EDU 3102 PERKEMBANGAN KANAK-KANAK

KERJA KURSUS PENDEK PERKEMBANGAN KANAK-KANAK (EDU 3102)

1.0 PENGENALAN

Teori Perkembangan Kognitif yang dipelopori oleh Jean Piaget tidak asing lagi

dari dahulu hinggalah ke hari ini. Bahkan teori ini mendapat banyak kitikan dari

pelbagai pihak. Ada yang menyokong teori yang di asaskan oleh beliau bahkan ada

yang menolak kewujudan teori beliau. Dalam teori perkembangan Jean Piaget,

beliau telah mengutarakan beberapa peringkat perkembangan kognitif kanak-kanak

iaitu terbahagi kepada empat antaranya, tahap sensori motor, tahap praoperasi,

tahap operasi konkrit dan operasi formal.

Kanak-kanak dalam peringkat sensori motor atau juga dikenali sebagai deria

motor berumur lingkungan 1 bulan hingga 2 tahun manakala peringkat praoperasi

berusia lingkungan 2 hingga 7 tahun. Dalam peringkat operasi konkrit kanak-kanak

berusia dalam lingkungan 7 hingga 12 tahun dan operasi formal berusia sekitar 12

tahun ke atas.

INSTITUT PENDIDIKAN GURU KAMPUS PERLIS 1


2.0 TUGASAN A (BERKUMPULAN)

2.1 KRITIKAN TEORI JEAN PIAGET

Jean Piaget atau nama sebenarnya Jean Will Fritz Piaget merupakan seorang

ahli psikologi dan juga ahli falsafah yang sangat disegani melalui kajiannya terhadap

kanak-kanak. Dilahirkan pada 9 Ogos 1896 di Neuchatel, Switzerland, Jean Piaget

adalah anak sulung kepada Arthur Piaget yang merupakan seorang professor di

Universiti Neuchatel dan juga anak kepada Rebecca Jackson. Ketika berumur 11

tahun, Jean Piaget telah menulis satu karangan ilmiah yang berkenaan dengan

seekor ‘albino sparrow’ yang merupakan permulaan terhadap penulisan-

penulisannya yang lain dimana melebihi 60 buah buku dan ratusan artikel. Minat

utama Jean Piaget adalah berkenaan moluska. Minatnya ini telah menjadikannya

terkenal sehingga ke peringkat universiti. Jean Piaget telah menyambung

pengajiannya di Universiti Neuchatel selepas tamat persekolahan tinggi dalam

bidang Sains Tulen dimana dia memperoleh Ijazah Doktor Falsafah (Ph.D) ketika

berumur 22 tahun.

Piaget kemudian telah berhijrah ke Perancis selepas berada di Universiti Zurich

selama satu semester. Pada ketika ini, minat beliau terhadap bidang psikoanalisis

bermula. Di Perancis, beliau telah bekerja di sebuah institusi kanak-kanak lelaki yang

dibangunkan oleh Alfred Binet dan De Simon. Jean Piaget telah menyelaraskan

satu ujian kepintaran (test of intelligence) dan melakukan kajian pertama beliau

berkenaan pertumbuhan minda (the growing mind) selepas Alfred Binet dan De

Simon membangun satu ujian untuk mengukur kepintaran kanak-kanak.Beliau

kemudiannya telah dilantik sebagai pengarah pengajian di institut J.J Rousseau di

Geneva atas permintaan Sir Ed. Claparede dan P.Bovet pada tahun 1921 dan pada

waktu ini, beliau telah menerbitkan satu artikel yang merupakan artikel pertamanya

tentang psikologi kepintaran. Di Institut J.J Rousseau, Piaget bersama-sama dengan

para pelajarnya telah mula mengkaji tentang penaakulan kanak-kanak sekolah

rendah. Piaget meneruskan kajiannya tentang kognitif kanak-kanak dengan

menggunakan anak-anaknya sebagai bahan kajian. Beliau bersama isterinya

mengkaji perkembangan intelek dari masa kanak-kanak serta perkembangan bahasa

anak-anak mereka. Pada tahun 1955, beliau telah mewujudkan dan mentadbir ‘The

International Center For Genetic Epistemology’ sehingga akhir hayatnya pada 16

September 1980. Kajiannya mendapati bahawa perkembangan kognitif kanak-kanak



adalah berbeza dan berubah melalui empat peringkat iaitu Peringkat Deria Motor (0-

2 tahun), Peringkat Pra Operasi (2-7 tahun), Peringkat Operasi Konkrit (7-12 tahun)

dan Peringkat Operasi Formal (selepas 12 tahun). Teori perkembangan kognitif

kanak-kanak oleh Jean Piaget menghuraikan tentang bagaimana kanak-kanak

memperoleh pengetahuan. Tahap yang pertama merupakan golongan kanak-kanak

yang baru lahir sehingga berumur 2 tahun. Tahap yang kedua ialah praoperasi, iaitu

kanak-kanak yang berumur 2 tahun sehingga 6 tahun. Tahap perkembangan yang

ketiga merupakan tahap operasi konkrit, iaitu kanak-kanak yang berumur 7 tahun

hingga 11 tahun dan akhir sekali ialah tahap yang keempat iaitu tahap operasi

formal, yang terdiri daripada kanak-kanak berumur 11 tahun ke atas. Jean Piaget

berpendapat bahawa kanak-kanak perlu melalui tahap-tahap berikut sebelum melalui

tahap-tahap perkembangan yang lebih kompleks.

Namun begitu, teori Piaget terhadap perkembangan kanak-kanak ini masih

dipertikai mengenai kebenarannya. Menurut Gelman dan Baillargeon (1983), mereka

mengatakan bahawa jika kanak-kanak melalui setiap peringkat perkembangan

kognitif berdasarkan set operasi yang khusus maka mereka juga sepatutnya dapat

menyelesaikan semua masalah yang memerlukan set operasi yang sama. Sebagai

contoh, peringkat operasi konkrit sebagaimana yang telah diutarakan oleh Jean

Piaget dalam teorinya menunjukkan kemampuan pemuliharaan kanak-kanak dalam

angka dan berat pada masa yang sama. Namun dalam kajian yang dilakukan oleh

Klausmeier dan Sipple pada tahun 1982 menunjukkan keadaan yang berbeza di

mana kanak-kanak sentiasa menunjukkan kemampuan pemuliharaan berat lebih

lewat berbanding pemuliharaan angka. Hal ini bermakna pada peringkat operasi

konkrit kanak-kanak lebih dahulu memahami konsep angka daripada berat .

Selain itu, dari segi metodologi pula, Jean Piaget hanya menjalankan

kajiannya terhadap ketiga-tiga orang anaknya sahaja. Hal ini dibuktikan dalam karya

penulisan Dr. Paul Suparno di dalam buku yang berjudul Teori Perkembangan

Kognitif Jean Piaget di mana beliau menyatakan bahawa Piaget meneruskan

penelitian dalam bidang perkembangan kognitif kanak-kanak bersama isterinya

menerusi ketiga-tiga orang anaknya pada tahun 1920 hingga 1930. Hasil penelitian

Piaget keatas anak-anaknya telah dibukukan dalam buku yang bertajuk The Origins

of Intellegence in Children dan The Construction of Reality In The Child. Menurut Jas

Laile Suzana Jaafar dalam buku yang bertajuk Pengenalan Kepada Psikologi



Kanak-kanak dan Remaja, beliau menyatakan ketidaksesuaian kaedah yang beliau

gunakan untuk kajiannya. Responden kajian beliau hanyalah tiga orang anaknya dan

bukan 40 atau 50 orang responden yang dapat mewakili satu persampelan yang

lebih besar. Jas Laile Suzana juga menyatakan bahawa kemungkinan wujud

keputusan yang bias kerana bilangan responden yang sedikit, tiada pemerhati yang

lain dan kurang kawalan semasa Piaget jalankan kajian. Apabila kajian yang sama

dijalankan dengan lebih ramai responden dan kawalan yang lebih baik dalam

makmal, aliran tahap perkembangan Piaget dapat membuktikan kebenarannya tetapi

tidak pada umur sebenar perubahan itu berlaku. Hal ini amatlah tidak menepati

piawaian yang sepatutnya di samping tidak mengambil kira faktor baka merupakan

satu faktor penting yang mempengaruhi perkembangan kognitif kanak-kanak. Hal ini

turut menjelaskan bahawa beliau mengambil kira semua kanak-kanak adalah

serupa dengan anak-anaknya tanpa berfikir bahawa setiap kanak-kanak mempunyai

tahap kognitif yang berbeza. Menurut Arnold Gesell faktor baka merupakan

penggerak utama dalam perkembangan seseorang individu. Sedangkan Jean Piaget

hanya menggunakan ketiga-tiga orang anaknya sahaja sebagai kajian. Hal ini jelas

menunjukkan kelemahan teori ini. Bahkan Ginsburg dan Opper (1988) dalam buku

Teori Perkembangan Kognitif Jean Piaget karya Dr. Paul Suparno turut mengatakan

metodologi yang digunakan oleh Jean Piaget adalah lemah dan tidak lengkap.

Mereka berpendapat bahawa pengamatan seorang bapa terhadap anaknya

berkemungkinan tidak tepat dan meragukan kerana mempunyai hubungan darah.

Hal ini turut disokong oleh Wodworth (1989) yang mengatakan bahawa teori

perkembangan Jean Piaget bukan suatu yang mantap dan tetap serta tidak lengkap.

Objektif teori yang dibuat oleh Piaget ini adalah untuk mengkaji bagaimana

kanak-kanak mengadaptasikan dan mengaitkan selain mengubahsuai kemahiran

asas atau skema yang ada dalam kognitif seseorang kanak-kanak selepas

menerima input atau pengetahuan baru. Pendapat atau saranan beliau ini walau

bagaimana pun tidak dapat diterima dengan sepenuhnya kerana perkembangan

kognitif kanak-kanak tidak hanya bergantung kepada perubahan umur sahaja tetapi

juga bergantung kepada faktor-faktor lain.Antaranya ialah faktor persekitaran atau

faktor latar belakang dan faktor pengalaman. Faktor-faktor ini juga memainkan

peranan penting dalam perkembangan kognitif kanak-kanak.



Selain itu, jika dilihat peringkat perkembangan kognitif yang telah diutarakan

oleh Jean Piaget, ianya seolah-olah mengetepikan golongan kanak-kanak yang

bekeperluan khas. Sebagai contoh, tahap perkembangan kognitif kanak-kanak

normal dan kanak-kanak bekeperluan khas adalah berbeza. Contoh individu yang

mempunyai masalah mental seperti sindrom, lembam, dan sebagainya manakala

masalah fizikal seperti cacat penglihatan,pekak dan bisu. Jean Piaget perlu

melakukan kajian ke atas setiap individu tidak mengira kanak-kanak biasa atau yang

bermasalah kerana tidak semua mempunyai tahap pemikiran dan perkembangan

kognitif yang sama. Hal ini membuktikan Jean Piaget tidak mampu menjelaskan

elemen diatas dengan ilmiah dan jelas. Mengikut Fisher (1980), di dalam buku

Pengenalan Kepada Psikologi Kanak-kanak dan Remaja karya Jas Laile Suzana

Jaafar, beliau telah menyarankan bahawa perkembangan kanak-kanak dalam

sesuatu bidang seperti bahasa, penyelesaian masalah, main peranan dan lain-lain

lagi bergantung kepada pengalaman mereka. Namun begitu, Piaget percaya bahawa

perkembangan kognitif merupakan proses semula jadi dan perkembangan struktur

kognitif kanak-kanak dipelajari secara sendiri tanpa pengajaran orang dewasa.

Menurut Burger, 1988 mengatakan Jean Piaget lebih menumpukan kanak-

kanak biasa dan tidak mengambil kira perbezaan individu atau kanak-kanak dari segi

warisan, budaya dan pendidikan. Selain itu, Jean Piaget juga sangat mementingkan

pengetahuan dalaman individu dan tidak mengambil kira motivasi dan pengajaran

luaran dalam teori perkembangan kognitifnya. Dalam teori kognitif Jean Piaget

beliau membahagikan peringkat perkembangan kognitif kanak-kanak kepada empat

peringkat seperti yang telah dinyatakan. Hal ini berbeza dengan teori perkembangan

kognitif Jerome Bruner. Menurut Jerome Bruner (1915), dalam teori perkembangan

kognitifnya terdapat tiga sahaja peringkat perkembangan kognitif iaitu peringkat

Enaktif (0-2 tahun), peringkat Ikonik (2-4 tahun) dan peringkat Simbolik (5-7 tahun).

Di samping itu, Bruner juga menghuraikan teori perkembangan kognitifnya

berlandaskan kepada teori pengajaran bukan teori pembelajaran. Hal ini selari

dengan pendapat Burger yang mengtatakan bahawa jean Piaget tidak menekankan

individu dari segi motivasi dan pengajaran luaran.

Jean Piaget perlu mengambil kira perbezaan individu dari segi latar belakang

keluarga contohnya jika kanak-kanak itu berasal daripada keluarga yang kaya maka

tahap pemikiran mereka adalah lebih tinggi berbanding kanak-kanak yang yang



miskin. Hal ini kerana kanak-kanak yang kaya mempunyai banyak kemudahan untuk

belajar iaitu mereka mampu membeli buku-buku rujukan, komputer dan sebagainya.

Oleh itu, tahap pemikiran mereka adalah lebih tinggi berbanding kanak-kanak yang

miskin. Selain itu, Jean Piaget juga perlu melihat seseorang individu dari aspek

kebudayaan dan pendidikan.

Menurut Robert Hurighurst perkembangan manusia di pengaruhi oleh

persekitarannya, nilai-nilai, norma dan budaya masyarakat. Pendapat ini sama

seperti Burger (1988) mengatakan bahawa Jean Piaget tidak mengambil kira

perbezaan individu dari aspek kebudayaan. Hal ini kerana keluarga yang kaya

mampu untuk membeli banyak buku untuk dibaca. Oleh itu, kanak-kanak ini lebih

gemar membaca buku kerana ianya merupakan budaya keluarga berbanding

dengan kanak-kanak yang miskin yang tidak mampu membeli buku menyebabkan

budaya membaca mereka menjadi kurang. Hal ini akan menyebabkan tahap

pemikiran di antara setiap individu berbeza mengikut kebudayaan masing-masing.

Di samping itu,Jean Piaget juga hanya mementingkan pengetahuan dalaman

individu dan tidak mementingkan motivasi dan pengajaran luaran. Hal ini tidak begitu

tepat kerana motivasi adalah penting kepada seseorang individu kerana motivasi

akan mendorong seseorang melakukan sesuatu dan interaksi berlaku secara terus-

menerus antara motivasi dan tingkah laku menurut Imam Al-Ghazali. Motivasi juga

penting untuk pembelajaran yang berkesan dan pendorong untuk kanak-kanak

melakukan sesuatu menurut Dr. Omar Al- Syaibani dalam buku Falsafah Pendidikan

Islam. Seterusnya, Piaget banyak menyentuh tentang contoh sains dan matematik

dalam teori perkembangan kognitifnya. Hal ini mungkin kerana beliau ialah seorang

ahli biologi. Namun begitu, hal ini tidak sesuai kerana beliau hanya menumpukan

kajiannya lebih kepada sains dan matematik dan beliau sepatutnya mengemukakan

contoh-contoh secara keseluruhan seperti yang ada di persekitaran kita. Hal ini akan

lebih memudahkan kanak-kanak memahami apa yang ingin disampaikan.

Selain itu, Piaget juga telah membuat beberapa andaian terhadap teori

perkembangan kognitif kanak-kanak ini. Antaranya andaian yang dibuat oleh Piaget

ialah kanak-kanak mempelajari sendiri banyak perkara tanpa bantuan orang yang

lebih dewasa. Namun apa yang berlaku ialah kanak-kanak memerlukan bantuan

daripada orang dewasa untuk mempelajari sesuatu perkara. Contohnya, seorang



kanak-kanak itu akan mengetahui sebiji epal setelah ibunya memperkenalkan buah

epal itu kepadanya dan kemudiannya memberitahu kepada kanak-kanak itu bahawa

apa yang dilihatnya itu adalah sebiji epal. Justeru, kanak-kanak tidak dapat

mempelajari sesuatu yang baru itu tanpa bantuan daripada orang dewasa. Selain itu,

kanak-kanak tersebut mungkin akan tersalah konsep sesuatu benda itu. Sebagai

contoh, apabila kanak-kanak melihat permukaan bumi yang rata, mereka akan

mengandaikan bahawa bumi ini adalah rata dan leper. Pada hakikatnya bumi adalah

sfera dan tidak rata jika kanak-kanak ini mengetahui konsep yang diajar oleh orang

dewasa kepada mereka. Oleh itu, bantuan daripada orang dewasa sangatlah penting

untuk memberi pengetahuan atau ajaran yang baru kepada kanak-kanak ini.

Disamping itu, Piaget juga telah membuat andaian bahawa kanak-kanak

secara semula jadi termotivasi untuk belajar dan tidak memerlukan motivasi dalam

bentuk ganjaran daripada orang dewasa. Apa yang dimaksudkan oleh Piaget ini

adalah kanak-kanak akan termotivasi untuk belajar sendiri sesuatu yang digemarinya

tanpa paksaan daripada mana-mana pihak. Sebagai contoh, kanak-kanak yang

menggemari angka-angka, akan termotivasi untuk lebih cenderung mendalami ilmu

matematik dan kanak-kanak ini akan sentiasa membuat latihan matematik dengan

sendirinya tanpa disuruh oleh orang dewasa. Namun begitu, kebanyakkan kanak-

kanak yang menggemari subjek matematik kurang berminat untuk mendalami bidang

sastera seperti subjek bahasa. Justeru, kanak-kanak tersebut memerlukan motivasi

daripada orang dewasa untuk mempelajari subjek yang kurang digemarinya dan

guru perlulah sentiasa memberikan peneguhan positif sebagai salah satu cara

memotivasikan murid tersebut bagi menggalakkan murid tersebut untuk belajar

subjek yang kurang digemarinya itu.

Selain itu juga, Jean Piaget telah mengutarakan andaian beliau terhadap teori

perkembangan kanak-kanak ini bahawa kanak-kanak membina sendiri pengetahuan

baru berdasarkan pengalaman yang diperolehinya. Kenyataan Piaget dalam hal ini

mungkin tepat. Hal ini demikian kerana melalui pengalaman-pengalaman lalu bukan

sahaja orang dewasa dapat membina pengetahuan baru ini malah ianya juga dapat

memberikan satu pengetahuan untuk kanak-kanak membina pengetahuan mereka

untuk kegunaan masa hadapan. Sebagai contoh, apabila seorang kanak-kanak

belajar berjalan. Kanak-kanak tersebut akan cuba berjalan walaupun mereka telah

jatuh beberapa kali. Selepas jatuh untuk beberapa kali, kanak-kanak tersebut akan



menjadikan pengalaman yang lalu untuk mereka membina pengetahuan yang baru

bagi mencapai matlamat mereka untuk berjalan sendiri tanpa bantuan orang lain

sehinggalah mereka berjaya berjalan dengan betul tanpa mendapat sebarang

bantuan lain. Walau bagaimanapun, dalam hal ini juga mungkin Piaget telah tersalah

dalam membuat andaiannya ini kerana pengetahuan itu diberikan oleh orang yang

lebih dewasa berdasarkan pengalaman kanak-kanak tersebut. Semasa kanak-kanak

menjalankan ujikaji tentang subjek Sains dalam makmal sains misalannya, guru

perlu memberi penerangan kepada kanak-kanak tersebut untuk menjadikan

pengalaman itu bermakna dan seterusnya membina pengetahuan pelajar tersebut.

Jika kanak-kanak itu dibiarkan tanpa penerangan daripada gurunya maka

pengalaman itu akan menjadi sia-sia dan kanak-kanak tersebut tidak dapat

membentuk pengetahuan yang baru.

Kesimpulannya teori yang diperkenalkan oleh Piaget mempunyai beberapa

kelemahan tetapi teori beliau menjadi asas kepada perkembangan kanak-kanak.

Menurut Jean Piaget (1896-1980), perkembangan kognitif kanak-kanak adalah

berbeza dan berubah melalui empat perinkat dan setiap peringkat perkembangan

kognitif kanak-kanak merupakan faktor penting yang mempengaruhi pembentukan

konsep, sama ada konkrit atau abstrak. Bagi menguatkan teori ini, Piaget telah

membuat hujah yang logik melalui pendedahan yang dibuat oleh Piaget melalui

teorinya iaitu pededahan kepada kanak-kanak adalah secara berperingkat dan

mengikut kematangan. Perubahan ini bermula daripada satu peringkat ke satu

peringkat dan seterusnya hanya akan berlaku apabila kanak-kanak tersebut

mencapai tahap kematangan yang ideal dan terdesah kepada pengalaman yang

relevan. Jika kanak-kanak tersebut tidak memiliki pengalaman-pengalaman

tersebut, besar kemungkinan kanak-kanak tersebut dianggap tidak mampu mencapai

tahap perkembanagan kognitif yang tinggi. Sesungguhnya teori kognitif ini dapat

membantu kanak-kanak menguasai pembelajaran mereka dan juga dapat

memudahkan persediaan guru untuk mengajar kelak. Kanak-kanak yang masih

berada pada tahap sensorimotor tidak akan memahami pembelajaran peringkat

operasi formal. Semua pembelajaran adalah berdasarkan kematangan minda kanak-

kanak dan berkait rapat dengan umur kanak-kanak. Secara konklusinya, hujah Jean

Piaget adalah logik dan boleh diterima kerana kanak-kanak yang lebih matang boleh

memahami pengajaran yang lebih kompleks.



3.0 TUGASAN B (INDIVIDU)

3.1 INDIVIDU A (JUNAIDA BINTI SHUKOR)

A) ANALISIS KRITIKAN TEORI JEAN PIAGET

Kritikan Teori Jean Piaget sememangnya terdapat kebenarannya

sebagaimana yang telah dinyatakan oleh Berger 1988 di mana beliau mengatakan

bahawa Jean Piaget mengambil masa yang terlalu lama untuk menerangkan ciri-ciri

perkembangan kanak-kanak tanpa mengambil kira perbezaan setiap individu yang

berlainan keturunan, budaya dan juga latar pendidikan. Sebagaimana yang telah

beliau utarakan dalam teorinya, kanak-kanak mengalami empat peringkat proses

perkembangan kognitif antaranya peringkat sensori motor, peringkat praoperasi,

peringkat operasi konkrit dan peringkat operasi formal. Gelman dan Baillargeon 1983

turut mempertikai keempat-empat peringkat teori perkembangan kognitif yang telah

diutarakan oleh Jean Piaget.

Jika dilihat kajian yang telah dijalankan oleh Jean Piaget terhadap kanak-

kanak dalam peringkat praoperasi iaitu lingkungan usia dua hingga tujuh tahun,

kanak-kanak gagal menggambarkan proses transformasi. Sebagai contoh, apabila

batang kayu jatuh dari keadaan tegak, dia hanya akan dapat tumpukan perhatiannya

kepada kedudukan tegak kayu atau kedudukan baringnya. Saya juga telah

melakukan eksperimen yang sama dengan menggunakan sebatang kayu ketika

menjalankan Pengalaman Berasaskan Sekolah terhadap murid-murid Tahun 1 dan

hasil eksperimen saya mendapati bahawa kanak-kanak menjawab pelbagai jawapan

dan tiada jawapan yang khusus untuk eksperimen tersebut. Hal ini membuktikan

bahawa kritikan terhadap Jean Piaget berkenaan peringkat praoperasi yang telah

diperkenalkan beliau tidak tepat sama sekali. Jean Piaget juga telah mendapat

kritikan berkaitan tentang peringkat perkembangan kognitif operasi konkrit yang

mengatakan bahawa kanak-kanak menguasai kedua-dua konsep angka dan berat

sekaligus sedangkan kajian yang dilakukan oleh Klausmeier dan Sipple pada tahun

1982 menunjukkan perkara yang sebaliknya. Saya juga telah menjalankan

eksperimen berkaitan isu tersebut terhadap murid Tahun 5 dan buktinya jelas

menunjukkan bahawa kanak-kanak terlebih dahulu memahami konsep angka

kemudian diikuti dengan berat dan ukuran-ukuran yang lain.



Jika dilihat pada teori perkembangan kognitif yang diutarakan oleh Jean

Piaget, beliau lebih menekankan perkembangan kanak-kanak normal tanpa

mengambil kira permasalah kognitif yang dialami oleh golongan berkeperluan khas.

Beliau seolah-olah menyamakan perkembangan kognitif kanak-kanak normal

dengan kanak-kanak abnormal adalah serupa. Melalui Pengalaman Berasaskan

Sekolah yang telah saya jalankan beberapa minggu yang lepas, perkembangan

kognitif kanak-kanak sangatlah berbeza berbanding kanak-kanak normal. Saya telah

memasuki kelas Pendidikan Khas di mana ianya terdiri daripada kanak-kanak yang

mempunyai masalah pendengaran, percakapan, penglihatan dan lembam serta

mempunyai lingkungan usia antara lapan hingga empat belas tahun. Golongan

kanak-kanak berkeperluan khas ini mempunyai perkembangan kognitif yang agak

lambat jika dibandingkan kanak-kanak normal yang lain di mana mereka sangat

lambat dalam proses belajar, bertutur dan seumpamanya.

Jean Piaget juga memberi pendapat bahawa kanak-kanak belajar sendiri

melalui pengalaman yang diperolehi tanpa bantuan orang lain. Hal ini amat

bertentangan dengan apa yang pernah saya lalui semasa menjalankan aktiviti

Pengalaman Berasaskan Sekolah di mana kanak-kanak perlu diberi bimbingan dan

tunjuk ajar dari orang lain dalam proses belajar. Jika dilihat kaedah kajian yang

dilakukan oleh Jean Piaget dalam memberikan hujah berkaitan dengan teorinya,

beliau lebih banyak menggunakan subjek Matematik dan Sains tanpa mengambil

kira faktor motovasi luaran terhadap diri kanak-kanak. Melalui pengalaman yang

telah saya jalankan di sekolah, kanak-kanak lebih cepat berkembang tahap

kognitifnya sekiranya diberi galakan dan sokongan yang padu.



B) REFLEKSI

Teori yang diperkenalkan oleh Jean Piaget ini sesuai dilaksanakan dalam

pengajaran dan pembelajaran di dalam kelas di mana beliau berpendapat bahawa isi

kandungan pelajaran hendaklah disusun mengikut peringkat perkembangan kognitif

kanak-kanak iaitu daripada senang kepada yang susah serta mengikut

perkembangan fizikal kanak-kanak. Hal ini bermakna setiap perkara yang di ajar

kepada murid-murid perlulah bersesuaian mengikut tahap umur.

Menurut Piaget dalam buku Perkembangan Kanak-kanak karya Mok Soon

Sang, pembelajaran merupakan perubahan bentuk tingkah laku. Pembelajaran yang

baru dan kompleks hendaklah menggunakan proses akomodasi untuk mengubah

struktur kognitifnya dan mengadaptasikan keperluan situasi pembelajaran yang

dihadapinya. Hal ini bermaksud sebagai seorang guru kita seharusnya bersedia

mengubah sikap dan tingkah laku murid dengan menyerap nilai-nilai murni dalam

sesuatu pembelajaran dan pengajaran. Kanak-kanak juga perlu diberi galakan serta

bimbingan dalam melaksanakan sesuatu aktiviti dengan menyediakan aktiviti yang

menarik perhatian mereka. Jika dilihat dengan lebih jelas, teori perkembangan

kognitif Jean Piaget sesuai diaplikasikan dalam pengajaran dan pembelajaran dalam

subjek Sains dan Matematik kerana kebanyakkan kaedah kajian yang dilakukan oleh

Jean Piaget adalah menggunakan metode Sains dan Matematik seperti mengukur

konsep keabadian sesuatu benda maujud dan menguji keupayaan kanak-kanak

dalam mengamati operasi songsang.

Selain itu, teori Jean Piaget ini juga sesuai diajar dalam matapelajaran Bahasa

Melayu di mana tahap penguasaan bahasa kanak-kanak adalah mengikut peringkat

umur. Hal ini membolehkan kita memahami serta meneliti terlebih dahulu isi

kandungan pembelajaran terhadap pelajar yang mempunyai perbezaan peringkat

umur ini. Walaupun teori Jean Piaget menerima banyak kritikan dari pelbagai pihak,

ianya tetap masih boleh diaplikasikan dalam pembelajaran dan pengajaran di dalam

kelas.



3.2 INDIVIDU B (MOHD. SOFIAN BIN HJ. HUSIN)


Teori Perkembangan Kognitif kanak-kanak yang telah dikemukakan oleh Jean

Piaget menjadi asas rujukan bagi setiap ahli psikologi kanak-kanak sehingga ke hari

ini. Teori yang dikemukakan oleh Piaget yang terdiri daripada empat peringkat

perkembangan kognitif iaitu tahap sensori motor atau deria motor ( 0-2 tahun ), tahap

praoperasi ( 2-7 tahun ), tahap operasi konkrit (7-12 tahun ) dan tahap operasi formal

(12 hingga dewasa) mempunyai banyak kelemahan walaupun ianya merupakan satu

teori yang amat terkenal berkaitan dengan perkembangan kogntif kanak-kanak.

Kelemahan utama yang dapat dikenalpasti ialah Jean Piaget banyak menggunakan

kaedah yang tidak sesuai.

Salah satu daripada kaedah yang tidak sesuai itu ialah Jean Piaget

menggunakan bilangan responden yang sedikit untuk membuktikan teorinya.

Berdasarkan ujian kognitif yang dijalankan pada Pengalaman Berasaskan Sekolah di

Sekolah Kebangsaan Siong, Baling, Kedah yang lalu, didapati bahawa terdapat

kanak-kanak yang mampu berfikir diluar peringkat yang dinyatakan dalam teori Jean

Piaget. Satu ujian kognitif isipadu air (Gambar 1) seperti yang telah dilaksanakan

Jean Piaget bagi membuktikan teorinya terhadap kanak-kanak tahap praoperasi (2-7

tahun) dijalankan pada tahun satu dengan bilangan murid sebanyak 24 orang dan

telah mendapati bahawa terdapat sejumlah tiga hingga lima orang murid yang dapat

memberi respon yang tepat.

Soalan yang telah diajukan kepada murid-murid dalam ujian kognitif tersebut

antaranya seperti berikut:

Soalan 1 : Adakah isipadu air sama banyak?

Soalan 2 : Adakah isipadu air masih sama banyak?


Gambar 1


Soalan 3 : Bekas yang manakah mengandungi isipadu air yang banyak?

Dalam ujian ini, air dimasukkan kedalam dua bekas cawan yang sama saiz

dalam isipadu yang sama banyak. Kemudian soalan 1 telah diajukan kepada murid-

murid tersebut. Jawapan yang diberikan oleh mereka adalah seperti yang

dikehendaki. Kemudian air pada cawan berlabel B telah dimasukkan kedalam bekas

leper (pinggan) kemudian soalan 2 telah diajukan dan didapati beberapa orang murid

dapat memberikan jawapan yang betul iaitu isipadu air adalah sama. Akhir sekali,

soalan 3 diajukan bagi memastikan murid-murid yang memberikan jawapan yang

betul benar-benar tahu akan jawapan bagi soalan 2 dan ternyata sebilangan murid

tersebut sekali lagi dapat menjawab dengan betul. Hal ini dapat menunjukkan

perbezaan daya kognitif kanak-kanak adalah berbeza antara satu sama lain.

Justeru, teori yang dikemukakan Jean Piaget memang menggunakan kaedah yang

tidak sesuai terutamanya dalam usaha beliau membuktikan teorinya.

Selain itu, kelemahan teori Jean Piaget juga ialah menggunakan kaedah lisan

dalam kajiannya. Seperti yang kita sedia maklum, penguasaan bahasa kanak-kanak

masih lemah terutamanya pada tahap praoperasi dimana kanak-kanak sedang

memperoleh ataupun mempelajari sesuatu bahasa tersebut. Kanak-kanak sukar

untuk memahami sesuatu makna perkataan secara tepat. Semasa Pengalaman

Berasaskan Sekolah yang lalu, ujian untuk membuktikan keberkesanan penggunaan

kaedah lisan yang dilakukan oleh Jean Piaget telah dijalankan juga pada tahun satu

namun kelas yang berbeza dengan jumlah murid seramai 23 orang. Didapati, kanak-

kanak memang sukar untuk memahami soalan-soalan tertentu yang diajukan secara

lisan kepada mereka namun mereka tetap menjawab walaupun soalan yang diajukan

tidak difahami oleh mereka. Seterusnya, soalan diajukan dengan menggunakan

bahan rangsangan seperti gambar. Murid-murid kali ini dapat menjawab dengan

tepat dan ini menunjukkan bahawa murid-murid tersebut lebih mudah memahami

sesuatu soalan dengan bantuan bahan rangsangan tersebut berbanding soalan yang

diajukan secara lisan sahaja. Justeru, hal ini jelas menunjukkan bahawa kanak-

kanak akan memberikan jawapan yang tidak tepat jika soalan yang diajukan tidak

dapat difahami oleh mereka.

Disamping itu, Jean Piaget hanya mementingkan pengetahuan dalaman

individu dan tidak mementingkan motivasi dan pengajaran luaran didalam teorinya.

Hal ini tidak tepat sama sekali kerana faktor persekitaran banyak membantu kanak-



kanak menerima dan mempelajari pengetahuan yang baharu. Pemerhatian yang

dilakukan semasa PBS yang lalu dapat membuktikan bahawa kanak-kanak banyak

mempelajari pengetahuan baharu menerusi persekitarannya. Pemerhatian yang

dilakukan pada PBS yang lalu memperlihatkan kanak-kanak memperoleh

pengetahuan melalui guru, iaitu menerusi pengajaran dan pembelajaran di dalam

kelas (P & P) dan juga melalui rakan sebaya serta banyak lagi faktor persekitaran

yang lain. Oleh hal yang demikian, faktor persekitaran banyak mempengaruhi

perkembangan daya kognitif kanak-kanak.

Kesimpulannya, banyak kelemahan yang boleh dikenalpasti didalam teori

perkembangan Kognitif Jean Piaget. Walaupun teori ini penting dan masih lagi

diajdikan rujukan oleh sesetenga pihak, namun kelemahan-kelemahan teori ini patut

dijadikan sempadan oleh semua pihak terutamanya warga pendidik kerana teori

Jean Piaget mempunyai banyak percanggahan idea tentang pembelajaran kanak-

kanak.



B) REFLEKSI

Alhamdulillah, bersyukur saya ke hadrat Ilahi kerana dengan limpah dan kurnianya

dapat juga saya dan rakan-rakan menyiapkan tugasan kerja kurus pendek (KKP) ini

dan juga dapat kami tempuhi aktiviti Pengalaman Berasaskan Sekolah (PBS) pada

tempoh hari. Saya juga ingin mengucapkan ribuan terima kasih kepada para

pensyarah yang banyak membantu saya dan rakan-rakan dalam usaha kami

menyiapkan tugasan ini. Saya juga ingin berterima kasih kepada rakan-rakan

sekumpulan yang banyak membantu dalam usaha saya menyiapkan tugasan ini dan

juga melaksanakan PBS dari segi perkongsian maklumat dan sebagainya. Ucapan

terima kasih juga saya ucapkan kepada semua yang banyak membantu saya dan

maaf dipita kerana tidak sempat saya sebutkan nama disini.

Sepanjang Pengalaman Berasaskan Sekolah yang lalu, banyak pengajaran-

pengajaran penting yang telah saya perolehi. Antaranya ialah pengajaran dari segi

bagaimana untuk berinteraksi dengan berkesan. Sebelum ke sekolah bagi

melaksanakan Pengalaman Berasaskan Sekolah yang lalu, saya dan rakan-rakan

telah diberi taklimat awal berkaitan dengan teknik komunikasi atau interaksi yang

baik bagi mendapatkan maklumat yang diperlukan. Teknik yang diiajar pada saya

dan rakan-rakan pada mulanya dianggap tidak penting oleh saya. Namun, semasa

melaksanakan PBS, sangkaan saya mula meleset apabila mendapati interaksi yang

baik amat diperlukan bagi mendapatkan maklumat yang diperlukan daripada warga

sekolah. Saya bersyukur kerana teknik berinteraksi secara berkesan yang diajar

masih diingati dan seterusnya dapat saya gunakan bagi berinteraksi dengan warga

sekolah bagi mendapatkan maklumat yang diperlukan disamping mengeratkan

ukhuwah dan sillaturrahim diantara saya dan warga sekolah. Justeru, pengalaman ini

mengajar saya jangan menambil mudah akan sesuatu perkara itu.

Disamping itu, pengajaran lain yang saya perolehi ialah pentingnya teknik

kawalan kelas yang baik. Semasa PBS yang lalu, pada hari kedua PBS, saya telah

memohon untuk mengendalikan sebuah kelas tahun tiga bagi mendapatkan

pengalaman mengendalikan kelas. Alhamdulilah, saya telah berjaya mendapat

peluang untuk mengendalikan kelas dan peluang itu telah saya gunakan sebaiknya.

Kelas yang dikendalikan oleh saya ialah kelas tahun tiga Nekad. Semasa mula-mula

menjejakkan kaki masuk kedalam kelas, murid-murid agak bising dan syukur sekali

lagi kerana di Institut, saya telah diajarkan teknik kawalan kelas yang baik. Untuk



meredakan kebisingan dalam kelas tersebut, saya terpaksa menggunakan nada

suara yang tinggi seperti yang diajarkan oleh pensyarah di Institut. Alhamdulilah,

kelas tersebut berjaya dikawal dengan baik oleh saya selepas itu sehingga tamat

kelas. Lantaran itu, saya telah dapat belajar bahawa teknik kawalan kelas sangat

penting bagi mengawal keadaan kelas.

Banyak lagi pengajaran yang saya perolehi sepanjang PBS ini dilaksanakan

namun ianya mungkin terlalu banyak untuk dinyatakan disini. Saya sekali lagi ingin

bersyukur ke hadrat Ilahi kerana dengan izin dan rahmat-Nya dapat juga saya

melaksanakan PBS dan juga menyiapkan tugasan Kerja Kursus Pendek (KKP)

dengan jayanya.

Sekian, terima kasih.



3.3 INDIVIDU C (MOHD. SYAMIM BIN ABDULLAH)


Pada 4 hingga 8 Mac yang lalu, semua pelajar Program Ijazah Sarjana

Perguruan (PISMP) semester 1 telah menjalani Pengalaman Berasaskan Sekolah

(PBS) di sekolah yang telah dipilih para pelajar. Oleh itu, tujuan sampingan PBS ini

dijalankan adalah untuk kami melihat sejauh mana kebenaran tentang teori kognitif

kanak-kanak yang diperkenalkan oleh Jean Piaget itu adalah benar. Kajian ini

dijalankan selama 5 hari di Sekolah Kebangsaan Haji Hassan Itam. Sekolah ini juga

merupakan antara sekolah kategori luar bandar yang terdiri terdiri daripada pelajar

Prasekolah sehinggalah pelajar darjah 6. Kajian yang dibuat adalah melalui

beberapa kaedah untuk mendapatkan bukti dan kesahihan mengenai teori yang

dikemukakan oleh Piaget sepanjang PBS ini dijalankan.

Salah satu teori kognitif Piaget yang sering dibahaskan mengenai

kebenarannnya ialah empat tahap yang diperkatakan oleh Piaget. Antara tahap-

tahap tersebut ialah yang melibatkan bayi baru lahir sehingga umur 2 tahun (sensori

motor), kanak-kanak umur 2 tahun sehingga 6 tahun (praoperasi), 6 sehingga 7

tahun (operasi konkrit) dan akhir sekali kanak-kanak berumur 12 tahun

keatas(operasi formal). Menurut Jean Pieget , kanak-kanak perlu melalui keempat-

empat peringkat tahap perkembangan ini sebelum mereka mencapai tahap

perkembangan yang lebih kompleks. Oleh itu, satu kajian klinikal telah dibuat oleh

pengkaji dalam mengkaji proses perkembangan kognitif kanak-kanak ini melalui

pemerhatian intensif bermula dari bayi baru lahir sehingga kanak-kanak awal remaja

sebagai salah satu metodologi kajian. Di samping itu, Brunner (1915) di dalam buku

Perkembangan Kanak-Kanak yang ditulis oleh Mok Soon Sang telah bersetuju

dengan teori yang di kemukakan oleh Piget ini bahawa kanak-kanak perlu melalui

peringkat-peringkat yang tertentu.

Namun begitu, teori ini juga turut mempunyai kelemahannya tersendiri. Piaget

telah memberi satu rangka penerangan tentang perkembangan kognitif kanak-kanak

yang amat berfaedah. Walaubagaimanapun, Piaget tidak menerangkan tentang

kaitan antara teorinya dengan peristiwa-peristiwa empirikal, istilah-istilah penting

seperti asimilasi, akomodasi, keseimbangan dan tahap-tahap perkembangan

kognitifnya agak kurang jelas dan tidak tepat. Selain itu, Jean Piaget juga tidak



menyatakan dengan jelas bagaimana fahaman-fahaman ini berkait dengan tingkah

laku kanak-kanak itu sama ada kanak-kanak tersebut berjaya atau tiduk untuk

mengakomodasi maklumat-maklumat baru.

Disamping itu, ada juga pengkritik yang mempertikaikan kebenaran wujudnya

empat peringkat perkembangan kognitif yang disarankan oleh Piaget. Menurut

Gelman dan Baillargeon (1983) menyatakan sekiranya kanak-kanak melalui setiap

peringkat perkembangan kognitif berasaskan set operasi yang khusus, maka apabila

kanak-kanak tersebut berjaya memahirkan set operasi tertentu, mereka sepatutnya

juga dapat menyelesaikan semua masalah yang memerlukan set operasi yang

sama. Namun begitu, dalam kajian yang dilakukan oleh Klausmeier dan Sipple

(1982) menunjukkan keadaan yang berbeza di mana kanak-kanak sentiasa

menunjukkan kemampuan pemuliharaan berat lebih lewat daripada pemuliharaan

angka. Contohnya, apabila kanak-kanak menunjukkan kemampuan pemuliharaan

iaitu yang terdapat pada tahap operasi konkrit, maka berdasarkan teori Piaget,

kanak-kanak sepatutnya dapat menunjukkan kemampuan pemuliharaannya dalam

angka dan berat pada masa yang sama.

Selain itu, Piaget juga menggunakan kaedah yang tidak sesuai untuk

kajiannya. Pengkaji menggunakan tiga orang anaknya sebagai responden kepada

kajiannya sedangkan sesuatu kajian yang dilakukan seharusnya menggunakan 40

atau 50 orang responden yang dapat mewakili satu persampelan yang lebih besar.

Menurut Jas Laile Suzana Jaafar di dalam buku Pengenalan kepada Psikologi

Kanak-kanak dan Remaja, apabila kajian yang sama dijalankan dengan lebih ramai

responden dan kawalan yang lebih baik, aliran tahap perkembangan Piaget dapat

membuktikan kebenarannya tetapi tidak pada umur sebenar perubahan itu berlaku.

Jean Piaget juga seharusnya menjalankan kajian tersebut kepada pelajar-pelajar

yang kurang upaya seperti murid-murid pemulihan dan pendidikan khas. Kanak-

kanak normal dan kurang normal mempunyai tahap pemikiran yang berbeza, hal ini

juga dapat mempengaruhi keputusan yang bakal diperoleh.

Piaget mengandaikan bahawa kanak-kanak membina sendiri pengetahuan

berdasarkan pengalaman. Walaupun kanak-kanak mampu membina pengetahuan

berdasarkan pengalaman mereka dalam kehidupan seharian, namun tidak dapat

dinafikan bahawa kanak-kanak masih memerlukan penerangan daripada orang



dewasa untuk menjadikan pengalaman itu bermakna seterusnya mengukuhkan lagi

pengetahuan mereka. Berdasarkan pemerhatian yang dilakukan semasa murid-

murid Tahun 6 menjalankankan ujikaji Sains di dalam makmal sains, guru telah pun

memberikan penerangan awal kepada murid-murid sebelum ujikaji dijalankan.

Melalui ujikaji yang dijalankan, murid-murid akan memperoleh pengalaman yang

bermakna seterusnya membina pengetahuan mereka sendiri melalui pengalaman

tersebut.

Selain itu, Piaget juga tidak menerangkan tentang perbezaan individu. Piaget

percaya bahawa perkembangan kognitif merupakan proses semula jadi dan

perkembangan struktur kognitif kanak-kanak dipelajari secara sendiri tanpa

pengajaran orang dewasa. Meskipun kanak-kanak mampu mempelajari sesuatu

benda secara sendiri tanpa bantuan orang dewasa, namun dibimbangi akan berlaku

pertentangan maklumat dalam kalangan kanak-kanak. Hal ini demikian kerana,

ketiadaan orang yang lebih dewasa untuk membantu dalam menerangkan sesuatu

perkara yang baru diperoleh kanak-kanak dengan jelas dan tepat. Berdasarkan

pengalaman semasa PBS, murid-murid prasekolah yang berumur 6 tahun

memerlukan penjelasan beserta beberapa contoh daripada guru sebelum

memulakan sesuatu aktiviti. Ternyata bahawa bantuan orang dewasa diperlukan

bagi membantu kanak-kanak mempelajari perkara baru.

Seterusnya, teori yang dikaji oleh Jean Piaget ini tidak mementingkan faktor

baka. Hal ini berlawanan dengan teori yang dikemukan oleh Arnold Gesell dimana

pengkaji ini mementingkan faktor baka sebagai salah satu faktor perkembangan

kognitif. Secara umumnya baka mempunyai kaitan dengan perkembangan kognitif

kanak-kanak. Melalui pemerhatian yang dilakukan semasa PBS, murid-murid yang

mempunyai ibubapa berpendidikan tinggi lebih cepat memperoleh apa yang

dipelajari berbanding dengan murid-murid yang mana ibubapanya hanya orang

biasa. Hal ini demikian kerana, murid-murid tersebut mewarisi baka daripada

ibubapa mereka.

Kesimpulannya, hasil dapatan kajian yang diperoleh sepanjang tempoh 5 hari

PBS berjalan ternyata menunujukkan bahawa kritikan terhadap teori perkembangan

kognitif Piaget juga mempunyai kelemahannya. Hasil analisis jelas membuktikan

bahawa teori Piaget telah memperkecilkan perkembangan kognitif kanak-kanak.



B) REFLEKSI

Alhamdulilah, bersyukur ke hadrat Allah S.W.T kerana akhirnya saya dapat

melaksanakan tugasan ini seperti mana yang telah ditetapkan.Jutaan terima kasih

juga kepada pihak IPG Kampus Perlis dan pihak Sekolah Kebangsaan Haji Hassan

Itam atas bimbingan dan tunjuk ajar serta kerjasama yang diberikan. PBS yang

dijalankan ini sedikit sebanyak dapat membantu dalam menyiapkan tugasan yang

diberikan berkaitan dengan teori perkembangan kognitif oleh Jean Piaget.

Sepanjang PBS dijalankan, saya telah telah diminta untuk menggantikan

kelas untuk murid tahun 2, 5 dan juga 6. Melalui aktiviti tersebut, didapati bahawa

kawalan kelas amatlah penting bagi memastikan proses pengajaran dan

pembelajaran (P&P) berjalan dengan lancar. Pada awalnya, saya menghadapi

masalah untuk mengawal keadaan kelas.Namun begitu, hasil perbincangan dengan

rakan PBS yang lain dan guru-guru, akhirnya saya dapat menyelesaikan masalah ini

dengan tenang. Sebagai seorang guru, kawalan kelas amatlah penting untuk

memastikan murid-murid memberi fokus dan memastikan P&P berjalan dengan

lancar. Hal ini telah meninggalkan kesan dan menjadi pendorong kepada saya untuk

memperbaiki diri saya dari semasa ke semasa disamping melengkapkan diri dengan

pelbagai ilmu dan kemahiran baru.

Selain itu, melalui PBS ini juga saya dapat memahami tentang perkembangan

kognitif kanak-kanak dengan lebih mendalam. Hasil analisis yang dijalankan, didapati

bahawa setiap kanak-kanak mempunyai tahap perkembangan kognitif yang berbeza

mengikut peringkat umur mereka. Sebagai seorang guru, adalah amat penting untuk

mengetahui tentang tahap perkembangan kognitif murid-murid terlebih dahulu

sebelum memulakan proses P&P. Hal ini dapat membantu guru untuk merancang

dan melaksanakan proses P&P yang sesuai dengan tahap perkembangan kognitif

murid-murid serta menjamin keberkesanan proses P&P. Justeru, guru haruslah

mengajar murid-murid mengikut peringkat perkembangan mereka supaya murid-

murid mudah peroleh.

Seterusnya, melalui pemerhatian saya sewaktu menggantikan kelas

matematik, seorang guru matematik harus menumpukan perhatian terhadap kanak-

kanak dalam peringkat operasi konkrit dan memahami kebolehan mereka dalam

aktiviti pembelajaran. Murid-murid sekolah rendah hanya boleh memahami konsep



matematik melalui pengalaman konkrit. Oleh itu, alat bantu mengajar memainkan

peranan penting untuk menyampaikan konsep matematik dengan berkesan. Hal ini

demikian kerana, murid-murid suka menjalankan aktiviti pembelajaran dengan

menggunakan alat bantu mengajar. Justeru amatlah penting kepada seorang guru

untuk menyediakan alat bantu mengajar sebelum sesi pengajaran dan pembelajaran

(P&P) berjalan.

Kesimpulannya, pengajaran yang telah diperoleh sepanjang PBS ini amatlah

bermakna dan bernilai dalam membentuk diri saya menjadi seorang guru yang

berkualiti pada masa akan datang. Pengajaran yang diperoleh akan saya jadikan

sebagai pendorong untuk saya terus berusaha meningkatkan kualiti diri saya

disamping melengkapkan diri dalam pelbagai bidang ilmu dan kemahiran baru

seiring dengan kemajuan dunia teknologi dan maklumat (ICT) kini.



3.4 INDIVIDU D (NORSHAFIZA BINTI KAMARUDDIN)


Berdasarkan Pengalaman Berasaskan sekolah (PBS) yang telah dijalankan

selama seminggu di sekolah, pelbagai pengalaman dan ilmu baru yang diperolehi

berkaitan dengan pengajaran dan pembelajaran kanak-kanak di sekolah rendah

yang berkait rapat dengan teori perkembangan kognitif Jean Piaget ini. Hal ini kerana

setiap kanak-kanak mempunyai perkembangan kognitif yang berbeza-beza. iaitu

bertepatan dengan pendapat Burger (1988),yang menyatakan bahawa Jean Piaget

tidak mengambil kira perbezaan individu dari aspek baka, kebudayaan dan

pendidikan.

Melalui PBS yang telah di jalankan di sekolah, di dapati bahawa teori

perkembangan kognitif Jean Piaget kurang tepat yang menyatakan bahawa

pembelajaran kanak-kanak harus secara semula jadi kerana di sekolah kanak-kanak

belajar melalui pembelajaran di dalam kelas bukan secara semula jadi. Hal ini

kerana, setiap individu mempunyai tahap kecerdasan dan potensi yang berbeza-

beza. Menurut kajian ahli-ahli psikologi Galton (1865), Goddard (1890), Newman

(1865), dan Sheldon (1962) membuktikan bahawa setiap individu mempunyai

kecerdasan dan kebolehan intelek yang berbeza dengan rakan sebaya yang lain. Ini

jelas membuktikan bahawa kanak-kanak harus belajar dalam pembelajarannya

bukan semulajadi kerana setiap kanak-kanak mempunyai pemikiran dan kebolehan

yang berbeza-beza.

Berger, (1988), berpendapat bahawa Jean Piaget tidak mengambil kira

perbezaan individu dari segi baka, kebudayaan dan pendidikan. Hal ini dapat

diperhatikan dalam teori kognitifnya yang mementingkan carian dalaman individu

untuk pengetahuan dan tidak menekankan motivasi luaran. Motivasi adalah penting

bagi seseorang individu untuk melakukan sesuatu. Hujah ini bertepatan dengan kata-

kata Imam Al-Ghazali iaitu “motivasi akan mendorong seseorang individu melakukan

sesuatu”. Hasil daripada PBS yang dijalankan di sekolah , jelas bahawa kanak-kanak

memerlukan motivasi luaran yang banyak untuk belajar dan berfikir agar dapat

meningkatkan tahap pemikiran kognitif mereka.Dalam teori perkembangan kognitif,

Jean Piaget hanya melakukan kajian terhadap tiga orang anaknya sahaja tanpa

melakukan pemerhatian dan kajian terhadap individu lain dalam skala yang lebih



besar iaitu antara 40-50 responden di samping tidak mengambil kira perbezaan

kanak-kanak biasa dan kanak-kanak yang bermasalah seperti cacat, pekak, sindrom

dan sebagainya. Kanak-kanak yang mempunyai masalah ini kebanyakkannya adalah

disebabkan oleh faktor baka atau warisan contohnya jika ibu bapa normal akan

melahirkan anak yang normal dan sebaliknya. Menurut kajian Johann Gregor Mandel

(1822-1882), individu yang normal akan melahirkan anak yang normal mengikut gen

yang di bawa olehnya. Oleh itu, hujah ini jelas menyatakan bahawa perkembangan

kognif kanak-kanak adalah berbeza mengikut baka dan warisan.

Di sekolah, setiap kanak-kanak mempunyai perbezaan dari segi kognitif,

emosi dan cara berfikir. Hasil daripada PBS yang dijalankan di sekolah, jelas

menunjukkan bahawa kanak-kanak kelas pemulihan dan pemulihan pendidikan khas

amat berbeza dengan kanak-kanak biasa dari segi peringkat perkembangan kognitif

dan cara mereka berfikir. Flavell (1985), juga mengkritik Jean Piaget sebagai

seorang yang ingin menerangkan sesuatu hanya mengikut keinginan dirinya sendiri

tanpa memikirkan keperluan orang lain. Bukan sahaja kebanyakkan kajiannya tetapi

penulisannya juga menurut caranya sendiri contohnya dalam teori perkembangan

kognitifnya dia tidak mengambil kira perbezaan individu dari aspek pemikiran, mental

dan fizikal.

Selain itu, piaget juga berpendapat bahawa perkembangan kognitif awal

bergantung kepada motor dan deria. Beliau tidak terfikir mungkin otak bayi boleh

berkembang lebih cepat daripada keupayaan motor dan deria. Beliau juga percaya

bahawa bayi tidak faham tentang konsekuen tindakan terhadap persekitaran

sehingga berumur 4 atau 5 bulaniaiyu apabila mereka mempunyai kawalan ke atas

pergerakan tangan mereka. Namaun begitu, ada kajian yang telah membuktikan

bahawa bayi yang berumur 2 bulan pun telah dapat memahami bahawa tindakan

mereka akan member kesan terhadap persekitaran.

Jean Piaget juga telah memperkecilkan perkembangan kognitif kanak kanak-

kanak dalam teori perkembangan kognitifnya iaitu menyatakan bahawa

perkembangan kognitif kanak-kanak bergantung kepada empat peringkat-peringkat

yang terdapat dalam teorinya. Contohnya ada kajian yang membuktikan bahawa

kanak-kanak faham tentang konsep kekekalan objek lebih awal daripada apa yang

dijangka oleh Jean Piaget. Bukti-bukti kajian telah membuktikan bahawa kanak-



kanak praoperasi kurang menunjukkan sifat egosentrik seperti yang disangka oleh

Jean Piaget. Terdapat juga kanak-kanak praoperasi berupaya menyelesaikan

konsep yang lebih kompleks daripada apa yang disarankan oleh Jean Piaget jika

kana-kanak diberikan dan didedahkan dengan kaedah yang sesuai dengan mereka.

Hal ini jelas menunjukkan bahawa perkembangan kognitif dan cara pemikiran

kanak-kanak adalah lebih meluas dan tinggi berbanding dengan kajian yang

dilakukan oleh Jean Piaget. Hal ini kerana Jean Piaget hanya mengikut kehendak

dirinya dalam menjalankan pemerhatian ke atas kajiannya tanpa merujuk kepada

orang lain contohnya beliau menjalankan kajian terhadap tiga orang anak tanpa

mengambil kira individu-individu lain serta bilangan respondennya amat sedikit tidak

mencapai tahap responden yang sepantutnya iaitu antara 40 atau 50 orang

responden dalam sesuatu kajian. Oleh itu, terdapat sedikit kelemahan dalam teori

perkembangan kognitif Jean Piaget namun teorinya tetap sesuai digukan sebagai

rujukan.



B) REFLEKSI

Syukur Alhamdulillah, saya telah Berjaya menyiapkan kerja kursus pendek

(KKP) perkembangan kanak-kanak yang diberikan oleh pensyarah pembimbing iaitu

Pn. Rohana binti Osman dalam masa yang telah ditetapkan. Saya juga telah

menyiapkan tugasan ini serentak dengan tugasan Pengalaman Berasaskan Sekolah

(PBS) yang perlu di buat selama seminggu di sekolah. Hal ini kerana PBS yang telah

dijalankan berhubung kait dengan tugasan perkembangan kanak-kanak. Dalam

usaha menyiapkan kerja kursus ini, saya telah berusaha mencari maklumat dan

bahan-bahan berkaitan dengan teori perkembangan kognitif Jean Piaget.

Antara usaha yang telah saya lakukan untuk mendapatkan maklumat tentang

tajuk tugasan ini ialah saya telah pergi ke sekolah Kebangsaan Sik untuk

menjalankan PBS, dengan itu saya telah menemui dengan beberapa orang guru di

sekolah tersebut dan mengadakan kolaborasi serta perbincangan untuk

mendapatkan maklumat berkaitan dengan teori perkembangan kognitif Jean Piaget.

Melalui perbicangan dengan guru-guru, saya telah mendapat banyak input-input baru

berkaitan dengan teori kognitif Jean Piaget. Saya berasa sangat seronok semasa

berada di sekolah kerana dapat menemu bual guru dan dapat berkongsi pengalaman

daripada guru-guru yang sangat berpengalaman dalam pengajaran murid di sekolah

rendah.

Selain itu, di sekolah saya juga telah melihat bagaimana kanak-kanak balajar

di dalam kelas dan suasana semasa proses pengajaran dan pembelajaran sedang

berlaku. Dari sini saya dapat membuat satu andaian bahawa kanak-kanak yang

umur sama dalam satu kelas mempunyai perbezaan dari segi pemikiran kognitif dan

tingkah laku. Oleh itu, saya dapat mengetahui bahawa tidak semestinya kanak-kanak

yang sama umur mempunyai pemikiran yang sama. Saya melihat dalam satu kelas

terdapat pelbagai ragam murid. Saya merasakan diri saya masih terlalu lemah dan

kurang ilmu untuk menjadi pendidik. Oleh itu, saya akan berusaha untuk

mempertingkatkan ilmu pengetahuan berkaitan dengan bagaimana cara untuk

mengawal murid dalam sesebuah kelas.

Melalui kerja kursus ini, saya juga telah mendapat banyak ilmu-ilmu yang

berkaitan dengan teori perkembangan kognitif Jean Piaget terhadap kanak-kanak

antaranya ialah saya dapat mengetahui peringkat-peringkat perkembangan kanak-



kanak iaitu ada empat peringkat deria motor, praoperasi, operasi konkrit dan operasi

formal. Saya juga telah dapat mengetahui apakah faktor-faktor yang menyebabkan

perbezaan seseorang kanak-kanak. Saya juga dapat menambah pelbagai ilmu dan

pengalaman baru antaranya ialah saya telah di beri peluang untuk masuk ke kelas

murid tahun empat dan saya telah dapat melihat sendiri bagaimana mereka belajar

dan berinteraksi dengan guru semasa dalam proses pengajaran dan pembalajaran.

Dalam kelas, saya melihat murid-murid sangat aktif dalam mengambil

bahagian contohnya semasa guru berkomunikasi dengan murid. Namun begitu, ada

juga murid yang kurang aktif. Di sini saya dapat melihat bahawa kanak-kanak

mempunyai kognitif dan tingkah laku yang berbeza. Saya juga dapat melihat sendiri

bagaimana seorang guru mengawal kelas dan melihat sendiri bahan-bahan bantu

mengajar yang di bawa oleh guru untuk mengajar murid-murid di dalam kelas. Saya

juga dapat mempelajari kaedah dan teknik-teknik pengajaran yang digunakan oleh

guru semasa dalam proses pengajaran dan pembekajaran di dalam kelas berlaku.

Kesimpulannya, kerja kursus dan Pengalaman Berasaskan Sekolah (PBS) ini

banyak memberikan impak positif kepada saya kerana melalui tugasan ini juga saya

dapat membentuk pemikiran saya terhadap ilmu pendidikan dan dapat

memantapkan lagi pengetahuan saya dalam teori perkembangan kognitif kanak-

kanak Jean Piaget serta dapat melihat sendiri tahap perkembangan kognitif kanak-

kanak yang berbeza-beza melalui aktiviti-aktiviti yang dilakukan. Akhirnya, saya

berharap agar dapat menggunakan serta mengaplikasikan ilmu teori perkembangan

kognitif ini Jean Piaget ini dalam kehidupan saya serta dapat menggunakannya

dalam bidang profesion perguruan yang saya pilih dengan baik dan sempurna.



3.5 INDIVIDU E (SITI AISYAH BINTI ROSLAN)


Kritikan telah dilakukan ke atas Jean Piaget sebelum menjalankan PBS. Jean Piaget

merupakan seorang ahli psikologi dan juga ahli falsafah yang sangat disegani

melalui kajiannya terhadap kanak-kanak. Jean Piaget telah memberi sumbangan

yang besar dalam psikologi terutama dari segi penerangannya tentang

perkembangan kognitif yang luas. Walau bagaimanapun, ahli-ahli psikologi yang lain

bersependapat bahawa teori kognitif Jean Piaget mempunyai beberapa kelemahan.

Analisis telah dilakukan bagi mengenalpasti sama ada kritikan yang dilakukan ke

atas Jean Piaget adalah benar ataupun tidak semasa menjalankan Pengalaman

Berasaskan Sekolah (PBS).

Menurut Gelman dan Baillargeon (1983), mereka mengatakan bahawa jika

kanak-kanak melalui setiap peringkat perkembangan kognitif berdasarkan set

operasi yang khusus maka mereka juga sepatutnya dapat menyelesaikan semua

masalah yang memerlukan set operasi yang sama. Sebagai contoh, peringkat

operasi konkrit sebagaimana yang telah diutarakan oleh Jean Piaget dalam teorinya

menunjukkan kemampuan pemuliharaan kanak-kanak dalam angka dan berat pada

masa yang sama. Namun dalam kajian yang dilakukan oleh Klausmeier dan Sipple

pada tahun 1982 menunjukkan keadaan yang berbeza di mana kanak-kanak

sentiasa menunjukkan kemampuan pemuliharaan berat lebih lewat berbanding

pemuliharaan angka. Hal ini bermakna pada peringkat operasi konkrit kanak-kanak

terlebih dahulu memahami konsep angka daripada berat . Berdasarkan pemerhatian

yang dilakukan terhadap murid-murid tahun 1, didapati kanak-kanak memahami

konsep angka dahulu daripada berat. Mereka tidak dapat menyatakan berapa berat

sesuatu objek jika mereka tidak memahami konsep angka. Mereka juga memerlukan

objek konkrit atau maujud sebelum memahami konsep angka.

Selain itu, pemerhatian dari segi metadologi juga dilakukan semasa

menjalankan Program PBS. Menurut Laile Suzana Jaafar dalam buku yang bertajuk

Pengenalan Kepada Psikologi Kanak-kanak dan Remaja, beliau menyatakan

ketidaksesuaian kaedah yang beliau gunakan untuk kajiannya. Responden kajian

beliau hanyalah tiga orang anaknya dan bukan 40 atau 50 orang responden yang

dapat mewakili satu persampelan yang lebih besar. Hal ini amatlah tidak menepati



piawaian yang sepatutnya di samping tidak mengambil kira faktor baka merupakan

satu faktor penting yang mempengaruhi perkembangan kognitif kanak-kanak. Hal ini

turut menjelaskan bahawa beliau mengambil kira semua kanak-kanak adalah serupa

dengan anak-anaknya tanpa berfikir bahawa setiap kanak-kanak mempunyai tahap

kognitif yang berbeza. Pemerhatian telah dijalankan terhadap murid prasekolah

untuk peringkat praoperasi dan murid tahun 4 untuk peringkat operasi konkrit. Aktiviti

pengabadian cecair atau isipadu dijalankan untuk murid prasekolah. Contohnya,

isipadu air yang sama telah dituangkan ke dalam bikar yang berbeza saiz. Didapati

mereka mengatakan bahawa air dalam kedua-dua bikar sama banyak dan ada juga

yang mengatakan air dalam bikar bersaiz besar banyak. Jawapan tersebut

membuktikan bahawa kanak-kanak mempunyai tahap kognitif yang berbeza dan

faktor baka juga mempengaruhi perkembangan kognitif kanak-kanak. Terdapat

kanak-kanak berupaya menerima dan menghargai orang lain atau mereka kurang

egosentrik terhadap pemerhatian yang dilakukan tadi. Pada pendapat saya, hal ini

jelas menunjukkan bahawa hujah Jean Piaget mempunyai kelemahan dari segi

metadologi kerana beliau hanya jalankan kajian terhadap tiga orang anaknya sahaja

tanpa mengambil kira kanak-kanak lain yang mempunyai kognitif yang berbeza dan

disebabkan oleh faktor baka.

Tambahan pula, pemerhatian juga telah dilakukan terhadap kognitif kanak-

kanak normal dan kanak-kanak bekeperluan khas. Tahap kognitif kanak-kanak

normal dan kanak-kanak berkeperluan khas juga berbeza. Mereka tidak dapat

menguasai konsep pengabadian jisim, nombor, panjang, cecair dan luas walaupun

mereka telah berada di peringkat operasi konkrit serta mereka juga tidak boleh

berfikir secara logik. Jika dilihat peringkat perkembangan kognitif yang telah

diutarakan oleh Jean Piaget, ianya seolah-olah mengetepikan golongan kanak-kanak

yang bekeperluan khas. Jean Piaget perlu melakukan kajian ke atas setiap individu

tidak mengira kanak-kanak biasa atau yang bermasalah kerana tidak semua

mempunyai tahap pemikiran dan perkembangan kognitif yang sama. Hal ini

membuktikan Jean Piaget tidak mampu menjelaskan elemen diatas dengan ilmiah

dan jelas.

Menurut Burger (1988) mengatakan Jean Piaget lebih menumpukan kanak-

kanak biasa dan tidak mengambil kira perbezaan individu atau kanak-kanak dari segi

warisan, budaya dan pendidikan. Berdasarkan pemerhatian, kanak-kanak itu berasal



daripada keluarga yang kaya maka tahap pemikiran mereka adalah lebih tinggi dan

mereka juga berada di kelas hadapan berbanding kanak-kanak yang yang miskin

yang kebanyakkannya berada di kelas belakang. Hal ini kerana kanak-kanak yang

kaya mempunyai banyak kemudahan untuk belajar iaitu mereka mampu membeli

buku-buku rujukan, komputer dan sebagainya. Oleh itu, tahap pemikiran murid yang

kaya adalah lebih tinggi berbanding kanak-kanak yang miskin. Selain itu, Jean Piaget

juga perlu mengambil kira perbezaan dan melihat seseorang individu dari aspek

kebudayaan dan pendidikan serta warisan dan latar belakang keluarga. Ini jelas

menunjukkan kelemahan hujah Piaget yang tidak mengambil kira perbezaan

individu.

Akhir sekali, Jean Piaget juga sangat mementingkan pengetahuan dalaman

individu dan tidak mengambil kira motivasi dan pengajaran luaran dalam teori

perkembangan kognitifnya. Menurut Dr. Omar Al- Syaibani dalam buku Falsafah

Pendidikan Islam, motivasi juga penting untuk pembelajaran yang berkesan dan

pendorong untuk kanak-kanak melakukan sesuatu. Hasil pemerhatian, murid-murid

memerlukan dorongan daripada guru sebelum memulakan proses pengajaran dan

pembelajaran serta inginkan pujian daripada guru sebagai dorongan dan sokongan

untuk meningkatkan prestasi pembelajaran. Hal ini menunjukkan hujah Piaget tidak

begitu tepat. Begitu juga dengan andaian yang dibuat olehJean Piaget juga tentang

kanak-kanak mempelajari sendiri banyak perkara tanpa bantuan orang lebih biasa

adalah tidak tepat. Berdasarkan pemerhatian yang dilakukan terhadap budak

prasekolah, mereka memerlukan guru untuk mempelajari sesuatu perkara iaitu

dengan adanya benda maujud atau bahan konkrit sebelum mengenal konsep

sesuatu perkara. Contohnya, mereka akan mengenali kapal terbang setelah guru

menyatakan dan menunjukkan objek kapal terbang permainan kepada mereka serta

bilangannya jika belajar tentang konsep angka. Oleh itu, bantuan daripada orang

dewasa sangatlah penting untuk memberi pengetahuan dan ajaran yang baru

kepada kanak-kanak.

Kesimpulannya, hasil pemerhatian dan aktiviti yang dijalankan terhadap

murid-murid semasa Program Pengalaman Berasaskan Sekolah (PBS), terbukti

banyak hujah Jean Piaget mempunyai kelemahan, tidak mantap dan tidak lengkap.

Hasil kritikan yang telah dilakukan terhadap Jean Piaget semasa Program



Pengalaman Berasaskan Sekolah (PBS) adalah benar dan telah terbukti melalui

pemerhatian dan aktiviti yang dilakukan terhadap murid-murid di sekolah.



B) REFLEKSI

Alhamdulillah, terdapat banyak pengajaran-pengajaran yang saya dapat daripada

pengalaman aktiviti saya berdasarkan teori perkembangan kognitif Jean Piaget

dengan murid-murid di sekolah semasa Program Pengalaman Berasaskan

Sekolah(PBS). Banyak pemerhatian dan aktiviti yang saya lakukan bagi

menganalisis sejauh mana kebenaran kritikan yang saya lakukan terhadap hujah

Jean Piaget.

Pertama, saya dapat mengenali murid-murid biasa dan murid-murid yang

bekeperluan khas yang mempunyai banyak perbezaan. Tahap perkembangan

kognitif murid-murid pendidikan khas ini amat berbeza dengan murid-murid biasa

atau normal oleh sebab mereka mempunyai masalah mental seperti sindrom,

lembam dan masalah fizikal seperti cacat penglihatan, pekak dan bisu. Pada

mulanya, saya memerhati seorang murid di kelas pendidikan khas. Murid ini

kelihatan seperti murid normal tetapi dia mempunyai masalah iaitu lembam. Tahap

kognitif murid pendidikan khas amat berbeza dengan murid biasa dan tahap kognitif

murid bekeperluan khas yang berada di tahap operasi konkrit tidak dapat lagi

menguasai konsep pengabadian dan tidak dapat berfikir secara logik.

Kedua, saya dapati murid di kelas yang hadapan dan di kelas belakang

mempunyai tahap kognitif yang berbeza. Kelas hadapan agak bijak dan kebanyakan

murid di kelas hadapan mempunyai latar belakang keluarga yang kaya. Mereka rajin

belajar dan mempunyai banyak kemudahan untuk belajar seperti membeli buku

rujukan, komputer dan sebagainya. Oleh itu, tahap pemikiran mereka lebih tinggi

berbanding murid-murid yang miskin yang tidak mampu membeli buku rujukan dan

sebagainya. Ini jelas menunjukkan Jean Piaget hanya menumpukan kanak-kanak

biasa dan mengabaikan kanak-kanak yang berlatar berbeza latar belakang dan

murid-murid yang bekeperluan khas.

Terdapat murid-murid yang aktif atau cerdik, sederhana dan lemah di dalam

sebuah kelas. Oleh itu, guru perlu meletakkan kedudukan pelajar yang lemah di

tengah-tengah antara murid-murid yang cerdik dan sederhana agar mereka dapat

bersaing dan dapat mempertingkatkan tahap perkembangan kognitif murid-murid

tersebut. Ketiga atau terakhir, murid-murid pada tahap praoperasi mempuyai

pemikiran egosentrik yang rendah. Jean Piaget menyatakan pemikiran kanak-kanak



pada tahap praoperasi adalah egosentrik. Saya membuat aktiviti dengan budak-

budak prasekolah dan dapati budak-budak prasekolah mempunyai sedikit

keupayaan untuk menerima perspektif orang lain atau rendah egosentrik. Kanak-

kanak prasekolah juga boleh menguasai sedikit demi sedikit konsep pengabadian

seperti jisim, nombor, panjang, cecair dan luas.

Saya telah melakukan aktiviti pengabadian cecair atau isipadu untuk murid

prasekolah. Contohnya, isipadu air yang sama telah dituangkan ke dalam bikar yang

berbeza saiz. Didapati mereka mengatakan bahawa air dalam kedua-dua bikar sama

banyak dan ada juga yang mengatakan air dalam bikar bersaiz besar banyak.

Jawapan tersebut membuktikan bahawa kanak-kanak mempunyai tahap kognitif

yang berbeza dan sudah dapat menguasai konsep pengabadian.

Kesimpulannya, saya dapat banyak pengalaman dan pengajaran melalui

pemahaman dan pengetahuan serba sedikit mengenai tahap pekembangan kognitif

kanak-kanak terutamanya kanak-kanak yang berada pada tahap praoperasi dan

tahap operasi konkrit semasa menjalankan Program Pengalaman Berasaskan

Sekolah (PBS). Pengalaman ini dijadikan sebagai ilmu pengetahuan baru tentang

tahap perkembangan kognitif kanak-kanak di samping dapat menyiapkan tugasan

kerja kursus pendek perkembangan kanak-kanak. Sekian, terima kasih.



4.0 SENARAI RUJUKAN

Choong Lean Keow Phd. (2011), Murid dan Alam Belajar Edisi ke-2. Selangor:

percetakan Seasons Sdn. Bhd.

Ea Ah Meng (2003), Ilmu Pendidikan Pengetahuan dan Ketrampilan Ikhtisas

(semester 1). Selangor: Fajar Bakti Sdn. Bhd.

Lee Shok Mee (1997), Psikologi Pendidikan 2 Teori dan Aplikasi Psikologi Dalam

Pembelajaran & Pengajaran, Kuala Lumpur: Kumpulan Budiman Sdn. Bhd.

Mohamad Daud Hamzah (1994), Perkembangan Kanak-Kanak dan Pembelajaran.

Kuala Lumpur: Utusan Publications & Distributors Sdn. Bhd.

Mok Soon Sang (2003), Ilmu Pendidikan Untuk KPLI (Sekolah Rendah Komponen

1&2) Psikologi Pendidikan &Pedagogi. Selangor: percetakan Seasons Sdn. Bhd.

Mok Soon Sang (2012), Perkembangan kanak-kanak Edisi ketiga. Selangor:

Penerbitan Multimedia Sdn. Bhd.

Rohaty Mohd. Majzub (1992), Psikologi Perkembangan Untuk Bakal Guru. Kuala

Lumpur: Penerbit Fajar Bakti.

Suppiah Nachiappan, Kamarulzaman Kamaruddin, Abd. Aziz Abd. Shukor, Ramlah

Jantan, Roslinda Mustapha, Hazalizah Hamzah (2009), Pembelajaran dan

Perkembangan Pelajar. Selangor: Oxford Fajar Sdn. Bhd.


Documents

EDU 3102 PERKEMBANGAN KANAK-KANAK