilk haftasında öğrencilere dersin içeriğivekazanımları açıklanmış,daha sonraherbiröğrenciyearaştırmacılar tarafındanbirer tane“bilimselaraştırmamakalesi”dağıtılmıştır.Bilimselaraştırmamakalesidağıtılmasının nedeni dersin içeriğinde anlatılacak konuları öğrencilerin bizzatmakaleüzerindegörmeleriniveincelemelerinisağlayarak,biranlamdateorikolarakanlatılan konular hakkında uygulama yaptırmaktır. Bilimsel araştırma yöntemleridersi;yukarıdabelirtilenkonulararaştırmacılartarafındanteorikolarakanlatıldıktansonraanlatılanbukonularlailgiliuygulamalardağıtılanmakalelerüzerindeherhaftaöğrencilereyaptırılarakişlenmiştir.

Bilimselaraştırmayöntemleridersiyukarıdabelirtilenşekildearaştırmacılartarafındananlatıldıktansonraörneklemgrubuna8açıkuçlusorudanoluşananketuygulanmıştır.Anketinuygulanmasıylaeldeedilenverilersorusoruanalizedilerekaşağıdaverilmiştir.

“Bu derste bilimsel bir araştırma makalesini analiz etmeniz size nekazandırdı?” sorusuna öğretmen adaylarının vermiş oldukları cevaplar şu şekildesınıflandırılmıştır:

• Bilimselbirçalışmanıntaşımasıgerekenniteliklerinfarkınavarma(OÖM,İÖM)

• Lisansüstü eğitim yapacaklar için faydalı olacağının düşünme (OÖM,İÖM)

• İlgili alanda yapılan çalışmalardan haberdar olma ve bunu öğretmenlikhayatındakullanabileceğineinanma(OÖM,İÖM)




• Araştırmayapmaveödevhazırlamabecerisikazandırma(OÖM,İÖM)

• Budersinherhangibirbakışaçısıkazandırmadığınındüşünme(İÖM)Öğretmenadaylarının1.soruyavermişolduklarıcevaplaranalizedildiğinde

genellikleolumlugörüşbelirttiklerigörülmekleberaber,İÖMöğretmenadaylarındanbazılarıolumsuzgörüşbildirmişlerdir.Olumsuzgörüşlerdenbirtanesişuşekildedir:“pek fazla bir şey kazandırdığını zannetmiyorum. İkinci sınıflar için bence gereksiz bir ders”

“Bilimsel araştırma kavramından ne anlıyorsunuz?” sorusuna öğretmenadaylarınınvermişolduklarıcevaplarşuşekildesınıflandırılmıştır:

• Birproblembelirlemevebelirlenenbuproblemiçözebilme(OÖM,İÖM)• Herhangibiralanaaitdahaönceyapılmamışçalışmalar(OÖM,İÖM)• Bilimingelişmesinekatkıyapma(OÖM,İÖM)• Birhipotezindoğruveyayanlışolduğunugösterme(OÖM,İÖM)Bilimsel araştırma yapmak neye benzer? Neden? sorusuna ilişkin olarak

öğretmenadaylarınınvermişolduklarıcevaplardanbazılarışunlardır:• “iğneyle kuyu kazmaya benzer, ince ince yavaş yavaş sonuca ulaşmaktır.”

(OÖM,İÖM)• “mükemmelliğe ulaşmaya benzer.”(OÖM)• “karanlık bir tünelin sonunda ışığı görmeye benzer.”(OÖM)• “sonsuz bir merdivendir. Sürekli adım atarız ama sonuna ulaşamayız.”

(İÖM)• “bir haritaya göre hazine aramaya benzer. Emeklerimiz boşa da gidebilir,

beklemediğimiz kadar zenginde olabiliriz.”(İÖM)• “çocuğunu sevmeye benzer. Bıkmadan usanmadan onunla uğraşmak

gerekir.”(İÖM)Bilimsel araştırmacı kime/neye benzer? Neden? sorusuna ilişkin olarak

öğretmenadaylarınınvermişolduklarıcevaplardanbazılarışunlardır:• “dedektife benzer. Asıl gerçekleri bulmaya çalışan insandır araştırmacı”

(OÖM,İÖM)• “karıncaya benzer. Karınca kışa hazırlanırken yiyecek bulmak için çok

arayıp çok çalışmaktadır. Araştırmacıda çok arayan çok çalışandır.” (OÖM)• “doktora benzer, problemlere doğru teşhis yapmak için araştırır”(OÖM,

İÖM)• “küçük bir çocuğa benzer, etrafındakileri anlamlandırmaya çalışır” (İÖM)• “yeni yürümeye başlayan bir bebeğe benzer, her düşüşünde tekrar ayağa

kakıp bir yerlere tutunarak yoluna devam eder.” (İÖM)


• “arıya benzer, arı onlarca çiçekten bal üretir. Aynen arı gibi bilimsel araştırmacıda onlarca kaynaktan faydalanarak yararlı olmaya çalışır.”(İÖM)

Bilimsel araştırma yöntemleri gibi bir dersin Eğitim Fakülteleri lisansprogramlarında yer alması sizce gerekli midir? Neden? sorusuna öğretmenadaylarınınvermişolduklarıcevaplarşuşekildesınıflandırılmıştır:

• Lisansüstü eğitim yapmak isteyenler için gerekli bir ders olduğunudüşünme(OÖM,İÖM)

• Lisans programları yerine lisansüstü programlarda olması gerektiğinidüşünme(OÖM)

• 2.sınıfyerine4.sınıfveyalisansüstündeolmasıgerektiğinidüşünme(İÖM)• Öğretmenlikmesleğinekatkısağlayacağınıdüşünme(OÖM)• Seçmelibirdersolmasıgerektiğinidüşünme(OÖM,İÖM)Öğretmenadaylarının5.soruyavermişolduklarıcevaplaranalizedildiğinde

olumlugörüşlerinyanında,OÖMöğretmenadaylarından1tanesiveİÖMöğretmenadaylarından da 23 tanesi olumsuz görüş bildirmişlerdir.Olumsuz görüş bildirenİÖMöğretmenadaylarındanbirisiningörüşüşuşekildedir:“Bu ders 4. Sınıf veya lisansüstü öğrencilerinin ders programlarında olmalıdır. Bence şuan bu dersi tam bilinçli bir şekilde almıyoruz. ”

“Bu ders sizin bilimsel araştırma yöntemine ilişkin bakış açınızı nasıletkiledi?“ sorusuna öğretmen adaylarının vermiş oldukları cevaplar şu şekildesınıflandırılmıştır:

• Eğitimdeyapılançalışmalardanhaberdarolma(OÖM)• Araştırmayapmayateşviketme(OÖM,İÖM)• Bilimsel çalışmalara yönelik olumsuz tutumu olumluya dönüştürme

(OÖM)• Zorbirsüreçolduğununfarkınavarma(OÖM,İÖM)• Eleştirelbakışaçısıkazanma(OÖM,İÖM)• Olumsuzyöndeetkileme(OÖM,İÖM)Öğretmenadaylarının6.soruyavermişolduklarıcevaplaranalizedildiğinde

olumlugörüşlerinyanında,OÖMöğretmenadaylarından5tanesiveİÖMöğretmenadaylarındanda35tanesiolumsuzgörüşbildirmişlerdir..Olumsuzgörüşbildirenöğretmenadaylarındanbirisiningörüşüşuşekildedir:“bu dersi aldıktan sonra asla bilimsel araştırma yapacağım bir işle uğraşmamam gerektiğini öğrendim”

“Bilimsel araştırma yöntemleri dersini almanız sizin lisansüstü eğitimyapmaya ilişkin bakış açınızı nasıl etkiledi? Neden? “ sorusuna OÖM öğretmen




adaylarından 12 tanesi ve İÖM öğretmen adaylarından 54 tanesi olumsuz görüşbildirirken,geriyekalanlarolumlugörüşbildirmişlerdir.Bugörüşlerdenbazılarışuşekildedir:

“asla lisansüstü eğitim yapmamam gerektiğini öğretti”“lisansüstü eğitim almayı düşünüyordum, ama böyle derslerin çok olacağının

görünce lisansüstü eğitim yapma düşüncemden vazgeçtim”“lisansüstü eğitim yapmaya daha olumlu bakmamı sağladı, çünkü bir şeyleri

anlayıp uyguladıktan sonra dersi sevmeye başladım”Budersindahaetkinöğretimiiçinönerileriniznelerdir?sorusunaöğretmen

adaylarınınvermişolduklarıcevaplarşuşekildesınıflandırılmıştır:• İncelenenmakalelerinsınıftatartışılması(OÖM,İÖM)• Dersinikidönemeyayılması(OÖM,İÖM)• Dersin2.sınıfyerinesonsınıftaverilmesi(İÖM)• Dersin seçmeli ders olarak okutulması veya lisansüstü eğitim yapmayı

düşünenlereverilmesi(OÖM,İÖM)

4. SONUÇLARMatematik öğretmen adaylarının bilimsel araştırma yöntemleri dersine

ilişkinalgıvebeklentilerinibelirlemekamacıylayapılanbuçalışmadaneldeedilenbulgulardanşusonuçlaravarılmıştır.

Bilimsel araştırma yöntemi dersindemakale analizi yaptırma öğrencilere;bilimsel araştırma sürecinden haberdar olmayı ve bunu öğretmenlik hayatlarındakullanabileceklerine inanmayıkazandırmıştır.Bilimselaraştırmayöntemidersininbu olumlu davranışları kazandırmasının yanı sıra, bu derse karşı bazı olumsuzalgılarında oluştuğu görülmüştür. Özellikle İÖM öğretmen adaylarının bu dersinkendilerinepekfazlabirkatkısıolmadığınıdolayısıylabudersingereksizolduğunubelirtmişlerdir.Ayrıca,budersiniçeriğindeyeralanbilimselaraştırmakavramınınve bilimsel araştırmacının ne olduğu ile ilgili hedeflerin öğrenciler tarafındankazanıldığıeldeedilenbulgulardangörülmüştür.

Bilimsel araştırma yöntemleri gibi bir dersin Eğitim Fakülteleri lisansprogramlarındayeralmasısizcegereklimidir?Neden?sorusunaverilencevaplardanbilimsel araştırma yöntemleri dersinin lisans programında yer almasının uygunolmadığı sonucuna varılmıştır. Bu düşüncenin yanında bu dersin seçmeli olmasıgerektiğini yani lisansüstü eğitim yapmak isteyen öğrencilerin alması gerekenbir ders olarak görülmüştür. Bu dersin öğretmen adaylarının bilimsel araştırma


yöntemineilişkinbakışaçılarınıolumluyöndeetkilediğisöylenebilir.BunakarşınOÖMöğretmenadaylarından5tanesiveİÖMöğretmenadaylarındanda35tanesibu dersin bilimsel araştırma yöntemine ilişkin bakış açılarının olumsuz yöndeetkilediğiniifadeetmişlerdir.

“Bilimsel araştırma yöntemleri dersini almanız sizin lisansüstü eğitimyapmayailişkinbakışaçınızınasıletkiledi?Neden?sorusunaverilencevaplardan,bu dersin öğretmen adaylarının lisansüstü eğitim yapmaya ilişkin bakış açılarınıolumsuzyöndeetkilediğigörülmüştür.

5. ÖNERİLER• Bilimsel araştırma yöntemleri dersi lisansüstü programında veya 2.

sınıfyerineenazındansonsınıftaokutulmalıdır.“daha iyi öğretim için lisansüstü programda verilmesi gerektiğini düşünüyorum. Zamanı değişmeli”

• Bilimsel araştırma yöntemleri dersinin içeriğinin yoğunluğu dikkatealındığındabudersikidönemdeokutulmalıdır.”bu ders bu kısa sürede asla verimli olmaz. Daha geniş zaman ayrılmalıdır.”

• Bilimsel araştırma yöntemleri dersinde öğrenciler tarafından incelenenmakalelersınıftatartışılmalıvesunulmalıdır.”bence her derste her öğrenciye belirli bir süre ayrılması ve bu süre içinde öğrencilerin ödevlerini sunum olarak sunmaları ve eksiklik ve yanlışlıklarının o anda söylenip düzeltilmesi daha etkin olur.”

• Bilimsel araştırma yöntemleri dersi lisansüstü eğitim yapmayı düşünenöğrencilereverilmelidir.Yaniseçmelibirdersolarakokutulmalıdır.”aslında seçmeli olmalıdır. İlgi duyan insanlar bu dersi almalıdır.”

KAYNAKÇABlank,G. (2004).Teachingqualitative data analysis to graduate students.

Social Science Computer Review(22),187-196.Breidenstein,A.,Liberatore,I.,Lioi,T.,Miro,E.,Weber,S.,&Stoeck,S.

(2001).Outcomesofpreserviceteachers’qualitativeresearch.Clearing House(74),141-144.

Cobb,A.K.,&Hoffart,N. (1999).Teachingqualitative research throughparticipatorycourseworkandmentorship.Journal of Professional Nursing , 15,331-339.

Dilmaç,O.,Koçyiğit,S.,Tuğluk,M.N.,&Kaya,H.İ.(2008).OkulÖncesiÖğretmen Adaylarının Resim Öğretimi Dersine ilişkin Algılarının incelenmesi(ErzurumilÖrneği).Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi(17).




Güven,B.,&Ersoy,E.(2007).SınıfÖğretmeniAdaylarınınHayatBilgisiveSosyalBilgilerÖğretimIDersineİlişkinÖzYeterlikAlgılarıveBilişselTutumlarınınBelirlenmesi . Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi , 1(21).

Kıncal,R.Y.(1999).Öğretmenlik Mesleğine Giriş.Erzurum:2.BaskıEserOfset.

Nartgün,Z.,Uluman,M.,Akın,Ç.,Çelik,T.,&Çevik,C.(2008).ÖğretmenAdaylarınınBilimselAraştırmaÖzYeterliklerininİncelenmesi.SakaryaÜniversitesiEğitimFakültesi(Dü.),XVII. Ulusal Eğitim Bilimleri Kurultayı.Sakarya:1-3Eylül.

Oral,B.,&Dağlı,A.(1999).ÖğretmenAdaylarınınOkulDeneyimineİlişkinAlgıları.Çağdaş Eğitim Dergisi(254),18-24.

Saban, A. (2006). Lisansüstü öğrencilerin nitel araştırma metodolojisineilişkinalgıları.MuğlaÜniversitesiEğitimFakültesi ,XV. Ulusal Eğitim Bilimleri Kurultayı.Muğla.

Şahin,M.,Ellez,M.,&Günter,T.(2009).TürkEğitimTarihiDersineilişkinÖğrencilerinAlgıveBeklentileri.EgeÜniversitesiEğitimFakültesi,XVIII. Eğitim Bilimleri Kurultayı.İzmir:1-3Ekim.

Şahin, S.,&Yıldırım, S. (2010).ÖğrenmeTercihleri veDersAlgısı.Ahi Evran Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi , 11(3),153-168.

Topses,G.(2000).Sınıf Yönetimi: Öğrenci Davranışlarını Etkileyen Sosyal ve Psikolojik Faktörler ve Sorunlar (Bölüm 1).Ankara:NobelYayınDağıtım.

Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2005). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri.Ankara:SeçkinYayıncılık.

YÖK. (2006). Eğitim Fakültelerinde Uygulanacak Yeni Programlar Hakkında Açıklama. http://www.yok.gov.tr/egitim/ogretmen/programlar_aciklama.doc.


SINIFTA ÖZGÜR DÜŞÜNMEYE YÖNLENDİRME DAVRANIŞ ÖLÇEĞİNİN GELİŞTİRİLMESİ

Çiğdem KAN1

ÖZAraştırmanın TemelleriÖğrencilerin, sınıf ortamında düşüncelerini ifade edebilmeleri demokratik

kişiliğesahipbireyleriyetiştirmedeoldukçaönemlidir.

Araştırmanın AmacıBuaraştırmada,sosyalbilgilerdersindesınıftaözgürdüşünmeyeyönlendirme

davranış ölçeğinin geliştirilmesi amaçlanmıştır. Araştırma, 2008-2009 eğitim-öğretimyılındaAnkarailindeki49ilköğretimokuluikincikademedegörevyapan289sosyalbilgileröğretmeniileyürütülmüştür.

YöntemAraştırmada sosyal bilgiler öğretmenlerinin sınıfta özgür düşünmeye

yönlendirmedavranışlarınıbelirlemekiçingüçlüveayırtedicimaddelerdenoluşanbir ölçek geliştirilmiştir. Atılan maddeler dışındaki tüm maddeler için maddetoplamölçekkorelasyonu,0.40değerindenbüyükolupkorelasyonkatsayıları0.05düzeyindeönemlibulunmuştur.

YapılananalizsonucundaKMOdeğeri0,910olarakbulunmuşveçalışmaiçerisindeyapılanBarletttestianlamlıbulunmuştur.(χ²=2619,87;p<.05).Budeğer,verilerin çok değişkenli normal dağılımdan geldiğini göstermektedir. Ölçektençıkarılanmaddeler dışında 21madde ve dört alt faktörden oluşan bir ölçek eldeedilmiştir. Tüm ölçek için Cronbach Alpha güvenirlik katsayısı 0,92 olarakbulunmuştur.Bunagöre,ölçeğioluşturanmaddelerbirbirleriiletutarlıdır.

Tartışma ve SonuçBuçalışmada,sosyalbilgileröğretmenlerininsınıftadüşünceözgürlüğüne

yönelik davranışlarını belirlemek amacıyla bir ölçek geliştirilmiştir. Yapılanfaktöranalizisonucunda,ölçeğindörtaltboyuttanoluşanbiryapıyasahipolduğugörülmüştür.Bunlardan birinci alt faktörde yer alan yedimadde özgür düşünme,ikincialtfaktördeyeralanbeşmaddeözgürtartışma,üçüncüaltfaktördeyeralanbeşmaddefarklıdüşünceyesaygıvedördüncüaltfaktördeyeralandörtmaddeise,özdisiplindavranışlarıolarakadlandırılmıştır.

1 Yrd. Doç. Dr. FıratÜniversitesiEğitimFakültesi,SosyalBilgilerEğitimiAnabilimDalı



Anahtar Kelimeler:özgürdüşünce,sosyalbilgiler,demokrasi,eğitim

DEVELOPMENT OF THE BEHAVIOR SCALE OF DIRECTING FREETHINKING IN THE CLASS

ABSTRACTBackground of the StudyDemocratic behaviours shown by teachers in the classroom are of great

importanceintermsofteachersactingasarolemodelforstudentsandraisingmoredemocraticindividuals.

Purpose of StudyThis study aimed to develop a scale tomeasure the directing freetinking

behavioursshownintheprimaryclassroomofteachersdeliveringasocialstudiescourse.The studywas conductedon289 social studies teachers employed in thesecondarylevelsof49primaryschoolslocatedinAnkara,Turkey,inthe2008-2009academicyear.

ResultsInthescopeofthisstudy,whichaimedtodevelopascaletomeasuredirecting

freetinkingbehavioursshownbythesocialstudiesteachersintheprimaryclassroom,itemanalysiswasundertakenontheitemandscalescoresinordertoselecttheitemstobeincludedinthescalethathavestronganddistinctiverelationshipwithattitude.Theitem-totalscalecorrelationsofalltheremainingitemswereabove0.40andtheircorrelationcoefficientswerefoundstatisticallysignificant(significance=0.05).

Anexploratoryfactoranalysiswasusedtotesttheconstructvalidityofthescale.TheanalysisproducedaKMOvalueof0,910whichproved that thestudydataandsamplepopulationwasappropriateandadequatefortheselectedanalysis.The Bartlett test was found to be statistically significant. (χ²= 2619,87; p<.05).The remaining21 itemscreated a structure composedof4 subfactors (eachwithaneigenvalueabove1).Thetotaloftheallscalesubfactorsexplained57.47’sini%ofthetotalvariance.CronbachAlphainternalreliabilitycoefficientof0,92forthewholescale.

Discussion and ConclusionThis study aimed to develop a scale tomeasure the directing freetinking

behavioursshownbysocialstudiesteachersintheprimaryclassroom.Attheendof


thestudy,afour-subfactor,21-item“DirectingFreetinkingbehavioursShownintheClassroom”scalehadbeendeveloped.Amongthese,7itemsinthefirstsub-factorwerereferredtoas“freethinking”,5itemsinthesecondsub-factorwerereferredtoas“freediscussion”,5itemsinthethirdsub-scalewerereferredtoas“respectingdifferentopinions”andfouritemsinthefourthsub-factorwerereferredtoas“self-disciplinebehaviors”.Thefindingsrelatedtothereliabilityandvalidityofthescaleprovethatthisscalecanbeusedtomeasuredirectingfreetinkingbehavioursshownbythesocialstudiesteachersintheclassroom.

Key Words: Freethinking,SocialStudies,Democracy,Education

1. GİRİŞDemokrasinintemelayaklarındanbirisideözgürdüşüncedir.Düşüncelerin

özgür olarak ifade edildiği ortamlar demokratiktir. Eğitimin genel amaçlarındanbirisi de,özgürdüşünebilenvedüşüncelerini ifadeedebilenvatandaşları toplumakazandırmaktır. Demokratik yönetimlerde bireylerin özgürlüğü esastır. Bireyselözgürlüklerinolmadığıyerde,demokrasidensözedilemez.

PersonalistfelsefesiakımınınkurucusuolanMounier,bireyinözgürlüğünüşuşekildeaçıklar;

1. Bireydebaskılarınhertürünükaldırmak,2. Bireyinçevresine,bağımsızlığınvesosyalbaskılarınşebekesindebelirli

bir garantiyi ve seçimini kolaylaştıran özel hayatın bir kısmını düzenleyerekyerleştirmek,

3.Bütünsosyalaraçlarışahsisorumluluğunilkesiüzerinehazırlamak,herbirinin seçimine sunulmuşolanbir büyükhürriyet alanındakişiyi, kendikendineeylemegeçecekdurumagetirmek(Aktaran;Dindar,1988).

Erdoğan’a(2004)göre,demokrasivebireyselözgürlükarasındailişkivardır.“Halkınözgürlüğü”anlamındademokrasiveözgürlükbütünleşir.Diğerbirdeyişle,halkın kendisini yönetecek olan iradeyi belirlemesi anlamında özgür olmasıdır.Demokrasi, aynı zamanda özgürlüğü tehdit edici niteliğe sahiptir. Çünkü halkınçoğunun kararı, azınlıkta kalanların haklarını zedeleyebilir.Özgürlüklerin olduğuyerdedevletinyetkisisınırlıdır.Devletinyetkisinekadarsınırlıysa,okadarbireyselözgürlükvardır.Kısaca,temelbireyselözgürlüklerindemokrasilerdeolmasıgerekir.

Kongar’a (1992) göre, insanların kendilerini yönetmeleri doğuştan sahipolduklarıhaklardandır.Kaboğlu’na(2000)göre,demokrasidefarklılıklardışlanmaz,




farklılıkların dışlanmaması “düşünce özgürlüğünü” gerektirir. Erdoğan’a göre(2004),özgürlükbireyinsosyalçevredekiözgürlüğüdür.Bireyin,özgürolduğununbirbakımaonaylanmasıdır.Özgürlük,sosyalvesiyasalözgürlüğükapsar.Sartori’ye(1993)göreözgürlük, tekbir alanıkapsamayıpgenişbir alanayayılır.Özgürlük,bir şey yapma konusundaki izin, yetenek ve güçtür. Siyasal özgürlük de, tek birözgürlük değildir. Konuşma özgürlüğü yoksa düşünme özgürlüğü pek anlamlıdeğildir.Hançerlioğlu’na(1970)göre,“insanözgürdoğmalıveözgüryaşamalıdır”.Özgür kişi, kendi kararlarını verebilen kişidir.Özgür birey, kendi istediği şeyleriyapardiğerlerininistediklerinideğil.

Bu tanımların ortak özelliklerinden yola çıkarak özgürlük şu şekildetanımlanabilir: İnsanların, düşüncelerini ve eylemlerini diğer kişilerin haklarınızedelemeyecek şekilde açıklayabilmelerive eylemdebulunabilmeleridir.Devletinkişilere, başkalarına zarar vermeyecekleri şekilde özgür düşünme, düşünceleriniifade edebilme ve düşünceleri doğrultusunda harekete geçme imkânını sunması,özgürlüğü anlamlı kılar. Çünkü açıklanamayan, faaliyete geçirilemeyen düşünceözgürlüğününbiranlamıyoktur.

Ateş’e (1994) göre, düşünce özgürlüğü özgürlüklerin en önemlisidir.Konuşma özgürlüğü kısıtlanırsa, düşünme özgürlüğü de kısıtlanır. Düşünceözgürlüğü,bütünbiryapıolarakdüşünüldüğündedemokrasinin temel taşlarındanbirinioluşturur.

Beetham ve Boyle’ye (1998: Çev: Vahit Bıçak) göre, demokrasilerdetartışma vardır. Demokratik tartışmada, farklı görüşlere yer verilmelidir. Farklıdüşünceleretartışma,iknaveuzlaşmaylaçözümbulunur.Demokrasi,biranlamdatemelözgürlüklerigüvencealtınaalır.

Freire’ye (1970, Aktaran: Taylor, 1993) göre, eğitimin “özgürlükuygulamalarından”biriside,düşünmevedüşündüklerinidilegetirmedir.Demokrasikültürübuşekildegelişir.Eğitimin,bireyleriözgürleştirmekveonlarahâkimolmakgibiikiönemliamacıvardır.Diyalog,buamaçlarıngerçekleştirilmesindeönemlidir.Konuşmak,kişininkendisiniifadeetmesibakımındanbirözgürleşmeeylemidir.

Freire’nin düşünceleri doğrultusunda, okulda da öğrencilere kendileriniifadeedebilmeleri içinkonuşmavedüşüncelerini ifadeetmeolanağı tanınmalıdır.Aksi halde, öğrencilerin kendilerini ifade edememeleri ve sürekli baskı altındakaldıklarınıhissetmelerionlarındoğuştangelenhaklarındanbiriolanözgürlüklerineizinvermemekdemektir.


TürkiyeCumhuriyetiAnayasası’nda,temelhakvehürriyetleriçerisindeyeralandüşünceözgürlüğünündevletingüvencesialtındaolduğuvurgulanmıştır(1982Anayasası,2007;madde5).

Gözütok’a (1995) göre, batı demokrasilerinde de çoğulculuk temel birözelliktir. Bu düşünceye göre her düşünce özgürce açıklanabilir, ayrıcalıklı olanbir düşünce yoktur. Her bir düşünce, bir insan hakkı olarak saygıya değerdir.Demokrasininyaşamasınıtehlikelibirdurumagetirmediğisürece,düşünceleresınırgetirilemez.

Mumcu’ya (1992) göre insan, özgür düşünen bir varlık olarak dünyayagelmiştir.Toplumunkabulettiğiölçüdebuözgürlükgeçerlilikkazanır.Toplumsalkabulden sonra özgürlük kişi için bir değer ifade edebilir.Kişi, özgür iradesi iletoplumsalkurallarızedelememekveonlarasaygılıdavranmakşartıylaözgürlüğünükullanmalıdır. Devlet, kişinin “düşünce ve davranışlarını” gerçekleştirmesinehoşgörülü davranıyorsa,“özgürlükçü ve insan haklarına dayalı” bir demokrasidensözediliyordemektir.

Kısacası, özgürlük bir insan hakkıdır. Siyasal anlamdaki özgürlükçoğulculuğu, farklı düşünceye saygıyı ve bireylerin özgür iradelerini ortayakoymalarınıiçerir.Bireyselanlamdaözgürlük,bireyinkendiniyönetmeyeteneğinesahipolmasıvebireyseliradesinisiyasalsüreçtebelirtebilmesidir.

Demokratikyönetimlerdeeğitim,demokrasiyibenimsemişolanvatandaşlarıtopluma kazandırmayı amaçlar. Sınıf ortamı, demokrasinin yaşandığı ortamlarolmalıdır.Demokratikvatandaşlarıtoplumakazandırmayıamaçlayansosyalbilgilerdersinde de, özgür düşünebilen ve düşüncelerini sınıfta rahatlıkla açıklayabilenvatandaşlarınyetiştirilmesigerekir.

Sınıf ortamında demokratik tutum veya davranışlar üzerine çeşitliaraştırmalaryapılmıştır.Buaraştırmalardadaözgürdüşüncegenellikledemokratiktutum ölçeklerinin bir bölümü olarak çalışılmıştır. YıldırımAkbaşlı ve Şahin’in(2010) yapmış olduğu araştırmada, Konya il merkezinde görev yapan 236 sınıföğretmenineve327EğitimFakültesisınıföğretmenliğiöğrencilerine“Demokratikolmayanöğretmeninançölçeği”uygulanmıştır.Ölçekteözgürlük,eşitlikveadaletaltboyutlarıyeralmıştır.Araştırmasonucundaöğretmenadaylarının,öğretmenleregöredemokratikinançdüzeyleridahadüşükbulunmuştur.Ayrıcacinsiyetegöreüçboyuttadafarklılaşmabulunmuştur.

Shectman (2002) tarafından “Demokratik inançölçeği”geliştirilmiştir. 34maddedenoluşanölçekteözgürlük,eşitlikveadaletolmaküzeredemokrasininüç




boyutuyeralmıştır.Öğretmenlerinsınıfiçindekararvermelerindebututumlarınınetkisininönemliolduğuvurgulanmıştır.Buölçek,Kesici(2006)tarafındanTürkçeyeçevrilmiştir.

Sosyal bilgiler dersinde de bu demokratik tutum ve davranışları ölçmeyiamaçlayanbu türölçekleringeliştirilmesigerekir.Çünkü,sosyalbilgilerdersindebireylerin sosyal vizyonlarını genişletmek kadar toplumda yapıcı roller üstlenendemokratikvatandaşlarındayetiştirilmesiamaçlanmaktadır.

1. ARAŞTIRMANIN AMACIDemokratik vatandaşları topluma kazandırma görevini üstlenen sosyal

bilgileröğretmenlerinin tutumvedavranışlarıoldukçaönemlidir.Buaraştırmada,sosyal bilgiler dersinde sınıfta özgür düşünmeye yönlendirme davranış ölçeğiningeliştirilmesiamaçlanmıştır.

2. ARAŞTIRMANIN ÖNEMİSınıfortamı,öğretmenlerindemokratiktutumvedavranışlarıileöğrencilere

örnek olabileceği ortamlardır. İyi vatandaşları, topluma kazandırmayı amaçlayansosyal bilgiler dersinde de öğretmenlerin sınıf içi davranışları oldukça önemlidir.Bugüne kadar yapılan birçok çalışmada, demokratik tutumveya davranış ölçeğigeliştirilmişveyaözgürdüşüncedemokratiktutumveyadavranışlarınbiraltboyutuolarakelealınmıştır.Buçalışmadaise,bütünüyleöğretmenlerinözgürdüşünmeyeyönlendirmedavranışlarınıölçenbirölçekgeliştirilmiştir.

3.YÖNTEMTarama modelinin kullanıldığı araştırmada, sınıfta özgür düşünmeye

yönlendirmedavranış ölçeği geliştirilmiştir.Çalışmagrubunu, 2008-2009 eğitim-öğretim yılında Ankara ilindeki 49 ilköğretim okulundaki 289 sosyal bilgileröğretmeni oluşturmaktadır. Öğretmenlerin 163’ü kadın ve 126’sı erkektir.Öğretmenlerinkıdemlerinegöredağılımışöyledir.10’u1-5yıl,66’sı6-10yıl,102’si11-15yıl,46’sı16-20yılve65’i20yılveüstündegörevyapmaktadır.

4.1 Sınıfta özgür düşünmeye yönlendirme davranış ölçeğinin geliştirilmesi süreci

Sosyal bilgiler öğretmenlerinin öğrencileri sınıfta özgür düşünmeyeyönlendirmedavranışlarınıbelirlemekiçinbirölçmearacıgeliştirilmiştir.Buölçmearacının geliştirilmesinde madde havuzunun oluşturulması, kapsam geçerliliği,


ön deneme süreci ve geçerlik ve güvenirlik aşamaları izlenmiştir (Balcı, 2004;Büyüköztürk,2009;ErkanveGömleksiz,2008;Punch,2005;Karasar,2000).

4.2 Madde havuzunun oluşturulmasıÖlçekiçinmaddehavuzunuoluşturmakamacıylailgililiteratürtaranmıştır.

Daha önce konu hakkında yapılan çalışmalar incelenmiştir. Madde havuzuoluşturulurken,sosyalbilgileröğretmenlerindensınıftaöğrencileriözgürdüşünmeyeyönlendirmek için ne tür davranışlarda bulundukları konusundaki ifadelertoplanmıştır. Bu amaçla 10 tane sosyal bilgiler öğretmenine “sınıfta öğrencileriözgürdüşünmeyeyönlendirmekiçinneleryaptırırsınız?Şeklindekiaçıkuçlusoruyacevapvermeleri istenmiştir.Bucevaplarseskayıtcihazınaalınmışvedahasonrailgili cevaplar kayda geçirilmiştir. Literatür taraması ve öğretmenlerin verdiklericevaplardanhareketle64maddedenoluşanbirhavuzoluşturulmuştur. Maddeler,araştırmacıtarafındantekrargözdengeçirilerek41maddedenoluşanbirtaslakölçekoluşturulmuştur.

4.3 Kapsam (içerik) geçerliliğiKapsam (içerik) geçerliği, ölçme aracında yer alan maddelerin ölçme

amacınauygunluğuveölçülmekistenilenalanıtemsilikonusundauzmangörüşlerinebaşvurmadır(Karasar,2000).

Bir maddenin ölçmek istediği özelliği başka değişkenlerle karıştırmadanölçmederecesiolarakdatanımlanankapsamgeçerliğinisağlamakiçin,eğitimfakültesisosyalbilgilerbölümündedersegiren15uzmanöğretimelemanındantaslakölçeğideğerlendirmeleriistenmiştir.Uzmanöğretimelemanlarınıngörüşleridoğrultusundaformdançıkarılmasıvebirleştirilmesigerekenmaddelerbelirlenmiştir.41maddedenoluşantaslakformbudeğerlendirmelerdoğrultusunda26maddeyeindirilmiştir.Buşekildedenemeamaçlıölçekuygulamakamacıylasonhalinegetirilmiştir.

4.4 Ön deneme süreciAnkara ilinde görev yapan 289 sosyal bilgiler öğretmenine 26maddeden

oluşan ölçek uygulanmıştır. Ölçekteki maddeler 5’den (strong agree) 1’e(strong disagree) doğru puanlanmıştır. Ölçekte yer alan maddeler, “kesinliklekatılıyorum=5”,“katılıyorum=4”,“kararsızım=3”,“katılmıyorum=2”ve“kesinliklekatılmıyorum=1”şeklindepuanlanmıştır.




EldeedilenverilerSPSS15.0programıileanalizedilmiştir.Taslakölçekteneldeedilenveriler,maddepuanlarıveölçekpuanlarıolmaküzere ikiguruptaelealınmıştır.

4.5 Geçerlik ve güvenirlikAraştırmacıtarafındangeliştirilenölçeğinyapıgeçerliliğiiçinfaktöranalizi

yapılmıştır.ÖğretmenlerdeneldeedilenverilerinfaktörçözümlemesineuygunluğuveörnekleminyeterliliğinibelirlemekiçinKaiserMeyerOlkin(KMO)katsayısıveBarlettSphericityTestikullanılmıştır.

Bu araştırmada, ölçeğin faktör yapısını belirlemek için açımlayıcı faktöranalizi(exploratoryfactoranaliysis)kullanılmıştır.“Birdizimaddeninhangiyapılarıtanımladığını saptamak amacıyla başvurulan yönteme açımlayıcı faktör analizidenir”(Erkan;Gömleksiz,2008:60).

Faktör yapısını belirlemede “açıklık” ve “anlamlılığı” sağlamak amacıylaeksendöndürmesi(rotation)yapılır.Buşekilde,faktörlerkendileriyleyüksekilişkiverenmaddeleribelirleyerekdahakolayyorumlanabilir.Buamaçlasosyalbilimlerdedaha çok dik döndürme tekniği (Verimax) kullanılmaktadır (Büyüköztürk, 2002:120).BuaraştırmadadaVerimaxtekniğiseçilmiştir.

ÖlçekteyeralanmaddeleriniçtutarlılığınıbelirlemekiçinCronbachalphagüvenirlikkatsayısıkullanılmıştır.Cronbachalphagüvenirlikkatsayısı,“yanıtlarıikikategoriliolmayanderecelemeniteliğindekiölçeklerinveyabirseçeneğifarklıağırlıklaradayanarakpuanlamayapılantestleriniçtutarlılıkkatsayısınıhesaplamadakullanılanbiryöntemdir(Erkan;Gömleksiz,2008:52).

Cronbachalphaiç tutarlıkkatsayısı,faktöranaliziyapılanölçeğintümüneveölçekteyeralanheraltboyutiçinayrıayrıhesaplanmıştır.Ayrıca,sınıftaözgürdüşünmeye yönlendirme ölçeğininmaddelerin ayırıcılık güçleride hesaplanmıştır.Maddeanalizinde,maddetoplamkorelasyonuhesaplanmıştır.

5. BULGULARVeriler, kodlanarak bilgisayar ortamına aktarılmıştır. Maddelere verilen

cevaplarpuanlanmış,bupuanlar toplanarakher anket içinbir “ölçekpuanı” eldeedilmiştir.

5.1 Madde analiziMaddeveölçekpuanlarıüzerindemaddeanaliziyapılmıştır.Maddeanalizi

yapılmasının amacı, tutumla ilişkisi güçlü ve ayırt edici olan maddelerin ölçeğekonulmaküzereseçilmesidir.


Maddelerin aynı niteliği ölçüp ölçmediği konusunda karar verebilmekiçin, yapılan korelasyona dayalı madde analizinde her maddeye ait puan dizisiile ölçeğin puan dizisi arasında Pearsonmomentler çarpımı korelasyon katsayısıhesaplanmaktadır. Tavşancıl’a (2002) göre, bu korelasyon katsayısının 0.25’tenküçük olmaması önerilir. Bu amaçla, her madde için o madde üzerinden denekgrubunun aldığı puanların, denek grubunun bütün ölçek maddeleri üzerindenaldığıtoplampuanlarlakorelasyonuhesaplanmıştır.Tablo1’demaddeölçekpuanıkorelasyonlarısunulmuştur.

Tablo 1. Madde-ÖlçekPuanıKorelasyonlarıMadde No Madde Kalan

KorelasyonuMadde No Madde Kalan

Korelasyonu

1 .40 16 .643 .49 17 .684 .54 18 .606 .55 19 .607 .54 20 .579 .62 21 .4610 .64 22 .5111 .62 23 .4113 .54 24 .5714 .65 25 .6415 .58

Tablo1’degörüldüğügibiölçekteyeralan;1,3,4,6,7,9,10,11,13,14,15,16,17,18,19,20,21,22,23,24,25.maddelerinmaddekalankorelasyonlarısırasıyla;.40,.49,.54,.55,.54,.62,.64,.62,54,.65,.58,.64,.68,.60,.60,.57,.46,.51, .41, .57, .64 olarak bulunmuştur.Madde kalan korelasyonu 0.40 değerindenküçük olan 2, 12 ve 26. maddeler ölçekten atılmıştır.Atılan maddeler dışındakitümmaddeler içinmadde toplamölçekkorelasyonu,0.40değerindenbüyükolupkorelasyonkatsayıları0.05düzeyindeönemlibulunmuştur.

5.2 Ölçeğin faktör yapısının belirlenmesiÖlçeğinyapıgeçerliliğiniincelemekiçinaçımlayıcıfaktöranaliziyapılmıştır.

Büyüköztürk’e(2008)göre,faktöranalizibirbiriyleilişkiliptanedeğişkenibirarayagetirerekazsayıdailişkisizvekavramsalolarakanlamlıyenideğişkenler(faktörler,boyutlar) bulmayı, keşfetmeyi amaçlayan çok değişkenli bir istatistiktir. Ölçeğinyapıgeçerliliğiiçin“döndürülmüştemelbileşenleranalizi”kullanılmıştır.Verilerin




temelbileşenleranalizineuygunluğuKaiser-MeyerOlkin(KMO)katsayısıveBarlettSphericity testi ile incelenmiştir.KMOkatsayısı 1’e yaklaştıkça verilerin analizeuygunolduğu,1olduğundaiseuyumunmükemmelolduğusonucunavarılır.Yapılananaliz sonucundaKMO değeri 0,910 olarak bulunmuştur. Bu değer, verilerin veörneklembüyüklüğününseçilenanalizeuygunveyeterliolduğunugöstermektedir.ÇalışmaiçerisindeyapılanBarletttestianlamlıbulunmuştur.(χ²=2619,87;p<.05).Budeğer,verilerinçokdeğişkenlinormaldağılımdangeldiğinigöstermektedir.

Yapılançözümlemesonucunda,eldeedilendeğerleregöremaddelerinölçekteyeralmasındabirmaddeninsadecebirfaktörde0.40veüzerindefaktöryükdeğeriileyeralmasıvebirdençokalt faktördeyeralanmaddelerinyükünündiğerindenenaz0.10değerindenbüyükolmasınaözengösterilmiştir.Bukoşullarauymayanyanifaktöryükdeğeri0.40’ınaltındaolanvebirdenfazlaaltfaktördeyeralan5.ve 8. maddeler ölçekten çıkarılmıştır.Geriye kalan 21madde ise, özdeğeri 1’inüzerindeolandörtaltfaktörlübiryapıoluşturmuştur.Bulunandörtaltfaktöreilişkinözdeğerler,varyansyüzdelerivetoplamvaryansyüzdeleriTablo2’degösterilmiştir.

Tablo 2. FaktörAnaliziSonucundaFaktörlereİlişkinEldeEdilenBulgular

Faktör Özdeğer Varyans Yüzdesi Yığılmalı Varyans Yüzdesi1 3.40 16.21 16.212 3.08 14.68 30.893 2.97 14.16 45.054 2.61 12.42 57.47

Tablo-2’degörüldüğügibi,ölçeğeaitdörtaltfaktörünözdeğerlerisırasıyla3.40,3.08,2.97,2.61’dir.Ölçekteyeralandörtaltfaktörüntümü,toplamvaryansın%57.47’siniaçıklamaktadır.Kabuledilebiliroranolarakaçıklanan%41’inüstündeolanbudeğer(Kline,1994:75),ölçeğindörtaltfaktördenoluşanbirölçekolarakdeğerlendirilebileceğini göstermektedir.Maddelerin yer aldıkları faktörler ve yükdeğerleriTablo3’tesunulmuştur.


Tablo 3. MaddelerinYerAldıklarıFaktörlerveYükDeğerleri ileHerBirFaktörünAçıkladığıVaryansOranı

Madde no Faktör 1 Faktör 2 Faktör 3 Faktör 49 .683 .671 .657 .636 .584 .5113 .5018 .8219 .7217 .7016 .6614 .4921 .8520 .7815 .5610 .4811 .4824 .7523 .7425 .6622 .61Açıkladığı varyans % 47 62 58 58Cronbach alpha 0.80 0.85 0.82 0.75

Tablo3’tegörüldüğügibifaktöranalizisonucunda,ölçektekalmasınakararverilenmaddelerinfaktörleredağılımıvefaktöryükdeğerlerisırasıylaşuşekildedir;9,3,1,7,6,4,13.maddeler,.68,.67,.65,.63,.58,.51,.50faktöryükdeğerleriilebirincialtboyuttayeralırken18,19,17,16,14.maddelerinfaktöryükdeğerleri.82,.72,.70,.66,.49olarakikincialtboyutta,21,20,15,10,11.maddeler.85,.78,.56,.48,.48faktöryükdeğerleriileüçüncüaltboyutta,24,23,25,22.maddeler.75,.74,.66,.61faktöryükdeğerleriiledördüncüaltboyuttayeralmışlardır.

Bunlardanbirincialtfaktördeyeralan7madde“özgürdüşünme”(örneğin;“Sınıfıngenelinegörefarklıdüşünenöğrenciye,farklıdüşüncesindendolayıolumlupekiştireçlerkullanırım”şeklindeki7.madde),ikincialtfaktördeyeralanbeşmadde“özgürtartışma”(örneğin;“Öğrencilere,farklıseçeneklersunarak(dersleilgiliyadasınıftayapılacakfaaliyetlerleilgili)onlaraseçimyaptırırım”şeklindeki16.madde),üçüncüaltfaktördeyeralanbeşmadde“farklıdüşünceyesaygı”(örneğin;“Öğrenci,dersle ilgili olarak benim yorumlarıma farklı açılımlar getirebilir” şeklindeki 10.




madde)vedördüncüaltfaktördeyeralandörtmaddeise“özdisiplindavranışları”(örneğin; “Öğrencilere, özgür davranma olanaklarını vererek, onlarda öz disiplinoluşturmayaçalışırım”şeklindeki25.madde)olarakadlandırılmıştır.

Sosyal bilgiler öğretmenlerinin sınıfta özgür düşünmeye yönlendirmedavranışlarınıbelirlemekamacıylayapılaniçtutarlıksınamasında,tümölçekiçinCronbachAlphagüvenirlikkatsayısı0,92olarakbulunmuştur.Bunagöre,ölçeğioluşturan maddeler birbirleri ile tutarlıdır. Ayrıca ölçekte yer alan maddelerdenherhangibirininölçektençıkarılmasıhalindegüvenirlikkatsayısındabiryükselmeolmadığından başka madde çıkarılmamıştır. Alt faktörlere yönelik iç tutarlılıkgüvenirlikkatsayılarısırasıyla;birincialtfaktöriçin0,80,ikincialtfaktöriçin0,85,üçüncüaltfaktöriçin0,82vedördüncüaltfaktöriçin0,75olarakbulunmuştur.

6. TARTIŞMABuçalışmada,sosyalbilgileröğretmenlerininsınıftadüşünceözgürlüğüne

yönelikdavranışlarınıbelirlemekamacıylabirölçekgeliştirilmiştir.“Sınıftaözgürdüşünmeye yönelik davranış” adındaki bu ölçek 21 maddeden oluşmaktadır.İlgili literatür ve uzman yargısı sonucunda 21maddeden oluşan bir taslak ölçekoluşturulmuştur. Taslak ölçek 289 kişiye uygulanmıştır. Yapılan madde analizisonucunda ölçülmek istenen davranışı ölçmede yetersiz kaldığına karar verilenüçmaddesilinmiştir.Faktöranalizisonucundayapıgeçerliliğinibozduğunakararverilenikimaddedahasilinmiştir.Sonuçta21maddedenoluşanvedörtaltboyutuolan“sınıftadüşünceözgürlüğüneyönelikdavranışölçeği”oluşturulmuştur.

Yapılan faktör analizi sonucunda, ölçeğin dört alt boyuttan oluşan biryapıya sahip olduğu görülmüştür. Bunlardan birinci alt faktörde yer alan yedimadde incelendiğinde özgür düşünme; (örneğin; “Öğrencilerin, doğru cevapvermeleri için onlara ipuçları veririm” şeklindeki 1. Madde), ikinci alt faktördeyeralanbeşmaddeninözgürtartışma;(örneğin:“Sınıfiçitartışmalarda,doğrularınsorgulanabileceğini öğretirim” şeklindeki 19. Madde), üçüncü alt faktörde yeralan beşmaddenin farklı düşünceye saygı (örneğin; “Öğrencilere, farklı düşünenarkadaşlarını yadırgamamaları gerektiğini söylerim” şeklindeki 20. Madde) vedördüncü alt faktörde yer alan dört madde ise, özdisiplin davranışları (örneğin;“Öğrencilere,sınıfındüzeninisağlamagöreviveririm”şeklindeki23.Madde)olarakadlandırılmıştır.Ölçeğintamamınayönelikyapılaniçtutarlılıkgüvenirlikkatsayısı0,92olarakbulunmuştur.Alt faktörlereyönelik iç tutarlılık güvenirlikkatsayılarısırasıyla;birincialtfaktöriçin0,80,ikincialtfaktöriçin0,85,üçüncüaltfaktöriçin0,82vedördüncüaltfaktöriçin0,75olarakbulunmuştur.


Demokratik yönetimlerde özgür düşünme ve düşüncelerin ifade edilmesiönemlidir.Sınıfortamındada,öğrencilerinözgürcedüşünmeleri vedüşünceleriniaçıklamalarıgerekir.

Demokratikvatandaşlarıntoplumakazandırılmasındaönemliroloynayacakolan sosyal bilgiler öğretmenlerinin, demokratik tutumlardan biri olan özgürdüşünmeye yönlendirme davranışını sınıfta sergilemeleri gerekir. Bu çalışmada,demokratikdavranışlarlabağlantılıolduğudüşünülenözgürdüşünmeyeyönlendirmedavranış ölçeği geliştirilmiştir.Ölçeğin geçerlik ve güvenirliğine ilişkin bulgular,sosyalbilgileröğretmenlerininsınıftaözgürdüşünmeyeyönlendirmedavranışlarınıbelirlemek amacıyla kullanılabilir olduğunu göstermektedir. Ölçek ilköğretimsosyal bilgiler öğretmenleri için hazırlandığından, farklı gruplarla yapılacak olançalışmalardageçerlikvegüvenirlikçalışmalarınınyenidenyapılmasıgerekir.

Buçalışmanınenönemlisonucu,literatüre“sınıftaözgürdüşünmeyeyönelikdavranışları”ölçengüvenilirvegeçerlibirölçeğinkazandırılmışolmasıdır.Ölçeğingeçerlik ve güvenirliğine ilişkin bulgular, sosyal bilgiler öğretmenlerinin sınıftaeşitlikçidavranışlarınıbelirlemekamacıylakullanılabilirolduğunugöstermektedir.Bukonuhakkındayapılacakdahayenivekapsamlıaraştırmalaraihtiyaçvardır.

KAYNAKÇAAteş,T.(1994).Demokrasi. Ankara:ÜmitYayıncılık.Balcı,A.(2004).Sosyal bilimlerde araştırma yöntem, teknik ve ilkeler. (4.

basılış).Ankara:PegemAYayıncılık.Beetham, D. & Boyle, K. (1998: Orijinal Basım: 1995). Demokrasinin

temelleri 80 soru ve cevap. Çev:VahitBıçak.Ankara:LiberteYayınları:22.Büyüköztürk,Ş;Çakmak,E.K.;AkgünÖ.E.vediğerleri.(2009).Bilimsel

araştırma yöntemleri.(3.Basılış).Ankara:PegemAAkademi.Büyüköztürk,Ş.(2008).Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı.Dokuzuncu

Basım.Ankara:PegemAAkademi.Büyüköztürk,Ş.(2002).Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı.Ankara:

PegemAYayıncılık.Dindar,B. (1988).Emmanuel mounier’de personalizm.Ankara:Kültürve

TurizmBakanlığıYayınları:882.Erdoğan,M.(2004). Anayasal demokrasi.Ankara:SiyasalKitabevi.Erkan, S. ve Gömleksiz, M. (2008). Eğitimde ölçme ve değerlendirme.

Ankara:NobelYayınDağıtım.




Gözütok,F.D.(1995).Öğretmenlerin demokratik tutumları. Ankara:TürkDemokrasiVakfı.

Hançerlioğlu, O. (1970). Özgürlük düşüncesi. (İkinci Basılış). İstanbul:VarlıkYayınevi.

Kaboğlu,İ.Ö.(2000).Anayasa ve toplum. Ankara:İmgeKitabevi.Karasar,N.(2000).Bilimsel araştırma yöntemi.(10Basılış).Ankara:Nobel

YayınDağıtım.Kesici, Ş. (2006). Reliability study of the turkish version of the non-

democraticteacherbeliefscale.Eurasian Joumal of Educational Research,24,143-152.<http://search.ebscohost.com>

Kongar,E.(1992).Demokrasi ve kültür. İstanbul:RemziKitabevi.Kline,P.(1994).An easy guide to factor analysis.London:Routledge.Mumcu,A.(1992).İnsan hakları kamu özgürlükleri.Ankara:SavaşYayınları.Punch,K.(2005).Sosyal araştırmalar giriş nicel ve nitel yaklaşımlar.Çev:

DursunBayrak;H.BaderArslanveZeynepAkyüz.Ankara:SiyasalKitabevi.Sartori, G. (1993). Demokrasi teorisine geri dönüş. Çev. Tunçer

KaramustafaoğluveMehmetTurhan.Ankara:YetkinBasımevi.Shechtman, Z. (2002). Validation of the democratic teacher belief scale

(DTBS),Assessment in Education, 9(3),363–377.<http://search.ebscohost.com>Tavşancıl,E.(2002).Tutumların ölçülmesi ve spss ile veri analizi.Ankara:

NobelYayınları.Taylor,P.V. (1993).The texts of Paulo Freire.UnitedStatesofAmerica,

Buckingham-Philadelphia:OpenUniversityPress.______(2007).T.C. Anayasası, insan hakları evrensel beyannamesi, insan

hakları avrupa sözleşmesi. Ankara:SeçkinYayınevi.Yıldırım, A., Akbaşlı, S.& Şahin, M. (2010). Determining the levels of

democratic belief of primary school and pre-service teachers.E-Journal of New World Science Academy.5(1),ArticleNumber:1C0112.<www.newwsa.com>


ÖĞRETMENLERİN ÖĞRETİM SÜRECİNDE KULLANDIKLARI ÖĞRETİM YÖNTEM VE TEKNİKLERİ İLE BUNLARI TERCİH ETME

NEDENLERİYücel KAYABAŞI1

ÖZAraştırmanın Amacı:MilliEğitimBakanlığınabağlıilköğretimokullarında

görev yapan öğretmenlerin öğretim sürecinde öğretmeyi sağlamada kullandıklarıöğretimyöntemve teknikleri ilebuyöntemve teknikleri tercihetmenedenlerineilişkingörüşlerinibelirlemektir.

Yöntem:Araştırmada taramamodeli kullanılmıştır.Araştırmanın çalışmagrubunu,2009-2010eğitimveöğretimyılındaAnkara’daMEB’ebağlıdörtmerkezilçe Yenimahalle, Mamak, Gölbaşı ve Sincan’da bulunan toplam 20 ilköğretimokulunda görevli 325 öğretmen oluşturmaktadır. Bu okullar random tekniği ileseçilmiştir. Araştırmada kullanılan ölçme aracı üç alt bölümden oluşmaktadır.Birincibölümdekişiselbilgiler,ikincibölümdeöğretmenlerinkullandıklarıöğretimyöntemve teknikler, üçüncübölümde iseöğretmenlerinbuyöntemve teknikleritercihetmenedenleriniölçen48maddebulunmaktadır.Araştırmada“Öğretmenlerinyöntemveteknikleritercihetmenedenlerineilişkinkullanılanölçmearacı,yapılanalan taraması sonucuaraştırmacı tarafındangeliştirilmiştir.Araştırmacı tarafındangeliştirilen ölçme aracının Cronbach Alfa katsayısı α=0.94, açıklanan varyans ta 52.41 olarak bulunmuştur.Araştırmada beşli likert tipi derecelendirme ölçeğikullanılmıştır.

Bulgular ve Sonuçlar:Eldeedilenbulgularagöreöğretmenleringenelliklegeleneksel öğretmen merkezli öğretim yöntem ve tekniklerinden düz anlatımyöntemini, grupla öğretim tekniklerinden ise beyin fırtınası ve problem çözmeyioldukçaçokkullandıklarıgözlenmiştir.Yinearaştırmada,öğretmenlerincinsiyetleri,eğitimkademeleri,meslekikıdemleri,mezunolduklarıokultürüvealdıklarıeğitimtürü ileöğretimyöntemve tekniklerini tercihetmenedenleriarasındaanlamlıbirfarkbulunamamıştır (p>0.05).Öğretmenleringirdikleri derslerin içerikleri (sözel,sayısal ve hem sayısal hem de sözel) ile öğretim yöntem ve tekniklerini tercihetmeleri arasında sözel ve sayısal içerikli ders verenlerin lehine anlamlı bir farkbulunmuştur(F:2-315)=3,936;p<0,05).

Anahtar Kelimeler: Öğretim, Öğrenme-Öğretme, Öğretim Yöntem,TeknikleriveStratejileri

1 Yrd.Doç.Dr., Gazi Üniversitesi, Gazi Eğitim Fakültesi, Eğitim BilimleriBölümü,EğitimProgramlarıveÖğretimiAnabilimDalı



THE TEACHING METHODS AND TECHNIQUES USED BY TEACHERS IN TEACHING PROCESS AND THE REASON WHY TEACHERS PREFER

THEM

ABSTRACTThe Aim of the Research: Theaimoftheresearchistoidentifytheteaching

methods and techniques used by the teachersworking at public primary schoolsand their opinions about the reasonwhy they prefer these teachingmethods andtechniques.

Method:Weusedscanningmethodintheresearch.Theworkgroupoftheresearch is consist of 325 teachersworking at 20 public primary schools in fourcentraldistricts–Yenimahalle,Mamak,GölbaşıandSincan–ofAnkarain2009-2010educationalterm.Theseschoolswerechosenrandomly.Theevaluationinstrumentoftheresearchisconsistofthreeparts.Inthefirstpart,personalinformationtakeplace, in the second part teachingmethods and techniques take place and in thethirdpart48 itemsmeasuring the reasonswhy teachersprefer thesemethodsandtechniquestakeplace.Intheresearch,theCronbachAlphacoefficientof“evaluationinstrument about the reasons why teachers prefer methods and techniques” wasfoundasα=0.94,andthevariancewasfoundas52.41.The5pointlikertscalewasusedintheresearch.

Findings and Results:Accordingtothefindings,itisobservedthatteachersuse lecture method among traditional teacher centered methods and techniques,brainstorming,homeworkandproblemsolvingamongteachingingroupstechniques.Intheresearch,thereisnosignificantdifferencebetweenthereasonswhytheyprefertheteachingmethodsandtechniquesandtheirgender,educationlevel,professionalseniority,theschooltypetheygraduatedfrom(p>0.05).Weidentifiedasignificantdifference between the course contents (verbal, numerical and both verbal andnumerical)andthemethodsandtechniquestheypreferinfavoroftheteachergivingcoursesbothverbalandnumerical(F:2-315)=3,936;p<0,05).

Key Words: Teaching, Learning-Teachin,TeachingMethods,TechniquesandStrategies


1. GİRİŞHer bilim alanındaki uygulama çalışmaları belirli kuramsal kavram ve

ilkelere dayalı olarak yürütülür. Eğitim alanında da hedefler, programlar, araç-gereçler,stratejiler,yöntemveteknikler,öğretme-öğrenmesüreçleriningeliştirilmesive uygulanması belli kuramsal temellere dayalı olarak yapılır. Bunlar, psikolojikilkeler, toplum idealleri, değer yargıları ve ihtiyaçlar ile eğitim felsefelerininöngördüğü esaslardır. Eğitim faaliyetlerinin planlanması, organizasyonu veyürütülmesindebuesaslarındikkatealınmasıvefaaliyetlerinbunlarauygunbiçimdeyürütülmesinigerektirir.Bu faaliyetleringerçekleştirilmesindesorumlulukbirincederecede okul yöneticileri ile öğretmenlere düşmektedir (Çeliköz veÇetin, 2004(SenemoğluveÖzçelik,1989,Şahin1992,Özgür1994,Aysın1999,JohnsonandHowell, 2005 Şimşek 2005). Özellikle başarılı bir eğitim-öğretim faaliyeti içinişinde uzman öğretmenlere ihtiyaç vardır. Bu da nitelikli eğitim-öğretim hizmetiverecekeğitimkurumlarıylamümkünolacaktır.Ancak,nasılbireğitimverelimkiistenilenyeterlilikleresahipöğretmenleryetiştirelim.Busorunhalaeğitimbilimcilertarafındantartışılmaktavebirçokaraştırmanındakonusunuoluşturmaktadır(Duman1993;ÖzsoyveÜnal2004;Üstüner2004;AdıgüzelveSağlam2009;Ayas2009;Şişman2009;Özoğlu2010;YolcuveKartal2010YılmazveAltınkurt2011).

Eğitim-öğretimfaaliyetlerininyürütücüsüolanöğretmenlerin,öğrenmeyeetkiedenfaktörlerdenbirisiolanöğretimyöntem,teknikvetaktiklerikonusundayeterlibilgivebeceriyesahipolmalarıgerekiyor.Ancaköğretmenlerinbukonudayenivealternatiföğretimyöntem,teknikvetaktiklerinibilipkullanmalarıkonusundayeterlive istekliolmadıklarısöylenebilir. Öğretmenlerdahaçokkendilerininmerkezdeolduğu, dersin akışını ve öğrencileri yönlendirdiği, değerlendirmeyi kendilerininyaptığıöğretimyöntem, teknikvestratejive taktiklereöncelikleağırlıkvermekteve özellikle öğrencinin aktif olduğu yöntem, teknik ve taktiklerden uzak durmaeylemindedirler(Marbach,Seal&Sokolove2001,Junst,Licklider&Wiersema2003,Covill2011).Budaöğretmenlerinalternatiföğretimyöntem,teknikvetaktiklerinikullanmalarıkonusundakiyetersizliklerindenkaynaklanmaktadır.

Öğretmeninetkinöğrenmeyaşantısınıoluşturmadaonusürdürüpgeliştirmedeve sonuçlandırmadaki başarısı, çağdaş eğitim görüş ve ilkelerine, yöntemlerinedayandırılırsagerçekleşebilir,beklenensonuçlarıverebilir.Öğretmeninçalışmala-rını, öğretim uygulamalarını çağdaş eğitim ilke ve görüşlerine dayandırabilmesi,onlardanyeterinceyararlanabilmesi içinbunları iyikavramışuygulayabilecekdü-zeyde öğrenmiş olması gerekir.Yapılan araştırmalara göre (Önen, Saka, Erdem,




Uzal ve Gürdal’ın 2008) farklı branşlardaki öğretmenlerin derslerinde öğretimyöntem-teknik ve stratejilere ilişkin yeterli bilgi ve beceriye sahip olmadıkların-dan,genellikleöğretmenimerkezealanyöntem-teknikvestratejileritercihettiklerigözlenmiştir(akt.Önen,Mertoğlu,SakaveGürdal2009).

Öğretmenlerin, öğrenme yaşantılarını doğru planlama ve kullanmadabecerikli olmaları temeldir. Öğrenciler, çalışmaları sırasında var olan bilgiyiöğrenmeyle birlikte, onu geliştirmeye yönelik bilgi üretme etkinliklerineyönelmişlerse;öğretmenlerinde,öğrencilerinbilgiüretmesinde,nitelikliöğrenmeyaşantılarınınnasılkazandırılıpplanlanacağıkonusundayeterlibilgivebecerileresahip olması gerekir. Öğrenciler, bilgi üretmeden çok, hazır bilgiyi kullanmakonusunda bir eğitim görürlerse, bilgiyi nasıl üretebilirler? Bu bakımdan, birerüretimmühendisiolanöğretmenlerin,öğrencilerineyalnızcahazırbilgilerikullanmadeğilde,bilgiyiüretmeveürettikleribilgiyikullanmayollarınıöğretmeleriönemlibir gereklilik olarak ortaya çıkmaktadır. Öğretmenler bu konuda en iyi biçimdeyetişmeli;sınıfta,öğrenme-öğretmeetkinliklerindekullanılanyöntemveteknikleriyeterincesindirerek,derslerindegerektiğigibikullanabilmelidir.Tekrarvurgulamakgerekirse, özellikle öğrenciler öğrenirken farklı yöntem, teknik ve öğrenmeyollarından yararlanabilirler, örneğin bazıları okuyarak, bazıları yazarak, bazılarıdinleyerek, bazıları tartışarak bazıları da yaparak yaşayarak öğrenebilirler(Cole1981: 31). Örneğin, anlatım yöntemini kullanan öğretmen, sınıfın sessizcekendinidinlediğinizannederken,öğrencilerinbirkısmıbaşkaşeylerdüşünmeye,kendileriyle konuşuphayalleşmeye yönelebilir, insanların dinlemedeki dikkatsınırı düşüktür(Küçükahmet 1983: 81). Araştırmalar, öğretmeni dinlerken veokurken, zamanla öğrenci sıkıntısının çoğaldığını göstermektedir (Larson andothers,1991:431veLammersandMurphy2002).Budurumlardaöğretmen,yöntemideğiştirmeli,örneğinöğrencilerintartışmasınısağlamalı,konuylailgilideğişikyaklaşımlara yönelmelidir (Cangelosi, 1988: 19)veöğrencileridüşündürmeyeyöneltecek ve onlarda eleştirel düşünme, probleme dayalı öğretim gibi bir takımdüşünme becerilerini geliştirecek stratejiler kullanmalıdır(Ishiyama&John 1999). Yineöğretimsürecindedikkatindağıldığı zamanlarda ilgili bir fıkra, bir şiir,hattakonuyayakınbirşarkı,grububirsüreamaçlardanuzaktutsabile,kalanzamandailgiyiartırabileceğiiçinyararlıolacaktır.

Planlanmışöğretimetkinlikleriyle,öğrenciyeistenenbilgi,beceri,tutumvedavranışlargibideğerlerikendiyaşantılarıyoluylakazandırmak,yeteneklerinige-


liştirmek;varsaolumsuzdavranışlarınıyokediponuyaşamıboyubaşarılıvemutlukılacakbiryeterliliğe,birkişilikörüntüsüneeriştirmek, toplumayararlıkılmaktır.Öğretmenler,öğrencilerebuyeterlilikleriokullardaplanlıöğretimfaaliyetleriyleka-zandırmayaçalışırlar.Sürecinplanlanmaaşamasından,ortamınyaşanmasınakadaretkinrolalırlar.

Öğrencilereistendikdavranışlarıkazandırma,öğrenmeveöğretmestrateji,kuram, yöntem, teknik taktiklerin etkin bir biçimde kullanılmasıylamümkündür.Bunlarıöğretmeninbilmesigereklidir.Yalnızbilmesiyetmeyebilir, aynızamandaher derste bunları, etkili bir biçimde uygulayabilmelidir de; çünkü öğretmenlikteönemliolankuramdeğil,uygulamadır.Ancakkuramdabilinmeli;fakatöğretimsü-recindeuygulamayadahaçokağırlıkverilmelidir.Herkuram,nekadarçokuygu-lamaverileritarafındandesteklenirsedesteklensin,yinedeonunişlemediği,yetersizkaldığı açıklayamadığı öğrenme-öğretme olguları olabilir.Bunun pek çok nedeniolabilir.Bunlardanbirisideherinsanınöğrenmegücü,biçimi,kapasitesiyanihazırbulunuşlukdüzeyidir.Bazıinsanlardinleyerek,okuyarak,tartışarak,yaparak-yaşa-yarakyadabaşkalarınaöğretereköğrenebilirler.Öğrencininsüreçtebunlarınbirini,birkaçınıyadatümünükullanaraköğrendiğidavranışlarolabilir.Yineherdavra-nışı, her öğrenci aynı şekilde öğrenemeyebiliyor. Farklı öğrenme strateji, kuram, yöntem,teknikvetaktiklerinikullanabiliyorlar.Diğeryandanöğretilecekdavranışınniteliğideğişince,işekoşulacaköğrenme-öğretmestrateji,kuram,yöntemteknikvetaktikleri de değişebilmektedir.Durum böyle olunca değişik öğrenme stratejileri,kuram,yöntem,teknikvetaktiklerortayaçıkıyor.Bunlarıntümününbiröğretmentarafındanbilinmesiveaynızamandayerivezamanıgelinceişekoşulabilmelidir.Bununiçindeöğretmenbunlarıkullanımilkelerineuygunolaraknasılkullanılmasıgerektiğinibilmekzorundadır(Gözütok,2006,Sönmez2009).Öğretmeninyöntemeolanyatkınlığı,zamanvefizikselolanaklar,maliyet,öğrencigrubununbüyüklüğü,konunun özelliği, öğretim sonucunda öğrencide geliştirilmek istenilen nitelikler,sınıfatmosferigibipekçoknedenetkiliolmaktadır(Küçükahmet,1994:40).Şunuaçıkçaifadeetmekgerekirse,hiçbirdersiçinhiçbiryöntemyadatekniksihirlibirdeğnekdeğildir.Şuderseşu,buderstebuyöntemveteknikkullanılmalıdır,deni-lemez.Öğretmen kendi kişisel çabaları ve duyarlılığı ile sınıfına en uygun gelenyöntemveteknikleriseçerekyinesınıfındanaldığısinyallerledeğişikliğegidecektir.Önemliolan,öğretmeninkonununen iyiöğretiminisağlayacakyöntemve teknikzenginliğinegitmesidir.




Günümüzde öğretim yöntem ve tekniklerini, öğretmen, öğrenci ve dersfaktörleridışındabelirleyenbirçokfaktörvardır.Dersprogramlarınıgeliştirenlerden,derskitaplarınıhazırlayanlara,okullarıyapanvedonatanlardan,dersaraç-gereçleri hazırlayanlara,hattagünlükderssaatveyerlerinidüzenleyenlerekadarpekçokfaktöröğretimyöntemvetekniklerininbelirlenipseçilmesiüzerindeetkiliolmaktadır.Biröğretmeninyöntemveteknikleriseçiminietkileyecekpekçokfaktörvardır.Bunlarınenbellibaşlılarışunlardır:

1. Öğretmeninyöntemvetekniğeolanyatkınlığı,

2.Yöntemvetekniğinkullanılmasıiçingereklizamanvefizikselolanaklar,

3.Yöntemvetekniğinmaliyeti,

4. Öğrencigrubununbüyüklüğü,

5.Konununiçeriği(özelliği),

6. Öğretimsonucundaöğrencidegeliştirilmekistenennitelikler

7. Öğrenciözellikleri(Küçükahmet2006:54-55).

Bu faktörlere programın niteliği, öğrenci grubunun tutumları, öğretmeninkişiliği,sınıfatmosferigibipekçoketkeneklenebilir.

Öğretimyöntemvetekniklerliteratürdedeğişikşekillerdesınıflanmaktadır.Gelişim açısından farkları belirlemek amacı ile yöntem ve teknikleri gelenekselve çağdaş olmak üzere iki grupta sınıflandırılabilir. Geleneksel öğretim yöntemve tekniklerinde, bütün faaliyetler, öğretmenin merkezde olduğu görüşüne görebiçimlendirilmiştir. Öğretmen aktif, öğrenci pasif bir alıcı durumundadır. Sınıfiçerisindebütünrolleröğretmendetoplanmıştır.Gruphalindeöğretimsözkonusudur.Sınıftasözeletkileşimbüyükağırlık taşır.Çağdaşöğretimyöntemve tekniklerinikullananöğretmeninrolleri isedahafarklıdır. Öğretmen,öğrencininöğrenmesinikolaylaştırma, öğrenciye rehberlik etme, öğrenme sürecine öğrencinin katılımınıvekatkısını sağlamaveöğrenciyi sürekli güdüleme ileyükümlüdür. Bunedenleöğretmeninkullanacağıyöntemveteknikler,yukarıdakietkinliklerigerçekleştireceknitelikteolmalıdır.Bugün,öğretimyöntemveteknikleri,öğrencininkendikendineöğrenmesini,zamanınıkendinegöreayarlamasını,araç-gereçlerdenen iyi şekildeyararlanmasını, öğrenme kaynağı ile doğrudan doğruya etkileşimde bulunmasını


sağlayacakşekildegeliştirilmektedir. Öğretmenin,öğrencininöğrenmeçevresiyleaktifbir çaba ileetkileşimiveyaöğrenciyene sunulduğundançok,öğrencininneyaptığı ile oluştuğu görüşü, öğretim yöntem ve tekniklerinin kullanılış biçiminideğiştirmiştir.Öğretmeişindekullanılacaköğretimyöntemvetekniklerinöğrencinin,dikkatini sürekli tutma, hatırlamasını uyarma, ipuçlarını kolayca yakalamasınıve öğrenme işinebizzatkatılmasını sağlamagibibir takım işlevleriolmalıdır (Fidan1985:167-168).

Kısacası,sınıfiçerisindeöğretme-öğrenmesürecininetkiliolabilmesiuygunöğretim yöntem ve tekniklerinin seçimiyle doğru orantılıdır (Hesapçıoğlu 1992;135;Demirel1996:45,).Öğretmenlerinöğretimkonusundaseçiciolabilmesionlarınçok farklı öğretim yöntem ve tekniklerini tanımaları ve bunları kullanabilmeleriilemümkündür.Diğerbirifadeyle,öğretimortamınınbaşarısı,öğretimyöntemvetekniklerininzenginliğiilemümkündür.

1.1.Araştırmanın Amacı

YapılanbuaraştırmaylaMilliEğitimBakanlığınabağlı ilköğretimokulla-rındagörevyapanöğretmenlerin öğretim sürecindekullandıkları öğretimyöntemveteknikleriilebuyöntemveteknikleritercihetmenedenlerineilişkingörüşlerinibelirlemektir.Buamaçdoğrultusundaaşağıdakisorularacevaparanmıştır.

1- Öğretmenlerinderslerdeöğretimyöntemvetekniklerinikullanmadurum-larınailişkingörüşlerinelerdir?

2- Öğretmenlerincinsiyetleriilekullandıklarıöğretimyöntemvetekniklerinitercihetmenedenlerineilişkingörüşleriarasındafarkvarmıdır?

3- Öğretmenlerin görev yaptıkları eğitim kademelerine (I. ve II. Kadem)göre kullandıkları öğretim yöntem ve tekniklerini tercih etme nedenlerine ilişkingörüşleriarasındafarkvarmıdır?

4- ÖğretmenlerinMeslekiKıdemlerinegörekullandıklarıöğretimyöntemvetekniklerinitercihetmenedenlerineilişkingörüşleriarasındafarkvarmıdır?

5- Öğretmenlerin mezun oldukları okul türüne göre öğretim yöntem vetekniklerinitercihetmenedenlerineilişkingörüşleriarasındafarkvarmıdır?

6- Öğretmenlerin katıldıkları eğitim türüne göre öğretim yöntem vetekniklerinitercihetmenedenlerineilişkingörüşleriarasındafarkvarmıdır?

7- Öğretmenleringirdikleridersleriniçeriklerinegöre(sayısal,sözelvehemsayısalhemdesözeliçerikli)öğretimyöntemvetekniklerinitercihetmenedenlerineilişkingörüşleriarasındafarkvarmıdır?




2. YÖNTEM

2.1 Araştırma YöntemiBuaraştırma,MilliEğitimBakanlığınabağlı ilköğretimokullarındagörev

yapanöğretmenlerinöğretimsürecindekullandıklarıöğretimyöntemveteknikleriilebuyöntemveteknikleritercihetmenedenlerineilişkingörüşleriniortayakoymayayönelikbetimselniteliktebiralançalışmasıdır.Betimselaraştırmalar,geçmişteyadaşuanvarolandurumuvarolduğubiçimiylesaptamayıamaçlayanbiraraştırmadır.Olayları, obje ve problemleri anlama ve anlatmada ilk aşamayı oluşturmaktadır.Bilimsel faaliyetler olayların betimlenmesiyle başlar. Bu sayede onları daha iyianlayabilme,gruplayabilmeolanağısağlanırvearalarındakiilişkilersaptanmışolur.Butüraraştırmalar,çoksayıdaobjeyadadeneküzerindevebellibirzamankesitiiçinde gerçekleştirilmektedir (Kaptan, 1998:59; Karasar, 2000: 77; Büyüköztürk2008:16).

2.2 Araştırmada Çalışma GrubuAraştırmanın çalışma grubunu, 2009-2010 eğitim ve öğretim yılında

Ankara’daMEB’ebağlıdörtmerkezilçeYenimahalle,Mamak,GölbaşıveSincan’dabulunan toplam 20 ilköğretim okulunda görevli 325 öğretmen oluşturmaktadır.Araştırmayadâhiledilenokullarrandomtekniğiilerastgeleseçilmiştir.Araştırmayakatılanöğretmenlerincinsiyetlerine,görevyaptıklarıeğitimkademelerine,meslekikıdemlerinevemezunolduklarıokultürünegöredağılımlarıTablo1’deverilmiştir.

Tablo 1.ÖğretmenlerinCinsiyetlerine,GörevYaptıklarıEğitimKademeleri-ne,MeslekiKıdemlerineveMezunOlduklarıOkulTürüneGöreDağılımları

Cinsiyeti f % Bayan22168.0Erkek104 32.0Toplam 325100.0Eğitim Kademesi f %I.KademeSınıf(Öğretmeni)190 58.5II.Kademe(BranşÖğretmeni)135 41.5Toplam 325100.0


Mesleki Kıdemi f %1-5Yıl59 18.26-10Yıl64 19.711-15Yıl 98 30.216-20Yıl 34 10.520-25Yıl30 9.226YılveÜzeri 40 12.3Toplam 325 100.0

Mezun Olduğu Okul Türü f %

ÖğretmenOkulu51.5EğitimEnstitüsü6018.5Fakülte23572.3YüksekLisans25 7.7 Toplam325100.0

Tablo1’dearaştırmayakatılanöğretmenlerinyaklaşıküçteikisini(%68)bayan öğretmenler, üçte birini de (%32) erkek öğretmenler oluşturmaktadır.Yine araştırmaya katılan öğretmenlerin eğitim kademelerinin dağılımlarınabakıldığında,yaklaşıkyarısından fazlasını (%58.5) sınıföğretmenleri,yarısınayakınınıdabranşöğretmenleri(%41.5)oluşturmaktadır.Öğretmenlerinmeslekikıdemlerinegöredağılımlarındaisearaştırmayakatılanlarınbüyükçoğunluğunu(%30.2) 11-15 yıllıkmesleki kıdeme sahip öğretmenler oluştururken, en azda20-25yıllık (%9.2) öğretmenler oluşturmaktadır.Aynı şekildeöğretmenlerinmezunolduklarıokul türlerinegöredağılımlarında ise, en fazla (%72.3)dörtyıllık fakültemezunu öğretmenler, en az da (% 1.5) öğretmen okulumezunuöğretmenlerkatılmışlardır.

2.3 Veri Toplama Aracının HazırlanmasıAraştırmada kullanılan ölçme aracı, araştırmacı tarafından ilgili literatür

taraması ve uzman kanılarına dayanılarak hazırlanmıştır. Araştırmada kullanılanölçmearacıüçaltbölümdenoluşmaktadır.Birincibölümdekişiselbilgiler, ikincibölümdeöğretmenlerinkullandıklarıöğretimyöntemveteknikler,üçüncübölümdeiseöğretmenlerinbuyöntemveteknikleritercihetmenedenleriniölçen60maddeyeralmaktaydı.Yapılanfaktöranalizisonucu7maddeninvarimaxdeğerleri0.30’unaltında,5maddeninde0.70’inüzerindeolduğutespitedilmiştir.Bumaddelertesttençıkartılarakgeriyekalan48maddearaştırmadakullanılmıştır.Araştırmada5’lilikert türüderecelendirmeliölçekkullanılmıştır.Buölçek,“HiçKatılmıyorum(1)”,“Az




Katılıyorum(2)”,“OrtaDerecedeKatılıyorum(3)”,“ÇoğunluklaKatılıyorum(4)”ve“TamamenKatılıyorum(5)”şeklindesıralanmaktadır.Araştırmadaanlamlılıkdüzeyi0.05olarakalınmıştır.

AraştırmadaBilen(20008)tarafındangeliştirilen,ÖğretenMerkezliÖğretim,BireyselMerkezliÖğretim,GruplaÖğretim,YaparakUygulayarakÖğretim,OyunveDramatizasyonTürüÖğretim ile SınıfDışıÖğretimyöntemveteknikleriolarakyapılansınıflandırılmadikkatealınmıştır.Araştırmayakatılanöğretmenlerin,ölçmearacında yer alan (birinci alt probleme ilişkin) öğretimyöntemve tekniklerindenhangisiyadahangilerinikullandıklarıbelirlenmeyeçalışılmıştır.

Ölçme aracının üçüncü bölümünde yer alan ve öğretmenlerin tercihnedenlerinibelirlemeyeyönelikkullanılanölçmearacınıngüvenirlikkatsayısıolanCronbachalfadeğeriα=0,94,açıklanantoplamvaryansta52.41olarakbulunmuştur.

2.4 Verilerin AnaliziAraştırmadaneldeedilenverilerinistatistikselçözümlemeleriSPSS15.0

paketprogramıkullanılarakyapılmıştır.Verilerinanalizindeistatistikiişlemlerdenaritmetikortalama,standartsapma,bağımsızttestivetekyönlüvaryansanalizikullanılmıştır.

3. BULGULAR VE YORUMBu bölümde, araştırmanın amacı doğrultusunda cevap aranan sorulara

ilişkintoplananverilerinanalizlerisonucundaeldeedilenbulgularvebubulgularınyorumlarıyeralmaktadır.

BirinciAltProblem:Öğretmenlerinderslerdeöğretimyöntemvetekniklerinikullanmadurumlarınailişkingörüşlerinelerdir?

Öğretmenlerinderslerdekullandıkları“ÖğretenMerkezli”ÖğretimYöntemveTekniklerininkullanılmadurumlarınailişkindağılımTablo2.1’deverilmiştir.

Tablo 2.1 Öğretmenlerin “Öğreten Merkezli Öğretim” Yöntem veTekniklerininKullanılmaDurumlarınaİlişkinDağılım

Öğretim Yöntem ve Teknikleri Kullanılma Durumu (f)

Takrir (Düz anlatım) 258İnformal Öğretmen Konuşması 145


Araştırmaya katılan toplam 325 öğretmenden 258’i takrir (düzanlatım)yönteminikullandıklarınıifadeederlerken,yineaynıöğretmengrubundan145’deinformalöğretmenkonuşmasıtekniğiniderslerindekullandıklarınıifadeetmişlerdir.Bu sonuca göre öğretmelerin hala büyük bir çoğunluğunun öğreten merkezliöğretim yöntem ve tekniklerinden yararlandıkları anlaşılmaktadır. Bu konuda;Marbach, Seal& Sokolove (2001), Junst, Licklider&Wiersema (2003) ve Covill(2011)tarafındanyaptıklarıçalışmalardadaöğretimyöntem,teknikvestratejilerinkullanılmasına ilişkin aktif öğretim tekniklerinden çok öğreteni merkeze alanöğretimyöntemveteknikleridahaçoktercihettiklerinigörülmüştür.

Öğretmenlerin derslerinde “Bireysel Merkezli Öğretim» tekniklerininkullanılmadurumlarınailişkindağılımTablo2.2’deverilmiştir.

Tablo 2.2 Öğretmenlerin “Bireysel Merkezli Öğretim” Yöntem ve TekniklerininKullanılmaDurumlarınaİlişkinDağılım

Öğretim Yöntem ve Teknikleri Kullanılma Durumu ( f )

Programlı Öğretim 172 Bilgisayar Destekli Öğretim 205 Diğer Öğretim Makineleri 71

Araştırmaya katılan toplam 325 öğretmenden 172 si programlı öğretim

yöntemini, yine aynı öğretmen grubundan 205’i BilgisayarDestekliÖğretimi ve71kişidediğerÖğretimMakineleriniderslerindekullandıklarını ifadeetmişlerdir.Buradaöğretmenlerprogramlıöğretimdenöğretimprogramlarınıanlamışolmalılar,çünküöğretmenlerlearaştırmaesnasındayapılanbirebirgörüşmelerdeprogramlıöğretimnedir?sorusunamaalesefçokazbiröğretmendoğrucevapvermişlerdir.

Öğretmenlerin derslerinde kullandıkları “Grupla Öğretim” yöntem vetekniklerininkullanılmadurumlarınailişkindağılımTablo2.3’deverilmiştir.




Tablo 2.3 Öğretmenlerin Kullandıkları “Grupla Öğretim” Yöntem veTekniklerininKullanılmaDurumlarınaİlişkinDağılım

Öğretim Yöntem ve Teknikleri Kullanma Durumu (f) BüyükGrupTartışması16Panel 24ZıtPanel 22 Soru-cevap 300İşbirlikçiÖğretim 143ÇemberTartışması 33KüçükGrupTartışması 126Kollegyum 6KümeÇalışması 162Forum 11BeyinFırtınası 251Diğerleri 14

Tablo 2.3 incelendiğinde öğretmenlerin büyük çoğunluğunun derslerinde

öncelikle soru-cevap yöntemini (300 kişi), beyin fırtınasını (251kişi) ve kümeçalışmasıyöntemini(162kişi)kullanırlarken,kollegyumtekniğini (6kişi), forumtekniğini(11)vebüyüktartışmatekniğinide(16kişi)sınıflarındaenazkullandıklarıanlaşılmaktadır.TaşkayaveBal(2009)yaptıklarıçalışmalarında,araştırmayakatılansosyalbilgileröğretmenlerininderslerindeençokanlatım,soru-cevapve tartışmaağırlıklı teknikleri kullandıkları sonucuna ulaşmışlardır. Bu sonuç, bu araştırmasonuçlarıyladaparalellikgösterdiğisöylenebilir.

Öğretmenlerin derslerinde kullandıkları “Grupla Öğretim” tekniklerininkullanılmadurumlarınailişkindağılımTablo2.4’teverilmiştir.

Tablo 2.4 Öğretmenlerin Kullandıkları “Yaparak Uygulayarak Öğretim”YöntemveTekniklerininKullanılmaDurumlarınaİlişkinDağılım

Öğretim Yöntem ve Teknikleri Kullanılma Durumu (f)ProblemÇözme 259LaboratuarÇalışması 36ÖrnekOlay 241GösteripYaptırma 213Yansıtma 59Çalıştay(Workshop) 26Diğerleri 9


Tablo 2.4 incelendiğinde öğretmenlerin büyük çoğunluğunun derslerindeöncelikle“YaparakUygulayarak”öğretimyöntemvetekniklerindenProblemÇözme yöntemini(259kişi),ÖrnekOlayYönteminiveGösteripYaptırmayöntemini(213kişi) en çok tercih ederlerken,Çalıştay tekniğini (26 kişi) Laboratuar Çalışmasıtekniğini (36 kişi) ise daha az tercih ettikleri görülmektedir. Bu sonuçlara göreöğretmenleridahaöncedenbildikleriöğretimyöntemveteknikleriniyeniöğretimyöntemvetekniklerinegöredahaçokkullandıklarıanlaşılmaktadır.

Öğretmenlerinderslerindekullandıkları“Eğlence-OyunveDramatizasyon Türü Öğretim “tekniklerinin kullanılma durumlarına ilişkin dağılım Tablo 2.5’teverilmiştir.

Tablo 2.5 ÖğretmenlerinKullandıkları “Eğlence-Oyun veDramatizasyon

TürüÖğretim“TekniklerininKullanılmaDurumunailişkinDağılım

Öğretim Yöntem ve Teknikleri Kullanılma Durumu (f)Dramatizasyon(Drama) 270KartOyunları 113EğitimselOyunlar 178Diğerleri 17

Tablo2.5incelendiğindeöğretmenlerinderslerindekullandıkları“Eğlence-OyunveDramatizasyonTürüÖğretim”yöntemve tekniklerindendramatizasyon yöntemini(270kişi,eğitseloyunlaryöntemini(178kişi)vekartoyunlarıtekniğini(113kişi)çokfazlakullanmalarınakarşılık,bunlarındışındayeralandiğereğitimseloyunları (17 kişi) az da olsa kullandıklarını belirtmişlerdir. Bu sonuçlara göreöğretmenlerderslerindeeğitimsel içerikliöğretimyöntemvetekniklerineoldukçayoğunilgigösterdiklerianlaşılmaktadır.

Öğretmenlerinöğretimamaçlıkullandıkları“SınıfDışıÖğretim”yöntemvetekniklerininkullanılmadurumlarınailişkindağılımTablo2.6’daverilmiştir.

Tablo 2.6 Öğretmenlerin Kullandıkları “SınıfDışı Öğretim”Yöntem veTekniklerininKullanılmaDurumunailişkinDağılım

Öğretim Yöntem ve Teknikleri Kullanılma Durumu (f)GözlemYapma236ProjeHazırlama 243GeziDüzenleme 152EvÖdeviYapma 259SergiHazırlama 81GörüşmeYapma 138Diğerleri 10




Tablo 2.6 incelendiğinde öğretmenler sınıf dışı öğretim yöntem vetekniklerinden ev ödevi yapma (259 kişi), proje hazırlama (243 kişi) ve gözlemyapma(236kişi)gibiyöntemvetekniklerinioldukçafazlakullanmalarınakarşılık,sergihazırlama(81)vebunlarındışındadiğer(10)yöntemveteknikleripekfazlakullanmadıkları görülmüştür. Bu sonuçlara göre öğretmenler eğitim-öğretim yılıiçinde hemders içi hemde ders dışı öğretim etkinliklerine sürekli yer verdiklerianlaşılmaktadır.

İkinci Alt Problem: Öğretmenlerin cinsiyetleri ile kullandıkları öğretim yöntemve tekniklerini tercih etmenedenlerine ilişkin görüşleri arasında fark varmıdır?

Öğretmenlerin cinsiyetlerine göre kullandıkları öğretim yöntem vetekniklerinitercihetmenedenlerineilişkin“t”testisonucutablo3’teverilmiştir.

Tablo 3 Öğretmenlerin Cinsiyetlerine Göre Kullandıkları ÖğretimTeknikleriniTercihEtmeNedenlerineilişkin“t”TestiSonucu

Cinsiyet N S t PBayan 221 189,6168 28,35279 1.063 0.288Erkek 104 187,0909 24,78977

p≤0.05Tablo3’teki“t”testisonucundakiaritmetikortalamalaragöreöğretmenlerin

cinsiyetleri ileöğretimyöntemvetekniklerinitercihetmenedenleriarasında0.05manidarlık düzeyinde anlamlı bir farklılık bulunamamıştır (t=1.063>P=0.05). Buda aritmetik ortalamalar arasındaki farkın çok az olmasından kaynaklanmaktadır.Ancakmaddebazındafarkabakıldığındaise10.madde(öğretme-öğrenmesürecininekonomik olmasını sağlamaktadır), 22.madde(grup etkinliklerinde esnekliksağlamaktadır)ve25.maddede(öğrencilerinkeşfetmebecerilerinigeliştirmektedir)ifadeleri öğretmenlerin cinsiyetlerine göre anlamlı bir farklılığın olduğugöstermektedir.

ÜçüncüAltProblem: Öğretmenleringörevyaptıkları eğitimkademelerine(I. ve II. Kadem) göre kullandıkları öğretim yöntem ve tekniklerini tercih etmenedenlerineilişkingörüşleriarasındafarkvarmıdır?

Öğretmenlerin görev yaptıkları eğitim kademelerine göre kullandıklarıöğretimyöntemvetekniklerinitercihetmenedenlerineilişkinhesaplanan“t”testisonucuTablo4’teverilmiştir.


Tablo 4 ÖğretmenlerinEğitimKademelerineGöre ÖğretimYöntemveTeknikleriniTercihEtmeNedenlerineİlişkin“t”TestiSonucu

Eğitim Kademesi N S t Pü

I. Kademe(Sınıf Öğretmeni) 187 159.89 24.03 0.275 0.784II. Kademe (Branş Öğretmeni) 131 165.63 22.66

p≤0.05Tablo 4’te yapılan “t” testi sonucunda, aritmetik ortalamalara göre

öğretmenlerinbulunduklarıeğitimkademeleriilekullandıklarıöğretimyöntemvetekniklerini tercih etmenedenleri arasında0.05manidarlıkdüzeyindeanlamlıbirfarklılık bulunmamıştır(t=0.275>p=0.05).Öğretmenler hangi eğitim kademesindeçalışırlarsa çalışsınlar, kullandıkları öğretimyöntemve tekniklerini tercih etmedebenzerdavranışlargösterdiklerianlaşılmaktadır.

DördüncüAltProblem:ÖğretmenlerinMeslekiKıdemlerinegörekullandıklarıöğretimyöntemvetekniklerinitercihetmenedenlerineilişkingörüşleriarasındafarkvarmıdır?

Öğretmenlerinmesleki kademelerine göre öğretimyöntemve tekniklerinitercih etmenedenlerine ilişkin görüşleri arasındaki fark ait “TekYönlüVaryans”analizisonucuTablo5’teverilmiştir.

Tablo 5 Öğretmenlerin Mesleki Kıdemlerine Göre ÖğretimYöntem ve TeknikleriniTercihEtmeNedenlerineİlişkinANOVASonucuÖğrt.Kıdemi Varyansın Kaynağı KT SD KO f P

1-5 Yıl Gruplar Arası 333.71 5 186,743 ,336 * .8916-10 Yıl Grup İçi 17335.4 312 555,62011-15 Yıl Toplam 174387.1 31716-20 Yıl21-25 Yıl26 Yıl ve üzeri

*F5,312:0,336;p>0,05Yapılananalizsonucunagöretablo5’tendeanlaşılacağıüzereöğretmenlerin

mesleki kıdemleri ile öğretim tekniklerini tercih etmeleri arasında anlamlı birfarkbulunmamıştır.Yani,öğretmenlerinmeslekikıdemleri ileöğretimyöntemve




tekniklerini tercih etmeleri arasında anlamlı bir fark olup olmadığına bakılmıştır.Ancak, öğretmenlerin mesleki kıdemleri ile kullandıkları öğretim yöntem veteknikleri tercih etme nedenleri arasında hiçbir kategoride anlamlı bir farklılıkbulunamamıştır(F5,312: 0,336; p>0,05). Bu da öğretmenlerin meslekteki çalışmasüreleri ile kullandıkları öğretim yöntem ve tekniklerini tercih etme nedenlerineilişkinbenzergörüşlersergilediklerianlaşılmaktadır.

Beşinci Alt Problem: Öğretmenlerin mezun oldukları okul türüne göreöğretim yöntem ve tekniklerini tercih etme nedenlerine ilişkin görüşleri arasındafarkvarmıdır?

Öğretmenlerin mezun oldukları okul türüne göre öğretim yöntem vetekniklerinitercihetmenedenlerineilişkinvaryansanalizi(ANOVA)sonucuTablo6’daverilmiştir.

Tablo 6 ÖğretmenlerinMezunOlduklarıOkulTürüneGöreÖğretmenlerin ÖğretimYöntemveTeknikleriniTercihEtmeNedenlerineİlişkinVaryansAnalizi(ANOVA)Sonucu

Mesleki Kıdem Varyansın Kaynağı KT SD KO F P

Öğretmen Okulu Gruplar Arası 2256,4 3 752,143 1,373 * ,841Eğitim Enstitüsü Grup İçi 172030,6 314 547,868 Fakülte Toplam 174287,1 317Yüksek Lisans Toplam

p>0,05Tablo-6’da yapılan analiz sonucu, öğretmenlerin mezun oldukları okul

türü ile öğretim yöntem ve tekniklerini tercih etmeleri arasında 0,05 anlamlılıkdüzeyindefarkbulunmamıştır(F5,312:0,336;p>0,05).Öğretmenlerhangitüröğretmenyetiştirenprogramıbitirirsebitirsinler,derslerindekullanacaklarıöğretimyöntemvetekniklerinitercihetmedebenzergörüşlerortayakoyduklarıanlaşılmaktadır.

AltıncıAltProblem:ÖğretmenlerinkatıldıklarıEğitimTürünegöreöğretimyöntemve tekniklerini tercih etmenedenlerine ilişkin görüşleri arasında fark varmıdır?

ÖğretmenlerinAldıklarıEğitimTürünegöreöğretimyöntemvetekniklerinitercih etme nedenlerine ilişkin varyans analizi (ANOVA) sonucu Tablo 7’deverilmiştir


Tablo 7 ÖğretmenlerinAldıklarıEğitimTürüneGöreÖğretimYöntemve TeknikleriniTercihEtmeNedenlerineİlişkinVaryansAnalizi(ANOVA)SonucuMesleki Kıdem Varyansın Kaynağı KT SD KO F PHizmet Öncesi Gruplar Arası 1660,0 3 553,338Hizmet İçi Grup İçi 172627,1 314 549,768 1,006 ,960Diğer Eğitimler 174287,1 317Toplam

p>0,05Tablo 7’de öğretmenlerin mezun oldukları okul türüne göre öğretim

tekniklerini tercih etmeleri arasında anlamlı bir fark olup olmadığına bakılmıştır.Yapılananalizsonucunda,öğretmenlerinmezunolduklarıokultürünegöreöğretimyöntemvetekniklerinitercihetmeleriarasındaanlamlıbirfarkbulunmamıştır(F3,314:1,006;p>0,05).

Yedinci Alt Problem: Öğretmenlerin girdikleri derslerin içeriklerinegöre(sayısal, sözel ve hem sayısal hem de sözel içerikli) öğretim yöntem vetekniklerini tercih etme nedenlerine ilişkin görüşleri arasında fark var mıdır?Ders İçeriklerinegöreöğretmenlerin öğretimyöntemve tekniklerini tercih etmenedenlerineilişkinvaryansanalizi(ANOVA)sonucuTablo8’deverilmiştir.

Tablo 8 DersİçeriklerineGöreÖğretmenlerinÖğretimTeknikleriniTercihEtmeNedenlerineilişkinANOVASonucu

Ders İçerikleri Varyansın Kaynağı KT SD KO f P Fark

Sözel Gruplar Arası 30.768 2 136.893 3.936 0.005 3-1/ 3-2Sayısal Grup İçi 174256.4 315 63.863Hem sözel Toplam 174287.1 317Hem sayısal

Tablo 8’de öğretmenlerin derslerde öğretim yöntem ve tekniklerinikullanma sıklıklarının sözel, sayısal ve hem sözel hem de sayısal ağırlıklı dersveren öğretmenlere göre farklılığı ortaya koyan bulgular verilmektedir. Tablo8’degösterilenANOVAbulgularınagöre,ders içeriklerininsözel, sayısalvehemsözel hemde sayısal olması ile öğretimyöntemve tekniklerini tercih etmelerineilişkin görüşleri arasında anlamlı düzeyde fark bulunmuştur[F(2-315)=3,936;p<0,05].Araştırmasonucundaortayaçıkanbuanlamlıfarkınhangigruplararasındaolduğunayönelikyapılanscheffetestisonuçlarınagöre,“Hemsözelhemdesayısal”ders içeriklerine göre ders veren öğretmenlerin ,lehine anlamlı bir farkın çıktığıgörülmektedir(Scheffe2,311p<.05).




4. SONUÇLARAnkaramerkezilçelerindegörevyapanhemsınıfhemdebranşöğretmenlerinin

derslerdekullandıklarıöğretimyöntemveteknikleriilefarklıdeğişkenleraçısındanbunları tercih etme nedenlerine ilişkin görüşleri arasında anlamlı bir farklılığınolupolmadığınıtespitetmeyeyönelikyapılanbuçalışmadaneldeedilenbellibaşlısonuçlaraşağıdaverilmiştir.

Okullardagörevyapanöğretmenlerinderslerindeöğretmenimerkeze alanDüz anlatım yönteminden, Bireysel öğretim yöntem ve tekniklerinden Programlıöğretim yöntemi ile bilgisayar destekli öğretim yöntemlerinden oldukça fazlayaralandıklarını ifade etmişlerdir. Yine öğretmenlerin büyük çoğunluğununderslerindeGruplaÖğretimyöntemvetekniklerinden;Beyinfırtınası,Soru-cevap,KümeçalışmasıveKüçükgrup tartışması,Yaparak-Uygulayaraköğretimyöntemvetekniklerinden;ProblemÇözme,ÖrnekOlay,GösterimyadaGösteripYaptırma,Eğlence-OyunTürüöğretimyöntemvetekniklerinden;Drama,EğitseloyunlarveSınıfDışıöğretimyöntemve tekniklerinden;Gözlem,Projehazırlama,Evödevi,Gezi,SergiveGörüşmeyöntemvetekniklerinikullandıklarıgörülmüştür.

Öğretmenlerleyapılangörüşmelerde,dersiçeriklerinebağlıolarakderslerdefarklı öğretim yöntem ve tekniklerini kullandıklarını ifade etmişlerdir.Anlaşılaneğitim sistemimizde görev yapan öğretmenler, öğretmeni merkeze alan hemgelenekselöğretimyöntemvetekniklerinihemdeöğrenciyimerkezealanöğretimyöntemve teknikleriniderslerindekullanmalarınınyanı sıraöğretimidestekleyiciaraç-gereçlerdendeyararlanmaktadırlar.Yineöğretmenlerleyapılangörüşmelerdeyukarıda kullandıklarını ifade ettikleri öğretim yöntem ve tekniklerini ilkelerineuygunolarakkullandıklarıdasöylenemez.Amaölçmearacınayukarıdasözüedilenyöntemvetekniklerikullandıklarınıifadeetmişlerdir.Öğrencileridahaetkinkılmakiçinöğretmenler;düzanlatım,soru-cevapvetartışmayaalternatifolanteknik,yöntemvestratejileridebilmekvekullanmakzorundadır(Steinbronn&M.Merideth2007).

Öğretmenlerin cinsiyetleri, branşları (eğitim kademesi I. ve II.), meslekikıdemleri,mezunolduklarıokultürü,aldıklarıhizmetöncesi,hizmetiçivebunlarındışındaki diğer eğitimler ile kullandıkları öğretim yöntem ve tekniklerini tercihetmenedenlerine ilişkingörüşleri arasındaanlamlıbir farklılığınolmadığı, ancakdersiçeriklerinegöre(sözel,sayısalvehemsözelhemdesayısal)hemsözelhemdesayısaliçeriklidersleriverenöğretmenlerlehineanlamlıolduğuyapılanistatistikselanalizler sonucu görülmüş. Öğretmenlerin öğretim yöntem ve tekniklerini tercihnedenlerineilişkingeneldebenzercevaplarvermelerinedeniylesonuçlararasındaanlamlıbirfarklılıkbulunmamıştır.


KAYNAKÇAAdıgüzel, A. ve Sağlam, M. (2009). Öğretmen Eğitiminde Program

StandartlarıveAkreditasyon. İnönüÜniversitesiEğitimFakültesiDergisi,10(3),83–103.

Aysun,F. (1999) Öğretmenlik Sertifikası Programına Katılan ÖğretmenAdaylarınınÖğretmenlikMesleğineYönelikTutumlarınaÖğretimUygulamalarınınEtkisi, Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayınlanmamış YüksekLisansTezi.Eskişehir.

Atıcı, M. (2000). İlkokul Öğretmenlerinin Sınıf Yönetiminde YetkinlikBeklentisiRolününİngiltereveTürkiye’deseçilenBirAraştırmaGrubuÜzerindeİncelenmesi. YOK-Online, [Onlne]:www.yok.gov.tr/egfak/meral.htm(4 Mayıs2003)

Ayas,A.(2009).ÖğretmenlikMesleğininÖnemiveÖğretmenYetiştirmedeGüncelSorunlar.İnönüÜniversitesiEğitimFakültesiDergisi,10(3),1–11.Balcı,E.(1991).Öğretmenlerinrolleri,EğitimSosyolojisi,Ankara.

Bilen,M.(2008)PlandanUygulamayaÖğretimİlkeveYöntemler.Ankara:AnıYayıncılık

Çapa,Y.veÇil,N.(2000).ÖğretmenAdaylarınınÖğretmenlikMesleğineYönelikTutumlarının Farklı Değişkenler Açısından İncelenmesi. H.Ü. EğitimFakültesiDergisi,18:69-73.

Çeliköz, N. ve Çetin,F. (2003) Anadolu Öğretmen Lisesi ÖğrencilerininÖğretmenlikMesleğine Yönelik Tutumlarını Etkileyen Etmenler, Milli EğitimDergisi,Ankara:Sayı157-158.

Çelikten,M.veCan,N.(2003).Yönetici,ÖğretmenveVeliGözüyleİdealÖğretmen,SelçukÜniversitesiEğitimFakültesiDergisi,Aralık,Sayı15,ss.253-267.

Çelikten,M.,Şanal,M.veYeni.Y.(2005).ÖğretmenlikMesleğininÖzellikleri.SosyalBilimlerEnstitüsüDergisi.Sayı:19/2Sayfa207-237.)

Cole, J.M. (1981).Selecting Extension Teaching Methods.Journal of Ex-tension.September/OctoberCovill,A.(2011).CollegeStudentsPerceptionsOfYheTraditionalLectureMethod.CollegeStudentJournal,01463934,Mar2011,Vol.45,Issue1

Demirel,Ö.(1999). Türk Eğitim Sisteminde Öğretim ProgramlarınınGeliştirilmesinde Bilimsel Yaklaşım ve 2000’li Yıllar İçin Öneriler” EğitimdeYansımalar:21.YüzyılınEşiğindeTürkEğitimSistemiUlusalSempozyumu.25-27Kasım.ss.328–335

Duman, T. (1993) Üniversitelere Öğretmen Yetiştirme Sistemi TemelÖzellikler,SorunlarveGelişmelerEğitimDergisi,6,14–16.

Gürbüz H. ve M. Kışoğlu (2007) Tezsiz Yüksek Lisans ProgramlarınaDevamEden

Fen-Edebiyat Öğrencilerinin Öğretmenlik Mesleğine Yönelik Tutumları.ErzincanEğitimFakültesiDergisiCilt-Sayı:9-2Yıl:200773

Jungst, S., Licklider, B. & Wiersema, J. (2003). Providing support for




facultywhowishtoshifttoalearning-centeredparadigmintheirhighereducationclassrooms.TheJournalofScholarshipofTeachingandLearning,3,69-81.

Ishiyama, J.T.,McClure,M.,Hart,H.,Amico, J. (1999)Critical thinkingdispositionandlocusofcontrolaspredictorsofevaluationsofteachingstrategies.CollegeStudentJournal,01463934,June,Vol.33,Issue2

Küçükahmet,L. (1983).Öğretim İlkeveYöntemleri.AnkaraÜniversitesiEğitimBilimleriFakültesiYayınlarıNo:124.

Marbach-Ad, G., Seal, O. & Sokolove, P. (2001). Student attitudes andrecommendationsonactivelearning.JournalofCollegeScienceTeaching,JO,434-438.

Önen, F., Saka, M., Erdem, A., Uzal, G., Gürdal, A., (2008), Hizmetiçi Eğitime Katılan Fen Bilgisi Öğretmenlerinin Öğretim Tekniklerine İlişkinBilgilerindekiDeğişiminTespiti:TekirdağÖrneği,KEFAD,(9)1,45-57

Özbek R. (2007), Öğretmen Adaylarının Öğretmenlik Mesleğini TercihSebepleri,FıratÜniversitesi,SosyalBilimlerDergisi.C.17,S.I(145–159)

Özsoy,S.veÜnal,L.I.(2004).BirYolAyrımıÖyküsü:Türkiye’deEğitimBilimleriveÖğretmenYetiştirme.XIII.UlusalEğitimBilimleriKurultayıBildirilerKitabı.İnönüÜniversitesiEğitimFakültesi.6–9Temmuz2004.Malatya.

PeggyE.S.&EuniceM.(2008)PerceivedUtilityofMethodsandInstructionalUsed inOnline and Face-to-faceTeaching Environments. InnovHigh Education32:265–278

Senemoğlu,N.veÖzçelik,D.A.(1989)ÖğretmenAdaylarına“ÖğretmenlikBilgisi”KazandırmaBakımındanFen-EdebiyatveEğitimFakültelerininEtkililiği.ÇağdaşeğitimDergisi

Şahin,N. (1992),ArifiyeAnadoluÖğretmenLisesi3.SınıfÖğrencilerininÖğretmenlikMesleğineYönelikTutumları,HacettepeÜniversitesi,SosyalBilimlerEnstitüsüYayınlanmamışYüksekLisansTezi.Ankara.

Şimşek,H.(2005). Ortaöğretim Alan Öğretmenliği Tezsiz Yüksek LisansProgramınaDevamEdenÖğrencilerinÖğretmenlikMesleğineYönelikTutumları.Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Elektronik Eğitim Fakültesi Dergisi Cilt:II, Sayı:1TranslationinProgress:

Şişman,M.(2009).ÖğretmenYeterlilikleri:ModernBirSöylemveRetorik.İnönüÜniversitesiEğitimFakültesiDergisi,10(3),63–82.

Özgür, F.N. (1994), Öğretmenlik Mesleğine Karşı Tutum, MarmaraÜniversitesi,SosyalBilimlerEnstitüsü,YayınlanmamışDoktoraTezi,İstanbul.

Özoğlu,M.(2010).Türkiye’deÖğretmenYetiştirmeSistemininSorunları.Ankara:SETA.

ÖztürkÇ.(2004).OrtaÖğretimCoğrafyaÖğretmenlerininÖğretimYöntemveTeknikleriniKullanabilmeYeterlilikleri.KırşehirEğitimFakültesiDergisi,Cilt5,Sayı2

Üstüner,M.(2004).GeçmiştenGünümüzeTürkEğitimSistemindeÖğretmenYetiştirmeveGünümüzSorunları.İnönüÜniversitesiEğitimFakültesiDergisi,5(7),63–82.


Tan,Ş.(2008)ÖğretimİlkeveYöntemleri.Ankara:PegemAYayıncılıkTaşkaya,M.veBal,T.(2009)SınıfÖğretmenlerininSosyalBilgilerÖğretim

Yöntemlerine İlişkin Görüşleri. Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu EğitimFakültesiDergisi.Sayı27,Sayfa173-185.

Yılmaz,K. veY.Altınkurt. (2011)ÖğretmenAdaylarınınTürkEğitimSis-temininSorunlarınaİlişkinGörüşleri.UluslararasıİnsanBilimleriDergisi.Cilt8Sayı1Sayfa943-973

Yolcu,H.veKartal,S. (2010).EğitimFakültesiSonSınıfÖğrencilerininGörüşlerine GöreTürkiye Eğitim Sistemine İlişkinYaşanılan Sorunlar. 9. UlusalSınıfÖğretmenliğiEğitimiSempozyumu.20-22Mayıs2010.Elazığ.



ARMONİ EĞİTİMİ NEDEN ZORDUR?1

Deniz Beste ÇEVİK2

Ebru Güner CANBEY3

İstemihan TAVİLOĞLU4

ÖZProblem Durumu: Eğitim Fakültelerinde armoni dersi temel derslerden

birisidir.Buders,hemteorikhemdeuygulamalıolarakişlenmektedir.Uygulamalarkuramsal bilgilerle destelenirken, kuramsal bilgiler ise uygulamalarla anlamkazanır. Önemli olan, müziğin uygulamalı olan bu yönüne alt yapı oluşturacakkuramsal bilgileri oluşturmaktır.Armoni Eğitiminin amacı;müzik yazısını doğruokuyabilmeyi, çokseslendirebilmeyi, melodi veya akorları duyabilmeyi, eserlerinbiçimselyapılarınıanalizedebilmeyi,piyanodaeşlikyapabilmeyi,müzikyazısınıdeşifre yapabilmeyi, yaratıcılığı geliştirmektir. Bu bakımdan, armoni derslerindeöğrencilerin zorlandıkları noktaların belirlenmesi, bu noktaların çözümlenmesinisağlayacakönerilerinortayakonması,gelecekkuşaklarınbuzorluklarıaşmalarındaonlara yardımcı olacaktır.Bu çalışma, armoni eğitiminde zorluk çekilen konular,zorlukçekmelerininsebepleriilebusorunlarıaşmalarındaetkiliolabilecekçözümönerilerininaraştırılmasıaçısındanönemtaşımaktadır.

Araştırmanın Amacı: Bu çalışmada, Eğitim Fakülteleri Güzel SanatlarEğitimi Bölümü Müzik Eğitimi Anabilim Dalı öğrencilerinin, armoni dersininöğrenimindekarşılaştıklarısorunlar,güçlükçektiklerikonular,sebepleri,busorunvegüçlüklerinaşılmasınailişkinçözümönerilerininortayaçıkarılmasıamaçlanmıştır.

Yöntem:Veriler,armoniderslerinegirenöğretimelemanlarınavebuderslerialanöğrencilereuygulanananketyoluyla,konuhakkındakigörüşlerialınarakeldeedilmiştir. Eldeedilenbulgulargruplandırılaraktablolarhalindesunulmuştur.

Bulgular ve Sonuçlar: Eldeedilensonuçlaragöre,armonidersiöğretimindevar olan güçlüklerin, öğrenciden, okuldan ve öğretim elemanından kaynaklanansorunlarolaraksınıflandırılabileceğigörülmüştür.

1 Bu çalışmanın bir kısmı, 2007’de bitirilen, “Armoni eğitimi ile piyano çalma becerileri arasındaki ilişkilerin incelenmesi” başlıklı doktora tezinin bir kısmını kapsamaktadır.2 Yrd.Doç.Dr.,Balıkesir Üniversitesi Necatibey Eğitim Fakültesi, Güzel Sanatlar Eğitimi Bölümü, Müzik Eğitimi Anabilim Dalı3 Yrd.Doç.Dr., Dokuz Eylül Üniversitesi Devlet Konservatuvarı4 Solfej ve Armoni Öğretmeni



Öneriler: Müzik öğretmeni adaylarının, armoni derslerinde karşılaştıklarıhazır bulunuşluk düzeyleri konusunda getirilen çözüm önerilerine göre gerekenhassasiyet gösterilmelidir. Buna ilaveten, armoni dersinin dördüncü sınıfa kadardevamısağlanmaklabirlikte,armonidersindekazandırılantemelkuramsalbilgilerindahaiyipekişmesiaçısındanuygulamalıçalışmalarasıkçayerverilmeliveyapılanörneklerdemutlakapiyanokullanılmalıdır.

Anahtar Kelimeler:Müzik eğitimi;ArmoniEğitimi;ArmoniEğitimindeSorunlar.

WHY THE HARMONY TRAİNİNG IS DİFFİCULT

ABSTRACTProblem: Theharmony lesson isoneof thebasic lessonsat the faculties

ofarts.This lesson isappliedbothas theoreticalandalsoaspractical.While thepractices are supported by theoretical information the theoretical knowledgebecomesmeaningfulbywayofexercises.Theimportanceistomakeuptheoreticalinformationwhich is able to formbasis for this sideof thepracticedmusic.Theaimoftheeducationofharmonyistodevelophowtoreadthemusicnotes,howtoharmonize,howtoheartomelodyandthechords,howtoanalyzetheformsofthecompositions,howtoaccompanyonthepiano,howtosight-readthemusicnotes,and the creativity.Meanwhile, finding out the points inwhich the students havetroubleinharmonylessons,pointingoutsuggestionswhichcanhelptosolvethesepoints,willhelpthenextgenerationstocopewiththesedifficulties.Thisstudyhasthe importanceon thesubjects inwhichhavedifficulties inharmony lessons, thereasonswhytheyhavedifficultiesandinthepointofresearchingthesolutionswhichwillbeeffectiveindealwiththeproblems.

Research Aim: Inthisstudy;theobjectiveistofindoutthedifficultieswhichthestudentsofharmonylessonruninto,thesubjectsinwhichtheyhavetroubles,theirreasons,andfindsolutionstodealwiththeseproblemsatthemusiceducationdepartmentofFineArtsFieldoftheEducationFaculties.

Method: The results were obtained by applying a questionnaire to theteachers who give harmony lessons and the students who take these lessons bygettingtheiropinionsaboutthesubject.Thefindingwereputingroupsandpresentedastables.


Findings: According to the results obtained; it was observed that thedifficultieswhichtakeplaceinharmonytrainingcouldbeclassifiedaccordingtothestudents,theschoolitself,andtheteachers.

Suggestions: Thenecessarysensitivityshouldbeshown,accordingtothesuggestionstothesolutionsonaboutthelevelofpresentingintheharmonylessonsofthemusicteachers.Inadditiontothat,theharmonylessonshouldcontinueuntilthefourthgrade.Practicalstudiesshouldbeappliedoftenertostrengthenthebasictheoreticalinformationbetterwhichcanbesupportedinharmonylessons.Thepianoshouldbeuseddefinitelywiththesampleswhicharedone.

Keywords: Music Education,HarmonyTraining, Problems ofHarmonyTraining

1. GİRİŞArmoni,farklıyüksekliktekiseslerinbiraradaduyurulmasıdır(Waugh,2000:

34)Diğerbirdeyişlearmonibilgisi,uyumbilgisidir.Armonideakorlarlaçokseslilikeldeedilir.Çoksesliliğintemeliakorlardır.Armoni;akorlarınkuruluşları,akorlarınbağlanışları, akorların çevirimleri, akorların yürüyüşleri ile ilgilenir. Çoksesliçalışmakurallarınıiyibilmek,birmelodiyiçoksesliyazıpzenginleştirmeyisağlar.

“Armonibilimininkurallarıuygulanarak;melodininanlamıgörülürvebazıseslerkuvvetlibazıseslerisehafifçalınır.Eserdecümlelerinkısımlarısaptandıktansonra çıkıcı seslerde ses kuvvetlendirilir, inici kısımlarda ses söndürülür. Aynızamanda cümlenin eşlik eden kısımları hafif çalınır. Bir müzik eserini iyianlayabilmek,iyialgılayabilmekiçinöncelikleoeserinyapısınıiyibilmekgerekir.Müzik eserini icra ederken; kuru seslendirme yapmamak için o eserin anlatmakistediği ifadeler düşünülüp, yaşatılıp aktarılmalıdır. Eseri ifade ederken o eserinanlatmakistediğini tamolarakanlayabilmemiziçin, iyibirarmonibilgisinesahipolmamız gerekmektedir” (Taviloğlu, 2005, sözlü mülakat). “Müzisyenin, çaldığıeseri önce kendisinin hissetmesi gerekir ki sonra dinleyiciye yansıtabilsin. Buda eserin ruhunu anlamakla olabilir. İcra eden kişi çaldığı eseri sadece kendisianlamamalı,onuherkeseanlatabilmeyidebilmelidir.Bununiçindeeserinanlamınıbulup,cümleleridüşünüp,eşlikedenkısımlarıgörmesigerekir”(Taviloğlu,2006,sözlümülakat).

Güzel Sanatlar Eğitimi Anabilim Dalı



Müzisyenin, çaldığı eseri önce kendisinin hissetmesi gerekir. Sonradinleyiciyeyansıtabilir.İcraedenkişiçaldığıeserisadecekendisianlamamalı,onuherkeseanlatabilmeyidebilmelidir.Bununiçindeeserinanlamınıbulup,cümleleridüşünüp,eşlikedenkısımlarıgörmesigerekir.Birmüzikeseriniyorumlarken:

• Eserinbestecisini,• Eserinyazıldığımüzikaldönemi,• Eserinformunutanıyabilmekönemlidir(Fenmen,1991:21-22).Eğitim Fakültelerinin Güzel Sanatlar Eğitimi Bölümü Müzik Eğitimi

AnabilimDalları’ndaarmonidersitemelderslerdenbirisidir.Buders,hemteorikhemdeuygulamalıolarakişlenmektedir.Uygulamalarkuramsalbilgilerledestelenirken,kuramsalbilgileriseuygulamalarlaanlamkazanır.Önemliolan,müziğinuygulamalıolanbuyönünealtyapıoluşturacakkuramsalbilgilerioluşturmaktır.Armonidersininalt kollarından olan kulak eğitimi; ritmik okuma, ritmik işitme, çoksesli işitme,müzikbelleği,müzikselyaratıcılık,solfejgibikısımlarıkapsar.Armonidersininaltdalı olan solfej ise; notaları hızlı okuyup seslendirebilmeyi, entonasyon, tonalite,aralık bilgisi, deşifre vb. konuları kapsamaktadır.Armoni dersinin içeriğinde yeralansesler,akorlar,nüanslar,çoksesliliğinduyumuvb.konularpiyanoparçalarındasıkçageçtiğiiçinbukonularınkavratılmasındapiyanonunönemibüyüktür.Ayrıcadiğermüzikderslerindeöğretilenkuramsalbilgilerinuygulamalıolarakyapılmasıdaöğrencilerinokonularıkavramakiçindahaçokzamanayırmalarınısağlar.Böylecedahafazlakonuylailgilidahaçoktekraryaparak,dahakalıcıbilgileröğrenirler.

Armoni Eğitiminin amacı; müzik yazısını doğru okuyabilmeyi,çokseslendirebilmeyi,melodiveyaakorlarıduyabilmeyi,eserlerinbiçimselyapılarınıanalizedebilmeyi,piyanodaeşlikyapabilmeyi,müzikyazısınıdeşifreyapabilmeyi,yaratıcılığıgeliştirmektir(Sevgi,2003:66-67).

Armonieğitimininkazandırdığıbilgibecerilerşöyleözetlenebilir:• Birey,müzikyazısınıdoğruokuyup,duyabilip,çalabilir.• İyiduyanbirkulağasahip, iyibir ritimduygusunasahip, iyibirdeşifre

yapanbireylerinyetişmesisağlanır.• Eserinmüzikalcümlelerianalizedilip,formanaliziyapılabilir.• Budersleöğrenilenbilgilerinuygulamalıkısmıilebireyyaparak,yaşayarak

öğreniryanikalıcıöğrenmeortamıgerçekleşir.• Eserindikeyveyatayoluşumlarıduyulabilir.• Eserlerinbiçimselanalizlerirahatlıklakavranabilir.• Budersteedinilenbilgiler,kazanılanbecerilerleşarkılararahatlıklaeşlik

yapılabilinir.


• Bireyin,müzikselbelleğivemüzikseldikkatigelişir(Askerova:2002,62-64;Sevgi:2003,67).

Eğitim Fakültelerinin Güzel Sanatlar Eğitimi Bölümü Müzik EğitimiAnabilimDalları’ndamüzikdersleribirbiriylesıkıbirilişkiiçersindedir.Herdersiniçeriğinin,müzik öğretmeni yetiştirmeprogramını bütünleyici yapı ve özellikleresahip olması gerekmektedir. Çağdaş eğitim anlayışına uygun müzik öğretmeniadaylarının; alanlarında yaratıcı, verimli, gerekli bilgi ve becerilerle donanmışolarak yetiştirilmesi gerekir. İleride müzik öğretmeni olacak öğretmen adayları;hemarmonidersindekazandıklarıbilgivebecerileriokulmüziğindeeniyişekildekullanmayı bilecekler hem de öğrencilerinin işitme, yazma, okuma, yaratma,beğeni, seslendirebilme yeteneklerini de geliştirmeyi bileceklerdir. Zaten armonidersiningenelamaçlarıbireyin;müzikselbelleğini-müzikseldikkatinigeliştirmek,notalarıdoğruokuyupseslendirebilmelerinisağlamak,ritimvetonalduygularınıngelişimleriniarttırmaktır.Bunailaveten,armonieğitimiilebireyinyaratıcılığıgelişir.Bueğitimilekazanılantemelbilgivebecerilerle,yapılanuygulamalardapiyanoyukullanarak çeşitli ezgiler yaratılabilir. Böylece tek sesli ezgiden oluşan çalışma,belirli kuralar çerçevesinde çoksesli müziğe dönüştürülür. Önemli olan da zatenbireyin yaratıcılık duygusunun gelişimine olanak sağlamaktır. Müzik öğretmeniadaylarını,okulmüzikşarkılarınakolaylıklaeşlikedebilmelerinisağlayacaknitelikteyetiştirmekesastır(Zuckmayer,CangalveAtalay,1977)

Bubağlamda,buaraştırma,öğrencilerin,armonieğitimindezorlukçektiklerikonular, zorluk çekmelerinin sebepleri ile bu sorunları aşabilmelerinde etkiliolabilecek çözüm önerilerinin araştırılması açısından önem taşımaktadır. Çünküarmoniderslerinde,öğrencilerinzorlandıklarınoktalarınbelirlenmesi,bunoktalarınçözümlenmesini sağlayacak önerilerin ortaya konması, gelecek kuşakların buzorlukları aşmalarında onlara yardımcı olacaktır. Ayrıca, öğrencilerin armonieğitiminde;müfredattankaynaklananeksiklerinbelirlenmesi;busorunlaraçözümönerilerininortayakonmasınıkolaylaştıracaktır.

2. YÖNTEMBubölümdearaştırmamodeli,evrenveörneklembelirtildiktensonraveri

toplamaaraçlarıveveriçözümlemeteknikleriaçıklanmıştır.Araştırmadakullanılanaraştırmamodeli,konusunuvarolduğudurumuile

betimlemeyiamaçlayan“taramamodelidir.”Diğerbirifadeyle,araştırmadadurumtespitineyönelikmodelesasalınmıştır.Bumodelegöreveriler,armonidersinegiren




öğretimelemanlarına,hemdebudersialanöğrencilereuygulanananketsorularıilekonuhakkındakigörüşlerialınarakeldeedilmiştir.

2.1 Çalışma grubu Buaraştırma,DokuzEylülÜniversitesi,BalıkesirÜniversitesi veAtatürk

Üniversitesi Müzik Eğitimi Anabilim Dalında öğrenim gören 142 öğrenciüzerinde ve bu üniversitelerde armoni dersine giren 6 öğretim elemanı üzerindegerçekleştirilmiştir.

2.2 Veri Toplama AraçlarıAraştırmada veri toplama aracı olarak, araştırmacı tarafından geliştirilen

“Armoni dersine İlişkin Görüşlerini İçeren ÖğrenciAnketi” ve “Armoni dersineİlişkin Görüşlerini İçeren Öğretim Elemanları Anketi” kullanılmıştır. Öğretimelemanlarınaveöğrencilereaynısorularsorulmuştur.Verilenanketle:

1)Öğrencilerinzorlandıklarıkonularöğretimelemanlarınınbakışaçılarıilebelirlenmeyeçalışılmıştır.

2)Öğrencilerzorlandıklarıkonularıkendiaçılarındandeğerlendirmiştir.Veriler, öğrencinin normal ders saatinde toplanmıştır. Bu derslere giren

öğretimelemanlarındanizinalınarakanketleruygulanmıştır.Öğrenciler,anketi60dakika içinde cevaplamışlardır. Araştırmacı tarafından hazırlanan anket soruları,geçerlikçalışmasıiçinbualanınuzmanlarınıngörüşlerinesunulmuştur.Uzmanlarınönerileri doğrultusunda gerekli yerlerin düzeltilmesi yapılarak, görüşlere ilişkinsorulara son şekli verilmiştir. Anketteki görüşleri içeren sorular, açık uçlu soruçeşidiolarakhazırlanmıştır.Açıkuçlusorularıncevaplanmasında, sorularınaltınaboşluklarbırakılmıştır.Anketingirişindeanketinamacınıvenasılcevaplandırılmasıgerektiğine dair açıklama yer almıştır. Araştırmacı tarafından öğrencilere anketdağıtılmadan önce araştırmanın amacı ve anket hakkında bilgi sözlü olarak daverilmiştir.

2.3 Veri Çözümleme TeknikleriAnketlerden elde edilen verilerde, betimsel yöntemlerden frekans (f) ve

yüzdelikler (%) kullanılmıştır. Nitel verileri ankette yer alan açık uçlu sorularoluşturmuştur. Bu sorulara verilen cevaplar sınıflandırılarak değerlendirilmiş vetablolaştırılmıştır.

Araştırmadaki nicel veriler (sayılabilir, ölçülebilir nitelikteki veriler)yüzdeler(%)vefrekanslar(f)şeklindetablolarhalindesunulmuştur.


Armoni dersine giren öğretim elemanlarının bu derslere ilişkin görüşleriyazılı olarak alınmıştır. Daha sonra elde edilen sözel veriler kağıda aktarılarak,metinlerhalinegetirilmiştir.Eldeedilensözelverilerinanalizindenitelverianaliztekniklerikullanılmıştır.Öğretimelemanıveöğrencilerinverdikleriyanıtlarüzerindenitelaraştırmayöntemlerindeniçerikanaliziyapılmıştır.İçerikanaliziileeldeedilenkodlamalar belli kategoriler halinde birleştirilerek sınıflandırılmıştır. Derslere aitgörüşleri içeren sorularda yer alan açık uçlu sorulara öğretim elemanlarının veöğrencilerin verdiği yanıtlar anlam bakımından gruplandırılarak, birbirine yakıncevaplarbiraradatoplanmıştır.

3. BULGULARToplanan anket formlarında öğrenci ve öğretim elemanlarının verdikleri

yanıtlardeğerlendirilmiştir.Değerlendirmesonucundacevaplaraşağıdabelirtilenüçkategoridetoplanmıştır.

3.1 Armoni Dersinde Zorluk Çekilen Çalışmalar Nelerdir?Zorluk çekilen konular hakkında öğrencilerin ve öğretim elemanlarının

verdikleriyanıtlarsınıflandırılmış,sonuçlarsırasıyla,Tablo1ave1b’deverilmiştir.

Tablo 1a. Öğrencilerin, Armoni Dersinde Zorluk Çektikleri KonularınDağılımı(n=142)

İçerikle ilgili konularda: f %*Akorbağlantılarıkonusunda 10 5.1*Armonizasyonkonusunda 54 27.8*Eserçözümlemekonusunda 3 1.5*Akorlarınşifrelendirilmesinde 2 1.0Akorayabancıseslerkonusunda 3 1.5*Akorçevirimlerinde - -*Tartımsalçalışmada 6 3.0*Notayazmabecerisinde 26 13.4*Notaokumabecerisinde 11 5.7*Tonalitebilgisinde 7 3.6Modülasyonkonusunda 4 2.0Akorlarınkuruluşu,akorlarıtanımada 22 11.3*Aralıkbilgisikonusunda 4 2.0*Kadanslarkonusunda - - İçerik dışı konularda:a-Öğretimelemanındankaynaklanan 2 1.0b-Okuldankaynaklanan 1 0.5c-Öğrencidenkaynaklanan 4 2.0d-Hazırbulunuşlukdüzeyinineksikliği 3 1.5*e-Armonidersindeöğrenilenteorikbilgilerinpiyanodersindekullanılabilirliği

1 0.5

Genelolarakhepsinde 7 3.6Eserin‘cümlelerini’bulmada 1 0.5Hiçbirkonudazorlanmıyorum 23 11.9TOPLAM 194 100




Hiçbirkonudazorlanmıyorumdiyenlerinçokluğudikkatçekicidir.Öğrenciler,zorluk çektikleri konular arasında içerik dışı sorunlarını da dile getirmişlerdir.Öğretimelemanlarıböylesorunlardanisesözetmemişlerdir.

Tablo 1b. Öğretim Elemanlarına Göre, Öğrencilerin Armoni DersindeZorlukÇektikleriKonularınDağılımı(n=6)

İçerikle ilgili konular: f %*Tonbilgisikonusunda 1 7.7*Kadanslarkonusunda 1 7.7*Akorlarınşifrelendirilmesi 2 15.3*Aralıkbilgisi 2 15.3*Tartımsalçalışmalarda 1 7.7*Akorbağlantılarında 1 7.7*Notayazmabecerisinde 1 7.7*Teorikolaraköğrenilenkonularınpiyanodauygulamasıyapıldığında

1 7.7

*Akorçevirimleri 1 7.7*Eserçözümlemekonusunda - -*Armonizasyon 1 7.7*Notaokumabecerisi 1 7.7TOPLAM 13 100.0

Öğrencilerinzorlandıklarıbirçokkonunun,öğretimelemanlarınıngörüşleriile örtüştüğü görülmektedir. Öğrencilerin en çok zorlandıkları konuların başında‘armonizasyon’54’sı(%27.8)venotayazmabecerisi26’sı(%13.4)gelmektedir.

3.2 Armoni Dersinde, Zorluk Çekilen Konuların Sebepleri Nelerdir?Öğrencilerinveöğretimelemanlarınınbukonudakigörüşlerisırasıyla,Tablo

2ave2b’deyeralmaktadır.

Tablo 2a. Öğrencilerin, Armoni Dersinde Zorlandıkları KonularınSebeplerineGöreDağılımı(n=142)

f %Öğretim elemanından kaynaklanan: *a-Öğretimyönteminden 9 5.0b-Konularınhızlıgeçilmesi,ayrıntılaradeğinilmemesi 4 2.2c-Dersteyeterinceörnekyapılmaması 9 5.0d-Dersegirenöğretimelemanınınöğrenciyeyaklaşımı 4 2.2Okuldan kaynaklanan:a-Teknikyetersizlik 3 1.7*b-Derssaatininazoluşu 7 3.9c-Kaynakyetersizliği 1 0.5d-Sınıfınkalabalıkolması 1 0.5e-Derslerinboşgeçmesi 1 0.5Öğrenciden kaynaklanan:*a-Hazırbulunuşlukdüzeyi 40 22.2*b-Önemsememek,gereksizgörmek 9 5.0*c-Çalışmamak,boltekraryapmamak 31 17.2d-Dikkatsizlik,konsantrasyoneksikliği 11 6.1e-Teorideöğrenilenleripratikteuygulamadakieksiklikler 19 10.6f-Derstenkorkma,heyecanlanma,sevmeme,vb. 10 5.6g-Derssayısınınçokolması 1 0.5h-Devamsızlık 1 0.5ı-Çalışmayönteminibilmemek 1 0.5Hiçbir konuda zorlanmıyorum 18 10.0TOPLAM 180 100


Hiçbirkonudazorlanmıyorumdiyenlerinçokluğudikkatçekicidir.Öğretimelemanlarındanfarklıolaraköğrenciler,‘öğrencidenkaynaklanan’kategorisindeyeralandikkatsizlik,derstenkorkma,dersisevmeme,teorideöğrenilenkonularınpratikteuygulamadakieksikliklerilehazırbulunuşlukdüzeyininüzerindedurmuşlardırvebukonulardakigörüşlerinçokolmasıbukonularınüzerindedurulmasıgerektiğinidüşündürmektedir.

Tablo 2b. Öğretim Elemanlarına Göre, Öğrencilerin Armoni DersindeZorlandıklarıKonularınSebeplerineGöreDağılımı(n=6)

f %Öğrenciden kaynaklanan:*a-Hazırbulunuşlukdüzeyinineksikliği 5 50.0*b-Önemsememek,gereksizgörmek - -*c-Çalışmamak,boltekraryapmamak,uygulamaeksikliği 1 10.0Öğretim elemanından kaynaklanan:*Öğretimyönteminden 3 30.0Okuldan kaynaklanan:*Derssaatininazoluşu 1 10.0TOPLAM 10.0 100.0

Öğretim elemanlarından 5’i (% 50.0) ‘armoni dersinde, öğrencilerinzorlandıkları konuların sebeplerini, öğrencilerden kaynaklanan, hazır bulunuşlukdüzeyinineksikliğine,3’üise(%30.0)öğretimelemanındankaynaklanan,öğretimyöntemindenolabileceğineişaretetmişlerdir.

3.3 Zorlukların Çözümü İçin Neler Yapılmalıdır?Öğrencilerinveöğretimelemanlarının,sırasıyla,Tablo3ave3b’de,armoni

dersindezorlanılankonularınçözümönerileriiçinverdikleriyanıtlarsınıflandırılarakverilmiştir.

Tablo 3a. Öğrencilerin,BuZorluklarınÇözümüneİlişkinÖnerilerineGöreDağılımı(n=142)

f %Öğretim elemanından kaynaklanan:a-Yavaşveayrıntılı,sadeanlatmalı 24 11.8b-Dersteyeterinceörnekyapması 24 11.8*c-Ekdersyapması 5 2.4d-Öğretimelemanınınöğrenciyeyaklaşımı 19 9.3e-Hazırbulunuşlukdüzeyinegöredersanlatılması 16 7.8f-Dersegirenöğretimelemanı,dersdışıödevlervermeli 2 0.9Öğrenciden kaynaklanan:*a-Çokçalışmak,derseönemvermek 52 25.5*b-Teorideöğrenilenleripratiğedökebilmek(yeterinceörnekyapmak,tekraryapmak,uygulamayapmak)

25 12.2

c-Dikkatli,konsantreolunması 8 3.9




d-Dersegirenöğretimelemanıylailetişimiçindeolmak 2 0.9e-Dersiiyidinlemek 1 0.4f-Dersisevmek,korkmamakvb 3 1.5Okuldan kaynaklanan:*a-Müfredattankaynaklanan,programdakiderssüresininarttırılması 19 9.3b-Kaynakyetersizliğisorunununçözümü 3 1.5c-Teknikyetersizliksorunununçözümü 1 0.4TOPLAM 204 100.0

Zorlandıkları konuların çözümü için ise, teoride öğrenilenleri pratiğedökebilmek (yeterince örnek yapmak, tekrar yapmak, uygulama yapmak)gerektiğini ifade etmişlerdir. Konuların daha iyi pekişmesi için ise derse girenöğretimelemanınındersidahayavaşveayrıntılı,sınıfınseviyesinegöreanlatmasıgerektiğinivurgulamışlardır.

Tablo 3b. Öğretim Elemanlarına Göre, Öğrencilerin Bu ZorluklarınÇözümüneİlişkinÇözümÖnerilerininDağılımı(n=6)

f %Öğrenciden kaynaklanan:*a-Çokçalışmak,derseönemvermek 4 23.5*b-Teorideöğrenilenleripratiğedökebilmek(yeterinceörnekyapmak,tekraryapmak,uygulamayapmak)

3 17.7

c-Piyanoyahakimolmak 1 5.9d-Ezberlemeden,bilinçliceöğrenipkonularıkavramak 4 23.5e-Temelmüzikbilgilerinisağlamlaştırmak 1 5.9Öğretim elemanından kaynaklanan:*Ekdersyapması 1 5.9Okuldan kaynaklanan:*Müfredattankaynaklanan,programdakiderssüresininarttırılması 3 17.6TOPLAM 17 100.0

Öğretimelemanlarından4’ü(%23.5)zorluklarınçözümüneilişkinçözümönerilerinde, öğrenciden kaynaklanan sonuçlara getirmişlerdir. 3’ü (%17.7)‘müfredattan kaynaklanan, programdaki ders süresinin arttırılması’ gerektiğiüzerindedurmuşlardır.

4. SONUÇ, TARTIŞMA VE ÖNERİLER

4.1 Sonuç4.1.1 Armoni dersinde zorluk çekilen konular“Armonidersindehangikonulardazorlukçekiyorsunuz?”sorusunaverilen

öğrencilerinyanıtlarındaenyükseksıradayeralanlarşunlardır(bkz.Tablo1a):•Armonizasyon(n=54)• Notayazmabecerisi(n=26)• Akorlarınkuruluşu(n=22)...vbiçerikleilgilikonularyeralırken;


Aynı soru armoni dersini okutan öğretim elemanlarına da sorulmuştur.Öğretimelemanlarınınverdikleriyanıtlardaenyükseksıradayeralanlarşunlardır:(n=6)(bkz.Tablo1b):

• AralıkBilgisi(n=2)• Akorlarınşifrelendirilmesi(n=2)...vb.olarakbelirtilmiştir.Hiçbirkonudazorlanmıyorumdiyenlerinçokluğudikkatçekicidir.Öğrenciler,

zorlukçektiklerikonulararasındaiçerikdışısorunlarınıdadilegetirmişlerdir.Öğretimelemanlarıböylesorunlardanisesözetmemişlerdir.Öğrencilerinzorlandıklarıbirçokkonunun,öğretimelemanlarınıngörüşleriileörtüştüğügörülmektedir.Öğrencilerinen çok zorlandıkları konuların başında ‘Armonizasyon’ (%27.8) ve ‘nota yazmabecerisi’(%13.4)gelmektedir.

Verilenyanıtların,armonidersinin içeriğindekikonularınyükseksıralardayer alması, en önemli konularda öğrencilerin zorlandıklarını göstermektedir.Armonizasyon, nota yazma ve okuma, akorların kuruluşu ve şifrelendirilmesi vearalıkbilgisikonularınınzorolarakdeğerlendirildiğivebukonularaağırlıkverilmesigerektiğianlaşılmaktadır.

4.1.2 Armoni dersinde zorluk çekilen konuların sebepleri“Armonidersinde,belirttiğinizkonulardazorlukçekmenizinsebeplerineler

olabilir?” sorusuna öğrencilerin verdiği yanıtlarda en yüksek sırada yer alanlarşunlardır:(bkz.Tablo2a):

• Hazırbulunuşlukdüzeyi(n=40)• Çalışmamak,boltekraryapmamak(n=31)• Teorideöğrenilenleripratikteuygulamadakieksiklikler(n=19)..olarakyer

alırken;Öğretimelemanlarınınaynısoruyaverdikleriyanıtlardaenyükseksıradayer

alanlarşunlardır:(n=6)(bkz.Tablo2b):• Hazırbulunuşlukdüzeyi(n=5)• Öğretimelemanınınöğretinyönteminden(n=3)vb..olarakbelirtilmiştir.Hiçbirkonudazorlanmıyorumdiyenlerinçokluğudikkatçekicidir.Öğretim

elemanlarından farklı olarak öğrenciler, ‘öğrenciden kaynaklanan’ kategorisindeyeralandikkatsizlik,derstenkorkma,dersisevmeme, teorideöğrenilenkonularınpratikte uygulamadaki eksiklikler ile hazır bulunuşluk düzeyinin üzerindedurmuşlardır ve bu konulardaki görüşlerin çok olması bu konuların üzerindedurulması gerektiğini düşündürmektedir. Öğretim elemanlarından 5’i (% 50.0)‘armoni dersinde, öğrencilerin zorlandıkları konuların sebeplerini, öğrencilerden




kaynaklanan, hazır bulunuşluk düzeyinin eksikliğine, 3’ü ise (% 30.0) öğretimelemanındankaynaklanan,öğretimyöntemindenolabileceğineişaretetmişlerdir.

Verilen yanıtlarda özellikle, hem öğrenciler hem de öğretim elemanlarıtarafındanaltyapıeksikliğiüzerindedurulmuştur.Bunagöre,Armoniderslerindehazırbulunuşlukdüzeylerinidikkatealaraköncelikleeksikleringiderilmesigereğiortaya çıkmaktadır. Ayrıca, teorik olarak öğretilen konuların piyanoda pratikuygulamadakieksikliklerindenilerigeldiğigözlemlenmektedir.Piyanoileyapılanuygulamalarınartırılmasıgerektiğianlaşılmaktadır.

4.1.3 Karşılaşılan zorlukların çözümüne ilişkin öneriler “Buzorluklarınçözümüiçinneleryapılmalıdır?”sorusunaöğrenciler,(bkz.

Tablo3a):• Çalışmak,dersegerekenönemivermek(n=52)• Teorideöğrenilenleripratiğedökebilmek(yeterinceörnekyapmak,tekrar

yapmak,uygulamayapmak)(n=25)• Öğretimelemanıdersiyalın,ayrıntılıanlatmalı(n=24)• Öğretimelemanıdersteyeterinceörnekyapmalı(n=24)• Armoniderssaativederssüresiarttırılmalı(n=19)yanıtlarınıvermişlerdir.Aynı soru armoni dersini okutan öğretim elemanlarına da sorulmuştur.

Öğretimelemanlarınınverdikleriyanıtlardaenyükseksıradayeralanlarşunlardır:(n=6)(bkz.Tablo3b):

• Ezberlemeden,bilinçliceöğrenipkonularıkavramaları(n=4)• Çalışmak,dersegerekenönemivermek(n=4)• Teorideöğrenilenleripratiğedökebilmek(yeterinceörnekyapmak,tekrar

yapmak,uygulamayapmak)(n=3)• Müfredattankaynaklanan,programdakiderssüresininarttırılması(n=3)Zorlandıkları konuların çözümü için ise, teoride öğrenilenleri pratiğe

dökebilmek(yeterinceörnekyapmak,tekraryapmak,piyanodauygulamayapmak)gerektiğiniifadeetmişlerdir.Konularındahaiyipekişmesiiçinisedersegirenöğretimelemanınındersidahayavaşveayrıntılı,sınıfınseviyesinegöreanlatmasıgerektiğinivurgulamışlardır.Öğretimelemanlarından4’ü(%23.5)zorluklarınçözümüneilişkinçözümönerilerinde,öğrencidenkaynaklanansonuçlaragetirmişlerdir.3’ü(%17.6)‘müfredattan kaynaklanan, programdaki ders süresinin arttırılması’ gerektiğiüzerindedurmuşlardır.


Hemöğrencihemdeöğretimelemanlarınaaityanıtlarda,armonidersi ilepiyanodersiarasındakiilişkiyigösterenyanıtlargörülmekteolup,hemöğrencilerhemdeöğretimelemanlarıaynıdüşünceyisavunmuşlardır.Verilenyanıtlarda,öğrencilerkendilerinden kaynaklanan sorunlara çözüm önerileri getirirken, armoni dersindeöğrenilenteorikbilgileripiyanodapratiğedökebilmekgerekliliğinedeğinmişlerdir.Genelolarak,armonidersindeöğrenilenkuramsalbilgilerinpiyanodauygulamasıyapıldığında,konularındahaiyikavranıp,pekişeceğiüzerindedurulmuştur.Armonidersindeveriminartmasıiçin,çokçalışmakgerektiğinivedersinsüresininartmasınıngerekliliğinibelirtmişlerdir.

4.2 Tartışma Armoni dersi, Müzik EğitimiAnabilim dalı öğrencileri için vazgeçilmez

öneme sahip olmaları nedeniyle, bu derslerin öğretiminde yaşanan sıkıntılarınbelirlenmesiveçözümönerilerininortayakonmasıbüyükönemtaşımaktadır.

Araştırmayapılankurumlarda,armonidersinegirenöğretimelemanlarınınyeterlisayıdaolmadığı,armoniderssüresininsıkıştırılmasıylakonularınyetiştirilmekaygısıylahızlıgeçildiğiortayakonulmuştur.Armonidersininsüreolarakyetersizolması,armoniderslerindekibaşarıyıdoğrudanetkilemektedir.Çünküazbirsüreilesınırlıkalanarmonidersikonularıolgunlaşmayabaşladığıandabitmektedir.Armonidersinin amacınaulaşması için, hemarmonidersinegirenöğretimelemanlarının,hem de bu dersi alan öğrencilerin ortak görüşü olarak, armoni derslerinin tümöğrenimsüresincedevametmesi,diğerbirifadeylesürenindörtyılaçıkartılmasınıngerekligörüldüğüanlaşılmıştır.

Armonidersindekazanılanteorikbilgilerinpiyanodauygulamasıyapıldığında,dersiolumluyöndeetkilediği,konularındahasağlıklıanlaşıldığı,kavranıldığıortayaçıkmıştır.Ayrıca,öğretimelemanlarının,öğrencilerineolanolumluyaklaşımlarıileöğrencilerinherşeydenöncesınıfatmosferinisevmesigerektiğini,bununiçinhoşveödüllendiricibirortamınsağlanmasıgerektiği,bunundaöğrenciyigüdüleyeceğinive başarısını artıracağını belirtmektedirler (Güçlü, 2000). Görüldüğü gibi sınıfortamında,öğrencibaşarısınıetkilemedeöğretmeningöstereceğidavranışlarönemlibiretkiyesahiptir.Öğrencilerinderslerdebirçokfikirüretebilme,hızlıdüşünebilme,kendi düşüncelerini savunabilme, cesaretli olabilmelerinde etkili olmaktadır. Budurumda, öğrencilerin armoni dersinde daha verimli oldukları, yeteneklerini,yaratıcıklarınıdahaiyisergileyebildiklerisonucunavarılmıştır.Zatenöğrencilerin,öğretim elemanından korkan, huzursuz oldukları bir ortamda başarılı olmalarınıbeklemekyanlıştır.




Armoni derslerine giren öğretim elemanlarının, derslerle ilgili olarakbirbirleriylefikiralış-verişiyapmaları,programlarınsağlıklıyürütülmesindeetkiliolabileceğinidüşündürmektedir.

Armoni derslerinde kazanılan teorik bilgilerin kalıcı olabilmesi ve dahabilinçliolarakkullanabilmesi içinpiyanodamutlakapratikyapmakgerektiği, bubilgivebecerileriileridedahadoğru,bilinçlivesağlıklıkullanıp,öğrencilerinedoğruaktarabilenmüzik eğitimcileri yetiştirmek gerektiği ortaya konmuştur (Taviloğlu,2005,sözlümülakat)

Eğitim Fakültelerinin Güzel Sanatlar Eğitimi Bölümü Müzik EğitimiAnabilimDallarındaöğrenimgörenöğrencilerin,armonidersinidörtyılboyuncaokuduklarıdüşünüldüğünde,armonidersindekigelişimlerindekiönemiyadsınamaz.Ayrıca,araştırmabulgularında,öğrencilerin,armonidersineaittemelbilgileriyanlışöğrenmelerininsebebi,çeşitlikonularüzerindeyeterincedurulmamasıveyayanlışbirşekildeöğrencilereaktarılmasındandolayıolduğunudüşündürmektedir.Öğretimelemanları,hemkonularıanlaşılır,sade,doğrubirşekildeöğrenciyeaktarmalı;hemdealanındayeterlidonanımasahip,bilgileriniöğrencilerinseviyelerinegörefarklıöğretimyöntemleriyleöğretebilen,yenibilgilereaçıkkişilerolmalıdır.Öğrenciler,öğrendikleri kuramsal bilgileri pratikte kullanabilmelidirler. Dersin konularınındaha iyi kavranılması açısından, armoni dersinin teorik kısmında kazandırılandavranışların, uygulamalı kısmında mutlaka piyano kullanılmasının gerekliliğibelirlenmiştir.

4.3 ÖnerilerMüziköğretmeniyetiştirenkurumlara,müziköğretmenlerinevebualanda

çalışanaraştırmacılaraşuönerilergetirilebilir:1- Armoni dersinin konularının sıkıştırılması, bilgilerin daha kapsamlı

öğrenilmesini kısıtlamaktadır. Dersin 4 yıl sürecince daha detaylı şekilde veuygulamalıverilmesininzorluklarınaşımındaolumluyöndeetkileyeceğianlaşılmıştır.Bunedenle,armoniderslerinin,dördüncüsınıfakadardevamısağlanmalıdır.

2-Armoni derslerine giren öğretim elemanları birbiriyle iletişim halindeolmalıdır.

3-Armoniderslerinde,öğrencilerindersekatılımlarısağlanmalıdır.Armoniderslerinde kazandırılan temel kuramsal bilgilerin daha iyi pekişmesi açısındanuygulamalıçalışmalarasıkçayerverilmelidir.

4- Armoni dersine giren öğretim elemanı ders dışı verdiği ödevlerle,


öğrencilerin, hem müziksel yaratıcılıklarının, müziksel düşünme yetenekleriningelişiminehemdeprogramlıçalışmayateşvikedebilmelidir.

5- Müzik öğretmeni adaylarının, armoni derslerinde karşılaştıkları hazırbulunuşlukdüzeylerikonusundagetirilençözümönerilerinegöregerekenhassasiyetgösterilmelidir.

6-Müziköğretmeniyetiştirenkurumlardaki‘Armoni’dersinegirenöğretimelemanı sayısının yeterli olmadığı gözönüne alınarak, bu alandayetişenöğretimelemanısayısıarttırılmalıdır.

7- Armoni derslerinde kazandırılan temel kuramsal bilgilerin daha iyipekişmesi açısından uygulamalı çalışmalara sıkça yer verilmelidir. Yapılanörneklerdemutlakapiyanokullanılmalıdır.

KAYNAKÇAAskerova, S. (2002). KonservatuarMüzik EğitimininBilimsel ve Eğitsel

TemelleriAfyon.Fenmen,M.(1991).MüzikçininElKitabı.MüzikAnsiklopedisiYayınları,

Ankara.Güçlü,N.(2000).ÖğretmenDavranışları,MilliEğitimDergisi,147,21-22.Sevgi,A.(2003).NasılBirMüzikÖğretmeni.Cumhuriyetimizin80.Yılında

Müzik Sempozyumu,(26-31Ekim2003),İnönüÜniversitesi,Malatya.Taviloğlu,İ.(2005).KişiselGörüşme.Taviloğlu,İ.(2006).KişiselGörüşme.Zuckmayer,Z.,Cangal,N.veAtalay,A.(1997).MüzikTeorisi(Armonive

Kontrapunkt),YaygınYüksekÖğretimKurumu,Ankara,s.10.Waugh,A.(2000).KlasikMüzikDinlemedeYeniBirYol,AksoyYayıncılık,

İstanbul.



PORTAGE ERKEN EĞİTİM PROGRAMININ KURUM ORTAMINDA YAŞAYAN 5–6 YAŞ GRUBU ÇOCUKLARIN GELİŞİMLERİ İLE AİLE

KATILIM DÜZEYLERİ ÜZERİNDEKİ ETKİSİ 1

Kazım BİBER2

Ozana URAL3

ÖZProblem Durumu:Sağlıklıbir toplum, sağlıklıbireylerdenoluşmaktadır.

Sağlıklıbireylerinyetişmesindekienönemlifaktörlerdenbiridesağlıklıbiraileyevesağlıklıbiraileyaşantısıdır.Ayrıcaokulöncesidönemdekiçocukiçinenbelirginmodeller, zaman ve çevre birlikteliğini paylaştığı annesi ve babasıdır.Ancak herçocukbiyolojikannevebabasıilebüyümeşansınasahipdeğildir.Aileişleviniyerinegetiremediği durumlarda çocuklar devlet kurumlarında bakım ve koruma altınaalınmakta,kurumçalışanlarıdaaileninyerinitutmaktadır.

Araştırmanın Amacı:Bu çalışmanın temel amacı,PortageErkenEğitimProgramınınkurumortamındayaşayan5-6yaşgrubuçocuklarıngelişimleriileailekatılımdüzeyleriüzerindekietkisininincelenmesidir.

Yöntem: Neden-sonuçilişkilerinibelirlemekamacıileyapılanbudeneyselaraştırmadadeneyvekontrolgruplarınıSHÇEK(SosyalHizmetlerÇocukesirgemeKurumu)bağlıBalıkesirMüşerrefYırcalıÇocukYuvasıveİzmirKarşıyakaÇocukYuvasındakorumavebakımaltındaki5-6yaşgrubu32çocukve32grupsorumlusu(24bakıcıanne,8grupöğretmeni)oluşturmaktadır.Deneyvekontrolgruplarınınöne-test/son-test verileri PortageGelişimÖlçeği kullanılarak toplanmıştır.Deneygrubuna Portage Erken Eğitim Programı 20 hafta uygulanmıştır. Çalışmada eldeedilen bulgular değerlendirilirken, istatistiksel analizler için SPSS (StatisticalPackageforSocialSciences)forWindows15.0programıkullanılmıştır.

Bulgular ve Sonuçlar:Araştırmasonuçlarıgöstermektedirki,5–6yaşında,kurum ortamında yaşayan deney grubu çocukların, ailelerinin yerini tutan grupöğretmenivebakıcıannelerineuygulananPortageErkeneğitimProgramısonrasıçocukların; sosyal, dil, özbakım, bilişsel ve fiziksel gelişim alanlarında anlamlıfarklılıkolduğubulunmuştur.

1 Bu çalışma Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü’nde yapılan doktora tezinin bir bölümünden özetlenerek hazırlanmıştır.2 Öğretim Görevlisi Dr. Balıkesir Üniversitesi Necatibey Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü.3 Prof. Dr. Marmara Üniversitesi İlköğretim Bölümü. Okul Öncesi Öğretmenliği Anabilim Dalı



Önerileri: Bakıcı anne ve grup öğretmenleri çocuk gelişimi konusundabilgi ve eğitim sahibi olmasına rağmen uygulanan program deney gruplarınınlehine farklılık yaratmış olması, kurum çalışanlarının eğitimine bakılmaksızınsürekli hizmet içi programlarla desteklenmesi çocukların gelişim alanlarına katkısağlayabilir.

Anahtar Kelimeler:ÇocukYuvası,SosyalHizmetler,AileEğitimi

THE EFFECTS OF PORTAGE EARLY EDUCATİON PROGRAM ON FAMİLY INVOLVEMENT AND DEVELOPMENT OF CHİLDREN AT THE AGE OF 5-6 LİVE WİTH THEİR IN SOCİAL SERVİCES AND CHİLDREN

PROTECTİON AGENCY

ABSTRACTStatement of the Problem: A healthy society is composed of healthy

individuals.One of themost important factors in growing healthy individuals isahealthy familyandhealthy family life. In addition, themostprominentmodelsforapreschoolchildarehis/hermotherandfatherwithwhomhe/shesharestimeandenvironmenttogetherness.However,notallchildrenhavethechancetogrowupwiththeirbiologicalmothersandfathers.Incaseswhenfamiliesdonotfulfilltheir function, children are taken under the care and protection of governmentalinstitutions;employeesoftheseinstitutionsreplacetherolesofthefamilies.

Purpose of the Study:Themainobjectiveofthisstudyistoinvestigatetheeffectsofafamilyinvolvementprogramaimedforemployeesinchargeof5to6yearsoldchildrenlivinginchildcarecentersunderthecontrolofSocialServicesandChildrenProtectionAgency(SSCPA).

Method of the Study:Inthisexperimentalstudy,conductedtodeterminecause-effect relationships, experimental and control groups are composed of 32childrenbetween5and6yearsold,undertheprotectionandcareofMüşerrefYırcalıSSCPAinBalıkesirandİzmirKarşıyakaChildCareCenter;and32employeeswhoareresponsibleforthegroups(24caretakersand8groupteachers).Pretest–posttestdata regarding theexperimental andcontrolgroupsweregatheredbyusing“ThePortageEarlyChildhoodEducationProgram’sSocialDevelopmentControlList”.TotheexperimentalgroupPortageEarlyChildhoodEducationProgramwasapplied


bytheresearcherintwenty-weekperiod.FindingsinthisstudywereevaluatedbyusingSPSS(StatisticalPackageforSocialSciences)forWindows15.0program.

Findings and Conclusions:Research results show that, after thePortageProgramwasappliedtothecaretakersandgroupteachersreplacingthefamilies,thechildrenoftheexperimentalgroupundertheprotectionof5-6yearsoldcarecenterstherearesignificantdifferencesinsocial,language,self-care,cognitiveandphysicaldevelopmentalareas.

Suggestions:Thefactthattheappliedprogramhascreateddifferenceinfavorof theexperimentalgroup,despitecaretakersandgroupteachershaveknowledgeand professional training about child development, comes up to the conclusionthatprovidingtheemployeesoftheinstitutionwithcontinued,in-servicetrainingprogramsregardlessoftheireducationalbackgroundscouldcontributetochildren’sdevelopmentalareas.

Key Words:ChildCare,FamilyInvolvement,SocialServices

1. GİRİŞModern toplumlarda eğitim alanında yapılan çalışmalar eğitimin nihai

amacının “sağlıklı” bireyler yetiştirmek olarak genellendiğini göstermektedir.“Sağlıklı”bireykavramıbedenselveruhsalsağlıklı,mutlubireylerikapsamaktadır.Bir toplum çocuklarının “sağlıklı” olarak yetiştirerek, eğiterek hedefini ortayakoyduğundaaileveeğitimkurumlarınabüyükrolvegörevlerdüşmektedir.Aileveokul“sağlıklı”çocuklaryetiştirmekiçingünümüzdedahafazlaeğitimegereksinimduyulmaktadır.Ailelereyönelikailekatılımetkinlikleri,aileeğitimleridüzenlenirken,eğitimkurumlarındagörevyapaneğiticileredeçeşitlihizmetiçieğitimetkinliklerisunulmaktadır. Daha sağlıklı, eğitimli ve mutlu çocuklar yetiştirmenin yolunundahasağlıklıveeğitimli,işbirliğiyapanaileveöğretmenlerdengeçtiğigünümüzdeyapılançalışmalarsonucundaanlaşılmıştır.Sağlıklıbirtoplum,sağlıklıbireylerdenoluşmaktadır. Sağlıklı bireylerin yetişmesindeki en önemli faktörlerden biri desağlıklı bir aileyeve sağlıklı bir aile yaşantısıdır.Aile; ana, babave çocuklardanoluşan,üyeleriarasındakarşılıklı sevgi, saygı,dayanışmavebirbirlerineaitolmaduygusubulunanbirtopluluktur(Çivi,1991).

Aile,hemçocuğungelişimselözelliklerinihemdeçocukeğitimindekidoğruyerini bilmeli, dışarıdan gelebilecek zararlı etkileri ortadan kaldıracak önlemlerialmalıdır.Sağlıklı,mutlu,yaratıcıinsanlaryetiştirebilmekiçinaileninheryaşantıyıeniyişekildedeğerlendirmesigerekir.Çocuğunböylebiryaşantıyahazırolmasıiseaileninçocukeğitimiileilgiliyeterlibilgiyesahipolmasınıgerektirir(Oktay,2002).

İlköğretim Anabilim Dalı



Okulöncesi çağı, çocuğunfiziksel, zihinsel, sosyal, ruhsal ve dil gelişimiyönünden en hızlı gelişme gösterdiği, kişiliğinin şekillendiği dönemdir.Çocuğunsağlıklıgelişimindegüdülenamaç,onunfiziksel,duygusal,zihinselvesosyalyöndenbütünolarakelealınmasıdır.Budönemde,bireylerarasındakigelişimselfarklılıklarıortayaçıkaranetkenler,farklıgenetiközelliklerveiçindeyaşanılançevredir(Tanyer,2003;Aydın, 2000; Senemoğlu, 2004). Çocuğun çevresininmaksimum derecedezenginleştirilmesi, yaşam deneyimleri, olumlu kişilik yapılarıyla ilişkiler venitelikliuyarıcılarlakarşıkarşıyabırakılmasıtümgelişimihızlandıracaktır(Ajayi,2008).Ayrıca okul öncesi dönemdeki çocuk için en belirginmodeller, zaman veçevre birlikteliğini paylaştığı annesi ve babasıdır.Özellikle bu dönemde annesinivebabasınıböylesineetkilibirermodelolarakalması,çocuğungelecektekikişilikyapısını,benlikalgısınıvedeözsaygısınıdoğrudanetkiler.Buetkilenmeninyönüise ebeveynlerinin tutum ve davranışlarına göre olumlu ya da olumsuz olabilir(Yavuzer,1999).Çocuktaduyuşsalbecerileringelişimiiseaileninçocuğungelişimözelliklerinibilerekbunauyguneğitimverilmesiilegerçekleşir(Aytaç,2000).

Bubağlamdaokul,eğitim-öğretimgöreviniyerinegetirirkenaileortamınınçocuk üzerindeki etkisini görmeli ve bu etkiden yola çıkarak bir eğitim ortamıhazırlamalıdır (Gürşimşek, 2003). Pek çok araştırma şu değişmez gerçeği ortayakoymaktadır; insanoğlunun ruh sağlığı ve hatta fiziksel sağlığı ancak uygun aileortamındaveanneihtimamındagerçekleşebilmektedir.Nitekimdeneyselalandakiçalışmalardabunoktayıvurgulamaktadır.ÖrneğinKrech’in(1962),çokluçevreseluyaranların zihinsel gelişimdeki rolüne işaret eden ilginç araştırma bulguları,zenginuyaranortamındayetişenfarelerinbeyinseviyelerindekidokuveyapılanmamiktarları ilebeyinkimyalarının,daha fakiruyarançerçevesindeyetişenlerinkinekıyasla,çokdahaüstünbirgelişimgösterdiğiniortayakoymuştur(Çörüş,2005).

Birçocuğuneniyibakılıpkorunacağıyerkuşkusuzsağlıklıbiraileortamıdır.Ancakherçocukbiyolojikannevebabasıilebüyümeşansınasahipdeğildir.Aile,boşanma,ölüm,dağılmayadabaşarısızanababailişkilerinedeniyleişlevinigereğigibiyerinegetirmeyebilir.Budurumdaçocuğunkorunmasısorunuortayaçıkabilir(Polat,2001).Buçocuklarülkemizde24.05.1983tarihindekabuledilen,27.05.1983tarih ve 18059 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan 2828 Sayılı Sosyal HizmetlerÇocuk Esirgeme Kurumu Kanunu kapsamında korunma altına alınmaktadır. Bukanunagöre;Korunmaya Muhtaç Çocuk;beden,ruh,ahlakgelişimleritehlikedeolup; anaveyababasız, anavebabasız,Aanaveyababası veyaher ikisi debelliolmayan, ana veya babası veya her ikisi tarafından terk edilen, ana veya babası


tarafındanihmaledilipfuhuş,dilencilik,alkollüiçkileriveyauyuşturucumaddelerikullanmagibihertürlüsosyaltehlikelerevekötüalışkanlıklarakarşısavunmasızbırakılanvebaşıboşluğasürüklenençocuklardır(T.C.ResmiGazete,1983).

Gerek Aileden alınarak gerekse terk edilme sonucu kurum bakımıhizmetialmayabaşlayançocuk içinkurum,aileyerinegeçer.Bunedenlekurum,çocuğunduygusalgereksinimlerinikarşılamak,eğitimalmasınıvesosyalleşmesinisağlamak ve onu denetlemek zorundadır.Ancak bu kurumlar işlevlerini istenilennitelikte yerine getiremedikleri için, burada bulunan çocukların psiko-motor vedil becerilerinde gerilikler görülmekte, zekâları uyaranların yetersizliği nedeniyleyeterincegelişememektedir(Tuzcuoğlu,1989).

Kurumbakımındakiçocuklarıngelişimlerininanneyoksunluğunedeni ileyavaşladığını yadabir süre içingerilediğini savunan araştırmalar, kurumbakımısürekli olduğunda ve koşullarda düzelme olmadığında kurum çocuklarındakigelişimsel geriliklerin kalıcı izler bırakabileceğini belirtmektedir (Çukur, 1994).Kurumbakımınınçocuğungelişimiüzerindekietkisine ilişkinSaltz tarafından81çocuk üzerinde yapılan araştırmada, kısa süreli anne eğitim programının kurumçocuklarınınzihinselvesosyalgelişimleriüzerineetkisiincelenmiştir.Araştırmadadeney grubuna kısa süreli anne programı uygulanmış, kontrol grubuna kurumbakımına ek olarak hiçbir programuygulanmamıştır.Araştırma sonucunda deneygrubunun sosyal gelişim puanlarının ve IQ puanlarının önemli ölçüde farklılıkgösterdiği bulunmuştur (Saltz, 1973). Benzer bir çalışma Dennis, tarafından biryuvadayetişmişbebeklerleyapılmıştır.Her10bebekiçinsadecebirbakıcınınmevcutolduğu,yuvadabebeklerinnadirenkucağaalındıklarınıvekaryolakenarlarınıörtençarşaflarnedeniylebebeklerinçevrelerinigöremediklerini,yaşamınilkdörtayındakundaklananbubebeklerinkolvebacaklarınınhareketlerininkısıtlanmışolduğunugözlemlemiştir(Dennis,1973).

Tabassam(1993),kurumbakımıaltındaki80erkekçocukileaileleriyanındakalan 80 erkek çocuğun kişilik yapılarını ve zekâlarını karşılaştırmıştır. Sonuçta,kurum bakımında olan çocukların IQ skorları aile yanında kalanlardan daha azbulunmuştur. Kadlec ve Cermak’ın (2002) çalışmalarında, Romanya’da kurumbakımındaolup32ila82aylıkkenevlatedinilençocuklarındavranışlarıvekurumbakımındakalmauzunluklarıileAmerika’dadoğankontrolgrubu(yaşvecinsiyeteşitlenmiş)karşılaştırılmıştır.Sonuçta,ilkgruptakiçocuklarorganizasyon,duyuşsaldavranışlarveaktivite seviyesibakımından,diğergrubagöredaha fazlaproblemdavranış sergilemişlerdir. İhmalin çocukgelişimini nasıl biçimlendirdiğine dikkat




çeken boylamsal bir araştırma, Hildyard veWolfe (2002) tarafından yapılmıştır.Duyuşsal olarak ihmal edilen katılımcılar, “Bayley Scales of InfantDeveopmentTest’inde”endramatiksonuçlarıalangrupolmuştur.

Sosyal Hizmetler Çocuk Esirgeme Kurumuna (SHÇEK) bağlı çocukyuvalarındakorunmavebakımaltındaki5-6yaşgrubuçocukların(yuvaçocukları)tamamıMilliEğitimBakanlığınabağlıözelveyailköğretimokullarınınanasınıflarınadevametmektedir.

Çocukyuvalarındakorunmavebakımaltındakiçocuklarındadevamettiğieğitim kurumlarında da aile eğitim programları, anne-babaların, çocuklarınıngelişim ve eğitimlerine katılımlarını sağlamak amacı için düzenlenmektedir.Ancak,uygulanançeşitliaileeğitimprogramlarıincelendiğinde,temelamaçlarınınaynıolmasına rağmen,uygulamada farklıyöntemlerinkullanıldığıgörülmektedir.Uygulananbufarklıyöntemlerinhedefkitlesindehiçbirzamankorunmavebakımaltındaki çocuklar olmamıştır. Toplumsal değişmeler yavaş yavaş aileye biçilenfarklı rol, sorumluluk ve görevler beraberinde çocuk ve aileye yönelik eğitimler,farklı aile eğitim programları ve bu programlara işlerlik kazandırılmasına nedenolmuştur.Günümüzdetoplumsalihtiyaçlarınortayaçıkardığıprogramyaklaşımlarışuşekildesıralanabilir(Ural,2010;Ural,2005).

• Okuldaçocuklarauygulananprogramyaklaşımı,• Aileyeuygulananprogramyaklaşımı,• Çocukveaileyebirlikteuygulananprogramyaklaşımı,• Çocuk,ailevetoplumabirlikteuygulananprogramyaklaşımıdır.Bu yöntemlerden “Okulöncesi Eğitimle Bütünleştirilmiş Aile Eğitimi

Yaklaşımı”nın yuva çocukları açısından daha etkili olabileceği düşünülmektedir.Çünkübuyaklaşımınözelliği,okulöncesieğitimkurumunadevamedençocuklara,ana-babalarına,aynıkurumdaveyaevlerindeeğitimverilmesidir.Yaklaşımınamacı,çocukların eğitim programı ile aile eğitim programının bütünleştirerek; çocuğunfiziksel, sosyo-duygusal, zihinsel gelişimini, konuşma becerilerini ve sözcükdağarcığınıarttırmak,okuldabaşarılıolmalarıiçinhazırlamaktadır.Özelliklekavramgelişimivedilgelişimiyleilgilietkinliklerle,çocuğunzihinselsüreçlerivesembolikifadesigeliştirilmişolur.Psiko-motorbecerilerden,sembolikişlemlerekadar,bütünsınıfiçietkinlikler,çocuğungelişiminegöreaşamaaşamagerçekleştirilir.


2. ARAŞTIRMANIN AMACIBu çalışmanın temel amacı, Portage Erken Eğitim Programının kurum

ortamında yaşayan 5–6 yaş çocuklarının gelişimleri ile aile katılım düzeyleriüzerindekietkisiniincelemektir.Buamaçlarıngerçekleştirilebilmesiiçinaşağıdakihipotezlersınanmıştır.

1. Deney grubu çocuklarının PortageGelişimÖlçeği ön-test ve son-testpuanlarıarasındafarkvardır.

1.1.DeneygrubuçocuklarınınPortageGelişimÖlçeğialtboyutlarınınön-testveson-testpuanlarıarasındafarkvardır.

2. KontrolgrubuçocuklarınınPortageGelişimÖlçeğiön-testveson-testpuanlarıarasındafarkyoktur.

2.1.KontrolgrubuçocuklarınınPortageGelişimÖlçeğialtboyutlarınınön-testveson-testpuanlarıarasındafarkyoktur.

3.Deneygrubunuoluşturançocuklarıngrupsorumlularının(grupöğretmeni/bakıcıanne)AileKatılımÖlçeğindenaldıklarıön-testveson-testpuanlarıarasındafarkvardır.

3.1. Deney grubunu oluşturan çocukların grup sorumlularının (grupöğretmeni/bakıcıanne)AileKatılımÖlçeğialtboyutlarıön-testveson-testpuanlarıarasındafarkvardır.

3. YÖNTEMBu bölümde araştırmanın modeli, çalışma grubu, deseni, veri toplama

araçları,veritoplamaişlemivetoplananverilerinanalizindekullanılanistatistikselyöntemvetekniklersunulmuştur.

3.1. Araştırmanın ModeliBuaraştırma,PortageErkenEğitimProgramınınkurumortamındayaşayan

5–6 yaş çocuklarının gelişimleri ile aile katılım düzeyleri üzerindeki etkisiniincelemek amacıyla gerçekleştirilen deneysel bir çalışmadır. Çalışmada deneyseldesenebağlıolarakdeneyvekontrolgruplarıoluşturulmuştur.5–6yaşçocuklarıngelişim alanları (dil, sosyal, özbakım bilişsel, fiziksel) Portage Gelişim Ölçeğiile saptanmıştır. Deney gruplarında yer alan yetişkinlere Portage Erken EğitimProgramıveAileKatılımÖlçeğiaraştırmacıtarafındanuygulanmıştır.Araştırmadabağımlı değişken beş-altı yaş çocuklarının gelişim alanları (dil, sosyal, özbakım,bilişsel,fiziksel) bağımsızdeğişken ise; çocuklarıngelişimalanları üzerine etkisi




incelenen Portage Erken Eğitim Programı ve aile katılım düzeyidir.Araştırmadauygulamalar başlamadan önce ve deneysel işlemlerin bitiminden sonra ön-testve son-test uygulanmıştır.Bu araştırmanın deseni, ön-test-son-test kontrol grupludenememodelidir.Tablo3.1’dearaştırmanındesenisunulmuştur.

Tablo 3. 1. AraştırmaDeseniGruplar Ön-test

Uygulaması İşlemler Son-test Uygulaması

Dene

y G

rubu

Yuva Çocukları PortageGelişimÖlçeği

5-6yaşçocuklarınınSosyal,Dil,Özbakım,Bilişsel,PsikomotorgelişimeyönelikPortageErkenEğitimProgramıEtkinlikleri

PortageGelişimÖlçeği

Grup Sorumluları AileKatılımÖlçeği(AKÖ)

AileKatılımÖlçeği(AKÖ)

Ko

ntr

ol

Gru

bu

Yuva Çocukları PortageGelişimÖlçeği, Bugrubaherhangibirişlem

uygulanmamıştır.

PortageGelişimÖlçeği

Grup Sorumluları AileKatılımÖlçeği(AKÖ)

AileKatılımÖlçeği(AKÖ)

3.2. Araştırmanın Çalışma GrubuAraştırmanınçalışmagrubunubirokulöncesikurumadevameden,Balıkesir

MüşerrefYırcalıÇocukYuvasıveİzmirKarşıyakaÇocukYuvasındakorunmavebakım altındaki 5-6 yaş grubu 64 çocuk ve bu kurumlarda görev yapan 64 grupsorumlusu (grup öğretmeni/bakıcı anne) oluşturmaktadır. Çalışma grubununoluşturulmasında “grup eşleştirme” tekniği kullanılmıştır (Büyüköztürk, 2007).Deneyvekontrolgruplarınınaynıdönemdeeğitimgören,aynıyaşvecinsiyettekiçocuklardanoluşmaktadır.

Tablo3.2deSHÇEK’ebağlıkurumlardakorunmavebakımaltındaki5–6yaşçocuklarıncinsiyetegöredağılımıgörülmektedir.

Tablo 3. 2. KurumOrtamındaYaşayan5-6YaşÇocuklarınCinsiyetDağılımları

Çocuk Yuvaları Kız Erkek ToplamMüşerref Yırcalı Çocuk Yuvası 11 14 25İzmir Karşıyaka Çocuk Yuvası 19 36 55Toplam 30 50 80

Tablo3.2’degörüldüğügibiMüşerrefYırcalıÇocukYuvasından25çocuk,İzmir Karşıyaka ÇocukYuvasından 55 çocuk 5–6 yaş grubunu oluşturmaktadır.Bu çocuklardan özel eğitime ihtiyacı olan çocuk bulunmamaktadır. Bu çocuklarortalama8-10kişilikgruplarhalindekurumdabakılmaktadır.Hergrupdaöğretmenunvanlıbir“grupöğretmeni”,enazkızmesleklisesiçocukgelişimimezunuyadaçocukgelişimisertifikaprogramımezunu“bakıcıanne”bulunmaktadır.


3.3. Deney ve Kontrol GruplarıBuçalışmaön-test/son-test,kontrolgrupludeneyselbirçalışmaolduğundan

çalışmagrubununiçindendeneyvekontrolgruplarıbelirlenmiştir.Bu araştırmanın deney ve kontrol gruplarını, SHÇEK’e bağlı Müşerref

Yırcalı Çocuk Yuvası ve İzmir Karşıyaka Çocuk Yuvasında korunma ve bakımaltındaki5-6yaşgrubuçocuklarvegrupsorumluları(grupöğretmeni/bakıcıanne)oluşturmaktadır.Deneyvekontrolgruplarınınoluşturulmasında“grupeşleştirme”tekniğikullanılmıştır(Büyüköztürk,2007).Deneyvekontrolgruplarıaynıdönemdeeğitimgören,aynıyaşvecinsiyettekiçocuklardanoluşmaktadır.

Çalışmada deney ve kontrol grupları kullanıldığından, araştırmayabaşlamadanöncegruplararasındamümkünolanenüstdüzeydeeşleştirmeyiyapmakamacıylaşuhipotezlersınanmıştır.

1. KurumortamındayaşayandeneyvekontrolgrubuçocuklarınınPortageGelişimÖlçeğindenaldıklarıön-testpuanlarıarasındafarkyoktur.

2. Kurumortamındayaşayandeneyvekontrolgruplarınıoluşturançocuklarıngrupsorumlularının(grupöğretmeni/bakıcıanne)AileKatılımÖlçeğindenaldıklarıön-test puanları arasında fark yoktur. Bu hipotezlere göre elde edilen bulgularşöyledir.

Kurumortamındayaşayançocuklardanoluşandeneyvekontrolgruplarınailişkinkurulan “Kurum ortamında yaşayan deney ve kontrol grubu çocukların Portage Gelişim Ölçeğinden aldıkları ön-test puanları arasında fark yoktur” hipotezineilişkinverilerinsınandığıtablo3.3’deaşağıdasunulmuştur.

Tablo 3. 3. KurumortamındaYaşayanDeneyveKontrolGrubuÇocuklarınınPortageGelişimÖlçeğiÖn-testPuanlarınınAnalizSonuçları

Test N Ort. ( ) s.s. s.d. t pDeneyGrubu 32 118,72 42,91 62 ,59 ,553KontrolGrubu 32 124,03 26,45

Anlamlılıkdüzeyi:p<0,05Tablo3.3incelendiğindekurumortamındayaşayandeneyvekontrolgrubu

çocukların Portage Gelişim Ölçeğinden aldıkları ön-test puanlarının ortalaması,deney grubu için 118,72 ve standart sapması 42,91 olarak bulunmuştur.Bununlabirlikteaynıölçekuygulanankontrolgrubuçocuklarıiçinön-testpuanlarıortalamasıise 124,03 ve standart sapmaları 26,45 olarak hesaplanmıştır. Ön-test puanlarıarasındaanlamlıbirfarkınolupolmadığı,bağımsızgruplariçin t testiileyoklanmış,hesaplananpdeğerive%95güvenaralığındaanlamlılıkdüzeyinegöre,553olarak




tespitedilmiştir.Kontrolvedeneygruplarınınarasındaön-testpuanlarıgözönünealındığındaanlamlıbirfarklılıkgözlenmemişvebirdenkliğinvarlığıtespitedilmiştir.

Kurumortamındayaşayançocuklarınailelerininyerinitutangrupsorumlusu/bakıcıannelereyönelik “Kurum ortamında yaşayan deney ve kontrol gruplarını oluşturan çocukların grup sorumlularının Aile Katılım Ölçeğinden aldıkları ön-test puanları arasında fark yoktur” hipotezi bağımsızgruplar için t testi ileyoklanmışsonuçlartablo3.4’deverilmiştir.

Tablo 3. 4. KurumOrtamındaYaşayanDeneyVeKontrolGrubunuOluşturanÇocuklarınGrupSorumlularınınAileKatılımÖlçeğiÖn-TestAnalizSonuçları

Test N Ort. ( ) s.s. s.d. t p

DeneyGrubu 32 94,88 8,4262 ,77 ,579

KontrolGrubu 32 95,81 8,67

Anlamlılıkdüzeyi:p<0,05Tablo 3. 4 incelendiğinde kurum ortamında yaşayan deney ve kontrol

gruplarını oluşturan çocukların grup sorumlularının (grup öğretmeni ve bakıcıanne)AileKatılımÖlçeğipuanlarınınkarşılaştırılmasıyapılmıştır.Deneygrubununölçektenaldığıpuanortalaması94,88vestandartsapmaları8,42olarakbelirlenmişvekontrolgrubununölçektenaldığıpuanortalamasıise95,81olarakhesaplanmıştır.

Kurumortamındayaşayandeneyvekontrolgruplarınıoluşturançocuklarıngrup sorumlularının Aile Katılım Ölçeğinden aldıkları ön-test puanları arasındaanlamlı bir farkın olup olmadığı, bağımsız gruplar için t testi ile yoklanmış,hesaplanan p değeri ve %95 güven aralığında anlamlılık düzeyine göre ,579olaraktespitedilmiştir.Kontrolvedeneygruplarınınarasındaön-testpuanlarıgözönünealındığındaanlamlıbirfarklılıkgözlenmemişvebirdenkliğinvarlığıtespitedilmiştir. Bu bulgu ilgili hipotezi doğrulamaktadır.Ayrıca bu hipotez bulgularıdeneyvekontrolgruplarınınçalışmayabaşlamadanöncebirbirinedenkolduğunugöstermiştir.

3.4. Çalışma Grubunun Demografik ÖzellikleriKurum ortamında yaşayan 5-6 yaşındaki 64 çocuğun ve 64 grup

sorumlusunun demografik bilgileri, aşağıda yüzde ve frekans dağılımları tablolarhalindesunulmuştur.


Tablo 3. 5. Kurum Ortamında Yaşayan Çocukların Anne ve Babalarınaİlişkin(Sağ,Vefat,ZiyaretDurumuVeSıklığı)BilgilerinYüzdeveFrekansDağılımıTablosu

f % ss

AnneSağ 53 82,8

,519Vefat 8 12,5Bilinmiyor 3 4,7

BabaSağ 49 76,6

,698Vefat 7 10,9Bilinmiyor 8 12,5

AnneBabaBirlikte 12 18,8 ,393BirlikteDeğil 52 81,3

Ziyaretçi Var 41 64,1 ,484Yok 23 35,9

ZiyaretEden

Anne 20 31,3

1,433Baba 13 20,3Anne-Baba 14 21,9AnneAkrabası 10 15,6BabaAkrabası 7 10,9

Ziyaretler Düzenli 33 51,6 ,504Düzensiz 31 48,4

ZiyaretSıklığı

15günde1kere 7 10,9

1,076Ayda1kere 16 25,02-3ayda1kere 12 18,8Belirsiz 29 45,3

Tablo3.5incelendiğinde,çocukların%83ününannesisağ,%4,7sininiseannesibilinmemektedir.Annesibilinmeyençocuklardoğumsonrasıterkedilenvebulunduktansonrakollukkuvvetlerinceyapılanaraştırmadaannesitespitedilemeyençocuklardır.Buçocuklaryuvakayıtlarına“terkbebek”olarakgeçmektedir.Babalarınise%76,6 sı sağ ve%12,5 bilinmemektedir.Yuva çocuklarının anne babalarının%82siayrıyaşamaktadır.Bubulgu,yuvaçocuklarınınçoğunluğunun,parçalanmışailelerdengeldiğiyadatekebeveynliolupanneyadababasınınbilinmediğişeklindeyorumlanabilir.

Ayrıcaboşanançiftlerinçocuklarını istememesiveyaçocuklarınabakacakekonomikgücesahipolmamalarıdurumundaAileMahkemeleriçocuklarınyuvalarayerleştirilmesini ön görmektedir. Bu nedenle anne babası ayrı olan çocuklarınbazılarıboşanmanedeniyledeyuvadabakımvekorumaaltınaalınmışolabilirler.SHÇEKilgiliyönetmeliklerindeyuvaçocuklarınınhanginedenlerdendolayıyuvadakaldığına ilişkin bilgiler “bakım ve koruma altındaki çocukların özel hayatınıngizliliği” gerekçesiyle araştırmacıya vermemektedir. Ancak bu çocukların terk,boşanma,şiddet,tacizemaruzkalmaveekonomikyoksunluknedenlerindenbiryadabirkaçınaistinadenyuvadabakımvekorumaaltınaalınabilmektedir.

Kurum bakımındaki çocukların %64 ünün ziyaretçisi vardır. Fakat buziyaretlerin%49udüzensizdir.




Ziyaret sıklığınabakıldığında%45 ininbelirsiz aralıklardanoluşmaktadır.Ziyarete ilişkin bu bulgular birbirini desteklemektedir. Çocukların ziyaretçilerinekimlerolduğunabakıldığında%31inianneler,%20sinibabalar,%15iniiseanneakrabalarıoluşturmaktadır.

Kurumbakımındakiçocuklarınailelerininyerinikurumçalışanlarıalmaktadır.Çocukların yaş aralıkları dikkate alınarak oluşturulan grupların sorumluluğu vebakımı ilgilikişilerceyapılmaktadır.“Grupsorumlusu”olarakadlandırılankişilermesaisaatlerindeçocuklarlabirlikteolurkenbakıcıannelergünün24saativardiyasistemiyleçocuklarlabirlikteolmaktadır.Yuvaçocuklarınınaileleriyerinegeçengrupöğretmenivebakıcıannelereilişkindemografikbilgilertablo3.6’dasunulmuştur.

Tablo 3. 6. Kurum Ortamında Yaşayan Çocukların Grup Sorumlularına(BakıcıAnneveGrupÖğretmenleri)İlişkin(Yaş,ÖğrenimDurumu,MedeniDurum,ÇocukSahibiOlma,AlınanEğitim)BilgilerininYüzdeveFrekansDağılımTablosu

f % ss

BakıcıAnneYaş18–22yaş 9 18,7

,95823–27yaş 18 37,528–32yaş 21 43,8

BakıcıAnneninÖğrenimdurumu

Lise(KızMeslekLisesi) 34 70,9,971Y.Okul(ÇocukGelişimi) 7 14,6

Lisans(OkulÖncesi) 6 12,4Y.Lisans 1 2,1

BakıcıanneninÇalışmadurumu

Vardiyalı 48 100 ,000Vardiyasız -

Çalışmagrubu 0-3yaş - ,0004.6yaş 48 100BakıcıAnneMedeniDurum

Evli 21 43,8 ,504Bekâr 27 56,2BakıcıAnneÇocukSahibi Evet 10 20,8 ,584Hayır 38 79,2BakıcıAnnePortageEğitimi

Aldı - ,000Almadı 48 100

GrupÖğretmenininYaşı

33–37 1 6,2

,94338–42 2 12,543–47 3 18,848–52 6 37,553–57 4 25,0

GrupÖğrtCinsiyet Erkek 4 25 ,519Bayan 12 75GrupÖğretmenininÖğrenimDurumu

Y.Okul(ÇocukGelişimi) 2 12,5,954Lisans(EğitimFakültesi) 13 81,3

Y.Lisans 1 6,2GrupÖğrt.MedeniDurum

Evli 14 87,5 ,423Bekâr 2 12,5GrupÖğretmeniÇocukSahibi

Evet 13 81,2 ,434Hayır 3 18,8

GrupÖğretmeniPortageEğitimi

Aldı 4 25,393Almadı 12 75


Tablo3.6’yabakıldığında,çocukların48bakıcıannelerive16grupöğretmenibulunmaktadır. Bakıcı annelerin yarısından fazlası (%57) 28 yaşın altındadır.Yaklaşık%20side18–22yaşaralığındadır.Bakıcıannelerinhepsikadındır.Bakıcıannelerineğitimdurumlarıylailgili,ÇocukYuvasınınyönetmeliğinde“Bakıcıanne”olunabilmesiiçinenazKızMeslekLiselerininçocukgelişimibölümündenmezunolunmasıgerekmektedir.Örneklemioluşturanbakıcıannelerinde%71ilisemezunuvebunlarıntamamıKızMeslekLisesiçocukgelişimibölümünübitirmişleridir.%15i çocuk gelişimi ön lisansmezunu,%12 si iseLisansOkulÖncesiÖğretmenliğimezunudur.

Bakıcıannelerintamamı(%100)kurumlardavardiyasistemiyleçalışmaktadır.Örneklemdeyeralanbakıcıannelersadece4-6yaşgrubuçocuklarlailgilenmektedir.Bakıcı annelerinhiçbiri (%100)PortageErkenEğitimProgramına ilişkineğitimalmamıştır.Bakıcıannelerin%44üevlive%20siçocuksahibidir.

Grup öğretmenlerinin% 82 si 43 yaş ve üstündedir. Bu öğretmenlerin 4tanesi (%25) erkek, 12 (%75) si kadındır. Eğitim düzeyine bakıldığında%82 silisans eğitimini eğitim fakültelerinin çeşitli bölümlerinde tamamlamışlardır.Grupöğretmenlerinin 4 tanesi (%25) Portage Erken Eğitim Programına ilişkin eğitimalmıştır.Grupöğretmenlerinin%88ievlive%82siçocuksahibidir.

Tablo 3. 7. KurumOrtamındaYaşayanÇocuklaraİlişkin(Cinsiyet,DoğumYılı, Boy, Kilo, Kardeş Durumu, Kreş Eğitimi veAnaokuluna DevamDurumu)BilgilerinYüzdeveFrekansDağılımıTablosu

f % ss

Cinsiyet Kız 32 50 ,504Erkek 32 50DoğumYılı 2005 32 50 ,5042006 32 50

Boy90–100cm 35 54,7

,534101–120cm 28 43,8121–140cm 1 1,6

Kilo15–25kg 45 70,3

,50026–35kg 18 28,135veüstükg 1 1,6

KardeşKardeşiyok 18 28,1

,8031–3kardeş 23 35,94–6kardeş 23 35,9

YuvadaKardeş Kardeşivar 57 89,1 ,315Kardeşiyok 7 10,9

YuvadakiKardeşSayısı1kardeş 26 40,6

,9732kardeş 20 31,33kardeş 11 17,2

YatakOdasında 2–4kişi 39 60,9 ,9835–7kişi 25 39,1Anaokulu 1yıl 64 100 ,000




Tablo3.7’deSosyalHizmetlerveÇocukEsirgemeKurumunabağlıbakımvekorumaaltındakurumbakımısunulanyuvaçocuklarınailişkindemografikverileryeralmaktadır.Tablo3.7incelendiğinde,kurumortamındayaşayançocukların32si(%50)kız32side(%50)erkektir.Aynızamandabuçocukların32si(%50)2005yılı,32de(%50)2006yılıdoğumludur.Buçocukların%55ininboyu100cmvealtında,%70ide25kgvealtındakiloyasahiptir.Bereket(2011),beş-altıyaşboyuzunluğualtsınırkızveerkekler için0,5farklılıkgöstermeklebirlikte98cmüstsınırise115cmolarak,kiloisealtsınır14kgüstsınırise28kgolarakbelirtmektedir.KurumortamındayaşayançocuklarınBereket‘in(2011)belirttiğiboy-kilogelişimölçümlerininaltsınırınadahayakın,olduklarışeklindeyorumlanabilir.

Kurumortamındayaşayaçocukların%36sı4–6arasıkardeşesahiptir.Budurumyuva çocuklarının anne ve babalarının aile birlikteliği ve “bakabileceklerikadarçocuksahibiolma”gibikonulardayeterlieğitimesahipolmadıklarışeklindeyorumlanabilir.SHÇEKyuvayönetmeliklerineistinadenbuçocuklarıkardeşlerininaynı annevebabadanolupolmadıklarına ilişkinverilerinaraştırmacıyaverilmesiyasak olduğundan bu bulgu yuva çocuklarının bazılarının ortak ebeveynlerdenolmadıklarışeklindedeyorumlanabilir.

Yuvadakiçocukların%89ununenazbirkardeşideyuvadayaşamaktadır.%32sininiseikikardeşiçocukyuvasındabakımvekorumaaltındadır.Buçocuklarınyuvalarda kendi odaları olmayıp ortak kullanım alanları dışında yatak odalarınabakıldığında%61i2–4kişilikodalarda%40ıda5–7kişilikodalardauyumaktadır.Kurumortamında yaşayan bu çocuklarının tamamı (%100) bir yıldır anaokulunadevam etmektedirler. Deney ve kontrol gruplarını oluşturan kurum ortamındayaşayançocuklarınyaşvecinsiyetdağılımlarıtablo3.8’deverilmiştir.

Tablo 3.8. DeneyKontrolGrubuÇocuklarınınYaşveCinsiyetlerineilişkinFrekansDağılımı

Çocu

klar

Gruplar Kız f %

Erkek f %

5 Yaşf %

6 Yaş f %

Toplamf %

Deney Grubu 1650 1650 1650 1650 32100Kontrol Grubu 1650 1650 1650 1650 32100

Toplam 3250 3250 3250 3250 64100

Tablo3.8’degörüldüğügibiSosyalHizmetlerveÇocukesirgemeKurumu(SHÇEK)BalıkesirveİzmirİlMüdürlüklerinebağlıçocukyuvalarındabakımvekorumaaltındaki5-6yaşçocuklardanyaşvecinsiyeteşitlenerekyansızolarakdeneyve kontrol grupları oluşturulmuştur.Deney ve kontrol grupları eşit sayıda olmaküzeretoplamotuzikiçocuktanoluşmaktadır.


Tablo 3.9. DeneyKontrolGrubuGrupSorumlularınınfrekansdağılımıG

rup

Soru

mlu

ları

Gruplar Bakıcı Annef %

Grup Öğretmenif %

Toplamf %

Deney Grubu 2475 825 32100Kontrol Grubu 2475 825 32100Toplam 4875 1625 64100

Tablo 3.9. da görüldüğü gibi 64 grup sorumlusu çalışma grubunuoluşturmaktadır. Balıkesir Müşerref Yırcalı Çocuk Yuvası ve İzmir KarşıyakaÇocukYuvasında4-6yaşdagörevyapanbakıcıannevegrupöğretmenindenoluşangrupsorumlularının32sideneygrubunu32isekontrolgrubunuoluşturmaktadır.

3.5. Veri Toplama Araçları3.5.1. Bilgi FormuÇocuğun yaşı, cinsiyeti, kardeş sayısı, boyu, kilosu, ziyaretçi durumunu,

ziyaretsıklığı,annevebabasınailişkinolaraksağ,ölü,birliktelikdurumu,çocuğunyaşadığıyuvadakigrupöğretmenivebakıcıannelereyönelikolarak,yaş,cinsiyet,eğitimdurumu,çalışmaşekli,medenidurumveçocuksahibiolmadurumunutespitetmemizisağlayanbilgiformunuifadeeder.Buradakibilgilerekurumizniölçüsündeçocuklarınkabuldosyalarındakibilgilerdenulaşılmıştır.

3.5.2. Portage Erken Eğitim ProgramıPortage kırsal bölgede yaşayan çocukların gereksinimlerini karşılamak

üzere 1970’lerin başlarında ABD’nin Wisconsin eyaletinin Portage kentindegeliştirilmiştir. Proje çalışanları beceriler için ölçüt bağımlı kontrol listelerinigeliştirmek için çocuk gelişiminde var olan araştırmaları ve norm-referencedstandardize edilmiş araçları kullanılmıştır (Eraslan, Çalışkan ve Özmen, 1997).1976 yılında İngiltere’de uygulanmaya başlanmasından sonra program süreklibüyümüş ve artık kurumlaşmıştır. National PortageAssociation (İngiltere UlusalPortageBirliği)1985’dekurulmuşvePortageservislerininsayıları,giderekartmıştır(Eraslan,Çalışkan,Özmen, 1997). Portage Proje ekibi tarafından iki kez gözdengeçirildive30farklıdileçevrildi.2003yılındaiseyenidengözdengeçirilmişhaliolanNewPortageGuideolarakyayımlanmıştır(Uzundemir,Marangoz,2001).

Russell, (2007) yapmış olduğu çalışmasında İngiltere’de Portage ErkenEğitimProgramınıuygulayan31yerelyönetimdenUlusalPortageDerneği(NPA)aracılığıyla destek alan aileleri tespit ederek bu ailelere Portage Erken EğitimProgramına ilişkin görüşleri sorulmuştur. Yerel yönetimlerce hükümet politikası




haline getirilmesinin gerekliliğinin vurgulandığı çalışmada aile odaklı, oyunmerkezliveyapılandırılmışöğretiminyeraldığıPortagehizmetininailelertarafındanerişilebilirliğininartırılmasınınönemiüzerindedurulmaktadır.

Tablo 3.10.PortageErkenEğitimProgramınınKullanıldığıDeneyselAraştırmalar

Araştırmacı Çocuk Sayısı

Çocuğun Yaşı (ay)

Bulguları Güvenirlilik Düzeyi

CochranandShearer-1984

57 9 DokuzaylıkperiyottaçocuklarIQortalama18puanartışolmuştur.

p<0.01

Inciong-1989 10 10 Özbakım%36,psikomotor%43,bilişsel%45vesosyalgelişim%61oranındaartmıştır.

p<0.05

Kohli-198 2012

312

GelişimalanlardaortalamadeğişikliklerSosyal%2,Bilişsel%10,Dil%15,Bebekuyarım%24

p<0.01

Kohli-1990 513237

8-1011-1314-16

Üçgrubundabecerivegelişimseleksikliklerivardı.Programsonundaüçgrupiçindeönemlikazanımlareldeedilmiştir.

Üçgrupiçindep<0.01

Oakland-1997 397 60 Genelgelişimigecikmişçocuklardakatkısağlamıştır. p<0.01Thorburn-1989 53 12 PortageKontrollistesiileölçülençocukların

gelişimlerindeölçeğinaltgelişimalanlarındakifarklılıkkontrolgrubunda0.7,uygulamasonrasıdeneygrubundaise2.0olarakbulunmuştur.

p<0.05

Kaynak: The Portage Guide to Early Intervention : An Evaluation ofPublishedEvidence(Brue,Oakland,2001).

Tablo3.10’daBrueveOakland‘ın(2001)PortageErkenEğitimProgramınınkullanıldığı60deneyselaraştırmanınsonuçlarınınözetlendiğitablodanbirkısmınayerverilmiştir.Tablodadagörüldüğügibi0-6yaşarasındakiçocuklardanseçilençalışma grupları ile yapılan araştırmalar göstermektedir ki Portage Erken EğitimProgramı işlem sonrası deney grubu çocukların gelişimlerini desteklemekteve kontrol grubuna göre deney gruplarında anlamlı farklılık yaratmaktadır. Buaraştırmalar Portage Erken Eğitim Programının etkililiğinin ortaya konmasıaçısındandeğerlendirilebilir.

Türkiye’deçocuklarındeğerlendirilmesineyönelikkullanılantestler,gelişmişülkelerdekitestlerilebenzerlikgöstermektedir.Ensıkkullanılantestlerarasındaise,DenverGelişimselTaramaTestiileKüçükAdımlarErkenEğitimProgramıGelişimBecerileriEnvanterivePortageKontrolListesiyeralmakta,değerlendirmeleregörebireyselleştirilmişailehizmetiplanıhazırlanmaktadır(Sucuoğlu,2005).

Türkiye’dePortageErkenEğitimProgramınınkullanımı1993yılındanberisürmektedir.AraştırmadakullanılanPortageErkenEğitimProgramıKontrolListesiprogramınTürkiye’yeuyarlamasında“GelişimÖlçeği”olarakadlandırılmıştır.BuçalışmadadaPortageErkenEğitimProgramıKontrolListesi,“gelişim ölçeği”adıyla


kullanılmıştır.PortageGelişimÖlçeği,altıgelişimalanındanvealtıyaşbölümündenoluşan691maddedenoluşmaktadır.

PortageErkenEğitimProgramının3kısmındanbirisiolangelişimölçeği;özbakım becerileri, fiziksel gelişim, sosyal gelişim, bilişsel gelişim, dil gelişimiolmaküzerebeşaltbölümdenoluşmaktadır.Sadecebebeklerdeuyarımkısmınınaltbölümüyoktur.Heraltbölümde0-1yaş,1-2yaş,2-3yaş,3-4yaş,4-5yaşve5-6yaşgrubunaaitmaddelervardır.Çocuk,kendiyaşgrubununaltbölümlerindenaldığıtoplampuanlarladeğerlendirilir.

Bumodelin dört temel ilkesi bulunmaktadır:Anne-baba-çocuk etkileşimieğitimsürecinintemelinioluşturmaktadır.Eğitimeailerehberliketmektedir.Aileningünlük yaşamı içinde yaptıkları aile yaşamını yansıtır ve ev ortamını oluşturur.Yapılangözlemlerannebabaveeğitimciarasındakigörüşmelerdealınacakkararlarıntemelinioluşturur(Eraslan,Çalışkan,Özmen,1997).

PortageGelişimÖlçeği5–6yaşındaki114çocuğakullanılarakgeçerlilikvegüvenirlilikçalışmasıyapılmıştır.Buölçeklebirliktepsikolojiktestler,özellikleSB(Fin),WISC-RveWPPSIaynı zamandaMerrill-Palmer,Bayley,LeiterveWAIStestleri yapılmıştır. İç tutarlılık güvenirlilik katsayıları, alanlara göre sosyalleşme0.80,dil0.81,özbakım0.73,bilişsel0.70,psikomotor0.75olarakhesaplanmıştır.Tümölçekiçin0.80.olarakbelirlenmiştir(Arvio,M.;Hautamaki,J.andTilikka,P.,1993).Portagedeğerlendirmesininsonuçlarıdiğertestlertarafındansağlanangelişimseviyeleriilekarşılaştırılmıştır.Portage’yeçaprazdoğrulamasağlayanbuyöntemle,makulbirdeğerlendirmeyöntemiolarakkullanılabilirolduğuispatlanmıştır.Ayrıcabirlikte kullanılan testlerle de yakın bir ilişkisi olduğu saptanmıştır (Arvio, M.;Hautamaki,J.andTilikka,P.,1993).

Portage,evmerkezlibirhizmetmodeliileanne-babaeğitiminitemelalırken,merkez temelli vemerkez ev temelli erken eğitim programı olarak tüm dünyadahızlayaygınlaşmaktadır(Cameron,1997).Bayhanveİpek’in(2000)zihinselengelliçocukların renk, şekil ve sayı kavramlarını kazanmalarında bilgisayar desteklieğitiminetkisiniaraştırılmasıkonuluçalışmalarındaPortageErkenEğitimProgramıkontrol listesine (PECEPCL) göre gelişimsel yaşları 3-4 olan 18 zihinsel engelliçocukileçalışmıştır.ÇalışmadaPECEPCLön-testveson-testolarakkullanılmıştır.Uygulanan program sonrası çocukların %80’inin bilgisayar destekli eğitim ilerenk, şekil ve sayı kavramını kazandıkları bulunmuştur. Üç farklı erken eğitimprogramınınuygulandığıveüçfarklıölçekledeğerlendirmelerininyapıldığı(GilliamDerecelendirmeÖlçeği,ConnersDerecelendirmeÖlçeğivePortageGelişimÖlçeği)




deneysel bir çalışmada Portage Erken Eğitim Programının uygulandığı deneygrubudiğerprogramlaragöre3-5yaşçocuklarınıngelişimlerindeanlamlıfarklılıkbulunmuştur.Bufarklılık,Portageprogramınınetkinkatılımlıveuygulayıcıileaileiletişiminingüçlüoluşunabağlanmaktadır(Reed,Osborne,Corness,2007).

PortageErkenEğitimProgramınıngüçlüyanları,ShearerveShearer(1999)’egöre,diğerhizmetdüzenlemeleriniiçerençokyönlübiryaklaşımınbileşeniolaraktasarlanmasıdır.Engüçlüözelliği,ailenindüzenliolarakdesteklenmesineyönelikdüzenlemegetirmesidir.Portageprogramınınevuygulayıcısıveprogramdanışmanıarasındaki sürekli olarak rapor verme döngüsü, modelin bünyesinde bulunanbir değerlendirme mekanizması sağlar. Etkinliklerin çocuğun kendi ortamındakikaynaklarvemateryallerletasarlandığıveçocuğungünlükolarakkendisineenfazlabakımısağlayanlartarafındanpekiştirildiğibirevziyaretmodelietkinbirmüdahalesağlar.BöylecePortageçocukkadaranne-babayıdagüçlendirir(Akt.Çetin,2002).Çetin’in Portage Erken Eğitim Programının beş altı yaşı kapsayan, beş gelişimalanından60ifadeyikullanarakyapmışolduğuçalışmasınıngüvenirlilikanalizlerisonucunda,CronbachAlfadeğerleri;sosyalgelişimiçin0,89dilgelişimiiçin0,80bilişselgelişimiçin0,85motorgelişimiçin0,92veözbakımbecerisiiçin0,87olarakbulunmuştur(Çetin,2002).

Portage Erken Eğitim Programı üç kısımdan oluşmaktadır. Bu üç kısım;Gelişim Ölçeği, Etkinlik Önerileri Kılavuzu, Portage Modeli Hakkında BilgiSağlayanKullanımKılavuzuKitapçığıdır.

Gelişim ölçeği, olarak belirtilen ve 0-6 yaş arasındaki çocukların beşfarklı gelişim alanına yönelik hedef becerilerin yer aldığı kontrol listesi şeklindedüzenlenmiştir. Etkinlik önerileri kılavuzu ise çocuğun davranışının gelişiminidesteklemek üzere ebeveyn ve ev uygulayıcı arasında fikir kaynağı amacıylahazırlanmıştır (Uzundemir Marangoz, 2001). Bu araştırmada sadece “60–72 ayÇocuklarınPortageGelişimÖlçeği”kullanılmıştır.

Gelişim Ölçeği, yukarıda belirtildiği gibi okul öncesi çağdaki çocuklarınbeşalanda(dil,sosyal,özbakım,bilişsel,fiziksel)gelişimlerinisınamakvesınamasonucundaçocuklardadestekbekleyenalanlarıyetişkinyardımıylaPortageErkenEğitim Programını uygulamak üzere hazırlanmıştır. Bu çalışmada çocukların beşalandaki(dil,sosyal,özbakım,bilişsel,fiziksel)gelişimdüzeyinibelirlemeküzerekullanılanPortageErkenEğitimProgramıKontrolListesi“Portage Gelişim Ölçeği” adıylakullanılmaktadır.5–6yaşgrubunauygulananPortageGelişimÖlçeği,sosyalgelişim(14madde),dilgelişimi(18madde),özbakım(26madde),fizikselgelişim(33madde),bilişselgelişim(34madde)toplam125maddedenoluşmaktadır.Ölçeğin


amacı gelişimsel bir yaş puanı belirlemek değildir, bir gelişimsel değerlendirmemetodudur(UzundemirMarangoz,2001).Gelişimölçeğindeçocuğundavranışları;çokiyisergiledi(2),beceriyiyetişkinyardımıylasergiledi(1),beceriyisergileyemedi(0)şeklindederecelendirilmiştir.

PortageErkenEğitimProgramı,okulöncesieğitimkurumlarındaeğitimaracıolarak,rehberlikvearaştırmamerkezlerindeöğrencilerineğitimseviyelerinintespitiamacıylakullanılmaküzere2546numaralıTebliğlerDergisindeyayınlanmıştır(Mart2003,Cilt66).PortageErkenEğitimProgramıaraştırmacıtarafındanuygulanmıştır.

Deneysel çalışmaya başlamadan önce Balıkesir Valiliği İl Milli EğitimMüdürlüğünden 17.09.2010 tarih ve 024326 sayılı, Sosyal Hizmetler ÇocukEsirgemeKurumuGenelMüdürlüğünden 22.10.2010 tarih ve 933 sayılı yazı ilearaştırmaiznialınmıştır.

Portage Erken Eğitim Programında çocuğun beceriler kazanmasınıdesteklemeye yönelik etkinlikler geliştirilirken şunları içermesi gerekmektedir(Marangoz,2001).

• Oyuntemelliolmaları,• Ebeveynveçocukileçocukveçevresiarasındakiilişkiyicesaretlendirmeli,• Mümkünoldukçaçocuktarafındanbaşlatılmalı,• Sonucadeğilişlemeyoğunlaşmalı,• Nesnelerinveçevreninaraştırılmasınıvurgulamalı,• Ebeveyntarafındanyönetilmektençok,onlarcadesteklenirolmalı,• Çocuğunailesiiçerisindeveyaonungenelliklebulunduğuçevresindeço-

cuğunişineyaramalı,• Aileninhayatınasaygıduyarakveuyarakonlarınöncelikleriyleşekillenmeli,• Çocuğunyaşamındakideneme-yanılmaylaöğrenmeyeveyadoğalöğren-

meyeönemvermelidir.Bu yol göstericiler göz önünde bulundurularak, grup sorumlularının tipik

günlükişleriveçocuklaoynarkenkullandıklarıetkinliktürlerihakkındaonlardanbilgitoplanmaktadır.Bubilgitoplandıktansonragrupsorumlularıvearaştırmacıölçeğigözdengeçirerekhangimaddelerinöncelikliolduğunakararverir.Herbirmaddeningrup sorumlularının günlük işleri veya oyunları içerisinde nasıl dâhil edileceği,beceriyi çalışmak için nerede ve nasıl fırsatlar yaratılacağı kararlaştırılmıştır.Program 20 haftalık olarak plânlanmıştır. Portage eğitim kılavuzuna göre,”çocukiçin her gelişim alalında taban ve tavan etkinlik uygulama yaklaşık 4–6 haftayıalmaktadır”(Marangoz,2001).




3.5.3. Portage Erken Eğitim Programının UygulanmasıGerekli izinler alındıktan sonra çocuk yuvalarının müdürleriyle toplantı

yapılarak,uygulamaprogramı,deneyselçalışmanınamacıveuygulamakoşullarıylailgilibilgiverilmiş,zamanveyerbelirlemesiyapılmıştır.22–26Kasım2010dagrupsorumlularıylaPortageGelişimÖlçeğiileilkölçümlerigerçekleştirilmiştir.İlkölçümsonuçlarınındeğerlendirmesiyapılarakdeneyvekontrolgruplarıoluşturulmuş,13Aralık2010dadeneygrubunaprogramuygulanmayabaşlamıştır.Kontrolgrubuilesontestekadarhiçbirçalışmayapılmamıştır.

9–13Mayıstarihleriarasındason-testuygulamasıdeneyvekontrolgrubunauygulanmıştır.16MayısgünügrupsorumlularıylatekrartoplanılarakAileKatılımÖlçeğihakkındabilgiverilerekverileralınmıştır.PortageErkenEğitimProgramınıntümöğretimçalışmalarınınevdeyapılmasıuygundur.Uygulamaprogramı, çocukyuvasındagrupodalarındagerçekleştirilmiştir.

3.5.4. Aile Katılım Ölçeği (AKÖ)AileKatılımÖlçeği(FamilyInvolvementQuestionnaire),AmerikaBirleşik

Devletleri’ninkuzeydoğusundabüyükbirkentokulundabulunanöğretmenler ilevelilerarasındaişbirliğidüzeyiniyaniailekatılımçalışmalarınıbelirlemekamacıylaFantuzzo,TigheveChilds(2000)tarafındangeliştirilmiştir

Ölçek geliştirilirken Epstein’in (1995) aile katılım modeline ve okulprogramına göre davranışlar kategorize edilmiştir. Sonra, programdan ve odakgruptan alınan verilerle veli davranışları listelenmiş ve 42 maddelik uygulamaformu oluşturulmuştur. Yapılan faktör analizi sonucunda 3 faktörlü bir çözümeulaşılmıştır.ÖlçeğinaltölçeklerininCronbachAlphakatsayılarısırayla.85,.85ve.81bulunmuştur.Ölçektebulunan42maddenin ikisi ikialtölçektedeyeraldığı,dördühiçbiraltölçekteyeralmadığı,ikisifaktöryükleridüşükolduğuiçinatılmıştır.Toplam 34 madde ölçekte yer almıştır. Ölçek geliştirilirken madde havuzu ailekatılımınınüçboyutuolanevtemellikatılım(ETK),okultemellikatılım(OTK)veokul-aileişbirliğitemellikatılım(OAT),boyutlarıdikkatealınarakoluşturulmuştur. Yapılanfaktöranalizisonucundadaeldeedilenüçfaktörlüçözümdebirincifaktör“Okultemelliailekatılım”altölçeğidiyeadlandırılmışvebualtölçekaileninokuldadüzenlenenetkinliklereçocuğuilebirliktekatılmasıileilgilidavranışlarıtanımlayan10 maddeden oluşmuştur. İkinci faktör “Ev temelli katılım” alt ölçeği olarakadlandırılmışveaileninokuldışıortamlardaçocuğununöğrenmesürecinedesteğinibelirlemeyeyöneliketkinlikvedavranışları tanımlayan13maddedenoluşmuştur.Üçüncü faktör “Okul-aile işbirliği temelli katılım” alt ölçeği olarak adlandırılmış


veaileninokulpersoneliveöğretmenileçocuğunungelişimineyöneliketkileşimegirmedüzeyinibetimleyen11maddedenoluşmuştur.Ailekatılımölçeğininherbiralt ölçeğinden alınan puanların yüksekliği ile ailenin, çocuğunun eğitim-öğretimçalışmalarınailgivekatılımınarasındadoğrusalbirilişkivardır.Birbaşkadeğişleher bir alt ölçekten alınanpuanınyüksekliği ailenin eğitimöğretim faaliyetlerinekatılımınınyüksekliğinigösterir.AKÖ’nünTürkçe’yeGürşimşek(2003)tarafındanokulöncesidüzeydeuygulanmışveTürkçeyeuyarlamasıyapılmıştır.

Gürşimşek (2003) ‘in Türk örneklemi üzerinde 200 ebeveynle yürüttüğüçalışmadaölçmegücüaçısındandüşükmaddelerçıkarılmışve34maddelikölçeğingüvenirlik katsayısı alt boyutlar için sırasıyla .79, .69, .84 ve tüm ölçek için .87olarakbelirlenmiştir.ÖlçeğinaltölçekleriarasındaPearsonKorelasyonKatsayılarınagöreyapılangüvenirlikanalizindeOkulTemelliKatılımileEvTemelliKatılımaltboyutlarıarasındar=.49(p<.05),OkulAileişbirliğiTemelliKatılımileOkulTemelliKatılım al boyutları arasında r=. 73(p<.05) ve EvTemelli Katılım ileOkulAileişbirliğiTemelliKatılım boyutları arasında r=.60(p<.05) düzeyinde anlamlı ilişkibulunmuştur.FaktörlereilişkinfaktöriyelgenişlikaçıklığıOkulTemelliKatılımaltboyutuiçin.45-.68arası,EvTemelliKatılımaltboyutuiçin.52-.73arasıveOkulAile işbirliğiTemelliKatılımaltboyutuiçin .77olarakbulunmuştur.Üçfaktörünölçeğeilişkinaçıkladıklarıvaryansı%63.199’dur.Bubulgular,ölçeğioluşturanüçfaktörün birliktemaddelerdeki toplam varyansı ve ölçeğe ilişkin varyansı yeterlidüzeyde açıkladıkları görülmüştür. Gürşimşek, Kefi ve Girgin (2005) tarafından161babadanoluşanörneklemdeyapılandiğerbirçalışmadaölçeğinaltölçekleriçingüvenirlikkatsayısısırasıyla.83,.72ve.90vetümölçekiçin.92olarakbelirlenmiştir.Ailekatılımölçeğiek3’deverilmiştir.

3.6. Veri Analizi

3.6.1. Verilerin DeğerlendirmesiAraştırmayaalınançocuklarınBilgiFormlarıdeğerlendirilerekdemografik

özellikler yüzde, frekans ortalama halinde sunulmuştur. Çocukların ön test veson testlerden aldıkları puanları ölçek kayıt formuna kaydedilmiştir. Ölçek kayıtformundakibilgilerbilgisayarortamınakaydedilerekgerekli istatistiksel analizleryapılmıştır.




3.6.2 Verilerin İstatistiksel AnaliziEvrende gözlenen değişkenlerin büyük çoğunluğunun çan eğrisine

benzerbir dağılımgösterdikleri kabul edilmektedir.Değişkenlere ilişkinverilerinoluşturduğuçan eğrisinebenzerolanbu eğriyenormaldağılımeğrisi, bu eğrininyatayeksenegöregösterdiğidağılımadanormaldağılımdenilmektedir(Ravid,1994akt. Büyüköztürk vd., 2011) Normal dağılım, parametrik testlerin bir varsayımıolup süreklideğişkenlereaitdağılımları enönemlisidir.SPSS’tenormaldağılımauygunluk testiparametrikolmayan testlerden tekörneklemKolmogorov-Smirnovtesti ileyapılır.TekörneklemKolmogorov-Smirnov testi ileverilenbirdağılımınteorikbirdağılımauygunluğutestedilir(UralveKılıç,2006).

Tablo3.11. PortageGelişimÖlçeğiNormalDağılımınTestSonuçlarıKurumda Yaşayan Çocuklar

Ön test Son testn 32 32Ortalama 118,72 203,34Standart Sapma 42,913 23,866Sig. (2-tailed) ,928* ,700*

Ölçeklerinherbir altboyutuayrı ayrı elealındığındaanlamlılıkdeğerlerikurum bakımındaki çocuklar için ön-testte ,928 ve son-testte ,700 olarak eldeedilmiştir.Busonuçlaragöretümtestlereilişkinpuanlarnormaldağılımauymaktadır(p>0,05)şeklindeyorumlanabilir.

Tablo 3.12. AileKatılımÖlçeğiNormalDağılımınTestiGrup Sorumluları

Ön test Son testn 32 32Ortalama 159,00 160,66Standart Sapma 7,784 7,606Sig. (2-tailed) ,586* ,512*

Ölçeklerinherbir altboyutuayrı ayrı elealındığındaanlamlılıkdeğerleriçocukyuvasındakigrupsorumlularıiçinön-testte,586veson-testte,512olarakeldeedilmiştir.Busonuçlaragöretümtestlereilişkinpuanlarnormaldağılımauymaktadır(p>0,05)şeklindeyorumlanabilir.

Çalışmada elde edilen bulgular değerlendirilirken, istatistiksel analizleriçin SPSS (Statistical Package for Social Sciences) forWindows 15.0 programıkullanılmıştır.


Toplanan verilerin analizinde; yüzde ve frekans dağılımlarının yanı sıra,araştırmanınhipotezlerinitestetmekiçinparametrikistatistiklerdenbağımsızgruplarve ilişkili ölçümler için t testi kullanılmıştır. Karşılaştırmalarda 0.05 düzeyindeanlamlılıkaranmıştır.

4. BULGULAR VE YORUMLARBu bölümde çalışmada toplanan verilerin analizi sonucunda elde edilen

bulgularvebubulgularlailgiliyorumlaryeralmaktadır.

4. 1. Kurum Ortamında Yaşayan Deney ve Kontrol Grubu Çocuklarına ilişkin Bulgular

Çalışmanın “kurum ortamında yaşayan deney grubu çocuklarının Portage Gelişim Ölçeği ön-test ve son-test puanları arasında fark vardır” hipotezideneyselçalışmanınetkisinibelirlemeküzerekurulmuşolupilgiliverilert testiilesınanmıştır.Yapılanistatistikselişlemleraşağıdakitablo4.1’desunulmuştur.

Tablo 4.1.KurumOrtamındaYaşayanDeneyGrubunuOluşturanÇocuklarınınPortageGelişimÖlçeğiPuanlarınınÖn-Test/Son-TestAnalizSonuçları

Test N Ort. ( ) s.s. s.d. t cor pDeneyÖn-test 32 118,72 43,45 31 18,26 ,86 ,000*DeneySon-test 32 203,44 23,83

Anlamlılıkdüzeyi:p<0,00Tablo4.1incelendiğindekurumortamındayaşayandeneygrubuçocuklarının

PortageGelişimÖlçeğiön-testpuanıortalaması118,72veson-testpuanıortalamasıise203,44olarakhesaplanmıştır.Deneygrubunauygulananölçektekiön-teststandartpuanı43,458veson-teststandartsapmasıise23,834şeklindehesaplanmıştır.

KurumortamındayaşayandeneygrubuçocuklarınınPortageGelişimÖlçeğiön-testveson-testpuanlarıarasındaanlamlıbirfarkınolupolmadığı,ilişkiliölçümleriçinttestiileyoklanmış,hesaplananpdeğerive%95güvenaralığındaanlamlılıkdüzeyinegöre,000olaraktespitedilmiştir(Tablo4.1.).

Tablo4.1’dekurumortamındayaşayandeneygrubuöğrencilerininön-testveson-testpuanlarıgözönünealındığındaaralarındaanlamlıbirfarklılıkgözlenmiştir. Diğerbirdeyişle,kurumortamındayaşayandeneygrubuöğrencilerineuygulanandeneysel işlemler çocukların Portage Gelişim Ölçeğinden aldıkları puanlarınartmasındaetkiliolmuştur.Bubulgu,uygulananprogramınçocuklarıngelişiminekatkısağladığışeklindedeyorumlanabildiğigibi“Kurumortamındayaşayandeney




grubuçocuklarınınPortageGelişimÖlçeğiön-testveson-testpuanlarıarasındafarkvardır”hipotezinidedoğrulamıştır.

Çalışmanındeneygrubu içinön-test son-test puanları arasındaki farklığındoğrulanmasına bağlı olarak, oluşan farklığın alt boyutlarda da olduğu yönündekurulan “kurum ortamında yaşayan deney grubu çocuklarının Portage Gelişim Ölçeği alt boyutlarının ön-test ve son-test puanları arasında fark vardır” hipotezininsorgulandığıistatistiklertablo4.1.1’deverilmiştir.

Tablo 4.1.1. Kurum Ortamında Yaşayan Deney Grubunu OluşturanÇocuklarınPortageGelişimÖlçeğiAltBoyutPuanlarınınÖn-test/Son-testAnalizSonuçları

Alt Boyut Test N Ort. ( ) s.s. s.d. t cor pSosyalGelişim

Ön-test 32 19,28 6,0531 7,62 ,68 ,000*Son-test 32 24,31 3,31

DilGelişimiÖn-test 32 18,47 8,72

31 9,63 ,80 ,000*Son-test 32 27,34 6,34

ÖzbakımÖn-test 32 25,00 8,46

31 12,49 ,63 ,000*Son-test 32 39,50 5,90

BilişselGelişim

Ön-test 32 29,00 12,2231 18,62 ,79 ,000*

Son-test 32 54,47 7,41FizikselGelişim

Ön-test 32 28,75 12,55 31 17,04 ,73 ,000*Son-test 32 56,81 5,49

Anlamlılıkdüzeyi:p<0,00KurumortamındayaşayandeneygrubuçocuklarınınPortageGelişimÖlçeği

altboyutlarınınön-testveson-testpuanlarıarasındafark,ilişkiliölçümleriçinttestiile test edilmiştir (Tablo 4.1.1).Buna göre sosyal gelişim, dil gelişimi, özbakım,bilişselgelişimvefizikselgelişimaltboyutlarınınpanlamlılıkdereceleri,000olaraktespitedilmiştir.

Tablo4.1.1’degörüldüğügibiPortageGelişimÖlçeğinintoplampuanlarınagöre anlamlı farklılık gösteren çocukların bu ölçeğin her boyutu için de bu farkıgösterdikleribelirlenmiştir.

Çalışmanınbirdiğerhipotezi “Kurum ortamında yaşayan kontrol grubu çocuklarının Portage Gelişim ölçeği ön-test ve son-test puanları arasında fark yoktur” idi.Buhipotezeilişkinverilertablo4.2’degörülmektedir.

Tablo 4. 2.Kurum Ortamında Yaşayan Kontrol Grubunu OluşturanÇocuklarınınPortageGelişimÖlçeğiPuanlarınınÖn-Test/Son-TestAnalizSonuçları

Test N Ort. ( ) s.s. s.d. t cor p

KontrolÖn-test 32 124,03 26,85 31 8,47 ,99 ,000*KontrolSon-test 32 131,16 25,13


Anlamlılıkdüzeyi:p<0,00Tablo 4. 2 incelendiğinde kurum ortamında yaşayan kontrol grubu

çocuklarının Portage GelişimÖlçeği ön-test puanı ortalaması 124,03 ve son-testpuanı ortalaması ise 131,16 olarak hesaplanmıştır. Kontrol grubuna uygulananölçektekiön-teststandartpuanı26,85veson-teststandartsapmasıise25,13şeklindehesaplanmıştır.

KurumortamındayaşayankontrolgrubunuoluşturançocuklarınınPortageGelişimÖlçeğiön-testveson-testpuanlarıarasındaanlamlıbirfarkınolupolmadığı,ilişkili ölçümler için t testi ile yoklanmış, hesaplanan p değeri ve %95 güvenaralığındaanlamlılıkdüzeyinegöre,000olaraktespitedilmiştir.

Kurum ortamında yaşayan kontrol grubu öğrencilerinin ön test ve son-test puanları göz önüne alındığında aralarında anlamlı bir farklılık gözlenmiştir. Bu sonuca göre; araştırmacı tarafından hiçbir programın uygulanmadığı çocukyuvasındabakımvekorumaaltındaolupanasınıfınadevamedenkontrolgrubunuoluşturançocukların20haftalıkprogramsüresininsonundagelişimlerindekısmenolsaoluşanfarklılığınçocuklarınalmışolduklarıanasınıfıeğitimleriylevebüyümeileilgiliolduğusöylenilebilir.

Kurumortamındayaşayankontrolgrubunuoluşturançocuklardakiön-test,son-test farklılığının alt boyutlarda da olmadığına yönelik “Kurum ortamında yaşayan kontrol grubu çocuklarının Portage Gelişim ölçeği alt boyutlarının ön-test ve son-test puanları arasında fark yoktur” hipotezisınanmışolupilgiliverilertablo4.2.1’deverilmiştir.

Tablo 4.2.1. Kurum Ortamında Yaşayan Kontrol Grubunu OluşturanÇocuklarınınPortageGelişimÖlçeğiAltBoyutPuanlarınınÖn-test/Son-testAnalizSonuçları

Alt Boyut Test N Ort. ( ) s.s. s.d. t cor p

SosyalGelişimÖn-test 32 19,38 3,63

31 3,93 ,98 ,000*Son-test 32 19,88 3,53

DilGelişimi Ön-test 32 15,38 6,28 31 1,46 ,98 ,152Son-test 32 15,66 5,66

ÖzbakımÖn-test 32 24,59 6,54

31 2,29 ,96 ,029*Son-test 32 25,25 6,35

BilişselGelişimÖn-test 32 32,53 8,42

31 5,27 ,98 ,000*Son-test 32 33,91 8,10

FizikselGelişim

Ön-test 32 33,78 9,7731 8,51 ,98 ,000*

Son-test 32 36,47 9,66




Anlamlılıkdüzeyi:p<0,00Kurum ortamında yaşayan kontrol grubu çocuklarının Portage Gelişim

ölçeği alt boyutlarının ön-test ve son-test puanları arasında fark, ilişkili ölçümleriçin t testi ile testedilmiştir.Bunagöresosyalgelişim,bilişselgelişimvefizikselgelişimaltboyutlarınınpanlamlılıkdereceleri,000veözbakımiçinse,029olaraktespitedilmiştir(bkz.Tablo4.2.1).

Tablo4.2.1incelendiğinePortageGelişimölçeğinintoplampuanlarınagöreanlamlı farklılık gösteren çocukların bu ölçeğin bu dört boyutu için de bu farkıgösterdikleri belirlenmiştir.Ancak ölçeğin diğer bir alt boyutu olan dil gelişimiboyutu için p değeri ,152 olarak hesaplanmış ve herhangi bir anlamlı farklılığınolmadığıtespitedilmiştir.

Tablo 4.2.1’de PortageGelişim ölçeği alt boyutlarının ön-test ve son-testpuanlarıarasındakiortalamalarabakıldığındadafarklılığınençokfizikselgelişimdeolduğusöylenebilir.Çocuklarınaraştırmasüresiolan20haftalık sürenin sonundafizyolojikgelişimlerininbufarklılığıoluşturduğudüşünülebilir.

DeneyGrubuKontrolGrubu

Öntest

Sontest

203,44

131,16

118,72124,03

0

50

100

150

200

250

Şekil 1. DeneyvekontrolgrubuçocuklarınınPortageGelişimÖlçeğindenaldıklarıön-testveson-testpuanortalamalarınıkarşılaştırılması

Deney ve kontrol grubu öğrencilerinin ön-test puan ortalamaları sırasıyla118,72ve124,03ikenbupuanortalamalarıson-testlerdesırasıyla203,44ve131,16olduğubelirlenmiştir.

Bu veriler ele alınırsa, uygulanan deneysel işlemlerin deney grubundakiçocukların lehine olduğu, kontrol grubundaki çocukların ise deney grubuna göredaha az gelişim gösterdikleri şeklinde yorumlanabilir. Bu bulgu uygulanan aileeğitimprogramınınolumluetkililiğinigöstermektedir.


4.3. Aile Katılımına İlişkin BulgularÇalışmanınbubölümündeörneklemini oluşturangrup sorumlularının aile

katılımınailişkinbulgularınayerverilmiştir.“Kurum Ortamında yaşayan deney grubunu oluşturan çocukların

grup sorumlularının Aile Katılım Ölçeğinden aldıkları ön-test ve son-test puanları arasında fark vardır” hipotezineilişkinistatistikselişlemlertablo4.3’desunulmuştur.

Tablo 4. 3. KurumOrtamındaYaşayanDeneyGrubunuOluşturanÇocuklarınGrup SorumlularınınAile KatılımÖlçeğindenAldıkları Ön-Test/Son-TestAnalizSonuçları

Test N Ort. ( ) s.s. s.d. t cor p

DeneyÖn-test 32 94,88 5,4231 3,81 ,96 ,001*

DeneySon-test 32 95,81 5,19

Anlamlılıkdüzeyi:p<0,01Tablo4.3’dekurumortamındayaşayandeneygrubunuoluşturançocukların

grupsorumlularının (grupöğretmenivebakıcıanne) sahipolduğuölçekpuanlarıön-test ve son-test değişkenine göre karşılaştırılmaktadır. İlgili analizde %95’likanlamlılıkdüzeyigözönündebulundurularakilişkiliölçümleriçint-testisonucupanlamlılıkderecesi0,001olarakhesaplanmıştır.

Tablo4.3’dendeanlaşılacağıgibikurumortamındayaşayandeneygrubunuoluşturan çocukların grup sorumlularının ön-test puanları ile son-test puanlarıarasında anlamlı bir fark bulunmaktadır. Ayrıca ön-test sonuçlarına göre grupsorumlularının ön-test puanlarının ortalaması 94,88 ve standart sapması 5,42 veaynıgrubunsontestsonuçlarınagöresahipolduklarıpuanlarınortalamasıise95,81vestandartsapması5,19olarakhesaplanmıştır.Ortalamapuanlararasındakifarkınoldukçaazolduğununtespitiisemevcutyönteminilgiliölçekpuanlarınıdeğiştirmeyeyöneliketkisininyeterseviyedeolmadığınıkanıtlarniteliktedir.BudurumSHÇEKbağlıçocukyuvalarınınkurumsalyapısınedeniyleailekatılımıkonusundakurumsalçerçevenin elverdiği ölçüde standart bir katılımın gerçekleştiği, bunun ise sınırlıolduğuşeklindeyorumlanabilir.

“Kurum ortamında yaşayan deney grubunu oluşturan çocukların grup sorumlularının Aile Katılım Ölçeği alt boyutları ön-test ve son-test puanları arasında fark vardır” hipotezineilişkinbulgulartablo4.3.1’deverilmiştir.




Tablo 4.3.1. Kurum ortamında Yaşayan Deney Grubunu OluşturanÇocuklarınGrupSorumlularınınAileKatılımÖlçeğiAltBoyutlarınınÖn-Test/Son-TestAnalizSonuçları

Alt Boyut Test N Ort. ( ) s.s. s.d. t cor p

OkulTemelliKatılım

Ön-test 32 18,91 1,0231 3,62 ,76

Son-test 32 19,47 1,36

EvTemelliKatılımÖn-test 32 45,22 2,54

31 1,30 ,96 ,201Son-test 32 45,38 2,57

Okul-AileİşbirliğiTemelliKatılım

Ön-test 32 30,75 3,2131 1,36 ,96 ,182

Son-test 32 30,97 3,23

Anlamlılıkdüzeyi:p<0,01Tablo 4.3.1’de kurum ortamında yaşayan ve deney grubunu oluşturan

çocukların grup sorumlularının (grup öğretmeni ve bakıcı anne) Aile KatılımÖlçeğininAlt Boyutlarının ön-test ve son-test puanlarının karşılaştırılmasına yerverilmiştir.DeneygrubunuoluşturançocuklarınailelerininAileKatılımÖlçeğininaltboyutlarınınön-testveson-testteilişkinpanlamlılıkdeğerlerlerisırasıyla“OkulTemelliKatılım”boyutuiçin,001;“EvTemelliKatılım”boyutuiçin,201ve“Okul-AileİşbirliğiTemelliKatılım”boyutuiçin,182olarakhesaplanmıştır.

Bu sonuçlardan yola çıkarak kurum ortamında yaşayan deney grubunuoluşturan çocukların grup sorumlularının ön-test ve son-test puan ortalamalarıarasındaki farkın“OkulTemelliKatılım”boyutundankaynaklandığı,“EvTemelliKatılım”ve“Okul-Aile İşbirliğiTemelliKatılım”boyutlarınınön-testveson-testpuanortalamalarıarasındaherhangibirfarkınolmadığıtespitedilmiştir.Budurumtablo4.3’dekibulgularıdesteklediğigibi farklılığınazoluşuvekatılımın sadece“okultemeli”oluşu,kurumdaçalışangrupsorumlularınınsadecevelitoplantısıvedavetligörüşmelerdışındaailekatılımındabulunmadıklarışeklindeyorumlanabilir.Ayrıcatablo4.3.1’dekiveriler“KurumortamındayaşayandeneygrubunuoluşturançocuklarıngrupsorumlularınınAileKatılımÖlçeğialtboyutlarıön-testveson-testpuanlarıarasındafarkvardır”hipotezinidoğrulamaktadır.

5. SONUÇ, TARTIŞMA VE ÖNERİLER

5.1. Çocukların Ailelerine ve Grup Sorumlularına İlişkin Demografik Sonuçlara Yönelik Tartışma


SHÇEKtarafındanbakımvekorumaaltınaalınanaileyoksunuçocuklarakurum,aileninyerinitutmayaçalışırkengrupöğretmenlerivebakıcıannelerbaştaolmaküzerediğerpersonelçocuğunailesininyerinialmaktadır.Çocukyuvalarındakiçocuklar kurum bakımının yanı sıra anaokullarında eğitim alarak ikincil sosyalkurumolançevreiledetanışmaktadır.

Araştırmada SHÇEK bağlı çocuk yuvasında yaşayan ve örneklemioluşturan çocukların %83 ünün annesi sağ, %5 inin ise annesinin kim olduğukayıtlarda bilinmemektedir. Babaların ise%77 si sağ ve%12,5 bilinmemektedir.Yuva çocuklarının anne babalarının %82 si ayrı yaşmaktadır. Yılmaz 2008’dekiaraştırmasındakorunmayamuhtaççocukların%81,7’sininannevebabalarınınsağolduğunu ifadeetmiştir (Yılmaz2008).Şimşek (2008)SHÇEK’teyapmışolduğuçalışmasındaçocukların%68,8’ininanne-babayadaikisindenbirininhayattaolduğubelirtilmiştir.Bubulgudaaraştırmasonuçlarınıdesteklemiştir.

Yuvadabakımvekorumaaltındakiçocukların%64ününziyaretçisivardır.Buziyaretlerin%49udüzensizdir.Ziyaretsıklığı ise%45ininbelirsizaralıklarlayapılmaktadır. Çocukların ziyaretçilerine bakıldığında %31 ini anneler, %20sinibabalar,%15 ini ise anneakrabalarıoluşturmaktadır.ZiyaretkonusuSosyalHizmetler ve Çocuk EsirgemeKurumuGenelMüdürlüğünün yayınlamış olduğu1998 yılı 20 sayılı genelgede “izinli”, “Kaçak Çocuklar”, “Ziyaretçi” başlıklarıaltında tanımlanmıştır. Bu genelgede kuruluşlarda korunma altında bulunançocukların, sosyal incelemeraporlarıesasalınarak,kimler tarafından,kimlere,nekadarsüreilenasılizinliverilebileceği,kimlerinziyaretedebileceğivekaçakolmadurumlarınailişkinkonularayrıntılıolarakyeralmaktadır.Buyönetmeliğegöreyuvaçocuklarının aileleri ile olumlu ilişkiler kurmaları ve geliştirmeleri desteklenmesiamaçlanmaktadır.

SHÇEK Çocuk Koruma Sisteminin Değerlendirilmesi nihai raporundaçocukları ziyaret etmelerine izin verilen babaların %25,4’ünün, annelerinse%30,6’sının çocuklarını yuvada hiç ziyaret etmedikleri belirtilmiştir. Bir o kadarannevebabadaseyrekveyaçokseyrekziyaretlerdebulunmaktadır.Çocuklarınısıkveçoksıkziyaretedenannevebabalarınyüzdesiise%17’yiaşmamaktadır(ÖzdemirveArk.2008).Buverilerbuaraştırmadaeldeedilenbulgularlauyumludur.

Yuvaçocuklarınınaileleriyerinegeçengrupöğretmenivebakıcıannelereilişkindemografiksonuçlar ise;örneklemegirençocukların48bakıcıanneleri16grupöğretmenibulunmaktadır.Bakıcıannelerinyarısındanfazlası(%57)28yaşınaltındadır. Yaklaşık %20 si de 18–22 yaş aralığındadır. Bakıcı annelerin hepsi




kadındır. SHÇEKGenelMüdürlüğü “Eğitimde İşbirliği” adı altındaMillîEğitimBakanlığı Kız Teknik Öğretim Genel Müdürlüğü arasında 09.02.2006 tarihinde“EğitimdeİşBirliğiProtokolü”imzalanmıştır.Buprotokolle;SosyalHizmetlerveÇocuk EsirgemeKurumu’na bağlı olarak faaliyetlerini sürdüren 0–12 yaş çocukyuvalarında, çocukların temel gereksinimlerini karşılamaya yönelik olarak bakıcıannelervediğergörevlilerceverilenhizmetlerinkalitesininartırılmasıvekızmeslekliselerinin çocuk gelişimi ve eğitimi alanındanmezun olan öğrencilerin istihdamedilmesine yardımcı olmak amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda uygulamayagiden SHÇEK de çocuk yuvalarındaki bakıcı anneler Kız Meslek Lisesi çocukgelişimibölümümezunlarıarasındanseçilmektedir.

Örneklemi oluşturan bakıcı annelerin %71 çocuk gelişimi bölümü, %15i çocuk gelişimi ön lisansmezunu,%12 si iseLisansOkulÖncesiÖğretmenliğimezunudur.GörüldüğügibiSHÇEKçocukyuvalarındaçalışanbakıcıanneler,çocukvegelişimhakkındatemeleğitimvebilgiyesahiptirler.

Bakıcı anneler kurumda 3 vardiya ile çalışmaktadır. Finn (1981) eskiyeoranlavardiyalıçalışaninsansayısınıngiderekarttığınıbelirterek,butürçalışmanın,doğal ritmin bozulmasına neden olduğunu, vücudun iç ve dış gereksinimlerineuyum göstermesini zorlaştırdığını belirtmektedir.Ancak, insanı sadece fizyolojikbir varlık olarak değil, aynı zamanda toplumsal bir varlık olarak da düşünmekgerekir.Bubakımdanvardiyalıçalışmaişçiyiyalnızcafizyolojikyöndenetkilemeklekalmayıp onu toplumsal yaşamın da dışına atar.Ayrıca kurum tarafındangündüzişçilerinesağlananpekçokhizmetgecetamolaraksağlanamaz.Geceçalışmasındansadecebakıcıanneleretkilenmez.Bakımvekorumaaltındakiçocuklardaolumsuzetkilenebilir. Çünkü çocuklar gün içerisinde farklı annelerle birlikte olmaktabazılarını gece vardiyası nedeniyle hiç görememektedir. Ayrıca Çocuk yuvaları0-3yaşve4-6yaşolmaküzereikibüyükgrubaayrılmaktadır.Kurumlarınfizikselkoşullarıölçüsündebugruplarayrıkatlardakonuşlanmaktadır.Çalışmagrubundayeralanbakıcıannelerintamamı(%100)sadece4–6yaşgrubundaçalışmaktadır.Yuvaçocukları0-3yaşınakadarfarklı4-6yaşındafarklıannelerleyaşadığıgörülmektedir.BakıcıannelerinhiçbiriPortageErkenEğitimProgramınailişkineğitimalmamıştır.Bakıcıannelerin%44üevlive%20siçocuksahibidir.

Grup sorumlularının % 82 si 43 yaş ve üstündedir. Grup sorumlusuolarak görev yapan kişilerin 4 tanesi (%25) erkek, 12 (%75) si kadındır. Grupöğretmenlerinin %82 si lisans eğitimi mezunudur. SHÇEK Çocuk YuvalarıYönetmeliğinde (07.01.1999Sayı: 23576 R.G.) grup sorumlusu öğretmenin ve


çocukeğiticisiningörevveyetkileribelirlenmiştir.Buyönetmeliğin14.maddesindebelirtildigibiYükseköğrenimkurumlarındanmezunolup,okulöncesiöğretmeniunvanınıalmışolanvefakültelerinlisanstamamlamaprogramlarınakatılarakokulöncesiöğretmeniolanların0–6yaşgrubuçocuklardan,diğerbranşöğretmenlerinise7vedahayukarıyaşgrubuçocuklardansorumluolmasıesastır.Grupsorumlularının4 tanesi (%25) PortageErkenEğitimProgramına ilişkin eğitim almıştır.TürkiyeCumhuriyetiHükümetiileUNİCEFTürkiyeTemsilciliğiarasındaimzalanan2006–2010 işbirliği programı kapsamındaAile ve Sosyal Politikalar Bakanlığına bağlıtoplummerkezleri ve aile danışmamerkezlerindeuygulananve görülen yararlarınedeni ile çocuk yuvalarında uygulanmasına karar verilen programlar çocuklarahizmet veren personelin eğitilmesini amacıyla uygulanmaktadır. Portage ErkenEğitimprogramıdabunlardanbirisidir.Grupsorumlularının4tanesibuprogramakatılmıştır.Grupsorumlusuolarakçalışanların%88ievlive%82siçocuksahibidir.

5.2. Çocuklara İlişkin Demografik Sonuçlara Yönelik TartışmaMilliEğitimBakanlığı’nca 15Ağustos 2011 tarihinde yayınlanan yazıda;

“Bedensel gelişimini tamamlayamayan çocukların ilköğretime kayıtlarının bir yılertelenebileceği”açıklandı.Bunagöre;yaşıtlarınagöreboyvekiloartışıyavaşlayançocuklar, ya okul öncesi eğitime devam edecek ya da birinci sınıfa kayıtları biryıl ertelenecektir. Sağlıklı büyümenin gündeme taşındığı şu günlerde; MarmaraÜniversitesi Tıp Fakültesi Pediatrik Endokrinoloji Bilim Dalı Başkanı Prof. Dr.AbdullahBereket5–6yaşaralığındakiçocuklarınerkek/kızboyortalamasıolarakalt sınır 101 cm, üst sınır ise 125 cm, kilo ise alt sınır 14 kg üst sınır ise 28 kgolarakbelirtmektedir. yuvabakımındaki çocuklarınBereket (2011)belirttiği boy-kilogelişimölçümlerininaltsınırınadahayakınolduklarıgörülmektedir.

Yuvada yaşayan çocukların %36 sı 4–6 arası kardeşe sahiptir. Kardeşiolanların%89 unun en az bir kardeşi de yuvada yaşamaktadır.%32 sinin ise ikikardeşiçocukyuvasındabakımvekorumaaltındadır.SuğurveDoğru’nun(2010)yapmış oldukları çalışmalarında yuva çocuklarının geldikleri ailelerin%53’ününçocuksayısı3vedahaüzerindeoluşuayrıca,%78’ininkardeşleridekendisigibiyurtta kalıyor olması, Erkan (1995) ve Cılga’nın (1989) çocuk yuvaları ile ilgiliyapmış oldukları araştırmalardaki örneklemlerindeki demografi özellikleri deçalışmasonuçlarınıdesteklemektedir.

Yuvaçocuklarınınyatakodalarınabakıldığında%61i2–4kişilikodalarda%40ıda5–7kişilikodalardanoluşmaktadır.Yuvaçocuklarınıntamamı(%100)bir




yıldıranaokulunadevametmektedirler.Buçocuklarınhiçbirianasınıfıeğitimindeönceherhangibirkreşeğitimialmamıştır.

5. 3. Portage Gelişim Ölçeğine İlişkin Sonuçlara Yönelik TartışmaAraştırma sonuçları göstermektedir ki, 5-6 yaşındaki yuvalarında

bakım ve koruma altında çocukların, ailelerinin yerini tutan grup öğretmeni vebakıcı annelerine verilecek destekler çocuğun çeşitli gelişim düzeylerine katkısağlamaktadır.BuçalışmadabudurumuortayakoymakiçinPortageErkenEğitimProgramı,yuvaçocuklarındanoluşandeneyvekontrolgruplarınagrupsorumlularıkatılımıylauygulanmıştır.Programuygulanmadanönce,deneyvekontrolgruplarınındeğişkenler bakımından benzer olduğu, sosyal, dil, özbakım, bilişsel ve fizikselgelişimalanlarınagörefarklılıkgöstermedikleriispatlanmıştır.

Anaokulunda verilen eğitim desteklenirken aile katılımını da sağlayanPortageErkenEğitimProgramı,grupsorumlularınaçocuklarıngelişimlerininasıldestekleyecekleriyönündeyolgöstermesideneygrubundakiçocuklarınınuygulamasonrasıyapılanölçümlerdesosyal,dil,özbakım,bilişselvefizikselgelişimalanlarınagörefarklılığanedenolmuştur.Deneygrubunuoluşturançocuklarınlehineolanbufarklılıkbenzeraraştırmalarladadesteklenmektedir.

Etkiliailekatılımınınsağlandığıokulöncesidönemdeçocuklarınakademikbaşarılarınıarttırmakta,davranışproblemleriniazaltmaktaveöğrenimyaşantılarınınuzun vadede olumlu yönde de etkilemektedir (Henderson 1989; Davies 1999;Epstein 2001;Comer 1984; Estrada,Arsenio,Hess veHolloway 1987;Radhike,Noleen,Christie,2005).

ÇağdaşveÜlküYıldızyapmışolduklarıaraştırmalarındadeneyselyaratıcılıkprogramı’nın 4–5 yaş çocuklarının bilişsel gelişimine olan etkilerini deneyseldesenle incelemişlerdir.Araştırmadagereklibilgileri toplamak için“Portage49–60 ay Çocukların Bilişsel Gelişim Kontrol Listesi” kullanılmıştır. Araştırmanınsonucuna göreDeneyselYaratıcılık Programı” uygulanan 4–5 yaş deneme grubuçocukların bilişsel gelişimine ilişkin davranışlarının olumlu yönde değişmesindeetkiliolduğunuortayakoymaktadır(ÇağdaşveYıldız,2000).

HeberveGarber(1971),anaokulunagidençocuklarvepsiko-sosyalyöndenyoksunçevreninçocuklarınayenibirokulöncesieğitimprogramıhazırlamışlardır.Bu programın uygulandığı çocukların bilişsel gelişim, dil ve diğer öğrenmefonksiyonlarındaönemlibirilerlemekaydettiklerinigözlenmişlerdir(Brown,1976).Çocuğuniçindeyetiştiğiaileninçokönemliolduğuyadsınamazbirgerçektir.Çünkü


aile,çocuğuyetiştiren,toplumahazırlayanbirkurumolarakkarşımızaçıkmaktadır.Böyle olunca aile ortamından yoksun yuvada yasayan çocukların birçok aileyeilişkindurumuyaşayamadığıortadır(ErdoğanveAlisinaoğlu,2002).

Kurumbakımındaistismaredilençocuklar,yüksekoranda(%10)öğrenmebozuklukları (Nasstrom, Koch, 1996), başarısızlıklar (%41) (Chamberla in,Moreland & Reid, 1992), dil bozuklukları (%50-70) (Breitner & Farnell, 1997;Halton,Mendonca&Berkowitz,1995),hafifmental retardasyon(%6)(Nasstrom&Koch,1996)gösterirler.Birbütünolarakbubulgular,öğrenmeveonunlailgiliproblemlerin, kurum bakımındaki çocuklarda, diğer çocuklara oranla 2 kat dahafazlayaygınolduğunugöstermektedir.Çocukyuvalarındayaşayanbakımvekorumaaltındakiçocuklarınkurumsalbakımınçocuğungelişimiüzerindekietkisi,yetersizanneliğebağlanmaktadır(Akt,İşkol,2005).

YapılançalışmadakullanılanPortageErkenEğitimProgramı,aileninyerinitutangrupsorumlularınaveçocuklarabüyükkatkısağladığıgörülmüştür.ÇalışmayabenzerolarakSaltz’ın(1973)81çocuküzerinde,kısasürelianneeğitimprogramınınkurum çocuklarının zihinsel ve sosyal gelişimleri üzerine etkisi araştırılmıştır.Araştırmadadeneygrubunakısasürelianneprogramıuygulanmış,kontrolgrubunakurumbakımınaekolarakhiçbirprogramuygulanmamıştır.AraştırmasonucundadeneygrubununsosyalgelişimpuanlarınınveIQpuanlarınınönemliölçüdefarklılıkgösterdiği bulunmuştur. Özellikle aile desteğinden yoksun çocuklara ve onlarınailesininyerinitutankişilereverilecekdesteklerleçocukgelişiminekatkısağlanacağıbuaraştırmailebirkezdahavurgulanmıştır.

Berument (2007) yaptığı çalışmadaAnkara, Eskişehir,Afyon, Konya veAdapazarı’ndatoplamaltı(0–6yaş)yuvadandeneyvekontrolgruplarıoluşturarak,önce deney grubundaki iki yuvada oyuncak ve eğitici materyaller ile çevreseluyaranları artırıp, bakıcı anne ve eğiticiler eğitilerek yuvaların bakım kalitesininartırılması hedeflenmiştir. Destek programının uygulandığı iki yuvada kurumkalitesinde anlamlı bir artış bulunmuştur. Çocukların gelişimleri Peabody iledeğerlendirildiğine deney grubu kontrol grubundan kelime bilgisi açısından dahafazla gelişim göstermiştir. Ayrıca Ankara Gelişim Tarama Envanteri dil bilişselgelişim profillerine göre oluşturulan kategoriler değerlendirildiğinde deneygrubundakiçocuklarıngelişimleriileyaşlarıarasındakifarkkontrolgrubundakilerinfarklarına göre daha fazla azalma eğilimi göstermiştir. Sınırlılıklarına rağmen buaraştırma destek programının olumlu etkilerine işaret etmektedir. Türkiye ‘dekidiğer0-6yaşyuvalarındadabudestekprogramınınuygulanmasıayrıcabakıcıanne




ve personel seçimi için araştırmaya dayalı kriterler geliştirilmesi önerilmektedir(Berument2007).

Kurumlardaçalışanpersonelinkurumdakalançocuklarıngelişimözelliklerihakkındabilgisahibiolduğueğitimlerinebakıldığındagörülmektedir.Amayapılançalışmadaçocuklarıngelişimleriaçısındanciddieksikliklerinolmasıveuygulananprogramsayesindebakıcıannevegrupöğretmenlerineverilendesteklersonucundakendilerindeveçocuklardakigelişiminartması,sahipolduklarıeğitimdurumlarınabakmaksızın sürekli hizmet içi eğitimle desteklenmesi gerekliliğini ortayakoymaktadır.

Araştırmada kontrol grubunu oluşturan çocuklara ve aile yerini tutangrup sorumlularına araştırma süresi olan 20 hafta boyunca herhangi bir programuygulanmamış,çocuklaraldıklarıokulöncesieğitiminedevametmişlerdir.Araştırmasonundayapılanölçümlerdekontrolgrubuçocuklarınçokazdaolsagelişimlerindeilerlemeler olmuştur. Son-testlerdeki bu farklılık en büyük nedenlerinden birisi,devamettiklerianasınıflarındaaldıklarıeğitimdir.

5. 4. ÖnerilerÇalışmasonuçlarınabakıldığında,çocuklarlabirlikteolanyetişkinlereeğitim

verilmesininçocukveyetişkinaçısındanyararlıolduğugörülmüştür.Çalışmadabutemelsonuçtanyolaçıkarakaşağıdakiönerilersunulmuştur.

Tümokulöncesiçağdakiçocuklarınaileyeihtiyaçduyduklarıaçıktır.Ancakbuçalışmadagörüldüğügibibazıçocuklarçeşitlisebeplerdenyanındabüyüyeceğiaileden mahrum kalmaktadır. Devletin sahip çıktığı bu çocuklar yuvalardayaşamlarını sürdürmektedir. “Grup sorumluları” aracılıyla anne-babalık ilişkisiyaşatılmayaçalışılmaktadır.

Butelafimekanizmasıçocuklaraçısındanyararlıolmaklabirliktefarklıanne-babalıkseçeneklerivemodellerdedüşünülebilir.Batıdauzunzamandıruygulanan“koruyucuaile”,“profesyonelaile”gibiuygulamalarınülkemizdekikoşullardayeralıpalamayacağınınaraştırılmasıgerekmektedir.Sakıncalarıveavantajlarıaraştırılıpsınandıktan sonra bu gibi modeller ya da ülke araştırmacılarının geliştireceğimodelleruygulanabilir.

Çocuklar yuvada, 0-3 yaş ve 4-6 yaş şeklinde iki alt grupta, vardiyasistemiylegüniçerisinde3farklıannevemesaisaatleriiçerisindegrupöğretmeniileyaşamaktadır.Bakıcıannevegrupöğretmenleri0-3yaşve4-6yaşgruplarındadeğişmektedir. Ailenin devamlılığı ve değişmezliği ilkesi dikkate alınarak yuvaçocuklarına0-6yaşaralığında,aynıgrupöğretmenivebakıcıanneleraracılığıylabakımveeğitimverilebilir.


Bakıcıannevegrupöğretmenleriçocukgelişimikonusundabilgiveeğitimsahibi olmasına rağmen uygulanan program deney gruplarının lehine farklılıkyaratmış olması, kurum çalışanlarının eğitimine bakılmaksızın sürekli hizmet içiprogramlarladesteklenmesiçocuklarıngelişimalanlarınakatkısağlayabilir.

AraştırmadakullanılanPortageErkenEğitimProgramıgibi aile eğitiminive çocuk gelişimini desteklemeyi hedefleyen programların uygulayıcısı olmalarıiçin okulöncesi öğretmenlerine, yuvalarda grup öğretmenlerine eğitim ve destekverilebilir.Böylelikleeğitimlieğitmenlerleaileveçocuğayönelikçeşitliprogramlardüzenlenebilir.

Araştırmada deney gruplarına uygulanan Portage Erken Eğitim Programısonuçları göstermektedir ki grup sorumlularına verilen eğitim desteği, çocuğungelişim alanlarına katkı sağlamaktadır. Bu nedenle aile eğitim programları 5-6yaşındaanasınıfıveyaanaokullarınadevamedenbütünçocuklarınailelerineyadaailelerinyerinitutanyetişkinlereverilmesiçokyararlıolacaktır.

Araştırma örnekleminde 5-6 yaş grubu çocuklar yer almakta olup deneygrupları açısından uygulanan programın etkililiğinden söz edilebilmektedir.Portage Erken Eğitim Programı 0-6 yaş için geliştirildiğinden program 0-3 yaşiçinde etkililiğini ortaya koymayayönelikSHÇEKveyaşayan çocuklar üzerindeuygulanabilir.

Araştırmadaailekatılımının“okultemelli”olaraksınırlıkalmasınedeniyleokul-aileişbirliğiveevtemellikatılımıiçinealanprojelerindüzenlenmesiyerindeolacaktır.

KAYNAKÇAAjayı,H.O. (2008).Early Childhood Education in Nigeria: a reality or

a mirage? Contemporary Issues in Early ChildhoodVolume 9 Number 4 www.wwwords.co.uk/CIEC

Anderson,G.R.(1999).Introduction: Achieving permanency for all children in the child welfare system.JournalofMulticulturalSocialWork,5(1/2),1-8.

Aydın,B.(2000).Gelişimin Doğası,Editör:BinnurYesilyaprak,GelişimveÖğrenmePsikolojisi,PegemYayıncılık,Ankara.

Aytaç,T.(2000).Okul Merkezli Yönetim, NobelYayınDağıtım.Ankara.

Bereket,A.(2011).Çocuklarda Boy ve Kilo Artışı Nasıl Olmalıdır?BoyveKiloArtışınıEtkileyenFaktörlerNelerdir?http://www.fenomenkadin.com/




Berument, K. S. (2007). 0-6 Yaş Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Yetiştirme Yurtları Çocuklarında Bilişsel, Dil ve Sosyal Duygusal Gelişimini Destekleme,ProjeNo:105K045.

Brown,R.I.(1976).PsychologyandEducationofSlowlearner.PublishedbyRoutledge&K.Paul,London.

Büyüköztürk,Ş.(2007).Deneysel Desenler-Ön-test-Son-test, Kontrol Grubu Desen ve Veri Analizi.(2.Baskı).PegemAYayıncılık.Ankara.

Büyüköztürk,Ş.(2007).Sosyal Bilimler İçin veri analizi el kitabı.7.Baskı.PegemYayıncılıkAnkara.

Cılga, İ. (1989).Korunmaya Muhtaç Gençlerin Sorunları ve Yetiştirme Yurtları.BaşbakanlıkGençlikveSporGenelMüdürlüğü,Ankara.

Comer,JP.(1984).Home-school relations\hips as they affect the academic success of children. EducationandUrbanSociety,16:323-337.

Creswell, J.W. (2003). Research Design: Quantitative, Qualitative,AndMixedMethodsApproaches.Sage.ThousandOaks.Usa.

Çağdaş,A.,Yıldız,F.Ü.(2000).Deneysel Yaratıcılık Programının 4-5 Yaş Çocuklarının Bilişsel Gelişimine Olan Etkileri. SosyalBilimlerEnstitüsüDergisi.SelçukÜniversitesi.Konya.

Çivi,S. (1991).Konya Çocuk Yuvasındaki 0-12 Yaş Çocuklarının Gelişim Özellikleri Ve Anne Yoksunluğunun Çocuk Gelişimine Etkileri Açısından Koruyucu Aile Bakımı Ve Aile Çocuklarının Kurum Bakımı İle Karşılaştırılmalı İncelenmesi,YüksekLisansTezi,SelçukÜniversitesiSağlıkBilimleriEnstitüsü,Konya.

Çörüş, G. (2005).Erken Dönem Ebeveyn Yoksunluğu, Popüler PsikiyatriDergisi,25:14-16.

Çukur,A. (1994). Kurum Bakımı Altında Bulunan Okul Öncesi Dönemi Çocukların Bilişsel Gelişim Düzeylerinin İncelenmesi,YüksekLisansTezi,Ankara.

Davies,D.(1999).Looking back, looking ahead: reflections on lessons over twenty-five years, in Smit, F, Moerel, H, Van der Wolf, K & Sleegers, P (eds)Buildingbridgesbetweenhomeandschool.Nijmegen:InstituteforAppliedSocialSciences.

Dennis,W.(1973).Children Of The Crèche.NewYork:Appleton-Century-Croft.

Dennis,W. (1960).Causes Of Retardation Among Institutional Children:Iran.JournalOfGeneticPsychology96:47–59.

Ekiz,D.(2003).Eğitimde Araştırma Yöntem Ve Metotlarına Giriş,Ankara:AnıYayınları.


EpsteinJL.(2001).School, family and community partnerships. Preparing educators and improving schools. Boulder:Westview.

Eraslan,E.,Çalışkan,M.,Özmen,M.(1997).Zihinsel Özürlü Çocuklarda Portage Erken Eğitim Programı Uygulaması. S.75-92AnkaraÜniversitesi5.MithatEnçÖzelEğitimGünleri.TürkiyeSakatlarKonfederasyonuYayınları.Ankara.

Erkan, G. (1995).Korunmaya Muhtaç Çocuklar: ÇocukYuvalarında BirAraştırma.Ankara.

Erdoğan,S.Ç.,Alisinaoğlu,F.(2002).Çocuk Yuvalarında Kalan Ve Ailesiyle Birlikte Yasayan On Yaş Çocuklarının Umutsuzluk Düzeylerinin İncelenmesi,AnadoluÜniversitesiEğitimFakültesiDergisi,12(1-2):31-38.Eskişehir.

Estrada,P,Arsenio,WF,Hess,RD&Holloway,S.(1987).Affective quality of the mother and child relationship: Longitudinal consequences for children’sschoolrelevantcognitivefunctioning.DevelopmentalPsychology,23:210-215.

Gürşimsek, I. (2003).Okul Öncesi Eğitimde Aile Katılımı Ve Psikososyal Gelişim.KuramVeUygulamadaEğitimBilimleri.3(1),125-144.

Gürşimsek, I.,Girgin,G.,Kefi,S.(2007).Okul Öncesi Eğitime Babaların Katılım Düzeyi İle İlişkili Değişkenlerin İncelenmesi.HacettepeÜniversitesiEğitimFakültesiDergisi,Sayı33,S.181-192

Henderson, A.T. (1989). The Evidence Continues To Grow: Parent İnvolvement İmproves Student Achievement. National Committee For Citizens İnEducation:Columbia,Md.

Hildyard,K.L.,Wolfe,D.A. (2002).Child Neglect; Developmental Issues And Outcomes,ChildAbuse&Neglect,26(6-7):679-695.

İşkol, F. M. (2005). Sosyal Hizmetler Çocuk Esirgeme Kurumu Çocuk Yuvalarında Barınan Çocukların Wısc-R Skorlarının Değerlendirilmesi. İstanbulÜniversitesiAdliTıpEnstitüsü.SosyalBilimleRA.B.D.(YayınlanmamışY.LisansTezi).İstanbul

Kadlec, M.B., Cermak, S.A. (2002). Activity Level, Organization, and Social-Emotional Behaviors in Post-Institutionalized Children,AdoptionQuarterly,6(2):43-57.

Karasar, N. (2000).Bilimsel Araştırma Yöntemi. Nobel Yayın Dağıtım.Ankara

Marangoz,E.(2001).Portage Eğitim Paketi Kullanım Kılavuzu.EnderÖzelEğitimveDanışmanlık.İzmir.

Naastrom,K.,&Koch,S.M.(1996).Addressing The Needs Of Children İn




Out-Of-Home Care.PaperPresentedAtThe28thAnnualMeetingOfTheNationalAssociationOfSchoolPsychologists,Atlanta,GA.

Oktay, A. (2002). Yasamın Sihirli Yılları: Okulöncesi Dönem, EpsilonYayıncılık,İstanbul.

Polat,O.(2001).Çocuk Ve Şiddet,S.61-62,85,97,DerYayınevi,İstanbul.RadhikeB.,NoleenV.,Christie,V.S.(2005).School of Education University

of South AfricaCopyrightProjectInnovationFallSenemoglu,N.(2004).Gelisim, Ögrenme Ve Ögretim.Ankara:GaziKitabevi.Sucuoğlu, B. & Özokçu, O. (2005) Kaynaştırma Öğrencilerinin Sosyal

Becerilerinin Değerlendirilmesi,ÖzelEğitimDergisi,1(2)Suğur,N.,DoğruE.S.(2010).Koruma Altındaki Çocukların Aile Ve Devlet

Algısı Üzerine Bir Araştırma. AnkaraüniversitesiSBFDergisicilt:65Sayı:1Sayfa:115-133Ankara.

Sloutsky,V.M.(1997).Institutional Care And Developmental Outcomes Of 1- And -7-Year-Old Children: AContextualistPerspective,InternationalJournalOfBehavioralDevelopment,20(1):131-151.

Saltz,R.(1973).Effects Of Part-Time Mathering On IQ And SQ Of Young Institutionalized Children.ChildDevelopment.Number:44.

ŞimşekZ,ErolN.,ÖztopD.,ÖzcanÖ.(2008).Kurum Bakımındaki Çocuk ve Ergenlerde Davranış ve Duygusal Sorunların Epidemiyolojisi; Ulusal Örneklemde Karşılaştırmalı Bir Araştırma.TürkPsikiyatriDergisi,19(3).İnternetadresi:http://www.turkpsikiyatri.com

Tabassam, W. (1993). Intelligence and Personality Differences Among Children From Orphanages and Intact Families,JournaloftheIndianAcademyofAppliedPsychology,19(1-2):13-20.

Tanyer,S.(2003).Çocuk Sağlığı Ve Hastalıkları Hemşireliği,5.Baskı,DizgiMatbaacılık,Konya.

T.C. ResmiGazete, 27.5.1983, Sayı:18059, 2828 Sayılı Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Ayni ve Nakdi Yardım Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik.

T.C.ResmiGazete,27.5.1983,Sayı:18059,2828Sayılı Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu’nun Kurulmasına Dair Kanun.

Tuzcuoğlu,N.(1989).Korunmaya Muhtaç Çocukların Öğrenim Problemleri, YüksekLisansTezi,GaziÜniversitesiSosyalBilimlerEnstitüsü,Ankara.

Ural, O. (2010). Dünden Bu Güne Aile Eğitimi. Aile Eğitimi Ve Erken


Çocukluk Eğitiminde Aile Katılım Çalışmaları. (Edt. FulyaTemel)AnıYayınlarıAnkara.

Ural, O.Ve RamazanO. (2007).Türkiye’de Okul Öncesi Eğitimin Dünü Ve Bugünü. Türkiye’de Okul Öncesi Eğitim Ve İlköğretim Sistemi. TEDYayınları.Ankara.

Ural,O.(2007).Toplumsal Değişim Açısından Örgün Ve Yaygın Eğitim.(Ed.A.Oktay)EğitimBilimineGiriş.PegemYayıncılık.Ankara.

Ural,O.(2005).Okul Öncesi Eğitim Ve Aile Katılımı Okul Öncesi Eğitimde Güncel Konular.MorpaKültürYayınları.İstanbul.

Uzundemir,Marangoz,(2001).Portage Erken Eğitim Kılavuzu.İzmir:EnderÖzelEğitimDanışmanlık.DuyalMatbaası

Yavuzer,H.(1999).Ana-Baba Ve Çocuk.RemziKitabevi.İstanbul.Yılmaz H. (2008).Atatürk Çocuk Yuvasında Kalan İlkokul Çocuklarının

Beslenme Durumunun Saptanması ve Bu Çocukların Boy Uzunluklarının ve Vücut ağırlıklarının Standartlarla Karşılaştırılarak Değerlendirilmesi. HacettepeÜniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Toplu Beslenme Sistemleri Programları,YüksekLisansTezi,Ankara.



İNSAN KAYNAKLARINA BAKIŞ AÇISININ SAPTANMASINA YÖNELİK BİR ARAŞTIRMA

Tamer KEÇECİOĞLU1

Mustafa Kemal YILMAZ2

ÖZİnsankaynakları yönetiminingelişiminebaktığımızdaoperasyonel, teknik

vefaaliyettemelliyaklaşımdan,kararvermeyapılarınıetkileyenstratejikoluşumadoğru bir evrimleşme görmekteyiz. Bu evrimleşme en çok insan kaynaklarıyönetiminin iş değeri yaratması, iş sonuçlarını etkilemesi konularında etkisinihissettirmektedir.Geneldeenbüyüksorunörgüt stratejileri ilebireyselhedeflerinbağlantısızlığıolmaktadır.Busoruninsankaynaklarıeylemleri,vereceğikararlarveyaratacağıkatmadeğeriolumsuzbiçimdeetkilemektedir.

İnsan kaynaklarının gelecekteki rollerine baktığımızda kabiliyet yönetimi,stratejik iş ortağı, demografik riskleri yönetme ve küresel ekonomiyi izlemekavramlarını içinde barındırdığı ortaya konmuştur. Bu açıdan bakıldığında insankaynaklarıfonksiyonlarınınişletmenindiğerfonksiyonlarınagöreyeriveoynadığırol sürekli tartışma konusu haline gelmektedir. Buradaki en büyük neden İnsanKaynaklarının iş sonuçlarını üretecek biçimde örgütlenmemesini ve genellikleaşırı ölçüdeörgüt içi yapıya odaklanarakdışmüşteri ve sonucu temel alan insankaynaklarıstratejileriileişstratejileribirlikteyürütememedir.

İnsankaynaklarıfonksiyonununyenimisyonuinsanıetkileyenveyainsanabağlıkararlarıniyileştirilmesiyleörgütünbaşarısınıarttırmaktır.Buyeniparadigmaalıcıların ihtiyaçlarınayanıtverecekyüksekkalitelihizmetlersunmasıyla“ değer “ teklifini tanımlar. Bu tanımlama içerisinde ürün temelli odaklanmadan çözümtemelliodaklanmayadoğrubirdönüşümgörülmektedir.Bunoktadanbaktığımızdainsan kaynakları fonksiyonunu örgütlerin piyasa değerini yönlendirecek, soyutvarlıkları nasıl arttıracağına odaklanmak zorlayıcı değer teklifine odaklanmayaihtiyaçduyar.Buihtiyaçyeniinsankaynaklarırolünüveyeniyetkinliklerintasviredilmesinigündemegetirir.İnsansermayesikavramınınetkinolarakgeliştirilmesimetrikveanalitikyapabilirlikleringeliştirilmesi,bilgiteknolojileriinsankaynaklarıfonksiyonunu geliştirilmesine yardımcı olabilir. Bu gözle bakıldığında bugerçekleştirdiğimizçalışmamikroseviyedeİzmir’dekifirmalarıninsankaynakları

1 Yrd.Doç.Dr., Ege Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, İşletme Bölümü, [email protected] Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İşletme ABD Yönetim Bilimi ve Organizasyon Bölümü, [email protected]



kavramınabakışaçılarınısorgulamakamacıgütmektedir.Gerçekleştirdiğimizanketçalışmasındaİzmir’defaaliyetgösteren91firmayaulaşılmış,yöneticilerinsaygınlıkhakkındaki görüşleri sorulmuş, SPSS 15 modeliyle geçerlilik ve güvenilirliktengeçirilmiştir.

Çalışmanınsonucundabaştakihipotezler,çalışmanınsonuçlarıylatutarlılıksergilemiştir.Buçalışmasonucundainsankaynaklarıfonksiyonlarınıngelişmesivestratejikkararlariçerisindeyeralmasıve katalizörgöreviüstlenmesiiçinbirtakımönerileroluşturulmuştur.Buçalışmanınorijinaltarafıörneklemsayısınınyüksekliğivebununsonucundaeldeedilenverilerinvebuverilerekarşıtgetireceğimizönerilerindoğruluğuüzerindedir.Piyasa temelli insankaynakları ve iş sonuçları içinölçmesistemlerinindevreyesokulmasıinsansermayesikavramınıngetirdiğiodaklanmavebirlikteyürütmeönerdiğimizarabaşlıklararasındayeralmaktadır.

Anahtar Kelimeler: İnsanKaynakları,İnsanSermayesi,İnsanKaynaklarınınNamı

A STUDY OF HUMAN RESOURCES TO DETERMINE THE IZMIR LOOK ANGLE

ABSTRACTWhen we look at the development of human resources management,

operational, technical, and activity-based approach, an evolution towards theformation of strategic decision-making structures, we see that affect. Most ofthisevolutionofhumanresourcemanagementtocreatebusinessvalue,impactonbusinessresultsfelt theimpact. Individualgoalswithorganizationalstrategiesingeneral,thebiggestproblemisdisconnect.Thisissueofhumanresourcesactionsanddecisionsadverselyaffectsthevalueaddedcreatedby.

Whenwe lookat the future roleofhuman resources, talentmanagement,strategicbusinesspartner,demographicrisks inherent in theconceptofmanagingandmonitoringtheglobaleconomyhavebeenrevealed.Fromthisperspective,thehumanresourcesbusinessfunctionsbyotherfunctions,isbecomingtheplaceandroleofcontinuousdebate.ThebiggestreasontoproducebusinessresultsHumanResourcesandorganizationalstructure,usuallyfocusingontheexternalcustomerand as a result of excessive human resources strategies with business strategiesbasedonyürütememedirtogether.

Humanresources functionaffectspeople,orpeopleconnected to thenewmissionistoincreasethesuccessoftheorganizationbyimprovingdecisions.This


newhigh-qualityservicestorespondtotheneedsoftherecipientsparadigmaofferinga“value”definestheproposal.Focusonproduct-basedsolution-basedfocusinthisdefinitionisanaccurateconversion.Lookingatthispointtoguidethemarketvalueofthehumanresourcesfunctioninorganizations,howintangibleassetsfocusonthecompellingneedtofocusonvaluebid.Thisneedisanewroleofhumanresourcesandraisesnewcompetenciestobeportrayed. Humancapitaldevelopmentoftheconcept as an effective metric and analytic capability development, informationtechnology can assist in the development of human resources function. In thissense,themicro-levelstudyinIzmircompanieshaverealizedtheconceptofhumanresourcespointsofviewseekstoquestionthepurpose.Aquestionnairestudyof91companiesoperatinginIzmirhasbeenreached,themanagerswereaskedtheiropinionsaboutdignity,ThevalidityandreliabilityanalysiswasmadebyusingSPSS15model.

As a result of the study, the initial hypothesis, the results of the studydemonstrated consistency. As a result of this study, the development of humanresourcesfunctionsandtakepartinstrategicdecisionsandrecommendationsformedateamtotakeonactingasacatalyst.Theheightoftheoriginalsideofthesampleandasa resultof this studywasobtained from thedataand theaccuracyof thisdataisontheopposingproposalswewill.Market-basedmeasurementsystemsforhumanresourcesandbusinessresultsbroughtbytheintroductionoftheconceptofhumancapitalwithfocusandexecutionareamongtheheadlinessuggest.

Key Words: HumanResources,HumanCapital,HumanResourceReputation

1.GİRİŞKonuyabirsaptamailebaşlayalım;dünya’nıneniyiörgütleriinsansermayesi

yönetimi ile iş stratejilerini birlikte yürütenlerdir. İnsan kaynakları stratejileri ileiş stratejilerini birlikte ele alırlarkenodaklanma alanları içmüşteriden ziyade dışmüşteriolmaktadır.Butürsonuçodaklıyaklaşımgünümüzündışarıyabakışaçısıylatutarlıdır. İnsankaynaklarıyalnızca iş sonuçlarınıüretmek içinörgütlenmez,aynızamandaeldeedilensonuçlarınnasılsunulacağıveişdeğeriyaratmakiçindevarolur.İnsankaynaklarıaçısındadasoruntambunoktadabaşlamaktadır;birlikteyürütmeile ilgili insani konular hat yöneticileri tarafından insan kaynakları bölümlerineyüklenirken, hat yöneticilerin de ise insan sermayesinin başarısı konusunda birvizyoneksikliğikendinihissettirmektedir.Saygınlıksorununundüğümlendiğinoktainsankaynaklarıyaklaşımınınnasılkatmadeğeryaratacağıvebunusayısalanlamda

İşletme Anabilim Dalı



nasılgösterileceğidir.BoudreauveRamstad (2007;9) insankaynaklarınıneskiveyeni misyon ifadelerini karşılaştırırken geleneksel paradigmada “şirketlerin enönemlivarlığıinsanlarıyönetmeyeyardımcıolacakmükemmelhizmetlerisunarakşirketlerinhedeflerineulaşmasınayardımcıolaraksaygınişortağıolma”biçimindeürüntemellibiryaklaşımaöncülükederken,yeniparadigmada“insanıetkileyenveinsanabağlıkararların iyileştirilmesi ileörgütünbaşarısınıartırmak”olarakkararbiliminitemelalançözümyaklaşımıgündemegelmiştir.

Yazarlarvarlıknedenikonusundabirodakeksenikaymasındanbahsederken,bu konuda Fitz-enz (1990:119) fırsat avantajlarını üstlenmek kadar yeni pazarınihtiyaçlarınıkarşılamaküzerinekendikonumununyenidenşekillenmesigerektiğiniifadeetmiştir.Fitz-enzileBoudreauodaklanmakonusundabiranlaşmazlıkyaşasada yeni paradigmanın katma değer yaratma üzerine olması gerektiği konusundamutabıktırlar.Lawler(2006:29)iseeniyifirmalarıninsankaynaklarısistemlerindehemeylemselhemdestratejikanlamdamükemmelolduğunuifadeetmiştir.Ulrich(1997:24-25)busavıdesteklerbiçimdedeğeryaratmavesonuçlarıörgütesunmadainsan kaynakları profesyonellerinin sadece insan kaynakları çalışmaları veyafaaliyetlerine odaklanmaması aynı zamanda bu çalışmaların sunulması üzerinedüşünülmesiyanındauzunvadeden (stratejik) kısavadeyedoğru (eylemsel)birodaklanmaaralığıiçerisindeçoklubirroloynamasıgerektiğiniifadeetmiştir.

BuseferUlrichveBrockbank(2005:1-2)insankaynaklarıprofesyonellerininfirmanıniçerisindeolduğukadardışarısıiledebağlantıkurarakdeğerkavramındauzman olması ve bu kavramı içine sindirmeleri gerektiğini, değerlerin ötesinegeçerekinsankaynaklarıdeğertekliflerineinanarakbunlarıyaşamasıveilanetmesigerektiğini,insankaynaklarınındeğerteklifininetleştirerekbiriminveanlayışınbuçerçevededönüşüme tabi tutulacağını öne sürmüşlerdir.Ulrich (2010:1) yukarıdasıraladığımız iddialarını bir adım daha ileri götürerek değer kavramını insankaynaklarının gelecek mantığı konusu ile ilişkilendirmiştir. Kesin bir ifade ileinsankaynaklarıdeğeryaratmalıdır.Yazaragörebireyselyapabilirlikler(kabiliyet),örgütsel yapabilirlikler (kültür) ve liderlik gibi çalışma alanlarının ortasına insankaynaklarıkendihedeflerinioluşturmalıdır.Örgütlerinsaygınlığıolmayanmaliyetmerkezlivesadeceürüneodaklananinsankaynaklarıyaklaşımındanpazartemellidışbakışaçısınıyakalamasıboyutununuyumhızındakibaşarısızlıkörgütleripasifliğeitmektedir. İnsan kaynakları fonksiyonu örgütlerin piyasa değerini yönlendireceksoyut varlıkları nasıl artıracağına odaklanan zorlayıcı değer teklifini geliştirmeyeyönelmelidir.


Buodaklanmayeniyetkinliklereduyulanihtiyacıdagündemegetirmektedir.Ulrich ve Brockbank (2005:222) insan kaynakları değer teklifi için yetkinlikmodelinde stratejik katkıyı merkeze oturtarak kişisel güvenilirlik, iş bilgisi,insan kaynakları teknolojisini kullanma ve insan kaynakları sonuçlarını sunmakavramlarınayerverirken,stratejikkatkıdabulunmayetkinliğininişperformansınaenfazlaetkisininbulunduğunuifadeetmişlerdir.İnsankaynaklarınınyenirolününve yetkinliklerinin aralarındaki ilişkileri de dikkatte alarak tasvir edilmesi insankaynaklarının stratejik iş ortaklığına doğru yönelmesinin yalnızca ilk adımıdır.Yine gelecekteki yetkinlikler konusunda yer alan bilgi teknolojileri de gelecekteçokönemliroloynayacaktır.Bununyanındametriklerveanalitikyapabilirlikleringeliştirilmesinedeihtiyaçduyulmaktadır.

2.İNSAN SERMAYESİ KAVRAMIİnsan sermayesikavramıdarvederinliklibir anlayışıgündemegetirirken

insan kaynakları yönetiminin bir alt kümesidir. İnsan sermayesi örgütünperformansına önemli bir katkı sunmaktadır (Cascio, 2006:17).Ayrıca örgütlerinbilançolarındagörünmemekleberaberpiyasadeğerlerininönemlibirkısmını(Lev,2001:82),KaplanveNorton’a(2004:5)göre%75’indenfazlasınıoluşturur.İnsanlaryoluyla sürdürülebilir rekabetçi avantaj yaratmak için tasarlanmış bir sistemdir.Becker’a(2002:1)göre,“bireylerinsağlığı,bilgisi,fikirlerivekabiliyetlerineişareteder” iken yazar ulusal ekonomilerin başarısının insana etkin ve geniş yatırımyapılmasınabağlıolduğunuifadeetmiştir.Bireyselfarklılıklar(Spearman,1927:3),bireylerinbilgi,kabiliyet,yapabilirliklervediğerkarakterleriyleinsansermayesinineş tutulması eğilimi (Ployhart veMoliterno, 2011) gibi farklı tanımların yanındaçoksayıdayazınbilişselyapabilirliklerindeğerlendirilmesivegörevperformansınınfarklıözellikleriyleilişkilendirilmesietrafındageliştirilmiştir(Wrightvearkadaşları,1995;Gottfredson,1997;Jensen,1998:11;SchmidtveHunter,1998).Bazıyazarlarise insan sermayesinin bireylerin geliştirilmesi yoluyla örgüt tarafından bireylereempozeedilentekniklerbiçimindeyaklaşımlardageliştirmişlerdir(FordveFisher,1997;BellveKozlowski,2008).

Butanımlarınortakpaydasıinsansermayesikavramınabireyselkatmandaodaklanmasıdır. Wright ve McMahan(2011), bireyler açısında pozitif sonuçlarvermesine karşın örgüt içi birimler için değer yaratma biçimlerini bütünleştirenbireysel insan sermayesi kavramından yanadır. Kritik roldekilerin performansınısürekli olarak iyileştirmekgünümüzdeki yaklaşımların başarısını oluşturmaktadır.




Buradaki “kritik” kavramı örgütün temel yapabilirliklerine en büyük etkiyesahip olanlara işaret etmektedir (Hall, 2008:4). Bu konuda yaşanan sıkıntılarabaktığımızda;örgütlerdehiçkimseyıllıkinsansermayesiperformansındansorumludeğildir,halbukisonuçlarbirsistemigerektirmektedir,yalnızcasistemlersonuçlaryaratır ve son olarak insan kaynakları modeli iş sonuçlarını sunmada yanlış birbiçimde ele alınmaktadır. Genel de yazın incelendiğinde dar ve sınırlı bir bakışaçısının egemen olduğunu ve kavramın örgüt stratejisi ve alt yapısının oluşturanörgütsel yapabilirliklerle doğrudan ilişkili olduğunu ve hatta kabiliyet yönetimikavramının çıkışında önemli bir rol oynadığını ifade edebiliriz. İnsan değeriaçısından ise insanların temel psikolojik ihtiyaçlarının anlaşılması, pozitif, özgünkatkılarını takdir etmek, potansiyeline ulaşmalarına yardımcı olacak bir çalışmaçevresivekültürünüyansıtırkenyaratılanbudeğerinçalışanlarcahissedilmesiönemtaşımaktadır(StallardvePankau,2008).

İnsan sermayesi, örgüt rakiplerine göre müşteri ihtiyaçlarını karşılayacakürünlerivehizmetlerisunduğundayaratılırkenörgütderekabetçiavantajasahipolur.Mevcutvepotansiyelmüşterileriningözünderakiplerinkindendahaüstünmüşterideğerisağlayanvesunan temelyapabilirliklerevefaaliyetleresahipolunduğundazaman içerisinde örgüt avantaj yaratır ve sürdürür. İşte tam da bu noktada ifadeedebiliriz ki insan sermayesi avantajın en önemli kaynağıdır. Bu kaynağınoluşturulması ve yayılmasında insan kaynakları bölümleri önemli bir katalizörgöreviüstlenirler.Bugörevibiryaşambiçimivefelsefesihalinegetirdiklerisürecesaygınlıkkazanmadaönemlibirmesafealınmışolur.Tanımlarıtoparlarsak,insanlaryoluyla sürdürülebilir rekabetçi avantaj yaratmak için tasarlanmış bir sistemdir.Dahagenişbirtanımyaparsak,örgütüntemelyetkinliklerineenbüyüketkiyesahipkritiksüreçlerinperformansınıniyileştirilmesisistemidir.Kritiksüreçleriisetemelanlamda stratejiler belirler ve yönlendirir.Kavrama göre bir örgütteki rollerin vegörevlerinhiçbirimüşterivehissedartatminiaçısındaneşitderecedeönemlideğildir.İşte örgütleri rekabetçi avantajda önde kılan ve arkada bırakan, kritik rollerdeçalışanlarınyetkinlikperformanslarınınrakiplerinegöregörecelikonumlarıdır.

Burollerdekiinsanlarınpaydaşlarınadahafazladeğerkatmasıbaşarıanlamınagelir. İnsan Kaynakları uygulamaları ile örgüt performansı arasında (Becker veHuselid,1998)740örgütüzerindeyapılanilkçalışmadainsankaynaklarınınyoğunolduğuişletmelerdeçalışanbaşınaenyüksekpiyasadeğeribulunmuştur,yazarlaragöreinsankaynaklarıuygulamalarıörgütünPazardeğerininönemlibirbelirleyicisiolup insan kaynakları uygulamalarında yapılacak iyileştirmeler örgütlerin piyasa


değerini önemli ölçüde artıracaktır. İnsan kaynakları bölümleri rakipler üzerindestratejikavantajsağlayacakçalışanverimliliği,devirhızıoranlarıvebağlılığıölçmedeobjektif, sistematik yaklaşımlardan yararlanmalıdır. Genel özelliklerine bakarsak,açıkça tanımlanmış bir strateji yürütücü ve yönlendiricidir, net yapabilirliklerve yükümlülükler mevcuttur, kritik rollere odaklanma, geniş kapsamlılık vebütünleştiriciyaklaşımlar,enönemlisifinansalsermayegibiölçmeveyönetmeningerçekleştirilmesi(insankaynaklarıbölümlerininsaygınlığıiledoğrudanilişkilidir),dışmüşteriyevesonucaodaklılıkkendinigöstermektedir.Buaçıdanbakıldığındarekabetçi avantajı sürdürmek bir gereksinimdir, seçenek değil. Değer kavramınaekonomistlerbirörgütünekonomikbaşarısıaçısındanbakarkendeğeribirörgütleetkileşimiçerisindebulunduğumüşterilercealgılanması(Whiteley,1993:24),kişiseldeğerler ve bireylerin fikirlerinin örgütsel değerler içerisinde biçimlendirilmesi(Quinn ve Rohrbaugh, 1981) şeklinde de değerlendirmelere rastlanmaktadır.Gelenekselanlamdabirörgütçalışanlarınadahaiyibirçalışmaortamıveatmosferisunacak insan kaynakları uygulamaları ile çalışanlar için daha fazla katma değeryaratılır. Burada ki önemli olan konu, insan kaynakları sistemlerinin ürünleri ilepaydaşdeğeriarasındayakınbirbağlantıkurmaktır.İnsankaynaklarıtümpaydaşlariçindeğeryaratmaesnekliğinekavuşmalıdır.

Değerkavramınıntemelinimüşterilerinmalvehizmetlerimizisatınalmadakizorlayıcınedenlerörgütlerinyaşamlarınısürdürmelerinintemelinioluşturur.İnsankaynakları rekabetçi avantajın kaynağını yaratan gerçek bir zorluk ve mücadeleiçerisindeolmasıiçinyapı(örgütiçirollerveyükümlülükler,raporlamailişkileri),paylaşılandeğerler(kültür),sistemler(işealım,performansyönetimigibieylemselfonksiyonlar) ve kabiliyetleri birlikte yürüten etkileşimli bir bütünsel oluşumugerçekleştirmelidir. İnsan sermayesi kavramının teorisinin altında insanların nasıliş değeri yaratacakları neden-sonuç ilişkileri biçiminde tasvir edilmesi yatar.Böylece örgütlerin kritik rollerdekilerin performanslarının iyileştirilmesiyle kısave uzun vadeli iş hedeflerine ulaşmalarını da kuvvetlendirmektedir. Bu noktadaenbüyüksorun,örgütstratejileriilebireyhedefleriarasındayaşanankopukluktur.Bireylerin örgütün stratejilerini bilmemeleri ve anlamamaları ve yaptıkları iş vegörevleözdeşleşmemeleridir.Bukopukluğugidermekyinestrateji,kritikişsürecive yetkinlikler mekanizmalarının kurulması ve işletilmesi ile mümkündür. İnsankaynaklarının iş stratejileriyle birlikte yürütme iradesindeki eksiklik saygınlıkkonusundaönemlibirtespittir.




Bu tespitin altında insan kaynakları stratejilerinin iş sonuçlarıyla bağlantıeksikliği ve bu bağlantıyı tamamlayacak metrik yapısının kurulamaması ve dışmüşteriden ziyade içmüşterileri odağına taşıması yatmaktadır. Lawler’a(2006:2)göre insan kaynakları fonksiyonunun iş ortaklığı yaklaşımından ziyade stratejikortak rolüne üstlenmesi potansiyel anlamda daha fazla katma değer yaratırken,üstlendiklerirolörgütlerinstratejilerinigeliştirmelerineyardımcıolmaktır.BoudreauveRamstad (2005) insan sermayesikararbiliminin stratejide insankaynaklarınınrolünü artırdığını öne sürmüşlerdir. Stratejik ortak olmakla insan kaynaklarıyürütücüleri iş stratejilerini, örgütsel tasarımı, değişimyönetimini, bütünleştirileninsan kaynakları uygulamaları ve stratejilerin örgütsel tasarımlar ve stratejilerinasıldestekleyeceklerinianlamadauzmanolurlar.Burolünoluşmasıveoynanmasıörgütlerdesaygınlıkaçısındanönemlidir.İnsankaynaklarıyaklaşımıgünlükeylemselfonksiyonlardandahasoyutvekararalanlarınayaklaştıkçasözünündinlenirliğivealınan kararlarda ki katkısı artmaktadır. Saygınlık açısından baktığımızda istenenkonumda olunmadığı görülmektedir (Lawler, 1995; Brockbank, 1999). Yine bukonuylailgiliolarakBoudreauveRamstad(2007:10),birçelişkidenbahsetmekte,günümüzdeinsankaynaklarıliderlerininyaptıklarıişlerdenvekoyduklarıprofesyonelstandartlardandolayı saygıduyulduğunu fakatdiğer fonksiyonlarkarşısındadahaazsaygıduyulduğunu,işbaşarısınıyürütenfonksiyonunudeğeriniortayakoymadazorlandıklarını ifadeetmişlerdir.Bunun temelnedenigünlük işlevseleylemlerdenkararalmasüreçlerinedoğrudankatkıdabulunarakyaratılandeğerisomutrakamlarlagöstermeyedoğruparadigmayıdeğiştirmedekieksikliktir.

Saygınlık kavramı ile fonksiyonun kendini algılaması arasında yinedoğrudanbirilişkivardır.Buaçıdanuygulayıcıveyürütücülerindeğersistemlerinideğiştirmesigerekir.İnsankaynaklarınımaliyetliolması,katmadeğeryaratamaması,bürokratik ve ihtiyaçları karşılayamıyor, çalışanı zaman israfçısı, iş bilgisi zayıfvegünlükeylemleremüdahaleediyor (Fitz-enz,1990:4)biçimindekialgılamadakinegatifkonumumuzu iyileştirmeliyiz. İnsanlarınkişiselhedeflerineulaşırkenaynızamandaörgütünmisyonunubaşarmasındadevamlılığınayardımcıolacakbirörgütyaratmaksistemlerinörgütünanaresmiilebütünleştirmeyisağlayacaktır.

3. TESPİTLER VE ÖNERİLERCEOlarinsankaynaklarıveöğrenmefonksiyonuylaancak%4-5arasında

doyumlu iken (Accenture,2006),örgütlerdeki insanigündeminüstdüzeyöncelikolacağıveinsansermayesineyapılacakyatırımiçineniyizamanolunduğu,insan


kaynakları fonksiyonunundeğişimlereyolgöstermesi,kabiliyetleri cezbetmesivegeliştirmesiveelegeçirilenşirketlerdebütünleştiricikültürüoluşturmayayardımcıolacakyolgöstericilikyapmayeteneğinegüvenildiğiAmerikaBirleşikDevletlerindekiCEOlartarafındanifadeedilmiştir(PricewaterhouseCoopers,2010).Bununyanındayaşanabilecekeğilimlerebaktığımızda;işealımfaaliyetlerininküreselekonomileringelişmesiyle artabileceği, örgütlerde iş gücü çeşitliliğinin artabileceği, temel işalanlarıharicindekiişlerdegeçiciişgücününkullanımınınartacağı,performansvekabiliyet yönetiminin işlerle ve stratejilerle birlikte yürütülmesi gerektiği, sosyalilişkiağlarının içselvedışsal insankaynakları süreçlerinizenginleştireceği, insankaynakları ile ilgili veriler ve analitiklere daha fazla dikkat edilmesi gerektiğikavramlarıöneçıkmaktadır(Hamerman,2009).

Bir başka araştırmada “gelecek 10 yıl içerisinde karşılaşılması mümkünenönemlikonularnelerdir?“biçimindebirsorusorulduğunda,insansermayesinioluşturmak ve yatırımlarını optimize etmek olarak yanıtlamışlardır. Yine aynıaraştırmada en iyi kabiliyetleri cezp etmek ve elde tutmada esnek çalışmadüzenlemelerine gidilmesi gerektiği, örgüt içindeki liderlerin açık, güvene dayalıiletişim ve dürüstlüğe dayalı bir kültürün yaratılmasının temel insan sermayesistratejisi olduğu, çalışanın işi ile örgütsel hedeflerin aynı düzlemde tutulmasınınönemliolduğu,bununisekabiliyetlerieldetutmayıcesaretlendiricietkidebulunduğu,en önemli ikimücadele alanını en iyi insanları elde tutmakve ödüllendirmekveörgüte çekmek biçiminde özetlenebileceği ortaya konmuştur (SHRM, 2010). Birbaşka çalışmada, insan kaynakları hizmetleri içerisinde ağırlıklı olarak yer alanilk üç konu sırasıyla kabiliyet/performans sistemleri, insan kaynakları süreçleri/sistemleriniiyileştirmekvestratejikanlamdaişiyönlendirensüreçlerdedahafazlayer almak biçiminde yer almaktadır (TowersWatson, 2010). PwC’nin SaratogaInstitute raporunda çalışan maliyetlerinin arttığı, gönüllü devir hızının keskinbiçimdedüştüğü,ekonomikdurgunlukdönemlerindeişealımkalitesininiyileştiği,insan kaynakları maliyetleri artarken kişi başına çalışan insan kaynaklarınınsayısındabirazalmaolduğu,işgücüneyapılanyatırımıngeridönüşününenönemligöstergesiolaninsansermayesiyatırımınıngeridönüşüoranı2007yılındaherbirdolariçin23centiken,2008yılındaburakam53centdir(PwCSaratoga,2011).Emekmaliyetlerininciroiçerisindekiyüzdesiörgütlerinişgüçlerininverimliliğiniişgücününmaliyetleriylenasılkarşılaştırılacağınıanlamamızayardımcıolur.Birişortağıolarakinsankaynakları işgününverimliliğiveyapısalmaliyetlerarasındakidengeyiyönetmektensorumludur.




BirbaşkarapordaCEOlarinsansermayesininekonomininçöküşdönemlerindebaşarısız olmalarının nedenleri arasındamevcut ödül sisteminin yetersizliği, krizdönemlerindekabiliyetlerinacilolarakhareketegeçirmedekiyetersizlik,örgütlerinçoğunluklaihtiyaçduyulankabiliyetlerinyayılmasıveyenidentahsisedilmesindedahaçevikyollarınbulunması,sonişdençıkarmalarnedeniyleçalışanlarınmoralivebağlılığınıüstdüzeyeçıkarılması,yenigelişenpazarlardafaaliyetegeçmekverekabetetmedeihtiyaçduyulantemel/kritikkabiliyeteksikliğiüzerindedurmuşlardır(PwC,2010).İnsankaynaklarınınbakımaalınmasıiçiniyibirfırsatvezamankarşımızdadurmaktadır. Bu esnada ki önemli bir gerçek talep iyileşmesiyle gündeme gelenyenidenişealımveyenidenkabiliyetkazandırmaçabalarınınküreselkrizdenönceyenazarandahafazlamaliyetliolmasıdır.İnsankaynaklarıstratejilerinibiçimlendirenenüstkonularkabiliyetçeşitliliğiveyedeklemeplanlaması,iyileştirilenhizmetlerisunma, işgücünün çevikliğini artırmak, karar vermek için verileri geliştirmeksayılabilir.

Yeniçevredeinsanistratejilerişbirimleriveinsankaynaklarıfonksiyonlarıiçerisinde olduğu gibi bir merkezde örgütün genetik koduna iliştirilmelidir. Hatyöneticilerine özgün, belirli insan kaynakları sorumlulukları verilmelidir. İnsanistratejiler iş stratejilerini önemli ölçüde etkilemesi nedeniyle hat yöneticilerininkoçlukrolüüstlenerekçalışanlarınyönetimikonusundadahafazlaeylemiçerisindeolması gerekir. İnsani stratejiler içerisindehat yöneticilerininve insankaynaklarıbölümlerinin stratejiler içerisine daha fazla dahil edilmesinin getirdiği karşılıklıbağımlılıkilişkisinintanınmasıiyiperformansgöstermeaçısındanatılmasıgerekenbir adımdır.Örgütler insan kaynakları çevresiyle temelde bir uyumsuzluk sorunuyaşarlarsa iş stratejilerini değiştirme esnekliğine ihtiyaç duyabilirler. İnsanistratejiler yalnızca stratejiler üzerine değildir, aynı zamanda hayata geçirilmesiüzerinedir. İnsani planlarda finansal ve pazarlama planları gibi geliştirilmeli veizlenmelidir . Standartlaştırılma ve otomasyon yoluyla insan kaynakları süreçleridaha fazla etkin çalışır.Bir başka çalışmada tümkatılımcıların% 85 den fazlasışirketlerinperformanslarının,özellikleüstdüzeystratejikzorluklardainsanınhayatibir konu olduğunu ifade ederken insan kaynaklarının algılanan odaklanması veyapabilirlikleriveişihtiyaçlarıarasındanetbirfarkınbulunduğunugösterirkenaynızamanda stratejik insani gündemin insan kaynakları tarafından işaret edilmediğiortayakonmuştur.

Araştırmadayüksekperformanskültürününyaratılması,liderlikgeliştirme,kabiliyet yönetimi ve eğitim tecrübeli üst düzey yürütücülerin insani öncelikleri


arasındayeralırken,insankaynaklarınınyukarıdaifadeettiğimizüzerekendilerinimaliyetmerkezli olarak değil stratejik katma değer yaratan bir fonksiyon olarakalgılanmalarını beklediklerini, fakat çok azının şu anda insan kaynaklarınıneylemsel sonuçlarve strateji formüleedilmesindeönemli roloynadığına inandığıçıkansonuçlararasındadır(DeloitteDevelopment,2007:2-3).BusavUSSocietyforHumanResourceManagement’ın22ülkede4352taneinsankaynaklarıuzmanıileyaptığıgözlemlerleörtüşmektedir.Halainsankaynaklarıgelenekselanlamdarolleriüstlenmektedir.İnsankaynaklarıuzmanlarınınörgütekatmadeğeryaratacakkabiliyetveözgünbilgileresahipolduğukonusundaçalışanların%12’si,hatyöneticilerinin%10.4’ü,insankaynaklarıdışındakiyürütücülerin%9.4’üinanırken,dahadavahimolanıinsankaynaklarıuzmanlarınıngünümüzörgütlerindeyüksekvaroluşnedeniolduğuna inananların yüzdesi yalnızca %5.2 iken insan kaynakları uzmanlarınınyalnızca %6.8’i örgütlerinde bir iş ortağı olarak tanındığını hissetmektedirler(SHRM,2004).Friedsonbukonuyuyorumlarkenprofesyonelliğintanımlanmavesergilenme biçiminin belirleyici bir faktör olduğunu, profesyonellik karakterlerivekendini nasıl gördüğünün, ülkelerin ekonomikgelişmişlik seviyeleri açısındanönemliolduğunuifadeetmiştir(Friedson,2001:180).

Değerlendirmelerde insan kaynakları konusundaki profesyonellikkavramının yeni olgunlaşma seviyesinde olduğu, bu durumda bir meslek olarakinsankaynaklarıprofesyonelliğininvestandartlarınınbelirlenmesi,birkariyerolarakinsan kaynaklarının tercih edilmesi, stratejik bir rol oynamasında yetkinlikleringeliştirilmesivesürdürülmesikonusundakararlıolunmasıvegelişmişvegelişmekteolanülkelerdeyaşanankavramlarınsüreklikarşılaştırılmasınınyapılmasıgerekirkenprofesyonelleşme kültürünün tam olarak yaşanmadığı, insan kaynaklarının bazımeslekgruplarındaolduğugibiprofesyonelsertifikasyonasahipolmadığıkonularısaygınlıkla doğrudan ilişkilidir. Bir başka çalışma da gelecekte önemli olan vefakatşuandaörgütlerinyapabilirliklerininzayıfolduğuinsanikonular;yetenekleriyönetmek, demografik riskleri yönetmek, öğrenenbir örgüt oluşturmak, iş-yaşamdengesini yönetmek ve değişim ve kültürel dönüşümü yönetmek biçimindesıralanmıştır(TheBostonConsultingGroup,2010:2).

Ne insankaynaklarıyöneticilerinedehatyöneticileriörgütekatmadeğeryaratmada konumlanacağı stratejik ortaklığa doğru olan yönelimde gereksinilenkabiliyet kümesini geliştirmede yeterli olmuşlardır. Her iki kesiminde algılamafarklarınıdoğrubiçimde tespitetmesiönemtaşımaktadır.Yakındönemdeyapılanortak bir çalışmada insan kaynaklarının bir iş ortağı olarak rolünü genişletmesi




gerektiğiancakdiğerfonksiyonlarlainsankaynaklarıfaaliyetlerinibütünleştirmedeetkinsizolduğu,insankaynaklarınınsorumluluğunundahaiyifonksiyonelçalışanlarıoluşturma ve geliştirmede hat yöneticilerini desteklemesi yönünde olduğu,ayrıca insan kaynakları profesyonelleri ile hat yöneticileri arasında önemli algıfarklılıklarıbelirlenirkenençarpıcısonuçinsankaynaklarıprofesyonellerinininsankaynaklarındauzmanolmalarınıalgılamadabirincisırayakoyarken,hatyöneticileriiçinbukonubeşincisıradakendineyerbulmuştur(TheBostonConsultingGroupveWorldFederationofPeopleManagementAssociations,2010:33-34).Stratejikortaklığa geçiş aşamasında gereksinilen kabiliyet ve yapabilirliklerin net biçimdegruplandırılmasıönemtaşımaktadır.İşileilgilianalitikvemetrikler,işplanlaması,müşteri yönetimi ilişkileri, çatışma çözümleme, kaynak yönetimi ve politikalarınhayatageçirilmesigibiyapabilirlikveyetenekleresahipolmakdönüşümüyönetmekve değişim yöneticisi olarak insan kaynaklarının işini kolaylaştıracaktır. Ayrıcaherörgütsel soruna insankaynaklarınınçözümgetirmesinibeklemek tehlikelibiryaklaşımdır.

Örgütlerin gelişim çevrimleriyle uyumlu olarak insani konuların stratejikanlamda geliştirilmesi, insan kaynakları gözlüğüyle konulara bakılması, yenive farklı biçimlerde de konulara yaklaşılabileceği gibi boyutlarda da eksiklikleryaşanmaktadır. İnsani konuları günümüzde artık küresel etkilerini dikkatte alarakdeğerlendirmek,yorumlamakveörgüteolabileceketkileriyleyaşamageçirilmesibirzorunlulukhalinegelmiştir.Buküreselbakışaçısındakieksiklikstratejikplanlardaemekkavramınasadecemaliyetetkisinidikkatealan,faktörlerüzerindeyeterincedüşünülmemesinigündemegetirmektedir.Günümüzinsansermayesineekonomik,sosyal ve politik oluşumlar lensi ile bakılmasını zorunlu hale getirmiştir. İnsankaynaklarınınyeni vizyonu; örgüt hedeflerineulaşılmasınayardımcı olma, somutdeğerlerekatmadeğeryaratmakveinsanlaryoluylaörgütseletkinliğiiyileştirmeksayılabilir(Fitz-enzvePhillips,1998:16).

Yolharitasınaodaklanmakinsankaynaklarınındeğeredayalıkatmadeğereodaklanmasında önemli bir adımdır. Bu vizyonunu tüm paydaşlara iletilmesi degerekir.Buvizyonsadece insankaynaklarıprofesyonelliği içinkabiliyetlerideğilaynızamandaişvedeğişimkabiliyetlerinindeözümsenmesinigerektirir.Stratejikyönetim, süreç teknolojisi ve finansal analiz gibi iş kabiliyetlerinin geliştirilmesistrateji masasındaki elimizi kuvvetlendirecektir. Verileri toplayarak ve analizetmeyledeğişimiyönetmeyeihtiyaçduyar,ihtiyaçduyulandeğişimikararlıbiçimdegeliştirir,değişimçabasınaöncülükeder.İnsankaynaklarıprofesyonellerideğişim


içinsüreçlerinbelirlenmesivehayatageçirilmesindeyardımcıolur.İnsankaynaklarıprofesyonellerizamaniçerisindeörgütürekabetçiavantajınısürdürmesindeyardımcıolacak yeni davranışları belirlemesiyle değerler üzerine konuşmaya zorlar veyakolaylaştırır. Örgüt kültürünün çalışılan sektörün kültürün gerçekleriyle uyumluve tutarlı olması gerekir. Bu düzenlemeyi kolaylaştırma görevini fonksiyonunüstlenmesigerekir.Ortakaklıoluşturarakyenistratejileringeliştirilmesinigündemegetirerekgelecekteoluşabileceksıkıntılarakarşıakışkanveçevikbirkültüryarataraktepki verme hızını azaltmış olur. Bu noktadan baktığımızda analitik yapabilirlik,satışkabiliyetivekişilerarasıyetkinliklereodaklanılmasıgelecekaçısındanönemtaşımaktadır.İşsonuçlarıetrafındainsankaynaklarısistemlerinibirlikteyürütmek,insan sermayesinin gelişiminden sorumluolacakbir anlayışı ve bu anlayışı takipetmedensorumlubiryürütücüler takımıoluşturmakveHamel’in(2006)bahsettiğigibiinsansermayesiyönetiminebir“markayönetimi”gözüylebakmakgerekir.

4. İZMİR İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİNE BAKIŞ AÇISININ SAPTANMASINA YÖNELİK ARAŞTIRMA

4.1. Araştırmanın AmacıAraştırmanın amacı İzmir’de insan kaynakları yönetimine bakış açısının

saptanmasıdır.Bununyanındaüretimvehizmetişletmelerininbakışaçılarıarasındakifarkveişletmelerinçalışansayılarınagörebakışaçılarıarasındakianlamlıfarklılıklararanmıştır.

4.2. Araştırmanın YöntemiAraştırma yöntemi kapsamında aşağıda sırasıyla araştırmanın hipotezleri,

evreniveörneklemi,araştırmadatoplananveritoplamaaracıveverilerinanalizielealınmıştır.

4.2.1. Araştırmanın HipotezleriBuaraştırmada, İzmir’de insankaynaklarınabakış açısını saptamaküzere

likertölçeklisorularsorulmuştur.Bunundışındaaynıkapsamdaordinaltarzsorularsorularakbellikonulardaönemsırasıbelirlenmeyeçalışılmıştır.Buçerçevede,anketicevaplandıranişletmelerinüretimyadahizmetişletmesiolması,çalışankişisayısıözellikleri bakımından ilişkiyi ortaya koyması bakımından aşağıdaki hipotezleroluşturulmuştur.




H1:Faaliyetgösteriler sektör ile İzmir’deki insankaynaklarıbölümlerinininsankaynaklarınabakışlarıarasındaanlamlıbirfarklılıkvardır.

H2: İşletmenin çalışan sayısı ile İzmir’deki insan kaynakları bölümlerinininsankaynaklarınabakışlarıarasındaanlamlıbirfarklılıkvardır.

4.2.2. Araştırmanın Evreni ve ÖrneklemiAraştırmanın evrenini, İzmir ilinde faaliyetini sürdüren üretim ve hizmet

işletmeleridir. Yapılan araştırmada evreni oluşturan işletmelerin 30000 olduğukabul edilmiştir.Bubağlamdaörneklem sayısının tespitinde aşağıdaki formüldenyaralanılmıştır(Baş,2006:45).Araştırmadakabuledilengüvenaralığı%95’dir.Bunabağlıolarakformüldekitdeğeri1,96’dır.İncelenenolayıngörülüşsıklığı(pdeğeri)0,5olarakalınmışvekeşifselbirçalışmaolmasıdikkatealınarakörneklemehatası(d)ise%11olarakbelirlenmiştir.

n = N.t2. p.q

d2.(N-1)+t2.p.q

Formüldeyeralansembollerinanlamlarışuşekildedir;n=ÖrneklemesayısıN=Araştırmayakonuolantopluluksayısıp=İncelenenolayıngörülüşsıklığıq=1-p’yid=Örneklemehatasıt=Belirlibiranlamlılıkdüzeyinde,ttablosunagörebulunanteorikdeğer

Formüle göre yapılan hesaplamada araştırmada uygulanması gerekenanketsayısı79olarakbulunmuştur.Araştırmasonunda91anketdeğerlendirmeyealınmıştır.

4.2.3. Araştırmanın Veri Toplama AracıÇalışmadabilimselaraştırmalardabaşvurulananametotlardanikitanesine

yer verilmektedir. Birincisi, temel araştırma tekniğidir. Burada çalışmanın teorikyapısınıoluşturmakiçinkonuileilgiligerekyurtiçigerekseyurtdışındayayınlananbilimselçalışmalardanyararlanılmıştır.İkinciyöntemise,teorisioluşturulançalışmaileilgilialanaraştırmasıyapılmasıdır.Alanaraştırmasıiçinkapalıuçlusorulardanoluşanbirankethazırlanmıştır.Anketinilk3sorusudemografiksorulardır,diğer12sorudan5 tanesi nominal, 3ordinal, 4 likert ölçekli sorudanoluşmaktadır.Anket


sorularınınhazırlanmasındaliteratürdenyararlanılmıştır,Araştırmaküçükçaplıpilotuygulamayapılaraktestedilmiştir.

4.2.4. Araştırma Verilerinin AnaliziAraştırmadaeldeedilenverilerindeğerlendirilmesinde“SPSSforWindows

15.0”istatistikpaketprogramındanyaralanılmıştır.Öncedemografiksorularaverilencevaplar sayı ve yüzde olarak yorumlamıştır. Daha sonra ise, sorular BağımsızT.test,Anova testivedesciriptive testi’ne tabi tutularaksonuçlaryorumlanmışveişletmelerininsankaynaklarınabakışaçılarıbelirlenmeyeçalışılmıştır.

4.3. Araştırmanın Sınırlılıkları Buaraştırmakapsamınazamanvemaliyetkısıtlarınedeniylesınırlıtutulmuş.

Çalışmasonucundaeldeedilenbulgularsadeceörneklemkapsamınaalınanİzmir’defaaliyetinisürdüren91işletmeniniinsankaynaklarıbölümüneyapılmıştır.Buyüzden,araştırmasonuçlarınadayanarakİzmir’defaaliyetinigösterentümişletmelerininsankaynaklarınabakışaçısıylailgilibirgenellemeyapmakdoğruolmaz.Sadeceİzmirgenelindekiişletmelerininsankaynaklarınabakışıylailgiliipucuolabilir.

4.4. Araştırmanın Bulguları ve YorumuAraştırmaya katılan örneklem grubunun özellikleri (sektör, çalışan kişi

sayısı)Tablo1’deverilmiştir.

Tablo1:İşletmelerinDemografikÖzellikleri

Özellikler f %

Sektör Üretim 62 68.1

Hizmet 29 31.9

Toplam 91 100.0

Çalışan Kişi Sayısı

1-49 18 19.8

50-99 18 19.8

100-149 29 31.9

150-199 10 11.0

200-249 16 17.6

250-üzeri 0 0.00

Toplam 91 100.0




Tablo 1’de, sektör açısından ankete katılanların %68.1’inin üretim,%31.9’inin hizmet işletmesi olduğu görülmektedir. Ankete katılan işletmelerinçalışankişisayısınabakıldığında,%19.8’inin1-49,%19.8’inin50-99,%31.9’unun100-149,%11’inin150-199ve%17.6’ınında200-249çalışanıolduğugörülmektedir.

Bunundışındaaçıkuçluolarakverilenişletmeninyaşıileilgilisorudaanketekatılanişletmelerinortalamayaşlarının15.7olduğubelirlenmiştir.

Anketin ölçeğinin güvenilirliğini belirlemek amacıyla Cronbach Alphagüvenilirlik analizi yapılmış.Bu analiz sonucunda; anketin ölçeğinin güvenilirlikkatsayısı (α) likert sorular içinden 10,11,12 ve 19. soru çıkarıldıktan sonra 0,66olarakbelirlenmiştir.Budeğerin0,6’danfazlaolmasıbeklenmektedir,ankette0.66çıktığıiçinsorularıngüvenilirolduğunusöylenebilir.

Anketteçeşitlisorularbirarayagetirilerekfaktörlereayrılmış,bufaktörlerindoğruluğunubelirlemek içinKMOandBarlett’s faktöranaliziyapılmıştır.Faktöranalizi sonucuKMOandBarlett’s 0.652 çıkmıştır.Bu değerinde 0.6’dan yüksekolmasıbeklenmektedir,ankettebudeğer0.652olduğuiçinfaktöranalizisonucunagörebelirlediğimizgruplarındoğruolduğunusöylenebilir.

Tablo2’deİzmir’deinsankaynaklarıyönetiminebakışınsektörelboyutuylailgiliverilerverilmiştir.İzmir’deinsankaynaklarıyönetiminebakışilesektörlerleilgili bağlantısını çözmek için bağımsız t test’ten yararlanılmıştır. Tablodanyararlanarakaşağıdakiyorumlaryapılabilir:

• İlk bölümdeki, “insankaynakları çokmaliyetlidir” şeklindeki ifade içinüretimvehizmetsektörüaçısındananlamlıfarklılıkbulunamamıştır.Herikisektördebulunan işletmelerin insan kaynakları da benzer düşünceler belirtmiştir.Bu ifadekatılmıyorumşeklindedir.Yaniüretimvehizmetsektörüinsankaynaklarıyönetimleriinsankaynaklarınınmaliyeliolduğunudüşünmemektedir.“İnsankaynaklarıbölümleriişletmeiçinkatmadeğeryaratmazlar”ifadesineüretimvehizmetişletmeleribenzercevaplarvermişlerdir.Busoruhakkındadakatılmadıklarınıbelirtmişlerdir.“İnsankaynakları bölümleri bürokratik bir yapıya sahiptir” ifadesine de üretim hizmetsektöründeişletmelerbenzercevaplarvermişlerdir.İnsankaynaklarınınbürokratikyapısıyla ilgili olarak ne katıldıklarını nede katılmadıklarını ağırlıklı olarakbelirtmişlerdir.“İnsankaynaklarıçalışanlarızamanisrafçısıdır”ifadesinedeüretimvehizmetsektöründekiişletmelerbenzercevaplarvermişlervebunakatılmadıklarınıbelirtmişlerdir. İnsan kaynaklarının bölümlerinin işlerini tam olarak bilmedikleriileilgiliifadeyeüretimvehizmetişletmelerindekiinsankaynaklarıbirimlerifarklı


cevaplar vermişlerdir. Üretim işletmeleri bu konuda karasız kalmışken, hizmetişletmeleriinsankaynaklarınınişlerinibildiklerinidüşünmüşlerdir.

• İkincibölümdeki, “insankaynaklarıgüvenilirdeğildir” şeklinde ifadeyeüretim hizmet işletmeleri aynı cevabı vermekle beraber, buna katılmadıklarınıbelirtmişlerdir. “İnsan kaynakları bölümleri iletişim ve sosyal ilişki kurmadazayıftır”ifadesinedebenzerşekildekatılmamışlardır.“İnsankaynaklarıbölümleriolayları analiz etmede başarılı değildir” şeklindeki ifadeye de üretim ve hizmetsektöründeki işletmelerin insan kaynakları yöneticileri katılmamaktadır. “İnsankaynakları bölümleri gerekli konularda arzulananmücadele düzeyini göstermez”ifadesinedeüretimvehizmetişletmeleribenzercevaplarvermişlerdir.Sektörlerdeinsan kaynakları bölümleri kararsız kalanlar azımsanamayacak kadar olsa dakatılmayanlarbunlaraoranladahafazlaolmuştur.

Tablo 2: SektörBoyutundanVeriler

Ortalama Bağımsız t test

Serbeslik Düz.

Anlamlık Düz.

İnsankaynaklarıbölümleriçokmaliyetlidir Üretim1.55Hizmet1.89

-0.627 89 0.532

İnsankaynaklarıbölümleriişletmeiçinkatmadeğeryaratmazlar

Üretim1.58Hizmet1.52

0.429 89 0.669

İnsankaynaklarıbölümleribürokratikbiryapıyasahiptir


1.185 89 0.239

İnsankaynaklarıçalışanlarızamanisrafçısıdır


1.016 89 0.312

İnsankaynaklarıbölümleriişlerinitamolarakbilmezler


2.642 89 0.010

İnsankaynaklarıbölümlerigüvenilirdeğildir


0.869 50 0.389

İnsankaynaklarıbölümleriiletişimvesosyalilişkikurmadazayıftır


-0.124 50 0.902

İnsankaynaklarıbölümleriolaylarıanalizetmedebaşarılıdeğildir


0.592 50 0.557

İnsankaynaklarıbölümlerigereklikonulardaarzulananmücadeledüzeyinigöstermez


-0.388 50 0.700

İnsankaynaklarıbölümlerisadeceoperasyonelgörevlerüstlenenbirbölümdür


1.387 88 0.169

İnsankaynaklarıbölümlerisadecekontroledicibirbölümdür


0.780 88 0.437

İnsankaynaklarıbölümlerisadecekayıttutanbirbölümdür


1.420 88 0.159

Heryöneticiaynızamandakendisiniinsankaynaklarıyöneticisiolarakhissetmelivedavranmalıdır


0.401 89 0.689

İnsankaynaklarıbirimiörgütiçersindedahastratejikveyönetimoyunundakritikbiroyuncuolmasıiçinyenidenkonumlandırılmalıdır


0.970 89 0.335

Çalışanlarımızıntümüörgütünhedeflerinibiliyor,anlıyorveişlerineuyguluyor


0.008 89 0.645




GünümüzgenelmüdürveCEO’larınıninsankaynaklarıprofesyonellerindenişletmeninverimlilikartışınısürdürmelerinibeklemektedir


-0.247 89 0.994

İnsankaynaklarınıntemelişlevidiğerfonksiyonlarınınsüreçlerinidestekleyenvekurumungeleceğiniyönlendirmededanışmanlıkverenbirişortağıolmaktır.


-1.024 89 0.805

İnsankaynaklarınıntemelişlevioperasyonelişlerdir(işealım,eğitim,performans,ücretlendirme…vb)


-1.569 89 0.309

• Üçüncübölümdeki,insankaynaklarıbölümlerisadeceoperasyonelgörev-ler üstlenen bir bölümdür ifadesine farklı cevaplar verilmemiştir. Katılmayanlarağırlıklıdır fakat karasız kalanlarda oldukça fazladır. İnsan kaynakları bölümlerisadece kontrol edici bir bölümdür ifadesine katılmamaktadırlar. İnsan kaynaklarıbölümlerisadecekayıttutanbirbölümdürifadesineherikisektördekatılmadıklarınıbelirtmişlerdir.

• Dördüncübölümdeki,heryöneticiaynızamandakendisiniinsankaynaklarıyöneticisi olarak hissetmeli ve davranmalıdır ifadesine de üretim ve hizmetişletmeleribenzercevaplarvermişlerdir.Budabuifadeyekatıldıklarışeklindedir.Kesinlikle katılıyorum diyenlerde oldukça fazladır. İnsan kaynakları birimi örgütiçersindedahastratejikveyönetimoyunundakritikbiroyuncuolmasıiçinyenidenkonumlandırılmalıdır, ifadesine de katıldıkları ve yeniden konumlandırılmasıgerektiğini istedikleri görülmektedir. Çalışanlarımızın tümü örgütün hedeflerinibiliyor,anlıyorveişlerineuyguluyor, ifadesineüretimvehizmetişletmeleri insankaynakları kararsız kalmışlardır fakat katılanların oranı da oldukça yüksektir.Günümüz genel müdür ve CEO’larının insan kaynakları profesyonellerindenişletmeninverimlilikartışınısürdürmelerinibeklemektedir,ifadesinedetümsektörlerkatıldıklarınıbelirtmişlerdir.İnsankaynaklarınıntemelişlevidiğerfonksiyonlarınınsüreçlerini destekleyen ve kurumun geleceğini yönlendirmede danışmanlık verenbir iş ortağı olmaktır., şeklindeki ifadeye her iki sektördeki insan kaynakları dakatılmaktadır.İnsankaynaklarınıntemelişlevioperasyonelişlerdir(işealım,eğitim,performans,ücretlendirme…vb),ifadeyeiseikisektördekararsızkalmıştır.

Tablo 3’te işçi sayısı boyutu ile ilgili veriler verilmiştir.Kariyer planınıngelirileilgilibağlantısınıçözmekiçinAnova(varyans)analizindenyararlanılmıştır.Tablodanyararlanarakaşağıdakiyorumlarıyapılabilir:

İşçi sayısı açısından yapılan anova testte anlamlı farklılıklar aranmıştır.Fakat“insankaynaklarıbölümlerigereklikonulardaarzulananmücadeledüzeyinigöstermez”ve“insankaynaklarıbölümlerisadeceoperasyonelgörevlerüstlenenbir


bölümdür”ifadelerihariçdiğerifadelerdeanlamlıfarklılıkbulunamamıştır.Anlamlıfarklılıkbulunan“insankaynaklarıbölümlerigereklikonulardaarzulananmücadeledüzeyinigöstermez”ifadesinde1-49,50-99ve150-199çalışanıbulunanişletmelerile100-149işçiçalıştıranişletmelerarasındaanlamlıfarklılıklarbulunmuştur.100-149 işçi çalıştıran işletme bu soru karşısında kararsız kalmışken diğer çalışanlarıbulunan işletmeler katılmadıklarını ifade etmişlerdir. “İnsan kaynakları bölümlerisadeceoperasyonelgörevlerüstlenenbirbölümdür” ifadesinde ise1-49ve50-99işçiçalıştıran işletmeler ile100-149ve150-199 işçiçalıştıran işletmelerarasındaanlamlıfarklılıklarbulunmuştur.1-49ve50-99yanidahaazişçiçalıştıranişletmelerkatılmadıklarınıbelirtmişlerdir.Fakat100-149ve150-199işçiçalıştıranişletmelerkararsızkalmışlardır.

Tablo 3: İşçiSayısıBoyutundaVerilerİşçi Sayısı Boyutu

Ortalama AnovaF

Serbeslik Düz.

Anlamlık Düz.

İnsankaynaklarıbölümleriçokmaliyetlidir 0.998 within86between4

0.413

İnsankaynaklarıbölümleriişletmeiçinkatmadeğeryaratmazlar

0.969 within86between4

0.429

İnsankaynaklarıbölümleribürokratikbiryapıyasahiptir


0.082

İnsankaynaklarıçalışanlarızamanisrafçısıdır 1.669 within86between4

0.165

İnsankaynaklarıbölümleriişlerinitamolarakbilmezler


0.119

İnsankaynaklarıbölümlerigüvenilirdeğildir 1.145 within47between4

0.347

İnsankaynaklarıbölümleriiletişimvesosyalilişkikurmadazayıftır


0.359

İnsankaynaklarıbölümleriolaylarıanalizetmedebaşarılıdeğildir


0.652

İnsankaynaklarıbölümlerigereklikonulardaarzulananmücadeledüzeyinigöstermez

1-491.7950-992.00100-1493.00150-1991.75200-2492.58


0.024

İnsankaynaklarıbölümlerisadeceoperasyonelgörevlerüstlenenbirbölümdür

1-491.7250-991.78100-1492.38150-1992.50200-2492.20


0.018

İnsankaynaklarıbölümlerisadecekontroledicibirbölümdür


0.056

İnsankaynaklarıbölümlerisadecekayıttutanbirbölümdür


0.051

Heryöneticiaynızamandakendisiniinsankaynaklarıyöneticisiolarakhissetmelivedavranmalıdır


0.376

İnsankaynaklarıbirimiörgütiçersindedahastratejikveyönetimoyunundakritikbiroyuncuolmasıiçinyenidenkonumlandırılmalıdır


0.879

Çalışanlarımızıntümüörgütünhedeflerinibiliyor,anlıyorveişlerineuyguluyor


0.433




GünümüzgenelmüdürveCEO’larınıninsankaynaklarıprofesyonellerindenişletmeninverimlilikartışınısürdürmelerinibeklemektedir


0.733

İnsankaynaklarınıntemelişlevidiğerfonksiyonlarınınsüreçlerinidestekleyenvekurumungeleceğiniyönlendirmededanışmanlıkverenbirişortağıolmaktır.


0.493

İnsankaynaklarınıntemelişlevioperasyonelişlerdir(işealım,eğitim,performans,ücretlendirme…vb)


0.363

İşletmenininsankaynaklarıileilgilihangifaaliyetlerindendışkaynaklardanyararlandığına bakacak olursak; işletmelerin %58.2’sinin eleman teminini dışkaynaklardan sağlamakta olduğunu belirlenmiş. İşe almada bu oranın %25.3,performans değerlendirmede%11’ e ve ücretlendirmede%8.8’e kadar düştüğünübelirlenmiştir. En fazla dış kaynak kullanılan faktörün ise %72.5 ile eğitimfaaliyetlerindeolduğubelirlenmiştir.

Gelecekte örgütü insan kaynakları yönetimi açısından en çok zorlayacakfaktörlerileilgilisoruyaverilencevaplarda,kabiliyetliçalışanlarınörgütebağlılığınınsağlanması ve elde tutulması en fazla zorlanılacak faktör olarak belirlenmiştir.Kabiliyetliçalışanların toplanmasıveseçilmesi ikinci faktörolarakbelirlenmiştir.Bunlardananlaşılacağıgibienönemlifaktörlerkabiliyetlielemanıbulmakveeldetutmak olarak belirlenmiştir. Sonra önem sırası bakımından geleceğin liderleriniyetiştirmegelmektedir, ardındanyeniçalışanlarıörgütlebütünleşmesi,yedeklemeplanlaması gelmektedir. En önemsiz iki faktör ise sırasıyla, emek maliyetlerinikontroletmekveözelsağlıkharcamalarındakiartışolarakbelirlenmiştir.Amerika’daolduğugibiözelsağlıkharcamalarıkonusundaTürkişletmeleripekzorlanacaklarınıdüşünmemektedir.

İnsankaynaklarıbölümlerininyerinegetirmesigerekenenönemligörevlereönemsırasınagörebakacakolursak,enönemlifaktörolarakinsankaynaklarısüreçlerive uygulamalarının etkin bir şekilde oluşturulması ve yönetilmesinin en önemlifaktörolduğubelirlenmiştir.İkinciönemlifaktörolarakçalışanlarınmoraliveişe-kurumabağlılıklarınıartırmakbelirlenmiştir.Sonrakiönemlifaktörişstratejilerininoluşturulmasıveyürütülmesinedestekvermekolarakbelirlenmiş,enönemsizfaktörolarakiseörgütseldönüşümvedeğişimeöncülüketmekcevabıverilmiştir.

Çalışanlarınyönetimdenbeklentileriileilgilisoruda,enönemlibeklentininsaygıgörmekolduğubelirlenmiş. İkinciönemli faktörde adil ücretlendirmeve işgüvencesiolarakbelirlenmiştir.Sonrasırasıylabenzerönemverilmişolankendinigeliştirmekonusundafırsatlarsağlamaveyöneticinindesteğinialmanınyönetimdenbeklendiğibelirlenmiştir.Enönemsizikifaktöründesırasıylagüvenilirişilişkilerikurmavesağlıklıvedürüstbiriletişimolarakbelirlenmiştir.


İnsankaynaklarıyöneticisindebulunmasıgerekenenönemliözelliklerinneolmasıgerektiğiileilgilisoruda,ilkolarakiletişimvesosyalilişkikurmayetkinliğininolması gereken en önemli özellik olması gerektiği belirlenmiştir. İkinci önemliözellikolarakyargılamavekararverme,üçüncüözellikolarakisekişiseldürüstlükcevabıverilmiştir.Sonrakiözelliklerdesırasıylaişbilgisi,takımçalışmasıdır.Enazolmasıgerekenözellikisemüşteriodaklılıkolarakbelirlenmiştir.

5.ELDE EDİLEN SONUÇLAR VE YORUMLARIİnsankaynaklarınınetkinhizmetsunmadanörgütselkararlarıiyileştirmeye

odaklanmayadoğrutemelparadigmasınıdeğiştirmesigerekir.Gelenekselanlamdahizmet sunma paradigması alıcıların nelere ihtiyaç duyulduğunun bilindiğivarsayımını temelalmasınedeniyle sınırlılıklar içermektedir.Yenibir altkümedeyer alan insan sermayesi stratejisini sunmadagereksinilenörgütsel yapabilirliklerve yükümlülükler açıkça tanımlanırken temel prensibi yukarıdan aşağıya doğrustratejiylebaşlamasıönemtaşımaktadır.Herhangibiryeniişstratejisiniyürütmekiçin birinci görev stratejiyi sunacak yeterli örgütsel yapabilirliği oluşturmaktır.Sistematik anlamda insan sermayesini büyütmeyi istiyorsak gelişmeyi yürütecekliderlereveörgüte sahipolmalıyız.Bu aşamadaki enbüyük sorunbugelişimdensorumluolacaklarınbulunmasıdır.Özgünkabiliyetkümesifarklıyatırımmodellerini(maliyetazaltmayakarşılıkyatırımıngeridönüşü)gerektirir.Stratejikveyönetselinsankaynaklarınınbirbirlerindentamamenayrılmasıgerekir.İnsankaynaklarıveoluşturduğusistemlerişsonuçlarınısunmakiçinbirlikteyürütülerekyapınınstratejiyiizlediğikavramınıgeçerlikılar.İşsonuçtemelliinsansermayesistratejisiniyürütmeyapabilirliğinesahipolunmasıönemlibirhedeftir.Stratejiyeenbüyükkatmadeğersağlayankritiksüreçlerdekilerinyetkinlikleriniartırmak,busüreçlerdeyeralabilecekyüksekyetkinliklikişilerekazanmakveeldetutmakvetaklitedilmesizorbirörgütkültürüyaratmakvesürdürmeksürdürülebilirrekabetçiavantajkazanmaaçısındanönemlidir.

İnsanKaynakları profesyonelleri dış çevreden gelen ve gelmesimümkünişaretleriduymadabunuörgütünhertarafınayaymadaönemlibirroloynar.İnsankaynakları faaliyetlerinin istenen kültürü yaratma ve sürdürmeye odaklanması, işstratejisi ve dış müşterilerin ihtiyaçlarının örgüt kültürüyle ilişkilendiren kültürtemelli insan kaynakları stratejisinin tasarımı ve sunulmasında katalizör göreviüstlenmelidir. Değişim ihtiyacını ortaya çıkararak hayata geçirmede örgüt içikoalisyonu devreye alması gerekir. Yönetim takımındaki stratejik düşünme




standardınıartırmayla, işingeleceği içinkişiselvizyonasahipolmaylavemevcutstratejilerin eleştirilmesiyle karar vermeyetkinliği ve bununhayata geçirilmesinekatkıda bulunmalıdır. İnsan kaynakları yöneticileri fonksiyonun gelişim evreleriiçerisinde yönetsel ve insan kaynakları uygulamaları nedeniyle insan kaynaklarıişinigerçekleştirmekçokzorlayıcıolmaktadır.

Daha sonraki gelişim aşamaları olan insan kaynakları stratejileri ve insankaynakları uygulamalarını dış çevre koşullarından türetmek ve tepki vermeyedoğru yöneldikçe insan kaynakları profesyonelleri işin kendisinden ziyadeçalışmasının sonuçlarını görmeye doğru itilmektedirler. Ulrich (2010:2) insankaynakları çalışmalarındaki yaklaşımın daha önce sunduğumuz görüşlerin tersinedışarıdaniçeriyedoğrubirsismikyerdeğiştirmesigerektiğiniifadeederkenörgütündışarıdakibeklentilerlebirlikteelealınmasınıönermektedir,bunuifadeederkendeçalışanlarımızın tercih ettiği işverenimüşterilerimizin de tercih etmesini istemekbiçiminde bir gönderme yapmıştır. Her insan kaynakları uygulaması örgütündışarısı için yaratılacak değeri görmeyle bir dönüşüme tabi tutulmalıdır. İnsankaynaklarının bu konumu yalnızca stratejiye tepki verme açısından değil aynızamanda strateji yaratma biçimlendirmeye yardımcı olmaktadır. Böylece insankaynakları profesyonelleri iş içeriğini ve paydaşları anlamasıyla dışarıdan içeriyedoğruyaklaşımladeğeritanımlayarakişebaşlarlar.İnsankaynaklarıfonksiyonununamacı insan ve örgütsel ara kesitte teknik, kişilerarası, profesyonel ve yönetselkabiliyetlerin uygulanması yoluyla örgüt ve çalışanların katma değer yaratmasınısağlamaktır. İnsan kaynakları bölümleri kendini ve örgütü değiştirmede cesaret,enerji,yaratıcılıkvehepsindendahafazlasıkararlılıkgöstermesigerekir.Moral,işgüvencesi-güvenliğiveçalışanlarlailetişimçoğuörgütte“insani“konulariçerisinegirmektedir.

Ekonomikanlamdasıkıntıyaşandığında,olaylartresinedöndüğündeinsankaynakları sıklıkla kendini yangının ortasında bulurlar. Yürütücülerin gözü vekulağıolanfonksiyonçoğuçalışaniçindesığınılacakilklimandır.İnsankaynaklarıbir kriz esnasında iletişimin eş güdümlenmesine yardımcı olmada anahtar birrole sahiptir. Bir araştırmada üst düzey yöneticilere rekabetçi avantajın algılanankaynağınısıralamalarıistendiğinde;değişimeuyarlanmayeteneği,başarılıişbirliğiortaklıklarının hayata geçirilmesi yeteneği, iyileştirilen müşteri hizmetleri, kilitkabiliyetlereulaşmakveeldetutmak,teknolojikbuluşçuluk,tedarikzinciriyönetimisayılmıştır (PwC, 2008). Sıralamada görüldüğü üzere son yaşanan küresel kriziöncedengörmevetepkivermedeörgütyapılarıveyaklaşımlarıyetersizkalmışlardır.


Bunoktadaörgütlerilerideyaşanabilecekgelişmelerekarşıerkenuyarısistemleriniveyaşamsalkapasitelerinigüçlendiricimekanizmalaraihtiyaçgöstermektedir.

Bunun tek ve tartışılmaz gerçeği de sahip olduğumuz kabiliyetlerinyetkinliklerini sürekli geliştirmekten geçer. Yine aynı raporda bulunması enzor olan kabiliyet nedir? biçiminde soruya verilen yanıtlar arasında, teknik ve işdeneyimlerininbütünleştirilmesi,küreseldeneyim,diğerlerinigeliştirmeveöncülüketme,yaratıcılıkvebuluşçuluk,riskitahminetmeveyönetmeyeteneğiyeralmaktadır.Hemenhemenherrapordayeralankabiliyetyönetimikonusundaörgütler,eğitimve geliştirmeye yatırım yapmak, daha esnek çalışma çevresi yaratma, daha iyiücret paketi önerme, örgüt içerisinde rolleri yeniden tanımlama gibi eylemlerinyaşamageçirilmesigündemdedir.Durgunlukiçerisindekiekonomininiyileşmesiilekabiliyet kazanımı arasında doğrusal bir bağlantı vardır, demografik değişimlerinverisklerin,Ykuşağınınemekpazarınagetirdiğideğerdepremi,istihdambiçiminintamzamanlıdankısmiyadageçiciçalışmabiçiminedoğruyönelmesivebunabağlıolarak insan kaynakları politikalarının köklü olarak değiştirilmesi uzun vade deörgütler açısından yaşanabilecek değişimler arasında yer almaktadır.Yaşadığımızbilgitemelliekonomilerdeörgütlerinstratejileriilekabiliyetleriarasındanyakınbirbağlantıvardır.

Bundan dolayı insan kaynakları fonksiyonları stratejinin oluşturulmasıve hayata geçirilmesine katılarak bir stratejik ortak olarak tasarlanmalı vekonumlandırılmalıdır.Bunaulaşmakiçindeörgütselveiştasarımıkonusundauzmanolmalıdırlar. Stratejinin temelini oluşturan ve bir örgütün DNA’sı sayılabilecekörgütsel yapabilirliklerin oluşturulması sürecinde aktif olarak çalışması gerekir.Çünküyapabilirlikkavramıfarklılığıntemelinioluşturmasıbunundakritiksüreçlerve bu süreçlerde çalışan kilit personelin yetkinliklerinin tespiti ve geliştirilmesiile doğrudan ilişkilidir. Üstlenilecek bu rol insan kaynakları ile ilgili hizmet veuygulamalarınsunulmasındankabiliyet,örgütveinsansermayesiüzerineverilecekkararların kalitesini artırmaya odaklanarak insan kaynakları paradigmasınıngenişletilmesini sağlayacaktır. Yalnız dikkat edilmesi gereken konu bu ikikavramınbirbirlerininyerinegeçmedikleridir.İnsansermayesinibirkaldıraçolarakkullanarak iş stratejilerine ulaşmak için kilit süreçlerde çalışanların sahip olmasıgerekenyetkinliklerinişstratejilerigerçeğiyletutarlıveuyumluolmasıgerekir.İşstratejileriyleuyumluolmaküzereinsankaynaklarıileilgilifaaliyetlerinsonuçlarınısayısalanlamdaraporlamadakullanmasısaygınlığıaçısındanalınacakönemlibirmesafedir.




Kendiörgütüngerçekleriyleuyumlumetrikveanalitiksetininoluşturulması,takibivekarşılaştırmayapılarakyorumlanması,yorumsonuçlarınınyıllıkraporlardayer alması gerekir.Ama şu gerçeği de gözden ırak tutmamak gerekir: insan sayıdeğildir,sayılarruhsuzdur,metriklerebiramaçdeğilbiriyileştirme,birtartışmaaracıolarakbakmakgerekir.Boudreau’nun(2010:193)sonçalışmasındainsankaynaklarınayenidenbiçimvermekderkeninsankaynaklarınıinsaniliktençıkarmamakgerçeğinibizlerehatırlatmaktadır.Buyenidenbiçimvermedekararlardanetkilenençalışanlarındeğerlerinidikkattealarakkabiliyetkararlarındadahaoptimumhedeflerlebaşlamakamaçlanmaktadır.Gelecekteüstdüzey liderlerinbaşarısıbir stratejikortakolarakinsankaynaklarındanyararlanmave istekliliğinebağlıdır.Kabiliyetleriyönetmek,liderlik geliştirme, çalışan bağlılığını artırmak ve stratejik iş gücü planlamasıgelecekteönemliinsankaynaklarıyapabilirlikleriarasındasayılabilir.Şuaniçinbuyapabilirliklerinyerinegetirilmederecesidüşüktür.İşgücüaçısındansürdürülebilirpolitikalarıhayatageçirenörgütlerinbaşarılıolacağıkesindir.İnsankaynaklarındanher gün daha fazla şey beklemek gelecekteki liderlerin geliştirilmesi ve şu an kiliderlerin işlere öncülük edecek doğru kabiliyetlere sahip olması ilemümkündür.Yapılançalışmalarıntümündekabiliyetyönetimininönemivurgulanmaktadır.Diğercesaretlendiricibuluntulararasındaiseinsankaynaklarınındahagenişişihtiyaçlarıylabirlikteyürümekonusundakidüşüncesidir.Buaçıdanbakıldığındainsankaynaklarıhizmetlerini sunmasına karşılık kendi süreçleri ve önceliklerini sınamaya ihtiyaçduyulmaktadır.

KAYNAKÇAAccenture(2006).TheHigh-PerformanceWorkforceStudy2006,Research

Report.Baş, T. (2006). Anket: Nasıl Hazırlanır? Nasıl Uygulanır? Nasıl

Değerlendirilir?4.Baskı,Ankara,SeçkinYayıncılık.Becker,B.E.veHuselid,M.A. (1998).“HighPerformanceWorkSystems

and Firm Performance:A Synthesis of Research and Managerial Implications”,ResearchinPersonnelandHumanResourceManagement,16:53-201.

Becker,G.S.(2002).“TheAgeofHumanCapital”,EducationintheTwenty-FirstCentury,RetrievedfromtheWorldWideWeb.

Bell,B.VeKozlowski,S.(2008).“ActiveLearningeffectsofcoretrainingdesignelementsonself-regulatoryprocesses,learningandadaptability”,TheJournalofAppliedPsychology,93(2):296-316.


Boston Consulting Group (2010). The Future of HR in Europe. KeyChallengesThrough2015.

Boston Consulting Group andWorld Federation of People ManagementAssociations(2010),CreatingPeopleAdvantage2010,September.

Boudreau,J.W.veRamstad,P.M.(2007).BeyondHR:TheNewScienceofHumanCapital,Boston,Mass.:HarvardBusinessSchoolPress.

Boudreau, J.W. (2010). Retooling HR, Boston, Mass.: Harvard BusinessSchoolPress.

Brockbank,W.(1999).“IfHRWereReallyStrategicallyProactive:Presentand FutureDirections in HR”, Contribution to CompetitiveAdvantage”, HumanResourceManagement,38:337-352.

Casio,W.F. (2006).ManagingHumanResources:Productivity, quality ofworklife,profits,7thed.,NewYork:McGraw-Hill.

Claus, L. Ve Collison, J. (2004). “The Maturing Profession of HumanResources”,intheUSAsurveyreport,SHRM,Alexandria,Virginia,January.

Deloitte(2007).AlignedattheTop,EconomistIntelligenceUnit.Fitz-enz, J.(1990).HumanValueManagement:TheValue-AddingHuman

ResourceManagementStrategyforthe1990s,SanFrancisco:Jossey-BassPublishers.Fitz-enz,J. ve Phillips, J.J. (1998).A NewVision for Human Resources,

California:CrispManagementLibrary.Ford,J.K.veFisher,S.(1997).“Theroleoftraininginachangingworkplace

andworkforce:newperspectiveandapproaches”, inE.KossekveS.Lobel (eds.),ManagingDiversity:HumanResourceStrategiesforTransformingtheWorkforce,Cambridge,MA:Blackwell.

Friedson, E.(2001). Professionalism: The Third Logic, Chicago: TheUniversityofChicagoPress.

Gottfredson,L.S.(1997).“Whygmatters:thecomplexityofeverydaylife”,Intelligence,24(1):79-132.

Hall,B.W.(2008).Thenewhumancapitalstrategy:improvingthevalueofyourmostimportantinvestment,NewYork:AMACOM.

Hamel,G.(2006).“TheWhat,WhyandHowofManagementInnovation”,HarvardBusinessReview,84(2):72-84.

Hamerman,P.D.(2009).“Trends2010:HRMProcessesandApplications”,Forrester.

Jensen, A.R. (1998). The G Factor : The Science of Mental Ability,Westport,CT:Praeger.




Kaplan,R.S.veNorton,D.P.(2004).StrategyMaps,Boston,Mass.:HarvardBusinessSchoolPress.

Lawler, E.E. (1995). “Strategic Human Resource Management: An IdeaWhoseTimeHasCome”, InB.Downie veM.L.Coates (Eds.).ManagingHumanResources in the 1990s and Beyond: Is the Workplace Being Transformed ?,Kingston,Canada:IRCPres.

Lawler, E.E. (2006). Achieving Strategic Excellence: AnAssessment ofHumanResourceOrganizations,PaloAlto:StanfordUniversityPress.

Lev, B. (2001). Intangibles: Management, Measurement and Reporting,Washington,D.C.:Brookings.

Ployhart,R.E.veMoliterno,T.P.(2011).“EmergenceoftheHumanCapitalResource:amultilevelmodel”,AcademyofManagementReview,36(1):127-150.

PricewaterhouseCoopers(2008).12thAnnualGlobalCEOSurvey.PricewaterhouseCoopers (2009).Managing People in a ChangingWorld:

Keytrendsinhumancapitalaglobalperspective-2010.PricewaterhouseCoopersSaratoga(2011).TheSaratogaReview,Newsletter

Issue:1-9.Quinn,R.E. veRohrbaugh, J. (1981). “ACompetingValuesApproach to

OrganizationalEffectiveness”,PublicProductivityReview,June:122-140.Schmidt,F.L.veHunter,J.E.(1998).“Thevalidityandutilityofselection

methodsinpersonelpyschology:practicalandtheoreticalimplicationsof85yearsofresearchfindings”,PsychologicalBulletin,124:262-274.

SHRM (2010). Challenges Facing Organizations in the Next 10 Years,SHRMResearch,September.

Stallard, M.L. ve Pankau, J. (2008). “Strengthening Human Value inOrganizationalCultures”,LeadertoLeader,Winter:18-23.

Spearman,C.(1927).TheAbilitiesofMan:TheirNatureandMeasurement,NewYork:Macmillan.

TowersWatson(2010).ShapingtheHRServiceDeliveryandTechnologyofTomorrow…Today,HRServiceDeliveryandTechnologySurveyResearchReport.

Ulrich, D. (1997). Human Resource Champions, Boston, Mass.:HarvardBusinessSchoolPress.

Ulrich, D ve Brockbank,W. (2005). The HRValue Proposition, Boston,Mass.:HarvardBusinessSchoolPress.

Ulrich,D.(2010).“Arewethereyet?:What’sNextforHR”,TheRBLGroup.


Whiteley, G. (1993). The Customer-Driven Company, Reading, Mass.:Addison-Wesley.

Wright,P.M.,Kacman,K.M.,McMahan,G.C.veDeleewum,K.L.(1995).“P=f(MxA):cognitiveabilityasamoderatoroftherelationshipbetweenpersonalityandjobperformance”,JournalofManagement,21(6):1129-1139.

Wright, P. veMcMahan, G.C. (2011). “Exploring human capital: puttinghuman back into strategic human resource management”, Human ReourceManagementJournal,Vol.21(2):93-104.



MEASUREMENT OF SERVICE QUALITY BY SERVQUAL METHOD IN BANKING SECTOR

Nihan ÖZGÜVEN1

ABSTRACTProblem: Somecharacteristicfeaturesofservicesthatseperateservicesfom

goodssuchasintangible,instability,productionandconsumptionatthesametimemakesitdifficulttomeasuretheservicequality.

Aim of the Study: Servqualmethodisusedtoevaluatetheservice-relatedexpectationsandperceptionsofbankcustomers.Inthiscontext,themainsubjectofthestudyistoevaluatethequalityofbankingservices.

Scope and Constraints of the Study: Various methods are used in themeasurement of service quality. The most common and widely used method isthe servqual method. Five dimensions that form service quality are handled asthe physical properties, reliability, responsiveness, confidence and empathy. Thequestionnaire thatcreatedwithin thecontextofServqual scale isapplied tobankcustomers.ThedataobtainedisanalyzedbyusingSPSS16programandfindingsareanalyzed.

Findings of the study: Participantsarethecustomersofaprivatebankwhoareinthebranchfortransaction.Ingeneral,themajorityofrespondentsaremaleandin26-30yearsagegroup,hasagraduatedegree,havetheincomeintherangeof1001-2500andrespondentsareworkersandcivilservants.

Conclusion: Bank’s service quality level is lower than expected level.When thedimensionsarecomparedwitheachother,customersperceivephysicalappearanceofbankpositivebutcustomersthinkthatbankcannotempathize.

Key words:ServiceQuality,Servqual,BankingServices

BANKACILIK SEKTÖRÜNDE HİZMET KALİTESİNİN SERVQUAL YÖNTEMİ İLE ÖLÇÜLMESİ

ÖZProblem:Hizmetlerimallardanayıransoyutluk,dayanıksızlık,eşzamanlı

üretim ve tüketim gibi karakteristik özellikler, hizmet kalitesinin ölçülmesinizorlaştırmaktadır.

Araştırmanın Amacı:Servqualyöntemi,bankadaişlemyapanmüşterilerin,sunulan hizmetle ilgili beklenti ve algılamalarının değerlendirilmesinde

1 Dr.DokuzEylülÜniversitesi,İktisadiveİdariBilimlerFakültesi,İşletmeBölümü



kullanılmaktadır.Bubağlamda,çalışmanın temelkonusubankacılıkhizmetlerininkalitesinindeğerlendirilmesidir.

Araştırmanın Yöntemi: Hizmet kalitesinin ölçümünde çeşitli yöntemlerkullanılmaktadır. Bu yöntemler içinde en sık ve yaygın kullanılanı servqualyöntemidir. Hizmet kalitesinin değerlendirilmesinde, hizmet kalitesini oluşturanbeş boyut fiziksel özellikler, güvenilirlik, heveslilik, güven ve empati olarak elealınmıştır. Servqual ölçeğinde yer alan ifadeler kapsamında oluşturulan anketformu,bankadahizmetalanmüşterilereuygulanmıştır.EldeedilenverilerSPSS16programındaanalizedilmişvebulgulardeğerlendirilmiştir.

Araştırmanın Bulguları: Katılımcılar İzmir ilinde, özel bir bankanınşubesindeişlemyapmaküzeregelmişkişilerdir.Genelolarak,anketicevaplayanlarınbüyük bir kısmı erkek, 26-30 yaş grubunda, lisans mezunu, 1001-2500 geliraralığında,işçivememurkişilerdenoluşmaktadır.

Sonuç: bankanın hizmet kalitesinin beklenen düzeyde olmadığınıgöstermektedir. Boyutlar kendi içinde karşılaştırıldığında, müşteriler en çokbankanınfizikiözellikleriniolumluolarakalgılamaktaancakbankanınkendileriileempatikuramadığınıdüşünmektedir.

Anahtar Kelimeler: HizmetKalitesi,Servqual,BankacılıkHizmetleri

1. INTRODUCTION Todaymarketingofserviceshasbecomeatleastasimportantasthemarketing

ofgoods.Customerspayattentiontovariousfactorswhileevaluatingservicestaken.Physicalcharacteristicsofthebusiness,behaviorofemployees,theatmosphereofthebusinessandtrusttothebusinessaresomefeaturesthatareeffective.

There are distinctive features of services from goods. These features ingeneralarebeingtouched,beingheterogeneous,beingnondurable,beingunclaimedandsimultaneouslyproductionandconsumption(Grönroos,1990).Servicesdonothavephysicalpresence,sotheyareintangible,invisibleandcannotbeformedanopinionbytaste,hearingandsmellingsenses,inshort“abstract”goods.Serviceisprovidedbyhumansostandardizationofserviceisimpossible.Therefore,theservicevariesdependingonthepersonservicing.So,servicesareheterogeneous.Goodsareproducedandstockedwhereasservicesareproducedandobligedtoconsumeatthetimeofproduction.Servicesdonothavethephysicalstrengthandlifeincontrasttogoods.Withthem,intheservicesectorthereisnopossibilityofownershiptransferofaproperty.


Thequalityofserviceismoredifficulttomeasurebecauseoflisteddistinctivefeatures.However,qualitymustbemeasurablefortheimprovement.Infact,somefeaturessuchasthephysicalcharacteristicsofthegoods,durabilityandmeetingthefunctionoftheexpectedfeaturescanbeusedasahintduringtheevaluationprocesstomakethemeasurementofthequalityofthegoods.However,thismeasurementisgettingmoredifficultbecauseofthepeculiarfeaturesoftheservices.Businessesuseservicequalitytomakeadifference,provideacompetitiveadvantage,increaseproductivity,ensurecustomerloyalty,protectpricecompetitionandcreateapositiveimageforpublic.(Atlan,AtanandEdiz,2003).

The difficulty of measuring service quality depends on impossibility ofpredictingcustomers’expectationsallthetimebecausetheservicequalitydependson the customer’s perception. Service quality is affected from service offeringpeople,technicalfeaturesofserviceandgeneralcorporateimageofbusinessthatprovideservice.(TerpstraandSarathy,1993).

Inthestudy,servicequalityofthebankisevaluatedasaresultofmatchingcustomers’ expectations and perceptions about bank service provided. In thiscontext,firstlyconceptofservicequalityismentionedandlaterservicequalityismeasuredbyservqualscale.

2. SERVICE QUALITYServiceQualityisthecomparisonofcustomers’expectationsbeforeservice

takenandserviceperformanceafterservicebenefitedandformsthedirectionanddegreeofexpectedandperceivedperformance(Parasuraman,ZeithamlandBerry,1988).Accordingtoafurtherrecognition,servicequalityistheevaluationofprocessbetweencustomerandserviceproviders(OralandYuksel2006).

Inaddition,servicequalityiscomposedoftechnicalandfunctionalquality.Technicalqualityiswhatthecustomertakesaboutservicewhereasfunctionalqualityisaboutservicedeliveryprocess(Grönroos,1984).

In the light of all these definitions service quality is the comparison ofcustomers’expectationsaboutservicedeliveryandevaluationofthisservicetaken.When customers compare expectations and actual service delivery, service isperceivedasqualifiedifactualservicedeliveryexceedsexpectations.But,serviceisevaluatedaspoorqualityunlessactualservicemeetsexpectations.

The important point of service quality is themeeting customer’s servicequality expectations. Definition, measurement, control, communication and




managementofqualityaredifficult.Servicequalityisdeterminedbytheconsumernotbymanufacturer-dealer(Küçükaltan,2007).

ServiceQualitydimensionsarephysicalfeatures,reliability,responsiveness,competence, courtesy, credibility, confidence, accessibility, communication andempathy.Fromthesedimensionsfiveof themareincludedinthisstudy;physicalfeatures, reliability, responsiveness, confidence and empathy. Physical featuresdimension consist of buildings, facilities, equipment, personnel and appearanceof communication materials. Reliability dimension means providing the serviceas promised reliably and accurately, responsiveness dimension means helpingcustomersandprovidingservicetimely,confidencedimensionmeansbeingawayfromrisk,dangerandsuspicionandhavingqualifiedandpoliteemployees,empathydimensionmeansbusinesstoshowinterestandbesensitivetocustomers(Zeithaml,ParasuramanandBerry,1990).ListedfivedimensionsareusedbyServqualscale.Forthisreason,inthisstudyfivedimensionsofservicequalityarediscussedbecauseofusingservqualscale.

ReliabilityandvalidityofaServqualscaleisprovenandthisscaleisappliedinmanyareasoftheservicesector.Thisscalecanbeappliedtoorganizationswhichprovideservicemorethanonepointandtoassessandcompareservicesoneverypoint.Forinstance,servicesprovidedinbankbranches.Servqualscaleisusedwithinthe business, and also used to compare situation among competitors (Alakavuk,2007).

3. MEASUREMENT OF SERVICE QUALITY BY SERVQUAL METHOD IN BANKING SECTOR

Thisstudyisaboutdeterminationofcustomers’expectationsandperceptionsabouttheirprivatebanksthattheyoperate.Inthiscontext,surveyformsarecreatedaccordingtophrasesinthecontextofServqualscaleandthedataareanalyzedbyusingSPSS16programandtheresultsareinterpreted.

Furthermore, recent service quality studies have expressed the need tomeasurethewholespectrumofservicequalityandhaverecommendedSERVQUALasthepossiblemeasurement(KettingerandLee,1994;1997;Pittetal.,1995,1997).TherecommendationhoweverhasnotbeenwithoutreservationpromptingfurtherassessmentoftheapplicabilityofSERVQUAL(VanDykeetal.,1997,1999).

3.1. Aim of the StudyServqualmethodthatiscommonlyusedtomeasurequalityofservicesapplied

toaprivatebank’scustomersinthebankingsector.Thefivedimensionsofservice


quality;physical features, reliability, responsiveness, confidenceandempathyareincludedinthestudy.Inthiscontext,thepurposeofthisstudyisevaluatingprivatebankcustomers’expectationsandperceptionsoftheservicesprovidedbythebankintheframeworkofthesefivedimensions.

3.2. Method of Study

Questionnaireformcomposewithserqualscaleinstudy.Questionnaireformimplementedfacetofacetobankcustomers.Parasuraman,Zeihaml,Berry(1988)developed such amesaurement tool, servqual, to be used in a variety of serviceindustries.tspurposewastoprovideaninstrumentformeasuringservicequalitythatwouldapplyacrossabroadrangeofserviceswithminormodificationsinthescale.SERVQUALprovides a foundation for a growing body of research that pertainsto thecreationofqualityamongservice industries.Thescalewasdevelopedandtested across four service environments: banking, credit card services, repair andmaintenance,andlongdistancetelephoneservices.

3.3. Scope and Constraints of the StudyThestudycoverscustomersofaprivatebankthatoperateinbranchinİzmir.

Itisimpossibletoreachallthecustomersthatoperateinbranchwhenexpensesofresearch,personnelneedsandtimeconstraintaretakenintoaccount.Therefore,thesystematicsamplingmethodisappliedtooneofevery5customerwhocometobankbranch foroperationsandwaitingon the lineand survey is applied tocustomerssampled.Forthispurpose,500questionnairesisproduced,distributed,and392ofthesequestionnairesarereturned.Returnrateis392/500=78.4%.Asaresultofinvestigationsitisfoundthat52ofthequestionnaireareincomplete,inaccurateandcontradictoryfilledsotheyareexcludedfromthescopeofresearch.Therefore,340questionnairesareincludedinthestudy.Thesamplevolumeisconfirmedas340.

3.4. Findings of the study

Findingsoftheresearchconsistofdemographicfeaturesfindingsandservicequalityfindings.Firstofallreliabilityanalysisenforcedtostatementofscale.Resultofanalysisalphavalueis0,83.Itmeansthatscaleisreliable.




3.4.1 Findings About Demographic FeaturesTable 137%oftheparticipantsarefemaleand63%aremale.Accordingtofindings

mostofthesurveyrespondentsaremale.Accordingtothisfinding,menusemorebanking transactions more than women. The distribution of respondents by agegroupsareasfollows:21-25agegroupis16%ofrespondents,26-30yearsagegroupis25%,31-35agegroupis19%,36-40agegroupis8%percent,41-45agegroupis11%,46-50agegroupis9%,51-60agegroupis10%andover60agegroupis2%oftherespondents.Accordingtothesefindings,mostrespondentsarein26–30agegroupand theyareyoungpeople. 6%of the respondents areprimary schoolgraduates,30%ofthemarehighschoolgraduates,14%ofthemareassociatedegree,34%ofthemundergraduateand16%ofthemgraduatedegree.Accordingtothesefindings,most respondentshaveundergraduateeducation.Thissituation indicatesthateducationlevelsofrespondentsarehigh.9%ofrespondentsearnlessthan1000,42%oftherespondentsearn1001–2500,34%oftherespondentsearn2501–4500,10%oftherespondentsearn4501–7500,3%oftherespondentsearn7501–10000and3%oftherespondentsearnmorethan10000.Thisfindingsindicatethatmajorityof the respondents have incomebetween1001 and2500.The respondents are inmiddle-incomegroup.2%of the respondents arebusinesspartner,14%of themareself-employed,25%ofthemarecivilservants,25%ofthemareworkers,12%of themare retired,5%of themarehousewife,1%of themareunemployedand16%of themarestudents.Thesefindings indicate that the respondentsconsistofworkersandcivilservantsingeneral.Participantsareworkersandcivilservantssoitisnormalthattheyareinmiddle-incomegroup.

3.4. 2 Findings About Service QualityPhrasesofservqualscalethatispreparedtorevealcustomers’perceptions

and expectations related to bank services are evaluated by 5-point Likert scale.Customers compare the features of the bank that theymake transactionswith anidealbank-ownedfeature.Asaresultofcomparisonservqualscoreiscalculated.

ServqualScore=PerceptionScore-ExpectationScore

Table 2The negative (-) servqual score that is the difference between average

perception score and average expectation score indicates that bank can notmeet


theexpectationsofcustomersandservicequalityislow.Table2hastheevaluationdistribution of expectation and perception questions for the five dimensions andthereareaverageandservqualscores.Foreachphrases,expectationscoresexceedsperceptionscores.Thisresultshowsthatservicequalityofbankisnotatexpectationlevel.

Table 3As shown in Table 3, perception, expectation and sevqual scores of five

dimensions of service quality (physical features, reliability, responsiveness,confidenceandempathy),weredetermined.

Thereare four expressions inphysical featuredimension.WhenServqualdifferencesofthefourexpressionsareexamined,allarefoundnegative.Theexpressionthatleastmeettheexpectationsis“Advertisementsandhand-outsareclearandeasytounderstand”withthevalueof-0,9412,andtheminimumdifferenceis“Workingenvironmentandbuildingsofbanksseemnice”withthevalueof-0,4971.Accordingtothesefindings,advertisementsandhand-outsdistributedbythebanksdonotmeetthecustomers’expectations.Banksshouldpayatentiontoadvertisementsandhand-outstobedescriptive,basic,easytounderstandanddetailed.Weightofexpectationandperceptionarecomparedforphysicalfeaturesanditisfoundthatexpectationweightis20.03%,whileperceptionweightis22%.Thissituationindicatesthattheexpectationsofcustomersaremetintermsofphysicalfeatures.

Therearesixexpressionsinreliabilitydimension.Intheseexpressions,themaximum difference between expectations and perceptions is “Bank that I takeservicedoesnotmakemistakeaboutbanktransactions.”withthevalueof-1.7294,theminimumdifference is “Thebank that I take servicemeets the commitmentsin time”with thevalueof -0.7412.According tofindings,bankshouldpaymoreattention to bank transactions. In general, the reliability dimension expectationweightis20.86%,whileperceptionweightis21.32%.Thissituationindicatesthatbankmeetstheexpectationsofcustomersintermsofreliability,bankevenexceedsexpectations.

There are seven expressions in responsiveness dimension.Themaximumdifference between perception and expectation is “Employees of the bank that Itaketheserviceeliminateslongwaitingqueue”withvalueof-1.6177,theminimumdifference is “Thebankbehaves sincerely to solve the problemwhenone of thecustomers have problem” with the value of -0.8529.According to the findings,




customersarenotsatisfiedtowaitonthequeue.Bankshouldpreventlongqueue.BankshouldmakeattractivepromotionsandprizestomaketransactionsbyinternetbankingandATM’sinsteadofhavingtransactionsinthebankbranch.Ingeneral,theresponsivenessdimensionexpectationweight is19.80%,whileperceptionweightis18.94%.Thissituationindicatesthatcustomers’expectationsarenotmetexactly.

Therearesixexpressionsinconfidencedimension.Intheseexpressions,themaximumdifferencebetweenperceptionandexpectationis“EmployeesofthebankthatItakeservice,seetheinterestofcustomers’aboveeverything”withthevalueof-1.2942,theminimumvalueis“TechnologicalinfrastructureofthebankthatItakeserviceisadequate”withthevalueof-0.7236.Accordingtothefindings,customersthink that their interests are neglected by the bank. Customers should feel thatbankdealswiththem.However,thetechnologicalinfrastructureofthebankmeetscustomers’expectations.Customerexpectationweightis19.98%,whileperceptionweight is 19.82%. This situation indicates that bank can not meet customers’expectations in termsof confidence fully.Bank shouldhaveoperations to ensureconfidencetocustomers.Forinstance,bankcantendtohavesocialresponsibilitycampaignstoshowinteresttocustomersandsociety.

Therearefourexpressionsinemphatydimension.Themaximumdifferencebetweenperceptionandexpectationis“ThebankthatItakeserviceinformscustomersaboutalternativeinvestmentinstruments”withthevalueof-1.2794,theminimumdifferenceis“ThebankthatItakeserviceformaportfolioinordertodecreaseriskwhileassessingsavings”withvalueof -1.1471.According to the resultobtained,thebankgives insufficient information to customers about alternative investmentinstruments.However,bankdirectscustomerstoalternativeinvestmentinstrumenttoavoidfurtherdamageandtodistributerisk.Inthisregard,customersperceivetheservicepositively.Ingeneral,theempathydimensionexpectationweightis19.32%,whileperceptionweightis17.90%.Thissituationindicatesthatbankcannotmeetcustomers’expectationsintermsofempathyexactly.

As a result of comparison of Servqual scores in terms of service quality,physical features dimension has the lowest score with -0.6426 while emphatydimensionhasthehighestscorewith-1.2155.Accordingtothefindingsobtained,customers perceive physical appearance of employees,working environment andbuildings positively from physical features. However, bank customers think thatbankoperationsarenotsufficientaboutavoidingcustomerinterests,informingaboutalternativeinvestmentinstrumentsandespeciallyinformingaboutaccountdecreaseandincreases.


4. CONCLUSION AND RECOMMENDATIONSToday the concept of service has broadened and the intense competitive

environmentbetweenorganizationsmakeservicetobegivenmorequalified. Duetothedevelopmentoftheconceptofservice,qualityconcepthasalsobecomemoreimportant forbusinesses. Comparedwithmanufacturingfirms, servicebusinessesshouldpaymoreattentiontoquality.

Ensuring and improving service quality is an important strategy forbusinesses to have competitive advantage.This strategyof the business providespositive perception of corporate image and prestige, increase profitability, createcustomersatisfactionandcustomerloyaltyinthelong-term.

Measurement of service quality is more difficult for services because ofdistinctivefeaturesfromgoods.Manymethodsandmodelshaveimprovedforthemeasurementofservicequality.Fromthesemodels,Servqualisthemostknownandwidelyusedmethod.

Inthestudy,participantsarethecustomersofaprivatebankwhoareinthebranchfortransaction.Ingeneral,themajorityofrespondentsaremaleandin26-30yearsagegroup,hasagraduatedegree,havetheincomeintherangeof1001-2500andrespondentsareworkersandcivilservants.

For each of the phrase that takes place in Servqual scale, customers’expectations values exceed perception. This situation shows that bank’s servicequalitylevelislowerthanexpectedlevel.Thebank’sservicescanmeetcustomers’expectations for physical features and reliability dimensions while bank cannot meet he customers’ expectations exactly for responsiveness, confidence andempathydimensions.Whenthedimensionsarecomparedwitheachother,customersperceivephysicalappearanceofbankpositivebutcustomersthinkthatbankcannotempathize.

Banksingeneralshouldprovidemoreconfidencetocustomers.Confidenceis very important in the banking sector. Customers’ confidence to employees isvaluableintermsofinvestmenttrust.Forthisreasonbanksshouldeducateemployeescontinuously.Banksshould trainemployees incertainperiodsandshould informthem about the new investment instruments. Employees should havemotivatingactivitiesforworkingresponsively.Thebanksthatfailtocreateconfidenceandthinkaboutcustomers’interestsarealwaysonestepbehindthecompetition.Changingthephysicalappearanceofthebankisnotsufficientfortheservicetobeperceivedasqualified.Aswellasphysicalfeatures,otherfeaturesshouldbeemphasized.




REFERENCESAlakavuk E. D., (2007) Hizmet Kalitesi Değerlendirme Ölçeği-Servqual,

Hizmet Kalitesi Kavramlar, Yaklaşımlar Ve Uygulamalar, Detay Yayıncılık,Editörler:ŞevkinazGÜMÜŞOĞLU;İgePIRNAR,PerranAKAN,AtillaAKBABA,Ankara,,s.330-342

Atlan Ş.,AtanM., EdizA., (2003) ServqualAnalizi İle Toplam HizmetKalitesininÖlçümüVeYüksekEğitimdeBirUygulama,12. Ulusal Kalite Kongresi Bildiriler Kitabı, Kalder-Türkiye Kalite Derneği, Lütfi Kırdar KongreVe SergiSarayı,İstanbul,13-15Ekim,s.1-13

GronroosC., (1984)ServiceQualityModelAnd ItsMarket Implications,European Journal Of Marketing,Vol.8,pp.60-69

GronroosC.,(1990)Service Management And Marketing,(Massachusetts:LexingtonBoks

KettingerWJ,LeeCC.Perceivedservicequalityandusersatisfactionwiththeinformationservicesfunction,Decision Science1994;25(5/6):737–66

Kettinger WJ, Lee CC. Pragmatic perspectives on the measurement ofinformationsystemsservicequality.MIS Q1997;21(2):223–40(June)

Küçükaltan G., (2007) Hizmet Kalitesi Kavramına Genel Bir YaklaşımVe Hizmet Kalitesinin Önemi, Hizmet Kalitesi Kavramlar, Yaklaşımlar Ve Uygulamalar,DetayYayıncılık,Editörler:ŞevkinazGÜMÜŞOĞLU;İgePIRNAR,PerranAKAN,AtillaAKBABA,Ankara,ss.57-71

OralS.,YükselH.,(2006)Hizmet İşlemleri Yönetimi,KanyılmazMatbaası,İzmir

ParasuramanA.,ZeithamlV.A.,BerryL.L.,(1988)SERVQUAL:AMultiple-İtemScaleForMeasuringCustomerPerceptionsOfServiceQuality,Journal Of Retailing,Vol.64,pp.12-40

PittLF,WatsonRT,KavanCB.Servicequality:ameasureof informationsystemseffectiveness,MIS Q 1995;19(2):173–85(June)

Pitt LF, Watson RT, Kavan CB. Measuring information systems servicequality:concernsforacompletecanvas,MIS Q1997;21(2):209–21(June)

TerspstraV.,SarathyR., (1993) International Marketing,DrydenPress,6thEdition

Van Dyke TP, Kappelman LA, Prybutok VR. Measuring informationsystemsservicequality:concernsontheuseoftheSERVQUALquestionnaire,MIS Q1997;21(2):195–201(June).


VanDykeTP, PrybutokVR,KappelmanLA.Cautions on the use of theSERVQUALmeasuretoassessthequalityofinformationsystemsservices,Decis Sci,1999;30/3:877–91

ZeıthamlV.A., ParasuramanA.,BerryL. L., (1990)Delivering Quality Service: Balancing Customer Perceptions And Expectations, NewYork: FreePress

TABLES

Table 1: DemographicFeaturesofParticipants

GENDER NUMBER PERCENTAGE OCCUPATION NUMBER PERCENTAGE

Female 124 36,5 BusinessPartner 8 2,3

Male 216 63,5 Self-employed 48 14,1

AGE GROUPS Worker 86 25,3

21-25 54 15,9 Retired 42 12,4

26-30 86 25,3 Housewife 18 5,3

31-35 65 19,1 Unemployed 2 0,6

36-40 27 7,9 Student 53 15,6

46-50 29 8,5 INCOME

51-60 34 10,0 Lessthan1000 30 8,8

60- 6 1,8 1001-2500 142 41,7

EDUCATION 4501-7500 34 10

Primary School 21 6,2 7501-10000 11 3,4

High School 101 29,7 Morethan10000 9 2,6

Undergraduate 117 34,4

Graduate 55 16,2




Table 2: Perception,ExpectationandServqualScoresofCustomersAboutBank’sServiceQuality

Table 3: Perception,Expectation,AverageandSERVQUALScoresofServiceQualityDimentions


KÜÇÜK İŞLETME SAHİPLERİNİN DİNDARLIK DÜZEYLERİ, ETİK İDEOLOJİLERİ VE ALGILARI ARASINDAKİ İLİŞKİLER

Volkan ÖZBEK1

Gökhan ÖZER2

ÖZAraştırmanın Amacı: Bu araştırmanın amacı, küçük işletme sahiplerinin

dindarlıkdüzeyleri,etikideolojileri(idealizm/rölativizm),etikalgılarıveniyetleriarasındaki olası ilişkileri tespit etmektir. Konuya ilişkin literatür incelendiğindegenel olarak dindarlık düzeyi ile idealizm düzeyi arasında pozitif; rölativizmdüzeyiarasındaisenegatif ilişkilersaptandığıgörülmektedir.Dindarlıkdüzeyi ileetikproblemalgılamave etikniyetler arasındadapozitif yönlüdoğrusal ilişkilergözlenmektedir.Ayrıca,etikproblemalgılamadüzeyiileidealizmarasındapozitif;rölativizmarasındaisenegatifyönlüdoğrusalilişkileröngörülmektedir.

Araştırmanın Yöntemi: Bu araştırma, Balıkesir ili Edremit Körfezi’ndebulunanbeşilçede,küçükişletmesahipleriarasındankolaydaörneklemeyöntemiile seçilen 303 kişi üzerinde senaryo tekniğine dayalı yüz yüze anket yöntemikullanılarak gerçekleştirilmiştir. Araştırmada idealizm ve rölativizm düzeyleriniölçmekamacıyla,Forsyth(1980)tarafındangeliştirilenEtikKonumAnketi(EthicsPositionQuestionnaire)kullanılmıştır.Dindarlıkdeğişkeniniölçmekamacıylabeşfarklı ölçekten yararlanılmıştır.Algılanan etik problem ve etik niyetler düzeyiniölçmekamacıyla,cevaplayıcılarasenaryotekniğinedayalıbirersoruyöneltilmiştir.Araştırmanın modelinde öngörülen ilişkileri test etmek amacıyla yapısal eşitlikmodelikullanılmıştır.

Araştırmanın Bulguları:Ölçekleringüvenilirliği vegeçerliliğininortayakonmasının ardından gerçekleştirilen yapısal eşitlik modelinin analiz sonuçlarıaraştırmanınyedihipotezindendördünündoğrulandığınıgöstermektedir.Bubulgularliteratürdeki bazı araştırma bulgularıyla örtüşmektedir. Yine bazı çalışmalardaolduğugibi,rölativizmilehiçbirdeğişkenarasındaanlamlıilişkisaptanamamıştır.

Araştırmanın Sınırları: Bu araştırmanın en önemli kısıtı coğrafiksınırlandırmadır. Araştırma verileri Balıkesir ilinden ve tesadüfî olmayan biryöntemle(kolaydaörnekleme)toplanmıştır.Dolayısıylabuverilerdenyolaçıkarakgenellemeyapmakmümkündeğildir.Ayrıca, araştırmanınanakitlesiBalıkesir ili

1 Öğr.Gör.Dr.,BalıkesirÜniversitesi,BurhaniyeUygulamalıBilimlerYüksekokulu2 Prof.Dr.,GebzeYüksekTeknolojiEnstitüsü,İşletmeFakültesi,İşletmeBölümü



EdremitKörfezi’ndebulunanbeş ilçedekiküçük işletme sahiplerini içermektedir.Buda,araştırmanınbaşkabirkısıtıdır.

Araştırmanın Özgün Değeri: Bu çalışma, uygulandığı ülke ve bölgebakımından özgündür. Her ne kadar, araştırmada kullanılan değişkenlerdenyola çıkarak bugüne kadar pek çok çalışma yapılmış olsa da, Türkiye’de aynıdeğişkenlerden yola çıkarak yapılmış bir çalışmaya yazarların bilgisi dahilinderastlanmamıştır.Ayrıcaliteratürdekiçalışmalargenelolarakbüyükişletmelerihedefalırkenbuçalışmadaküçükişletmelerintercihedilmesi;yineliteratürdegenellikleçalışanlar üzerinde gerçekleştirilmiş uygulamalara rastlanırken bu çalışmanınişletmesahiplerinihedefalmasıdaaraştırmayaorijinallikkatmaktadır.

Anahtar Kelimeler:PazarlamaEtiği,Dindarlık,KişiselAhlakFelsefeleri,AlgılananEtikProblem,EtikNiyetler

RELATIONSHIPS BETWEEN RELIGIOSITY LEVELS, ETHICAL IDEOLOGIES AND PERCEPTIONS OF SMALL BUSINESS OWNERS

ABSTRACTPurpose:Thepurposeofthisstudyistoexplorepossiblerelationshipsbetween

religiosity levels, ethical ideologies (idealism/relativism), ethical perceptions andintentionsofsmallbusinessowners.Areviewofrelatedliteraturegenerallyshowsthatreligiositylevelhasbeenestablishedtohavepositiverelationshipswithidealismlevel,andnegativerelationshipswithrelativismlevel.Positivelinearrelationshipshavebeenobservedamongreligiositylevel,ethicalproblemperceptionandethicalintentions.Moreover,levelofethicalproblemperceptionispredictedtohavepositiverelationshipswithidealism,andnegativelinearrelationshipswithrelativism.

Methodology: This study is based on a face-to-face survey of scenariomethod conducted over 303 people chosen through convenient samplingmethodamongsmallbusinessownersfromfivedistrictsinEdremitGulfofBalıkesir.EthicsPositionQuestionnairedevelopedbyForsyth(1980)wasusedtoassessidealismandrelativismlevels.Fivedifferentscaleswereappliedinordertomeasurereligiosityvariable. To calculate levels of perceived ethical problem and ethical intentions,participantswereaskedonequestionofscenariomethodforeach.StructuralEquationModelwasusedtotestthepredictedrelationshipsinresearchmodel.


Findings:Afterthevalidityandreliabilitytestofthescales,thestructuralequationmodelwasrunandresultedintheconfirmationoffourhypothesesoutofseven.Thesefindingsareconsistentwithsomeofpreviousresearchfindingsintherelatedliterature.Asinsomeresearches,nomeaningfulrelationshipwasdetectedbetweenrelativismandnoneofvariables.

Research Limitations: Themost important limitation of this research isgeographical.Thedatawascollected throughanonrandomsampling (convenientsampling) in the city ofBalıkesir.Therefore, it isn’t possible to generalize thesefindings.Furthermore,researchpopulationincludessmallbusinessownersfromfivedistrictsinEdremitGulfofBalıkesirwhichisanotherlimitationofthisstudy.

Originality:This study isoriginal in termsof thecountryand the regionwhereitwasconducted.Althoughtherehavebeenmanyresearchesonthevariablesof this study, the authors haven’t so far come across any research of the samevariablesinTurkey.Andthisstudyisoriginalinthatotherresearchesinliteraturemainlydealwithbiggerbusinessesratherthansmallonesandinvolveworkersratherthanownersasinthisstudy.

Key Words -Marketing ethics,Religiosity,PersonalMoralPhilosophies,PerceivedEthicalProblem,EthicalIntentions

1. GİRİŞPazarlamaetiği,sonyıllardabilinçlenentüketicilersayesindetümdünyada

öneminiartırmıştır.Pazarlamabirimininfaaliyetleri,işletmenindiğerfaaliyetlerinegöretüketicilertarafındandahanetbirbiçimdegörülebildiğiiçin,işletmeyeyöneltilenen ağır tüketici eleştirileri de bu birimin faaliyetlerinden kaynaklanmaktadır. Bunedenleişletmelerpazarlamaetiğineönemvermelivetüketicilerinetikdışıolarakalgılayabilecekleri eylemlerden kaçınmalıdır. Bir diğer deyişle işletmeler, sadıkmüşterilereldeedebilmekiçin,tüketicilerindürüstlükbeklentilerinecevapvermelidir.İşletmeiçerisindetüketicilerinbubeklentilerinecevapvermesigerekenlerinbaşındaişletme sahipleri gelmektedir.Onların etikyada etikdışı davranışları, pazarlamayöneticilerivesatışpersoneliiçindeyolgöstericiniteliktedir.

Pazarlama etiği üzerine gerçekleştirilen ve işletmeleri örneklem alanakademikçalışmalarincelendiğinde,buçalışmalarınbüyükbirçoğunluğununbüyük




işletmelerdeuygulandığıgörülmektedir.Büyükişletmeler,sahipolduğupazarpayı,ekonomiyeveistihdamakatkısıkadarkurumsalyapılarıyladagenelolarakküçükişletmelerin ilerisindedir. Bu nedenle bu işletmeleri örneklem alan araştırmalarbüyükbirönemesahiptir.Ancak,araştırmacılartarafındanihmaledilmişbiralanolanküçükişletmelerde,gerektümdünyadakiişletmeleriçerisindesayıcafazlaolması,gereksetüketicilerlebirebiriletişimkurmalarındandolayıişetiğiaraştırmalarıiçinönemlibiranakitledir.

Buaraştırmanınamacı,küçükişletmesahiplerinindindarlıkdüzeyi,kişiselahlakfelsefeleri,etikproblemalgılamadüzeyleriveetikniyetleriarasındakiolasıilişkileriortayakoymaktır.Böylelikle,etikniyetlerietkilediğiöncekiaraştırmalardakanıtlanmışolanbudeğişkenlerinküçükişletmesahiplerindenoluşanbirörneklemdeaynısonuçlarıveripvermeyeceğibelirlenmeyeçalışılacaktır.

2. LİTERATÜR ARAŞTIRMASIBu araştırmada kullanılan değişkenler, dindarlık düzeyi, kişisel ahlak

felsefeleri, algılanan etik problemve etik niyetlerden oluşmaktadır.Kişisel ahlakfelsefelerinin idealizm ve rölativizm olmak üzere iki boyutu bulunduğundan,araştırmada toplam beş değişken yer almaktadır. Bu bölümde, tüm değişkenlerhakkındagenelbilgilervebudeğişkenlerinkullanıldığıbazıaraştırmalarınsonuçlarısunulmuştur.

2.1. Algılanan Etik Problem Hunt ve Vitell’in pazarlama etiği genel teorisinde (1986) etik problem

algılama, “etik karar alma sürecini harekete geçiren mekanizma” olaraközetlenmektedir.Bunoktadanhareketle,işletmelerinetikdışıeylemlerdebulunmasıhalinde,tüketicilerinişletmeninetikyapısınıgözdengeçireceğivebelkidefirmayaolanolumluyargılarınındeğişeceğisöylenebilir.Nitekimkonuüzerindeyürütülenakademikçalışmalarda,tüketicilerinherhangibirpazarlamaeylemindeetikproblemalgılamaları durumunda firmaya ve firmanın ürünlerini satın almaya yönelikniyetlerininolumsuzyöndeetkilendiğisonucunaulaşılmıştır(CreyerveRoss,1997;SmithveCooper-Martin,1997;FolkesveKamins,1999;Alexander,2002;Kurtuldu,2009).

Algılananetikproblemibirdeğişkenolarakinceleyenampirikçalışmalarabakıldığında, bu değişkenin pek çok farklı kavramla ilişkisinin test edildiğigörülmektedir.Bukavramlar arasındadindarlık (DeGeorge,1986;Magill, 1992;


HuntveVitell,1993;Singhapakdivd.,2000a;Singhapakdivd.,2000b;Wimalasiri,2001;Martavd.,2008),kişiselahlakfelsefeleri(Attiavd.,1999;Singhapakdivd.,2000a;Singhapakdivd., 2000b;Martavd., 2003;Martavd., 2008)ve şirket etikdeğerleri(Huntvd,1989;HuntveVasquez-Parraga,1993;Singhapakdivd.,1995;Attiavd.,1999;Singhapakdivd.,2000b)öneçıkmaktadır.

2.2. Etik NiyetlerSinghapakdi (2004) etik niyetleri bireyin etik bir biçimde davranmaya

yatkınlığıolarak tanımlamaktadır.Örneğin,birfirmanınpazarlamayöntemlerindeahlaki olmayan bir durum gözlemleyen bir işletme sahibi ya da yöneticisi, ofirmanınürünlerinisatmaktanvazgeçiyorsayadafirmayailişkinbağlılığınıgözdengeçiriyorsabudurumbireyinpozitifyatkınlığınıgösterir.Ancak,bireyetikolmayandurumualgıladığıhaldeniyetlerindebirdeğişiklikolmuyorsayadabudeğişiklikbeklenenin aksine firmaya daha fazla bağlanma şeklinde gerçekleşiyorsa, bireyinetikniyetlernoktasındanegatifyatkınlığıolduğusöylenebilir.

HuntveVitell(1986),Birolaydaetikproblemalgılanmasınınetikniyetleriçinönşartolduğunusavunmuştur.SinghapakdiveVitelltarafındangerçekleştirilenbir çalışma (1990) bu teoriyi doğrulamaktadır. Bu noktadan hareketle, aşağıdakihipotezgeliştirilmiştir.

H1: Küçük işletme sahiplerinin etik problem algılama düzeyleri, etikniyetlerinipozitifbirbiçimdeetkilemektedir.

2.3. Kişisel Ahlak FelsefeleriSchlenkerveForsyth(1977)klasiketikfelsefelerdekifarklılıklarıidealizm

verölativizmolmaküzereikiboyutunaçıklayabileceğiniönesürmüştür.Forsyth’egöre (1980) idealizm, bireyin arzu edilen sonuçların daima doğru eylemle eldeedilebileceğini kabullenme derecesidir. Rölativizm ise, bireyin etik yargılaravarırkenevrenselkurallarıreddetmedüzeyivebireyinhayatabakışınınşüphecilik(skeptisizm)temelindegerçekleşmesiolaraktanımlanmaktadır.

Pazarlamaetiğineilişkinöncekiçalışmalardaahlakfelsefelerininetikkararlarıetkilediği bulunmuştur. Vitell, Rallapalli ve Singhapakdi (1993) çalışmalarındayüksekidealizmvedüşükrölativizmdüzeyindekipazarlamacılarınyüksekrölativizmve düşük idealizm düzeyindeki pazarlamacılara göre daha yüksek dürüstlük vebütünlüksergilemeeğilimindeolduğunuortayakoymuştur.BuçalışmaylatutarlıbirşekildeVitellveSinghapakdi (1993)pazarlamacılarınetikyaklaşımlarınınkişiselahlakfelsefeleriilekısmiolarakaçıklanabileceğinisöylemiştir.




Etikyargılarilekişiselahlakfelsefeleriarasındakiilişkilerintespitineyönelikişletmeöğrencileriüzerindegerçekleştirilenbirçalışmada,algılananetikprobleminidealizmdenpozitif bir biçimde, rölativizmden ise negatif bir biçimde etkilendiğisaptanmıştır(Barnettvd.,1996).Buhipotezlerinküçükişletmesahipleritemelindeyenidentestedilmesiamacıylaaşağıdakihipotezlergeliştirilmiştir.

H2:Küçük işletme sahiplerinin idealizm düzeyleri, etik problem algılamadüzeylerinipozitifbirbiçimdeetkilemektedir.

H3:Küçükişletmesahiplerininrölativizmdüzeyleri,etikproblemalgılamadüzeylerininegatifbirbiçimdeetkilemektedir.

2.4. Dindarlık Düzeyi Dindarlıkkonusuözellikleson30yıldırpazarlamaaraştırmalarınınönemli

değişkenlerinden birini oluşturmaktadır (Parameshwaran ve Srivastava, 2010).Pazarlama etiği konusunda geliştirilmiş en dikkat çekicimodel olanHunt-Vitellmodelinde,etikdavranışıetkilediğikabuledilenbireyselfaktörlerarasındadindarlıkdeğişkenidebulunmaktadır(HuntveVitell,1986).

Literatürde bireyin dindarlık düzeyi ile etik algıları arasında ilişkilerinsaptandığıaraştırmalarbulunmaktadır.McNicholsveZimmerer’in(1985)senaryotekniğikullanarakyaptıklarıbirçalışmadadindarlıklaetikdışıdavranışlarınkabulüarasındanegatifilişkibulunmuştur.Kidwellvediğerlerinin1987yılındayöneticilerüzerinde yaptıkları bir başka çalışmada ise yöneticilerin düzenli olarak kiliseyegitmeleriyle etik algıları arasında anlamlı bir ilişki bulunamamıştır (Singhapakdivd.: 2000a). ABD ve Meksika’daki pazarlama yöneticilerinin karşılaştırmalıolarakincelendiğibirçalışmadadindarlıklaetikproblemalgılamadüzeyiarasındapozitifbirilişkibulunmuştur(Martavd.:2008).Diğertaraftan,dindarlıkdüzeyiileetik problemin farkına varma düzeyi arasındaki ilişkilerin araştırıldığı ve işletmeöğrencilerinin denek olarak kullanıldığı bir çalışmada bu iki değişken arasındailişki bulunamazken (Kurpis vd., 2008), bazı çalışmalarda ise anlamlı ilişkilersaptanmıştır (Allmon vd., 2000; Conroy ve Emerson, 2004). İşletme öğrencileriüzerindegerçekleştirilenbirdiğer çalışmada,dindarlıkdüzeyi ile etikyargılarveniyetlerarasındaherhangibirilişkibulunamamıştır(Barnettvd.,1996).

H4:Küçük işletme sahiplerinindindarlıkdüzeyleri, etikproblemalgılamadüzeylerinipozitifbirbiçimdeetkilemektedir.

H5: Küçük işletme sahiplerinin dindarlık düzeyleri, etik niyet düzeylerinipozitifbirbiçimdeetkilemektedir.

Dindarlığınbirdeğişkenolarakkullanıldığıpazarlamaetiğiaraştırmalarında


kullanılanbirbaşkaetikdeğişkeniisebireyselahlakfelsefeleridir.Rölativistahlakfelsefesine sahip bireyler, evrensel ahlak kurallarını reddederler. Bundan dolayırölativistlerindindarlıkdüzeyinindüşükolmasıbeklenir.İdealistbireylerise,dahakuralcıdırvedolayısıyladahadindarolmalarıbeklenir(Forsyth,1992).Barnettvediğerlerinin(1996)işletmeöğrencileriüzerindeyaptıklarıbirçalışmada,dindarlıklarölativizm arasında ters ilişki bulunurken; dindarlıkla idealizm arasında anlamlıbirilişkibulunamamıştır.Birbaşkaçalışmada,pazarlamayöneticilerinindindarlıkdüzeyleriileidealizmarasındapozitifyönlü;rölativizmarasındaisenegatifyönlübirilişkisaptanmıştır(Singhapakdivd.:2000a).İşletmeyöneticileriüzerineyapılanbir başka araştırmada dindarlık düzeyi yüksek yöneticilerin daha idealist olduğusonucunavarılmıştır.Ancakaynıçalışmadarölativizmledindarlıkarasındabirilişkisaptanamamıştır(OumlilveBalloun:2009).Literatürdekibufarklıbulgulardanyolaçıkarakaşağıdakihipotezlergeliştirilmiştir.

H6: Küçük işletme sahiplerinin dindarlık düzeyleri, idealizm düzeylerinipozitifbirbiçimdeetkilemektedir.

H7:Küçük işletme sahiplerinin dindarlık düzeyleri, rölativizmdüzeylerininegatifbirbiçimdeetkilemektedir.

Araştırmanın tüm hipotezlerini gösteren teorik model Şekil 1’degörülmektedir.

Şekil 1: AraştırmanınTeorikModeli




3. YÖNTEM

3.1. Tasarım ve Örneklem Algılanan etik problem ve etik niyetler değişkenlerini ölçmek amacıyla

senaryo tekniği kullanılmıştır. Bireyin etik karar alma çalışmalarında senaryo vekısahikayeleryaygınolarakkullanılmaktadır(BarnettveValentine,2004).Senaryokullanımı sosyal yapının standardize edilmesine ve senaryo ile eş zamanlı yanıtalındığından,dahagerçekçisonuçlarınortayaçıkmasınayardımcıolmaktadır(Attiavd.,1999;Martavd.,2003).Buaraştırmada,DornoffveTankersley(1975)tarafındanhazırlanansenaryolararasındanseçilmişbirkısahikayekullanılmıştır(Bkz.Ek–1).

Araştırmanın anket formunda sırasıyla, demografik özellikler, dindarlıkdüzeyi ve kişisel ahlak felsefelerine ilişkin sorular yer almaktadır. Formun sonbölümünde ise, bir senaryo ve bu senaryoya bağlı olarak sorulan algılanan etikproblemveetikniyetleriölçmeyeyönelikbirersorubulunmaktadır.Araştırmanındeğişkenlerineilişkinmaddelercevaplayıcılara5’lilikertşeklindeyöneltilmiştir(1-kesinlikle katılmıyorum;2- katılmıyorum;3- ne katılıyorumnekatılmıyorum;4-katılıyorum;5-kesinliklekatılıyorum).

Araştırma, Balıkesir ili Edremit Körfezinde bulunan beş ilçede faaliyetgösterenküçükişletmelerarasındankolaydaörneklemeyöntemiylebelirlenen303işletmeninsahipleriüzerindegerçekleştirilmiştir.

3.2. Kullanılan ÖlçeklerAraştırmanın beş değişkenini ölçmek amacıyla çeşitli enstrümanlar

kullanılmıştır.Buölçeklerden ilki idealizmve rölativizmdeğişkeniniölçmek içintasarlanmış olan etik konum anketidir. Forsyth (1980) tarafından geliştirilen etikkonum anketi etik ideolojileri belirlemek amacıyla yaygın olarak kullanılan biraraçtır.Buölçekte,idealizmverölativizmiölçmeyeyönelik10’arifadedenoluşantoplam20maddebulunmaktadır.Pilotuygulamaverileriüzerindegerçekleştirilenkeşifsel faktör analizi sonucunda idealizm ve rölativizm boyutlarından beşermaddedüşükfaktöryükleriyadaikiboyuttabirdenyeralmasınedeniyleölçektençıkarılmıştır.Böylece,çalışmadaidealizmverölativizmboyutlarınayönelikbeşermaddekullanılmıştır(Bkz.Ek–2).

Bireylerin dindarlık düzeyini ölçmek amacıyla çeşitli ölçeklerden(Gorsuch veMcPherson, 1989;McDaniel veBurnett, 1990;Marta, 1999; Plantevd., 2002; Coştu, 2009) yararlanılarak geliştirilen yeni bir ölçek kullanılmıştır.


Güvenilirlik ve geçerliliği kanıtlanmış beş farklı ölçekten alınan 28madde, pilotuygulamaverileriüzerindegerçekleştirilenkeşifselvedoğrulayıcıfaktöranalizlerisonucunda11maddedenoluşanbir dindarlık ölçeği şeklini almıştır (Bkz.Ek–3).Buölçekhemtekboyutluhemdedirectobliminrotasyonyöntemiileüçboyutluolarak kullanılabilmektedir. Araştırmanın amacında dindarlık tek bir değişkenolarak düşünüldüğü ve tek boyutta yeterli açıklanan varyans değerine ulaşıldığıiçin bu çalışmada dindarlık değişkeni tek boyutlu olarak kullanılmıştır. Ayrıca,tekboyutluölçeğindoğrulayıcıfaktöranalizisonuçlarıdabukararındoğruluğunukanıtlamaktadır(Tablo1).

Tablo 1: DindarlıkDeğişkeniniOluşturanMaddelerÜzerindeGerçekleştirilenDoğrulayıcıFaktörAnaliziUygunlukSonuçları

CMIN/DF GFI CFI NFI RMSEA SRMR

ÜçBoyutluÖlçek 3,60 0,914 0,959 0,944 0,093 0,0385

TekBoyutluÖlçek 2,25 0,954 0,983 0,969 0,064 0,027

Tablo 1’de görüldüğü gibi, dindarlık ölçeği hem tek boyutlu hem de üç

boyutlukullanımiçinuygunindeksdeğerlerinesahiptir.Ancak,tekboyutluölçeğinindeksdeğerlerinindahauygunolduğuaçıkçagörülmektedir.

Algılananetikproblemveetikniyetlerdeğişkenlerisenaryoluçalışmalardagenellikle birer soruyla ölçülmektedir (Singhapakdi veVitell, 1992; Singhapakdivd., 1994; Singhapakdi vd., 2000a; Singhapakdi vd., 2000b; Marta vd., 2004).Buçalışmadadaalgılananetikproblemiölçmekamacıylacevaplayıcılara“Benceyukarıdakihikayedeetikbirsorunbulunmaktadır”;etikniyetleriölçmekamacıyla“Servissorumlusununyerindeolsaydım,bendeaynışeyiyapardım”şeklindeifadeedilmişbirersoruyöneltilmiştir.

4. BULGULARBubölümde,demografiközellikleriortayakoymayayöneliközetbilgilerden

oluşantanımlayıcıistatistiklereyerverilmiş;değişkenlereilişkinbulgularsunulmuşvearaştırmamodelisınanaraksonuçmodelortayakonmuştur.

4.1. Tanımlayıcı İstatistiklerAnket formunu cevaplandıran küçük işletme sahiplerinin yaşlarının

ortalaması39,18’dir(min:21;maks:74;σ:10,6).Cevaplayıcıların%85’ierkek(n=




255);%40,3’ülisemezunu(n=122)ve%73,1’ievlidir.Buişletmelerdeortalamaçalışansayısı3,19’dur(σ:6,01).

Cevaplayıcıların%77,2’si(n=234)işletmelerindepazarlamadepartmanındansorumlubirçalışanınbulunmadığınıifadeetmiştir.Özelliklebusonuç,araştırmayakatılan küçük işletme sahiplerinin işletmenin pazarlama fonksiyonunu da yerinegetirdiğiniortayakoymasıbakımındanönemlidir.

4.2. Değişkenlere İlişkin Bulgular4.2.1. Dindarlık DüzeyiDindarlık düzeyini ölçmeye yönelik küçük işletme yöneticilerine 11

maddedenoluşanbirölçekyöneltilmiştir.Bumaddelereverilencevaplarüzerindebazı güvenilirlik ve geçerlilik analizleri yapılmıştır. Ölçeğin güvenilirliğinibelirlemek için hesaplanan Cronbach α değeri 0,95 gibi yüksek bir değerdebulunmuştur.Yapı geçerliliğini belirlemek için bir ipucu niteliğinde olan keşifselfaktör analizi sonuçları yapının uygunluğunu ortaya koymaktadır.Keşifsel faktöranalizisonucunda,KMOdeğeri0,945vetekfaktördeaçıklananvaryans%65,14(özdeğer:7,165)olarakhesaplanmıştır.Tablo2’deherbirmaddeninfaktöryükü,verilencevapların aritmetik ortalaması ve standart sapması ile tümmaddelerin kompozitdeğişken haline getirilmesi sonucunda oluşan toplamın aritmetik ortalaması vestandartsapmasıgörülmektedir.

Tablo 2: DindarlıkDüzeyiDeğişkeniniOluşturanMaddelereİlişkinBulgular

MaddeFaktörYükleri µ σ Σµ(Σσ)

1 0,79 4,21 1,004

3,84(0,871)

2 0,82 4,07 1,0303 0,83 3,90 1,1074 0,74 3,35 1,2275 0,80 3,72 1,0446 0,83 3,75 1,0277 0,87 3,77 1,1018 0,84 3,63 1,1619 0,88 3,90 1,07210 0,72 3,92 1,06911 0,75 3,98 1,058

Σµ: Madde Toplamlarının Aritmetik Ortalaması; Σσ: Madde ToplamlarınınStandartSapması

Tablo 2’de görüldüğü gibi, 11 maddenin toplamından oluşan dindarlık

düzeyideğişkenininortalaması3,84olarakhesaplanmıştır.Budeğer,katılımcılarınortalamanınoldukçaüstündebirdindarlıkdüzeyinesahipolduğunugöstermektedir.Ayrıcaherbirmaddeninfaktöryükükabuledilebilirdüzeyin(0,70)üzerindedir.


4.2.2. Kişisel Ahlak FelsefeleriKişisel ahlak felsefelerini oluşturan idealizm ve rölativizm boyutlarını

görmek için yapılan faktör analizi sonucundaKMOdeğeri 0,837 ve iki faktördeaçıklanan varyans %62,98 (öz değer: 6,297) olarak hesaplanmıştır. Ölçeğintamamı içinCronbachα değeri 0,79 iken, boyutlar ayrı ayrı değerlendirildiğindeidealizmboyutununCronbachαdeğeri0,91;rölativizmboyutununise0,76olarakgerçekleşmiştir. İdealizmboyutu toplamvaryansın%38,09’unu (özdeğer: 3,809)açıklarken, rölativizmboyutu%24,88’ini (özdeğer: 2,488) açıklamaktadır.Tablo3’tekişiselahlakfelsefelerineilişkinanalizbulgularıyeralmaktadır.

Tablo 3: KişiselAhlakFelsefesiBoyutlarınaveMaddelereİlişkinBulgular

Madde Boyut FaktörYükleri µ σ Σµ(Σσ)

1IDE

0,84 4,35 0,8634,43(0,696)

2 0,85 4,40 0,8323 0,89 4,44 0,7604 0,86 4,45 0,8125 0,85 4,50 0,7886

REL

0,75 3,68 1,118

3,58(0,841)7 0,82 3,57 1,1748 0,72 3,50 1,2379 0,68 3,66 1,07110 0,63 3,50 1,263

Σµ: Madde Toplamlarının Aritmetik Ortalaması; Σσ: Madde ToplamlarınınStandartSapması;IDE:İdealizm;REL:Rölativizm

Tablo3’tegörüldüğügibicevaplayıcılarınidealizmdüzeylerinibelirlemeye

yönelik hazırlanmış beş maddenin toplamından oluşan idealizm (IDE) kompozitdeğişkeninin aritmetik ortalaması 4,43 gibi oldukça yüksek bir düzeydedir.Aynı şekilde hesaplanan rölativizm (REL) değişkeninin aritmetik ortalaması iseortalamanınüzerindedir(3,58).BusonuçTürkiye’dekibireylerinyüksekidealizmveyüksekrölativizmdüzeyinesahipoldukları tezinidedoğrulamaktadır (Forsythvd.,2008).

4.2.3. Algılanan Etik Problem ve Etik NiyetlerAraştırmayakatılancevaplayıcıların%43,6’sı(n=132)“okuduğumhikayede

etikbirproblemvardır”ifadesine“kesinliklekatılıyorum”cevabınıverirken,%32’si(n=97) “katılıyorum”;%8,3’ü (n=25) “ne katılıyorum ne katılmıyorum”;%5,3’ü(n=16) “katılmıyorum” ve%10,9’u (n=33) “kesinlikle katılmıyorum” seçeneğini




işaretlemiştir.Busonuçlar,hikayedegenelolaraketikdışıbireylemalgılandığınıgöstermektedir. Bu ifadeye verilen cevapların aritmetik ortalaması ise 3,92 (4=katılıyorum)olarakhesaplanmıştır.

Cevaplayıcıların %10,2’si (n=31) etik niyetleri belirlemeye yönelik“servis sorumlusunun yerinde olsaydım, ben de aynı şeyi yapardım” şeklindekiifadeye “kesinlikle katılıyorum” cevabını vermiştir. Diğer taraftan aynı ifadeye,cevaplayıcıların%13,9’u(n=42)“katılıyorum”;%22,8’i(n=69)“katılmıyorum”ve%53,1’i(n=161)“kesinliklekatılmıyorum”cevabınıvermiştir.Buifadeyeverilerincevaplarınaritmetikortalamasıise1,05olarakhesaplanmıştır.

Buhesaplamalarınardından,algılananetikproblemveetikniyetlerarasındakidoğrusalilişkileribelirlemekamacıylaetikniyetlerdeğişkeniters(reverse)olarakyenidenkodlanmıştır.

4.2.4. Araştırma Modelinin SınanmasıŞekil1’degösterilenaraştırmanınmodelinintestedilmesiamacıylayapısal

eşitlikmodelianalizikullanılmıştır.AnalizsonuçlarıŞekil2’degörülmektedir.

Şekil 2: AraştırmaModelininTestSonuçları

Şekil2’degörüldüğügibi,bazıilişkileroldukçadüşükßdeğerlerinesahiptir.Özellikle rölativizmdeğişkeni (REL), dindarlık düzeyi ve algılanan etikproblem(PEP) değişkenleri arasındaki ilişkide beklendiği gibi negatif ß değerleri ortaya


çıkmasınarağmen,budeğerlersonderecedüşükveistatistikselolarakanlamsızdır.Diğer taraftan,dindarlıkdüzeyi(RELIG)ileetikniyetler(EI)arasındakißdeğerideoldukçadüşükçıkmıştır.Bunarağmenßdeğerisözkonusudeğişkenlerarasındap<0,10düzeyindebiretkileşimolduğunugöstermektedir.İdealizm(IDE)değişkeni,hem dindarlık düzeyi hem de algılanan etik problem değişkenleri ile anlamlı birkorelasyona sahiptir.Analizin en beklenen sonucu ise algılanan etik problem ileetikniyetlerarasındakigüçlüilişkidir.Tablo4’tearaştırmahipotezlerineilişkinbazıbulgularvetestsonuçlarıgörülmektedir.

Tablo 4: Standardize β Katsayıları, Anlamlılık Düzeyleri (p) ve TestSonuçları

BağımlıDeğişken

BağımsızDeğişken β p Sonuçlar

EI ß PEP 0,349 0,001 H1:KabulPEP ß IDE 0,199 0,001 H2:KabulPEP ß REL -0,035 0,532 H3:RetPEP ß RELIG 0,106 0,071* H4:KabulEI ß RELIG 0,025 0,643 H5:RetIDE ß RELIG 0,332 0,001 H6:KabulREL ß RELIG -0,035 0,538 H7:RetEI:EtikNiyetler;PEP:AlgılananEtikProblem;IDE:İdealizm;REL:Rölativizm;RELIG:DindarlıkDüzeyi;*:p<0,10

Şekil2veTablo4’teortayakonansonuçlararaştırmamodelindeyeralanbazıilişkilerin doğrulanamadığını göstermektedir. Bu sonuçtan hareketle, araştırmadakullanılan değişkenlerle ve elde edilen bulgularla ortaya konulabilecek en uygunmodel elde edilmek istendiğinde, AMOS programı Şekil 3’te gösterilen modeliönermektedir.Ayrıca,Yapısaleşitlikmodelisonuçlarıveçeşitliuyumiyiliğikriterleri(goodnessoffit)incelendiğindeenuygunmodelinŞekil3’teyeralan“sonuçmodel”olduğugörülmektedir(Tablo5).

Şekil 3: Yapısal Eşitlik Modeli Analizi Sonucunda Ortaya Çıkan Model




Şekil3’te,araştırmanınyedihipotezindendördünüdoğrulayansonuçmodelgörülmektedir. Teorik model üzerinde yapılan analizler sonucunda rölativizmdeğişkenimodeldençıkarılmıştır.Bumodelegöre,dindarlıkdüzeyihemidealizmhem de algılanan etik problem düzeyini etkilerken, algılanan etik problem etikniyetleri etkilemektedir. Dindarlık düzeyi arttıkça, bireylerin idealizm düzeyi deartmakta,dindarveidealistbireylerisedahafazlaetikproblemalgılamaktadır.

Tablo 5: İki Modelin Bazı Uyum Kriterleri ile KarşılaştırılmasıCMIN DF P CMIN/DF GFI CFI NFI RMSEA SRMR

TeorikModel

6,204 3 0,102 2,068 0,992 0,965 0,940 0,059 0,034

SonuçModel

0,432 2 0,806 0,216 0,999 1,000 0,995 0,001 0,012

Tablo5’te,Şekil2’deyeralan“temelmodel”ileŞekil3’teyeralan“sonuçmodel”e ilişkinyapısaleşitlikmodeli sonuçlarıgörülmektedir.Bunagöre, sonuçmodelindahaiyisonuçlarverdiğisöylenebilir.

5. SONUÇLARKüçükişletmesahiplerinindindarlıkdüzeyi,kişiselahlakfelsefeleri(idealizm

ve rölativizm), etik algıları ve niyetleri arasındaki etkileri belirlemek amacıylagerçekleştirilen bu araştırma sonucunda algılanan etik problem ve etik niyetlerdeğişkenleriarasında(öncekiçalışmalarlaparalelolarak)anlamlıdüzeydebirnedensonuç ilişkisi bulunmuştur. Bu sonuç, küçük işletme yöneticilerinin herhangi birkonudaetikproblemalgılamalarıhalindeetikniyetleriniyanidavranışlarınıolumluyöndedeğiştirebileceklerikonusundabirfikirvermektedir.Ancakbununaraştırmadakullanılansenaryoyabağlıbirtutumolduğuunutulmamalıdır.Davranışlarındabuparalelde gerçekleşmesi halinde etik konulara gerçekten önem veren bir işletmesahibindensözedilebilir.

Araştırma sonuçları, yüksek idealizm düzeyine sahip küçük işletmesahiplerininetikproblemalgılamadüzeylerinindeyükseldiğiniortayakoymaktadır.Buradan,küçükişletmesahiplerininyüksekidealizmdüzeyinesahipolmalarınınetikproblemlerialgılamadaetkiliolduğusöylenebilir.İdealistbireylerinahlakikonularadaha fazla önem verdiği düşünüldüğünde, bu sonuç gayet doğal karşılanmalıdır.Ayrıcabuçalışmada,dindarlıkdüzeyiarttıkçaidealizmdüzeyinindearttığısonucunaulaşılmıştır.Busonuç ise,yüksekahlakideğerleresahipbireylerin (idealist)dahadindarolduklarıhipotezinibirkezdahadoğrulamaktadır.


Literatürdeki bazı araştırmalarda, rölativizm düzeyinin algılanan etikprobleminegatifbirbiçimdeetkilediğisonucunaulaşılırken,buaraştırmadaböylebirkanıteldeedilememiştir.Hernekadarikideğişkenarasındanegatifβdeğeriortayaçıksa da, bu değer istatistiksel olarak anlamlı değildir. Benzer şekilde, dindarlıkdüzeyiyükseldikçerölativizmdüzeyininazalacağıdüşüncesiyletasarlanmışhipotezde reddedilmiştir.Bu iki sonuç,Türkiye’de yaşayan bireylerin yüksek rölativizmdüzeyine sahip olmalarıyla kısmen açıklanabilir. Zira etik problem algılama vedindarlıkdüzeyleriyüksekbirkitleninrölativizmdüzeyinindüşükçıkmasıhalindeteoridesözüedilennegatifilişkilererastlanabilir.OysagerekTürkiyeüzerindeyapılanbaşka araştırmalarda (Forsyth vd., 2008), gerekse bu çalışmada cevaplayıcılarınrölativizmdüzeyleriortalamanınoldukçaüzerindeçıkmıştır.Ayrıca,cevaplayıcılarınrölativizmdüzeyleriyüksekolduğuhaldebeklenmeyenbiçimdeetikalgılarınındayüksekçıkması,Türkiye’debireylerinbazentoplumunortakfikriyönündehareketetmekistemelerindenvegerçekfikirlerinisöyleyememelerindenkaynaklandığıdadüşünülebilir.

Bu araştırmada ayrıca, küçük işletme sahiplerinin dindarlık düzeyininalgılananetikproblemdüzeyinietkilediğisonucunaulaşılırken,dindarlıkdüzeyininetikniyetlerietkilediğinedairbirbulguyaulaşılamamıştır.Bunoktadanhareketle,dahadindarbireylerindahayükseketikproblemalgıladıklarısöylenebilir.Dindarlıkdüzeyi ile etik niyetler arasında doğrudan bir etki saptanamasa da algılanan etikproblemvasıtasıyladolaylıbiretkidensözetmekmümkündür.

Araştırma sonuçları değerlendirildiğinde, dindarlık, idealizm, algılananetik problem ve etik niyetlerin doğrusal bir ilişkiye sahip olduğu söylenebilir.Araştırmanın sonuç modelinden de anlaşılacağı gibi (Şekil 3), bu neden sonuçilişkileribazıdeğişkenlerarasındadoğrudan,bazılarıarasındaisedolaylıbirbiçimdegerçekleşmektedir.Bunedenle,büyükişletmelerkarşısındavarlıklarınısürdürmekisteyenküçükişletmelerinahlakiyargılaraönemvermesivekendilerinitüketicilerinyerine koyarak “kendisine yapılmasını istemediği bir şeyi başkalarına yapmama”anlayışınıbenimsemesigerekmektedir.Böylebirişletmeninkısavadedeamaçlarınaulaşmasıbeklenmesede,ortaveuzunvadedeavantajsağlayacağıpekçokaraştırmatarafından ortaya konmuştur. “Sadakat” kelimesinin zıddının “aldatmak” olduğudüşünüldüğünde, sadık müşteriler hayal eden bir işletmenin öncelikle onlarıaldatmamasıgerekmektedir.




6. KISITLAMALAR VE GELECEK ÇALIŞMALAR İÇİN ÖNERİLERBu araştırmada bazı kısıtlamalar bulunmaktadır. Bunlardan ilki coğrafi

sınırlandırmadır.AraştırmanınBalıkesiriliEdremitkörfezindeyeralanbeşilçeilesınırlanmayıpülke içindeyadadışındabaşkabölgelerlekarşılaştırılması iledahaanlamlısonuçlareldeedilmesimümkünolabilecektir.İkincikısıtlama,örnekleminsadece küçük işletme sahiplerinden oluşmasıdır. Sonuçların büyük işletmelerlekarşılaştırılmasıyararlıolacaktır.

Bu araştırmanın senaryo temeline dayalı olmasının pek çok avantajınınyanındabazıdezavantajlarıdabulunmaktadır.Araştırmadakitümsonuçlar,tekbirsenaryoyaverilencevaplarlailintilidir.Oysagerçekhayattahergünbugibionlarcafarklı senaryo karşımıza çıkmaktadır. Bunlardan bazıları bu senaryodan daha azetik problem içerirken bazıları daha fazla sorun barındırmaktadır. Bu nedenle,daha verimli sonuçlar elde edilebilmesi için, bir başka çalışmada günlük hayattasıklıklakarşılaşılançoksayıdaolayıiçerenbiryapıdüşünülebilir.Ayrıca,senaryoyaverilencevaplarıntutumlarıölçtüğü,davranışlarkonusundasadecebirfikirverdiğiunutulmamalıdır.Bireylerinolaybaşlarınageldiğiandakidavranışlarınıölçebilecekyenitekniklergeliştirilmesibutipçalışmalarınyararınıartıracaktır.

KAYNAKÇAAlexander, E.C. (2002), “Consumer Reactions to Unethical Service

Recovery”,Journal of Business Ethics,Vol.36No.3,pp.223-237.Allmon,D.,Page,D.andRoberts,R.(2000),“DeterminantsofPerceptionsof

Cheating:EthicalOrientation,PersonalityandDemographics”,Journal of Business Ethics,Vol.23No.4,pp.411-422.

Attia,A.,Shankarmahesh,M.N.andSinghapakdi,A., (1999), “MarketingEthics:AComparisonofAmericanandMiddle-EasternMarketers”, International Business Review,Vol.8,pp.611-632.

Barnett,T.,Brown,G,andBass,K.(1996),“Religiosity,EthicalIdeology,andIntentionstoReportaPeer’sWrongdoing”,Journal of Business Ethics,Vol.15No.11,pp.1161-1174.

Barnett,T. andValentine,S. (2004), “IssueContingenciesandMarketers’Recognition of Ethical Issues, Ethical Judgments and Behavioral Intentions”,Journal of Business Research,Vol.57,pp.338-346.

Conroy,S.andEmerson,T.(2004),“BusinessEthicsandReligion:ReligiosityasaPredictorofEthicalAwarenessamongStudents”,Journal of Business Ethics, Vol.50No.4,pp.383-396.

Coştu,Y.(2009),Toplumsallaşma Sürecinde Dindarlığı Etkileyen Faktörler (Samsun Örneği),UnpublishedDoctoralDissertation,OndokuzMayısUniversityInstituteofSocialSciencesDepartmentofPhilosophyandReligiousStudies.


Creyer,E.H. andRoss,W.T. (1997), “The InfluenceofFirmBehavioronPurchaseIntentions:DoConsumersReallyCareAboutBusinessEthics?”,Journal of Consumer Marketing,Vol.14No.6,pp.421-432.

DeGeorge,R.T.(1986),“TheologicalEthicsandBusinessEthics”,Journal of Business Ethics,Vol.5,pp.421-432.

Dornoff,RonaldJ.andTankersley,ClintB.(1975),“PerceptualDifferencesin Market Transactions – A Source of Consumer Frustration, The Journal of Consumer Affairs,Vol.9No.1,pp.97-103.

FolkesV.S.andKamins,M.A.(1999),“EffectsofInformationAboutFirmsEthical and Unethical Actions on Consumers’ Attitudes”, Journal of Consumer Psychology,Vol.8No.3,pp.243-259.

Forsyth, D.R. (1980), “A Taxonomy of Ethical Ideologies”, Journal of Personal and Social Psychology,Vol.39,pp.175-184.

Forsyth, D.R. (1992), “Judging the Morality of Business Practices: TheInfluenceofPersonalMoralPhilosophies”,Journal of Business Ethics,Vol.11,pp.461-470.

Forsyth,D.R.,O’BoyleE.H.andMcDaniel,M.A.(2008),“EastMeetsWest:AMeta-Analytic InvestigationofCulturalVariations in IdealismandRelativism,Journal of Business Ethics,Vol.83,pp.813-833.

Gorsuch,R.L.andMcPherson,S.E.(1989),“Intrinsic/ExtrinsicMeasurement:I/ERevisedandSingle-ItemScales”,Journal for the Scientific Study of Religion,Vol.28No.3,pp.348-354.

Hunt,S.D.andVitellS.J.(1986),“AGeneralTheoryofMarketingEthics”,Journal of Macromarketing,Vol.6No.1,pp.5-16.

Hunt,S.D.,Wood,V.R.andChonko,L.B.(1989),“CorporateEthicalValuesandOrganizationalCommitmentinMarketing”,Journal of Marketing,Vol.53No.3,pp.79-90.

Hunt, S. D. and Vitell, S. J. (1993), The General Theory of MarketingEthics:ARetrospectiveandRevision,inN.C.SmithandJ.AQuelch(eds.),EthicsinMarketing(RichardD.Irwin,Homewood,IL),pp.775–784.

Hunt,S.D.andVasquez-ParragaA.Z.(1993),“OrganizationalConsequences,MarketingEthics,andSalesforceSupervision”,Journal of Marketing Research,Vol.30No.1,pp.78-90.

Kurpis, L.V., Beqiri, M.S. and Helgesen, J.G. (2008), “The Effects ofCommitment to Moral Self-Improvement and Religiosity on Ethics of BusinessStudents”,Journal of Business Ethics,Vol.80,pp.447-463.

Kurtuldu,H.S.(2009),“BankacılıktaPazarlamaEtiğiandEtikDeğerlerinKurumaYönelikOlumluTutumOluşumunaEtkileri”,International Economic and Administrative Studies,Vol.1No.2,pp.83-96.

Magill,G.(1992),“TheologyinBusinessEthics:AppealingtotheReligiousImagination”,Journal of Business Ethics,Vol.11No.2,pp.129-135.




Marta,J.K.M.(1999),An Empirical Investigation into Significant Factors of Moral Reasoning and Their Influences on Ethical Judgment and Intentions,DoctoralDissertation,DepartmentofMarketing,OldDominionUniversity.

MartaJ.,Attia,A.,Singhapakdi,A.andAtteya,N.A.(2003),“ComparisonofEthicalPerceptionsandMoralPhilosophiesofAmericanandEgyptianBusinessStudents”,Teaching Business Ethics,Vol.7No.1,pp.1-20.

MartaJ.,Singhapakdi,A.,Attia,A.andVitell,S.J.(2004),“SomeImportantFactors Underlying Ethical DecisionsMiddle- EasternMarketers”, International Marketing Review,Vol.21No.1,pp.53-67.

Marta, J., Heiss, C.M. and De Lurgio, S.A. (2008), “An ExploratoryComparison of Ethical Perceptions ofMexican andU.S.Marketers“, Journal of Business Ethics,Vol.82,pp.539-555.

McDaniel,S.W.andBurnettJ.J.(1990),“ConsumerReligiosityandRetailStoreEvaluativeCriteria”,Journal of the Academy of Marketing Science,Vol.18No.2,pp.101-112.

McNichols, C.W. and Zimmerer, T.W. (1985), “Situational Ethics : AnEmpiricalStudyofDifferantiatorsofStudentAttitudes”,Journal of Business Ethics,Vol.4,pp.175-180.

Oumlil,A.B. and Balloun, Joseph, L. (2009), “Ethical Decision MakingDifferences Between American and Moroccan Managers”, Journal of Business Ethics,Vol.84,pp.457-478.

Parameshwaran, M.G. and Srivastava, R.K. (2010), “Should MarketersConsiderReligiosityinUnderstandingConsumerPurchaseBehavior?”,Journal of Management,Vol.7No.1,pp.46-54.

Plante, T. G., Vallaeys, C.L., Sherman,A.C. andWallston, K.A. (2002),“TheDevelopmentofaBriefVersionoftheSantaClaraStrengthofReligiousFaithQuestionnaire,Pastoral Psychology,Vol.50No.5,pp.359-368.

Schlenker,B.R.andForsythD.R.(1977),“OntheEthicsofPsychologicalResearch”,Journal of Experimental Social Psychology,Vol.13,pp.369-396.

Singhapakdi,A.andVitell,S.J.(1990),“MarketingEthics:FactorsInfluencingPerceptionsofEthicalProblemsandAlternatives”,Journal of Macromarketing,Vol.12,Spring,pp.4-18.

Singhapakdi,A.andVitell,S.J.(1992),“MarketingEthics:SalesProfessionalsVersusOtherMarketingProfessionals”,The Journal of Personal Selling & Sales Management, Vol.12No.2,pp.27-38.

Singhapakdi,A.,Vitell,S.J.andLeelakulthanit,O.(1994),“ACross-CulturalStudyofMoralPhilosophies,EthicalPerceptionsandJudgements:AComparisonofAmericanandThaiMarketers”,International Marketing Review,Vol.11No.6,pp.65-78.

Singhapakdi, A., Kraft, K.L., Vitell, S.J. and Rallapalli, K.C. (1995),“ThePerceivedImportanceofEthicsandSocialResponsibilityonOrganizational


Effectiveness: A Survey of Marketers”, Journal of the Academy of Marketing Science,Vol.23No.1,pp.49-56.

Singhapakdi,A.,Marta,J.K.,Rallapalli,K.C.andRao,C.P.(2000a)“TowardanUnderstandingofReligiousness andMarketingEthics :AnEmpiricalStudy”,Journal of Business Ethics,Vol.27No.4,pp.305-319.

Singhapakdi,A.,Salyachivin,S.,Virakul,B.andVeerayangkur,V.(2000b),”Some Important Factors Underlying Ethical Decision Making of Managers inThailand”,Journal of Business Ethics,Vol.27No.3,pp.271-284.

Singhapakdi,A.(2004),“ImportantFactorsUnderlyingEthicalIntentionsofStudents:ImplicationsforMarketingEducation,”Journalof Marketing Education,Vol.26No.3,pp.261-270.

Smith,N.C.andCooper-Martin,E.(1997),“EthicsandTargetMarketing:TheRoleofProductHarmandConsumerVulnerability”,Journal of Marketing,Vol.61,pp.1-20.

Vitell,S.J.andSinghapakdi,A.(1993),“EthicalIdeologyandItsInfluenceon theNorms and Judgments ofMarketing Practitioners”, Journal of Marketing Management,Vol.3,pp.1-11.

Vitell,S.J.,Rallapalli,K.C.andSinghapakdiA.(1993),“MarketingNorms:TheInfluenceofPersonalMoralPhilosophiesandOrganizationalEthicalCulture”,Academy of Marketing Science, Vol.21No.4,pp.331-337.

Wimalasiri, J.S. (2001), “Moral Reasoning Capacity of ManagementStudentsandPractitioners:AnEmpiricalStudyinAustralia”,Journal of Managerial Psychology,Vol.16No.8,pp.614-634.

Ek-1: Araştırmada Kullanılan Senaryo

Birkişi,ünlübirmarkanınkendi şehrindekibayisindenyenibirotomobilsatın almıştır. Satın alma tarihinden sekiz ay sonra aracın vites sisteminde bazısorunlarortayaçıkmıştır.Müşteri,aracısatınaldığıbayininservisinegötürmüşveoradabazıküçükayarlamalaryapılmıştır.Ancaksonrakibirkaçayboyuncaaraçtabenzersorunlarortayaçıkmayadevametmiştir.Müşteriaracınıyetkiliservisehergötürdüğündearaçtaufaktefekdüzeltmeleryapılarakgeriyollanmıştır.Satınalmatarihininüzerinden13aygeçtiğindemüşteriarabayıaynısorunlarnedeniylebirkezdahaaynıservisegötürmüştür.Ancakbudefaservisaracınvitessisteminikompleyenisiyledeğiştirmiştir.

Aracıngarantisüresisadece1yıl(12ay)olduğuiçinservisebusongidiştekimasrafların tamamı servis sorumlusu tarafından garanti kapsamı dışında kabuledilmişvemüşteridentahsiledilmiştir.




Ek-2: AraştırmadaKullanılanKişiselAhlakFelsefeleriÖlçeği

Ek-3: AraştırmadaKullanılanDindarlıkÖlçeği


HİZMET SEKTÖRÜNDE TÜKETİCİ GÜVENİ VE MÜŞTERİ BAĞLILIĞI: BANKACILIK SEKTÖRÜNE YÖNELİK BİR ARAŞTIRMA

Fatih KOÇ 1

Nihat KAYA2

ÖZProblem Durumu: İşletmeler, kendilerine bağlı müşteriler oluşturarak

karlarını arttırmaya çalışırlar. Müşteri bağlılığının oluşması için işletmelerintüketicileringüveninikazanmasıgerekmektedir.Güvenvemüşteribağlılığıarasındakibuilişkiişletmelererekabetavantajısağlamadaönemlibirkatkısağlayacaktır.

Araştırmanın amacı: Bu araştırmanın amacı, bankacılık sektöründetüketici güveni ve müşteri bağlılığı arasındaki ilişkiyi ortaya koymaktır.Ayrıca,algılananfiyatdeğişkeninintüketicigüveniüzerindekietkisinibelirlemekvetüketicigüveniilemüşteribağlılığıarasındakiilişkininhizmetçevresitarafındanetkilenipetkilenmediğinigöstermekbuçalışmanındiğeramaçlarıdır.

Yöntem: AraştırmaBalıkesir,ÇanakkaleveKocaeliillerindekibazıdevletkurumlarında(BalıkesirÜniversitesi,ÇanakkaleOnsekizMartÜniversitesi, İzmitKadınDoğumveÇocukHastanesi,DerinceBelediyesi)çalışanpersonelüzerindeuygulanmıştır.Çalışmanınuygulamasınakatılancevaplayıcılarkolaydaörneklemeyöntemi ile seçilmiştir. Analizlerde kullanılacak toplam anket sayısı yapılanelemelerden sonra 255 adet olarak belirlenmiştir.Araştırmada kullanılan ölçekleriçingeçerlilikvegüvenirlilikanalizleriyapılmıştır.Araştırmanınamaçlarınaulaşmakiçinbirmodelgeliştirilmişvemodeldekiilişkilerintespitiiçinderegresyonanalizikullanılmıştır.

Bulgular ve Sonuçlar: Araştırmanın amacına yönelik geliştirilenhipotezlerin test edilmesi ile bir takım bulgulara ulaşılmıştır. Tüketicilerin satınaldıkları ürünlerin fiyatlarına yönelik algıları, firmaya ilişkin güven duygularınınoluşmasında anlamlı bir etkiye sahiptir. Tüketici güveninin müşteri bağlılığıüzerindeki etkisi pozitif yönlü ve anlamlıdır.Müşteri bağlılığının%57,1’i güvendeğişkenitarafındanaçıklanmaktadır.Hizmetçevresideğişkeninintüketicigüveniilemüşteribağlılığıarasındakiilişkiüzerindemoderatör(ılımlaştırıcı)etkiyesahipolup olmadığı hizmet çevresinin iki alt boyutu (fiziksel hizmet çevresi ve sosyalhizmetçevresi)ileölçülmüşvemoderatöretkininvarlığıtespitedilmiştir.

1 BalıkesirÜniversitesiHavranMeslekYüksekokulu,Öğr.Gör.2 GebzeYüksekTeknolojiEnstitüsüİşletmeFakültesi,Doç.Dr



Anahtar Kelimeler: Hizmet sektörü,TüketiciGüveni,Müşteri Bağlılığı,AlgılananFiyat,HizmetÇevresi

CONSUMER TRUST AND CUSTOMER LOYALTY IN SERVICE INDUSTRY: A STUDY OF BANKING SECTOR

ABSTRACTProblem Status:Firms try to increase theirprofitsbycreatingcustomers

whodependon them.Firmsmustgain the trustof consumers for thecreationofcustomer loyalty.This relationshipbetween trustand thecustomerwillprovideasignificantcontributioninprovidingacompetitiveadvantageforbusinesses.

Survey Purpose: The purpose of this study is to reveal the relationshipbetweencustomerloyaltyandconsumertrustinbankingsector.Also,determiningthe effect of perceived price on consumer trust and showing if the relationshipbetweenconsumertrustandcustomerloyaltyisaffectedbyserviceenvironmentaretheothergoalsofthisstudy.

Methodology:SurveyusedinthisstudywascarriedoutonstaffworkinginsomestateinstitutionsinBalıkesir,ÇanakkaleandKocaeli(BalıkesirUniversity, Çanakkale Onsekiz Mart University, İzmit Maternity and Children’s Hospital,DerinceMunicipality).Respondentswhoparticipatedintheimplementationatthesurveywereselectedbyconveniencesamplingmethod.Aftertheeliminations,totalnumberofquestionnairesusedintheanalyzesweredeterminedas255participants.Reliabilityandvalidityanalysesweredoneforscalesusedinthesurvey.Amodelwasdevelopedtoachievethestudypurposesandregressionanalysiswasusedtodeterminetherelationshipswithinthemodel.

Findings and Results: Somefindingswereachievedbytestinghypothesesdeveloped for the purpose of the survey.Consumer perceptions of prices for theproducts theypurchasehasasignificanteffecton thecreationof feelingsof trustforthecompany.57,1%ofcustomerloyaltyareexplainedbytrustvariable.Itwasmeasuredbytwosub-dimensions(socialserviceenvironmentandphysicalserviceenvironmet)ofserviceenvironmentwhetherornotvariableserviceenvironmenthasamoderatoreffectontherelationshipbetweenconsumertrustandcustomerloyaltyandmoderatoreffectwasdetermined.


Key Words:ServiceIndustry,ConsumerTrust,ConsumerLoyalty,PerceivedPrice,ServiceEnvironment.

1. GİRİŞ1970’lerlebirlikte, dünyada sanayi toplumundanhizmet toplumunadoğru

birdönüşümyaşanmıştır(ÇatıveBaydaş,2008).Budönüşüm,ülkeekonomilerininüretim yapısının değişimi ile paralel gerçekleşmiştir. Hizmet sektörü istihdam,gayrisafimillihasıla(GSMH)vedışticaretgibiekonomikgöstergelergözönündebulundurulduğunda,ekonomikyapı içerisinde ilksıralarayerleşmeyebaşlamışvedünyaticarethacmindeönemlibiryeresahipolmuştur.Ayrıca,hizmetsektörüveonungelişimi,ekonomikbüyümeyikörükleyenönemlibiretkenkonumunagelmiştir(Bateson,1995).

Avrupa Birliği’nde (AB) hizmetler ekonomik faaliyetin ve istihdamınyüzde 70’ini; hizmetlerdeki küçük ve orta büyüklükteki işletmeler (KOBİ) tümişletmelerin yüzde 99,9’unu, istihdamın yüzde 68,5’ini ve katma değerin yüzde63’ünü oluşturmaktadır. Gelişmiş ülkelerin gayri safi milli hasılasının (GSMH)% 60-70’i hizmet sektörü tarafından sağlanmaktadır (Kozak, 2006). Türkiye’deise hizmetlerin büyüme içindeki payı yüzde 64, istihdamdaki payı yüzde 51’dir(Sümer,2008).AmerikaBirleşikDevletleri’nde(ABD)toplamistihdamıniçerisindehizmet sektörünün payı % 80’ler civarındadır (Kozak, 2006). Toplam dünyaticaretiiçerisindehizmetticaretininpayıgelişmişülkelerde%72vegelişmekteolanülkelerde%25’dir(Çakmakvd.,2011).Buaçıdanbakıldığında,hizmetsektörününbirekonomidekipayı,ülkeningelişmişlikdüzeyinigösterenönemlibirkriterdir.Bunedenlerle,hizmet sektörününvebunun içindekibirçokalt sektörün incelenmesi,üzerindefarklıdisiplinlercearaştırmayapılmasıhayatiderecedeönemlidir.

Hizmetler dokunulamaz, hissedilemez, koklanamaz ve tadılamazlar (Koç,2011). Ayrıca, tüketiciler hizmeti satın almadan hizmet/hizmetler hakkında tamve doğru bilgilere ulaşamazlar (Castaldo, 2007). Bu nedenlerle, tüketiciler satınaldıklarıürünlerirahatlıkladeğerlendiremezlerverakipişletmelerinhizmetleri ileilgili verimli bir karşılaştırma yapamazlar. Bu noktada, tüketicinin hizmet satınalacağıfirmayayönelikgüvenduyması,hizmetsektöründe ilişkininkurulmasıvesağlıklıbirşekildedevamettirilebilmesiaçısındanoldukçaönemlidir.

Tüketicilerin güvenini kazanan her işletme, müşteri bağlılığını kazanmayolundaönemlibiraşamayıgeçmişolur.Güven,bağlılıklailgilianahtarfaktördür.(Sirdeshmukh, Singh ve Sabol, 2002). Bununla beraber, Reichheld ve Schefter(2000)müşteribağlılığınıkazanmakisteyenbirişletmeninilköncetüketicigüvenini




kazanması gerektiğini dile getirmiştir. Bu sayede, hizmet işletmelerimüşterilerindüşüncelerinde,değeryargılarındavebilgidüzeyindepozitifdeğişimlermeydanagetirebilir(OralveYüksel,2006).

Bu çalışmada, bankacılık sektöründe tüketici güveninin müşteri bağlılığıüzerindekietkisiincelenecektir.Ayrıca,tüketicigüvenivemüşteribağlılığıarasındakiilişkiüzerindehizmetçevresininetkisininolupolmadığıdaaraştırılacaktır.Bunlarınyanısırabuaraştırmada,tüketicininfiyatalgısınıntüketicigüveniüzerindekietkisideayrıcairdelenecektir.

2. LİTERATÜR TARAMASI

2.1 Tüketici GüveniGüven kavramı, sadece ticari alanda değil tüm ilişki kurmayı gerektiren

alanlardagözönündebulundurulmasıgerekenönemlibirfaktördür.Bunedenle,bukavram,çeşitlialanlardabüyükbiryoğunluklaelealınmış,incelenmiştir.Oldukçafazlaüzerindedurulmasınarağmen,güvenkavramınıntanımı,özellikleri,öncüllerivesonuçlarıhakkındabirfikirbirliğinevarılamamıştır.Güvenkonusundasosyoloji,psikoloji, örgütsel davranış, ekonomi, pazarlamavb. alanlarda çeşitli araştırmalaryapılmıştır. Bu araştırmalarda güven kavramı, incelenen disipline göre, farklışekillerdetanımlanmıştır.

Pazarlamaaçısındanbukavramelealındığında“Birdeğişimortamındaitimatduyabilecek diğer taraftaki kişiye yönelik inanma istekliliği” şeklindeMoorman,Deshpande ve Zaltmann (1993) tarafından tanımlanmıştır. Başka bir tanımda isegüven kavramı “Bir değişim ortağının güvenilirliği ve dürüstlüğüne olan inançolarakaçıklanmayaçalışılmıştır(MorganveHunt,1994).Benzerbirtanımda,Gefen(2000)“birkişinin,diğerkişi/kişilerinbirçokdurumdayapacaklarınayöneliksahipolduğuolumlubeklentilerdir”şeklindegüvenitanımlamıştır.Butanımlaraparalelolarak,DoneyveCannon(1997)güvenduyulacakunsurunalgılananyardımseverliğive inanırlılığı şeklinde güveni tanımlamaya çalışmıştır.Bu tanımlarda bahsedilendeğişim ifadesi ticaretin temelini oluşturan alışverişi, değişim ortağı veya diğertaraf olarak tamüşteri yada işletme ifade edilmektedir.Tüketici güveni kavramıincelendiğinde, bir tüketicinin işletmeye veya bir işletmenin ticari ilişkiler içindeolduğudiğerbirişletmeyeolangüvenduygusugözönündebulundurulmaktadır.Buçalışmada,nihaitüketicininhizmetsatınaldığı/alacağıişletmeyeyönelikhissettiğigüvenelealınacaktır.


Birtüketicininhizmetsatınaldığı/alacağıfirmayagüvenduymasınısağlayan(güveni oluşturan) unsurlar/boyutlar güven literatüründe üzerinde durulan önemlibir konudur. Ancak araştırmacıların bakış açılarına göre, çeşitli çalışmalardafarklı boyutlar ele alınmıştır. McKnight ve Chervany (2002), literatürdeki diğerçalışmalardan da yararlanarak, güveni 16 farklı boyutla açıklamaya çalışmışlar.Bu 16 boyutun ortak yanlarını göz önünde bulundurarak tekrar ikinci düzey birsınıflandırmayapmışlarvegüvenioluşturanboyutları5başlıkaltındatoplamışlardır.Ancak,güvenliteratürügözönündebulundurulduğunda, yeterlilik,yardımseverlik,doğruluk (dürüstlük) boyutlarının ön plana çıktığı görülmektedir. Yeterlilik,işletmenin etkili ve başarılı bir şekilde sorumluluklarını yerine getirebileceğineyönelik tüketici inancıdır (Sirdeshmukh, Singh ve Sabol, 2002; Kantsperger veKunz,2010).Yeterlilikteknik,bilişselveiletişimselaçıdanişletmeninsahipolduğuyetenekleriiçerir(Şengün,2010).Doğruluk(Dürüstlük),tüketicininsahipolduğu,işletmenin her zaman açık ve doğru beyanlarda bulunacağına yönelik inancıdır(KantspergerveKunz,2010).Yardımseverlikise,tüketiciiçinişletmeniniyiniyetlidavranacağıvefaydalıeylemlerdebulunacağınayöneliktüketiciinancıdır(Ganesan,1994).Buüçfaktör,tüketicininişletmeyeyönelikgüvenduygusununoluşmasındaolmazsaolmazdeğişkenlerdir.

Güven, tüketici ve işletme arasındaki ilişkide anahtar rol üstlenmektedir(Graf ve Perrien 2005; Davis, Sajtos ve Chaudhri, 2011). Güvenin bu dereceönemliolması,değişimortaklarıilegüvenilirilişkiselyatırımlarsağlaması,mevcutortaklarla uzun süreli ve kalıcı ilişkiler için temel oluşturması, ortakların fırsatçıdavranmayacakları imajını oluşturması ve böylece yüksek riskli eylemlerin dahadüşük riskli algılanmasını sağlamasından kaynaklanmaktadır (Morgan ve Hunt,1994). Güven ayrıca, yapılan işlem sonucunda olumsuz girdi olasılığına karşınolumlugirdieldeetmebeklentisiniiçerir(ÇabukveOrel,2008)

Tüketici ve işletme ilişkilerinde, özellikle de hizmet işletmelerinde, belkide enönemli ve tekgüçgüvendir (Sirdeshmukh,SinghveSabol, 2002).Hizmetsektöründe, işletmelerin tüketiciyle sürekliliğe dayalı bir ticari ilişki kurmalarıhizmetin yapısından (özellikle soyutluluk ve heterojenlik) dolayı oldukça zordur(Gounaris ve Venetis, 2002; Dos Santos ve Fernandes, 2008). Bunun yanı sıra,hizmetler üretildiği anda tüketilir (Mucuk, 2010). Bu özellikler incelendiğinde,tüketicilerinhizmetisatınalmadanöncehizmete/işletmeyeyönelikbirdeğerlendirmeyapmalarımümkündeğildir.Bunoktada,tüketicininhizmetisatınalmadanöncebirbelirsizliklekarşıkarşıyaolduğugörülmektedir.Belirsizlikarttıkçagüveneduyulan




gereksinim de artmaktadır (Özbek, 2008). Tüketici ürünü satın almak istiyorsa,ürünüsatınalacağıişletmeyegüvenmekzorundadır.Budatüketicininbelirlibirriskiüstlenmesi demektir.Bir tüketici bir işletmeye güvendiğinde iki tür risk ile karşıkarşıyadır.Birincisi,alınanrisksonundabaşarısızolma,yanisatınaldığımalveyahizmettenmemnunolmamadurumudur.Diğerriskise,sarfedilençabanın,zamanınveparanınboşaharcanmasıdır(Kim,FerrinveRao,2007;Özbek,2008).Tüketiciveişletmearasındakiilişkilerderiskinazaltılmasındavebağlılığınoluşmasındagüvenhayatiderecedeönemesahiptir(DosSantosveFernandes,2008).

Hizmet işletmelerine yönelik tüketici güveni dikkate alındığında, ikifarklı yapı ortaya çıkmaktadır. Bunlar işletmeye olan güven ve hizmeti sunançalışanayönelikgüvendir.(Sirdeshmukh,SinghveSabol,2002).Tüketicihizmetialmaya başladığı andan itibaren, bu iki yapı çerçevesinde, işletmeyi ve hizmetideğerlendirmeye başlar.Tüketici, işletmeyi hizmeti sunarken uyguladığı yönetimpolitikalarınezdinde,çalışanlarıdahizmetisunmaesnasındakidavranışlarınagöredeğerlendirir(DosSantos veFernandes,2008).Çalışanlarındavranışıkendilerindençokhizmetihattaişletmeyitemsileder(KantspergerveKunz,2010).Çalışanlarınyanlışbireylemindeişletmeyeolantüketicigüvenisarsılacaktır.Hizmetsektöründetüketici güvenine yönelik araştırmalarda, tüketici tarafından algılanan güvenseviyesini arttıran hizmet sağlayıcılarının devam eden satın alma olasılığınıarttıracağıvemüşterininsatınalmasırasındaalgıladığıriskiazaltacağıgörüşlerinidestekleyenbulgularsözkonusudur(ÖzdoğanveTüzün,2007).

2.2 Müşteri BağlılığıHermüşteri,mal/hizmet satın aldığı işletme için elde ettiği faydaya göre

birdeğerlendirmeyapar.Budeğerlendirme,müşterimalı/hizmetialırkenharcamışolduğuher türlükaynak ileeldeettiğiher türlü faydayıkarşılaştırmayadayalıdır.Eğermüşteri bu karşılaştırmada pozitif bir değer elde ediyorsa,mal/hizmet satınaldığı işletmeyle tekrar alışverişyapmak ister (Chu,2009).Engenel anlamdabuyenidensatınalmaisteği,bağlılıkolaraktanımlanır(RamziveMohammed,2010).

Bağlılık, pazarlama literatüründe oldukça fazla üzerinde durulmuş veönemiüzerindefikirbirliğinevarılmışbirdeğişkendir.Bunoktada,bağlılığıfarklıaraştırmacılarınbakışaçılarınıdikkatealarakdahadetaylıaçıklamaktafaydavardır.Müşteribağlılığı,müşterilerinihtiyaçlarınıkarşılamada,belliürünleridüzenli,tutarlı,sürekliolarakaynıişletmedensatınalmaeğilimi,arzusuvedavranışıgöstermesiveişletmeye karşı olumlu bir tutum içinde bulunması olarak açıklanabilir (Barutçu,


2007). Bireyin, geçmiş dönemlerdeki deneyimlerini göz önünde bulundurarak,hiçbirgücünetkisindeolmaksızınkarşısındakineyöneliksahipolduğusadakattir(Fatkhurrohman,2011). Sirdeshmukh, Singh ve Sabol (2002) ise, bağlılığı,müşterininhizmetsağlayıcısıileuzunsüreliilişkiyidevamettirmekiçinbirtakımşeyleriyapmayayönelikmüşteriniyetiolaraktanımlamışlardır.Başkabirtanımdabağlılık,müşterilerin tercihlerinde bir değişikliğe neden olabilecek durumlara vepazarlama çabalarına rağmen, müşterinin sürekli tercih ettiği malları/hizmetlerisahiplenmeyeveyayenidensatınalmayayönelikiçtenbirmüşteritaahhüdüolaraktanımlanır (Oliver, 1999). Müşteri bağlılığı ile ilgili yapılan tanımlarda belli birmalvehizmetitekrartekrarsatınalmavebelirlidavranışları,gönüllüveisteklibirşekildetekrarlamaeğilimivurgulanmaktadır(Barutçu,2007).

Zins’e(2001)göremüşteribağlılığı3boyuttanoluşur.Bunlardavranışsal,tutumsalvebileşimselbağlılıktır.Davranışsalbağlılık,müşterininmalı/hizmetisatınalma davranışı ile ilgilidir.Ürünü satın alma sıklığı, satın alma olasılığı ve satınalmamiktarı(oranı)müşterinindavranışsalbağlılığınıoluşturur.Tutumsalbağlılıkise,müşterininişletmeyeyönelikhissettiğiduyguları,bilişselyaklaşımınıvebilgidüzeyiniiçerir.Buperspektifmüşterininişletmeyeyönelikniyetleriniiçerir.Bileşikperspektif, tutumsal ve davranışsal bağlılığın bileşiminden oluşur. Tüketicilerinişletmeyeyönelikgüçlüveyazayıftutumlarıveyüksekveyadüşüksatınalmalarınıkapsar.

DickveBasu(1994)hermüşterininfirmayaolanbağlılıkderecesininaynıolmadığını ifade etmişler vemüşterilerin bağlılık seviyelerini gösteren birmodelkurmuşlardır.Modelde,birmüşterininsahipolacağı4farklıbağlılıkyapısındansözedilmiştir. Bunların ilki, bağlı olmayanmüşteri işaret etmektedir. Bağlı olmayanmüşteriler,işletmeninürününütekrarsatınalmaeğilimindeolmayanmüşterilerdir.İkincisidavranışlarınayönverecekkadarişletmeyeyöneliketkilibirtutumasahipolmayanveyükseksatınalmasıklığınasahipolanmüşterilerdir.Bumüşterilerişletmehakkındaduygusalolarakpozitifbirtutumasahipdeğildirler.Üçüncübağlılıktipi,işletmedenürün satın alma sıklığı düşük, ancak işletmeyeyönelik tutumupozitifolanbağlılığıgelişmemişmüşterileri açıklamaktadır.Bu tipmüşterileri işletmeleryakından incelemeli ve satın alma sıklığını arttırarak bağlı müşteriler halinegetirmelidir(ÇatıveKoçoğlu,2008).Dördüncübağlılıktipiolanbağlımüşterilerise,işletmeyeyöneliktutumlarıvesatınalmasıklıklarıyüksekseviyededir.İşletmelerilişki içinde olduğu tüm müşteri tiplerini bağlı müşteri yapmaya çalışarak uzundönemdekazançlarınıarttırmakistemektedirler.




Yapılanaraştırmalarneticesinde,(Zeithaml,2000;ReinartzveKumar,2002;ValenzuelaveVasquez-Parraga,2006;Yenidoğan,2009;LiaoveWu,2009;RamziveMohammed,2010)sadıkmüşterilerin,işletmeyleuzunsürekaldıkları,yüksekkarbıraktıkları,dahafazlaürün(eğersunuluyorsafarklıçeşitleri)satınaldıkları,ağızdanağızapozitifreklamyaptıkları,işletmeninrekabettenetkilenmemesinisağladıkları,fiyathassasiyetlerinindüşükolduğusaptanmıştır.Ayrıca,sadıkmüşterilerinolumsuzdurumlardabileişletmeyiterketmediklerigörülmüştür(ÇatıveKoçoğlu,2008).

Yenimüşterikazanma,mevcutmüşteriyieldetutmaktançokdahamaliyetliolduğubirgerçektir(HacıefendioğluveKoç,2009).Bunedenle,mevcutmüşterilerinelde tutulmasının veya müşteri kaybı oranının düşürülmesinin işletmelerinkarlılığındaoldukçaönemliolduğuReichheldveSasser(1990)tarafındanyapılanbir kaç araştırmayla ortayakonulmuştur.Bu araştırmalar sonucunda,müşterilerinişletmede ne kadar uzun süre kalırsa işletmenin karlılığının da o derece artacağıve müşterileri elde tutma oranının%5 arttırılmasının veya müşteri kaybının%5azaltılmasınınişletmekarlılığınıortalamaolarakşubebankacılığında%85,otomobiltamir hizmetlerinde %30 ve endüstriyel dağıtımda %45 arttırabileceğini ortayaçıkmıştır.(ReichheldveSasser,1990’danaktaranBarutçu,2007)

2.3 Algılanan FiyatBir malın veya hizmetin fiyatı tüketici karar verme sürecinde oldukça

önemlidir(GrewalveMarmorstein,1994;BroeckelmannveGroeppel-Klein,2008).Bir ürününfiyatı, tüketicininoürünü satın alıp almayacağını (Darian,WimanveTucci,2005)hangimiktardaalacağını,satınalmayıtekrarlayıptekrarlamayacağınıbelirleyenönemlifaktörlerdenbiridir.Fiyatbirürünüeldeetmekiçin,vazgeçilen,fedaedilenşeydir(Zeithaml,1988).Fiyatmalveyahizmetlerindeğişimdeğeriniifadeeder(İslamoğlu,2006).Benzerbirtanımdafiyat,alımveyasatımdabirşeyinparakarşılığındakideğeri,eder,pahaolaraktanımlanmıştır(TürkDilKurumu).Tüketicigözünde fiyat, tüketicinin yaptığı değerlendirme sonucunda elde ettiği faydayıgöz önünde bulundurarak kabullendiği, parasal veya parasal olmayan, değişimingerçekleşmesini sağlayan araçtır (Ravald and Grönroos, 1996; Zeithaml, 1988;Ferreira,AvilaveFaria,2010).Bunoktada,birürünüeldeetmekiçintüketicilerinkatlandığıparasalfiyatdışındakibazıfaktörlerinde,fiyattanımınıniçinegirdiğinigörmekteyiz.

Algılananfiyatkavramıtüketicinin,birürünüsatınalmadanönceödemeyidüşündüğü fiyat olarak tanımlanmaktadır (Darian, Wiman ve Tucci, 2005). Buaçıdanbakıldığında,birmalın/hizmetin işletme tarafındanbelirlenengerçekfiyatı


iletüketicininödemeyidüşündüğüfiyatıayırtetmekgerekir.Zeithaml’ın1988’deyaptığı araştırmada iki farklı fiyat tanımından bahsedilmektedir. Bunlar objektiffiyatvealgılananfiyatkavramlarıdır.Objektiffiyat,birürününhalihazırdakifiyatı,algılananfiyat ise, tüketicinin kodladığı fiyattır.Bu tanımda bahsedilen kodlananfiyat,tüketicininürününfiyatıüzerindenyaptığıdeğerlendirmedir.Tüketicilerürününfiyatına bakarak ürünü pahalı veya ucuz olarak kodlayabilirler. İşte tüketicilerinyaptıkları bu kodlamaya algılanan fiyat denilmektedir. Bu noktada, satın almakararının verildiği süreçte, ürünün objektif fiyatı değil algılanan fiyatı tüketiciyiyönlendirmenoktasındadahaönemlidir.(Zeithaml,1988)

Tüketiciler ürünler arasında karşılaştırma yaparken ürünün fiyatınıdeğerlendirmekriteri olarakkullanırlar.Bazıdurumlarda, tüketicilerdüşükfiyatlıürünyerineyüksekfiyatlıürünleritercihedebilirler.Bununedenidüşükfiyatlıürünüseçip beklentilerinin karşılanmamasından dolayı hayal kırıklığına uğramamaktır(Bettman, 1973).Yapılan birçok çalışmada fiyat ile ürün kalitesi arasında doğruyönlübirilişkininolduğutespitedilmiştir(Peterson,1970;Zeithaml,1988;Ralston,2001).Fiyatıyüksekolanürüntüketiciningözündekaliteliolarakgörülür.Böylebirdurumdatüketicininbeklentilerininkarşılanmamaolasılığıdüşüktür.

2.4 Hizmet ÇevresiHizmetlerin üretildiği ve tüketildiği ortam, temel olarak fiziki ve sosyal

yapılardan meydana gelir (Zeithaml, Bitner ve Gremler, 2009’dan aktaranRosenbaum veMassiah, 2011;Bitner, 1995;Bateson, 1995).Hizmetler,mutlakabir bina, araç-gereç, makine gibi fiziki araçlar kullanılarak sunulur. Bunun yanısıra,hizmetlerinsunulduğubirsosyalortamdamevcuttur.Çalışanlarınmüşterilerleve müşterilerin kendi aralarındaki ilişkileri bu sosyal ortamı oluşturmaktadır(RosenbaumveMassiah,2011).Doğalolarak,hizmetlerinsunulduğubuortamlarmüşterininhizmetideğerlendirmesindeoldukçaönemlidir.Hizmetlerinsoyutolmasınedeniyle, tüketiciler, hizmete yönelik değerlendirmelerini bu ortamları dikkatealarakyapacaktır(Lin,2004;WakefieldveBlodgett,1994).

Hizmetçevresikavramı,ikialtboyuttanoluşmaktadır.Buboyutlarfizikselhizmet çevresi ve sosyal hizmet çevresidir (Bai vd., 2008). Hizmetin sunulduğuortam(bina,websayfası,telefonhizmetlerivb),sahipolunanaraç-gereç,hizmetinsunulduğu ortamın dizaynı/görsel yapısı vb. değişkenler fiziksel hizmet çevresinioluşturur (Leong,Ang ve Low, 1997; Belgin, 2010). Sosyal hizmet çevresi ise,hizmetlerin sunulduğu yerdeki sosyal ilişkiler, diğer müşterilerin yaklaşımı,çalışanların müşterilere yönelik davranışı gibi faktörlerden oluşur. Argan’ın




2009 da yapmış olduğu araştırmada, hizmetin dağıtımında rol oynayan personelile ziyaretçilerin etkileşiminin, sanat galerisi ziyaretçilerinin aldıkları hizmetideğerlendirmelerindeönemlietkenlerolduklarıtespitedilmiştir.

Hizmetsektöründehizmetçevresi, tüketicininhizmetideğerlendirmesinde(özellikle kalite vememnuniyet değerlendirmeleri) ön plana çıkan bir kavramdır(BradyveCronin,2001).Sonuçolarak,günümüztüketicisininsatınalmadavranışındadeğerlendirmesigerekenfizikselhizmetçevresivesosyalhizmetçevresikavramları,tüketiciningüvenvebağlılıkalgılamalarındaönemlibirroloynamaktadır.

3. ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİAnketçalışmasıBalıkesir,ÇanakkaleveKocaeliillerinde,devletkurumları

bünyesindeçalışanpersonelüzerindeuygulanmaküzeretasarlanmıştır.Buillerdekibazıdevletkurumlarına,yapılacakankethakkındaveanketinuygulanmasıiçinizinverilmesihususundabiryazıyazılmışveyayetkililerleyüzyüzegörüşülmüştür.Geridönüşyapanveanketinuygulanmasınıkabuledenkurumlaraanketlergönderilmişvekendibünyelerindeanketlerinpersoneledağıtımıkolaydaörneklemeyöntemiylesağlanmıştır. Ankete katılacak olan personelin seçiminde temel kriter, bireyinbir bankada hesabı olması ve kredi kartı kullanıyor olmasıdır.Bu illerde anketinuygulanması için, Balıkesir Üniversitesi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi,İzmitKadınDoğumveÇocukHastanesi,DerinceBelediyesikurumlarıseçilmiştir.Anketçalışmasıiçin,seçilenkurumlararesmiyazışmakanalıylatoplam700anketgönderilmiştir.Geridönenanketsayısı327olmasınarağmen,yapılanincelemelerdensonrakullanılabiliranketsayısı255olaraktespitedilmiştir.Anketekatılacakolanpersonelinbirdenfazlabankaylaçalışmasıdurumundaenyoğunçalıştığıbankayıseçmesi ve bu bankayı değerlendirmeleri istenmiştir. Tablo 1’de cevaplayıcılarınhizmetsatınaldıklarıbankalaragöredağılımı,frekanstablosuolaraksunulmuştur.

Tablo 1: CevaplayıcılarınHizmetSatınAldıklarıBankalaraGöreDağılımı

Banka İsmi FrekansAkbank 43BankAsya 11CityBank 1Denizbank 5Finansbank 11Fortis 1GarantiBankası 66


HalkBankası 2HSBC 5IngBank 4İşBankası 30Koçbank 1Şekerbank 1TEB 3TürkiyeFinans 1Vakıfbank 22YapıKrediBankası 10ZiraatBankası 34Cevapsız 4Toplam 255

3.1 Araştırmanın Modeli Ve HipotezleriFiyatın, ilk kez satın alma ve yeniden satın alma eylemlerinde tüketiciyi

etkileyen önemli bir faktör olduğu yapılan araştırmalarda ortaya konmuştur.Keaveney’in (1995) araştırmasına göre hizmet satın aldığı firmayı değiştirentüketicilerin%30’u,yüksekfiyatveyaadilolmayanfiyatuygulamalarıyüzündendeğiştirme işlemini yaptıklarını bildirmişlerdir. Hava yolu şirketleri üzerindeyapılanbaşkabiraraştırmada(Anuwichanont,2011),algılananfiyatınmarkagüveniüzerindekietkisiölçülmeyeçalışılmıştır. Buçalışmadaalgılananfiyat,parasalvedavranışsal olarak iki farklı şekilde ele alınmıştır. Parasal fiyat ürünü almak içinödenen parayı, davranışsal fiyat ise, harcanan zamanı, çabayı içerir. Araştırmasonucundaeldeedilenbulgularagöre,parasalfiyatınmarkagüveniüzerindekietkisianlamsızbulunmuş,ancakdavranışsalfiyatıngüvenüzerindepozitifveanlamlıbiretkisiolduğuortayaçıkmıştır.Başkabirçalışmada(Grewal,HardestyveIyer,2004),fiyatın satın alma sonrası güven üzerindeki etkisi incelenmiştir.Yapılan analizlersonucunda,fiyatınsatınalmasonrasıduyulangüvenüzerindebiretkisininolmadığıbulgusuna ulaşılmıştır. Literatürdeki araştırmalardan farklı olarak bu çalışmada,tüketicinin fiyat algısının tüketici güveninin boyutları üzerindeki olası etkisi testedilmeyeçalışılmıştır.Buradanhareketlegeliştirilenhipotezlerşöyledir:

H1: Algılanan fiyatın tüketici güveninin doğruluk (dürüstlük) boyutuüzerindepozitifveanlamlıbiretkisivardır.

H2:Algılananfiyatıntüketicigüvenininyeterlilikboyutuüzerindepozitifveanlamlıbiretkisivardır.

H3: Algılanan fiyatın tüketici güveninin yardımseverlik boyutu üzerindepozitifveanlamlıbiretkisivardır.




Araştırmanın modeli dikkate alındığında, tüketici güveninin müşteribağlığıüzerindeanlamlıvepozitifbiretkisininolduğuvarsayılmıştır.Buvarsayımliteratürde birçok araştırma tarafından desteklenmektedir (Guenzi, Johnson,Castaldo,2009;MorganveHunt,1994;Sichtmann,2007;Selnes,1998;YeniçeriveErten,2008;KantspergerveKunz,2010).YeniçeriveErten’in(2008)yaptıklarıçalışmada, perakende sektöründe güven ve mağazaya sadakati arasındaki ilişkiölçülmeyeçalışılmıştır.Yapılananalizlersonucundaikideğişkenarasındabirilişkibulunamamıştır. Başka bir çalışmada (Kantsperger ve Kunz, 2010), güven, ikiboyutluolarakölçülmüşvebuboyutlar ilebağlılık arasındaki etkidüzeyleri ayrıayrıanalizedilmiştir.Araştırmadakullanılangüveninaltboyutları,yardımseverlikvedoğrulukbileşenleridir.Yapılananalizlersonucundayardımseverlikilebağlılıkarasındaanlamlıvepozitifbiretkibulunurken,doğrulukbileşeniilebağlılıkarasındaanlamlıbiretkibulunamamıştır.Guenzi,JohnsonveCastaldoçalışmasında(2009),satışgörevlisinegüven,perakendemağazayagüvenveperakendemağazanınkendiürünlerine yönelik güven ile bağlılık arasındaki olası ilişkileri incelemişlerdir.Araştırmasonucunda, satışgörevlisinegüvendışındakidiğerbileşenlerinbağlılıküzerinde anlamlı ve pozitif bir etkisi olduğubulgusunaulaşılmıştır.Bu araştırmakapsamında, tüketici güveninin müşteri bağlılığı üzerindeki etkisini ölçmek içinaşağıdakihipotezlergeliştirilmiştir.

H4: Tüketici güveninin doğruluk (dürüstlük) boyutununmüşteri bağlılığıüzerindepozitifveanlamlıbiretkisivardır.

H5: Tüketici güveninin yeterlilik boyutunun müşteri bağlılığı üzerindepozitifveanlamlıbiretkisivardır.

H6:Tüketicigüvenininyardımseverlikboyutununmüşteribağlılığıüzerindepozitifveanlamlıbiretkisivardır.

Buaraştırmada,hizmetçevresiningüvenvebağlılıkdeğişkenleriarasındakiilişkiüzerindeılımlaştırıcı(moderatör)etkiyesahipolduğuvarsayılmıştır.Literatürincelendiğinde,hizmetinsunulduğuçevrenintüketicigüveninivemüşteribağlılığıetkileyebilecekyapıda, önemli bir değişkenolduğugörülmektedir.Bitner (1992),hizmetçevresinin,müşterininbağlanma,araştırmayapma,firmaileilişkiyedevametme,sadakat,harcamayapma,firmayageridönmedavranışlarınıdoğuracağınıönesürmüştür.Auh2005’tekiçalışmasında,hizmetisunanlar ile tüketicininetkileşimive mağazanın atmosferinin algılanan performans üzerinden tüketici güveninietkilediğini savunmuştur. Yazar, güvenden sonra ise, bağlılığın oluştuğunu önesürmüştür.Yapılananalizlersonucundayazarınöngördüğüilişkilerdoğrulanmıştır.


Başka bir çalışmada, Guenzi, Johnson ve Castaldo (2009), mağaza çevresininsatışpersoneli,mağazaveperakendecimarkalıürünlereyönelikgüvenüzerindekietkisi ölçülmeye çalışılmıştır.Araştırma sonucunda,mazağa çevresininmağazayayönelikgüvenüzerindeanlamlıvepozitifbiretkisininvarolduğutespitedilmiştir.Literatürdeki çalışmalara bakıldığında, hizmet çevresinin güven ve bağlılıküzerindeki etkisinin ayrı ayrı ölçüldüğü saptanmıştır. Bu çalışmada ise, hizmetçevresininikialtboyutunungüvenvebağlılıkarasındakiilişkiüzerindeılımlaştırıcı(moderatör) etkisinin varlığı tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu etkiyi ölçmek içinaşağıdakihipotezlergeliştirilmiştir.

H7: Tüketici güveninin doğruluk (dürüstlük) boyutu ile müşteri bağlılığıarasındakiilişkiüzerindefizikselhizmetçevresininılımlaştırıcıetkisivardır.

H8:Tüketicigüvenininyeterlilikboyutuilemüşteribağlılığıarasındakiilişkiüzerindefizikselhizmetçevresininılımlaştırıcıetkisivardır.

H9:Tüketicigüvenininyardımseverlikboyutuilemüşteribağlılığıarasındakiilişkiüzerindefizikselhizmetçevresininılımlaştırıcıetkisivardır.

H10:Tüketicigüveninindoğruluk (dürüstlük)boyutu ilemüşteribağlılığıarasındakiilişkiüzerindesosyalhizmetçevresininılımlaştırıcıetkisivardır.

H11: Tüketici güveninin yeterlilik boyutu ilemüşteri bağlılığı arasındakiilişkiüzerindesosyalhizmetçevresininılımlaştırıcıetkisivardır.

H12: Tüketici güveninin yardımseverlik boyutu ile müşteri bağlılığıarasındakiilişkiüzerindesosyalhizmetçevresininılımlaştırıcıetkisivardır.

Devlet kurumlarında çalışan personel üzerinde ve bankacılık sektörüneilişkingüven(altboyutlarıdikkatealınarak)vemüşteribağlılığınayönelikincelemeilkdefabuaraştırmadaelealınmıştır.Bukişilerinseçilmesininnedenlerindenbirisi,ülkemizdeneredeysetümbankalarındevletçalışanlarınayönelikçeşitlibankacılıkürünlerisunmalarıdır.Aynızamanda,devletpersonelimaaşlarınıbankalararacılığıylaalmaktadır.Buradan hareketle, önemli oranda bankalarla ilişki içinde olan devletpersoneliüzerindearaştırmayapmagerekliliği,buçalışmanınçıkışnoktalarındanbirtanesidir.




Yukarıdaverilenbilgilerışığında,buçalışmaiçingeliştirilenmodelşöyledir:

Şekil 1:Araştırmanınmodeli

3.2 Verilerin AnaliziVeri analizi 3 aşamada gerçekleştirilmiştir. İlk aşamada, cevaplayıcılara

ilişkin demografik faktörlerin bazı tanımlayıcı istatistikleri hesaplanmıştır. İkinciaşamada,araştırmadakullanılanölçekleritanımlayanbazıbilgilerilegeçerlilikvegüvenilirlikanalizisonuçlarısunulmuştur.Ölçeklerinliteratüreuygunluğunutespitetmek için Doğrulayıcı FaktörAnalizi (DFA) kullanılmıştır. DFA,AMOS 16.0paket programı kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Güvenilirlik analizi Cronbach’sAlpha tekniği kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Son olarak, araştırmanın modelitemelindeoluşturulanhipotezlerin testedilmesi için regresyonanaliziyapılmıştır.Moderatör değişkenlerin hipotezlerinin test edilmesi için Ilımlaştırıcı değişkenliçokluregresyon(ModeratedMultipleRegression)analizikullanılmıştır.RegresyonanalizleriSPSS14.0paketprogramıkullanılarakuygulanmıştır.

3.2.1 Tanımlayıcı İstatistiklerTablo 2’de araştırmaya katılan cevaplayıcıların yaşı, cinsiyeti, medeni

durumu,eğitimdurumuveaileleriningelirseviyeleriileilgilibilgilersunulmuştur.Cevaplayıcıların% 30,83’ü kadın, yüzde 69,17’si erkektir. Cevaplayıcılara aylıkortalama gelirlerinin ne olduğu açık uçlu soru şeklinde sorulmuştur. Daha sonraise, gelir değişkeni kategorik hale dönüştürülmüştür. Araştırmaya katılanların %23,83’ününaylıkortalamageliri1000TLveyaburakamınaltındadır.1001TLile2000TLarasındaaylıkortalamageliresahipolanlarınoranı%46,38dir. 2001-3000TL arası gelire sahip olanların oranı%13,2 olarak belirlenmiştir. 3000TLüzeri


aylık ortalamagelire sahip olan bireylerin oranı%16,59 olarak tespit edilmiştir. Gelirdeğişkenininortalaması1989,58TLolarakbelirlenmiştir.

Tablo 2: Cevaplayıcıların Demografik Yapısı

Cinsiyet

Aylık Ortalama Gelir Frekans Yüzde Frekans YüzdeKadın 78 30,83 0-1000 56 23,83Erkek 175 69,17 1001-2000 109 46,38Toplam 253 100 2001-3000 31 13,2

3001-4000 27 11,49Eğitim Durumu 4001-5000 10 4,25

Frekans Yüzde 5001veüzeri 2 0,85İlköğretim 19 7,5 Toplam 235 100Lise 70 27,55Üniversite 158 62,20Master/Doktora 7 2,75 YaşToplam 254 100 Frekans Yüzde

18-25 68 28,81Medeni Durum 26-33 73 30,93

Frekans Yüzde 34-41 56 23,73Bekar 97 38,5 42-49 28 11,86Evli 150 59,52 50veüzeri 11 4,66Dul/Boşanmış 5 1,98 Toplam 236 100Toplam 252 100

Cevaplayıcıların%62,20’siÜniversite,%27,55’iLise,%7,5’iİlköğretimve%2,75’iYükseklisans/Doktoramezunudur. Yaşdeğişkeniaçıkuçlusoruşeklindesorulmuşvedahasonrakategorikhalegetirilmiştir. Cevaplayıcıların%59,74’ü18-33yaşarasında,%35,59’u34-49yaşarasında,%4,66’sıise50veüzeriyaştaolduğutespitedilmiştir.Cevaplayıcılarınyaşortalaması32,08dir.Katılımcıların%59’52’sievli,%40,48’ibekârdır.

3.2.2 Araştırmada Kullanılan ÖlçeklerAraştırmada kullanılan Müşteri Bağlılığı ölçeği (BAGLI), De Ruyter,

WetzelsveBloemer,(1998)tarafındangeliştirilmişveDimitriades(2006)’daölçeği7 soru haline getirerek son şeklini vermiştir. Tüketici Güveni ölçeği, doğruluk/dürüstlük (DOGRU), yeterlilik (YETER) ve yardımseverlik (YARDIM) üç altboyutuylaCasalo,FlavianveGuinalıu(2007)tarafından13soruolarakgeliştirilmişve kullanılmıştır. Fiziksel Hizmet Çevresi (FIZCE) ve Sosyal Hizmet Çevresi(SOSCE) alt boyutlarından ve 6 sorudan oluşanHizmet Çevresi ölçeği ilk defa,Baivd.tarafından2008yılındakullanılmıştır.BuaraştırmadakullanılanAlgılananFiyat(FIALG)değişkeni,Grewal,MonroeveKrishnan’ın1998’dekiçalışmalarındageliştirdikleri4,TuranveÇolakoğlu’nun2009yılındakiçalışmalarındanalınan1soruiletoplam5sorukullanılarakölçülmeyeçalışılmıştır.

3.2.2.1 Ölçeklerin Geçerlilik Ve GüvenilirliğiAraştırmada4 farklıanadeğişkenkullanılmıştır.Budeğişkenleriölçmede

kullanılan ölçeklerin daha önceki çalışmalarda geçerliliği ve güvenilirliği tespit




edilmiştir. Ancak, ölçeklerin hepsinin bir arada kullanılması, ilk defa böyle birörneklem üzerinde çalışılması, soruların birçoğununTürkçeye çevrilmesi ve bazıölçeklerebir takımsorularıneklenmesinedeniyle tekrargüvenilirlikvegeçerlilikanalizlerininyapılmasıgerekmektedir.

Bu nedenlerden ötürü, faktör yapılarının ölçeklerin diğer çalışmalardaöngörüldüğüşekliyledağılıpdağılmayacağınıtespitetmekamacıylaAMOSprogramıkullanılarakdoğrulayıcıfaktöranaliziyapılmıştır.Şekil2’deDFA’yailişkinmodelveeldeedilensonuçlaryeralmaktadır.

Şekil2:AraştırmadaKullanılanÖlçeklereİlişkinDoğrulayıcıFaktörAnaliziSonuçları


c2=881,545 SD=407 c2/SD=2,166 RMR=0,52 SRMR=0,40 GFI=0,821 CFI=0,93 IFI=0,93 NFI=0,88 RMSEA= 0,068

Model uyum değerlerine bakıldığında, oluşturulan modelin doğrulandığıgörülmektedir.X2/SD,RMRveSRMRdeğerlerimükemmeluyumugöstermektedir.RMSEA ve IFI değerleri kabul edilebilir düzeyde uyum göstermektedir. GFI,CFI ve NFI uyum değerlerinin kabul edilebilir düzeye oldukça yakın olduklarıgözlemlenmektedir(MeydanveŞeşen,2011;Bayram,2010)Ayrıca,sorularınfaktöryükleri0,885ile0,677değerleriarasındadeğişmektedir.Maddelerinfaktöryükleriherbirfaktörözelindeayrıayrıincelendiğinde,ortayaçıkanbuyüksekfaktöryükleritümfaktörlerinyakınsama(convergent)geçerliliğinesahipolduğunugöstermektedir.Bubulgular,herbirsorunundeğişkenleriaçıklamagücününoldukçayüksekolduğusonucunuortayaçıkarmaktadır(Şencan,2005).

Modeldeki sonuçlara göre (modifikasyon indisleri), bazı düzenlemelerinyapılması sonucu uyum değerlerinde bir takım iyileşmelerin ortaya çıkacağıanlaşılmaktadır.Doğruluk4ileDoğruluk5;AlgılananFiyat1ileAlgılananFiyat4;MüşteriBağlılığı1ileMüşteriBağlılığı2;MüşteriBağlılığı1ileMüşteriBağlılığı7;MüşteriBağlılığı3ileMüşteriBağlılığı6;MüşteriBağlılığı6ileMüşteriBağlılığı7sorularıarasındabirbağlantıkurulmasımodeldekiuyumudahadaiyileştirecektir.Bu soruların cevaplayıcılar nazarında benzer algılanması sonucu aralarında bağkurulmasıgerekliliğiortayaçıkmaktadır.Sonuçolarak,başkabirçalışmada,başkabir örneklem üzerinde sözü geçen bağların kurulması ile daha farklı ve daha iyiuyumdeğerlerinesahipbirmodelortayaçıkabilir.

Buçalışmadaeldeedilenuyumdeğerlerinegöre,ölçeğinfaktördağılımlarıdaha önceki çalışmalarla uyum göstermektedir. Bu sonuçlar, ölçeğin geçerliliğihakkında bir kanıt oluşturmaktadır (Şencan, 2005). Ölçeğin güvenilirliğini testetmekiçinCronbachAlphakatsayılarıhesaplanmıştır.Tablo3’degüvenilirlikanalizisonuçlarıverilmiştir.

Tablo 3: ÖlçeklerinGüvenilirlikKatsayıları

TÜKETİCİ GÜVENİ (DOĞRULUK) MÜŞTERİ BAĞLILIĞIDOGRU1

0,897BAGLI1

0,932DOGRU2 BAGLI2DOGRU3 BAGLI3DOGRU4 BAGLI4DOGRU5 BAGLI5TÜKETİCİ GÜVENİ (YETERLİLİK) BAGLI6YETER1

0,899FİZİKSEL HİZMET ÇEVRESİ

YETER2 FIZCE10,819YETER3 FIZCE2

YETER4 FIZCE3




TÜKETİCİ GÜVENİ (YARDIMSEVERLİK) SOSYAL HİZMET ÇEVRESİYARDIM1

0,868SOSCE1

0,816YARDIM2 SOSCE2YARDIM3 SOSCE3YARDIM4 TÜM ÖLÇEKLERE İLİŞKİN

CRONBACH ALPHA

0,966

ALGILANAN FİYATFIALG1

0,926FIALG2FIALG3FIALG4FIALG5

Ölçekgüvenilirliğiileilgilianalizsonuçlarınabakıldığında,herbirölçeğinCronbachAlphadeğeri0,932ile0,816arasındadeğişmektedir.Ayrıca,tümölçeklerintoplamCronbachAlphadeğeri0,966ilekabuledilebilirseviyenin(0,70)oldukçaüstündedir.(Büyüköztürk,2006)

3.3. Araştırma Modelindeki İlişkilere Yönelik Hipotezlerin Test EdilmesiHipotezlerin test edilmesi için regresyon analizinden yararlanılmıştır.

Öncelikle algılananfiyat değişkeni ile tüketici güveninin her bir boyutu arasındasırasıylaregresyonmodellerikurulmuşvebumodellerayrıayrıtestedilmiştir.Dahasonraise,tüketicigüveninaltboyutlarıilemüşteribağlılığıarasındatekbirregresyonmodelikurulmuşveanalizlergerçekleştirilmiştir.Sonolarak,tüketicigüvenininherbir boyutu ilemüşteri bağlılığı arasındaki ilişkiler üzerinde hizmet çevresinin altboyutlarınınılımlaştırıcı(moderatör)etkisiincelenmiştir.Ilımlaştırıcıetkininanalizedilmesiiçin,ModeratedMultipleRegressionanaliziyapılmıştır.

3.3.1 Algılanan Fiyat İle Tüketici Güveninin Alt Boyutları Arasındaki İlişkilerin Test Edilmesi

Algılanan fiyat değişkeni tüketici güvenin doğruluk, yeterlilik veyardımseverlik boyutları ile sırasıyla ilişkilendirilmiş ve bu ilişkiler kurulanregresyonmodelleriileanalizedilmiştir.Analizsonuçlarıtablo4’tesunulmuştur.

Tablo 4: Algılanan Fiyat İle Tüketici Güveninin Boyutları ArasındakiİlişkilereYönelikRegresyonAnaliziSonuçları


Algılananfiyatdeğişkenidoğrulukaltboyutunun%44,7’siniaçıklamaktadır.Fdeğerlerininvetdeğerlerininanlamlıçıkmasısonucuaralarındapozitifveanlamlıbirilişkiolduğusöylenebilir.BusonuçlaragörearaştırmamodelindekiH1hipotezikabuledilmiştir.Algılananfiyatdeğişkenininyeterlilikaltboyutunuaçıklamaoranı(R2)%37,5tir.Bununyanısıra,Fvetdeğerlerinebakıldığında,ikideğişkenarasındaanlamlıvepozitifbirilişkiolduğugörülmektedirveH2hipotezikabuledilmiştir.Sonolarak,tablodakideğerler(R2,F,t)incelendiğinde,algılananfiyatileyardımseverlikboyutuarasındaanlamlıvepozitifbir ilişkininvarolduğusöylenebilir.Algılananfiyat değişkeni yardımseverlik boyutunun%26,8’ini açıklamaktadır. Bu sonuçlargözönündebulundurulduğunda,H3hipotezininkabuledildiğigörülmektedir.Tablo4’dekurulanherbirregresyonmodeliiçinDurbinWatsondeğerleriincelendiğinde,bulunansonuçların“du≤d<4-du”aralığındaolduğundanotokorelasyonunolmadığısonucunaulaşılmıştır.

3.3.2 Tüketici Güveninin Alt Boyutları ile Müşteri Bağlılığı Arasındaki İlişkilerin Test Edilmesi

Tüketici güveninin tüm boyutları ile müşteri bağlılığı arasındaki ilişkiyeyöneliktekbirregresyonmodeligeliştirilmiştir.Üçaltboyutunhepbirliktemüşteribağlılığıdeğişkenininnekadarınıaçıkladığıvevarsailişkilerinanlamlıolupolmadığıtespitedilmeyeçalışılmıştır.Tablo5’detüketicigüvenininaltboyutlarıilemüşteribağlılığıarasındakiilişkilereyönelikregresyonanalizisonuçlarıyeralmaktadır.

Tablo 5: Tüketici Güveninin Boyutları İle Müşteri Bağlılığı ArasındakiİlişkilereYönelikRegresyonAnaliziSonuçları

ModelStandardize

edilmemişkatsayılar

Standardizeedilmişkatsayılar Tdeğerleri Anlamlılık

DurbinWatson

B Std.Hata BetaDOGRU ,347 ,076 ,311 4,581 ,001

1,804YETER ,353 ,066 ,333 5,341 ,001YARDIM ,244 ,064 ,211 3,800 ,001

Bağımlı Değişken: BAGLI R2= ,571 F= 111,354 Anlamlılık= 0,001

Tablo5incelendiğinde,Fdeğerininanlamlıçıkmasıtümmodelinuygunluğuhakkındaipucuverirken,modeldekiTdeğerlerininanlamlıçıkmasıherbiraltboyutunmüşteri bağlılığı üzerindeki etkisini anlamlı kılmaktadır. Bu bağlamda, tüketicigüvenininaltboyutlarınınmüşteribağlılığıüzerindeanlamlıvepozitifetkilerininolduğu anlaşılmaktadır. Bu noktada, H4, H5, H6 hipotezleri kabul edilmektedir.Regresyonmodelinegöreüçaltboyutunmüşteribağlılığınıaçıklamagücütoplamda




%57,1olarakgerçekleşmiştir.Bununyanısıra,yeterlilikboyutu-müşteribağlılığınaetkianlamında-diğerboyutlardandahafazlabirönemesahiptir.Enazönemesahipolanaltboyut iseyardımseverlikboyutudur.Doğrulukboyutunda1birimlikartışmüşteribağlılığını0,347miktarında,yeterlilikboyutundaki1birimlikartışmüşteribağlılığını 0,353miktarında, yardımseverlik boyutundaki 1 birimlik artışmüşteribağlılığını0,244miktarındaartırmaktadır.Güveninüçboyutuvebağlılıkarasındakietkiyibelirlemeyeyönelikkurulan regresyonmodeli incelendiğinde,1,804olarakhesaplananDurbinWatsondeğerinegöreotokorelasyonunolmadığısöylenebilir.

3.3.3 Hizmet Çevresinin Tüketici Güveni Ve Müşteri Bağlılığı Arasındaki İlişki Üzerinde Moderatör Etkisinin Analiz Edilmesi

Moderatör değişken, bağımlı ve bağımsız değişken arasındaki ilişkininyönünüvegücünüetkileyennicelveyaniteldeğişkenlerdir(BaronveKenny,1986).Şekil 1’deBaron veKenny,moderatör değişkenin bağımlı ve bağımsız değişkenarasındakiilişkiyinasıletkilediğiniaçıklamıştır.Tahminedici(bağımsız)değişkenileçıktı(bağımlı)değişkenarasındakiilişkiyigösterenyolu“a”ileifadeetmişlerdir.Moderatördeğişkenileçıktı(bağımlı)değişkenarasındakiilişkiyigösterenyolu“b”ilegöstermeyeçalışmışlardır.Sonolarak,moderatördeğişkeninetkisinigöstermekiçin,moderatördeğişken ilebağımsızdeğişkeninçarpımı (karşılıklıetkileşim) ileyenibirdeğişkenoluşturmuşlardır.Buyenideğişkenilebağımlıdeğişkenarasındaçizilenyolu“c”ileifadeetmişlerdir.

Kaynak: Baron ve Kenny, 1986Şekil 3:ModeratörDeğişkenlerinTestEdilmesineYönelikModel


Moderatör değişkene ilişkin hipotez, eğer yeni oluşturulan karşılıklıetkileşim değişkeninin etkisi anlamlıysa desteklenir. Bağımsız değişken vemoderatördeğişkeninanlamlıçıkması,moderatörhipotezitestetmeiledirektolarakilgilideğildir(BaronveKenny,1986).İlişkiyenioluşturulandeğişkeninetkisininanlamlılığıüzerinekuruludur(BaronveKenny,1986;DemirveOkan,2009).

Bundansonrakiaşamadahizmetçevresininikialtboyutunun,tüketicigüveniile müşteri bağlılığı arasındaki ilişki üzerindeki moderatör (ılımlaştırıcı) etkisiincelenecektir.Ancak her birmoderatör etkininmodeli teker teker çizilmeyecek,Şekil3’tekimodelherbirisiiçinreferanskabuledilecektir.

3.3.3.1 Fiziksel Hizmet Çevresinin Tüketici Güveninin Boyutları İle Müşteri Bağlılığı Arasındaki İlişki Üzerindeki Moderatör Etkisinin Analizi

Tüketici güveni değişkeninin üç alt boyutu için, ayrı ayrı fiziksel hizmetçevresininmoderatöretkisianalizedilmiştir.İlkolaraktüketicigüveninindoğrulukboyutuilemüşteribağlılığıarasındakiilişkiüzerindekimoderatöretkiyebakılmıştır.Analizsonuçlarıtablo6’dasunulmuştur.

Tablo 6: DoğrulukVeMüşteriBağlılığı İlişkisiÜzerindeFizikselHizmetÇevresininModeratörEtkisi

Analiz üç aşamada gerçekleştirilmiştir. İlk aşamada, doğruluk boyutu ilemüşteri bağlılığı arasında bir regresyon modeli kurulmuştur. Bu model anlamlı(F=236,7786; Anlamlılık=0,001) çıkmıştır. Bu modele göre, doğruluk boyutumüşteri bağlılığının %48,3’ünü açıklamaktadır. İkinci aşamada, modele fizikselhizmetçevresiboyutueklenmiştir.Bueklentisonundamodelyineanlamlıçıkmışvemodelinmüşteribağlılığınıaçıklamagücü(R2=0,528)artmıştır.Böylece,fizikselhizmetçevresininmüşteribağlılığıüzerindebiretkisininolduğuortayaçıkmaktadır.Sonaşamadaise,doğrulukvefizikselhizmetçevresininetkileşimiolanyenideğişkenmodeleeklenmiştir.Ortayaçıkanyenimodelbirbütünolarakanlamlı(F=97,628;




Anlamlılık=0,001)çıkmıştır.BaronveKenny’egöre,bağımsızdeğişken(doğruluk)ilemoderatördeğişkenin (fizikselhizmetçevresi)etkileşimiolanyenideğişkenin(DOGRU*FIZCE) eklendiği model anlamlı çıkıyorsa ve DOGRU*FIZCEdeğişkeninin t değerleri anlamlı çıkıyorsa moderatör hipotez kabul edilmektedir.BuaçıdanbakıldığındaH7hipotezikabuledilmektedir.Fizikselhizmetçevresinindoğrulukboyutuilemüşteribağlılığıarasındakiilişkiyimodereettiği(ılımlaştırdığı)söylenebilir.

Tüketici güvenin yeterlilik boyutu ile müşteri bağlılığı arasındaki ilişkiüzerindefizikselhizmetçevresininmoderatöretkisitablo7’deincelenmiştir.

Tablo 7: YeterlilikVeMüşteriBağlılığı İlişkisiÜzerindeFizikselHizmetÇevresininModeratörEtkisi

Model 1’de yeterlilik boyutunun müşteri bağlılığı üzerindeki etkisiincelenmişpozitifveanlamlıbir etkininvarolduğuortayaçıkmıştır (F=221,237;Anlamlılık=0,001). Model 2’de fiziksel hizmet çevresi değişkeninin müşteribağlılığı üzerindeki etki düzeyi incelenmeye çalışılmıştır. Buna ilişkin regresyonmodeli anlamlı (F=137,584; Anlamlılık=0,001) çıkmıştır. Yeterlilik ve fizikselhizmetçevresideğişkenlerininmüşteribağlılığınıaçıklamagücü(R2=0,522)artışgöstermiştir.Model3’teisemoderatörhipotezanalizedilmeyeçalışılmıştır.Yeterlilikve fiziksel hizmet çevresinin etkileşimi olan yeni değişkenin (YETER*FIZCE)müşteribağlılığıüzerindekietkisianlamlı(anlamlılık=0,006)çıkmıştır.Busonuç,fizikselhizmetçevresininyeterlilikilemüşteribağlılığıarasındakiilişkiyimodereettiğini (ılımlaştırdığını) göstermektedir. Böylece H8 hipotezinin kabul edildiğisonucunavarılmaktadır.

Müşteri bağlılığı ile tüketici güveninin yardımseverlik boyutu arasındakiilişkinin fiziksel hizmet çevresi tarafından modere edilip edilmediği tablo 8’degösterilmektedir.


Tablo 8: Yardımseverlik Ve Müşteri Bağlılığı İlişkisi Üzerinde Fiziksel Hizmet Çevresinin Moderatör Etkisi

Üç aşamalı yapılan regresyon analizi sonucunda her üç modelinde ayrıayrıkabuledildiğiFdeğerleri(model1=145,845;model2=84,339vemodel3=60,018)veanlamlılık(tümmodellerde0,001düzeyinde)düzeyleri incelendiğindeortayaçıkmaktadır.Fizikselhizmetçevresininyardımseverlikilemüşteribağlılığıarasındaki ilişkiyi etkileyip etkilemediğiYARDIM*FIZCE değişkenininmodeldeanlamlıolupolmadığınabağlıdır.Budeğişkenincelendiğindeanlamlılıkdüzeyi0,008çıkmaktadır.Doğalolarak,busonuçlaragöre,fizikselhizmetçevresininmoderatör(ılımlaştırıcı)etkiyaptığıveH9hipotezininkabuledildiğianlaşılmaktadır.

3.3.3.2 Sosyal Hizmet Çevresinin Tüketici Güveninin Boyutları İle Müşteri Bağlılığı Arasındaki İlişki Üzerindeki Moderatör Etkisinin Analizi

Sosyal hizmet çevresi boyutunun tüketici güveni ile müşteri bağlılığıarasındakiilişkiüzerindekimoderatöretkisitüketicigüveninin3altboyutudikkatealınarakayrıayrıincelenmiştir.Herbiraltboyutunmüşteribağlılığınayönelikilişkisiüzerindekisosyalhizmetçevresininmoderatöretkisiayrıayrıregresyonmodellerikurularakölçülmeyeçalışılmıştır. Doğrulukboyutunayönelikmodelin regresyonsonuçlarıtablo9’dagözükmektedir.

Tablo 9: DoğrulukVeMüşteri Bağlılığı İlişkisi Üzerinde Sosyal HizmetÇevresininModeratörEtkisi




Üçmodeldeayrıayrıincelendiğinde,herbirininanlamlıolduğuFdeğerleriveanlamlılıkdüzeyinden(0,001)anlaşılmaktadır.Moderatöretkininolupolmadığınınanlaşılması için, bağımsız değişken ile moderatör değişkenin ilişkilendirildiğiyeni oluşturulan değişkenin (DOGRU*SOSCE) anlamlı olup olmadığına bakmakyeterlidir.DOGRU*SOSCEdeğişkenininanlamlılıkseviyesi0,044tür.Bunedenle,doğruluk alt boyutu ilemüşteri bağlılığı arasındaki ilişki üzerinde sosyal hizmetçevresininmoderatöretkisininvarlığındansözedilebilir.BunoktadaH10hipotezikabuledilir.

Sosyal hizmet çevresinin yeterlilik boyutu ilemüşteri bağlılığı arasındakimoderatöretkisiH11hipoteziileölçülmeyeçalışılmıştır.Bununiçinbirregresyonmodeligeliştirilmiştir.RegresyonmodelininsonuçlarıTablo10’dasunulmuştur.

Tablo 10: YeterlilikVeMüşteriBağlılığı İlişkisiÜzerindeSosyalHizmetÇevresininModeratörEtkisi

Üçmodeldeincelendiğinde,herbirmodelinbağımlılıküzerindekietkisininanlamlıolduğu(anlamlılık=0,001)vebağımlılığıaçıklamagücünün(R2;,467;,518;,531)giderekarttığıgözükmektedir.YETER*SOSCEdeğişkenininanlamlıolmasımoderatör etkinin var olduğunu göstermektedir. Üçüncü model incelendiğindeYETER*SOSCEdeğişkeninin anlamlılıkdüzeyi 0,008olarakgerçekleşmiştir.Bunoktada,H11hipotezininkabuledildiğisöylenebilir.AyrıcamodeleYETER*SOSCEdeğişkeninin katılması ile birlikte modelin açıklama gücünde anlamlı bir artışolmuştur.Bunedenle,sosyalhizmetçevresininyeterlilikboyutuilemüşteribağlılığıarasındakiilişkiüzerindeılımlaştırıcıbiretkisininvarolduğusöylenebilir.

Tüketici güveninin yardımseverlik boyutu ilemüşteri bağlılığı arasındakiilişki üzerinde sosyal hizmet çevresinin moderatör (ılımlaştırıcı) etkisinin olupolmadığı H12 hipotezi ile ölçülmeye çalışılmıştır. Bu amaçlaYARDIM*SOSCE


isimliyenibirdeğişkenoluşturularakbirregresyonmodeligeliştirilmişvebumodelyordanarakTablo11’deeldeedilensonuçlarsunulmuştur.

Tablo 11: Yardımseverlik Ve Müşteri Bağlılığı İlişkisi Üzerinde SosyalHizmetÇevresininModeratörEtkisi

Moderatör hipotezlerin kabul edilmesi için yeni oluşturulan değişkenin(YARDIM*SOSCE ) anlamlı olması yeterlidir. Bu değişkenin anlamlılık düzeyiincelendiğinde,0,037seviyesindeanlamlılığasahipolduğuvebunedenlemoderatörhipotezinkabuledildiğisöylenebilir.Busonuçlaragöre,yardımseverlikilemüşteribağlılığıarasındakiilişkiüzerindesosyalhizmetçevresininanlamlıbirılımlaştırıcıetkiyesahipolduğutespitedilmiştir.

4. SONUÇ VE ÖNERİLERBu araştırmada, temel olarak, bankacılık sektöründe tüketici güveninin

müşteribağlılığıüzerindekietkisiölçülmeyeçalışılmıştır.Bunundışında,tüketicilerinsatın aldıkları hizmetler için ödedikleri fiyatlara yönelik değerlendirmelerinintüketicigüvenininasıletkilediğinianalizetmekbuçalışmanınirdelediğibaşkabirkonudur.Ayrıca,hizmetlerinsunulduğuçevrenintüketicigüveniilemüşteribağlılığıarasındakiilişkiyinasıletkilediğibuaraştırmadagözönündebulundurulanbaşkabiramaçtır.

Herdevletkurumumaaşödemeleriniçeşitlibankalararacılığıylayapmaktadır.Ayrıcapersonelinmaaşınıaldığıbankalarveyadiğerbankalardevletçalışanlarıiçinçeşitlibankacılıkhizmetlerineyönelikkampanyalardüzenlemekteveözelürünlergeliştirmektedir.Bunedenlerneticesinde,devletçalışanlarıüzerinearaştırmayapmagerekliliği,buçalışmanınortayaçıkmasındaetkiliolmuştur.Buamaçla,buçalışmaüç farklı ilde yaşayan ve belirli devlet kurumlarında çalışan personel üzerindeuygulanmaküzeretasarlanmışvehayatageçirilmiştir.




Literatürdegeçerliliğivegüvenilirliği ispatedilenölçeklerbuaraştırmadakullanılmışveölçeklerilkdefabuşekliylebirarayagetirilmiştir.Yapılangüvenilirlikanalizivedoğrulayıcıfaktöranalizi(DFA)ileölçeklerinçalışmadaseçilenörneklemeuygunolduğuve literatürleparalel sonuçlarverdiği tespitedilmiştir.Ayrıca,DFAsonucuortayaçıkanbaşkabirdurumda,modifikasyonindislerinegörearaştırmadakullanılanölçeklerinbazıdüzeltmeleryapıldıktansonradahaiyibirsonuçvereceğidir.Buradanhareketle,buçalışmadakullanılanölçeklerinyenibirörneklemde,başkabirsektördeuygulanmasıvemodifiyeedilmişfaktöryapısınınyenidenanalizedilmesiölçeklerinTürkiye’deuygulanabilirliğinekatkısağlayacaktır.

Tüketicilerin satın aldıkları hizmetlere yönelik parasal maliyetleri buaraştırmada algılanan fiyat değişkeni ile ölçülmeye çalışılmıştır. Araştırmanınmodeligözönündebulundurulduğunda,algılananfiyatıntüketicigüveniüzerindekietkisi, tüketicigüvenininaltboyutlarıdüzeyindeölçülmüştür.Tüketiciler-sadecehizmetsektöründedeğil,tümalanlarda-satınaldıklarıürünlerinfiyatınıpahalı,ucuzvenormal veyaödediğimparayadeğer, değmezvenekarşılıyor ne karşılamıyorolarakdeğerlendirmektedirler.Ancakbudeğerlendirmeleri kendigelirlerininyanısıra, satın aldıkları hizmetlerin ihtiyaçlarını karşılama düzeyine (beklentilerine)göre yapmaktadırlar. Bu açıdan bakıldığında işletmelerin, hizmetlerin fiyatlarınıbelirlerken, tüketicilerin bu değerlendirmelerini göz önünde bulundurmalarıgerekmektedir. Tüketici güveninin alt boyutları ile algılanan fiyat ilişkisiincelendiğinde, satın alınan bankacılık hizmetlerine yönelik fiyat algısının (EFT,havalevb.işlemlerdekesilenişlemücreti,kredikullanıldığındaalınanfaizvediğerücretler, kullanılankartlardankesilenyıllık aidat vediğer ücretler gibi tüketiciyeyansıtılanücretlereyönelikalgı)herbiraltboyutüzerindeetkisininolduğuyapılananalizler sonucunda ortaya çıkmıştır.Özellikle güvenin doğruluk boyutu ile fiyatarasındakietkidiğerlerinegöredahafazladır.Sonuçolarak,bankalarınsunduklarıhizmetleri fiyatlandırırken tüketicilerin değerlendirmelerini dikkate almalarıgerekmektedir.Tamamengüvenüzerinekurulubankacılıksektöründe,tüketicilerinödedikleriücretlerbankayaolangüvenlerinibelirleyenönemlifaktörlerdendir.Busektördekiyöneticilerintutundurmafaaliyetlerindeveuygulamalarındatüketicininfiyat algısını dikkate almaları, bu çalışmanın uygulayıcılar için önerebileceğitavsiyelerdenbirtanesidir.

Çalışmada üzerinde durulan bir diğer nokta, tüketici güveninin müşteribağlılığıüzerindekietkisidir.Yapılananalizlerneticesinde,müşteribağlılığıoluşmasıiçin tüketici güveninin kazanılmasının gerekli olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Bu


sonuç yapılan diğer araştırmalarla (Guenzi, Johnson,Castaldo, 2009;Morgan veHunt,1994;Sichtmann,2007;Selnes,1998;YeniçeriveErten,2008;Kantspergerve Kunz, 2010) paralellik göstermektedir. Boyutların müşteri bağlılığına etkileriincelendiğinde,yeterlilikboyutunundiğerikiboyuttandahafazlaönemesahipolduğusonucunavarılmaktadır.Bağlımüşterilereldeetmede,doğruluğunyardımseverliktendahaetkilibirfaktörolduğutespitedilmiştir.Bankacılıksektöründegüveninhayatiderecedeönemesahipolduğuherkesçebilenenbirdurumdur.Güveninkazanılmasıiçinişletmelerin,önemsırasınagöre,sorumluluklarınıyerinegetirebilecekteknik,bilgi ve iletişimsel alt yapıya sahip olmaları (yeterlilik), doğru ve açık beyandabulunmaları (doğruluk), tüketicilere iyi niyetli davranmaları, yardımsever tutumiçinde olmaları (yardımseverlik) gerekmektedir. İşletmeler kendilerine bağlımüşteriler olmasını istiyorlarsa tüm eylemelerini tüketici güvenini kazanmayayönelikdüzenlemeliveuygulamalıdırlar.

Araştırmanın modelinde irdelenen bir diğer nokta, hizmet çevresininılımlaştırıcı (moderatör) etkisidir. Hizmet çevresinin moderatör etkisi, tüketicigüveni vemüşteri bağlılığı ilişkisi üzerinde analiz edilmiştir. Hizmet çevresi ikiboyuttanoluşmaktadır.Bunlarfizikselvesosyalhizmetçevresidir.Analizyapılırkentüketicigüvenininüçaltboyutuiçinfizikselvesosyalhizmetçevresininmoderatöretkileri ayrı ayrı ele alınmıştır.Yapılan analizler neticesinde, her bir alt boyutunmüşteribağlılığıileolanilişkisinifizikselvesosyalhizmetçevresininılımlaştırdığıgörülmüştür.Tüketicigüveninindoğruluk,yeterlilikveyardımseverlikboyutlarınınmüşteribağlılığı ile ilişkili olduğuancakbu ilişkininortayaçıkmasındahizmetinsunulduğu fiziksel (hizmetin sunulduğu ortam, sahip olunan araç-gereç, hizmetinsunulduğu ortamın dizaynı/görsel yapısı vb.) ve sosyal (hizmetlerin sunulduğuyerdekisosyalilişkiler,diğermüşterilerinyaklaşımı,çalışanlarınmüşterilereyönelikdavranışıvb.)çevrenindüzenleyicietkiye(belirleyici)sahipolduğubuçalışmadaulaşılanbaşkabirsonuçtur.Bankalarınhizmetsunduklarıbinalarvediğerortamlar(internet,telefon)tüketicilerinbankahizmetlerinideğerlendirmedeönemliaraçlardır.Bu ortamların görselliği ve hizmete ulaşmadaki avantajları güvenin oluşmasındatüketicilerietkileyenetkenlerdir.Ayrıcaçalışanlarıntutumuvehizmetinsunulduğuortamınsosyalanlamdasıcaklığıtüketicilericezbedenvegüvenibelirleyenbaşkabirfaktördür.Sonuçolarak,bankalarhizmetinsunulduğuortamlarıfiziksel,görselvesosyalolaraktüketicigüveninisağlayacakşekildedüzenlemeliler.

Buaraştırmaüçfarklı ilde,belirlidevletkurumlarındakolaydaörneklemeyoluileseçilenbireylerüzerindesadecebankacılıkhizmetleriyöneliktasarlanmış




veuygulanmıştır.Tümhizmetsektörünebusonuçlarıkullanarakbirgenelleştirmeyapmakmümkün değildir. Rastgele seçilmiş daha büyük bir örneklem üzerinde,gerekbankacılıkgerekfarklıbirsektördeyapılacakuygulamalargenelleştirilebilirsonuçlarverebilir.

KAYNAKÇAArgan,M.T.,(2009)“SanatGalerilerininSergiSalonundaAlgılananHizmet

KalitesiBoyutları”,Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi,Cilt/Vol:9,Sayı/No:1,s.1-18

Anuwichanont, J., (2011) “The Impact of Price Perception on CustomerLoyaltyinTheAirlineContext”,Journal of Business & Economics Research,Sep201,9/9,s.37-49

Auh,S.,(2005)“TheEffectsofSoftandHardServiceAttributesonLoyalty:TheMediatingRoleofTrust”, The Journal of Services Marketing,19/2,s.81-92

Bai, C., Lai F., ChenY. ve Hutchinson J., (2008) “Conceptualising ThePerceived Service Quality of Public Utility Services: A Multi-Level, Multi-DimensionalModel”,Total Quality Management & Business Excellence, 19(10),s.1055-1070

Baron,R.M.veKennyD.A., (1986) “TheModerator-MediatorVariableDistinctioninSocialPsychologicalResearch:Conceptual,Strategic,andStatisticalConsiderations”,Journal of Personality and Social Psychology,51(6),s.1173-1182

Barutçu, S. (2007) “GSM Sektöründe Müşteri Bağlılığı: PamukkaleÜniversitesi Öğrencilerinin GSM Operatörlerine Bağlılıkları ve BağlılıklarınıEtkileyen Faktörler”, Afyon Kocatepe Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, C. IX , S.1,s.349-372

Bateson,E.G.J.,(1995)“ManagingServiceMarketing”,The Dryden Press,ThirdEdition,London

Bayram, N., (2010) “Yapısal Eşitlik Modellemesine Giriş AMOSUygulamaları”,Ezgi Kitabevi,Bursa

Bettman,J.R.,(1973)“PerceivedPriceandProductPerceptualVariables”,Journal of Marketing Research, Vol.X(February),s.100-102

Bitner,M.J.,(1992)“Servicescapes:TheImpactofPhysicalSurroundingsonCustomersandEmployees”,Journal of Marketing,Vol.56,April,s.57-71

Bitner,M.J.,(1995)“Sevicescapes:TheImpactofPhysicalSurroundingson Customers and Employees”, Edi: Bateson EG. J, (1995) “Managing ServiceMarketing”,The Dryden Press,ThirdEdition,London

Brady, M. K. ve Cronin J. J. Jr., (2001) “Some New Thoughts onConceptualizingPerceivedServiceQuality:AHierarchicalApproach”,Journal of Marketing,65(July),s.34-49

Broeckelmann, P. veGroeppel-KleinA., ( 2008) “Usage ofMobile PriceComparisonSitesatThePointofSaleAndItsInfluenceonConsumers’ShoppingBehaviour”, The International Review of Retail, Distribution and Consumer Research,Vol.18,No.2,(May),s.149–166


Büyüköztürk,Ş.,(2006)“SosyalBilimlerİçinVeriAnaliziElKitabı”,Pegem Yayıncılık,6.Baskı,Ankara

Casalo,V. L., Flavian C. veGuinaliuM., (2007) “TheRole of Security,Privacy,UsabilityandReputationinTheDevelopmentofOnlineBanking”,Online Information Review,Vol.31,No.5,s.583-603

Castaldo, S., (2007) “Trust in Market Relationships”, Edward Elger Publishing,NorthamptonUSA

Chu,M.K.,(2009)“TheConstructionModelofCustomerTrust,PerceivedValueandCustomerLoyalty”,The Journal of American Academy of Business,Vol.14,Num.2,March,s.98-103

Çabuk,S.veOrelD.F.,(2008)“MarkaKarakteristikleriİleMarkaVeÜreticiFirmayaDuyulanGüvenArasındakiİlişkilerinBelirlenmesi:ÇukurovaÜniversitesiÖlçeğindeBirAraştırma”,Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt17,Sayı1,s.103-116

Çakmak,E.,BozkurtE.,AksuH.veEmsenÖ.S.,(2011)“Türkiye’deHizmetTicaretiveEkonomikBüyümeİlişkisi”,Sosyo Ekonomi,Temmuz-Aralık,s.21-39

Çatı,K.veBaydaşA.,(2008)“HizmetPazarlamasıVeHizmetKalitesi”,Asil Yayın Dağıtım,Ankara

Çatı,K.veKoçoğluM.C., (2008)“MüşteriSadakati İleMüşteriTatminiArasındakiİlişkiyiBelirlemeyeYönelikBirAraştırma”,Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi,Sayı19,s.167-189

Darian, C. J., Wiman R. A. ve Tucci A. L., (2005) “Retail PatronageIntentions:TheRelative ImportanceofPerceivedPrices andSalespersonServiceAttributes”,Journal of Retailing and Consumer Services,12,s.15–23

Davis, R., Sajtos L. ve Chaudhri A. A., (2011) “Do Consumers TrustMobileServiceAdvertising?”,Contemporary Management Research,Vol.7,No.4,December,s.245-270

DeRuyter,K., WetzelsM. veBloemer J., (1998) “OnTheRelationshipBetween Perceived Service Quality, Service Loyalty and Switching Costs”,International Journal of Service Industry Management,Vol.9,No.5,s.436-453

Demir, H. ve Okan T., (2009) “Teknoloji, Örgüt Yapısı Ve PerformansArasındakiİlişkilerÜzerineBirAraştırma”,Doğuş Üniversitesi Dergisi,10(1),s.57-72

Dick,A.S. veBasuK., (1994) “CustomerLoyalty:Toward an IntegratedConceptualFramework”, Journalof theAcademyofMarketingScience,Vol.22,No.2,s.99-113

Dimitriades,S.Z.,(2006)“CustomerSatisfaction,LoyaltyAndCommitmentinServiceOrganizations”,Management Research News,Vol.29,No.12,s.782-800

Doney,P.M.veCannonJ.P.,(1997)“AnExaminationOfTheNatureOfTrustInBuyer-SellerRelationships”,Journal of Marketing,61(April),s.35–51.

DosSantos,C.P.veFernandesD.H.,(2008)“AntecedentsandConsequencesof Consumer Trust in the Context of Service Recovery”, Brazil Administration Review,Curitiba,July/Sept,V.5,N.3,Art.4,s.225-244




Fatkhurrohman,M.D.,(2011)“TheEffectofInnovationFactorstoCustomerLoyaltybyStructuralEquationModel”,Engineering and Technology,76,s.845-849

Ferreira, D. A., Avila M. G. ve Faria M. D., (2010) “Corporate SocialResponsibilityandConsumers’PerceptionofPrice”,SocialResponsibilityJournal,Vol:6,No:2,s.208-221

Ganesan, S., (1994) “Determinants of Long-Term Orientation in Buyer-SellerRelationships”,Journal of Marketing, Vol.58,April,s.1-19

Gefen, D., (2000) “E-Commerce: The Role of Familiarity and Trust”,Omega: The International Journal of Management Science, 286,s.725-737

Gounaris,S.veVenetisK.,(2002)“TrustinIndustrialServiceRelationships:BehavioralConsequences,AntecedentsandTheModeratingEffectofTheDurationofTheRelationship”, The Journal of Services Marketing, 16,7,s.636-655

Graf, R. ve Perrien J., (2005) “The Role of Trust and Satisfaction inARelationship:TheCaseofHighTechFirmsandBanks”,Conference of The European Marketing Academy,Munich,May

Grewal,D.veMarmorsteinH.,(1994)“MarketPriceVariation,PerceivedPriceVariation,andConsumers’PriceSearchDecisionsforDurableGoods”,Journal Of Consumer Research,Vol.21,(December),s.453-460

Grewal,D.,MonroeK.B. veKrishnanR., (1998) “TheEffectsofPrice-ComparisonAdvertisingonBuyers’PerceptionsofAcquisitionValue,TransactionValueandBehaviouralIntentions”,Journal of Marketing,Vol:62,(April),s.46-59

Grewal,D.,HardestyD.M.ve IyerG.R., (2004) “TheEffectsofBuyerIdentification and Purchase Timing on Consumers’ Perceptions of Trust, PriceFairness, andRepurchase Intentions”, Journal of Interactive Marketing,Volume:18,No:4,Autumn/2004,s.87-100

Guenzi,P.,JohnsonD.M.veCastaldoS.,(2009)“AComprehensiveModelofCustomerTrustinTwoRetailStores”,Journal of Service Management,Vol.20,No.3,s.290-316

Hacıefendioğlu, Ş. ve Koç Ü., (2009) “Hizmet Kalitesi AlgılamalarınınMüşteri Bağlılığına Etkisi ve Fast-Food Sektöründe Bir Araştırma”, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (18)2009/2,s.146-167

İslamoğlu,A.H.,(2006)“PazarlamaYönetimi”,Beta Yayınları,Genişletilmiş3.Baskı,İstanbul

Kantsperger,R.veKunz,(2010)“ConsumerTrustinServiceCompanies:AMultipleMediatingAnalysis”,Managing Service Quality,Vol.20,No.1,s.4-25

Keaveney, S. M., (1995) “Customer Switching Behavior in ServiceIndustries”,Journal of Marketing,April,s.71–82

Kim, D. J., Ferrin L. D., Rao H. R., (2007) “A Trust-Based ConsumerDecision-MakingModelinElectroniccommerce:TheRoleofTrust,PerceivedRisk,andTheirAntecedents”,Decision Support Systems,44,s.544–564

Koç,E.,(2011)“TüketiciDavranışıvePazarlamaStratejileriGlobalveYerelYaklaşım”,Seçkin Kitapevi,Ankara

Kozak,N.,(2006)“TurizmPazarlaması”,Detay Yayıncılık,Ankara


Leong,M. S, Ang H. S. ve Low H. L. L., (1997) “Effects of PhysicalEnvironmentandLocusofControlonServiceEvaluation”,Journal of Retailing and Consumer Services, Vol.4,No.4,s.231-237

Liao,N.N.H.veWuT.C.,(2009),“ThePivotalRoleofTrustinCustomerLoyalty:EmpiricalResearch onTheSystem IntegrationMarket inTaiwan”,The Business Review,Vol.12,No.2,s.277-282

Lin,I.Y.,(2004)“EvaluatingAServicescape:TheEffectofCognitionandEmotion”,Hospitality Management,23(2004),s.163-178

McKnight, D. H. ve Chervany L. N., (2002) “What Trust Means inE-CommerceCustomerRelationships:AnInterdisciplinaryConceptualTypology”,International Journal of Electronic Commerce,Winter2001–2002,Vol.6,No.2,s.35–59

Meydan,C.H. veŞeşenH., (2011) “YapısalEşitlikModellemesiAMOSUygulamaları”,Detay Yayıncılık,Ankara

Moorman,C.,DeshpandeR.,veZaltmanG.,(1993) “FactorsAffectingTrustinMarketResearchRelationships”, Journal of Marketing, 57,No.1(January,),s.81-101

Morgan,R.M.veHunt,S.D.,(1994)“TheCommitment-TrustTheoryofRelationshipMarketing”,Journal of Marketing,58(July),s.20-38

Oliver,R.L.,(1999)“WhenceConsumerLoyalty?”,Journal of Marketing,Vol.63,s.33-44

Oral, S. ve Yüksel H., (2006) “Hizmet İşlemleri Yönetimi”, Kanyılmaz Matbaası,İzmir

Özbek,M.F.,(2008)“Güven,BelirsizlikVeRiskAlmaDavranışıİlişkisi:TeorikYaklaşım”,Akademik Bakış, Sayı.15,Ekim

Özdoğan, B. F. ve Tüzün K. İ., (2007) “Öğrencilerin ÜniversitelerineDuyduklarıGüvenÜzerineBirAraştırma”,Kastamonu Eğitim Dergisi, Ekim2007,Cilt:15,No:2,s.639-650

Peterson, A. R., (1970) “The Price-Perceived Quality Relationship;Experimental Evidence”, Journal of Marketing Research, Vol. VII, November,s.525-528

Ralston,W.R., (2001)“TheEffectsofCustomerService,Branding,andPrice onThe PerceivedValue of LocalTelephone Service”, Journal of Business Research,56,s.201-213

Ramzi,M.A.veMohammedB.,(2010)“CustomerLoyaltyandTheImpactsofServiceQuality:TheCaseofFiveStarHotelsinJordan”,International Journal of Human and Social Sciences,5:13,s.886-892

RavaldA.veGrönroosC., (1996), ‘‘TheValueConceptandRelationshipMarketing’’,EuropeanJournalofMarketing,Vol.30,No.2,s.19-30

Reichheld,F.veSchefterP.,(2000)“E-Loyalty:YourSecretWeapononTheWEB”,Harvard Business Review,July-August,s.107-113

Reinartz, W. ve Kumar V., (2002) “The Mismanagement of CustomerLoyalty”,Harvard Business Review, July,R0207F




Rosenbaum, M. S. ve Massiah C., (2011) “An Expanded ServicescapePerspective”,Journal of Service Management,Vol.22,No.4,s.471-490

Selnes,F.,(1998)“AntecedentsandConsequencesofTrustandSatisfactioninBuyer-SellerRelationships”,European Journal of Marketing,Vol.32,No.3/4,s.305-322

Sichtmann,C., (2007)“AnAnalysisofAntecedentsandConsequencesofTrustinACorporateBrand”,European Journal of Marketing, Vol.41,No.9/10,s.999-1015

Sirdeshmukh,D.,SinghJ.veSabolB.,(2002)“ConsumerTrust,ValueandLoyaltyinRelationsExchange”,Journal of Marketing, January,s.15-37

Sümer, B., (2008) “Hizmetler Ticaretinde Fırsatlar ve Tehditler: AB veTürkiye”, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt: 10,Sayı:3,s.19-47

Şengün, E. A., (2010) “Which Type of Trust Inter-Firm Learning”,Industry&Innovation, 17:2,s.193-213

Şencan, H., (2005) “Sosyal ve Davranışsal Ölçümlerde Güvenilirlik veGeçerlilik”,Seçkin Yayıncılık,Ankara

Turan,A. H. ve Çolakoğlu B. E., (2009) “Yaşlı TüketicilerdeAlgılananMarkaDeğeriVeSatınAlmaNiyeti”,Afyon Kocatepe Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi,(C.XI,SI,2009),s.227-296

Valenzuela, F. ve Vasquez-Parraga A., (2006) “Trust and CommitmentasMediatingVariables in theRelationshipBetweenSatisfactionandHotelGuestLoyalty”,Panorama Socioeconimico,24,N:32,s.18-23

Wakefield,K.L.VeBlodgettJ.G.,(1994),“TheImportanceofServicescapesinLeisureServiceSettings”,Journal of Services Marketing,Vol.8,Iss:3,s.66-76

Yeniçeri,T.veErtenE.,(2008)“MağazaSadakatProgramlarınınAlgılanması,Güven,İlişkiyiSürdürmeİsteğiVeMağazaSadakatiArasındakiİlişkilerinYapısalEşitlikModeliİleİncelenmesi”,Doğuş Üniversitesi Dergisi,9(2),s.232-247

Yenidoğan,B.T.,(2009) “MüsteriSadâkatProgramları:PazarlamaYazınındaBakışAçılarıVeGenelBağlam”, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt12,Sayı21,Haziran,s.116-138

Zeithaml,A.V.,(1988)“ConsumerPerceptionsofPrice,Quality,andValue:AMeans-EndModelandSynthesisofEvidence”,Journal of Marketing, Vol.52,(July),s.2-22

Zeithaml,A. V., (2000) “Service Quality, Profitability,and the EconomicWorthofCustomers:WhatWeKnowandWhatWeNeedtoLearn”Journal of the Academy of Marketing Science,Volume28,No.1,s.67-85

Zins,H.A.,(2001)“RelativeAttitudesandCommitmentinCustomerLoyaltyModels. Some Experiences in The Commercial Airline İndustry”, International Journal Of Service Industry Management, Vol.32,No.3,s.269-294


Web sayfaları:Belgin, Ö., (2010, Aralık) “Hizmet Sektöründe Verimlilik”, http://www.

bilisimdergisi.org/s127/pdf/112-115.pdf,Erişimtarihi:10.01.2012



ÖĞRENCİLERDE DİKKAT VE MOTİVASYON ZAFİYETİNE NEDEN OLAN BAZI FAKTÖRLER

Bedri KATİPOĞLU1

ÖZEğitimveöğretimdeençokkarşılaştığımızsorunlardanbiridemotivasyon

eksikliğidir.Öğrencilerdekibaşarıgrafiğinidüşürenönemlibirsorundurmotivasyonzafiyeti.İlköğretim,ortaöğretimveüniversiteçağlarındasıksıkgörülenbuolumsuztablo şüphesiz tek yönlü sebebe bağlı değildir. Biyo-psiko-sosyal birçok nedenmotivasyonutahripedebilirveyazafiyetedüşürebilir.Bizözellikleİzmirmetropolalanıiçindeeğitimgörenortaderecelibazıöğrencilerlemotivasyonkonusundaanketyaptık.Motivasyonuyokedenveyazafiyetineençoknedenolananafaktörleritespitetmeyeçalıştık.Şüphesizçıkansonuçlarla ilgilibirgenellemeyapamayızamabugibikonulardaenazındanlokalbirfaydagöreceğimizitahminediyorum.

Anahtar kelimeler:Eğitim,okul,öğrenci,motivasyon

SOME FACTORS WHİCH CAUSE THE LACK OF MOTİVATİON AND CONCENTRATİON IN STUDENTS

ABSTRACTOneoftheproblemswemeetmostineducationandtuitionisthelackof

motivation.Thelackofmotivationisthemostimportantproblem,whichbringsthegraphicsofsuccessofstudentsdown.Nodoubtthisnegativesituationwhichisoftenseenduringtheagesofprimaryandsecondaryeducationanduniversityeducationdoesnotdependonthereasonhavingoneaspect.Alotofbiopsychosocialreasonscandestroy themotivation and cause the lack of it.Wehavemade a surveyonmotivationwhith some secondary school students having educationwithin thelimitsofthemetropolisofİzmir.Wetriedtodeterminethemainfactorswhichcausethedisappearanceorthelackofmotivation.WecannotmakeageneralizationwiththeresultsobtainedbutIthinkwewilltakeatleastalocalbenefitaboutthematterslikethis.

Key words:Education,school,student,motivation

1 Yrd.Doç.Dr., Celal Bayar Üniversitesi Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü Sınıf Öğretmenliği Anabilim Dalı



AMAÇ:Öğrencilerdekidikkatvekonsantrasyonyeteneğinivedolayısıylamotivasyon

kabiliyetini yok eden veya zafiyete uğratan önemli faktörleri genel hatlarıyla veobjektifolaraktespitedebilmektir.

Öğrenciderkenortadereceliokulöğrencilerinivehassatensonsınıfyani12.sınıf öğrencilerini kastediyoruz. Üniversite öğrencileri ile orta dereceli okulöğrencilerindekimotivasyonelbette farklı olabilir.Amaöğrencilikpsikolojisi herikikesimdedeortakpaydaolduğunagörenegatifunsurlaraynenöyleolmasadahiaşağı yukarı birbirine benzemektedir. Bu nedenle biz tıpkı fizyopatolojik veyapsikopatolojikrahatsızlıklardaolduğugibiöncesemptomdanteşhisegitmeyidahasonra ise teşhisten çözüme yani psikolojik tedaviye giden spesifik bir yöntemikullanarakenazındanlokalbirfaydayaulaşacağımızıumutederekortadereceliokulöğrencileriniaraştırmayıuygungördük.

Üniversite öğrencilerindeki motivasyon zafiyetine sebep olan unsurlarıdaha detaylı bir şekilde incelemek için ilgili akademisyenlere gerçekten ihtiyaçvardır.Buönemlikonusadecebilimadamlarıtarafındandeğilaynızamandaailevesosyalçevretarafındandaçeşitlizamanvezeminlerdeelealınmalıdır.Aksihaldemotivasyonu bozulan nice öğrencilerdeki bu karamsar duygu tedavi edilmezsebireyselbunalımdançıkıpkolektifvetoplumsalnevrozadadönüşebilir.Dolayısıylaeğitimveöğretimileilgiliolantümçalışanlarınisteröğretmenolsunisterüniversiteakademisyenleri olsun iyi derecede pedagojik formasyon bilgisine sahip olmalarıgerekir. Zira öğrencilere sadece bilgi sunumu yapmak kafi gelmemektedir.Aynızamandaruhsalvemoralaçıdanonlarayönverebilecekpsikososyalveentelektüelbirdonanımadasahipolmakgerekir.

1. GİRİŞSahipolduğuüstündonanımveyetenekleriyleadetav.i.polarakyaratılan

insanınelbettedünyayagelişformatıdailahihikmetemebnidir.İmangerçeğindensonra insanınAllah katındaki derecesini yükselten en güzel rütbe şüphesiz ilimrütbesidirveİslamDininin ilmeve ilimadamlarınaverdiğiönembaşkadinveyarejimlerle kıyaslanmayacak kadar muhteşemdir. (Armağan, 2005, Sezgin, 2007,Katipoğlu,1991,Bayraktar,1985,Danişmend,1983,İzmirli,1973,Tabbara,1977).Zirainsanınyaratılışgayesiniidrakedipanalitikdüşünmesinivebuşuurlayaşamasınıtemin eden enönemli unsur ilimdir. İlimaynı zamandadünyadayaşam sürenveinsanınrefahıiçingeliştirilentümteknolojikaraçlarındakaynağısayılmaktadır.


BuyüzdenilkemriokuolanKur’an-ıKerimilmeveilimadamlarınabüyükönem

Vermiş (Mücadele Suresi 11, Fatır Suresi 28, Enbiya Suresi 7), Hz.Muhammed(s.a.v)dealimlerin,peygambervarisiolduğunuvurgulamıştır(Keşf’ülHafa2/1745).

Bilimsel tahsil için eğitim ve öğretimle meşgul olan öğrencilerin zihinharitalarında tasarladıkları başarıya ulaşabilmeleri için hassaten dikkat vekonsantrasyon yeteneğine sahip olmaları gerekir. Zira uzun bir maraton sayılaneğitimveöğretimyarışıyeterliazim,irade,dikkatvemotivasyonolmazsayemyeşilbirtepegibigörünmesinerağmenilimyaylasınaçıkmakzorlaşırhattakimileriiçinimkansızbirhalegelir.

Eğitimveöğretimhayatındabaşarılıolmakiçinelbetteçokçeşitliyöntemlervardır. Ancak dikkat ve motivasyon bu yöntemlerin ilk sıralarında yer alır.Motivasyonzafiyetiiseeğitimdekibaşarıgrafiğinidüşürürveyaifsateder.Halböyleoluncaönceliklebireydahasonraisebireylerinoluşturduğutoplumkatmanlarındagenelbaşarıperformansıdüşer.

Türk Dil Kurumu Türkçe Sözlüğü’nde motivasyon kavramı güdülenmekelimesiyle açıklanmaktadır.’’Bireyin eyleminin yönünü, gücünü ve önceliksırasınıbelirleyeniçyadadışdürtücününetkisiyleeylemegeçmesi’’olarakifadeedilmektedir.

Genelolarakmotivasyon:Güdülerinetkisiyleeylemegeçmevegerçekleşmesürecidir. Bu süreçler daha ziyade dört aşamada gerçekleşir. a- gereksinim b-uyarılmac-davranışd-doyum

Motivasyon terimi, ilk olarak 1880’li yıllarda İngiltere ve ABD’dekipsikologların yazılarında belirmeye başlamıştır. Ancak akademik psikolojininkurucusukabuledilenW.Wundt’ungelenekselekolünebağlıpsikologlartarafındankullanılmadığıgörülmektedir.

Öteyandanbudünyahayatındakimaddivemanevikazanımlarıenyüksekbirseviyeyeçıkarabilmekiçininsanlartarafındanortayakonanazim,gayret,şevkve buna ait davranışların tümüne demotivasyon denilmektedir (Harry ve Lamb,1983, The LexiconWebster Dictionary, 1978, Enç, 1980, Kutub, 1977, Tuğlacı,1981,İzveHony,1953)Bununlabirliktehalkarasındaveyaakademikplatformlardamotivasyon denilince genellikle iradi dikkat ve konsantrasyon kabiliyetinin ilgilikonulardapsikolojikbirroketmisaliyoğunlaşmasışeklindedealgılanmaktadır.

Sosyoloji Anabilim Dalı



Birinsanınkamilmanadamotivasyonaulaşmasıiçinöncekendiniarzuettiğimeşruhedeflereyoğunlaştırmasıgerekir.Bunaotomotivasyondenilmektedir.Zirakendinimotiveedemeyenkişilertoplumuhiçmotiveedemezler.Kişidehembireyselvetoplumsalmotivasyonyeteneğibulunursaarzuedilenpozitifsonuçlardahakolayaçığa çıkar.Özellikle karizmatik liderlik psikolojisindemotivasyonun çok büyüketkisivardır.

Motivasyon analizlerinde gözden kaçırılmaması gereken bazı hususlarşunlardır.Herhangibiriştebaşarı,istenilenşeyieldeetmektir.Mutlulukiseeldeettiğişeysevmektir.Bunedenleidealmotivasyonanlayışındasadecebaşarıolmamalıdır.Başarılanşeylerinilgilikişilerceseviliyorolmasıdasondereceönemlidir.Hayatınherkesimindegörülmeklebirlikteözellikleüniversiteöğrencilerindezamanzamanbu konularda oldukça zıt davranışlar görülmektedir.Mesela sevmediği bir lisanseğitimini bitiren kişi bu alanda verimli olamaz.Ancak seviyorsa daha dinamikolur.Ve hem başarılı hem demutlu olabilmek içinmotivasyon dinamiklerini deçok iyi belirlemek gerekir. İdealindeki iş,meslek veya okula istekli olmak, uzakve yakın hedeflerin istişare edilerek tasarlanması, işe başlamak, bıkkınlığamahalbırakmamak, yerine göre istediğine evet istemediğine hayır diyebilmek gibiparametrelermotivasyonkabiliyetiiçinanadinamiklerdir.

Psikanalitik açıdan genel bir değerlendirme yapıldığında öğrencilerdekimotivasyon eksikliğinin genelde iki sebebi bulunmaktadır. Hazırlayıcı vekamçılayıcısebepler.Hazırlayıcısebeplerinbaşındayaş,cins,genetiketkenlerveaileyapısıönemliroloynarkenkamçılayıcısebeplerdeisedahaziyadekişininyaşamtarzı, ekonomik göstergeler ve beslenme alışkanlığı ile ilgili olumsuzluklar gözeçarpar.Mutedilbiraileortamındayaşayanbirkişininpatolojiksorunlarıdayoksamotivasyon kabiliyetinin normal olması umulur. Ancak biyopsikososyal yaşamfarklarımotivasyonyeteneğiniolumluyadaolumsuzbirşekildeetkiler.

Maslow’un (Maslow,2001, )güdüvemotivlerle ilgiliyaptığıhiyerarşiktanımgenellikleihtiyaçlarlaorantılıdır.Buihtiyaçlarfizyolojikolduğugibipsikolojikkökenli olupduyguve tutkularlada ilgili olabilir.Ancakmotivler insanların tümihtiyaçları ile ilgiliolmasınaveher insandahemenhemenaynıolmasına rağmenmotivasyon zafiyetine neden olan olumsuz unsurlar kişiden kişiye farklıcalıklargösterebilir. Örneğin ekonomik yetersizlik ve yoksulluklar kimi öğrencileri çokolumsuzetkilemesinerağmenbazılarınıhiçetkilememekteamaaileiçigeçimsizliklerniceöğrencileriçoketkilemektedir.

26.09.2011 ile03.010.2011 tarihleriarasındaİzmirmetropolalanında515öğrenciileyaptığımızanketsonuçlarıcinsiyetegöreşöyledir.


1-Üniversitesonrasıişbulamamakaygısıtoplam:213kişi.erkek63,kız1502-Çevrevegürültükirliliğitoplam:130kişi,erkek47,,kız833-Sağlıksorunlarıtoplam:41kişi,erkek10,kız31kişi4-Kötüarkadaşlartoplam:41kişi,erkek13,kız285-Aileiçigeçimsizliktoplam:20kişi,erkek8,kız126-Ekonomikyetersizliklertoplam:10kişi,erkek5,kız57-Ulaşımproblemleritoplam:5kişi,erkek3,kız28-Terörveşiddettoplam:2kişi,erkek2,kızyok9-Konutvemeskensıkıntısıtoplam:2kişi.erkek1,kız1kişi.10-Yukarıdakiolumsuzluklardanhiçbirşekildeetkilenmeyenöğrencilerise

toplamsayısı:51kişi,erkek30,kız21kişi.

1- İş bulamama kaygısı: Orta dereceli okul öğrencilerini de istikbalendişesi ve kaygısı oldukça etkilemektedir. Her ilde bir üniversite bulunması velisanseğitiminegirilebileceğivarsayımıçoğuöğrenciyiumutlandırmaktadır.Ancakgenelde tüm öğrencilerde üniversiteye girememe fobisi klasik ve rutin olmasınarağmenhayatmücadelesineatılacağızamanişbulamamakorkusuisedahayoğunhissedilmektedir.Yaptığımızanketlerdeişbulamamakaygısınınkızlardaneredeyseerkeklerin3katıgibibirorangöstermesioldukça ilginçtir.Oysafıtratkurallarınagöreerkeğinçalışıpailesinekatkıdabulunmasıdahaöncelikliikenbayanlardaböyle




biryoğuntalepbulunmasıkapitalisttüketimtoplumununkadınlarıdaişezorladığınıgöstermektedir..Öteyandaniştaleplerindeerkeklerdahaspesifikvehukukişartlarönesürerkenbayanlardabu ikinciplandakalabilir.Yanibayanlarındahaucuzbirücretle çalıştıkları ve fazla teferruata girmedikleri görülmektedir. Gerek kamusektöründegereközelsektördebayanlarınçokluğugençnesillerideetkilemekteveolmazsaolmazşartıgibialgılanmaktadır.İşbulamamakaygısıerkeklerdedahafazlaçıkmasımuhtemel ikenbayanlardaböylebirsonucunçıkmasıözelliklezihniyetleilgilibirgöstergedir..

Kadınnüfusunçalışmayameyilliolmasızamanzamanailesorunlarınadasebebiyetvermektedir.Öyleki,erkeğebağımlıdeğilimartıkbendeçalışıyorumfelsefesiazdaolsasosyolojikveyapsikolojikuyuşmazlığadanedenolmaktadır.Halböyleoluncasonyıllardaboşanmalarartmışveürkütücüboyutlaraulaşmıştır(TürkiyeİstatistikKurumu[TÜİK],Demografikİstatistikler,2011)

2- Çevre ve gürültü kirliliği:Eğitimve öğretimdemotivasyonu zafiyeteuğratanönemliparametrelerdenbirideçevrevegürültükirliliğidir.Kırsalkesimdeyoğunolmayabiliramabüyükşehirlerdeyaşayanlarınönemlisorunlarındanbirisidirçevrevegürültükirliliği.Çevrevegürültükirliliği ekosistemlerdedoğaldengeyibozanveinsanlardankaynaklananekolojikzararlardır.Çevrekirliliğininnedenleriçeşitlikaynaklardançıkankatı,sıvıvegazhalindekikirleticimaddelerinhava,suvetopraktayüksekoranlardabirikmesiileçevrekirliliğioluşmaktadır.Çevrekirliliğindeen göze çarpan unsurlar şunlardır. Hava kirliliği,su kirliliği,toprak,gürültü veradyoaktif kirlilik..Buetkenlerinhepsi insanmotivasyonunuzafiyeteuğratır veyabozar ancak ders çalışanlar için özellikle gürültü kirliliği ön plandadır.Metropolve megapol kentlerde gürültü kirliliğine neden olan başlıca kaynaklar ulaşımaraçları,sanayikuruluşları,eğlencearaçlarıvesosyaldonatımalanlarıdır.

Çevreselgürültünündeğerlendirilmesiveyönetimiyönetmeliği,4Haziran2010tarihliResmigazetede27601sayılıyazıileyayınlanmıştır.Buyönetmeliğinamacı,çevreselgürültüyemaruzkalınmasısonucukişilerinhuzurvesükununun,bedenveruhsağlığınınbozulmamasıiçingerekliolantedbirlerinalınmasınısağlamaktır.Vegürültüharitalarıveakustikraporlarıoluşturmak.Buyönetmeliközelliklenüfusunyoğun olduğu alanlarda alınacak tedbirleri kapsamaktadır. Görüldüğü gibi çevreve gürültü kirliliği insanların hassaten öğrencilerin motivasyonu bozmakta veyaen azından zafiyete uğratmaktadır. Çevre ve gürültü kirliliğinden kurtulmak içinöncelikliolarakyasalmevzuatıbilmekgerekir(5393sayılıBelediyelerkanununun


HuzurveSükunileilgiliyasası,5326sayılıKabahatlerYasasıve2872sayılıÇevreYasası).

Yaptığımız araştırmalarda kız öğrencilerin çevresel kirlilikten daha fazlaetkileniyorolmalarıbirbakımaonlarındahaduygusalbirfıtratasahipolmalarındandakaynaklanabilir.Zirapsikosomatikyapıitibariylebayanlarınerkekleregöredahahassasolduklarıbilinenbirgerçektir.

3- Sağlık sorunları:Gerek organik ve gerekse psikolojik rahatsızlıklartabii ki eğitimveöğretimi aksatır.Özellikleöğrencilerdedikkatvekonsantrasyonve motivasyon zafiyetine sebep olan sebepler arasında sağlıkla ilgili konularbulunmaktadır..Derslerde başarısız olan nice öğrencilerin görünürde belirli birpatolojileriolmamasınarağmensöylemekistemedikleriveyaaçıklanmasındanhicapduyabileceklerigizlisorunlarıdaolabilir.Budahaziyaderuhsalproblemlerolabilir.Örneğinekonomikveyaçevreselveyaorganikhiçbirsıkıntısıolmayanbiröğrencibabasınınçokuzaklardaçalışıyorolmasındandolayıpsikolojikhüzünduyabilirvebu hüzünlü psikoloji söz konusu öğrencininmotivasyonunuoldukça bozabilir.Bugibikonulardayinekızöğrencilerindahaduyarlıolduklarıgörülmektedir.

4- Kötü arkadaşlar:Eğitim ve öğretim hayatında en çok göze çarpansorunlardan biri de arkadaş seçimi konusundaki sıkıntılardır.”Üzüm üzüme bakabaka kararır” veya bana arkadaşını söyle kim olduğunu söyleyeyim” gibi edebiterimlerbugibikonulariçinbirreferanshükmündedir.Hakikatenöğrencibaşarısınıolumsuz yönde etkileyen önemli sebeplerdendir kötü arkadaş etkisinde kalmak.Bireyselolarakbirçoköğrencidenduyulanveyaveliöğretmengörüşmelerindenicevelilerinyakarışları hepbugibikonularla ilgilidir.Kızöğrencilerinbukonulardaerkek öğrencilere göre daha hassas oldukları ve daha görülmektedir. Gelişigüzelyapılan arkadaşlıklar hem motivasyon kabiliyetini olumsuz etkilemekte hem detoplum ahlakı açısından da negatif görüntülere zemin oluşturmaktadır. Hatta buolumsuz gidişat bazı öğrencilerimadde bağımlılığına da sürükleyerek potansiyelbir tehdithalinedegetirebilir.Ahlakvemotivasyonkonusundaöğrencilerindahabaşarılıolmaları içinsadeceöğrencininbireyselgayretiyetmez.Baştaaileolmaküzereokulidarelerinindekonuyatitizdavranmalarıoldukçalüzumludur.

5- Aile içi geçimsizlik: Şüphesiz aile toplumu oluşturan bir hücrehükmündedir.Hücreninsağlamolmasıdokuyu,dokununsağlamolmasıdaorganları




dolayısıyla vücudu sağlıklı yapar. Tıpkı bunun gibi aile hayatında meydanagelebilecekbedeniveruhisarsıntılarailefertlerinivehassatendeonuneğitimileilgiliolanbireylerinidahaçoketkileyecektir.

Anneveyababanınçocuklarınakarşıyeterliilgivemerhametgöstermediğidurumlardaçocuklarınkişilikyapılarındatravmalaroluşabilir.Hattabazıailelerdeşiddeteyönelik tavırlarsergilendiğindebukaotikaileprofili ister istemezöğrenciçocukların motivasyonlarını da olumsuz yönde etkileyebilmektedir. Üstelikailelelerdemeydana gelebilecek her türlü ruhsal ve bedensel sıkıntılar toplumsaldokuyu da zedeleyebilir ve kolektif bir ahlak erozyonuna da sebep olabilir. Bunedenlesağlıklıailelerinoluşmasıiçinolağanüstügayretgösterilmesigerekir.

6- Ekonomik yetersizlikler: Eğitim ve öğretim hayatında ekonomikgöstergelerinşüphesizbüyüketkisivardır.Hattabazıtoplumkesimlerindeöğrencimotivasyonunu olumsuz etkileyen faktörlerin başında ekonomik yetersizlikler önplandagelmesinerağmenbubölgedepekciddiyealınmamasınınsebebipsikolojikezikliktendekaynaklanıyorolabilir.Ancakgenelkanaatodurkiillerdeveözelliklemetropol kentlerde ekonomik iş trafiği yoğun olduğu için parasal yetersizliklerpeköneçıkmamaktadır.İzmir’inbüyükbirsanayikentiolmasınedeniyleöğrencivelilerindeveyaailelerindemaddiproblemleryokdenecekkadarazdır.

7- Ulaşım problemleri:Büyükşehirlerdehernekadartrafikkeşmekeşliğiolsadahiulaşımaraçlarınınbololmasıöğrencimotivasyonunupekfazlaetkilememektedir.Yaptığımızaraştırmalardasözkonusuöğrencilerinbüyükbirkısmıkendibölgevemahallelerindekiokullardaeğitimgördüklerindenulaşımsorunlarıyaşamamaktadır.FarklıbeldelerdenokulagelenlerdeyaservisaraçlarıylayadaBelediyevasıtalarınıkullanarak okullara ulaşmaktadır. Dolayısıyla ulaşım konusunda kayda değersorunlarpekyoktur.Pedagojikaçıdangenelbirdeğerlendirmeyapıldığındagereköğrencilervegerekseöğretmenleriçinokulunyakınolmasıtabikifaydalıdır.Hattapsikososyalbaşarıgrafiğiniyükseltir.TamtersineOkullarınkonutvemeskenlerdençok uzak olması, trafik stresinin yaşanması ve hassaten meteorolojik kötü havakoşullarıeğitimveöğretimiolumsuzyöndeetkilervemotivasyonuhergünyaşanılangerilimyüzündenadinamikhalegetirir.

8- Terör ve şiddet:Silahlıyadasilahsızterörfaaliyetlerielbettetümtoplumuolduğugibihassatenöğrencileridetedirgineder.Toplumakorkusalarakgenelbir


kaosoluşturmapsikolojisitabiikiulusaldüzeydebirgerginliğesebepolur.Evdenokulaveyaokuldanevegiderkenterörolabileceğivecriptoterörlekarşılaşılabileceğifobisi bireysel motivasyon yeteneğini elbette bozar veya zafiyete uğratır.Ancakbüyükmetropolkentlerindeterördoğubölgelerindekigibiyoğunyaşanmadığıiçinbukonudakiendişevekaygıoldukçadüşükgörülmektedir.

9- Konut ve mesken sıkıntısı:Kalitelibireğitimiçinbireyselmotivasyonvegayretçokönemliolduğugibihuzurvegüvenleoturulacakbirkonutunolmasıdaoldukçaönemlidir.Zira insanın en rahat edebileceğimekanlar ikamet ettiklerievlerdir (NahlSuresi 80).Araştırmayaptığımızbölge içindekonut sıkıntısına aitparametreler oldukça azdır. Zira yukarıda da belirtildiği gibi ekonomik yöndenistikrarlıolanailelerinkonutproblemleridepekolmamaktadır.

Alanımızla ilgili en dikkat çeken bir sosyolojik gerçek ise şudur.Toplumkesiminioluşturanobölgeinsanlarınınçoğugöçmenolduklarıiçinhassatenkonutkonusundaçokduyarlıdırvekiracıolarakyaşamayıpekuygungörmediklerindendolayıevsahibiolmayıtercihetmektedirler.GeçmişyıllardaözellikleMakedonya,BulgaristanveYunanistan’dangöçedenlerinyerleştikleribölgelerdeilkyaptıklarışeykonutsahibiolmaktır.Bukonudadaoldukçabaşarılıolduklarıgörülmektedir.

10- Motivasyon açısından hiçbir olumsuzluktan etkilenmeyenler: Psikolojik ve sosyolojik açıdan çok daha rahat kişilerin hiçbir olumsuzluktanetkilenmemeleri de doğaldır. Zira insanlar tıpkımadenler gibidir.Ve yeryüzündeyaşayan insan sayısı kadar insan karakteri ve mizacı vardır. Dolayısıyla kimiöğrencilerinmevcut olumsuzluklar karşısında hiç olumsuz reflex göstermemelerikalıtımvemizaclarıgereğiolabilir.Farklıkişilikvekarakteryapılarıdabukonudaetkiliolmaktadır.Psikanalitikaçıdanbakıldığındagenelkanaatodurkihassasruhasahipolankişilerinbiyopsikososyalkökenlistrestendahafazlaetkilendikleri,diğeryandanbazıöğrencilerinhertürlüstresunsurunarağmen.aşırıiyimseryanioptimistolduklarıdolayısıylahiçetkilenmediklerigörülmektedir(Adasal,1976,Bolay,1987,Köknel,1982,Horney,1980,.Özcan,1975,.Kutub,1977,Uzman,1926).

2. SONUÇÖğrencilerdeki iradidikkatvemotivasyonubozanyadazafiyeteuğratanbir

çoksebepbulunmaktadır.Bunlarruhsal,sosyolojikveyaorganikkökenlideolabilir.Bizbusebeplerin içinde önemsırasınagöredizilen faktörleriyerelve lokalbir




şekilde incelemeye çalıştık.Şüphesiz bizim ulaştığımız sonuçlar genel ve ulusaldüzeydedeğildir.Herzamansöylediğimizgibiherbölgeinsanınınkendiyerelyapıvekültüreldokusunagöresıkıntıhiyerarşisidefarklıolabilir.Ancakulaştığımızbusonuçlarumumiyetarzetmemesinerağmenakademisyenleresınırlıdaolsayararsağlayacağını zannediyorum.Çünkü öğrenci psikolojisi dünyanın yerinde ve herkesiminde aynıdır.Psikolojisi aynı olduğuna göre o psikolojiyi olumsuz etkileyenparametrelerdeaşağıyukarıaynıdır.

KAYNAKÇAACLUNİ,Keşf’ül Hafa,2.baskı,Beyrut,h.1351ADASAL,R:Normal ve Anormal Açıdan Psikososyal Yönleriyle Kişilik ve

Karakter Portreleri,MinnetoğluYay.İstanbul,1979ADASAL,R.Ruh Hastalıkları, 3.baskı,(1976)Ankara Üniversitesi Tıp

Fak:Yay.ADASAL,R:Medikal Psikoloji,3.baskı,MinnetoğluYay.İstanbul,1977ARMAĞAN,S.İslamda İlim ve İlim Adamı,IşıkYay.İstanbul,2005BAYRAKTAR,M.İslamda Bilim ve Teknoloji Tarihi,TürkiyeDiyanetVakfı

Yay.Ankara,1985BOLAY,.S.H.Felsefi Terimler Sözlüğü,4.baskı,AkçağYay,Ankara,1987DANİŞMEND,İ.H.Garp Menbalarına Göre İslam Medeniyeti,Yağmur

Yayınevi,İstanbul1983DİNÇMEN;K:Deskriptiv ve Dinamik Psikiyatri,Sağolmatb.İstanbul,1969ENÇ, M:Ruhbilimi Terimleri Sözlüğü, 2.baskı,Türk Dil Kurumu Yay.

Ankara,1980FOULQUIE,P .Pedagoji Sözlüğü,çev.C.Karakaya,Sosyal

Yayınlar,İstanbul,1994HARRY,R.and LAMB ,R:The Enyclopedic Dictionary of Psychology,The

MITPress,Combridge,1983HORNEY,K: Çağımızın Tedirgin İnsanı,çev.A:Yörükan,Tur

Yay:İstanbul,1980İZ ,F. And Hony,H,C. An English Turkish Dictionary,Oxferd Univesity

Press,1953İZMİRLİ, İ.H.İslam Mütefekkirleri ile Garp Mütefekkirleri Arasında

Mukayese,sadeleştirenS.H.Bolay,DiyanetİşleriBaşkanlığıYay.Ankara,1973KATİPOĞLU, B:.Din Psikolojisi Açısından Freud Psikanalizi ve Din,1.

baskı,ÖzdenOfset,İzmir,1991


KÖKNEL,Ö:Kişilik,3.baskı,AltınKitaplarYayınevi,1982KUR’AN-I KERİMKUTUB,S: İslama Göre İnsan Psikolojisi,çev.A.Nuri,2.baskı,Çığır Yay.

İstanbul,1977MASLOW, A: İnsan Olmanın Psikolojisi, çev.O. Gündüz,Kuraldışı

Yayıncılık,İstanbul,2001ÖZCAN,M.T:İslam Ruhiyatı ve Ruhi Bunalımlar,BedirYay.İstanbul,1975PSİKOLOJİ TERİMLERİ SÖZLÜĞÜ, İngilizce Türkçe,Türk Psikologlar

DerneğiYayınlarıNo:22,Ankara,2000SEZGİN,F:İslamda Bilim ve Teknik,çev.A.Aliy.TübaYay.Ankara2007 TABBARA,A.A. İlmin Işığında İslamiyet, çev.M.Öz,, Kalem

Yayınevi,İstanbul,1977THE LEXİCON WEBSTER DİCTİONARY,TheEnglishLanguageİnstitue

ofAmericaİnc.1978TUĞLACI,P: İngilizce Türkçe Sözlük,3.baskı, İnkilapveAkaKitabevleri

Koll.Şti,İstanbul,1981TÜRKÇE SÖZLÜK,10.baskı,TürkDilKurumuyayınlarıAnkara,2005UZMAN,M.O:Tababeti Ruhiye,c.1,2.baskı,Kadermatb.İstanbul,1926



PERS HAKİMİYETİ ALTINDA BATI ANADOLU’DA SİKKE BASIMISerap Özkan KILIÇ1

ÖZETBuçalışmadaİ.Ö.547/46yıllarındaPershâkimiyetialtınagirenBatıAnadolu

kentlerininkendisikkelerininyanısırabastıklarıPerssikkeleriincelenmiştir.AyrıcaBatıAnadolu’daelegeçenPersdefinelerindenyolaçıkarakPerssikkelerininyayılımalanı kronolojik olarak değerlendirilmiş ve Perslerin sikke basımına yaklaşımısorgulanmıştır.

Anahtar Kelimeler: BatıAnadolu,Pers,sikkebasımı,dareikos,siglos.

COİNAGE OF THE WESTERN ANATOLİA UNDER THE PERSİAN RULE

ABSTRACTThisstudyexaminesPersiancoinsandcoinsofthewesternAnatoliancities

thatfellunder thePersianrule in574/46B.C.Also, throughPersiancoinhoards/treasuresobtainedfromtheruinsinWesternAnatolia,itanalyzesinachronologicalorderhow,whenand towherePersianruleextendedandhowPersianauthoritiesapproachedtowardmintingcoins.

Key Words: WesternAnatolia,Persian,coinage,daric,siglos.

1. GİRİŞDoğu-batıarasındadoğalbirköprükonumundaolanAnadolu,AntikÇağ’dan

günümüzedeğinbirçokuygarlığınyerleşiminesahneolmuştur.İ.Ö.XII.Yüzyıldanitibaren Yunan anakarasından küçük gruplar halinde gelen kolonistler, Ionia,AiolisveKariakıyılarıbaştaolmaküzere,stratejiknoktalardakikorunaklıyerlereyerleşmişlerdi. İ. Ö. IX. veVIII. yüzyıllarda Fenikeliler aracılığıyla keşfettikleridenizticaretisayesindekısasüredeönemlibirzenginliğeulaşanvepolis (Davies,1997:13-21) olarak tanımlanan buYunan kentleri bağımsız siyasal, ekonomik vesosyalyaşamlarıileözgünbirnitelikkazanmışlardı.

Ekonomikyöndekigelişmelerininparalelindenüfusyoğunluğudayaşamaya başlayan kentler, kendilerini yeni bir kolonizasyon hareketinin içinde bulmuşlar

1 Araş.Gör.Dr.,Celal Bayar Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü



ve kısa bir sürede önemli denizlere hâkim olmuşlardır. Sanat ve bilim açısındandaönemlimerkezlerhalinegelenBatıAnadolukentdevletleri,İ. Ö.VII.yüzyılın başlarınadeğinolabildiğincerefahiçindeyaşamışlardır(Thuc.I.2).Lydiakralları,ilkLydiakralıGyges’denitibarenIoniakentleribaştaolmaküzerediğerBatıAnadolukentlerini de ele geçirmek için sürekli seferler düzenlemişler ve VII. yüzyılın başlarındaKroisos’unliderliğindebölgedeönemlibirgüçhalinegelmişlerdir.

İ.Ö.547/46yılındaPersKralıKyros’unLydiaKrallığı’nınbaşkentiSardeis’iele geçirmesiyle başlayan BatıAnadolu’daki Pers hâkimiyeti, İ. Ö. 334 yılındayapılanGranikosSavaşı’ndaBüyük İskender’in kazandığı zaferle sonbulmuştur.Yaklaşık ikiyüzyılıbulanbusüreçteBatıAnadolukentleri,PersKralıKyros’unkurduğu ve sonrasında I.Dareios’un yeniden organize ettiği satraplık2 sistemiyleyönetilmiştir.

2. PERS SİKKE TİPLERİİ. Ö. 547/546 yılında Lydia Krallığı’nın başkenti Sardeis’i ele geçiren

Perslersikkebasımıylabusayede tanışmışlardır.LydiaKralıKroisoskendisi için altınvegümüşsikkelerbastırıyordu.BusikkelerinüretimiI.Dareios’unokçukraltasvirlerininbulunduğuvealtınolanlarının dareikos,gümüşolanlarının ise siglos olarakisimlendirildiğiyenitipkralîsikkelerinbasımınakadardevametmiştir(Head,1877:22-30;Kraay,1976:33;Carradice,1987:73,75).Bukralısikkelerinortayaçıkmasında Dareios’un gerçekleştirdiği vergi reformunda ödemelerin altın veya gümüşleyapılmasınınbelirlenmesininetkisihâlâtartışılmaktadır. Çeşitliemisyonları olanbudareikosve sigloslar,Büyük İskenderbölgeyi elegeçirinceyekadarBatı Anadolu’daki bir veya iki darphanede basılmışlardır (Carradice, 1987: 75-90).Sardeis’tendahadoğudadarpedilmeyenbusikkelerleAnadoludışındakibölgelerdenadirenkarşılaşılmaktadır.Dareikoslarimparatorluksatraplıkları içindedahageniş bir dolaşıma sahipken siglosların en fazla dolaşımda olduğu bölgeAnadolu’dur(Balcer,1991:59).Ancakİ. Ö. IV.yüzyıldaBabilveİran’dabulunandefinelerdesigloslarla karşılaşılması bu tarihlerde daha geniş bir alana yayıldıkları sonucunaulaştırmaktadır(Carradice,1987:89-90).

Perslerin sikke tipleri ile ilgili tercihleri olasılıkla Pers İmparatorluğununbatısındaki sikke kullanan alanlara doğru genişlemesiyle başlamış olmalıdır.

2 Pers İmparatorluğu’nun toprakları satraplık olarak adlandırılan eyaletlere (dahyava) bölünerek yönetilmekteydi. Bu eyaletleri yöneten valilere ise satrap (Eski Persçe’de khshahthrapavan = krallığın koruyucusu) adı verilmektedir. Her satraplık geniş bir alana yayılırdı ve mutlaka bir Pers (ya da en azından soylu bir İranlı) tarafından yönetilirdi.


Kyros’un LydiaKrallığı’na son vermesiyleKroisos’un bastırmış olduğu altın ve gümüşsikkelerininbasımınaPersİmparatorluğuhimayesindededevamedilmiştir(Kraay,1976:30-32).Kroisoszamanındaön yüzdeyeralanaslanveboğafigürlerinin yerinizamanlabaşındataçolanPersgiysili,sakallıvetaçlıerkekfigürleri almıştır. Pers dareikos ve siglosları ön yüzde görülen kral betimlerine göre dört grubaayrılmaktadır:

1)Kralsoleliileyay,sağeliileikioktutar,yarımfigürdür,2)Kralokatarpozisyondadır,3)Kralsoleliileyay,sağeliilemızraktutar,4) Kralsoleliileyay,sağeliilekama(hançer)tutar.

Çizimler:CarradiceI.,TheRegalCoinageofthePersianEmpire,inCoinageandAdministration in theAthenian andPersian empires.BAR Intern. Series 343(1987),78.

TipI TipII

Tarih Anabilim Dalı



TipIII TipIV

İlktiphariçdiğerüçtiptekral,“dizkapağıkoşusu”olarakadlandırılanveArkaikDönemvazobezemelerindede sıklıklakarşılaşılan“knielauf”pozisyondagörülmektedir.I.grupsigloslarİ.Ö.516-510yıllarına,II.grupsigloslarİ.Ö.500vesonrasına,III.grupsigloslarİ.Ö.480yıllarınaveIV.grupsigloslariseİ.Ö.yaklaşık450-425yıllarınatarihlenmektedir(Pasmans,2002:4).

3. BATI ANADOLU’DA ELE GEÇEN PERS DEFİNELERİPerssikkelerininenerkenörneklerinePersepolis’tekiI.Dareiosdönemineait

tabakalardarastlanmıştır.SekizaltınKroisossikkesibulunanbudefinededareikosyadasiglosbulunmamaktadır(Schmidt,1957:110-113;Olmstead,1948:188-189).Buradanyolaçıkılarakdareikosvesigloslarınbutabakadandahageçbirdönemdeortayaçıktığıdüşünülmektevebusikkeleriçinbaşlangıçtarihiolarakdaİ.Ö.516veyaİ.Ö.511yıllarıönerilmektedir.PersdareikosvesigloslarındaYunanlarıntanımladığıokçukral“toksotes-(tai)”tasvirlerisikkelerinönyüzlerindebirkaçdeğişikşekildegörülmektedir (Carradice, 1987: 76 vd.;Kraay, 1976:32-33; Stronach, 1989: 258vd.).Smyrna’da(Bayraklı)elegeçenikincibirdefineİ.Ö.V.yüzyılınilkyıllarınatarihlenmiştir(Cook,1952:106).BudefinedebulunanikigümüşKroisossikkesininyanısıraelegeçendörtsiglostanbirininüzerindeyarımfigür,üçündeisedizkapağıkoşusupozisyonundayayçekenbirfigüryeralmaktadır.ÜçüncüdefineÇaldefinesiolarakbilinenveSmyrna’nın40kmdoğusunda,Sardeiskentiyakınlarındabulunanbirdefinedir(Noe,1956:23-44=IGCH1178).İçerisinde475adetgümüşKroisossikkesive945siglosbulunanbudefinede98tanesindeyarımfigür,537tanesindedizçökmüşveatışpozisyonundaolanfigür,geriyekalan310 tanesinde isekoşarpozisyondabirelindeyaydiğerelindemızraktutanfigürbulunmaktadır.SonolarakyayvehançertutanfigürlerinbulunduğudördüncügrupiçinKraayİ.Ö.V.yüzyılınortalarıgibierkenbirtarihönerilmişveüçtipindeaynıandaİ.Ö.IV.yüzyılakadarbasılmayadevamettiğiilerisürülmüştür(Kraay,1976:33).Uzungiysisibaşındatacı


veelindetuttuğuyaygibibelirginnitelikleriilesikkelerüzerindekibufigürlerkralîkahraman,okçukralyadaPersokçusuolarakadlandırılmaktadırlar.

Stilistikaçıdanbakıldığındasikkelertekdüzelikiçindedeğildirlervefarklısanatsaletkileriyansıttıklarısöylenebilir.Mızrakveoktaşıyanerkentiplerdebuklelisaçları ileuzunvurgulusakallarıolanfigürresmîPersgiysileri içindedir.Figürünelinde tuttuğu yayın ördekbaşı şeklindeki bitimi dikkat çekicidir. Persepolis veSusa’dakiheykeltıraşlıkeserlerindedebutürdenbenzerörneklerlekarşılaşılmaktadır(Schmidt,1953:Lev.50).

Bunların dışında Manisa/Davalı Köyü Körez mevkiinde İ. Ö. 500-400yıllarına tarihlenen633siglosbulunmuştur(CHVIII,58). İ.Ö.500-400yıllarınatarihlenen başka bir define ise Bayraklı’da (Smyrna) bulunmuştur. Bu definedeCarradice’ıntiplerinegöre2adetIII.tipve8adetIV.tipolmaküzeretoplam10adetsiglosbulunmaktadır(CHVIII,79).1969yılındaBithyniaBölgesi’ndeMudanya’da(Apameia-Myrlea) İ. Ö. V.-IV. yüzyıllara tarihlenen ve 2000 dareikostan oluşanbüyük bir define kayıtlara geçmiştir (IGCH 1241). İ. Ö. 480 yıllarına tarihlenenve buluntu yerinin Batı Anadolu olduğu düşünülen diğer bir definede ise 39siglos bulunmaktadır (IGCH 1175). Yine Smyrna’da 1948-49 yıllarında İ. Ö.400’leretarihlenen271adetsigloselegeçmiştir(IGCH1197).1956yılındaMysiaBölgesi’nde Bigadiç yakınları Durasalar mevkiinde 100 adet siglos bulunan birdefine bulunmuştur (IGCH 1201). 1870 öncesindeKaria Bölgesinde İ. Ö.V.-IV.yüzyıllaratarihlenenveyaklaşık1000dareikosbulunanbüyükbirdefinedekayıtlarageçmiştir(IGCH1222).IoniaBölgesinde,1915civarındaİ.Ö.IV.yüzyılatarihlenen55sigloskaydedilmiştir(IGCH1224).1930öncesindeIoniaBölgesinde,İzmir’deİ.Ö.IV.yüzyılatarihlenen149adetsiglosbulunmuştur(IGCH1225).

Benzerşekilde,1919yılıöncesindeMysiaBölgesi’ndeMiletopolis’teİ.Ö.IV.yüzyılatarihlenenbirdefinede12adetsigloselegeçmiştir(IGCH1230).1957yılındaLykiaBölgesi’ndeElmalı’nıngüneyindekiBucakmevkiindeİ.Ö.375-370yıllarınatarihlenen242adetsiglosbulunmuştur(IGCH1262).1951yılındaIoniaBölgesi’ndeBayraklı’da(Smyrna)elegeçenveİ.Ö.500-490yıllarınatarihlenenbirdefinede6adetsigloskaydedilmiştir(IGCH1166).1961yılındabuluntuyerininBatıAnadoluolduğudüşünülenveİ.Ö.480yıllarınatarihlenenbirdefinedede39sigloselegeçmiştir(IGCH1175).1875yıllarındaIoniaBölgesi’ndeUrla’da(Klazomenai)İ.Ö.410-400yıllarınatarihlibaşkabirdefinedebirkaçdareikoselegeçmiştir(IGCH1194).1930yılındanönceİzmir’debulunmuşolanveİstanbulArkeolojiMüzeleriNümizmatik Kabinesi’nde kayıtlı bulunan toplam 146 adet Pers siglos definesi,




içindeki4adetsiglosundışındakalanlarıntamamıylapresli(önvearkayüzündarbyoluyladüzleştirilmiş)olmasıaçısındanönemlidir(Demirkök2011),

Dareikos definelerine baktığımızda dağılımın Pers İmparatorluğu’nunbatı bölgelerinde (Yunanistan, Balkanlar, Anadolu) ve Akdeniz Bölgesi’ndeyoğunlaştığını görmekteyiz. Siglos defineleri ise daha yaygındır ve özellikleAnadolu’da yoğunlaşmaktadır. Bu sikkeler Anadolu’nun yanı sıra Yunanistan,Suriye,Irak,Mısır,Pakistan,Afganistan,Oksus(AmuDerya)veKaradeniz’dedeelegeçmişlerdir.Kronolojikaçıdanbakıldığındaağırlıklıolaraksigloslarınİ.Ö.V.yüzyıla,dareikoslarıniseİ.Ö.V.yüzyılsonlarıileİ.Ö.IV.yüzyıllaratarihlendiğinigörmekteyiz.

BukralîPerssikkelerineekolarakİ.Ö.IV.yüzyılınbaşlarında,üzerlerindesatrapyadabölgeselyöneticilerinisimlerininyeralmasındandolayısatrapsikkeleriolarakanılansikkelerbasılmayabaşlanmıştır(Hill1919,125).Busatrapsikkelerineparalel olarak Batı Anadolu kentlerinde Attika standartlarında kent sikkeleri debasılmayadevametmiştir.

4. SONUÇPerslerin satraplıkların kendi içindeki ödeme dengesini sağlamak için

sikke bastırdıkları düşünülebilir. İmparatorluğun batısında yer alan satraplıklarınödemeleri Perslerin bastırdığı bu sikkeler yoluyla karşılanmış olmalıdır.Aslındasatrapsikkelerinin,adlarınınaksinesatraplartarafındandeğil,diğerüstdüzeyPersyöneticileri tarafından bastırılmış olması muhtemeldir. Bu sikkelerin üretimi sözkonusu dönemde bölgedeki askeri hareketlilikle doğrudan bağlantılıdır. İ. Ö. IV.yüzyıldaBatıAnadolu’nuniçindebulunduğuzorekonomikkoşullargereğinceyenibirmeslek grubu olarak paralı askerliğin ortaya çıkmasıyla, bu askerlere yapılanödemelerin satrap sikkeleriyle yapılmış olduğu aşikârdır. Pers kralı açısındanbakıldığındaisesikkebasımıaslındasatraplartarafındanuygulananbiryönetimaracıolmaktanöteyegitmemiştir.NümizmatikverilerPersİmparatorluğu’nunhâkimiyetialtındaki bölgelerde sikke basımı ve dolaşımındaki serbestliğe işaret etmektedir.Kralîsikkelerçoğubölgedesatrap,hanedanyadakentsikkelerineoranladahaazyaygındır.İ.Ö.IV.yüzyıldasigloslarınsayısındagörülenazalmabazıbölgelerdekiyerel sikke üretimindeki artışla açıklanmaktadır (Carradice, 1987:93). Perslerinvergilerinödenmesindekolaylıksağlanmakamacıylasikkebasımınıteşvikettikleridüşünülmektedir.


Kısaltmalar CHI M.JessopPrice,R.Reece,N.M.Lowick,M.M.Archibald

andP.Woodhead(ed.), Coin HoardsI,London,1975.CHII M.JessopPricevediğerleri,Coin HoardsII,London,1976.CHIIIM. JessopPricevediğerleri,Coin HoardsIII,London,1978.CHV M. JessopPricevediğerleri,Coin HoardsV,London,1980.CHVI M. JessopPricevediğerleri,Coin HoardsVI,London,1981.CHVIII U.Wartenberg,M.JessopPriceandK.A.McGregor(ed.),

CoinHoardsVIII,London 1994.IGCH An Inventory of Greek Coin Hoards ed. Thompson M.

M¢rkholmO.andKraayC. M.,NewYork,1973.Thuc. Thukydides, Historiai, Book I- VIII (Çev. C. F. Smith),

London,1956-58,Loeb.

KAYNAKÇABALCERJ.M.(1991).TheEastGreeksunderPersianRule:AReassesment,

Achaemenid HistoryVI,57-63.CARRADİCE I. (1987). The ‘Regal’ Coinage of the Persian Empire ,

Coinage and Administration in the Athenian and Persian Empire:The Ninth Oxford Symposium on Coinage and Monetary History, (ed. Carradice I.), Oxford, BARInternationalSeries, 343,73-108.

COOK J. M. (1952). Archaeology in Greece 1951. Journal of Hellenic Studies 72,92-112.

DAVİESJ.K.(1997).TheOriginsoftheGreekPolis.TheDevelopment of the Polis in Archaic Greece,(ed.MitchellL.G.-RhodesP.J.),Routledge,13-21.

DEMİRKÖK F. (2011). İzmir Definesi-1930. Türk Nümizmatik Derneği, Bülten 32.(http://www.turknumismatik.org.tr/turkish/yayinlar/bultenler/bulten3200/B3200_M01html.çevrimiçi07.03.2011).

HEADB.V. (1877).The Coinage of Lydia and Persia; from the earliest times to the fall of the Dynasty of the Achaemenidae, London.

HİLL G. F. (1919). Notes on the Imperial Persian Coinage. Journal of Hellenic Studies39,116-129.

KRAAYC.M.(1976).Archaic and Classical Greek Coins,London.NOE S. P. (1956). Two Hoards of Persian Sigloi. NNM 136, American

Numismatic Society,23-44.




OLMSTEADA.T.(1948).History of the Persian Empire,Chicago.PASMANSB.P.(2002).DePerzischesiglos,dezilverenpasmuntvande

Achaemeniden.De Muntklapper 35, 1-6.SCHMİDTE.F.(1953).Persepolis I,Chicago.SCHMİDTE.F.(1957).Persepolis II Contents of the Treasury and Other

Discoveries, Chicago.


XIX. YÜZYILDA OSMANLI-BELÇİKA TİCARİ İLİŞKİLERİMehmet Temel1

ÖZOsmanlıDevleti,bağımsızlığını1837yılındatanıdığıBelçikaile1838,1840

ve1862yıllarındadostluk,ticaretveseyr-isefainantlaşmalarıimzalamıştır.Belçika,bu antlaşmaların ardındanOsmanlıDevleti’ninbirçok şehrinebuülkedeki tüccarve tebaasının çıkarlarını korumak ve gözetlemek amacıyla konsolos ve konsolosvekili, Osmanlı Devleti de Belçika’ya şehbender ve elçi atamıştır.AntlaşmalarauygunolarakBelçika,OsmanlıDevleti’ndenhammadde,tarımvehayvanürünleri,OsmanlıDevletideBelçika’dangenellikleendüstriürünleriithaletmiştir.

Anahtar Kelimeler: Belçika,Dostluk, ticaret ve seyr-i sefain antlaşması,Konsolos,Şehbender,Gümrük,Vergi.

COMMERCIAL RELATIONS BETWEEN OTTOMAN STATE AND BELGIUM IN 19TH CENTURY

ABSTRACTOttoman state acknowledging the sovereignty ofBelgium in 1937 signed

friendship,commercialandshippingagreementswith it in1838,1840and1862.After these agreements were signed, Belgium sent consular or vice-consular tomanyOttoman cities to protect and oversee its tradesmen and citizens’ interestsandOttomanStatesentaconsularandanambassadortoBelgium.Inlinewiththeagreements,Belgiumimportedrawmaterials,agricultureandanimalproductsfromOttomanStateandOttomanStatemostlyimportedindustrialproductsfromBelgium.

Key Words: Belgium, Friendship, commercial and shipping agreements,Ambassador,Consular,Customs,Tax.

1. GİRİŞOsmanlı Devleti, dış politikada izlemiş olduğu kendi kendine yeterlilik

ve Hıristiyan devletlerle eşitlik koşulları içinde siyaset antlaşmaları yapmamastratejisiniXVIII.yüzyılınsonlarındaterketmişveIII.Selimdönemindenitibarenmütekabiliyet (karşılıklılık) esaslarına dayanan antlaşmalar imzalamaya, dengepolitikasıizlemeyeveAvrupa’dasüreklielçilikleraçmayabaşlamıştır(Karal,1983:

1 Prof.Dr., Muğla Üniversitesi,Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü



73).Gelenekseldışpolitikaanlayışındagörülmeyebaşlananbustratejideğişikliğiile birlikte XIX. yüzyılın başlarından itibaren dünyanın çeşitli bölgelerindeortaya çıkanmilliyetçilik ve liberalizm içerikli ihtilaller sonucu bağımsızlıklarınıkazananbazı ülkelerle de diplomatik, siyasi ve ekonomik ilişkiler geliştirilmiştir.Avrupa’daki 1830 ihtilallerinin hemen ardından aynı yıl içinde Hollanda’danbağımsızlığınıkazananBelçikadaOsmanlıDevleti’ninXIX.yüzyılınilkyarısındatammütekabiliyetesaslarıçerçevesindesiyasi,ekonomikveticariilişkilerkurduğuülkelerdenbiridir.OsmanlıDevleti,buülkeninbağımsızlığını1837yılındatanımış,Belçikada aynı yılBaronSullivandeGras’ı İstanbul’a orta elçi olarak atamıştır(BOA:HAT,no.830/37509-B).

2. 3 AĞUSTOS 1838 TARİHLİ İLK TİCARET ANTLAŞMASI VE BELÇİKA’NIN KONSOLOS ATAMALARI

İstanbul’aortaelçiolarakatananSullivan’ınilkamacı,kralınındaarzusunauygun olarak Osmanlı Devleti ile bir ticaret antlaşması imzalamaktı. ÖzellikleBelçika’nınistemişolduğubuantlaşmanınimzalanabilmesiiçinbaşlatılangörüşmeler1838yılıAğustosayınınilkgünlerindetamamlanmışve3Ağustos1838tarihinde16maddelikbirDostlukveTicaretAntlaşmasıimzalanmıştır.SullivanileOsmanlıtemsilcileri Hariciye Nazırı Mustafa Reşit Paşa ve Hariciye Müsteşarı MehmetNuritarafındanimzalanıpOsmanlıpadişahıveBelçikakralıtarafındanonaylananantlaşmanın metni tam mütekabiliyet ilkesi üzerine hazırlanmıştır. Antlaşmanınmaddelerişuhükümleriiçermekteidi:(BOA:A.{DVN.DVE.d,no.004/2,s.8-11).

1. Bundan böyle Osmanlı Devleti ile Belçika kralı ve her iki ülkeninvatandaşlarıarasındaebedidostlukolacaktır.

2. OsmanlıveBelçikavatandaşlarıgüvenliverahatbirşekildebirbirilerininmemleketlerinde gezip dolaşabilecekler, hane ve işyeri kiralayabilecekler vekendilerineheryöndensaygıgösterilecektir.Antlaşmaimzalayantarafdevletlerdenbiribaşkabirdevletlesavaşhalindeolsabileherikiülkeninhalkıarasındakidostluğazarargelmeyecektir.Belçika,tarafsızülkekonumundaolursaOsmanlıbayrağınaveOsmanlıuyruklularaöncedenolduğugibisaygıgösterilecekveincitilmeyecek,ticariişlerini sürdürmelerine dikkat edilecektir. Osmanlı Devleti tarafından da Belçikabayrağına,uyruklarınavemallarınaherzamanveherdurumdasaygıgösterilerekaynışekildemuameleolunacaktır.

3. Müslimvegayr-iMüslimOsmanlı tüccarve tebaasıBelçikaülkesindeen fazlamüsaadeye sahipolandostülkelerinuyruklarına tanınan tüm imtiyazve


ayrıcalıklaraaynensahipolacaklardır.OsmanlıDevleti’nintopraklarına,limanlarına,denizlerinevesularınagelenBelçikatüccarvetebaasıdaenziyademüsaadeyesahipolan dost ülkelerin tebaası gibi gümrük resmi ve diğer vergileri ödeyeceklerdir.Bunlaraadaletsizdavranılmayacak,zulmedilmeyecek,herikiülketarafındangerekliyolkâğıtlarıverilecektir.

4.ZiraatveyaseyahatamacıylaKudüs-üŞerif’eveyaOsmanlıDevleti’nindiğer bölgelerine gitmek isteyen Belçika vatandaşlarına gerekli kolaylıklargösterilecek, güvenli bir şekilde ziyaretlerini yapabilmeleri için korunmalarısağlanacaktır.

5. Osmanlı ülkesindeki Belçikalı tüccarların ticari işlerine müdahaleedilmeyecek, diğer dost devletlerin tüccarlarına uygulanan muameleler bunlarhakkındadauygulanacaktır.Ticariişlerindeçalıştıracaklarısimsarlarhangimilletvemezheptenolursaolsunmüdahaleedilmeyecektir.

6. Osmanlı Devleti tarafından Belçika’nın tüm şehir ve iskelelerindeşehbender ikame edilebilecek, bunlar her tarafta korunacak ve sıfatlarına layıkimtiyazasahipolacaklardır.BelçikaDevletideticariişlerininidaresiiçinOsmanlıDevleti’nde gerekli gördüğü yerlerde kendi vatandaşlarından veya müste’mentaifesindenberatveemr-iâli ilekonsolosvekonsolosvekiligörevlendirebilecek,bunlaragerekliimtiyazlarvekorumasağlanacaktır.

7.HiçbirBelçikavatandaşıOsmanlıDevleti’nde,hiçbirMüslimvegayr-iMüslimOsmanlıvatandaşıdaBelçika’daesiralınmayacaktır.BelçikauyrukluolupOsmanlıDevleti’nde,Osmanlı uyrukluolupdaBelçika’davefat edenleringeridebıraktıkları mallar elçi, maslahatgüzar, konsolos ve konsolos vekillerine teslimedilerekakrabaveyavarislerinegönderilecektir.

8. Osmanlı vatandaşları ile Belçika vatandaşları arasında anlaşmazlıkçıktığında veya dava söz konusu olduğunda tercüman hazır bulunmadıkça davagörülmeyecek, 500 kuruştan fazla olan davalar Bâb-ı Âli’ye havale edilecekvehakve adalet üzeregörülecektir.Kendihallerindenamuslubir şekilde iş, güçve ticaretle meşgul oldukları sürece hâkimler ve savcılar tarafından düşmancadavranılmayacak ve hapsolunmayacaklar, suç ve kabahat işlediği ortaya çıkanlarhakkındadiğermüste’menlereuygulananhükümleruygulanacak,cezalandırılmalarıelçi,maslahatgüzar,konsolosvekonsolosvekilleritarafındanyapılacaktır.

9. Osmanlı Devleti’nin bayrağı, tüm Belçika ülkesinde saygı görecek,Belçika’nınsavaşgemilerideOsmanlıDevleti’nin tüccargemilerigibidenizcilikkuralları üzere dostça muameleye tabi tutulacaktır. Osmanlı Devleti’nin savaş




gemilerine Belçika’nın tüccar tekneleri hakkında olduğu gibi dostça muameleolunacak, tüm Osmanlı ülkesinde Belçika’nın bayrağına saygı gösterilecektir.Belçika gemileri kendi bayraklarıyla emin ve salim bir şekilde dolaşabilecekler,diğerdevletleringemilerineve reaya teknelerineBelçikabayrağıverilmeyecektir.Belçika’nınelçi,maslahatgüzar,konsolosvekonsolosvekilleri,Osmanlıreayasınapatentveremeyecek,gizliveyaaçıkolarakonlarıhimayeedemeyecekveyurtdışınaçıkaramayacaklardır.

10.Belçikaticaretgemileri,OsmanlıveyadiğerülkelerinyasakkapsamındaolmayanürünvemallarıylaBoğazdanKaradeniz’egeçebilecek,yüklüveyaboşolarakOsmanlıDevleti’ninHaliç,Karadenizvediğertümdenizlerindedolaşmalarınaengelolunmayacaktır.Garpocaklarınınhertürlümüdahalevetaarruzlarındankorunmalarıiçinemirlergönderilecektir.

11. Osmanlı limanlarına girip çıkan Belçika gemileri, liman ve gümrükmemurları tarafından en fazla müsaadeye mazhar olan devletlerin gemilerindendahafazlayoklanmayacak,yüklerindendeyineonlardanalınmaktaolangümrükvelimanresmindenfazlavergiistenmeyecektir.YinedostülkeleringemileritarafındantaşınanithalatveihracatıyasakolmayanmalveürünlerleilgilihükümlerBelçikagemileriiçindegeçerliolacaktır.Tuzticaretivebalıkavcılığıistisnaolmaküzereaynıhaklar,Belçika’yagidipgelenOsmanlıgemilerinedetanınacaktır.

12. Taraflardan birinin tebaası kendi gemileriyle diğer tarafın sahilinegirdiği halde limanda demirlemez ise veya limana girip de yükünün bir kısmınıveya tamamını indirmek istediğinde engel olunmayacak, diğer dost devletlerdenalınmaktaolanvergilerdenfazlasıistenmeyecektir.

13. Herikiülkeninticaretgemileri,birbirilerininlimanlarınaveiskelelerineuğrayıp yüklerinin bir kısmını boşaltmak, kalanını da başka bir yere götürmekistediklerinde yetki ve öncelik tamamen gemi kaptanlarıyla mal sahiplerindeolacaktır. Gemilerdeki yükler tek tek beyan edilecek, karaya çıkarılan mallarıngümrük ve diğer vergileri ödendikten sonra kalanmallar için herhangi bir vergiistenmeyecektir.Birveyabirdençoklimanauğrayacakolangemilerin,ithaliyasakmal taşımadıkları sürece vergilerini de ödedikten sonra yüklerini boşaltmalarına,başkayerleregötürmelerineengelolunmayacaktır.Mallariçinherhangibirlimandavergiödendiğindebaşkalimanlardaaynıvergilerikincikeztalepedilmeyecektir.

14.Herikiülkenintüccargemilerininkaptanlarıvesahiplerigemileriyleasker,cephane ve savaş mühimmatı taşımaya zorlanmayacaklardır. Bunlar, kendilerineteklifedilenbutürişlerleilgilisözleşmelerikabuledipetmemekteserbesttirler.


15.Taraflarıngemilerindenbirifırtınatehlikesi,korsanveızbandutsaldırısınedeniyle bir diğerinin limanına veya idaresi altındaki herhangi bir mahallekorunmak amacıyla sığındığında iyi muamele görüp korunacak, kazazede olupkurtulantayfasınadagerekenyardımyapılacaktır.Kurtarılabilenmalveeşyalardasahiplerine teslimolunmaküzere enyakın bölgedekiBelçika konsolosuna teslimedilecektir.

16.Budostlukveticaretantlaşması,adıgeçendelegelertarafındanimzalanıpilgili devletlere takdim edilecek ve her iki tarafça hükümlerine aykırı hareketedilmeyecektir.İmzasıgünündenitibaren91günveyadahaazzamandaikidevletinhükümdarıtarafındankabulvetasdikedilecektir.

İki ülke arasında imzalanan bu antlaşmanın hükümlerinden, dünya ticarethacmininhızlıbüyümesürecinegirdiğibirdönemdeOsmanlıDevleti’ninticaretingeliştirilmesine ne denli önem verdiği anlaşılmaktadır. Antlaşma ile iki ülkenintüccarına her türlü yardım ve kolaylığın gösterilmesi hükme bağlanmış, çiftevergilendirmevekötümuameleyasaklanmış,tüccarveyavekillerininişlerinigörmekve yardımcı olmakla görevli diplomatlara dokunulmazlık sağlanmıştır. Patent,bayrakvermeve tekelürünleri dışındaönemliyasakgetirmeyenbu antlaşmanın,serbestticaretinvedostlukilişkileriningeliştirilmesiniteşvikedenvegüvencealtınaalanhükümleriçerdiğiniifadeetmekmümkündür.

Bu antlaşmanın imzalanmasından 13 gün sonra Osmanlı Devleti ileİngiltere arasında 16Ağustos 1838 tarihinde Osmanlı dış ticaretinde uygulanantekel (yed-i vâhid) usulünü kaldıran, Osmanlı ham maddelerinin dış ticareteaçılmasını kolaylaştıran, sağladığı gümrük indirimleri ve imtiyazlarla yabancıtüccarlaraönemliayrıcalıklarkazandıranBalta Limanı Serbest Ticaret Antlaşması imzalanmıştı (Pamuk 1994: 17-18), (Kütükoğlu 1976). Bu antlaşma ile yabancıtüccarlarınülkeiçinde%8içgümrüködemeveyerelhükümettenmalsevkitezkeresialmazorunluluğukaldırılmış, ihracatvergisi%12’yeçıkarılmış, ithalatvergiside%5 olarak belirlenmişti.Yerli tüccarın iç gümrük ödeme yükümlülüğünü devamettirirkenyabancıtüccarlaraönemliayrıcalıklarsağlayanbuantlaşmadiğerülkelerede emsal oluşturmuş, birçok Avrupa ülkesi Osmanlı Devleti’yle aynı haklarınkendi tüccarlarına da tanınmasını sağlayan ticaret antlaşmaları imzalamıştır.Kapitülasyonların yabancılara tanıdığı hakları dahadagenişletenbu antlaşmadanBelçika’nın yararlanmaması düşünülemezdi. 3Ağustos’ta imzalanan antlaşmanınhükümlerindeBaltaLimanıAntlaşması’nınyabancıtüccarasağladığıimtiyazlaryeralmadığındanBelçikadaaynıayrıcalıklardanyararlanmakistiyordu.Bunedenle30




Nisan1840 tarihinde ikiülkearasındaekbir ticaretantlaşmasıdaha imzalanarakBelçika tüccarının da Balta Limanı Antlaşması’nın İngiliz tüccarlara sağladığıayrıcalık ve imtiyazlardan yararlanması sağlanmıştır (BOA:A.{DVN.DVE.d, no.004/2,s.13).

Balta Limanı Antlaşması’ndan önce uygulanmakta olan tekel sistemiyledevletbirmalınherhangibiryöredekidışticaretiniveyaihracatınıözelbirkişinintekeline bırakabiliyordu.Ayrıca belirli hammaddelerin ya da gıda maddelerininsıkıntısının çekildiği yıllarda bu ürünlerin ihracatını yasaklayabiliyordu. Savaşdönemlerinde maliyeye ilave gelir sağlamak amacıyla dış ticarete olağanüstüvergiler uygulayabiliyordu. Balta Limanı Antlaşması ile dış ticaretteki tekellersistemikaldırılmış,devletolağanüstüvergilervesınırlamalaruygulamahakkındanvazgeçmiştir(Pamuk1994:17).

3Ağustos1838tarihliDostlukveTicaretAntlaşması’nın6.maddesiOsmanlıDevleti’neBelçika’nıntümşehirveiskelelerineşehbender,Belçika’yadaOsmanlışehirve iskelelerinekonsolosvekonsolosvekili atamahakkı tanıyordu.Belçika,bumaddenintanımışolduğuhaklardâhilindeOsmanlıülkesindeticaretleuğraşantüccarveyavekillerininişlerinigörmekveonlarayardımcıolmakamacıylaOsmanlıDevleti’nin bazı şehir ve iskelelerine orta elçi, ikamet elçisi, konsolos, konsolosvekiliatamıştır.Buşehirveiskelelerşunlardır:(BOA:A.{DVN.DVE.d,no.004/2,s.30-44),(BOA:A.{DVN.DVE.d,no.003/1,s.8,10,11,13,21,55,91,94,95,96,100,102,103,104,202,204).

Mısır Tunus İzmir SelanikKalas Bükreş Trabzon İskenderiyeKudüs Trablusgarp Halep SakızAdasıEdirne Varna Belgrat İstanbulKahire İbrail Kıbrıs BeyrutRusçuk Samsun Portsaid DimyatYaş Kraçova(Manastır) BulgaristanEm. AdanaKonya Filibe RodosAdası SevvakinSofya Cidde Bağdat AhyoluBergosuYafa Şam Galata Kale-iSultaniyeİsmailiye Mersin Bursa MidilliTrablusşam Tortosurin-Krabova İskenderun SisamHayfa Sayda Tekfurdağı TunusHudeyde

Atanan konsolosların göreve başlayabilmeleri için ellerine berat ve emr-işerif zaptı veriliyordu.Konsolosların atandığı şehirlerin yöneticilerine gönderilenhükümveemirnamelerdedeatanankonsoloslardanveticaretiçingelipgidengerçekBelçikavatandaşlarındancizye,bacvb.vergilerinalınmaması,konsolosunşahsınaaitolupiskeleyegelenyiyecek,içecek,giyimvedöşemeeşyasındangümrük,bac,yasakve reft adıaltındavergi istenmemesi,bulunduğubölgelerdenbaşkayerlere


seyahatetmekisteyenkonsoloslarınvemaiyetlerindekimüste’mentüccarlarıngidiş-gelişte,karada,denizde,menzilvekonaklardahertürlügüvenliklerininsağlanmasıgerektiği belirtilmekte idi. Ancak konsoloslar Osmanlı ülkesinde hane-i avarızabağlıemlakvearazisatınalamayacaklardı(BOA:A.{DVN.DVE.d,no.004/2,s.32).Konsoloslarınbulunduğu limanve iskeleleremalgetirenBelçikalı tüccarlarnakilveihraçettiklerimallardankonsoloslarakonsülatoresmiödemekleyükümlüidiler( BOA:A.{DVN.DVE.d, no. 004/2, s.30).Atanan diplomatların çoğu atandıklarışehirlerde ikamet etmişlerdir. Birkaç iskelede ise diğer ülkelerin konsolos vekonsolosvekilleriBelçikatemsilciliğinideyürütmüşlerdir.

Osmanlı Devleti ise Liege Şehbenderliği ve Abdülhak Hamit Tarhan’ınelçiliğidışındaBelçika’dadoğrudantemsilcilikaçmayerinegenellikleAvrupa’nınbazıbaşkentlerindekielçileriniBelçikaelçiliğinideyürütmeklegörevlendirmiştir.MeselaOsmanlıDevleti’ninLondraelçisiKostakiMusurusPaşa21Temmuz1859tarihindeBelçikaelçisiolarakdagörevlendirilmiştir(Nazır2010:441).1896yılındaBrükselelçiliğineatananAbdülhakHamitTarhanoradaikametetmiştir.

Ticaret antlaşmasının imzalanması ve konsolosların görevlerinebaşlamalarınınardındanikiülkearasındakiticarivediplomatikilişkilergelişmeyebaşlamıştır. 1839 yılından itibaren Belçika fabrikalarına şeşhaneli tüfek, süvarifilintası, piştov ve kapsül memesi siparişi verilmiş, bedeli Zaptiye Tertibi’ndenkarşılanmak üzere zaptiye neferatı için elbise imal ettirilmiş, bu ülkeye eğitim-öğretim amacıylaMühendishane-iAmire’den ve İstihkâmAlayı’ndan öğrenci vezabitgönderilmiştir(BOA:A.{MKT.NZD.Dos.60,no.92).4Mayıs1839tarihindeBelçika’danbeheri105kuruştan15.000adettüfeksatınalınmışveMansûreHazinesitarafından1.575.000kuruşödenmiştir.Belçika’danithaledilentüfeksayısı25.020’yeulaştıktan sonrabuülkedenyapılan silahve askerimalzemealımı azalarak1867yılınakadardevametmiştir.1854yılındaAnversveLiegegümrüklerinden1.875çifttabanca,1867yılında60.000frankkarşılığında30.000nişangâhsatınalınmıştır.AncakPrusya’nınüretmişolduğuiğnelitüfeklerin1864yılındaDanimarka,1866’dadaAvusturya ile yapmış olduğu savaşlarda çok etkili ve başarılı olması üzerinebirçokülkegibiOsmanlıDevletide tüfekalımındaPrusya’yayönelmiştir (Temel2008:44.)2.

2 Belçika, XIX. yüzyılın sonlarında kullanışlı ve kolay taşınabilir özellikte otomatik revolver tabanca üretimini geliştirince Osmanlı Devleti Belçika’dan 1922 yılı Nisan ayına kadar browning marka tabanca, tabanca kılıfı, mermi ve yedek parça ithal etmiştir. XIX. ve XX. yüzyılda Osmanlı Devleti’nin Belçika’dan ithal ettiği tüfek, mühimmat ve askeri malzemeler için bkz. (Temel 2008: 43-61).




BelçikaKralınınoğullarındanDükdeCambridge1854yılında(Özcan1998:288-294) diğer oğluVeliahtDükdeBrabant da 1855 yılındaOsmanlıDevleti’niziyaretetmişlerdir.Brabant’ınKudüs,Yafa,Hayfa,Beyrut,Nablus,Şam,Kandiye,Hanya,Kıbrıs,Rodos,Sisam,SakızveİstanbulziyaretindenmemnunolanBelçikaKralı Leopold, bazı Osmanlı devlet adamlarına Grand Kordon, Grand Officier,Commandeur,OfficierveŞövalyerütbeleritakdimetmiştir(Özcan1998:294).

Ticaret antlaşmalarının ardındanAvrupamallarınınOsmanlı piyasalarındasürümününartmayabaşlamasıOsmanlıhükümetinidevletfabrikalarınıgeliştirmeyeveya Avrupa’daki benzerlerinin seviyesine çıkarılması için modernize etmeyesevketmiştir.Belçikada,hükümetinbupolitikasındanpayınıalmış,1844yılındaİstanbul’daki fes fabrikasının yönetimi Belçikalı uzmanlara verilmiş, uzmanlarınönerileri üzerine Belçika’dan getirtilenmakinelerle feshanemodernize edilmiştir(Karal1983:242).

3. OSMANLI DEVLETİ’NİN İHRAÇ VE İTHAL ETTİĞİ MAL VE ÜRÜNLER

Serbest ticaret antlaşmalarıyla yabancı tüccarlara tanınmış olan hak veimtiyazlar kısa sürede etkisini göstermiş, Osmanlı piyasalarında yüzlerce çeşityabancımenşelimalveürünyeralmayabaşlamıştır.OsmanlıDevleti’ninihraçveithal etmiş olduğu zirai ve sınaî ürünlerin cins ve fiyatlarını, omallar için birimölçekbaşınaödenmesigerekenreftiyeveamediyevergileriniticaretantlaşmalarınınakabinde Belçika temsilcileriyle birlikte hazırlanan tarife defterlerinde görmekmümkündür. 1838 ve 1846 yıllarında hazırlanan iki tarife defterinden OsmanlıDevleti’nin230çeşitmalihraçederken613çeşityabancımenşeliürünithalettiğianlaşılmaktadır.SekizyıldabirgüncellenendefterlerdenOsmanlıihraçürünlerinintamamınayakınınınziraivehayvaniürünler,ithalettiğimalveeşyalarınisebüyükölçüde endüstri ürünleri olduğu görülmektedir. Tarife defterlerine göre OsmanlıDevleti’nin ithal ettiği ürünlerden bazıları şunlardır: (BOA:A.{DVN.DVE.d, no.003/1,s.45-60).

Harbelitüfenk Çivi Topluiğne İpekKâğıt Cam Yağlıboya ÇukaKuyumcueğesi Saatcamı Demirsac BeyaztenekeYenibahar Şeker Neft GözlükDemirlenger Hambakır Fes UsturaŞapka Eczamalze. Sarıteneke ZincirDemirkürek Demirtop Demiryatak SandalyePortakal Limon Göztaşı ŞampanyaAtlas Kundura Şemsiye BileyitaşıMaun Çatal Bıçak MakasSiyahbarut Hamkurşun Mum Kezzapsuyu


Kundurafırçası Balıktutkalı Kahvedeğirmeni FildişitarakMadenkömürü Elmas Duvarkâğıdı TırpanAvtüfeği Kunduraçivisi Demirtel LevantinGüherçile Çikolata Katran ZiftSaat İpeklikumaş Amberkabuğu ÇayHamdemir Makarateli Kükürt KöseleKuyumcufırçası Mantartapa Canfes Post

TarifedefterlerindeyeralanOsmanlıihraçürünlerindenbazılarıdaşunlardır:(BOA:A.{DVN.DVE.d,no.003/1,s.42-45,52).Pamuk Keten Kumaş SahtiyanGüherçile Kilim Palamut YapağıAstar Keçipostu Kirpas TrabluskuşağıKeçe Nişadır Meşin Peştamal(futa)Sünger İplik Zeytinyağı ÇivitKökboya Üzüm Salep MahlepMandaboynuzu Günlük Sinameki HububatYemenkahvesi Fındık Yorganyüzü SabunKenevir Gülyağı Mazı UşakkaliçesiPastırma Sucuk Balıkyumurtası BalıkağıMastaki(sakız) Safran Afyon MandagönüÇamfıstığı Harnup Kitre Sülük

İthalürünlerdenalınangümrük,amediye,reftiyevb.gibivergilermecidiyealtını,gümüşüveyakuruş(100’lükmecidiyealtını100kuruşatekabületmektedir)olarakalınmıştır.

4. 13 MART 1862 TARİHLİ TİCARET VE SEYR-İ SEFAİN ANTLAŞ-MASI

3Ağustos 1838ve30Nisan1840 tarihli ticaret antlaşmalarının sağladığıkolaylıklarveimtiyazlarındahadagenişletilmesivegeliştirilmesiamacıylaBelçikaile yeni bir ticaret ve seyr-i sefain antlaşması imzalanmasına gerek duyulmuştur.Bunda,odönemdekidünyaticarethacmindekihızlıartışındaetkiliolduğunuifadeetmek mümkündür. Bu antlaşma da, Osmanlı delegeleri Ticaret Nazırı MehmetEsatSaffetEfendiveDivan-ıHümayunBeylikçisiHariciyeNazırıVekiliMehmetCemil Bey ile Belçika’nın Osmanlı Devleti’ndeki ikamet elçisi GastonArambolRodövnel arasında 10 Ekim 1861 tarihinde imzalanıp 13 Mart 1862 tarihindeonaylanarakyürürlüğegirmiştir.Önceki ticaretantlaşmalarınınsağladığı içvedışticaretserbestliğiilkesiniaynenkabuledenveihraçürünlerindenalınacakiskelevegümrükvergileriniyenidendüzenleyenbuantlaşmada23maddedenoluşmaktaidi.Antlaşmanınhükümlerişunlardır:(BOA:A.{DVN.DVE.d,no.004/2,s.12-15).

1. Eski antlaşmalarla Belçika tebaasına ve gemilerine verilmiş olan tümhakların,imtiyazlarınvemuafiyetlerinbusözleşmeiledeğiştirilecekolankoşullarıistisnasız tasdik olunmuştur. Osmanlı Devleti tarafından diğer devletlerin uyrukve gemileriyle ticaret ve seyr-i sefainine verilmiş ve ileride verilebilecek veyayararlanılmasına imkân tanınabilecek olan tüm hukuk, imtiyaz ve muafiyetlereBelçikatebaası,gemileri,ticaretveseyr-isefainidesahipolacaktır.




2. Belçika kralının uyruk veya vekilleri Osmanlı Devleti’ne ait toprakmahsullerinivesınaîürünleriülkeninherbir tarafındaalıpsatmayaveyadışarıyaihraçetmeyeizinlidir.Baştaziraiürünlerolmaküzereçeşitlimallarauygulanmaktaolantekelvemalsevkiiçinyerelhükümettenalınmasızorunluolantezkereusulü30Nisan1840tarihliantlaşmanın2.bendihükmüncekaldırılmışolduğundanBelçikatüccarının tezkere almaya zorlanması antlaşmaya aykırı bir hareket olarak kabuledilecek,tezkerealmayazorlayanOsmanlımemurlarışiddetlecezalandırılacaktır.

3. Belçikatüccarıveyavekilleri,OsmanlıDevletisınırlarıiçindesarfedilmekve tüketilmeküzereOsmanlımemleketlerindealıpsattıklarıziraivesınaîürünlervehertürlüticari işlemleriçin, içticaretleuğraşanOsmanlı tüccarlarınınveyaenziyademazhar-ımüsaadeye sahipolanyabancı tüccarların ödediği vergiler kadarvergiödeyeceklerdir.

4. Taraflardan birinin ülkesinden diğerinin ülkesine ihraç edilen her türlüeşyadan, bu mallardan diğer ülkelere ihraç edilirken alınan veya alınacak olanvergilerdenbaşkaveyafazlavergialınmayacaktır.ÜçüncüülkelerenakilveihracıyasakolmayanmallarınOsmanlıülkesineveBelçika’yagirişineyasakkonulamayacaktır.OsmanlıDevleti’ninziraive sınaîürünlerini satınalacakolanBelçikauyruklularveyavekilleri,ürünlerisatınaldıklarımahaldeveyasatınaldıklarımahaldendışarıyaçıkardıklarındahiçbirvergiveyaaidatödemeyeceklerancakmallarihraçolunacakmahalleulaştığındaiskeledeğeriüzerinden%8’igeçmeyecekşekildereftiyevergisiödeyeceklerdir.Reftiyevergisiödenenmallar içinbaşkabirininelinegeçmişolsadahiOsmanlısınırlarıiçindeikincikezaynıvergiödenmeyecektir.GümrükİdaresiveNezareti’ningenelmasraflarıiçineşyanındeğeriüzerindenhesaplanarakalınacakolan%1’likvergi%8olangümrükvergisindenheryıldüşülecektir.

5. OsmanlıDevleti’ndenBelçika’ya ithal edilecekOsmanlı zirai ve sınaîürünleriyle, Belçika’danOsmanlı Devleti’ne ithal edilecek Belçika zirai ve sınaîürünlerinden,herikiülkedeüçüncüülkelerinaynıtürdenziraivesınaîürünlerininithalindealınanvergilerkadarvergialınacak,fazlaveyabaşkavergiistenmeyecektir.Taraflardan birinin ülkesine ait zirai ve sınaî her çeşitmal ve eşyanın, diğerininülkesinenakilveithalinediğerülkelerinaynıtürdenziraivesınaîürünlerineyasakuygulanmadığısüreceengelolunmayacaktır.Belçika’danOsmanlıülkesinenakilveithalolunacakziraivesınaîürünlerdeneşyanındeğeriüzerinden%8veyataraflarınittifakıyla belirlenecek olan miktardan fazla vergi alınmayacaktır. Deniz yoluylagelenmallarınvergisigemidenkarayaçıkarılmasısırasında,karayoluilegelenlerinise ilk gümrükte ödenecektir. %8 amediye resmi alındıktan sonra mallardan,


gideceğiyereulaştığında,ülkeiçindekialımsatımında,bayiden,müşteridenhiçbirvergiveaidatistenmeyecektir.Sözkonusumallar,Osmanlıülkesindesarfedilmedenveyasatılmadan6ayiçindeOsmanlısınırlarıdışınaçıkarılacakolursatransiteşyahükmünde tutulacak ve hakkında 12.madde hükmüuygulanacaktır.Bu durumda%8amediyevergisiniödediğiniispatlayantüccara,amediyeresmiiletransitresmiarasındakifarkgeriiadeedilecektir.

6. İki ülke, Osmanlı ülkesinden Eflak, Boğdan ve Sırbistan Emareti’negötürülecek olan yabancı eşya ve mallarının gümrük resminin Emaretlereulaştığında,OsmanlıülkesinegetirilmeküzeresözkonusuEmirliklerdengeçtiğindeise doğrudan Osmanlı Devleti’nin idaresinde bulunan ilk gümrükte ödenmesinikararlaştırmışlardır. Bu kural, diğer yabancı ülkelere götürülecek olan OsmanlıDevleti’neveEmaretlereaitziraivesınaîürünleriçindegeçerliolacaktır.Emaretlereait ürünlerin gümrük resmi Emaretlerin gümrük idarelerine,OsmanlıDevleti’nindiğerbölgelerineaitolanmahsullerinvergilerideOsmanlımemurlarınaödenecek,böylecereftiyeveamediyevergileribirkezalınacaktır.

7. Taraflarınuyruklarınıntümünebirbirilerininülkesindemağazaaçılması,ticarifaaliyetlerdebulunulması,tarım,sanat,ambariye,ikramiyevediğerkolaylıklarhususundayerlitebaagibimuameleolunacaktır.

8.BelçikaülkesineBelçikagemileriylekurallarauygunolarakithaledilentümmal ve eşyaOsmanlı gemileriyle de ithal edilebilecek,Osmanlı gemileriyleithalolunanmallardan,Belçikagemileriyle ithalolunanmallardanalınanvergilerkadar vergi alınacak, başka ve fazla vergi istenmeyecektir.Aynı şekildeOsmanlıülkesineOsmanlıgemileriylekurallarauygunbirşekilde ithaledilenmalveeşyaBelçikagemileriyledeithaledilebilecek,Belçikagemileriyleithaledilenmallardan,Osmanlıgemileriyleithaledilenmalveeşyadanalınanvergilerkadarvergialınacak,fazlavebaşkavergi istenmeyecektir.Sözkonusumallar isterdoğrudanüretildiğimahalden, isteryabancıülkelerdengelsinhaklarındayukarıdadeğinilenkarşılıklıeşitlikmuamelesi uygulanacaktır. İhracat hakkında da tamamenmisliyle karşılıkusulügeçerliolacaktır.Herikiülkedenihracınaizinverilmişveyaverilebilecekolanhertürlüeşya,isterherikiülkeningemilerineyüklenmişolarakihraçedilsin,istertaraflardanbirininveyayabancıbirdevletinlimanınagönderilmişolsunsözkonusumallarınihracındaherikidevlettealınacakolanihracatresmi, ikramiyeakçesiverüsumatiadesieşitlikilkesiyletahsiledilecektir.

9.Her ikiülkedehükümet,memurlar,halk,esnafvemüesseseleryararınaolaraktahsiledilentonilato,liman,kılavuz,fener,karantinaveherneşekilveisim




altındaolursaolsuntümvergilereşitkoşullardatahsiledilecektir.Buvergileryerligemilerden her iki tarafın limanlarında eşit koşullarda alınmamakta ise taraflarıngemilerindendeistenmeyecektir.

10. BelçikakanunugereğinceBelçikagemisi,OsmanlıkanunuhükmünceOsmanlıgemisikabuledilentümgemilerbuantlaşmayailişkinmaddelerdeherikitarafçaOsmanlıveBelçikagemisigibimuamelegörecektir.

11.GerekBelçika’nınziraivesınaîürünüolupBelçikaveyabaşkabirdevletingemisiylegelen,gerekdiğerbirülkeninziraivesınaîürünüolupBelçikagemisineyüklenmişolarakgelenmalveeşya,yüklüolduğugemiyleveyabaşkabirgemiyeaktarılmışolarakveyasatılmışolduğuhaldebaşkabirgemiyeyüklenmişveyolaçıkarılıncayakadarsınırlıbirsürekarayaçıkarılmışolsunBahr-ıSefidveKaradenizBoğazlarındangeçtiğindehiçbirresimveaidatistenmeyecektir.SözkonusumalveeşyakarayaçıkarıldığındaDersaadet’tetransitambarına,transitambarıbulunmayandiğermahallerdeGümrüklerNezaretialtınakonulacaktır.

12. Osmanlı Devleti müsaadat-ı tedriciye ve kara transit hakkında tümkolaylıklarıgöstermearzusundabulunduğundandiğerülkeleregönderilmeküzereOsmanlı Devleti’ne ithal edilmiş olan eşyadan alınmakta olan %3’lük gümrükresmini%2‘yeindirecekvebuvergi,emtiaveeşyaOsmanlıülkesinegirdiğiandaödenecektir.Transitresmidebuantlaşmanınyürürlüğegirmesindenitibaren8yıllıksürenin sonunda%1’e indirilecektir. Bu vergi, Osmanlı mahsullerinden alınacakreftiye resmi gibi kaydiye masraflarını düzenlemek amacıyla tahsil edilecektir.Osmanlı Devleti, özel bir nizamname ile bu konuda ortaya çıkabilecek hilelidurumlarıyasaklayacakönlemlerialmahakkınısaklıtuttuğunuilaneder.

13. BelçikavatandaşlarıveyavekilleriOsmanlıülkesindeyabancıülkelerinziraivesınaîürünlerindenolaneşyayıalıpsattıklarında,mensupolduklarıülkelerinmal ve eşyasının ticaretini yapan diğer yabancı uyrukluların ödemekle yükümlüoldukları vergileri ödeyecekler ve onların sahip oldukları hukuk, imtiyaz vemuafiyetlerdenyararlanacaklardır.

14. Beşincimaddenin şart ve hükümlerinden istisna olarak tuz ve her neşekil ve surette olursa olsun tütün, Belçika uyrukluların Osmanlı Devleti’neithaline izinli oldukları emtia ve eşyadan sayılmayacaktır. Belçika vatandaşlarıveyavekilleri,Osmanlıülkesinde tüketilmekamacıylabu ikimaddeyi satmakvesatın almak istediklerinde, bunları alıp satanOsmanlı vatandaşlarından en ziyademazhar-ımüsaadeyesahipolanlarınmükellefolduklarıvergilerevenizamlaratabiolacaklardır.Buyasağakarşılık,BelçikauyruklularınOsmanlıDevleti’nden ihraçedeceği tütünve tuzdanhiçbirvergialınmayacaktır.AncakOsmanlıDevleti’nden


ihraç edecekleri tütün ve tuzun miktarını Gümrük İdaresi’ne bildirmek zorundaolacaklardır.Gümrükİdaresitütünvetuzihracatınanezaretetmehakvehukukunuöncedenolduğugibimuhafazaetmeklebirliktehernebahaneileolursaolsunbuikimaddedenhiçbirvergitalepedemeyecektir.

15. OsmanlıDevleti veBelçika,OsmanlıDevleti’nin barut, top, silah vesavaşmühimmatınınOsmanlıülkesineithaliningenelolarakyasaklanmasıhakveyetkisini muhafaza ettiğini kabul etmiştir. Bu yasak, resmen tebliğ edilmedikçeyürürlüğegirmeyecekveresmibeyannamedeaçıkçabelirtilenaletvesavaşeşyasınıiçinealacaktır.YasakolmayanhertürlülevazımatsavaşeşyasınınOsmanlıDevleti’neithalimahallinizamlaratabiolacaktır.AncakBelçikaelçiliğitarafındanbiristisnairuhsat isteğinde bulunulur ise sıkı gerekçeler engel olmadıkça elçiliğin talebineizinverilecektir.Özelliklebarutunithaliyasakdeğilisedeaşağıdakikoşullaratabiolacaktır.

a. Belçikatebaasıaslamahallinizamlarınbelirlediğimiktardanfazlabarutsatmayacaktır.

b. Bir gemi yükü veya herhangi bir miktar kile barut yüküyle OsmanlıDevleti’nin bir limanına ulaşan Belçika gemisimahallimemurların belirleyeceğiözelbirmahalledemirleyecek,yüklüolduğubarutuda aynımemurlar tarafındangösterilecek ambarlara yine onların nezaretinde boşaltacaktır. Barutun sahiplerinizamlarauygunbirşekildebuambarlaragidebileceklerdir.Avtüfeği,piştov,ziynetsilahları veya özel kullanım amaçlı az miktardaki av barutu bu bentte belirtilenşartlaratabideğildir.

16.BelçikaticaretgemilerininBahr-ıSefidveBahr-ıSiyahboğazlarındangeçişleriiçingerekligemiiznifermanlarımümkünmertebegemileribekletmeyecekşekildeverilecektir.

17. YükleriOsmanlıDevleti’nde teslimedilecekolanBelçikagemilerininkaptanları, yüklerini boşaltacakları limana yanaştıklarında hemen yüklerininmanifestolarınınbirsuretinigümrüğevereceklerdir.

18. Gümrükten kaçırılarak ithal edilen eşyaya devlet tarafından elkonulabilecektir.Ancak kaçırılan eşyamemurlar tarafından tutulacak, takrir veyamazbatası düzenlendikten sonra eşya sahibinin mensup olduğu konsoloshaneyetebliğedilecektir.Kaçırmaolduğumevzuatdâhilindekesinliklesabitolmayanbireşyayaelkonulmayacaktır.

19.OsmanlıDevleti’neaitziraivesınaîürünlerBelçika’yaithaledildiğinde,en ziyade mazhar-ı müsaade ve imtiyaz olan ülkelerin aynı çeşit zirai ve sınaîürünlerineyapılanmuameleuygulanacaktır.Yabancıülkelerintebaa,gemi,ticaretve




seyr-isefainineBelçikaülkesindeverilenveyagelecekteverilecekveyaistifadesinesunulacakolanhukuk,imtiyazvemuafiyetlerOsmanlıtebaasına,gemilerine,ticaretveseyr-isefaininehakkıylatanınacakveizinverilecektir.

20. Buahitnametasdikolunduktansonraiki tarafarasında30Nisan1840tarihindeyapılansözleşmeninyerinialacakve13Mart1862tarihindenitibaren28yılsüreyleyürürlüktekalacaktır.Ancaktaraflardanherbiriişleyişveuygulamalardanelde ettikleri tecrübeler sonucu değişiklik yapma gereği duyduklarında 14. ve21. senenin sonunda teklif etmeveya sözleşmenin süresini sona erdireceğini ilanetmeyetkisinesahipolacaktır.Budurumdailantarihindenitibaren1yılsonrabusözleşmenin hükümleri taraflarca feshedilmiş olacaktır. Bu sözleşme OsmanlıDevleti’nin tüm eyaletlerinde yani Avrupa, Asya, Mısır, Afrika’nın OsmanlıDevleti’ne ait kısımlarında, Sırbistan, Eflak ve Boğdan Emaretlerinde yürürlükteolacaktır.

21.Herikitaraf,Belçikakralınınbuahitnameninherbirbendindekullanılmışolanlafızlarınvetabirlerintabiiveaçıkanlamındanfazlavehariçhiçbirhükümvemanaçıkarmayacağını,içyönetimhukukununicrasındaOsmanlıDevleti’nehiçbirşekilde müdahalede bulunmayacağını kararlaştırmışlardır. Osmanlı Devleti’ninsöz konusu iç yönetim hukuku veBelçika ilemevcut olan eski ahitnameleri, buahitnameileBelçikatebaasıveemvalihakkındaverilmişolanimtiyazlarıortadankaldırmayacaktır.

22. GerekBelçikaziraive sınaîürünlerindenolupOsmanlıülkesine ithalolunan,gerekOsmanlıziraivesınaîürünlerindenolupBelçikatüccarlarıveyavekilleritarafından Belçika’ya veya diğer ülkelere nakil ve ithal edilmek üzere OsmanlıDevleti’ndenalım-satımıserbestolanher türlüeşyaveemtiadan,buahitnameninşartlarıgereğincealınacakgümrükvergisi tarifesinidüzenlemek içinher iki tarafberabercekomiserlernasbvetayinetmeyikararlaştırmıştır.Buşekildedüzenlenecekolanyenitarife13Mart1862tarihindengeçerliolmaküzere7yılyürürlüktekalacak,gerektiğinde iki tarafın ittifakıylaküçükdeğişiklikler yapılabilecektir.Bu süreninsona ermesinden1 yıl önce taraflardanher biri bu tarifenin gözden geçirilmesiniveya değiştirilmesini isteyebilecek ve iddia edebilecektir. Yedinci sene içindetaraflardanhiçbirideğişiklik talebindebulunmaz iseo takdirde tarifeöncekiyedisenenin sonaerdiğigünden itibarenbiryedi senedahayürürlüktekalacaktır.Heryedisenetamamlandığındaaynışekildemuameleolunacaktır.

23. Bu ahitname tasdik olunacak ve tasdiknameleri Dersaadet’te iki ayzarfındavemümkünsedahaönce teatiolunarak13Mart1862 tarihinden itibarenyürürlüğegirecektir.


Buantlaşmaile1838ve1840antlaşmalarınıniçvedışticaretserbestliğiilkesiaynenkabuledildiğigibiyabancıtüccarlarınimtiyazlarıdahadagenişletilmiştir.1838anlaşmasındaOsmanlıDevleti’ndenihraçedilecekbirmalüzerinden%9iskeleve%3çıkışresmiolmaküzere%12oranındavergialınmaktaiken1862antlaşmasıylaönce%8’esekizyılınsonundada%1’e indiriliyordu(BOA:A.{DVN.DVE.d,no.003/1, s. 76). Böylece yabancı tüccarlar tüm Osmanlı ülkesine yayılıp Osmanlıtüccarları gibi iç ticaretle uğraşabilecekler, ham maddeleri kolaylıklaAvrupa’yaihraçedipAvrupa’danmamulmaddegetiripsatabileceklerdi(Karal1977:261-262).

AncakOsmanlı Devleti’nin, 1860’lı yıllardan itibaren gümrük vergilerini8. yılın sonunda %1’e indiren ticaret antlaşmalarının metinlerine, vergilerdemisliylekarşılıkveeşitlikilkesiesaslarınıiçerenhükümlerkoydurtmayabaşladığıgörülmektedir. Mesela: Belçika ile imzalanan Ticaret Antlaşması’nın 8. ve 9.maddelerindeyeralanihracatresmi,ikramiyeakçesi,rüsumatiadesi,tonilato,liman,kılavuz,fenervs. tümvergilerdemisliylekarşılıkveeşitlikilkesininuygulanmasıhükmüne,1862yılındaDanimarkaileimzalananTicaretAntlaşması’nın8.ve9.(BOA:A.{DVN.DVE.d, no. 12/2, s.25,26), 1872 yılında Arjantin’le imzalanan TicaretAntlaşması’nın5. ve6.maddelerindedeyerverilmiştir (BOA: İ.HR ,no.15264,Lef.2).1862yılındanöncesözkonusuülkelerlevediğerbirçokülkeileimzalananticaret antlaşmalarınınmaddelerindemisliyle karşılık ve eşitlik ilkesi hükmününyeralmayıp1862yılındansonrakiticaretantlaşmalarındaözellikleayrıntılıolarakbelirtilmesi, Osmanlı tüccarının mağduriyetinin ve gümrük vergisi kaybının birnebzedeolsagiderilmesineyönelikönlemolarakdüşünülebilir.Fakatbuönlemler,korumasız,örgütsüzvebilgisizyerliOsmanlıtüccarveesnafınınezilippiyasadançekilmesini, Osmanlı Devleti’nin borç yükü altına girmesini önleyememiştir.XIXyüzyılın ikinciyarısından itibaren imzalanan ticaretantlaşmalarıylaOsmanlıdış ticaretinde gözlenen hızlı büyümenin 3, Osmanlı Devleti’nin Belçika’ya olanborçlarınadayansıdığıanlaşılmaktadır.Belçika’yaolanborçmiktarı1881yılında6.6milyonİngilizsterliniiken1890’da10.3milyon,1898’de14.4milyonsterlineyükselmiştir.BöyleceOsmanlıDevleti’ninBelçikaborçları%5,%8.7,%11.4’lükartışlaFransa,İngiltereveAlmanya’dansonra4.sıradayeralmıştır(Pamuk1994:84).

5. SONUÇAvrupa’daki bilimsel ve teknik gelişmeleri takip edemeyen ve tarım

ekonomisindenendüstriekonomisinegeçişisağlayamayanOsmanlıDevleti,tarımsal3 Osmanlı dış ticaretinin 1840-1913 dönemindeki yıllık büyüme hızları için bkz. (Pamuk 1984: 29).




veendüstriyel teknolojidebüyükgelişmevedeğişmeleringörüldüğü,uluslararasıişbölümüne dayalı bir ekonomik sistemin geliştiği, dünya ticaret hacminin yılda%6oranındabüyüdüğüXIX.yüzyılda,endüstrikapitalizmininvehızlıbirşekildeyayılandünyapazarınınnüfuzvekuşatmasınakarşıkoyamamıştır.

Belçika’nındaiçindebulunduğuendüstrileşmişAvrupaülkeleri,ürettiklerisanayiürünlerinipazarlayabilmekveihtiyaçduyduklarıhammaddelerisağlayabilmekiçin endüstrileşmemiş ve ekonomisi tarıma dayalı yoğun nüfuslu ülkeleri serbestticaretantlaşmaları imzalamayazorlamışlardır.Buyöntemlemamulürünlerinibuülkelerepahalıfiyatasatıphammaddeleriniucuzfiyattansatınalmışlardır.Başkabirifade ileendüstrileşmemişülkelerdenucuzasatınaldıklarıhammaddelerimamulhale getirerek aynı ülkelere pahalı fiyatlarla satmışlardır. Osmanlı Devleti’ne deuygulananbusistem,ilkönceklasikvemanüelyöntemleüretimyapantezgâhlarınazalmasına, zaten yetersiz olan üretimin minimum düzeye inmesine ve Osmanlıborçlarınınhergeçenyılartmasınanedenolmuştur.

Zirai ve hayvansal ürünlerle bazı hammaddelerinAvrupa piyasalarındakiparasal değeri düşük iken endüstriyel ürünlerin fiyatının pahalı olması, OsmanlıDevleti’niBelçika’dan ithal ettiği endüstri ürünleri içindaha fazlabedel ödemekzorundabırakmıştır.Mesela1838-1846dönemindekantarı(1 kantar: 56,44958 kg veya 44 okka) 135 kuruş olan demir ve tel için yaklaşık 4,5 kantar siyah üzüm,(kantarı 34 krş),kantarı155krşolanİngilizçivisiiçinyaklaşık4,18kantarBeylerceüzümü, (kantarı 37 krş), veyayaklaşık 3 kantar fındık, (kantarı 55 krş), beher 2sandığı450krşolanBelçikamamulübeyaztenekeiçin3,84kantarUrlaçekirdeksizüzümü,(kantarı 117 krş),kantarı80krşolandemirsaciçin2,35kantarsiyahüzüm,tanesi 342 krş olan harbeli tüfek için 1.71 kıyye (1 kıyye: 1.282945 kg) Bursa,Saruhan,Balıkesir,Amasyaipeği(kıyyesi 200 krş, en pahalı ipek türü)veya2.85kıyyeŞam,Halep,Kıbrısipeği(kıyyesi 120 krş),kantarı576krşolanBelçikamalıbüyükçiviiçin3.84kıyyeAydın,MenteşeveSuğlaipeği(kıyyesi 150 krş)satmakgerekmiştir (BOA,A.{DVN.DVE.d, no. 003/1, s.48, 49, 50, 52, 55, 57).Kâğıdıntopuiseözelliğinegöre22,25,60,85,170ve360kuruştanithaledilmiştir.

İhraç ürünlerinin parasal değerinin ithal malı endüstri ürünlerine göreoldukçadüşükolması,Osmanlıekonomisinincariaçığınıveborçstokunuolumsuzetkilemiştir. Dış ticaretin XIX. yüzyıl boyunca sürekli açık vermesi, korumapolitikasının uygulanamaması, Osmanlı ülkesindeki yabancı mali, ticari ve sınaîkuruluşlarınsömürgeciyaklaşımlarıOsmanlıDevleti’ninbatılıbüyükgüçlerinmali,ekonomik,siyasinüfuzvedenetiminegirmesinenedenolmuştur.Sanayileşemeyen


vebilgitoplumuolamayanOsmanlıDevletibilimveteknolojidekiaçığınıparailekapatmakzorundakalmıştır.

KAYNAKÇA

a. Başbakanlık Osmanlı ArşiviA.{DVN.DVE.d, (Bab-ı Asafi Divan-ı Hümayun Düvel-i Ecnebiye Kalemi

Defteri),no.004/2A.{DVN.DVE.d,no.003/1A.{DVN.DVE.d,no.12/2.A.{MKT.NZD(Sadaret Mektubî Kalemi Nezaret ve Devair Evrakı),Dos.60,

no.92.HAT,(Hatt-ı Hümayun),no.830/37509-B.İ.HR (İrade Hariciye),no.15264,Lef.2.

b. Kitaplar ve MakalelerKARAL,EnverZiya(1983),Osmanlı Tarihi,Cilt,V,VI,Ankara,TürkTarih

KurumuYayınları.KARAL,EnverZiya(1977),Osmanlı Tarihi,Cilt,VII,AnkaraTürkTarih

KurumuYayınları.KÜTÜKOĞLU,Mübahat (1976),Osmanlı-İngiliz İktisadi Münasebetleri,

CiltII,(1838-1850),İstanbul.NAZIR, Bayram (Spring 2010), “Londra Sefiri Mehmet Emin Paşa’nın

Felemenk (Hollanda) İzlenimleri”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi,Volume,3/11,s.438-444.

ÖZCAN, Besim (1998), “Kırım Harbi Sırasında Bazı Avrupalı DevletAdamlarının Osmanlı Ülkesini Ziyaretleri”,AÜDTCF Dergisi, (OTAM), Sayı, 9,s.287-321.

PAMUK, Şevket (1994), Osmanlı Ekonomisinde Bağımlılık ve Büyüme (1820-1913),İstanbulTarihVakfıYurtYayınları.

TEMEL,Mehmet(Güz2008),“OsmanlıDevleti’ninBelçika’danHafifSilahİthalatı”,Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi,Sayı,8,s.41-62.



TÜRKİYE’DE MEDİKAL TURİZM UYGULAMALARI; İSTANBUL VE ANKARA ÖRNEĞİ

R. Pars ŞAHBAZ1

Uğur AKDU2

Serap AKDU3

ÖZETBu araştırmanın amacı, sağlık turizmi kapsamında ele alınan medikal

turizm ve medikal turizmin Türkiye’deki uygulamalarını inceleyerek, özelhastanelerin medikal turizme katkısını ve uygulama biçimlerini analiz etmekve Türkiye’deki mevcut durum hakkında bilgi toplamaktır. Araştırmanın evreniAnkaraveİstanbul’dafaaliyetgösterenözelhastanelerolarakbelirlenmiştir.Sonuçolarak,araştırmakapsamınaalınanhastanelerinbüyükçoğunluğununuluslararasınitelikte bir akreditasyon belgesine sahip olduğu buna karşın çok azınınmedikalturizm faaliyetlerini gerçekleştirdiği görülmektedir. Medikal turist olarak en çokAlmanya,HollandaveTürkîCumhuriyetlerdenhastalarınsırasıylakalp,gözvedişhastalıklarınıntedavisiiçingeldiklerigörülmektedir.

Anahtar Kelimeler:Medikal Turizm, SağlıkTurizmi,Alternatif Turizm,MedikalTurist

MEDICAL TOURISM APPLICATIONS IN TURKEY; İSTANBUL AND ANKARA EXAMPLE

ABSTRACTIn this investigation,medical tourismwithin health tourism and examine

the applicationsofmedical tourism inTurkey andby analyzing thehelp and thestylesofapplicationofprivatehospitals formedical tourismtoexpose theextantsituation in Turkey is purposed. The investigation universe is appointed as theprivatehospitals inAnkaraandIstanbul.Asaresult, thehospitals includedintheresearchhasinternationalaccreditationcertificate.Onlyasmallnumberofhospitalsareperformedmedicaltourismactivities.ThepatientsmostlycomesfromGermany,NetherlandsandTurkicRepublicfortreatmentofheart,eyeanddentaldiseases.

Key Words: Medical Tourism, Health Tourism, Alternative Tourism,MedicalTourist.

1 Yrd.Doç.Dr.GaziÜniversitesi,TicaretveTurizmEğitimFakültesi

2 ÖğretimGörevlisi,GümüşhaneÜniversitesi,TurizmİşletmeciliğiveOtelcilikY.O.

3 TurizmUzmanı(GaziÜnv.EğitimBilimleriEnstitüsü,Turizmİşl.EğitimiABD.Mezun)



1. GİRİŞTurizm sektörü doğal, kültürel ve sosyo-ekonomik altyapı ile hızla

gelişmektedir.Globaldünyagörüşü turizmsektörünüdeenetkinbirşekildeyeniarayışlarayönlendirmektedir.Deniz,kum,güneştemelliyoğunkitleturizmininyerinialternatifturizmçeşitlerialmayabaşlamıştır.Alternatifturizmsosyalilişkiüstündeduran,kitleturizminetepkiolarakgeliştirilenveözeltercihedayalıbirturizmtürüolarak ifade edilmektedir (Çontu, 2006; 6). Kültür turizmi, macera turizmi, golfturizmivemedikalturizmalternatifturizmçeşitlerindenbirkaçınıoluşturmaktadır(ÖndervePolat,2004;80-86)

Bu kapsamda medikal turizm alternatif turizm çeşitlerinden birini teşkiletmektedir.Medikalturizmkavramıileilgilibirçoktanımyapılmaklabirlikteözetle,“tedaviamacıileyapılanseyahatler”olarakifadeedilebilmektedir.

Türkiye’de sağlık turizmi kavramı, genellikle termal turizm ilekarıştırılmaktadırveliteratürdebukonudakavramkarmaşasıyaşanmaktadır.Sağlıkturizmiçeşitleriolarakgenellikle,termalizm,üvalizmveklimatizmelealınmaktadır.Araştırmanınkonusunuoluşturan“medikalturizm”kavramıileilgiliolarakdabiranlamkargaşasıyaşanmaktadır.Medikalturizmsağlıkturizminindiğertürlerindenfarklıdır. Dünyada özellikle son on yıl içerisinde önem kazananmedikal turizmkavramıTürkiye’deisedahayenidirveson3-4yıldırüzerindeönemleçalışılmaktadır.Ülkemizde bu konu ile ilgili çalışmaların sınırlı olması nedeniyle, öneminin vegetirilerinintamolarakanlaşılamadığıdüşünülmektedir.

Medikalturizm,turizmendüstrisiiçerindehızlabüyümekteolupinsanlarınuzunmesafedekiülkeleremedikal tedaviolabilmek içinseyahatetmesiniveaynızamanda birer tatilci olmalarını ifade eden bir kavramdır (Connell, 2006: 1094;GarciaAltes,2005:262).Medikalturizmde,“turist”önceliklecerrahimüdahaleyanitıbbitedaviolmaamacınıtaşımaktabununlabirlikteturistikyerlerdedinlenmeveboşzamandeğerlendirmegibigeleneksel turizmfaaliyetlerinidegerçekleştirmektedir(MugombaandC.Danell,2007:1).

Medikal Turizmde dünya çapında 2006 yılında 20 milyar Dolar gelireldeedilmiştirvebununyaklaşık2,5milyarDolar’lıkkısmınıAsyaülkelerindenHindistan,Singapur,TaylandveMalezyaeldeetmiştir.Gelişmişülkelerdekisağlıkhizmeti fiyatlarının yüksekliği ve yine bu ülkelerdeki sağlık hizmeti sistemininihtiyaçlarıkarşılamadazorlanması,medikalturizminindünyaçapındagüçlüvesağlamadımlarlagelişmesinenedenolmuştur.Dünyaçapındamedikalturizmin,boyutunuikiyekatlayacağıve2010yılında40milyardolarlıkbirbüyüklüğeulaşacağıtahmin


edilmektedir.2012’deAsyapazarının,4,4milyardolardan fazlageliroluşturmasıbeklenmektedir.Sağlık seyahative sağlıkhizmetleri,dünyakonomisindeenhızlıgelişensektörlerdenbirisikonumundadır(Maini,AnilK.2009;22,Moody,MichaelJ.2008;17).

Türkiyemedikalturizmfaaliyetleriiçingerekliolantümimkânlarasahiptir.Bunların en başında tıbbi hizmet veren hastanelerin teknoloji ve insan gücüaltyapısının iyi olması ve bunların yanı sıra gerek coğrafi konumu, gerek doğal,kültürel ve tarihi güzellikleriyle sahip olduğu turistik zenginlikler gelmektedir.Özellikle özel hastanelerin sayısındaki artışla birlikte sağlık sektöründe sunulanhizmetinkalitesinin,uzmandoktorvesağlıkpersonelinin,teknolojikimkânlarındaartmasınınTürkiye’ninmedikalturizmdeönplanaçıkmasınısağlayacağıverakipülkelerinönünegeçireceğidüşünülmektedir.Bununlabirlikte,Türkiye’demedikalturizmfaaliyetleritümimkânlararağmenmaalesefyeterliseviyedeyapılamamaktadır(Kiremit,2008;39-57,Genç,2007,Aydın,2009,Akbaş,2008).

MedikalhastalarınTürkiye’yitercihetmenedenleriçokçeşitlidir.Enönemlinedenlerdenbiriyaşadıklarıülkeleregöredahauygunfiyatlar ileyüksekkalitedehizmetalınabilmesidir.Türkiye’demodern,kalitelihizmetveren,kalifiyepersoneleveileriteknolojikdonanımasahipolanhastanelerinolmasıdatercihedilmedeetkiliolmaktadır.Operasyon için gereken uzun bekleme süreleri, bazı tedavilerde olankısıtlamalar,sigortaileilgiliyaşananbirtakımsorunlardayineTürkiye’nintercihedilme nedenleri arasında yer almaktadır.Bunun yanı sıra,Türkiye sahip olduğuönemlituristik çekicilikler,tedaviolmaamacıylagelenhastalaratatilyapmaimkânıdasağlamaktadır(Kiremit,2008;39-57,Genç,2007,Aydın,2009,Akbaş,2008).

2. ALTERNATİF TURİZMAlternatif turizm kavramı, yeşil turizm, soft turizm, eko-turizm gibi

kavramlarlazamanzamanaynıanlamlardakullanılsadaalternatifturizmkavramıgenelbirkavramdır.“Eko-turizm”,“yeşilturizm”,“koruyucuturizm”,“sürdürülebilirturizm”ve“kırsalturizm”altbaşlıklarındatoplanabilir(Oruç,2004:18;Akşit,2007:444-445;UçkunveTürkay;2-3).Alternatifturizmeilişkinbirçoktanımsözkonusuolmaklabirlikte,bunlardanbazılarınaaşağıdayerverilmiştir.

Genelolarakbakılırsa,alternatifturizm,yöreinsanlarıtarafındangeliştirilmiş,bölgedoğasıvekültürünedayananküçükölçektekiturizmdir(Oruç,2004:18).

Başka bir tanıma göre ise; varış alanlarında ve buradaki nüfus üzerinde,ekonomikkazançlarıazaltmaksızınolumsuzetkilerinşiddetininenazaindirilmesidir.

Turizm İşletmeciliği ve Otelcilik Anabilim Dalı



Var olan turizm türlerinin dışında, onlara ve olumsuz etkilerine alternatif olarakortayaçıkarılmışturizmtürüdür(Özgüç,1998:199-200).

Kültür ve Turizm Bakanlığı “Alternatif turizm” kavramını “Sosyal veekolojik uyuma, yerel ve yabancı girişimcilerin işbirliğine ve gelişmede yerlimalzeme kullanılmasına öncelik verme amacını güden turizm çeşididir.”şeklindeaçıklamaktadır(Sarı,2007;85).Alternatifturizm,esasolarakarzuedilmeyenturizmolan kitle turizminin karşıtı olarak değerlendirilirken, olumlu ekonomik etkilersağlayanveçokazolumsuzetkilerenedenolan idealbir turizmformuolarakdagörülür.Bazıalanlardaalternatifturizm,kitleturizminealternatifbirseçenekolabilir(Erdoğan,2003;2-4).

Ülkeler mevcut potansiyelleri ve bütüncül çözüm arayışları çerçevesindedünya turizminden daha fazla pay alabilmek için, rekabet edebilir ve satılabilirürünler geliştirme ve stratejiler oluşturma yoluna gitmişlerdir. Bunun bir sonucuolarakdaalternatifturizmkavramıortayaçıkmıştır(Kiper,2006:1).

Türkiye’de alternatif turizmkavramınınkitle turizmininverdiği zararlarınönemsenmesiyle birlikte ortaya çıkmaya başladığı söylenebilir. 1980’li yıllardabüyüksermayeyatırımlarıileturizmpazarınagirişyapanTürkiye,deniz-kum-güneşüçlemesiyanikıyıturizmiilehızlıveplansızbirturizmgelişimivekıyıturizmininbir etkisi olarakda,büyükbirkıyı tahribatıyaşamıştır.BununlabirlikteTürkiye,yeni turizm akımlarına uymak için, öncelikle ürün çeşitlendirmesine başlamış,alternatif turizmçeşitlerininoluşturulması içinhareketegeçmiştir(Maç,2006:2).Türkiye’deBeşYıllıkKalkınmaPlanlarındadikkatçekilenvegeliştirilmesiistenenkitle turizmi olmuştur. Ancak Beşinci Beş Yılık Kalkınma Planı’nda turizmdeürünçeşitliliğininsağlanmasıgereğineişaretedilmiş,AltıncıBeşYıllıkKalkınmaPlanı’ndaiseAlternatifTurizmingeliştirilmesikonusuüzerindedurulmuştur.Dahasonra ise Yedinci ve Sekizinci Kalkınma Planları’nda turizmin çevreye duyarlıformlarına özellikle atıfta bulunulmuştur (Uçkun veTürkay, 2004;3,DPT; 1985,1990, 1996, 2000).Dokuzuncukalkınmaplanında ise, turizmin çeşitlendirilmesi,turizmeğitimindemeslekibelgelendirme, turizmdeçevreyeduyarlı sürdürülebilirgelişimüzerindedurulmuştur(<http://ekutup.dpt.gov.tr/plan/plan9.pdf>).

Alternatif turizm türleri ülkelerin sahip olduğu özelliklere göre değişimgösterebilmektedir. Bu amaçla, her ülke kendi koşullarına uygun olarak farklıalternatifturizmtürlerinibelirleyebilmektir.Örneğin;Türkiye’deTurizmBakanlığıbuamaçla,1994yılında42türturizmçeşiditespitiyapmıştır.Alternatifturizmtürleriolarak;kongre turizmi,golf turizmi, spor turizmi,macera turizmi,kültür turizmi,


ekoturizm,termalturizmvegençlikturizmiörnekverilebilir(ÖztürkveYazıcıoğlu,2002:2).

3. SAĞLIK TURİZMİİnsanları turistik amaçlı seyahate yönelten sebeplerden biriside şüphesiz

sağlıktır.Bufaktörbazenkaybolansağlığıtekrarkazanmakamacıylaortayaçıktığıgibi,bazendesağlığıuzunsürelerkoruyabilmek içinortayaçıkmıştır (ÖztürkveYazıcıoğlu,2002:9).

Sanayileşme ve kentleşme sonucu gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerdeçevre sorunları, insan sağlığını bozan, beslenme bozukluklarına sebep olan,sinirselyorgunluklarıartıranveişgücüveriminiazaltanbiryaşamaortamınanedenolmaktadır.Halksağlığınıveişgücüveriminikorumakiçinkaplıca,denizveiklimkürleri gibi uygulamalar iç ve dış turizm ile bütünleşerek sağlık turizmine temelteşkiletmiştir.Sağlıkturizmi,insanların,kürvetedaviamacıylagittikleriyerlerdekonaklama, beslenme, dinlenme ve eğlenme ihtiyaçlarının karşılanmasıdır. Kürvetedavibütünbiryılyapılabildiğivekürveyatedavilerinenazüçhaftasürmesigerektiğiiçinturizmsektöründeayrıbirçekiciliğivardır(TunçveSaç,1998:21-22).

Turizm Bakanlığı sağlık turizmini kısaca; “tedavi amacı ile yapılanseyahatlerdir” şeklinde tanımlamaktadır. Başka bir ifadeyle, sağlık turizmi, fiziktedaviverehabilitasyongereksinimiolanlarlabirlikteuluslararasıhastapotansiyelinikullanaraksağlıkkuruluşlarınınbüyümesineolanaksağlayanturizmtürüdür

(<http://www.kultur.gov.tr/TR/BelgeGoster.aspx?F6E10F8892433CFF03077CA1048A18348020F3B0746F34B3>).

Sağlık turizmi, evdışında ikamet etmekkoşulu ileboş zamanlarda sağlıkamaçlı yapılangezilerdir.Bir başka tanımagöre sağlık turizmi; hastaların, sağlıkproblemlerineçözümbulmakyadaenazındansağlıkdurumlarınıbirdüzenesokmakamacıyla,24saattenazolmamakveenfazla1senesürmekkoşuluileçalışmakyadayaşamakgibibiramaçgüdülmeksizinbaşkabirülkeyegitmesidir.Yinebirbaşkatanımagöreise;sağlıkturizmi,tedaviolmakiçingeçicisüreileisterdoktortavsiyesiile,isterdekişininkendiisteğiilebaşkabirülkeyegitmesiolaraktanımlanmaktadır(Yalçın,2006:34).

Temelmotivasyonkişiselsağlıkaçısındanfaydalıolacakhizmetlerinsatınalınmasıolduğunda,sağlık turizmifarklıbiçimlerdeortayaçıkabilmektedir.Tıbbibakım amacıyla, özel bir servisi ya da ziyaretçinin kendi evinde bulamayacağıdüzeydekalitelihizmetisatınalmakiçinseyahatekatılmakörnekolarakverilebilir.




Değişikülkelerdeyeralanvedünyacaünlükliniklerde,hastanelerdeünlüdoktorlaramuayeneolmakiçinbirçokinsankendiülkesinin,bölgesininveyaşehrinindışınaseyahatetmektedir.Diğerbirörnekise,formtutmakveformunukorumakamacıyladeğişik kaplıcaların ve spor merkezlerinin olduğu bölgelere seyahat etmektir.Günümüzdebirçokbüyükotelbünyesinde,spormerkezleri,fitnesssalonları,kaplıca(spa)bölümleriyeralmaktadır.Birçokinsandaformdakalmak,diyetyapmak,kilovermek,rahatlamavb.nedenlerlebufaaliyetlerekatılımgöstermektedir(Kahraman,Türkay,2006:43-44).Budoğrultudabazısağlıkturizmibiçimleriortayaçıkmaktadır.Bunlaraörnekolarak,klimatizm,termalizmveüvalizmverilebilir.

• Klimatizm; sağlıklı iklim ortamında bulunmaktır. Sağlıklı iklim kuşağıdeniz seviyesinden sekiz yüzmetre yükseklikten başlayıp iki binmetreye kadar,ormanlık ve aynı zamanda da rekreasyon alanları olan, orta yükseklikteki dağlıkyerlerdir(TunçveSaç,1998:22-23).

• Termalizm;kaplıca,ılıca,içmelergibişifalıdoğalsukaynaklarınınsağlıkkurallarınauygunbirbiçimdetedaviaracıolarakkullanılmasıdır.Mineralizetermalsular ile çamurların, çevreve iklim faktörleribileşimi ilebirlikte insan sağlığınıolumlu etkilemek için doktor denetiminde, fizik tedavi, rehabilitasyon, egzersiz,diyet gibi destek tedavilerle koordineli kür uygulamalarına termalizm, bu turizmhareketinedetermalturizmhareketidenir(TunçveSaç,1998:22).

• Üvalizm,bazıyörelerehasolanmeyvevesebzelerileyapılankür(tedavi)yöntemidirveyabundanhoşlananlarasunulmasıdır(Akat,2008;19).

Yukarıda kısaca açıklanan sağlık turizmi biçimleri yanında yine sağlıkturizmi ile ilgili çeşitli kavramlarda ortaya çıkmıştır. Aşağıda bu kavramlardanbazılarıkısacaaçıklanmıştır(Tengilimoğlu,SevinveAk,2001:7)

• Balneotherapi:Mineraltermalsularlayapılanküruygulaması.• Talassoterapi: Deniz suyu ve güneşten yararlanılarak yapılan kür

uygulamaları.• Hidroterapi:Tatlısuylayapılanküruygulaması.• Speleojerapi:Mağaraortamındanyararlanılarakyapılantedavitürüdür.• Peloidoterapi:Çamurtedavisidir.Tümbunlardanhareketlesağlık turizmininhedefkitlesi, sağlığıbozulmuş

olan insanlar ile sağlığınıkorumayaduyarlı olan insanlar şeklinde tanımlanabilir.Bukapsamda sağlık turizmi katılımcıları genellikle hastalar ve hastanın ailesi veyakınlarıyla,sağlığınaönemverenvesağlığınıkorumakiçinbuturizmfaaliyetlerinekatılankişilerdir(Yalçın,2006:29).


Tablo 1YabancıTuristlerinTürkiye’yeGelişNedeni,2004-2009

Kaynak:(TÜİK;http://www.tuik.gov.tr;http://www.kultur.gov.tr)Tablo 2

YurtdışındaİkametedenTürkiyeCumhuriyetiVatandaşlarınınTürkiye’yeGelişNedeni,2003-2007

Kaynak:(TÜİK;http://www.tuik.gov.tr;http://www.kultur.gov.tr)




Tablo 3TürkiyeCumhuriyetiVatandaşlarınınYurtdışınaGidişNedeni,2003-2007

Kaynak: (TÜİK;http://www.tuik.gov.tr;http://www.kultur.gov.tr)*2009yılıgelişnedenigruplamasıTUİK tarafındandeğiştiği içinsadece

ilgiliverilerbelirtilmiştir.

3.1. Sağlık Turizminin FaydalarıSağlıkturizmininfaydalarıhastalara,hastanelere,sigortaşirketlerinevetüm

sağlık sistemine faydaları olmak üzere dört ana başlıkta toplanmakmümkündür.Aşağıdasağlıkturizmininilgilipaydaşlarafaydalarımaddelerhalindeaçıklanmıştır(Yalçın,2006:39).

• Sağlık turizmi hastaların doğru ve kaliteli bakımhizmetini bulmak içinuzun mesafeler gitmesi yerine Avrupa Birliği içindeki hastanelerden istediklerihizmetialabilmelerinisağlamaktadır.

• Sağlık turizmi ilehastanelerdahayüksekkalitede sağlıkbakımhizmetisağlamakiçindeneyimlerin,iyiuygulamalarınvedonanımlarınpaylaşılmasındanfaydasağlamaktadır.

• Sigortaşirketleriisemüşterimemnuniyetiniartırmakvebeklemelisteleriniazaltmakiçinsağlıkturizmiileekbirhizmetsağlamışolmaktadırlar.


• Birbütünolarak tümsağlıksistemidüşünüldüğündesağlık turizmihemhizmetalımlarındadublikasyonlarıönlemekte,hemdemaliyetlerin,kaynaklarınvehizmetlerinpaylaşılmasıyoluileekonomiyekatkısağlamaktadır.

• Yabancı turistlerden kaynaklanan gelirler ülkelerin ekonomik refahına katkısağlamaktadır.

• Sağlık turizmi, gelişmekte olan ülkelere, fiyat tarifelerinde gelişmiş ülkelerekarşımaliyetavantajısağlamaktadır.

• Yabancı hastalara sunulan fırsatlar, kendi ülkelerindeki hastalara da dahaiyihizmetsunulmasınısağlamaktadır.

• Globalpazarlamavetıbbiticaretisağlamaktadır.• Ülkelerin global sağlık bakım sunucusu olarak uluslararası kabulünü

sağlamaktadır.• Ülkelere dünya düzeyinde sağlık bakım hizmeti sunduğu imajını ka-

zandırmaktadır.• Rekabetavantajısağlamaktadır.• Hastanedestekhizmetlerarasındadahaiyikoordinasyonsağlamaktadır.• Kamuveözelsektörortaklığısağlamaktadır.• Hastamemnuniyetiniartırmaktadır.

4. MEDİKAL TURİZM Özellikle son on yıldır, insanların tatilleri süresince dinlenme, egzersiz

yapma, kaplıcalara gitme sayesinde daha sağlıklı olma girişimleri beraberindeturizmendüstrisiiçerisinde“medikalturizm”şeklindeyenivefarklıbiralanınortayaçıkmasını sağlamıştır (Connel, 2006; 1093).Medikal turizmde, “turist” öncelikletıbbi tedavi olma amacını taşımakta bununla birlikte turistik yerlerde dinlenme,boş zaman değerlendirme gibi geleneksel turizm faaliyetlerine de katılmaktadır(MugombaandC.Danell,2007:1).Medikalturizm,turizmendüstrisiiçerindehızlabüyümekteolupinsanlarınuzunmesafedekiülkeleremedikaltedaviolabilmekiçinseyahatetmesiniveaynızamandabirertatilciolmalarınıifadeedenbirkavramdır.Medikalturizmveyamedikalseyahat,sağlıkamaçlıbaşkaülkelereyapılanseyahatanlamınagelmektedir(Connell,2006:1094;GarciaAltes,2005:262;en.wikipedia.org;www.medtripinfo.com).Uluslararasımedikal seyahatkavramısadecekalitelisağlıkhizmetiylesınırlıkalmayıpbununyanısıratekrarülkeyedönmedenkontrollügözetimlerle iyileşmeyi de bünyesinde barındırmaktadır (<http://www.medretreat.com/templates/UserFiles/Files/MedRetreat%20Medical%20Tourism%20Presentation%20-%20Consumer.pdf>).




Amerika veya Büyük Britanya gibi gelişmiş ülkelerdemedikal ve sağlıkhizmetleri pahalı olmaktadır. İkamet ettikleri ülkedeki tedavi fiyatlarının yüksekoluşu ve sigorta onayı için uzun bekleme sürelerinin verilmesi ile birlikte bazıhastalar Tayland, Hindistan veya diğer güneydoğuAsya ülkelerinin doktorlarınatedavi olmak için rezervasyon yaptırmaktadırlar.Asya’da yabancılara ait sigortahizmetleriningeçerliliğisözkonusuolmamasınarağmen,AmerikagibigelişmişbirülkevegelişmekteolanTaylandgibibirülkeninmedikalhizmetleriarasındakiönemlifiyat farklılıkları yüzünden birçok yabancı tıbbi yardımı dünyanın bu bölümündearamaktadır(G.Garcia,M.Besinga,2006:42).

Bu kapsamda, medikal turizm, uzmanlaşmış cerrahi ve diğer tedavişekillerineihtiyaçduyanhastalariçinturizmsanayisiyleişbirliğiiçindedüzenlenenözeltıbbitedavilerolarakgenişçetanımlanabilir.Hastalartedaviolmanınyanısırabulundukları ülkelerin zenginliklerinden yararlanabilirler ve turlara katılabilirler(<http://www.medindia.net/patients/medical_Tourism/medicaltourism_about.htm>). Medikal turizm ev sahibi ülkede hastalar için özel olarak düzenlenenseyahat turları ile bütünleştirilmiştir (G. Garcia,M. Besinga, 2006: 42). Sağlıkveturizmhizmetlerinintümününhastanınilkanındansonanınakadareşzamanlıolarak yürütülmesi gerekmektedir. Pasaport, vize, uçak bileti ve nakil işlemleridüzenlenmelidir. Doktora ulaşılması, ameliyat tarihinin, hastanede geçirilecekgünlerininvetaburcuedilmehizmetlerininonaylanmasıveyürütülmesiiçinhastaneveturoperatörlerininkoordineliçalışmalarıgerekmektedir.(Chacko,2006:123).

4.1. Türkiye’ de Medikal Turizm ve Türkiye’nin Tercih Edilme NedenleriTürkturizmindesonzamanlardaençokkonuşulankonulardanbirisimedikal

turizmdir. Dünya kalitesinde hizmet veren hastanelere ve hekimlere sahip olanTürkiyesağlıkturizmindenhakettiğipayıalamamaktadır.Türkiye,heryılortalama15.000 hastaya hizmet sunmaktadır (Kurşun, 2007). Türkiye medikal turizmdebaşarılıolabilmesiiçingereklişartlarınbirçoğunutaşımaktadır.Türkiye’nindünyacoğrafyasındakiyeri,varolanturizmpotansiyelininsağlıkhizmetlerineyansıması,hastanelerindünyastandartlarındakiteknolojikdonanımıvedoktorveinsankaynağıkalitesi, fiyatların gelişmiş ülkelere nazaran rekabet gücü vermesi, Türkiye’nindünya genelinde en büyük 7. jeotermal kaynaklara sahip olması ve Avrupa’dayaşayan ve sağlık hizmetini Türkiye’de almayı tercih eden Türk vatandaşlarınınvarlığıTürkiye’ninavantajlarıolaraksayılabilir.(Genç,2007;96).


Türkiye’demedikalturizmsonyıllardaözelhastanelerinbukonuyadahafazlailgiduymasıilehareketlenmiştir.Asınıfıözelhastanelerbaştaolmaküzerebirçokhastanedünyaçapındakimedikalturizmfuarlarınakatılmayabaşlamışvehastalaradahaiyihizmetvermekadınakendibünyelerinde“YabancıHastaDepartmanları”kurmuştur.Medikalturizmözelilgigerektirenvegüvenesasınadayananbirkavramolduğuiçinbudepartmanlarınkurulmasıhastalarınişinioldukçakolaylaştırmıştır.Yabancı Hasta Departmanlarının faaliyete geçmesi yabancı hastaların ülkemizegelirkensahipolduğuçekincelerikısmenazaltmışveilkadımıdahakolayatmalarınıkolaylaştırmıştır(Genç,2007;97).

Mevcut durumda Türkiye az da olsa dünya medikal turizm pastasındanbirpayalmaktadır.BuanlamdaTürkiye’yehastagönderenülkelerdörtanasınıftaincelenebilir(Genç,2007;97);

• ÇeşitlinedenlerdendolayıbünyesindebüyükbirTürknüfusubarındıranülkeler(Almanya,Hollanda,Belçikavb.)

• Altyapıvehekimyetersizliğinedeniylehizmetsıkıntısıçekengelişmekteolanülkeler(Balkanülkeleri,OrtaAsya’dakiTürkiCumhuriyetler)

• Sağlıkhizmetlerininpahalıolduğuvesigortalarınkapsamadığıhizmetleritalepedenhastalarınbulunduğuülkeler(Amerika,Almanya)

• Arz-talep dengesindeki yetersizlik nedeniyle uzun bekleme sırası olanülkeler(İngiltere,HollandaveKanada)

Türkiye’desunulanmedikalhizmetlergenelolarakaşağıdakileriiçermektedir.Bunlar(<www.twarp.com>);

• Gözameliyatları• Dişameliyatları• Tüpbebekuygulamaları• Estetikveplastikoperasyonlar• KalpvedamarhastalıklarıTürkiyebugünkalphastalıkları,estetikvedişoperasyonlarıkapsamındayurt

dışınaseyahatedenhastalariçinönemliülkelerarasındadır.Örneğin;AmerikalılarınTürkiye’yitercihetmelerininenönemlinedeni,tedavimasraflarınınçoğunluklakendiülkelerindeki fiyatlardan daha düşük olmasıdır.Amerika’da by-pass ameliyatınınfiyatı 70000-133000 $ arasındaykenTürkiye’de 24500 $ civarında, yüz kaldırmaoperasyonu10500$-16000$arasındaykenTürkiye’de8000$’dır.(<http://www.saglikturizmi.org.tr/sunum/MSA%20redstar%20saglik.pdf>).




İngiltere veKanada da özellikle göz ve estetik ameliyatlarınfiyatları çokyüksekolupameliyatolmakiçindeuzunbirbeklemesüresigerekmektedir.Örneğin,İngiltere’de katarakt ameliyatının fiyatı 2350 ₤ ikenTürkiye’de 562 ₤’tur ve birİngilizhastaTürkiye’yitercihederekyaklaşık%76tasarrufsağlamaktadır (<www.ipamatis.com/tr/docs/IPA_SaglikTurizmi_2006_Prezentasyon.pps>).

Türkiye,hastalaragüneşlisıcacıkbiriklimdeiyileşmeveherbütçeyeuygunfiyatlarla tedavi, konaklama ve tatil yapma fırsatı sunmaktadır. Medikal turlardüzenleyenseyahatacenteleriAmerika’yıdaiçinealandünyanınheryerindenturlardüzenleyebilmektedirler (<http://www.twarp.com/healthtourism.htm,<http://www.icep.org.tr/english/medical.asp>).

Başta İngiltere ve Almanya olmak üzere, Belçika, Hollanda, Rusyave İsrail’den diş problemleri için gelen turistler, hem tedavi olmakta hem tatilyapmaktadırlar.Avrupa’daimplant(dişekme)tedavisininfiyatının2500-3000Euroiken, Türkiye’de yaklaşık 1000 Euro olması, Türkiye’yi cazibe merkezi halinegetirmiştir. (Löle veÖzcan, 2006).Bu kapsamda implant (iş ekme) ve porselenprotezuygulamalarıiçindeTürkiye’dekilaboratuarlartercihedilmektedir.Özelliklediş tedavileri içinTürkiye’ye gelen yabancılar, kaliteli sağlık hizmetini çok dahaucuzaalmaktadırlar.Birçokülke,dişle ilgili tedavimalzemelerinideTürkiye’denkarşılamaktadır (<http://www.trt.net.tr/wwwtrt/hdevam.aspx?hid=175241&k=5>).Avrupa’nındişsağlığıpastasınınbüyüklüğü20milyarEuro’durvesadeceMacaristanbu pazardan 5 milyar Euro almaktadır. Türkiye, teknoloji ve hekimlerinin bilgibirikimi ileMacaristan’a çok rahat rakipolabilecekkonumdadır (LöleveÖzcan,2006).

Türkiye’nin tercih edilmesindeki tek sebep Avrupa ülkelerinden dahaucuz olması değildir. Örneğin tüp bebek tedavisi için Türkiye’yi seçenleringelmenedenlerindenbiri,Türkiye’deilkdenemedebaşarılıolmaoranınınAvrupaülkelerindendahayüksekolmasıdır.OrtadoğuülkeleriveDoğuAvrupa’dangelenyabancıhastalarisetüpbebektedavisininyanısırakansertedavisiiçindeTürkiye’yitercihetmektedir(Kurşun,2007).Avrupa’dasadecebeşülkedekullanılancihazlardanbiri,kanseraraştırmalarıvetedavisikonusundaönemliilerlemekaydedenTürkiye’debulunmaktadır. Böylece yurtdışından gelen yabancı hastalar, kendilerine sunulandünyastandartlarındakihizmetlerilehiçsırabeklemedenhemtedaviolmahemdetatilyapmaimkânıbulmaktadır(Kurşun,2007).

Medikal turizmde en çok gündeme gelen branşların başında estetik, gözve diş cerrahisi gelmektedir. Ciddi sağlık problemleri olan Türk vatandaşlarının


hemenAmerika’nınyolunututmasıhepimizinalışıkolduğubirdurumdur.AmaartıkciddisağlıkproblemleriolanTürklerlebirliktebirçokyabancıhastadatedaviiçinTürkiye’yitercihetmektedir.BunlarınbaşındaisebağımsızlıklarınıyenikazanmışolanDoğuAvrupaülkeleri,TürkCumhuriyetleriveOrtaDoğuülkelerigelmektedir(Kurşun,2007).Örneğinkansergibi insansağlığıaçısındançok tehlikeliolanbirhastalığın tedavisinde Türkiye’nin tercih edilmesindeki sebeplerin başında sözkonusu ülkelerin kanser tedavisi konusunda yeterli teknolojiye sahip olmamasıgösterilmektedir.Türkiye’deuygulanankansertedavileri,klasiktedaviyöntemleriolan kemoterapi ve radyoterapiden ibaret değildir. Amerika’da çok yaygın olan“cyberknife”(uzayneşteri)teknolojisiTürkiye’dedeuygulanmaktadır.Avrupa’daaralarında Türkiye’nin de bulunduğu beş merkezde uygulanan “cyber knife”teknolojisi,tedavinin10güniçindetamamlanmasınaolanaksağlamaktadır(Kurşun,2007).

Medikal turizminin önem kazanmasıyla birlikte estetik operasyonlariçin deTürkiye tercih edilen ülkeler arasına girmiştir. Türkiye özellikle kadınlartarafındangöğüs,karınveburunameliyatlarıiçinoldukçayoğuntalepalmaktadır.EstetikameliyatlardaTürkiye’defiyatlarınAvrupa’nınneredeyseyarısıdüzeyindeolmasımedikalturizminincanlanmasındaetkiliolmaktadır(LöleveÖzcan,2006).Avrupalılar kadar Araplar da ülkemizi estetik operasyonlar için tercih etmeyebaşlamıştır. Milli gelir bakımından zengin olan Körfez ülkeleri vatandaşlarıTürkiye’deçokrahattedavigörmektedirler.Örneğin,Avrupa’dabirburunameliyatı15binEuro’yayapılırken,burakamTürkiye’de2bin500Euro’yakadardüşmektedir.Son dönemde özellikleArap ülkelerinde şişmanlık büyük problem haline gelmişolup, yapılan operasyonlarla ideal kilosuna kavuşanların Türkiye’de birkaç haftageçirdikten sonra ülkelerine dönmeyi tercih ettikleri görülmektedir. Türkiye’debirçok hastane, bünyesinde bu konuyla ilgili bölümler oluşturmuştur.Ayrıca özelhastanelerdışında,çeşitlişirketlerveyagirişimcilerdesağlıkturizmindefaaliyettebulunmaya başlamıştır. Erkekler de, estetik operasyon sebebiyle medikal turizmfaaliyetlerinekatılımgöstermektedir.Erkeklerinestetikmerkezlerinegelmenedeniözellikle saç ekilmesidir (Yıldıral, 2006: 8). Tüm bunlarla birlikte Türkiye’nindiğertercihedilmenedenleriniaşağıdakigibisıralanabilir(<http://www.icep.org.tr/english/medical.asp>):

• Yüksek kalitede hizmet verilen tesisleriyle modern, sıhhî hastanelerinolmasıveISO–9001belgesinesahipolunması,

• Nitelikli,yabancıdilbilendoktorlarınbulunması,• Ensonteknolojitıbbimalzemevetekniklerinkullanılması,




• Amerikan modelinin temel alınmasıyla oluşturulmuş tıbbi sistemlerinolması,

• Kalitelihizmetevepersonelesahipolunması,• Seyahatlerinçokpahalıolmamasıvemesafeninuzunolmaması,• Dövizkurlarınınuygunolması,satınalınabiliruygunfiyatlar ileyüksek

kalitedehizmetalınabilmesinisağlaması,Türkiye’ninmedikalturizmindekibirdiğeravantajıiseçoksayıdatermal

kaynağasahipolmasıdır.BeşyıldızlıotellerinçoğundabulunanSPAmerkezlerivetermaltesislerdeyabancılarınTürkiye’yitercihetmesinisağlayanönemlisebeplerarasındayeralmaktadır(Kurşun,2007).

4.2. Medikal Turizmde Türkiye’nin Rakipleri Hastaların kendi ceplerinden ödeyerek yaptırdıkları ameliyatlar; göz,

estetik,bazıdişoperasyonları,saçekimivbşeyler,Türkiyeiçinilkplandaenönemlipazarlardır.BukonudaTürkiye’ninçokfazlasayıdarakibiolduğuunutulmamalıdır.Bunlardan Fransa, Belçika, Norveç, Bulgaristan, Letonya, Çek Cumhuriyeti,Macaristan,Slovakya,MaltaveGüneyKıbrıs enönemlileridir.ÖzellikleBelçikaİngiltere’yeyakınlığı,birhastanevedoktormerkeziolmasısebebiylebirçokhastayıçekmektedir.SonuçtaBelçika’nınpazarlanabilirliğiileTürkiye’ninpazarlanabilirliğiimajaçısındankarşılaştırıldığındaTürkiye’nindahageriplandakaldığısöylenebilir(Özsoy,2007).

YukarıdakiülkelerinyanısıradoğuveuzakdoğuülkelerindendeTürkiye’yerakip olan ülkeler bulunmaktadır. Hindistan, Malezya, Singapur ve Taylandbu ülkelerin başında gelmektedir. Hindistan, Malezya ve Singapur gibi ülkeler1990’lardan beri bu endüstri içerisindeki kârlı programlarını sürdürmektedirler.Yılda350,000denfazlayabancıhastakabuledenBangkokBumrungrandhastanesi,Tayland’daki ilk hastanelerden biridir. Hindistan’daki Apollo Hastaneler Grubu,Hindistan’daki en büyük hastaneler grubu olup dünyada 3. sırada yer almaktadırve ülkenin sağlık turizmi programlarına da önderlik etmektedir. Filipin sağlıkdepartmanınagörebuülkeler2005’de600milyon$kazanmıştır (G.Garcia,M.Besinga,2006:42).Medikalturizmalanındailerleyenve2012yılıiçin1.2milyarpoundgelirhedefleyenHindistangibiülkelerdışındaTürkiye’ninönemlirakipleriarasındaBulgaristan gösterilmektedir. TedavimasraflarıTürkiye’deki kadar ucuzolanBulgaristan’ınavantajıiseartıkAvrupaBirliğiüyesibirülkeolmasıdır(Kurşun,2007;Özsoy,2007).


5. MEDİKAL TURİZM FAALİYETLERİNE YÖNELİK BİR ARAŞ-TIRMA; İSTANBUL VE ANKARA ÖZEL HASTANELER ÖRNEĞİ

5.1. Araştırmanın AmacıBuaraştırmanıngenelamacı,sonyıllardaoldukçaönemkazananmedikal

turizminTürkiye’deki uygulamalarını incelemek ve bu alanda hizmet veren özelhastanelerin medikal turizme katkısını ve uygulama biçimlerini analiz ederekTürkiye’dekimevcutdurumuortayaçıkarmakvebudoğrultudayapıcıönerilerdebulunmaktır.Araştırmanıngenelamacınayönelikaltamaçlarışunlardır;

1) Medikalturizminöneminiortayakoyarakkamuveözelsektöründikkatiniçekmek.

2) Bualandakiliteratürekatkıdabulunmakvearaştırmacılarakaynakteşkiletmek.

5.2. Araştırmanın ÖnemiDahaöncedeifadeedilmeyeçalışıldığıgibi,medikalturizmTürkturizminin

sondönemlerdekienpopülerkonularındanbirisidir.Dünyakalitesindehizmetverenhastanelere ve doktorlara sahip olanTürkiye’ninmedikal turizminden aldığı payyokdenecekkadarazdır.Türkiye,hastalaragüneşlisıcakbiriklimdeiyileşmeveherbütçeyeuygunfiyatlarlatedavi,konaklamavetatilyapmafırsatısunmaktadır.Türkiye,heryılortalama15.000hastayahizmetsunmaktadır(Kurşun,2007).Dünyanınpekçok ülkesinde yapılan araştırmalar medikal turizmin önemini ortaya koymuş vebunudikkatealanülkelermedikalturizmfaaliyetlerindeoldukçagelişerekpaylarınıarttırmıştır. Türkiye’de konu hakkında yapılan bilimsel çalışmalar oldukça azdır.Budoğrultudakonununönemineyeterincedikkatçekilmediğidüşünülmektedir.BuçalışmaTürkiye’deözelliklesonbirkaçyıldırgelişmeyedevamedenmedikalturizmhakkındakamuveözel sektör kuruluşlarınındikkatinin çekilmesi vebu alandakiyatırımlarınartmasınınnedenlerinivegerekliliğiniortayakoyarakTürkiye turizmsektörünekatkısağlamasıaçısındanoldukçaönemarzetmektedir.

5.3. Evren ve ÖrneklemAraştırmanın evreniAnkara ve İstanbul’da faaliyet gösteren özel hastane

yönetimleriolarakbelirlenmiştir.AraştırmakapsamınaalınacaközelhastanesayısıvehastanelereaitiletişimbilgileriTC.SağlıkBakanlığıvebakanlığabağlıİlSağlıkMüdürlüklerindenteminedilmiştir.Bukapsamda2008yılıverilerinegöreAnkara’da




23 ve İstanbul’da 144 olmak üzere toplam 167 özel hastane bulunmaktadır. Bubilgiler doğrultusunda öncelikle mail ve telefon yardımıyla anket uygulamasıbaşlatılmışancakhiçbirşekildegeridönüşümalınamamışveyüzyüzegörüşülerekanketuygulamasıyapılmayakararverilmiştir.İstanbul’dakiözelhastanelerinyoğunolduğu merkezlerden başlayarak tüm özel hastanelere ulaşılmaya çalışılmış veneticede102özelhastaneyöneticisiylegörüşülmüştür.Ankara’daise18yöneticiylegörüşülmüştür. Anket uygulaması toplamda 120 katılımcıyla tamamlanmıştır.İncelenenanketlerden3tanesiyanlışdoldurma,eksikbilgivermegibinedenlerdendolayı iptal edilmiş ve araştırma117 anketle tamamlanmıştır.Krejcie veMorgan(1970),değerlendirmelerinoranlaragöreyapılacağıaraştırmalardaevrenhacmininbüyüklüğüne karşılık örneklem büyüklüğünün ne kadar alınması gerektiğineilişkingenelbirtabloönermişlerdir.Sözkonusutabloda,0,05anlamlılıkdüzeyive±0,05hataoranında,evrenhacminin160olmasıhalindeörneklembüyüklüğü113olarak,170olmasıhalindeise118olarakhesaplanmıştır(UralveKılıç,2006;48-49).Aynı şekilde internetüzerindenCreativeResearchSystem’inaraştırmacılarınhizmetinesunduğu(http://www.surveysystem.com/sscalc.htm)örneklembüyüklüğühesaplamasınadabaşvurulmuş%95güvendüzeyi(0,05anlamlılıkdüzeyinegelengüven düzeyidir. Güven düzeyi 1-α şeklinde ifade edilebilir. 1-0,05=0,95=%95)için 167 olarak girilen evren hacmine karşılık örneklem büyüklüğü 117 olarakhesaplanmıştır.

5.4. Veri Toplama TekniğiAraştırmanın literatür bölümü, önceden hazırlanmış tez, kitap, bilimsel

makale, haber, röportaj, söyleşi gibi kaynaklardan yararlanılarak hazırlanmıştır.Araştırmada veri toplama tekniği olarak anket, telefonla mülakat ve yüz yüzegörüşme teknikleri tercih edilmiştir. Söz konusu anket, konuyla ilgili literatürtaraması,ilgililerinvekonuileilgiliuzmanlarıngörüşlerialınarakaraştırmaamacınauygun olarak belirlenen toplam 17 sorudan oluşturulmuştur. Anket sorularınınhazırlanmasında PınarYalçın’ın 2006 yılında hazırladığı yüksek lisans tezine aitankettemelalınmış,gerekduyulmayansorularçıkarılmışvemevcutduruma,güncelbilgilerevebuaraştırmanınamacınauygunsorulareklenerekanketgeliştirilmiştir.Anket formunda öncelikle medikal turizm hakkında kısa bir bilgi verilmiştir.Anketinilk5sorusuhastanehakkındakısabilgiler içermektedir.6-16.sorular isehastane hakkında detaylı bilgiler ile medikal turizm faaliyetlerinin gerçekleşipgerçekleşmediğiyönündebilgivericisorulardanoluşmaktadır.Anketinsonsorusuisekonuylailgilidüşüncelerialmayayönelikaçıkuçlubirsorudur.


5.5. Verilerin AnaliziAnketinbirincibölümüaraştırmayakatılanhastanelerhakkındabilgisahibi

olmayayönelikaçıkuçlusorulardanoluşturulmuştur.İkincibölümdekatılımcılarınmedikal turizm faaliyetlerini ne derecede gerçekleştirdikleri,medikal turizm içinyeterli alt ve üstyapı olanaklarına sahipliklerini ölçmeye yönelik sorulara yerverilmiştir. Katılımcılardan ikinci bölümde yer alan soruları “Evet” ve “Hayır”seçenekleri ile cevaplamaları istenmiştir.Veriler SPSS (Statical Packages for theSocialSciences)programıylaanalizedilerekyorumlaryüzde(%)vefrekans(Sayı,n)alınaraktablolaştırılmıştır.Araştırmadaamaçmevcutdurumuirdelemekvemevcutdurumuortayaçıkararakçözümönerilerigeliştirmektir.Buradanhareketleverilerinanalizinde sadece aritmetikortalamakullanılarak en çok tercih edilen seçenektenhiçtercihedilmeyenveyaenaztercihedilenseçeneğedoğrusıralamayapılmıştır.Verilerin analizi aritmetik ortalamayla birlikte, maksimum veminimum değerlerilebirliktestandartsapmadeğerlerideverilerektablolaştırılmışveyorumlanmıştır.Eldeedilensonuçlararaştırmanın“BulgularveYorumlar”bölümündesunulmuştur.

5.6. Bulgular ve yorumlarAraştırma kapsamında İstanbul ve Ankara’daki özel hastanelerde

yapılan anketlerin değerlendirilmesi genel anlamda hastanelerin medikal turizmfaaliyetlerindekimevcutdurumlarını,medikal turizmkapsamındagelenhastalarınençokhangiülkeden,hangidönemlerde,hangihastalığıntedavisiiçinveneşekildegeldikleriniortayaçıkarmayayöneliktir.Bukapsamdaeldeedilenverilerinanalizisonucundaortayaçıkanbulgular,aşağıdatablolarhalindesunulmuştur.Araştırmayakatılan hastaneler hakkında bilgi sahibi olmak adına sorulan sorulara yönelikanalizler“Yüzde”ve“Frekans”alınarakgerçekleştirilmiştir.

Tablo 4:Araştırmakapsamındakihastanelerinbulunduklarıillereyönelikbulgular

Değerler Frekans Yüzde

İstanbul 99 84,6

Ankara 18 15,4Toplam 117 100,00

Tablo4araştırmakapsamınaalınanillereyönelikbulgularıgöstermektedir.Araştırmakapsamına alınan iller İstanbul veAnkaraolup toplamkatılımcı sayısı117’dir.Bukapsamdakatılımcıların%84,62’sı(99hastane)İstanbul’dave%15,4’ü(18hastane)Ankara’dafaaliyetgöstermektedir.




Tablo 5:HastanelerinBeşeri,TeknikvefizikselÖzelliklerineYönelikBulgular

Bulgular Değer F (117) % (100)Medikalturizmkapsamındatedaviolmakamacıylahastagelipgelmediğineyönelikbulgular

Evet 18 15,4Hayır 99 84,6

Hastanelerin,hastalarınsorunlarıylailgilenmekamacıylaoluşturulmuşbirbirimveyagörevlibirpersonelbulundurupbulundurmadıklarınayönelikbulgular

Evet 104 88,9Hayır 13 11,1

Hastanelerinmedikalturizmfaaliyetleriiçinyeterlisayıdaveeğitimlipersonelesahipolupolmadıklarınayönelikbulgular

Evet 25 21,4Hayır 92 78,6

Hastanelerinmedikalturizmfaaliyetleriiçinyabancıdilbilenpersonelesahipolupolmadıklarınayönelikbulgular

Evet 25 21,4Hayır 92 78,6

Hastanelerinmedikalturizmfaaliyetleriiçindünyastandartlarında(JCI,ISO)yeterliteknolojikdonanımasahipliğineyönelikbulgular

Evet 114 97,4Hayır 3 2,6

Hastanelerinfarklıdillerikonuşanhastalarlailetişimkurmakiçinanlaşmalıolduğuçevirmenlerinolupolmadığınayönelikbulgular

Evet 16 13,7Hayır 101 86,3

Hastanelerin,hastalariçinözelulaşımimkânları(havaalanı/terminaldenhastaneye,hastanedenkonakladıklarıyerevs.)sahipliğineyönelikbulgular

Evet 12 10,3Hayır 105 89,7

Hastanelerinsunduklarımedikalhizmetlerituristikfaaliyetlerlebirleştiripbirleştirmediğineyönelikbulgular

Evet 8 6,8Hayır 109 93,2

Hastanelerin“Sunduğunuzmedikalhizmetlerituristikbirpaketturdâhilindemigerçekleştiriyorsunuz?”Sorusunaverdiğicevaplarayönelikbulgular

Evet 8 6,8Hayır 109 93,2

Hastanelerinuluslararasıstandartlarauygunhizmetsunduğunugösterenbelgesahipliğineyönelikbulgular

Evet 108 92,3Hayır 9 7,7

Hastanelerinmedikalturizmkapsamındaözelgirişimlerde(toplantı,konferans,ilgiliderneklereüyelikvs.)bulunupbulunmadığınayönelikbulgular

Evet 18 15,4Hayır 99 84,6

Tablo5’tehastanelerinbeşeri,teknikvefizikselözelliklerineyönelikbulgularyeralmaktadır.Hastaneleremedikalturizmfaaliyetleriiçinhastagelipgelmediğineyönelik bulgulara göre araştırma kapsamındaki hastanelerin% 15,4’ünemedikalturizmkapsamındahastagelmektedir.Hastanelerin%84,6gibiönemlibirbölümünebukapsamdahastagelmemektedir.

Hastanelerin hastalarla ilgilenmek amacıyla oluşturulmuş bir birim veyagörevlibirpersonelbulundurupbulundurmadıklarınayönelikbulgularabakıldığındaaraştırma kapsamındaki hastanelerin% 88,9’unda hastalarla ilgilenmek amacıylaoluşturulmuşbirbirimveyagörevlipersonelbulunduğu%11,1’indeiseböylebirbirimveyapersonelbulunmadığıgörülmektedir.

Araştırmakapsamındakihastanelerinmedikalturizmfaaliyetleriiçinyeterliveeğitimlipersonelsahipliklerineyönelikbulgulardahastanelerin%21,4’üyeterlive


eğitimlipersonelesahipolduklarını%78,6’sıisesahipolmadıklarınıbeyanetmiştir.Araştırma kapsamındaki hastanelerin yabancı dil bilen nitelikli işgücü

sahipliğinebakıldığında%21,4’ündeyabancıdilbilenniteliklipersonelbulunduğu,%78,6’sındaiseyabancıdilbilenniteliklipersonelinbulunmadığıgörülmektedir.

Araştırmaya katılan hastanelerin medikal turizm faaliyetleri için dünyastandartlarında yeterli teknolojik donanıma sahipliğine yönelik bulgulardahastanelerin % 97,4’ünün medikal turizm faaliyetleri için dünya standartlarındayeterli teknik donanıma sahip olduklarını, % 2,6’sının ise bu kapsamda yeterliolmadıklarınıbelirttiğigörülmektedir.

Araştırmaya katılan hastanelerin farklı dilleri konuşan hastalarla iletişimkurmak için anlaşmalı olduğu çevirmenlerin olup olmadığı sorulmuştur. Bubağlamda anlaşmalı çevirmen bulunduran hastanelerin oranı%13,7’dir.Herhangibirçevirmenleanlaşmasıolmayanhastaneoranıise%86,3’tür.

Bir diğer soruda hastanelerin medikal turizme yönelik hastalar için özelulaşım imkânlarına sahipliği sorgulanmış olup%10,3 oranıyla “Evet” ve%89,7oranıylahayırcevabıalınmıştır.

Araştırmaya katılan hastanelerin sundukları medikal hizmetleri turistikfaaliyetlerlebirleştiripbirleştirmediğisorulmuştur.Bubağlamdaaraştırmayakatılanhastanelerin%6,8busoruya“Evet”cevabınıverirken%93,2’likbüyükbiroranı“Hayır”cevabınıvermiştir.

Hastanelerin sunduklarımedikalhizmetleri turistikbirpaket turdâhilindemi gerçekleştirdiklerini gösteren bulgulara bakıldığında araştırmaya katılanhastanelerin%6,8’i sunduklarımedikal hizmetleri turistik bir paket tur dâhilindegerçekleştirdiği,%93,2gibibüyükbirkısmımedikalhizmetlerituristikbirpaketturdâhilindegerçekleştirmediğigörülmektedir.

Birdiğer sorudaaraştırmayakatılanhastanelerinuluslar arası standartlarauygun hizmet sunduğunu gösteren JCI, ISO vb belgeye sahip olup olmadığısorulmuştur.Bunagörehastanelerin%92,3’lükbüyükbirbölümününakreditasyonbelgesinesahipolduğu,%7,7’likbirbölümününiseakreditasyonbelgesinesahipolmadığıortayaçıkmıştır.

Son olarak araştırmaya katılan hastanelerin% 15,4’ünün medikal turizmkapsamında toplantı, konferansgibi özel girişimlerdebulunduğu,%84,6’sının isebulunmadığıortayaçıkmıştır.




6. SONUÇLAR VE ÖNERİLERAraştırma sonuçlarının çoğunlukla literatür (Yalçın, 2006. Genç, 2007.

Kurşun, 2007. Akbaş, 2008. Kiremit, 2008) ile paralel olduğu görülmektedir.Sonuçlar incelendiğinde; medikal turizm kapsamında gelen yabancı hastalarınTürkiye’yitercihetmesininenönemlinedenlerininbaşındafiyatlarınuygunolmasıvesağlıkhizmetlerininkalitesigelmektedir.Bunlaraekolarakbazıhizmetlerinkendiülkelerinde sigorta kapsamında olmaması ve kendi ülkelerindeki uzun beklemelisteleri medikal hastaların Türkiye’yi tercih etmelerinde önemli etkenler olduğugörülmektedir.

Türkiye’de sunulan sağlıkhizmetlerininkaliteliolması,maliyetlerindiğerülkelere kıyasla düşük olması, iklim koşullarının uygunluğu, tatil fırsatlarınınçokluğu, kısa bekleme süreleri, uzman hastane ve yeterli teknolojik donanımsahipliğigibietkenlergözönündebulundurularakplanvestratejilerinbelirlenmesigerekmektedir.UygulanabilirplanlarınvestratejilerinTürkiye’ninmevcutmedikalturizmfaaliyetleriniarttıracağıvemedikalturizmderakipülkelerinönünegeçmesineyardımcıolacağıdüşünülmektedir.

Türkiye’ninmedikalturizmkapsamındagelenhastalarasunulanhizmetlerdekarşılaştıkları sorunların başında tanıtım eksikliği ve Türkiye’nin sahip olduğuolumsuzimajvefinansmansorununungeldiğigörülmektedir.Sağlıkinsanınsahipolduğuendeğerlivarlığıdırvedolayısıylatedaviolmakiçinseçilenülkevehastaneningüvenilirolmasıoldukçaönemlidir.BubağlamdaTürkiye’ninsahipolduğuolumsuzimajın düzeltilmesine yönelik çalışmalarTürkiye’ninmedikal turizmkapsamındadahaçoktercihedilmesinisağlayacaktır.Bununlabirliktekurumsalolarakyapılantanıtım faaliyetlerinin etkisinin sınırlı olduğu ve daha az kitleye ulaşılabildiğidüşüncesiyleTürkiye’ninturistikreklamvetanıtımfaaliyetlerindemedikalturizmeyöneliktanıtımlarınarttırılmasınınmevcutmedikalturizmhareketlerininvemedikalturizmdeneldeedilengelirindeartmasınısağlayacağıdüşünülmektedir.Türkiye’demedikal turizmin yeri, önemi ve gelişimi yurt içi ve yurtdışında tüm ilgililerindikkatiniçekecekşekildeanlatılmalıdır.BukapsamdaKültürveTurizmBakanlığı,SağlıkBakanlığıveÖzelsektörişbirliğiiçerisindeyazılıvegörselbasındareklamvetutundurmafaaliyetlerinigerçekleştirebilir,medikalturizmileilgilikongre,fuarvekonferanslarakatılımarttırılabilirveTürkiye’ninsahipolduğuolanaklarıönplanaçıkarmayayönelikfuarlardüzenlenebilir.

Medikal turizm hareketlerinin mevcut turizm hareketlerinde olduğu gibiturizm temsilcileri, turizm yatırımcıları ve turistik hizmet sağlayıcılarla birlikte


değil bunların dışında gelişen bir hareket olduğu göz önünde bulundurulmalıdır.Bunedenlemedikalturizmkapsamındayapılacaktümfaaliyetlerinturizmtemsilciveyatırımcılarıylabirlikteasılmedikalhizmetsağlayıcısıolanhastanelervesağlıkbakanlığıileeşgüdümlüolarakgerçekleştirilmesigerekmektedir.

Medikal turizmde pazar payının arttırılması için öncelikle hedef pazarseçiminin yapılması ve hedef pazara yönelik pazarlama karmasının belirlenmesigerekmektedir.BubağlamdaönceliklekomşuülkelerveTürkiyeaçısındankolaypazarlarıntercihedilmesiyapılançalışmalarınverimliliğiniarttırabilir.BukapsamdaöncelikleTürkiCumhuriyetler,Suriye, Irak, İrangibikomşuülkelerbaştaolmaküzere özellikle Türk vatandaşların yoğun olarak yaşadığı Almanya, Hollanda,BelçikagibiAvrupaülkeleritercihedilebilir.Hedefpazarseçimiylebirliktemedikalhizmetlerinhangisindeönplandaolunacağınındatespitedilmesioldukçaönemlidir.Bu bağlamda Türkiye, kalp hastalıkları, göz hastalıkları, diş hastalıkları, estetikoperasyonvetüpbebektedavisigibihangisağlıkhizmetindedahaönplandaolabilir,hangisindedahabaşarılıdırvehangisindeyeterlialtveüstyapıolanaklarımevcutturgibi soruların iyi analiz edilmesi ve planlı bir şekilde hedef pazara yönelmekgerekmektedir.

Medikal turizm kapsamında gelen hastalara yönelik paket turlarınhazırlanması Türkiye’ninmedikal turizm konusunda cazibesini arttıracak önemlibirfaaliyetolacaktır.Bupaketturlardaöncelikletedavibaştaolmaküzereulaşım,konaklama,turistikgezi,dilproblemininaşılmasıiçinkonusundauzmanpersoneldesteğigibiunsurlarınuzmanlarlabirliktedikkatliceplanlanmasıveilgilipazardatanıtımınıneksiksizyapılmasıgerekmektedir.Diğer turizm türlerindeolduğugibihazırlanan bu paket turlara yönelik ücretsiz tanıtım turlarının, indirimli turlarındüzenlenmesinintanıtımaçısındanoldukçafaydalıolacağıdüşünülmektedir.

Medikal turizm hizmetleri sunacak hastanelere yönelik standartlarınbelirlenmesi gerekmektedir. Dünyada bu standartları JCI (Joint CommissionInternational) ve ISO (Uluslar arası Standardizasyon Birliği) belirlemektedir.Türkiye’de JCI ile akredite edilmiş hastane sayımız 30’a yaklaşmaktadır veteknoloji, donanımve tecrübeli insankaynağı ilegözkamaştıranbir konumdadır(Aydın, 2009; 3) Bu kapsamda konuyla ilgili uzman birimler kurularak düzenlive dikkatli denetimlerle standartlara uygun olmayan hastanelerinmedikal turizmfaaliyetlerini gerçekleştirmesi engellenmelidir. Çünkü sağlık riske atılmayacakbirdeğerdirve risklibirdurumungündemegelmesimedikal turizmhareketlerineönemliboyutlardazararverebilir.Bukonudauluslararasıstandardizasyonsağlayan




akreditasyon belgelerine sahip olunmasının hastanelerin güvenilirliğini arttıracağıdüşünülmektedir.

Sağlık hizmetlerinde sonuçlar uzun vadede alınmaktır. Tedavi sürecinin,iyileşme ve kontrol süreci ile birlikte kalıcı ve devamlı olduğu düşünülebilir.Dolayısıyla sadece günübirlik müşteri memnuniyetinin sağlanmasının yeterliolmadığı, bu kapsamda önemli bir kalite kontrol mekanizmasıyla faaliyetlerinsürdürülebilirliğininsağlanacağıdüşünülmektedir.Sağlıkhizmetlerindevemedikalturizmde kalitenin arttırılmasında ve devamlılığın sağlanmasında uzmanpersonelistihdamının önemli bir etken olduğudüşünülmektedir.Bukapsamdayabancı dilbilgisi yeterli uzman doktor ve sağlık personeli istihdamı yapılmalı ve mevcutpersonele konuyla ilgili eğitim olanakları sunulmalıdır. Ayrıca hastanelerdeyabancı uyruklu hastalara yönelik yabancı hasta bölümü ve halkla ilişkilerbölümlerinin kurulmasının ve buralarda, alanında tecrübeli ve yabancı dil bilgisiyeterliolanpersonelistihdamınınsağlanmasınınmüşterimemnuniyetiniarttıracağıdüşünülmektedir.

Medikal turizm kapsamında gelen hastalar tedavi olmalarının yanı sıraTürkiye’nin oldukça zengin tatil imkânlarından da yararlanmak istemektedir.Buradanhareketlemedikal turizmkapsamındahizmetverecekyatırımların teşvikedilerekhizmetlerinkolaybirleştirilebilmesi içinözelliklehastalaragezi,eğlence,dinlenme vb. imkânları sunan ve tatil yörelerine ulaşımın kolay olduğu yerlerdegerçekleştirilmelerinin,sigortaşirketlerinin,otellerin,turoperatörlerinin,acentavehastanelerinentegrasyonununsağlanaraktaraflarınhaklarınınkorunmasınayönelikyaptırımların belirlenmesinin medikal turizm faaliyetlerinin gelişimini olumluetkileyeceğidüşünülmektedir.Yurtdışındafaaliyetgösterenbüyükölçeklişirketlerleanlaşmalar yapılarak işverenlerin çalışanlarına Türkiye’de tedavi alternatiflerisunmasısağlanabilir.BudurumunişverenlerintasarrufetmesinisağlamaklabirlikteTürkiye’ninmedikalturizmhareketlerineivmekazandıracağıdüşünülmektedir.

Sonuç olarak Türkiye’demedikal turizm hareketlerini hızlandırarak, eldeedilengelirlerinarttırılmasınayönelikyeterlialtyapıveüstyapıfaaliyetleriilesosyalvekültürel imkanlarınbulunduğu,bunakarşınTürkiye’nindünyamedikal turizmpastasındanyeterikadarpayalamadığısöylenebilir.Budurumunöncelikleeksikveplansızreklamvetanıtımfaaliyetlerindenkaynaklandığı,bununlabirlikteniteliklipersonelsayısınınazolması,ilgilibirimlerdekikoordinasyonsorunugibisebeplerinde etkili olduğu düşünülmektedir. Bu bağlamda Kültür ve Turizm Bakanlığı,Sağlık Bakanlığı, özel sağlık sektörü ve özel turizm sektörü ile diğer ilgililerin


birlikte hareket ederek eşgüdümün sağlanması, nitelikli personel istihdamınıngerçekleştirilmesivebununlabirliktereklamvetutundurmafaaliyetlerininplanlıbirşekildeyapılmasıgerekmektedir.Kısacamedikal turizmbirülkepolitikasıolarakgörülmeliveçalışmalarınbudoğrultudagerçekleştirilmektedir.

KAYNAKÇAALTINAY,Mehmet (1996).Alternatif Turizm. Türsab Dergisi, Sayı 151,

Ağustos1996,ss.59-60.AKAT,Ömer(2008).PazarlamaAğırlıklıTurizmİşletmeciliği.Ankara.Ekin

Yayıncılık.AKBAŞ, Hayati (2008). Sağlık Turizminde Türkiye’nin Yeri ve Önemi.

SağlıkTurizmiBülteni,Ocak-şubat2008,yıl:1,sayı:1AKŞİT,Selahattin(2007)“DoğalOrtamDuyarlılığıAçısındanSürdürülebilir

Turizm” http://sbe.erciyes.edu.tr/dergi/sayi_23/26-%20_441-460.%20syf._.pdf (2008,Şubat5).

AMA(TheAmericanMedicalAssociation)(2007).ReportB:MedicalTravelOutsidetheU.S.,OMSSGoverningCouncilReport.June2007.http://www.ama-assn.org/ama1/pub/upload/mm/21/a07rep-b.pdf(2008,Şubat).

ARIKAN,Rauf(2004).AraştırmaTeknikleriveRaporHazırlama,4.Baskı.Ankara.AsilYayınDağıtım.

AYCI,Ali. (2004).Türk Turizm Pazarının Geliştirilmesinde İkinci KonutveEvPansiyonculuğundanYararlanılmasıYollarınınAraştırılması.YayınlanmamışYüksekLisansTezi.GaziÜniversitesiSosyalBilimlerEnstitüsüİşletmeAnabilimDalı.Ankara,

AYDIN, Dursun. (2009).Türkiye’de Medikal Turizmin Geleceği. SağlıkTurizmiBülteni,Ocak-Şubat2009,Yıl:2,Sayı7,Ss:3.

BURKETT, Levi (2007).Medical Tourism, Concerns, Benefıts, And TheAmerıcanLegalPerspectıve.JournalofLegalMedicine,Volume,28:2,223–245,Taylor&FrancisGroup.

CHACKO, Pheba (2007). Medical Tourism in India: Issues andChallenges. MBA Review, ICFAI University Pres, Vol 4, Issue No 12 pp:123-129; Icfai Busıness School (IBS),Ahmedabad (http://202.131.96.59:8080/dspace/bitstream/123456789/113/1/Medical+Tourism-pheba+Chacko.pdf)(Aralık,2007).

CONNEL, John, (2006).Medical tourism: Sea, Sun, Sand and Surgery.TourismManagement27(2006)1093–1100




ÇAVUŞ,Şenol(1994).TermalTurizmiveSandıklıTermalTurizmPotansiyel.Türkiye,KalkınmaBankası,TurizmYıllığı,Haziran1994.Ankara.Desenofset.

Çil,Burhan (2002).İstatistik.GözdenGeçirilmiş3.Baskı.Ankara. DetayYayıncılık.

ÇONTU, Mehmet (2006). Alternatif Turizm Çeşitleri Ve KızılcahamamTermalTurizmiÖrneği.YayınlanmamışYüksek LisansTezi.Abant İzzet BaysalÜniversitesi,SosyalBilimlerEnstitüsü,TurizmveOtelİşletmeciliğiAnabilimDalı.Bolu.

DEMİRGİL, Hakan (2008). SPSS Uygulamalı Çok Değişkenli İstatistikTeknikleri,Editör:ŞerefKalaycı,3.Baskı.Ankara.AsilYayınDağıtım.

DİNÇER,S. (1995).DoğuKaradenizYaylalarBölgesindeKültürel-FizikiÇevreEtkileşimiveTurizmİlişkileriÜzerindeBirİnceleme.YayınlanmamışYüksekLisansTezi.İstanbulTeknikÜniversitesi.

DOĞAN, Cemal (2000). Ankara’da Termal Turizm Potansiyeli.YayınlanmamışYüksekLisansTezi.GaziÜniversitesi,SosyalBilimlerEnstitüsü,TurizmİşletmeciliğiEğitimiAnabilimDalı.Ankara.

DPT(DevletPlanlamaTeşkilatı)(1985).V.BeşYıllıkKalkınmaPlanı:1985-1989.DPTYayınno:1974,Ankara(http://ekutup.dpt.gov.tr/plan/plan5.pdf)

DPT (Devlet Planlama Teşkilatı) (1990). VI. BeşYıllık Kalkınma Planı:1990-1994.DPTYayınno:2174,Ankara(http://ekutup.dpt.gov.tr/plan/plan6.pdf)

DPT (Devlet PlanlamaTeşkilatı) (1996).VII.BeşYıllıkKalkınmaPlanı:1996-2000.DPTMüsteşarlığı,Ankara(http://ekutup.dpt.gov.tr/plan/plan7.pdf)

DPT(DevletPlanlamaTeşkilatı)(2000).UzunVadeliStratejiveVIII.BeşYıllık Kalkınma Planı: 2001-2005. DPTMüsteşarlığı,Ankara (http://ekutup.dpt.gov.tr/plan/plan8.pdf)

DPT(DevletPlanlamaTeşkilatı) (2007).DokuzuncuBeşYıllıkKalkınmaPlanı: 2007-2013; TurizmÖzel İhtisas Komisyanu Raporu. DPT,Ankara (http://ekutup.dpt.gov.tr/turizm/oik679.pdf)

ERDOĞAN, Nazmiye (2003). Kitle Turizmi, Alternatif Turizm VeEkoturizmde Sürdürülebilirlik Üzerine Bir Değerlendirme. Başkent Üniversitesi,Sosyal Bilimler Meslek Yüksek okulu. http://cmyo.ankara.edu.tr/~iktisad/TURKONF/web/Erdogan.doc(Aralık,2007)

Farrugia,Joseph(2006).TourismOpportunities(I),MedicalTourism–WhatProspects?TheTımes,Wednesday,May31,2006http://www.maltaemployers.com/Portals/22/Series%20of%20Articles%20-%20Health%20Tourism%20I.pdf (2007,Kasım).


FENNEL, David A. (1999). Ecotourism; an Introduction. published byRoutledge,London

FORGIONEDanaA.andC.SMITH,Pamela,(2006).MedicalTourismandItsImpactontheUSHealthCareSystem.JHealthCareFinance2006;34(1):27–35,AspenPublishers,Inc.

G. GARCIAMa.Aurora andM. BESINGA, CamilleAlessandra (2006).Challenges and Opportunities in the Philippine Medical Tourism Industry. TheSGVReview,Volume 4,Number 1 June 2006, 41-45 http://www.ey.com/global/download.nsf/Philippines/SGV_Review_June_2006/$file/sgvreview_june2006.pdf(2007,Kasım)

GARCIA-ALTES, Anna (2005). The Development of Health TourismServices.AnnalsofTourismResearch,Vol.32,No.1,pp.262–266,2005.

GENÇ,Uğur(2007).Türkiye’deSağlıkTurizmi.Çerçevedergisi;Sağlıkta“Sağlıklı BirDönüşüm” Yıl: 15, Sayı: 43, Ss: 96-97Haziran 2007 (http://www.musiad.org.tr/yayinlarRaporlar/detay.asp?yayinRapor=43&k=1)(2007,Aralık20).

GÖKSU, Yusuf Ziya, (2002). Mevsimselliğin Azaltılması ve TurizminÇeşitlendirilmesiTermalTurizm(SağlıkTurizmi). TCTurizmBakanlığıII.TurizmŞurasıBildirileriI.cilt,12-14Nisan2002,Ankara

GÜNDÜZ, Sultan (2004).Ankara İliKalecik İlçesindeTarımsalTurizmeUygunAlanlarınSaptanmasıVeTarımsalTurizmModelininOluşturulmasıÜzerineBirAraştırma.Yayınlanmamış DoktoraTezi.AnkaraÜniversitesi, FenBilimleriEnstitüsü,PeyzajMimarlığıAnabilimdalı.Ankara.

KAHRAMAN, Nüzhet ve TÜRKAY, Oğuz (2006). Turizm ve Çevre, 2.Baskı.Ankara.DetayYayıncılık.

KİPER, Tuğba (2006). Safranbolu Yörük Köyü Peyzaj PotansiyelininKırsalTurizmAçısındanDeğerlendirilmesi.YayınlanmamışDoktoraTezi.AnkaraÜniversitesi,FenBilimleriEnstitüsü,PeyzajMimarlığıAnabilimdalı.Ankara.

KİREMİT, Aysun Şebnem (2008). Turizmin Gelişiminde Bir AlternatifOlarakMedikalTurizm:BirSağlıkKuruluşundaAraştırma.YayınlanmamışYükseklisans Tezi. Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Turizm İşletmeciliğiEğitimiAnaBilimDalı.Ankara.

KOZAK, Nazmi. KOZAK, Meryem Akoğlan. KOZAK, Metin. (2001).GenelTurizm,5.Basım.Ankara.DetayYayıncılık.

KOZAK,Nazmi.KOZAK,MeryemAkoğlan.KOZAK,Metin(2006).GenelTurizm;İlkeler–Kavramlar,6.Basım.Ankara.DetayYayıncılık.




KOZAK,Nazmi(1992).Türkiye’deTermalTurizmiSempozyumu.AnatoliaTurizm,ÇevreveKültürDergisi,Yıl:3,Sayı:33-34,Eylül-Ekim1992.

KURŞUN,Bahar (2007).Türkiye,YabancıHastalarınŞifaMerkeziOldu.28.04.2007http://www.forumgazetesi.com/haber_detay.asp?haber_id=16123

LÖLE,AylinVeÖZCAN,Ayla(2006).ŞimdideTıpTurizmi.VatanGazetesi,05.03.2006,http://www.gazetevatan.com/root.vatan?exec=haberdetay&tarih=05.03.2006&Newsid=72630&Categoryid=2

MAÇ,Nazlı(2006).AlternatifTurizmPotansiyeliveKonya.KonyaTicaretOdasıEtüd-AraştırmaServisi,06.04.2006,sayı:2006-255-215Konya

MAINI,AnilK.(2009).SağlıkTurizmininGeleceği.SağlıkTurizmiBülteni,Ocak-Şubat2009,Yıl:2,Sayı7,Ss:22.

MUGOMBA,Chipo andCABALLERO-DANELL, Sara (2007).MedicalTourism,anditsEntrepreneurialOpportunities-AConceptualFrameworkforEntryintotheIndustry.TourismandHospitalityManagementMasterThesisNo.2006:9,January 2007, School of Business, Economics and Law, Göteborg University(https://gupea.ub.gu.se/dspace/bitstream/2077/4671/1/2006_91.pdf)(2008,Ocak).

ORUÇ, Onur (2004). Bir Alternatif Turizm Türü Olan Doğa-Atlı SporTurizminin Kastamonu Örneği Üzerinde İrdelenmesi. Yayınlanmamış YüksekLisansTezi,YıldızTeknikÜniversitesi,FenBilimleriEnstitüsü,MimarlıkAnabilimDalı,İstanbul.

ÖNDER, Serpil ve POLAT,Ahmet Ertuğrul (2004). Konya İli Karapınarİlçesi’nin EkoturizmYönünden Görsel Kalite Değerlendirmesi ve SwotAnalizi.SelçukÜniversitesiZiraatFakültesiDergisi18(33):(2004)80–86.

ÖZGÜÇ,Nazmiye(1998).TurizmCoğrafyasıÖzelliklerBölgeler.ÇantayKitabevi.İstanbul

ÖZSOY, Eda (2007). Türk Girişimci İngiliz Pazarından Nasıl PayAlır? Turizmde Bu Sabah, 29.01.2007. http://www.turob.com/NewsDetail.aspx?newsId=5522

ÖZTÜRK,YükselveYAZICIOĞLU,İrfan(2002).GelişmekteOlanÜlkelerİçinAlternatifTurizmFaaliyetleriÜzerineTeorikBirÇalışma.TicaretVeTurizmEğitimFakültesiDergisi/Yıl:2002,Sayı:2,Ss:183-195.

REINER, J. (1998).TourismDevelopment inPeripheralRegionsofPost-SovietStates:ACaseStudyofStrategicPlanningonHiiumaa,Estonia.InternationalPlanningStudies,ABD.

SARI, Cemali (2007). Antalya’nın Alternatif Turizm Kaynakları ve


Planlaması. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi, Sosyal BilimlerEnstitüsü,Coğrafya(BeşeriveİktisadiCoğrafya)AnaBilimDalı.Ankara.

SAYILI,Murat. AKÇA,Hasan.DUMAN,Teoman. ESENGÜNKemal.PsoriasisTreatmentViaDoctorFishesasPartofHealthTourism:ACaseStudyofKangalSpring,Turkey.TourismManagement28(2007)625–629

TEH, Ivy and CHU, Calvin (2005). Special Report: Medical TourismSupplementing Growth with Medical Tourism by of Synovate BusinessConsulting.APBN,Vol: 9,No: 8, pp: 306-311 (http://www.synovate.com/bc/pdf/Supplementing%20Growth%20with%20Medical%20Tourism.pdf) (2007, Kasım28)

TENGİLİMOĞLU, Dilaver. SEVİN, H. Dilek. Ve AK, Bilal (2001).Türkiye’deSağlıkTurizmiveTermalTurizminGeliştirilmesi,IV.UlusalSağlıkveHastaneYönetimiSempozyumu,27-28Eylül,İstanbul.

TUNÇ, Azize ve SAÇ, Firuzan (1998). Genel Turizm. Ankara. DetayYayıncılık.

TurizmBakanlığı(1993).SağlıkTurizmiveTurizmSağlığı.T.B.YatırımlarGenelMüdürlüğü,AraştırmaveDeğerlendirmeDairesiBaşkanlığı,YayınNo:1993-8,1993,Ankara

UÇKUN, Gazi ve TÜRKAY, Oğuz. Alternatif Turizm TürlerininSürdürülebilirliği. http://cmyo.ankara.edu.tr/~iktisad/TURKONF/web/UCKUN_TURKAY.doc

ULUCAK,EmirM.(2000).TurizminTuristikYörelerdekiSosyo-KültürelYaşamaEtkileriveFethiyeYöresindeBirUygulama.YayınlanmamışYüksekLisansTezi. Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Turizm İşletmeciliği EğitimiAnabilimDalı.Ankara.

URAL,AyhanveKILIÇ,İbrahim(2006).BilimselAraştırmasüreciveSPSSileAnalizi;SPSS10.00–12.0forWindows.Ankara.DetayYayıncılık.

UYGUR,SelmaM.VeBAYKAN,Eda(2007).KültürTurizmiveTurizminKültürelVarlıklarÜzerindekiEtkileri.TicaretveTurizmEğitimFakültesiDergisiYıl:2007Sayı:2

YALÇIN,Pınar(2006).Türkiye’deSağlıkTurizmindeAltyapıOluşturulmaGereğiveSağlıkKurumlarınaYönelikBirAraştırma.YayınlanmamışYüksekLisansTezi.GaziÜniversitesiSosyalBilimlerEnstitüsü,İşletmeAnabilimDalı,HastaneİşletmeciliğiBilimDalı.Ankara

YILDIRAL, Zeliş (2006). Hem Tedavi Ol Hem Tatil Yap. Zaman




Gazetesi,Cumartesieki,sayı:31,ss:8,1Temmuz2006,cumaertesi.zaman.com.tr/images/2006/07/01/cumaertesi.pdf

YILDIZ, Sevcan (2006). Termal Turizm. Standart Ekonomik ve TeknikDergi,TurizmSektörü,Y/45,N/533,Mayıs2006,ss:58-62

İnternet Kaynakları (Tüm kaynaklar 05.07.2010 tarihinde 10.00 ve 18.00 saatleri arasında güncellenmiştir.)

http://www.kultur.gov.tr/TR/BelgeGoster.aspx?F6E10F8892433CFF679A66406202CCB08F9873A8E009DA42

http://www.kultur.gov.tr/TR/BelgeGoster.aspx?F6E10F8892433CFF03077CA1048A183466974C3824B6070A

http://www.kultur.gov.tr/TR/BelgeGoster.aspx?F6E10F8892433CFF03077CA1048A1834D877060DCDB2BBCA

http://www.kultur.gov.tr/TR/BelgeGoster.aspx?F6E10F8892433CFF2B81939FD5B60AFA136DF7714D282500

http://www.kultur.gov.tr/TR/BelgeGoster.aspx?F6E10F8892433CFF4A7164CD9A18CEAEB245F029F97056F0

http://www.kultur.gov.tr/TR/BelgeGoster.aspx?F6E10F8892433CFF03077CA1048A18348020F3B0746F34B3

http://www.maximumbilgi.com/default.asp?sx=mkl&ID=10346http://www.tuik.gov.tr/PreIstatistikTablo.do?istab_id=324http://www.tuik.gov.tr/PreIstatistikTablo.do?istab_id=80http://www.healthmedicaltourism.org/Earliest_Medical_Tourism_Centers/http://www.healthmedicaltourism.org/Greek_Medical_Tourism/http://www.healthmedicaltourism.org/Ancient_Roman_Medical_Tourism/http://www.healthmedicaltourism.org/Japanese_Onsen/http://www.healthmedicaltourism.org/Medical_Tourism_Today/http://www.twarp.com/healthtourism.htmhttp://www.icep.org.tr/english/medical.asphttp://www.trt.net.tr/wwwtrt/hdevam.aspx?hid=175241&k=5http://www.expresstravelandtourism.com/200309/lookin01.shtmlhttp://www.recoverdiscover.com/http://www.healthmedicaltourism.org/Indian_Medical_Tourism/http://www.medindia.net/patients/medical_Tourism/medicaltourism_about.

htmhttp://en.wikipedia.org/wiki/Medical_tourism


http://www.tatnews.org/tourism_news/3376.asphttp://www.tatnews.org/special_interest/health_medical_tourism/3423.asphttp://www.medretreat.com/templates/UserFiles/Files/MedRetreat%20

Medical%20Tourism%20Presentation%20-%20Consumer.pdfhttp://www.medtripinfo.com/node/2http://news.xetica.com/medical-tourism-news.htmlhttp://www.medicalnomad.com/Accreditation.jsp h t t p : / / w w w . g r u p m e s a . g e n . t r / m e s a _ y a s a m / d e t a y .

asp?id=335&sayi=33&kategori=13http://www.healthmedicaltourism.org/Medical_Tourism_Safety/

Accreditation/What_Does_Accreditation_Mean?/http://www.healthmedicaltourism.org/Medical_Tourism_Safety/

Accreditation/Accrediting_Bodies/http://www.healthmedicaltourism.org/Medical_Tourism_Safety/

Accreditation/Receiving_Accreditation/http://www.healthmedicaltourism.org/Medical_Tourism_Safety/

Accreditation/International_Organization_for_Standardization/http://www.mesahastanesi.com.tr/tr_kurumsal.aspx?id=8http://www.memorial.com.tr/akreditasyon.phphttp://www.saglikturizmi.org.tr/index.php?option=com_content&task=view

&id=28&Itemid=71http://www.healthmedicaltourism.org/Medical_Tourism/Planning_Your_

Vacation/http://www.healthmedicaltourism.org/Medical_Tourism/Planning_Your_

Vacation/Research_Facilities/http://www.healthmedicaltourism.org/Medical_Tourism/Planning_Your_

Vacation/Research_the_Country/http://www.healthmedicaltourism.org/Medical_Tourism/Planning_Your_

Vacation/Contact_Medical_Facilities/http://www.healthmedicaltourism.org/Medical_Tourism/Planning_Your_

Vacation/Research_Insurance/http://www.healthmedicaltourism.org/Medical_Tourism/Planning_Your_

Vacation/Travel_Requirements/http://www.healthmedicaltourism.org/Medical_Tourism/Planning_Your_

Vacation/Book_Your_Ticket/http://www.healthmedicaltourism.org/Medical_Tourism/Planning_Your_




Vacation/Book_Your_Hotel/http://www.healthmedicaltourism.org/Medical_Tourism/Planning_Your_

Vacation/Plan_Your_Itineraryhttp://www.surveysystem.com/sscalc.htmhttp://ekutup.dpt.gov.tr/plan/plan9.pdfhttp://www.saglikturizmi.org.tr/sunum/MSA%20redstar%20saglik.pdfhttp://www.ipamatis.com/tr/docs/IPA_SaglikTurizmi_2006_Prezentasyon.

pps http://www.icc-t.com/paketler.html


OTEL ATMOSFERİNİN TURİSTLERİN BEKLENTİ VE ALGILAMALARI ÜZERİNDEKİ ETKİSİ: BOZCAADA’DA BİR

UYGULAMAMurat AKSU1

Düriye BOZOK2 ÖZProblem Durumu:Hizmetkalitesininbirunsuruolarakatmosferin,turistlerin

beklentivealgılamalarıüzerindeönemliroloynadığıkabuledilmektedir.Turistlerinilk algılamaları üzerinde etkili olan otel atmosferi, algılanan hizmet kalitesini,müşterimemnuniyetini vemüşteri sadakatini önemli şekilde etkileyebilmektedir.Bundandolayıotellerdekiatmosferietkileyenunsurlarınbilinmesiişletmesahipleriaçısndanoldukçaönemliolmaktadır.

Araştırmanın Amacı: Buaraştırmanınamacı,otelatmosferininturistlerinbeklentivealgılamalarıüzerindekietkisinitespitetmeyeyöneliktir.

Yöntem: Çalışmada tanımlayıcı araştırma türü kullanılmıştır. Araştırmatürüneuygunolarak ikincil verilerinbir taraması vedeğerlendirmesi yapılmışvebusonucagörebiranketoluşturulmuştur.AnketuygulamasıBozcaada’daotellerdekonaklayanturistlereuygulanmışolup,350kullanılabilirankettoplanmıştır.Verilerinanalizindedemografiközelliklerinfrekansanalizleri,güvenirlikanalizi(CronbachAlpha)veeşleştirilmişçiftörneklemttesti(PairedT-Test)uygulanmıştır.

Bulgular ve Sonuçlar: Analizsonucunda, genelatmosferunsurlarınınyerlituristlerinkaldıklarıotellerdekibeklentilerinikarşıladığıbulunmuştur.AtmosferinaltboyutlarındaiseGenelOtelDışıDeğişkenler(GODD),GenelOtelİçiDeğişkenler(GOİD)veOtelKayıtYeriDeğişkenlerinin(OKYD)beklentilerikarşıladığı,diğerikialtboyutolanOtelÇalışanlarıileİlgiliDeğişkenler(OÇİİD)veOtelİçiYerleşimDeğişkenlerinin(OİYD)beklentilerikarşılamadığısaptanmıştır.Ayrıca,EşleştirilmişT-TestisonuçlarınagöreGODDveOÇİİDboyutlarındabirfarkbulunmuştur.Bufark,GODD boyutunda beklentilerin üstündeOÇİİD boyutunda ise beklentilerinaltındaolmuştur.

Öneriler: Rekabetin hızla arttığı otel işletmelerinde atmosfer, turistlerinbeklenti ve algılamalarında çok önemli olmaktadır. Bu nedenle, atmosferunsurlarınınotelişletmesisahipleriveçalışanlarıtarafındandikkatedilmesigerekenönemlibirunsurdur.Çünkübeklentisikarşılananturist,verilenhizmetidahaolumlualgılayacaktır.Dolayısıyla,buolumlualgılamadamüşterimemnuniyetineolumluetkiedecektir.

Anahtar kelimeler: Otel,Atmosfer,Turist,Beklenti,Algı,Bozcaada

1 Öğr.Gör.Dr.,ÇanakkaleOnsekizMartÜniversitesi,GökçeadaMeslekY.O.,BozcaadaYerleşkesi2 Doç.Dr.,BalıkesirÜniversitesi,TurizmİşletmeciliğiveOtelcilikY.O.



THE EFFECTS OF HOTEL ATMOSPHERE ON TOURİSTS’ EXPECTATİONS AND PERCEPTİONS: AN APPLİCATİON AT

BOZCAADA

ABSTRACT Problem Statement: The atmosphere, as an essential element of service

quality, is considered to play an important role on the tourists’ expectations andperceptions.As the first effect on perceptions of tourists, the hotel atmosphere,significantlyaffectsperceived servicequality, customer satisfactionandcustomerloyalty.Therefore, it is of great importance to get knowledge of issues affectingatmosphereinhotelsforbusinessowners.

Research Aims:Inthisstudy,itisintendedtodeterminethetheimpactsofhotelatmosphereontheperceptionsandexpectationsoftourists.

Research Method: A descriptive method is followed. A screening andassessmentofthesecondarydata,inaccordancewiththemethodused,areconductedandasurveyiscreatedbasedonthatresult.Thesurveyshavebeenappliedtotouristsstaying inhotels inBozcaada and350 adequatequestionnaireswere collected.Afrequency analysis of the demographic characteristics, the reliability analysis(Cronbach’sAlpha)andpaireddouble-samplettest(PairedT-Test)wereappliedtoresearchtoreachdataanalysis.

Findings and Results:Asaresultoftheanalysis,elementsofthegeneralatmosphere have met the expectations of domestic tourists staying in hotels. Inthelowerdimensionsofatmosphere,GeneralVariablesConcerningHotelOutside(GVCHO), General Variables Concerning Hotel Inside (GVCHI) and VariablesConcerningHotelRegistration(VCHR)dimensionstomeettheexpectations,buttheothertwosub-dimensionsVariablesConcerningHotelInsideAllocation(VCHIA)andVariablesConcerningHotelEmployees(VCHE)werenotmettheexpectations.Inaddition,thepairedt-testaccordingtotheresultsfoundadifferenceinthesub-dimensionsofGVCHOandVCHE.Thisdifferencewasbeyondtheexpectedinsub-dimensionGVCHO,belowexpectedinsub-dimensionofVCHE.

Proposals:Atmosphereofthehotelsinwherethecompetitionisincreasingrapidly, plays an important role on the tourists’ expectations and perceptions.Therefore,theatmosphericelementsofthehotelbusinessesareimportantfactorsthatshouldbeconsideredbytheownersandemployees.Touristswiththeexpectationsthataremet,willperceivetheservicemorepositive.So,itwillbeapositiveimpactoncustomersatisfactioninapositivemanner.

Key words:Hotel,Atmosphere,Tourist,Expectation,Perception,Bozcaada


1. GİRİŞTurizm sektörü içinde yer alan konaklama işletmeleri önemli bir yer

edinmektedir. Konaklama işletmeleri içinde özellikle otel işletmeleri oldukçaönemlidir.Oteller,genelliklekonaklamaişletmelerindahaçokuzmanlaşmışbirtürüolarakgörülmektedir.Müşteri,oteli ilkgördüğüzaman,zihnindeotomatikolarakotelinhizmetikalitesi,ürünvefiyatlarıhakkındaçeşitligörüşleroluşmaktadır.Bunedenle,otelatmosferi,imajoluşturmaçalışmalarındaürünvehizmetboyutundandahaöncelikliolaraküzerindedurulmasıgerekenbirkonudur(Akaydın,2007:18).Dolayısıylaotelişletmelerindekiatmosferunsurlarımüşterilerüzerindeolumluetkibırakılmasındaoldukçaönemliolmaktadır.

Hizmet kalitesinin bir unsuru olarak atmosferin, turistlerin beklenti vealgılamalarıüzerindeönemliroloynadığıkabuledilmektedir.Otellerdekiatmosferunsurlarınbilinmesituristlerinbeklentivealgılamalarınıanlamakaçısındanoldukçaönemliolmaktadır.Bunagöreatmosfer;“Birmüşterininbelirlibirmekânagirdiğizamankialgılarınışekillendirenetkenlerbütünü”şeklindetanımlanmaktadır(Kotler,2000:527).Butanımdikkatealınarakotelişletmeleriiçinatmosfer;“Oteliniçvedışgörünümü,düzenlenmesiveçalışanlarıgibimüşterilerinotelhakkındaizlenimlerinietkileyenunsurlar”olaraktanımlanabilir.

Atmosfer değişik isimler altında şu şekilde verilmiştir: Kotler (1973)atmosferik (Atmospherics), Baker (1987) fiziksel çevre (Physical environment),Bitner(1992)hizmetuzantıları(Servicescape),Arnoldvd.(1996)ekonomikçevre,TurleyveMilliman(2000)pazarlamaçevresi(MarketingEnvironment),Weinrach(2000)çevrepsikoloji(environmentalpsychology),Mathwickvd.(2001)karşılıklıtiyatro(interactivetheatre),RoyveTai(2003)mağazaçevresi(storeenvironment),Cronin (2003) hizmet çevresi (service environment), Tom ve McColl-Kennedy(2003) sosyalhizmetuzantıları (Social servicescape)olarakkavramlaştırmışlardır(HarrisveEzeh,2008:391).

İlgili alanyazın incelendiğinde, atmosfer konusunda yapılmış çok sayıdaçalışmaya rastlanılmaktadır.Bu çalışmalar ağırlıklı olarak alışverişmerkezleri veperakende mağazalar olmakla birlikte; barlara, restoranlara ve otellere yönelikçalışmalarda bulunmaktadır.Atmosfer ile ilgili çalışmalar incelendiğinde ağırlıklıolarak atmosferin müşteriler üzerinde etkili olduğu vurgulanmıştır (Joseph-Mathews,vd.2009;JangveNawkung2009;GraysonveMcNeill,2009;Bhardwaj,vd.2008;Cockrill,vd.2007;CountrymanveJang,2006;Bonnin,2006;Michon,vd. 2005; Reimer ve Kuehn, 2005; Lin, 2004; Santos, 2002). Bunun yanında




atmosferinmüşterimemnuniyeti (Lin,2010;HeideveGronhaug,2006;SulekveHensley,2004;HoffmanveTurley,2002;D’Astous,2000;WakefieldveBlodgett,1994) vemüşteri sadakati (Slatten, vd. 2009;Harris ve Ezeh, 2008;Kurt, 2008;Bilgiç, 2007;Yalçın, 2002; Schmidt ve Sapsford, 1995) yaratmada etkili olduğubelirtilmiştir.Ayrıca,atmosferinçalışanlarıvemüşterilerietkilediği(AkkuşKargın,2009;O’Mahong,vd.2006;Oakes,2000;YalchveSpangenberg,2000;SharmaveStafford,2000;Bitner,1992)gibimüşterilerinsatınalmadavranışlarınıetkilediği(Kachaganova,2008;Akaydın,2007;RansleyveIngram,2001;BabinveAttaway,2000;TurleyveMilliman,2000;Aubert-GametveCova1999)belirtilmiştir.Bununharicinde atmosfer oluşturmada çalışanların etkili olduğu (Heide ve Gronhaug,2009);atmosferunsurlarındankokununmüşterimemnuniyetinietkilediği(MorrinveRatneshwar,2000)vurgulanmıştır.

Atmosferinönemiotelyöneticilerinindikkatiniçekmişvebukonudabirçokçalışmalar yapılmasına neden olmuştur. Bundan dolayı, bu çalışmada otellerdekiatmosferin turistlerinbeklenti ve algılamaları üzerindeki etkisini vurgulamak içinhazırlanmıştır.Ayrıca,alanaraştırmasısonuçlarınagöre işletmesahiplerine,kamuyöneticilerineveakademisyenleregerekliönerilerdebulunulmuştur.

2. OTEL İŞLETMELERİNDEKİ ATMOSFER UNSURLARITurizmişletmeleri,hizmetintüketimivesonrakideğerlendirmeleridikkate

alarak müşterinin ilgisini çekecek fiziksel ortamlar oluşturmaktadır. Hizmetlerindeğerlendirmeleri fiziksel ortama ve somut bazı ipuçlarına göre yapılmaktadır.Örneğin,otelvetatilköyügibikonaklamaişletmelerininseçimindefizikselkoşullarönemlidir.Otel işletmeleribuözelliğigözönündebulundurarak,fizikselkoşullarıetkileyicihalegetirerekkalitelihizmetinadımınıatmışolurlar.Otelişletmelerindefizikselkoşullardeninceilkaklagelendışgörünüştür.Turist,otelbinanındışındanbaşlayaraktesisinotoparkı,çevredüzeni,konumu,yerleşimplanı,oturmavebeklemesalonları,kullanılanekipmanınkalitesi, ısınması,havalandırması, ışıkdüzenigibiunsurlarıhakkındadeğerlendirmeyebaşlar(Kaya,2006:308).

Çizelge 1’de Turley ve Milliman (2000:196), atmosfer değişkenleri 5kategoriyeayrılmıştır.Bunlar;


Çizelge 1.AtmosferDeğişkenleri

Kaynak:Turley,L.W.,veMilliman,RonaldE.(2000).AtmosphericEffectsonShoppingBehavior:AReviewoftheExperimentalEvidence.Journal of Business Research, 49(2),193–211.

• Genel dış değişkenler; bina büyüklüğü, şekli, pencereleri, otoparkı veçevresivb.

•İçerisiyle ilgili olanlar;ışıklandırma,müzik,renkler,resimler,sıcaklıkvetemizlikvb.

• Mekan düzeni ve tasarımla ilgili olanlar; malların gruplandırılması,trafikakışı,koridorların,boşluklarındağılımı,beklemealanları,hareketsizalanlar,departmanlarınvekasalarınyerleşimivb.

• Satın alma noktası ile ilgili olanlar; işaretler, duvar dekorasyonları,kullanımkılavuzları,fiyatetiketleri,kartlarvb.

• İnsan faktörü ile ilgili değişkenler; kalabalık, çalışanların temizliği,kibarlığıveyaklaşımıvb.değişkenler.

Eğerhedefkitleyeuygunveetkilibirotelatmosferiyaratılmakisteniyorsa5boyuttatoplananbuunsurlar,ayrıayrıelealınmalıveincelenmelidir.Aksitakdirdemüşterilerin istediği bütünlük sağlanamayabilir. Çok iyi bir şekilde tasarlanmışbir otelde çalışanlar, eğer ortama uygun olmayan bir şekilde kaba davranıyorlarsergiliyor veya temizliğe dikkat etmiyorlarsa yaratılan atmosferin hiçbir anlamıkalmamaktadır(Akaydın,2007:24).

Alanyazında atmosfer ile ilgili önemli çalışmalar bulunmaktadır. Buçalışmalardanturizmileilgiliolduğudüşünülenleriseşunlardır:

GraysonveMcNeill(2009),barlardakiatmosferortamınınolumludavranışlarveduygularyaratmadakietkisiniaraştırmışlardır.Sonuçolarak,atmosferinbarlara




gelenmüşterilerüzerindeolumludavranışlarveduygularyaratmadaetkiliolduğusaptanmıştır.

Jang ve Nawkung (2009), çalışmalarında atmosferik algılamalarınınrestoranlardaki etkisini araştırmıştır. Sonuç olarak, atmosferik algılamalarınmüşterilerin hizmet kalitesi algılamalarını ve davranış eğilimlerini olumlu yöndeetkilediğivurgulanmıştır.

AkkuşKargın(2009),çalışmasındaatmosferifizikselvesosyalçevreolarakincelemiştir.Fizikselçevreyiaydınlatma,renk,müzik,gürültü,kokuvetesisplanıolarakelealırken;sosyalçevreyimüşterilerveçalışanlarolarakelealmıştır.Çalışmabulgularınagöreatmosferikunsurlardanfizikselvesosyalçevreninhemçalışanlarhemdemüşterilerüzerindeolumluetkileryarattığıvurgulanmıştır.

HarrisveEzeh(2008),restoranlardayaptıklarıçalışmadasadakatniyetleriileatmosferarasındadirekbirilişkibulmuşlardır.Bunlarkoku,temizlik,yerleşimdüzeni, mobilyalar, personelin fiziksel özelliği müşterilerin sadakat niyetlerindeetkili olmuştur. Fakatmüzik, güvenirlik ve yetenek etkileri diğerleri kadar etkiliolmamıştır.

HeideveGronhaug(2006),otelişletmelerindeverestoranlardayöneticilikyapankişilereatmosferinöneminivurgulamakamacıylabiraraştırmayapmışlardır.Çalışmasonucundaatmosferinönemliolduğunuvemüşterimemnuniyetiüzerindeanahtarbirroloynadığıvurgulanmıştır.

CountrymanveJang(2006),otellobilerindekifizikselçevreunsurlarındanmobilyaların, ışığın, rengin, stilin atmosfer oluşturmadaki etkisini araştırmıştır.Bunlardanrenk,ışıkvestilinatmosferoluşturmadaetkisiortayaçıkmıştır.Bunlariçinderenkunsuruenönemliatmosferetkeniolduğunvurgulanmıştır.

Lin (2004), atmosferunsurlarının restoranlardavehastanelerdemüşterilerüzerindeki ilk etkiyi oluşturmada önemli bir rol oynadığını belirtmiştir. Çünkümüşterilerinçalışanlardanönceatmosferunsurlarıylakarşılaştığıbelirtilmiştir.

Oakes(2000),çalışmasındaözelliklemüziğintempo,tarz,ses,klasik,popülerveyacazolmasımüşterilerinyaş,cinsiyetvesosyalsınıfınagörefarklıdavranışlarşeklindeortayaçıktığınıbelirtmiştir.Vebununhizmetçevresindekiçalışanlarınvemüşterilerindavranışlarıüzerindeetkiliolduğuvurgulanmıştır.

Bitner (1992),çalışmasındaatmosferinmüşterilerveçalışanlarüzerindekietkisini araştırmıştır. Çalışma sonucuna göre atmosferin hemmüşteriler hem deçalışanlarüzerindeetkiliolduğuvurgulanmıştır.

Atmosferin önemini vurgulayan çalışmalar olmakla birlikte atmosferkavramınınsınırlılıklarıdabulunmaktadır(HarrisveEzeh,2008:391):


-Atmosferin davranışlar üzerindeki etkisi genel bir fikir birliği ile kabuledilmesinerağmen,kavramgeliştirecekyeterliçalışmayapılmamıştır.

-Azdüzeydeçalışmaolmasınarağmenhizmetsektöründeatmosferinrolüüzerindeampirikçalışma,kavramıgeliştirmeyeyönelikçalışmadandahaazdır.

-Çoğu çalışmada atmosferin sadece bir unsuruna odaklanarak satın almadavranışlarıüzerindeçalışılmıştır.Örneğinmüzik,kokuveaydınlatmagibi.

-Sonuçolarakatmosferinsadecebirunsurdeğil,birdenfazlaunsuruetkiliolmaktadır.

3. ARAŞTIRMANIN AMACI VE ÖNEMİAraştırmanın amacı, otel atmosferinin turistlerin beklenti ve algılamaları

üzerindeki etkisinin tespit edilmesidir. Çalışma sonucunda ise bu etkiyi yaratanfaktörlerle ilgili uygulanabilir önlem ve önerilerin tavsiye şeklinde ortayakonulmasıdır.

Otelcilikendüstrisindepazardoygunluğuvegiderekartanrekabetözellikleotel işletmeleri için atmosferin önemini daha da artırmıştır. Otel işletmelerininkendilerinirakipişletmelerdenfarklılaştırmakonusundakiçabaları,buişletmelerinatmosferoluşturmayagiderekdahafazlaönemvermesindeetkilibirfaktörolmuştur.Bu yüzden özellikle, hizmet sektöründe faaliyet gösteren vemüşteri ilişkilerininoldukçaönemtaşıdığıotelişletmelerindeatmosferkonusugüngeçtikçedahafazlaönemkazanmaktadır.

4. ARAŞTIRMANIN EVRENİ VE ÖRNEKLEMİÇanakkaleİlinebağlıolanBozcaadaİlçesiEgeDenizi’ninKuzey-Doğusunda

ÇanakkaleBoğazı’nın12denizmiligüneyindeyeralanbiradadır.İlçeninekonomisigenel olarak bağcılık, şarapçılık, balıkçılık ve turizme dayanmaktadır. İlçedeekonomik hayatın tarihi gelişimi incelendiğinde bağcılık, şarapçılık ve balıkçılıkbaşlangıçtanberisürekliliğinikorumuştur.Sonyıllardaturizmiseilçeekonomisindesürükleyici bir rol oynamaya başlamıştır (Bozcaada Kaymakamlığı 15/08/2011).Bozcaada doğal güzellikleri ve coğrafi konumu itibariyle önemli bir turizmpotansiyelinesahipTürkiye’ninüçüncübüyükadasıdır.Bozcaada’nınnüfusu2010sayımınagöre2354olup,Türkiye’ninköyüolmayantekilçesidir.

Çizelge2’deBozcaada’dakikonaklamatürleriincelendiğindeağırlıklıolarakotel ve pansiyon işletmeleri dikkat geçici oranda yüksektir.Otel işletmelerindekiatmosferdiğerkonaklamatürlerinegöreönemlifarklılıkgöstermektedir.Dolayısıyla,




Bozcaada’dakiotelişletmelerindekiatmosferinolumlualgılanmasıbüyükönemarzetmektedir. Bundan dolayı, alan araştırmasında evren olarak Bozcaada’daki otelişletmeleri seçilmiştir.Atmosferin, turistlerin beklenti ve algılamaları üzerindekietkilerini belirleyebilmek amacıyla da bu otel işletmelerinde konaklayan yerlituristleraraştırmanınörneklemioluşturmaktadır.

Çizelge 2.Bozcaada’dakiKonaklamaİşletmelerininTürlerineGöreDağılımı

BOZCAADA*Konaklama İşletmeleri Sayısı % Yatak Sayıları %

Otel 41 32 978 47Pansiyon 85 66,4 1082 52Kamping 2 1.6 20 1

Toplam 128 100 2080 100

*Kaynak:BozcaadaBelediyeBaşkanlığı,15//10/2011

5. VERİ TOPLAMA ARAÇLARI VE TEKNİKLERİÇalışmadatanımlayıcıaraştırmatürükullanılmıştır.Araştırmatürüneuygun

olarakikincilverilerinbirtaramasıvedeğerlendirmesiyapılmışvebusonucagörebiranketoluşturulmuştur.Çalışmadaveritoplamaamacıylakullanılananket,CroninveTaylor(1992)tarafındageliştirilmişolanSERVPERFölçeği,TurleyveMilliman(2000)makalesi,Yalçın (2002) doktora tezi veKurt (2008)’in yüksek lisans tezidikkatealınarakgeliştirilmiştir.Anketingeliştirilmesürecinde2010Ağustosayındabir ön test yapılmıştır. Ön testten sonra bazı değerlendirmelere gidilmiş ve budeğerlendirmelere göre anket, 2011 yaz sezonunda kolayda örnekleme yöntemikullanılaraktamamlanmıştır.Yazsezonununtercihedilmesinedeniise,Bozcaada’yagelen yerli turistlerin bu dönemde en üst seviyede olmasıdır. Toplam 500 anketBozcaada’dakiseçilmişotelleredağıtılmıştır.Geridönenanketsayısı380olup,30anket değişik nedenlerden dolayı veri setinde çıkarılmıştır. Sonuç olarak toplam350anketeulaşılmışvebunundaçalışmaiçinyeterliolduğukabuledilerekanalizişlemlerinegeçilmiştir.

Verilerin analizinde, çalışmaya katılan yerli turistlerin vermiş olduklarıcevaplar doğrultusunda elde edilen veriler, sosyal bilimler için geliştirilmiş olanSPSS 13 istatistik paket programı ve Minitab 12 istatistiksel yazılım ile analizedilmiştir.Araştırmada,demografiközelliklerinfrekansanalizleri,güvenirlikanalizi(CronbachAlpha),eşleştirilmişçiftörneklemttesti(PairedT-Test)kullanılmıştır.


6. BULGULAR VE YORUMLAR6.1. Sosyo- Demografik ÖzelliklerÇizelge 3’e göre ankete katılanların %52’si kadın, %48’si baylardan

oluşmaktadır. Ankete katılanların yaş dağılımları incelendiğinde %37,1’inin 30-39yaşgrubundaolduğuanlaşılmaktadır.Bunu%19,4ile40-49yaşgrubu,%19,1ile20-29yaşgrubuizlemektedir.Anketekatılanlar,mesleğinegöreincelendiğindeise,%36,6 ileserbestmesleksahiplerinin ilksıradaolduğuanlaşılmaktadır.Bunusırasıyla%18,6 ile işçi,%16,3 ilememur,%10,3 ileemekli,%7,1 ileevhanımı,%5,7 ileöğrenci,%3,1 ilemedyaçalışanıvesonolarakta%2,3 ileçevirmenlerizlemektedir. Ankete katılanların eğitim düzeylerine bakıldığında %60,9 ileüniversitemezunuolduklarıgörülmektedir.Bunu%24,3ilelisemezunları,%14ileyükseklisansvedoktoramezunları,%0,9ilköğretimmezunlarıortayaçıkmaktadır.BudaBozcaada’yagelenlerinüniversiteveüstüolarakincelendiğinde%74,9ileherdörtkişidenüçünetekabületmektedir.

Çizelge 3: KatılımcılarınSosyo-DemografikÖzellikleriDeğişkenler n%

Cinsiyet(350)Bay 168 48Bayan 183 52

Toplam 350 100,0Yaş (350)19vealtı 7 220-29 67 19,130-39 130 37,140-49 68 19,450-59 49 14,060veüstü 29 8,3

Toplam 350 100,0Meslek (350)SerbestMeslek 128 36,6Evhanımı 25 7,1Memur 57 16,3Öğrenci 20 5,7Emekli 36 10,3Medyaçalışanı 11 3,1İşçi 65 18,6Çevirmen 8 2,3

Toplam 350 100,0Eğitim Durumu (350)İlköğretim 3 0,9Lise 85 24,3Üniversite 213 60,9Y.Lisansveüstü 49 14,0

Toplam 350 100,0Bozcaada’ya daha önce geldiniz mi? (350)Hayır 173 49,4Evet 177 50,6

Toplam 350 100,0“Evet “ ise kaçıncı gelişiniz? (177)İkincigeliş 46 26Üçüncügeliş 50 28,2Dördüncügeliş 27 15,2Beşincigeliş 6 3,3Altıveüstügeliş 48 27,3

Toplam 177 100,0Bozcaada’ya gelme nedeniniz? (350)Dinlenmeveeğlenme 305 87,1İşseyahati 3 0,9Tarihivekültürel 14 4,0Sağlıkamaçlı 1 0,3Adaolması 27 7,7

Toplam 350 100,0Bozcaada’ya gelmede ada olması etkili ise bu etki nedir? (27)Doğaliklim 16 59,3Adahissi 9 33,3Adarüzğarı 2 7,4

Toplam 32 100,0




Çizelge 3’e göre ankete katılanların %50,6’sı daha önce Bozcaada’yageldiğiniifadeetmişlerdir.BudadahaönceBozcaada’yagelenherikikişidenbirinindahasonratekrargeldiğinigöstermektedir.Bozcaada’yadahaöncegeldiğiniifadeeden177kişininkaçıncıgelişleriolduğuincelediğindeiseikincigelişleriolduğunuifadeedenlerinoranı%26,üçüncügelişdiyenlerinoranı%28,4vedördüncügelişdiyenlerin%15,2 olduğu anlaşılmaktadır.Ankete katılanlarınBozcaada’ya gelmenedeni%87,1iledinlenmeveeğlenmeamaçlıdır.Bunu%7,7ileAdaolması,%4iletarihivekültürü,%0,9ileişamaçlıvesonolarak%0,3ilesağlıkamaçlıgelişlerizlemektedir. Bozcaada’ya gelmesindeAda etkisi olduğunu ifade eden %7,7’likkesiminin%59,3’üdoğaliklimininönemliolduğunubelirtmişlerdir.Bunu%33,3ileAdahissive%7,4ileAdarüzgârıtakipetmiştir.

6.2. Yerli Turistlerin Otel Atmosferine Yönelik Beklenti ve Algılama Düzeylerine Yönelik Bulgular

Bozcaada’daki otel işletmelerinde konaklayan yerli turistlerin, kaldıklarıotellere göre atmosfer beklentisi ve algılamalarını belirlemeye yönelik yapılanaraştırmada, turistlere iki ana bölümden oluşan bir anket sunulmuştur. İlk bölümLikert ölçeği tarzında hazırlanmış olup beşli skala kullanılmıştır. Skalada 5 enolumlu durumu; 1 ise en olumsuz durumu yansıtmaktadır.Dolayısıyla, ölçeklereverilenyanıtlarıntoplampuanınınyüksekolmasıilgiliölçekbölümüneolanolumlualgılamayıyansıtacaktır.Sonbölümündeturistlerinözelliklerinibelirlemeyeyöneliksorulardanmevcuttur.Otelatmosferinibelirlemeyeyönelikölçekte,turistlerinadayagelmedenöncekibeklentilerinibelirlemeyeyönelikveaynızamandaAdaotellerindekaldıktansonrakibeklentilerininkarşılanmadüzeyinibelirleyenkarşılıklıikiölçekyeralmaktadır.Herikiölçeğingüvenilirliklerialtboyutlardavegenelolarakbirebirkarşılıklı araştırılmış ve ölçekler güvenilir bulunmuştur.Turistlerin beklentilerineyönelikölçekbirbütünolarakelealınmışvegüvenilirliğiyüksekderecedegüvenilirbulunmuştur. Böylelikle ölçeğin iç tutarlılığı sağlanmış olup güvenilirlik içinhesaplanan Cronbach’s Alpha istatistiği 0,932 olarak hesaplanmıştır. Turistlerinbeklentilerini karşılama düzeyini belirlemeye yönelik ölçek bir bütün olarakgüvenilirliğiincelenmişveölçekgüvenilirbulunmuştur.İçtutarlılığınbiristatistiğiolarakCronbach’sAlphaistatistiğibuboyutta0,942olarakhesaplanmıştır.Atmosfereyönelikbeklentilervealgılamalaraltölçekboyutlarındadaaraştırılmışveölçeklergüvenilirbulunmuştur.Sonuçlarçizelge4–çizelge8’deverilmiştir.


Adayagelenyerli turistlerinbeklentileri ilebeklentilerininkarşılanmasınayönelik algılamalar arasında istatistiksel açıdan anlamlı bir fark olup olmadığı“Eşleştirilmiş çift örneklem t testi (Paired T-Test)” ile araştırılmıştır.Eşleştirilmişçiftörneklemyapılmasınınnedeniaynıturistlerinfarklızamanlarınayönelikikiayrıölçümalınmasındankaynaklanmaktadır.Sonuçlarçizelge4–çizelge8’deverilmiştir.Atmosfereyönelikölçeğinhembütünolarakhemdealtboyutlardatoplanabilirliğidearaştırılmışveölçeklertoplanabilirbulunmuştur.

Yerlituristlerinotelatmosferinibelirlemeyeyönelikolarakölçekte5boyutbelirlenmiştir.Buatmosferboyutları,GenelOtelDışıDeğişkenler(GODD),GenelOtel İçiDeğişkenler (GOİD),Otel İçiYerleşimDeğişkenleri (OİYD),OtelKayıtYeri Değişkenleri (OKYD) ve Otelde Çalışanlar İle İlgili Değişkenler (OÇİİD)olmaküzere5boyuttatoplam51maddedetoplanmıştır.

Bunlardan birincisi olan “Genel Otel Dışı Değişkenler” çizelge 4’tegösterilmiştir. Buna göre ankete katılanların “Genel Otel Dışı Değişkenler”inbeklenti düzeyini belirlemeye yönelik ölçeğin güvenirlik oranı 0,849 çıkmış veölçek güvenilir bulunmuştur. Aynı şekilde ankete katılanların “Genel Otel DışıDeğişkenler”inalgılamadüzeyinibelirlemeyeyönelikölçeğingüvenirlikoranı0,743çıkmışveölçekgüvenilirbulunmuştur.Beklentileringenelortalaması3,6267olup,beklentilerin karşılanma düzeyi 3,7771 olmuştur.GODDboyutunda beklentilerinkarşılanmasıgerçekleşmiştir.

Çizelge4’teGenelOtelDışıDeğişkenler(GODD),EşleştirilmişT-Testiileanalizi yapılmıştır. Buna göre araştırmaya katılan yerli turistlerin beklentilerininkarşılanmasıyönünden“Otelindıştabelavelevhalarıdikkatçekiciolmalı”,“Otelbinası yeterince yüksek olmalı”, “Otel diğer otellere yakın olmalı”, “Otelin dışcephesindekullanılanrenklerçekiciolmalı”ve“Otelindışduvarlarıözgünolmalı”değişkenlerininbeklentivealgılamasıarasındabirfarkbulunmuştur.Farklılıkolansorulardayerlituristlerinbeklentilerininüzerindebiretkilenmeolmuştur.GODD’indiğersorularındabirfarkbulunmamıştır.Ayrıca,araştırmayakatılanyerlituristlerinGODD boyutunda bütün olarak beklentileri ile beklentilerinin karşılanmasınayönelik algılamalar arasında istatistiksel açıdan anlamlı bir fark olup olmadığıaraştırılmıştır.BunagöreEşleştirilmişçiftörneklemttestiilearaştırılmışvet=-4,92veP=0,000olarakortayaçıkmıştır.Yani,genelolarakGODDboyutundabeklentilerilealgılamalararasındabirfarkbulunmuştur.Bufark,yerlituristlerinbeklentilerininüzerindegerçekleşmiştir.




Çizelge 4.GenelOtelDışıDeğişkenlerinEşleştirilmişT-TestiİleAnalizi

Çizelge 5’te ankete katılanların “Genel Otel İçi Değişkenler”in beklentidüzeyinibelirlemeyeyönelikölçeğingüvenirlikoranı0,847 çıkmışveölçekgüvenilirbulunmuştur. Aynı şekilde ankete katılanların “Genel Otel İçi Değişkenler”inalgılanma düzeyini belirlemeye yönelik ölçeğin güvenirlik oranı 0,871 çıkmışve ölçek güvenilir bulunmuştur. Beklentilerin genel ortalaması 3,8122 olup,beklentilerin karşılanma düzeyi 3,8525 olmuştur. GOİD boyutunda beklentilerinkarşılanmasıgerçekleşmiştir.

Çizelge 5’teGenelOtel İçi Değişkenler (GOİD), EşleştirilmişT-Testi ileAnalizi yapılmıştır. Buna göre araştırmaya katılan yerli turistlerin beklentilerininkarşılanmasıyönünden“Otel,temizolmalı”,“Oteliniçindeetrafahoşbirkokuhakimolmalı” ve “Otelde mevsimine göre sıcaklık/soğukluk ayarlaması iyi bir şekildeyapılıyorolmalı”değişkenlerininbeklentivealgılamasıarasındakifarkbeklentilerinaltında gerçekleşmiştir. “Otelde müzik çalıyor olmalı”, “Otel içi dekorasyondakullanılanrenklerçekiciolmalı”,“Oteliçindekullanılanyerdöşemelerivehalılarözgün olmalı”, “Otel içi duvarların kompozisyonu özgün olmalı“ ve “Otel içitavanların kompozisyonu özgün olmalı” değişkenlerinin beklenti ve algılamasıarasındaki fark ise beklentilerin üstünde olmuştur. GOİD’in diğer sorularındaistatistikiolarakbirfarkbulunmamıştır.Ayrıca,araştırmayakatılanyerlituristlerinGOİDboyutundabütünolarakbeklentileriilebeklentilerininkarşılanmasınayönelikalgılamalararasındaistatistikselaçıdananlamlıbirfarkolupolmadığıaraştırılmıştır.Buna göre Eşleştirilmiş çift örneklem t testi ile araştırılmış ve beklentiler ilealgılamalararasındafarkbulunmamıştır(t=-1,30veP=0,192).


Çizelge 5.GenelOtelİçiDeğişkenlerinEşleştirilmişT-TestiileAnalizi

Çizelge 6’da ankete katılanların “Otel İçi Yerleşim Değişkenler”ininbeklenti düzeyini belirlemeye yönelik ölçeğin güvenirlik oranı 0,835 çıkmış veölçek güvenilir bulunmuştur.Aynı şekilde ankete katılanların “Otel İçiYerleşimDeğişkenler”inin algılanma düzeyini belirlemeye yönelik ölçeğin güvenirlikoranı0,875 çıkmışveölçekgüvenilirbulunmuştur.Beklentileringenelortalaması4,0378 olup, beklentilerin karşılanma düzeyi 4,0276 olmuştur. OİYD boyutundabeklentilerinkarşılanmasıgerçekleşmemiştir.

Çizelge6’daOtelİçiYerleşimDeğişkenleri(OİYD),EşleştirilmişT-TestiileAnaliziyapılmıştır.OİYDboyutununtümsorularındayerlituristlerinbeklentilerinkarşılanmasıyönündenistatistikiolarakbeklentivealgıdüzeyiyönündenbirfarkbulunmamıştır.Ayrıca,araştırmayakatılanyerlituristlerinOİYDboyutundabütünolarak beklentileri ile beklentilerinin karşılanmasına yönelik algılamalar arasındaistatistikselaçıdananlamlıbirfarkolupolmadığıeşleştirilmişçiftörneklemttestiilearaştırılmışvebeklentilerilebeklentilerinkarşılanmadüzeyleriarasındaanlamlıbirfarklılıkbulunmamıştır(t=0,91;P=0,387).




Çizelge 6.OtelİçiYerleşimDeğişkenlerinEşleştirilmişT-TestiileAnalizi

Çizelge7’deanketekatılanların“OtelKayıtYeriDeğişkenler”ininbeklentidüzeyinibelirlemeyeyönelikölçeğingüvenirlikoranı0,896çıkmışveölçekgüvenilirbulunmuştur. Aynı şekilde ankete katılanların “Otel Kayıt Yeri Değişkenler”inalgılamadüzeyinibelirlemeyeyönelikölçeğingüvenirlikoranı0,893çıkmışveölçekgüvenilir bulunmuştur. Beklentilerin genel ortalaması 3,6082 olup, beklentilerinkarşılanma düzeyi 3,6468 olmuştur.OKYDboyutunda beklentilerin karşılanmasıgerçekleşmiştir.

Çizelge7’deOtelKayıtYeriDeğişkenler(OKYD),EşleştirilmişT-TestiileAnalizi yapılmıştır. Buna göre araştırmaya katılan yerli turistlerin beklentilerininkarşılanmasıyönünden“Kayıtyerindesatışasunulanürünlerinkullanımkılavuzlarıaçıklayıcıolmalı”değişkeninbeklentivealgılamasıarasındabirfarkbulunmuştur.Farklılık olan soruda yerli turistlerin beklentilerinin üzerinde gerçekleşmiştir.OKYD’in diğer sorularında istatistiki olarak bir fark bulunmamıştır. Ayrıca,araştırmayakatılanyerlituristlerinOKYDboyutununbeklentileriilebeklentilerininkarşılanmasına yönelik algılamalar arasında istatistiksel açıdan anlamlı bir farkolup olmadığı eşleştirilmiş çift örneklem t testi ile araştırılmıştır. Buna göreEşleştirilmişçiftörneklemttestisonucundabeklentilerilealgılamalararasındabirfarkbulunmamıştır(t=-1,079;P=,281).


Çizelge 7.OtelKayıtYeriDeğişkenlerininEşleştirilmişT-TestiileAnalizi

Çizelge8’deanketekatılanların“OtelÇalışanlarıileİlgiliDeğişkenler”ininbeklenti düzeyini belirlemeye yönelik ölçeğin güvenirlik oranı 0,901 çıkmış veölçekgüvenilirbulunmuştur.Aynışekildeanketekatılanların“OtelÇalışanları ileİlgili Değişkenler”in algılama düzeyini belirlemeye yönelik ölçeğin güvenirlikoranı0,913çıkmışveölçekgüvenilirbulunmuştur.Beklentileringenelortalaması4,3839 olup, beklentilerin karşılanma düzeyi 4,3309 olmuştur.OÇİİD boyutundabeklentilerinkarşılanmasıgerçekleşmemiştir.

Çizelge 8.OteldeÇalışanlarileİlgiliDeğişkenlerinEşleştirlmişT-TestiileAnalizi




Çizelge8’deOtelÇalışanları ileİlgiliDeğişkenler(OÇİİD), EşleştirilmişT-Testi ile Analizi yapılmıştır. Buna göre araştırmaya katılan yerli turistlerinbeklentilerinin karşılanması yönünden “Otelde müşterilere hizmet için yeterlipersonel bulunuyor olmalı”, “Otelde danışılan personel müşteriye detaylı bilgiveriyorolmalı”,“Oteldeçalışanlarmüşterilerinihtiyaçlarınıdinliyorolmalı”,“Otelekayıtsırasındaçalışanlarçevreyirahatsızetmemeli”ve“Otelkalabalıkolmamalı”değişkenlerininbeklentivealgılamasıarasındabirfarkbulunmuştur.Farklılıkolansorulardayerlituristlerdebeklentilerininaltındabirgerçekleşmeolmuştur.OÇİİD’indiğersorularındaistatistikiolarakbirfarkbulunmamıştır.Ayrıca,araştırmayakatılanyerli turistlerin OÇİİD boyutunda, beklentileri ile beklentilerinin karşılanmasınayönelik algılamalar arasında istatistiksel açıdan anlamlı bir fark olup olmadığıaraştırılmıştır.BunagöreEşleştirilmişçiftörneklemttestisonucut=2,027veP=,043olarakortayaçıkmıştır.Yani,beklentilerilealgılamalararasındafarkbeklentilerinaltındagerçekleşmiştir.

7. SONUÇ VE ÖNERİLERSonuçolarak, araştırmayakatılanyerli turistlerinyarısındanbiraz fazlası

kadınlardan,%70’ini30-59yaşgurubundan,%60’ınınçalışankitledenve%74’üüniversiteveüstübireğitimkitlesindenoluşmaktadır.Yerli turistlerinyarısıdahaönceBozcaada’yagelenlerdenoluşmaktadır.Bozcaada’yagelenlerinikinci,üçüncüve dördüncü geliş oranları ise %70 civarındadır. Yerli turistlerin Bozcaada’yagelme nedenleri içinde en yüksek oran dinlenme ve eğlenme amaçlı olmaktadır.Büyükbirçoğunluğu%84ilekaldıklarıotellerekarşıkendilerinisadıkgörenlerdenoluşmaktadır.Araştırmayakatılanyerlituristlerinkaldıklarıoteletekrargelmelerindeenönemliunsurisemisafirperverlikolmuştur.

Araştırmayakatılanyerli turistlerinbeklenti ve algılamalarınıbelirlemeyeyönelik olarak yapılan istatistiksel analiz sonuçlara göre ise atmosfer boyutlarıbeklenti ve algılama yönüyle bütün olarak incelendiğinde ortaya çıkan sonuç,yerli turistlerin beklentilerinin karşılığını kaldıkları otellere göre bulduğuanlaşılmaktadır. Atmosferin alt boyutlarından Genel Otel Dışı Değişkenlerin,Genel Otel İçi Değişkenlerin veOtel KayıtYeri Değişkenlerinin yerli turistlerinkaldıklarıotelleregörebeklentilerininkarşılandığısonucuortayaçıkmıştır.OtelİçiYerleşimDeğişkenleriveOtelÇalışanlarıİleİlgiliDeğişkenlerdeisebeklentilerinkarşılanmadığı sonucu ortaya çıkmıştır. Araştırmaya katılan yerli turistlerinEşleştirilmişT-testi analizinegöre ise atmosferinGenelOtelDışDeğişkenleriveOtelÇalışanlarıİleİlgiliDeğişkenlerindeistatistikiolarakbirfarkbulunmuştur.Bu


fark,GenelOtelDışıDeğişkenlerdebeklentilerinüzerindeiken,OtelÇalışanlarıİleİlgiliDeğişkenlerdeisebeklentilerinaltındabirgerçekleşmiştir.

Tüm bunlara göre akademisyenlere, kamu ve yerel yönetime ve işletmesahiplerineşuönerilerdebulunulabilir:

Turizm alanyazınında destinasyon atmosferi konusunda bir çalışmayarastlanmamıştır.Bundansonrakiaraştırmacılarınbukonudaçalışmasıoldukçayararlıolacaktır.Ayrıca ileriki çalışmalarda otel atmosferi yerine rekreasyon atmosferi,restoran atmosferi, seyahat atmosferi bazında çalışılması turizm işletmelerindeatmosferoluşturulmasıaçısındandahaverimliolacaktır.

BozcaadaKaymakamlığıveBozcaadaBelediyesiiseaşırıotelvepansiyonyapılmasını kontrol altında tutarak doğal yapının bozulmasını engellemeleriönemlidir. Hizmet kalitesi konusunda işletmeleri denetlemeleri ve standartlarauymayanişletmelerhakkındayasalişlemyapmalarıgerekmektedir.

Bozcaada Kaymakamlığı ve Bozcaada Belediyesi’nin şikayetlere cevapverebilmeleri oldukçaönemlidir. Adada en fazla şikayet konusu ise otoparklarınyetersizliğindenolmaktadır.Bukonudaalacaklarıtedbirlermüşterimemnuniyetiniartıracaktır.

BozcaadaKaymakamlığıveBozcaadaBelediyesi’nindikkatetmesigerekendiğerbirkonudaBozcaada’dakiyasalolmayanotelvepansiyonlardır.Buişletmelerhizmet kalitesini oldukça etkilemekte ve şikayet konusu olduğunda yasal birmuhatabınbulunmasını engellemektedir.Bozcaada’damevcutyatakkapasitesininyarısıkadardayasalolmayanişletmelerinyatakkapasitesibulunmaktadır.Buhemülkeninvergikaybınahemdeişletmelerarasındahaksızrekabetoluşmasınanedenolmakta ve hizmet kalitesini düşürmektedir. Bu konuda yerel yönetime büyükgörevlerdüşmektedir.

Yerli turistlerin atmosfer unsurlarından Genel Otel Dışı Değişkenler(GODD) boyutunda beklentileri karşılandığı anlaşılmaktadır. Yerli turistlerinyön levhaları ve tabelalar, bina yüksekliği, konumu, diğer otellere yakınlığı,mimariyapısı,dışcephesindekullanılanrenkler,girişveçıkışrahatlığıvebinanıngenişliği değişkenlerinin atmosfer oluşturmada önemli olduğu ortaya çıkmıştır.Otel sahiplerinin bu konulara hassasiyet göstermeleri ilk algılama oluşturmadafaydalıolacaktır.Özelliklemimarseçimindedikkatlidavranmalarıolumluatmosferoluşturmadaetkiliolacaktır.

YerlituristlerinGenelOtelİçiDeğişkenler(GOİD)boyutundabeklentilerikarşılandığıanlaşılmaktadır.Otelsahiplerinintemizlik,müzik,koku,ortamsıcaklığı




veyasoğukluğu,mekanaydınlatması,dekorasyonrenklerigibioteliçideğişkenlerinatmosferoluşturmadaetkisiolduğundanbukonularadikkatedilmesigerekmektedir.

Yerli turistlerin Otel İçi Yerleşim Değişkenler (OİYD) boyutundabeklentilerinin karşılığını bulamamıştır. Bu nedenle otel yöneticilerinin lobininkonumu,odalarınuygunluğu, lobidekimobilyalarınyerleşimi, lobideki kalabalık,lobininbüyüklüğü,odalarıngenişliğigibikonularadikkatetmelerigerekmektedir.Bu sorunlar daha çok otel sahiplerinin daha fazla oda yapmak istemelerindenkaynaklanabilmektedir.Otelsahipleriminimalistyaklaşımlaçokodayerineyeterlibüyüklükteodaanlayışınıseçmeleriileridönemlerdemüşteriilişkileriaçısındadahafaydalıolacaktır.

Yerli turistlerin atmosfer boyutlarından Otel Kayıt Yeri Değişkenlerinde(OKYD) beklentilerinin karşılığını bulmuştur. Otel kayıt yerinin konumu, kayıtyerindekibilgilendiriciyönlevhaları,kayıtyerindekiürünlerinklavuzlarıvefiyatları,promosyonlar, ödeme kolaylıkları ve sertifikaların işletme sahipleri tarafındandikkatişekildeincelenmesigerekmektedir.Buunsurlarındahaiyihalegetirilmesiatmosferindahaolumlualgılanmasınanedenolabilecektir.

Yerli turistlerin atmosfer boyutlarından Otel Çalışanları İle İlgiliDeğişkenlerde(OÇİİD)olarakbeklentilerininkarşılığınıbulamadıklarıanlaşılmıştır.Çalışanların üniformaları, el/vücut temizliği, bilgisi, müşteriyi dinleme, müşterimahremiyetiveçalışanlarınçevreyi rahatsızetmemeleriönemliunsurlardır.Çoğuaileişletmesiolmasındandolayıçalışanlarınçoğuaileüyelerindenoluşmaktadır.Bukonudaotelsahiplerinindikkatetmeleriönemlidir.Ayrıcaotelsahipleriucuzişgücüdiyedışarıdanturizmkonusundaeğitimalmamışpersonelyerineturizmkonusundaeğitimalmışinsanlarıseçmeleriolumlubiratmosferoluşturacaktır.

Özetle ortaya çıkan sonuç, atmoferin otel işletmeleri açısında önemiçalışma ile ortaya konmuştur. Otel işletmelerinde atmosfer oluşturma sadeceolumlu algı yaratma ile işini bitirmemektedir. Çünkü atmosfer, algılanan hizmetkalitesivemüşterimemnuniyetinietkilemektedir.Dolayısıylabuetkilememüşterisadakatinegidenyoluaçankapılardanbirinioluşturmaktadır.Bundandolayıişletmesahiplerinin otel atmosferinin olumlu algılanmasına yönelik konulara çok dikkatetmesigerekmektedir.

Çalışmanın bazı sınırlılıkları bulunmaktadır. Bunlardan başta geleniçalışmanın yazın belirli aylarında ve Bozcaada’daki otel işletmelerinde kalanyerli turistlerle sınırlandırılmasıdır.Ayrıca, çalışmaBozcaada’daki küçükölçekliişletmelerdeyapılmıştır.Tümbunlarçalışmanıngenelleştirilmesiniengellemektedir.


Bu nedenle, çalışmanın büyük ve orta ölçekli otel işletmelerde de yapılmasıgenelleştirmeyikolaylaştıracaktır.

KAYNAKÇAAkaydın,Hüsnücan.(2007).Perakende Mağaza Atmosferinin Müşterilerin

Satın Alma Kararı Üzerindeki Rolü: Eskişehir İlindeki Alışveriş Merkezi Müşterileri ile Bir Araştırma. YayınlanmamışYüksekLisansTezi,EskişehirAnadoluÜniversitesiSosyalBilimlerEnstitüsüİşletmeAnabilimDalıpazarlamaBilimDalı,Eskişehir.

Akkuş Karkın, Gülşah. (2009). Otel İşletmelerinde Hizmet AtmosferiOluşturması:KavramsalBirÇalışma.Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi,XI(2),165-181.

Aubert-Gamet,Veronique.,veCova,Bernard.(1999).Servicescapes:FromModernNon-PlacestoPostmodernCommonPlaces.Journal of Business Research, 44,37–45.

Babin,BarryJ.veAttaway,JillS.(2000).AtmosphericAffectasaToolforCreatingValueandGainingShareofCustomer.Journal of Business Research,49,91–99.

Bhardwaj, Sunil., Palaparthy, Indrani. and Agrawal, Anand. (2008).ExplorationofEnvironmentalDimensionsofServicescapes:ALiteratureReview.The Icfai Journal of Marketing Management,VII(1),37-48.

Bilgiç,HasibeEce.(2007).The Effect of Store Atmosphere on Store Loyalty Intentions of Department Store Customers in Istanbul. Yayınlanmamış YüksekLisansTezi,MarmaraÜniversitesiSosyalBilimlerEnstitüsüİşletmeAnabilimDalıÜretimYönetimivePazarlama(ING)BilimDalı,İstanbul.

Bitner,MaryJo.(1992).Servicescapes:TheImpactofPhysicalSurroundingsonCustomersandEmployees.Journal of Marketing, 56,57-71.

Bonnin,Gaël. (2006). Physical Environment and Service Experience:AnAppropriation-BasedModel.Journal of Services Research, 6(SpecialIssue),45-65.

Countryman, Cary C. ve Jang, SooCheong. (2006). The Effects ofAtmospheric Elements on Customer Impression: The Case of Hotel Lobbies.International Journal of Contemporary Hospitality Management,18(7),534-545.

Cockrill,Antje.,Goode,Mark.veEmberson,Daniel.(2007).ServicescapeMatters–ordoesit?TheSpecialCaseofBettingShops.Marketing Intelligence & Planning,26(2),189-206.

D’Astous,Alain. (2000). IrritatingAspects of the Shopping EnvironmentJournal of Business Research,49,149–156.

Ercan, Fatih. (2006). Otel İşletmelerinde Müşteri Sadakati Oluşturma: İstanbul’daki Beş Yıldızlı Otel İşletmelerinde Bir Uygulama.YayınlanmamışYüksekLisansTezi,AbantİzzetBaysalÜniversitesiSosyalBilimlerEnstitüsü,Akçakoca.

Grayson, Rollo A.S. ve McNeill, Lisa S. (2009). Using AtmosphericElements in Service Retailing: Understanding The Bar Environment. Journal of Services Marketing, 23/7,517–527.

Harris,LloydC.veEzeh,Chris.(2008).ServicescapeandLoyaltyIntentions:anEmpiricalInvestigation.European Journal of Marketing,42(3/4),390-422.




Heide, Morten., ve Grønhaug, Kjell. (2009). Key Factors in Guests’PerceptionofHotelAtmosphere. Cornell Hospitality Quarterly, 50(1),29-43.

Heide,Morten.veGrØnhaug,Kjell.(2006).Atmosphere:ConceptualIssuesandImplicationsforHospitalityManagement. Scandinavian Journal of Hospitality and Tourism,6(4),271-286.

Hoffman, K. Douglas. ve Turley, L.W. (2002). Atmospheries, ServiceEncountersandConsumerDecisionMaking:AnIntegrativePerspective.Journal of Marketing Theory and Practice,33-47.

Jang,SooCheong(Shawn).,veNamkung,Young.(2009).PerceivedQuality,Emotions, and Behavioral Intentions: Application of an Extended Mehrabian–RussellModeltoRestaurants.Journal of Business Research,62,451–460.

Joseph-Mathews, Sacha., Bonn, Mark A. ve Snepenger, David. (2009).Atmospherics and Consumers’ Symbolic Interpretations of Hedonic Services.International Journal of Culture, Tourism and Hospitality Research,3(3),193-210.

Kachaganova,Elmira.(2008).Mağaza Atmosferinin Satın Almaya Etkisi ve Departmanlı Mağazalarda Bir Uygulama.YayınlanmamışDoktoraTezi,MarmaraÜniversitesiSosyalBilimlerEnstitüsüİşletmeAnabilimDalıÜretimYönetimivePazarlamaBilimDalı,İstanbul.

Kaya,Ümran.(2006).TurizmİşletmelerindeHizmetKalitesiYönetimiveHizmet Kalitesinin Ölçümü. II. Balıkesir Ulusal Turizm Kongresi Bildiri Kitabı,301-313.

Kotler, Philip. (2000). Kolter ve Pazarlama, Pazar Yaratmak, Pazar Kazanmak ve Pazara Egemen Olmak.(Çeviren):AyşeÖzyağcılar,1.Baskı,İstanbul:SistemYayıncılık.

Kurt,Gizem.(2008).Mağaza Atmosferinin Müşteri Sadakati Oluşturmadaki Rolü: Büyük Ölçekli Gıda Perakendeciliğinde Bir Araştırma.YayınlanmamışYüksekLisans Tezi, D.E.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletmeAnabilim Dalı PazarlamaProgramı,İzmir.

Lin, IngridY. (2004).EvaluatingaServicescape:TheEffectofCognitionandEmotion.International Journal of Hospitality Management,23,163–178.

Lin,IngridY.(2010).TheCombinedEffectofColorandMusiconCustomerSatisfactioninHotelBars.Journal of Hospitality Marketing & Management,19(1),22-37.

Michon, Richard., Chebat, Jean-Charles., ve Turley, L.W. (2005). MallAtmospherics: The Interaction Effects of The Mall Environment on ShoppingBehavior.Journal of Business Research,58,576–583.

Morrin,Maureen.veRatneshwar,S.(2000).TheImpactofAmbientScentonEvaluation,Attention,andMemoryforFamiliarandUnfamiliarBrands.Journal of Business Research,49,157–165.

Oakes, Steve. (2000). The Influence of The Musicscape Within ServiceEnvironments.Journal of Services Marketing,14(7),539-556

O’Mahony,G.Barry.Hall,John.veBinney,Wayne.(2006).ASituationalModelDevelopment inHospitalityRetailing:TheCaseof IrishPubs.Journal of Services Research, 5(2),77-95.


Parasuraman, A., Zeithaml, Valarie A., ve Berry, Leonard L. (1985). AConceptual Model of Service Quality and Its Implications for Future Research.Journal of Marketing,49(Fall1985),41-50.

Ransley,Josef.,veIngram,Hadyn.(2001).Whatis“Good”HotelDesign?.Facilities,19(1/2).79-86.

Reimer,Anja.veKuehn,Richard.(2005).TheImpactofServicescapeonQualityPerception.European Journal of Marketing,39(7/8),785-808.

Santos,Jessica.(2002).FromIntangibilitytoTangibilityonServiceQualityPerceptions:A Comparison Study Between Consumers and Service Providers inFourServicesIndustries.Managing Service Quality,12(5),292-302.

Schmidt, Ruth A., ve Sapsfor, Roger. (1995). Issues of Gender andServicescape:MarketingUK PublicHouses toWomen. International Journal of Retail & Distribution Management,23(3),34–40.

Sharma, Arun. ve Stafford, Thomas F. (2000). The Effect of RetailAtmosphericsonCustomers’PerceptionsofSalespeopleandCustomerPersuasion:AnEmpiricalInvestigation. Journal of Business Research,49,183–191.

Slatten,Terje.,Mehmetoglu,Mehmet.,GoranSvensson,GroranveSvaeriSander. (2009).Atmospheric Experiences that Emotionally Touch Customers:ACaseStudyFromaWinterPark.Managing Service Quality,19(6),721-746.

Sulek,JoanneM.veHensley,RhondaL.(2004).TheRelativeImportanceofFood,Atmosphere,andFairnessofWait:TheCaseofaFull-serviceRestaurant.Cornell Hotel and Restaurant Administration Quarterly,45(3),235-247.

Turley, L. W., ve Milliman, Ronald E. (2000). Atmospheric Effects onShoppingBehavior:AReviewoftheExperimentalEvidence.Journal of Business Research, 49(2),193–211.

Wakefield, Kirk L. ve Blodgett Jeffrey G. (1994). The Importance ofServicescapesinLeisureServiceSettings.Journal of Services Marketing,8(3),66-76.

Yalch,RichardF.veSpangenberg,EricR.(2000).TheEffectsofMusicinaRetailSettingonRealandPerceivedShoppingTimes.Journal of Business Research, 49,139–147.

Yalçın,A.Müge.(2002).The Effect of Store Atmosphere and Service Quality Perception on Store Loyalty Intentions of Big Food Retail Customers in Istanbul. Yayınlanmış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler ÜniversitesiİngilizceAnabilimDalı,İstanbul.

BozcaadaKaymakamlığı,15.08.2011BozcaadaBelediyeBaşkanlığı,15.10.2011



ÖRGÜTSEL BAĞLILIK İLE DEMOGRAFİK ÖZELLİKLER ARASINDAKİ İLİŞKİNİN İNCELENMESİ: BİR UYGULAMA

ÇALIŞMASI İsmet KAYA1·

ÖZETProblem Durumu:Çalışanlarınörgütselbağlılıkseviyesinindüşükolması

işten ayrılma, iş tatminsizliği vemotivasyon eksikliği gibi istenmeyen sonuçlaranedenolabilmektedir. Budurum işletmelerinverimliliklerininyanı sıra hizmetinkalitesini ve müşterileri de olumsuz etkilemektedir. Çalışanların demografiközellikleriörgütselbağlılığıetkileyenönemlifaktörlerarasındadır.

Araştırmanın Amacı: Bu çalışmada Edremit Körfezindeki konaklamaişletmelerinde çalışan personelin örgütsel bağlılıklarının demografik özelliklertarafındanetkilenipetkilenmediğitespitedilmeyeçalışılmıştır

Yöntem:ÇalışmadaEdremitKörfezi’ndeyeralan24konaklamaişletmesindedaimiçalışan120personeleanketyapılmışvebunlarındeğerlendirilmesindeistatikselanalizaracıolaraktekyönlüvaryansanalizivebağımsızt-testikullanılmıştır.

Bulgular ve Sonuçlar:Yapılan araştırmada duygusal bağlılık en yüksekbağlılık çıkarken, en düşük bağlılık devam bağlılığı olarak tespit edilmiştir.Çalışanların örgütsel bağlılıklarının cinsiyetlerine, medeni durumlarına, otellerinyıldızlarına, işletmedeki ve meslekteki çalışma sürelerine bağlı olarak değiştiğigörülmüştür.

Öneriler:Örgütsel bağlılığı güçlendirmek için alınabilecekbirçokönlembulunmaktadır.Bunlardanbazıları:Çalışanlarıntakdiredilmesiveödüllendirilmesi,çalışanlara eğitim yoluyla işletme amaç ve değerlerinin benimsetilmesi, örgütiçi iletişimin ve bilginin şeffaf olması, çalışma koşullarının ve ücretlerininiyileştirilmesidir.

Anahtar Kelimeler: Konaklama İşletmeleri,Örgütsel Bağlılık,DuygusalBağlılık,DevamBağlılığı,NormatifBağlılık,DemografikÖzellikler.

ANALYZING THE RELATIONSHIP BETWEEN ORGANIZATIONAL COMMITMENT AND DEMOGRAPHIC CHARACTERISTICS: AN

EMPIRICAL STUDY

ABSTRACTProblem Statement:Loworganizational commitment of staffmay cause

undesirable results such as employeewithdrawal, job dissatisfaction and lack ofmotivation.Thissituationcannegativelyaffectservicequalityandcustomersaswell

1 Yrd.Doç.Dr., Balıkesir Üniversitesi Burhaniye Meslek Yüksekokulu



asestablishments’productivities.Demographiccharacteristicsofstaffareincludedintheimportantfactorswhichaffectorganizationalcommitment.

Research Aims: In the study, it was aimed to determine whetherdemographiccharacteristicsaffecttheorganizationalcommitmentofstaffworkingataccommodationestablishmentsinEdremitBay.

Method:Questionnaireswereapplied to120permanentemployees in24establishmentsexistinginEdremitBayandastatisticalmeanone-wayanalysisofvarianceandindependentt-testwereusedtoanalyzethem.

Findings and Results:Affectivecommitmentwasfoundtobethehighestresultwhilecontinuancecommitmentwasthelowestinthestudy.Itwasfoundthatorganizationalcommitmentvarieddependingonemployees’gender,maritalstatus,hotels’starrating,workingtimeinestablishmentandworkingtimeasaprofessional.

Proposals:Therearemanyactionstobetakenforenhancingorganizationalcommitment.Someoftheseare:rewardingandappreciatingofemployees,makingemployeesadoptestablishments’goalsandvaluesviaeducation,makinginformationandcommunicationtransparentinsideorganizationandimprovingworkconditionsandwagesofemployees.

Keywords: AccommodationEstablishments,OrganizationalCommitment,Affective Commitment, Continuance Commitment, Normative Commitment,DemographicCharacteristics.

1. INTRODUCTION It isexpected that the tendency to leave theorganization ishigher for the

employeeswhosecommitmenttotheirorganizationsislow.Incasetheemployeesleavethefirm,itisatimeconsumingandcostlyperiodforthebusinessestofindandtrainemployees. Indeed,personnel leaving the jobwillbothcausean investmentloss and an additional cost tomake new investments for new personnel.On theotherhand,theincreasingcompetitionconditionsamongbusinessesleadtoarisein demand for an educated and specializedworkforcemaking it difficult to findqualifiedpersonnel(DurnaandEren,2005).Itisseenthatpeoplewithahighlevelof commitment are easy-going and satisfied, have higher productivity andmoredeveloped feelingsof loyalty and responsibility andbring cost advantages to theorganization(Ayyıldız,YükselandHançer,2007;Yalçınandİplik,2005).Therefore,itisessentialthatstudiesthataimatstrengtheningtheorganizationalcommitmentofthepersonnelshouldbemadeinbusinesses.


There are several studies with regards to organizational commitment.A part of these studies are directly related with organizational commitment andfactors affecting it while another part ismade for the purpose of examining therelationshipbetweenorganizationalcommitmentandtermssuchasquittingwork,job satisfaction, career etc., which are affected by the former. One of the mostimportant of the factors affecting organizational commitment is the demographicfactors.Asaresultofthestudiesperformed,itisfoundthatinthetourismsectorthedemographicfactorsasgender,maritalstatus,age,educationperiodandtimespentintheorganizationaffectorganizationalcommitmentandthattherearerelationshipsbetween these factors and organizational commitment (Chen, 2007;Gümüş andHamarat,2006;Yalçınandİplik,2005;Yalçınandİplik,2007).Indeed,inastudybyFeinsteinandVondrasek(2001)conductedwithpeopleworkinginfoodservice,itwas found that demographic factors such as education, age,marital status andworking perioddetermined job satisfaction and job satisfaction could provide anideaaboutorganizationalcommitment.

However, different conclusions can be reached in studies examining therelationshipsbetweendemographiccharacteristicsandorganizationalcommitment.Whileinsomestudiesitwasfoundthatoneorsomeofthedemographiccharacteristicsaffectorganizationalcommitment,inothersthereisnorelationshipfoundbetweenthesamedemographiccharacteristicsandorganizationalcommitment.Forinstance,instudiesconductedbyCohen(2009)andIunandHuang(2007)itwasconcludedthat employees’ age made a significant difference in terms of organizationalcommitment while Brown (2003) put forth that organizational commitment didnot change depending on age but level of education. In the study, no significantrelationshipwasfoundbetweenageandeducationandorganizationalcommitment.Thisrequiresfurtherresearchontherelationshipbetweenorganizationalcommitmentanddemographiccharacteristics.

The purpose of the study is to put forth whether the organizationalcommitment of the employeesworking in accommodationorganizations changesdependingonthequalityoftheorganization,gender,levelofeducation,age,maritalstatusandtitleoftheemployees,thedepartmentinwhichtheyworkandhowlongtheyhaveworkedthere,howlongtheyhavebeenwiththeorganizationandinthesamepositionaswellastheircurrentworkplace.

The basic hypothesis developed in order to determine whether theorganizationalcommitmentoftheemployeesworkinginhotelbusinessesanditssub




dimensions(affective,continuanceandnormativecommitment)changedependingontheirdemographicalcharacteristicsareasfollow:

H1: Employees’ organizational commitment changes depending on theirdemographicalcharacteristics.

H2: Employees’ affective commitment changes depending on theirdemographicalcharacteristics.

H3: Employees’ continuance commitment changes depending on theirdemographicalcharacteristics.

H4: Employees’ normative commitment changes depending on theirdemographicalcharacteristics.

For this purpose, firstly, definitions and studies regarding organizationalcommitment were mentioned and next, the importance of the issue in terms ofaccommodationfacilitieswasexamined.Lastofall,informationwithregardstothestudymadewasgivenandresearchfindingswereassessed.

2. DEFINITIONS AND STUDIES REGARDING ORGANIZATIONAL COMMITMENT

Theories regardingorganizational commitmentcommencedwithBecker’s(1960)andPorter’s(1974)handlingtheissueassingledimensionalandproceededup until today with the multi-dimensional approaches of O’reilly and Chatman(1986) andMeyer andAllen (1984) in the 1980s (WeiBo,Kaur and Jun, 2010).While “Mowday et al. (1979) defines organizational commitment as attitudinalcommitmentconcept;PriceandMueller(1986)defineitasbehavioralcommitment.”(Gunlu,AksarayliandPerçin,2010).

With regards to thecontentof theconceptoforganizationalcommitment,researchers present different opinions. Boylu, Pelit and Güçer (2007) state thatdefinitionsregardingtheconcepthavequitedifferentcontents;however,theyaddthatdefinitionsarebasedonanattitudinalorbehavioralbasisandKara(2006)stressesthatdefinitionsonorganizationalcommitmentareincompliancewiththeissueoforganizationalcommitment.Bayram(2005)pointsoutthatthisconceptcouldnotbeclearlydefinedbytheacademiciansandpractitionersandthatthereisaconceptualconflictinvariousaspects.Ontheotherhand,itisindicatedthatthereisageneralideathattheconceptcanhavedifferentshapesandtheconceptcanbeledtowardsdifferentselectionsinandoutoftheorganization(MeyerandParfyonova,2010).


The most accepted definition of organizational commitment is stated as“the strong and confident acceptance of the organization’s purposes, the desiretowork for the organization and the determination to continuemembershipwiththe organization” (Uygur, 2007). Similar to this definition, it was asserted thatorganizational commitmentwascharacterizedbyat least three factors,whicharea) strongly adapting the values and purposes of the organization; b) being eagertomake an effort that is in favorof theorganization and c) beingdetermined tostayintheorganization(Mowday,SteersandPorter,1979).Therearealsowritersdefiningtheorganizationalcommitmentasattitudinalcommitment.Organizationalcommitment plays an important role in determining several behaviors, such asabsence,quittingwork,jobsatisfactionandworkmotivation(PoolandPool,2007).Allthesedefinitionsstresspositiveemotionsandformpositiveenergyforobtainingandconductingthepurposesofthebusiness(Chen,2007).

Meyer andAllen (1991) conceptualize organizational commitment threedimensionallyasaffective,continuanceandnormativecommitmentandstressthatthesethreeformsofcommitmentreflectapsychologicalstatusthata)characterizestherelationshipsoftheemployeeswiththebusinessandb)ensuresthatemployeesdecideuponthecontinuanceoforganizationalmembership.Accordingtothewriters,affective commitment implies that the employee integrateswith the organizationand feels emotionally attached to the organization; continuance commitmentdemonstrates that the employee is attached to the organization by realizing thecost that may emerge in case the employee leaves the organization. Normativecommitmentisakindofcommitmentwhichisrelatedtothefeelingofbeingobligedtostayintheorganization(loyalty).

The factors affecting and determining organizational commitment andits scopes (affective, continuance and normative commitment) are various.While personal characteristics affect organizational commitment and all that thisencompasses,experiencesrelatedtotheworkplayadeterminingroleinaffectivecommitment, and investments in work play a determining role in continuancecommitment. Social experiences and organizational investments are effective inaffectivecommitment(Meyer,Stanley,HerscovitchandTopolnytsky,2002).

Balay (1999) stated role conflict, job insecurity, organizationalcommunication, personality, job satisfaction, policy andusing authority, personalpolicies and practices, promotion opportunities, commitment to the occupation,occupationalstages,status,justicedistribution,meetinginnerandouterneedsand




othervariablescomingtothefrontasthedeterminantsoforganizationalcommitment.Thesevariablesresultinimportantconclusionsbothfortheemployeesandforthebusinessbycausingdifferenteffectsonthestaffintheorganization.Accordingtotheresearchers,apersonworkingcanexperienceallthreeformsoforganizationalcommitmentatdifferentdegrees(MeyerandAllen,1991;Wasti,2005).Thesethreeformsarenotkindsoforganizationalcommitmentbutelementsthatcanbeseparatedfromeachotherandthereisarelationshipamongthem(AllenandMeyer,1990).However,theundesiredtypeofcommitmentintermsoforganizationsisgenerallythe continuance commitment. Indeed, employees stay at the organization as pertheconditionssincetheperceivedworkalternativesaresofewandtheypresentaminimumlevelofperformance(UyguçandÇımrın,2004).

There is a considerable number of studies in both domestic and foreignliterature in various sectors regarding organizational commitment. For instance,DurnaandEren(2005),UyguçandÇımrın(2004)dealtwiththehealthsectorwhileBaysalandPaksoy(1999)andBoyluetal.(2007)examinedtheeducationsectorandUygur(2007)maderesearchinthebankingsector.Thereisalsoalargeamountofstudiesinthetourismsectorwithregardstothisissue(Forinstance,Ayyıldızetal., 2007;Chen, 2007;Kazlauskaite,Buciuniene, andTurauskas, 2006;Gunlu etal.,2010;GümüşandHamarat,2006;ÜngürenandDoğan,2010;Yalçınandİplik,2007;Yalçınandİplik,2005).

Insomestudiesonly theorganizationalcommitmentof theadministratorswere discussed (i.e. Chow, 1994; Özkaya et al., 2006; Pool and Pool, 2007),whereaseinothersemployees’organizationalcommitmentwasexamined(i.e.Gunluetal.,2010;UyguçandÇımrın,2004).Yetsomestudieswereconductedonbothemployeesandadministrators (for instance,GümüşandHamarat,2006;ÜngörenandDoğan,2010).

3. THE IMPORTANCE OF ORGANIZATIONAL COMMITMENT IN THE TOURISM SECTOR

The tourismsector is the fourthbiggest sectorof theworld following thepetrol, chemical and automobile sectors (UNWTO,2010).A total of 210millionpeopleworldwideareworkinginthissectorandthisnumbermakesup7.6%ofthetotalemployment.RegardingTurkey, thereare1.7millionpeopleworking in thetourismsectorand7.2%ofthetotalemploymentofthecountryisprovidedbythissector(ISPAT,2010).


Hotelbusinessesaretheunitswiththehighestlaborintensiveemploymentamongallbusinesses.Furthermore,thequalityperceptionoftheserviceprovidedbythehotelbusinessesisdeterminedbythequalityofthestaffmorethanthephysicalmaterial.Thus,attitudesandbehaviorsoftheemployeesservingthecustomersaffectbothcustomersatisfactionandservicequality(Gallardo,Sanchez-Canizares,Lopez-GuzmanandJesus,2010).Itisacommonlyacceptedfactbymostcustomersthatgood humored, sympathetic, helpful and kind personnel affect and contribute tocustomers’toleratingseveralproblemsoccurringatthehotels.Thisshowsthatthelevelofqualityandquantityofhumanresourcesatthehotelshasadirecteffectontheservicequalitybesidesthephysicalfactorsatthehotel.Thus,theadministrationof thebusinessdemands that employeeshaveahigh levelof commitment to theorganization.Indeed,itisexpectedthatemployeeswithahighlevelofcommitmentstayattheirorganizationandbecomemoresuccessful(Chow,1994).

Itisgenerallystatedthatemployeesworkingintheaccommodationsector,whichisalocomotivesub-sectorofthetourismsector,havelowerjobmoraleandthat thesectorhasahigher labor turnoverratio(Ayyıldızetal.,2007;Yalçınandİplik,2005).Thelabourturnoverratiowasfoundtobe60%onaverageinastudybyWasmuthandDavisconductedinfivedepartmentsof20hotelsinNorthAmericaandEuropein1983,whichtookthreeyears(HinkinandTracey,2000).Foley(1996)statesthatthisratioisexpectedtochangebetween60and300%inhotels(Milman,2003).Itisalsostatedthatthetourismsectorformsapeculiarlaborturnovercultureandthatthereisanormativebeliefamongtheemployeesthatahighleveloflaborturnoverratioisordinary.Thus,peopleworkinginthissectorgenerallybeginwithanexpectationofashorttermjob(IversonandDeery,1997).

Thecostofhighlaborturnoverishighinaccommodationfacilities.BasedonastudyconductedatfourdifferenthotelsintheUSAthecostoflaborturnoverofafrontdeskpersonnelrangesapproximatelyfrom6000dollarsto12000dollars(HinkinandTracey,2000).InastudymadeinsixHotelsinTurkey,itwasfoundthatlaborturnovercostchangesfrom411TLto7650TLandastherankincreasesthecostincreasesaswell(Aksu,TarcanandAtılgan,2000).Oneofthereasonswhylaborturnoverratiosarehighinaccommodationfacilitiesisthattheorganizationalcommitment of the employees is weak. There are several factors causing thedissatisfaction of the employees working in the accommodation sector and thuscausing them to leave thebusiness.PizamandEllis (1999) indicate these factorsas theseasonalcharacteristicsof thesector, thedominanceofsmallbusinessesin




the sector, bad working conditions, inappropriate working hours, lack of careeropportunitiesandlowsalaries(DiPietro,2008).ChalkitiandSigala(2010)addlowjob satisfaction, emotional workforce and unsatisfactory work relations to thesefactorsandcategorizetheminthreemaingroupsasbusiness,individualandsector.

Inastudy,itwasrevealedthat37%ofthepeopleworkinginfourandfive-starhotelsworksmorethan16hoursadayand29%worksbetween13–15hoursaday.Inthesamestudy,morethanhalfoftheemployeeswerefoundtobeworkingfortheminimumwage(Yenipınar,2005).Inanotherstudy,itwasrevealedthat30%oftheemployeeshadamoderatelevelofjobsatisfactionand40%wasfoundtohavelowjobsatisfaction(Akıncı,2002).Naturally,itisnotexpectedthatemployeeswithmoderateorlowjobsatisfactionaswellasheavyworkloadandlowsalarieshavehighorganizationalcommitment.Inbrief,itiscloselyrelatedtohighqualityhuman resourcesaswell asemployees’ levelof commitment to thefirmwhetherhotelbusinessesreachtheireconomicandsocialpurposes.

4. RESEARCH

4.1. Selecting the Data Gathering Instrument Asurveyformwasused in thestudyas thedatagathering instrument. In

ordertodeterminetowhatextenttherespondentsagreewiththestatements,afive-pointLikerttypescaleincludingtheoptionsas“stronglydisagree”,“disagree”,“notdecided”,“agree”and“stronglyagree”wasused.Thesurveyformiscomposedoftwoparts.Inthefirstpart,thereisinformationaboutdemographiccharacteristicsofthepeopleansweringthesurveyandinthesecondpartthereistheorganizationalcommitment survey. The questions used in the study are taken from the PhDdissertationbyErtancompletedin2008.

4.2. Sample Selection in the Study Accommodation facilities located in the districtsAyvalık, Burhaniye and

Edremit,whichareonthenorthernAegeancoastofBalıkesir,wereselectedforthestudy.ThereasonwhyEdremitBaywaschosenforthestudyisthattherehasnotbeenanystudymaderegardingthisissueinthisregionbefore.StudiesconductedinthetourismsectoraregenerallyfocusedontheMediterranean,SouthernAegeanandMarmararegions.


Based on the data of Balıkesir City Culture and Tourism Directorate, inAyvalıkthereare18,inBurhaniyetherearethreeandinEdremitthereare13tourismcertificatedhotelbusinessesin2011,whichmakes34tourismcertificatedhotelsinthebayarea.InAyvalıktherearetwofive-starhotels,onefour-starhotel,fivethree-starhotelsand twoone-starhotels. InBurhaniye, thereare twofour-starandonetwo-starhotels.InEdremit,therearethreefour-star,fivethree-star,twotwo-starandthreeone-starhotels.

In the study, the surveys were handed out to 34 tourism certificatedaccommodationfacilitiesintotal,whicharelocatedintheEdremitBayAreaand24oftheserepliedthesurveys.Fourofthesebusinesseshaveonestar,sixofthemhavetwo,nineofthemhavethreeandfiveofthemhavefourstars.Twofive-starhotelsdidnotreply.Therefore,thesurveyswerecollectedfromone,two,threeandfour-starhotels.Atotalof157ofthe204permanentpersonnelworkinginthefacilitiesreturningthesurveyswerereached.Morethan15%ofthequestionsinthe37ofthesurveysreturnedweremissingsowereleftoutoftheassessmentand120surveysintotalwereincludedintheassessment.Thisnumberconstitutes59%ofthetargetpopulation.Sinceinthespringmonthswhenthesurveywasadministered,mostofthebusinessesaregettingreadyfor theseason, theydidnothire temporarystaff.Thus, the numbers indicated as temporary staff are estimated numbers. Sinclair,MartinandMichael(1999)foundthatorganizationalcommitmentofpart-timeandfull-timepersonnelchangesdependingontheirdemographicalcharacteristics.Theresultsofanotherstudyrevealedthatseasonalortemporaryworkersworkingatthehotelsdonotcareabouttheirjobs(Lee-Ross,1999).

4.3. Factor and Reliability Analysis SincethequestionsareamixtureofthescalesdevelopedbyMeyer(1991)

andWasti (2000) (Ertan, 2008), factor analysis is needed. 0.50 coefficient wasdeterminedasthefactorloadofthequestions.Inordertotesttheconvenienceofdatastructureforfactoranalysisintermsofthesamplesize,theresultofKMOandBartlett’stestwasfoundtobe0.852.Thisvalueisconsideredas“good”(Çokluk,Şekercioğlu andBüyüköztürk, 2010).The questions asked and the results of thefactoranalysisareshowninTable1.Asaresultofthefactoranalysis,fiveofthe22questions in totalwere takenout of the analysis.Thequestions takenout areseparatelyshownintable.7,andtherestofthe17questionswerefoundtoberelatedto affective attachment, five of themwith continuance attachment and five with




normativeattachment.NextthescalewassubjecttothenormalitytestandtheresultoftheKolmogorov-Smirnovtestwasfoundtobe0.200.Sincetheresultofthistest,whichisusedincaseswherethenumberofobservationsare29andhigher,isgreaterthan5%,itisacceptedthatdataisnormallydistributed(Kalaycı,2008).Lastly,thereliabilityanalysiswasdonewiththedataandtheCronbachAlphacoefficientwasfoundtobehigh(0.894).

Table 1.Surveyquestionsandfactoranalysis

4.4 The Change in Organizational Commitment of the Employees Depending on Demographic Characteristics

SPSS16statisticalpacketprogramwasusedinordertodeterminewhetheremployees’organizationalcommitmentandthesubdimensionsoftheorganizationalcommitmentwhichareaffective,continuanceandnormativecommitmentchangedepending on the demographic characteristics. The number of stars hotels have,


gender,age,education,maritalstatusdepartment, titleof theemployees,workingtimeat thebusiness andworking time inprofessionwere selected as the controlvariables. Independent t-testwas used for the gender variable and for the otherssingle-wayvarianceanalysis(Anova)wasused.Moreover,LSDtest,whichisoneofthemultiplecomparison(post-hoc)tests,wereappliedinordertoputforththedifferencesamongthetests.

Based on the descriptive statistics, employees’ level of organizationalcommitmentwasfoundtobe3.71,levelofcontinuancecommitmentwas3.42andlevelofnormativecommitmentwas3.64.Itcanbesaidthatlevelofcommitmentwasfoundtobeabovetheaverageandcontinuancecommitmentwasrelativelylow.Theaffectivecommitmentoftheemployeesishigherthantheotheraspects.

4.4.1. Testing the Hypothesis Findings of the independent t-test and single way variance analysis are

shown inTable 2.Accordingly, it is seen that the organizational commitment ofemployeesworkinginaccommodationfacilitieslocatedinEdremitBayAreadoesnot change depending on gender (p=0.195), age (p=0.198), level of education(p=0.936),department(p=0.496),title(p=0.449),thequalityofthehoteltheyworkat(p=0.210),workingtimeinprofession(p=0.307)andnumberofworkplacestheyhaveworkedat(p=0.830);ontheotherhand;itchangesdependingontheemployees’maritalstatus(p=0.057)andworkingtimeintheorganization(p=0.052).Therefore,H1 hypothesis “organizational commitment of employees changes depending ondemographiccharacteristics”waspartiallyaccepted.

Sinceitisseenthataffectivecommitmentoftheemployeesdoesnotchangedepending on any control variable (p > 0.10), the H2 hypothesis “employees’affective commitment changes depending on demographic characteristics” wasrejected.Thecontinuancecommitmentofemployeeswasseentochangedependingongender(p=0.026),maritalstatus(p=0.029)andthequalityofthehoteltheyworkat(p=0.077),theH3hypothesis“continuancecommitmentoftheemployeeschangesdependingonthedemographiccharacteristics”waspartiallyaccepted.

Since the normative commitment of the employees was seen to changedepending on the quality of the hotel they work at (p=0.088) and the workingtime in the profession (p=0.050), theH4 hypothesis “the normative commitmentof employees changes depending on demographic characteristics” was partiallyaccepted.




Table 2.Descriptivestatistics,independentt-testandresultsofANOVA

Scalevalues:1=Stronglydisagree,5=Stronglyagree.Levelofsignificance:*p<.10,**<.05

Table 2contd:


Scalevalues:1=Stronglydisagree,5=Stronglyagree.Levelofsignificance:*p<.10,**<.05

5. RESULTS AND EVALUATION The findings demonstrate that employees’ affective commitment is high

whiletheircontinuancecommitmentisrelativelylower.InanotherstudyconductedinluxurioushotelsinLithuania,theemployees’affectivecommitmentwasfoundtobehigherthantheircontinuancecommitment(Kazlauskaiteetal.,2006).

It was found that there is a relationship between the total organizationalcommitment,continuancecommitmentandnormativecommitmentinthesuggestedhypothesisanddemographiccharacteristicswhilenorelationshipwasfoundbetweenaffectivecommitmentanddemographiccharacteristics.

Accordingtotheresultsoftheindependentt-testintermsofgendervariable,it is seen that female employees have higher organizational commitment in allaspectsthanthemaleemployees.

The independentvariablesmaritalstatusof theemployeesand thequalityofthehotels,whicharethedemographiccharacteristicsfoundtohaveasignificantdifferencebasedonAnova results,werealso subjected to theLSD test,which isoneofthemultiplecomparison(post-hoc)techniqueanddifferencesamonggroupswererevealed.Basedon thefindingsobtained,significantdifferenceswerefoundamongsingleandmarriedandwidow(er)employees in termsofcontinuanceandorganizationalcommitmentaspects.Accordingly,itisseenthatmarriedandwidow(er)employees have higher organizational, affective and normative commitment thansingleemployees.Thiscanbeexplainedwiththefactthatmarriedandwidow(er)employeeshaveagreaterresponsibilitythansingleemployees.However,inastudybyÜngürenandDoğan(2010)madeatfive-staraccommodationfacilities,thelevelofjobsatisfactionofsingleandyoungemployeesaswellastheonesinmanagerialpositionsishigherthanthatofothergroups.Ahigherlevelofjobsatisfactionaffectsorganizationalcommitmentpositively.Thismaybearesultofthefactthatthehotel




is afive-star hotel and shows that there canbedifferent results inorganizationalstudiesandrelatedstudies,creatingthenecessitythatmoreresearchshouldbedoneinthisfield.

Whenthequalityofthehotelswasconsidered,therearedifferencesbetweenone-star hotels and three and four-star hotels and also differences between two-starhotelsandthree-starhotels.Thelevelofcontinuancecommitmentworkingatone-starandtwo-starhotelswasfoundtobelowerthanthreeandfour-starhotels.Particularly,thecontinuancecommitmentoftheemployeesworkingatone-starhotelsisthelowestvalueinallthestudy.Ontheotherhand,interestingly,peopleworkingatone-starhotelshavehighernormativecommitment than thepeopleworkingatthreeandfour-starhotels.Thiscanbe interpretedas thefact thatpermanentstaffislessbecausesingle-starhotelsaresmallandtherearetightrelationsbetweenthebusiness/ownerofthebusinessandtheemployees.Hence,themoralresponsibilitythepermanentstaffworkinginsmalltouristicregions,wherefindingjobopportunitiesarerelativelydifficult,feel towardsthebusinessandtotheownerof thebusinessmaybewelldeveloped.

Whentheworkingtimeatthebusinessisconsidered,thereisasignificantdifferencebetweenthepeoplewithexperienceofoneyearorlessandpeoplewithexperienceof6-10years,11-15yearsandmore.Astheworkingtimeinbusinessincreases,leveloforganizationalcommitmentisseentoapparentlyincrease.Varona(1996) stated that employees’ organizational commitment changes depending ontheirworkingtime.Staffwhohaveworkedlessthanayearintheorganizationcouldnotdevelopthefeelingoforganizationalcommitmentsufficiently.Thereasonforthiscanbestatedastheshortperiodoftimeandthecomplianceproblemsexperiencedintenselyinthefirstyearbetweenthebusinessandthepersonnelmember.Intermsoftheworkingperiodintheprofession,aninterestingresultemergedamonggroupsinthenormativecommitmentaspect.Thelevelofnormativecommitmentofpeoplewith6-10yearsofexperiencewasfoundtobelowerthanthatofthepeoplewith1-5yearofexperienceandwithexperiencemorethan16years.

When results are interpretedbasedondescriptive statistics, it is seen thatyoungpersonnelmembers’ levelofcommitment is lower in termsofagegroupswhereascommitmentincreaseswithage.Itisfoundthatthehighestlevelofaffectivecommitmentbasedontheeducationleveloftheemployeesbelongstograduatesofanassociatedegreewhilethelowestlevelofcommitmentbelongstothegraduatesofprimaryschoolinthecontinuancecommitmentdimension.Anotherstrikingfinding


isthatemployeeswhohavechangedfourormoreworkplaceshavelowerlevelofcommitmentcomparedtotheoneswhohavenotworkedinanywhereelsebefore.

Thefollowingcanbesuggestedassomeprecautionsinorder toformanddevelop organizational commitment in accommodation facilities: Directing andenlighteningtheemployeesinlinewiththegoalsoftheorganization,trainingtheemployees, providing transparency in information and communication, ensuringtheparticipationofemployeesindecisionmaking,improvingworkingconditions,providing financial support, rewarding successful people, giving importance tocooperationandteamwork,approachingdiversityamongemployeeswithtoleranceand avoiding attitudes and behaviors that may affect employees’ motivationnegatively.

Although in thestudy70%of thebusinesses located in theEdremitBayArea and59%of the staffworking at thesebusinesseswere reached, itmade itimpossible to assess the five-star hotels as no five-star hotel had given feedbackto the study. However, while only two five-star hotels were present during theperiodthestudywasconducted,newfive-starhotelsthatmaybeopenedsoonareinquestion.Assessingthesewithinthescopeofsimilarstudiestobedoneinthefuturewillprovideabroaderassessmentanddiscussionsetting.Ontheotherhand,sincetherecanbedifferentresultsofsuchstudies,itwillbebeneficialthatsuchstudiesarerepeatedatcertainintervalsinboththeEdremitBayareaandotherregionsofTurkeyintermsofcomparingtheresults.

REFERENCESAkıncı, Z. (2002). Turizm Sektöründe İşgören İş Tatminini Etkileyen

Faktörler:BeşYıldızlı Konaklama İşletmelerindeBirUygulama,Akdeniz İ.İ.B.F Dergisi,(4),1-25.

Aksu, A.A., Tarcan, E. and Atılgan, E. (2001). İşgören Devrinin Otelİşletmelerine Olan Maliyetinin Hesaplanması:AntalyaYöresinde BirAraştırma,Erciyeş Üniversitesi Nevşehir Turizm İşletmeciliği ve OtelcilikYüksekokulu veKapadokyaTuristikOtelcilerveİşletmecilerDerneği,Turizm İşletmelerinde İnsan Kaynakları Yönetimi Hafta Sonu SemineriVII,24-26Kasım2000,175-190.

Allen, N.J.andMeyer, J.P. (1990). TheMeasurement andAntecedents ofAffective,ContinuanceandNormativeCommitmenttotheOrganization,Journal of Occupational Psychology,63,1-18.

Ayyıldız, T., Yüksel, A. and Hançer, M. (2007). Kurumsal Yönetişim:




ÇalışanlarınÖrgütselBağlılığı Üzerine Etkisi, Seyahat ve Turizm Araştırmaları Dergisi,Bahar,50-69.

Balay, R. (1999). İşgörenlerin Örgütsel Bağlılık Etkenleri ve Sonuçları,Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi,32(1),237-246.

Bayram, L. (2005). Yönetimde Yeni Bir Paradigma: Örgütsel Bağlılık,Sayıştay Dergisi,59,125-139.

Baysal,A.C. and Paksoy,M. (1999). Mesleğe ve Örgüte Bağlılığın ÇokYönlüİncelenmesindeMeyer- AllenModeli,İ.Ü. İşletme Fakültesi Dergisi,28(1),7-15.

Boylu,Y.,Pelit,E.andGüçer,E.(2007).AkademisyenlerinÖrgütselBağlılıkDüzeyleri Üzerine BirAraştırma,Finans Politik & Ekonomik Yorumlar Dergisi,44(511),55-74.

Brown, B.B. (2003). Employees’ Organizational Commitment and TheirPerception of Supervisors’ Relations-Oriented and Task-Oriented LeadershipBehaviors.UnpublishedDoctoralDissertation,the Faculty of the Virginia Polytechnic Institute and State University.

Chalkiti,K. and Sigala,M. (2010). StaffTurnover in theGreekTourismIndustry,International Journal of Contemporary Hospitality Management(22),3,335-359.

Chen,YJ.(2007).RelationshipsAmongServiceOrientation,JobSatisfaction,andOrganizationalCommitmentintheInternationalTouristHotelIndustry,Journal of American Academy of Business,(11),2,71-82.

Chow,I.HS.(1994).OrganizationalCommitmentandCareerDevelopmentofChineseManagersinHongKongandTaiwan,International Journal of Career Management,6(4),3-9.

Cohen,A.(2009).AValueBasedPerspectiveonCommitmentintheWorkplace:AnExaminationofSchwartz’sBasicHumanValuesTheoryAmongBankEmployeesinIsrael.International Journal Of Intercultural Relations,33,332-345.

Çokluk,Ö.,Şekercioğlu,G.andBüyüköztürk,Ş.(2010). Sosyal bilimler için çok değişkenli istatistik (SPSS ve LISREL uygulamaları),1.Baskı,PegemAkademiYayınları,Ankara.

DiPietro, R.B. (2008). Retaining Hourly Employees: Nebraska’s QuickServiceRestaurantIndustryDilemma,University of Nebraska-Lincoln Extensions,Institiution of Agriculture and Natural Resources,1-3,http://www.ianrpubs.unl.edu/epublic/live/g1829/build/g1829.pdf,AccessDate:09.03.2011.


Durna, U. and Eren, V. (2005). Üç Bağlılık Unsuru Ekseninde ÖrgütselBağlılık,Doğuş Üniversitesi Dergisi,6(2),210-219.

Ertan, H. (2008). Örgütsel bağlılık, İş Motivasyonu ve İş PerformansıArasındaki İlişki: Antalya’da Beş Yıldızlı Otel İşletmelerinde Bir İnceleme,YayınlanmamışDoktoraTezi,Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,Afyon.

Feinstein,A.H.andVondrasek,D.(2001).AStudyOfRelationshipsBetweenJobSatisfactionAndOrganizationalCommitmentAmongRestaurantEmployees,Journal of Hospitality, Tourism, and Leisure Science, 1-26. http://hotel.unlv.edu/research/htl/pdf/articles/jobSatisfaction.pdf,Erişimtarihi:03.15.2011.

Gallardo,E.,Sanchez-Canizares,S.M.,Lopez-Guzman,T.andJesus,M.M.(2010).EmployeeSatisfactionintheIberianhotelindustry:ThecaseofAndalusia(Spain) and the Algarve (Portugal), International Journal of Contemporary Hospitality Management,22(3),321-334.

Gunlu, E., Aksarayli, M. and Perçin, N.Ş. (2010). Job satisfaction andOrganizationalCommitmentofHotelManagersİnTurkey,International Journal of Contemporary Hospitality Management,22(5),693-717.

Gümüş,M.andHamarat,B.(2006).BusinessExcellenceandOrganizationalCommitmentinSeasonalHotels,Anadolu Üniversitesi. Sosyal Bilimler Dergisi,2,1-12.

Hinkin,T.R.andTracey,J.B.(2000).TheCostofTurnover-PuttingaPriceontheLearningCurve,Cornell Hotel and Restaurant Administration Quarterly,41(3),14-21.

Iun,J.andHuang,X.(2007).HowToMotivateYourOlderEmployeesToExcel? The Impact Of Commitment On Older Employees’ Performance In TheHospitalityIndustry.HospitalityManagement,26,793–806.

Iverson,R.D. andDeery,M. (1997).TurnoverCulture InTheHospitalityIndustry,Human Resource Management Journal,7(4),71-82.

Kalaycı, Ş. (2008). SPSS Uygulamalı çok değişkenli istatistik teknikleri,3.Baskı,AsilYayınDağıtımLtd.Şti,Ankara.

Kazlauskaite,R.,Buciuniene,I.andTurauskas,L.(2006),BuildingEmployeeCommitmentintheHospitality,Baltic Journal of Management,1(3),300-314.

Lee-Ross,D.(1999).SeasonalHotelJobs:anOccupationandaWayofLife,The International Journal of Tourism Research,1(4),239-253.

Meyer,J.P.andAllen,N.J.(1991).AThree-ComponentConceptualizationofOrganizationalCommitment,Human Resource Manegement Review,1(1),61-89.




Meyer, J.P., Stanley, D.J., Herscovitch, L. and Topolnytsky, L. (2002).Affective,Continuance,and Normative Commitment to the Organization:AMeta-AnaylsisofAntecedents,Correlates,and Consequences,Journal of Vocational Behavior,61,20-52.

Meyer, J.P. and Parfyonova, N.P. (2010). Normative Commitment in theWorkplace:ATheoretical Analysis and Re-conceptualization, Human Resources Management Review,20,283-294.

Milman, A. (2003). Hourly Employee Retention in Small and MediumAttractions:thecentralFloridaExample,Hospitality Management,22,17-35.

Mowday,R.T.,Steers,R.M.andPorter,L.W.(1979).TheMeasurementofOrganizationalCommitment,Journal of Vocational Behavior,14,224–247.

Özkaya,O.M.,Kocakoç,D.İ.andKaraa,E.(2006).YöneticilerinÖrgütselBağlılıklarıveDemografik Özellikleri Arasındaki İlişkileri İncelemeyeYönelikBirAlanÇalışması,Celal Bayar

Üniversitesi İ.İ.B.F Yönetim ve Ekonomi Dergisi,13(2),77-96.Pool,S.andPool,B.(2007).AManagementDevelopmentModel:Measuring

OrganizationalCommitmentandItsImpactonJobSatisfactionAmongExecutivesinaLearningOrganization,Journal of Management Development,26(4),353-369.

RepublicofTurkeyPrimeMinistry-InvestmentSupportandPromotionAgencyofTurkey(ISPAT),2010,TurkishTourismIndustryReport,1-18,http://www.invest.gov.tr/enUS/infocenter/publications/Documents/TOURISM.INDUSTRY.pdf,AccessDate:15.01.2010.

Sinclair,R.R.,Martin,J.E.andMichael,R.P.(1999).Full-TimeandPart-TimeSubgroupDifferencesinJobAttitudesandDemographicCharacteristics,Journal of Vocational Behavior,55, 337-357.

UNWTO,(2010),TourismHighlights,2010Edition, http://www.unwto.org/facts/eng/pdf/highlights/UNWTO_Highlights10_en_HR.pdf, AccessDate:15.01.2010.

Uyguç,N.andÇımrın,D.(2004).DEÜAraştırmaveUygulamaHastanesinMerkezLaboratuvarıÇalışanlarınınÖrgüteBağlılıklarınıveİştenAyrılmaNiyetleriniEtkileyenFaktörler,Dokuz Eylül Üniversitesi İ.İ.B.F Dergisi,19(1),91-99.

Uygur, A. (2007). Örgütsel Bağlılık İle İşgören Performansı İlişkisiniİncelemeyeYönelikBirAlan Çalışması, Gazi Üniversitesi Ticaret ve Turizm Eğitim Fakültesi Dergisi,1,71-85.

Üngüren,E.andDoğan,H.(2010).BeşYıldızlıKonaklamaİşletmelerinde


çalışanların İş Tatmin Düzeylerinin ChaidAnalizYöntemiyle Değerlendirilmesi,C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi,11(2),39-52.

Varona,F.(1996).RelationshipBetweenCommunicationSatisfactionAndOrganizationalCommitmentinThreeGuatemalanOrganizations,The Journal of Business Communication,33(2):111-140.

Wasti,S.A.(2005).CommitmentProfiles:CombinationsofOrganizationalCommitmentFormsandJobOutcomes,Journal of Vocational Behavior,67,290-308.

WeiBo,Z.,Kaur,S.andJun,W.(2010).NewDevelopmentofOrganizationalCommitment:ACritical Review(1960-2009),African Journal of Business Management,4(1),12-20.

Yalçın, A. and İplik, F.N. (2005). Beş Yıldızlı Otellerde ÇalışanlarınDemografik Özellikleri İle Örgütsel Bağlılıkları Arasındaki İlişkiyi BelirlemeyeYönelikBirAraştırma:Adanaİli Örneği. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi,14(1),395-412.

Yalçın, A. and İplik, F.N. (2007). A Grubu Seyahat AcentalarındaÇalışanlarınÖrgütselBağlılıklarını Etkileyen Faktörlerin BelirlenmesineYönelikBirAraştırma:AdanaİliÖrneği,Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi,18,483-500.

Yenipınar, U. (2005). Otel İşletmelerinde Ücretlendirme: İzmir İli 4-5YıldızlıOtelİşletmelerindeBirAnaliz,Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi,7(3),148-176.



BUTİK OTEL ÇALIŞANLARININ BUTİK OTEL KAVRAM, ÖZELLİK VE HİZMETLERİNİ ALGILAMALARI ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA:

NEVŞEHİR ÖRNEĞİYrd. Doç. Dr. Lütfi BUYRUK1

Yrd. Doç. Dr. Duygu EREN2

ÖZETButik oteller, son yıllarda küçük fakat samimi atmosferi, özgün tasarımı,

farklımimarisi,yüksekkalitedekişiyeözelhizmetleriyle;özellikleüstdüzeygelirgrubundan turistlerin daha özgünmekanlarda konaklama isteklerine cevap verenkonaklama işletmeleri olarak dikkatleri çekmektedirler. Bu çalışmanın amacı,NevşehirBölgesi’nde butik otel tarzı işletmelerde çalışanların butik otel kavram,özellik ve hizmet algılamalarını değerlendirmek ve çalışanların demografiközelliklerinegörebualgılamalarda farkolupolmadığınıbelirlemektir.Buamaçlaüçbölümdenoluşanbir anket geliştirilmişve anket butikotel tarazı işletmelerdeçalışanlara uygulanmıştır. Araştırma sonucunda, çalışanların butik otel özellikvehizmetleri ile ilgili algılamalarınınyüksekolduğu,butikotelkavramı ile ilgilialgılamalarının ise nispeten düşük olduğu bulunmuştur. Algılamaların cinsiyet,yaş, eğitimdurumu, sektörde çalışmayılı ve turizmeğitimi almagibi özellikleregörefarklılaşmadığı;ancak,yöneticiveişgörenlerinbutikotelkavram,özellikvehizmetlerinialgılamalarınfarklılaştığıtespitedilmiştir

Anahtar Kavramlar: Butikotelkavramı,butikotelözelliklervehizmetleri,Nevşehir.

A RESEARCH ON THE BOUTIQUE HOTEL EMPLOYEES’ PERCEPTIONS OF BOUTIQUE HOTEL CONCEPT,

CHARACTERISTICS, AND SERVICES : A CASE STUDY OF NEVŞEHİR

ABSTRACTWith their warm atmospheres, authentic designs, unusual artitecture,

and high-quality private services, boutique hotels are popular as accommodationfacilitiesmeetingthedemandsoftourists-especiallyintheupperincomeclass-whowouldliketostayinauthentichotels.Theaimofthisstudyistoassessthebutiquehotelconcept,qualificationandserviceperceptionofemployeesinthebutique-stylehotelsinNevşehir,andtodeterminewhetherthereisdifferenceintheseperceptions

1 NevşehirÜniversitesiTurizmFakültesi2 NevşehirÜniversitesiTurizmFakültesi



accordingtotheirdemographiccharacteristics.Aquestionnairecomposedofthreepartsisdevelopedandconductedontheemployeesinbutique-styleaccommodationsbusinesses.Inthisstudy,itisfoundoutthatalthoughtheperceptionsoftheemployeesabouttheservicesandqualificationofbutiquehotelsarequitehigh,theirperceptionsabouttheconceptofbutiquehotelareratherlow.Perceptionsdonotdifferingender,age,levelofeducation,serviceperiodandtourismeducation;however,theydifferin theperceptionsofexecutivesandworkers’butiquehotelconcept,qualificationandservices.

Key words: butique hotel concept, qualification and services of butiquehotels,Nevşehir.

1. GİRİŞSon yıllarda ekonomik, sosyo-kültürel ve demografik çevrede meydana

gelen değişimler daha bilinçli, beklentileri yüksek, zevk ve tercihleri birbirindenfarklı,yenideneyimlereaçıkturistiktüketicileri,başkabirdeyişleturistleriortayaçıkarmıştır.Poon(1993),ortayaçıkanbuyenituristleri,dahaeğitimli,dahaesnek,dahabağımsız,dahafazlavarışyeriodaklı,dahadeneyimli,yaşamtarzı,değerlerivebeklentileridahafarklıolaraktanımlamaktadır(HydeveLawson,2003).Günümüzdeartık pek çok turist,Maslow’un İhtiyaçlar Hiyerarşisi’nin beşinci basamağındaki“kendini gerçekleştirme ihtiyacı”nı karşılamak amacıyla seyahat etmektedir(PricewaterhouseCoopers, 2005). Seyahat etmek, kendini gerçekleştirme, kendiniaçıklamavearamaiçinbiraraçolarakgörülmektedir(FreunddeKlumbis,2005).Turistler,dahafarklıvedahabireyselleştirilmişdeneyimleryaşamak,farkedilmek,kendiniözelvedeğerlihissetmekistemektedirler(PricewaterhouseCoopers,2005).Bunedenleturistler,varışyerininonlarasunacağıdeneyimlerleilgilemekte(FreunddeKlumbis,2005);yenivefarklıdeneyimleryaşayabileceğivarışyerlerini tercihetmektedirler.Dolayısıylaturistler,yaygınvestandartolandandahakişiselveeşsizdeneyimleredoğrubireğilimgöstermektedirler.

Turistlerin varış yeri seçiminde göstermiş olduğu bu eğilim, konaklamaişletmesi tercihinedeyansımaktadır.Sonyıllarda,çoksayıdakişininkonakladığı,büyükvekişiliktenyoksunkonaklamaişletmelerindenyorulanturistler,hemgörünüşhem de hissettirdikleri bakımından farklı olan işletmeler aramaya başlamıştır(Albazzaz vd., 2003). Bu arayış, “tasarım”, “temalı” veya “yaşam tarzı” otellerolarak da adlandırılan (Forsgren ve Franchetti, 2004) “butik otel” işletmelerini


ortaya çıkarmıştır. Butik oteller, genelliklemimari ve tasarım açısından kendineözgübirtarzıolan,kişiyeözelhizmetsunan,konforlu,samimivesıcakbirortamsağlayanküçükkonaklamaişletmeleriolarakifadeedilmektedir.Butikotelleridiğerbüyükkonaklamaişletmelerindenayıranenönemliözelliklerdenbiri,kişiyeözgühizmet ve konaklama sağlamasıdır. Ayrıca, hizmetlerindeki konfor, samimiyet,kendine özgü ortam vemisafirperverlik gibi özellikler de, butik otelleri standarthizmetsunangenişölçeklikonaklamaişletmelerindenfaklıkılmaktadır.Bunedenle,butikotellerfarkedilmek,kendiniözelvedeğerlihissetmekvefarklıbirdeneyimyaşamakisteyenturistlertarafındangittikçedahafazlatercihedilmektedir(Aggett,2007;Paton,2005;PricewaterhouseCooper,2005).

Butik otel işletmeciliği, dünyada 1980’li yılların başında ortaya çıkmış(Albazzazvd,.2003;Brigths,2007;CallanveFearon,1997;McDonnellCovelli,2005; Paton, 2005; PricewaterhouseCooper, 2005), ülkemizde de ilk örnekleriaşağıyukarıaynıyıllardagörülmeyebaşlamıştır. Ancak2000’liyıllardaözellikleİstanbul,Çeşme,Nevşehir,Safranbolugibigenelliklekültürturizmininetkinolduğubölgelerde hızla yaygınlaşmaya başlamıştır (Buyruk, 2011). McIntosh ve Siggs(2005),butikotellerinbaşarısınınturistlerinbeklentilerindekideğişmeilebirlikte,güzelsanatlar,tarihvekültüreolanilgininartmasınabağlamaktadır.

Son yıllarda, doğal, kültürel ve tarihi doku açısından oldukça farklıözellikleresahipolmasındandolayıNevşehirBölgesi’ndedeotelcilikanlayışındadeğişmelergözlenmekte, eski evlervekonaklar restore edilerekbutikotel tarzıişletmelere dönüştürülmektedir. Bu çalışma Kapadokya Bölgesi’nde butik oteltarzı işletmelerde çalışanların butik otel kavram, özellik ve hizmet algılamalarınıdeğerlendirmek, çalışanların demografik özelliklerine göre bu algılamalarda farkolupolmadığınıbelirlemekamacıyla tasarlamıştır.Çalışmadaönceliklebutikotelkavramı,özelliklerivehizmetleriaçıklanmışvekonuileilgililiteratürözetlenmiştir.Dahasonra isearaştırmanınyöntemi,bulgularve tartışmavesonuçbölümleri iledevamedilmiştir.

2. BUTİK OTEL KAVRAMIButikkelimesiFransızcakökenlibirkelimeolup,TürkDilKurumuBüyük

TürkçeSözlükte“giyimvesüseşyasısatılandükkân”olaraktanımlanmaktadır.Busözcükotelcilikte“seçkinmüşterileriiçinkendilerinievlerindehissedebileceklerikonforusağlayan,odasayısıaz,şıkbirtürotel”olarakkullanılmaktadır(www.tdk.gov.tr).Butikotellerinortayaçıkışıyenideğildir(LimveEndean,2009).Victorino




vd. (2005), butik otellerin ortaya çıkışının, sunulan ürünler bakımından standarthale gelmiş bir endüstride, yenilikçi özellikler sunanmükemmel bir ürün örneğiolduğunusöylemektedir.Literatürdebutikotellerinbaşlangıcıileilgiliikifarklıgörüşbulunmaktadır:Bazıçalışmalar(Brigths,2007;CallanveFearon,1997;McDonnellCovelli,2005;Paton,2005)butikotelciliğin1980’lerinbaşındaLondra’daAnuskaHempel tasarımı The Blakes ile başladığını savunmaktadır. Diğer çalışmalar ise(Albazzaz vd., 2003; PricewaterhouseCoope,r 2005) butik otellerin 1984’te IanSchrabergertarafındanNewYork’taaçılanTheMorgansHotelileortayaçıktığınıbelirtmektedir.Budurumdabutikotelciliğin1980’lerinbaşındaortayaçıktığıvesözkonusuikiotelinbutikotelciliğinbaşlamasındaönemlirolüolduğusöylenebilir.

Literatürdebutikotellerleilgilikarmaşasadecebutikotellerinortayaçıkışıileilgilideğildir.Aynızamandabutikotellerintanımlanmasıylailgilidebirkarışıklıksöz konusudur. Butik otellerin standart ve tek bir resmi tanımının olmadığı bazıyazarlar (Aggett, 2007;Albazzaz vd., 2003) tarafından belirtilmektedir.Konu ileilgililiteratürincelendiğindegerekakademisyenlergerekseuygulayıcılartarafındanyapılan çalışmaların genellikle butik otel kavramının tanımlamasında farklıözelliklereodaklandığıgörülmektedir.

CallanveFearon(1997),butikotellerisahipleritarafındanyönetilen,büyükölçekliotelişletmelerindekiyiyecekiçeceksatışalanlarıileboşzamandeğerlendirmefaaliyetlerininminimizeedildiği,kişiyeözelhizmetstandartlarınınyüksekolduğu,kendineözgümimarivedekorasyonasahipküçükotel işletmeleri(60odadanaz)olarak tanımlamaktadır.Albazzazvd.’ne(2003)görebutikoteller, temalı,mimaritasarımaçısındanönemliölçüdesıcaklıkvesamimiyetsunan,nispetenazodasıolanve 20-55 yaş arası üst sosyo-ekonomik pazar bölümüne hitap eden işletmelerdir.Rowe (2003) ise, çalışmasında butik otellerin özelliklerini tema veya konsept(konaklamanınmüşteriyekendiniözelveeşsizhissettirdiğibirdekorasyon,hizmetinsunulduğuortamvb.),kişiyeözelhizmet,konum,bölgetarihi,sıcaklıkvesamimiyetşeklindesıralamıştır.Rowe(2003),butikotellerinküçükolmasınınönemliolduğunu,bununsamimiyetvekişiyeözelhizmetsunumuiçingerekliolduğunusöylemektedir.

Nobles ve Thompson (2001), butik otellerde büyüklüğün (en fazla 100oda),hizmetinsunulduğuortamın,dekorasyonun,kişiyeözelhizmetin,personelinveyönetimintutumvedavranışınıngerçeksamimiyethissiyaratmakiçinbirarayagetirilmesigerekenönemliözelliklerolduğunubelirtmektedir.Yazarlaragörebutikotellerin enönemliözelliklerindenbiri demükemmelhizmet sunulmasıdır.Butikotellerdemüşterinin ihtiyaç ve isteklerini karşılamak sadece bunların giderilmesi


olarakgörülmemelidir.Müşterininneyi,nezamanveneşekildeistediğinibilmekiyihizmetilemükemmelhizmetarasındakifarktır.Ayrıca,eşsizbirtasarımveyatema,butikotelleri“butik”yapanözelliklerdir(NoblesveThompson,2001).

Paton (2005), butik otelleri tanımlamada büyüklük, tasarım ve fizikselkonumuönplanaçıkarmaktadır.Bunagörebutikotel,50’dendahaazodasıolanve tasarımolarakdikkatiçekenişletmelerolarak tanımlanmaktadır.Paton(2005),butik otellerin konum olarak genellikle şehir merkezinde kurulduğunu ancakkırsal kesimlerde de giderek yaygınlaşmaya başladığını belirtmektedir. Victorinovd.’ne (2005)görebutikoteller,çağdaşlık, sadelikvenesnelliğiönplanaçıkarandekorasyonaağırlıkverenişletmelerdir.Ayrıca,müşterilerineyaşamıkolaylaştıranpekçokilavekonforsunmaktadırlar(Victorinovd.,2005).LimveEndean(2009)çalışmalarında butik otellerle ilgili hizmet kalitesi özellikleri, kendine özgütasarım,konumvesunulanimkanlarınbirleşiminevurguyapmaktadır.McDonnellCovelli (2005) ise, butik otellerin temel özelliklerini tarz, müşteri mahremiyeti,mimarivetasarımçerçevesindesamimiyetvesıcaklıkolaraktanımlamıştır.Ayrıcabutik otellerde büyüklüğün önemli olduğunu ve 150 odayı aşmaması gerektiğinibelirtmektedir(McDonnellCovelli,2005).

Butikoteller,PricewaterhouseCoopers(2005)tarafındanlükspazarbölümündebirboşluğudolduranküçükvekendineözgüotellerolaraktanımlanmaktadır.Kendineözgü bir tasarım, çağdaşlık, az sayıda oda, yüksek düzeyde kişiye özel hizmet,sahipişletmecivesahibininkişiliğiniyansıtması,modayauygunluk,farklımimarivedekorasyon ile ileri teknolojiürünükalitelioda imkanlarıgibiözelliklerbutikotelleriyansıtmaktadır.Aynıçalışmada,turistlerinbutikotelleriseçmenedenlerininçoğunlukla iyi sunulan hizmet ve modaya uygun işletmelerde konaklama fırsatıolduğubelirtilmektedir.Ayrıca,müşterimahremiyetininkorunması,dahaküçükvekendineözgüolmasıda turistlerinbutikotelleri tercihetmenedenleriarasındadır.Bununla birlikte, ödedikleri paranın karşılığını alabilmek, fark edilmek ve değerverilmek de tercih nedenleri arasında yer almaktadır (PricewaterhouseCoopers2005).Benzerşekilde,McIntoshveSiggs(2005)tarafındanYeniZelanda’dabutikotellerdekonaklayanmüşterilerinbüyükölçekliişletmelerdenziyadebutikotelleritercih etme nedenlerini incelenmiştir. Çalışmadamüşterilerin butik otelleri tercihnedeni olarak, (aynı zamanda butik otelleri büyük ölçekli otellerden ayıran) beşboyutbulunmuştur.Bunlarboyutlar,eşsizbirözellik(kendineözgüfizikselortamvb.),kişiyeözeldokunuş(küçük,samimi,kişiselvb.)evdekonaklamahissivermesi(rahat,huzurlu,dinlendirici, sessiz,güvenlivb.),verilenkalitelihizmet (ayrıntıya




önemverme,ekstrahizmetlervb.)vevarışyerininfizikselözellikleriilekültürününyansıtıldığıilavedeğerolarakifadeedilmiştir(McIntoshveSiggs2005).

Forsgren ve Franchetti (2004), butik otellerin amacının niş bir pazardaimaj,yaşamtarzı,tasarımvetarzyoluylakendilerinirakiplerindenfarklılaştırmakolduğunubelirtmektedir.Müşteriler butikotelleri yaşam tarzlarınagöre seçmekteveyayaşamtarzlarımüşterilerleilişkilendirilmektedir.ForsgrenveFranchetti(2004)butikotelleri,eşsizkimlikleriveoldukçamodernözellikleriileortalama86odayasahip oteller olarak tanımlamaktadır.Yazarlara göre butik oteller ileri teknolojiyimodernbirtasarımlabirleştirmiştirveendikkatçekiciözelliklerimükemmelhizmetve gerçekten samimimüşteri ilişkileridir. Forsgren ve Franchetti (2004) İsveç’tebutikotelyöneticileriileyaptıklarıgörüşmede,eşsizkimliğin,modernliğin,hizmetinsunulduğuortamın,konseptin,konumunveeşsiz tasarımınbutikotellerdeönemliolduğunu bulmuşlardır. (Forsgren ve Franchetti 2004). Benzer şekilde, Rogerson(2010),GüneyAfrika’dabutikotelyöneticileri ilederinlemesinegörüşmeyapmışvebununsonucundabutikotellerinözelliklerini incelemiştir.Çalışmasonucunda,butikotellerinoldukçaküçük,samimi,mükemmelhizmet,yüksekdüzeydebireyselilgi,kendineözgüdekor,tasarımveortamlailgiliözellikleresahipişletmelerolduğubelirtilmiştir(Rogerson2010).

VanHartesvelt(2006:32),“sanatgibibutikotellerindetanımlanmasınınzor,fakatgörüldüğündetanınacakbirşeyolduğunu”ifadeetmektedir.Bununlabirlikte,butik otelleri 20-150 arasında odaya sahip, en az dört yıldızlı otel standardında,başarılı bir restoranıolan, lüks,başkabir amaçlakullanımdanoteledönüştürülenfarklımimarisunanotellerolaraktanımlamaktadır(VanHartesvelt,2006).McNeil’e(2009)görebutikoteller,kendineözgütasarımasahipküçükölçekliişletmelerdir.AliukeviciuteveLigeikiene(2011)çalışmalarındabutikotelleri,odasayısıolarakküçük,modayerlerdekurulmuş,özeldekoreedilmiş,samimive/veyasıcakbirortamsunacakşekildetasarlanmışotellerolaraktanımlanmaktadır.Standarthizmetsunanotellerintersinebutikoteller,müşterilerineeşsizbirdeneyimyaşatmaktadır.Bununlabirlikte,butikotellermüşterileriniçokiyitanımaktaveonlarınihtiyaçvetercihlerinegörekişiyeözelhizmetsunmaktadır(AliukeviciuteveLigeikiene,2011).

Aggett (2007)butikotelleri, çağdaş, dekorasyonu ile önplana çıkan, 100vedahafazlasayıdaodayasahip,yüksekkalitedekişiyeözelhizmetsunanveileriteknoloji ile donatılmış imkanlar sağlayan işletmeler olarak tanımlamıştır.Aggett(2007)yaptığıçalışmasındaİngiltere’debutikotelsektöründekibüyümeyietkileyenfaktörleri incelenmiş ve butik otel müşterilerinden kendilerini butik otellere


çeken faktörleri tanımlaması istenmiştir.Çalışmanın sonucunda, kendineözgüvefarklılaştırılmışkonaklamakalitesi,yüksekkalitedehizmet,bireysel ilgiveotelinkonumumüşterilerin en fazla belirttiği faktörler olarak bulunmuştur.Bunun yanısıramüşterileri,büyükölçekliotelleriyaygınvenereyegidersenizaynı(standart)şeklinde ifade etmişlerdir. Butik oteller ise samimi, kendine özgü ve konforluolaraktanımlanmıştır.Ayrıcabazımüşteriler,herkonaklamadayeni,farklı,eşsizveetkileyicideneyimleryaşadıklarınıbelirtmişlerdir(Aggett2007).

Brights(2007),butikotelleritanımlamada,mimarivetasarım,sunulanhizmet,hedefpazarvekonumözelliklerinivurgulamıştır.Butikotellerinmimarivetasarımaçısındansamimiyetvesıcaklıkiçermesini;sunulanhizmetaçısındanisekişiyeözelhizmetsunulmasını,bununiçindeodasayısınınazolmasıgerektiğinibelirtmektedir.Brights’a(2007)görebutikotellerinhedefpazarı20-50yaşarasıortaveüstgelirgrubuolmalıdır.Konumolarakiseşehirmerkezlerivekırsalkesimlerdekurulabilir.Şehirmerkezindebulunuyorsamoderntasarımkullanılmasıveileriteknolojiürünleriiledonatılmasınınönemliolduğunu;kırsalkesimdebulunuyorsalüksüfedaetmedenyerel hissetmeyi sağlaması, yerel toplumun kişiliğini kaybetmeden, gelenekselmimariyimodernliğinkonforvelüksüilebirleştirmesigerektiğinivurgulamaktadır(Brights,2007).

Kültür ve Turizm Bakanlığı ise butik otelleri “yapısal özelliği, mimarîtasarımı,tefriş,dekorasyonvekullanılanmalzemesiyönündenözgünlükarzeden,işletme ve servis yönünden üstün standart ve yüksek kalitede, deneyimli veyakonusunda eğitimli personel ile kişiye özel hizmet verilen ve en az on, en fazlaaltmış odalı otellerdir” şeklinde tanımlamaktadır.Ayrıca butik oteller beş yıldızlıotelodalarıiçinbelirlenennitelikleritaşıyankonforluodalara,alakarthizmetverilenasgarîikincisınıflokantaveboşzamandeğerlendirmeünitelerinesahipolmalıdır (www.kulturturizm.gov.tr).YapılançalışmalaragörebutikotellerinözellikleriTablo1’deözetlenmiştir.

(Tablo 1’i buraya yerleştiriniz)Yabancı literatürde butik oteller ile ilgili yapılan çok sayıda nitel çalışma

olmasınakarşın,hemyabancı,hemdeTürkçe literatürdebutikotelçalışanlarınınbutik otel kavram, özellik ve hizmetlerini algılamalarını ölçen amprik birçalışmaya rastlanmamıştır. Bu nedenle, butik otel çalışanlarının butik oteller ileilgili algılamalarının öğrenilmesi, butik otellerin özelliklerine uygun hizmetlerinsunulması,hizmetkalitesininartırılması,müşterimemnuniyetivesadakatiaçısındanönemarzetmektedir.Ayrıca,konuhemyabancıhemdeTürkçeliteratürdekiboşluğudoldurmasıaçısındanönemligörülmektedir.




3. ARAŞTIRMANIN AMACIAraştırmanın temel amacı, butik otel tarzı işletmelerde çalışanların butik

otelkavramını,özelliklerinivebutikotellerdesunulanhizmetlerinasılalgıladıklarınıbelirlemektir.Ayrıcaçalışanlarınındemografiközelliklerinegörebutikotelkavram,özellik ve hizmetlerini algılamaları arasında fark olup olmadığının saptanması,araştırmanın diğer amaçları arasındadır. Bu algıların ölçülmesi, butik otellerinözelliklerine uygun hizmetlerin sunulması, sunulan hizmetlerin kalitesininarttırılması, dolayısıyla, hizmetlerden faydalanan turistlerin memnuniyetininsağlanmasıvesadıkmüşterilereldeedilmesiaçısındanönemarzetmektedir.

4. ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ

4.1. Evren ve ÖrneklemAraştırmanınevreniniNevşehirilisınırlarıiçinde(Ürgüp,Göreme,Avanos,

Uçhisarilçelerinde)yeralanvewebsayfalarındabutikotelolarakpazarlananküçükotellerdeçalışanpersoneloluşturmaktadır.ÖrneklemeçerçevesiNevşehirİlKültürveTurizmMüdürlüğü’ndenalınanbirlisteyardımıylaoluşturulmuşvebölgede40civarındabutikotelve/veyabutikoteltarzıişletmebulunduğusaptanmıştır.İhtimalsiz(tesadüfiolmayan)örneklemeyöntemlerinden amacagöre (purposive) örneklemeyöntemiolarakdabilinenyargısal(judgemental)örneklemeyöntemitercihedilerekbuişletmelerdenodasayısıenaz10vebirgünlükodakonaklamaücreti150TLveüzerindeolanişletmelerdeçalışanpersonelaraştırmayadahiledilmiştir.

4.2. Veri Toplama Yöntemi ve Verilerin AnaliziVeriler, butik otel tarzı işletmelerde çalışanların butik otel kavramını,

özelliklerinivehizmetlerinialgılamalarıileilgiliölçekmaddeleriniveçalışanlarınözellikleriileilgilisorularıiçerenanketyoluiletoplanmıştır.Anketikibölümdenoluşmaktadır.Birincibölümde,araştırmacılartarafındangeliştirilenveçalışanlarınbutikotelkavram,özellikvehizmetlerikonusundakialgılarını tespiteyönelikbirölçekyeralmaktadır.Ölçekgeliştirilirken,TurizmİşletmelerininBelgelendirilmesineve Niteliklerine İlişkin Yönetmelik ile literatürde butik oteller ile ilgili yapılançalışmalarda yer alan butik otellerin özellikleri ve sundukları hizmetler dikkatealınmıştır. Ölçek maddelerinin belirlenmesinde ayrıca, butik otel yöneticileri veçalışanlarıileyapılangörüşmelerdenyararlanılmıştır.İkincibölümdeisebutikoteltarzı işletmelerde çalışan yönetici konumundaki ve diğer personelin özelliklerinibelirlemeyeyöneliksorularbulunmaktadır.


Anket, araştırma kapsamındaki otel çalışanlarına uygulanmıştır. Anketuygulanmasınıkabuleden19otelişletmesinetoplam100adetanketbırakılmıştır.Bunlardan72adedigeridönmüş,incelemesonucueksikbırakılanveaynışıklarınişaretlenmesigibinedenlerlegeçerliliğiolmayananketformlarıayıklandıktansonra,60adedianalizedeğerbulunmuştur.

Toplananverilerbilgisayarortamındaanalizedilmiştir.Verilerinanalizindefrekans ve yüzde dağılımları, ortalama ve standart sapma gibi merkezi eğilimölçüleri ile t testiveANOVA, faktöranalizi,güvenilirlikanalizigibi istatistikselanalizyöntemlerindenfaydalanılmıştır.

5. ARAŞTIRMANIN BULGULARI

5.1. Geçerlilik ve GüvenilirlikAraştırmada kullanılan ölçeğin faktör yapısını belirlemek amacıyla

açıklayıcıfaktöranaliziyapımlaştır.Özdeğeri1,00’ınüzerindeolanvefaktöryükü0,50’denbüyükolan faktörlerdikkatealınmıştır.Faktöranalizi sonucundaKeiserMeyerOlkindeğeri0.71bulunmuşveBartlett’sTestofSphericitysonucuanlamlı(p>0.001)çıkmıştır.Buikisonuçfaktöranaliziiçinörnekleminyeterliolduğunuveverilerin faktör analizineuygunolduğunugöstermektedir.Faktör analizine ilişkinsonuçlarTablo2’deverilmiştir.Butikotelçalışanlarınınbutikotelkavram,özellikve hizmetlerini algılamaları üç faktörlü bir yapıyı göstermektedir. Söz konusuüç faktörün toplam varyansı açıklama oranı%44’dür. Birinci faktör “Hizmetler”olarak adlandırılmıştır ve varyansı %16’dır. İkinci faktör “Fiziksel Özellikler”olarakadlandırılmıştırve%15varyansasahiptir.Üçüncüvesonfaktörise“ButikOtel Kavramı” olarak adlandırılmıştır ve varyansı %13’tür. Bu göstergelerinsonucunda, söz konusu üç faktörün butik otel çalışanlarının butik otel kavram,özellikvehizmetlerinialgılamalarınaönemliölçüdekatkıdabulunduğunusöylemekmümkündür.

Araştırmada kullanılan ölçeğin genel güvenilirliğini ve alt ölçeklerintek başlarına güvenilirliklerini belirlemek amacıyla güvenilirlik analizindenfaydalanılmıştır.Araştırmalarda kullanılan ölçeklerin kabul edilebilir güvenilirlikkatsayısının 0.70 ve üzerinde olması gerektiği belirtilmektedir (Peterson 1994).Araştırmadakullanılanölçeğingenelgüvenilirlikkatsayısı(CronbachAlpha)0.73çıkmıştır.Bununlabirlikte,hizmetlerboyutunungüvenilirlikkatsayısı0.74,fizikselözeliklerboyutunungüvenilirlikkatsayısı0.78vekavramboyutunungüvenilirlik




katsayısı ise 0.72 bulunmuştur (Tablo2). Bu çerçevede, araştırmada kullanılanölçeğinvealtboyutlarınıngüvenilirlikkatsayılarınıntatminedicidüzeydeolduğusöylenebilir.

(Tablo 2’yi buraya yerleştiriniz)

Araştırmadakullanılanölçeğinuzaksak(divergentvalidity)geçerliliğiiçinöncelikle ölçeklerin madde korelasyonuna bakılmıştır. Ölçekte yer alan her birifadeninkendiboyutu(maddeninkendisiboyuttoplamındançıkarılarak)veölçekteyeralandiğerboyutlarilekorelasyonunabakılmıştır.Ölçektekiherbirifadeninhemkendi boyutuyla hem de diğer boyutlarla korelasyon sergilemesi gerekmektedir(Green vd. 1997).Analiz sonucunda, ölçekteki ifadelerin kendi boyutu ile diğerboyutlardandahayüksekkorelasyonsergilediğibulunmuştur.Araştırmadakullanılanölçeğinyakınsakgeçerliliği (convergent validity) için ise alt boyutlarınbirbiriyleolan korelasyonuna bakılmıştır. Alt boyutların birbiriyle olan korelasyonunundüşük, fakat aynı zamandaolumluolması gerekmektedir (Judd,SmithveKidder1991). Ölçeğinin yakınsak geçerlilik analiz sonuçları, alt boyutların birbiriyleolankorelasyonunundüşük,fakatp<0.01vep<0.05düzeyindeolumluveanlamlıolduğunugöstermektedir.Güvenilirlikvegeçerlilikanalizisonucunda,araştırmadakullanılanölçeğiningeçerlivegüvenilirbirölçekolduğusöylenebilir.

5.2. Çalışanlarının Demografik Özelliklerinin DeğerlendirilmesiTablo3’dearaştırmayakatılanotelçalışanlarınınözelliklerineilişkinbilgiler

yeralmaktadır.

(Tablo 3’ü buraya yerleştiriniz)

Tabloda görüldüğü üzere, anket uygulanan çalışanların çoğunluğu lisemezunudur(%68,3).Önlisansvelisansolmaküzereüniversitemezunuçalışanlarınoranı ise %25’tir. Çalışanların %15’i yönetici pozisyonunda, %85’i ise astpozisyonlarda görev yapmaktadır. Çalışanların %40’ı bayan, %60’ı erkektir.Araştırmakapsamındakibutikotellerdeçalışanların%66,7’siturizmeğitimialmıştır.Tablodaayrıca,çalışanlarınbüyükçoğunluğunun(%51)21-25yaşaralığındaolduğuve yine büyük çoğunluğunun (%53,3) sektörde 1-3 yıl arasında çalışmış olduğugörülmektedir.


5.3. Butik Otel Çalışanların Butik Otel Kavram, Özellik ve Hizmetlerine İlişkin Algılamalarının Değerlendirilmesi

Tablo4’tebutikotelçalışanlarınınbutikotelkavram,özellikvehizmetlerineilişkinalgılamalarınailişkinortalamavestandartsapmalarıgörülmektedir.

(Tablo 4’ü buraya yerleştiriniz)

Tablo incelendiğinde “fiziksel özellikler” boyutunun 4,15 ile en yüksekortalamaya sahip olduğu görülmektedir. Butik otellerde sunulan “hizmetler”boyutunun3,71ortalamaileikinci,butikotel“kavramı”boyutuise3,68ileendüşükortalamaya sahiptir. Bu durumda, butik otel çalışanlarının butik otellerin fizikselözellikleri konusunda daha yüksek algılamalara sahip olduğu ve butik otellerinfizikselözelliklerineilişkinbilgilerininyüksekolduğusöylenebilir.Ortalamasıçokdüşükolamamaklabirlikte,endüşükortalamayasahipbutikotelkavramıkonusundaiseçalışanlarınbutikotelinneolduğunutamolarakkavrayamadıklarısöylenebilir.

Ortalamalar ölçek ifadeleri açısından değerlendirildiğinde, en yüksekortalamaya sahip ifadelerin butik otellerin konum, mimari, konfor, tefriş vedekorasyonkonusundaolduğugörülmektedir.Budurum,çalışanlarınbutikotellerisözkonusuözellikleraçısındandiğerotelişletmelerindenfarklıalgıladıklarışeklindedeğerlendirilebilir. Butik otellerin sundukları hizmetler açısından ise çalışanlarınözellikleçamaşırhanevekurutemizlemehizmetleri,kişiyeözelhizmetsunulması,dahayüksekgeliresahipkonuklarahitapetmesiveevortamındakigibikonaklamahizmetiverilmesiileilgilialgılamalarıdahayüksektir.“Odalarakonuktarafındanseçilenenaz1adetgünlükgazeteservisiyaparlar”ifadesiendüşükortalamayasahipifadedir(3,23).Aslında,konuktarafındanseçilenodayagazetehizmetibutikotellertarafındankişiyeözelsunulanhizmetlerdenbiridirvebuhizmetleilgilialgılamalarındüşükolmasıdikkatçekicidir.Budurumunsözkonusuhizmetinçalışanlartarafındançokfazlabilinmemesiveyagereksizgörülmesindenkaynaklandığısöylenebilir.

Çalışanlarınbutikotelkavram,nitelikvehizmetlerinialgılamalarınınyaş,eğitim durumu ve sektörde çalışma süresine göre farklılaşıp farklılaşmadığınıtest etmek için Varyans Analizi (ANOVA) yapılmıştır. Analizler sonucunda,algılamaların söz konusu özelliklere göre farklılaşmadığı bulunmuştur. Yine,çalışanların butik otel kavram, nitelik ve hizmetlerini algılamaları ile cinsiyet,turizm eğitim alma ve görev durumları arasında fark olup olmadığını test etmekiçin t- testi yapılmıştır.Analizler sonucunda çalışanların algılamalarının cinsiyetve turizm eğitimi alma durumuna göre farklılaşmadığı tespit edilmiştir. Ancak,




çalışanlarınbutikotelkavram,nitelikvehizmetlerinialgılamalarıgörevdurumlarınagöre (çalışan- yönetici) farklılaşmaktadır (t= -4,031 ve p= 0,000). Bu durumunyöneticilerinbutikotelkavramını,niteliklerinivehizmetleriniçalışanlaragöredahaiyi bilmeleri vebukonudadahabilinçli olmalarındankaynaklandığı söylenebilir.Kapadokyabölgesindekibutikoteltarzıişletmelerinbüyükbölümününyöneticileriaynı zamanda otellerin sahip ve işletmecisidir.Bu nedenle, butik otellerin ne türişletmelerolduğu,butikotellerinaçılmasıveişletilmesiiçinsahipolmasıgerekenniteliklervesunmasıgerekenhizmetlerkonusundadahabilinçlivebilgisahibidirler.Dolayısıyla, çalışanlarınveyöneticileribukonudaki algılamalarının farklıolmasıbeklenenbirdurumolduğusöylenebilir.

6. SONUÇ VE ÖNERİLERButik oteller, yapısal özelliği, mimari tasarımı, tefriş ve dekorasyonu

bakımından özgünlük arz eden, yüksek kalitede kişiye özel hizmet veren, küçükölçekli konaklama işletmeleri olarak tanımlanabilir. Butik otellerle ilgili yapılançalışmalardasıklıklabutikotellerinküçükvekendineözgüolması,kişiyeözelvekalitelihizmetvermesi,varışyerininfizikselözellikleriilekültürününyansıtıldığıfarklımimari ve dekorasyona sahip olması, sıcak, samimi ve konforlu bir ortamsunmasıgibiözellikleresahipolmasıvurgulanmıştır.Buözelliklerayrıca,turistlerinbutikotelleridiğerotelleretercihetmenedenleriolarakdabelirtilmiştir.

Bu çalışmada, Kapadokya Bölgesi’nde butik otel tarzı işletmelerdeçalışanlarınbutikotelkavram,özellikvehizmetalgılamalarınıdeğerlendirilmişveçalışanlarınözelliklerinegörebualgılamalardafarkolupolmadığınıbelirlenmiştir.Bununiçinüçbölümdenoluşanbiranketformugeliştirilmiştir.AnketKapadokyaBölgesi’ndefaaliyetgösterenbutikoteltarzıişletmelerdeçalışanlarauygulanmıştır.

Araştırmasonucunda,çalışanlarınözelliklebutikotellerinfizikselözelliklerive hizmetleri ile algılamalarının yüksek olduğu bulunmuştur.Çalışanlar özelliklebutikotellerinkonumvemimaritasarımolarakfarklıolması,küçükfakatsamimiolmasıgerektiğinivurgulamışlardır.Ayrıca,butikotellerintefrişvedekorasyonolaraközgün,beşyıldızlıotelkonforundaodalarasahipolmasıgerektiğibelirtilmiştir.Butikotellerdesunulanhizmetlerleilgiliolarakçamaşırvekurutemizlemehizmetlerininverilmesi,kişiyeözelhizmetsunulmasıvekonuklarakendilerinievortamındaymışgibi hissettirilmesi çalışanlar tarafındanyüksek algılanan butik otel hizmetleridir.Çalışanlarınbutikotelkavramıilealgılamalarıisebutikotelözellikvehizmetlerinegöre nispeten düşüktür. Bu durumda, butik otellerin ne tür işletmeler olduğununçalışanlartarafındantamolarakanlaşılmadığınısöylemekmümkündür.


Çalışmada, çalışanların butik otel kavram, özellik ve hizmetlerinialgılamalarınıncinsiyet,eğitimdurumu,yaş,sektördeçalışmayılı, turizmeğitimialmagibiözellikleregörefarklılaşmadığıbulunmuştur.Bununlabirlikteyöneticiveişgörenpozisyonlarındaçalışanlarınalgılarıarasındaanlamlıbirfarklılıksaptanmıştır.Kapadokyabölgesindekibutikoteltarzıişletmelerinyöneticilerininaynızamandaotellerin sahip ve işletmecisi olması nedeniyle, butik oteller konusunda diğerçalışanlaragöredahabilinçlivebilgisahibiolmalarınınalgılamalardafarklılaşmayanedenolduğusöylenebilir.Budurumabutikotelçalışanlarınınbutikotelkavramı,özellikleri ve hizmetleri konusunda eğitim almaları algılamalar arasındaki farkınazaltılmasınayardımcıolacaktır.Ayrıca,çalışanlarınbutikotellerkonusundadahafazlabilgisahibiolmaları,butikotelhizmetlerininkalitesinivebununsonucundamisafirmemnuniyetiniolumluşekildeetkileyecektir.

Buçalışma,Kapadokyabölgesindekibutikoteltarzıişletmelerinçalışanlarıylasınırlandırılmışyerelveözgünbiraraştırmaniteliğindedir.Benzeraraştırmalar,farklıbölgelerdeki butik otel çalışanları üzerinde yapılabilir.Ya da çalışmanın kapsamıgenişletilerekülkegenelindekibutikotelçalışanlarınauygulanabilir.

KAYNAKÇAAggett,M.(2007).WhathasInfluencedGrowthintheUK’sBoutiqueHotel

Sector?, International Journal of Contemporary Hospitality Management, 19 (2),169-177.

Albazzaz,A.;Birnbaum,B.;Brachfeld,D.;Danilov,M.;deVries,O.KveMoed, J. (2003).Lifestylesof theRichandAlmostFamous:TheBoutiqueHotelPhenomenonintheUnitedStates.HighTechEntrepreneurshipandStrategyGroupProject (R. Adner), http://faculty.insead.edu/adner/PREVIOUS/Projects-Jan03/Boutique%20Hotels.pdf,09.01.2012.

Aliukeviciute,M.veLigeikiene,R.A.(2011).BoutiqueHotels’Evolutionhttps://ojs.kauko.lt/index.php/stmd/article/viewFile/233/229,11.01.2012).

Brights,D.(2007).TheDefinitionOfBoutiqueHotels,http://davidbrights.articlealley.com/the-definition-of-boutique-hotels-81865.html,15.01.2012.

Buyruk, L. (2011). Kapadokya’da Butik Otel İşletmeciliğinin Gelişimi ve Sorunları, I. Uluslararası Nevşehir Tarih ve Kültür Sempozyumu, Nevşehir Üniversitesi, 16-19 Kasım 2011.

Callan,R.J.veFearon,R.(1997).TownHouseHotels–AnEmergingSector,International Journal of Contemporary Hospitality Management,9(4),168–175.

Freund deKlumbis,D. (2003). Seeking the “UltimateHotel Experience”http://www.esade.edu/cedit2003/pdfs/danielafreund.pdf,11.01.2012.

Forsgren, S. ve Franchetti, C. (2004). The Marketing Role of UniqueConcepts for Hotels in Sweden, Published Master Thesis, Göteborg University,GraduateBusinessSchool,SchoolofEconomicsandCommercialLaw:Elanders




Novum.Hyde, K. F. ve Lawson, R. (2003). The Nature Of Independent Travel,

Journal Of Travel Research,42,13-23.Kültür ve Turizm Bakanlığı, Turizm Tesislerinin Belgelendirilmesine

ve Niteliklerine İlişkin Yönetmelik http://www.kultur.gov.tr/TR/belge/1-43963/eski2yeni.html,22.07.2011.

Lim,W.M.veEndean,M.(2009).ElucidatingtheAestheticandOperationalCharacteristics of UK Boutique Hotels, International Journal of Contemporary Hospitality Management,21(1),38-51.

McDonnellCovelli,J.(2005).‘Boutique’HotelsareGettingNewInterest,Business First of Buffalo, http://www.bizjournals.com/buffalo/stories/2005/01/31/focus4.html?page=all,15.01.2012.

McIntosh,A.J.veSiggs,A.(2005).AnExplorationOfTheExperientialNatureofBoutiqueAccommodation,Journal Of Travel Research,44,74-81.

Mcneill,D.(2009).TheAirportHotelasBusinessSpace,GeografiskaAnnaler: Series B, Human Geography, 91(3),219–228.

Nobles,H.veThompson,C.(2001).WhatisaBoutiqueHotel?,HotelOnlineSpecialReport,http://www.hotel-online.com/News/PR2001_4th/Oct01_BoutiqueAttributes.html,15.01.2012.

Paton, N. (2005). Market Snapshot: Boutique hotels http://www.caterersearch.com/Articles/03/06/2005/300719/Market-snapshot-Boutique-hotels.htm,11.01.2012.

Peterson,R.A.(September1994).AMeta-AnalysisofCronbach’sCoefficientAlpha,Journal of Consumer Research,21,381-391.

Poon,A.(1993).Tourism, Technology and Competitive Strategies. WallingfordUK:CABInternational.

PricewaterhouseCoopers(2005).Thesecretoflifestylehotels’popularityissimple:theyareintunewiththeneedsofthenew,complexconsumer,Hospitality Direction Europe Edition,12,1-12.http://www.pwc.ch/user_content/editor/files/publ_techno/pwc_hospitality_directions_europe_0509_e.pdf,11.01.2012.

Rogerson, J.M. (2010). The Boutique Hotel Industry in South Africa:Definition,Scope,and Organization,Urban Forum,21,425-439.

Rowe,M.(2003).DefiningBoutiqueChic,Lodging Hospitality 59(13):34-37.

TürkDilKurumuBüyükTürkçeSözlük,http://tdkterim.gov.tr/bts/,08.01.2012.

VanHartestvelt,M.(2006).BuildingaBetterBoutiqueHotel,Lodging Hospitality,15:32-44.

Victorino,L.;Verma,R.;Plaschka,G.veDev,C.(2005).ServiceInnovationandCustomerChoices inHospitalityIndustry,Managing Service Quality,15(6),555-576.


Tablo 1. Butik Otellerin Özellikleri

Tablo 2. Faktör Analizi ve Güvenilirlik Sonuçları




Tablo 3. Çalışanlarının Özellikleri


Tablo 4. Butik Otel Çalışanlarının Butik Otel Kavram, Özellik ve Hizmetlerine İlişkin Algılamaları



TÜKETİCİLERİN TEZ YEMEK TÜKETME NEDENLERİ: MERSİN ŞEHİR MERKEZİNDE FAALİYET GÖSTEREN YEREL, ULUSAL, ULUSLARARASI ZİNCİR TEZ YEMEK İŞLETME MÜŞTERİLERİ

ÖRNEĞİ1Kamil UNUR

2Derya Kaya GÖKÖZProblem Durumu: Tez yemekler enerji ve bazı besin öğeleri yönünden

dengelideğildir.Budurumuzundönemdebaştaşişmanlıkolmaküzereçokçeşitlisağlık sağlık sorunlarına neden olabilmektedir. Tez yemeklerin yol açtığı gerekşişmanlık ve çeşitli hastalıklar hem işgücü kaybına hemde sağlık harcamalarınınartmasınayolaçaraktoplumazararvermektedir.Buzararınazaltılmasıyadaortadankaldırılmasıiçinbireylerinnedenfastfoodtükettiklerininbilinmesigerekmektedir.

Araştırmanın Amacı: Araştırmanın amacı, tez yemeklerin tüketicilereçeşitliolumsuzetkileriolmasınakarşınnedenyoğunbirşekildetüketildiğinintespitedilmesidir.

Yöntem:Araştırmada, verilerin toplanmasında anket tekniği ve olasılığadayalıolmayan(tesadüfîolmayan)orantılıkotaörneklemesikullanılmıştır.Anket,Mersinşehirmerkezindefaaliyetgösterenyerel,ulusalveuluslararasıtoplam12adetzincirtezyemekişletmesinde;4Mayıs-7Hazirantarihleriarasında;araştırmacınınkendisiveanketörlertarafındanyüzyüze1103müşteriyeuygulanmıştır.

Bulgular ve Sonuç: Araştırma sonuçlarına göre müşteriler tez yemeği,dışarıdayken acıktıkları, tadını sevdikleri, kolaylıkla erişebildikleri ve alışverişyaparkenacıktıkları içintüketmektedir.Tezyemektüketmenedenlerineilişkin12maddedenoluşan4faktörbulunmuştur.Bufaktörleresırasıylaşuadlarverilmiştir:Kişisel farklılık etkisi, Yemek yapabilme becerisinin etkisi, Zorunluluğun etkisi,Eşlikedeninetkisi.Tezyemektüketmenedenlerineilişkinbelirlenenbufaktörlerincinsiyet,medenidurum,yaş,gelirveçalışmastatüsübakımındanfarklılıkgösterdiğitespitedilmiştir.

Öneriler:Tezyemeğintoplumaverdiğizararlarınazaltılmasıiçinöncelikleilöğretim çağındaki çocuklardan başlayarak tüm toplumunun sağlıklı beslenmekonusundabilinçlendirilmesigerekmektedir.Ayrıcatezyemekreklamlarınınönünegeçilmesivetezyemekrestoranlarınınkurulmasınıngüçleştirilmesigerekmektedir.

1 Yrd.Doç.Dr., Mersin Üniversitesi, Turizm Fakültesi2 Öğretim Görevlisi, Sakarya Üniversitesi,Kırkpınar Turizm Meslek Yüksekokulu



Anahtar kelimeler: tez yemek, tez yemek işletmesi, tez yemek tüketmenedeni

Reasons of Consuming Fast Food in Local, National and International Chain of Fast Food Businesess in The Mersin City

ABSTRACTProblem Statement:Fastfoodisnotahealthyfoodintermsofenergyand

othernutritionalcomponents.Thisunhealthyfoodcausesobesityandmanyotherhelthproblems.Allkindsofhealthproblemseffect the societybydecreasing thelaborproductivityandincreasinghelthexpenditures.Itshouldbeidentifiedwhyfastfoodisconsumedtodecreasethenegativeeffectsoffastfoodtosociety.

Research Aims:Theaimofthisstudyistoidentifywhyfastfoodisheavilyconsumeddespitethevariousnegativeeffectsofittoconsumers.

Research Method:Inthisstudy,questionnairemethodandnon-probabilistic(non-random) proportional quota sampling was used for the collection of data.Datawasgatheredfacetofacefrom1103customertotalof12local,nationalandinternationalchainoffastfoodbusinessinthecitycenterofMersin;betweenMay4toJune7bytheresearcherherselfandinterviewers.

Findins and Results:Accordingtotheresearchresults,customersatefastfoodbecause:theyarehungrywhentheyareoutside,theylikethetaste,theyabletoaccesseasilyandtheyarehungrywhentheyareshopping.4factorsarefoundfrom12itemsrelatedtofastfoodconsumptioncauses.Respectively,aregiventhefollowingnamestothesefactors:Impactofpersonaldifferences,theabilitytomakefoodeffect,theeffectofnecessity,theaccompanyingeffect.Identifiedfactorsrelatedtoreasonsofthefastfoodconsumptionshoweddifferencesgender,maritalstatus,age,incomeandworkstatusintermsofdemographiccharacteristic.

Proposals:Startingwiththeprimaryschoolstudents,Itshouldbeincreasedthe knowledge and consciousness level of society abaout healthy and unhealthynutrutionstodecreasethenegativeeffectsoffastfood.BroadcastingtheFastfoodcomnmercialsespiciallyon tvandestablishing fast food restourants shouldmadedifficult.

KeyWords:Fastfood,fastfoodrestaurant,Reasonsoffastfoodconsuming


GİRİŞBeslenmezorunluihtiyaçlardanbiridir.Günümüzdebeslenmefaaliyetiaynı

zamanda insanların bir araya gelmek için kullandıkları bir araç haline gelmiştir.İnsanlaralışveriş,seyahatvb.nedenlerleevleridışındaolduklarındazamanyemekyemeihtiyacıhissetmektedirler.Buihtiyaçtezyemek(fastfood)işletmelerinindeiçindebulunduğuyiyecekiçecekişletmelerininortayaçıkmasınanedenolmuştur.

Fastfood (tez yemek), kısa sürede hazırlanıp hızlı şekilde servis edilenyiyeceklere verilen isimdir. Hazırlama süresi kısa olan herhangi bir yiyecek tezyemek olarak düşünülebilir. Türk Dil Kurumu (TDK) (2010) tarafından “hazıryemek” şeklinde tanımlanan tez yemekYaman (2007:1) tarafından, “Tüketicininyemeksiparişininalınmasıileyemeğinhazırolmasıarasındageçenzamandilimininüç ile on dakika arasında değiştiği restoranlarda satılan her türlü yiyecektir.”şeklinde tanımlanmaktadır. Hamburger, patates kızartması, pizza, sosis ekmek,tantuni, lahmacun,pide, sandviç, simit vb. yiyecekler tezyemekörnekleri olarakdüşünülebilir.

Tezyemekişletmeleriisetezyemeksunanişletmelerolaraktanımlanabilir.Hızlı servis, tez yemek işletmelerinin temel özelliği kabul edilir (Park, 2004:93).Çünkü bu işletmelerin amacı özellikle zaman problemi olan müşterilere en kısasüredehizmetverebilmektir(Özleyen,2005:26).Bunedenletezyemekişletmelerineredeyseuygunbulduklarıheradımbaşınakurulmuştur(Ekeyılmaz,2006:12)..

Sağlık yönünden değerlendirildiğinde tez yemeklerle beslenme şekli,neredeyse dünya nüfusunu tehdit eden bir hastalık olarak görülebilmektedir. Budurum obezite, kalp, şeker hastalığı gibi çok çeşitli sağlık sorunlarına ve deharcamalarınayolaçabilmektedir.Bunarağmeninsanlartezyemektürüyiyeceklerigiderekartanbirorandatüketmeyedevamedebilmektedir.

İnsanların neden artan oranda tez yemek tükettiğinin tespit edilmesigerekmektedir. Eğer insanların tez yemek tüketim nedenleri tespit edilebilirse bunedenlerinbirkısmınınortadankaldırılmasıyadaetkilerininazaltılmasımümkünolabilir. Böylelikle tez yemek tüketimi ve dolayısıyla tez yemeğin zararlarınınazaltılmasısağlanabilir.Buçalışmatoplumyararınakullanılabilmesiadınainsanlarıntezyemektüketmenedenleriniortayaçıkarmayıamaçlamaktadır.

1. TEZ YEMEK VE TEZ YEMEK İŞLETMELERİAmerika’da1870’lerdeatarabasışeklindeolanyemekvagonlarındaişçilere

sandviç, tart ve içecek servisi sunulmasıyla ortaya çıkan tez yemek işletmeleri(Yaman,2007:4-5);1948’deMcDonald’skardeşlerinkâğıtbardakvepeçetelerile




servisyapmayabaşlamasıvemenüyühamburger,cheeseburger,patateskızartması,içecek ve tatlı ile sınırlandırması, self servis ve paket servis uylulamalarınınbaşlaması (McDonald’s, 2010), 1950’ li yıllarda ev kadınlarının çalışma yaşamıiçinegirmeyebaşlaması(Yaman,2007:6;KılıçveŞanlıer,2007:31)veTürkiye’yeözgüolarakkentleşmeolgusununhızlanması (Orkun,2009:93)ve24Ocak1980ekonomik kararlarından sonra ortya çıkan ve hızla yayılan batılı gibi yaşamak/tüketmekanlayışı(Özcan,2007:92)gibinedenlerlegünümüzdeçokçesitiyerlerde(yolkenarları,okulyanları,benzin istasyonları,hastaneyanlarıgibi) (TayfunveTokmak,2007:170;Yaman,2007:6-7)veçokçeşitlişekillerde(hamburgerci,pizzacı,dürümcüvb.gibi)bulunmaktadırlar(Özleyen,2005:26).Tezyemekişletmeleriayrıcazamanproblemiolanmüşterilereenkısasüredehizmetvermeamacıylaneredeyseheryerdebulunmaktadır(Ekeyılmaz,2006:12).

Tez yemek işletmeleri özellikle çocukları hedef kitle olarak almaktave pazarlama stratejilerini ona göre belirlemektedirler (Lindstrom ve Seybold,2003:64-66; Yaman, 2007:9). Örneğin McDonald’s 1979 yılında hamburgermenüsünü‘Happymeal’denilenrengarenkbirkutudasunarakve2001yılındadaoyuncaklımenülerçıkartarakçocuklarıvegençlerikendisineçekmiştir(LindstromveSeybold,2003:106).Ayrıca,özelmenüindirimleri,kuponindirimleri,çekilişler,bedavakontur verme, birmenü alanabedavabir ürünvermegibi kampanyalarlabaşta gençler olmak üzere tüm tüketiciler için tez yemekler daha cazip halegetirilmektedir.YaratılanimajsayesindeMcDonald’s,BurgerKinggibitezyemekişletmeleriABDkültürüvesembolüolarakgörülmektevestatügöstergesiolaraktercihedilebilmektedir(Yaman,2007:21).NitekimÇukurovaüniversitesindeeğitimgörenlisansvelisansüstüöğrencilerüzerindeyapılanbiraraştırmadaöğrencilerinaylıkharcamamiktarlarıarttıkçatezyemektüketimlerinindearttığıtespitedilmiştir(Özdinç,2004),

Fiyatların düşük olması, hızlı servis edilmesi, çatal bıçak kullanmadantüketilebilmesi, paketlenebilir olması, tekkullanımlık ambalajınınolması, yüksekkaloriliolması(doyurucuolması)velezzetliolmasıtezyemeklerintemelözellikleriolarak sayılabilir (Özleyen,2005:9;TayfunveUygur,2008:122;Yaman,2007:10;Park,2004:93;MorseveDriskell,2009:173).

Günümüzdeyetersizvedengesizbeslenenbireysayısıartmaktadır.Dengesizbeslenmeninnedenlerindenbiridetezyemeklerdir.Tezyemekürünlerindevitamin,mineral gibi besin değerleri az, karbonhidrat, yağ gibi değerler fazla olduğundanobezitebaştaolmaküzereşeker,kalptansiyonveosteoporozgibiçeşitlihastalıklara


nedenolmaktadır.(SağlıkBakanlığı,2010).Ayrıca,sağlıksorunuyaşayanbireylerinüretimekatılamaması, sağlık harcamaları gibi nedenlerle tez yemekülke çapındaekonomiksorunlaradayolaçmaktadır.(SağlıkBakanlığı,2010).

Türkiye Obezite Araştırma Derneği Başkanı Prof. Dr. Nazif Bağrıaçık,Türkiye’de obez sayısının 20 milyona yaklaştığını ve bir kişinin obezite tedavimasrafınınenaz800dolarolduğunuveTürkiye’deobeziteileilgili toplamyıllıktedavimasrafının5milyardolarayaklaştığınıbelirtmiştir (Patronlardünyasıwebsitesi,2010).

Obez bireylerin yaşadığı en büyük sosyal sorunlardan biri, önyargı veayrımcılıktır. Toplum tarafından da bu bireylere aynı önyargı ile yaklaşılmaktaduygusal ve kişiler arası ilişkilerde sorunlu kişiler olarak görülmektedir. Buinsanların tembel, uyuşuk, aptal ve kirli oldukları düşünülmektedir. (Değirmenci,2006:15,17). Ayrıca, yetişkinlerde obezite ile benlik saygısı arasındaki ilişkileriaraştıran çalışmaların bazılarında benlik saygısı ile obezite ve BKİ (beden kitleindeksi)arasındatersorantıolduğubelirlenmiştir.Yaniobezitearttıkçabenliksaygısıazalmaktadır.Değişenbenlik saygısı ek sağlık sorunlarıyaşanmasına (depresyon,intihargirişimleri,anoraksıyavebulimianevrozagibi)vemaddikayıplara(işgücükayıplarıv.s.)nedenolmaktadır.(Değirmenci,2006:15,17;İçen,2006:2).Yukarıdakigibi nedenlerle işverenler, işletmenin karlılığını etkileyeceğinden obez işçileriistihdametmektenkaçınmaktadırlar(Çetin,2007:1).

Sonuç olarak toplumların giderek fazla kilolu bireyler haline dönüşmesitoplumsalkalkınmayıetkileyebilir.Çağımızdaobezite,yetişkinlerkadarçocuklardada yüksek oranlara ulaşmıştır (WHO, 2011).Bu ise ileriki yıllarda karşılaşılacakdahafazlasağlıkharcaması,işgücükaybıvetoplumsalkalkınmanınyavaşlamasıyadadüşmesidemekolabilir.

2. TEZ YEMEK TÜKETME NEDENLERİTez yemek işletmelerinde yemek yemenin nedenlerinden bazıları; kısıtlı

zaman,tadınısevme,ailesi/arkadaşlarıileyemekveucuz-ekonomikolması(MorseveDriskell (2009),menülerindoyuruculuğu (TayfunveTokmak, 2007), lezzetliolması,fiyatınuygunolmasıhazırvehızlıolması (Özçelik,AkanveSürücüoğlu,2007),fiyatlarınuygunluğu,tüketiciyeyakınyerlerdebulunması,ulaşımkolaylığı,gelenekseldamakzevkinehitapetmesi,markaimajıvebağımlılığıyaratma,diğermarkalarlarekabetedebilmekiçinyapılanpromosyonlar(Gül,Akbay,Dölekoğlu,Özel ve Akbay, 2003), öğle tatillerinin kısa olması nedeniyle hızlı bir şekilde




yemek yeme zoırunluluğu (Özleyen,2005:32; Tayfun ve Tokmak, 2007:170)şeklindesayılabilir.Birbaşkaçalışmada(Öncü,ÇatıveÖzbay,2007) tezyemekişletmelerinintercihindeetkiliolanfaktörler;hız,ürünözellikleri,personeldavranışı,fiziki unsurlar, pazarlama faaliyetleri vefiyat politikası olarak belirlenmiştir. Buçalışmada faktörler ile tüketicilerindemografiközellikleri (yaşları hariç) arasındaanlamlı farklılıklar olduğu bulunmuştur. Ayrıca bu konuda yapılan çalışmalardagelirin ve annenin çalışıp çalışmamasının dışarıda yemek yemede etkili faktörlerolduğutespitedilmiştir(Ekeyılmaz,2006).

Özleyen (2005:91-93) çalışmasında çocuklara yönelik aktiviteler veişletmeninpark alanına sahipolması, evli katılımcılar için çokdahaönemliyken;ambiyansve işletme imajınınbekârkatılımcılar içindahaönemliolduğunu tespitetmiştir. Menüdeki ürün çeşitliliği bekâr katılımcıların %57’si için çok önemliolarakdeğerlendirilirkenevlikatılımcılardabuoranın%44olduğunubelirlemiştir.Kadınların ürünle ilgili tazelik (%91,6), görünüm (%93,2), sıcaklık (%92,8) gibimaddelere erkeklere kıyasla daha fazla önem vermekte olduğunu tespit etmiştir.Ayrıca,temizlikvehijyen(Özleyen,2005:91-93),lezzetvetazelikkatılımcılarıntez yemek işletmelerini tercih etmelerinde etkili en önemli maddeler olarakbelirlenmiştir(Özleyen,2005:91-93)

Yaman (2007:139-143) çalışmasında, tez yemek tüketicilerinin işletmetercihinde marka etkisinin %51,2, işletmeye rahat ulaşımın %46,3, istek veşikâyetlerinin giderilmesinin %42,5, reklam etkisinin %51,8, hediye ürünlersunmasının%23,5oranındaönemlibulduğunutespitetmiştir.Korkmaz(2005:32)tezyemeksatınalmakararınıetkileyenüçönemlimaddenintemizlik,sağlıklıürünvekaliteolduğunutespitetmiştir.

Tez yemek tüketicisinin bireysel özellikleri dışında tercihlerini etkileyenişletmeninfizikselfizikselözellikleri(ambians,otoparkveçocukoyunalanıgibi),kuruluşyeri, ulaşımkolaylığı, servisvepersonelkalitesi, imajı, kampanyaları ileürünlerin fiyatları lezzeti, doyuruculuğu, sıcaklığı ve servis hızıgibi faktörlerdir(UnurveKaya,2010:14-15;TayfunveUygur,2008:9;Özleyen,2005:87-88):

Bazıaraştırmalarda;tezyemektüketmenedenlerindenbazılarınıncinsiyetleregörefarklılaştığıbulunmuştur.Örneğin,MorseveDriskell(2009)erkeklerinçoğununkadınlara kıyasla tez yemek işletmelerinin daha ucuz ve ekonomik olduğunudüşündükleriiçinbuişletmelerdeyediğinitespitetmiştir.Korkmaz’a(2005)göre,kuruluşyeri vekolayulaşımgibi etkenleri kızöğrenciler, erkeköğrencileregöredahaönemlibulurken,erkeköğrencilerdebu türyiyeceklerindoyurucuolmasını


kızöğrencileregöredahaönemlibulmaktadır.Akbay,TiryakiveGül(2007)Adanakentsel alanda ikamet eden tüketiciler üzerinde yaptıkları araştırmada, yaş, gelir,eğitim,hanehalkıgenişliği,çocuklarınvarlığıvediğerfaktörlerin

(hızlıyiyeceğinfiyatınayöneliktüketicitutumu,sağlıksorunlarıveçocuğuntercihi)önemliölçüdetezyemektüketimsıklığınıetkilediğinibulmuşlardır.Driskell,MecknaveScales(2006),üniversiteöğrencileriarasındahaftadaenazbirkezöğleyemeğindetezyemekyiyenerkekoranının(%84)kadınoranınınise(%58)olduğunutespitetmişlerdir.

Ortalama birAmerikalı haftada dört kez tez yemek tüketirken üniversiteöğrencileri haftada 6-8 kez tüketmektedirler (Driskell, Meckna ve Scales,2006:525). Türkiye’de yapılan araştırmalarda da (Gül ve diğ.2003; Ekeyılmaz,2006;Özleyen, 2005;Yaman, 2007;Özçelik,AkanveSürücüoğlu, 2007;TayfunveUygur, 2008)benzer sonuçlaraulaşılmıştır.Amerikalı tüketicilerin%30’u, tezyemekrestoranlarındayemeninyaşamlarınınbirparçasıhattayaşamtarzlarıolduğukonusundahemfikirdir.(MorseveDriskell,2009:173).Yapılançeşitliçalışmalarda(Driskell, Meckna ve Scales, 2006:527; Morse ve Driskell, 2009:176; Gerend,2009:84), erkeklerinyiyecekle ilgilikararlardagıdaetiketlerini,düşükkalorilivesağlıklıolduklarınıdüşündükleriyiyecekleriseçmeilgisininkadınlaragöredahaazolduğubulgulanmıştır.

ABD’de hızlı yiyeceğin gelir olarak sosyal sınıf tüketicisi, daha çokalt ve orta gelirdeki tüketicilerdir. Ülkemiz ve diğer gelişmekte olan ülkelerdeise, tez yemek işletmeleri daha çok orta ve üst gelirli kesim tarafından tercihedilmektedir.Fakattezyemekişletmesininbulunduğuyeregöredetüketicigurubudeğişebilmekte ve çeşitlenebilmektedir (Yaman, 2007:75). Özdinç (2004:78),Çukurova Üniversitesinde eğitim gören lisans ve lisansüstü öğrenciler üzerindetezyemektüketimalışkanlıklarıvetüketimnoktasıtercihlerineetkiedenfaktörlerbakımındanbir araştırmayapmıştır.Buaraştırmayagöreaylıkharcaması250TLüzerindeolanlar,aylıkharcaması250TLaltındaolanlaragöredahafazlatezyemektüketmektedir.Uçar(2000),tezyemektesınıfsaltercihleriaraştırmışvegelirdüzeyiyüksek olan tüketicilerin%71’ininMcDonald’s veBurgerKing gibi uluslar arasıişletmeleritercihettiğinibulmuştur(Özdinç,2004:72).

Tezyemektüketicilerininnekadarsıklıklatezyemektükettikleri,kimlerleberaber tez yemek işletmelerine gittikleri ve neden tez yemek tükettiklerine dairçeşitliaraştırmabulgularımevcuttur.Bubulgularaşağıdakiözetlenmektedir.

Gül ve diğerlerinin (2003:29-32), Adana ilindeki hane halkı üzerinde




yaptıklarıaraştırmayagöre;katılımcıların%37,8’ininhaftadabirkaçkez%35,4’ününayda birkaç kez ve %55,1’inin hafta içi, %33,3’ünün hafta sonu tez yemektüketmektedirler. Katılımcıların %18’inin uluslar arası tez yemek işletmelerinde,%11’ininyerlitezyemekişletmelerindeyemekyediğinivegelirdüzeyiarttıkçatezyemektüketimyerininuluslararasıişletmelerekaydığınıbelirlemiştir.

Ekeyılmaz(2006:54-56)Antalyailihanehalkıüzerindeyaptığıçalışmasında,ailelerin%18,5’ininyıldabirkaçkez,%42,5’ininaydabirkaçkez,%32’sininhaftadabirkaçkez,%7’sininhergüntezyemektükettiğinibulmuştur;%68’ininhaftasonu,%32’sinin hafta içi gittiğini belirlemiştir. Katılımcıların tez yemek işletmelerine%57,2’sininakşam,%42,3’ününöğlengittiğinitespitetmiştir.

Tayfun ve Uygur (2008:125-126) çalışmasında, üniversite öğrencilerinintercih ettikleri işletmeleri değerlendirdiklerinde %77,6’sının yabancı tez yemekişletmelerinde,%22,4’ününyerlitezyemekişletmelerindeyediğinitespitetmiştir.Öğrencilerin%44,6’sınınayda4kezveyadahaaz,%25,2’sinin5-8kez,%30,1’inin9kezveyadahafazlatezyemektükettiğinibelirlemiştir.

Özleyen (2005:80-85) çalışmasında, katılımcıların %8,7’sinin hergün, %45’inin haftada1-3 kez, %17,4’ünün 15 günde bir kez, %18,5’ininnadiren,%10,3’ünün2-3aydabirtezyemektükettiğinibelirlemiştir.Katılımcıların%45,4’ünündahaçokarkadaşgrubuylagittiğinitespitetmiştir.Katılımcılarınyaşıilerledikçeaileleriylebirliktetezyemekişletmelerinegittiklerini,arkadaşgruplarınıtercihetmeoranlarındaazalmagörüldüğünügözlemlemiştir.

Yaman(2007:131-132)çalışmasında,katılımcılaranezaman,hangisıklıktave kimlerle geldiklerini sormuştur. Katılımcıların %22,6’sının McDonald’s’ahafta içinde, %51,6’sının McDonald’s’a hafta sonunda gelmeyi tercih ettiklerinibelirlemiştir.%2,4’ününMcDonald’s’ahergün;%34,3’ününMcDonald’s’ahaftadabir kere,%18,5’ininMcDonald’s’a haftada birkaç kere gelmekte olduğunu tespitetmiştir.Kimlerlegeldiklerisorusuylaise%70,1’ininarkadaşlarıylageldiğicevabınıalmıştır.

Özçelik, Akan ve Sürücüoğlu (2007: 46-49) çalışmasında, katılımcıların%12’sininhaftaiçi,%39,7’sininhaftasonu,%48’ininhaftaiçivehaftasonutezyemek işletmesinegittiğinibelirlemiştir.Katılımcıların%63,5’ininarkadaşlarıyla,%15,3’ünün aileleriyle,%4,7’sininyalnızgittiğini belirlemiştir.Tezyemek tercihsıralamasındailksıradahamburgeringeldiğini,sonrabunupatateskızartmasıvetavukburgerin izlediğini tespit etmiştir.Yabancı yiyecek olarak daha çok hamburgerin,yerli yiyecek olarak da daha çok et dönerin tercih ettiğini belirlemiştir. Özçelik,


AkanveSürücüoğlu’na(2007)göre,erkeklergeleneksel(kebapveköfte),bayanlarbatıtarzı(hamburger)tezyemekişletmelerinitercihetmektedir.Korkmaz’a(2005)göre,üiversiteöğrencileriarasındakebapvelahmacununenfazlatercihedilentezyemektürüdür.Gülvd.(2003),Adanailindekievhalkıüzerindeyaptıklarıçalışmada,en çok tercih edilen tezyemeklerin sırasıyla: kebap, tavuk döner, hamburger velahmacunolduğunu tespit etmiştir.Ekeyılmaz’ın (2006:54-56)Antalya’dayaptığıçalışmada,ençoktüketilentezyemeklersırasıylakebap,lahmacun,etdöner,pizzavehamburgerdir. SürücüoğluveÇakıroğlu(2000),“Ankaraüniversitesiöğrencilerininhızlıhazıryiyecektercihleriüzerindebiraraştırma”adlıçalışmasındaöğrencilerindaha çok geleneksel restoranları tercih ettiğini ve ilk sırada tercih edilen ürününetlipideolduğunutespitetmiştir. Özleyen(2005),hızlıyiyeceğinönemlibirkesimtarafından hamburger olarak algılandığını, tez yemek işletmelerinin 12:00-16:00saatleri arasında daha yoğun olduğunu ve tüketicilerin yaş gruplarına, cinsiyete,medeni durum ile mesleklerine göre işletme genel değerlendirme kıstaslarınaverdikleriönemderecelerindefarklılıklartespitetmiştir.

Akbay, Tiryaki ve Gül (2007:905-912) Adana’da tüketiciler üzerindeyaptıklarıçalışmalarındatüketicilerinyaklaşık%33’ününhaftadaenazbirkeztezyemektükettiğinivesosyo-ekonomikiledemografiközelliklerinönemliölçüdetezyemektüketmeolasılığınıetkilediğinibulmuşlardır.Yapılanbuaraştırmayagöre:

• Tüketicilerintezyemektüketimiolasılığınıevhalkıgeliri,eğitimivetüketicilerinyaşı,evdekikişisayısı(ailegenişliği)veçocuklarınvarlığıbüyükölçüdeetkilemektedir.

• Özellikleküçükailelergenişaileleregöretezyemekürünlerinidahasık tüketmektedir.Çocuklu ailelerin, çocuksuz ailelere göre tez yemek ürünlerinitüketmeolasılıklarıdahafazladır.

• İyi eğitimli tüketicilerin tez yemek tüketme sıklığı, az eğitimlitüketicileregöredahafazladır.

• Genel olarak çocuklu ailelerde yüksek eğitim ve gelir seviyesitüketimolasılığıüzerindeyüksekpozitifetkiyaratırken,genişailelerdetezyemektüketimsıklığıyükseknegatifetkiyaratmaktadır.

• Tüketicilerintutumları,fiyat,sağlıkkaygısıveçocuktercihlerinin,tüketicilerin tez yemek tüketim sıklığı üzerinde önemli etkisi vardır. Çocuklarıntercihleri,tüketicilerintezyemektüketimsıklığıüzerindeönemlibirpozitifetkiyesahiptir.

• Türkiye’deki yaşlı kuşak ile genç kuşak tercihleri farklıdır.Yaşlı




kuşak ulusal (Türk tipi) tez yemekleri seçerken genç kuşak özellikle de zenginailelerdengelenüniversiteöğrencileribatıtipitezyemekleritercihediyor.

• Birçok ülke de olduğu gibi Türkiye’de de tüketiciler, tez yemekişletmelerinisadeceekonomikdeğilsosyaletkileşimveeğlenceiçindeuygunbiryerolarakgörmektedirler.

3. ARAŞTIRMANIN AMACITez yemekler enerji ve bazı besin öğeleri yönünden dengeli değildir. Bu

durumuzundönemdebaştaşişmanlıkolmaküzerebazısağlıkproblemlerinenedenolabilmektedir. Tez yemeklerin içerdiğ nnerjinin çoğu, yağ ve şeker kaynaklıdır.Budakiloalımınavebirçokinsanınobezolmasınanedenolmaktadır.İçen(2006),305 Obez bireyi değerlendirmesinde obezlerin sağlıklı beslenme kıstaslarınauymadığını,tatlı,fast–food,lahmacun,kebapvebenzeritüketimlerininartmasıylabirlikteşişmanlıkoranlarınınarttığınıbelirlemiştir.Şişmanlığınkendisininyarattığısorunlaraekolaraktezyemeklerdekullanılançokmiktardakihayvansalyağveşekerbaştakoronerkalphastalıklarıvekanserolmaküzere,birçokkronikhastalıkiçinriskfaktörüdür(Toprakvd.,2002)

Obeziteinsanömrününçokuzunolmadığıdönemlerde;güç,refahvesağlıkgöstergesi olarak kabul ediliyordu. Ancak günümüzde tedavi edilmesi gerekenbir halk sağlığı problemi olarak görülmektedir.Tez yemeklerin yaygınlaşması ilebirlikte ülkemizde ve diğer ülkelerde ciddi oranda fazla kilolu ya da obez insansayısıartmıştır.DünyasağlıkÖrgütünün(DSÖ)araştırmalarınagörefazlakilolulukveobezitedünyadakiölümlereyolaçmada5.sıradayeralmaktadır.Ayrıcadiyabetyükünün%44,kemik,kalprahatsızlığıyükünün%23vebazıkanseryükünün%7ile%41’ifazlakiloluveobezolmayabağlanabilmektedir.(WHO,2011).

Yukarıda açıklanan nedenle sorunların asıl kaynağına ulaşmak için buaraştırmada insanların hızlı yiyeceği neden tükettiklerinin tespiti amaçlanmıştır.Böylece aileler, yetkili kişiler ve benzerleri şeklinde kamuoyu hareketegeçebilecektir.Kamuoyununbilinçlendirilmesiisetezyemektüketimininazalmasınayol açabilecektir. Bu azalma ise hızlı yiyeceğin öncelikle insan sağlığına verdiğizararlarınazalmasına,dahasonradamaddiaçıdanbakıldığındatezyemekkaynaklıkişiselvetoplumsalsağlıkharcamalarınınazalmasınanedenolacaktır.Buçerçevede,araştırmadayanıtlarıaranantemelaraştırmasorularıaşağıdabelirtilmiştir:

1) Tüketicilerintezyemektüketmenedenleri,hangifaktörleraltındaincelenebilmektedir?


2) Tüketicilerin tez yemek tüketme nedenlerine ilişkin faktörlerdemografiközellikleraçısındanfarklılıkgöstermektemidir?

3) Tüketicilerinintezyemekişletmelerinitercihetmedeetkilihususlarhangifaktörleraltındatoplanmaktadır?

4) Tüketicilerintezyemekişletmelerinitercihetmedeetkiliunsurlarailişkinfaktörlerdemografiközellikleraçısındanfarklılıkgöstermektemidir?

4. ARAŞTIRMA YÖNTEMİAraştırma, tanımlayıcı türde tasarlanmıştır.Tanımlayıcı araştırma,mevcut

durumu anlamaya, tanımaya veya tahmin etmeye dönük bir araştırma türüdür(Nakip, 2003: 30).Konu ile ilgili ulusal ve uluslararası yazın taranarak kuramsalçerçeve oluşturulmuş, ardından konuyla ilgili daha önce yapılmış araştırmalarincelenerek bir anket taslağı geliştirilmiştir. Taslak üzerinde fikir yürütebilecekakademisyenlerin görüşüne başvurulmuştur.Ayrıca, 100 kişi üzerinde bir ön testyapılmıştır. Bu işlemler sonrasında ankete son şekli verilmiştir. Böylece içerikgeçerliliğisağlanmayaçalışılmıştır(Karasar,1999:151).

Anketsorularıhazırlanırkennominal,ordinal,aralıklıveoranölçeklerindenyararlanılmıştır.Ankettedemografikvetezyemektüketimineilişkinbazısorularınyanısıra,ikiadetölçekbulunmaktadır.Tüketicilerintezyemektüketimnedenleri17maddedenoluşanbirölçekilebelirlenmeyeçalışılmıştır.Buölçeğinyanıtkategorileri,5’li Likert derecelemesine (1: kesinlikle katılmıyorum, 5: kesinlikle katılıyorum)göre yapılmıştır. Bir başka ölçek ise, tüketicilerin tez yemek işletmelerini tercihetmedeetkiliolanunsurlarıbelirlemeyeyöneliktir.19maddedenoluşanbuölçektedeyanıtkategorileriiçin5’liLikertderecelemesinden(1:hiçönemlideğil,5:çokönemli)yararlanılmıştır.

Araştırma evreni olarakMersin şehir merkezinde faaliyet gösteren yerel,ulusalveuluslararasızincirtezyemekişletmelerinde2011yılıNisan-Mayısaylarıarasındatezyemeksatınalanmüşterileribelirlenmiştir.Mersinmerkezdebulunanyerel, ulusal, uluslar arası zincir tez yemek işletmelerinin listesine ulaşmak içinMersinTicaretveSanayiOdasıveMersinLokantacı,KafeteryacılarDerneğindenbilgileralınmıştır.Eldeedilenlistenintümütelefonlaaranmış,telefonuolmayanlarınadreslerinegidilmiştir.Buişlemsonunda,22adetzincirtezyemekişletmesitespitedilmiştir.Ancakbunlardansadece12’siaraştırmayaizinvermiştir.

Örneklembüyüklüğün=t2pq/d2formülünegörehesaplanmıştır.Maksimumvaryans durumunda (p:0,5), %95 güven düzeyinde ve%3 örneklem hatası için




örneklembüyüklüğü1067olarakbelirlenmiştir(YazıcıoğluveErdoğan,2004:48-50).

Ana kitlenin tam bir listesine sahip olnumadığı için, örnekleme yöntemiolarakolasılığadayalıolmayan(tesadüfîolmayan)kotaörneklemesikullanılmıştır.Kotalar; cinsiyet, yaş grubu ve işletmenin yerel, ulusal veya uluslar arası olmadurumuna göre ayrı ayrı belirlenmiştir. Söz konusu işletmelere giden kadın veerkekoranıeşitkabuledilmiştir.Yaşkotasındaoranlar15-19yaş%25,20-25yaş%35,26-35yaş%25,36-54yaş%10,54veüstüyaş%5dikkatealınarakolarakalınmıştır.Yerelveuluslararasızincirtezyemekişletmeleregidilmeoranı%35’erolarak,ulusalzincirtezyemekişletmeleregidenmüşterioranı%30olarakalınmıştır.Buoranlamayapılangözlemlerdoğrultusundaveişletmeyöneticileriningörüşlerialınarakyapılmıştır.

Tablo 1 Buraya

Oluşturulananket,izinalınanişletmelerde,4Mayıs-7Haziran2011tarihlerive10.00-22.00saatleriarasında,haftanıntümgünlerinde,araştırmacınınkendisiveanketuygulamakonusundaeğitimverilenüniversiteöğrencisianketörlertarafındanyüzyüzeuygulanmıştır.Uygulamadönemisonundakota36adetaşılmışolup;1103kişiolarakgerçekleşmiştir.36-54yaşarası tüketicilerden107kişihedeflenmesinerağmen,sadece11kişiilegörüşülebilmiştir.Bilgikaybınayolaçmamakiçinanalizve değerlendirmeler 1103 kişi üzerinden yapılmıştır. Aynı tür işletmeleri temsiledecek1yada2işletmeyegidilmiştir.Örneğin6adettantuniişletmesinin2tanesinegidilipanketuygulanmıştır.

Elde edilen veriler, bilgisayar ortamında analiz edilmiştir. Analizlerdet-testi, ANOVA ve faktör analizi kullanılmıştır. Faktör analizlerinde döndürmemetodu olarak varimax tekniği kullanılmıştır. Herhangi bir maddenin o faktördeyüklenebilmesiiçinasgarikorelasyondüzeyi0,5olarakalınmıştır.Faktörsayısınınbelirlenmesinde öz değeri 1’den büyük olan faktörler dikkate alınmıştır. Faktöranalizi, düşük ortak varyansa (communality) sahip olan değişkenler (0,50’ninaltında)analizdençıkartılarakyapılmıştır.KMOveBarletttestiileverisetininfaktöranalizineuygunolduğusaptanmıştır(Kalaycı,2009:321-322).

4.1. GÜVENİLİRLİK ANALİZİAnkette yer alan iki ölçeğe ilişkin güvenilirlik analizi uygulanmıştır. Tez

yemektüketmenedenlerindenoluşan16maddeliölçeğingüvenilirliği0,808’dir.Tez


yemekişletmelerinintercihedilmesindeetkiliolanhususlardanoluşan19maddelikölçeğin ise güvenilirliği 0,903’dür.Böylece ölçeklerin yüksek derecede güvenilirolduklarıortayaçıkmakmakatdır(Kalaycı,2009:405).

5. BULGULAR VE DEĞERLENDİRME

Tablo 2, araştırmaya katılan tüketicilerin, bazı demografik özelliklerinindağılımını göstermektedir. Örneklem seçiminde cinsiyet ve yaş temel alınarakorantılıkotakullanılmıştır.Buyüzdenerkeksayısı551,kadınsayısı552alınmıştır.

Tablo 2 Buraya

Tablo3,araştırmayakatılanzincirtezyemektüketicilerinintezyemekyemetercihlerinegöredağılımınıgöstermektedir.

Tablo 3 Buraya

Tablo 4, araştırmaya katılan tez yemek tüketicilerinin sahip olduğuhastalıklarıvetezyemeğinsağlığanasılbiretkisiolduğuhakkındakidüşüncelerinigöstermektedir.

Tablo 4 Buraya

Hesaplama,bedenkitleindeksiformülü(Ağırlık(kg)/Boy(m)2)kullanılarakyapılmıştır.Formülvücudungeneldurumuhakkındafikirvermektedir(http://saglik.tr.net/arac_bki.shtml).

Araştırmadabedenkitleindeksi(BKİ)“Zayıf,NormalKilolu,Fazlakilolu,Şişman(obez)”olarak4düzeye indirgenmiştir.Örnek:1,70mboyundave75kgağırlığındaolanbir insanınBKİdeğeri şöyle hesaplanır:BKİ=75 / (1,70)2 = 75/2,89=26,26değeri25-29,9kg/m2 arasındabirdeğerolduğundanbuinsanfazlakilolusayılacaktır.Yapılanhesaplamalarınsonucu,araştırmayakatılantüketicilerin%6,1’i,zayıf,%63,4’ünormalkiloda,%24,3’ü fazlakiloluve%4,6’sıdaşişman(obez)dır.

Tablo 5, beden kitle indeksi (BKİ) ile tez yemek yeme sıklığı arasındakiilişkiyigöstermektedir.Analizeherkesikattığımızdap>0,05olduğuiçinBKİileyemesıklığıarasındabirilişkibulunamamıştır.Ancaksadece36veaşağısıyaşgrubunu




kattığımızdaanlamlıbirilişkibulunmaktadır.36üstüyaşgurubunukatmamamızınnedeniinsanlarınbuyaşveüstündehastalıklarıvb.nedenlerilebeslenmesinedikkatetmesindendolayıhızlıyiyeceğiaztüketmeleridir.

Tablo 5 Buraya

Tablo 5’de, normal kiloluların %30’u haftada 3-4 defa yerken fazlakiloluların%34’ü,şişmanların(obez)%36’sıyemektedir.Normalkiloluların%14’ühaftada5-6defayerkenfazlakiloluların%17’si,şişmanların(obez)%19’utezyemekyemektedir.Normalkilolulardanşişmanlaradoğruhaftada3-4defavehaftada5-6defaoranlarıgiderekartarkenhaftada1-2defaiçinorangiderekdüşmektedir.

Araştırmayakatılantüketicilerençokdışarıdaykenacıktıklarıiçin(3,7461)tezyemektüketmektedir.İkinciolaraktadınısevdikleriiçin(3,4701),üçüncüolarakkolaylıkla erişebildikleri için (3,2896), dördüncü olarak da alışveriş yaparkenacıktıklarıiçin(3,1417)tezyemektüketmektedir

Ankette yer alan birinci ölçekte tez yemek tüketme nedenlerine ilişkin16 maddeye yer verilmiştir. Ölçeğin faktör analizine uygun olup olmadığınıdeğerlendirmekiçinKMOtestinebakılmıştır.BirinciölçekiçinKMOtesti%77’dir.Bu değerler 0,50’den büyük olduğundan veri setinin faktör analizi için uygunolduğusöylenebilir.BakılmasıgerekenikincitestolanBarletttestideanlamlıdır.Budemektirki,değişkenlerarasındayüksekkorelasyonmevcuttur(Kalaycı,2009:327).Başkabirdeyişleverisetimizfaktöranaliziiçinuygundur.

Birinci ölçek, tez yemek tüketme nedenlerinden oluşan 16 maddeyikapsamaktadır.Faktöranalizisırasında7.(Değişikortamlardayemekistediğimiçinfastfood tüketiyorum),13. (Tadını sevdiğim (lezzetli) için fastfood tüketiyorum.),14.(Ucuzolduğuiçinfastfoodtüketiyorum.)ve16.(Doyurucuolduğuiçinfastfoodtüketiyorum.)maddelerinortakvaryansı(eşkökenliliği)0,50’ninaltındaolduğuiçinçıkarılmıştır.Böylece12maddedenoluşan4faktörbulunmuştur.Ölçeğin tamamıiçin güvenilirlik katsayısı 0,763’dür. 0,60≤ α ≤0,80 ise ölçek oldukça güvenilirolduğundan ölçek oldukça güvenilir bir ölçektir (Kalaycı, 2009:405). Ortakvaryansdeğerleri0,531ile0,718arasındadeğişmektedir.Açıklanantoplamvaryans%62,42’dir.Sonuçolaraközdeğeristatistiği1’denbüyükolandörtfaktöroluşmuştur.Dört faktörün ikisinde Cronbach Alfa güvenirlik katsayısı.600’ün üzerindedir.İkisindeise,.500-.600arasındaolup;birerfaktörolarakkabuledilmiştir.

Tablo 6’de görüldüğü gibi birinci faktör 4 maddeden oluşmaktadır.


Birinci faktöre “Kişisel farklılık etkisi” adı verilmiştir. Bu dört madde toplamvaryansın%28,6’sını, başka bir ifadeyle açıklanan varyansın (%62,42) %46’sınıaçıklamaktadır. Faktördeki ilk madde “Kendimi ödüllendirmek için fastfoodtüketiyorum”majöretkendurumundadır.

Tablo 6 Buraya

İkinci faktör (Tablo 6) iki maddeden oluşmakta ve toplam varyansın%13,69’unu, başka bir ifadeyle açıklanan varyansın (%62,42) %22’ünüaçıklamaktadır.Herüçmaddedeönemlideğişkendurumundadır.Bunedenlefaktöre“Yemekyapabilmebecerisininetkisi”adıverilmiştir.

Üçüncü faktör (Tablo 6) üçmaddeden oluşmakta ve tez yemek yemeninmecbur kalındığı hallerle ilgili ifadeleri içermektedir. İlk iki madde majöretkendir.“Zorunluluğun etkisi” olarak adlandırılan bu faktör, toplam varyansın%11,45’ini,başkabirifadeyleaçıklananvaryansın(%62,42)%18’iniaçıklamaktadır.

Dördüncü faktör (Tablo 6) iki maddeden oluşmakta kişinin tez yemekyemesinenedenolankendidışındakikişilerinetkisiileilgiliifadeleriiçermektedir.Herikimaddedemajöretkendir.“Eşlikedeninetkisi”olarakadlandırılanbufaktör,toplam varyansın %8,6’sını, başka bir ifadeyle açıklanan varyansın (%62,42)%14’iniaçıklamaktadır.

Anketteyeralanikinciölçektetezyemekişletmelerinitercihetmedeetkiliolanunsurlara ilişkin19maddeyeyerverilmiştir.Ölçeğin faktör analizineuygunolup olmadığını değerlendirmek için KMO testine bakılmıştır. İkinci ölçek içinKMOtesti%86,4’dür.Budeğerler0,50’denbüyükolduğundanverisetininfaktöranaliziiçinuygunolduğusöylenebilir.BakılmasıgerekenikincitestolanBarletttestideanlamlıdır.Budemektirki,değişkenler arasındayüksekkorelasyonmevcuttur(Kalaycı,2009:327).Başkabirdeyişleverisetimizfaktöranaliziiçinuygundur.

İkinci ölçekte, tez yemek işletmelerinin tercih edilmesinde etkili olanhususlardanoluşan19maddeyeralmaktadır.Faktöranalizisırasında6.(Fastfoodişletmelerinde müzik çalması), 7. (Fastfood işletmelerinin bulunduğu konumunpopüler olması), 12. (Fastfood işletmelerinde bana benzer insanların bulunması),13.(Fastfoodişletmelerinintelefonlasiparişalması)ve16.(Fastfoodişletmelerindegarsonunmasayaservisyapması)maddelerinortakvaryansı(eşkökenliliği)0,50’ninaltında olduğu için çıkarılmıştır. 5. (Fastfood işletmelerinin temiz olması)maddeiseikiboyutabirdenyüklendiğiiçinçıkarılmıştır.Böylece13maddedenoluşan4




faktörbulunmuştur.ÖlçeğinKMOörneklemyeterliliği%86,4’dür.Ölçeğintamamıiçingüvenilirlik0,873’dür.0,80≤α≤1,00iseölçekyüksekderecedegüvenilirbirölçek olduğundan ölçeğimiz oldukça güvenilir bir ölçektir (Kalaycı, 2009:405).Ortakvaryansdeğerleri0,579ile0,848arasındadeğişmektedir.Açıklanantoplamvaryans%72,594’dür.Sonuçolaraközdeğeristatistiği1’denbüyükolandörtfaktöroluşmuştur.Faktöranalizisonuçları,Tablo6’daraporlaştırılmıştır.

Birincifaktör(Tablo7)4maddedenoluşmaktadır.Birincifaktöre“Ambiyansözellikleri”adıverilmiştir.Budörtmaddetoplamvaryansın%42,050’ini,başkabirifadeyle açıklanan varyansın (%72,594) %58’ini açıklamaktadır. Faktördeki tümmaddelermajördeğişkendurumundadır.

Tablo 7 Buraya

Tablo 6’e göre, ikinci faktör de dört maddeden oluşmakta ve toplamvaryansın%11,908’ini,başkabirifadeyleaçıklananvaryansın(%72,594)%16’sınıaçıklamaktadır. İkinci faktöre “Hizmet değerlendirme özellikleri” adı verilmiştir.Faktördekiilkikimadde“Fastfoodişletmelerindehizmetinzamanındasunulması”ve “ Fastfood işletmelerindeki gıdaların güvenilir olması” majör değişkenlerdurumundadır.

Üçüncü faktör (Tablo 7) üç maddeden oluşmakta ve toplam varyansın%10,053’ünü, başka bir ifadeyle açıklanan varyansın (%72,594) %14’ünüaçıklamaktadır. Üçüncü faktöre “Satış faaliyetleri özellikleri” adı verilmiştir.Faktördekitümmaddelermajöretkendir.

Dördüncüfaktör(Tablo7)ikimaddedenoluşmaktadırveherikimaddedemajör etkendir. “Konum-ulaşım özellikleri” olarak adlandırılan bu faktör, toplamvaryansın%8,582’sini,başkabirifadeyleaçıklananvaryansın(%72,594)%12’siniaçıklamaktadır.

Tez yemek tüketme nedenlerine ilişkin faktörler demografik değişkenleregörekarşılaştırıldığında;

• Cinsiyet yönünden yalnızca dört faktörden birinde anlamlı birfarklılık vardır. Erkekler tez yemek tüketme nedeni olarak, yemek yapabilmebecerisininetkisinikadınlarakıyasladahafazlabenimsemektedir.

• Medeni duruma göre, dört faktörden yalnızca birinde anlamlı birfarklılıkvardır.Evliler,bekârlarakıyaslatezyemektüketmenedeniolarakyanlarındaeşlikedenaile/çocuk/arkadaşlarınetkisinindahafazlaolduğunubenimsemektedir.

• Beş gruba ayrılan yaşa göre bir farklılık tespit edilmektedir. 15-


19yaşaralığı,20-25yaşaralığınakıyaslatezyemektüketmenedeniolarakyemekyapabilme becerisi etkisinin daha fazla olduğunu benimsemektedir. 55 ve üstü(yaşlı)yaşgrubudadiğertümyaşgruplarınagöreeşlikedeninetkisinidahafazlabenimsemiştir.

• Geliraçısndankarşılaştırıldığında,faktörlerdenhiçbiriarasındabirfarklılıktespitedilmemiştirektedir.

• Karşılaştırma çalışma sürelerine göre yapıldığında ise, dörtfaktördenyalnızcabirindeçalışmastatüsübakımındanbir farklılıkgörülmektedir.Yarı zamanlı çalışanlar, tam zamanlı çalışanlara kıyasla tez yemek yeme nedeniolarakkişiselfarklılıketkisinidahafazlabenimsemektedir.

Tezyemekişletmelerinitercihetmenedenlerineilişkinfaktörlerdemografikdeğişkenleregörekarşılaştırıldığındaaşağıdakisonuçlareldeedilmiştir.

• Cinsiyet yönünden dört faktörün dördünde de cinsiyete görefarklılıklar tespit edilmektedir. Kadınlar işletmeleri tercih etmede etkili olanfaktörlere yani ambiyans özellikleri, hizmet değerlendirme özellikleri, satışfaaliyetleriözelliklerivekonum-ulaşımözelliklerinedahafazlaönemvermektedir.

• Medeni durum yönünden evliler, tez yemek işletmelerini tercihederkenambiyansözelliklerinedahafazlaönemvermektedir.

• Yaş açısından tez yemek işletmelerini tercih etmede etkili olanhususlarailişkinfaktörlerfarklılıkgöstermemektedir.

• Dört faktördenüçügeliryönünden farklılıkgöstermektedir. 500.-TLvealtıgelirgrubu, tezyemek işletmelerini tercihederken501-1500.-TLgelirgrubunakıyaslaambiyansözelliklerinedahafazlaönemvermektedir.Yine500.-TLvealtıgelirgrubutezyemekişletmelerinitercihederken,diğerikigelirgrubunayani501-1500.-TLile1501.-TLveüstügelirgrubunakıyaslahizmetdeğerlendirmevesatışfaaliyetleriözelliklerinedahafazlaönemgöstermektedir.

• Faktörlerden hiçbiri çalışma statüsü bakımından farklılıkgöstermemektedir.

SONUÇ, TARTIŞMA VE ÖNERİLER Araştırmaya katılan tüketicilerin demografik özellikleri incelendiğinde

yarıdanfazlasının(%76,2)bekârolduğuveyineyarıdanfazlasının(%74)ailesiyleoturduğubelirlenmiştir.Çoğunluğunun(%43,1)lisemezunuolduğuve%37,9’ununtam zamanlı çalıştığı belirlenmiştir. Yarıya yakını (%47,7) öğrenci, %38,3’ününgeliri500.-TLvealtıdır.




Ençokyenilenilk3tezyemekarasındatantunibirincisıradayken,burgerçeşitlerivekebapdürümsırasıylaikinciveüçüncüsıradayeralmaktadır.Tantunininilksıradaçıkmasebebidoğalkarşılanabilir.ÇünkütantuniMersinileönemliölçüdeözdeşleşmişbiryiyecektir(UnurveKaya,2010:120).

Araştırmaya katılan zincir tez yemek tüketicilerinden dörtte üçüne yakını(%70,6)öğleöğününde tezyemekyemeyi tercihetmektedir.Bubulgu literatürdeyer alan Unur ve Kaya (2010), Driskell, Meckna ve Scales (2006), Korkmaz(2005), Özdinç (2004), Gül ve diğerleri (2003)’nin sonuçlarıyla örtüşmektedir.Buradan hareketle insanların tez yemek yeme nedenlerinden en önemlilerindenbirinin çalışanların çalışma ve öğrencilerin eğitim günü içerisinde yer alan öğlepaydoslarının kısalığı olduğu söylenebilir.AncakEkeyılmaz (2006) çalışmasındakatılımcılarınçoğununakşamöğünündetezyemekyediğinitespitetmiştir.Akşamöğününde yenme oranının yüksek çıkması, insanların akşam yemek yapacakzamanınınolmamasıyadaacilyemekihtiyacınınkarşılanmasıgerektiğidurumlardandoğabilir.Ayrıcabununnedeniyukarıdasayılançalışmaların(UnurveKaya(2010)hariç)öğrencilerüzerindeyapılmışkenEkeyılmaz’ınaraştırmasınıailelerüzerindeyapmışolmasındandailerigelebilir.

Katılımcıların yarısından fazlası (%56,3) arkadaşlarıyla, %19,2’si kız/erkek arkadaşıyla, %15,7’si ailesiyle, %7,2’si yalnız ve %0,5’i ise akrabalarıylatezyemekyemeyitercihetmektedir.Özçelik,AkanveSürücüoğlu(2007),Yaman(2007),Özleyen (2005) veÖzdinç (2004)’in çalışmaları da bubulguyudesteklerşekildedir.Katılımcılarınçoğununarkadaşlarıiletezyemekişletmelerinegitmesininnedenitezyemekişletmelerininsosyaletkileşimiçinuygunmekânlarolmasındankaynaklanabilir.Ailesiilegidenleriseçocuklarınisteğiüzerineyadabütçeyifazlasarsmadanevdışındabiryerdeyiyerekdeğişiklikyapmakiçinburalarıtercihetmişolabilir.Çalışmamızbuyöndeeksikolduğundandahasonrayapılacakçalışmalardaeşlik edenin tez yemek tüketimine etkisi üzerine daha kapsamlı bir araştırmayapılabilir.

Katılımcıların %37,2’lik bir oranı haftada 1-2 defa, %29,3’lük bir oranhaftada3-4 defa,%14,5’i haftada5-6 defa ve%15’lik bir orandahaftada7 defaveüstütezyemekyemeyitercihetmektedir.Çoğunlukhaftada1-2defatüketenlergibigözüksedehaftada3defaveüstütüketenleritoplamolarakdüşündüğümüzdeyarıdan fazlası (%57,8) eder. BKİ ile tez yemek yeme sıklığı arasındaki ilişkiyebaktığımızda normal kilolulardan şişmanlara (obezlere) doğru haftada 3-4 defavehaftada5-6defayemeoranlarıiçingiderekartmasözkonusuikenhaftada1-2


defaiçinorangiderekdüşmektedir.BudaBKİarttıkçagenelolarakyemesıklığınınarttığınıgöstermektedir.Ancak,zayıflardadayemesıklığınınfazlaolmasınınnedenizayıflarınkilovekilonunyolaçacağıestetikkaygıvesağlıksorunlarıgibikaygılartaşımamaları olabilir. Driskell, Meckna ve Scales (2006) üniversiteli erkeklerin%70’inin, kadınların %63’ünün haftada en az 1 kez bir Amerikan hamburgerişletmesinegittiğiniifadeetmiştir.YineTayfunveUygur(2008),Ekeyılmaz(2006),Özleyen (2005) ileGül vediğerleri (2003), önemli bir oranınhaftadabirkaçkeztükettiğini tespitetmiştir.Budabizehızlıyiyeceğiciddianlamdasıklıkla tüketenbirkesimolduğunugösterir.Tezyemeklerin,içerisindeiçyağınınolmasıyadayağoranınınfazlaolmasıbutüryiyeceklerinlezzetiniartırmaktadır.Bulezzetalışkanlıkyapmakta ve insanlar bu yüzden bu kadar sık tüketmektedir denilebilir.Hatta buaraştırmadakatılımcılarıntezyemekyemenedenlerinekatılımdüzeyisorulduğunda“tadınısevdiğimiçintüketiyorum”diyenlerin(3,4701)ikincisıradayeralmasıbudüşünceyidestekleyiciniteliktedir.Biröğündeyenentezyemeklerin400-1500kalorialımınanedenolduğubilindiğinegöre;sporyapılmadığıvebeslenmealışkanlığınadikkatedilmediği takdirdehızlıyiyeceğisıklıkla tüketenbukesim içinbaştakiloalımı, koroner kalp hastalıkları ve kanser gibi hastalıkların oluşumu kaçınılmazolabilir.

Nitekimaraştırmayakatılanzincirtezyemektüketicilerindenyarıdanfazlası(%63,4)normalkilodaolsada,toplamdaneredeyse%29’lukbiroranınfazlakiloluve şişman (obez) dır. Bu da obezite de dâhil olmak üzere sağlık problemleriylekarşılaşmasımuhtemelbireylerinoranınınyüksekliğinigöstermektedir.Araştırmayakatılanlardan solunum zorluğu olanlar birinci (%4,7) ve tansiyonu olanlar ikinci(% 4,5) sıradadır. %3,2’si kalp hastasıyken, %2,8’i şeker ve %0,6’sı kanserdir.Bilindiğigibi(http://www.tumgazeteler.com)obezinsanlarkilolarınınnedenolduğuhastalıklara bağlı olarak daha fazla harcama yapmaktadır. Hem fazla kilolardankurtulmak hem de fazla kiloların neden olduğu hastalıklardan kurtulmak içinharcananpara,kişininbütçesinezararverdiğigibi,ulusalekonomiyedehemsağlıkharcamalarıhemdeişgücükaybıaçısındanzararvermektedir.

Katılımcıların bilinç düzeyini sorgulamak amaçlı sorulan “tez yemektüketiminin sağlığa nasıl bir etkisi olduğunu düşünüyorsunuz?” sorusuna verilencevaplar şöyledir: %17’si tez yemek tüketmenin çok zararlı, %45,3’ü zararlıolduğunu düşünürken, %27,7’si ne zararlı/ne faydalı olduğunu düşünmektedir.Zararlı olduğudüşünülmesine rağmenkatılımcılar nedenbu kadar sık tez yemektüketmektedir?Araştırmayakatılanzincirtezyemektüketicileriençokdışarıdayken




acıktıklarıiçin(3,7461)tezyemektüketmektedir.İkinciolaraktadınısevdikleriiçin(3,4701), üçüncü olarak kolaylıkla erişebildikleri için (3,2896), dördüncü olarakdaalışverişyaparkenacıktıklarıiçin(3,1417)tezyemektüketmektedir.Yani,bazıkatılımcılardışarıdayken,alışverişyaparkenacıkmagibikaynağısınırlızamanyadazorunlulukolandurumlaryüzünden tezyemek tüketirken,bazıkatılımcılardatadınısevmeleri,lezzetlibulmalarıgibikaynağızevkalmaolandurumlardandolayıtezyemektüketmektedir.MorseveDriskell (2009)hızlıve tadınısevdikleri için;Özçelik, Akan ve Sürücüoğlu (2007) çalışmasında lezzetli, ucuz, hızlı olduğuiçin;Driskell,MecknaveScales(2006)sınırlızamanvetadınısevdikleriiçinhızlıyiyeceğintüketildiğinibelirlemiştir.İnsanlardışarıdaolma(işte,okuldavb.)yadaalışverişyapıyorolmagibidurumlarda tezyemek tüketiyorlar isebudurumevegitmelerininolanaksız/zorolduğu,kişininyemeihtiyacınıacilkarşılayıpyapacağışeyedevametmezorunluluğununolduğu,yemekyemeiçinsınırlızamanınınolduğudurumlardanolabilir.Tüketicilerin tezyemekleri lezzetlibulduğuiçin tüketmeleriisedahaöncedendebelirtildiğigibiiçerdikleriyağoranındanözellikleiçyağındankaynaklanabilir.Görülüyorki,tezyemeksadecezorunluluktandeğilaynızamandazevkiçindetüketilmektedir.

Tez yemek tüketme nedenlerinden 16 maddeyi kapsayan birinci ölçekte(tablo 5), 12 maddeden oluşan 4 faktör bulunmuştur. Ölçeğin KMO örneklemyeterliliği %77’dir. Ölçeğin tamamı için güvenilirlik 0,763’dür. Bu faktörleresırasıylaşuadlarverilmiştir:Kişiselfarklılıketkisi,yemekyapabilmebecerisininetkisi,zorunluluğunetkisi,eşlikedeninetkisi.Tezyemektüketmenedenlerineilişkinbufaktörlerindemografiközellikleraçısındanfarklılıkgösteripgöstermediğianalizedilmiştir.Analizdeneldeedilensonuçlarşöyledir:

• Erkekler kadınlara kıyasla, 15-19 yaş aralığı gençler ise 20-25yaşaralıgençlerekıyaslakendiyemekyapmabecerilerinidahazayıfolarakkabuletmektedirler.

• Evliler bekarlara kıyasla, yaşlılar (55 yaş ve üstü) ise gençlerekıyaslayanlarındaeşlikedenaile/çocuk/arkadaşlarınındahaçoketkisialtındadırlar.

• Buçalışmabulgularınagöretezyemektüketmenedenlerineilişkinfaktörlerle gelir arasında ilişki yoktur. Oysa literatürde (Tiryaki ve Gül, 2007;Ekenyılmaz,2006;Özdinç,2004:78;Uçar,2000)gelirarttıkçatezyemektüketimiartmaktadır.

• Yarızamanlıçalışanlar,tamzamanlıçalışanlarakıyaslatezyemekyemenedeniolarakkişiselfarklılıketkisinidahafazlabenimsemektedir.


Tez yemek işletmelerinin tercih edilmesinde etkili olan hususlardan 19maddeyikapsayanikinciölçekte(tablo6),13maddedenoluşan4faktörbulunmuştur.Ölçeğin KMO örneklem yeterliliği %86,4’dür. Ölçeğin tamamı için güvenilirlik0,873’dür.Bufaktörleresırasıylaşuadlarverilmiştir:Ambiyansözellikleri,hizmetdeğerlendirme özellikleri, satış faaliyetleri özellikleri, konum-ulaşım özellikleri.Tezyemekişletmelerinintercihetmenedenlerineilişkinbufaktörlerindemografiközellikleraçısındanfarklılıkgösteripgöstermediğianalizedilmiştir.Analizdeneldeedilensonuçlarşöyledir:

• Kadınlarveevlilerişletmeleritercihederkenambiyansözelliklerine,ayrıca kadınlar hizmet değerlendirme özellikleri, satış faaliyetleri özellikleri vekonum-ulaşımözelliklerinedahafazlaönemvermektedir.Çünküiçindeyaşadığımızkoşullarvekadınlaraözgüözelliklerdikkatealındığındakadınlarınulaşımkolaylığıolanyerleriveambiyansvehizmetedahaçokönemvermelerianlaşılırbirdurumdur.

• 500.-TLvealtıgelirgrubutezyemekişletmelerinitercihederken,diğer iki gelir grubuna yani 501-1500.-TL ile 1501.-TL ve üstü gelir grubunakıyasla hizmet değerlendirme ve satış faaliyetleri özelliklerine daha fazla önemgöstermektedir.Bubulgununsatışfaaliyetleriaçısındannedenialtgelirgurubununreklamlarındahaçoketkisindekaldığıvehediyeleridahadahaçokdikkatealmalarıolabilir.Ancak,Hizmetdeğerlendirmeözelliklerininaltgelirgrubutarafındandahaçokdikkatealınmasıbeklenmeyenbirdurumolarakaçıklanabilir.Ayrıcabudurumhizmetinartıkenaltgelirgrubuiçinbileönemlihalegeldiğişekildedeyorumlanabilir.

• 500.-TLvealtıgelirgrubu,tezyemekişletmelerinitercihederken501-1500.-TL gelir grubuna kıyasla ambiyans özelliklerine de daha fazla önemvermektedir.Bubulgununnedenibuaraştırmadasorulmamasınakarşındüşükgelirlibireylerindahapahalıyiyecekişletmelerinegitmeolasılıklarınındahadüşükolmasıolabilir.Onedenlededahapahalıişletmelerdekiatmosferitezyemekişletmelerindesağlamakistiyorolabilirler.

• Tezyemekişletmelerinitercihetmedeetkiliolanhususlarailişkinfaktörlerdenhiçbiriçalışmastatüsüyönündenfarklılıkgöstermemektedir.Bubulguytezyemek işletmelerinin tüketiciler tarafındansınıfsalbirayrıma tabi tutulmadığışeklindeyorumlanabilir.

Sonuç olarak görülüyor ki, tez yemek dışarıdayken, alışveriş yaparkentüketmegibimecburkalınandurumlaryanısıra, tadınısevmegibizevk içinolandurumlardadatüketilebilmektedir.Tezyemektüketmenedenlerineilişkinbelirlenenfaktörlerdemografiközellikleraçısındanfarklılıkgöstermektedir.




Araştırmanın amacı, tez yemeklerin tüketicilere çeşitli olumsuz etkileriolmasına karşın neden yoğun bir şekilde tüketildiğinin tespit edilmesidir. Çünküsorunların asıl kaynağına ulaşıldığı takdirde olumsuzluklar ortadan kaldırılabilir.Yukarıdakisonuçlardikkatealındığındatezyemektüketimininzararlarınınenazaindirilmesiiçinönerilerşunlardır:

Bilgilendirme,bilinçdüzeyiniartırma:Öncelikliolarakyapılmasıgerekenbireylerihızlıyiyeceğinzararlıetkilerikonusundabilgilendirmektir.Sadecebununla kalmayıp sağlıklı ve dengeli beslenme nedir? Nasıl sağlıklı besleniriz?Şeklindekisorularayanıtverilmeli,insanlarsağlıklıbeslenmeyeteşvikedilmelidir.

Günümüzdebireylereenetkilivekolayulaşmakanalıtelevizyondur.Çünkü televizyon her evde bulunmaktadır ve hemen hemen herkes tarafındanizlenmektedir. Reklamlar ya da programlar aracılığı ile hızlı yiyeceğin zararları,sağlıklı beslenme tarzı anlatılarak insanlar bilgilendirilebilir. Özellikle reklamlarçocuklarınilgisiniçektiğindenhızlıyiyeceğinzararlıolduğumesajınıverensağlıklıürünlereteşvikedenreklamlarasıkçayerverilmelidir.

Çocukluktan, okul öncesi eğitimden başlayarak çocuklara,öğretmenleresağlıklıbeslenmekonusundabilgilerverilmeli,dersolarakmüfredatakonmalı.Ebeveynlerdebukonudaeğitilmelikiçocuklaröğrendikleriniuygulayaraksağlıklıbeslenmeyibiryaşamtarzıhalinedönüştürebilsin.

Reklamları kısıtlama: Reklamlar insanları satın almayagüdülemektedir. Tez yemek işletmeleri, özellikle çocukları hedef kitle olarakalmaktadır. Çünkü çocuklar reklamlara yetişkinlerden daha dikkatli bakmakta vedahafazlaayrıntıyıanımsamaktadır.Reklamlarıyetişkinleregöre2katdahafazlasevmektedirler(LindstromveSeybold,2003:64).Buyüzdentezyemeklerleilgilireklamların sayısı kısıtlanmalı ya da özellikle çocukların izlemeyeceği saatlerdeyayınlanmalıdır.

Alo“sağlıklıbeslenmehattı”kurulmalı:İhtiyaçoldukçabireylerinsorularınıanındacevaplayabilecekuzmanların(diyetisyen,doktorvb.)yeraldığıbirtelefonhattıoluşturulmalı.Yanikişilergüniçerisindehızlıyiyeceğinzararlarıyadasağlıklıvedengelibeslenmehakkındabilgiyegereksinimduyduklarındaaçıpsorusorabilecekleribirtelefonhattıoluşturulmalıdır.

Heradımbaşınasağlıklı,dengelibeslenmeyidestekleyenürünlerinsatıldığıyiyecekişletmesiaçma:Tezyemekişletmeleriherköşebaşınakurulmuştur.Alış-veriş merkezlerinde, hastane, okul, işyeri yanlarında hatta içlerinde buişletmelere rastlanmaktadır. İnsanlar bu işletmelere kolaylıkla ulaşabildikleri için


öğünihtiyaçlarınıburalardagidermektedir.Buyüzden,tıpkıtezyemekişletmelerigibisağlıklı,dengelibeslenmeyidestekleyenişletmelerinsayısıartırılarak(herköşebaşınabirtane)tezyemeklerintüketilmesıklığıazaltılabilir.Budaancakdevletintoplumsağlığınıdüşünerek,sigaraylayapılansavaşbenzeribirsavaşıgözealmasıve buradan hareketle sağlıklı yiyecek işletmelerinin kurulmasının teşvik edilmesivetezyemekişletmelerininvergilerininartırılarakkurulmalarınınzorlaştırılmasıylamümkünolabilir.

Salata ve ayranın içinde bulunduğumenüler oluşturulmalı: Zevkiçintüketenlerdedüşünülüpenazındanaldıklarıkalorioranınıdüşürmekadınatezyemekmenülerinde gazlı içeceklerin yerinemeyve suyu, ayran gibi içecekler veayrıcasalatakonularakdengelibeslenmeyidestekleyenmenüleroluşturulabilir.

Yağ/içyağıoranınınbellibirmiktarınüzerindeolmasınıyasaklama:Yağ yiyeceklerin lezzetini arttırmakta ancak kalori alımını arttırdığı için çeşitlihastalıklara nedenolmaktadır.Kebap, köfte, burger gibi kırmızı etli yiyeceklerdeyoğunlukla kullanılan iç yağı oranı devlet tarafından kontrol edilebilir, belli birmiktarüzerikullanımıyasaklanabilir.

Menülere yiyeceklerin kaç kalori ettiğini yazmanın mecbur halegelmesi: İnsanlara seçecekleri ürünün kaç kalori ettiğinin bilgisinin verilmesiseçimlerini etkileyebilir. Nitekim Gerend (2009) çalışmasında kalori bilgisininkadınlar üzerinde etkili olduğunu, daha düşük kalorili yiyecekleri seçme eğilimigösterdiklerinitespitetmiştir.

Tümbunlartezyemektüketimininazalmasınayolaçabilecektir.Buazalmaise hızlı yiyeceğin öncelikle insan sağlığına verdiği zararların azalmasına dahasonradamaddiaçıdanbakıldığındatezyemekkaynaklıkişiselvetoplumsalsağlıkharcamalarınınişgücükayıplarınınazalmasınanedenolacaktır.

Buçalışma,Mersin’deyapıldığıiçinülkebazındabirgenellemeyapılmasısöz konusu olamaz. Bundan sonra yapılacak çalışmalar farklı şehirlerde yapılıpbirleştirilerekdahagenelsonuçlareldeedilebilir.Ayrıcaçalışmalardaeşlikedenintezyemek tüketimineetkisiüzerinedahakapsamlıbir araştırmayapılabilir.Yadakaloribilgisininyaşa,cinsiyete,eğitimseviyesinegöretezyemekseçiminietkileyipetkilemediğiüzerindedebiraraştırmayapılabilir.




KAYNAKÇAAkbay, C., Tiryaki, G.Y. ve Gül, A. (2007). Consumer characteristics

influencingfastfoodconsumptioninTurkey.Food Control,18(8),904-913.Çetin,M.(2007).Obezitenin iktisadi belirleyicileri. PamukkaleÜniversitesi

Sosyal Bilimler Enstitüsü İktisatAnaBilimDalı.YayınlanmamışYüksek LisansTezi.

Değirmenci, T. (2006). Obez erişkinlerde benlik saygısı, yaşam kalitesi, yeme tutumu, depresyon ve anksiyete.PamukkaleÜniversitesiTıpFakültesi.TıptaUzmanlıkTezi.

Driskell,J.A.,Meckna,B.R.veScales,N.E.(2006).Differencesexistintheeatinghabitsofuniversitymenandfastfoodrestaurants.Nutrition Research, 26,524-530.

Ekeyılmaz, S. (2006). Antalya ili’nde ev dışı gıda talebi. AkdenizÜniversitesiSosyalBilimlerEnstitüsüGıdaEkonomisiveİşletmeciliğiAnaBilimDalı.YayınlanmamışYüksekLisansTezi.

Gerend,M.A.(2009).Doescalorieinformationpromotelowercaloriefastfoodchoicesamongcollogestudents?.Journal of Adolescent Health,44,84-86.

Gül,A.,Akbay,A. Ö., Dölekoğlu, C. Ö., Özel, R. veAkbay, C. (2003).Adana ili kentsel alanda ailelerin ev dışı gıda tüketimlerinin belirlenmesi.ErişimTarihi:25.03.2010,http://www.aeri.org.tr/PDF/95-PRAdnEvD%FDs%FDGida.pdf.

İçen, S. (2006). Obez Bireylerde beslenme, fiziksel aktivite ve sosyal özelliklerin değerlendirilmesi. İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri EnstitüsüFlorenceNightingaleHemşirelikYüksekokulu.YayınlanmamışYüksekLisansTezi.

Kalaycı, Ş. (2009). SPSS uygulamalı çok değişkenli istatistik teknikleri. Ankara:AsilYayınDağıtım.

Karasar, N. (1999). Bilimsel araştırma yöntemi. Ankara: Nobel YayınDağıtım.

Kılıç,E.veŞanlıer,N.(2007).Üçkuşakkadınınbeslenmealışkanlıklarınınkarşılaştırılması.Kastamonu Eğitim Dergisi, 15 (1),31-44.

Korkmaz,S.(2005).Fastfood(hızlıyemek)pazarındarekabetçistratejilerinetkinliği: üniversite gençliğinin tercihlerinin analizi. Ticaret ve Turizm Eğitim Fakültesi Dergisi, 2,22-39.

Lindstrom,M.veSeybold,P.B.(2003).Brandchild.America:KoganPage.Morse,K. L. veDriskell, J.A. (2009).Observed sex differences in fast-

food consumption and nutrition self-assessments and beliefs of college students.NutritionResearch, 29,173-179.

Nakip,M.(2003).Pazarlama Araştırmaları.Ankara:SeçkinOrkun,N.D.(2009).Küreselleşmenin değiştirdiği yemek kültürü: İstanbul

Beyoğlu: 2002-2009. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İletişimBilimleriAnaBilimDalı.YayınlanmamışYüksekLisansTezi.

Öncü,A.,Çatı,K.veÖzbay,G.(2007).Hızlıyiyecekişletmelerinintercihindeetkiliolanfaktörler.[Electronicversion]. Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9 (1),317-336.

Özcan,B.(2007).Sosyolojik olarak tüketim ve boş zaman: İstanbul Alivium


Outlet Center ve Galleria alışveriş merkezi örnekleri.İstanbulÜniversitesiSosyalBilimlerEnstitüsüSosyalYapıSosyalDeğişmeBilimDalı.YayınlanmamışYüksekLisansTezi.

Özçelik,A.Ö.,Akan,L.S.VeSürücüoğlu,M.S.(2007).Anevaluationoffastfoodpreferencesacordingtogeender.Humanity & Social Sciences Journal, 2 (1), 43-50.

Özdinç,İ.Y.(2004).Üniversiteöğrencilerininfastfoodtüketimalışkanlıklarıve tüketimnoktası tercihlerinietkileyen faktörler.Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, 15 (1), 71-79.

Özleyen,G.(2005).Fast food işletmelerde tüketici davranışı analizi.AbantİzzetBaysalÜniversitesiSosyalBilimlerEnstitüsüTurizmveOtelİşletmeciliğiAnaBilimDalı.YayınlanmamışYüksekLisansTezi.

Park,C.(2004).Efficientorenjoyable?Consumervaluesofeating-outandfast food restaurant consumption in Korea. İnternational Journal of Hospitality Management, 23,87-94.

Sürücüoğlu, M. S. ve Çakıroğlu, F. P. (2000). Ankara üniversitesiöğrencilerininhızlıhazıryiyecektercihleriüzerindebiraraştırma.Tarım Bilimleri Dergisi, 6 (3),116-121.

Tayfun, A. ve Tokmak, C. (2007). Tüketicilerin türk usulü fastfoodişletmelerinitercihetmesebepleriüzerinebiraraştırma.Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 6 (22),169-183.

Tayfun,A. ve Uygur, S. M. (2008). Öğrencilerin fast food (hızlı servis)restoranlarınıtercihetmelerindeetkiliolanfaktörlerüzerinebiraraştırma.Üçüncü Sektör Kooperatifçilik,1,120-131.

Dr.İsmailToprak,İ.,Şentürk,Ş.,Yüksel,B.,Özer,H.,Çakır,B.VeBideci,A.E.,(2002),

Toplumun Beslenmede Bilinçlendirilmesi,Ankara,http://www.saglik.gov.tr/TR/dosya/1-14218/h/sahapersbesrehber.pdfErişimtarihi:5.5.2010

Uçar,Ş., (2000).FastFoodAlışkanlıkları:FastFood’daSınıfsalTercihlerNetleşti!Power(Temmuz2000).90-92.

Unur, K. ve Kaya, D. (2010). Hızlı yiyecek (fastfood) tüketicilerininözelliklerivetercihlerinietkileyenfaktörler:Mersinörneği.Çağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7 (2),105-122.

Yaman,H.B. (2007).Tüketicilerin hazır yemek tüketim alışkanlıklarında küreselleşmenin etkileri ve konuya ilişkin bir uygulama.DokuzEylülÜniversitesiSosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Ana Bilim Dalı Pazarlama Programı.YayınlanmamışYüksekLisansTezi.

Yazıcıoğlu,Y.veErdoğan,S.(2004).SPSS uygulamalı biçimsel araştırma yöntemleri. Ankara:DetayYayıncılık.




İnternet Kaynakları

ABD’liobezlerbütçeyizorluyor. (28.07.2009).ErişimTarihi:05.09.2010,http://www.tumgazeteler.com/?a=5361651.

Dünyada McDonald’s. Erişim Tarihi: 02.05.2010, http://www.mcdonalds.com.tr.

http://saglik.tr.net/arac_bki.shtmlerişimtarihi:10.05.2010

Obesityandoverweight.(2011).ErişimTarihi:25.05.2011,http://www.who.int/mediacentre/factsheets.

.Obezitehemsağlığahemcebezarar.(08.10.2008).ErişimTarihi:05.09.2010,

http://www.tumgazeteler.com/?a=4195281. Sağlık Bakanlığı, Yeterli ve dengeli beslenme nedir? Erişim Tarihi:

05.02.2010,http://www.beslenme.saglik.gov.tr.

TürkDilkurumu,http://www.tdkterim.gov.tr/bati/?kategori=terim&hng=md&kelime=fast-foodErişimtarihi:02.11.2010

Türkiye’de obezite patlaması. (04.01.2010). Erişim Tarihi: 27.03.2011,http://www.patronlardunyasi.com/haber/Turkiye-de-obezite-patlamasi-/76251.

Toplumun beslenmede bilinçlendirilmesi. Erişim Tarihi: 05.02.2010,http://www.beslenme .saglik.gov.tr/content/files/yayinlar/kitaplar/diger_kitaplar/toplumun_beslenmede.pdf

Yeterlivedengelibeslenmenedir?ErişimTarihi:05.02.2011,http://www.beslenme.saglik.gov.tr.


Tablo 1. Yaş, Cinsiyet ve İşletme Türüne Göre Kota ve Gerçekleşen Karşılaştırması

Yaş % Kota Gerçekleşen % Cinsiyet % Kota Gerçekleşen %15-19 yaş20-25 yaş26-35 yaş36-54 yaş55 +

253525105

26737326710753

2753882751154

24,935,224,910,14,9

KadınErkek

50,149,9

534533

552552

50,149,9

İşletme türü % Kota Gerçekleşen %

YerelUlusalUluslararası

353035

373321373

386331386

34,930,234,9

Toplam 100 1067 1103 100,0 Toplam 100 1067 1103 100,0

Tablo 2: Araştırmaya katılan zincir tez yemek tüketicilerinin, demografik özelliklerine göre dağılımı

Değişken Sayı % Değişken Sayı %Cinsiyet Medeni durum

ErkekKadınToplam

5515521103

49,950,1100

EvliBekârToplam

2588411099

23,476,299,6

Yaş İkamet durumu15-1920-2526-3536-5455veüstü

Toplam

27538827511154

1103

24,935,224,910,14,9100

AilemleevdeYalnızevdeAkrabamlaevdeYurttaArkadaşlarımlaevdeDiğer

Toplam

8169516599815

1099

74,08,61,55,38,91,499,6

Eğitim durumu Meslek

OkulagitmeyenİlkokulOrtaokulLiseÖnlisans(2Yıl)Lisans(4Yıl)LisansüstüToplam

12406347515130948

1098

1,13,65,743,113,728,04,499,5

ÖğrenciİşsizİşçiEsnafEğitimciYöneticiMemurEvhanımıSağlıkpersoneliSerbestmeslekEmekliDiğer

Toplam

52636

113296046605828683940

1103

47,73,3

10,22,65,44,25,45,32,56,23,53,6100

Çalışma statüsü Aylık kişiselgelir/harçlık

TamzamanlıYarızamanlı

ÇalışmıyorToplam

41846

6391103

37,94,2

57,9100

500.-TLvealtı501-1500.-TL1501.-TLveüstüToplam

4234032761102

38,336,525,099,9




Tablo 3:Araştırmaya katılan zincir tez yemek tüketicilerinin, tez yemek yeme tercihlerine göre dağılımı

En çok kimlerle tez yemek yersiniz? Sayı % Haftada kaç defa tez yemek

yersiniz? Sayı %

YalnızArkadaşlarımlaAilemleAkrabalarımlaKız/erkekarkadaşımla

79621173

5212

7,256,315,70,5

19,2

Haftada1-2defaHaftada3-4defaHaftada5-6defaHaftada7defaveüstü

410323160166

37,229,314,515,0

Toplam 1090 98,8 Toplam 1059 96,0Tez yemekleri daha çok hangi

öğün yersiniz? Sayı % En çok yenilen ilk 3 tez yemek Ağırlıklıpuan %

SabahÖğleAkşam

8779304

0,770,627,6

TantuniBurgerçeşitleriKebapdürüm

1004863761

15,013,012,0

Toplam 1091 98,9

Tablo 4: Araştırmaya katılan zincir tez yemek tüketicilerinin,sahip olduğu hastalıklar ve tez yemeğin sağlığa nasıl bir etkisinin olduğu düşüncesine göre dağılımı

Sahip olunan hastalıklar Sayı %* Tez yemek tüketiminin sağlığa nasıl bir

etkisi olduğunu düşünüyorsunuz? Sayı %

HastalığımyokAstımKalpSolunumzorluğuŞekerTansiyonKanser

93528355231507

84,82,53,24,72,84,50,6

ÇokzararlıZararlıNezararlı/NefaydalıFaydalıÇokfaydalı

1885003066532

17,045,327,75,92,9

Toplam 1138 103,1 Toplam 1091 98,9*Birdenfazlaseçenekişaretlendiğiiçintoplam%100’üaşmıştır.


Tablo 5: BKİ ve tez yemek yeme sıklığı arasındaki ilişkinin karşılaştırılmasıFastfoodyemesıklığı

ToplamHaftada1-2

defa Haftada3-4defa Haftada5-6defaHaftada7

defaveüstü

BKİ

Zayıf N 10 30 11 8 59BKİiçinde 16,9% 50,8% 18,6% 13,6% 100,0%Yemesıklığıiçinde

3,2% 10,3% 7,8% 5,2% 6,6%

Normal N 227 186 91 113 617BKİiçinde 36,8% 30,1% 14,7% 18,3% 100,0%Yemesıklığıiçinde

73,7% 63,9% 64,5% 73,4% 69,0%

Fazlakilolu N 61 62 32 27 182BKİiçinde 33,5% 34,1% 17,6% 14,8% 100,0%Yemesıklığıiçinde

19,8% 21,3% 22,7% 17,5% 20,4%

Şişman(obez)

N 10 13 7 6 36BKİiçinde 27,8% 36,1% 19,4% 16,7% 100,0%Yemesıklığıiçinde

3,2% 4,5% 5,0% 3,9% 4,0%

Total N 308 291 141 154 894

BKİiçinde 34,5% 32,6% 15,8% 17,2% 100,0%

Yemesıklığıiçinde

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

NOT:Pearsonχ2:17,070;s.d.:9




Tablo 6: Araştırmaya katılan zincir tez yemek tüketicilerinin, tez yemek tüketme nedenlerine ilişkin faktör analizi sonuçları

Eşkökenlilik Yükü Öz

değeriA.

varyans Ort. Alfa

I-Kişisel Farklılık Etkisi (4 madde) 3,441 28,673 2,524 ,68916.10.Kendimiödüllendirmekiçinfastfoodtüketiyorum.

,615 ,754

16.8.Alışkanlıktanfastfoodtüketiyorum.,531 ,685

16.9.Özelkutlamalarnedeniylefastfoodtüketiyorum.,557 ,657

16.11.Hızlıservisedildiğiiçinfastfoodtüketiyorum. ,592 ,624

II-Yemek Yapabilme Becerisinin Etkisi(3 madde) 1,643 13,695 2,611 ,74216.4.Yemekpişirmeyibilmediğimiçinfastfoodtüketiyorum.

,718 ,806

16.3.Yemekhazırlamayısevmediğimiçinfastfoodtüketiyorum. ,691 ,800

16.5.Yemekhazırlayacakvaktimolmadığıiçinfastfoodtüketiyorum. ,625 ,744

III-Zorunluluğun Etkisi (3 madde) 1,375 11,456 3,397 ,56616.6.Dışarıdaykenacıktığımiçin(işteyken,okuldayken...)fastfoodtüketiyorum. ,622 ,768

16.15.Alış-verişyaparkenacıktığımiçinfastfoodtüketiyorum. ,646 ,74516.12.Kolaylıklaerişebildiğimiçinfastfoodtüketiyorum. ,650 ,532IV-Eşlik Edenin Etkisi (2 madde) 1,032 8,597 2,188 ,58716.2.Çocuklar/Ailemistediğiiçinfastfoodtüketiyorum. ,641 ,76116.1.Arkadaşlarımistediğiiçinfastfoodtüketiyorum. ,603 ,750

*Faktör çıkarma metodu: Temel bileşenler analizi; Döndürme metodu:Varimax

*Kaiser-Meyer-OlkinÖrneklemYeterliliği:%77*Bartlett’sKüresellikTestiiçinKi-Kare:2665,044,p<0.001;*Açıklanan toplam varyans: % 62,420; Ölçeğin tamamı için güvenirlik

katsayısı:0,763

*Yanıt kategorileri: 1:Kesinlikle Katılmıyorum, 2:Katılmıyorum,

3:Kararsızım,4:Katılıyorum,5:KesinlikleKatılıyorum


Tablo 7: Araştırmaya katılan zincir tez yemek tüketicilerinin, tez yemek işletmelerini tercih etmede etkili olan unsurlara ilişkin faktör analizi sonuçları

Eşkökenlilik Yükü Öz

değeriA.

varyans Ort. Alfa

I-Ambiyans özellikleri(4 madde) 5,467 42,050 3,911 ,90517.2.Fastfoodişletmelerindeısıtmavesoğutmanınyapılıyorolması

,847 ,862

17.1.Fastfoodişletmelerindehavalandırmanınolması

,767 ,825

17.3.Fastfoodişletmelerindeyeterliaydınlatmanınolması

,778 ,817

17.4.Fastfoodişletmelerininoturmadüzenininferaholması

,731 ,769

II-Hizmet değerlendirme özel.(4 madde) 1,548 11,908 4,116 ,79717.14.Fastfoodişletmelerindehizmetinzamanındasunulması

,660 ,743

17.10.Fastfoodişletmelerindekigıdalarıngüvenilirolması

,645 ,729

17.15.Fastfoodişletmelerindepersonelingüleryüzlüolması

,651 ,694

17.11.Fastfoodişletmelerindebirdenfazlamönüçeşidininolması

,579 ,692

III-Satış faaliyetleri özel.(3 madde) 1,307 10,053 2,874 ,72017.18.Fastfoodişletmelerininreklamlarınınolması ,785 ,869

17.17.Fastfoodişletmelerininzincir(birdenfazlaşubesi)olması

,675 ,736

17.19.Hediyeler(Oyuncak,konturvb.)sunması ,628 ,718IV-Konum-ulaşım özellikleri (2 madde) 1,116 8,582 3,549 ,82417.8.Fastfoodişletmelerininevime,işyerime,okulumavs.yakınolması

,848 ,894

17.9.Fastfoodişletmelerineulaşımkolaylığınınolması

,844 ,868

*Faktör çıkarma metodu: Temel bileşenler analizi; Döndürme metodu:Varimax

*Kaiser-Meyer-OlkinÖrneklemYeterliliği:%86,4*Bartlett’sKüresellikTestiiçinKi-Kare:6333,123,p<0.001; *Açıklanantoplamvaryans:%72,594;Ölçeğintamamıiçingüvenirlik

katsayısı:,873*Yanıtkategorileri:1:HiçÖnemliDeğil,2:ÖnemliDeğil,3:NeÖnemli/Ne

Önemsiz,4:Önemli,5:ÇokÖnemli



YAZINSAL METİNLER ÇEVİRİSİNDE EŞDEĞERLİK ARAYIŞISergül Vural KARA1

ÖZAraştırmanın Temelleri: Eşdeğerlik kavramı çeviribilim tartışmalarının

merkezindeyeralmaktadır.Çevirisürecindekaynakmetinveerekmetinarasındakieşdeğerliğinne şekildeoluşturulacağı ile ilgili görüşlerortaya atılmıştır.Yazınsalmetinler çevirisinde eşdeğerliğin sağlanması birçok çeviri sorununu beraberindegetirmektedir.

Araştırmanın Amacı: Yazınsal metinler çevirisinde ortaya çıkan çevirizorlukları kaynak metin ve erek metin arasındaki eşdeğerliğin sağlanmasınıgüçleştirilmektedir.Buradanyolaçıkarakyazınsalmetinlerçevirisindeeşdeğerliğinnasıltanımlanmasıgerektiğineışıktutulacaktır.

Veri Kaynakları:Çeviribilim ile ilgili bilimsel kaynaklar ve profesyonelçevirmenlertarafındançevrilmişAlmancaveTürkçeeserler.

Tartışma ve Sonuç: Yazınsal metinler çevirisi bağlamında meydanagelebilecek çeviri sorunları betimleyici yöntem temelinde çeviri karşılaştırmasıyapılarakelealınacaktır.Eşdeğerlikkavramınınetkieşdeğerliğiolaraktanımlanmasıgerektiğigörüşünevarılacaktır.

Anahtar Kelimeler:Eşdeğerlik,yazınçevirisi, çevirikarşılaştırması, etkieşdeğerliği

LOOKING FOR EQUIVALENCE IN THE TRANSLATION OF LITERARY

ABSTRACTBases of Research: Equivalence is in the focus of translation studies.

Manydifferent ideas about howequivalencebetween source and target textmaybeaccomplishedhavebeenputforward.Theprovisionofequivalenceintermsofliterarytextshasbroughtupmanyproblems.

Purpose of Research: This research aims to enlighten how equivalenceshouldbedefinedonthebasisofliterarytextsastranslationalproblemsrelatedtoequivalencecomeupduringtheprocessoftranslatingthesourcetexttotargetone.

Resourches of Data:Scientifictextsontranslationalstudies,GermanandTurkishliterarytextstranslatedbyprofessionaltranslators.

Discussion and Conclusion:Translationalproblemsonthebasisofliterarytextswillbeanalyzedbymeansofdescriptivemethodcontrastingthetranslations.Theconclusionisthatequivalenceshouldbedefinedasequivalenceofeffect.

Key Words: Equivalence, literary translation, contrasting translations,equivalenceofeffect

1 Doç.Dr.,MersinÜniversitesi,FenEdebiyatFakültesi,ÇeviriAnabilimDalı



1. GİRİŞYazınsal metinlerin çevirisi eşdeğerlik bağlamında birçok sorunsalı

beraberinde getirmektedir.Yazınsal metinlerin çok katmanlı oluşundan kaynaklı,eşdeğerlikhedefinedoğrugidenyolbirçok sorunu içindebarındırmaktadır.Yazınmetinlerindedilkullanımsal,kültürelveyapısalaçıdanbirçoköğeiçiçegeçtiğinden,kaynak metin ve erek metin arasındaki eşdeğerlik ilişkisini tanımlamak birçoketmeningözönündebulundurulmasınıgerektirmektedir.Bubağlamdaeşdeğerliğin,yazınsalmetinlerçevirisindehangibakışaçısıyladeğerlendirilmesivetanımlanmasıgerektiğine dair görüşler, çeviri karşılaştırması temelinde tartışılacaktır. Böylecekuramsalaçıdanortayakonantespitler,uygulamalıolarakbetimlenecektir.

2. ÇEVİRİBİLİMSEL AÇIDAN EŞDEĞERLİK KAVRAMIEşdeğerlikkavramıçeviribilimçerçevesindegerçekleştirilentartışmalarınhep

merkezindeolmuştur.Bunakoşutolarakeşdeğerliğinçeviribilimdenasıltanımlanmalısorusunacevapniteliğindesayısızcagörüşlerortayaatılmıştır.Tanımlarınözünde,eşdeğerlik ölçütü temelinde kaynak metin ve erek metin arasındaki ilişkinin neşekilde sağlanması gerektiği ile ilgili değerlendirmeler yapılmıştır. Ortaya çıkantablonunkarmaşıklığı,eşdeğerlikkavramınıntemelanlamınınaslındamatematikvemantıkalanlarınadayanmasındankaynaklanmaktadır:Eşdeğerlikburadadahaçokbirdenkleminbirebirörtüşenöğeleriolarakelealınmaktadır(Stolze1997,108).Budenlidarkapsamlıbirtanımtabiikiçeviribilimselaçıdansavunulamaz.Yukarıdaifadeedilenbiçimiyleelealındığında,sankieşdeğerlikbirdenkleminikiöğesiarasındakieksiksizörtüşmezorunluluğugibialgılanmaktadır.Çeviri ile ilgilidilbilimodaklıyaklaşımlarda da bu bakış açısına yakın değerlendirmelere gidilmiştir. ÖrneğinLeipzigOkulundaKade,JägerveNeuberttarafındangerçekleştirilençalışmalardaçeviri,dilbiliminaltalanıolarakdeğerlendirilmiştir,dolayısıyladaincelemealanınıteknik metinler ile sınırlı tutmuştur (Koller 2004, 130). Metin türü ile ilgili busınırlandırmanın dışına çıkılması durumunda, örneğin yazınsal metinlerin dâhiledildiğindeise,dilbilimselbakışaçısıylaortayakonankuramsaldeğerlendirmeleringeçerliliği zayıflamaktadır. Çünkü kaynak dildeki çeviri biriminin erek dildekieşdeğeriilebirebirörtüşmeolasılığıteknikmetinlerdekikullanılandilselseçkidendolayıdahaolasıgörünmektedir.Yazınsalmetinlerdegözlemlenebilenestetikyapıise sabit kuramsal öngörülerin sınırlarını zorlamaktadır.Köksal’ın (2008, 35)devurguladığı gibi “eşdeğerlik, “aynılık” sözcüğünün eş anlamlısı olarak görülürsekavram ciddi itirazlaramaruz kalabilir”. Eşdeğerlik kavramının daha işlevsel bir


anlayışla tanımlanmasınayönelikdeğerlendirmeçabaları,aşağıdasunulankaynakmetinveerekmetinilişkisiçözümlemelerinedayandırılacaktır.

3. YAZINSAL METİNLER ÇEVİRİSİNDE KAYNAK METİN VE EREK METİN İLİŞKİSİ

Kuramsal çerçeve içerisinde kaynak metin ve erek metin ilişkisine neşekilde yaklaşıldığına bakacak olursak,Reiß’in (1993)metin tipolojisi temelindeoluşturduğu değerlendirmelerden faydalanmakta yarar vardır. İşlevsel kuramlararasında sayabileceğimiz söz konusu yaklaşımda, metin sınıflandırmalarındanyola çıkılarak, çeviri sürecinde esas alınması gereken çeviri tutumları ortayakonulmaktadır.Yazınsalmetinlerinçevirisindeöngörülenyöntem,yazarınortayakoyduğu metnin erek dilde de aslına uygun yansıtılmasıdır. Yine işlevsel çevirikuramlarıiçerisindeyeralanNord’un(1995,31)metinincelememodelindeçevirimetnini oluştururken yazara bağlı kalınması gerektiği görüşü savunulmaktadır.Kaynak metinden uzaklaşılmasını gerekli kılan durumlar ise daha çok erek dilsınırlarınınkaynakmetneuygunbiraktarımaizinvermediğiyadaerekdilaçısındankaldırılabilirbirdilkullanımınındışınaçıkılmasısözkonusuolduğudurumlar ilesınırlıtutulmuştur.Nord(1993,17)bugörüşlerinisavunurkenerekalıcısının,çevirieserini alımlarken onun kaynakmetnin bir yansıması olduğuna dair bir beklentiiçerisindeolduğunuvurgulamaktadır.Çevirmenindehembubeklentiyitaşıyanerekalıcısınahemdekaynakmetinyazarınasaygıgöstererekçevirisinigerçekleştirmesigerektiğini ifadeetmektedir.Bugerekçelerin temeliyazınmetinlerinözelliğindendoğru geliştirildiği açıktır, çünkü “yazınmetinleri, diğermetin türlerinden farklıolarakyazarınkendi seçimivebirikimidoğrultusundaoluşturduğu,olağandışıvealışılmamışsözcükveanlatımlarınbelirlibiretkiuyandırmakamacıylakullanıldığıbirortamdır.”(Aksoy2002,53)

Yazınsal metinlerin bu genel özelliği çeviri sürecinde birtakım sorunlarıberaberindegetirmektedir.Aksoyyazınsalmetinlerçevirisindemeydanagelebileceksorunlarışuşekildesınıflandırmaktadır:

1) Sanatsaldilkullanımıileilgilisorunlar2) Dilbilgiselsorunlar3) Kültürelsözcüklervekavramlar4) Zamansalfarklılıklarileilgilisorunlar5) Yazınsaltürlerileilgilisorunlar(Aksoy2002,83)

Yabancı Diller Eğitimi Anabilim Dalı



Yukarıdasıralanançevirisorunlarıgenelliklekaynakdilveerekdilarasındakifarklılıklardan tetiklenmektedir. Çeviri sürecinde karşılaşılabilecek zorluklar vebunların aşılması ekseninde çevrilebilirlik ve çevrilemezlik ile ilgili tartışmalarıda beraberinde getirmektedir. Koller (2004, 177) ilkesel olarak çevrilebilirliğinmümkün olduğunu savunmaktadır. Erek dilde karşılığı olmayan sözcüklerin deaktarımının gerçekleştiğini vurgulamaktadır: Metin alıcısı ile metin arasındakiiletişimin, metnin bütünü temelinde gerçekleştiğini, anlam bütünlüğünün metninbağlamı temelinde sağlandığını ifade etmektedir. Kaynak metin ve çevirisi buzemindedeğerlendirildiğinde,erekmetindegözlemlenebilenfarklılıklarvekayıplarbaşkabirdüzlemdedeğerlendirilmesigerektiğiniortayakoymaktadır.Kaynakmetinve erek metni karşılaştırdığımızda, birbiriyle örtüşme derecesini etki eşdeğerliğiaçısındandeğerlendirmektefaydavardır:

“(…)eşdeğerlikkavramınıngünümüzdebetimleyiciçeviriaraştırmalarınıngelişimiyle kaynakmetindeki dilsel unsurların bire bir hedefmetindeyaratılmasıarayışıolarakalgılanmayaraközellikleyazınçevirisindeherbirçevirimetninayrıayrı ve üretildiği koşullar içinde değerlendirildiği ve eşdeğerliğin hedef kültüründili, sosyolojik ve kültürel yapısı ve yazınsal koşulları açılarından oluşturulmayaçalışıldığıbirkavramhalinedönüştüğüsöylenebilir.”(Aksoy2001,5)

Buradan yola çıkarak, eşdeğerlik kavramı tartışılırken salt kuramsalöneriler ile karmaşık bir uygulamalar zinciri olan çeviriye ışık tutma çabasınınsınırlı kalacağından, aşağıdaki bölümde Almanca ve Türkçe dil çifti örneğindebetimleyiciyöntemtemelindeçevirikarşılaştırmasıyapılacaktır.Etkieşdeğerliğinigerçekleştirmehedefineulaşılabilmesi,çevirisürecindemeydanagelebilecekçevirizorluklarınınaşılabilmesiileilintiliolduğundan,aşağıdakibölümlerdeolasıçevirisorunlarıüzerindedurulacaktır.

4. YAZINSAL METİNLER ÇEVİRİSİNDE ÇEVİRİ SORUNLARIYazınsal metinler çevirisinde Aksoy’un (2002, 83) yukarıda anılan

sınıflandırmasınıtemelalarakçevirisürecindemeydanagelebilecekçevirizorluklarıelealınacaktır.Çevirikarşılaştırmasıaracılığıileolasıçevirisorunlarınınçevirmenlertarafındannasılaşıldığıgösterilecektir.

4.1 Sanatsal Dil Kullanımlarının ÇevirisiYukarıda sıralanan sorunların içerisinde estetik dil kullanımının kaynak

metne uygun bir biçimde nasıl erek dile aktarılacağı belki de yazınsal metinler


çevirisinin enbüyük sorunudur.Eğerorijinalmetindegeçendeyim,benzetmeveeğretilemegibi söz sanatlarının erekdilde bire bir karşılığı var ise çevirmen çokfazlasorunyaşamayacaktır.Fakatdurumböyledeğildeerekdildeuygunbireşdeğeryer almıyorsa, çevirmen oldukça zorlanabilir.Aşağıdaki örnekte kaynakmetindegeçeneğretilemebirçevirizorluğuoluşturmaktadır:

Yahubu,altıkarışbeberuhi…(Nesin1993,104)Dieser Dreikäsehoch…(Nesin1995,127)Çevirmen, kaynak metinde beberuhi sözcüğü aracılığı ile oluşturulan

sanatsal dil kullanımının Türk kültürüne ait bir figür üzerinden gerçekleşmesisebebiyleAlmancaya bire bir aktarma olanağına sahip değildir. Erek dilde aynıetkiyiyaratabileceğinidüşündüğüDreikäsehoch(‘parmakkadarçocuk’)sözcüğünükullanarakkaynakmetnindekisanatsaldilkullanımınınkısmendeolsayeralmasınısağlamıştır.Bazıdurumlardaiseerekdilkullanımıçevirmenisınırlamaktadır:

Ichhöremittausend Ohren.(Schiller1983,42)Buyurun,sizidinliyorum,efendim.(Schiller2003,51)Kaynak metinde yer alan cümle, çevirisi ile karşılaştırıldığında tausend

Ohren ifadesinin yer almadığı görülmektedir. Söz konusu eğretilemeninaktarımındanerekmetindevazgeçilmesi,erekdilaçısındanböylebirkullanımınınuygundüşmeyeceğiileilgilidir:Binlerce kulaklar ile dinliyorum,erekdildeanlamlıbirifadeoluşturmamaktadır.

Görüldüğü üzere kaynak metinde geçen sanatsal dil kullanımlarınıntamamınıerekdildeyansıtabilmekherdurumdamümkünolmamaktadır.Çevirmenerekdil sınırlarınızorlamayaçalışsadahi,uygunlukaçısındankabuledilebilirbirçeviriseçeneğibulunamayabilir.

4.2 Çeviride Kültür EtmeniYazınsalmetinlerçevirisindekültüreözgüöğelerdekaynakmetininerekdile

aktarımınıgüçleştirebilir.Kaynakmetindegeçenkültüre ait ifadelerinçevirisindetemeldeikifarklıyöntemarasındatercihyapılabilmektedir:Sözkonusuçeviribirimiya uyarlama yoluyla çevrilmektedir ya da doğrudan erek metne aktarılmaktadır(Koller 2004, 60).Uyarlama yöntemi tercih edilmesi durumunda kaynak dile aitsözcükerekdildeuygunbirkarşılığıileverilmektedir:

KostbarerErsatzeuresverpraßtenBlutes,voneinemNürnbergerKrämerumLebkuchengewickelt(…).(Schiller1983,19)

Döktüğünüz kana karşılık, Nürnbergli bir bakkalın sizi çörek sararken




kullanması(…)(Schiller2003,23)Yukarıdaki örnekte görüldüğü üzere Almancadaki Lebkuchen sözcüğü

Türkçede çörek ile çevrilmiştir. Erek dilde ilgili kaynak dile ait kültürel öğeninbirebirkarşılığıolmadığından, çevirmenerekkültüreaitbirkarşılığıkullanmayıtercihetmiştir.Böyleceerekcümleninanlaşırlığıartmıştır.Fakatuyarlamayöntemiuygulandığında çoğu durumlarda kaynak kültürü erekmetinde yansıtma olasılığızayıflamaktadır(Koller2004,235).Doğrudanaktarımyöntemindeisetamtersinebiretkiyaratılmaktadır:

Çünküşeyh, bey, ağa,bunlartekkişideğilki,bunlarçoğul…(Nesin1993,110)

Scheichs, BeysundAgassindkeineEinzelpersonen,siesindPlural…(Nesin1995,136)

Orijinal metinde yer alan kültüre özgü ifadeler erek metne bire biraktarılmıştır.SadeceşveğharflerininAlmancadayeralmamsısebebiyle,şeyh ve ağa sözcüklerininaktarımındayazımşeklindeuyarlamayagidilmiştir.Kaynakmetindegeçenkültüreözgüöğeleribirebirçevirimetnineyerleştirmeyolunagidildiğindeorijinal eserin kültürel aidiyetini koruma imkânı, uyarlama yöntemine göre dahaolasıdır. Bu çerçevede erek alıcısının dünya bilgisinde, kültürel birikiminde yeralmayan öğelerin anlaşırlığını sağlama amacıyla açımlama veya dipnot gibiyöntemlerindekullanılmasıçevirmenintercihinekalmıştır.

4.3 Çeviri Açısından Dilbilgisel Yapının AktarımıÇeviride dilbilgisel temelli sorunlar, genellikle kaynak dil ve erek dil

yapılarının birbiriyle tamolarak örtüşmediğinden kaynaklanmaktadır.Tabii ki budurumdaerekdilkullanımsaltercihlerinçeviriseçeneklerinioluştururkenönplandaolacağıaçıktır.Kaynakmetinyazarınınbiçeminiyansıtırkenerekdilinolanaklarınauygunbirçevirigerçekleştirmek,çevirieserininerekalıcısıtarafındandahaözlübirbiçimdeiçselleştirmesinisağlayacaktır.Örneğinaşağıdakikaynakmetincümlesininbire bir aktarımı erek dil açısından çok uygun olmayacağından, çevirmen cümleyapısındadeğişikliğegitmeyitercihetmiştir:

Es ist natürlich äußerst bedauerlich, daß hier zum Ende hin so wenigHarmoniemitgeteilt und nur sehr geringe Hoffnung auf solche gemacht werdenkann.(Böll1998,131)

Belkiçoküzücü,fakatgerçek:Sonageldiğimizhaldebiruyumsağlanamadığıgibibunailişkinbirumutdaverilememektedir.(Böll1998,121)

Erek cümlenin kendi içinde bölümlenerek oluşturulması, içeriğin alıcı


açısından daha kolay alımlanmasını sağlamaya yönelik bir çeviri tercihi olarakdeğerlendirmekuygunolacaktır.

Kaynak dil ve erek dil arasındaki yapısal farklılıklar sözcük düzlemindede erek dil kullanımına uygun çözümler üretme zorunluluğunu beraberindegetirmektedir:

Sapsarı kanaryalar, kırmızı biberleri yiye yiye, kızarıyormuş, tüylerikıpkırmızıoluyormuş.(Nesin1993,230)

WenndieknallgelbenVögeldenPaprikafraßen,wurdeihrGefiderlangsamrot.(Nesin1995,273)

Örnekte geçen yiye sözcüğünün yinelenmesi, kaynak dildeki anlatımayoğunlukkatmaktadır.Sözkonusupekiştiriciişleviolanyapınınkaynakdileözgüolduğundanerekmetneyansıtılmasımümkündeğildir.

4.4 Çeviride Zamansal Farklılıklar Etmeni Kaynakmetninfarklıbirdönemeaitbireserinolmasıdurumundaözellikle

dilkullanımıbağlamındasorunlarortayaçıkabilir.Eskidilkullanımınınyansıtılmasıçoğuzamanerekdilolanaklarınıaşmaktadır:

Ichhabedirübelgelohnt,Albert,undduvergibtstmir.(Goethe1997,160)Albert sana olan dostluğumun kıymetini bir türlü bilemedim. Fakat beni

affedeceğinibiliyorum.(Goethe2003,140)Kaynakcümledekullanılaneskidil,erekdildeyerinigünceldilkullanımına

bırakmıştır.Günümüzçevirieserlerinebaktığımızda,eskidönemlereaitçevirilerdegenelliklegünceldilkullanımının tercihedildiğigörülmektedir.Burada tabiierekalıcısınadahafazlayaklaşabilmearzusuyatmaktadır.

4.5 Yazınsal Tekniklerin AktarımıYazınsal türlerve teknikler ile ilgilisorunlarkaynakyazınvehedefyazın

arasındametingelenekleri açısından farklılıklarolduğundameydanagelmektedir.Batıyazınındandilimizeyapılançevirilertarihselsüreçiçerisindedeğerlendirilmiştirveönemlibulgulareldeedilmiştir.Örneğin,Tanzimatdönemindeyapılançevirileraracılığı ileozamanakadarkaynakyazınındayeralmayan farklıyazın türlerinintanıtımıveyerleşmesi sağlanmıştır (Aksoy2002,97).Çevirmen,hedefyazınındatanınmamışyazıntürleriveyateknikleriilekarşılaştığındadurumagöreizleyeceğiçeviriyönteminibelirlemelidir:

“Hedefyazındakaynakyazındakullanılmışolantekniklerinbulunmaması,




çevirmenizorlayanvehedeflerinegöreyeniyöntemlerbulmasınıveuygulamasınıgerektirenbirdurumdur.Özelliklekaynakdilinhedefdilegöreçokdahatanınmışolduğu ve baskın geldiği durumlarda, hedef dile ve yazınına var olmayan buteknikleridayatmakuygunvedoğruolmaz.Geçmişteçevirininhedefdili“eğitmek”,kaynak dil gibi kusursuz bir düzeye getirmek için kullanılması görüşü artıkgeçerliğini yitirmiştir. Günümüzde çevirmenler dilbilgisel sınıflanmaları, hedefokuyucunun kolaylıkla anlayabileceği gibi değişikliklere uğratmakta kendileriniözgürhissetmektedirler.”(Aksoy2002,99)

Bu tespitler aşağıda sunulacak Johann Wolfgang von Goethe’nin Faust eserininikiçevirisitemelindedeğerlendirilecektir.Alıntılanankaynakmetinkesitişiirselbiryapıyaveeskidilkullanımınasahiptir:

VerlassenhabichFeldundAuen,DieeinetiefeNachtbedeckt,Mitahnungsvollem,heil’gemGrauenInunsdiebeßreSeleweckt.EntschlafensindnunwildeTriebeMitjedemungestümenTun;EsregtsichdieMenschenliebe,DieLiebeGottesregtsichnun.(Goethe1996,35)

GençOsmanYavaş’ınçevirisişöyledir:

Terkettimtarlalarıvetepeleri,Deringeceninüstüneserildiği,Sezgidolu,kutsalkorkularlaİçimizdekidahaiyiruhuuyandırdı.UyuyakaldışimdivahşiarzularYapılanherhırçındavranışla;Kıpırdanırinsansevgisi,Tanrı’nınsevgisikıpırdamaktaşimdi.(Goethe2005,93)CelalÖnerisedüzyazışeklindebiraktarımıtercihetmiştir:İçimizde sezgilerledolu,kutsalbirkorkuvebir iyilikduygusuuyandıran

gecenin bürüdüğü kırları ve bayırları bıraktım.Artık yabani arzular ve her çeşithuzursuzluk uykuya dalmıştır. İnsan sevgisi devinim halindedir. Tanrı sevgisi


uyanmıştır.(Goethe2001,35)Orijinaleseriyansıtmaderecesiaçısındandeğerlendirildiğinde,tabiikiGenç

OsmanYavaştarafındangerçekleştirilençevirienyakınolanıdır.Hembiçimselhemdebiçemselaçıdankaynakmetninözelliklerinierekdildegerçekleştirmehedefiyleoluşturulmuşbirçeviriörneği.Hernekadarkaynakmetninkafiyeuyumuçevirideverilemesede, çevirmeninorijinalmetnemümkünolduğuncayakınkalmaçabasıiçerisindeolduğu,editörVeyselAtayman’ınsözkonusuçevirieserinönsözündeyeralanifadelerindedevurgulanmaktadır:

“ÇeviriyiüstlenenarkadaşımızGençOsmanYavaş,mutlubirrastlantıolarakaynızamandagüftevebestelerledeuğraşıyor.Metnekendincegüzelbirsesuyumusağlamış.Bunuyaparkenanlamınkaçmamasınabüyüközengöstermiş.”(Atayman2005,38)

Benzer çeviri yaklaşımlarınadaha eski çevirilerdede rastlamakmümkün.Örneğin 1956’da Prof. Burhanettin Batıman tarafından Türkçeye aktarılanSchiller’inbaladlarınınçevirisinde,biçimselveanlamsaldüzlemdekaynakmetnebağlıkalınmasıbenimsenmiştir:

“Tercümelerde(…)karaktervasıflarınıelimizdengeldiğikadaraksettirmeyeçalıştık. Bundan dolayı diyebiliriz ki, tercümeler esas metne anlam bakımındanolduğukadar,kelimeveşekilbakımındandahemenhementamamiylesadıktırlar.DilbakımındandamümkünolduğukadartemizbirTürkçeileyazmayıherşeydenüstüntuttuk.”(Batıman1956,III)

Örneklendirmek için Schiller’in Der Taucher baladından bir kesitsunulacaktır:

Werwagtes,RittersmannoderKnapp,ZutauchenindiesenSchlund?EinengoldnenBecherwarfichhinab,VerschlungenschonhatihnderschwarzeMund.WermirdenBecherkannwiederzeigen,Ermagihnbehalten,eristseineigen.(Schiller1996,196)BatımanbukıtayıaslınabağlıkalarakTürkçeyeşuşekildeçevirmiştir:Etrafımdagençpajlar,şövalyeleriçinden,Şugirdabadalmayayokmucesareteden?Somaltındanbirsağrakatıyorumişteben,Kapkaranlıkbirağızyuttukupayıhemen,




Onubanageriyekimgetirebilirse,Onunsahibiartıkbundansonraokimse.(Schiller1956,33)

Erekdilolanaklarınınmümkünkıldığıorandaorijinalmetninbiçimselvebiçemselözelliklerininaktarımındanvazgeçilençevirilerdeise,alımlanmasızorolaneserlerierekalıcısıiçindahaanlaşılırkılabilmeamacıgüdülmüşolabilir.Peki,böylebirçeviritutumuacabayazınsalmetinlerçevirisiiçinnedereceuygundur?Popülerkurmacatürünedâhilolaneserlerdedahayalınbirdilkullanımınayöneliktercihlerdahaağırlıkkazanabilecektir,fakatklasikeserlerolarakdeğerlendirilenmetinleriçinböylebiryönelimöncelikliolmamalıdır.Çünküklasikedebiyatileilgilenenokuyucuhemyazarhemdeeserileilgilibilgilenmekisteyecektir.Okumaserüveniesnasındayazarın dilini tanımak, eseri yazınsal açıdan değerli kılan biçemini keşfetmekisteyecektir.Dünyaedebiyatındaönemlibiryeresahipolanbireseri,oldukçafarklıbirbiçemileerekalıcısınasunmaktercihedilmemelidir.Edebideğeriçokyüksekolmayaneserlerinçevirisindeisebiçeminorijinalineuygunaktarılmasıtalebiöncelikliolmayabilir.Bunoktadaçevirininhangiamaçlayapıldığınetleştirilmelidir.Yazınsalmetinlerçevirisindekaynakeserinyazınsaldeğeriniyansıtmakönceliklikaygıise,etkieşdeğerliğienüstdüzeydegerçekleştirilmek istenecektir.Fakatçevirmenherzamankendi tercihlerini tekbaşınabelirleyemeyebilir.Özelliklepiyasayayönelikyapılançevirilerdefarklıetmenleretkenolabilmektedir:

“(…) yayınevleri de bu eleştiriler doğrultusunda hareket etmekte, genelokurdangelen tepkileri dikkate alarak ve satış rakamlarını yükseltmekgibi ticaribir kaygıyla eserlerin biçem özelliklerini ve yabancı bir kültür ve dilin ürünüolmalarıgerçeğinigörmezdengelerek içeriği,diğerbirdeyişlehikayeyiönplanaalmaktadırlar.”(Kaya2008,208)

Neyazıkkibudurumlardakaynakmetinveerekmetinarasındasağlanmasıarzu edilen etki eşdeğerliği talebi tam olarak yerine getirilememektedir.Yazınsalmetinlerçevirisindeetkieşdeğerliğinsağlanabilmesi,Nida’nın(1964:159)biçimsel eşdeğerlik ve devingen eşdeğerlikolarakadlandırdığıaktarımdüzlemleriarasındakidengeninsağlanmasıilekoşuttur.Biçimseleşdeğerlik,biçimveiçeriğiişaretederken,devingen eşdeğerlik daha çok erek dildeki doğal dil kullanımını kapsamaktadır.Bu iki eşdeğerlik talebi arasında uygun bağıntı sağlanabilindiği oranda, kaynakmetinözelliklerininerekdileenuygunaktarımıhedefinedeoorandayaklaşılmışolunacaktır.


5. SONUÇYazınsal metinler çevirisinde eşdeğerlik sorunsalına yönelik

değerlendirmelerde, çeviri sürecinde etki eşdeğerliğin esas alınması görüşüsavunulmuştur. Erek metni oluştururken, kaynak metnin biçemsel özelliklerininkorunması öncelikli amaç olduğu vurgulanmıştır.Orijinalmetnin dilsel verilerinierekdileaktarırken,kaynakdilveerekdilarasındakifarklılıklarbirebireşdeğerliğingerçekleşmeolanağınısınırlandırmaktadır.Dolayısıylayazınçevirisindeerekmetnikaynak metin ile örtüştürme çabasının temelinde etki eşdeğerliğin sağlanmasıyatmalıdır.

KAYNAKÇAAksoy,B.(2001).ÇevirideEşdeğerlikKavramı.Çeviribilim ve Uygulamaları

Dergisi, 11, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Mütercim-TercümanlıkBölümüYayını,1-6.

Aksoy,N.B. (2002).Geçmişten Günümüze Yazın Çevirisi.Ankara: İmgeKitabevi.

Atayman,V.(2005).Çeviri.Goethe,J.W.v.(2005).Faust.I.Cilt.Türkçesi:GençOsmanYavaş.İstanbul:BordoSiyahKlasikYayınlar.38-39.

Batıman, B. (1956). Giriş (Çevirmenin Önsözü). Baladlar. Schiller, F..İstanbul:MaarifBasımevi.1-3.

Böll, H. (1998).Die verlorene Ehre der Katharina Blum. (34.Auflage).München:DeutscherTaschenbuchVerlag.

Böll, H. (1998). Katharina Blum’un Çiğnenen Onuru. Türkçesi: AhmetCemal.İstanbul:CanYayınları.

Goethe,J.W.v.(1997).Die Leiden des jungen Werther.FrankfurtamMainundLeipzig:InselVerlag.

Goethe,J.W.v.(2003).Genç Werther’in Istırapları.Türkçesi:MelihKüçük.İstanbul:TimaşYayınları.

Goethe,J.W.v.(1996).Faust. Der Tragödie erster Teil.Stuttgart:Reclam.Goethe,J.W.v.(2001).Faust.Türkçesi:CelalÖner.İstanbul:OdaYayınları.Goethe,J.W.v.(2005).Faust.I.Cilt.Türkçesi:GençOsmanYavaş.İstanbul:

BordoSiyahKlasikYayınlar.Kaya,H. (2008).ÇevirideEdebiEserlerin SanatsalÖzellikleriniKoruma

Sorunu. Yaşamak eşittir Yazmak. Gürsel Aytaç Kitabı. Ecevit, Y., Toklu, M.O.,Onaran,S.(Yay.Haz.).Ankara:HeceYayınları.194-210.




Koller,W.(2004).Einführung in die Übersetzungswissenschaft.(7.Basım).Wiebelsheim:Quelle&Meyer.

Köksal,D.(2008).Çeviri Eğitimi. Kuram ve Uygulama.(2.Basım).Ankara:NobelBasımevi.

Nesin,A.(1993).Tek Yol.İstanbul:AdamYayınları.Nesin,A.(1995).Der einzige Weg.(5.Auflage).AusdemTürkischenvon

BrigitteGrabitz.Zürich:Unionsverlag.Nida,E.A.(1964).Toward a Science of Translating. With Special Reference

to Principles and Procedures Involved in Bible Translating.Leiden:E.J.Brill.Nord,C.(1993).Einführung in das funktonale Übersetzen. Am Beispiel von

Titeln und Überschriften.Tübingen:Narr.Nord, C. (1995). Textanalyse und Übersetzen. Theoretische Grundlagen,

Methode und didaktische Anwendung einer übersetzungsrelevanten Textanalyse.(3.Auflage).Heidelberg:Groos.

Reiß,K.(1993):Texttyp und Übersetzungsmethode.DeroperativeText.(3.Auflage).Heidelberg:Groos.

Schiller, F. (1956). Balad’lar. Türkçesi: Burhanettin Batıman. İstanbul:MaarifBasımevi.

Schiller,F.(1983).Die Räuber.Stuttgart:Reclam.Schiller,F.(1996).DerTaucher.Gedichte von Friedrich Schiller.Oellers,N.

(Yay.Haz.).Stuttgart:Reclam.196-216.Schiller, F. (2003):Haydutlar. Türkçesi:AdnanAldemir. İstanbul: Timaş

Yayınları.Stolze,R.(1997).Übersetzungstheorien.(2.Basım).Tübingen:Narr.


ADAPTATION OF KWL CHARTS TO THE INTERNET AND THE USE OF WEB PAGES IN ENGLISH LANGUAGE TEACHING

KWL KARTLARININ INTERNET ORTAMINA UYARLANMASI VE WEB SAYFALARININ İNGİLİZ DİLİ EĞİTİMİNDE UYGULANMASI

Fatih YAVUZ1

ABSTRACTThisarticledescribestheuseoftechnologyinEnglishlanguageteachingand

examinestheuseandtheapplicationofwebpagesinELT.Afterabriefinvestigationofthemainissuesoftheuseofwebpages,theintegrationofthemtothemoderncommunicativeapproach isanalyzed.Later in thepaper thestudiesofusingwebpagesinELThavebeenstatedwithexamples.ThelastsectionofthestudytriestodescribeKWLchartsanditsapplicationtotechnologyinELT.

ÖZETBu makale dil öğretiminde teknolojinin kullanımını tarihsel boyutta

irdeledikten sonra web sayfalarının dil eğitiminde kullanımı ve uygulamasını incelemektedir. Web sayfalarının dil eğitiminde kullanılmasında esas olacak unsurlar gözden geçirildikten sonra modern iletişimsel yaklaşıma entegrasyonu anlatılmıştır. Daha sonraki bölümde ise web sayfalarının dil eğitiminde kullanımı örneklendirilerek anlatılmıştır. Çalışmanın son bölümünde ise KWL kartlarının yapıları incelenmiş geleneksel eğitimin yanı sıra teknolojiye uygulanması yine örneklendirilerek anlatılmaya çalışılmıştır.

ÖZProblem Durumu: Dilöğretimigelenekselöğretimdenmoderniletişimsel

öğretimegeçerkenteknolojidegelişmelerideöğretimyönteminevedemüfredatınadahiletmiştir.Teknolojiningenelanlamdaeğitime,özelanlamdaisedileğitimineuyarlanmasıhaladevamedenbirtartışmadır.Alandayapılançalışmalarteknolojinindilöğretiminidahakolaylaştırdığınıvedeetkileşimselkıldığınıgöstermektedir.

Araştırmanın Amacı: Buaraştırmada,İngilizceöğretimininteknolojiileentegrasyonunuaçıklanmışveyöntemolarakESAmodeliörneklendirilmiştir.

Yöntem: WebsayfalarınınveinternettenyararlanarakKWLkartlarınındileğitimindekullanımıbetimselolarakanlatılmışveuygulamalıolarakörneklendirilmesiESAModellemesinegöreyapılmıştır.

1 Yrd.Doç.Dr.,BalıkesirÜniversitesi,YabancıDillerYüksekokulu



Bulgular ve Sonuçlar: BuçalışmaİngilizceöğretmenlerininWebsayfalarınıESAmodelinegörekullanmalarıiçinörnekçalışmalarortayakonulmuştur.

Öneriler: İngilizceöğretmenlerininESAmodelindenyolaçıkarakdilöğretimindekidiğeryöntemvetekniklerideteknolojiyeuyarlamalarıvewebquestkullanımıönerilmiştir.

Anahtar Sözcükler: İngilizceöğretimindeteknoloji,KWLkartları,Websayfasınındileğitimindekullanımı,internettabanlıteknolojikullanımı,dileğitimindeteknolojikullanımınıntarihi.

ABSTRACTProblem Statement: Language teaching has included the technological developments into the

methodology and curriculumwhile it was changing from traditional methods tomoderncommunicativeapproaches.

Purpose: ThisresearchaimstoexplaintheintegrationoflanguageteachingwithtechnologyandESAmodelhasbeenexemplified.

Method:TheuseofKWLchartsinlanguageteachinghasbeendescribedtheoreticallyandsampleshavebeengiveninapplication.

Findings and Results: ThisstudyprescribessamplestudiesinESAmodeltofitinternettechnologyforEnglishTeachers.

Recommendations: ItisrecommendedthatfurtherapplicationsshouldintegrateothertechniquessuchastheuseofwebquestsandapproachesintotechnologyinEnglishLanguageTeaching.

Keywords: TechnologyinEnglishLanguageTeaching, KWLcharts,WebpageuseinELT,internetbasedtechnologyuse,historyoftheuseoftechnologyinELT


INTRODUCTIONThe use of technology in language teaching is not new. Even the most

traditional method, Grammar Translation Method (GTM) has used blackboard,overhead projector and later developed software programs for drilling exercises.(WarschauerandMeskill,2000).FollowingGTM,Audiolingualismhasusedthe language labs (Harmer, 2001). From those amateurisms to our currenttime, technologicaldevelopmentshaveopenednewsights to theeducationalteachings.Theuseoftechnologyforeducationinourageistobeabletousethe computers for educational purposes.Not only the programsor hardwareinnovationsbutalsotheir immediatereflectionsin theteachingof languagesarepopularinthiscentury.Thisarticlefirstexaminesthehistoryoftechnologyuse in English Language teaching and later describes the use of internet inEnglish Language Teaching (ELT) and finally gives suggestions for theteachershowtoapplyinclassroomsettings.

1. THE IMPORTANCE OF THE USE OF COMPUTER TECH-NOLOGY IN ELT

If we can now use a word processor through a computer, it is thetechnologytranslatedintoourmothertonguewiththehelpofforeignlanguageknowledge.Why all Microsoft software programs are all in Turkish is notbecause of Bill Gate’s the perfect command of Turkish language but thetranslatorsfromEnglishintoTurkish.Thedevelopmentoftransportationhastriggered the improvement in communication so there emerged the need tounderstand the one who we meet. This importance of language education,many years in Turkey, was neglected and the development of educationaltechnology was not integrated into education.What’s happening in the restof theWorldwassofastandamazinginasensethatanonlinevirtualworldcalledSecondLifehasalsocreatedanintriguingnewspaceforvirtualclassroomsthatactverymuchlike‘real-life’classrooms.(Beare,2008)SowearetardyperhapsbehindtherealworldoftechnologiceducationinELT.AcurriculumincludingtheuseoftechnologyinELTwouldfacilitatethelearningofstudentsimplicitly.Ifthetrendisonthecomputersandinternetsoournationallanguageeducationcannotbedetachedfromthoseabove.ThisarticlewouldhencefocusontheuseandintegrationofcomputertechnologyinELTinTurkey.




2. THE HISTORY OF TECHNOLOGY USE IN ELT IN TURKEY. Thedevelopment ofComputerAssisted language learning is divided into

three distinct phases; behaviourist, communicative and integrative. (Warschauer,1996)WewillanalysethereflectionofeachphaseinTurkishELTeducation.Thedevelopment of computer use in Language learning technology was so isolatedinELTpolicyinTurkeythatweneednotgomuchpasttomentionthehistoryofit use in ELT in Turkey. The traditional GrammarTranslationMethod relied onthe non-interactive blackboard, the oneway transmissionof the instruction, laterenhancedbyoverheadprojectorandfinallycomputersoftwareprogramsforexercisepurposeswere included in the syllabus.This reflection of language learning andteachingwasthesameorderinTurkeybuteachsteptookmoretime. Latertheaudio-lingualismusingthelanguagelabstookitsplacebutbecauseoftheunpopularityofthisbehavioristmethodwithouthavingthechancetousethecomputersforaudioprograms it disappeared quickly. But the individual effects of the methodologycreated computers exercise programs which were designed on the conditioningphilosophyeachquestion/drillbeingeitherrightorwrong.ThiswastheteachingofEnglishexplicitlyfocusingonform.Thistermwascalledasthebehaviorist.

From thebehaviorist teaching tomentalist approaches such asTheSilentWay, Community Language Teaching etc. technology is seen as home basedcomputerstudiesplannedtofeedschoollearningandtrialstomakethelanguagemorecommunicativeshoweditselfaspreparingskillpracticesthroughlanguagegames,reading and text reconstruction. (Moras, 2001) From tradition to communicativephase,wecanwitnessamoreefficientuseofcomputerswiththereflectionofCALLtothenationalsettings.ThelaststageisintegrativecallwhichisbasedonmultimediacomputersandtheInternet.ThisarticlewillbecenteredtothisphaseofCALL.

3. APPLICATION Theintegrativeapproachesaretodaytryingtointegratewhatevernewin

theWorldtotheuseoftheeducation;inanarrowsensetolanguageeducation.ThispartofthearticlesearchestheintegrationofinternettoELTandsuggestssamplecoursesfortheteachersofELT.

4. THE USE OF WEBSITES IN ELTTherearemillionsofwebsitesdesignedforELTpurposes.Asour

studentsinawayprefersurfingonthewebtothetraditionalhomework,we


shouldtakeuseofthewebpagesforourownteaching.AccordingtoDudeneyandHockly(2007),beforewetrytoapplyawebpageinELTsetting,weshouldbevigilantifthatwebpageconformstothecriteriabelow:

1. Accuracya. Whowrotethepage?Isthispersonanexpertinthesubjectmatter?

Checkthequalification,experience;lookforan‘aboutme’link.b.Isthepagecontentreliableandfactuallycorrect?Cross-referencewith

othersimilarwebsitesandencyclopedias.2. Currencya. Isthecontentup-to-date?Checkfactualinformationagainstother

reliablesources.b.Whenwasthepagelastupdated?Checkfactualinformationatthe

bottom/topofthepage.3.Contenta. Isthecontentinterestingandstimulating?Considerthecontentfrom

yourlearners’pointofview.b. Isitattractiveandeasytonavigate?Checkthecolorcombinations,the

logicofthelinksandvisualstructure.4. Functionalitya.Doesthesiteworkwell?Arethereanybrokenlinks?Besuretocheckall

pages,andfollowalllinkstoallpagesyouintendtouse.b.Doesitusealotoflargefilesoralternativetechnologies(e.g.flash)

Checkhowquicklyitloadsforlearners;checksound,videoandanimationwork.Afterwehavemadesurethatthewebsiteobeysthecriteria,the

nextstepistomakethelearnersusethatwebsiteinalanguageteachingframe.Whereasthetraditionalteachingcanbedividedintothreephasestraditionallyaspresentation,practice,production,inhisbookHow to Teach EnglishJeremyHarmerproposedadifferentthreestagemodel,theESAmodel:Engage,Study,Activate.(Harmer,1998)

EngageinHarmer’stermisthepointinateachingsequencewhereteacherstrytoarousestudents’interest,thusinvolvingtheiremotions.Engagementcanbetriggeredbyactivitiesormaterialssuchasgames,music,discussionsstimulatingpictures,dramaticstoriesetc.

Studyisthephasewheretheengagedstudentsareaskedtofocusinonlanguageandhowitisconstructed.




ActivateisthelastphaseofthestandardESAstyle-becauseESAmodelhasothervariationssuchasEASAorEAASASEA–whichdescribesexercisesandactivitiesdesignedtogetstudentsusinglanguageasfreelyand‘communicatively’astheycan.(Harmer,1998p.37-41)

WebpagescanbetaughtinthecommonEngageStudyActivate(ESA)modelindifferentways.

4.1. How can a website be taught in ESA model.The language teachersarealways inadilemmaofusingawebsite in

theircoursesandnotknowingthetechniquetoapplyitintheclassroom.WhatthisarticleoffersistointroduceawayforthelanguageteachersinTurkeytoincludewebsitesintheirteaching.

VerybasicuseofESA(whichcanbeextendedtomoreE’s,S’sandA’s)couldbediscussinganissuewiththestudentsafterwarmingthemupforthecourse(E)thenaskingthemtogathermoreinformationonthenetbygogglingtheissueinoroutoftheclassroom(S)andpreparingareportorpresentationforthenextcourse(A).ThisverybasicESAmodelcanbeillustratedasintheexamplebelow:

Atapreorintermediatelevelstudents,aftergreetingthestudents,theteacher opens the discussion by directing a question to the students “Haveyou everwondered the life of the lions in thewild?Howdo they take careoftheiryoungbabiesorwhatelsewouldyouliketolearnaboutlionfamily?Gettingthepreferencesofthestudentstheteachermakesalistofthequestionsabout the lions.After engaging the students to the topic, the teacherwouldclarify eachquestionboth in formandmeaning.Now it is the studypart ofthe course. The teacher would group the learners into four; one writes thequestionstheteacherassignsfromthelist,anothergogglesandliststhewebpagesfortheanswersofthosequestionsforactivation,anotherlooksfortheappropriatenessofthosewebpagesaccordingtothecriteriamentionedaboveandthelastisthespeakerofthegroup.Thispartisthestudy partofthecourse.Thelastpartcanbethegroupbygrouppresentationofwhattheyhavelearnedabout the lions.Afterallgroupshavefinishedtheirpresentation,most ifnotallofthestudentlistedquestionswouldbeansweredandthecombinationofpresentations canbemadealtogetherwith the supervision of the teacher tomakethewhole.Thisiscalledtheactivationpartofthecourse.Iftheteacher


hasmoretime,hecanintegrateanotherskillintohis/hercoursebyaskinganimaginative question such as; “Howwould your life be, if youwere a lion/lioness?”Thisquestioncouldtriggeranotherengagementforwritingskillsofthelearnersandtheprocesscouldcontinuethiswayasmuchastheteacherorthelearnersareinterested.

4.2. How can a Website fit into the KWL chart?KWLisaninstructionaltechniqueknownasK-W-LcreatedbyOgle(1986)

forreadingskillsimprovementpurposes.Eachletterissymbolizingthethreestepsofaclassroomstudy.Teacherstriggerstudents’previousinformationbyaskingthemwhattheyalreadyKnowaboutthetopic;thenstudentsingroupssetgoalsstatingwhattheyWanttolearn;andthelaststepisafterreadingstudentsdiscusswhattheyhaveLearned.Thischartisshapedasbelowinaworksheet.

Student(s)name(s):Topic:

Studying aweb page can be applied to fit aKWL chart by applyingtheESAmodelintothecolumns.ThefirstcolumnmatchestheEngagepart,thesecondtoStudyandthelastisActivationpart.TheprocedureappliedinESAcouldeasilybeintegratedintotheKWLcharttoo.Whilethefirstcolumn




is filled in the classroombygroups to engage the learnerswith the subject,thesecondcanbethewebpagestudyandanalysisandthelastcolumncanbefilledaftereachgroupmakesapresentationabout the topic.AsampleKWLchartfromKathrynRolph’sElectronicTeachingPortfolio(Rolph,2011)canbegiventoshowhowaKWLchartreallyworks.

5. CONCLUSIONFromtraditionalismtomodernagelearninghasalwaysbeenfacilitated

withmaterials.Withtheadvanceoftechnologyineducation,languageteachinghasalsoextendedtheuseofcomputerandinternetbasedapplicationsintothecurriculumandclassroom.ThemainproblemforthefieldisthattheteacherswhoaregoodatteachingalanguagemaybeunfamiliartotheuseoftechnologyinELTclassrooms.ThispapertriestogiveanideatotheELTteachershowtobenefitfrominternetandusewebpagesforthegoodoflanguagelearning.AlsothepopularKWLchartistriedtobeappliedtothewebpagestudyinginELTclassrooms.ThemoreELT teachers are engagedwith the internet the easier


itcouldbetoteachthelearnersperipherally.Forafurtherstudy,WebquestscanbetriedtobeintegratedintothelanguageteachinginTurkey.Thiswoulddecreasethegapinlanguageteachingbetweenournationalpolicyandwhatitshouldbe.

REFERENCESBeareK.(11Mayıs2008).TeachingEnglishinSecondLife<http://esl.about.com/b/2008/11/05/teaching-english-in-second-life.htm>Warschauer,M.(1996).Computer-assistedlanguagelearning:An

introduction.InS.Fotos(Ed.),(pp.3-20).Tokyo:LogosInternational.MyTELUS(29Ekim2010).Homepage.<http://www3.telus.net/linguisticsissues/CALL.htmlErişimtarihi

29.10.2010 >Harmer,Jeremy:HowtoTeachEnglishLongman1998Dudeney,G.,&Hockly,N.(2007).HowtoteachEnglishwithtechnology.

Longman:Harlow,Essex,England.LearningpointAssociate(2004) <http://www.ncrel.org/sdrs/areas/issues/students/learning/lr2kwl.htm>

(2011,January25)Rolph,K.(26Ocak2011).Homepage<http://sitemaker.umich.edu/kathrynrolph/introduction>(2011january26)
