SINIFTA ÖZGÜR DÜŞÜNMEYE YÖNLENDİRME DAVRANIŞ ...sbe.balikesir.edu.tr/dergi/edergi/c15s27/makaleler/c15s...Cilt 15 - Sayı 27, Haziran 2012 31 SINIFTA ÖZGÜR DÜŞÜNMEYE YÖNLENDİRME

Cilt 15 - Sayı 27, Haziran 2012 31

SINIFTA ÖZGÜR DÜŞÜNMEYE YÖNLENDİRME DAVRANIŞ ÖLÇEĞİNİN GELİŞTİRİLMESİ

Çiğdem KAN1

ÖZAraştırmanın TemelleriÖğrencilerin, sınıf ortamında düşüncelerini ifade edebilmeleri demokratik

kişiliğesahipbireyleriyetiştirmedeoldukçaönemlidir.

Araştırmanın AmacıBuaraştırmada,sosyalbilgilerdersindesınıftaözgürdüşünmeyeyönlendirme

davranış ölçeğinin geliştirilmesi amaçlanmıştır. Araştırma, 2008-2009 eğitim-öğretimyılındaAnkarailindeki49ilköğretimokuluikincikademedegörevyapan289sosyalbilgileröğretmeniileyürütülmüştür.

YöntemAraştırmada sosyal bilgiler öğretmenlerinin sınıfta özgür düşünmeye

yönlendirmedavranışlarınıbelirlemekiçingüçlüveayırtedicimaddelerdenoluşanbir ölçek geliştirilmiştir. Atılan maddeler dışındaki tüm maddeler için maddetoplamölçekkorelasyonu,0.40değerindenbüyükolupkorelasyonkatsayıları0.05düzeyindeönemlibulunmuştur.

YapılananalizsonucundaKMOdeğeri0,910olarakbulunmuşveçalışmaiçerisindeyapılanBarletttestianlamlıbulunmuştur.(χ²=2619,87;p<.05).Budeğer,verilerin çok değişkenli normal dağılımdan geldiğini göstermektedir. Ölçektençıkarılanmaddeler dışında 21madde ve dört alt faktörden oluşan bir ölçek eldeedilmiştir. Tüm ölçek için Cronbach Alpha güvenirlik katsayısı 0,92 olarakbulunmuştur.Bunagöre,ölçeğioluşturanmaddelerbirbirleriiletutarlıdır.

Tartışma ve SonuçBuçalışmada,sosyalbilgileröğretmenlerininsınıftadüşünceözgürlüğüne

yönelik davranışlarını belirlemek amacıyla bir ölçek geliştirilmiştir. Yapılanfaktöranalizisonucunda,ölçeğindörtaltboyuttanoluşanbiryapıyasahipolduğugörülmüştür.Bunlardan birinci alt faktörde yer alan yedimadde özgür düşünme,ikincialtfaktördeyeralanbeşmaddeözgürtartışma,üçüncüaltfaktördeyeralanbeşmaddefarklıdüşünceyesaygıvedördüncüaltfaktördeyeralandörtmaddeise,özdisiplindavranışlarıolarakadlandırılmıştır.

1 Yrd. Doç. Dr. FıratÜniversitesiEğitimFakültesi,SosyalBilgilerEğitimiAnabilimDalı

Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi

Cilt 15 - Sayı 27, Haziran 201232

Anahtar Kelimeler:özgürdüşünce,sosyalbilgiler,demokrasi,eğitim

DEVELOPMENT OF THE BEHAVIOR SCALE OF DIRECTING FREETHINKING IN THE CLASS

ABSTRACTBackground of the StudyDemocratic behaviours shown by teachers in the classroom are of great

importanceintermsofteachersactingasarolemodelforstudentsandraisingmoredemocraticindividuals.

Purpose of StudyThis study aimed to develop a scale tomeasure the directing freetinking

behavioursshownintheprimaryclassroomofteachersdeliveringasocialstudiescourse.The studywas conductedon289 social studies teachers employed in thesecondarylevelsof49primaryschoolslocatedinAnkara,Turkey,inthe2008-2009academicyear.

ResultsInthescopeofthisstudy,whichaimedtodevelopascaletomeasuredirecting

freetinkingbehavioursshownbythesocialstudiesteachersintheprimaryclassroom,itemanalysiswasundertakenontheitemandscalescoresinordertoselecttheitemstobeincludedinthescalethathavestronganddistinctiverelationshipwithattitude.Theitem-totalscalecorrelationsofalltheremainingitemswereabove0.40andtheircorrelationcoefficientswerefoundstatisticallysignificant(significance=0.05).

Anexploratoryfactoranalysiswasusedtotesttheconstructvalidityofthescale.TheanalysisproducedaKMOvalueof0,910whichproved that thestudydataandsamplepopulationwasappropriateandadequatefortheselectedanalysis.The Bartlett test was found to be statistically significant. (χ²= 2619,87; p<.05).The remaining21 itemscreated a structure composedof4 subfactors (eachwithaneigenvalueabove1).Thetotaloftheallscalesubfactorsexplained57.47’sini%ofthetotalvariance.CronbachAlphainternalreliabilitycoefficientof0,92forthewholescale.

Discussion and ConclusionThis study aimed to develop a scale tomeasure the directing freetinking

behavioursshownbysocialstudiesteachersintheprimaryclassroom.Attheendof


thestudy,afour-subfactor,21-item“DirectingFreetinkingbehavioursShownintheClassroom”scalehadbeendeveloped.Amongthese,7itemsinthefirstsub-factorwerereferredtoas“freethinking”,5itemsinthesecondsub-factorwerereferredtoas“freediscussion”,5itemsinthethirdsub-scalewerereferredtoas“respectingdifferentopinions”andfouritemsinthefourthsub-factorwerereferredtoas“self-disciplinebehaviors”.Thefindingsrelatedtothereliabilityandvalidityofthescaleprovethatthisscalecanbeusedtomeasuredirectingfreetinkingbehavioursshownbythesocialstudiesteachersintheclassroom.

Key Words: Freethinking,SocialStudies,Democracy,Education

1. GİRİŞDemokrasinintemelayaklarındanbirisideözgürdüşüncedir.Düşüncelerin

özgür olarak ifade edildiği ortamlar demokratiktir. Eğitimin genel amaçlarındanbirisi de,özgürdüşünebilenvedüşüncelerini ifadeedebilenvatandaşları toplumakazandırmaktır. Demokratik yönetimlerde bireylerin özgürlüğü esastır. Bireyselözgürlüklerinolmadığıyerde,demokrasidensözedilemez.

PersonalistfelsefesiakımınınkurucusuolanMounier,bireyinözgürlüğünüşuşekildeaçıklar;

1. Bireydebaskılarınhertürünükaldırmak,2. Bireyinçevresine,bağımsızlığınvesosyalbaskılarınşebekesindebelirli

bir garantiyi ve seçimini kolaylaştıran özel hayatın bir kısmını düzenleyerekyerleştirmek,

3.Bütünsosyalaraçlarışahsisorumluluğunilkesiüzerinehazırlamak,herbirinin seçimine sunulmuşolanbir büyükhürriyet alanındakişiyi, kendikendineeylemegeçecekdurumagetirmek(Aktaran;Dindar,1988).

Erdoğan’a(2004)göre,demokrasivebireyselözgürlükarasındailişkivardır.“Halkınözgürlüğü”anlamındademokrasiveözgürlükbütünleşir.Diğerbirdeyişle,halkın kendisini yönetecek olan iradeyi belirlemesi anlamında özgür olmasıdır.Demokrasi, aynı zamanda özgürlüğü tehdit edici niteliğe sahiptir. Çünkü halkınçoğunun kararı, azınlıkta kalanların haklarını zedeleyebilir.Özgürlüklerin olduğuyerdedevletinyetkisisınırlıdır.Devletinyetkisinekadarsınırlıysa,okadarbireyselözgürlükvardır.Kısaca,temelbireyselözgürlüklerindemokrasilerdeolmasıgerekir.

Kongar’a (1992) göre, insanların kendilerini yönetmeleri doğuştan sahipolduklarıhaklardandır.Kaboğlu’na(2000)göre,demokrasidefarklılıklardışlanmaz,

Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı



farklılıkların dışlanmaması “düşünce özgürlüğünü” gerektirir. Erdoğan’a göre(2004),özgürlükbireyinsosyalçevredekiözgürlüğüdür.Bireyin,özgürolduğununbirbakımaonaylanmasıdır.Özgürlük,sosyalvesiyasalözgürlüğükapsar.Sartori’ye(1993)göreözgürlük, tekbir alanıkapsamayıpgenişbir alanayayılır.Özgürlük,bir şey yapma konusundaki izin, yetenek ve güçtür. Siyasal özgürlük de, tek birözgürlük değildir. Konuşma özgürlüğü yoksa düşünme özgürlüğü pek anlamlıdeğildir.Hançerlioğlu’na(1970)göre,“insanözgürdoğmalıveözgüryaşamalıdır”.Özgür kişi, kendi kararlarını verebilen kişidir.Özgür birey, kendi istediği şeyleriyapardiğerlerininistediklerinideğil.

Bu tanımların ortak özelliklerinden yola çıkarak özgürlük şu şekildetanımlanabilir: İnsanların, düşüncelerini ve eylemlerini diğer kişilerin haklarınızedelemeyecek şekilde açıklayabilmelerive eylemdebulunabilmeleridir.Devletinkişilere, başkalarına zarar vermeyecekleri şekilde özgür düşünme, düşünceleriniifade edebilme ve düşünceleri doğrultusunda harekete geçme imkânını sunması,özgürlüğü anlamlı kılar. Çünkü açıklanamayan, faaliyete geçirilemeyen düşünceözgürlüğününbiranlamıyoktur.

Ateş’e (1994) göre, düşünce özgürlüğü özgürlüklerin en önemlisidir.Konuşma özgürlüğü kısıtlanırsa, düşünme özgürlüğü de kısıtlanır. Düşünceözgürlüğü,bütünbiryapıolarakdüşünüldüğündedemokrasinin temel taşlarındanbirinioluşturur.

Beetham ve Boyle’ye (1998: Çev: Vahit Bıçak) göre, demokrasilerdetartışma vardır. Demokratik tartışmada, farklı görüşlere yer verilmelidir. Farklıdüşünceleretartışma,iknaveuzlaşmaylaçözümbulunur.Demokrasi,biranlamdatemelözgürlüklerigüvencealtınaalır.

Freire’ye (1970, Aktaran: Taylor, 1993) göre, eğitimin “özgürlükuygulamalarından”biriside,düşünmevedüşündüklerinidilegetirmedir.Demokrasikültürübuşekildegelişir.Eğitimin,bireyleriözgürleştirmekveonlarahâkimolmakgibiikiönemliamacıvardır.Diyalog,buamaçlarıngerçekleştirilmesindeönemlidir.Konuşmak,kişininkendisiniifadeetmesibakımındanbirözgürleşmeeylemidir.

Freire’nin düşünceleri doğrultusunda, okulda da öğrencilere kendileriniifadeedebilmeleri içinkonuşmavedüşüncelerini ifadeetmeolanağı tanınmalıdır.Aksi halde, öğrencilerin kendilerini ifade edememeleri ve sürekli baskı altındakaldıklarınıhissetmelerionlarındoğuştangelenhaklarındanbiriolanözgürlüklerineizinvermemekdemektir.


TürkiyeCumhuriyetiAnayasası’nda,temelhakvehürriyetleriçerisindeyeralandüşünceözgürlüğünündevletingüvencesialtındaolduğuvurgulanmıştır(1982Anayasası,2007;madde5).

Gözütok’a (1995) göre, batı demokrasilerinde de çoğulculuk temel birözelliktir. Bu düşünceye göre her düşünce özgürce açıklanabilir, ayrıcalıklı olanbir düşünce yoktur. Her bir düşünce, bir insan hakkı olarak saygıya değerdir.Demokrasininyaşamasınıtehlikelibirdurumagetirmediğisürece,düşünceleresınırgetirilemez.

Mumcu’ya (1992) göre insan, özgür düşünen bir varlık olarak dünyayagelmiştir.Toplumunkabulettiğiölçüdebuözgürlükgeçerlilikkazanır.Toplumsalkabulden sonra özgürlük kişi için bir değer ifade edebilir.Kişi, özgür iradesi iletoplumsalkurallarızedelememekveonlarasaygılıdavranmakşartıylaözgürlüğünükullanmalıdır. Devlet, kişinin “düşünce ve davranışlarını” gerçekleştirmesinehoşgörülü davranıyorsa,“özgürlükçü ve insan haklarına dayalı” bir demokrasidensözediliyordemektir.

Kısacası, özgürlük bir insan hakkıdır. Siyasal anlamdaki özgürlükçoğulculuğu, farklı düşünceye saygıyı ve bireylerin özgür iradelerini ortayakoymalarınıiçerir.Bireyselanlamdaözgürlük,bireyinkendiniyönetmeyeteneğinesahipolmasıvebireyseliradesinisiyasalsüreçtebelirtebilmesidir.

Demokratikyönetimlerdeeğitim,demokrasiyibenimsemişolanvatandaşlarıtopluma kazandırmayı amaçlar. Sınıf ortamı, demokrasinin yaşandığı ortamlarolmalıdır.Demokratikvatandaşlarıtoplumakazandırmayıamaçlayansosyalbilgilerdersinde de, özgür düşünebilen ve düşüncelerini sınıfta rahatlıkla açıklayabilenvatandaşlarınyetiştirilmesigerekir.

Sınıf ortamında demokratik tutum veya davranışlar üzerine çeşitliaraştırmalaryapılmıştır.Buaraştırmalardadaözgürdüşüncegenellikledemokratiktutum ölçeklerinin bir bölümü olarak çalışılmıştır. YıldırımAkbaşlı ve Şahin’in(2010) yapmış olduğu araştırmada, Konya il merkezinde görev yapan 236 sınıföğretmenineve327EğitimFakültesisınıföğretmenliğiöğrencilerine“Demokratikolmayanöğretmeninançölçeği”uygulanmıştır.Ölçekteözgürlük,eşitlikveadaletaltboyutlarıyeralmıştır.Araştırmasonucundaöğretmenadaylarının,öğretmenleregöredemokratikinançdüzeyleridahadüşükbulunmuştur.Ayrıcacinsiyetegöreüçboyuttadafarklılaşmabulunmuştur.

Shectman (2002) tarafından “Demokratik inançölçeği”geliştirilmiştir. 34maddedenoluşanölçekteözgürlük,eşitlikveadaletolmaküzeredemokrasininüç




boyutuyeralmıştır.Öğretmenlerinsınıfiçindekararvermelerindebututumlarınınetkisininönemliolduğuvurgulanmıştır.Buölçek,Kesici(2006)tarafındanTürkçeyeçevrilmiştir.

Sosyal bilgiler dersinde de bu demokratik tutum ve davranışları ölçmeyiamaçlayanbu türölçekleringeliştirilmesigerekir.Çünkü,sosyalbilgilerdersindebireylerin sosyal vizyonlarını genişletmek kadar toplumda yapıcı roller üstlenendemokratikvatandaşlarındayetiştirilmesiamaçlanmaktadır.

1. ARAŞTIRMANIN AMACIDemokratik vatandaşları topluma kazandırma görevini üstlenen sosyal

bilgileröğretmenlerinin tutumvedavranışlarıoldukçaönemlidir.Buaraştırmada,sosyal bilgiler dersinde sınıfta özgür düşünmeye yönlendirme davranış ölçeğiningeliştirilmesiamaçlanmıştır.

2. ARAŞTIRMANIN ÖNEMİSınıfortamı,öğretmenlerindemokratiktutumvedavranışlarıileöğrencilere

örnek olabileceği ortamlardır. İyi vatandaşları, topluma kazandırmayı amaçlayansosyal bilgiler dersinde de öğretmenlerin sınıf içi davranışları oldukça önemlidir.Bugüne kadar yapılan birçok çalışmada, demokratik tutumveya davranış ölçeğigeliştirilmişveyaözgürdüşüncedemokratiktutumveyadavranışlarınbiraltboyutuolarakelealınmıştır.Buçalışmadaise,bütünüyleöğretmenlerinözgürdüşünmeyeyönlendirmedavranışlarınıölçenbirölçekgeliştirilmiştir.

3.YÖNTEMTarama modelinin kullanıldığı araştırmada, sınıfta özgür düşünmeye

yönlendirmedavranış ölçeği geliştirilmiştir.Çalışmagrubunu, 2008-2009 eğitim-öğretim yılında Ankara ilindeki 49 ilköğretim okulundaki 289 sosyal bilgileröğretmeni oluşturmaktadır. Öğretmenlerin 163’ü kadın ve 126’sı erkektir.Öğretmenlerinkıdemlerinegöredağılımışöyledir.10’u1-5yıl,66’sı6-10yıl,102’si11-15yıl,46’sı16-20yılve65’i20yılveüstündegörevyapmaktadır.

4.1 Sınıfta özgür düşünmeye yönlendirme davranış ölçeğinin geliştirilmesi süreci

Sosyal bilgiler öğretmenlerinin öğrencileri sınıfta özgür düşünmeyeyönlendirmedavranışlarınıbelirlemekiçinbirölçmearacıgeliştirilmiştir.Buölçmearacının geliştirilmesinde madde havuzunun oluşturulması, kapsam geçerliliği,


ön deneme süreci ve geçerlik ve güvenirlik aşamaları izlenmiştir (Balcı, 2004;Büyüköztürk,2009;ErkanveGömleksiz,2008;Punch,2005;Karasar,2000).

4.2 Madde havuzunun oluşturulmasıÖlçekiçinmaddehavuzunuoluşturmakamacıylailgililiteratürtaranmıştır.

Daha önce konu hakkında yapılan çalışmalar incelenmiştir. Madde havuzuoluşturulurken,sosyalbilgileröğretmenlerindensınıftaöğrencileriözgürdüşünmeyeyönlendirmek için ne tür davranışlarda bulundukları konusundaki ifadelertoplanmıştır. Bu amaçla 10 tane sosyal bilgiler öğretmenine “sınıfta öğrencileriözgürdüşünmeyeyönlendirmekiçinneleryaptırırsınız?Şeklindekiaçıkuçlusoruyacevapvermeleri istenmiştir.Bucevaplarseskayıtcihazınaalınmışvedahasonrailgili cevaplar kayda geçirilmiştir. Literatür taraması ve öğretmenlerin verdiklericevaplardanhareketle64maddedenoluşanbirhavuzoluşturulmuştur. Maddeler,araştırmacıtarafındantekrargözdengeçirilerek41maddedenoluşanbirtaslakölçekoluşturulmuştur.

4.3 Kapsam (içerik) geçerliliğiKapsam (içerik) geçerliği, ölçme aracında yer alan maddelerin ölçme

amacınauygunluğuveölçülmekistenilenalanıtemsilikonusundauzmangörüşlerinebaşvurmadır(Karasar,2000).

Bir maddenin ölçmek istediği özelliği başka değişkenlerle karıştırmadanölçmederecesiolarakdatanımlanankapsamgeçerliğinisağlamakiçin,eğitimfakültesisosyalbilgilerbölümündedersegiren15uzmanöğretimelemanındantaslakölçeğideğerlendirmeleriistenmiştir.Uzmanöğretimelemanlarınıngörüşleridoğrultusundaformdançıkarılmasıvebirleştirilmesigerekenmaddelerbelirlenmiştir.41maddedenoluşantaslakformbudeğerlendirmelerdoğrultusunda26maddeyeindirilmiştir.Buşekildedenemeamaçlıölçekuygulamakamacıylasonhalinegetirilmiştir.

4.4 Ön deneme süreciAnkara ilinde görev yapan 289 sosyal bilgiler öğretmenine 26maddeden

oluşan ölçek uygulanmıştır. Ölçekteki maddeler 5’den (strong agree) 1’e(strong disagree) doğru puanlanmıştır. Ölçekte yer alan maddeler, “kesinliklekatılıyorum=5”,“katılıyorum=4”,“kararsızım=3”,“katılmıyorum=2”ve“kesinliklekatılmıyorum=1”şeklindepuanlanmıştır.




EldeedilenverilerSPSS15.0programıileanalizedilmiştir.Taslakölçekteneldeedilenveriler,maddepuanlarıveölçekpuanlarıolmaküzere ikiguruptaelealınmıştır.

4.5 Geçerlik ve güvenirlikAraştırmacıtarafındangeliştirilenölçeğinyapıgeçerliliğiiçinfaktöranalizi

yapılmıştır.ÖğretmenlerdeneldeedilenverilerinfaktörçözümlemesineuygunluğuveörnekleminyeterliliğinibelirlemekiçinKaiserMeyerOlkin(KMO)katsayısıveBarlettSphericityTestikullanılmıştır.

Bu araştırmada, ölçeğin faktör yapısını belirlemek için açımlayıcı faktöranalizi(exploratoryfactoranaliysis)kullanılmıştır.“Birdizimaddeninhangiyapılarıtanımladığını saptamak amacıyla başvurulan yönteme açımlayıcı faktör analizidenir”(Erkan;Gömleksiz,2008:60).

Faktör yapısını belirlemede “açıklık” ve “anlamlılığı” sağlamak amacıylaeksendöndürmesi(rotation)yapılır.Buşekilde,faktörlerkendileriyleyüksekilişkiverenmaddeleribelirleyerekdahakolayyorumlanabilir.Buamaçlasosyalbilimlerdedaha çok dik döndürme tekniği (Verimax) kullanılmaktadır (Büyüköztürk, 2002:120).BuaraştırmadadaVerimaxtekniğiseçilmiştir.

ÖlçekteyeralanmaddeleriniçtutarlılığınıbelirlemekiçinCronbachalphagüvenirlikkatsayısıkullanılmıştır.Cronbachalphagüvenirlikkatsayısı,“yanıtlarıikikategoriliolmayanderecelemeniteliğindekiölçeklerinveyabirseçeneğifarklıağırlıklaradayanarakpuanlamayapılantestleriniçtutarlılıkkatsayısınıhesaplamadakullanılanbiryöntemdir(Erkan;Gömleksiz,2008:52).

Cronbachalphaiç tutarlıkkatsayısı,faktöranaliziyapılanölçeğintümüneveölçekteyeralanheraltboyutiçinayrıayrıhesaplanmıştır.Ayrıca,sınıftaözgürdüşünmeye yönlendirme ölçeğininmaddelerin ayırıcılık güçleride hesaplanmıştır.Maddeanalizinde,maddetoplamkorelasyonuhesaplanmıştır.

5. BULGULARVeriler, kodlanarak bilgisayar ortamına aktarılmıştır. Maddelere verilen

cevaplarpuanlanmış,bupuanlar toplanarakher anket içinbir “ölçekpuanı” eldeedilmiştir.

5.1 Madde analiziMaddeveölçekpuanlarıüzerindemaddeanaliziyapılmıştır.Maddeanalizi

yapılmasının amacı, tutumla ilişkisi güçlü ve ayırt edici olan maddelerin ölçeğekonulmaküzereseçilmesidir.


Maddelerin aynı niteliği ölçüp ölçmediği konusunda karar verebilmekiçin, yapılan korelasyona dayalı madde analizinde her maddeye ait puan dizisiile ölçeğin puan dizisi arasında Pearsonmomentler çarpımı korelasyon katsayısıhesaplanmaktadır. Tavşancıl’a (2002) göre, bu korelasyon katsayısının 0.25’tenküçük olmaması önerilir. Bu amaçla, her madde için o madde üzerinden denekgrubunun aldığı puanların, denek grubunun bütün ölçek maddeleri üzerindenaldığıtoplampuanlarlakorelasyonuhesaplanmıştır.Tablo1’demaddeölçekpuanıkorelasyonlarısunulmuştur.

Tablo 1. Madde-ÖlçekPuanıKorelasyonlarıMadde No Madde Kalan

KorelasyonuMadde No Madde Kalan

Korelasyonu

1 .40 16 .643 .49 17 .684 .54 18 .606 .55 19 .607 .54 20 .579 .62 21 .4610 .64 22 .5111 .62 23 .4113 .54 24 .5714 .65 25 .6415 .58

Tablo1’degörüldüğügibiölçekteyeralan;1,3,4,6,7,9,10,11,13,14,15,16,17,18,19,20,21,22,23,24,25.maddelerinmaddekalankorelasyonlarısırasıyla;.40,.49,.54,.55,.54,.62,.64,.62,54,.65,.58,.64,.68,.60,.60,.57,.46,.51, .41, .57, .64 olarak bulunmuştur.Madde kalan korelasyonu 0.40 değerindenküçük olan 2, 12 ve 26. maddeler ölçekten atılmıştır.Atılan maddeler dışındakitümmaddeler içinmadde toplamölçekkorelasyonu,0.40değerindenbüyükolupkorelasyonkatsayıları0.05düzeyindeönemlibulunmuştur.

5.2 Ölçeğin faktör yapısının belirlenmesiÖlçeğinyapıgeçerliliğiniincelemekiçinaçımlayıcıfaktöranaliziyapılmıştır.

Büyüköztürk’e(2008)göre,faktöranalizibirbiriyleilişkiliptanedeğişkenibirarayagetirerekazsayıdailişkisizvekavramsalolarakanlamlıyenideğişkenler(faktörler,boyutlar) bulmayı, keşfetmeyi amaçlayan çok değişkenli bir istatistiktir. Ölçeğinyapıgeçerliliğiiçin“döndürülmüştemelbileşenleranalizi”kullanılmıştır.Verilerin




temelbileşenleranalizineuygunluğuKaiser-MeyerOlkin(KMO)katsayısıveBarlettSphericity testi ile incelenmiştir.KMOkatsayısı 1’e yaklaştıkça verilerin analizeuygunolduğu,1olduğundaiseuyumunmükemmelolduğusonucunavarılır.Yapılananaliz sonucundaKMO değeri 0,910 olarak bulunmuştur. Bu değer, verilerin veörneklembüyüklüğününseçilenanalizeuygunveyeterliolduğunugöstermektedir.ÇalışmaiçerisindeyapılanBarletttestianlamlıbulunmuştur.(χ²=2619,87;p<.05).Budeğer,verilerinçokdeğişkenlinormaldağılımdangeldiğinigöstermektedir.

Yapılançözümlemesonucunda,eldeedilendeğerleregöremaddelerinölçekteyeralmasındabirmaddeninsadecebirfaktörde0.40veüzerindefaktöryükdeğeriileyeralmasıvebirdençokalt faktördeyeralanmaddelerinyükünündiğerindenenaz0.10değerindenbüyükolmasınaözengösterilmiştir.Bukoşullarauymayanyanifaktöryükdeğeri0.40’ınaltındaolanvebirdenfazlaaltfaktördeyeralan5.ve 8. maddeler ölçekten çıkarılmıştır.Geriye kalan 21madde ise, özdeğeri 1’inüzerindeolandörtaltfaktörlübiryapıoluşturmuştur.Bulunandörtaltfaktöreilişkinözdeğerler,varyansyüzdelerivetoplamvaryansyüzdeleriTablo2’degösterilmiştir.

Tablo 2. FaktörAnaliziSonucundaFaktörlereİlişkinEldeEdilenBulgular

Faktör Özdeğer Varyans Yüzdesi Yığılmalı Varyans Yüzdesi1 3.40 16.21 16.212 3.08 14.68 30.893 2.97 14.16 45.054 2.61 12.42 57.47

Tablo-2’degörüldüğügibi,ölçeğeaitdörtaltfaktörünözdeğerlerisırasıyla3.40,3.08,2.97,2.61’dir.Ölçekteyeralandörtaltfaktörüntümü,toplamvaryansın%57.47’siniaçıklamaktadır.Kabuledilebiliroranolarakaçıklanan%41’inüstündeolanbudeğer(Kline,1994:75),ölçeğindörtaltfaktördenoluşanbirölçekolarakdeğerlendirilebileceğini göstermektedir.Maddelerin yer aldıkları faktörler ve yükdeğerleriTablo3’tesunulmuştur.


Tablo 3. MaddelerinYerAldıklarıFaktörlerveYükDeğerleri ileHerBirFaktörünAçıkladığıVaryansOranı

Madde no Faktör 1 Faktör 2 Faktör 3 Faktör 49 .683 .671 .657 .636 .584 .5113 .5018 .8219 .7217 .7016 .6614 .4921 .8520 .7815 .5610 .4811 .4824 .7523 .7425 .6622 .61Açıkladığı varyans % 47 62 58 58Cronbach alpha 0.80 0.85 0.82 0.75

Tablo3’tegörüldüğügibifaktöranalizisonucunda,ölçektekalmasınakararverilenmaddelerinfaktörleredağılımıvefaktöryükdeğerlerisırasıylaşuşekildedir;9,3,1,7,6,4,13.maddeler,.68,.67,.65,.63,.58,.51,.50faktöryükdeğerleriilebirincialtboyuttayeralırken18,19,17,16,14.maddelerinfaktöryükdeğerleri.82,.72,.70,.66,.49olarakikincialtboyutta,21,20,15,10,11.maddeler.85,.78,.56,.48,.48faktöryükdeğerleriileüçüncüaltboyutta,24,23,25,22.maddeler.75,.74,.66,.61faktöryükdeğerleriiledördüncüaltboyuttayeralmışlardır.

Bunlardanbirincialtfaktördeyeralan7madde“özgürdüşünme”(örneğin;“Sınıfıngenelinegörefarklıdüşünenöğrenciye,farklıdüşüncesindendolayıolumlupekiştireçlerkullanırım”şeklindeki7.madde),ikincialtfaktördeyeralanbeşmadde“özgürtartışma”(örneğin;“Öğrencilere,farklıseçeneklersunarak(dersleilgiliyadasınıftayapılacakfaaliyetlerleilgili)onlaraseçimyaptırırım”şeklindeki16.madde),üçüncüaltfaktördeyeralanbeşmadde“farklıdüşünceyesaygı”(örneğin;“Öğrenci,dersle ilgili olarak benim yorumlarıma farklı açılımlar getirebilir” şeklindeki 10.




madde)vedördüncüaltfaktördeyeralandörtmaddeise“özdisiplindavranışları”(örneğin; “Öğrencilere, özgür davranma olanaklarını vererek, onlarda öz disiplinoluşturmayaçalışırım”şeklindeki25.madde)olarakadlandırılmıştır.

Sosyal bilgiler öğretmenlerinin sınıfta özgür düşünmeye yönlendirmedavranışlarınıbelirlemekamacıylayapılaniçtutarlıksınamasında,tümölçekiçinCronbachAlphagüvenirlikkatsayısı0,92olarakbulunmuştur.Bunagöre,ölçeğioluşturan maddeler birbirleri ile tutarlıdır. Ayrıca ölçekte yer alan maddelerdenherhangibirininölçektençıkarılmasıhalindegüvenirlikkatsayısındabiryükselmeolmadığından başka madde çıkarılmamıştır. Alt faktörlere yönelik iç tutarlılıkgüvenirlikkatsayılarısırasıyla;birincialtfaktöriçin0,80,ikincialtfaktöriçin0,85,üçüncüaltfaktöriçin0,82vedördüncüaltfaktöriçin0,75olarakbulunmuştur.

6. TARTIŞMABuçalışmada,sosyalbilgileröğretmenlerininsınıftadüşünceözgürlüğüne

yönelikdavranışlarınıbelirlemekamacıylabirölçekgeliştirilmiştir.“Sınıftaözgürdüşünmeye yönelik davranış” adındaki bu ölçek 21 maddeden oluşmaktadır.İlgili literatür ve uzman yargısı sonucunda 21maddeden oluşan bir taslak ölçekoluşturulmuştur. Taslak ölçek 289 kişiye uygulanmıştır. Yapılan madde analizisonucunda ölçülmek istenen davranışı ölçmede yetersiz kaldığına karar verilenüçmaddesilinmiştir.Faktöranalizisonucundayapıgeçerliliğinibozduğunakararverilenikimaddedahasilinmiştir.Sonuçta21maddedenoluşanvedörtaltboyutuolan“sınıftadüşünceözgürlüğüneyönelikdavranışölçeği”oluşturulmuştur.

Yapılan faktör analizi sonucunda, ölçeğin dört alt boyuttan oluşan biryapıya sahip olduğu görülmüştür. Bunlardan birinci alt faktörde yer alan yedimadde incelendiğinde özgür düşünme; (örneğin; “Öğrencilerin, doğru cevapvermeleri için onlara ipuçları veririm” şeklindeki 1. Madde), ikinci alt faktördeyeralanbeşmaddeninözgürtartışma;(örneğin:“Sınıfiçitartışmalarda,doğrularınsorgulanabileceğini öğretirim” şeklindeki 19. Madde), üçüncü alt faktörde yeralan beşmaddenin farklı düşünceye saygı (örneğin; “Öğrencilere, farklı düşünenarkadaşlarını yadırgamamaları gerektiğini söylerim” şeklindeki 20. Madde) vedördüncü alt faktörde yer alan dört madde ise, özdisiplin davranışları (örneğin;“Öğrencilere,sınıfındüzeninisağlamagöreviveririm”şeklindeki23.Madde)olarakadlandırılmıştır.Ölçeğintamamınayönelikyapılaniçtutarlılıkgüvenirlikkatsayısı0,92olarakbulunmuştur.Alt faktörlereyönelik iç tutarlılık güvenirlikkatsayılarısırasıyla;birincialtfaktöriçin0,80,ikincialtfaktöriçin0,85,üçüncüaltfaktöriçin0,82vedördüncüaltfaktöriçin0,75olarakbulunmuştur.


Demokratik yönetimlerde özgür düşünme ve düşüncelerin ifade edilmesiönemlidir.Sınıfortamındada,öğrencilerinözgürcedüşünmeleri vedüşünceleriniaçıklamalarıgerekir.

Demokratikvatandaşlarıntoplumakazandırılmasındaönemliroloynayacakolan sosyal bilgiler öğretmenlerinin, demokratik tutumlardan biri olan özgürdüşünmeye yönlendirme davranışını sınıfta sergilemeleri gerekir. Bu çalışmada,demokratikdavranışlarlabağlantılıolduğudüşünülenözgürdüşünmeyeyönlendirmedavranış ölçeği geliştirilmiştir.Ölçeğin geçerlik ve güvenirliğine ilişkin bulgular,sosyalbilgileröğretmenlerininsınıftaözgürdüşünmeyeyönlendirmedavranışlarınıbelirlemek amacıyla kullanılabilir olduğunu göstermektedir. Ölçek ilköğretimsosyal bilgiler öğretmenleri için hazırlandığından, farklı gruplarla yapılacak olançalışmalardageçerlikvegüvenirlikçalışmalarınınyenidenyapılmasıgerekir.

Buçalışmanınenönemlisonucu,literatüre“sınıftaözgürdüşünmeyeyönelikdavranışları”ölçengüvenilirvegeçerlibirölçeğinkazandırılmışolmasıdır.Ölçeğingeçerlik ve güvenirliğine ilişkin bulgular, sosyal bilgiler öğretmenlerinin sınıftaeşitlikçidavranışlarınıbelirlemekamacıylakullanılabilirolduğunugöstermektedir.Bukonuhakkındayapılacakdahayenivekapsamlıaraştırmalaraihtiyaçvardır.

KAYNAKÇAAteş,T.(1994).Demokrasi. Ankara:ÜmitYayıncılık.Balcı,A.(2004).Sosyal bilimlerde araştırma yöntem, teknik ve ilkeler. (4.

basılış).Ankara:PegemAYayıncılık.Beetham, D. & Boyle, K. (1998: Orijinal Basım: 1995). Demokrasinin

temelleri 80 soru ve cevap. Çev:VahitBıçak.Ankara:LiberteYayınları:22.Büyüköztürk,Ş;Çakmak,E.K.;AkgünÖ.E.vediğerleri.(2009).Bilimsel

araştırma yöntemleri.(3.Basılış).Ankara:PegemAAkademi.Büyüköztürk,Ş.(2008).Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı.Dokuzuncu

Basım.Ankara:PegemAAkademi.Büyüköztürk,Ş.(2002).Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı.Ankara:

PegemAYayıncılık.Dindar,B. (1988).Emmanuel mounier’de personalizm.Ankara:Kültürve

TurizmBakanlığıYayınları:882.Erdoğan,M.(2004). Anayasal demokrasi.Ankara:SiyasalKitabevi.Erkan, S. ve Gömleksiz, M. (2008). Eğitimde ölçme ve değerlendirme.

Ankara:NobelYayınDağıtım.




Gözütok,F.D.(1995).Öğretmenlerin demokratik tutumları. Ankara:TürkDemokrasiVakfı.

Hançerlioğlu, O. (1970). Özgürlük düşüncesi. (İkinci Basılış). İstanbul:VarlıkYayınevi.

Kaboğlu,İ.Ö.(2000).Anayasa ve toplum. Ankara:İmgeKitabevi.Karasar,N.(2000).Bilimsel araştırma yöntemi.(10Basılış).Ankara:Nobel

YayınDağıtım.Kesici, Ş. (2006). Reliability study of the turkish version of the non-

democraticteacherbeliefscale.Eurasian Joumal of Educational Research,24,143-152.<http://search.ebscohost.com>

Kongar,E.(1992).Demokrasi ve kültür. İstanbul:RemziKitabevi.Kline,P.(1994).An easy guide to factor analysis.London:Routledge.Mumcu,A.(1992).İnsan hakları kamu özgürlükleri.Ankara:SavaşYayınları.Punch,K.(2005).Sosyal araştırmalar giriş nicel ve nitel yaklaşımlar.Çev:

DursunBayrak;H.BaderArslanveZeynepAkyüz.Ankara:SiyasalKitabevi.Sartori, G. (1993). Demokrasi teorisine geri dönüş. Çev. Tunçer

KaramustafaoğluveMehmetTurhan.Ankara:YetkinBasımevi.Shechtman, Z. (2002). Validation of the democratic teacher belief scale

(DTBS),Assessment in Education, 9(3),363–377.<http://search.ebscohost.com>Tavşancıl,E.(2002).Tutumların ölçülmesi ve spss ile veri analizi.Ankara:

NobelYayınları.Taylor,P.V. (1993).The texts of Paulo Freire.UnitedStatesofAmerica,

Buckingham-Philadelphia:OpenUniversityPress.______(2007).T.C. Anayasası, insan hakları evrensel beyannamesi, insan

hakları avrupa sözleşmesi. Ankara:SeçkinYayınevi.Yıldırım, A., Akbaşlı, S.& Şahin, M. (2010). Determining the levels of

democratic belief of primary school and pre-service teachers.E-Journal of New World Science Academy.5(1),ArticleNumber:1C0112.<www.newwsa.com>

Documents

SINIFTA ÖZGÜR DÜŞÜNMEYE YÖNLENDİRME DAVRANIŞ ...sbe.balikesir.edu.tr/dergi/edergi/c15s27/makaleler/c15s...Cilt 15 - Sayı 27, Haziran 2012 31 SINIFTA ÖZGÜR DÜŞÜNMEYE YÖNLENDİRME