ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҒЫЛЫМ ЖӘНЕБІЛІМ МИНИСТРЛІГІ

ШӘКӘРІМ атындағы СЕМЕЙ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ

ПӘННІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ

Өсімдіктер систематикасы

«5В011300» – «Биология» мамандығы үшін

Құрастырғандар:Карипбаева Н.Ш

Биология ғылымдарының кандидаты,доцент

Семей 2013ж

ПОӘК- авторлары туралы мәліметтер

1

ПОӘК авторлары туралы мәліметтерКарипбаева Нурзия Шайкеновна

Ғылыми дәрежесі: Биология ғылымдар кандидатыҒылыми атағы: ДоцентҚызметі: Биология кафедрасының доцентіМамандандыруы: Биология Байланыс мәліметтері:

Жұмыс телефоны: +7 (7222)42-34-72Электрондық пошта: kob@sgpi.kz

Skype:Жалпы мәліметтер:4 оқулықтың серіктес авторы. 7 биология магистрін дайындады. ҚР БҒМ «Шыңғыстау аймағындағы өсімдіктер мен жануарлардың көптүрлілігін зерттеу» гранттық тақырыпты 2013-2016жж аралығында орындауда

Жұмыс бағдарламасы

1.Қолдану саласы – 3бет2. Нормативті сілтемелер – 3 бет3. Жалпы ережелер – 3бет4. Әдебиет және қорлар – 3 бет5. Пән мазмұны, пәннің модульдік бөлінуі – 4бет6. СӨЖ тақырыптары мен мазмұны – 30 бет7. Пәнді оқу бойынша әдістемелік ұсыныстар – 34бет8. Курс форматы – 35бет9. Курс саясаты – 35 бет10. Баға қою саясаты – 36 бет11. Студенттер білімін бақылау – 36бет12. Өсімдік анатомиясы және морфологиясы пәнінен өтетін далалық

жаттығу практикасы – 37бет13. Өсімдік анатомиясы және морфологиясы пәнінің тест сұрақтары–39 бет.14. Глоссарий – 88бет.

1. Қолдану саласы

2

Өсімдіктер систематикасыпәнінің оқу-әдістемелік кешені «5В011300» - «Биология» мамандығының студенттеріне арналған. ПОӘК студенттерді курс мазмұнымен, өзектілігімен, қажеттілігімен, саясатымен және студенттің оқу үдерісінде қандай дағдылар мен іскерлікті үйренетінімен таныстырады.

2. Нормативтік сілтемелерОсы Өсімдіктер систематикасы пәнінің оқу-әдістемелік кешені (ПОӘК) берілген пән бойынша ұйымдастыру ретін анықтайды және келесі

құжаттардың талаптары мен ұсыныстарына сәйкес әзірленген: «5В011300» - «Биология» мамандығының Мемлекеттік жалпыға бірдей

міндетті білім стандарты ҚР МЖМБС 3.08.0ХХ-20__, ҚР Білім және ғылым министрлігінің 20__ жылғы «__» _________ №__ бұйрығымен бекітілген.

Шәкәрім атындағы СМУ «Пәннің оқу-әдістемелік кешені туралы ережесі».

3. Жалпы ережелер Оқытушының тегі, аты, жөні – Карипбаева Нурзия Шайкеновна,

биология ғылымдарының кандидаты, доцент; Кафедрабиология__________________________________________; Хабарласу ақпараты – тел: 8722242-34-72, Оқу ғимараты № 3,

кабинет № 221; e-mail: kob@sgpi.kz Контактілі сабақтардың өткізілу орны – аудитория № 117; Пән атауы – «өсімдіктердің анатомиясы мен морфологиясы»; Кредит саны – 3;

Жұмыс оқу жоспарынан көшірме1 кесте

Курс

Семестр

Кредиттер

Аудиториялық жұмыс

СӨЖ және СОӨ

Ж(сағ)

Барлығы

(сағ)

Қорытынды бақылау

түріАС (сағ)

ҚК (сағ)

1 2 3 15 30 45 90 емтихан

4. Әдебиет және қорлар № Оқулық және оқу-әдістемелік Құралдың атауы

1 Әметов Ә.Ә, Мырзақұлов П. М. Жоғарғы сатыдағы өсімдіктер систематикасы 1 том Қазақ университеті. 2000 жыл.

2 Әметов Ә.Ә. Ботаника,2000ж.

3 Мұсакулов Г. Ботаника, 1975ж.

3

4 Силыбаева Б. М., Карипбаева Н. Ш., Полевик В. В. , Байгана Ж. А., Жоғары сатыдағы өсімдіктер систематикасы. Интелект баспасы. 2010 ж.

5 Бавтуто Г.А. Учебно-полевая практика по ботанике

6 Комарницкий. Н. А. Кудряшов Л.В. Систематика растений. Просвещение 1975г.

7 Хржановский В.Г. Основы ботаники с практикумом

8 Абдрахманов О. Төменгі сатыдағы өсімдіктер систематикасы. Алматы 1972 жыл.

9 Систематика высших растений. С. А. Шостаковский. Высшая школа. 1970 год.

11 Васильев А.Е. Ботаника,1988г.

12 Мусакулов Ботаника(каз)

.Лабораториялық жұмыс

Тақырыбы:Мүктер бөлімі. (2 сағат)

(Bryophyta).Мүктер су жағалауларында, ормандарда, батпақты жерлерде , ағаш қабықтарында тағы басқада ылғалды жерлерде өседі. Студенттер лабораториялық- практикалық сабақ барысында , гербарийде берілген бірнеше мүктердің түрлерін, анықтағыштардың көмегімен анықтаулары қажет. Жұмыс барысында мүктердің экологиясы, анатомиялық-морфологиялық құрлыстары, даму циклдері , қорапшасының құрлысы тағыда басқа ерекшеліктеріне көңіл бөлінеді. Тапсырма: 1. Мүктердің бірнеше түрін қолдана отырып, сыртқы

морфологиялық айырмашылықтарына және анатомиялық құрлыстарына назар аударыңыз.

2. Берілген тұрақты препараттан антеридий мен архехонийдің құрлысымен танысып, сүретін салып белгілеңіз.

4

3. Уақытша препарттан мүктің қорабша, жапырақ және сабақтарының құрлыстарымен танысып, схема түріндегі суретін салыңыз.

4. Сабақта берілген мүктің даму циклінің схемасын көрсетіңіз.

Қайталау сұрақтары:1. Кәдімгі маршанцияның құрлысы және даму циклі.2. Мүктердің гаметофитінің құрлысы. 3. Мүктердің классификациясы.4. Бауыр тәрізді мүктер класы мен жапырақты мүктер

класының негізі ерекшеліктері және айырмашылықтары.5. Қорабша түрлерінің құрлысы.6. Мүктердің вегетативті көбейу жолдары.7. Спорофиттік және гаметофиттік дамуы.8. Көкек зығырның құрлысы. 9. Сфагналық мүктің құрлысы. 10. Анықтағыштарды пайдала отырып мүктердің бірнеше

түрін анықтаңыз. Сонымен қатар, төменде берілген өсімдіктер түрлерін жатқа білу қажет. ( жүзгіш риччия- риччия плывушая ( Riccia fluitans), қисықсабақты дитрих- дитрих кривостебельный (Ditrichum flexicaule), аршалы политрих -политрих можжевельниковый (Polytrichum juniperinum), ақшыл брий-брий -бледный (Bryum pallens S ), шымды брий- брий дернистый (Bryum caespiticum), орташа мний- мний средний (Mnium medium), үшкір басты мний-мний остроконечный ( Mnium cuspidatum), үрленген скорпидий-скорпидий вздувающийся ( Scorpidium turgescens M), гигант каллиэргон- каллиэргон гигантский( Calliergon giganteum . K), қатпарлы ритидий-ритидий морщинистый ( Rhytidium rugosum . K т. б. жиі кездесетін түрлерге көңіл бөлу қажет.)

Лабораториялық жұмысТақырыбы:

Қырықбуындар бөлімі (1 сағат). Қырықбуындар (Equisetataceae) тұқымдасы. Қырықбуындар сабақтары буын және буын аралықтарынан

тұратын ,тамырсабақты көпжылдық шөптесін өсімдіктер .

Тапсырма:

5

1. Қырықбуындылардың бірнеше түрін салыстырып, негізгі морфологиялық және анатомиялық құрлыстарының ерекшеліктерін көрсетіңіз.

2. Спиртте немесе формалинде сақталған қырықбуының споралы масағын лупа арқылы қарап, спрофиллі, спорангиясы, спорасы және элатерасын тауып суретін салу керек.

3. Тұрақты препараттан дала қырықбуынының гаметофитінің құрлысын қарап, суретін салып белгілеу қажет.

4. Дала қырықбуынының даму циклін схема түрінде көрсетіңіз.

Тақырып бойынша қайталау сұрақтары:

1. Қырықбуынның морфологиялық ерекшеліктері. Дала қырықбуынының құрлысы.

2. Көбейу ерекшеліктері. 3. Қырықбуын гаметофитінің құрлысы.4. Спорофиті мен гаметофитінің құрлыстарын салыстырыңыз.5. Дала қырықбуындарының көктемгі және жазғы өркендерінің

ерекшеліктері.6. Гербарийде берілген бірнеше қырықбуындар түрлерін анықтағыштар

арқылы анықтау қажет. Кең тараған түрлеріне: қысқы қырықбуын- хвощ

зимующий ( Equisetum hiemale ), орман қырықбуыны – хвощ лесной ( E.

silvaticum ), батпақ қырықбуыны-хвощ болотный (E . palustre) т. б. түрлерін

білу қажет.

Лабораториялық жұмысТақырыбы:

Плаундар бөлімі. Плаундар тұқымдасы (1 ).сағатПлаундар бөлімінің негізгі ерекшеліктерімен танысу. Мысалы ретінде түйреуіш тәрізді плаунды қарастыру қажет. Тапсырма:1.Гербарийде берілген плауындардың бірнеше түрін пайдалана отырып, морфологиялық құрлыстарымен танысыңыз.2. Плауын тәрізділердің споралы масақтарының құрлысын (спорофилл, спорангий, спора) лупа арқылы қарап , сүретін

6

салыңыз. Тең және әртүрлі споралық қасиеттеріне көңіл бөлу қажет. 3. Түйреуіш тәрізді плауын мен селагинелла даму циклін схема түрінде көрсетіңіз.4. Гербарийде берілген плауындар түрлерін анықтаңыз

Тақырып бойынша қайталау сұрақтары:1. Плауынтәрізділердің анатомиялық және морфологиялық

құрлыстары. 2. Түйреуіш тәрізді плауын мен селагинелланың даму циклін

салыстырыңыз. 3. Споралы масақтарының құрлысы.4. Плауынның сабағының құрлысы. 5. Плауындардың аталық және аналық өскіншесінің құрлысы.

Селагинелланың аталық өскіншесінің құрлысы. 6. Селагинелланың даму циклі. 7. Плауындардың мүктерден негізгі айырмашылықтарын

атаңыз. 8. Плауындардың классификациясы.9. Қазбалардан табылған(сигиллярия,астероксилон т. б.) плауын тәрізділердің негізгі қасиеттері. Жер шарында кең таралған түрлерге: Түйреуіш тәрізді плаун-плаун булавовидный (Lycopodium ciavatum), жылдық плаун- плаун годичный ( Lecopodium annotinum), баранец плауыны- плаун баранец (L.complanatum), селаго тәрізді селагинелла - силегинелла селаговидная( Selaginella selaginoides), қабысқан плауын-плаун сплюснутый ( L. Complanatum) т. б. түрлерін білу қажет.

Лабораториялық жұмысТақырыбы:

Папоротниктер (Pteridophyta) бөлімі (1 сағат).

Тапсырма:

1. Еркек папоротниктің жалпы құрлысы (жапырағы, тамырсабағы, тамыры,

сорустары).

2.Тұрақты немесе уақытша препараттан еркек папортниктің сорустары мен

спорангияларының құрлысын микроскоп арқылы қарап, сүретін салыңыз.7

3. Сальвинияның жалпы құрлысы. Мегаспорангий және

микроспорангийлерінің ұзындығынан кесіндісін микроскоп арқылы қарап,

суретін салыңыз.

4. Сальвиния мен еркек папоротниктің даму циклін схема түрінде

көрсетіңіз.

5.Гербарийде берілген папоротниктердің бірнеше түрлерін анықтаңыз.

Тақырып бойынша қайталау сұрақтары:

1. Папоротниктің спорофитінің құрлысы және экологиясы.2. Гаметофитінің құрлысы. 3. Жүзгіш сальвинияның негізгі ерекшеліктері және көбейу жолдары.4. Сорустарының құрлысы.5. Сабағының анатомиялық құрлысы. 6. Тең және әртүрлі споралы папоротниктердің даму циклі. 7. Орляқ,костенец, адиантум, щитовник сияқты туыстарға қысқаша

сипаттама 8. Сальвинияның микро-мегасорустарының құрлысы.9. Папоротниктің гаметофитінің құрлысы. Оранжерияларда жиі кездесетін өсімдіктердің қатарына радди адиантумы-

адиантум радди (Adiantum raddianum), шаштәрізді асплениум- асплениум

волосовидный ( Asplenium trichomanes), аналық кочедыжник- кочедыжник

женский (Athyrium filix-femina ) түрлерімен қатар, табиғатта жабайы

кездесетін жүзгіш сальвиния- сальвиния плавающая ( Salvinia natans),

кәдімгі орляк- орляк обыкновенный ( Pteridium aquilinum), еркек

папоротник –щитовник мужской( Dryopteris filix-mas) т. б. түрлерін білу

қажет.

8

Лабораториялық жұмысТақырыбы:

Тұқымды өсімдіктер.Жалаңаш тұқымдылар бөлімі. (2 сағат)

(Gymnospermae немесе Pinophyta).Тапсырма:1. Кәдімгі қарағайдың спиртте фиксацияланған аталық

бүрінің ұзындығынан кесіндісін жасап, микроскоп арқылы микроспорофилде орналасқан микроспорангийді қарап суретін салыңыз.

2. Аталық тозаңның тұрақты немесе уақытша жасалған препарат арқылы құрлысымен танысыңыз. Микроскоптың үлкен обьектісі арқылы тозаңның екі ауа толған қапшығы, интин және экзин қабаттарына көңіл бөліңіз.

3. Тұрақты препартты қолдана отырып кәдімгі қарағайдың тұқым бүршігінің құрлысымен танысыңыз. Тұқым бүршігінің интегумент, нуцеллус, микропиле, эндосперм, және архегонияларының суретін салып белгілеу қажет.

4. Кәдімгі қарағайдың спиртте фиксацияланған аналық бүрінің ұзындығынан кесіндісін жасап, микроскоп арқылы микроспорофилдерде орналасқан тұқым бүршігін иненің ұшымен жекелеп алып қарау қажет.

5. Гербарийде берілген эфедраның құрлысымен танысыңыз(аталық және аналық өркендері, микроспорангиялары).

6. Жергілікті флорада кездесетін шырша, қарағай, арша, қылша, самырсын т. б. гербарийде берілген өсімдіктердің төменде көрсетілген белгілеріне көңіл аударыңыздар: а) жапырақтарының орналасуы; б) бүрлерінің құрлысы, жабынды және тұқымды қабыршақтарының формалары; в) бүрлердің орналасуы, мөлшері.

7. Гербарийде берілген өсімдіктерді анықтаңыз Кәдімгі қарағайдың даму циклін схема түрінде көрсетіңіз.

Қайталау сұрақтары:1. Жалаңаш тұқымдыларға тән қасиеттер.2. Кәдімгі қарағайдың аталық және аналық бүрінің құрлысы.3. Жалаңаш тұқымдылардың классификациясы4. Жалаңаш тұқымдылардың тұқым бүршігінің құрлысы. 5. Жалаңаш тұқымдылардың тозаңдануы және ұрықтануы

қалай жүреді. 6. Неге қылқан жапырақтыларды жалаңаш тұқымдыларға

жатқызамыз.

9

7. Қылқан жапырақтылардың морфологиялық және анатомиялық ерекшеліктері.

8. Жалаңаш тұқымдылардың негізі тұқымдастары және олардың географиялық таралуы және халық шаруашылығында маңызы.

9. Гнетталықтар класының негізгі қасиеттері.10.Эфедраның сыртқы морфологиялық құрлысы, көбейуі.11.Саговниктер тұқымдастарының ерекшеліктері ( замия, цикас, бовения)12. Араукария тұқымдасының ерекшеліктері (агатис, араукария) 13. Тисстер тұқымдасының ерекшеліктері ( тисс, торрия)14.Қарағайлар тұқымдасының ерекшеліктері ( Тсуга, қарағай, самырсын, шырша, кедр, балқарағай ).15. Кипаристер тұқымдастары (кипарис, туя арша)16.Таксоидтар тұқымдасының ерекшеліктері (секвоия, метосеквоия. . 17.Араукария (Araucaria), агатис (Agathis), подокарпус ( Podocarpus), торрея (Torreya), тсуга (Tsuga), секвойя (Sequoia ), криптомерия ( Cryptomeria), шырша –ель ( Picea), балқарағай- лиственница (Larix), кедр (Cedrus) самырсын- пихта (Avies) т. б. түрлерінің латынша, қазақша атауларын білу керек.

Лабораториялық жұмысТақырыбы:

Жабық тұқымды өсімдіктерҚос жарнақтылар (Dicotyledoneae ) класы (3 сағат).

10

Ранункулидтер ( Ranunculidae ) класс тармағы. Сарғалдақтар ( Лютиковые- Ranunculaceae) тұқымдасы. Гүлінің формуласы: *СА5 СО5 А~ G~ Тапсырма:1. Сарғалдақтар тұқымдасының гүлсерігі қарапайым( калужница, ломонос, василистник); гүлсерігі қосарланған(сарғалдақ туыстары) және гүлі зигоморфты( живокость) өсімдіктердің құрлыстарына қысқаша сипаттама беріңіз 2.Сарғалдақтар тұқымдасының бір түрінің гүлінің диаграммасын көрсетіңіз.3.Гербарийде берілген өсімдіктерді анықтаңыз. Олардың қазақша, орысша және латынша атауларын көрсетіңіз.

Тақырып бойынша қайталау сұрақтары.;1.Сарғалдақтар тұқымдасының экологиясы және биологиясы.2.Сарғалдақтар тұқымдасын неге қос жарнақтылар арасындағы қарапайым формадағы өсімдіктер деп қарайды.3.Екі тұқымдас тармағының арасындағы айырмашылықтарға қандай белгілер жатады.4.Улы түрлерін атаңыз.5.Жеміс және гүлшоғырларының түрлері6.Қазақстан флорасында кездесетін түрлері.Бұл тұқымдасқа: азия күнгелдісі (купальница азиятская- Trollius asiaticus ), егістік соданасы (чернушка полевая- Nigella sativa ),биік тегеурінгүл ( живокость высокая- Delphinium elatum), көктемгі жанаргүл( горицвет весенний – Adonis vernalis), күйдіргіш сарғалдақ (лютик жгучий -Ranunculus flammula), улы сарғалдақ ( лютик ядовитый -R. scleratus), тілік құндызшөп ( сон трава ,немесе прострел многонадрезеанный-Pulsatilla multirida), кәдімгі таушымылдығы ( пион немесе марьин корень (Paеonia anomala) т. б. түрлерін білу қажет.

Көкнәр гүлділер (Papaverales ) қатары Көкнәр (маковые-Papaveraceae) тұқымдасы.Гүлінің құрлысы: * СА 2 СО2+2 A~ G (2) Тапсырма: 1. Берілген өсімдіктердің - гүл, гүлшоғыры , жемісі және тұқымының құрлысының сүретін салып белгілеңіз.

11

2. Гербариде берілген өсімдіктерді анықтағыштарды қолдана отырып анықтаңыз.

Тақырып бойынша сұрақтар:1.Көкнәр тұқымдасының биологиялық ерекшелігі.2.Казақстан флорасында кездесетін тұқымдастарға тән түрлер(латынша ,қазқша және орысша атаулары3.Көкнәр тұқымдасының медицинадағы маңызы.4.Үлкен сүйелшөпке сипаттама.5.Апиын көкнәрінің құрлысы. 6. Көкнәр тұқымдасының жиі кездесетін түрлеріне: апиын көкнәрі ( мак снотворный -Papaver somniferum), үлкен сүйелшөп ( чистотель майский- Chelidonium maius), сеппелі көкнәр ( мак самосейка- Papaver rhoeas), кәдімгі мүйіз көкнәр (дымянка аптечная- Fumaria officinalis) т.б. түрлері мысалы бола алады.

Лабораториялық жұмысТақырыбы:

Гамамелидтер (Hamamelididae) класс тармағы. Шамшатгүлділер қатары.

Қайыңдар (Березовые –Betulaceae) тұқымдасы.Аталық гүлінің формуласы:*Р 2 А 2 G 0

Аналық гүлінің формуласы:*Р 0 А0 G (2 )төменгі жатын.

Тапсырма:

1. Қайыңның аталық сырғасы дихазий гүлшоғырын схема түрде көрсетіңіз.

2.Аналық дихазий гүлшоғырының құрлысымен танысып, ондағы орналасқан

гүлдердің саны және жабынды қабықшасын қарап, гүлінің диаграммасын

құру қажет.

12

3. Гүлденген , жеміс түзген, жапырақтары орналасқан бүршіктері бар әртүрлі

бұтақтарының морфологиялық сипаттамасы.

4.Гербарийде берілген өсімдіктерді анықтау.

Тақырып бойынша қайталау сұрақтары:

1. Қайыңдар тұқымдасының биологиясы және экологиясы. 2. 2. Жемістеріне тән қасиеттер. Жемістерінің таралуы. 3. Қайыңның гүлдерінің құрлысы5.Аталық және аналық сырғаларының құрлысы.

6. Қайыңдар тұқымдастарына жататын түрлер: үлкен қайың ( береза

пушистая- Betula pubescens, орман жаңғағы (лещина обыкновенная,

орешник,орех лесной- Corylus avellana ), граб(граб- Carpinus betulus), қара

қандағаш ( ольха черная - Alnus qlutinosa) т. б.

Кариофиллидтер класс тармағы Caryophyllidae

Қалампыргүлділер қатары Caryophyllales

Қалампыр тұқымдасы ( Гвоздичные-Caryophyllaceae)

Гүлінің формуласы: * СА5 СО5 А5+5 G(2-5) .

Жемісі қорапша, олар тістер немесе бүтін қақпақшалар арқылы ашылады, сол

сияқты жемісі сирек жағдайда жаңғақ, жидек тәрізді. Тапсырма:

13

1. Қалампыр, аққаңбақ, жұлдызшөп тағы басқа өсімдік гүлдерінің

құрлысымен танысып, диаграммасын көрсету керек.

2. Гербарийде берілген өсімдік түрлерін анықтау қажет.

Қайталау сұрақтары:

1. Қалампыр тұқымдастарының жалпы биологиялық қасиеттері2. Тұқымдас тармақтары және олардың ерекшеліктері.3. Қалампыр тұқымдастарының гүлінің құрлысы.4. Шаруашылықтағы маңызы.

Қазақстан флорасында кездесетін өкілдерінің экологиясы және кездесуі.

Қалампыр тұқымдастарының жиі кездесетін жабайы түрлеріне:дымқыл

жұлдыз шөп( звездчатка мокрица- Stellaria media), тегіс грыжник (грыжик

гладкий-Herniaria glabra), шалғындық қалампыр (гвоздика луговая Diathus

pratensis ), кәдімгі сабыншөп (мыльнянка обыкновенная- Saponaria

officinales ) еңкіш сылдыршөп( смолевка поникающая- Silena nutans) тағы

басқалары жатады.

Алабұталар (маревые- Chenopodiaceae) тұқымдасы.

Гүлдерінің формуласы:* Р(5) тостағанша тәрізді А5 G(2-5)

Жемісі жаңғақ, кейде қорабша немесе жидек түрінде болады.

Тапсырма:

1. Кәдімгі алабұта жапырағында түзілген түктер және « түйіншелер» түрінде масақ күрделі гүлшоғырының құрлысымен танысып, схема түрінде көрсетіңіз.

14

2. Гербарийде берілген өсімдік түрлерін анықтау қажет.

1 Қайталау сұрақтары.

1. Алабұталар тұқымдасының жалпы қасиеттері2. Шөл және шөлейтті аймақтарда өсетін туыстастары мен түрлері.3. Шаруашылықта қолданатын түрлер.4. Гүлінің құрлысы , гүлшоғырларының түрлері.

5. Біздің флорада жиі кездесетін түрлеріне құм ебелегі (рогач песчанный -

Ceratocarpus arenarius), кәдімгі қызылша (свекла обыкновенная –Beta

vulgaris), итсигек бүйіргін( ежовник безлистый- Anabasis aphylla), лессинга

қараматау (камфоросма лессинга- Camphorosma Lessingii), жатаған изен

( кохия стелющаяся – Kochia prostrata), кәдімгі алабұта (марь белая-

Chenophodium album ) т. б.

Диллениидтер (Dilleniidae) класс тармағы

Құлқайыргүлділер (Malvales) қатары

Құлқайырлар ( Мальвовые-Malvaceae) тұқымдасы

Гүлінің формуласы: * Са3(3), (6-10)+5 СО5 А (~)G(~)

Тапсырма:

1.Құлқайыр тұқымдасының гербарийде немесе спиртте фиксацияланған

өкілінің гүлі құрлысы және диаграммасын көрсетіңіз.

2.Анықтағыштарды қолдана отырып гербарийде берілген өсімдік түрлерін

анықтау қажет.

Қайталау сұрақтары:

15

1.Құлқайыр тұқымдасының биологиялық және экологиялық ерекшеліктері.

2.Мақта туыстастарының түрлері.

3. Құлқайыр тұқымдасының ауыл шаруашылығында маңызы.

4. Мақта гүлінің құрлысы.

5. Құлқайырлардың жиі кездесетін түрлер қатарына: кәдімгі мақта

( хлопчатник немесе упланд белеющий- Gossypium hirsutum), жюмель

мақтасы ( хлопчатник жюмеля- Gossypium iumelianum), кенеп (кенаф-

Hibiscus cannabinus), бамия (бамия- Hibiscus esculentus), орман құлқайыры

(мальва лесная -Malba silvestris), дәрілік жалбызтікен (алтей лекарственный-

Althaea officinalis ) т.б. жатады.

Сүттіген гүлділер (молочаецветные-Euphorbiales ) қатары.

Сүттігендер ( молочайные- Euphorbiaceae) тұқымдасы .

Тапсырма.

1.Циацииге жинақталған гүлдердің диаграммасы көрсетіңіздер.

2.Гербарийде берілген өсімдіктер түрлерін анықтаңыздар.

Қайталау сұрақтары.

16

1. Сүттегендер тұқымдасының биологиялық ерекшеліктері2. Гүлінің құрлысы, гүлшоғырларының түрлері3.Жемістерінің түрлері.

4.Шаруашылықта қолданатын түрлерін көрсетіңіз.

5. Кейбір түрлері : ұсақ жеміс сүттегені (мелкоплодный молочай-Euphorbia

microcarpa), зеравшан сүттегені ( молочай зеравшанский- Euphorbia

sclerocyathium), кәдімгі кенедән немесе кастор ағашы( клещевина

обыкновенная- Ricinus communis), қиғаш хрозофора( хрозофора косая-

Chrozophora sabulosa) .

Асқабақ гүлділер (Cucurbitales ) қатары

Асқабақтар ( тыквенные- Cucrbitaceae) тұқымдасы

Аталық гүлінің формуласы *СА(5) СО(5) А (2)+ (2) G O

Аналық гүлінің формуласы * Са (5) СО(5) А0 G (3)

Тапсырма:

1. Тұрақты немесе уақытша препарттардан аталық және аналық гүлдердің құрлысымен танысып , сүретін салу керек.

2. Қияр гүлінің тігінен кесінд і құрлысын схема түрінде көрсетіңіз. 3. Гербарийде берілген өсімдік түрлерін анықтау қажет.

Қайталау сұрақтары:

17

1. Асқабақтар тұқымдасына тән қасиеттер.2. Асқабақтар тұқымдастарының өкілдері , таралуы. 3. Гүлінің құрлысы,тозаңдануы және жемісі.4. Жабық тұқымдастар системасындағы алатын орны.5. Ауыл шаруашылығындағы маңызды түрлері: сеппелі қияр (огурец

посевной – Cucmis sativus), кәдімгі асқабақ ( тыква обыкновенная-C. pepo ), кәдімгі қарбыз( арбуз обыкновеннный- Citrullus vulgaris), қауын ( дыня- Melo sativus) т. б.

Каперсагүлділер (каперсоцветные- Capparales) қатары.

Крестігүлділер (крестоцветные –Brassicaceae)тұқымдасы.

Гүлінің формуласы:* СА2+2 СО2+2 А2+4 G(2).

Тапсырма:

Белгілі бір түрдің гүл және гүлшоғырының құрлысын лупа арқылы қарау

қажет. Гүлдің диаграммасын көрсетіңіз.

1. Екі жақтауы арқылы ашылатын; бүтіндей ашылмайтын, көлденең перделер арқылы бір тұқымды бунақтарға бөлінген бұршаққын жемісті түрлер.

2. Аралары жіңішке немесе жалпақ перделер арқылы бөлінген және екі жақтаулары арқылы ашылатын, жаңғақша тәрізді ашылмайтын, бунақтанған бұршаққап жемісі тән түрлер.

3. Гербарийде берілген өсімдік түрлерін анықтаңыз.

Қайталау сұрақтары:

1. Капустаның түрлері және олардың құрлыстары.2. Крестігүлділер тұқымдастарының жалпы қасиеттері3. Гүлдерінің құрлыстары.4. Жемістері қандай белгілеріне байланысты ажыратылады.5. Жиі кездесетін түрлер: кәдімгі жұмыршақ ( пастушья сумка- Capsella

bursa pastoris), егістік яруткасы( ярутка полевая- Thlaspi arvense), көк шатырша ( икотник серый –Berteroa incana), кәдімгі сурепка ( сурепка

18

обыкновенная- Barbarea vulgaris) т. б.Тамақ өнеркәсібінде қолданатын түрлері.

Тал гүлділер ( Salicales ) қатары Талдар (Salicaceae) тұқымдасы Гүлдерінің формуласы: аталық гүлі* Р о А2Gо , аналық гүлі *Ро АоG(2)

Тапсырма:1.Тал және теректің гүлінің құрлысымен танысып диаграммалары көрсетіңіз.2.Гербарийде берілген өсімдік түрлерін анықтаңыз. Қайталау сұрақтары:1.Тал тұқымдасының негізгі биологиялық ерекшеліктері.2.Терек гүлінің құрлысы.3.Талдар тұқымдасының шаруашылықтағы маңызы.4. Олардың кең тараған түрлері: көк Терек ( осина-Populus tremula), қара терек ( тополь черный, осокарь P. niger), ақтал,әулие ағаш, сауыт тал (ива белая,ветла-Salix alba ), көкшіл тал (ива сизая-S. glauca), сабау тал (ива прутовидная-S. viminalis) т. б.

Раушан гүлділер(розоцветные- Posales ) қатары

Раушандар ( розоцветные- Posaceae) тұқымдасы.

Гүлінің формуласы:* Са(5)СО5 A~ G~

Тұқымдас тармақтарына байланысты аналықтарының саны бірден

шексіздікке дейін өзгеріп отырады.

Тапсырма:

19

1.Әртүрлі тұқымдас тармақтарына жататын (тобылғы,қазтабан, шетен, өрік)

өсімдік түрлерінің гүлдерінің құрлыстарын салыстырып гүлдердің

диаграммасын көрсетіңіз.

2.Гербарийде берілген раушангүлділер тұқымдасына жататын түрлерді

анықтау қажет.

Қайталау сұрақтары:

1.Раушангүлділер тұқымдасының негізгі биологиялық ерекшеліктері.

2.Өріктер тұқымдас тармақтарының ерекшеліктері және өкілдері.

3.Қызыл кітапқа кірген кейбір өкілдеріне қысқаша сипаттама.

4.Раушандар мен алмалар тұқымдас тармақтарының негізгі ерекшеліктері

және өкілдері.

5.Жемістерінің түрлері.

6.Сүректі , бұталы түрлері.

7. Жиі кездесетін түрлері: қатарына талжапырақты тобылғы ( спирея

иволистная-Spiraea salicifolia), кәдімгі таңқурай ( малина обыкновенная-

Rubus idaeus),алтыкүлтелі лабазник (лабазник шестилепестный- Filipendula

hexapetala), итмұрын ( роза собачья-Rosa canina), үй алмасы (яблоня

домашняя- Malus domestica) дәрі шелнесі (кровохлебка аптечная- Sanguisorba

officinalis) т.б.

20

Бұршақ гүлділер (Leguminosae Fabales) қатары

Бұршақ( Fabaceae,Papilionaceae) тұқымдасы.

Гүлінің формуласы СА(5)СО(5) А5+5G1

Тапсырма.

1.Бұршақ тұқымдасы түрлерінің(беде, қараған,чина) гүлі мен жемісінің

құрлысын анықтаңыздар.

2.Берілген өсімдіктер гүлдерінің диаграммасын көрсетіңіз.

3.Гербарийде берілген өсімдіктер түрлерін анықтаңыз.

Қайталау сұрақтары:

1.Бұршақ тұқымдастарының халық шаруашылығындағы маңызы.

2.Бұршақ тұқымдасының биологиясы және экологиясы.

3.Осы тұқымдасқа тән ағаштар мен бұталар түрлері.

4. Қазақстан флорасында жиі кездесетін түрлер: ақ бед (клевер белый-

trifolium repens ), дәрі түйежоңышқа (донник лекарственный –Melilotus

officinalis), тікенді лотус ( лядвенец рогатый-Lotus corniculatus), бұта қараған(

карагана кустарник-Caragana frutex) , ақ шеңгел (шенгил серебристый-

Halimodendron halodenndron) , суық астрагал ( астрагал холодный –Astragalus

frigidus), тышқан сиыржоңышқа (вика мышиный-Vicia cracca L). т. б.

21

Аралиягүлділер(Araliales) қатары.

Шатыршалар (Umbelliferae немесе Apiaceae) тұқымдасы..

Гүлінің формуласы: * Са(5-0) СО5 А5 G(2)

Тапсырма.

1. Лабораториялық сабақ кезінде берілетін атлас, таблица, анықтағыш т. б. оқу құралдарын қолдана отырып, бірнеше өсімдіктерге толық морфологиялық сипаттама беріңіз.

2. Сасық сасыр,аскөк гүлдерінің диаграммасын көрсетіңіз.3. Гербарийде берілген өсімдік түрлерін анықтаңыз.

Қайталау сұрақтары.

1. Шатыршагүлділер тұқымдастарының биологиялық ерекшеліктері.2. Сасырлар туыстарына құрлысы және экологиясы.3. Гүл, гүлшоғыры және жемісінің құрлысы.4.Улы өсімдіктер түрлері.

5. Жиі кездесетін түрлерге: ірітостағаншалы көкбас ( синегоовник

крупночашечный –Eryngium macrocalyx), қысқасабақты аюбалдырған

(дягель короткостебельный-Archangelica brevicaulis),сары володушка

( володушка золотистая –Bupleurum aureum), кәдімгі тмин ( тмин

обыкновенный-Carum carvi), кәдімгі петрушка (петрушка обыкновенная-

Petroselinum crispum),ербиген тырнашөп ( жабрица торчащая-Seseli strictum)

сасық сасыр ( ферула вонючая-Ferula assa-foetida) т. б.

Астеридиялықтар ( Asteridae ) класс тармағы

Көкшегүлділер (Polemoniales) қатары 22

Айлауықтар( Boraginaceae) тұқымдасы

Гүлінің формуласы:*СА(5)Со(5)А5 G(2)

Тапсырма.

1. Бірнеше өсімдік түрлерінің гүлдерінің құрлысымен танысу қажет.2. Гүлдің диаграммасын көрсетіңіз.3. Гербарийде берілген өсімдіктерді анықтау қажет.

Қайталау сұрақтары.

1. Айлауық тұқымдастарының жалпы биологиялық ерекшеліктері.2.Тұқымдасқа жататын түрлер , оларға қысқаша сипаттама.

3. Гүл және жемісінің құрлысы.

4.Тастанды жерлерде өсетін түрлерін атаңыз.

5. Айлауық тұқымдасы өкілдеріне: дәрілік қаратамыр чернокорень

лекарственный-Cynoglossum officinale), дала ботакөзі ( незабудка полевая-

Myosotis arvensis), қарақоңыр ноннеасы ( ноннеа темно—бурая- Nonnea

pulla), кәдімгі көкбасгүл (синяк обыкновенный-Echium vulgare), дәрілік

анхуза( анхуза лекарственная-Anchusa officinalis) т. б.

Сабынкөктер(Scrophulariales) қатары

Алқалылар(Solanaceae) тұқымдасы

Гүлінің формуласы:*Са(5)Со(5) А5 G(`2)

23

Тапсырма:

1.Гербарийде берілген бірнеше өсімдік түрлерінің вегетативтік органдарына

қысқаша сипаттама беріңіз

2.Картоп және темекі гүлдерінің диаграммасын көрсетіңіз.

3.Гербарийде берілген өсімдік түрлерін анықтаңыз.

Қайталау сұрақтары:

1.Алқалылар тұқымдасының биологиялық ерекшеліктері.

2.Гүлінің құрлысы.

3.Дәрілік өсімдіктер түрлері.

4. Темекі туысы,түрлері.

5.Қазақстан флорасында жиі кездесетін жабайы өсімдіктер түрлерге: қара

меңдуана (белена черная -Hyoscyamus niger), сасық меңдуана (дурман

обыкновенный-Datura stramonium) т. б.

Сабынкөктер(Scrophulariales) қатарыСабынкөктер(Scrophulariaceae) тұқымдасы.Гүлінің формуласы: ./. Са(5,4) Со(5,4) А 4,5,2G(2) Тапсырма:

24

1. Бірнеше өсімдік түрлерінің вегетативтік органдарына қысқаша сипаттама

беріңіз

2. Гербарийде берілген түрлерін анықтау

Қайталау сұрақтары:1. Сабынкөктер тұқымдасының биологиялық ерекшеліктері.

2.Гүлінің құрлысы.

3. Жиі кездесетін түрлеріне қысқаша сипаттама

4. Қазақстан флорасында жиі кездесетін түрлері: кәдімгі аюқұлақ (коровяк

обыкновеный -Verbascum thapsus), кәдімгі сиякөк (льнянка обыкновенная-

Linaria vulgaris), шығыс текесақалы (додарция восточная-Dodartia orientalis),

масақты бөденешөп (вероника колосистая-Veronica spicata), тарбағатай

қандыгүлі (мытник табагатайский-Pedicularis tarbagataica), дәрі авраны (авран

аптечный-Gratiola officinalis) т. б.

Тауқалақай гүлділер (Lamiales ) қатары

Еріндігүлділер (Labiatae немесе Lamiaceae) тұқымдасы.

Зигоморфты гүлінің формуласы: Са(5)Со(5) А4 G(2 )

Тапсырма.

25

1.Фиксацияланған бірнеше өсімдік түрлерінің құрлысымен танысып,гүлдің

диаграммасын көрсету қажет.

2.Гербарийде берілген бірнеше өсімдіктерге морфологиялық қысқаша

сипаттама жасаңыз.

3.Осы тұқымдасқа жататын өсімдіктер түрлерін анықтаңыз.

Қайталау сұрақтары:

1. Еріндігүлділер тұқамдастарының негізгі ерекшелігі қандай.2. Гүл құрлыстарына тән қасиеттер.3. Сабағы, жапырағы тағы да басқа органдарының морфологиялық

құрлысындағы ерекшеліктер.4.Еріндігүлдер тұқымдастарына жататын дәрілік өсімдіктер түрлері:

розмарин (Rosmarinus officinalis), лавандула (Lavandula spica), шалфей

(Salvia sclarea), жыланбас-змееголовник (Dracocephalum moldavicum) ,

жалбыз (Mentha arvensis ) т. б.

Күрделігүлділер (сложноцветные -Compositae ) қатары

Күрделігүлділер ( Asteraceae )тұқымдасы.

Гүлінің формуласы: ./.,*Са5Со(5)А(5)G(2)

Тапсырма:

26

1.Бақбақ, жусан,гүлкекіре туыс түрлерінің гүл,гүлшоғыры, жапырағы және

жемісінің морфологиялық құрлыстарының ерекшеліктері.

4. Қос және дара жынысты өсімдіктерде түтік, воронка, тіл және тілше тәрізді гүлділердің орналасу ерекшеліктеріне көңіл бөле отырып, бірнеше гүлдердің диаграммасын көрсетіңіздер.

5. Гербарийде берілген өсімдіктерді анықтаңыздар.

Қайталау сұрақтары:

1. Астыралықтардың биологиялық ерекшеліктері.2. Тұқымдас тармақтары және олардың арасындағы айырмашылықтар.3. Гүлдерінің құрлыстарындағы ерекшеліктері қандай.4. Астыралықтарға жататын дәрілік өсімдіктер түрлері.5. Күрделігүлділер тұқымдастарының ауыл шаруашылығындағы маңызы. 6. Кейбір өкілдері: күнбағыс (подсолнечник-Helianthus annus), топинамбур

(топинамбур-Helianthus tuberosus), тархун жусан (тархун полынь-Artemisia dracunculus), канада майдажелкені (мелколепесник канадский- Erigeron canadensis), кәдімгі сарсояу (дурнишник обыкновенный-Xantnium strumarium), қылшықты сарқалуені (бодяк щетинистый-Cirsium setosum ), жатаған укекіре (горчак ползучий-Acroptilon repens), егістік қалуені (осот огородный- Sonchus oleraceus) т. б. түрлері жатады.

7. Жиі кездесетін дәрілік өсімдіктер: құмдық салаубас (цимин песчанный-Helichrysum arenarium),дәрілік ромашка ( ромашка лекарственная-Matricaria recutita), кәдімгі түймешетен (пижма обыкновенная-Tanacetum vulgare) кәдімгі өгейшөп (мать-и-мачеха обыкновенная-Tussilago farfara) т. б.

27

Дара жарнақтылар (Monocotyledoneae) класы (3 сағат)

Лалагүлділер(лилиидные-Liliiales) класс тармағы

Лалагүл (лилейные- Liliaceae) тұқымдасы.

Гүлінің құрлысы:* Р3+3А3+3G(3)

Тапсырма.

1. Жуа,қасқыржем түрлерінің гүлінің құрлысымен танысып диаграммасын көрсетіңіз.

2. Гербарийде берілген өсімдік түрлерін анықтаңыздар.Қайталау сұрақтары:

1.Лалагүлділер тұқымдасының негізгі биологиялық ерекшеліктері.

2. Қорапшалары және гүлдерінің құрлысы.

3.Тұқымдас тармақтарының құрлыстары.

28

4. Жиі кездесетін түрлері және олардың ерекшеліктері.

5.Практикалық маңызы бар түрлер және олардың экологиясы.

6. Дара жарнақтылардың негізгі ерекшеліктері қандай.

8. Дара жарнақтылардың классификациясы. 9. Жиі кездесетін туыстарына: ландыш (ландыш- Convallaria), қырлышөп

немесе сүлейменнің мөрі ( купена-Polygonatum), қоянжем (майник-Majanthemum), қаракөз ( вороний глаз-Paris), қасқыржем (спаржа-Asparagus) т. б.

Сүйсінгүлділер (орхидоцветные-Orchidales) қатары.

Сүйсіндер (орхидные- Orchidaceae) тұқымдасы.

Гүлінің құрлысы: ./. Р3+3А1,2G(3) төменгі жатын.

Тапсырма.

1.Сүйсіндер тұқымдас түрлері табиғатта өте сирек кездесуіне және қорғауды

қажет етуіне байланысты, таблицада немесе кітапта берілген сүреттерін

қарап гүлінің құрлысымен танысу қажет.

2.Гүлсеріктерінің сыртқы және ішкі шеңберінің құрлысы.

3. Поллинариидің (шырышы,аяқшалары, поллиниилері) бөліктері,жатыны,жемісінің құрлысы.

4. Гүлінің диаграммасынның көрсетің

Қайталау сұрақтары.

1. Сүйсіндер тұқымдасының негізгі ерекшеліктері.2. Гиностемийде құбылысын қалай түзіледі.

29

3. Поллинарии қандай бөліктерден тұрады.4. Гүлінің құрлыстарындағы өзгешеліктерге не жатады.5. Біздің флорада жабайы түрде кездесетін түрлер: телпек сүйсін

( ятрышник шлемовидный- Orchis militaris L), масалы көкек (коrушник

комариный- Gymnadenia conopsea L), ірі гүлді шолпанкебіс (башмачок

крупноцветный- Cypripedium macranthum Sw) т. б.

Қияқөлеңгүлділер (Cyperales) қатары

Қияқөлең( Cyperaceae) тұқымдасы

Гүлінің формуласы: *Р0,6~ А3G(3-2)

Тапсырма.

1.Сәлемшөп,өлеңшөп туыстарына жататын түрлердің вегетативті және

генеративті органдарының құрлыстарымен танысу қажет.Схема түрінде

жапырақтардың орналасу,гүл және гүлшоғырларының сүретін салыңыз.

2.Гербарийде берілген өсімдіктер түрлерін анықтаңыздар.

Қайталау сұрақтары:

1. Қияқөлеңдер тұқымдасының экологиялық ерекшеліктері.2. Қияқөлеңдер тұқымдасының биологиялық қасиеттері.3. Гүлшоғырларының түрлері.4. Сәлемшөптің түрлері және ерекшеліктері.5. Кең тараған түрлеріне: қарақоңыр сәлемшөп ( сыть черно-бурая-Cyperus

fuscus), ұзын сәлемшөп (сыть скученная-Cyperus longus), қара өлеңшөп

(камыш озерный-Scirpus lacustris), кеш арамқоға ( ситничек поздний-Juncellus

30

serotinus), үшкір келтебас (болотница игольчатая-Heleoharis acicularis),

доңызөлең қияқөлең (осока ранняя-Carex praecox), аласа қияқөлең (осока

приземистая-Carex supina), жағалақ қияқөлең (осока береговая-Carex riparia )

т.б.

Астықгүлділер(Graminales немесе Poales) қатары

Астық (Gramineae немесе Poaceae) тұқымдасы

Тапсырма.

1. Астық тұқымдасына жататын бірнеше өсімдіктер түрлерінің гүлдерінің диаграммасын және формуласын көрсетіңіз.

2. Күрделі масақ(бидайық, бидай),сұлтан(шалғындық атқонақ, шалғындық түлкіқұйрық), сыпыртқы(селеу түрлері),масақтәрізді сыпыртқы(колерия) гүлшоғырларын схема түрде сүретін салыңыз.

3. Астық тұқымдасының гербарийде берілген 10 астам өсімдік түрлерін анықтаңыз.

Қайталау сұрақтары:

1.Жабайы өсетін астық тұқымдастарының өкілдері.

2.Астық тұқымдасының гүлінің құрлысы.

3.Жойылуы қиын арам шөптер түрлері

4.Астық тұқымдасының түптену түрлері31

4. Қияқөлеңдерден астық тұқымдасының негізгі айырмашылығы.5.Гүлшоғырларының түрлері

5. Астық тұқымдасына тән кейбір тұқымдас тармақтарының ерекшеліктері6. Жемісінің құрлысы.7. Кең тараған өкілдеріне: ақ тары ( просо посевное- Panicum miliaceum),

құнақ ( чумиза-Setaria italica), могар ( могар-Setaria moharium) , қарабас қонақ ( просо куриное-Echinochloa crus-galli ) т. б. жатады.

8. Жер бетінде кең тараған туыстарына: бетеге ( типчак-Festuca), қоңырбас (мятлик-Poa), арпабас (костер-Bromus) ,бидай (пшеница-Triticum), бидайық (пырей-Agropyron), қарабидай (рожь-Secale), арпа (ячмень-Hordeum), селеу ( ковыль) т. б. жатады.

10. Баға қою саясатыӘрбір студент пән бойынша жеткілікті рейтинг алуы үшін белгілі балл

санын жинуы тиіс. Баллдардың максималды саны: 1-рейтинг нәтижесі бойынша 1-8 апталарда – 300 балл, 2-рейтинг нәтижесі бойынша 9-15 апталарда – 300 балл.Пән бойынша семестрде максималды балл саны – 600.

Баллдар келесі жұмыс түрлері үшін қойылады:1. Модульдар бойынша тапсырманы орындағаны үшін (1 және 3 модуль

бойынша максимум 150 балл, 2-модуль бойынша – максимум 120 балл)2. Межелік тестілерді орындағаны үшін (максимум 30 баллдан)Курстық жұмыс жеке бағаланады.Пән бойынша баллдардың бөлінуі төменде 5-кестеде берілген.Бақылау мерзімдері 8-аптаның соңы және 15-аптаның соңы. Уақытында

өткізілмеген тапсырма мен тестерді 15-аптада тапсыруға болады, бірақ егер студент себепсіз уақытында орындамаса, оларға айыппұл салынып, баллдың 60% ғана қойылады.

11. Студент білімін бақылауСтуденттің білімін бақылау келесі түрде жүргізіледі:

ағымдағы бақылау (әр модуль соңында жүргізіледі) межелік бақылау тестілеу түрінде (8 және 15 апталарда) қорытынды бақылау – семестр соңында бір рет жүргізіледі (емтихан). Студент пән бойынша емтиханға жіберілуі үшін оның семестрдегі

жиынтық рейтингілік бағасы 50% тең немесе артық болуы тиіс. Қорытынды баға 1 және 2 рейтинг пен емтихан нәтижесі бойынша есептеледі: 1-рейтинг нәтижесінің 30% + 2-рейтинг нәтижесінің 30% + емтихан нәтижесінің 40% қосындысына тең.

Пән бойынша қорытынды баға келесі шкала бойынша анықталады (кесте).

Әріптік, баллдық және пайыздық эквиваленттегі бағалар шкаласы кесте

32

Әріптік жүйедегі

баға

Баллдың цифрлық

эквиваленті

Пайыздық мөлшері

Дәстүрлі жүйе бойынша баға

А 4,0 95 – 100 Өте жақсыА– 3,67 90 – 94В+ 3,33 85 – 89

ЖақсыВ 3,0 80 – 84В– 2,67 75 – 79С+ 2,33 70 – 74

ҚанағаттанарлықС 2,0 65 – 69С– 1,67 60 – 64D+ 1.33 55 – 59D 1,0 50 – 54F 0 0 – 49 ҚанағаттанарсызI NA - АяқталмағанP - өтті Пәнді өтті

12. Өсімдік анатомиясы және морфологиясы пәнінен өтетін далалық жаттығу практикасы.

Әр түрлі экологиялық орталарда өтетін ботаникалық жаттығу практикасының мақсаты мынандай.1. Теориялық білімді практикалык, жұмыстарды жүргізу арқылы бекіту. Өсімдікке дұрыс морфологиялық сипаттама беру.2. Өсімдіктердің тіршілігіндегі негізгі құбылыстарды бакылау (өсу, даму, гүлдеу, тозандану т.б.)3. Өсімдіктерден гербарий және колекция жасау әдістерімен танысу.4. Әр түрлі экологиялық ортадағы кездесетін өсімдіктердің сол ортада бейімделу ерекшеліктерін анықтап, сол ерекшеліктерімен танысу.5. Далалық жаттығу практикасы кезінде алған білімді келешекте мектепте ботаника пәнінен оқытуда крлданумен байланыстыру.Мектеп программасы бойынша өткізілетін экскурсия түрлері мен және керекті коллекция, гербарий түрлері мен таныстыру.6. Табиғатты қорғау проблемаларымен таныстыру.

Практиканың мазмұны.Практика кезінде практика жетекшісі өртүрлі экологиялық орталарда ботаникалық экскурсиялар өткізеді.Эскурсиякезінде мұғалім өсімдік бірлестікгерімен, өсімдік түрлерімен, олардың морфологиялық ерекшеліктері мен таныстырады. Экскурсия кезіңде студенттер сол экосистемадағы өсімдік түрлеріне морфологиялық сипатгама береді.Экскурсия кезінде гербарийжәне коллекцияға қажетті өсімдіктер жиналады.Жиналған материал кептіріліп, морфологиялык, типтегі гербарийлар даярланады.

33

Далалық жаттығу практикасы кезінде студенттер өсімдіктердің тіршілік құбылыстарын бақылап,зерттеу жұмыстарын жүргізеді.Далалык, жаттығу парктикасы кезінде жұмыс күні 4 сағаттан экскурсиядан және 2 сағаттан камералды (лабораториялык)өңдеу, зерттеу жұмыстарынан тұрады.

Далалық жаттығу практикалық сабақтардың тақырыбы.1. Сүректі өсімдік түрлері, олардың морфологиясы және биологиясы.1. Карағайлы орман өсімдіктері түрлері, өсу ерекшеліктері.2. Шалғынды шөптесін өсімдіктер, олардың түрлері, өсу ерекшеліктері.3. Су өсімдіктері, түрлері, өсу ерекшеліктері.4. Споралы өсімдіктер.

Өсімдіктерді зерттеу жолдары.1. Өсімдікгерге морфологиялық сипаттама беру олардың морфологиялық ерекшеліктерімен таныстыру1. Тамыр жүйесі.2. Сабак, пішіні.3. Сабақтың кеңістікке орналасуы.4. Жапырақ пішіні.5. Жапырақ шеті.6. Жапырақтың орналасуы.7. Жапырақтың жүйкеленуі.8. Күрделі жапырақтар.9. Гүл құрылысы.10. Гүл шоғыры.11. Тұқым және жеміс түрлері.12. Өсімдіктердің вегетативті дене мүшелерінің түр өзгерістері(метаморфозасы)1. Өсімдік түрлеріне,топтарына биологиялық-экологиялык, сипаттама беру.2. Экологиялық өсу ортасына көңіл бөлу,экологиялык, топтарды анықтау.3. Өсімдіктің тіршілік формаларын анықтау. (Серебряков және Раункиер бойынша)4. Өсімдіктің көбею жолдарын анықгау.5. Тозаңдану ерекшеліктерін шықтау.6. Тұқым мен жемістің таралу ерекшеліктерін анықгау.7. Өсімдік бірлестіктеріндегі доминантты және кодоминантты түрлерді анықтау.8. Сирек кездесетін,қорғауға алынуға тиісті әсімдік түрлері мен және олардың биологиялық өсу ерекшеліктерімен танысу.

Студенттер ботаникалық далалық жаттығы практикасы бойынша сынақ тапсырады. Сынақ тапсыруда:1. Практикаға байланысты топтық есептеме (отчет) тапсырылады.

34

2. Морфологиялық типтегі гербарийлер тапсырылады.3. Практика бойынша күнделік.4. Студентердің өздік ғылыми зерттеу жүмыстарының рефераты. Өсімдікгер анатомиясы жөне морфологиясы пөнінен рейтингі

Курстың негізгі қағидасы: 1. Сабақты босатпау, кешікпей келу.2. Босатылған сабақты келесі сабаққа дейін өздігінен оқу, орындау3. Межелік бақылауға берілген тапсырмаларды уақытында орындау4. Емтиханға жақсы даярланып, уақытында тапсыру

Өсімдіктер систематикасы пәні бойыншатест сұрақтары.

Гимений қабаты базидиомицеттер саңырауқұлақтарының қай бөлігінде түзіледі базидиялардааскалардаимектердебазидиолдарда+ гименофораларда

Ақұнтақ саңырауқұлағының жемісті денесі+клейстокарпийперитецийапокарпийжемісті денесі болмайдыАскоспора бірден мицелийде түзіледі.

Трутовикті саңырауқұлақтардың басым көпшілігіне қандай гименофоралар тән.қатпарланғанпластинка тәріздітікенекті.+ түтіктіГименофоралары болмайды

Фотосинтез процесі тән емес өсімдіктер дүниесін атаңызқызыл балдыр+саңырауқұлақжасыл балдыр. қыналаржоғары сатыдағы өсімдіктер

Жартылай жабық дене, сыртқы формасы құмыраға ұқсас. Төменгі бөлігінде парафиздер және қалталар орналасқан жемісті денені атаңызклейстокарпий+перитецийапотецийжемісті денесі жоқ

35

Апотеций және перитеций.

Базидиомицеттердің даму цикліндегі ең қысқа фаза.Дикарионды және гаплоидты клеткаланбаған мицелий +Гаплоидты және диплоидты фазасыДикариондық фазасы

Қысқа фазасы болмайды.

Денесі «тамыр», «сабақ» және «жапыраққа» ұқсас теңіздер мен мұхиттарда тіршілік ететін балдыр.+каулерпаспирогиравольвоксулотрикссифондылар

Алқалылар тұқымдасының гүлінің формуласы.. /.СА(5) СО(5) А5 +5 G 1 *СА(5) СО5 А~ G~ *Р(5)тостағанша тәрізді А5 G(2-5) Р0 А2 G 0 , аналық гүлі Ро АО G(2) +* СА(5-) СО (5) А 5 G(2)

Гүлі зигоморфты, гүлінің формуласы: СА(5) СО(5) А4 G (2) Бұл қай тұқымдасқа тән.+Еріндігүлділер АлқалыларРаушандарЛалагүлділерШатыршагүлділер

Жемісі тұқымша,гүлшоғыры себет, гүлінің формуласы * СА 5СО(5) А(5) G(2). Бұл қай тұқымдасқа тән.Еріндігүлділер+АстыралықтарАлқалыларЛалагүлділерҚұлқайырлар

Гүлдің *Р3+3 А3+3 G(3) формуласы қай тұқымдасқа тән.Алқалылар+Лалагүлділер Сарғалдақтар РаушангүлділерАстық тұқымдасы

Шырша қандай тұқымдасқа жатады.ПодокарптілерАраукариялар+Қарағайлар Кипаристертаксоидтар

36

Аналық бүрінің қабықшасы етженді болып келеді, олар бірігіп шырынды «жидек бүр» түзеді және өркені улы өсімдік.КипарисСеквойя+Арша Метосеквойя.Самырсын

Қай қатардағы өсімдіктер жер бетінде мүлдем құрып кеткен өсімдіктер топтарына жатады. Гинкалықтар және вельвичиялықтарҚарағайлар және гнетталықтарВельвичиялықтарСаговниктер+Тұқымды папоротниктер, кордаиттар, беннеттиялықтар, кейтондықтар

Архегониялы өсімдіктер ішінде спорамен емес, тек тұқымы арқылы таралатын өсімдіктерге не жатады.ҚырықбуынПапоротниктер+Жалаңаштұқымдылар ЖабықтұқымдыларПсилоттар

Күлтесі тіл тәрізді, гүлшоғыры себет, барлық континентерде таралған көп жылдық өсімдік.Беде.Бетеге+Бақ-бақ Сасық меңдуанаИтмұрын

Тамырларында түйнек бактериялары тіршілік етеді. Гүлшоғыры шашақ, масақ, шоқпарбас. Жапырағы күрделі. Қай тұқымдасқа жатады.РаушангүлділерШатыршагүлділерАсқабақгүлділерАйлауықтар+Бұршақтылар.

Бүлдірген, малина немесе құлпынайдың гүлтабанының формасы қандай.+Конус немесе дөңесОйыс немесе конус тәріздіЖалпақ және тегісЖалпақ және ойысДұрыс жауабы жоқ

Қазақстанның «Қызыл кітабына» енген, қорғауды қажет ететін өсімдік топтары+Грейга қызғалдағы,Ледебург миндалі, Павлов итмурыны Орыс тікенбұтасы, Алтай сиякөгіСібір истоды, Сары жоңышқа

37

Орман қазтабаны, Жер жаңғағыАққаңбақ,Құм ебелегі.

Құрамында алколоид опиум, морфин, кодеин және т. б. заттарға бай қай тұқымдасқа тән.АлабұталыларЛалагүлділер+Көкнәрлар АлқалыларКүрделігүлділер

Жоғары сатыдағы өсімдіктердің төменгі сатыдағы өсімдіктерден негізгі айырмашылықтарының бірі болып саналады.Жер бетінде таралуыТұқым мен жеміс түзуі+Споралар түзуіҚоректенуі және спора түзуіҚолдануына байланысты

Бидайық,қоңырбас,селеу, бетеге қай тұқымдасқа жатады.АлқалаларЕріндігүлділерҚияқөлеңдер+Астық тұқымдасы Раушангүлділер

Жапырақ тақтасының қынабы қай тұқымдаста жақсы жетілген.ҚұлқайырларАстыралықтар+Қияқөлеңдер РаушандарАлқалылар

Еріндігүлділер тұқымдасының сабағының пішіні.Жұмыр+төрт қырлыҮшқырлыКөпқырлыЕкі қырлы

Құм ебелегі, камфоросма, теріскен туыстары қандай тұқымдасқа жатады.АстралықтарАйлауықтарҚұртқашаштар+Алабұталар Сүйсінділер

Ілмек жеміс қандай тұқымдасқа тән.АстралықтарАйлауықтарҚұртқашаштар+Шатыршагүлділер

38

Сүйсінділер

Аналық гүлшоғыры сыпыртқы, аналық гүлшоғыры собық.Шетен+Жүгері ТаңқурайБидайАрпа.

Азотқа, калийге, фосфорға бай топырақтарда өсетін арам шөп түрі. +алабұта шпинаткумарчикальчаитмұрын

Алқалылар тұқымдасына жататын туыстар.Асқабақ, колоквинтАлабұта, көкпекҚараған,беде+Меңдуана, бұрыш. Астра, ферула

Саңырауқұлақтардың, қыналардың, балдырлардың бекінуіне арналған , тамырға ұқсас жіпше тәрізді өсінділер қалай аталады.столонанастомозагаустрии+ризоидтарсепталар

Изоморфты генерациялық алмасу – ол.......өсімдіктердің даму формаларында ұрпақ алмасуы болмайдытек қана ядролық алмасу фазасы тән+екі ұрпақтыңда сыртқы пішініне байланысты айырмашылығы жоқ және даму циклдері бірдейспорофиті мен гаметофитінің морфологиялық айырмашылықтары бар, гаметофиті басымспорофиті мен гаметофитінің морфологиялық айырмашылықтары бар, спорофиті басым

Трутовиктерге тән қасиеттер. +базидиоспоралармен көбейедіаскоспоралармен көбейеді Конидия споралар арқылы көбейедіАплоноспоралар арқылы көбейеді зооспоралар арқылы көбейеді.

Аскомицеттердің класс тармақтарына бөлудің негізгі принциптер.базидиялардың құрлысы мен жетілу типтеріне.аскалардың орналасуына (қалта)жынысты көбейу типтері, талломаларының жетілуі+жемісті денелердің типтеріне және олардың болу және болмауына

39

дұрыс жауабы жоқ

Мәңгіжасыл жапырақты өсімдіктердің қылқандарында және жапырақтарында тіршілік ететін, тропиктік және субтропиктік аймақтардағы өсімдіктерде өсіп белгілі топ құрайтын - қыналарэпилиттіэпигейліэпифитті+эпифильдіэпиксильді

Капустаның көшетінде « Қара аяқ» ауруын туғызатын саңырауқұлақ.эризифемукор+ольпидиумсинхитрийперноспора

Гастеромицеттерге тән негізгі қасиет.базидиоспоралармен көбейеді.аскоспоралармен көбейедігимения жетілген кезде гимений ашық болады+базидиоспоралар жетілгенге дейін жемісті денелер тұйықзооспоралар арқылы көбейеді.

Пероноспоралы саңырауқұлақтар қандай ауру түрін туғызады.аспергиллезпереноспорозсапролегниоз+фитофторафизариоз

Күз кезінде үй шыбындарының денелерінде паразитті тіршілік ететін саңырауқұлақ түрімукорТат саңырауқұлағыдиподаскус +эмпузаПилеболюс

Базидиомицеттердің даму циклінде қандай фаза басым диплоидты +дикарионды гаплоидты даму циклі болмайды фазасы көрсетілмеген

Папоротник тәрізділердің гаметофиті неден тұрады.Даражынысты өскіншілерденАрхегоний мен антерийдилері бар өскіншіден +Спорогон, спорогон сағағынанАрхегоний мен сорустарданАнтеридий бар протонемалардан.

40

Жабықтұқымды өсімдіктердің аналық гаметофиті неден тұрады.Тозаңнан Жетілген өсімдіктен+Жұмыртқа клеткасынан АнтиподтарданТозаңқаптан

Әртүрлі споралық қай өсімдікке тән.ЩитовникПлауынТмезиптерис+Селигинелла Дұрыс жауабы жоқ.

Жапырақтары күрделі өсімдік.Алма+Сасыр(ферула)ЕменҚайыңБидай

Гүлінің формуласы *СА2+2 СО2+2 А2+4 G(2).АйлауықтарҚұртқашаштар+Крестігүлділер ҚалампырларАстралықтар

Гүлінің формуласы ./.СА(5) СО(5) А5 +5 G 1 болатын қандай тұқымдасқа тән.МагнолиялықтарҚалампырлар+Бұршақ тұқымдасы ЛалагүлділерСүйсіндер

Гүлінің формуласы *Р0,6~ A3 G(3-2) қай тұқымдасқа жатады.РаушангүлділерАстралар+АстықтарҚұлқайырларалқалылар

Сасыр, борщевик, сәбіз т. б. туыстар қай тұқымдасқа жатады.ЛалагүлділерҚияқөлеңдерКөкпектер+Шатыршагүлділер Құлқайырлар

Анемофильді тозаңдану көбінесе қай тұқымдасқа жатады.Құлқайырлар

41

Крестігүлділер+Астық немесе Қоңырбастар РаушандарСабынкөктер

Лалагүлділердің жемісін көрсетіңіз.Тұқымша+Қорабша ЖаңғақАлмаТаптама

Жалаңаштұқымдылардың аталық гаметофиті.Аналық+Тозаң ИнтинАналық бүрЕресек өсімдік.

Қос жарнақтыларға жататын күлтесі түтік тәрізді, жемісі тұқымша, жапырағы қатты тілімшеленген. Құрамындағы эфир майына байланысты өсімдік қатты иіс бередіҚияқ+ЖусанКартопҚамысЖуа

Жапырақ тақталыры қатты тілімшеленген, кезектесіп орналасаді. Жапырақтың астыңғы бөлігінде сорустар орналасқан. МүктерҚырықбуындар+Папоротниктер ПлауындарУжовниктер

Қарағайдың шыршадан негізгі айырмашылығы көрсетіңізЖарық сүйгіш орман түзеді, діңі қызығылт түсты және қылқан жапырағы екіден қосарланып орналасады. +Көлеңке сүйгіш орман түзеді, қылқан жапырақтары топталып орналасады.Көлеңке және жарық сүйгіш орман түзеді, қылқандары белгілі бір мерзімде түсіп отырады.Қабыршақ жапырақты , жарық сүйгіш орман түзеді.Жапырақтары топтанып орналасады.

Жоғарғы сатыдағы паразитті қоректенетін түрлерін көрсетіңіз.+Повилика, заразиха Жусан, сасырЕбелек,сарсояуБақбақ, түймешетенСарымсақ, жұмыршақ

42

Қай тұқымдаста себет гүл шоғырында түтік, тіл, жалған тілше, воронка тәрізді күлтелі гүлдер жинақталған.Лалагүлділер ҚұрқашаштарҚияқөлеңдерАстық тұқымдасы+Астралықтар

Қандай қылқан жапырақтарда ұзарған және қысқарған өркендер тән.Қарағай, балқарағай Шырша , аршаСамырсын, туя+Кипарис, секвойяАрша, аракария

Сарғалдақтар тұқымдасына жататын туыстар ол-Түймешетен, жусанБетеге, бедеАстрагал, ромашка+Желайдар, бәрпі Итмұрын, ебелек

Cабағы сабан, қынапты жапырағы паралелльді жүйкеленген өсімдік тұқымдасы.AlliaceaePotamodetonaceaeAlisma+Poaceae Lamiidae

Қай туыс шатыршагүлділер тұқымдасына жатады.Шеңгел,чина, астрагал+Сасыр,тмин, петрушка Сауыт тал, қара терек, ақталКөк шатырша, ақ қыша,яруткасыҚияр, асқабақ,қарбыз

Алқалылар тұқымдасына жататын туыстар.Асқабақ, колоквинтАлабұта, көкпекҚараған,беде+Меңдуана, бұрыш. Астра, ферула

Дәрілік қаратамыр, қарақоңыр ноннеасы, дала ботакөзі( незабудка полевая), кәдімгі көкбас қай тұқымдасқа жатады. ЛалагүлділерАсқабақтарСабынкөктер +АйлауықтарАлабұталылар

Құмды топырақтарда өсетін өсімдік топтарын көрсетіңіз.43

+Кәдімгі қарағай,айғыр қияқ Арша, жатаған бидайықҚара жусан, ақ қайыңҮлкен сүйел шөп, сасырМеңдуана, сарымсақ.

Жоғарғы сатыдағы өсімдіктердің төменгі сатыдағы өсімдіктерден негізгі бір айырмашылығы болып саналады.Жер бетінде таралуы+Тұқым мен жеміс түзуіСпоралар түзуіҚоректенуі және спора түзуіҚолдануына байланысты

Қандай бөлімдер жоғарғы сатыдағы тұқымды өсімдіктерге жатады.Мүктер және жалаңаш тұқымдыларЖалаңаштұқымдылар, папоротниктерПапоротниктер, мүктер+Жалаңаштұқымдылар, жабықтұқымдылар Жалаңаштұқымдылар, плауындар

Жоғары сатыдағы споралы өсімдіктерМүктер және жалаңаш тұқымдыларЖалаңаштұқымдылар, папоротниктер+Папоротниктер, мүктерЖалаңаштұқымдылар, жабықтұқымдылар Жалаңаштұқымдылар, плауындар

Дала қырықбуынының даму цикліндегі ерекшеліктерін көрсетіңіз.Ұрпақ алмасуы жоқ, тек ядро алмасуы ғана барҰрпақ алмасуы жасырын жүреді, спорофиті басым, гаметофиті спорофитте паразиттік тіршілік етеді.Спорофиті басым, гаметофиті қос жынысты, дербес тіршілік етеді.+Спорофиті басым, гаметофиті дара жынысты дербес тіршілік етеді. Гаметофиті басым, спорофиті гаметофитінің паразиті.

Түйреуіш тәріді плауынның даму циклінің ерекшелігін көрсетіңіз.Тек ядролық алмасу тән, ұрпақ алмасуы жоқ.Спорофиті басым, ұрпақ алмасуы жасырын жүреді. Гаметофиті спорофитте паразиттік тіршілік етеді.+Спорофиті басым, гаметофиті қос жынысты, дербес тіршілік етеді.Спорофиті басым, гаметофиті дара жынысты, дербес тіршілік етеді.Гаметофиті басым, спорофиті гаметофитінде паразиттік тіршілік етеді

Емен, каштан ағаштары қай тұқымдасқа жатады Қайыңдар, +ШамшаттарЖаңғақ тар Жыңғылдар Раушангүлділер

Кәдімгі маршанция мүгі неше үйлі өсімдіктерге жатады:44

Бір үйлі өсімдік+Екі үйлі өсімдік үш үйлі өсімдіктөрт үйлі өсімдікКәдімгі маршанция мүгі:

Гүлінің құрлысы .*Р(5)тостағанша тәрізді А5 G(2-5) болатын қай тұқымдасқа тән.+Алабұталар ЛалагүлділерҚұртқашаштарРаушандарСабындыкөктер

Қай споралы өсімдіктердің жүрек тәрізді протонемасында антеридий, архегония және резоиттары бар гаметофит тән, ал спорофитіне сорустары бар үлкен жапырақтар тән. Қырықбуындарда+ПапоротниктердеМүктерде ПлауындардаҚарағайларда

Аталық гүлінің формуласы* СА(5)С0(5) А(2)+(2) G0 Аналық гүлдің формуласы * СА(5) СО(5) А0 G( 3) қай тұқымдасқа жатады.Қарағайлар+АсқабақтарАстраларҚияқөлеңдерБұршақтар

Қай тұқымдастың аталық гүлі Р0 А2 G 0 , аналық гүлі Ро АО G(2) формуласы тән .КрестігүлділерШатыршагүлділерҚалампырлар+ТалдарАсқабақтар

Бунақталған сабағы жапырақсыз, фотосинтез процессі өркендерінде жүретін екі үйлі бұталы және жартылай бұталы өсімдік ол-БалқарағайКедрҚарағай+Қылша Метосеквойя

Тіршілігінің барлық кезеңдерінде өсетін 2 ғана жапырағы бар өсімдікГнетумҚарағайЭфедра+ВельвичияГинго

Жалаңаш тұқымдылардың тұқымы қайдан түзіледі.45

Интиннен+Тұқымбүршігінен МегоспорофильденЭкзинненТозаңнан

Гүлі түтік, тіл, жалған тілше,воронка тәрізді күлтелерден тұратын тұқымдасты көрсетіңіз.ҚұлқайырларАлқалар+Астралықтар РаушандарЛалагүлділер

Мақта қай тұқымдасқа жатадыБұршақтар+Құлқайырлар СабынкөктерАлқалыларраушандар

Қазақстанның «Қызыл кітабына» жазылған, қорғауды қажет ететін өсімдік түрлері.+Илария Эремурусы,Грейга қызғалдағы Сарыбас жоңышқа, Ақ алабұтаСеппелі көкнәр, ЖауқазынАстық мортығы, Ақ селеуЭдельвейс, гүлкекіре.

Шатыршагүлділер тұқымдасна тән жеміс.ЖидекТаптама+Ілмекжеміс СүйекАсқабақ

Секвойодендрон, метасеквойя,батпақ кипарисі қандай тұқымдасқа жатады.+ТаксодиалықтарҚарағайларТисстарПодокарптарАраукариялықтар

Шалғындық қоңырбас,шалғындық түлкібас, ақ селеу қай тұқымдасқа жатады.+Астық тұқымдасы Қияқөлеңдер тұқымдасыҚұлқайырларЛалагүлділерМагнолиялықтар

Гүлдері кішкентай ажарсыз,гүлшоғырларына топтасқан гүлдеріннің гүлсеріктері жоқ немесе жай гүлсеріктерінен тұрады, дара жынысты, жел арқылы тозаңданады.СарғалдақтарМагнолиялықтар

46

Лалагүлділер+Талдар Астралықтар

Жалаңаш тұқымдылардың даму циклінің ерекшеліктеріГаметофиті басым+Спорофиті басымГаметофиті және спорофиті тең дамығанГаметофиті спорофитіне қарағанда басымТек гаметофиті белгілі.

Жабықтұқымдылардың эндоспермнің хромосом санып2п+3п 4пПолиплоидты

Сабақтары төрт қырлы, жапырақтары қарама-қарсы орналасқан, қос ерінді. Төменде көрсетілген қай туысқа тән.+Ақ қалақай, дала жалбызы.Сасысық сасыр, кәдімгі тминЕшкі тал, қара терекҚұтырған қияр, кәдімгі асқабақИтмұрын ,долана

Граб , қара қандағаш, орман жаңғағы қай тұқымдасқа жатады.СарғалдақтарМагнолиялықтарЛалагүлділер+Қайыңдар Астралықтар

Кенеп, бамия, мақта қай тұқымдасқа жатады.СарғалдақтарМагнолиялықтарЛалагүлділерҚайыңдар +Құлқайырлар

Кенеп, бамия, мақта қай тұқымдасқа жатады.СарғалдақтарМагнолиялықтарЛалагүлділерҚайыңдар +Құлқайырлар

Тікенді лотос, бұта қараған, шеңгел қай тұқымдасқа жатады.Раушандар+Бұршақтар ЛалагүлділерҚайыңдар

47

Құлқайырлар

Әртүрлі споралық қай өсімдікке тән.УсасырСаговникТмезиптерис+Селигинелла Дұрыс жауабы жоқ.

Қазіргі кезеңде жалаңаштұқымдылар бөлімінің ең көп тараған класы.Саговниктер+Қылқандылар Тұқымды папоротниктерГнеталықтарГинколықтар

Көптеген балдырлар мен саңырауқұлақтардың аналық жыныс органы қалай аталады базидияархикарп +архегоний карпогонаска (қалта)

Хара балдырларының қандай қасиеттеріне байланысты өте жоғары дамыған балдырлардың қатарына жатқызамыз.+жынысты көбею органдарының көп клеткалылығына және жіпше талломдарының тармақталуына байланысты ассимилляциялық пигментерінің жиынтығына байланыстытоқтаусыз өсуіне байланыстыклетка қабығы целлюлозды- каллозды болуына байланысты бір клеткалы болуына байланысты.

Жалаңашқалталы (Гемиаскомицеттер) саңырауқұлақтардаың қалталаларының орналасу тәртібі қандай +бірден мицелийде орналасады клейтотецияның ішінде ретсіз.Перитецияның төменгі бөлігінде қабатпен немесе топтанып орналасадыапотециянының үстінде ашық орналасадыкөбінесе топталып орнасады

Циандықтардың клетка қабырғасыцеллюлозді, целлюлозді-пектиндііші целлюлозді, сырты пектинді+пектинді, муреинді қабаты бархитиндіцеллюлозды қабағы жоқ, пелликула

Үлкен көп клеткалы денесі бунақты құрлысты, оларға негізгі бұтақ , жапырақ және ризоидтар тәнулотрикстергевольвокстерге+хараларға

48

хлорококкалыларғаконьюгаттарға

Қоңыр балдырлардың қай класында жыныс алмасу циклі жоқ изогенераттыларгетерогенераттылар+циклоспоралыларЖынысты көбею тән иго- гетерогенераттылар

Базидиомицеттердің класс тармақтары қандай принциптерге байланысты бөлінуі керекжемісті денелердің типтеріне +базидийлардың құрлысы мен дамуынақалталардың орналасуынаталломаларының жетілу деңгейі мен жыныс процесінің типіне конидиялды спора түзуінің формасының әртүрлілігіне

Коньюгаттар класына жататын балдырларфрагилярия+спирогирахлореллаулотриксвошерия

Төменгі сатыдағы ең үлкен өсімдікфукусцимбелла+ламинария пандорина строгит

Нителла балдыры қай класқа жатады.қызыл балдыркөкжасыл балдыржасыл балдыр+хара балдырыдиатомды балдыр

Диатомды балдырдың ең сыртқы жақтауы қалай аталады +эпитека гипотека жақтаулары бірдей жақтаусыз гипо- эпитека

Базидиоспоралар толық пісіп жетілгенге дейін жемісті денелері алмұрт, түйнек, жұмыртқа тәріздес боладыпирономицеттерплектомицеттердискомицеттер+гастромицеттергимнемицеттер

49

Гетеромерлі қыналардың жоғарғы және төменгі қабақты қабаты қандай қызмет атқарады ? +Сыртқы ортамен газ алмасу және қорғаныс қызметін атқарадыфотосинтез қызметін атқарадыаэрациямен қамтамасыз етедісубстратқа бекіну қызметін атқарады ассимиляциялық заттарды жинақтайды

Бұл балдыр түрі тоқтап қалған тоғандарда, шалшық суларда судың «гүлденуін» түзеді+хламидомонада каулерпа Хара балдыры пиннулария улотрикс

Қыналардың гомеомерлі құрылысы дегеніміз не ? гототаллисті құбылыс+микобионттардың гифтарының араларында фикобионт біркелкі орналасқан қына қатпарланған құрылысты болады (қабығы, өзегі, төменгі қабығы).Апотециясы леканорлы типті, подециясы жоқАпотециясы лицидеялы типті, подециясы жоқ.

Ағаштар мен бұталардың қабықтарында өсетін қыналардың экологиялық топтарын атаңыз.эпилиттіэпигейлі+эпифитті эпифильді эпиксильді

Өңделген немесе шіріген ағаштарда өсетін қыналардың экологиялық топтары.эпилиттіэпигейліэпифиттіэпифильді+эпиксильді

Топырағы қоректік заттарға тапшы тасты жерлерде өсетін қыналардың экологиялық топтары+эпилиттіэпигейліэпифиттіэпифильдіэпиксильді

Төменде көрсетілген қыналардың ішінде подециялары жақсы жетілген туысты көрсетіңіз. РизокарпонЛеканораЦетрария+КладонияПармелия

50

Топырақтың беткі қабатында немесе жерде өсетін қыналар түрлері эпилитті+эпигейліэпифиттіэпифильдіэпиксильді

Диатомды балдырлардың басқа балдырлар бөлімдерінен негізгі айырмашылығыСулы ортада тіршілік етуіне байланысты.+Клеткасы кремнеземді жақтаулармен қапталған Денесі тек бір клеткалы болуына байланысты Тіршілік ортасына байланысты Жер бетінде қоныстауына және қоректенуіне байланысты

Тамақ өнеркәсібінде қолданатын помидор, картоп, бұрыш және т. б. өсімдіктер топтар қай тұқымдасқа жатады AsteraceaeAgavaceaeOleacea+Solanacea

Көптеген балдырлардың даму циклдерінде жыныссыз стадия тән. Ол өсімдіктер қалай аталады.базидия+спорофитфитопотогенгаметофитсапрофит

«Саңырауқұлақтар патшасы» деп аталатын жеуге жарамды хош иісті қалпақты саңырауқұлақ түрі +Ақ саңырауқұлақ тар (қарағайлы ақ саңырауқұлақ, шыршалы ақ саңырауқұлақ) Шикіқұлақтар ( сыроежка)Түбіртіктер( жазғы түбіртік, күзгі түбіртік- опенок)ШыбынжұттарМайқұлақтар түрлері

Қастауыш саңырауқұлағының аскасы кайда орналасқан Строманың жіпшесінде Бірден стромада Склероцияда орналасады +Перитецияның түбіндеАскаспора түзілмейді

Аскоспораның қалтасында түзілетін спора саны қанша. 2 4 6 + 8 10

51

Хроматофорасы лента пішіндес спиральді орналасады . Улотрикс +Спирогира Хара Педиаструм Табеллярия.

Хламидоманаданың хроматофорасының пішіні лента Дән +табақ Қосылмаған белдік жұлдызша

Тағам қалдықтарында тіршілік ететін нағыз сапрофит, жыныс процессі гаметангамия.+мукорлар фитофтора энтомофторалар агариктер тат саңырауқұлағы

Саңырауқұлақтардың қандай кластарына төмендегідей қасиеттер тән; мицелийлері жақсы жетілген, клеткаланбаған, зооспорасы екі талшықты. Жыныс процесі оогамий, жынысты жолмен ооспора түзіледі.базидиомецеттер+оомицеттерхитридиомицеттераскомицеттерзигомицеттер

Қандай саңырауқұлақтардың мицелийлері клеткаланбаған.Спорангиоспоралары (сирек жағдайда конидии) қозғалыссыз. Жыныс процессі –зигогамия.базидиомецеттероомицеттерхитридиомицеттер аскомицеттер+зигомицеттер

Тат саңырауқұлағының патогенді немесе жазғы стадиясы қандай стадия деп аталады:спермация стадиясы+уредоспораэцидоспорателейтоспорабазидиоспора.

Харалардың жыныс органдары диатомды балдырлардың жыныс органдарынан қандай белгісі арқылы ажыратылады.жыныс органы бір клеткалы+жыныс органдары көп клеткалыжыныс органдары жоқжыныс органдарындарында айырмашылығы аз

52

Аскомицеттердің аналық гаментангиясы қандай бөліктерден тұрады аскогеннен трихогеннен + аскоген және трихоген ешқайсыда жатпайды жыныс органдары жартылай түзіледі.

Тат саңырауқұлағымен зақымдалған астық тұқымдасының сабағы бұл кезеңде қара түске боялады Пикноспорамен зақымдалу кезеңінде Уредоспорамен зақымдалған кезеңде +Телейтоспорамен зақымдалған кезеңде Эцидоспорамен зақымдалған кезеңде Эцидиялармен зақымдалған кезеңде

Тақыр жерлерде, далалы аймақтарда, шөлейтті жерлерде өсетін саңырукұлақ түрісыроежка +шампиньон Бернера терекқұлақ қозықұйрық трутовик

Агариктерді көбінесе неге пластинкалы саңырауқұлақтар деп атайды.аскоспоралары арқылы көбейедігимнефорасы түтіктіжынысты спорасы-базидиоспора +гименофорасы пластинкабазидия- даму стадиясы жетілген

Базидиомицеттердің гимений қандай?Спорангийлерінде спорангияспоралар бар.Қалталарда аскоспоралары барКонидиялар конидиялық тұғырда орналасқан+Базидияларда базидиоспоралар, парфиздер, және цистидтер барЗооспарангияларда зооспоралар орналасқан

Аспергилл және пеницилл саңырауқұлақтары қандай белгілері арқылы ажыратыладыкөбею жолдарыспоралы арқылы+конидия сағақтары арқылытіршілік ететін ортасы арқылы зооспоралары арқылы

Хламидомонаданың сыртқы пішіндері бірдей гаметалар қосылу арқылы жынысты жолмен көбею жүреді. Ол қалай аталады. +изогамия гетерогамия хологамия оогамия коньюгация

53

Астық тұқымдастарының паразитті саңырауқұлағы.МукорларАшық түске боялған гифомицеттер+Қастауыш саңырауқұлағы ПенициллТрутовиктер

Жоғарғы сатыдағы споралы өсімдіктер бөлімдерін белгілеңіз+Мүктәрізділер, папоротниктер, плаунтәрізділер, қырықбуындар Балдырлар, мүктәрізділер,қыналар, қырықбуындарЖалаңаштұқымдылар, папоротниктер, мүктәрізділер,қыналарМүктәрізділер, папоротниктер, қыналар, балдырларМүктәрізөділер, папоротниктер, саңырауқұлақтар, қыналар.

Папоротниктің жыныссыз ұрпағы неден тұрады.+Жапырақ, сабақ, тамырданЖапырақ, тамырсабақ, протенемаСабақ, жапырақ, ризиналарЖапырақ, сабақ, ризоидтарданТамырсабақ, сорус, ризоидтардан

Крестгүлділер тұқымдастарының жемісі қандай.Тек жаңғақТек бұршаққапТек қорабша+Бұршаққап және бұршаққын Тек бұршақ

Желайдарлар тұқымдас тармағына жататын туыстарды көрсетіңіз Тобылғы, алма, шие Түйежоңышқа, астрагал, беде. +Жанаргул, бәрпі, тегеурінгүл Ботагөз, көкбасгүл, айлауық Қарабидай, селеу, бетеге

Қараөріктер тұқымдас тармағына тән өсімдікТобылғы+АлшаСарғалдақҚазтабанДолана

Қай тұқымдас өкілдерінің гүлсеріктері қайық ескек, желкен деп аталады+Fabaceae PosaceaeMitasoidaeCrassulaceaeUmbelliferae

Жусан қай тұқымдасқа жатады.+AsteraceaeAgavaceae

54

OleaceaSalicaceaeCannabinaceae

*СА5 СО5 А~ G~ формуласы қай тұқымдасқа тән.АлқалыларЛалагүлділер+Сарғалдақтар РаушангүлділерАстық тұқымдасы

Гүлінің мүшелері көбінесе төрт мүшелі, кейде бес мүшелі зигоморфты,жемістері қорабша, сирек жағдайда жидек, гүлшоғыры масақ және шашақ.ЛалагүлділерАсқабақтар+Сабынкөктер КрестігүлділерАлабұталылар

Еңкіш сылдыршөп, кәдімгі сылдыршөп, Дымқыл жұлдыз шөп қай тұқымдасқа жатады.Қияқөлеңдер+Қалампырлар Сабынкөктер КрестігүлділерАлабұталылар

Гүлінің формуласы ./.СА(5) СО(5) А5 +5 G 1 болатын қандай тұқымдасқа тән.МагнолиялықтарҚалампырлар+Бұршақ тұқымдасы ЛалагүлділерСүйсіндер

Гүлінің формуласы *Р0,6~ A3 G(3-2) қай тұқымдасқа жатады.+Қияқөлеңдер АстраларЛалагүлділер Құлқайырларалқалылар

Шолпанкебіс,масалы көкек қай тұқымдасқа жатады.АстыраларКүрделігүлділерАстықтар+СүйсіндерҚияқөлеңдер

Өгейшөп, түймешетен, жусан, салабас қай тұқымдасқа жатады.СүттегендерШатыршагүлділер+Күрделігүлділер Лалагүлділер

55

Раушандар

Қай туыстар асқабақтар тұқымдасына жатады.Шеңгел,чина, астрагалСасыр,тмин, петрушка Сауыт тал, қара терек, ақталКөк шатырша, ақ қыша,яруткасы+Қияр, асқабақ,қарбыз

Ақ қыша, егістік яруткасы, кәдімгі сурепка қай тұқымдасқа жатады.. АлабұталарЛалагүлділер+Крестігүлділер Бұршақтар Күрделігүлділер

Бұл тұқымдас өкілдеріне тән қасиет: жемісі қорабша немесе жаңғақ, сүт жолдары бар клеткалар тән .+КөкнәрларТалдарАлабұталарТамарикстерСарғалдақтар

Гүлінің формуласы .*СА2 Со2 +2 А~ G(2) қай тұқымдасқа тән.АлабұталыларҚорғасындарБұршақтар +Көкнәрлар Лалагүлдер.

Басқа споралы өсімдіктерден қырықбуындардың айырмашалықтарыЭлатералардың болуына байланысты.фелоген мен камбийнің болмауына байланысты.+Бұтақтарындағы өте айқын метамерия (бунақтық) Тамырға тән құрлыстарына байланысты гаметофиттік кезеңі басым болуына байланысты

ГЛОССАРИЙ

1. Протонема- гаметофиттің алғашқы даму сатысы. 2. Архегоний және антеридий - аналық және аталық жыныс органдар3. Спорофит- жыныссыз ұрпақ 4. Гаметофит- жынысты ұрпақ 5. Спорофилл- споралы масақтың сыртында орналасқан жапырақтың

өзгерген түрі. 6. Споракарпий- марсилея су папоротнигінің сорустар орналасқан орган

атауы. 7. Сорустар- папоротниктер бөлімдеріне тән үйінді

56

8. Архегонияттар – архегония түзетін өсімдіктер бөлімдері жатады ( жоғары споралы бөлімдер мен жлаңаш тұқымдылар бөлімдері) 9. Гигроскопиялық құбылыс- қуаңшылық жерлерде домаланып шар

тәрізді күйдегі өсімдік түрлері ылғалды кезеңде жазылып бастапқы қалпына келеді.

10. Мезофильді өсімдіктер- ылғалы мол жерлерде өсетін өсімдіктер.11. Изоспоралар- әртүрлі споралар. 12.Актиноморфты- гүл серіктері дұрыс 13.Зигоморфты- гүл серіктері бұрыс. 14.Тұқым-алғашқы спорофитті (диплоидты) генерация

мегаспорангийлердің дамыған және өзгерген түрі. 15.Перистома- қорапша жиектерінде түзілген гироскопиялық клеткалар

жиынтығы.16.Акрокарпті- жасыл мүктерде архегонийлері мен спорондарының

өркеннің ұшында орналасу17.Плеврокарпті- жасыл мүктерде архегонийлері мен спорондарының

өркеннің бүйір тармақтарында орналасу18. Вайялар немесе макрофиллалар - папоротник тәрізділердің

жапырақтары.19.Филлалар- мүк тәрізділердің жапырақтары.20.Микрофилла немесе филлоидтар- плаундар бөлімінің жапырақтары21. Филогения- топтардың шығу тегіне және эволюциясына сүйене

отырып өзара байланысын анықтау.22.Политипті- туыс көп түрден тұрады.23.Олиготипті- туыс бірнеше түрден тұрады24. Монотипті- туыс тек бір ғана түрден тұрады. 25.Мұртша- ұзын келген жатаған өркен. 26. Псаммофиттер- құмды топырақта өсетін өсімдіктер27.Галофиттер- тұзды топырақта өсетін өсімдіктер топтары. 28.Апогамия- антеридий мен архегонийдін түзілуіне қарамастан,

спорофит гаметофит немесе ұрықтанбаған жұмыртқа клеткасынан ( партеногенез) дамиды.29.Апоспория- гаметофит спорангийдің тағанынан, қабығынан немесе

жапырақтарынан дамиды, бірақ спора түзбейді.30.Подария- кактустардың сабақтарында жапырақтарының

редукциялану нәтижесінде түзілген жұрнақтар31.Ареолдар- кактустың жапырағының орнына түзілген тікенектер,

қылқандар, түктер.П32.Поллиний- сүйсіндер тұқымдасының гүл тозаңдардың өзара

желімделіп түйіртпек түзілуі. 33. Проторм- сүйсіндер тұқымдасының тұқымынан түзілген алғашқы

өскін. 34.Лодикула- астық тұқымдасының жоғарғы гүл қабыршақтарынның

үсітінде орналасқан ақ жұқа келген пленка.

57

35.Гинобазиальдық аналық мойын- аналық мойын жатын бөлімінің арасындағы қуысқа батыңқы орналасады.

36.Терминальді аналық мойын- аналық мойын жатынның жоғарғы бөлігінде шығыңқы орналасады.

37.Мирмекохорлы- тұқымдары құмырысқалар арқылы тарайтын өсімдіктер топтары.

38.Эндозоохорла- жемістері жануарлар арқылы тарайды39.Эпизоохорлар- жемістері адам мен жануарлар аяқтары арқылы

таралады. 40. Паппустар- жатынның жоғарғы бөлігінде түзілген қылтанақтар мен

түктер немесе оларды айдарлар деп те атайды.

58