Efektywność ochrony korytarzy ekologicznych. Koncepcja zmian …awsassets.wwfpl.panda.org/downloads/efektwnosc_ochrony_korytarzy... · Dyrektywa Siedliskowa Dyrektywa Rady 92/43/EWG

Efektywność ochrony korytarzy ekologicznych.Koncepcja zmian legislacyjnych

Warszawa, 2011

Marcin PchałEKPaulina KuPczyKPiotr MatyjasiaKadaM juchniK

Efektywność ochrony korytarzy ekologicznych. Koncepcja zmian legislacyjnych2

Redakcja:

Marcin Pchałek

Marta Majka Wiśniewska

Kierownik projektu:

Stefan Jakimiuk

Publikacja powstała w ramach projektu „Ochrona gatunkowa rysia, wilka i niedźwiedzia w Polsce” realizowanego przez WWF Polska przy do inansowaniu z środków Norweskiego Mechanizmu Finansowego i Mechanizmu Finansowego EOG.

Za treść publikacji odpowiada WWF Polska

© WWF Polska

ISBN

978-83-60757-37-6

realizacja:Agencja Wydawnicza EkoPress

601 311 838, [email protected]

wydrukowano na papierze ekologicznym

Zachowanie łączności ekologicznej to jedno z największych wyzwań przed jakimi stoi współczesna ochrona przyrody. Wyzwanie to nabiera szczególnego wymiaru w krajach takich jak Polska, gdzie zachowały się cenne przyrodniczo obszary oraz rzadkie gatunki, ale jednocześnie społeczne oczekiwania dotyczące rozwoju gospodarczego wpływają na powszechną akceptację dla ekspansji infrastruktury budowlanej i transportowej – naj-większych zagrożeń dla ekologicznej integralności środowiska.

Zapewnienie łączności ekologicznej jest szczególnie ważne dla gatunków o dużych wymaganiach przestrzennych. Nic więc dziwnego, że w projekcie prowadzonym przez WWF Polska dotyczącym ochrony dużych drapieżników (pn. „Ochrona gatunkowa rysia, wilka i niedźwiedzia w Polsce” – finansowanym ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego) zostały zaplanowane działania skierowane na poprawę warunków migracji tych charyzma-tycznych zwierząt. Okazuje się jednak, że implementacja konkretnych działań napotyka na liczne bariery natury formalno-prawnej oraz finansowej. Jakkolwiek prawo ochrony przy-rody w Polsce dostrzega potrzebę ochrony tzw. korytarzy ekologicznych, to jednak próżno szukać delegacji wykonawczych, które stwarzałyby warunki do zachowania lub odtwarza-nia łączności ekologicznej w środowisku przyrodniczym. Dlatego też w ramach ww. projektu podjęto próbę przygotowania koncepcji zmian legislacyjnych, które umożliwią poprawę tej niekorzystnej sytuacji.

Tak oto powstało opracowanie, które ma charakter uniwersalny i kompleksowy. Przygo-towujący je zespół specjalistów (prawników i przyrodników) szczegółowo przeanalizował istniejące akty prawne odnoszące się do zagadnień spójności ekologicznej, zarówno w prawo dawstwie krajowym, wspólnotowym, jak i w odpowiednich zapisach konwencji międzynarodowych. W części wstępnej zaproponowano interpretację podstawowych defi-nicji dotyczących korytarzy ekologicznych. Jest to szczególnie ważne, gdy uwarunkowania przyrodnicze muszą być transponowane do zapisów prawnych. Główna cześć opracowania zawiera propozycje zmian w wielu aktach prawnych, szczegółowe uzasadnienia potrzeby ich wprowadzenia oraz instytucjonalne ramy funkcjonowania nowych zapisów.

W ciągu ostatnich kilkunastu lat powstało kilka, bardzo ciekawych i cennych koncepcji ochrony korytarzy ekologicznych w Polsce. Z drugiej strony trudno jest znaleźć przykłady udanych projektów skierowanych na poprawę łączności ekologicznej, zwłaszcza realizowa-nych na większą skalę. Winne są temu, wspomniane już, niesprzyjające uwarunkowania formalne i prawne oraz trudności w pozyskaniu na te cele odpowiednich funduszy. Dlatego też przygotowana przez ekspertów koncepcja zmian legislacyjnych jest bardzo ważnym krokiem na drodze do realnej ochrony korytarzy ekologicznych w Polsce. Aby zaproponowane zmiany mogły wejść w życie potrzebna jest jednak dalsza, ścisła współpraca służb ochrony środowiska, odpowiednich komisji parlamentarnych oraz agend rządowych, ciał opinio-dawczo-doradczych takich jak np. Państwowa Rada Ochrony Przyrody, a także organizacji pozarządowych. Bez tej współpracy dokonanie tak potrzebnych zmian nie będzie możliwe.

Stefan Jakimiuk Kierownik projektu „Duże drapieżniki w Polsce”

Fundacja WWF Polska

od wydawcy

1. zagadnienia wprowadzające ............................................................................................................................ 111.1. Cel opracowania........................................................................................................................................................... 111.2. Systematyka opracowania ....................................................................................................................................... 121.3. Wprowadzenie do problematyki definicji korytarzy ekologicznych .................................................... 14

2. ogólna charakterystyka prawnych form/instrumentów ochrony korytarzy ekologicznych ................................................................................................................. 212.1. Wstęp ................................................................................................................................................................................ 212.2. Przepisy kreujące formy ochrony środowiska ............................................................................................... 212.3. Przepisy reglamentujące korzystanie z elementów środowiska oraz zarządzanie nimi ............. 24 2.3.1. Zasady dopuszczalności realizacji planów/przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na przedmiot ochrony ........................................................................................................ 24 2.3.2. Zasady zarządzania elementami środowiska ..................................................................................... 252.4. Przepisy o planowaniu przestrzennym ............................................................................................................. 262.5. Przepisy o ocenach oddziaływania na środowisko ...................................................................................... 282.6. Przepisy instytucjonalne i kompetencyjne ...................................................................................................... 292.7. Przepisy finansowe .................................................................................................................................................... 302.8. Przepisy o charakterze technicznym .................................................................................................................. 312.9. Przepisy z zakresu odpowiedzialności odszkodowawczej za ograniczenie możliwości korzystania z nieruchomości ......................................................................................................... 312.10. Przepisy z zakresu odpowiedzialności za szkody w środowisku ........................................................... 312.11. Zasady ochrony środowiska .................................................................................................................................... 32

3. ocena uwarunkowań efektywności prawnej ochrony korytarzy ekologicznych .............. 363.1. Prawo międzynarodowe ....................................................................................................................................... 36 3.1.1. Konwencja o obszarach wodno-błotnych mających znaczenie międzynarodowe, zwłaszcza jako środowisko życiowe ptactwa wodnego, sporządzona w Ramsarze dnia 2 lutego 1971 r. ....................................................................................................................................... 36 3.1.2. Konwencja Bońska.......................................................................................................................................... 37 3.1.3. Konwencja o ochronie gatunków dzikiej flory i fauny europejskiej oraz ich siedlisk, sporządzona w Bernie dnia 19 września 1979 r. ............................................................................... 40 3.1.4. Konwencja o różnorodności biologicznej, sporządzona w Rio de Janeiro dnia 5 czerwca 1992 r. ................................................................................................................................... 41 3.1.5. Europejska Konwencja Krajobrazowa, sporządzona we Florencji dnia 20 października 2000 r. ...................................................................................................................... 42 3.1.6. Ramowa konwencja o ochronie i zrównoważonym rozwoju Karpat, sporządzona w Kijowie dnia 22 maja 2003 r....................................................................................... 42

spis treści

3.1.7. Konwencja o ochronie środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego, sporządzona w Helsinkach dnia 9 kwietnia 1992 r. ......................................................................... 443.2. Prawo Unii Europejskiej ....................................................................................................................................... 45 3.2.1. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/147/WE z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa oraz Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory ........................................................................................................................................................ 45 3.2.2. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2000/60/WE z dnia 23 października 2000 r. ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej...................................................................................................................... 51 3.2.3. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2001/42/WE z dnia 27 czerwca 2001 r. w sprawie oceny wpływu niektórych planów i programów na środowisko ......................... 53 3.2.4. Dyrektywa Rady 85/337/EWG z dnia 27 czerwca 1985 r. w sprawie oceny skutków wywieranych przez niektóre przedsięwzięcia publiczne i prywatne na środowisko naturalne ............................................................................................................................................................. 56 3.2.5. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/56/WE z dnia 17 czerwca 2008 r. ustanawiająca ramy działań Wspólnoty w dziedzinie polityki środowiska morskiego (dyrektywa ramowa w sprawie strategii morskiej) ......................................................................... 59 3.2.6. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2004/35/WE z dnia 21 kwietnia 2004 r. w sprawie odpowiedzialności za środowisko w odniesieniu do zapobiegania i zaradzania szkodom wyrządzonym środowisku naturalnemu ................................................ 603.3. Prawo polskie ............................................................................................................................................................. 62 3.3.1. Przepisy kreujące formy ochrony środowiska ................................................................................... 62 3.3.2. Przepisy reglamentujące korzystanie z elementów środowiska oraz zarządzanie nimi ..... 65 3.3.4. Przepisy instytucjonalne i kompetencyjne .......................................................................................... 88 3.3.5. Przepisy finansowe ........................................................................................................................................ 89 3.3.6. Przepisy o charakterze technicznym ...................................................................................................... 90 3.3.7. Przepisy z zakresu odpowiedzialności odszkodowawczej za ograniczenie możliwości korzystania z nieruchomości ............................................................................................. 91 3.3.8. Przepisy z zakresu odpowiedzialności za szkody w środowisku ............................................... 93 3.3.9. Zasady ochrony środowiska ....................................................................................................................... 94

4. założenia zmian w prawodawstwie polskim w zakresie ochrony korytarzy ekologicznych .................................................................................................................................. 1114.1. Definicja korytarzy ekologicznych .............................................................................................................. 111 4.1.1. Główny cel ....................................................................................................................................................... 111 4.1.2. Struktura zmian ............................................................................................................................................ 111 4.1.3. Zakres proponowanych zmian w obowiązujących aktach prawnych ................................... 111 4.1.4. Przepisy merytoryczne .............................................................................................................................. 111 4.1.5. Uzasadnienie .................................................................................................................................................. 111

4.2. Ochrona korytarzy ekologicznych w ramach instrumentów ochrony obszarowej i gatunkowej ................................................................................................................................... 112 4.2.1. Instrumenty ochrony obszarowej ......................................................................................................... 112 4.2.2. Instrumenty ochrony gatunkowej ........................................................................................................ 1174.3. Ochrona korytarzy ekologicznych w procesie planistycznym i w procesie inwestycyjnym ............................................................................................................................. 119 4.3.1. Ochrona korytarzy ekologicznych w procesie planistycznym .................................................. 119 4.3.2. Ochrona korytarzy ekologicznych w procesie inwestycyjnym................................................. 1294.4. Odtwarzanie korytarzy ekologicznych ..................................................................................................... 140 4.4.1. Główny cel ....................................................................................................................................................... 140 4.4.2. Struktura zmian ............................................................................................................................................ 140 4.4.3. Zakres proponowanych zmian w istniejących aktach prawnych ............................................ 140 4.4.4. Przepisy merytoryczne .............................................................................................................................. 140 4.4.5. Uzasadnienie .................................................................................................................................................. 1404.5. Odpowiedzialność odszkodowawcza za uniemożliwienie lub ograniczenie możliwości korzystania z nieruchomości ................................................................................................ 141 4.5.1. Główny cel ....................................................................................................................................................... 141 4.5.2. Struktura zmian ............................................................................................................................................ 141 4.5.3. Zakres proponowanych zmian w istniejących aktach prawnych ............................................ 141 4.5.4. Przepisy merytoryczne .............................................................................................................................. 141 4.5.5. Uzasadnienie .................................................................................................................................................. 1424.6. Odpowiedzialność za szkody w środowisku .......................................................................................... 144 4.6.1. Główny cel ....................................................................................................................................................... 144 4.6.2. Struktura zmian ............................................................................................................................................ 144 4.6.3. Zakres proponowanych zmian w istniejących aktach prawnych ............................................ 144 4.6.4. Przepisy merytoryczne .............................................................................................................................. 144 4.6.5. Uzasadnienie .................................................................................................................................................. 1444.7. Ramy instytucjonalne i finansowanie ........................................................................................................ 146 4.7.1. Główny cel ....................................................................................................................................................... 146 4.7.2. Struktura zmian ............................................................................................................................................ 146 4.7.3. Zakres proponowanych zmian w istniejących aktach prawnych ............................................ 146 4.7.4. Przepisy merytoryczne .............................................................................................................................. 146 4.7.5. Uzasadnienie .................................................................................................................................................. 148

SPIS AKTÓW PRAWNYCH................................................................................................................................................. 150

BIBLIOGRAFIA ...................................................................................................................................................................... 153

BSPAs (ang. Baltic Sea Protecton Areas) Bałtyckie Obszary Chronione

CBD (ang. Convention on Biological Diversity) Konwencja o różnorodności biologicznej, sporządzona w Rio de Janeiro dnia 5 czerwca 1992 r. (Dz. U. z 2002 r. Nr 184, poz. 1532)

decyzja wzizt decyzja o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu

DŚU decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizację przedsięwzięcia

Dyrektywa OOŚ Dyrektywa Rady 85/337/EWG z dnia 27 czerwca 1985 r. w sprawie oceny skutków wywieranych przez niektóre przedsięwzięcia publiczne i prywatne na środowisko naturalne (Dz. Urz. UE L 175 z 5.7.1985, str. 40 z późn. zm.)

Dyrektywa Ptasia Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/147/WE z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa (Dz. Urz. UE L 20 z 26.1.2010, str. 7)

Dyrektywa Siedliskowa Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (Dz. Urz. UE L 206 z 22.7.1992, str. 7)

Dyrektywa SOOŚ Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2001/42/WE z dnia 27 czerwca 2001 r. w sprawie oceny wpływu niektórych planów i programów na środowisko (Dz. Ur. UE L 197 z 21.7.2001, str. 30)

Dyrektywa Szkodowa Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2004/35/WE z dnia 21 kwietnia 2004 r. w sprawie odpo-wiedzialności za środowisko w odniesieniu do zapobiegania i zaradzania szkodom wyrządzonym środo-wisku naturalnemu (Dz. Urz. UE L 143 z 30.4.2004, str. 56)

EKK Europejska Konwencja Krajobrazowa, sporządzona we Florencji dnia 20 października 2000 r. (Dz. U. z 2006 r. Nr 14, poz. 98)

ETS Europejski Trybunał Sprawiedliwości

GDOŚ Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska

HELCOM Komisja Ochrony Środowiska Morskiego Bałtyku

k.p.z.k. koncepcja przestrzennego zagospodarowania kraju

Konwencja Berneńska Konwencja o ochronie gatunków dzikiej flory i fauny europejskiej oraz ich siedlisk, sporządzona w Ber-nie dnia 19 września 1979 r. (Dz. U. z 1996 r. Nr 58, poz. 263 z późn. zm.)

Konwencja Bońska Konwencja o ochronie wędrownych gatunków dzikich zwierząt, sporządzona w Bonn dnia 23 czerwca 1979 r. (Dz. U. z 2003 r. Nr 2, poz. 17)

Konwencja Helsińska Konwencja sporządzona w Helsinkach dnia 9 kwietnia 1992 r. o ochronie środowiska morskiego obsza-ru Morza Bałtyckiego (Dz. U. z 2000 r. Nr 28 poz. 346)

Konwencja Karpacka Ramowa konwencja o ochronie i zrównoważonym rozwoju Karpat, sporządzona w Kijowie dnia 22 maja 2003 r. (Dz. U. z 2007 r. Nr 96 poz. 634)

Konwencja Ramsarska Konwencja o obszarach wodno-błotnych mających znaczenie międzynarodowe, zwłaszcza jako środo-wisko życiowe ptactwa wodnego, sporządzoną w Ramsarze dnia 2 lutego 1971 r. (Dz. U. z 1978 r. Nr 7, poz. 24 z późn. zm.)

m.p.z.p. miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego

Wykaz skrótów


N2000 Natura 2000

NFOŚiGW Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej

OChK obszar chronionego krajobrazu

OOŚ ocena oddziaływania na środowisko

OSOP Obszary Specjalnej Ochrony Ptaków

p.o.ś. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Tekst jedn. Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 z późn. zm.)

p.z.p.o.m. plan zagospodarowania przestrzennego obszaru metropolitalnego

p.z.p.w. plan zagospodarowania przestrzennego województwa

PO plan ochrony

PO N2000 plan ochrony obszaru N2000

Porozumienie ASCOBANS Porozumienie o Ochronie Małych Waleni Bałtyku i Morza Północnego sporządzonego w Nowym Jorku dnia 31 marca 1992 r. (Dz. U. z 1999 r. Nr 96, poz. 1108 z późn. zm.)

Porozumienie EUROBATS Porozumienie o ochronie nietoperzy w Europie, podpisane w Londynie dnia 4 grudnia 1991 r. (Dz. U. z 1999 r. Nr 96, poz. 1112)

PP plany i przedsięwzięcia

pr. bud. ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (tekst jednolity Dz. U. z 2010 r. Nr 243, poz. 1623 z późn. zm.)

pr. wod. Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. – Prawo wodne (Tekst. jedn. Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019 z późn. zm.)

PROP Państwowa Rada Ochrony Przyrody

Protokół Bukaresztański Protokół o ochronie i zrównoważonym użytkowaniu różnorodności biologicznej i krajobrazowej do Ramowej Konwencji o ochronie i zrównoważonym rozwoju Karpat, sporządzonej w Kijowie dnia 22 maja 2003 r., sporządzony w Bukareszcie dnia 19 czerwca 2008 r. (Dz. U. z 2010 r. Nr 90 poz. 591)

PZO plan zadań ochronnych dla obszaru N2000

raport OOŚ raport o oddziaływaniu na środowisko przedsięwzięć

RDM Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/56/WE z dnia 17 czerwca 2008 r. ustanawiająca ramy działań Wspólnoty w dziedzinie polityki środowiska morskiego (dyrektywa ramowa w sprawie strategii morskiej) (Dz. Urz. UE L 164 z 25.6.2008, str. 19)

RDOŚ Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska

RDW Dyrektywa 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000 r. ustanawiają-ca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej (Dz. Urz. UE L 327 z 22.12.2000, str. 1 z późn. zm.)

u.o.o.ś. ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. Nr 199, poz. 1227 z późn. zm.)

s.u.k.z.p.g. studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy

SOOS Specjalne Obszary Ochrony Siedlisk

SOOŚ strategiczna ocena oddziaływania na środowisko

Spis Spis Obszarów Wodno-Błotnych o Międzynarodowym Znaczeniu

TZW tereny o znaczeniu wspólnotowym

u.l. ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach (Tekst. jedn. Dz. U. z 2011 r. Nr 12, poz. 59 z późn. zm.)

u.o.p. ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (tekst jedn. Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220 z późn. zm.)

u.p.z.p. ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. Nr 80, poz. 717 z późn. zm.)

u.z.s.ś. ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (Dz. U. Nr 75, poz. 493 z późn. zm.)

ZO zadania ochronne

specust. drogowa ustawa z dnia 10 kwietnia 2003 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych (Tekst jedn. Dz. U. z 2008 r. Nr 193, poz. 1194 z późn. zm.)

specust. EURO 2012 ustawa z dnia 7 września 2007 r. o przygotowaniu finałowego turnieju Mistrzostw Europy w Piłce Noż-nej UEFA EURO 2012 (Dz. U. Nr 173, poz. 1219 z późn. zm.)

specust. lotniskowa ustawa z dnia 12 lutego 2009 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie lotnisk użytku publicznego (Dz. U. Nr 42, poz. 340, z późn. zm.)

ust.o gazoporcie ustawa z dnia 24 kwietnia 2009 r. o inwestycjach w zakresie terminalu regazyfikacyjnego skroplonego gazu ziemnego w Świnoujściu (Dz. U. Nr 84, poz. 700)

specust. powodziowa ustawa z dnia 8 lipca 2010 r. o szczególnych zasadach przygotowania do realizacji inwestycji w zakresie budowli przeciwpowodziowych (Dz. U. Nr 143 poz. 963)

u.t.k. ustawa z dnia 28 marca 2003 r. o transporcie kolejowym (tekst jedn. Dz. U. z 2007 r. Nr 16, poz. 94 z późn. zm.)

RZGW Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej

u.s.k.ż. ustawa z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej (Dz. U. Nr 62, poz. 558, z późn. zm.)

ustawa o szkodach ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (Dz. U. Nr 75, poz. 493, z późn. zm.)

r.k.w.s.ś. rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 kwietnia 2008 r. w sprawie kryteriów wystąpienia szkody w środowisku (Dz. U. Nr 82, poz. 501)

Wykaz skrótów

1. zagadnienia wprowadzające1.1.cel opracowania

Ochrona łączności ekologicznej stała się w ostatnich latach tematem licznych konferencji naukowych, prac koncepcyjnych oraz analitycz-nych, zwłaszcza w zakresie planowania prze-strzennego. Temat ten nabrał znaczenia m. in. z uwagi na konieczność wdrożenia w Polsce sys-temu Natura 2000 (dalej jako N2000), odnoszą-cego się w sposób bezpośredni do zagadnienia spójności sieci ekologicznej, w danym przypadku tworzonej przez Specjalne Obszary Ochrony Sie-dlisk (dalej jako SOOS) oraz Obszary Specjalnej Ochrony Ptaków (dalej jako OSOP). Według A. Kepela, ogólną spójność sieci N2000 należy in-terpretować jako komplet cech, które mają wpływ na to, że sieć ta gwarantuje na terenie Unii Europejskiej zachowanie lub odtworzenie wystę-powania we właściwym stanie ochrony wszyst-kich chronionych w jej ramach gatunków i sie-dlisk przyrodniczych w całym ich naturalnym zasięgu1. Oceniając wpływ poszczególnych ob-szarów na spójność sieci N2000 bierze się pod uwagę znaczenie, jakie ma dany obszar dla za-chowania spójności sieci w stosunku do gatun-ków i siedlisk, które są na nim chronione.

Niniejsze opracowanie ma na celu podsumo-wanie dotychczasowych badań naukowych oraz dorobku praktyki celem wypracowania zopty-malizowanych instrumentów prawnej ochrony i delimitacji korytarzy ekologicznych, traktowa-nych jako obszary korzystne dla migracji organi-zmów (szerzej na temat zagadnień definicji kory-tarzy ekologicznych zob. rozdział 1.3.).

Spośród licznych publikacji z omawianej dzie-dziny zwrócić uwagę należy w szczególności na opracowanie pokonferencyjne Ochrona łączności ekologicznej w Polsce (Jędrzejewski, W., Ławre-szuk, D., (red.), Białowieża 2009). Zasługuje ona na wyróżnienie ze względu na swój interdyscy-plinarny, komparatystyczny oraz analityczny charakter. Spektrum poruszanego problemu za-rysowane jest w niej na poziomie rozdziałów w następującym układzie redakcyjnym:

– problemy powodowane przez fragmentację środowiska i ochrona korytarzy ekologicz-nych w krajach europejskich;

– projekty sieci korytarzy ekologicznych na poziomie krajów i województw;

– korytarze ekologiczne a planowanie prze-strzenne;

– ochrona łączności ekologicznej przed nega-tywnymi skutkami rozwoju infrastruktury drogowej;

– wzmacnianie łączności ekologicznej przez zalesienia;

– prawna ochrona łączności ekologicznej;– finansowanie, monitorowanie i promocja

działań na rzecz ochrony korytarzy ekolo-gicznych.

Nie sposób nie zauważyć, iż powyższe zagad-nienia wchodzą ze sobą w interakcje. Tytułem przykładu, „Projekty sieci korytarzy ekologicz-nych na poziomie krajów i województw” wdraża-ne będą m. in. w ramach instrumentów planowa-nia przestrzennego obejmujących kwestie roz-woju infrastruktury drogowej czy zalesień. Z ko-lei instrumenty planowania przestrzennego to nic innego jak środki prawnej ochrony łączności ekologicznej, które powinny być wyposażone lub uzupełnione o stosowne normy z zakresu finan-sowania oraz monitoringu ochrony korytarzy ekologicznych.

Z punktu widzenia legislacyjnej koncepcji ochrony łączności ekologicznej, na pierwszy plan wysuwają się zagadnienia definicji i wyznaczania korytarzy ekologicznych oraz możliwości i form ochrony korytarzy ekologicznych w ramach pla-nowania przestrzennego oraz podczas realizacji inwestycji. Biorąc pod uwagę powyższe, analizy i poglądy przedstawione w omawianej publikacji stanowią doskonały punkt wyjścia do wypraco-wania technik prawnych realizujących jej postu-laty.

Na pojęcie technik prawnych składa się cha-rakter i struktura norm prawnych oraz ich umiej-


scowienie w danej gałęzi prawa, w szczególności w systemie norm administracyjnoprawnych. W tym miejscu wskazać należy, iż poziom ochro-ny łączności ekologicznej zależy tylko i wyłącznie od doboru i wdrażania (w tym egzekwowania) instrumentarium prawnego odznaczającego się właściwą mocą oddziaływania. Ta moc oddziały-wania określana będzie dalej mianem efektyw-ności prawa ochrony korytarzy ekologicznych ustanowionego na poziomie międzynarodowym, unijnym i krajowym.

W opracowaniu przyjęto rozumienie pojęcia „efektywności prawa ochrony środowiska” jako poprawności sformułowania norm tego prawa oraz właściwego, tj. odpowiednio zintegrowane-go układu norm wewnątrz aktu prawnego oraz układu aktów normatywnych w ramach danej gałęzi prawa2.

Efektywność regulacji będzie rozważana w drodze poddania analizie prawnej struktury i treści zarówno poszczególnych norm prawnych jak i ich zespołów, a także funkcjonowania zespo-łów norm w praktyce – w zakresie w jakim po-zwoliły na to ramy opracowania. Przedmiotem opracowania jest zatem ocena efektywności re-gulacji w warstwach materialnoprawnej (nakazy, zakazy), proceduralnej (system wdrażania norm) i organizacyjnej (zaplecze instytucjonalne), we-ryfikowanej pod kątem ich zgodności z postula-tami aksjologicznymi oraz behawioralna sku-teczność norm, czyli stopień zgodności zachowań adresatów z treścią ich dyspozycji.

Weryfikacja efektywności analizowanych prze-pisów i ich ocena pod kątem zgodności z postula-tami aksjologicznymi prawa ochrony przyrody pozwolić ma na stwierdzenie czy, ze względu na swoją strukturę oraz wysłowienie norm, stosow-ne regulacje stwarzają warunki zapewniające skuteczność działania na poziomie wymaganym przez prawidłową ochronę korytarzy ekologicz-nych.

Dla zapewnienia efektywności prawa ochrony przyrody niezbędna jest integralność zakresu, struktur i charakteru przepisów, a zatem ko-nieczne jest stworzenie spójnego systemu prawa.

1.2. systematyka opracowania

Analizy prowadzone w niniejszym opracowa-niu rozpoczną się od ogólnej charakterystyki prawnych form/instrumentów ochrony koryta-rzy ekologicznych. Przedstawiony w niej zosta-nie przegląd prawodawstwa wybranych państw UE oraz zakres instrumentów prawnych możli-wych do wykorzystania w celu ochrony koryta-rzy ekologicznych.

Kolejny etap analiz obejmował będzie ocenę uwarunkowań efektywności prawnej ochrony korytarzy ekologicznych na gruncie regulacji prawa międzynarodowego, unijnego i polskiego. Ma on wskazać, na ile współczesne regulacje sta-nowią skuteczną podstawę ochrony łączności ekologicznej. Wywody prowadzone będą na tle charakterystyki instrumentów przedstawionej w poprzednim rozdziale. Analiza przeprowadzo-na w tym rozdziale stanowić będzie punkt wyj-ścia do przedstawienia kierunków niezbędnych zmian w prawie polskim.

Aby doprecyzować kierunki takich zmian, konieczna będzie ocena ich uwarunkowań, mają-ca na celu weryfikację otoczenia prawnego, w ramach którego funkcjonować powinna ochro-na korytarzy ekologicznych. Analizy wskazać powinny na docelowy zakres regulacji postulo-wanej do wdrożenia, w tym na jej uwarunkowa-nia prawne i naukowe oraz skutki jej wdrożenia. Analizy odnosić się będą m. in. do następujących zagadnień:

– przyjęcie rozszerzonej definicji normatyw-nej korytarzy ekologicznych;

– ochrona korytarzy ekologicznych w ramach instrumentów ochrony obszarowej i gatun-kowej;

– ochrona korytarzy ekologicznych w proce-sie planistycznym i budowlanym, w tym w ramach strategicznych ocen oddziaływa-nia na środowisko (dalej jako SOOŚ) pla-nów i programów oraz ocen oddziaływania na środowisko (dalej jako OOŚ) indywidu-alnych przedsięwzięć;

– odtwarzanie korytarzy ekologicznych;– szkody w korytarzach ekologicznych;

zagadnienia wprowadzające

– odpowiedzialność odszkodowawcza za unie możliwienie lub ograniczenie możli-wości korzystania z nieruchomości.

Biorąc pod uwagę tak zidentyfikowane uwa-runkowania, zaproponowane zostaną zmiany w prawodawstwie polskim. Propozycje osadzone zostaną w następującym otoczeniu prawnym i zakresie przedmiotowym:

Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody3:

– definicja korytarzy ekologicznych;– korytarze ekologiczne jako obszarowa for-

ma ochrony przyrody;– materialnoprawne przesłanki realizacji

planów/przedsięwzięć mogących znacząco negatywnie oddziaływać na korytarze eko-logiczne (analiza wariantowa, środki łago-dzące oddziaływanie, środki kompensujące oddziaływanie, monitoring oddziaływania przedsięwzięć);

– zakazy obowiązujące względem gatunków objętych ochroną częściową lub ścisłą (w tym akty wykonawcze).

Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko4:

– ujęcie korytarzy ekologicznych w zakresie prognozy oddziaływania na środowisko planów i programów oraz raportu o od-działywaniu na środowisko przedsięwzięć (dalej jako raport OOŚ);

Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym5:

– ujęcie kwestii ochrony korytarzy ekologicz-nych w dokumentach na każdym szczeblu planowania przestrzennego (krajowym, re-gionalnym, gminnym i lokalnym) z uwzglę-dnieniem poziomu szczegółowości po-szczególnych dokumentów oraz odpowia-dających im kategorii korytarzy ekologicz-nych. Analizy obejmą również akty wyko-nawcze, czyli rozporządzenie Ministra

Infrastruktury z dnia 26 sierpnia 2003 r. w sprawie wymaganego zakresu projektu miejscowego planu zagospodarowania prze-strzennego6 oraz rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 28 kwietnia 2004 r. w sprawie zakresu projektu studium uwa-runkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy7);

– ujęcie kwestii ochrony korytarzy ekologicz-nych w materiałach wejściowych do doku-mentów planistycznych. Analizy obejmą również rozporządzenie Ministra Środowi-ska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie opracowań ekofizjograficznych8).

Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska9:

– uregulowanie kwestii ograniczenia sposo-bu korzystania z nieruchomości w związku z ochroną zasobów środowiska w nawiąza-niu do u.p.z.p.;

– doprecyzowanie przepisów o ochronie śro-dowiska w zagospodarowaniu przestrzen-nym i podczas realizacji inwestycji, zgodnie ze zmianami proponowanymi względem u.o.o.ś. oraz u.p.z.p.

Ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach10:

– ujęcie kwestii ochrony korytarzy ekolo-gicznych w ramach programów ochrony przyrody jako części planu urządzenia lasu zawierającej kompleksowy opis stanu przyrody, zadania z zakresu jej ochrony i metody ich realizacji;

– ujęcie ochrony korytarzy w ramach instytu-cji lasów ochronnych.

Ustawa z dnia 13 października 1995 r. Prawo łowieckie11:

– ujęcie kwestii ochrony korytarzy ekologicz-nych w ramach przepisów dotyczących za-sad prowadzenia gospodarki łowieckiej;

– doprecyzowanie przepisów o ochronie ko-rytarzy ekologicznych w rocznych planach łowieckich oraz wieloletnich łowieckich planach hodowlanych.


1.3. Wprowadzenie do problematyki definicji korytarzy ekologicznych

Rozwój cywilizacyjny wiąże się z zajmowa-niem nowych terenów niezbędnych do rozbudo-wy sieci osadniczej, wzrostem gęstości sieci in-frastruktury powierzchniowej i liniowej oraz presją innych form oddziaływania człowieka na środowisko. W efekcie zachodzenia tych proce-sów dzikie zwierzęta i rośliny żyją na coraz bar-dziej kurczących się i odizolowanych od siebie obszarach siedlisk, a ich populacje stają się coraz mniej liczne i coraz bardziej zagrożone wymar-ciem. Konsekwencją zaniku siedlisk i gatunków jest zakłócenie funkcjonowania ekosystemów i obniżenie się różnorodności biotycznej.

Odpowiedzią na proces fragmentacji siedlisk jest koncepcja ochrony korytarzy ekologicznych. Podstawowym zadaniem korytarzy jest zapew-nienie ciągłości tras umożliwiających przemiesz-czanie się organizmów pomiędzy płatami sie-dlisk, co zapobiega lokalnemu wymieraniu ga-tunków i ubożeniu zespołów. Możliwość prze-mieszczania się jest istotna nie tylko dla gatun-ków odbywających dalekie wędrówki – np. pta-ków, nietoperzy, ryb i minogów – ale również dla organizmów dwuśrodowiskowych, takich jak płazy, które w jednym środowisku żerują, a w in-nym rozmnażają się, roślin o ciężkich nasionach, które do rozprzestrzeniania diaspor wykorzystu-ją zwierzęta lub wodę, czy zwierząt posiadają-cych rozległe areały osobnicze(np. dużych ssa-ków drapieżnych), dla których pofragmentowane płaty siedlisk są aktualnie zbyt małe i izolowane, aby zapewnić im przetrwanie.

Korytarze muszą stanowić integralną część sieci ekologicznych. Sieci te zasadniczo składają się z następujących elementów:

– obszary istotne dla populacji, określane jako płaty lub węzły, którymi są duże, zawsze zasiedlone obszary zapewniające optymalne warunki bytowania. Formami ochrony tych obszarów są rezerwaty, parki narodowe i obszary N2000;

– strefy buforowe chroniące wyżej scharak-teryzowane obszary;

– korytarze umożliwiające dyspersję i migra-cje między nimi.

Istnieją dwa podejścia do zagadnienia koryta-rzy ekologicznych:

– ekologiczne (populacyjne), w którym kory-tarze definiuje się poprzez ich funkcję, jaką jest zapewnienie ciągłości (spójności) po-pulacji;

– krajobrazowe (fizjograficzne, geograficz-ne), w którym korytarze sprowadza się do struktur fizycznych zapewniających łączność (spójność krajobrazu). Struktury te można łatwo wydzielić w środowisku i opi-sać, a także przypisać im (często a priori) określone funkcje biotyczne i abiotyczne.

W podejściu ekologicznym ciągłość jest jedno-znaczna z możliwością przemieszczania się osob-ników, a pojęcie korytarzy jest ograniczone do zjawisk populacyjnych – migracji i dyspersji. Korytarze ekologiczne należy chronić dlatego, że dzięki możliwości przemieszczania się organi-zmy mogą przetrwać okresy niesprzyjających warunków środowiska (tj. zima lub noc polarna), wydać potomstwo (np. płazy), jak również możli-wa jest wymiana genów między populacjami ga-tunku, poszerzanie areału jego występowania oraz rekolonizacja obszarów, na których gatunek wymarł. Zjawiska te decydują o żywotności po-pulacji gatunków, a zarazem mają wpływ na funk-cjonowanie zespołów gatunków (podtrzymanie

Poza wspomnianym opracowaniem pod redakcją

W. Jędrzejewskiego i D. Ławreszuk, Ochrona..., przegląd

koncepcji dotyczących korytarzy ekologicznych można

również znaleźć w następujących publikacjach krajowych:

– Liro, A., Szacki, J.; Korytarz ekologiczny: przegląd pro-blematyki, Człowiek i Środowisko 17(4), 1993; s. 299-

-312;

– Cieszewska, A. (red.); Płaty i korytarze jako element struktury krajobrazu – możliwości i ograniczenia kon-cepcji. Wydawnictwo SGGW, Warszawa 2004;

– Romanowski, J.; Korytarze i łączność siedlisk w eko-logii i ochronie przyrody. Wiadomości Ekologiczne

54(2), 2008, s. 67-78;

– Kistowski, M., Pchałek, M.; Natura 2000 w planowa-niu przestrzennym – rola korytarzy ekologicznych.

Ministerstwo Środowiska, Warszawa 2009.


systemu oddziaływań międzygatunkowych decy-dujących o strukturze i bogactwie gatunkowym zespołów) i ekosystemów (podtrzymanie sieci troficznych). Co istotne, ciągłość funkcjonalna może istnieć w oderwaniu od struktur fizycznych zapewniających łączność – korytarz bezstruktu-ralny określa się jako szlak. Przykładem są szlaki wędrówek ptaków, które łączą miejsca o określo-nej strukturze i rozmiarach, choć same zwykle nie posiadają struktury ani brzegów. Z drugiej strony, ciągłość funkcjonalną można rozpatrywać również w powiązaniu z obiektami fizycznymi o określonej, często zróżnicowanej strukturze. Przykładem są korytarze dolin rzecznych, zapew-niające ciągłość populacji ryb, ssaków, płazów i roślin, oraz pasma lasów lub lesistych gór, za-pewniających ciągłość populacji dużych ssaków drapieżnych.

Korytarz ekologiczny w ujęciu funkcjonalnym można zatem zdefiniować jako drogę, wzdłuż której odbywa się migracja i dyspersja organi-zmów. Korytarz ten musi obejmować elementy środowiska przyrodniczego niezbędne do jego prawidłowego funkcjonowania, które należy wtedy traktować jako jego integralny element. Pojęcie korytarza ekologicznego odnosi się tutaj do konkretnego gatunku lub zgrupowania gatun-ków o podobnej biologii. Nie jest możliwe wyzna-czanie korytarzy bez znajomości biologii gatunku lub gatunków, na którą składają się wymagania przestrzenne, siedliskowe, pokarmowe, zwycza-je wędrówkowe, zdolności przystosowania się do zmieniających się warunków, itp.

Należy pamiętać, że w podejściu ekologicz-nym korytarze występują jako koncepcja czysto teoretyczna. Opiera się ona na dwóch teoretycz-nych ideach ekologii – modelu biogeografii wysp i modelu metapopulacji. Pierwszy model dotyczy czynników kształtujących różnorodność gatun-kową zespołów organizmów zamieszkujących wyspy oceaniczne, a drugi – praw rządzących funkcjonowaniem metapopulacji. Migracja i dys-persja spajają zespoły lokalnych populacji dane-go gatunku w funkcjonalne jednostki demogra-ficzne (metapopulacje), ograniczając ryzyko lo-kalnego wymarcia gatunku i zwiększając możli-wość rekolonizacji. W obu modelach organizmy zasiedlają rozłączne płaty siedlisk, między który-

mi rozciąga się bezcechowa przestrzeń – tło (ang. matrix; w modelu biogeografii wysp tłem jest ocean). Dla migrantów tło jest środowiskiem nie-sprzyjającym, jak na przykład ocean dla organi-zmów lądowych, a odległość do pokonania jest barierą. Szansa zasiedlenia wyspy, czyli płata sie-dliska, maleje wraz ze wzrostem odległości jej położenia od kontynentu – populacji źródłowej. Jednak w typowych środowiskach lądowych tło nie musi być przestrzenią zupełnie niesprzyjają-cą migrantom. W jego obrębie mogą się znajdo-wać siedliska wprawdzie suboptymalne, ale na-dające się do zasiedlenia podczas migracji. Z kolei bariery często mają postać nieprzekra-czalnych struktur fizycznych, czego przykładem są autostrady i pasy zwartej zabudowy.

Bliższy praktyce jest model płatów i korytarzy (ang. patch-corridor-matrix model), reprezentu-jący podejście krajobrazowe. Jest on rozwinię-ciem modelu biogeografii wysp, w którym uwzględniono cechy tła, obecność barier fizycz-nych i korytarzy stanowiących rzeczywiste struk-tury przestrzenne występujące w środowisku. Model ten stosowany jest w badaniach żywotno-ści metapopulacji w skali krajobrazu lub regionu. W klasycznym ujęciu modelu korytarz ekologicz-ny definiowany jest jako „relatywnie wąski pas terenu, który różni się od otaczających go po obu stronach obszarów” (Richling, A., Solon, J.; Ekolo-gia krajobrazu. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002, str. 55). Korytarz jest węższy od płatów, które łączy i różni się od nich przeważnie strukturą gatunkową i przestrzenną szaty roślin-nej. Może on być izolowany lub połączony z okre-śloną powierzchnią albo powierzchniami, trakto-wanymi jako specyficzne płaty wyróżnione świa-domie i celowo na tle o odmiennych warunkach ekologicznych. Według szerszej definicji, koryta-rzem jest „liniowy element struktury biotycznej lub abiotycznej w heterogennej przestrzeni, przez który odbywa się przepływ materii przez fizjocenozę (rozprzestrzenianie się materii nie-ożywionej, zwierząt, nasion, roślin, itp.)” (Liro, A., Szacki, J.; Korytarz ekologiczny..., str. 300). Wraz z transportem materii nieożywionej i ożywionej odbywa się również przepływ energii, który jest istotny np. dla funkcjonowania ekosystemów rzecznych lub związanych z rzekami i estuariów.


Zgodnie z wyżej przedstawioną koncepcją, za korytarze należy uznać obiekty, które:

– w przeciwieństwie do płatów są elemen-tami pasmowymi lub liniowymi w krajo-brazie;

– są jednolite pod względem siedliskowym;– kontrastują z otoczeniem;– stanowią element sieci, tj. łączą się z płatem

lub innym korytarzem.W podejściu krajobrazowym korytarzom

przypisuje się znacznie szerszy zakres funkcji ekologicznych (stąd istnieje znacznie więcej po-wodów, dla których należy korytarze chronić) niż w podejściu ekologicznym. I tak, zgodnie z podej-ściem krajobrazowym, korytarze:1. są łącznikiem, dzięki czemu zmniejszają

stopień izolacji rozłącznych elementów krajobrazu, takich jak wyspy czy płaty, po-przez utrzymanie łączności strukturalnej;

2. są siedliskiem dla pewnych (np. mało mo-bilnych) grup organizmów, takich jak rośli-ny, mchy i niektóre bezkręgowce, które przekraczając korytarz muszą go stopnio-wo zasiedlić;

3. są filtrem, półprzepuszczalną barierą, mo-dyfikującą odpływ powierzchniowy i pod-ziemny lub hamującą oddziaływanie wia-tru, ewapotranspirację, rozwiewanie gleby, przemieszczanie zanieczyszczeń powietrza, biogenów i biernie unoszonych szkodni-ków;

4. urozmaicają i regulują biotyczne i abiotycz-ne oddziaływania na otaczające tło, takie jak transport materii i energii, wzbogacanie w gatunki terenów przyległych przez reko-lonizację, zmiana warunków siedliskowych terenów przyległych np. przez modyfiko-wanie dostępu światła i stosunków wod-nych, kształtowanie mikroklimatu;

5. tłumią i pochłaniają gatunki (np. szkodniki wywołujące gradacje) i zaburzenia (np. po-żary).

W podejściu tym definicje korytarza ekolo-gicznego często abstrahują od funkcji, jaką jest zapewnienie ciągłości populacji, a więc możliwo-ści migracji i dyspersji (ich głównym zadaniem jest zapewnienie spójności krajobrazu). Tymcza-sem rzeczywiste trasy przemieszczania się orga-

nizmów nie muszą pokrywać się z liniowymi obiektami w krajobrazie; część takich obiektów może wcale nie służyć migracji i dyspersji. Ponadto, definicje te nie obejmują obiektów ta-kich jak doliny rzek, naturalne cieki wodne, pa-sma leśne i pasma górskie, które charakteryzują się mozaikowatością siedlisk i nie są obiektami liniowymi, a jednak należą do najważniejszych rzeczywistych szlaków migracji i dyspersji.

Najnowsze podejście do korytarzy ekologicz-nych łączy aspekt strukturalny i funkcjonalny. W najprostszym ujęciu, korytarz to „każdy obiekt przestrzenny, zazwyczaj liniowy, który umożli-wia organizmom przemieszczanie się pomiędzy płatami ich siedlisk” (Hilty, J.A., Lidicker, W.Z., Merenlender, A.M.; Corridor ecology. The science and practice of linking landscapes for biodiversity conservation, Island Press, Washington 2006, str.50). Według szerszej definicji, „korytarzami są różne struktury krajobrazu, inne niż obszary istotne, różniące się rozmiarem (od szerokich do wąskich) oraz kształtem (od krętych do pro-stych), umożliwiające dyspersję i migrację orga-nizmów” (Jongman, R.; Polityka, planowanie i na-uka a sieci ekologiczne [w]: Jędrzejewski W., Ław-reszuk, D.; Ochrona..., str. 23). Definicje te utożsa-miają korytarze ekologiczne ze strukturami kra-jobrazowymi i nie obejmują szlaków (tj. dróg przemieszczania się nie obejmujących wyodręb-nionych struktur, np. korytarzy dalekodystanso-wych wędrówek ptaków). Rola korytarzy polega tutaj na redukcji rzeczywistego stopnia izolacji pomiędzy populacjami i siedliskami poprzez umoż-liwienie migracji i dyspersji. Korytarze struktu-ralne stanowią sposób na osiągnięcie łączności (spójności) krajobrazu (ang. landscape connecti-vity), określającej, w jakim stopniu gatunek lub populacja może przemieszczać się wśród ele-mentów krajobrazu (np. w mozaice typów sie-dlisk). Często stosuje się metody numeryczne, takie jak modele siedliskowe, pozwalające na wi-zualizację (z wykorzystaniem GIS) wpływu cech przestrzeni, takich jak różne scenariusze prze-strzennego zagospodarowania terenu, na spój-ność populacji, czyli możliwość dyspersji i migra-cji osobników i/lub diaspor wybranych gatun-ków, a także na oszacowanie ich żywotności.


Definicje zawarte w aktach prawnych często zbliżone

są do podejścia ekologicznego. W prawie polskim art. 5

pkt 2 u.o.p. określa korytarz ekologiczny jako „obszar

umożliwiający migrację roślin, zwierząt i grzybów”.

Znacznie szerszą definicję przyjął amerykański Dziewiąty

Objazdowy Sąd Apelacyjny, charakteryzując korytarze

jako „drogi umożliwiające migracje osobników gatunków

o dużych wymaganiach przestrzennych, rozprzestrzenia-

nie się roślin, wymianę genetyczną, przemieszczanie się

populacji w reakcji na naturalne zmiany środowisk lub

zaburzenia oraz uzupełnianie lokalnych populacji gatun-

ków zagrożonych przez osobniki z innych obszarów”

(Walker, R., Craighead, L.; Analyzing wildlife movement corridors in Montana using GIS. Proceedings Interna-

tional ESRI Users Conference, Redlands, California, 1997).

Ze względu na ciągłość przestrzenną, koryta-rze ekologiczne dzieli się na dwie kategorie (Hil-ty, J.A. et al.; Corridor ecology…):

– korytarze o charakterze ciągłym;– korytarze o charakterze nieciągłym, nazy-

wane też siedliskami pomostowymi (ang. stepping-stone habitats).

Pierwsza kategoria obejmuje korytarze pasmo-we i obszarowe (np. doliny rzek różnej wielkości, pasma leśne i zalesione pasma górskie) oraz kla-syczne korytarze liniowe (np. rowy i wąskie pasy krzewów lub zadrzewień w krajobrazie rolni-czym). Korytarze te użytkowane są przez:1. gatunki mało mobilne, takie jak kumak ni-

zinny, pachnica dębowa, wiele gatunków mchów, diaspory wielu gatunków roślin;

2. gatunki mobilne nietolerujące ekotonów, czyli stref granicznych między dwoma róż-nymi siedliskami (np. gatunki zwierząt wnętrza lasu);

3. gatunki mobilne nieprzystosowane do ży-cia w mozaice siedlisk (np. gatunki nieprzy-stosowane do życia w mozaice polno-le-śnej, takie jak ryś).

W przypadku gatunków wyspecjalizowanych pod względem selekcji siedlisk (np. pachnica dę-bowa i inne gatunki chrząszczy-próchnojadów) efektywność korytarza jest tym większa, im bar-dziej przypomina on płaty, które łączy. Korytarze liniowe i pasmowe wyróżnia się wówczas na

podstawie występowania lub braku obecności siedlisk homologicznych z płatami, które łączą (struktura przestrzenna płatów i korytarzy musi być ciągła). Analogiczna sytuacja dotyczy ryb, mi-nogów i niektórych gatunków ważek, dla których nawet wąska bariera może okazać się nie do przebycia. Natomiast w przypadku gatunków o szerokim zakresie selekcji siedlisk, korytarz często nie musi przypominać płatów; w przypad-ku wielu gatunków motyli (np. niektórych mo-draszków i czerwończyków) wystarczy, aby ko-rytarz zawierał gatunki roślin stanowiące bazę pokarmową dla migrujących osobników. Podczas wyznaczania korytarzy należy brać pod uwagę fakt, iż obiekt, który dla jednego gatunku stanie się korytarzem ekologicznym, dla innych gatunków może stanowić barierę; przykładowo, pasmo lasu może być korytarzem dla leśnych gatunków motyli, zaś barierą dla motyli zamieszkujących otwarte łąki. Należy również pamiętać, że kory-tarze mogą służyć za drogi dyspersji nie tylko ro-dzimych, ale również obcych lub inwazyjnych gatunków roślin i zwierząt.

Duże znaczenie dla funkcjonowania korytarza ma jego szerokość. Zwykle przyjmuje się, że im szerszy jest korytarz, tym lepiej pełni swoją funk-cję. Jest to słuszne w odniesieniu do ściśle le-śnych gatunków zwierząt, takich jak duże ssaki drapieżne. W przypadku niektórych gatunków należących do tej grupy korytarz powinien mieć szerokość nawet kilkuset metrów. Jednak w przy-padku mniejszych gatunków ssaków, takich jak gryzonie, zbyt szerokie korytarze nie będą sprzy-jać efektywnej migracji. Zamiast kierować migru-jące osobniki do odpowiednich płatów siedliska, same korytarze mogą stać się atrakcyjnym siedli-skiem do zasiedlenia, a zamieszkująca je popula-cja może utrudniać migrację innym osobnikom. Jednocześnie mogą one stać się pułapką ekolo-giczną, ponieważ stanowią atrakcyjne miejsce migracji lub poszukiwania ofiary bądź gospoda-rza także dla drapieżników i pasożytów. Wyniki dotychczasowych badań empirycznych skłaniają do przypuszczenia, że w określonych warunkach ekologicznych dla każdego gatunku zwierząt ist-nieje szerokość korytarza, która jest optymalna ze względu na efektywność dyspersji i migracji.


Z kolei siedliska pomostowe, zwane też łańcu-chami siedlisk lub przystankami pośrednimi, to małe płaty siedliska stanowiące wyspy środowi-skowe, które ze względu na niewielkie rozmiary nie są w stanie zapewnić warunków do bytowa-nia lokalnej populacji danego gatunku lub zespo-łu gatunków, jednak ze względu na położenie pomiędzy dużymi płatami mogą być użytkowane przez migrujące osobniki; funkcjonują analogicz-nie do szeregu kamieni umożliwiających prze-kroczenie rzeki suchą nogą – stąd angielska na-zwa stepping stones. Przykładem siedlisk pomo-stowych są rozproszone w krajobrazie zadrze-wienia śródpolne, zgrupowania krzewów, śród-polne zbiorniki wodne, starorzecza, wilgotne za-głębienia terenu, niewielkie mokradła, płaty zbiorowisk trawiastych lub nieużytków. Korzy-stają z nich gatunki mobilne, które tolerują eko-tony lub są zaadaptowane do mozaiki siedlisk, dzięki czemu dobrze znoszą fragmentację sie-dlisk (np. motyle zasiedlające łąki na terenach otwartych lub śródleśne polany). Z siedlisk po-mostowych mogą również korzystać gatunki mało mobilne, np. kumaki nizinne migrujące wzdłuż szeregu drobnych, blisko siebie leżących śródpolnych zbiorników wodnych. Ciągłość funk-cjonalna jest w tym przypadku odwrotnie pro-porcjonalna do odległości między poszczególny-mi płatami siedlisk pomostowych. Nawet nie-wielkie płaty siedliska położone blisko siebie mogą znacznie usprawnić migrację osobników wielu gatunków pomiędzy dużymi płatami sie-dlisk. Obecność dobrej jakości siedlisk pomosto-wych, czyli takich o odpowiedniej wielkości oraz zapewniających obfitą bazę pokarmową, jest szczególnie ważna dla ptaków wędrownych, zwłaszcza wodno-błotnych. Przykładem takich siedlisk są namuliska i okresowe rozlewiska rzek, zalewowe łąki nadrzeczne, jeziora, stawy, jak również zbiorniki zaporowe i odstojniki ście-ków. W przypadku gatunków zasiedlających ła-chy i starorzecza, takich jak różanka i strzebla błotna, warunkiem koniecznym efektywnej mi-gracji i dyspersji są okresowe wezbrania rzeki (obwałowania przeciwpowodziowe przyczyniają się do powstawania barier). Z kolei w przypadku roślin, których nasiona są rozprzestrzeniane przez zwierzęta (czynna i bierna zoochoria),

efektywna migracja jest możliwa tylko wtedy, gdy jednocześnie funkcjonują korytarze ekologiczne zwierząt-przenosicieli diaspor.

Korytarze ekologiczne nie muszą wyróżniać się od tła udziałem siedlisk o charakterze natu-ralnym lub półnaturalnym. Wiele gatunków pod-czas migracji i dyspersji użytkuje siedliska całko-wicie antropogenicznie.

Przykładami są:

– ptaki wędrowne wykorzystujące zbiorniki reten-

cyjne lub odstojniki ścieków jako siedliska pomo-

stowe;

– motyle migrujące przez tereny zabudowane

wzdłuż pasów nieuporządkowanej roślinności ru-

deralnej;

– kumaki wędrujące wzdłuż rowów melioracyjnych;

– zwierzęta kopytne migrujące pomiędzy komplek-

sami leśnymi a dolinami rzek wzdłuż pasów pól

lub nieużytków, nawet pozbawionych drzew

i krzewów;

– jaszczurki migrujące wzdłuż wałów przeciwpowo-

dziowych, poboczy dróg polnych o niskiej roślin-

ności lub nasypów kolejowych.

Bliższe prawdy będzie zatem stwierdzenie, że korytarze powinny różnić się od tła udziałem siedlisk chętnie użytkowanych przez migrujące organizmy; charakter tych siedlisk (naturalny lub antropogeniczny) ma drugorzędne znaczenie. Korytarz musi zawierać naturalne siedlisko w przypadku gatunków bardzo mało mobilnych, takich jak chrząszcze–próchnojady i mchy, które przemieszczają się wzdłuż korytarza stopniowo go zasiedlając.

Ostatnim, choć nie najmniej ważnym zagad-nieniem jest hierarchiczne podejście do koryta-rzy ekologicznych. W podejściu tym korytarzom przypisuje się odmienne funkcje i wyznacza się je inaczej w zależności od skali przestrzennej ( Solon, J.; Korytarze ekologiczne – podobieństwa i różnice w skali wewnątrzkrajobrazowej i ponadregionalnej [w]: Jędrzejewski, W., Ławreszuk, D.; Ochrona..., str. 137). Generalnie wyróżnia się dwie kategorie przestrzenne korytarzy: we-wnątrzkrajobrazowe (skala lokalna) i międzyre-gionalne (skala regionalna, krajowa lub ponad-


krajowa). Korytarze wewnątrzkrajobrazowe wy-znacza się na podstawie obserwacji rzeczywiste-go przemieszczania się osobników w terenie lub na podstawie analizy modelu płatów i korytarzy. Definiuje się je w kategoriach funkcjonalnych jako „względnie wąski pas terenu łączący dwa różne płaty oraz umożliwiający przemieszczanie się osobników między płatami, co ogranicza lo-kalne wymieranie i zwiększa możliwości rekolo-nizacji” (Solon, J.; Korytarze ekologiczne…, str. 139). Definicja ta obejmuje tylko korytarze o cha-rakterze ciągłym (liniowe lub nieliniowe), acz-kolwiek na poziomie lokalnym funkcję koryta-rzową mogą z powodzeniem pełnić również sie-dliska pomostowe (np. dla płazów i motyli). Ko-rytarze wyróżnia się na podstawie cech struktu-ralnych właściwych dla docelowych gatunków lub grup gatunków, do czego konieczna jest bar-dzo dobra znajomość biologii tych gatunków. Z kolei korytarze międzyregionalne wyróżnia się często a priori, biorąc pod uwagę znaczny udział, dobry stan zachowania oraz ciągłość naturalnych i półnaturalnych form przyrodniczych (np. zwar-tych kompleksów leśnych lub mało przekształco-nych dolin rzecznych; narzędziem przydatnym podczas delimitacji korytarzy w tej skali prze-strzennej jest teledetekcja oraz lotnicze lub sate-litarne obrazowanie stanu środowiska). Kluczowe znaczenie ma brak ciągłych i nieprzekraczalnych barier oraz obecność i odpowiednia gęstość roz-mieszczenia siedlisk pomostowych. Funkcja tych korytarzy polega przede wszystkim na umożli-wianiu powiększania zasięgu gatunków oraz na ułatwianiu długodystansowych migracji i prze-mieszczeń dyspersyjnych. Takie ujęcie korytarza znalazło odzwierciedlenie w definicji zawartej w polskiej u.o.p. Zarówno w jednym jak i w drugim przypadku pierwszym krokiem w delimitacji ko-rytarzy jest zdefiniowanie docelowych gatunków lub grup gatunków – korytarz zawsze funkcjonu-je w kontekście wymogów określonego gatunku

lub grupy gatunków; odmienne ekologicznie gru-py zwierząt potrzebują odmiennych korytarzy. Ochrona obu kategorii przestrzennych korytarzy ekologicznych powinna zostać uwzględniona w planach zagospodarowania przestrzennego od-powiedniego szczebla (Kistowski, M., Pchałek, M.; Natura 2000 w planowaniu przestrzennym…). Podstawowe znaczenie ma ochrona korytarzy na najniższym szczeblu hierarchii – przerwanie cią-głości na poziomie lokalnym (na skutek błędnego planowania przestrzennego w skali jednej lub kilku sąsiednich gmin lub powiatów) będzie skutkowało zakłóceniem funkcjonowania kory-tarza wyższego szczebla.

Przypisy

1 Kistowski, M, Pchałek, M; Natura 2000 w plano-waniu przestrzennym – rola korytarzy ekolo-gicznych, Warszawa 2009, str. 27.

2 Sommer, J.; Efektywność prawa ochrony środo-wiska i jej uwarunkowania – problemy udatności jego struktury, Wrocław 2005, str. 11-23.

3 Tekst jedn. Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220 z późn. zm.; dalej jako u.o.p.

4 Dz. U. Nr 199, poz. 1227 z późn. zm.; dalej jako u.o.o.ś.

5 Dz. U. Nr 80, poz. 717 z późn. zm.; dalej jako u.p.z.p.

6 Dz. U. Nr 164, poz. 1587.7 Dz. U. Nr 118, poz. 1233.8 Dz. U. Nr 155, poz. 1298.9 Tekst jedn. Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 z późn.

zm.; dalej jako p.o.ś.10 Tekst. jedn. Dz. U. z 2011 r. Nr 12, poz. 59 z późn.

zm.; dalej jako u.l.11 Tekst. jedn. Dz. U. z 2005 r. Nr 127, poz. 1066

z późn. zm.; dalej jako pr. łow.

2.1. Wstęp

Prawna ochrona korytarzy ekologicznych jako elementów środowiska naturalnego kształtowa-na jest przez system norm należących w szcze-gólności do gałęzi prawa administracyjnego. Normy składające się na dany system po pierw-sze nie mają jednak jednolitego charakteru praw-nego, po drugie są rozproszone po różnych ak-tach prawnych funkcjonujących na gruncie pra-wa międzynarodowego, unijnego oraz polskiego. Na potrzeby niniejszego opracowania dokonano podziału norm stanowiących podstawę ochrony łączności ekologicznej w Polsce. Poza szeregiem kategorii przepisów o charakterze administra-cyjnym wskazano również na normy regulujące kwestię odpowiedzialności za szkody w środowi-sku. Przyjęto następującą systematykę norm:

– przepisy kreujące formy ochrony środowi-ska;

– przepisy reglamentujące korzystanie z ele-mentów środowiska oraz zarządzanie nimi;

– przepisy o planowaniu przestrzennym;– przepisy o ocenach oddziaływania na śro-

dowisko;– przepisy instytucjonalne;– przepisy o charakterze technicznym;– przepisy z zakresu odpowiedzialności od-

szkodowawczej za ograniczenie możliwo-ści korzystania z nieruchomości;

– przepisy z zakresu odpowiedzialności za szkody w środowisku;

– zasady ochrony środowiska.Jednocześnie podkreśla się, że w praktyce po-

szczególne kategorie przepisów wchodzą ze sobą w interakcje.

2. ogólna charakterystyka prawnych form/instrumentów ochrony korytarzy ekologicznych

2.2. Przepisy kreujące formy ochrony środowiska

Ochrona elementów środowiska przyrodni-czego wymaga sprecyzowania przedmiotu i for-my tejże ochrony. W praktyce ochrony przyrody wyróżnia się w szczególności obszarowe lub obiektowe formy ochrony przyrody oraz ochronę gatunkową. Oczywiście, w ramach ochrony ob-szarowej mamy do czynienia z pewnym zakre-sem ochrony gatunkowej, jednak ten drugi rodzaj ochrony ma również podstawę w regulacji od-rębnej. W powyższym kontekście należy wska-zać, iż u.o.p. wprowadza 10 następujących rodza-jów form ochrony przyrody:

– parki narodowe;– rezerwaty przyrody;– parki krajobrazowe;– obszary chronionego krajobrazu;– obszary N2000;– pomniki przyrody;– stanowiska dokumentacyjne;– użytki ekologiczne;– zespoły przyrodniczo-krajobrazowe;– ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzy-

bów.Ponadto, istnieje możliwość wyznaczania ob-

szarów przygranicznych cennych pod względem przyrodniczym celem ich wspólnej ochrony w drodze porozumienia z sąsiednimi państwami.

Przepisy kreujące formy ochrony przyrody określają przede wszystkim przesłanki tworze-nia form obszarowych/obiektowych, zmiany ich granic lub likwidacji, jak również określają cha-rakter aktów prawnych, na podstawie których dane formy mają być tworzone. Z ustanowieniem wskazanych form ochrony wiążą się daleko idące konsekwencje w zakresie warunków i zasad do-puszczalności realizacji i eksploatacji przed-sięwzięć mogących znacząco oddziaływać na


przedmiot ochrony (o warunkach i zasadach tych mowa będzie w podrozdziale 2.3.).

Mając na względzie cel niniejszego opracowa-nia warto przybliżyć przesłanki tworzenia tych form ochrony, które z punktu widzenia jej przed-miotu powinny odgrywać kluczową rolę w ochro-nie łączności ekologicznej:

– Park narodowy obejmuje obszar wyróż-niający się szczególnymi wartościami przy-rodniczymi, naukowymi, społecznymi, kul-turowymi i edukacyjnymi, o powierzchni nie mniejszej niż 1 000 ha, na którym ochronie podlega cała przyroda oraz walo-ry krajobrazowe. Park narodowy tworzy się w celu zachowania różnorodności biolo-gicznej, zasobów, tworów i składników przyrody nieożywionej i walorów krajobra-zowych, przywrócenia właściwego stanu zasobów i składników przyrody oraz od-tworzenia zniekształconych siedlisk przy-rodniczych, siedlisk roślin, siedlisk zwie-rząt lub siedlisk grzybów;

– Rezerwat przyrody obejmuje obszary za-chowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a także siedliska roślin, sie-dliska zwierząt i siedliska grzybów oraz twory i składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające się szczególnymi wartościa-mi przyrodniczymi, naukowymi, kulturo-wymi lub walorami krajobrazowymi;

– Park krajobrazowy obejmuje obszar chro-niony ze względu na wartości przyrodni-cze, historyczne i kulturowe oraz walory krajobrazowe w celu zachowania i popula-ryzacji tych wartości w warunkach zrówno-ważonego rozwoju;

– Obszar chronionego krajobrazu obejmu-je tereny chronione ze względu na wyróż-niający się krajobraz o zróżnicowanych ekosystemach, wartościowe ze względu na możliwość zaspokajania potrzeb związa-nych z turystyką i wypoczynkiem lub peł-nioną funkcją korytarzy ekologicznych;

– Sieć obszarów N2000 obejmuje OSOP i SOOS1;

– Użytkami ekologicznymi są zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów ma-jących znaczenie dla zachowania różnorod-ności biologicznej – naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne oczka wodne, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, płaty nieużytkowanej roślinności, starorzecza, wychodnie skalne, skarpy, ka-mieńce, siedliska przyrodnicze oraz stano-wiska rzadkich lub chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów, ich ostoje oraz miejsca rozmnażania lub miejsca sezono-wego przebywania;

– Zespołami przyrodniczo-krajobrazowymi są fragmenty krajobrazu naturalnego i kul-turowego zasługujące na ochronę ze wzglę-du na ich walory widokowe lub estetyczne;

– Ochrona gatunkowa obejmuje okazy ga-tunków oraz siedliska i ostoje roślin, zwie-rząt i grzybów. Ochrona gatunkowa ma na celu zapewnienie przetrwania i utrzymanie właściwego stanu ochrony dziko występu-jących na terenie kraju lub innych państw członkowskich UE rzadkich, endemicznych, podatnych na zagrożenia i zagrożonych wy-ginięciem oraz objętych ochroną na podsta-wie przepisów umów międzynarodowych, których Rzeczpospolita Polska jest stroną, gatunków roślin, zwierząt i grzybów oraz ich siedlisk i ostoi, a także zachowanie róż-norodności gatunkowej i genetycznej. W celu ochrony ostoi i stanowisk roślin lub grzy-bów objętych ochroną gatunkową lub ostoi, miejsc rozrodu i regularnego przebywania zwierząt objętych ochroną gatunkową mogą być ustalane strefy ochrony.

Jak wynika z powyższego zestawienia, w spo-sób wyraźny do zagadnienia zachowania łączno-ści ekologicznej u.o.p. odwołuje się jedynie w przypadku obszaru chronionego krajobrazu, a czyni to poprzez przypisanie funkcji korytarzy

ogólna charakterystyka prawnych form/instrumentów ochrony korytarzy ekologicznych

ekologicznych. Oczywiście pozostałe formy ob-szarowe również będą odgrywać istotną w rolę w umożliwieniu migracji i dyspersji gatunków, jed-nak cel ten nie jest ich celem zasadniczym – dany obszar może stanowić np. biocentrum danego gatunku, a główna ostoja lokalna może stanowić korytarz liniowy albo stanowić element koryta-rza nieciągłego w postaci siedlisk pomostowych (ang. stepping-stone habitats).

Dla porównania warto przedstawić sposób re-gulacji ochrony łączności ekologicznej w prawo-dawstwie wybranych państw UE. Najbardziej re-prezentatywnymi przykładami są rozwiązania wprowadzone w Estonii, Niemczech, Czechach, Holandii i Szwajcarii.

W Estonii proces integrowania ochrony przy-rody rozpoczął się w 1983 r. w ramach instytucji Estońskiej Sieci Obszarów Kompensacji Przyrod-niczej. Sieć ta została następnie ujęta m. in. w przepisach o ochronie przyrody oraz o plano-waniu przestrzennym. Obecnie sieć ta obejmuje obszary kluczowe, wyznaczane według kryte-rium powierzchni i wartości przyrodniczej oraz korytarze wyznaczane z uwzględnieniem uwa-runkowań migracji w oparciu o istniejące ele-menty krajobrazu o charakterze łącznikowym, pokrywając 50% terytorium państwa (Niedział-kowski, K.; Wdrażanie systemu ochrony łączności ekologicznej na przykładzie wybranych krajów europejskich, [w:] Jędrzejewski, W., Ławreszuk, D. (red.); Ochrona..., s. 30).

W Niemczech ustanowiono obowiązek utwo-rzenia sieci ekologicznej na obszarze co najmniej 10% terytorium kraju, przy założeniu, że będzie ona miała za zadanie m. in. chronić interakcje i procesy przyrodnicze. Głównymi kryteriami tworzenia sieci są: jakość obszarów (w tym ich wielkość), ich właściwości przyrodnicze, inte-gralność tworzących je kompleksów siedlisk, sto-pień fragmentacji a także występowanie gatun-ków docelowych (Riecken, U., Finck, P.; Istotne obszary i korytarze niemieckiej sieci ekologicznej

o znaczeniu krajowym i międzynarodowym [w:] Jędrzejewski, W., Ławreszuk, D. (red.); Ochrona..., s. 35-36).

W Czechach na mocy przepisów o ochronie przyrody utworzono w 1992 r. Terytorialny Sys-tem Ekologicznej Stabilności (TSES), określony jako kompleks wzajemnie powiązanych ekosys-temów naturalnych oraz przekształconych przez człowieka ekosystemów zbliżonych do natural-nych pozwalających na utrzymanie równowagi przyrodniczej. Co istotne, TSES opiera się na roz-różnieniu dwóch komponentów systemu:

– biocentrum, umożliwiającego istnienie eko-systemu z uwagi na swój charakter i zasięg;

– korytarza ekologicznego, czyli obszaru umożliwiającego migrację pomiędzy bio-centrami. (Hlavac, V., Andel, P.; Fragmenta-cja środowiska i sieć ekologiczna w Republi-ce Czeskiej – stan obecny i prognozy na przy-szłość [w:] Jędrzejewski, W., Ławreszuk, D. (red.); Ochrona..., str. 47).

Prace nad siecią ekologiczną w Holandii roz-poczęły się od wdrożenia wieloletniego progra-mu badawczego mającego na celu identyfikację uwarunkowań zapewnienia równowagi przyrod-niczej kraju. Sieć została ujęta w formie mapowej z wyznaczonymi obszarami kluczowymi, obsza-rami odbudowy przyrodniczej oraz korytarzami ekologicznymi. Szczegółowe granice sieci ustala-ne są na poziomie regionalnym (Niedziałkowski, K.; Wdrażanie systemu ochrony … [w:] Jędrzejew-ski, W., Ławreszuk, D. (red.); Ochrona..., str. 31).

Z kolei w Szwajcarii głównym instrumentem omawianej ochrony jest Krajowa Sieć Ekologicz-na, uwzględniająca „zielone połączenia” w skali ogólnokrajowej. Inną formą ochrony, o której na-leży wspomnieć, jest zatwierdzona przez Fede-ralne Biuro ds. Środowiska kartograficzna Kon-cepcja Odtworzenia Fauny, określająca m. in. za-sady utrzymania drożności korytarzy migracyj-nych2.


2.3. Przepisy reglamentujące korzystanie z elementów środowiska oraz zarządzanie nimi2.3.1. zasady dopuszczalności realizacji planów/przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na przedmiot ochrony

Najistotniejszym środkiem prawnym ochrony elementów środowiska w procesie inwestycyj-nym są normy określające warunki realizacji pla-nów/przedsięwzięć (dalej PP). Normy te mają charakter zakazów (wraz z odstępstwami od nich) lub nakazów, w tym przesłanek, które mu-szą zostać spełnione celem uzyskania zezwolenia na realizację PP. Adresatami takich norm mogą być zarówno organy prawodawcze (tak będzie np. w przypadku niektórych norm prawnomię-dzynarodowych), organy przyjmujące plany, jak i podmioty podejmujące się realizacji przedsię-wzięć mogących znacząco oddziaływać na środo-wisko.

Przykładem zakazu wraz z odstępstwami mogą być przepisy dotyczące realizacji PP mogą-cych oddziaływać na obszary N2000. I tak, zgod-nie z art. 33 u.o.p.:

„1. Zabrania się, z zastrzeżeniem art. 34, podej-mowania działań mogących, osobno lub w połą-czeniu z innymi działaniami, znacząco negatywnie oddziaływać na cele ochrony obszaru Natura 2000, w tym w szczególności:

1) pogorszyć stan siedlisk przyrodniczych lub siedlisk gatunków roślin i zwierząt, dla których ochrony wyznaczono obszar Natura 2000 lub

2) wpłynąć negatywnie na gatunki, dla których ochrony został wyznaczony obszar Natura 2000, lub

3) pogorszyć integralność obszaru Natura 2000 lub jego powiązania z innymi obszarami”.

Odstępstwa od powyższego zakazu zostały ustanowione w art. 34 u.o.p., stanowiącym, iż:

„1. Jeżeli przemawiają za tym konieczne wymo-gi nadrzędnego interesu publicznego, w tym wy-mogi o charakterze społecznym lub gospodar-czym, i wobec braku rozwiązań alternatywnych, właściwy miejscowo regionalny dyrektor ochrony środowiska, a na obszarach morskich – dyrektor

właściwego urzędu morskiego, może zezwolić na realizację planu lub działań, mogących znacząco negatywnie oddziaływać na cele ochrony obszaru Natura 2000 lub obszary znajdujące się na liście, o której mowa w art. 27 ust. 3 pkt 1, zapewniając wykonanie kompensacji przyrodniczej niezbędnej do zapewnienia spójności i właściwego funkcjono-wania sieci obszarów Natura 2000.

2.W przypadku gdy znaczące negatywne od-działywanie dotyczy siedlisk i gatunków prioryte-towych, zezwolenie, o którym mowa w ust. 1, może zostać udzielone wyłącznie w celu:

1) ochrony zdrowia i życia ludzi;1. zapewnienia bezpieczeństwa powszechnego;2. uzyskania korzystnych następstw o pierw-

szorzędnym znaczeniu dla środowiska przy-rodniczego;

3. wynikającym z koniecznych wymogów nad-rzędnego interesu publicznego, po uzyskaniu opinii Komisji Europejskiej.”

Przykładem nakazu, którego bezpośrednim adresatem będą krajowe organy prawodawcze może być przepis art. 3 ust. 4 Konwencji o ochro-nie wędrownych gatunków dzikich zwierząt, sporządzonej w Bonn dnia 23 czerwca 1979 r.3, zgodnie z którym:

„Strony będące państwami terytorium wystę-powania któregokolwiek gatunku wędrownego wymienionego w załączniku I podejmą starania w celu:

a) ochrony i, gdzie to możliwe i stosowne, od-tworzenia tych siedlisk gatunku, które są ważne dla wyeliminowania groźby jego zagłady;

b) zapobiegania, usuwania, kompensowania lub minimalizowania, w zależności od potrzeb, niekorzystnych skutków działań lub przeszkód po-ważnie utrudniających bądź uniemożliwiających wędrówkę gatunków; (…)”.


W efekcie powyższego zobowiązania państwa strony Konwencji powinny ustanowić stosowne przepisy reglamentujące proces inwestycyjny przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na gatunki wędrowne.

Z kolei przykładem nakazu, którego adresa-tem będą podmioty realizujące przedsięwzięcia może być art. 63 ust. 1 i 2 pr. wod., zgodnie z któ-rymi:

„1. Przy projektowaniu, wykonywaniu oraz utrzymywaniu urządzeń wodnych należy kierować się zasadą zrównoważonego rozwoju, a w szcze-gólności zachowaniem dobrego stanu wód i cha-rakterystycznych dla nich biocenoz, potrzebą za-chowania istniejącej rzeźby terenu oraz biologicz-nych stosunków w środowisku wodnym i na tere-nach podmokłych.

2. Budowle piętrzące powinny umożliwiać mi-grację ryb, o ile jest to uzasadnione lokalnymi wa-runkami środowiska.”

Przepis art. 63 ust. 2 pr. wod. można jednocze-śnie uznać za formę przesłanki prawnej, która musi zostać spełniona celem uzyskania stosow-nego zezwolenia. Przesłanka ta ma tzw. skutecz-ność bezwzględną4 w odróżnieniu od nakazów z art. 63 ust. 1, które mają skuteczność względną, z uwagi na ich niedookreślony charakter.

2.3.2. zasady zarządzania elementami środowiska

Normy dotyczące zarządzania elementami środowiska charakteryzują się przede wszystkim tym, że ich zasadniczym adresatem są jednostki administracji publicznej. Normy te ustanawiają m. in. środki planowania ochrony na danym ob-szarze, w tym zasady i formy nadzoru nad reali-zacją celów ochrony. Tytułem przykładu można wskazać, iż na mocy art. 28 u.o.p. wprowadzony został obligatoryjny instrument zarządzania ochroną przyrody obszarów N2000 w postaci

10-letniego planu zadań ochronnych (dalej jako PZO); z kolei art. 29 u.o.p. daje fakultatywną pod-stawę do sporządzenia bardziej szczegółowego dokumentu w postaci 20-letniego planu ochrony całego obszaru N2000 lub jego części (dalej jako PO Natura 2000).

Z punktu widzenia procesu planowania prze-strzennego, kluczowe znaczenie będą miały na-stępujące ustalenia PZO:1. opis granic obszaru i mapa obszaru N2000;2. identyfikacja istniejących i potencjalnych

zagrożeń dla zachowania właściwego stanu ochrony siedlisk przyrodniczych oraz ga-tunków roślin i zwierząt i ich siedlisk będą-cych przedmiotami ochrony;

3. określenie celów działań ochronnych oraz samych działań ochronnych;

4. wskazania do zmian w istniejących doku-mentach z zakresu planowania przestrzen-nego, jeżeli są niezbędne dla utrzymania lub odtworzenia właściwego stanu ochrony siedlisk przyrodniczych oraz gatunków ro-ślin i zwierząt, dla których ochrony wyzna-czono obszar N2000. W przypadku katalo-gu działań ochronnych, które mogą zostać wprowadzone na mocy PZO, podkreślenia wymagają działania na rzecz utrzymania korytarzy ekologicznych łączących obszary N2000.

Z kolei zgodnie z art. 31. u.o.p. „Sprawujący nadzór nad obszarem Natura 2000 sporządza i przekazuje Generalnemu Dyrektorowi Ochrony Środowiska, co 6 lat w odniesieniu do specjalnego obszaru ochrony siedlisk oraz co 3 lata w odniesie-niu do obszaru specjalnej ochrony ptaków, ocenę realizacji ochrony tego obszaru, zawierającą in-formacje dotyczące podejmowanych działań ochronnych oraz wpływu tych działań na stan ochrony siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt, dla których ochrony został wy-znaczony obszar Natura 2000, a także wyniki mo-nitorowania i nadzoru tych działań.”


2.4. Przepisy o planowaniu przestrzennym

Zgodnie z art. 1 ust. 1 u.p.z.p, ustawa ta określa zasady kształtowania polityki przestrzennej przez jednostki samorządu terytorialnego i orga-ny administracji rządowej, a także zakres i sposo-by postępowania w sprawach przeznaczania te-renów na określone cele oraz ustalania zasad ich zagospodarowania i zabudowy.

Ustawa przewiduje trzy szczeble planowania przestrzennego – krajowy (art. 3 ust. 4), woje-wódzki (obejmujący także planowanie w metro-poliach5; art. 3 ust. 3) oraz gminny (art. 3 ust. 1).

W odniesieniu do obszarów morskich wód wewnętrznych, morza terytorialnego i wyłącznej strefy ekonomicznej przeznaczenie terenu, roz-mieszczenie inwestycji celu publicznego oraz sposób zagospodarowania i warunki zabudowy terenu określa się na podstawie przepisów usta-wy z dnia 21 marca 1991 r. o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji mor-skiej6.

Koncepcję przestrzennego zagospodarowania kraju (dalej jako k.p.z.k.) sporządza minister wła-ściwy do spraw rozwoju regionalnego, a zatwier-dza ją Rada Ministrów. Przy sporządzaniu k.p.z.k. uwzględnia się cele zawarte w rządowych doku-mentach strategicznych, a także zasady zrówno-ważonego rozwoju kraju w oparciu o uwarunko-wania przyrodnicze, kulturowe, społeczne i eko-nomiczne.

W ramach prac koncepcyjnych identyfikuje się wymagania z zakresu ochrony środowiska z uwzględnieniem obszarów podlegających ochro-nie. Następnie określa się rozmieszczenie (istnie-jące i planowane) m. in. obiektów infrastruktury technicznej i transportowej oraz obiektów go-spodarki wodnej, a także wskazuje obszary pro-blemowe o znaczeniu krajowym, przez które ro-zumie się obszary szczególnego zjawiska z zakre-su gospodarki przestrzennej lub występowania konfliktów przestrzennych.

Plan zagospodarowania przestrzennego woje-wództwa (dalej jako p.z.p.w.) sporządza się dla obszaru województwa w jego granicach admini-stracyjnych. Uchwala go sejmik województwa przy uwzględnieniu strategii rozwoju danej jed-nostki terytorialnej, ustaleń k.p.z.k. oraz progra-mów zawierających zadania rządowe, służących realizacji inwestycji celu publicznego o znacze-

niu krajowym. W p.z.p.w. określa się w szczegól-ności podstawowe elementy sieci osadniczej, ich powiązania komunikacyjne oraz infrastruktural-ne, a także system obszarów chronionych, w tym obszary ochrony środowiska, przyrody oraz uzdrowisk. Konieczne jest także rozmieszczenie w tym planie m. in. inwestycji celu publicznego o znaczeniu ponadlokalnym, obszarów proble-mowych wraz z zasadami ich zagospodarowania oraz obszarów metropolitalnych, przy czym dla obszaru metropolitalnego uchwala się plan zago-spodarowania przestrzennego obszaru metropo-litalnego (dalej jako p.z.p.o.m.) jako część p.z.p.w.

Należy zwrócić uwagę, iż minister właściwy do spraw budownictwa, gospodarki przestrzen-nej i mieszkaniowej nie zrealizował delegacji zo-bowiązującej go do wydania rozporządzenia w sprawie zakresu projektu p.z.p.w.

Najniższy i zarazem najbardziej szczegółowy poziom planowania polega przede wszystkim na realizacji przepisów u.p.z.p. w zakresie uchwala-nia studiów uwarunkowań i kierunków zagospo-darowania przestrzennego gminy (dalej jako s.u.k.z.p.g.) oraz miejscowych planów zagospo-darowania przestrzennego (dalej jako m.p.z.p.).

W świetle art. 9 u.p.z.p., s.u.k.z.p.g. określa po-litykę przestrzenną gminy (jest to tak zwany akt kierownictwa wewnętrznego) i, pomimo że nie jest on aktem prawa miejscowego, wiąże organy gminy przy sporządzaniu m.p.z.p. Studium uchwalane jest przez radę gminy dla całego jej obszaru. Należy w nim określić przede wszyst-kim kierunki zmian w strukturze przestrzennej gminy oraz w przeznaczeniu terenów, w tym ob-szary, na których, zgodnie z ustaleniami p.z.p.w., rozmieszczone będą inwestycje celu publicznego o znaczeniu lokalnym i ponadlokalnym. W studium wskazuje się także obszary wymagające zmiany przeznaczenia gruntów rolnych i leśnych na cele nierolnicze i nieleśne, jak również obszary oraz zasady ochrony środowiska i jego zasobów, ochrony przyrody, krajobrazu kulturowego i uzdrowisk.

Ustalenie przeznaczenia terenu, rozmieszcze-nie inwestycji celu publicznego oraz określenie sposobów zagospodarowania i warunków zabu-dowy terenu następuje docelowo w m.p.z.p7. Określa się w nim obowiązkowo między innymi


przeznaczenie terenów, zasady ochrony i kształ-towania ładu przestrzennego, zasady ochrony środowiska, przyrody i krajobrazu kulturowego, parametry i wskaźniki kształtowania zabudowy oraz zagospodarowania terenu, granice i sposoby zagospodarowania terenów lub obiektów podle-gających ochronie, ustalonych na podstawie od-rębnych przepisów, a także szczególne warunki zagospodarowania terenów oraz ograniczenia w ich użytkowaniu, w tym zakaz zabudowy.

Dla każdego z czterech wymienionych pozio-mów planowania istnieje obowiązek uwzględ-niania uwarunkowań przyrodniczych. Wymóg ten powinien zostać spełniony poprzez realizację dwóch rodzajów dokumentacji:

– opracowań ekofizjograficznych (w przypad-ku k.p.z.k. jest to analiza uwarunkowań śro-dowiskowych);

– prognoz oddziaływania na środowisko, jako elementu SOOŚ;

oraz uwzględnienie ich ustaleń w projekcie doku-mentu planistycznego (k.p.z.k., p.z.p.w., p.z.p.o.m., s.u.k.z.p.g., m.p.z.p.).

W efekcie, system ochrony przyrody w ramach planowania przestrzennego można przedstawić za pomocą schematu (rycina 1).

W ramach systemu znajdować będą zastoso-wanie zasady ochrony środowiska i przepisy re-glamentujące korzystanie z elementów środowi-ska oraz zarządzanie nimi (skomentowane w pod-rozdziale 2.3.) przy współudziale organów spe-cjalistycznych (działających np. w formie uzgod-nień).

Hierarchiczna relacja przedstawionego syste-mu ulega zaburzeniu w odniesieniu do indywidu-alnych przedsięwzięć realizowanych w oparciu o przepisy:

– ustawy z dnia 10 kwietnia 2003 r. o szcze-gólnych zasadach przygotowania i realiza-cji inwestycji w zakresie dróg publicznych8;

– ustawy z dnia 7 września 2007 r. o przygo-towaniu finałowego turnieju Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej UEFA EURO 20129;

– ustawy z dnia 12 lutego 2009 r. o szczegól-nych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie lotnisk użytku pub-licznego10;

Studium uwarunkowań i kierunków

zagospodarowania przestrzennego gminy

Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego

Decyzja o warunkach zabudowy

i zagospodarowania terenu

Decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach

OOŚ

lub:

SOOŚ

SOOŚ

Pozwolenie na budowę

ew. OOŚ bis

Pozwolenie na budowę

ew. OOŚ bis

Decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach

Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju

(KPZK)

Plan przestrzennego zagospodarowania

województwa (w tym plan zagospodarowania

przestrzennego obszaru metropolitalnego)

SOOŚ

SOOŚ

opracowanie ekofizjograficzne

analizy uwarunkowań środowiskowych



OOŚ

ryc. 1. Poziomy planowania przestrzennego i odpowiadające im opracowania środowiskowe (twardowska, K.; 2009)

– ustawy z dnia 24 kwietnia 2009 r. o inwe-stycjach w zakresie terminalu regazyfika-cyjnego skroplonego gazu ziemnego w Świ-noujściu11;

– ustawy z dnia 8 lipca 2010 r. o szczególnych zasadach przygotowania do realizacji inwe-stycji w zakresie budowli przeciwpowo-dziowych12;

– ustawy z dnia 28 marca 2003 r. o transpor-cie kolejowym13.


Wymienione ustawy wyłączają bowiem w sto-sunku do przedsięwzięć realizowanych na ich podstawie stosowanie przepisów o zagospodaro-waniu przestrzennym. Sytuacja taka może do-prowadzić do tego, że w trakcie OOŚ szereg od-działywań wielkoskalowych nie jest oceniony w należyty sposób. Natomiast na płaszczyźnie lo-kalnej staje się ona często źródłem konfliktów społecznych.

2.5. Przepisy o ocenach oddziaływania na środowisko

Rozpoczynając uwagi od zagadnienia oceny planów i programów należy wskazać, iż u.o.o.ś. definiuje SOOŚ jako postępowanie w sprawie oceny oddziaływania na środowisko skutków realizacji polityki, strategii, planu lub programu, obejmujące w szczególności:1. uzgodnienie stopnia szczegółowości infor-

macji zawartych w prognozie oddziaływa-nia na środowisko;

2. sporządzenie prognozy oddziaływania na środowisko;

3. uzyskanie wymaganych ustawą opinii;4. zapewnienie możliwości udziału społeczeń-

stwa w postępowaniu.

Przeprowadzenia SOOŚ wymagają projekty:1. k.p.z.k., s.u.k.z.p.g., planów zagospodarowa-

nia przestrzennego14 oraz strategii rozwoju regionalnego;

2. polityk, strategii, planów lub programów w dziedzinie przemysłu, energetyki, trans-portu, telekomunikacji, gospodarki wodnej, gospodarki odpadami, leśnictwa, rolnictwa, rybołówstwa, turystyki i wykorzystywania terenu, opracowywanych lub przyjmowa-nych przez organy administracji, wyzna-

czających ramy dla późniejszej realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddzia-ływać na środowisko;

3. polityk, strategii, planów lub programów innych niż wymienione w pkt 1 i 2, których realizacja może spowodować znaczące od-działywanie na obszar N2000, jeżeli nie są one bezpośrednio związane z ochroną ob-szaru N2000 lub nie wynikają z tej ochrony.

Przeprowadzenie SOOŚ jest wymagane także w przypadku projektów dokumentów innych niż wymienione powyżej, jeżeli w uzgodnieniu z właściwym organem ochrony środowiska or-gan opracowujący projekt dokumentu stwierdzi, że wyznaczają one ramy dla późniejszej realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, i że realizacja postanowień tych dokumentów może spowodować znaczące od-działywanie na środowisko.

Przechodząc do problematyki podstaw praw-nych postępowania w sprawie ocen indywidual-nych przedsięwzięć należy wskazać, że u.o.o.ś. definiuje OOŚ jako postępowanie w sprawie oce-ny oddziaływania na środowisko obejmujące w szczególności:

– weryfikację raportu o oddziaływaniu przed-sięwzięcia na środowisko;

– uzyskanie wymaganych ustawą opinii i uzgodnień;

– zapewnienie możliwości udziału społe-czeństwa w postępowaniu.

Przeprowadzenia OOŚ wymaga realizacja na-stępujących planowanych przedsięwzięć mogą-cych znacząco oddziaływać na środowisko:1. planowanego przedsięwzięcia mogącego

zawsze znacząco oddziaływać na środowi-sko (przedsięwzięcie z grupy I);

2. planowanego przedsięwzięcia mogącego potencjalnie znacząco oddziaływać na śro-dowisko, jeżeli obowiązek przeprowadze-nia oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko został stwierdzony w drodze kwalifikacji (przedsięwzięcie z grupy II).

Obecnie przedsięwzięcia z grupy I i II wskaza-ne są w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie przedsięwzięć mo-gących znacząco oddziaływać na środowisko15.


Ocenę oddziaływania przedsięwzięcia na śro-dowisko przeprowadza się w ramach:1. etapu zasadniczego, czyli postępowania

w sprawie wydania decyzji o środowisko-wych uwarunkowaniach;

2. etapu wykonawczego (tzw. ponowna oce-na), czyli postępowania w sprawie wydania decyzji o pozwoleniu na budowę, decyzji o zatwierdzeniu projektu budowlanego, decyzji o pozwoleniu na wznowienie robót budowlanych, decyzji o zezwoleniu na re-alizację inwestycji drogowej, decyzji o ze-zwoleniu na realizację inwestycji w zakre-sie lotniska użytku publicznego oraz decy-zji o pozwoleniu na realizację inwestycji w zakresie budowli przeciwpowodziowych (tzw. decyzje budowlane):

– jeżeli konieczność przeprowadzenia OOŚ została stwierdzona przez organ właściwy do wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach;

– na wniosek podmiotu planującego podjęcie realizacji przedsięwzięcia, złożony do orga-nu właściwego do wydania decyzji;

– jeżeli organ właściwy do wydania decyzji budowlanej stwierdzi, że we wniosku o wy-danie decyzji zostały dokonane zmiany w stosunku do wymagań określonych w de-cyzji o środowiskowych uwarunkowaniach.

Z kolei odnośnie zagadnień oceny oddziaływa-nia na obszary N2000 należy wskazać, iż w przy-padku planów i programów ocenę tę przeprowa-dza się w ramach procedury przyjmowania dane-go dokumentu, natomiast w przypadku przedsię-wzięć z grupy I lub II – w ramach postępowania w sprawie decyzji o środowiskowych uwarunko-waniach przedsięwzięcia oraz, stosownie, na eta-pie ponownej oceny. Ponadto, organ właściwy do wydania decyzji wymaganej przed rozpoczęciem realizacji przedsięwzięcia innego niż przedsię-wzięcie mogące znacząco oddziaływać na środo-wisko, które to przedsięwzięcie nie jest bezpo-średnio związane z ochroną obszaru N2000 lub nie wynika z tej ochrony, jest obowiązany do roz-ważenia przed wydaniem tej decyzji, czy przed-sięwzięcie może potencjalnie znacząco oddziały-wać na obszar N2000 (są to tzw. przedsięwzięcia z grupy III).

Ogólnie należy wskazać, iż celem postępowa-nia SOOŚ/OOŚ jest odpowiednie wyprofilowanie planu lub przedsięwzięcia, następujące w drodze analizy wariantowej oraz przy wykorzystaniu środków łagodzących i kompensujących oddzia-ływanie. W ramach postępowań SOOŚ/OOŚ znaj-dować będą zastosowanie zasady ochrony środo-wiska i przepisy reglamentujące korzystanie z elementów środowiska oraz zarządzanie nimi (skomentowane w podrozdziale 2.3.), przy współ-udziale organów specjalistycznych (działających np. w formie uzgodnień).

2.6. Przepisy instytucjonalne i kompetencyjne

Do pierwszej ze wskazanych grup przepisów zaliczyć należy normy powołujące do życia orga-ny ochrony przyrody lub środowiska. Jeśli chodzi o organy ochrony przyrody, to zgodnie z art. 91 u.o.p. są nimi:1) minister właściwy do spraw środowiska;2) Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska

(dalej jako GDOŚ);3) wojewoda;4) Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska

(dalej jako RDOŚ);5) starosta;6) wójt, burmistrz albo prezydent miasta.

Z kolei organami opiniodawczo-doradczymi w zakresie ochrony przyrody są:1) Państwowa Rada Ochrony Przyrody (dalej

jako PROP), działająca przy ministrze wła-ściwym do spraw środowiska;

2) regionalna rada ochrony przyrody, działa-jąca przy RDOŚ;

3) rada naukowa parku narodowego, działają-ca przy dyrektorze parku narodowego;


4) rada parku krajobrazowego lub rada zespo-łu parków krajobrazowych, działająca przy dyrektorze parku krajobrazowego lub dy-rektorze zespołu parków krajobrazowych.

W zakres przepisów instytucjonalnych wcho-dzą również normy odnoszące się do sposobu powoływania, funkcjonowania i zadań określo-nych organów. I tak na przykład, stosownie do art. 95 i art. 96 ust. 3 u.o.p., do zadań PROP należy w szczególności:1) ocena realizacji u.o.p.;2) opiniowanie strategii, planów i programów

dotyczących ochrony przyrody;3) ocena realizacji krajowej strategii ochrony

i zrównoważonego użytkowania różnorod-ności biologicznej;

4) opiniowanie projektów aktów prawnych dotyczących ochrony przyrody;

5) przedstawianie wniosków i opinii w spra-wach ochrony przyrody;

6) popularyzowanie ochrony przyrody.Organy ochrony przyrody wykonują swoje za-

dania na podstawie ogólnych (jak wyżej) lub konkretnych dyspozycji prawnych. Biorąc pod uwagę konkretne dyspozycje prawne wymienić należy kompetencje do wydawania określonych decyzji administracyjnych (np. zezwolenie RDOŚ z art. 34 u.o.p.) lub pełnienia roli organu współ-działającego (np. kompetencje RDOŚ w zakresie uzgadniania decyzji o środowiskowych uwarun-kowaniach).

2.7. Przepisy finansowe

Przepisy finansowe podzielić można na:1) normy określające ogólne obowiązki w za-

kresie finansowania działań na rzecz ochro-ny przyrody;

2) normy określające źródła finansowania działań instytucji ochrony przyrody;

3) normy określające źródła finansowania działań z zakresu ochrony przyrody.

Pierwszą grupę wskazanych przepisów repre-zentuje art. 4 ust. 2 u.o.p., zgodnie z którym „ Organy administracji publicznej są obowiązane do zapewnienia warunków prawnych, organiza-cyjnych i finansowych dla ochrony przyrody.”.

Przykładem normy z grupy drugiej jest art. 96 ust. 4 u.o.p. stanowiący, iż „Wydatki związane z działalnością Państwowej Rady Ochrony Przyrody są pokrywane z budżetu państwa z części, której dysponentem jest minister właściwy do spraw śro-dowiska.”

Wśród norm określających źródła finansowa-nia działań z zakresu ochrony przyrody odnoto-wać należy m. in. przepisy o funduszach celowych, np. funduszach ochrony środowiska i gospodarki wodnej. Zgodnie z art. 405 p.o.ś.:

„1. Środki funduszy przeznacza się na finanso-wanie ochrony środowiska i gospodarki wodnej w celu realizacji zasady zrównoważonego rozwoju i polityki ekologicznej państwa oraz na współfi-nansowanie projektów inwestycyjnych, kosztów operacyjnych i działań realizowanych z udziałem środków pochodzących z Unii Europejskiej niepod-legających zwrotowi.

2. Środki funduszy mogą być także przeznacza-ne na współfinansowanie projektów inwestycyj-nych, kosztów operacyjnych i działań realizowa-nych z udziałem środków bezzwrotnych pozyski-wanych w ramach współpracy z organizacjami międzynarodowymi oraz współpracy dwustron-nej.”

Z kolei art. 406 ust. 1 pkt 5 p.o.ś . przewiduje, iż środki gminnych funduszy przeznacza się m.in. na przedsięwzięcia związane z ochroną przyro-dy, w tym urządzanie i utrzymanie terenów ziele-ni, zadrzewień, zakrzewień oraz parków.

Innym przykładem omawianej kategorii prze-pisów finansowych jest art. 39 u.o.p., zgodnie z którym „Koszty związane z wdrożeniem i funk-cjonowaniem sieci obszarów Natura 2000 w za-kresie nieobjętym finansowaniem przez Wspólno-tę są finansowane z budżetu państwa oraz fundu-szy celowych.”


2.8. Przepisy o charakterze technicznym

Do wskazanej grupy przepisów zaliczyć nale-ży normy określające standardy ochrony środo-wiska w postaci np. norm jakości środowiska, czy parametrów określonych obiektów służących ochronie danych komponentów. Wskazania wy-maga rozporządzenie Ministra Transportu i Go-spodarki Morskiej z dnia 30 maja 2000 r. w spra-wie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać drogowe obiekty inżynierskie i ich usytuowanie16. Traktuje ono różnopoziomowe przejście dla zwierząt (niezależnie do typu) jako obiekt inżynierski, co nie ulega wątpliwości w kwestiach konstrukcyjnych. Przykładowo, omawiane rozporządzenie w § 58 ust. 2 wyzna-cza minimalną szerokość obiektu pełniącego funkcję przejścia dla zwierząt.

2.9. Przepisy z zakresu odpowiedzial-ności odszkodowawczej za ograniczenie możliwości korzystania z nieruchomości

Rdzeń regulacji w omawianym zakresie stano-wią przepisy p.o.ś. W Rozdziale 1 Działu IX tej ustawy, zatytułowany: „Ograniczanie sposobu korzystania z nieruchomości w związku z ochro-ną środowiska”, znajdują się przepisy ogólne, w ramach których art. 129 stanowi m. in., że:

„1. Jeżeli w związku z ograniczeniem sposobu korzystania z nieruchomości korzystanie z niej lub z jej części w dotychczasowy sposób lub zgodny z dotychczasowym przeznaczeniem stało się nie-możliwe lub istotnie ograniczone, właściciel nieru-chomości może żądać wykupienia nieruchomości lub jej części.

2. W związku z ograniczeniem sposobu korzy-stania z nieruchomości jej właściciel może żądać odszkodowania za poniesioną szkodę; szkoda obejmuje również zmniejszenie wartości nierucho-mości.”

Z kolei zamieszczony w Rozdziale 2, zatytuło-wanym: „Ograniczenia związane z ochroną zaso-bów środowiska”, przepis art. 130 ust. 1 pkt 1 wskazuje, iż ograniczenie sposobu korzystania z nieruchomości w związku z ochroną zasobów środowiska może nastąpić przez poddanie ochro-nie obszarów lub obiektów na podstawie przepi-sów ustawy o ochronie przyrody.

2.10. Przepisy z zakresu odpowiedzialności za szkody w środowisku

Odpowiedzialność za szkody w środowisku jest przedmiotem regulacji ustawy z dnia 13 kwiet-nia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowi-sku i ich naprawie17 oraz jej rozporządzeń wyko-nawczych: rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 30 kwietnia 2008 r. w sprawie kryteriów wystąpienia szkody w środowisku18 i rozporzą-dzenia Ministra Środowiska z dnia 4 czerwca 2008 r. w sprawie rodzajów działań naprawczych oraz warunków i sposobu ich prowadzenia19.

W bardziej ograniczonym zakresie odpowie-dzialność za szkody w środowisku może być rów-nież kształtowana przepisami p.o.ś. i k.k. Obo-wiązki wynikające z p.o.ś. odnoszą się jednak wyłącznie do podmiotów korzystających ze śro-dowiska20, a zatem nie mogą znaleźć zastosowa-nia w odniesieniu do każdej działalności osób fi-zycznych. Jeżeli chodzi natomiast o przepisy k.k. to regulują one wyłącznie kwestię odpowiedzial-ności za „zniszczenie w świecie roślinnym i zwie-rzęcym w znacznych rozmiarach” (art. 181 k.k.) oraz za zanieczyszczenie powietrza, wody, ziemi i naruszenie przepisów dotyczących zapobiega-nia zanieczyszczeniom.

W tym stanie rzeczy, kluczowym narzędziem zapobiegania szkodom w środowisku staje się u.z.s.ś. Jej przepisy stosuje się do bezpośredniego


zagrożenia szkodą w środowisku lub do szkody w środowisku:1) spowodowanych przez działalność pod-

miotu korzystającego ze środowiska stwa-rzającą ryzyko szkody w środowisku21 – niezależnie od jego winy;

2) spowodowanych przez inną działalność niż ta, o której mowa w pkt 1, podmiotu korzy-stającego ze środowiska, jeżeli dotyczą ga-tunków chronionych lub chronionych sie-dlisk przyrodniczych oraz wystąpiły z winy podmiotu korzystającego ze środowiska.

Stosownie do art. 9 u.z.s.ś., w przypadku wy-stąpienia bezpośredniego zagrożenia szkodą w środowisku podmiot korzystający ze środowi-ska jest obowiązany niezwłocznie podjąć działa-nia zapobiegawcze. Natomiast w przypadku, gdy szkoda w środowiska już wystąpiła, podmiot ko-rzystający ze środowiska jest obowiązany do:1. podjęcia działań w celu ograniczenia szko-

dy w środowisku, zapobieżenia kolejnym szkodom i negatywnym skutkom dla zdro-wia ludzi lub dalszemu osłabieniu funkcji elementów przyrodniczych, w tym natych-miastowego skontrolowania, powstrzyma-nia, usunięcia lub ograniczenia w inny spo-sób zanieczyszczeń lub innych szkodliwych czynników;

2. podjęcia działań naprawczych.Jeżeli bezpośrednie zagrożenie szkodą w śro-

dowisku nie zostało zażegnane pomimo przepro-wadzenia działań zapobiegawczych, lub wystąpi-ła szkoda w środowisku, podmiot korzystający ze środowiska jest obowiązany niezwłocznie zgło-sić ten fakt właściwym organom. Ma on także obowiązek uzgodnienia z właściwym organem ochrony środowiska warunków prowadzenia działań naprawczych.

Ustawa reguluje również sposób postępowa-nia w przypadku, gdy odpowiednie działania za-pobiegawcze lub naprawcze nie zostaną podjęte. Zgodnie z art. 15 ust. 1 u.s.ś., „Jeżeli podmiot ko-rzystający ze środowiska nie podejmie działań za-pobiegawczych i naprawczych, organ ochrony śro-dowiska, w drodze decyzji, nakłada na niego obo-wiązek przeprowadzenia tych działań.”. Z kolei stosownie do regulacji art. 16 „Organ ochrony

środowiska podejmuje działania zapobiegawcze lub naprawcze, jeżeli:1) podmiot korzystający ze środowiska nie

może zostać zidentyfikowany lub nie można wszcząć wobec niego postępowania egzeku-cyjnego, lub egzekucja okazała się bezsku-teczna;

2) z uwagi na zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi lub możliwość zaistnienia nieodwra-calnych szkód w środowisku jest konieczne natychmiastowe podjęcie tych działań.”

2.11. zasady ochrony środowiska

Zasady ochrony środowiska zostały określone w Dziale II p.o.ś. Są to:1) zasada zrównoważonego rozwoju, zawarta

w art. 5 Konstytucji RP, zgodnie z którym „Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległo-ści i nienaruszalności swojego terytorium, zapewnia wolności i prawa człowieka i oby-watela oraz bezpieczeństwo obywateli, strzeże dziedzictwa narodowego oraz za-pewnia ochronę środowiska, kierując się za-sadą zrównoważonego rozwoju” i wyrażona w węższym zakresie w art. 8 p.o.ś.: „Polity-ki, strategie, plany lub programy dotyczące w szczególności przemysłu, energetyki, trans-portu, telekomunikacji, gospodarki wodnej, gospodarki odpadami, gospodarki prze-strzennej, leśnictwa, rolnictwa, rybołów-stwa, turystyki i wykorzystywania terenu powinny uwzględniać zasady ochrony środo-wiska i zrównoważonego rozwoju.”.

2) zasada kompleksowej ochrony z art. 5 p.o.ś., zgodnie z którym „Ochrona jednego lub kilku elementów przyrodniczych powinna być realizowana z uwzględnieniem ochrony pozostałych elementów”;

3) zasada prewencji, wyrażona w art. 6 ust. 1 p.o.ś. Przepis ten stanowi, że: „Kto podejmuje


działalność mogącą negatywnie oddziały-wać na środowisko, jest obowiązany do za-pobiegania temu oddziaływaniu”;

4) zasada przezorności, określona w art. 6 ust. 2 p.o.ś. Przewiduje on, że „Kto podejmuje działalność, której negatywne oddziaływa-nie na środowisko nie jest jeszcze w pełni rozpoznane, jest obowiązany, kierując się przezornością, podjąć wszelkie możliwe środki zapobiegawcze”;

5) zasada zanieczyszczający płaci (ang. pollu-ter pays principle), ujęta w art. 7 p.o.ś. Zgod-nie z tym przepisem: „1. Kto powoduje za-nieczyszczenie środowiska, ponosi koszty usunięcia skutków tego zanieczyszczenia. 2. Kto może spowodować zanieczyszczenie środowiska, ponosi koszty zapobiegania temu zanieczyszczeniu.”

Wymienione zasady są spójne z ogólnymi za-sadami ochrony środowiska, sformułowanymi w prawie UE. Stanowią one nie tylko wiążące wska-zówki interpretacyjne dla przepisów samej p.o.ś., jak i ustaw szczegółowych składających się na polski system prawa ochrony środowiska, ale znajdują również zastosowanie w płaszczyźnie tworzenia prawa, w tym prawa administracyjne-go. Szczególne znaczenie przypisać należy tutaj zasadzie zrównoważonego rozwoju, stanowiącej nie tylko wzorzec dla konstytucyjności prawa, ale będącej także wiodącą zasadą znajdującą zasto-sowanie podczas konkretyzacji prawa admini-stracyjnego. Wiodącą dlatego, że jej realizacja wymusza sformułowanie i stosowanie zasad wy-konawczych.

Zrównoważony rozwój przejawia się w dąże-niu do ustanowienia zasad równego dostępu do środowiska m.in. w relacjach sprawiedliwości międzypokoleniowej, sprawiedliwości międzyre-gionalnej i międzygrupowej, a także w postaci równoważenia szans rozwojowych pomiędzy człowiekiem a przyrodą. W tym kontekście spra-wiedliwość międzypokoleniowa oznacza zaspo-kajanie potrzeb materialnych i cywilizacyjnych obecnego pokolenia z równoczesnym tworze-niem i utrzymaniem warunków do zaspokajania potrzeb przyszłych pokoleń, natomiast poprzez sprawiedliwość międzyregionalną i międzygru-pową rozumie się zaspokajanie potrzeb material-

nych i cywilizacyjnych społeczeństw, grup spo-łecznych i jednostek ludzkich w ramach sprawie-dliwego dostępu do ograniczonych zasobów i walorów ochrony środowiska22. Istota zrówno-ważonego rozwoju wymaga zatem równopraw-nego traktowania względów społecznych, ekono-micznych i ekologicznych, co oczywiście nie jest postulatem łatwym do zrealizowania. Jak zauwa-ża A. Kassenberg wiąże się to m.in. z faktem, iż ra-cje ekologiczne dotyczą przede wszystkim inte-resu przyszłych pokoleń, które nie mają swoich przedstawicieli w ciałach decyzyjnych23.

Złożona budowa zasady zrównoważonego rozwoju, polegająca na tym, że posługuje się w swej treści pojęciem nieoznaczonym powodu-je, iż organ stosujący prawo ma powinność odko-dowania treści zrównoważonego rozwoju w od-niesieniu do pewnego względnie konkretnego przedsięwzięcia lub indywidualnej sprawy. Treść zasady należy natomiast wyprowadzić nie tylko z aksjologii systemu obowiązującego prawa, ale i nauk pozaprawnych, mając jednocześnie na względzie atrybuty sytuacji, w której zachodzi stosowanie tej zasady24.

W sprawach, w których ustawodawcy można przypisać stanowienie prawa pozostającego w kolizji z normami wyższego rzędu lub w któ-rych organy administracji publicznej stosują nor-my w oderwaniu od ich podstaw aksjologicznych, kryterium formalne zastępować powinna zatem wykładnia funkcjonalna.

W jej obrębie wyróżnia się węższą kategorię wykładni celowościowej, polegającą na uwzględ-nieniu jednego z elementów kontekstu funkcjo-nalnego, tj. celów prawa („wykładnia celowościo-wa obejmuje reguły nakazujące uwzględniać w procesie ustalania znaczenia normy jej kontekst społeczny, ekonomiczny i aksjologiczny. Reguły te zakładają, że aksjologia konkretnych syste-mów prawnych powinna respektować zasady o uniwersalnym zasięgu w postaci powszechnie akceptowanych norm moralnych, zasad sprawie-dliwości i słuszności”25) oraz wykładni prokon-stytucyjnej („potraktowanie w zgodzie z Konsty-tucją wykładni jako wykładni adaptującej teksty prawne do celów i wartości konstytucyjnych wy-daje się funkcjonalnie bliższe zróżnicowanym potrzebom współczesnego społeczeństwa”26).


Dlatego też zasada zrównoważonego rozwoju znajdzie pełne zastosowanie w postępowaniu administracyjnym niezależnie od tego, że art. 8 p.o.ś. formułuje obowiązek jej zastosowania wy-łącznie w odniesieniu do sporządzania polityk, strategii, planów lub programów.

Przypisy

1 Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodni-czych oraz dzikiej fauny i flory (Dz. Urz. UE L 206 z 22.7.1992, str. 7 z późn. zm.; dalej jako Dyrektywa Siedliskowa) w art. 3 postanowiła o utworzeniu spójnej europejskiej sieci ekolo-gicznej specjalnych obszarów ochrony N2000. Ma ona umożliwić zachowanie we właściwym stanie ochrony w ich naturalnym zasięgu lub, w stosownych wypadkach, odtworzenie typów siedlisk przyrodniczych wymienionych w za-łączniku I Dyrektywy Siedliskowej i siedlisk ga-tunków wymienionych w załączniku II tej dy-rektywy. Sieć N2000 obejmuje również specjal-ne obszary ochrony sklasyfikowane przez pań-stwa członkowskie zgodnie z dyrektywą Parla-mentu Europejskiego i Rady 2009/147/WE z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa (Dz. Urz. UE L 20 z 26.1.2010, str. 7; dalej jako Dyrektywa Ptasia).

2 K. Niedziałkowski, Wdrażanie systemu ochrony łączności ekologicznej na przykładzie wybranych krajów europejskich [w:] Ochrona łączności eko-logicznej w Polsce. Materiały konferencji mię-dzynarodowej „Wdrażanie koncepcji korytarzy ekologicznych w Polsce” Białowieża, 2022 XI 2008 r., red. W. Jędrzejewski, D. Ławreszuk, Bia-łowieża 2009 r.

3 Dz. U. z 2003 r. Nr 2, poz. 17; dalej jako Konwen-cja Bońska.

4 Skuteczność bezwzględna polegać będzie na tym, że w przypadku pozytywnej weryfikacji danej przesłanki (np. lokalne warunki środowi-ska umożliwiają migracją ryb) konieczne jest podjęcie środków określonych w dyspozycji normy (umożliwienie migracji np. w postaci budowy przepławki).

5 Przez obszar metropolitarny należy rozumieć obszar wielkiego miasta oraz powiązanego z nim funkcjonalnie bezpośredniego otoczenia, ustalony w koncepcji przestrzennego zagospo-darowania kraju.

6 Tekst jedn. Dz. U. z 2003 r. Nr 153, poz. 1502 z późn. zm.

7 W przypadku braku m.p.z.p. dopuszcza się określenie sposobów zagospodarowania i wa-runków zabudowy terenu w drodze decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu (dalej jako decyzja wzizt; pod pojęciem tym należy rozumieć zarówno decyzję o ustale-niu lokalizacji inwestycji celu publicznego jak i decyzję o warunkach zabudowy). Trzeba za-znaczyć jednak, że w przypadku przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowi-sko, przed uzyskaniem decyzji tego typu ko-nieczne jest uzyskanie decyzji o środowisko-wych uwarunkowaniach.

8 Tekst jedn. Dz. U. z 2008 r. Nr 193, poz. 1194 z późn. zm.; dalej jako specust. drogowa.

9 Dz. U. Nr 173, poz. 1219 z późn. zm.; dalej jako specust. EURO 2012.

10 Dz. U. Nr 42, poz. 340, z późn. zm.; dalej jako specust. lotniskowa.

11 Dz. U. Nr 84, poz. 700; dalej jako ust. o gazopor-cie.

12 Dz. U. Nr 143 poz. 963; dalej jako specust. po-wodziowa.

13 Tekst jedn. Dz. U. z 2007 r. Nr 16, poz. 94 z późn. zm.; dalej jako u.t.k.

14 Minister właściwy do spraw budownictwa, go-spodarki przestrzennej i mieszkaniowej w poro-zumieniu z ministrem właściwym do spraw śro-dowiska oraz ministrem właściwym do spraw zdrowia może określić, w drodze rozporządze-nia, dodatkowe wymagania, jakim powinna od-powiadać prognoza oddziaływania na środowi-sko dotycząca projektów m.p.z.p., kierując się szczególnymi potrzebami planowania prze-strzennego na szczeblu gminy oraz uwzględnia-jąc: 1) formę sporządzenia prognozy; 2) zakres zagadnień, które powinny zostać określone i ocenione w prognozie; 3) zakres terytorialny prognozy; 4) rodzaje dokumentów zawierają-cych informacje, które powinny być uwzględnio-ne w prognozie.


15 Dz. U. Nr 213, poz. 1397.16 Dz. U. Nr 63, poz. 735 z późn. zm.17 Dz. U. Nr 75, poz. 493 z późn. zm.; dalej jako

u.z.s.ś.18 Dz. U. Nr 82, poz. 501; dalej jako r.k.w.s.ś.19 Dz. U. Nr 103, poz. 664.20 Art. 3 pkt 20 p.o.ś. za podmiot korzystający ze

środowiska uznaje przedsiębiorców, osoby prowadzące działalność wytwórczą w rolnic-twie w zakresie upraw rolnych, chowu lub ho-dowli zwierząt, ogrodnictwa, warzywnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego oraz osoby wykonujące zawód medyczny w ramach indy-widualnej praktyki lub indywidualnej specjali-stycznej praktyki, inną osobę fizyczną korzy-stającą ze środowiska w zakresie, w jakim ko-rzystanie ze środowiska wymaga pozwolenia oraz jednostkę organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej.

21 Rodzaje takiej działalności ustawa wymienia w art. 3.

22 Zob. G. Grabowska, Europejskie prawo środowi-ska, Warszawa 2001, str. 215, powoływana da-lej jako G. Grabowska, Europejskie.

23 Zob. A. Kassenberg, Strategiczne oceny oddziały-wania na środowisko jako narzędzie wdrażania zasad zrównoważonego rozwoju [w:] Oceny od-działywania na środowisko na szczeblu krajo-wym i regionalnym, str. 28, powoływany dalej jako A. Kassenberg, Strategiczne.

24 I. Skrzydło-Niżnik, P. Dobosz, Pojęcie zrówno-ważonego rozwoju w systemie prawa i nauce prawa administracyjnego [w:] Filipek J. (red.), Jednostka w demokratycznym państwie prawa, Bielsko-Biała 2003, str. 626-627.

25 Zob. wyrok SN z dnia 8 maja 1998 r., I CKN 664/97,OSNC 1999, Nr 1, poz. 7, LEX Nr 34214.

26 A. Bator, A. Kozak, Wykładnia prawa w zgodzie z Konstytucją [w:] S. Wronkowska (red.), Polska kultura prawna a proces integracji europejskiej, Kraków 2005, str. 66.

3.1. Prawo międzynarodowe

3.1.1. Konwencja o obszarach wodno-błotnych mających znaczenie międzynarodowe, zwłaszcza jako środowisko życiowe ptactwa wodnego, sporządzona w ramsarze dnia 2 lutego 1971 r.1

Konwencja Ramsarska ma na celu ochronę obszarów wodno-błotnych oraz ekologicznie od nich zależnych ptaków. W świetle Konwencji do ptactwa wodnego zaliczono ptaki, które ekolo-gicznie są uzależnione od obszarów wodno-błot-nych, co w praktyce oznacza ochronę ptaków na-leżących do określonych grup systematycznych. Z kolei – zgodnie z art. 1 Konwencji – obszarami wodno-błotnymi są:

– tereny bagien;– tereny błot i torfowisk;– zbiorniki wodne (naturalne i sztuczne, stałe

i okresowe, o wodach stojących lub płyną-cych, słodkich, słonawych lub słonych, łącz-nie z wodami morskimi, których głębokość podczas odpływu nie przekracza sześciu metrów).

Zatem z uwagi na jej przedmiot zastosowanie Konwencji Ramsarskiej w celu ochrony koryta-rzy ekologicznych ograniczone będzie po pierw-sze, do określonych gatunków ptaków, a po dru-gie – do określonych typów siedlisk (tzn. takich, które mogą zostać zaklasyfikowane jako obszary wodno-błotne) pełniących rolę biocentrów lub stepping-stones.

Pierwszym z obowiązków wynikających z Kon-wencji jest wyznaczenie przez państwa-strony odpowiednich obszarów wodno-błotnych na swoim terytorium w celu włączenia ich do Spisu Obszarów Wodno-Błotnych o Międzynarodo-wym Znaczeniu (dalej jako Spis) (art. 2 ust. 1

3. ocena uwarunkowań efektywności prawnej ochrony korytarzy ekologicznych

Konwencji). Wyboru obszarów wodno-błotnych, które powinny być zamieszczone w Spisie, należy dokonać na podstawie ich międzynarodowego znaczenia ekologicznego, botanicznego, zoolo-gicznego, limnologicznego lub hydrologicznego. W pierwszym rzędzie powinny być do niego włą-czone obszary wodno-błotne o międzynarodo-wym znaczeniu jako środowisko życiowe ptactwa wodnego we wszystkich porach roku. Szczegóło-we kryteria wyboru obszarów do Spisu zawierają wytyczne przyjęte przez Konferencje Stron; w oparciu o te kryteria Polska wskazała następu-jące obszary, które zostały umieszczone w Spisie:1. Biebrzański Park Narodowy;2. Rezerwat Przyrody „Jezioro Drużno”;3. Rezerwat Przyrody „Jezioro Karaś”;4. Rezerwat Przyrody „Jezioro Siedmiu Wysp”;5. Rezerwat Przyrody „Jezioro Łuknajno”

( położony na obszarze Mazurskiego Parku Krajobrazowego);

6. Rezerwat Przyrody „Stawy Milickie”;7. Narwiański Park Narodowy;8. Poleski Park Narodowy;9. Słowiński Park Narodowy;10. Subalpejskie torfowiska w Karkonoskim

Parku Narodowym;11. Rezerwat Przyrody „Jezioro Świdwie”;12. Park Narodowy „Ujście Warty”;13. Wigierski Park Narodowy.

Na podstawie art. 3 ust. 2 Konwencji, informa-cje o zmianach warunków ekologicznych, które już nastąpiły, następują lub mogą nastąpić na tych obszarach na skutek rozwoju technologicz-nego, skażenia środowiska lub innej działalności ludzkiej powinny być jak najszybciej przekazy-wane do Biura Konwencji.

ocena uwarunkowań efektywności prawnej ochrony korytarzy ekologicznych

Strony Konwencji zobowiązały się również do ustanowienia rezerwatów przyrody na obsza-rach wodno-błotnych zarówno umieszczonych, jak i nieumieszczonych w Spisie (art. 4 Konwen-cji). Samo wyznaczenie rezerwatów – bez dodat-kowych działań ochronnych – może odnieść ten skutek, że staną się one odizolowanymi wyspami, a z czasem liczba gatunków będzie ulegać stop-niowemu zmniejszeniu. Dlatego Konwencja Ramsarska wprowadza ogólny obowiązek uwzględniania przez państwa-strony konieczno-ści ochrony obszarów wodno-błotnych w plano-waniu przestrzennym, Stosownie do art. 3 ust. 1, „Umawiające się Strony opracowują i realizują swoje plany w sposób sprzyjający utrzymaniu ob-szarów wodnobłotnych zamieszczonych w Spisie oraz w miarę możliwości racjonalnemu użytkowa-niu innych obszarów wodnobłotnych znajdują-cych się na ich terytoriach.”. Konferencja Stron opracowała wytyczne dotyczące tego „racjonal-nego użytkowania”, który to termin rozumiany jest jako synonim „zrównoważonego rozwoju”. Przyjęła ona także szczegółowe wytyczne doty-czące sporządzania krajowych polityk dotyczą-cych ochrony obszarów wodno-błotnych oraz planów zarządzania tymi obszarami (Rezolucja VIII.14 – New Guidelines for management plan-ning for Ramsar sites and other wetlands), zaleca-jąc w tym zakresie podejście ekosystemowe (co ma m. in. pozwolić na zachowanie różnorodności biologicznej). Skuteczność samych wytycznych jest raczej ograniczona z uwagi na dobrowolność ich stosowania, chociaż mogą być one stosowane przez organy i sądy krajowe przy interpretacji poszczególnych postanowień Konwencji. Możli-wość posiłkowania się tymi wytycznymi jest jed-nak ściśle związana ze sposobem implementacji Konwencji Ramsarskiej do prawa polskiego. W aktualnym stanie prawnym niemożliwe jest jednoznaczne określenie, które normy jakich ak-tów prawnych mają na celu implementację Kon-wencji, w żadnym z aktów normatywnych nie odniesiono się bowiem w sposób bezpośredni do postanowień Konwencji Ramsarskiej. Tymcza-sem przepisy, które można by uznać za imple-mentujące Konwencję zostały rozrzucone w sze-regu różnych aktów prawnych rangi ustawowej, jak i podustawowej. Utrudnia to ocenę stanu

implementacji Konwencji do prawa polskiego, ale przede wszystkim powoduje u podmiotów stosujących prawo niepewność co do możliwości powołania się w konkretnej sprawie na normy zawarte w prawie międzynarodowym.

W praktyce zatem, faktyczna skuteczność Konwencji Ramsarskiej jako środka ochrony ko-rytarzy ekologicznych ogranicza się do objęcia ochroną owych 13 obszarów umieszczonych w spisie oraz obejmowania ochroną w formie re-zerwatów niektórych obszarów spełniających określone kryteria przyrodnicze. Efektywność postanowień Konwencji obligujących pań-stwa-strony do uwzględniania obszarów wodno--błotnych i innych obszarów podmokłych w pla-nowaniu przestrzennym jest znikoma. Przyczy-nia się do tego brak sformułowania w u.p.z.p. bezpośredniego nakazu uwzględniania i ochrony obszarów podmokłych w planach zagospodaro-wania przestrzennego różnych szczebli, jak i nie-wydolność samego systemu planowania prze-strzennego2.

Reasumując, z uwagi na zakres i sposób regu-lacji Konwencja Ramsarska jest aktem prawnym o istotnie ograniczonej efektywności. Za w pełni skuteczne można uznać w zasadzie wyłącznie normy obligujące państwa-strony do wyznacze-nia obszarów wodno-błotnych do umieszczenia w Spisie, objęcia tych obszarów ochroną oraz po-dejmowania odpowiednich środków zapobie-gawczych lub zaradczych w przypadku pogorsze-nia się stanu tych obszarów. Normy zobowiązują-ce do ochrony pozostałych obszarów podmo-kłych są normami o niskiej efektywności, których skuteczność jest ściśle uzależniona od sposobu ich implementacji do prawa krajowego. Przewi-dziane Konwencją środki, a mianowicie przegląd i wspieranie implementacji przez Konferencję stron są w stanie jedynie wspierać proces imple-mentacji, nie mogą jednak zapewnić jego pełnej skuteczności. Ich efektywność jest zatem ograni-czona.

3.1.2. Konwencja Bońska

Na mocy Konwencji Bońskiej państwa-strony uznały wagę ochrony gatunków wędrownych i wyraziły zgodę na podjęcie działań w celu


ochrony tych gatunków wszędzie tam, gdzie jest to możliwe i stosowne. W działaniach owych w szczególności uwzględnione zostać powinny te gatunki zwierząt wędrownych, których stan zachowania jest niekorzystny. Strony powinny podejmować starania w celu zapewnienia bezpo-średniej ochrony gatunków wędrownych wymie-nionych w załączniku I Konwencji Bońskiej, a także podejmować starania w celu zawarcia porozumień dotyczących ochrony i kontroli ga-tunków wędrownych wymienionych w jej załącz-niku II. Co istotne, strony będące tzw. państwami strefy w stosunku do jakiegokolwiek gatunku wędrownego wymienionego w załączniku I, po-dejmować winny starania w celu ochrony oraz, jeżeli jest to możliwe i stosowne, odtworzenia tych siedlisk gatunku, których odtworzenie jest konieczne do zapobieżenia groźbie jego zagłady, oraz do zapobiegania, usuwania, równoważenia lub minimalizowania niekorzystnego wpływu działań lub przeszkód poważnie utrudniających bądź uniemożliwiających wędrówkę gatunków.

Oceniając przepisy Konwencji w kontekście ochrony korytarzy ekologicznych należy zauwa-żyć, że w świetle definicji „gatunku wędrownego” z art. 1 ust. 1 lit. a Konwencji3 za gatunek wę-drowny nie zostanie uznany na przykład wilk (Canis lupus), który to gatunek jest jednym z pod-stawowych wyznaczników planowania sieci ko-rytarzy ekologicznych4 i pod którego kątem w bardzo szerokim zakresie wariantuje się przedsięwzięcia liniowe, a także projektuje środ-ki minimalizujące i kompensujące negatywny efekt barierowy infrastruktury transportowej5. Przyjęta w Konwencji definicja gatunku wędrow-nego uniemożliwia zatem skuteczną realizację podstawowego jej celu, tj. ochronę gatunków dzi-kich zwierząt, które wędrują przez lub poza gra-nicami jednej jurysdykcji krajowej.

Zastosowanie CMS jako narzędzia planowania i ochrony korytarzy ekologicznych jest w istotny sposób ograniczone ramowością konwencji. Co prawda obliguje ona państwa-strony do po-dejmowania odpowiednich działań ochronnych, jednak obowiązki te są ustalone na bardzo ogól-nym poziomie. Ich uszczegółowienie następuje w porozumieniach zawieranych pod auspicjami Konwencji, a także w trakcie implementacji do

prawa krajowego. Na tym poziomie poważne za-grożenie dla skuteczności Konwencji stanowi taki rodzaj implementacji, który nie pozwala na jednoznaczne określenie celu ustanowienia da-nej normy. Uniemożliwia to rekonstrukcję normy wynikającej z prawa międzynarodowego w nor-mie prawa krajowego. Z taką sytuacją mamy do czynienia w prawie polskim, które ani w usta-wach, ani w aktach wykonawczych nie odnosi się do CMS. Jedynie rozporządzenie Ministra Środo-wiska z dnia 28 września 2004 r. w sprawie ga-tunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną6 w §10 pkt 3 lit. h jako jedną z metod wykonywania zabiegów ochronnych utrzymują-cych właściwy stan siedliska zwierząt wymienia „tworzenie i utrzymywanie korytarzy umożliwia-jących migrację”. Ponieważ jednak norma ta sama wymaga implementacji poprzez jej wprowadze-nie do aktów planistycznych (PO, PZO, plany z za-kresu gospodarki przestrzennej), jej efektyw-ność jest ograniczona. W tym stanie rzeczy trud-no mówić o efektywnej implementacji Konwencji do prawa polskiego, a co za tym idzie – o stopniu skuteczności samej Konwencji.

Konwencja Bońska stała się podstawą do przyjęcia porozumień w sprawie ochrony gatun-ków wędrownych. Ograniczona ilość porozumień oraz sposób określenia w nich obowiązków państw stron wskazuje jednak, że porozumienia te mo-głyby z podobną skutecznością funkcjonować również bez Konwencji. Polska jest stroną dwóch porozumień przyjętych na podstawie Konwencji, a mianowicie:

– Porozumienia o ochronie nietoperzy w Eu-ropie, podpisanego w Londynie dnia 4 grud-nia 1991 r.7 oraz

– Porozumienia o Ochronie Małych Waleni Bałtyku i Morza Północnego sporządzone-go w Nowym Jorku dnia 31 marca 1992 r.8.

Pierwsze z nich zobowiązuje państwa-strony do wskazania stanowisk ważnych dla utrzyma-nia stanu zachowania i ochrony nietoperzy, w tym ich schronień. Biorąc pod uwagę czynniki ekonomiczne i społeczne, państwa–strony po-winny chronić te miejsca przed zniszczeniem lub zakłócaniem w nich spokoju. Ponadto, strony mają dążyć do identyfikacji i ochrony przed nisz-


czeniem żerowisk ważnych dla nietoperzy i przed zakłócaniem spokoju na tych obszarach.

Porozumienie EUROBATS, chociaż bardziej szczegółowe niż Konwencja Bońska, nadal jest zbyt ogólne, aby zapewnić skuteczną ochronę nietoperzy oraz ich korytarzy ekologicznych na terytorium państw-stron porozumienia. Poro-zumienie nie konstruuje żadnych konkretnych obowiązków, które miałyby zapewnić skuteczną ochronę nietoperzy w szeroko pojętym planowa-niu oraz w procesie inwestycyjnym. W zasadzie jedynym środkiem zabezpieczającym wywiązy-wanie się przez państwo stronę z jego zobowią-zań międzynarodowych jest system składania sprawozdań z wykonania postanowień porozu-mienia. Normy Porozumienia EUROBATS kon-struujące system ochrony nietoperzy trudno za-tem uznać za cechujące się wysoką efektywno-ścią.

Przykładem problemów związanych z funk-cjonowaniem systemu ochronnego Porozumie-nia EUROBATS dla ochrony migracji nietoperzy jest wykonanie Rezolucji 5.6 oraz Rezolucji 6.15. Pierwsza z nich obliguje państwa-strony do wy-pracowania i stosowania wytycznych dotyczą-cych wpływu elektrowni wiatrowych na nietope-rze, druga – do wypracowania i stosowania wy-tycznych dotyczących wpływu infrastruktury transportowej. Dotychczas, w oparciu o zalecenia stanowiące załącznik do Rezolucji 5.6, opracowa-ne zostały „Tymczasowe wytyczne dotyczące oceny oddziaływania elektrowni wiatrowych na nietoperze (wersja II, grudzień 2009)”. Wytyczne te są jednak stosowane sporadycznie, w ramach dobrych praktyk inwestora. Do chwili obecnej nie zostały natomiast wypracowane wytyczne dotyczące wpływu infrastruktury transportowej na nietoperze, co, wobec ilości realizowanych obecnie projektów infrastrukturalnych, należy ocenić jako przejaw nieskuteczności Porozumie-nia EUROBATS9.

Z kolei Porozumienie ASCOBANS nakłada na strony m. in. obowiązek ograniczenia przyłowu małych waleni10 poprzez modyfikację narzędzi i metod rybołówstwa, oraz zabezpieczenie na-rzędzi połowowych przed niekontrolowanym dryfowaniem i pozostawaniem w morzu. Prawi-dłowa realizacja tych obowiązków wymaga,

podobnie jak w przypadku Porozumienia EURO-BATS, właściwej implementacji na poziomie państw stron. Przekłada się to na uzależnienie efektywności zapisów Porozumienia ASCOBANS od ich prawidłowej transpozycji do prawa krajo-wego. Jednocześnie jednak należy pamiętać, że wspólna polityka rybołówstwa należy do wy-łącznej kompetencji Unii Europejskiej11. Realiza-cja Porozumienia ASCOBANS w zakresie modyfi-kacji narządzi i metod rybołówstwa, a także za-bezpieczenia narzędzi połowowych przed nie-kontrolowanym dryfem realizowana będzie za-tem na poziomie wspólnotowym. Temu celowi ma służyć zwłaszcza rozporządzenie Rady (WE) nr 812/2004 z dnia 26 kwietnia 2004 r. ustana-wiające środki dotyczące przypadkowych odło-wów waleni na łowiskach i zmieniające rozpo-rządzenie (WE) nr 88/9812. Zawiera ono bezpo-średnio skuteczne przepisy materialne dotyczące stosowania urządzeń akustycznych odstraszają-cych walenie o wysokim poziomie efektywności. Jeżeli zaś chodzi o zabezpieczenie przed niekon-trolowanym dryfowaniem i pozostawianiem w morzu narzędzi połowowych, odpowiednie prze-pisy dla realizacji tego celu zostały ustanowione w rozporządzeniu Rady (WE) nr 2187/2005 z dnia 21 grudnia 2005 r. w sprawie zachowania zasobów połowowych w wodach Morza Bałtyc-kiego, cieśnin Bełt i Sund poprzez zastosowanie środków technicznych oraz zmieniające rozpo-rządzenie (WE) nr 1434/98 i uchylające rozpo-rządzenie (WE) nr 88/9813. Obydwa rozporzą-dzenia:

– określają zasady prowadzenia połowów tak, aby zminimalizować ryzyko wystąpie-nia przyłowu;

– wprowadzają odpowiednie procedury deli-mitacji połowów;

– zawierają normy materialne ustalające wa-runki prowadzenia połowów oraz wymaga-nia techniczne dla sieci i kutrów rybackich.

Z uwagi na bezpośrednią skuteczność rozpo-rządzeń oraz ścisłe określenie warunków i obo-wiązków związanych z ochroną małych waleni przed przyłowem stanowią one efektywny in-strument implementacji zapisów Porozumienia ASCOBANS w omawianym zakresie.


3.1.3. Konwencja o ochronie gatunków dzikiej flory i fauny europejskiej oraz ich siedlisk, sporządzona w Bernie dnia 19 września 1979 r.14

Celem Konwencji Berneńskiej jest ochrona ga-tunków dzikiej fauny i flory oraz ich siedlisk na-turalnych, zwłaszcza tych, których ochrona wy-maga współdziałania kilku państw, oraz wspiera-nie współdziałania w tym zakresie. Szczególny nacisk położono na ochronę gatunków zagrożo-nych i ginących, włączając w to gatunki wędrow-ne. Państwa-strony powinny podejmować wła-ściwe i niezbędne środki ustawodawcze i admi-nistracyjne by zapewnić ochronę siedlisk dzikiej flory i fauny, w szczególności gatunków wymie-nionych w załącznikach I i II Konwencji oraz ochronę zagrożonych siedlisk naturalnych. W po-lityce dotyczącej planowania i rozwoju państwa muszą mieć na względzie potrzebę ochrony ob-szarów chronionych celem uniknięcia bądź zmniejszenia tak dalece, jak jest to możliwe wszelkiego pogarszania się stanu takich terenów. Szczególną uwagę należy zwrócić na ochronę ob-szarów ważnych dla gatunków wędrownych, któ-re są odpowiednio usytuowane na szlakach wę-drówek i spełniają rolę terenów zimowania, od-poczynku, żerowania, rozmnażania lub pierze-nia. Obszary te wymienione są w załącznikach II i III Konwencji. Ponadto, państwa-strony obowią-zane są do zapewnienia, aby okresy ochronne i/lub procedury regulujące eksploatację łownych gatunków wędrownych zwierząt, wymienionych w załączniku III Konwencji, były wystarczające do spełnienia wymagań tych gatunków i właści-wie zastosowane.

Powyższe zobowiązania mają charakter ogól-ny, pozostawiając przy ich implementacji dość szeroki zakres uznania stronom Konwencji. W rezultacie regulacje dotyczące ochrony sie-dlisk oraz gatunków ustanawiane są w płasz-czyźnie prawa krajowego, zdeterminowanego również wymogami Dyrektywy Siedliskowej15, Dyrektywy Ptasiej oraz przepisami Konwencji Berneńskiej. Przepisy tej ostatniej w zakresie ści-słej ochrony gatunkowej są na tyle precyzyjne i jasne, że nadają się do bezpośredniego stosowa-

nia. Chodzi tu w szczególności o zakazy w zakre-sie niszczenia okazów gatunków dzikiej flory z załącznika I oraz zakazy względem okazów ga-tunków zwierząt z załącznika II, w stosunku do których zabrania się między innymi: umyślnego uszkadzania lub niszczenia miejsc rozrodu lub odpoczynku oraz umyślnego niepokojenia dzi-kich zwierząt, zwłaszcza w okresie rozrodu, wy-chowu młodych lub snu zimowego16. Odstępstwa od powyższych zakazów stosowane są w drodze indywidualnych zezwoleń po spełnieniu przesła-nek, o których mowa w art. 9 ust. 1 Konwencji.

Co istotne, art. 22 ust. 1 Konwencji zezwala jej stronom na zgłoszenie jednego lub kilku zastrze-żeń odnoszących się do niektórych gatunków wymienionych w załącznikach od I do III i/lub niektórych gatunków wymienionych w zastrze-żeniu lub zastrzeżeniach odnoszących się do sto-sowania pewnych urządzeń i metod zabijania, chwytania lub innej eksploatacji wyliczonych w załączniku IV przy podpisywaniu lub składa-niu dokumentu ratyfikacyjnego, przyjęciu, za-twierdzeniu lub przystąpieniu do Konwencji. Z tej możliwości skorzystała Polska, która zgłosiła za-strzeżenie w odniesieniu do 16 gatunków roślin z załącznika I wskazując, że nie zostaną one obję-te ochroną, ponieważ w Polsce nie są one zagro-żone. Zastrzeżenie o analogicznej treści zostało zgłoszone również w odniesieniu do umieszczo-nej w załączniku III słonecznicy (Leucaspius deli-neatus). Z kolei w odniesieniu do wilka (Canis lu-pus) Polska zastrzegła, że zostanie on objęty in-nym reżimem ochronnym niż wprowadzony Konwencją Berneńską. Zastrzeżenia te nie zosta-ły wycofane, jednakże Konwencja Berneńska na mocy decyzji Rady z dnia 3 grudnia 1981 r. doty-czącej zawarcia Konwencji o ochronie gatunków dzikiej flory i fauny europejskiej oraz ich sie-dlisk17 weszła do unijnego porządku prawnego, w związku z czym jest wiążąca dla Polski w peł-nym zakresie. Zgłoszone zastrzeżenia pozostają zatem bez wpływu na efektywność ochrony ga-tunków objętych Konwencją i ich korytarzy eko-logicznych.

Podobnie jak w przypadku CMS, pomimo kil-kakrotnych zmian w załącznikach do Konwencji Berneńskiej, aktualne wersje załączników nie zo-stały opublikowane w Dzienniku Ustaw RP.


W przypadku Dziennika Urzędowego UE ostatnią z uwzględnionych zmian jest ta wprowadzona na Konferencji Stron w 1997 r. (od tego czasu za-łączniki zmieniano kolejno w latach 1998, 1999 i 2001). Ze względu na swój charakter wprowa-dzone zmiany mają jednak znikome znaczenie dla efektywności tych postanowień Konwencji Berneńskiej, które dotyczą kwestii łączności eko-logicznej.

Spośród omówionych aktów prawa międzyna-rodowego Konwencja Berneńska jest aktem o naj-większej efektywności, pomimo że normy w niej zawarte są co do zasady (poza normami odnoszą-cymi się do ochrony gatunkowej) ogólne i nie na-dają się do bezpośredniego stosowania. Na przy-kładzie tej Konwencji wskazać można następują-ce czynniki poprawiające skuteczność praktycz-nego stosowania nieefektywnych, wydawałoby się, przepisów Konwencji:1. powołanie Stałego Komitetu uprawnionego

do wysuwania wszelkich propozycji doty-czących poprawy skuteczności Konwencji, w tym do konstruowania w tym zakresie odpowiednich wytycznych i zaleceń;

2. przyznanie Stałemu Komitetowi uprawnie-nia do występowania z indywidualnymi za-leceniami dotyczącymi środków koniecz-nych do podjęcia w celu stosowania Kon-wencji przez państwo-stronę;

3. ustanowienie procedur inicjujących podję-cie przez Stały Komitet odpowiedniego działania18.

3.1.4. Konwencja o różnorodności biologicznej, sporządzona w rio de janeiro dnia 5 czerwca 1992 r.19

CBD zobowiązuje do właściwego zarządzania zasobami biologicznymi ważnymi dla zachowa-nia różnorodności biologicznej20 zarówno na ob-szarach objętych ochroną, jak i poza ich granica-mi. Strony powinny wspierać ochronę ekosyste-mów i naturalnych siedlisk oraz utrzymanie zdolnych do życia populacji gatunków (wszyst-kich, nie tylko rzadkich lub zagrożonych wyginię-ciem) w ich naturalnym otoczeniu, jak również

racjonalny i zrównoważony rozwój na obszarach sąsiadujących z obszarami chronionymi, mając na uwadze wzmocnienie ochrony tych obszarów. Biorąc pod uwagę definicję różnorodności biolo-gicznej, jej ochrona musi być realizowana w spo-sób kompleksowy. Państwa-strony są zatem zobowiązane m. in. do wprowadzenia – w miarę możliwości – odpowiednich uregulowań w za-kresie SOOŚ dla programów i polityk, które mogą mieć znaczące negatywne oddziaływanie na róż-norodność biologiczną, a także do ustanowienia procedury OOŚ przedsięwzięć, które mogą mieć istotne negatywne skutki dla różnorodności bio-logicznej.

Normy CBD są normami ramowymi i nie nadają się do bezpośredniego stosowania. Z uwagi na sze-roki zakres materii regulowany w CBD, wprowa-dzenie drobiazgowych regulacji było jednak nie-możliwe; prawodawca międzynarodowy zakładał późniejsze uregulowanie poszczególnych kwestii w protokołach do Konwencji21. Jednak do chwili obecnej nie powstał odpowiedni protokół odno-szący się do ochrony łączności ekologicznej22.

Środkiem, który ma poprawić skuteczność im-plementacji CBD jest obowiązek monitoringu i składania Konferencji Stron sprawozdań z dzia-łań podejmowanych w celu wdrożenia Konwen-cji (art. 26 CBD) oraz powołanie organów pomoc-niczych w celu zapewnienia doradztwa w zakre-sie wdrażania CBD. Faktycznie, Konferencja Stron wydała dotychczas szereg decyzji, a organy po-mocnicze opublikowały wiele dokumentów mo-gących stanowić istotną pomoc we wdrażaniu Konwencji. Jednak akty te nie mają charakteru wiążącego; co więcej, materiały organów pomoc-niczych nie są publikowane w języku polskim. Taki stan rzeczy utrudnia, jeżeli nie uniemożliwia, stosującym prawo organom krajowym (zarówno sądom, jak i organom administracji) korzystanie z tych dokumentów w procesie subsumpcji stanu faktycznego do norm wdrażających przepisy CBD. Przekłada się to na obniżenie efektywności CBD jako środka ochrony różnorodności biolo-gicznej w procesie stosowania prawa.

Oceniając efektywność Konwencji należy tak-że zwrócić uwagę, iż nie zawiera ona przepisów uprawniających organy Konwencji do prowadze-nia stałego monitoringu implementacji jej prze-


pisów przez państwa-strony i wydawania zale-ceń adresowanych indywidualnie do państw stron CBD. W zasadzie jedynymi instrumentami nacisku wprowadzonymi w Konwencji stają się obowiązek raportowania oraz mechanizm finan-sowy (art. 21 CBD). O ile skuteczność tego pierw-szego jest dyskusyjna, to środek ekonomiczny bezsprzecznie wpływa na skuteczniejsze stoso-wanie Konwencji w praktyce23.

3.1.5. Europejska Konwencja Krajobrazowa, sporządzona we Florencji dnia 20 października 2000 r.24

Ogólnym celem EKK jest zachęcanie władz pu-blicznych do przyjmowania na poziomie lokal-nym, regionalnym, krajowym i międzynarodo-wym polityk i środków, których celem będzie utrzymanie i poprawa jakości krajobrazu, jak również doprowadzenie do prawnego uznania wartości i znaczenia krajobrazów jako istotnego komponentu otoczenia ludzi, jako wyrażenia dzielonej przez nich różnorodności kulturowej i przyrodniczej oraz podstawy ich tożsamości.

Dla celów EKK „krajobraz” oznacza „obszar, postrzegany przez ludzi, którego charakter jest wynikiem działania i interakcji czynników przy-rodniczych i/lub ludzkich”. Stosowanie Konwencji nie jest zatem ograniczone do elementów natu-ralnych, zabytkowych czy będących wytworem człowieka i obejmuje wszystkie składniki danego obszaru, włączając w to krajobraz miejski, wiej-ski, naturalny czy przemysłowy. Dla zidentyfiko-wanych i ocenionych krajobrazów Konwencja wprowadza obowiązek zdefiniowania celów ja-kości krajobrazu25 oraz zintegrowania krajobra-zu z własną polityką w zakresie planowania re-gionalnego i urbanistycznego, oraz własną poli-tyką kulturalną, środowiskową, rolną, społeczną i gospodarczą, jak również z wszelką inną polity-ką, która bezpośrednio lub pośrednio oddziałuje na krajobraz. W celu wprowadzenia w życie poli-tyki w zakresie krajobrazu, państwa-strony mają też podjąć działania na rzecz wprowadzenia in-strumentów mających na celu ochronę, gospo-darkę i/lub planowanie krajobrazu.

Ogólnikowe zapisy EKK oraz brak wprowa-dzenia mechanizmów sprawozdawczych oraz wspierających wdrażanie konwencji przekładają się na niską efektywność Konwencji jako środka ochrony krajobrazu. Ze względu na ramowy cha-rakter, normy EKK dla swojej skuteczności wy-magają ich zaimplementowania do prawa krajo-wego, w związku z czym brak implementacji przekłada się na całkowitą nieefektywność tego aktu prawnego. Niestety, przykładem takiej sytu-acji jest prawo polskie. Pomimo, iż EKK została ratyfikowana we wrześniu 2004 r., jej zapisy do chwili obecnej nie zostały efektywnie wdrożone. Obszary chronionego krajobrazu z uwagi na spo-sób ich regulacji (brak obowiązku podejmowania działań zmierzających do ochrony krajobrazu, szeroki katalog odstępstw od zakazów obowią-zujących na tych obszarach) nie stanowią sku-tecznego narzędzia ochrony krajobrazu i integra-cji polityk planowania przestrzennego. Istotne jest też, że samo pojęcie „krajobrazu” nie zostało zdefiniowane w żadnym z aktów prawnych26, co w zasadzie uniemożliwia odwoływanie się do celów EKK przez organy stosujące prawo. Na ko-niec należy zauważyć też, że kolejne rozwiązania w zakresie realizacji inwestycji wprowadzane przez ustawodawcę krajowego (tzw. specusta-wy), prowadzą do dezintegracji systemu plano-wania przestrzennego i uniemożliwiają skutecz-ne osiąganie celów Konwencji.

3.1.6. ramowa konwencja o ochronie i zrównoważonym rozwoju Karpat, sporządzona w Kijowie dnia 22 maja 2003 r.27

Konwencja Karpacka jest konwencją ramową, określającą ogólne cele polityczne w zakresie ochrony przyrodniczego i kulturowego dziedzic-twa Karpat. Z tego względu jej skuteczność uza-leżniona będzie od dokonania właściwej imple-mentacji do prawa krajowego.

Konwencja zobowiązuje państwa-strony m. in. do podjęcia odpowiednich środków dla zapew-nienia wysokiego stopnia ochrony i zrównowa-żonego użytkowania naturalnych i półnatural-


nych siedlisk, ich ciągłości i łączności oraz gatun-ków flory i fauny charakterystycznych dla Karpat. W szczególności zobowiązanie to związane jest z:

– ochroną gatunków zagrożonych i ende-micznych oraz wielkich drapieżników,

– opracowaniem kompatybilnych systemów monitoringu oraz rejestrów gatunków oraz siedlisk,

– uwzględnieniem celów ochrony i zrówno-ważonego użytkowania różnorodności bio-logicznej i krajobrazowej w politykach sek-torowych.

Państwa-strony są także obowiązane do sto-sowania ocen ryzyka, OOŚ i SOOŚ, biorąc pod uwagę specyfikę karpackich ekosystemów gór-skich, przeprowadzenia konsultacji w sprawie przedsięwzięć o transgranicznym charakterze w Karpatach i dokonania oceny ich oddziaływań na środowisko.

Bardziej szczegółowe postanowienia mają znaleźć się w protokołach tematycznych do Kon-wencji. Pierwszym z nich jest Protokół o ochro-nie i zrównoważonym użytkowaniu różnorodno-ści biologicznej i krajobrazowej do Ramowej Konwencji o ochronie i zrównoważonym rozwo-ju Karpat, sporządzonej w Kijowie dnia 22 maja 2003 r., sporządzony w Bukareszcie dnia 19 czerw-ca 2008 r.28. Protokół ten uszczegóławia obowiąz-ki państw-stron w zakresie:

– harmonizacji i koordynacji działań oraz współpracy na rzecz ochrony, utrzymywa-nia i zrównoważonego użytkowania sie-dlisk naturalnych i półnaturalnych oraz za-bezpieczenia ich ciągłości i spójności po-między nimi;

– odtwarzania zdegradowanych siedlisk;– ochrony i zrównoważonego użytkowania

gatunków flory i fauny charakterystycznych dla Karpat, a w szczególności w dziedzinie ochrony gatunków zagrożonych lub ende-micznych i dużych drapieżników.

Protokół nakłada na Konferencję Stron obo-wiązek przyjęcia listy zagrożonych naturalnych i półnaturalnych rodzajów siedlisk rodzimych dla Karpat (tzw. Karpackiej Czerwonej Listy Siedlisk) oraz listy zagrożonych rodzimych gatunków flory i fauny Karpat (tzw. Karpackiej Czerwonej Listy Gatunków). W odniesieniu do siedlisk i gatun-

ków umieszczonych na listach państwa-strony zobowiązane są do „podjęcia szczególnych dzia-łań w celu zapewnienia ich długoterminowej ochrony lub zrównoważonego użytkowania i od-tworzenia”.

Z uwagi na posłużenie się niedookreślonym pojęciem „szczególnych” działań przepis ten trudno uznać za efektywny i gwarantujący osią-gniecie ustalonego w nim celu, tj. zapewnienie długoterminowej ochrony lub zrównoważonego użytkowania i odtworzenia. Co więcej, efektyw-ność ta zostaje jeszcze obniżona, ponieważ pod-jęcie jakichkolwiek działań uzależnione jest od przyjęcia przez Konferencję Stron Karpackich Czerwonych List Siedlisk i Gatunków. Jeżeli cho-dzi o praktyczną skuteczność tego uregulowania, jest ona trudna do prognozowania z uwagi na krótki czas od przyjęcia Konwencji.

Każda ze stron Konwencji ma również obo-wiązek podjąć środki w celu poprawy i zapew-nienia ciągłości oraz wzajemnej spójności po-między naturalnymi i półnaturalnymi siedliska-mi w Karpatach tak, aby umożliwić rozprzestrze-nianie się i migrację populacji dzikich gatunków (w szczególności dużych drapieżników) oraz wymianę genetyczną pomiędzy takimi popula-cjami. Jednym ze środków poprawy łączności ekologicznej ma być powołanie karpackiej sieci ekologicznej – systemu obszarów powiązanych ekologicznie i fizycznie, składającego się z obsza-rów węzłowych, korytarzy ekologicznych i stref buforowych. Sieć ta ma stanowić element sieci ECONET. Dodatkowo, państwa-strony powinny także opracować system monitoringu oraz pla-nów zarządzania siedliskami i gatunkami.

Z kolei przepisy Protokołu Bukaresztańskiego w zakresie powoływania karpackiej sieci ekolo-gicznej są przepisami o charakterze material-nym, co przekłada się na ich wysoką skuteczność. Oznacza to, że w dalszym horyzoncie czasowym państwa-strony zobowiązane będą do opracowa-nia i wdrożenia sieci korytarzy ekologicznych w Karpatach. Zatem w tym zakresie Protokół Bu-karesztański stać się może ważnym instrumen-tem ochrony łączności ekologicznej. Jednak z punktu widzenia ochrony korytarzy ekologicz-nych wchodzących w skład karpackiej sieci eko-logicznej mankamentem jest brak określenia


w Protokole statusu ochronnego tej sieci, w szczególności uprawnień i obowiązków państw–stron związanych z jej funkcjonowaniem w praktyce. W kontekście ogólnej ochrony kory-tarzy ekologicznych zabiegiem zapewniającym skuteczność systemu jest natomiast z pewnością powiązanie karpackiej sieci ekologicznej z siecią ECONET, co może zdopingować ustawodawcę do stworzenia spójnego systemu ochrony korytarzy ekologicznych na terenie całego kraju, a nie tylko Karpat. Niemniej jednak w porównaniu z norma-mi nakładającymi obowiązek utworzenia sieci ekologicznej, normy regulujące jej status cechują się mniejszą skutecznością.

Reasumując, Konwencja Karpacka wraz z Pro-tokołem Bukaresztańskim zawierają normy o różnym stopniu efektywności. W zakresie w ja-kim dotyczą one obowiązku stworzenia sieci ko-rytarzy ekologicznych na terenie Karpat normy te są wysoce efektywne, natomiast w zakresie statusu tej sieci oraz wynikających z niego obo-wiązków ochronnych efektywność norm znacz-nie spada. Praktyczna ocena skuteczności tych instrumentów prawnomiędzynarodowych obec-nie jest niemożliwa – zarówno Konwencja Kar-packa, jak i Protokół Bukaresztański są instru-mentami młodymi, a sposób ich realizacji dopie-ro się kształtuje. Jak dotąd, Konferencja Stron nie opracowała również Strategicznego Planu Dzia-łania, w oparciu o który ma nastąpić wdrożenie Protokołu Bukaresztańskiego.

3.1.7. Konwencja o ochronie środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego, sporządzona w helsinkach dnia 9 kwietnia 1992 r.29

Zasadniczym celem Konwencji Helsińskiej jest ochrona środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego30 przed zanieczyszczeniem31, ale za-wiera ona również postanowienia dotyczące ochrony przyrody i różnorodności biologicznej, istotne dla ochrony łączności ekologicznej. I tak – zgodnie z art. 15 Konwencji – państwa–strony są zobowiązane do „podjęcia, indywidualnie i wspól-nie, wszelkich właściwych środków w odniesieniu

do obszaru Morza Bałtyckiego i jego przybrzeż-nych ekosystemów, na które wpływ wywiera Morze Bałtyckie, w celu zachowania środowisk przyrod-niczych i różnorodności biologicznej oraz ochrony procesów ekologicznych”. Środki takie mają zostać również podjęte „w celu zapewnienia zrównowa-żonego wykorzystania zasobów naturalnych na obszarze Morza Bałtyckiego. W tym celu umawia-jące się Strony będą dążyć do przyjęcia dalszych dokumentów zawierających odpowiednie wytycz-ne i kryteria”. Art. 15 Konwencji Helsińskiej jest przepisem ramowym, nakładającym na państwa dosyć ogólne obowiązki. Jego efektywność obni-ża również odesłanie do „dalszych dokumentów zawierających odpowiednie wytyczne i kryteria”. W tym stanie rzeczy system ochrony przyrody i różnorodności biologicznej Morza Bałtyckiego zaczyna być kształtowany przez dokumenty nie-wiążące, które zaliczyć można do miękkiego pra-wa międzynarodowego. Oczywiście, nie można zaprzeczyć, że soft law odgrywa w praktyce dużą rolę dla kształtowania postaw i praktyk w po-szczególnych państwach, cechując się w tym za-kresie pewną skutecznością motywacyjną. Jed-nak realna efektywność norm tego typu jest nie-wielka ze względu na brak jakiegokolwiek me-chanizmu stanowiącego zabezpieczenie, iż w sy-tuacji, w której dane wytyczne lub dokumenty powinny znaleźć zastosowanie państwa–strony zachowają się zgodnie z ich wskazaniami32.

Konwencja Helsińska zastąpiła Konwencję o ochronie środowiska morskiego obszaru Mo-rza Bałtyckiego, sporządzoną w Helsinkach dnia 22 marca 1974 r.33, przy czym zalecenia i decyzje przyjęte na podstawie Konwencji z 1974 r. nadal mają zastosowanie w takim zakresie, w jakim są one zgodne z Konwencją Helsińską, jeśli nie zo-stały wyraźnie uchylone przez tę Konwencję lub jakąkolwiek decyzję podjętą na jej podstawie.

Jedną z takich decyzji jest Deklaracja Morza Bałtyckiego, przyjęta w Ronneby w dniach 2-3 września 1990 r., na mocy której zdecydowano o powołaniu BSPAs34. Z kolei w Deklaracji pierw-szego wspólnego spotkania na szczeblu ministe-rialnym HELCOM i Komisji OSPAR35 podkreślono znaczenie morskich obszarów chronionych i wskazano na konieczność ustanowienia sieci dobrze zarządzanych morskich obszarów


chronionych (składającej się z BSPAs i obszarów powołanych na mocy Konwencji OSPAR), ekolo-gicznie spójnej z siecią Natura 2000. Pomimo, że Deklaracja nie jest umową międzynarodową, to jednak zawarte w niej zapisy są realnie sku-teczne. Państwa-strony Konwencji Helsińskiej realizują bowiem wyznaczone w Deklaracji po-stępowanie wyznaczając BSPAs i tym samym dą-żąc do osiągania zamierzonego przez prawodaw-cę międzynarodowego stanu rzeczy. Co za tym idzie, pomimo iż określonym w Deklaracji nor-mom z uwagi na ich strukturę oraz niewiążący charakter nie można przypisać waloru efektyw-ności, to jednak w praktyce są one stosunkowo skutecznym środkiem obejmowania ochroną ko-lejnych obszarów Morza Bałtyckiego.

Ponadto, HELCOM na Konferencji Ministerial-nej z 15 listopada 2007 r. sformułowała Bałtycki Plan Działań, zakładający m. in. zapewnienie ko-rzystnego stanu ochrony bioróżnorodności Mo-rza Bałtyckiego. Dla realizacji tego założenia Bał-tycki Plan Działań przewiduje podejmowanie odpowiednich działań w obszarze 3 podstawo-wych zagadnień, mianowicie:

– naturalne krajobrazy morskie i lądowe (przybrzeżne);

– dobrze funkcjonujące i pozostające w rów-nowadze populacje roślin i zwierząt;

– żywotne populacje gatunków.Powyższe założenia mają być realizowane

m.in. poprzez odtworzenie i utrzymanie integral-ności dna morskiego na poziomie gwarantują-cym funkcjonowanie ekosystemów i tworzenie obszarów chronionych. Istotną rolę w zapewnie-niu równowagi gatunkowej odgrywa zrównowa-żona polityka rybacka oraz ochrona zagrożonych gatunków ichtiofauny (zwłaszcza: pstrąga mor-skiego, gatunków pelagicznych i wędrownych: węgorza i łososia).

Bałtycki Plan Działań stanowi podstawę do przyjmowania na poziomie krajowym odpowied-nich środków planistycznych gwarantujących realizację planu. Nie zawiera on zatem norm prawnych, a jego efektywność na poziomie im-plementacji do porządku krajowego państw stron Konwencji Helsińskiej nie jest w żaden spo-sób zabezpieczona. Jeśli jednak chodzi o skutecz-ność formalną, należy zauważyć, że Polska podję-

ła odpowiednie kroki w celu realizacji Planu. Bał-tycki Plan Działań należy zatem uznać za środek o skutecznym charakterze.

3.2. Prawo unii Europejskiej

3.2.1. dyrektywa Parlamentu Europejskiego i rady 2009/147/WE z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa oraz dyrektywa rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory

Celem Dyrektywy Ptasiej jest ochrona wszyst-kich gatunków ptactwa występujących natural-nie w stanie dzikim na europejskim terytorium państw członkowskich. Z kolei Dyrektywa Siedli-skowa „ma na celu przyczynienie się do zapewnie-nia różnorodności biologicznej poprzez ochronę siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory na europejskim terytorium Państw Członkow-skich, do którego stosuje się Traktat.” (art. 2 ust. 1 Dyrektywy Siedliskowej). Dla osiągnięcia tych założeń Dyrektywy przewidują utworzenie dwóch komplementarnych systemów: systemu ochrony obszarowej (w ramach OSOP i SOOS) oraz systemu ochrony gatunkowej36.

Jeżeli chodzi o system ochrony obszarowej, to jego elementami są OSOP oraz SOOS. Obszary te tworzą razem spójną europejską sieć ekolo-giczną N2000 (art. 3 ust. 1 Dyrektywy Siedlisko-wej). Co się tyczy SOOS sieć N2000 ma umożliwić zachowanie we właściwym stanie ochrony w ich naturalnym zasięgu lub, w stosownych wypad-kach, odtworzenie typów siedlisk przyrodni-czych wymienionych w załączniku I Dyrektywy


Siedliskowej i siedlisk gatunków wymienionych w załączniku II tej Dyrektywy.

Definicja właściwego stanu ochrony siedliska przyrodniczego, stanowiącego jeden z podstawo-wych przedmiotów ochrony w obrębie obszarów N2000 uznaje, że stan taki ma miejsce m. in. gdy istnieje i prawdopodobnie będzie istnieć w dają-cej się przewidzieć przyszłości szczególna struk-tura i funkcje konieczne do długotrwałego zacho-wania tego siedliska (art. 1 lit. e) Dyrektywy Sie-dliskowej). Z Dyrektywy nie wynika, aby ten obo-wiązek zachowania struktury i funkcji (m. in. ekologicznych), dotyczył tylko samych obszarów N2000. W przypadku gdy ich istnienie jest ko-nieczne dla zachowania siedlisk i gatunków bę-dących przedmiotem zainteresowania Wspólno-ty, odpowiednia struktura i funkcje powinny być utrzymane także na obszarach nieobjętych ochroną prawną w ramach sieci N2000. Dotyczy to w szczególności korytarzy ekologicznych łą-czących obszary N2000. Obszary tego rodzaju, położone w różnych miejscach regionów bioge-ograficznych, można uznać za obszary, których rolą jest „przyczynienie się do zachowania lub od-tworzenia typu siedliska przyrodniczego wymie-nionego w załączniku I lub gatunku wymienione-go w załączniku II, we właściwym stanie ochrony oraz znaczące przyczynienie się do spójności sieci N2000 i/lub przyczynienie się znacząco do zacho-wania różnorodności biologicznej w obrębie dane-go regionu lub regionów biogeograficznych.”. Ponadto, jeżeli przyjmie się założenie, iż wymia-na puli genowej między lokalnymi i regionalnymi populacjami tych gatunków zwierząt stanowi je-den z istotnych czynników ich przetrwania, dal-szą konsekwencję tego założenia stanowi potrze-ba utrzymania korytarzy ekologicznych, umożli-wiających migrację populacji tych gatunków (je-śli występują one w obrębie ich naturalnego za-sięgu). Biorąc pod uwagę, że w przypadku gatun-ków zwierząt występujących na dużych obszarach, tereny mające znaczenie dla Wspólnoty znajdują się w obrębie naturalnego zasięgu takich gatun-ków, obejmującego fizyczne lub biologiczne czyn-niki istotne dla ich życia lub reprodukcji” (art. 1 lit. k Dyrektywy Siedliskowej) można uznać, że ko-rytarze ekologiczne łączące obszary N2000 mieszczą się w dyrektywowej definicji terenów

mających znaczenie dla Wspólnoty (Tereny o Zna-czeniu Wspólnotowym – dalej jako TZW). Wraże-nie to ulega jeszcze wzmocnieniu z uwagi na za-warty w art. 3 ust. 3 Dyrektywy Siedliskowej wy-móg „podjęcia starań przez państwa członkowskie w celu poprawy ekologicznej spójności N2000, po-przez zachowanie, a w stosownych przypadkach, rozwinięcie cech krajobrazu o dużym znaczeniu dla dzikiej fauny i flory”.

Definicja TZW stwierdza też, że „w przypadku gatunków zwierząt występujących na dużych ob-szarach, tereny mające znaczenie dla Wspólnoty znajdują się w obrębie naturalnego zasięgu takich gatunków, obejmującego fizyczne lub biologiczne czynniki istotne dla ich życia lub reprodukcji”. Jeśli przyjmie się założenie, iż wymiana puli genowej między lokalnymi i regionalnymi populacjami tych gatunków zwierząt stanowi jeden z istot-nych czynników ich przetrwania, dalszą konse-kwencję tego założenia stanowi potrzeba utrzy-mania korytarzy ekologicznych, umożliwiających migrację populacji tych gatunków (jeśli występu-ją one w obrębie ich naturalnego zasięgu). Kory-tarze takie można więc uznać za TZW, jeśli speł-niają w/w warunki, nawet jeśli w ich obrębie nie występują stale siedliska i gatunki będące przed-miotem zainteresowania Wspólnoty. Przesłanki te ulegają jeszcze wzmocnieniu poprzez zawarty w art. 3 ust. 3 Dyrektywy Siedliskowej wymóg „podjęcia starań przez państwa członkowskie w celu poprawy ekologicznej spójności N2000, po-przez zachowanie, a w stosownych przypadkach, rozwinięcie cech krajobrazu o dużym znaczeniu dla dzikiej fauny i flory”.

Jeżeli natomiast chodzi o gatunki ptaków, dla ochrony których wyznaczone zostały OSOP, to obowiązek ich zachowania we właściwym stanie ochrony nie wynika bezpośrednio z przepisów Dyrektywy Ptasiej. Analogiczny obowiązek moż-na jednak wyprowadzić z art. 2 tej Dyrektywy, który nakazuje państwom członkowskim podję-cie wszelkich niezbędnych środków w celu za-chowania populacji dzikich ptaków na poziomie, który „odpowiada w szczególności wymogom eko-logicznym, naukowym i kulturowym, mając na uwadze wymogi ekonomiczne i rekreacyjne lub w celu dostosowania populacji tych gatunków do tego poziomu.”37. Art. 3 ust. 2 Dyrektywy Ptasiej


wśród środków tych wymienia „(...) utrzymanie i gospodarowanie, zgodnie z potrzebami ekolo-gicznymi naturalnych siedlisk w ramach stref ochronnych i poza nimi;”, z czego wynikają obo-wiązki ochronne również w odniesieniu do kory-tarzy ekologicznych.

Scharakteryzowane powyżej przepisy Dyrek-tyw Ptasiej i Siedliskowej zawierają wysoce efek-tywne normy, wywołujące skutek nawet w przy-padku braku transpozycji lub właściwej imple-mentacji do porządku krajowego państw człon-kowskich. Efektywność ta znajdowała wielokrot-nie swoje potwierdzenie w wyrokach Europej-skiego Trybunału Sprawiedliwości (dalej jako ETS). Z drugiej jednak strony ilość spraw związa-nych z wdrożeniem sieci N2000 wskazuje na istotne problemy z formalną skutecznością tych norm. Państwa członkowskie, w tym Polska, uchylały się bowiem od wyznaczenia obszarów jako OSOP czy SOOS pomimo, że spełniały one określone w Dyrektywach kryteria przyrodnicze. Skuteczność norm musiała być zatem zapewnia-na w drodze orzecznictwa ETS.

Pomimo tego, że w zakresie, w jakim obliguje państwa członkowskie do utworzenia sieci N2000 art. 3 Dyrektywy Siedliskowej cechuje się wysoką efektywnością, to w kontekście ochrony korytarzy ekologicznych na jej obniżenie wpływa brak jasnego zdefiniowania pojęcia „spójności sieci”. Posłużenie się przez Dyrektywę terminem „sieć” wskazuje, że układ obszarów N2000 powi-nien stanowić w miarę ciągły w przestrzeni sys-tem, utrzymujący powiązania ekologiczne po-między jego poszczególnymi elementami obsza-rowymi. Natomiast ekologiczna spójność sieci N2000 zależy od obecności w niej poszczegól-nych obszarów, a także od stanu ochrony typów siedlisk przyrodniczych i gatunków występują-cych na tych obszarach. Spójność tę należałoby zatem rozpatrywać zarówno na poziomie regionu biogeograficznego, badając kompletność przest-rzennych połączeń między obszarami N2000, jak i odnosząc się do konkretnych obszarów, pod względem odstępstw od ich właściwego stanu ochrony, gdyż nawet spójna przestrzennie sieć może nie funkcjonować prawidłowo, gdy ten stan ochrony jest niezadowalający38. Stanowisko to jest uzasadnione w świetle celów zarówno

Dyrektywy Siedliskowej jak i Dyrektywy Ptasiej, ponieważ dla zachowania i poprawy spójności sieci N2000 podstawowe znaczenie posiadają korytarze wyznaczone dla potrzeb gatunków sta-nowiących przedmioty ochrony w obszarach N2000. Jednak wyżej scharakteryzowane rozu-mienie terminu „spójność sieci” do chwili obec-nej nie znalazło bezpośredniego potwierdzenia ani w prawodawstwie wspólnotowym, ani w orzecznictwie ETS. W związku z tym należy stwierdzić, że obecnie efektywność przepisów powołujących sieć N2000 jest ograniczona tylko do niektórych elementów sieci ekologicznej, a mianowicie do biocentrów, stepping stones oraz części korytarzy ekologicznych spełniających określone kryteria przyrodnicze. Pozostałe czę-ści korytarzy ekologicznych, chociaż wpływają na zapewnienie spójności sieci, korzystają ze słabszej ochrony, niejako przy okazji ochrony ob-szarów N2000.

Środkami ochrony obszarów N2000, które mogą zostać wykorzystane również dla ochrony korytarzy ekologicznych są art. 6 ust. 2-4 Dyrek-tywy Siedliskowej39 oraz art. 4 ust. 4 zd. 2 Dyrek-tywy Ptasiej. Ten ostatni przepis zobowiązuje państwa członkowskie do unikania powstawania zanieczyszczenia lub pogorszenia warunków na-turalnych siedlisk również poza OSOP, jeżeli może to pogorszyć warunki lub spowodować wpływające na ptactwo zakłócenia na obszarze OSOP. W stosunku do SOOS podobny obowiązek wynika (choć nie expressis verbis) z art. 6 ust. 2 Dyrektywy Siedliskowej. W orzecznictwie ETS wskazywano wielokrotnie, że zapewnienie ochro-ny prewencyjnej może wymagać podjęcia odpo-wiednich środków również wobec terenów poło-żonych poza obszarami wchodzącymi w skład sieci, ale mającymi wpływ na jej spójność – jak np. korytarze migracyjne. Co istotne, obowią-zek zapewnienia tej ochrony powstaje jeszcze zanim odnotowany zostanie jakikolwiek spadek w populacji chronionego gatunku lub zanim doj-dzie do pogorszenia stanu chronionego siedliska lub siedliska chronionego gatunku, czy też do ja-kichkolwiek zagrożeń w powyższym zakresie (zob. sprawy C-355/90 Santoña Marshes40 oraz C-117/00 Komisja przeciwko Irlandii41).


Zapewnienie efektywności prawa UE wymaga od państw członkowskich dążenia do zmaksy-malizowania skuteczności podejmowanych środ-ków ochronnych. W tym celu powinny one przy-znać właściwym organom kompetencje do sku-tecznego podejmowania takich środków42, a tak-że zapewnić odpowiednie wykonywanie tych kompetencji. W świetle orzecznictwa ETS, drugi ze wskazanych obowiązków realizowany jest po-przez podjęcie wszelkich rozsądnych i możli-wych działań zapobiegających pogorszeniom i dążących do zachowania właściwego stanu ochrony typów siedlisk oraz gatunków, a w sto-sunku do OSOP – utrzymania siedliska gatunku zgodnie z jego potrzebami ekologicznymi. Dzia-łania te powinny być spójne i ukierunkowane na konkretny rezultat (zob. wyroki w sprawach C-6/04 Komisja przeciwko Wielkiej Brytanii43 oraz C-418/04 Komisja przeciwko Irlandii44), zaś ich charakter może wynikać z samego tylko spo-dziewanego pogorszenia lub zakłócenia i nie jest ograniczony wyłącznie do samego obszaru N2000. Co za tym idzie, właściwe organy pań-stwa członkowskiego obowiązane są podejmo-wać działania również w stosunku do obszarów położonych poza granicami obszarów N2000.

Logiczne uzupełnienie reżimu ochronnego art. 6 ust. 2 Dyrektywy Siedliskowej stanowią przepisy jej art. 6 ust. 3 i 4. Ustanawiają one pro-cedurę udzielania zgody na realizację planów lub przedsięwzięć, które mogą istotnie negatywnie oddziaływać na obszar N2000, a które nie są bez-pośrednio związane lub konieczne dla zarządza-nia obszarem (tzw. procedurę oceny habitato-wej). Zgodnie z art. 7 Dyrektywy Siedliskowej procedura ta ma zastosowanie również do obsza-rów wyznaczonych na podstawie Dyrektywy Pta-siej. Co istotne, za plany i przedsięwzięcia wyma-gające przeprowadzenia procedury oceny habi-tatowej uznawane są również plany i przedsię-wzięcia realizowane poza granicami obszaru N2000, ale mogące na ten obszar oddziaływać45 – np. poprzez likwidację części żerowisk gatunku ptaka chronionego na danym obszarze N200046.

Procedura oceny habitatowej składa się z czte-rech etapów, których wyniki powinny wskazy-wać, że:

1. nie wystąpi znaczące oddziaływanie na ob-szar N2000 (etap 1 – z ang. Screening);

2. nie wystąpi negatywny wpływ na integral-ność obszaru N2000 (etap 2 – Ocena właściwa);

3. brak jest alternatywnych wariantów przed-sięwzięcia lub planu, który prawdopodob-nie będzie miał negatywny wpływ na inte-gralność obszaru N2000 (etap 3 – Ocena rozwiązań alternatywnych);

4. istnieją środki kompensacyjne, które zacho-wają lub wzmocnią spójność sieci N2000 (etap 4 – Ocena środków kompensacyjnych)47.

Ocena skutków dla danego obszaru powinna być „odpowiednia”. Prawodawca wspólnotowy posłużył się tutaj pojęciem niedookreślonym, co w praktyce spowodowało liczne problemy zwią-zane z właściwą implementacją Dyrektywy przez państwa członkowskie. Norma ta nie została za-tem przez prawodawcę wspólnotowego sformu-łowana w sposób gwarantujący jej należytą efek-tywność. Podobna sytuacja ma miejsce w przy-padku pojęcia „braku wariantów alternatyw-nych” oraz „nadrzędnych wymogów interesu pu-blicznego”. Na praktyczną skuteczność procedury oceny habitatowej wpływa zatem nie sam sposób jej uregulowania w Dyrektywie Siedliskowej, ale raczej rozbudowane orzecznictwo. Objęcie kory-tarzy ekologicznych reżimem ochrony z art. 6 ust. 2 oraz uwzględnianie ich w procedurze oceny ha-bitatowej ukształtowanej art. 6 ust. 3 i 4 wynika nie bezpośrednio z samej normy, ale z celu regu-lacji, jakim jest utworzenie spójnej europejskiej sieci obszarów N2000.

W oparciu o cele regulacji orzecznictwo ETS ukształtował pewne zasady prowadzenia oceny habitatowej. Wynika z nich przede wszystkim obowiązek zbadania wszystkich aspektów planu i przedsięwzięcia oraz ich wpływu na założenia ochrony danego obszaru (tak osobno, jak i w po-wiązaniu z innymi planami i przedsięwzięcia-mi)48, zgodnie z najlepszą wiedzą naukową w da-nej dziedzinie. Zakres badań powinien być na tyle szeroki, aby pozwolić na zidentyfikowanie wszystkich potencjalnych istotnych wpływów przedsięwzięcia. W świetle orzecznictwa ETS za-łożenia te powinny być ustalone na podstawie


znaczenia danego obszaru dla zachowania lub odtworzenia, we właściwym stanie ochrony, typu siedliska przyrodniczego wymienionego w załącz-niku I lub gatunku wymienionego w załączniku II Dyrektywy Siedliskowej, dla zapewnienia prze-trwania i reprodukcji gatunków ptaków chronio-nych na tym obszarze (pomocne mogą być tutaj zwłaszcza kryteria przyrodnicze, na podstawie których sklasyfikowano dany obszar jako OSOP lub SOOS, w tym kryteria odnoszące się do łącz-ności ekologicznej), a także dla celów spójności sieci N200049. W związku z tym, ponieważ kory-tarze ekologiczne między obszarami N2000 od-grywają istotną rolę dla celów spójności sieci N2000 i – w zależności od rodzaju obszaru N2000 – mogą pełnić ważną rolę dla ochrony za-łożeń obszaru, plany i przedsięwzięcia mogące negatywnie wpływać na takie korytarze ekolo-giczne powinny zostać poddane screeningowi.

Na etapie oceny właściwej, po rozpoznaniu możliwych oddziaływań planu lub przedsięwzię-cia, możliwe jest zaprojektowanie środków łago-dzących. Są to działania mające na celu minimali-zację lub nawet eliminację negatywnego oddzia-ływania planu lub przedsięwzięcia w czasie jego realizacji lub po jej zakończeniu, stanowiące inte-gralną część specyfikacji planu lub przedsięwzię-cia50. Do takich środków zalicza się m. in. środki zmierzające do zapewnienia ciągłości ekologicz-nej rzek, czy też przejścia dla zwierząt.

Jeżeli kompetentne organy uznały, że brak jest alternatywnych wariantów realizacji planu lub przedsięwzięcia mogącego znacząco negatywnie oddziaływać na obszar N2000, a za realizacją planu lub przedsięwzięcia przemawiają koniecz-ne wymogi nadrzędnego interesu publicznego, konieczne jest przeprowadzenie oceny środków kompensujących. Ich zadaniem jest utrzymanie spójności sieci N2000 jako całości (jest to podsta-wowe kryterium oceny środków kompensujących), muszą być one zatem właściwe i efektywne51.

Jednak nawet zasady procedury habitatowej ustalone w orzecznictwie ETS nie gwarantują pełnej ochrony wszystkich korytarzy ekologicz-nych. Ochrona jest ograniczona wyłącznie do ko-rytarzy ekologicznych mających znaczenie dla integralności obszarów N2000 oraz funkcjono-wania sieci. W praktyce oznacza to, że chronione

będą wyłącznie korytarze ekologiczne gatunków stanowiących przedmiot ochrony obszarów N2000, a i to wyłącznie w zakresie, w jakim oddziaływa-nie na te korytarze może mieć znaczący negatyw-ny wpływ na integralność danego obszaru i spój-ność sieci. W związku z tym, system ochrony ob-szarowej powołany Dyrektywą Siedliskową nie jest wystarczająco szeroki, aby zapewnić efek-tywną ochronę łączności ekologicznej jako takiej.

Systemem komplementarnym do ochrony ob-szarowej jest ochrona gatunkowa, realizowana odrębnie na podstawie Dyrektywy Ptasiej i od-rębnie na podstawie Dyrektywy Siedliskowej. Dyrektywa Ptasia w art. 5 ust. 1 zobowiązuje państwa członkowskie do podjęcia niezbędnych środków „w celu ustanowienia powszechnego sys-temu ochrony dla wszystkich gatunków ptaków występujących naturalnie w stanie dzikim na europejskim terytorium państw członkowskich, zabraniającego w szczególności:a) umyślnego zabijania lub chwytania jakimi

kolwiek metodami;b) umyślnego niszczenia lub uszkadzania ich

gniazd i jaj lub usuwania ich gniazd;c) wybierania ich jaj dziko występujących oraz

zatrzymania tych jaj, nawet gdy są puste;d) umyślnego płoszenia tych ptaków, szczegól

nie w okresie lęgowym i wychowu młodych, jeśli mogłoby to mieć znaczenie w odniesieniu do celów niniejszej dyrektywy;

e) przetrzymywania ptactwa należącego do gatunków, na które polowanie i których chwytanie jest zabronione”.

Z kolei Dyrektywa Siedliskowa w art. 12 ust. 1 stanowi, że „Państwa członkowskie podejmą wy-magane środki w celu ustanowienia systemu ści-słej ochrony gatunków zwierząt wymienionych w załączniku IV lit. a) w ich naturalnym zasięgu, zakazujące:a) jakichkolwiek form celowego52 chwytania

lub zabijania okazów tych gatunków dziko występujących;

b) celowego niepokojenia tych gatunków, w szczególności podczas okresu rozrodu, wychowu młodych, snu zimowego i migracji;

c) celowego niszczenia lub wybierania jaj;d) pogarszania stanu lub niszczenia terenów

rozrodu lub odpoczynku.”


Zarówno art. 5 ust. 1 Dyrektywy Ptasiej, jak i art. 12 ust. 1 Dyrektywy Siedliskowej ustanawia-ją jasne i konkretne normy prawne, których efek-tywność w zasadzie nie jest uzależniona od ich wdrożenia do prawa krajowego. Z uwagi na kon-strukcję art. 12 ust. 1 Dyrektywy Siedliskowej stanowisko ETS znajduje pełne zastosowanie również na gruncie Dyrektywy Ptasiej.

W przypadku zakazów z Dyrektywy Ptasiej ich faktyczna skuteczność jest jednak osłabiona poprzez zbyt wąskie możliwości uzyskania dero-gacji. Katalog przesłanek uzasadniających udzie-lenie przez właściwe organy państwa członkow-skiego odstępstw od tych zakazów ograniczony jest bowiem do następujących powodów:1) interes zdrowia i bezpieczeństwa publicz-

nego,2) interes bezpieczeństwa lotniczego,3) zapobieganie poważnym szkodom w od-

niesieniu do zbóż, inwentarza żywego, la-sów, rybołówstwa i wody,

4) ochrona flory i fauny,5) cele badawcze i naukowe, repopulacja lub

ponowne wprowadzanie oraz wylęg nie-zbędny do powyższych celów,

6) zezwolenie, przy zachowaniu ściśle nadzo-rowanych warunków oraz na zasadach se-lektywnych, na chwytanie, przetrzymywa-nie lub inne legalne wykorzystywanie nie-których ptaków w małych ilościach.

Biorąc pod uwagę, że ETS zobowiązuje do zwężającej interpretacji tych przesłanek, aktual-nie brak jest np. możliwości udzielenia odstęp-stwa od obowiązujących zakazów z uwagi na wy-mogi nadrzędnego interesu publicznego innego, niż zdrowie i bezpieczeństwo publiczne53. Z dru-giej jednak strony, istnieje możliwość udzielenia odstępstwa na podstawie art. 9 ust. 2 Dyrektywy Ptasiej dla takich celów, jak rekreacyjne polowa-nie (zob. wyrok w sprawie C-182/02 Ligue pour la protection des oiseaux i in.54). W efekcie sys-tem powszechnej ochrony ptaków staje się nie tylko zbyt restrykcyjny, ale również niezrozumia-ły dla jego adresatów, co wpływa na ich zachowa-nia. Unikają oni stosowania przepisów art. 9 ust. 1 Dyrektywy Ptasiej (np. poprzez nieujawnianie, że na danym obszarze występują chronione gatunki ptaków), co bezpośrednio wpływa na

faktyczną skuteczność realizacji zakazów z art. 5 ust. 1.

Obowiązki nałożone na państwa członkow-skie w art. 5 ust. 1 Dyrektywy Ptasiej oraz w art. 12 ust. 1 Dyrektywy Siedliskowej nie ograniczają się wyłącznie do właściwej implementacji zaka-zów wyrażonych w tych przepisach. Z norm tych wynika obowiązek podjęcia niezbędnych środ-ków w celu ustanowienia odpowiednio systemu powszechnej ochrony ptaków oraz systemu ści-słej ochrony gatunkowej zwierząt z załącznika IV(a) Dyrektywy Siedliskowej. Państwa człon-kowskie są zatem zobowiązane do ustanowienia kompletnych ram prawnych w celu zapewnienia z jednej strony efektywnego poszanowania zaka-zów, z drugiej – osiągnięcia celu, jakim jest utrzy-manie chronionych zwierząt przez długi okres lub ich przywrócenie w odpowiednich dla nich siedliskach.

O ile jednak w przypadku zakazów są one w stanie skutecznie funkcjonować nawet bez transpozycji do prawa wspólnotowego, to już utrzymanie chronionych gatunków zwierząt przez długi okres lub ich przywrócenie w odpo-wiednich dla nich siedliskach wymaga podjęcia konkretnych działań ustawodawczych i wyko-nawczych przez państwa członkowskie. Jak traf-nie wskazał ETS w sprawach C-103/00 Caretta caretta55 i C-183/05 Komisja przeciwko Irlan-dii56, na gruncie art. 12 ust. 1 Dyrektywy Siedli-skowej samo ustanowienie ram prawnych nie jest wystarczające dla zagwarantowania, że zało-żony Dyrektywą cel zostanie osiągnięty. Jeszcze zanim nastąpi zmniejszenie liczby osobników ga-tunku objętego ochroną, państwo członkowskie powinno podjąć odpowiednie działania ochron-ne – w tym o charakterze prewencyjnym – dopa-sowane do sytuacji i specyfiki danego gatunku. Za skuteczny środek wywiązania się z tych zobo-wiązań uznaje się takie działania, jak programy ochrony gatunków, które dostarczają ważnych informacji na temat gatunku, jego siedlisk oraz obszarów odpoczynku i rozrodu, a także określa-ją szczególne zalecenia mające na celu zapewnie-nie odpowiedniej ochrony danego gatunku (zob. opinia Rzecznika Generalnego w sprawie C-183/05 Komisja przeciwko Irlandii). Zalecenia te dotyczyć mogą w szczególności zapewnienia


danemu gatunkowi odpowiedniego poziomu ochrony podczas migracji.

Regulacje Dyrektyw Ptasiej i Siedliskowej, w zakresie, w jakim ustanawiają system ochrony gatunkowej, są regulacjami materialno-prawny-mi, w związku z czym można im przypisać przy-miot wysokiej efektywności. W praktyce jednak funkcjonowanie norm dotyczących podejmowa-nia innych środków ochronnych niż zakazy i re-glamentacja stosowania odstępstw od zakazów cechuje się niską skutecznością formalną. Przy-kładowo, do chwili obecnej w Polsce nie zgroma-dzono wystarczających danych obrazujących stan ochrony chronionych gatunków zwierząt ani nie wprowadzono przepisów precyzyjnie określających zasady konstruowania programów ochrony gatunkowej.

Na zakończenie, oceniając efektywność prze-pisów Dyrektyw Ptasiej i Siedliskowej, należy od-nieść się jeszcze do regulacji art. 10 Dyrektywy Siedliskowej. W polskiej wersji językowej prze-pis ten zobowiązuje państwa członkowskie, aby w planowaniu zagospodarowania przestrzenne-go oraz formułowaniu polityki rozwoju dążyły, tam gdzie uznają to za stosowne do „pobudzania zagospodarowywania” elementów krajobrazu o istotnym znaczeniu dla dzikiej fauny i flory. An-gielska wersja językowa posługuje się tutaj wyra-żeniem „encourage the management of features of the landscape”, które to wyrażenie może być tłu-maczone również jako „wspieranie utrzymania cech krajobrazu”, natomiast wersja niemiecka „die Pflege von Landschaftselementen zu fördern”, który to zwrot również powinien być rozumiany jako „wspieranie utrzymania cech krajobrazu”. Zatem w istocie norma art. 10 Dyrektywy Siedli-skowej zobowiązuje państwa członkowskie, aby w swoich planach zagospodarowania przestrzen-nego oraz politykach rozwoju starały się – tam gdzie uznają to za konieczne – wspierać utrzyma-nie cech krajobrazu o istotnym znaczeniu dla fau-ny i flory. Konieczność zawarcia w planach zago-spodarowania przestrzennego oraz politykach rozwoju kwestii dotyczących utrzymania łączno-ści ekologicznej jest więc pozostawiona całkowi-cie uznaniu państw członkowskich; co więcej, nawet tam, gdzie konieczność taka zostanie przez nie zaakceptowana, nie mają one obowiązku

zapewnienia wsparcia w utrzymaniu łączności ekologicznej, a jedynie podjęcia starań w tym kie-runku. W efekcie art. 10 Dyrektywy Siedliskowej ma raczej charakter wytycznej dla państw człon-kowskich, a jego rola sprowadza się w zasadzie do stwierdzenia, że korytarze ekologiczne fak-tycznie istnieją i odgrywają istotną rolę dla roślin, zwierząt i sieci N2000. Efektywność tego przepi-su jest zatem znikoma.

3.2.2. dyrektywa Parlamentu Europejskiego i rady 2000/60/WE z dnia 23 października 2000 r. ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej57

Celem RDW jest m. in. ustalenie takich ram dla ochrony śródlądowych wód powierzchniowych, wód przejściowych oraz wód przybrzeżnych, które zapobiegają dalszemu pogarszaniu oraz chronią i poprawiają stan ekosystemów wodnych oraz, w odniesieniu do ich potrzeb wodnych, eko-systemów lądowych i terenów podmokłych bez-pośrednio uzależnionych od ekosystemów wod-nych. W związku z tym Dyrektywa zawiera rów-nież ramy dla działań mających na celu przywra-canie lub utrzymanie ciągłości ekologicznej rzek.

Głównym instrumentem wprowadzonym przez RDW dla osiągnięcia jej celów są plany go-spodarowania wodami w dorzeczu58, które po-winny zostać opublikowane w terminie 9 lat od dnia wejścia Dyrektywy w życie. Plany powinny zawierać programy środków, uwzględniające dla wód powierzchniowych m. in. następujące cele środowiskowe:

– wdrożenie środków koniecznych do zapo-bieżenia pogorszeniu się stanu wszystkich części wód powierzchniowych (art. 4 ust. 1 lit. a pkt i RDW),

– ochrona, poprawa i przywrócenie wszyst-kich części wód powierzchniowych w celu osiągnięcia dobrego stanu wód powierzch-niowych, a w przypadku sztucznych i silnie zmienionych części wód – w celu osiągnię-cia dobrego potencjału ekologicznego i do-brego stanu chemicznego wód powierzch-


niowych (art. 4 ust. 1 lit. a pkt ii oraz iii RDW).

Cele te mają istotne znaczenie dla ochrony łączności ekologicznej rzek, co wynika z przyjętej przez RDW definicji dobrego stanu wód po-wierzchniowych. Oznacza on bowiem stan osią-gnięty przez część wód powierzchniowych, jeżeli zarówno ich stan ekologiczny, jak i chemiczny jest określony jako co najmniej „dobry” (art. 2 pkt 18 RDW). Stan ekologiczny to określenie ja-kości struktury i funkcjonowania ekosystemu wodnego związanego z wodami powierzchnio-wymi, ustalony zgodnie z załącznikiem V RDW. W świetle tego załącznika, elementem jakości dla klasyfikacji stanu ekologicznego rzek jest m. in. ciągłość rzeki („element hydromorfologiczny wspierający elementy biologiczne”). W odniesie-niu do ciągłości rzeki, stan bardzo dobry ma miejsce wtedy, gdy „ciągłość rzeki nie jest zakłó-cona na skutek działalności antropogenicznych i pozwala na niezakłóconą migrację organizmów wodnych i transport osadów”. Stan dobry odno-szony jest do sytuacji gdy dla ichtiofauny „istnieją niewielkie zmiany w składzie gatunkowym i liczebności ichtiofauny w porównaniu do zespołów spe-cyficznych dla danego typu wód, które mogą być przypisane antropogenicznym wpływom na fizy-kochemiczne i hydromorfologiczne elementy jako-ści. Struktura wiekowa populacji ryb wykazuje oznaki zmian, które mogą być przypisane antro-pogenicznym wpływom na fizykochemiczne lub hydromorfologiczne elementy jakości oraz, w nie-których przypadkach, jest wskaźnikiem zaburzeń reprodukcji lub rozwoju określonych gatunków w stopniu mogącym spowodować zanik niektó-rych klas wiekowych.”. Podobnie – poprzez osią-gnięcie wartości dla biologicznych elementów jakości – określony został stan umiarkowany. W odniesieniu do ichtiofauny stan umiarkowany będzie miał miejsce jeżeli „Skład i liczebność ga-tunków ryb różnią się umiarkowanie w porówna-niu do zespołów specyficznych dla danego typu wód, na skutek antropogenicznego wpływu na fizykochemiczne i hydromorfologiczne elementy jakości. Struktura wiekowa populacji ryb wykazu-je poważne oznaki zaburzeń antropogenicznych do tego stopnia, że umiarkowana część gatunków specyficznych dla danego typu wód nie występuje

lub jest bardzo nieliczna.” Punktem wyjścia dla oceny potencjału ekologicznego jest natomiast stan łączności ekologicznej rzeki, bowiem za rze-ki o maksymalnym potencjale ekologicznym uznaje się te, w których m. in. warunki hydro-morfologiczne „odpowiadają jedynie oddziaływa-niom na część wód powierzchniowych wynikają-cych z jej charakterystyk jako części wód sztucznej lub silnie zmienionej, po podjęciu wszystkich dzia-łań ochronnych, aby zapewnić najlepsze zbliżenie do ekologicznego kontinuum, w szczególności w odniesieniu do migracji fauny oraz odpowied-nich tarlisk i warunków rozmnażania”. Analogicz-nie jak w przypadku stanu wód, dobry potencjał ekologiczny oraz umiarkowany potencjał ekolo-giczny są definiowane w odniesieniu do poten-cjału ekologicznego dla biologicznych elementów jakości59.

Biorąc pod uwagę powołaną wyżej klasyfika-cję jednoznacznie widać, że ciągłość ekologiczna rzeki jest parametrem wpływającym na osiąga-nie celów środowiskowych RDW. Osiągnięcie do-brego stanu wód nie jest bowiem możliwe bez utrzymania lub przywrócenia odpowiedniej łączności ekologicznej. Ponieważ dobry stan wód powinien zostać osiągnięty w ciągu 15 lat od dnia wejścia RDW w życie (z zastrzeżeniem stosowa-nia przedłużeń czasowych), środki podejmowa-ne przez państwa członkowskie powinny być wy-starczająco efektywne, aby zapewnić zachowanie tego terminu. RDW pozostawia państwom człon-kowskim pewną swobodę w wyborze środków, określając jednak środki „podstawowe” (mini-malne wymogi do spełnienia) oraz środki „do-datkowe”. Do środków podstawowych RDW zali-cza m. in. kontrolę piętrzenia słodkich wód po-wierzchniowych60 oraz środki dla każdych innych zidentyfikowanych szkodliwych wpływów na stan wód, w szczególności dla zapewnienia, że warunki hydromorfologiczne części wód są zgodne z osiągnięciem wymaganego stanu ekolo-gicznego czy dobrego potencjału ekologicznego dla części wód określonych jako sztuczne lub sil-nie zmienione61. Biorąc pod uwagę elementy kla-syfikacji stanu ekologicznego, kontrola ta powin-na obejmować w szczególności kontrolę piętrze-nia wód oraz kontrolę warunków hydromorfolo-gicznych pod kątem istnienia ciągłości ekologicz-


nej rzeki (w tym kontrolę funkcjonowania prze-pławek lub obejść dla ryb). Co do środków dodat-kowych, to otwarty ich wykaz zawiera załącznik VI część B RDW, wymieniając tutaj m. in. instru-menty prawne, administracyjne, wynegocjowane porozumienia dotyczące środowiska, kodeksy dobrej praktyki oraz projekty konstrukcji.

Naruszeniem postanowień RDW będą w szcze-gólności sytuacje, w których:

– programy środków nie będą zawierały wszystkich wymaganych przez RDW środ-ków o charakterze podstawowym,

– środki przyjęte przez państwo członkow-skie nie będą efektywne dla osiągnięcia do-brego stanu ekologicznego lub dobrego po-tencjału ekologicznego wód powierzchnio-wych.

Oznacza to, że brak efektywnych działań doty-czących utrzymania lub przywrócenia łączności ekologicznej rzek stanowił będzie naruszenie prawa UE. Jeżeli z prowadzonego monitoringu lub innych danych wynikało będzie, że dobra cią-głość rzek prawdopodobnie nie zostanie osią-gnięta w terminie przewidzianym w RDW, pań-stwa członkowskie obowiązane są zapewnić, że

– przyczyny możliwego niepowodzenia zo-staną zbadane;

– odpowiednie pozwolenia i zezwolenia zosta-ną właściwie zbadane i poddane kontroli;

– programy monitorowania zostaną poddane kontroli i właściwie dostosowane;

– zostaną ustalone dodatkowe środki, jakie mogą być konieczne do osiągnięcia celów.

Brak odpowiednich działań stanowił będzie naruszenie RDW.

Reasumując, z RDW wynika obowiązek utrzy-mania lub przywrócenia takiej łączności ekolo-gicznej rzek, która pozwoli na osiągnięcie dobre-go stanu wód. Obowiązek ten nie jest ograniczo-ny wyłącznie do gatunków chronionych, ale obej-muje wszystkie organizmy wodne. Z tego punktu widzenia, w odniesieniu do rzek pełniących funk-cję korytarzy ekologicznych RDW ma szerszy za-kres zastosowania niż Dyrektywa Siedliskowa. Jednak przepisy RDW nie są co do zasady na tyle jasne i konkretne, aby mogły być bezpośrednio stosowane (z wyjątkiem np. klauzul derogacyj-nych z art. 4 ust. 4 i 4 ust. 7 RDW). Wymagają one

zatem właściwej transpozycji do prawa krajowe-go, co w znacznym stopniu uzależnia efektyw-ność przepisów RDW od państw członkowskich. Czynnikami, które mogą wpływać w sposób ne-gatywny na skuteczność przepisów RDW jest też jej piętrowa konstrukcja i specjalistyczny charak-ter. Utrudniają one bowiem stosowanie przepi-sów w praktyce.

3.2.3. dyrektywa Parlamentu Europejskiego i rady 2001/42/WE z dnia 27 czerwca 2001 r. w sprawie oceny wpływu niektórych planów i programów na środowisko62

Celem Dyrektywy SOOŚ jest zapewnienie wy-sokiego poziomu ochrony środowiska i przyczy-nienie się do uwzględniania aspektów środowi-skowych w przygotowaniu i przyjmowaniu pla-nów i programów. Ma to nastąpić poprzez za-pewnienie, że te z nich, które potencjalnie mogą mieć znaczący wpływ na środowisko podlegają procedurze SOOŚ. Zgodnie z doktryną ocen stra-tegicznych, procedura ta służy przede wszystkim rzeczywistemu uwzględnieniu w procesie two-rzenia dokumentów strategicznych problematy-ki ekologicznej (poprzez analizę rozwiązań alter-natywnych, skutków skumulowanych i wielko-skalowych) oraz określeniu ryzyka występowa-nia korzyści, strat i konfliktów w nawiązaniu do problematyki ekologicznej.

Przepisy Dyrektywy SOOŚ mają charakter proceduralny, a jej implementacja powinna od-być się w drodze włączenia jej wymogów do po-stępowań planistycznych istniejących w pań-stwach członkowskich albo ustanowienia proce-dur szczególnych mających na celu implementa-cję Dyrektywy. Sposoby te mają zapewnić, aby SOOŚ poddawane były zasadniczo dwie grupy dokumentów strategicznych:1. dokumenty, które są przygotowane dla rol-

nictwa, leśnictwa, rybołówstwa, energety-ki, przemysłu, transportu, gospodarki od-padami, gospodarki wodnej, telekomunika-cji, turystyki, planów zagospodarowania przestrzennego lub użytkowania gruntu i które ustalają ramy dla przyszłego zezwo-


lenia na inwestycję, dotyczącego projektów wymienionych w załącznikach I i II Dyrek-tywy SOOŚ;

2. plany lub programy, które, ze względu na potencjalny wpływ na obszar N2000, zo-stały uznane za wymagające oceny na pod-stawie art. 6 i 7 Dyrektywy Siedliskowej (wymóg ten stanowi zatem rozszerzenie art. 6 ust. 3 Dyrektywy Siedliskowej, bo-wiem stosowna ocena podlegać będzie również przepisom Dyrektywy SOOŚ)63.

Państwa członkowskie są także obowiązane ustalać, czy plany i programy inne niż należące do w/w dwóch grup i określające ramy dla przy-szłego zezwolenia na realizację przedsięwzięć, mogą potencjalnie mieć znaczący wpływ na śro-dowisko. Obowiązkiem badania są również obję-te niewielkie modyfikacje planów i programów obligatoryjnie wymagających przeprowadzenia SOOŚ, a także plany i programy „określające użyt-kowanie małych obszarów na poziomie lokalnym”. KE wskazuje tutaj, że „Całe wyrażenie („małe ob-szary na poziomie lokalnym”) jasno daje do zrozu-mienia, że nie można wykluczyć całego obszaru działania organów władzy lokalnej (chyba że ob-szar ten byłby bardzo mały). W niektórych pań-stwach członkowskich obszary działania organów władzy lokalnej mogą być naprawdę bardzo duże, a wyłączenie całości takiego obszaru stanowiłoby poważną lukę w zakresie stosowania.”64.

Badanie konieczności poddania planu lub pro-gramu SOOŚ następuje albo poprzez jednostko-wą ocenę jego wpływu, albo poprzez wyszczegól-nienie określonych kategorii planów lub progra-mów, albo poprzez połączenie obu tych podejść. Co istotne, wybór określonych kategorii planów lub programów jako wymagających przeprowa-dzenia SOOŚ nie może prowadzić do wyłączenia całych kategorii planów i programów spod obo-wiązku oceny, chyba że wszystkie te plany i pro-gramy (gdyby postrzegać je jako całość) mogłyby być traktowane jako niemające prawdopodobne-go znaczącego wpływu na środowisko65. Komisja Europejska zwraca też uwagę, że o ile przepisy prawa krajowego mogą być traktowane jako od-stępstwo od wymogów Dyrektywy SOOŚ, nie mogą one podlegać interpretacji zwężającej66. Podstawowe kryteria określające potencjalne

znaczenie wpływu planu lub programu na środo-wisko określone zostały w załączniku II Dyrekty-wy i dzielą się na kryteria dotyczące charaktery-styki planu lub programu (ust. 1) oraz jego wpły-wu i obszaru objętego oddziaływaniem (ust. 2). Chociaż brak tutaj bezpośredniego kryterium odnoszącego się do badania wpływu na łączność ekologiczną, w świetle celów Dyrektywy oraz jej motywu trzeciego67 obowiązek taki wynika z kry-terium „problemów dotyczących środowiska, ma-jących związek z planem i programem” (załącznik II ust. 1 tiret 4). Ponadto, jeżeli chodzi o wpływ planu lub programu oraz obszar objęty oddziały-waniem, charakterystyki wskazane w ust. 2 za-łącznika II mają jedynie charakter przykładowy.

Z punktu widzenia efektywnej ochrony kory-tarzy ekologicznych rozwiązanie takie nie zasłu-guje na aprobatę. Zbyt ogólne kryteria screeningu nie zapewniają wystarczającego stopnia pewno-ści prawnej, że wpływ planu lub programu na łączność ekologiczną zostanie we wszystkich państwach członkowskich uznany za kryterium bezpośrednio wymagane dyrektywą. W odniesie-niu do łączności ekologicznej zagrożona jest za-tem realizacja jednego z celów Dyrektywy, tj. za-pewnienia, że różne systemy oceny wpływu na środowisko, funkcjonujące w państwach człon-kowskich będą zawierały zestaw wspólnych wy-mogów proceduralnych niezbędnych do osią-gnięcia wysokiego poziomu ochrony środowiska (motyw 6 Dyrektywy).

Jeśli chodzi o właściwą procedurę SOOŚ, jej głównym elementem jest sporządzenie prognozy oddziaływania na środowisko. Prognoza ta po-winna zawierać informacje wymagane art. 5 i za-łącznikiem I Dyrektywy SOOŚ, w szczególności zaś identyfikować, opisywać i oszacowywać po-tencjalny negatywny wpływ na środowisko wy-nikający z realizacji planu lub przedsięwzięcia, „w tym w odniesieniu do kwestii różnorodności biologicznej, populacji, zdrowia ludzkiego, fauny, flory, powierzchni ziemi, wody, powietrza, czynni-ków klimatycznych, dóbr materialnych, dziedzic-twa kulturowego obejmującego dziedzictwo ar-chitektoniczne i archeologiczne, krajobrazu oraz wzajemne powiązania między powyższymi czynni-kami”. W tym przykładowym wyliczeniu brak jest wyraźnego obowiązku badania wpływu na łącz-


ność ekologiczną, jednak należyte rozważenie wpływu planu lub programu na różnorodność biologiczną wymaga uwzględnienia w analizach również kwestii korytarzy ekologicznych i łącz-ności przyrodniczej w ogóle. Ponadto, biorąc pod uwagę znaczenie korytarzy ekologicznych dla dziko żyjących gatunków zwierząt, niemożliwa jest właściwa ocena wpływu danego planu i pro-gramu bez zbadania, jak skutki realizacji tego planu lub programu mogą wpływać na korytarze migracyjne zwierząt. Zatem pomimo że Dyrekty-wa SOOŚ nie nakłada expressis verbis obowiązku zbadania skutków planu lub programu dla łącz-ności ekologicznej na danym obszarze, to jednak zbadanie tej kwestii warunkuje prawidłowe przeprowadzenie SOOŚ. Tym niemniej należało-by postulować wprowadzenie do treści Dyrekty-wy wyraźnego obowiązku uwzględniania w pro-gnozie kwestii korytarzy ekologicznych, dopiero bowiem takie ujęcie zapewni zharmonizowanie systemu ocen oddziaływania na środowisko w państwach członkowskich. Takie rozwiązanie z pewnością zwiększyłoby efektywność SOOŚ jako środka ochrony korytarzy ekologicznych zarów-no na poziomie krajowym, jak i wspólnotowym.

Jak już wskazano wcześniej, Dyrektywa SOOŚ jest dyrektywą zawierającą normy czysto proce-duralne i nie określa materialnoprawnych prze-słanek warunkujących dopuszczalność realizacji danego planu lub programu albo przesłanki wy-boru do realizacji jednego z rozsądnych rozwiązań alternatywnych danego planu lub przedsięwzię-cia. Wymagane jest jedynie uzasadnienie wyboru przyjętej formy planu lub programu w odniesie-niu do innych rozpatrywanych rozsądnych roz-wiązań alternatywnych. Z przepisów wynika jed-nak obowiązek zaproponowania odpowiednich środków zapobiegawczych, minimalizujących i kompensujących w sytuacji, gdy wybrany wa-riant może powodować negatywne oddziaływanie na środowisko. Ponadto, Dyrektywa SOOŚ wpro-wadza obowiązek zaproponowania środków w zakresie monitoringu znaczącego wpływu pla-nu lub programu na środowisko, tak aby właściwy organ miał możliwość podjęcia odpowiednich działań naprawczych w sytuacji, gdy ujawniono negatywne oddziaływania na środowisko.

M. Pchałek i M. Behnke zwracają tutaj uwagę na dwa istotne problemy68. Po pierwsze, stwier-dzenie niepożądanego wpływu, o którym mowa w Dyrektywie SOOŚ może się okazać wykonalne dopiero w oparciu o zsumowane wyniki monito-ringu przedsięwzięć69. W związku z tym należy przypomnieć, że Dyrektywa SOOŚ dotyczy w szcze-gólności planów i programów wyznaczających ramy dla późniejszych przedsięwzięć z załączni-ka I i II Dyrektywy OOŚ. Ta ostatnia nie przewidu-je natomiast obowiązku prowadzenia monitorin-gu. Po drugie, problematyczne jest ustalenie po-staci niezbędnych środków zaradczych. Do zasto-sowania możliwy jest tutaj wyłącznie środek po-legający na zmianie planu lub programu. Dzieje się tak, ponieważ środki zaradcze na poziomie przedsięwzięcia nie wchodzą w zakres regulacji Dyrektywy SOOŚ i pozostają domeną odpowie-dzialności administracyjnej i cywilnej, skierowa-nej do określonych podmiotów eksploatujących przedsięwzięcie lub nim zarządzających. Regula-cje Dyrektywy SOOŚ nie są zatem wystarczające do zapewnienia skutecznych działań napraw-czych w zakresie wpływu, który nie został uprzednio zidentyfikowany w procedurze SOOŚ. Przekłada się to na drastyczny spadek skutecz-ności SOOŚ jako narzędzia zarządzania oddziały-waniem; poprawa tej skuteczności zależała bę-dzie od ustanowienia odpowiednich regulacji na poziomie ustawodawstwa krajowego.

Zasadniczym warunkiem prawidłowego funk-cjonowania całego systemu SOOŚ jest zapewnie-nie należytej jakości sprawozdań dotyczących środowiska. Mając na uwadze doświadczenia z nierzetelnymi raportami OOŚ przedsięwzięć, prawodawca wspólnotowy zdecydował się na wprowadzenie do Dyrektywy SOOŚ wymogu za-pewnienia należytej jakości sprawozdań doty-czących środowiska, nie określając jednak narzę-dzi wystarczających dla jego egzekwowania. Po pierwsze, forma realizacji tego obowiązku pozostawiona została wyłącznie w zakresie kom-petencji państw członkowskich, które są jedynie zobowiązane do powiadomienia Komisji Euro-pejskiej o środkach podejmowanych w odniesie-niu do jakości tych sprawozdań. Skoro Wspólno-ta wydała akt prawa wspólnotowego nakładający na państwa członkowskie określone obowiązki,


to powinna również w sposób efektywny kontro-lować, jak obowiązki te są wykonywane. Za efek-tywne mogłoby zostać uznane składanie KE sprawozdań nie na temat podejmowania samych środków w zakresie jakości prognoz SOOŚ, ale dotyczących skuteczności tych środków. Dopiero takie informacje dałyby bowiem legislatorowi wspólnotowemu obraz stopnia zapewnienia przez państwa członkowskie effet utile prawu UE. Po drugie, zagwarantowane Dyrektywą SOOŚ środki kontroli (obowiązek przeprowadzenia konsultacji społecznych oraz konsultacji z orga-nami ochrony środowiska) są nieefektywne, nie dają bowiem podstaw do zakwestionowania le-galności procedur przyjmowania danego planu lub programu z punktu widzenia zgodności z Dy-rektywą SOOŚ przed sądem lub innym niezależ-nym organem. W rezultacie, pomimo iż charakter SOOŚ predysponuje ją do roli podstawowego środka ochrony i utrzymania korytarzy ekolo-gicznych, brak jest narzędzi gwarantujących na-leżytą jakość SOOŚ, co wpływa na istotne obniże-nie rangi tego instrumentu.

3.2.4. dyrektywa rady 85/337/EWG z dnia 27 czerwca 1985 r. w sprawie oceny skut-ków wywieranych przez niektóre przedsięwzięcia publiczne i prywatne na środowisko naturalne70

W świetle preambuły Dyrektywy OOŚ za cele tego aktu należy uznać zidentyfikowanie znaczą-cych oddziaływań na środowisko na etapie udzielania zezwoleń na realizację inwestycji oraz wprowadzenie adekwatnych środków łagodzą-cych i kompensujących. Podobnie jak Dyrektywa SOOŚ, Dyrektywa OOŚ również nie zawiera prze-pisów materialnych, a jedynie regulacje procedu-ralne, których efektywność może być zapewnio-na wyłącznie poprzez ich konsekwentną imple-mentację na całym obszarze Unii Europejskiej. Implementacja ta powinna realizować funda-mentalny cel Dyrektywy wyrażony w art. 2 ust. 1, którym jest zapewnienie, aby przedsięwzięcia71 mogące znacząco oddziaływać na środowisko naturalne, między innymi z powodu ich charak-teru, rozmiarów lub lokalizacji, spełniały odpo-

wiednie wymagania w celu uzyskania zezwole-nia na realizację inwestycji i podlegały ocenie w odniesieniu do ich skutków przed udzieleniem zezwolenia. Dla realizacji tego celu państwa członkowskie mają obowiązek przyjąć wszystkie możliwe środki. Nie są one zatem uprawnione do zawężania zakresu zastosowania Dyrektywy OOŚ, a swoboda, którą dysponują przy kwalifika-cji przedsięwzięć do OOŚ jest ograniczona.

Co do zasady, w przypadku postępowań obej-mujących kilka etapów, OOŚ powinna być wyko-nana tak szybko, jak tylko możliwe jest zidentyfi-kowanie i ocenienie wszystkich skutków wywie-ranych przez przedsięwzięcie na środowisko. Je-żeli istnieje podział na decyzje zasadnicze i wy-konawcze, to wskazane jest przeprowadzenie OOŚ na etapie decyzji zasadniczej pod warun-kiem, że kolejne decyzje nie będą wykraczały poza parametry w niej ustalone, a ocenienie wszystkich skutków środowiskowych będzie re-alnie możliwe72.

Zgodnie z art. 1 ust. 2 Dyrektywy OOŚ „zezwo-lenie na inwestycję” (ang. development consent) jest decyzją właściwej władzy lub władz, na pod-stawie której wykonawca otrzymuje prawo do wykonania przedsięwzięcia. Pojęcie to dotyczy decyzji (wydawanej w jednym lub wielu etapach) umożliwiającej wykonawcy rozpoczęcie prac w celu wykonania przedsięwzięcia73. Jest to poję-cie wspólnotowe, wchodzące w wyłączny zakres stosowania prawa wspólnotowego, a takim termi-nom należy w zasadzie nadać w całej Unii Euro-pejskiej niezależną i jednolitą wykładnię, która powinna zostać ustalona przy uwzględnieniu kontekstu przepisu i celu, jakiemu służą dane uregulowania74. Zapewnienie jednolitego inter-pretowania podstawowych definicji Dyrektywy ma bowiem fundamentalne znaczenie dla jej właściwej implementacji na obszarze całej UE, zabezpieczając jednocześnie efektywność reali-zacji norm dyrektywy.

Procedura regulowana przepisami Dyrektywy OOŚ rozpoczyna się od czynności wstępnych, po-legających na kwalifikacji przedsięwzięcia do po-stępowania OOŚ (ang. screening) oraz ustalenia zakresu raportu OOŚ (ang. scoping). Stosownie do art. 4 ust. 1 Dyrektywy OOŚ, ocenie zawsze podlegają przedsięwzięcia wymienione w jej za-


łączniku I. Natomiast w odniesieniu do przedsię-wzięć z załącznika II obowiązek przeprowadze-nia OOŚ jest ustalany w drodze indywidualnego badania poszczególnych przedsięwzięć (ang. ca-se-by case examination), przeprowadzonego za pomocą progów lub kryteriów ustalonych przez państwo członkowskie75, albo przy zastosowaniu obu tych podejść. Niezależnie jednak od przyjętej metody screeningu, każdorazowo konieczne jest uwzględnienie kryteriów selekcji z załącznika III Dyrektywy OOŚ. Są one podzielone na trzy pod-stawowe grupy:1. cechy przedsięwzięcia;2. lokalizacja przedsięwzięcia;3. cechy potencjalnego oddziaływania.

Pomimo tego, że kryteria selekcji są dość roz-budowane, nie zawierają bezpośredniego odwo-łania do wpływu przedsięwzięcia na korytarze ekologiczne, co może zachęcać do pomijania tej kwestii przy ocenie, czy dane przedsięwzięcie powinno podlegać OOŚ. Efektem takiego stanu rzeczy może być zróżnicowanie poziomu ochro-ny korytarzy w różnych państwach członkow-skich UE, a co za tym idzie dezintegracja systemu ochrony łączności ekologicznej na poziomie wspólnotowym. W związku z tym należy przypo-mnieć, że zgodnie z motywem 11 do Dyrektywy OOŚ skutki przedsięwzięcia na środowisko mu-szą być oceniane ze względu na zachowanie róż-norodności gatunków i zdolności reprodukcyjnej ekosystemów jako podstawy utrzymania życia. Z kolei stosownie do pkt 2 załącznika III Dyrekty-wy OOŚ, środowiskowa wrażliwość obszarów geograficznych, które mogą być dotknięte skut-kami spowodowanymi przez przedsięwzięcia musi być rozpatrywana z uwzględnieniem względnej obfitości, jakości i zdolności do odtwa-rzania zasobów naturalnych na danym obszarze. Nie ulega wątpliwości, że zwierzęta (w tym pta-ki) w stanie dzikim zaliczyć należy do zasobów naturalnych. Utrzymanie zdrowych i żywotnych populacji zwierząt wymaga umożliwienia im przemieszczania się w celu zdobycia pożywienia, ustanowienia terytoriów osobniczych, znalezie-nia partnerów do rozrodu, czy zabezpieczenia możliwości ucieczki przed drapieżnikiem i zda-rzeniami losowymi76. Zachowanie drożności ko-

rytarzy ekologicznych ma zatem bezpośredni wpływ na obfitość, jakość i zdolność do odtwa-rzania populacji dzikich zwierząt na danym ob-szarze.

Ponadto, w pkt 2 załącznika III Dyrektywy OOŚ, w odniesieniu do lokalizacji przedsięwzięć, wśród kryteriów określania środowiskowej wrażliwości obszarów geograficznych narażo-nych na oddziaływanie przedsięwzięcia wymie-nia się także zdolność absorpcji środowiska na-turalnego, ze zwróceniem szczególnej uwagi na:

– tereny podmokłe;– strefy nabrzeżne;– góry i obszary leśne;– rezerwaty naturalne i parki;– obszary sklasyfikowane lub chronione przez

ustawodawstwo państw członkowskich;– obszary N2000.Wymienione obszary odpowiadają strukturom

krajobrazowym identyfikowanym jako korytarze ekologiczne w skali krajobrazu – zarówno o cha-rakterze liniowym, jak i nieciągłym (tj. stepping stones). Co za tym idzie, pomimo braku wyraźnego odwołania się w załączniku III Dyrektywy OOŚ do kryterium wpływu przedsięwzięcia na łączność ekologiczną, państwa członkowskie powinny je jednak uwzględniać podczas dokonywania selek-cji przedsięwzięcia. Ma to szczególne znaczenie, zważywszy na ciążący na państwach członkow-skich obowiązek wykazania, iż odstępując od przeprowadzenia OOŚ właściwie rozważyły, czy dane przedsięwzięcie wymaga takiej oceny.

Na etapie screeningu istotnym zagrożeniem dla efektywności przepisów Dyrektywy OOŚ jest także stosowana niekiedy praktyka dzielenia przedsięwzięcia na dwie lub więcej części tak, aby każda z nich nie wymagała oceny i w efekcie całe przedsięwzięcie również jej uniknęło77. Spo-tykane są również sytuacje, w których inwestor uzyskuje zezwolenie dla inwestycji w warto-ściach podprogowych, a następnie usiłuje je sto-sownie do potrzeb rozbudować. Działania te no-szą wspólną nazwę „salami slicing”. M. Bar oraz J. Jendrośka zwracają uwagę, że niedopuszczalne jest nie tyle samo „salami slicing” co sytuacja, w której spowoduje ono, że przy rozstrzyganiu czy poszczególne fragmenty przedsięwzięcia powinny zostać poddane OOŚ właściwe organy


nie wezmą pod uwagę ich skumulowanego oddziaływania78. Jednakże ocena oddziaływań skumulowanych na etapie screeningu stanowi istotny problem, brakuje bowiem przejrzystych wytycznych dla wykonawców ocen, rekomendu-jących takie kwestie jak metodyka wyznaczania granic obszaru poddawanego ocenie czy koniecz-ność współpracy pomiędzy różnymi inwestorami i organami administracji w płaszczyźnie dostępu do informacji. Ma to oczywiście wpływ na jakość przeprowadzanych na tym etapie analiz, a co za tym idzie, na efektywność stosowania przepisów Dyrektywy OOŚ.

Dodatkowo na obniżenie efektywności regula-cji wpływa brak jasnego przyznania organiza-cjom ekologicznym prawa do zaskarżenia decyzji władz krajowych o konieczności poddania dane-go przedsięwzięcia OOŚ. Tymczasem mechanizm społecznej kontroli postępowania ustanowiony w art. 10a Dyrektywy OOŚ jest w zasadzie jedy-nym powołanym w Dyrektywie mechanizmem jakościowej weryfikacji prowadzonych OOŚ. Brak jego rozciągnięcia na etap screeningu jest szcze-gólnie dotkliwy w tych systemach, w których nie ma wystarczająco rozwiniętych instrumentów kontroli jakościowej dokumentacji przedkłada-nej na tym etapie. Dlatego ETS w wyroku w spra-wie C-435/97 WWF i in79 wskazał na uprawnie-nie zainteresowanej społeczności (w tym organi-zacji ekologicznych) do zaskarżania przez zainte-resowaną społeczność wyników screeningu przed sąd krajowy.

Przechodząc do etapu scopingu80, należy za-uważyć, że jego celem jest zidentyfikowanie:

– zakresu czasowego i przestrzennego badań środowiskowych;

– charakteru badań podstawowych niezbęd-nych do opisu istniejącego środowiska;

– poziomu analizy środowiskowej;– postaci informacji środowiskowej;– typów znaczących oddziaływań i czynni-

ków, które należy poddać szczegółowej analizie oraz sprawozdaniu w raporcie OOŚ.

Ważne jest tutaj zaproponowanie inwestoro-wi metodologii i kryteriów oceny istotności od-działywania, zakresu potencjalnych rozwiązań alternatywnych oraz środków łagodzących zale-canych do rozpatrzenia. Dla efektywności tej

regulacji istotne znaczenie będzie miał zatem zakres swobody w określaniu tych zagadnień przyznany kompetentnym organom państw członkowskich. Istotne będzie tutaj zagwaranto-wanie minimalnych wymogów merytorycznych przy jednoczesnym zapewnieniu organom odpo-wiedniej elastyczności w określaniu metodyki sporządzania raportu OOŚ.

Zakres badań ustalony na etapie scopingu sta-nowi punkt wyjścia dla analiz przeprowadzanych na etapie oceny właściwej. W trakcie tej oceny prezentowany jest m. in. raport OOŚ, podsumo-wujący ocenę oddziaływania na środowisko. Sta-nowi on podstawowy środek dowodowy w po-stępowaniu zmierzającym do wydania zgody na realizację przedsięwzięcia. Raport sporządzany jest najczęściej na zlecenie inwestora przez inter-dyscyplinarny zespół konsultantów środowisko-wych. Zgodność z wymogami prawnymi oceniają organy uczestniczące w postępowaniu, przy czym ocena ta obejmuje również jakość sporzą-dzonej dokumentacji, w tym zgodność z metoda-mi dobrych praktyk. Zakres i poziom szczegóło-wości raportu zdeterminowany jest ustaleniami z fazy scopingu oraz obowiązującymi przepisami, w szczególności zaś z załącznikiem IV Dyrektywy OOŚ. W myśl pkt 3 tego załącznika, raport OOŚ powinien zawierać opis aspektów środowiska, na które może w znaczący sposób oddziaływać wnioskowane przedsięwzięcie, obejmujący w szczególności:

– zaludnienie;– faunę;– florę;– glebę;– wodę;– powietrze;– czynniki klimatyczne;– dobra materialne, włącznie z dziedzictwem

architektonicznym i archeologicznym;– krajobraz;– wzajemne oddziaływanie między wyżej

wymienionymi czynnikami.Co istotne, wymienienie aspektów środowiska

ma jedynie charakter przykładowy, jeżeli zatem przedsięwzięcie może znacząco oddziaływać na inne jeszcze aspekty, to – w świetle regulacji pkt 3 załącznika IV Dyrektywy OOŚ – raport powinien


zawierać ich opis. Mimo to, łączność ekologiczna nie może zostać uznana za odrębny aspekt, bo-wiem obowiązek badania wpływu na korytarze ekologiczne wynika bezpośrednio z obowiązku rozważenia wpływu planowanego przedsięwzię-cia na florę, faunę i krajobraz oraz na wzajemne oddziaływanie pomiędzy nimi.

Rzetelny opis aspektów środowiska narażo-nych na znaczące oddziaływanie przedsięwzięcia stanowi punkt wyjścia dla właściwego oszacowa-nia jego oddziaływań oraz zaproponowania adek watnych działań łagodzących oraz kompen-sujących. Skuteczność całej procedury OOŚ jest zatem uzależniona od jakości i adekwatności da-nych dostarczonych w raporcie OOŚ. Tymczasem, poza mechanizmem kontroli społecznej i współ-działaniem organu specjalistycznego, Dyrektywa nie konstruuje żadnych narzędzi gwarantujących jakość raportów, a w konsekwencji – jakość pro-cedur OOŚ.

Na obniżenie efektywności OOŚ w odniesieniu do zapewnienia należytej jakości oceny wpływa również brak unormowania w przepisach Dyrek-tywy OOŚ relacji czasowej pomiędzy oceną śro-dowiskową, zgodą na realizację przedsięwzięcia i rzeczywistym czasem budowy bądź oddania przedsięwzięcia do użytkowania. W przypadku istotnych odstępów czasowych uwarunkowania środowiskowe mogą się zmienić, co spowoduje dezaktualizację informacji z zakresu warunków podstawowych inwestycji. To z kolei podda w wątpliwość adekwatność prognoz oddziały-wań, ocenę ich istotności oraz skuteczność środ-ków łagodzących i kompensacyjnych.

W końcu ostatnim z czynników wpływających na skuteczność OOŚ jako instrumentu zarządza-nia oddziaływaniem jest brak obowiązku w za-kresie monitoringu przedsięwzięcia. Tymczasem w przypadku łączności ekologicznej monitoring oddziaływania przedsięwzięcia oraz skuteczno-ści środków łagodzących te oddziaływania od-grywa niezwykle istotną rolę. W związku z tym, brak określenia w Dyrektywie OOŚ stosownego obowiązku w tym przedmiocie znacząco wpływa na obniżenie efektywności regulacji jako możliwe-go instrumentu ochrony korytarzy ekologicznych.

Reasumując, pomimo swojego długoletniego funkcjonowania, Dyrektywa OOŚ nie jest jeszcze

dojrzałym i w pełni efektywnym instrumentem pozwalającym na zapewnienie w całej UE jedno-litego standardu oceny środowiskowych skut-ków realizacji przedsięwzięć oraz na zarządzanie oddziaływaniami tych przedsięwzięć. Do najist-otniejszych braków wpływających na obniżenie skuteczności regulacji należy zaliczyć brak me-chanizmów kontroli jakości OOŚ, wyłączenie udziału społeczeństwa na etapie screeningu oraz brak obowiązku monitoringu skutków środowi-skowych przedsięwzięcia po jego zrealizowaniu.

3.2.5. dyrektywa Parlamentu Europejskiego i rady 2008/56/WE z dnia 17 czerwca 2008 r. ustanawiająca ramy działań Wspólnoty w dziedzinie polityki środowiska morskiego (dyrektywa ramowa w sprawie strategii morskiej)81

RDM nie zawiera postanowień bezpośrednio odnoszących się do ochrony łączności ekologicz-nej, ale ustanawia ramy, w których państwa członkowskie podejmują niezbędne środki na rzecz osiągnięcia lub utrzymania dobrego stanu ekologicznego środowiska morskiego82. Zatem już z uwagi na zakres regulacji stosowanie RDM będzie ograniczone do organizmów (w tym ssa-ków) morskich oraz niektórych ryb dwuśrodowi-skowych.

Jeżeli chodzi o dobry stan środowiska, ozna-cza on w szczególności „taki stan środowiska wód morskich tworzących zróżnicowane i dynamiczne pod względem ekologicznym oceany i morza”, w którym „struktura, funkcje i procesy składające się na ekosystemy morskie, a także powiązane czynniki fizjograficzne, geograficzne, geologiczne i klimatyczne umożliwiają ekosystemom normal-ne funkcjonowanie i zachowanie odporności na zmiany środowiskowe wywołane przez człowieka. Chroni się gatunki i siedliska morskie, zapobiega spadkowi naturalnej różnorodności biologicznej będącemu skutkiem działalności człowieka, a rów-nowaga funkcjonowania różnorodnych składni-ków biologicznych jest zachowana”. Zachowanie różnorodności biologicznej wymaga zapewnie-nia wymiany biologicznej pomiędzy poszczegól-


nymi siedliskami, a zatem – zachowania ciągłości ekologicznej. Jednak w przypadku organizmów morskich możliwość określenia ich korytarzy ekologicznych jest bardzo ograniczona. Z tego względu RDM dla osiągnięcia założonych w niej celów przewiduje zarządzanie opracowane na podstawie podejścia opartego na ekosystemie w celu osiągnięcia dobrego stanu środowiska. Wskaźnikami służącymi do określania dobrego stanu środowiska są m. in. sytuacje, gdy utrzyma-na jest różnorodność biologiczna i populacje wszystkich ryb i skorupiaków eksploatowanych w celach handlowych utrzymują się w bezpiecz-nych granicach biologicznych, a ich rozmieszcze-nie ze względu na wiek i rozmiar populacji świadczy o dobrym zdrowiu zasobów. Dookre-ślenie tych wskaźników należy do państw człon-kowskich i powinno nastąpić w oparciu o najlep-sze dane naukowe.

RDM jest jeszcze dyrektywą bardzo młodą, której implementacja dopiero się rozpoczyna. Należy jednak zwrócić uwagę, że jest to dyrekty-wa stricte ramowa, obligująca państwa człon-kowskie do prowadzenia odpowiedniej polityki. Pojęcia i definicje użyte w RDM są niedookreślo-ne, pozostawiając państwom członkowskim dużo swobody w ich interpretacji. Trzeba się spodzie-wać, że ich doprecyzowanie w dłuższym okresie czasu należało będzie do ETS – taka praktyka nie jest jednak pożądana, jako naruszająca zasadę pewności prawa. Ramowość norm RDM powodu-je, że są to normy nieefektywne. Pozostawienie państwom członkowskim tak dużej swobody sta-nowić może zagrożenie dla realizacji celów zało-żonych w RDM.

3.2.6. dyrektywa Parlamentu Europejskiego i rady 2004/35/WE z dnia 21 kwietnia 2004 r. w sprawie odpowiedzialności za środowisko w odniesieniu do zapobiegania i zaradzania szkodom wyrządzonym środowisku naturalnemu83

Celem Dyrektywy Szkodowej jest zapobiega-nie i zaradzanie szkodom wyrządzonych środo-wisku naturalnemu. Pojęcie „szkody wyrządzo-

nej środowisku naturalnemu” zostało zdefinio-wane w art. 2 pkt 1 Dyrektywy Szkodowej, jed-nak właściwe odczytanie tej definicji wymaga uprzedniego odniesienia się do definicji „szkody” zawartej w art. 2 pkt 2 tej Dyrektywy.

Przez „szkodę” rozumieć należy „mierzalną negatywną zmianę w zasobach naturalnych lub mierzalne osłabienie użyteczności zasobów natu-ralnych, które może ujawnić się bezpośrednio lub pośrednio”. Po zastąpieniu użytych w tej definicji pojęć „zasoby naturalne” oraz „użyteczność zaso-bów naturalnych” ich definicjami legalnymi z art. 2 pkt 12 i 13 Dyrektywy Szkodowej otrzymamy następującą konstrukcję: „szkoda oznacza mie-rzalną negatywną zmianę w gatunkach chronio-nych i siedliskach przyrodniczych, wodzie i po-wierzchni ziemi lub mierzalne osłabienie funkcji spełnianych przez gatunki chronione i siedliska przyrodnicze, wodę i powierzchnię ziemi na rzecz innych gatunków chronionych, siedlisk przyrodni-czych, wody, powierzchni ziemi bądź obywateli”. W świetle tej definicji, za szkodę zostanie uznana nie tylko negatywna mierzalna zmiana w siedli-skach przyrodniczych pełniących funkcję koryta-rzy ekologicznych, ale również mierzalne osła-bienie tej funkcji.

Jeżeli chodzi natomiast o mierzalność, to nie została ona zdefiniowana w Dyrektywie Szkodo-wej. Jak jednak wskazuje się w doktrynie, po-przez mierzalność należy rozumieć możliwość porównania stanu sprzed powstania szkody ze stanem po jej powstaniu, przy czym chodzi tutaj o możliwość dostrzeżenia i zidentyfikowania sy-tuacji, w której stan sprzed wyrządzenia szkody jest inny, niż stan po jej wyrządzeniu84.

Przechodząc już bezpośrednio do „szkód wy-rządzonych środowisku naturalnemu”, zgodnie z art. 2 pkt 1 lit. b) Dyrektywy Szkodowej, ozna-czają one m. in. „szkody wyrządzone w wodach, które stanowią dowolną szkodę mającą znaczący negatywny wpływ na ekologiczny, chemiczny i/lub ilościowy stan i/lub ekologiczny potencjał, okre-ślony w Dyrektywie 2000/60/WE [RDW], danych wód, z wyjątkiem negatywnego wpływu, do które-go odnosi się art. 4 ust. 7 wspomnianej dyrekty-wy;”. Przesłanką determinującą uznanie szkody wyrządzonej w wodach za szkodę wyrządzoną środowisku naturalnemu jest jej „znaczący nega-


tywny wpływ” m. in. na stan ekologiczny lub potencjał ekologiczny (w tym na ciągłość rzeki). Oczywiście pogorszenie stanu ekologicznego wód ze stanu bardzo dobrego do stanu słabego lub złego zostanie z pewnością uznane za znaczą-cy negatywny wpływ w rozumieniu Dyrektywy, jednak w mniej skrajnych przypadkach ustalenie znaczenia tego zwrotu będzie już znacznie utrud-nione wobec nieokreślenia przez prawodawcę wspólnotowego kryteriów wartościowania szkód w wodach. Ponieważ uznanie szkody w wodach za szkodę wyrządzoną środowisku naturalnemu warunkuje zakres stosowania przepisów Dyrek-tywy Szkodowej (zob. art. 3), jakakolwiek nie-pewność w tym zakresie wpływa na obniżenie efektywności jej przepisów.

Stosownie do art. 2 pkt 1 lit. a Dyrektywy Szkodowej, „szkoda wyrządzona środowisku na-turalnemu” oznacza także „szkody wyrządzone gatunkom chronionym i siedliskom przyrodni-czym, które stanowią dowolną szkodę mającą zna-czący negatywny wpływ na osiągnięcie lub utrzy-manie właściwego stanu ochrony takich siedlisk lub gatunków. Waga takiego wpływu ma być oce-niona w odniesieniu do warunków początkowych, z uwzględnieniem kryteriów określonych w za-łączniku I.

Szkody wyrządzone gatunkom chronionym i sie-dliskom przyrodniczym nie obejmują uprzednio zi-dentyfikowanego negatywnego wpływu wynikają-cego z działania podmiotu gospodarczego, który został wyraźnie upoważniony przez odpowiednie władze zgodnie z przepisami wykonawczymi do art. 6 ust. 3 i 4 lub art. 16 dyrektywy 92/43/EWG [Dyrektywy Siedliskowej] lub art. 9 dyrektywy 79/409/EWG [Dyrektywy Ptasiej] lub, w przypad-ku siedlisk i gatunków nieobjętych prawem wspól-notowym, zgodnie z równoważnymi przepisami prawa krajowego w sprawie ochrony przyrody (…).”

Zgodnie z definicją z art. 2 pkt 3 Dyrektywy Szkodowej, gatunki chronione to gatunki:

– ptaków z załącznika I Dyrektywy Ptasiej;– ptaków regularnie występujących gatun-

ków wędrownych niewymienionych w za-łączniku I Dyrektywy Ptasiej;

– roślin i zwierząt z załącznika II i IV Dyrek-tywy Siedliskowej;

– innych roślin i zwierząt, które zostały obję-te ochroną w państwie członkowskim dla celów równoważnych celom Dyrektyw Pta-siej i Siedliskowej.

Natomiast siedliska przyrodnicze oznaczają:– siedliska przyrodnicze z załącznika I Dy-

rektywy Siedliskowej;– siedliska gatunków roślin i zwierząt z za-

łącznika II Dyrektywy Siedliskowej;– stanowiska rozrodcze lub stanowiska ga-

tunków z załącznika IV Dyrektywy Siedli-skowej;

– siedliska gatunków ptaków z załącznika I Dyrektywy Ptasiej;

– siedliska gatunków ptaków regularnie wy-stępujących gatunków wędrownych niewy-mienionych w załączniku I Dyrektywy Pta-siej;

– inne siedliska objęte ochroną przez pań-stwo członkowskie dla celów równoważ-nych do tych ustanowionych Dyrektywami Ptasią oraz Siedliskową.

Co istotne, odpowiedzialność za szkodę nie jest ograniczona terytorialnie do siedlisk gatun-ków chronionych lub chronionych siedlisk przy-rodniczych. Oznacza to obowiązek podjęcia od-powiednich działań naprawczych w każdym przypadku, gdy mierzalna negatywna zmiana w gatunkach chronionych lub siedliskach przy-rodniczych lub też mierzalne osłabienie funkcji korytarzy ekologicznych pełnionej przez siedliska przyrodnicze lub wodę ma istotny negatywny wpływ na osiągnięcie właściwego stanu ochrony gatunków chronionych albo chronionych siedlisk przyrodniczych85.

Podobnie kształtuje się odpowiedzialność za bezpośrednie zagrożenie szkodą, z tym, że prze-słanką dla powstania obowiązku podjęcia dzia-łań zapobiegawczych jest „wystarczająco wysokie prawdopodobieństwo wyrządzenia szkód w przy-szłości”. Wymaga to identyfikacji negatywnych oddziaływań na zasoby naturalne oraz dokona-nia naukowej oceny ryzyka, które ze względu na braki w informacjach, ich nieprzekonujący lub nieprecyzyjny charakter, jest niemożliwe do okre-ślenie z wystarczającą pewnością86. Oceny ryzyka należy dokonać w świetle kryteriów z załącz-nika I.


Istotnym aspektem dotyczącym określenia za-kresu stosowania Dyrektywy Szkodowej jest wy-łączenie spod odpowiedzialności szkód uprzed-nio zidentyfikowanych w procedurze oceny habi-tatowej lub udzielania zezwolenia na odstępstwa obowiązujące w ramach systemu powszechnej ochrony ptaków lub ścisłej ochrony gatunkowej roślin i zwierząt z załącznika IV Dyrektywy Sie-dliskowej. Wyłączenie takie nie występuje w przy-padku wpływów zidentyfikowanych w procedu-rze OOŚ niepołączonej z procedurą oceny habita-towej, a także względem siedlisk przyrodniczych oraz gatunków zwierząt z załącznika II Dyrekty-wy Siedliskowej niebędących przedmiotami ochrony obszarów N2000. W tym ostatnim przy-padku nie jest bowiem konieczne przeprowadze-nie oceny habitatowej, ani uzyskanie derogacji, o których mowa w art. 16 Dyrektywy Siedlisko-wej. Paradoksalnie zatem, odpowiedzialność za bezpośrednie zagrożenie szkodą lub szkodę w gatunkach zwierząt z załącznika II Dyrektywy Siedliskowej oraz siedliskach przyrodniczych, które nie są przedmiotami ochrony obszaru N2000 jest bardziej restrykcyjna, niż za szkodę w gatunkach ptaków, w gatunkach zwierząt z za-łącznika IV (a) Dyrektywy Siedliskowej oraz ob-szarach N2000.

Dla oceny zasadności takiego rozwiązania legislacyjnego nie bez znaczenia jest też ograni-czenie zakresu stosowania Dyrektywy Szkodo-wej wprowadzone w art. 3 pkt 1 lit. b) Dyrektywy Szkodowej. Podmiot gospodarczy odpowiada bo-wiem za szkody wyrządzone gatunkom chronio-nym i siedliskom przyrodniczym przez wykony-wanie działalności innej niż wymieniona w za-łączniku II oraz za bezpośrednie zagrożenie wy-stąpieniem takich szkód, gdy ta szkoda lub zagro-żenie wystąpiły z winy lub w wyniku zaniedbania podmiotu gospodarczego.

Jak wynika z powyższych rozważań, ustalenie zakresu stosowania Dyrektywy Szkodowej oraz określenie przesłanek dla realizacji ustalonych w niej obowiązków zapobiegawczych i napraw-czych jest dosyć skomplikowane z uwagi na pię-trową konstrukcję definicji „szkody wyrządzonej środowisku naturalnemu”. Może to powodować problemy w jej stosowaniu. Z drugiej jednak stro-ny, zarówno definicje jak i przesłanki ocenne zo-

stały w Dyrektywie określone na tyle wyczerpu-jąco, że jej transpozycja nie jest warunkiem ko-niecznym do stwierdzenia wystąpienia szkody lub bezpośredniego nią zagrożenia.

Przechodząc do pozostałych przepisów Dyrek-tywy Szkodowej, konstrukcja art. 5 ust. 1, art. 6 ust. 1, art. 7 ust. 1 oraz art. 8 ust. 1 wskazuje, że nakładają one na podmioty gospodarcze kon-kretne obowiązki w zakresie zapobiegania i zara-dzania szkodom87. ETS jednak wielokrotnie stwierdzał, że zasada pewności prawa sprzeci-wia się temu, aby dyrektywy same przez się na-kładały obowiązki na jednostki. W związku z tym państwo członkowskie nie może powoływać się na dyrektywy przeciwko jednostkom88. Nato-miast co do zasady dopuszczalne jest, aby pań-stwo członkowskie mogło powołać się wobec jednostek na prowspólnotową wykładnię prawa krajowego89. Co za tym idzie, w stosunku werty-kalnym nie jest możliwe bezpośrednie zastoso-wanie wymienionych przepisów Dyrektywy Szkodowej, jednak mogą być one powoływane dla celów wykładni w przypadku, gdy ich trans-pozycja do prawa krajowego nie jest właściwa. Wyegzekwowanie obowiązku podjęcia działań zapobiegawczych i zaradczych od podmiotów, efektem działalności których jest szkoda lub bez-pośrednie zagrożenie szkodą zależy zatem od na-leżytej transpozycji Dyrektywy.

Należy jednak zauważyć, że art. 12 i 13 Dyrek-tywy Szkodowej daje jednostkom uprawnienie do żądania od właściwych władz państw człon-kowskich podjęcia działań na mocy Dyrektywy Szkodowej. Przepisy te są na tyle precyzyjne, ja-sne i konkretne, aby możliwe było przyznanie im skutku bezpośredniego na płaszczyźnie werty-kalnej. Taka sytuacja będzie miała jednak bezpo-średni wpływ na obowiązki podmiotów gospo-darczych, które nie są częścią stosunku wertykal-nego (obowiązek podjęcia działań zapobiegaw-czych i zaradczych). W świetle orzecznictwa ETS nie było to jednak przeszkodą dla uznania bezpo-średniego skutku Dyrektywy. Przykładami takie-go stanowiska są: wyrok w sprawie 103/88 Fra-telli Costanzo90, wyrok w sprawie C-435/97 World Wildlife Fund i in.91, wydany w postępowa-niu odwoławczym, zainicjowanym przez osoby sąsiadujące z lotniskiem i dwa stowarzyszenia


ochrony środowiska, w którym zaskarżono pro-jekt przebudowy jego urządzeń oraz wyrok w sprawie C-201/02 Wells92. Ostatni z powoła-nych wyroków ma również istotne znaczenie dla oceny horyzontalnego skutku dyrektywy. ETS przyznał w nim bezpośrednią skuteczność nor-mom dyrektywy, z których wynikają obowiązki jednostki wobec państwa i jednocześnie dotyczą stosunków między jednostkami Chodzi tutaj mianowicie o uprawnienie jednostki do uzasad-nionego roszczenia do inwestora o przeprowa-dzenie oceny oddziaływania na środowisko przedsięwzięcia w sytuacji, gdy inwestor obo-wiązkowi oceny uchybił. Istotnym jest też, że ko-nieczność jednolitej wykładni prawa wspólnoto-wego pod kątem zasady pierwszeństwa stosowa-nia prawa wspólnotowego wymaga, aby dać sę-dziemu sądu krajowego lub właściwemu organo-wi administracji inną możliwość poza zastoso-waniem przepisu prawa krajowego sprzecznego z celem Dyrektywy Szkodowej, jakim jest zapo-bieganie i zaradzanie szkodom93. W tej sytuacji omawiane przepisy Dyrektywy należało będzie uznać za efektywne.

3.3. Prawo polskie

3.3.1. Przepisy kreujące formy ochrony środowiska

Punktem wyjścia dla analizy dotyczącej efek-tywności obowiązujących lub projektowanych rozwiązań prawnych powinno być zawsze ratio legis tych regulacji, czyli cel, jaki dana regulacja ma osiągnąć.

Sieci ekologiczne pełnią wielorakie funkcje; z punktu widzenia niniejszego opracowania naj-istotniejsza jest jej funkcja ochronna wyrażająca się w ochronie łączności ekologicznej, gdzie owa łączność przyrodnicza jest tzw. dobrem chronio-

nym. Na podstawie prawa międzynarodowego i wspólnotowego można przyjąć, że ochrona łączności przyrodniczej powinna być tym ratio legis, której podporządkowany powinien być cały system regulacji prawnych odnoszących się do korytarzy ekologicznych.

Aby tak rozumiany cel sieci przyrodniczych mógł być zrealizowany efektywnie regulacje prawne dotyczące sieci przyrodniczych muszą spełniać dwa warunki:1) warunek klarowności – ze względu na swój

elementarny charakter, kluczowe dla tych instytucji przepisy ustalające podstawowy aparat pojęciowy (definicje legalne kluczo-wych pojęć: łączność ekologiczna, sieć eko-logiczna, korytarze ekologiczne) muszą być sformułowane w sposób zapewniający maksymalną ich efektywność, w tym przy-padku rozumianą zarazem jako zgodność z prawem międzynarodowym i wspólnoto-wym (koherentność), a także jako uniwer-salną operacyjność na gruncie prawa krajo-wego, tj. adekwatność do innych regulacji prawnych i interdyscyplinarność;

2) warunek efektywności – muszą one uwzględ-niać wszystkie aspekty, które w ocenie na-ukowców decydują o efektywności sieci jako instrumentu służącego ochronie łącz-ności przyrodniczej.

Odnośnie klarowności regulacji prawych, po-danie przez ustawodawcę legalnych definicji ta-kich pojęć jak łączność ekologiczna, sieć ekolo-giczna oraz korytarze ekologiczne jest istotne o tyle, że wywołuje określone skutki prawne – na gruncie u.o.p., a także w szeregu innych aktów prawnych odwołujących się do tej ustawy, bądź pozostających z nią w związku genetycznie-funk-cjonalnym zakres treściowy tych pojęć będzie wyłącznie taki, jaki wyznaczy go ustawodawca.

Legalne/ustawowe wyznaczenie zakresu tre-ściowego danego pojęcia „powołuje do życia” określoną instytucję prawną, która staje się kate-gorią ściśle normatywną. Wówczas, na gruncie praktyki, czyli stosowania prawa w konkretnych sprawach, ramy takiej instytucji prawnej mogą być wyznaczane wyłącznie treścią przepisu, co zawęża pole uznania administracyjnego do nie-zbędnego minimum. Legalne/ustawowe zdefi-


niowanie danych pojęć skutkuje zazwyczaj ujed-noliceniem odnoszącego się do nich orzecznic-twa, a ewolucyjnie prowadzi do wyklarowania się samych instytucji. Dopiero klarowność okre-ślonych instytucji prawnych stanowi skuteczną gwarancję tego, iż w praktyce będą one stosowa-ne zgodnie z celem założonym przez ustawodaw-cę, czyli zgodnie z ratio legis.

Pojęcia łączności ekologicznej oraz sieci eko-logicznej nie są formalnie zdefiniowane w pra-wie polskim. Nie oznacza to, że treść, jaka się za nimi kryje może być odkodowywana przez orga-ny administracji stosujące prawo wyłącznie we-dług swobodnego uznania, bowiem w przypadku tych pojęć zakres treściowy musi być w każdej konkretnej sprawie ustalany z uwzględnieniem:

– odpowiednich norm prawa międzynarodo-wego;

– prawa wspólnotowego;– polskiej doktryny prawa ochrony środowi-

ska;– orzecznictwa krajowego;– dorobku nauk przyrodniczych.Pomimo to, brak legalnych definicji wprowa-

dza element uznaniowości, który w określonych sytuacjach może osłabiać efektywność ochrony łączności ekologicznej.

Nieco inna sytuacja ma miejsce w przypadku korytarzy ekologicznych, które definiuje art. 5 ust. 2 u.o.p. Zgodnie z powołanym przepisem, pod po-jęciem korytarzy ekologicznych na gruncie prawa polskiego rozumieć należy „obszary umożliwiające migrację roślin, zwierząt lub grzybów”.

Zestawiając tak sformułowaną definicję z kon-cepcjami naukowymi scharakteryzowanymi w rozdziale I opracowania wyraźnie widać, iż de-finicja korytarzy ekologicznych zawarta w art. 5 pkt 2 u.o.p. jest na tyle ogólnikowa, że nie sposób przyporządkować jej w pełni do żadnej z koncep-cji naukowych tłumaczących istotę korytarzy ekologicznych.

Definicja zawarta w art. 5 pkt 2 u.o.p. nie po-zwala kwalifikować jako korytarzy ekologicznych szeregu obszarów, które według koncepcji na-ukowych powinny podlegać szczególnej ochro-nie ze względu na szczególne znaczenie dla za-chowania łączności sieci przyrodniczych lub przywracania jej tam, gdzie łączność ekologiczna

została zakłócona lub zerwana. Jak wynika z za-rysowanego w drugiej części opracowania prze-glądu regulacji obowiązujących w niektórych państwach europejskich, możliwe jest skuteczne odwołanie się na poziomie legislacji do aktualne-go stanu wiedzy przyrodniczej o roli i znaczeniu sieci ekologicznych oraz obszarów służących ochronie łączności przyrodniczej w ramach tych sieci. Podział na dwie kategorie obszarów zapew-niających jej zachowanie (obszary istotne dla po-pulacji organizmów, określane jako płaty, i kory-tarze ekologiczne sensu stricte) przewidują na przykład regulacje estońskie i czeskie; regulacje holenderskie uzupełniają ten podział wprowa-dzając jeszcze jeden, dodatkowy, pośredni ele-ment (obszary odbudowy przyrodniczej). Do ta-kiego podziału powinna też nawiązywać regula-cja polska.

Drugą przyczyną obniżenia efektywności re-gulacji polskich dotyczących ochrony łączności przyrodniczej jest niejasny status prawny kory-tarzy ekologicznych. Na gruncie prawa polskiego niewiele jest regulacji, które przewidywałyby ochronę korytarzy ekologicznych jako odrębne-go obszaru wymagającego ochrony prawnej. Nie-wiele jest przepisów szczególnych, które bezpo-średnio odnosiłyby się do korytarzy ekologicz-nych, jako odrębnej kategorii prawnej. Istniejąca regulacja nie tworzy samodzielnego i spójnego systemu prawnej ich ochrony. Przepisy dotyczą-ce korytarzy ekologicznych są rozproszone, frag-mentaryczne i nie do końca spójne. Ochrona ko-rytarzy ekologicznych prowadzona jest przede wszystkim w oparciu o instrumenty właściwe dla form ochrony przyrody, o których mowa w art. 6 ust. 1 u.o.p., ale także w oparciu o inne instru-menty, między innymi przewidziane w u.l. czy pr. wod. Mimo że formalnie ochroną prawną w Pol-sce objęta jest znacząca część korytarzy ekolo-gicznych94, to wykorzystywanie do tego celu in-strumentów prawnych profilowanych pod kątem innych aspektów ochrony przyrody niż ochrona łączności przyrodniczej powoduje, że nie zawsze i nie w pełni instrumenty te są adekwatne do wy-magań ochrony korytarzy ekologicznych.

Na gruncie u.o.p. korytarze ekologiczne nie stanowią odrębnych form ochrony przyrody. Ochronie obszarowej podlegają wyłącznie te ich


części, które powierzchniowo pokrywają się z obszarowymi formami ochrony przyrody z art. 6 ust. 1 u.o.p. Spośród obszarowych form ochro-ny przyrody funkcje związane z ochroną koryta-rzy ekologicznych ustawa przypisuje wprost tyl-ko obszarom chronionego krajobrazu (dalej jako OChK)95. Oznacza to, iż tylko OChK zostały uzna-ne przez ustawodawcę za instrument bezpośred-nio dedykowany dla ochrony korytarzy ekolo-gicznych. Analiza przepisów określających cha-rakter prawny OChK wskazuje tymczasem, że tak zdefiniowanej funkcji instrument ten nie jest w stanie realizować w sposób dostatecznie efek-tywny. Niewielką efektywność OChK jako instru-mentów ochrony łączności ekologicznej powo-dują takie czynniki, jak:1) sposób tworzenia OChK – udział w proce-

durze samorządów lokalnych, niezaintere-sowanych wyłączaniem spod celów komer-cyjnych często atrakcyjnych terenów stano-wiących korytarze ekologiczne;

2) nieefektywność środków prawnych dostęp-nych w ramach tej formy ochrony przyrody:

a) brak instrumentów planistyczno-zarząd-czych – dla obszarów chronionego krajo-brazu nie sporządza się wieloletnich pla-nów ochrony;

b) wyłączność środków o charakterze regla-mentacyjnym – jedynymi środkami jakimi dysponuje RDOŚ jest możliwość wprowa-dzania zakazów określonego zachowania się, szczegółowo wymienionych w art. 24 ust. 1 u.o.p.;

c) fakultatywność instrumentu reglamenta-cyjnego – art. 24 ust. 1 u.o.p. uprawnia, ale nie zobowiązuje RDOŚ do wprowadzenia danego zakazu lub określonych zakazów;

d) uznaniowość instrumentu reglamentacyj-nego – przepisy nie wskazują przesłanek uzasadniających wprowadzenie danego za-kazu;

e) względność instrumentu reglamentacyjne-go – moc prawną zakazów ograniczają klauzule derogacyjne, o których mowa w art. 24 ust. 2 u.o.p.

3.3.2. Przepisy reglamentujące korzystanie z elementów środowiska oraz zarządzanie nimi

3.3.2.1. Zasady zarządzania elementami środowiska

Cele ochrony poszczególnych elementów śro-dowiska, w tym korytarzy ekologicznych, środki służące realizacji tych celów oraz instrumenty nadzoru nad ich realizacją przynależą do sfery zarządzania elementami środowiska.

W procesie zarządzania elementami środowi-ska najważniejszymi instrumentami są następu-jące kategorie instrumentów:1) instrumenty planistyczne;2) instrumenty wykonawcze;3) instrumenty związane z nadzorem.

W niniejszej części opracowania omówione zostaną wyłącznie niektóre instrumenty plani-styczne. Instrumentom wykonawczym (np. środ-kom stosowanym w ramach OOŚ, instrumentom finansowym) i związanym z nadzorem poświęco-ne zostanie miejsce w kolejnych częściach opra-cowania, w zakresie, w jakim będzie to niezbęd-ne do oceny efektywności regulacji dotyczących ochrony łączności ekologicznej.

Jeżeli chodzi o instrumenty planistyczne znaj-dujące zastosowanie w odniesieniu do korytarzy ekologicznych, dla potrzeb niniejszego opraco-wania można je podzielić na cztery podkategorie:1) instrumenty planistyczne służące planowa-

niu ochrony na obszarowych formach ochrony przyrody;

2) instrumenty planistyczne obowiązujące w planowaniu i zagospodarowaniu prze-strzennym;

3) instrumenty planistyczne związane z pla-nowaniem w sferze gospodarowania woda-mi i w ochronie przeciwpowodziowej;

4) inne instrumenty planistyczne.

W tej części opracowania omówiona zostanie wyłącznie pierwsza podkategoria; ze względu na swoją wagę i znaczenie praktyczne instrumenty planistyczne obowiązujące w planowaniu i zago-spodarowaniu przestrzennym będą analizowane w odrębnym rozdziale. Charakterystyka i ocena


instrumentów planistycznych związanych z pla-nowaniem w sferze gospodarowania wodami i w ochronie przeciwpowodziowej oraz innych instrumentów planistycznych przekracza ramy niniejszego opracowania.

Analizę w zakresie efektywności instrumen-tów planistycznych służących planowaniu ochro-ny korytarzy ekologicznych w ramach obszaro-wych form ochrony przyrody rozpocząć należy od przypomnienia tezy zawartej w poprzednim podrozdziale: w przypadku OChK, jedynej obsza-rowej formy ochrony przyrody służącej bezpo-średnio ochronie korytarzy ekologicznych, pol-skie ustawodawstwo nie przewiduje w ogóle stosowania instrumentów planistycznych. Fakt, iż dla obszarów chronionego krajobrazu nie przewiduje się sporządzania dokumentów ana-logicznych do planów ochrony w sposób istotny ogranicza efektywność tej formy ochrony przyrody.

Inaczej jest w przypadku takich obszarowych form ochrony przyrody jak park narodowy, re-zerwat przyrody, park krajobrazowy i obszar N2000 (w ramach których mogą i powinny być chronione korytarze ekologiczne), dla których przewiduje się opracowanie i wdrożenie określo-nych instrumentów planistycznych.

Zgodnie z art. 18 ust. 1 u.o.p. dla parków naro-dowych, rezerwatów przyrody i parków krajo-brazowych sporządza się i realizuje plany ochro-ny (PO).

Zakres opracowań, jakie obligatoryjnie muszą zostać uwzględnione w każdym PO określa art. 20 ust. 1 u.o.p., zakres prac niezbędnych do wy-konania w ramach ich sporządzenia – ust. 2 przy-wołanego przepisu. W art. 20 ust. 3 i ust. 4 u.o.p. ustawodawca określił natomiast bloki zagadnień, do których obligatoryjnie muszą odnosić się od-powiednio PO parku narodowego i rezerwatu przyrody (ust. 3) oraz parku krajobrazowego (ust. 4).

Normy wynikające z art. 20 ust. 1 i ust. 2 u.o.p. sformułowane zostały przez ustawodawcę w sposób, który nie pozwala z nich wyprowadzić wprost i bezpośrednio obowiązków dotyczących rozpoznania przez organy administracji zobligo-wane do sporządzenia PO roli, jaką w ochronie danych parków narodowych, rezerwatów przy-rody i parków krajobrazowych odgrywają kory-

tarze ekologiczne sensu stricte, ani roli, jaką te formy ochrony przyrody odgrywają jako płaty w sieciach ekologicznych. Ponieważ analizowane przepisy nie nakładają na organy planistyczne obowiązków w zakresie rozpoznania uwarunko-wań zachowania łączności przyrodniczej, wątpli-we jest, aby na etapie sporządzania samych PO zarówna ta kwestia, jak i ściśle z nią związana kwestia ochrony korytarzy ekologicznych mogła uzyskać wymaganą rangę. Ustawa nie zapewnia, że w każdym PO ustanowiony zostanie spójny ze-spół norm prawnych, identyfikujący właściwie cele ochrony łączności przyrodniczej, określają-cy adekwatne do tych celów środki oraz wskazu-jący odpowiednie uwarunkowania ich realizacji, z prawidłową diagnozą w zakresie ewentualnych zagrożeń zewnętrznych i wewnętrznych. Brak jest na poziomie ustawy efektywnych gwarancji zapewniających traktowanie ochrony łączności przyrodniczej jako jednej z kwestii pierwszo-rzędnych na etapie prac rozpoznawczych i kon-cepcyjnych prowadzonych w ramach opracowy-wania PO parku narodowego, rezerwatu przyro-dy i parku krajobrazowego. Z punktu widzenia ochrony łączności przyrodniczej i ochrony kory-tarzy ekologicznych jest to istotne ograniczenie efektywności regulacji zawartej w art. 20 ust. 1 i ust. 2 u.o.p.

Analogiczne zastrzeżenia budzą normy zawar-te w art. 20 ust. 3 i 4 u.o.p. Z bezpośredniego brzmienia tych przepisów nie wynika jedno-znacznie, aby organ administracji sporządzający PO musiał w ramach obligatoryjnych bloków za-gadnień wprowadzać zapisy bezpośrednio odno-szące się do kwestii związanych z ochroną kory-tarzy ekologicznych, czy – szerzej – z zapewnie-niem ochrony łączności przyrodniczej.

Regulacje określające szczegółowo zakres prac na potrzeby sporządzenia projektów PO oraz za-kres i sposoby ochrony zasobów, tworów i skład-ników przyrody określił Minister Środowiska w rozporządzeniu z dnia 12 maja 2005 r. w sprawie sporządzania projektu planu ochrony dla parku narodowego, rezerwatu przyrody i parku krajo-brazowego, dokonywania zmian w tym planie oraz ochrony zasobów, tworów i składników przyrody96, wypełniając tym samym dyspozycję z art. 21 u.o.p. Dopiero na poziomie aktu wyko-


nawczego prawodawca wprowadził wymogi for-malne zobowiązujące do uwzględniania w PO parku narodowego, rezerwatu przyrody oraz parku krajobrazowego niektórych zagadnień związanych bezpośrednio z ochroną korytarzy ekologicznych.

Przepisy § 8 ust. 1 pkt 5 w związku z § 11 ust. 1 pkt 8 oraz § 14 ust. 1 pkt 4 w związku z § 16 ust. 1 pkt 14 rozporządzenia expressis verbis nakazują, aby zakres prac poprzedzających sporządzenie projektów PO obejmował dokonanie ustaleń nie-zbędnych do identyfikacji i oceny istniejących i potencjalnych zagrożeń wewnętrznych i zew-nętrznych97, w tym ustalenie elementów infra-struktury utrudniających migrację roślin, zwie-rząt lub grzybów. Prace wykonuje się w formie opisów, zestawień oraz map tematycznych. Zgod-nie z § 13 pkt 11 i § 18 pkt 6 rozporządzenia, mapy tematyczne powinny przedstawiać wystę-powanie korytarzy ekologicznych („w zależności od potrzeb”). W § 15 pkt 8 rozporządzenia zawar-ty został nakaz, aby w ramach wykonanej inwen-taryzacji zasobów, tworów i składników przyro-dy, walorów krajobrazowych oraz wartości kul-turowych w parku krajobrazowym zidentyfiko-wane zostały wszystkie krajobrazy ekologiczne, z uwzględnieniem ich składników i powiązań ekologicznych, w tym obszary spełniające funk-cję korytarzy ekologicznych. Analogicznego na-kazu nie zawierają § 10 i § 11 rozporządzenia, określające zakres inwentaryzacji w ramach prac nad projektem PO dla parku narodowego i rezer-watu przyrody. Szczególne znaczenie przypisać należy wyraźnemu zobowiązaniu organów plani-stycznych do obligatoryjnego wprowadzania w PO98 zasad określających „utrzymanie koryta-rzy ekologicznych łączących park narodowy lub rezerwat przyrody z otoczeniem, w tym kształto-wanie obiektów infrastruktury w sposób umożli-wiający migrację roślin, zwierząt lub grzybów” (§ 12 pkt 2 i § 17 pkt 2 rozporządzenia).

Zgodnie z § 20 pkt 3 rozporządzenia, zakres ochrony zasobów, tworów i składników przyrody w parku narodowym i rezerwacie przyrody obej-muje między innymi populacje roślin, zwierząt lub grzybów dziko występujących, w szczególno-ści gatunków objętych ochroną ścisłą, zagrożo-nych wyginięciem lub rzadko występujących,

z uwzględnieniem ich różnorodności genetycz-nej. Według § 21 rozporządzenia, sposoby ochro-ny zasobów, tworów i składników przyrody są zróżnicowane na obszarach objętych ochroną ścisłą, czynną oraz krajobrazową. Obszary objęte ochroną ścisłą ex definitione podlegają ochronie w zakresie wszystkich pełnionych funkcji przy-rodniczych99. Zachowane więc powinny być rów-nież wszelkie walory pozwalające im pełnić funk-cję płatów w sieciach ekologicznych. W przypad-ku obszarów objętych ochroną czynną, ochronie ich funkcji jako płatów w sieciach ekologicznych służyć powinny określone zabiegi ochronne. Zgodnie z § 28 pkt 3, 6 oraz 7 rozporządzenia, za-biegi ochronne na obszarach objętych ochroną czynną w stosunku do zwierząt dziko występują-cych powinny obejmować między innymi:

– utrzymywanie w odpowiednim stanie szla-ków migracyjnych;

– budowę przepławek i kanałów służących udrożnieniu cieków wodnych dla zwierząt;

– zachowanie w ciekach co najmniej przepły-wu nienaruszalnego;

– budowę przejść dla zwierząt pod i nad dro-gami publicznymi oraz liniami kolejowymi.

Podobne normy obowiązują w odniesieniu do parku krajobrazowego. Ustalenie w PO zakresu ochrony zasobów, tworów i składników przyrody obejmować musi między innymi krajobraz wraz z jego powiązaniami ekologicznymi oraz różno-rodność biologiczną na poziomie gatunkowym, ekosystemowym i krajobrazowym (§ 33 pkt 1-2 rozporządzenia). Wśród sposobów ochrony za-sobów, tworów i składników przyrody rozporzą-dzenie wymienia:

– kształtowanie zagospodarowania prze-strzennego w sposób umożliwiający zacho-wanie walorów przyrodniczych i krajobra-zowych oraz wartości kulturowych, „w szcze-gólności przez zachowanie ciągłości koryta-rzy ekologicznych i niewprowadzanie barier ekologicznych” (§ 34 pkt 3 lit. d) oraz

– ochronę czynną zasobów, tworów i składni-ków przyrody w warunkach zrównoważo-nego rozwoju i w uzgodnieniu z właścicie-lami gruntów, „w szczególności przez zacho-wanie lub odtwarzanie korytarzy ekologicz-nych” (§ 34 pkt 6 lit. f).


Plany ochrony ustanawia się w terminie 5 lat od dnia utworzenia parku narodowego, uznania obszaru za rezerwat przyrody albo utworzenia parku krajobrazowego (art. 18 ust. 2 u.o.p.). Art. 22 ust. 1 u.o.p. stanowi, iż do czasu przyjęcia PO organ sprawujący nadzór zarządza parkiem na-rodowym, rezerwatem przyrody lub parkiem krajobrazowym na podstawie swoistego prowi-zorium PO, czyli tzw. zadań ochronnych (ZO). Art. 22 ust. 3 u.o.p. określa zakres treściowy ZO bar-dzo ogólnie, uzależniając zawarcie w nim odnie-sień do korytarzy ekologicznych od uznania or-ganu sporządzającego ZO.

U.o.p. przewiduje analogiczny model zarzą-dzania dla obszarów N2000. Również w tym przypadku podstawą zarządzania powinny być PO, przy czym, inaczej niż ma to miejsce w przy-padku PO parku narodowego, rezerwatu przyro-dy i parku krajobrazowego, dokument ten nie ma charakteru obligatoryjnego. Zakres treściowy PO N2000 wyczerpująco określa art. 29 ust. 8 u.o.p. Ustawa nie zawiera dyspozycji do wydania roz-porządzenia, w którym wymogi co do treści PO uległyby uszczegółowieniu i doprecyzowaniu. Ogólnikowość art. 29 ust. 8 u.o.p. obniża jego efektywność.

Z punktu widzenia ochrony korytarzy ekolo-gicznych istotne jest zawarte w art. 29 ust. 9 pkt 2 u.o.p. stwierdzenie, iż ujmowane w PO zesta-wienie działań ochronnych niezbędnych dla utrzymania lub odtworzenia właściwego stanu ochrony przedmiotów ochrony obszaru N2000, może obejmować utrzymanie korytarzy ekolo-gicznych łączących obszary N2000. Fakt, iż obo-wiązek ujęcia zagadnień związanych z utrzyma-niem korytarzy ekologicznych łączących obszary N2000 ustawodawca uznał za fakultatywny obni-ża efektywność analizowanej regulacji, albowiem taka konstrukcja prawna w praktyce uzależnia wprowadzenie do PO zabiegów ochronnych zo-rientowanych na ochronę łączności przyrodni-czej od wyłącznego uznania organu zobowiąza-nego do opracowania i wdrożenia PO (jak wyżej zaznaczono, od uznania organu zależy również sama decyzja o ustanowieniu PO).

Dla każdego obszaru N2000 obligatoryjnie sporządza się natomiast PZO100. Określając w art. 28 ust. 10 u.o.p. zakres treściowy tego dokumen-

tu ustawodawca nie odniósł się bezpośrednio do zagadnień związanych z ochroną łączności przy-rodniczej. Wniosek, iż problematyka ta powinna być poruszona w PZO wyciągnąć można jedynie na podstawie wykładni celowościowej101. Powo-duje to, iż PZO w roli instrumentu zarządzania ochroną korytarzy ekologicznych nie stanowi in-stytucji prawnej o najwyższej efektywności. Szczegółowy zakres prac koniecznych dla spo-rządzenia projektu PZO określa rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 17 lutego 2010 r. w sprawie sporządzania projektu planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000102. Analo-gicznie jak w przypadku ustawy, w rozporządze-niu nie ma bezpośredniego odwołania do kwestii związanych z ochroną łączności przyrodniczej. Także w tym przypadku obowiązki w zakresie uwzględniania w PZO problematyki ochrony ko-rytarzy ekologicznych wywodzić można jedynie przy zastosowaniu reguł wykładni celowościo-wej103, w związku z czym, analogicznie jak w przypadku regulacji zawartej w art. 28 ust. 10 u.o.p., rozporządzenia nie można uznać za akt, którego efektywność w zakresie zapewnienia gwarancji prawnych ochronie korytarzy ekolo-gicznych jest wysoka.

Zgodnie z art. 30 ust. 1 u.o.p., PO dla parku na-rodowego, rezerwatu przyrody lub parku krajo-brazowego położonego w granicach obszaru N2000 uwzględniający zakres PO dla obszaru N2000 (o którym mowa w art. 29 ustawy), staje się PO dla tej części obszaru N2000. W tym przy-padku pierwsze skojarzenie może wskazywać, iż regulacje znajdujące zastosowanie do ochrony łączności przyrodniczej będą bardziej efektywne w efekcie kumulacji obowiązków, jednak głębsza analiza wskazuje na pozorność takiego wniosku. Rzeczywiście, poprzez rozszerzenie zakresu re-gulacji znajdujących zastosowanie do samych płatów (części obszarów N2000 położonych w granicach parku narodowego, rezerwatu przy-rody lub parku krajobrazowego), rozszerzeniu ulegają obowiązki organów przygotowujących PO dla tego rodzaju obszarów. Jednak w sytuacji, kiedy pozostają one niezmienne w odniesieniu do korytarzy ekologicznych położonych poza granicami parku narodowego, rezerwatu przyro-dy, parku krajobrazowego części obszaru N2000,


w praktyce może zaistnieć paradoks rażącej dys-proporcji zakresu ochrony – bardzo szeroki za-kres ochrony będzie obowiązywał na terenie sa-mego płatu, dużo węższy na terenie korytarzy ekologicznych służących zachowaniu łączności między tym płatem a innymi płatami, co global-nie obniży efektywność ochrony łączności przy-rodniczej104.

Szczególny instrument zarządzania obszarem N2000 przewiduje art. 30 ust. 2 u.o.p. Plan urzą-dzenia lasu dla nadleśnictwa położonego w gra-nicach obszaru N2000, uwzględniający zakres PO sporządzanego dla tego obszaru na podsta-wie art. 29 u.o.p., staje się planem ochrony dla tej części obszaru N2000. Analizowany przepis nie zwiększa efektywności regulacji jako całości, albowiem korytarze ekologiczne (i szerzej łącz-ność ekologiczna) chronione są w tym przypadku w stopniu, w jakim zapewniają to wyżej oceniane regulacje stosowane przy „zwykłych” PO sporzą-dzanych dla obszaru N2000.

U.o.p. nie zawiera regulacji, które przewidy-wałyby zastosowanie instrumentów zarządzania do pozostałych obszarowych form ochrony przy-rody. Ze względu na funkcje jakie formy te (po-mniki przyrody, stanowiska dokumentacyjne, użytki ekologiczne oraz zespoły przyrodniczo--krajobrazowe) pełnią w świetle obowiązujących regulacji, nie można ich zaliczyć do instrumen-tów szczególnie użytecznych do realizacji celów związanych z ochroną łączności przyrodniczej.

Jeżeli chodzi o ochronę gatunkową, nie można wprawdzie przyjąć na gruncie regulacji formal-nych, że podlega ona wyodrębnionym material-nie lub proceduralnie procesom zarządzania, niemniej stosowanie zakazów i nakazów przez organy do tego upoważnione może, a nawet po-winno wpisywać się w określoną politykę ochro-ny gatunków chronionych i może być uznane za-równo za samodzielny instrument zarządzania ochroną środowiska (zwłaszcza na terenach po-łożonych poza granicami obszarowych form ochrony przyrody), jak też za instrument uzupeł-niający w ramach zarządzania obszarowego, sto-sowany równolegle do środków ochrony ustalo-nych w PO, ZO czy PZO realizowanych na terenie parku narodowego, rezerwatu przyrody, parku krajobrazowego lub obszaru N2000.

W ramach ochrony gatunkowej roślin, zwie-rząt i grzybów prowadzona jest ochrona ścisła, częściowa, i strefowa. Wydane na podstawie art. 48–50 u.o.p. rozporządzenia wykonawcze105 określiły m.in. następujące zakazy w zakresie ochrony gatunkowej:1) zakaz niszczenia siedlisk, ostoi, gniazd, mro-

wisk, nor, legowisk, żeremi, tam, tarlisk, zi-mowisk i innych schronień oraz umyślnego płoszenia i niepokojenia, a także prze-mieszczania z miejsc regularnego przeby-wania na inne miejsca względem zwierząt objętych ochroną ścisłą i częściową;

2) zakaz zrywania, niszczenia, uszkadzania, przemieszczania, niszczenia siedlisk i ostoi, dokonywania zmian stosunków wodnych, niszczenia gleby w ostojach względem roślin objętych ochroną ścisłą i częściową oraz grzybów objętych ochroną ścisłą.

Zezwolenia na czynności objęte powyższymi zakazami mogą zostać wydane przez:1) GDOŚ względem zakazu zrywania, niszcze-

nia, uszkadzania, przemieszczania roślin i grzybów objętych ochroną ścisłą oraz względem zakazu umyślnego płoszenia i niepokojenia zwierząt objętych ochroną ścisłą106;

2) RDOŚ względem pozostałych zakazów.

Uzyskanie odstępstwa od tych zakazów możli-we jest wyłącznie, jeżeli brak jest rozwiązań al-ternatywnych, a odstępstwo nie spowoduje za-grożenia dla dziko występujących populacji chro-nionych gatunków roślin, zwierząt lub grzybów i występuje jedna z następujących przyczyn uza-sadniających udzielenie odstępstwa:1) udzielenie odstępstwa wynika z konieczno-

ści ograniczenia poważnych szkód w go-spodarce, w szczególności rolnej, leśnej lub rybackiej,

2) odstępstwo jest konieczne z uwagi na zdro-wie lub bezpieczeństwo powszechne,

3) jeżeli odstępstwo dotyczy gatunków obję-tych ochroną ścisłą, gatunków ptaków oraz gatunków wymienionych w załączniku IV dyrektywy siedliskowej – udzielenie od-stępstwa wynika z koniecznych wymogów nadrzędnego interesu publicznego, w tym


wymogów o charakterze społecznym lub gospodarczym lub wymogów związanych z korzystnymi skutkami o podstawowym znaczeniu dla środowiska,

4) jeżeli odstępstwo dotyczy innych gatunków niż wymienione w pkt 3 – udzielenie od-stępstwa wynika ze słusznego interesu strony lub koniecznych wymogów nad-rzędnego interesu publicznego, w tym wy-mogów o charakterze społecznym lub go-spodarczym lub wymogów związanych z korzystnymi skutkami o podstawowym znaczeniu dla środowiska.

Co istotne, możliwość udzielenia odstępstwa z uwagi na konieczne wymogi nadrzędnego inte-resu publicznego (pkt 3) w odniesieniu do gatun-ków ptaków jest ograniczona wyłącznie do od-stępstwa od zakazu niszczenia siedlisk i ostoi. W związku z tym, nawet jeżeli brak jest rozwią-zań alternatywnych, a udzielenie odstępstwa nie spowoduje zagrożenia dla dziko występujących populacji ptaków, to wymogi nadrzędnego inte-resu publicznego nie będą mogły uzasadnić udzielenia odstępstwa od zakazów innych, niż zakaz niszczenia siedlisk i ostoi.

Podobną funkcję w tym kontekście pełnią strefy ochrony ostoi oraz stanowisk roślin, stref ochrony ostoi, miejsc rozrodu i regularnego prze-bywania zwierząt oraz stref ochrony ostoi i sta-nowisk grzybów, ustanawiane (fakultatywnie) przez RDOŚ. Bez zezwolenia RDOŚ zabrania się m.in. wycinania drzew lub krzewów, dokonywa-nia zmian stosunków wodnych, jeżeli nie jest to związane z potrzebą ochrony poszczególnych ga-tunków oraz wznoszenia obiektów, urządzeń i instalacji. Wydając zezwolenie na odstąpienie od powyższych zakazów, RDOŚ kieruje się wymoga-mi ochrony ostoi oraz stanowisk roślin, zwierząt lub grzybów objętych ochroną gatunkową.

Należy zwrócić uwagę, iż efektywność regula-cji w zakresie zakazów i nakazów związanych z ochroną gatunkową oraz z ustanawianiem stre-fy ochrony ostoi oraz stanowisk roślin, stref ochrony ostoi, miejsc rozrodu i regularnego prze-bywania zwierząt oraz stref ochrony ostoi i sta-nowisk grzybów obniża brak ustawowego obo-wiązku uwzględniania rozstrzygnięć w tym przedmiocie w PO, ZO i PZO.

3.3.2.2. Zasady dopuszczalności realizacji PP mogących znacząco oddziaływać na przedmiot ochrony w przepisach o ocenach oddziaływania na środowisko

W rozdziale I opracowania stwierdzono, iż najistotniejszym środkiem prawnym ochrony elementów środowiska w procesie inwestycyj-nym są normy określające warunki realizacji PP. Przedstawiono tam również ogólne uwagi doty-czące polskich regulacji w zakresie takich instru-mentów ochrony środowiska, jak:

– SOOŚ;– OOŚ sensu stricte;– oceny habitatowe (tj. oceny oddziaływania

planów i programów oraz przedsięwzięć na obszary N2000).

W tej części opracowania zaprezentowane zo-staną wyłącznie oceny dotyczące efektywności wymienionych instrumentów w zakresie zapew-nienia ochrony łączności ekologicznej.

Strategicznej ocenie oddziaływania na środo-wisko podlegają plany i programy wymienione w art. 46–47 u.o.o.ś.107.

Podstawą oceny dokonywanej w ramach SOOŚ jest prognoza oddziaływania na środowisko. Zakres przedmiotowy tego dokumentu określa art. 51 ust. 2 u.o.o.ś. Z przepisu bezpośrednio nie wynika, aby obligatoryjne było zawarcie w pro-gnozie odniesień do kwestii związanych z zapew-nieniem łączności przyrodniczej; nie wynika tak-że, aby organ opracowujący prognozę miał obo-wiązek odnieść się bezpośrednio do kwestii ochrony korytarzy ekologicznych. Pewne obo-wiązki w tym zakresie można wyinterpretować wyłącznie w oparciu o reguły wykładni celowo-ściowej108. Przykładowo, w części zawierającej informacje o powiązaniach prognozy z innymi dokumentami, wskazanie powiązań z PO, ZO i PZO, w których poruszane były kwestie związane z ochroną korytarzy ekologicznych, siłą rzeczy musi odnosić się do zagadnień związanych z ochroną łączności przyrodniczej oraz wskazy-wać, w jakim kontekście do ustaleń tych doku-mentów pozostaną działania przewidziane w ocenianym planie (programie). W części pro-gnozy, w której określa się, analizuje i ocenia „ist-niejący stan środowiska oraz potencjalne zmiany tego stanu w przypadku braku realizacji projekto-


wanego dokumentu oraz stan środowiska na ob-szarach objętych przewidywanym znaczącym od-działywaniem”, musi być rozważana kwestia sta-nu łączności przyrodniczej, gdyż stanowi ona na tyle istotny aspekt stanu środowiska, iż pominię-cie tej kwestii czyniłoby opis niepełnym. Za bez-względnie celowe uznać należy odniesienie się do problemów związanych z ochroną korytarzy ekologicznych w części prognozy identyfikującej istniejące problemy ochrony środowiska istotne z punktu widzenia realizacji projektowanego do-kumentu, w szczególności dotyczące obszarów podlegających ochronie na podstawie u.o.p. Od-niesienie się do kwestii korytarzy ekologicznych w tej części opracowania uznać należy za pożąda-ne zarówno dlatego, że zdecydowana większość obszarów podlegających ochronie na podstawie u.o.p. pełni w sieciach ekologicznych rolę płatów, jak również dlatego, że powiązania między tymi obszarami, czyli korytarze ekologiczne, w szere-gu przypadków warunkują zapewnienie właści-wego (korzystnego) stanu ochrony obszarów for-malnie podlegających ochronie na podstawie u.o.p. Właściwe zidentyfikowanie w tej części pro-gnozy najważniejszych aspektów ochrony łącz-ności przyrodniczej powinno być traktowane jako jedna z kwestii priorytetowych przede wszystkim w prognozach przygotowywanych w postępowaniach SOOŚ, w których jednocześnie dokonuje się oceny habitatowej. Wynika to z fak-tu, iż spójność i integralność tworzą ex lege nor-matywny kontekst, w których ujmować należy ochronę sieci N2000. Kwestia ochrony korytarzy ekologicznych nie może być pominięta w części opracowania opisującej cele ochrony środowiska ustanowione na szczeblu międzynarodowym, wspólnotowym i krajowym, istotne z punktu wi-dzenia projektowanego dokumentu, oraz sposo-by, w jakich te cele i inne problemy środowiska zostały uwzględnione podczas opracowywania dokumentu. Jeżeli chodzi o uzasadnienie prawne proponowanej wykładni, w poprzednim podroz-dziale szczegółowo wyjaśniono, jak wiele miej-sca problematyce ochrony korytarzy ekologicz-nych poświęca się w regulacjach prawa między-narodowego i wspólnotowego, zwrócono także uwagę na konkretne obowiązki związane z bez-pośrednim stosowaniem tych norm przez organy

administracji publicznej w Polsce. Cele ochrony środowiska ustanowione w prawie międzynaro-dowym i wspólnotowym bezpośrednio i pośred-nio odnoszące się do ochrony korytarzy ekolo-gicznych muszą być brane pod uwagę przez auto-rów prognoz, a w niezbędnym zakresie, jeżeli cele te są istotne z punktu widzenia projektowa-nego dokumentu, należy je do prognoz transpo-nować. Przedsięwzięcia przewidziane w planie (programie) muszą zostać w prognozie szczegó-łowo i wnikliwie przeanalizowane pod kątem wpływu (skutków) na realizację celów ochrony środowiska istotnych z punktu widzenia projek-towanego dokumentu, również tych związanych z ochroną korytarzy ekologicznych. Wykładnia celowościowa pozwala także przyjąć, iż kwestie związane z ochroną łączności przyrodniczej mu-szą być przedmiotem analizy w części prognozy, w której opisuje się przewidywane znaczące od-działywania, w tym oddziaływania:

– bezpośrednie i pośrednie;– wtórne;– skumulowane;– krótkoterminowe, średnioterminowe i dłu-

goterminowe;– stałe i chwilowe;– pozytywne i negatywne;

na cele i przedmiot ochrony obszaru N2000 oraz integralność tego obszaru, a także na środowi-sko, z uwzględnieniem zależności między tymi elementami środowiska i między oddziaływa-niami na te elementy. Przykładowo, takie skutki realizacji planu/programu jak fragmentacja czy efekt bariery z zasady znacząco oddziałują na środowisko, a w przypadku obszarów N2000 dotyczą zwykle pryncypiów. Skoro obszary N2000 funkcjonują w sieci przyrodniczej, naruszenie łączności przyrodniczej spowodowane na przy-kład zamknięciem lub likwidacją łączących je ko-rytarzy ekologicznych nie może pozostawać bez wpływu na cele i przedmiot ich ochrony oraz ich integralność. Konkretne sposoby i działania chroniące korytarze ekologiczne powinny być przewidziane w części prognozy, w której przed-stawia się rozwiązania mające na celu zapobiega-nie, ograniczanie lub kompensację przyrodniczą negatywnych oddziaływań na środowisko, mogą-cych być rezultatem realizacji projektowanego


dokumentu, w szczególności na cele i przedmiot ochrony obszaru N2000 oraz integralność tego obszaru109. Strategiczne znaczenie ma rozpatrze-nie zidentyfikowanych problemów związanych z ochroną łączności przyrodniczej w analizie wa-riantowej – kluczowej części analizowanego do-kumentu. Art. 51 ust. 2 pkt 3 lit. b) u.o.o.ś. zobo-wiązując do prezentacji „rozwiązań alternatyw-nych w stosunku do rozwiązań zawartych w pro-jektowanym dokumencie wraz z uzasadnieniem ich wyboru” nakazuje expressis verbis brać pod uwagę między innymi „cele i przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 oraz integralność tego ob-szaru”. Z opisywanych wyżej względów, wymóg uwzględnienia tych przesłanek, w szczególności w ramach SOOŚ, w której dokonuje się oceny ha-bitatowej, musi odnosić się do kwestii związa-nych z ochroną łączności przyrodniczej. Warto zwrócić uwagę, iż w przypadku, kiedy w progno-zie wskazuje się na bezalternatywność planu/programu (ściślej – przewidzianych w nim przed-sięwzięć), należy również obligatoryjnie podać wyjaśnienie braku rozwiązań alternatywnych, które nie może pomijać wyczerpującej i wnikli-wej oceny okoliczności, przesądzających o przy-jęciu nieistnienia alternatywy dla rozwiązań szczegółowych zawartych w planie/programie mogących naruszać łączność przyrodniczą.

Oceniając, w jakim stopniu obowiązująca w Polsce regulacja dotycząca postępowania OOŚ indywidualnych przedsięwzięć spełnia postulat zapewnienia efektywnej ochrony łączności przy-rodniczej, odnieść się trzeba do co najmniej kilku aspektów tego postępowania.

Jeżeli chodzi o postępowanie OOŚ przeprowa-dzane w ramach etapu zasadniczego, czyli w ra-mach postępowania w sprawie wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach (dalej jako DŚU), gwarancje zapewniające ochronę łączności przyrodniczej powinny być wprowadzone już na etapie screeninigu. Obowiązujące wykazy przed-sięwzięć podlegających OOŚ (I i II grupa przed-sięwzięć)110 odpowiadają wykazom przyjętym na gruncie prawa UE. Ponieważ została w nich ujęta większość z tych przedsięwzięć, które ze względu na swój przedmiot w praktyce najczę-ściej wpływają niekorzystnie na łączność przy-rodniczą – można przyjąć, iż prawo polskie

zapewnia niezbędne minimum ochrony łączno-ści przyrodniczej na etapie screeninigu.

Dla przedsięwzięć z grupy I przeprowadzenie OOŚ jest obligatoryjne.

Dla przedsięwzięć z grupy II obowiązek prze-prowadzenia OOŚ powstaje, jeżeli łącznie zosta-ną spełnione wszystkie dodatkowe przesłanki wymienione w art. 63 ust. 1 u.o.o.ś.111. Charakte-rystyczne, iż w licznej grupie uwarunkowań wy-mienionych w powołanym przepisie nie znalazła się kategoria bezpośrednio nawiązująca do łącz-ności przyrodniczej. Organ ma obowiązek zbadać między innymi „usytuowanie przedsięwzięcia, z uwzględnieniem możliwego zagrożenia dla śro-dowiska, w szczególności przy istniejącym użytko-waniu terenu, zdolności samooczyszczania się śro-dowiska i odnawiania się zasobów naturalnych, walorów przyrodniczych i krajobrazowych oraz uwarunkowań miejscowych planów zagospodaro-wania przestrzennego”, uwzględniając w badaniu dziewięć kategorii obszarów o szczególnym zna-czeniu dla środowiska. Wprawdzie nie wymienia się w tej grupie expressis verbis korytarzy ekolo-gicznych, będą one jednak brane pod uwagę, gdyż, z uwagi na funkcję i strukturę w większości przypadków mieszczą się w kategoriach wymie-nionych w art. 63 ust. 1 pkt 2 u.o.o.ś.112. Oddziały-wanie przedsięwzięcia z II grupy na korytarze ekologiczne nie należące do żadnej z kategorii wymienionych przez ustawodawcę w art. 63 ust. 1 pkt 2 u.o.o.ś. pozostaje bez prawnego zna-czenia dla ustalania przez organ obowiązku prze-prowadzenia OOŚ. Analizowany przepis ewident-nie więc obniża efektywność ochrony łączności przyrodniczej na tym etapie.

Podstawą przeprowadzenia oceny oddziały-wania przedsięwzięcia na środowisko jest raport OOŚ. Jego obligatoryjne elementy wymienia art. 66 ust. 1 u.o.o.ś. Podobnie jak w przypadku prognozy SOOŚ – przepis określający zakres przed-miotowy raportu OOŚ nie wymienia wprost i bez-pośrednio kwestii związanych z ochroną łączno-ści przyrodniczej, co obniża efektywność przy-wołanej regulacji rozpatrywanej pod kątem za-pewnienia ochrony korytarzy ekologicznych.

Dopiero posługując się regułami wykładni ce-lowościowej można wyprowadzić wniosek, iż od-niesienia do ochrony korytarzy ekologicznych


muszą się znaleźć w co najmniej kilku częściach raportu OOŚ, o ile oczywiście dane przedsięwzię-cie może wywierać skutki niekorzystne dla ochrony łączności ekologicznej. I tak, w części ra-portu OOŚ zawierającej opis elementów przyrod-niczych środowiska objętych zakresem przewi-dywanego oddziaływania planowanego przed-sięwzięcia na środowisko, w tym elementów środowiska objętych ochroną na podstawie usta-wy o ochronie przyrody powinien znaleźć się opis zarówno korytarzy ekologicznych posiada-jących formalny status obszarów chronionych w rozumieniu u.o.p., jak też korytarzy ekologicz-nych, które nie są formalnie objęte ochroną ob-szarową na podstawie tych przepisów, ponieważ nawet korytarze nie objęte ochroną na podsta-wie przepisów u.o.p. mieszczą się w kategorii ele-mentów przyrodniczych środowiska, o których mowa w art. 66 ust. 1 pkt 2 u.o.o.ś. Kwestie zwią-zane z ochroną łączności przyrodniczej muszą być także rozważane w częściach raportu OOŚ zawierających opis przewidywanych skutków dla środowiska w przypadku niepodejmowania przedsięwzięcia (art. 66 ust. 1 pkt 4 u.o.o.ś.) oraz opis i analizę wariantów przedsięwzięcia (art. 66 ust. 1 pkt 5 u.o.o.ś.). Organ wydający DŚU powi-nien w ramach postępowania OOŚ przeprowa-dzić badania do tego stopnia wnikliwie i szczegó-łowe, aby na podstawie raportu OOŚ oraz ewen-tualnych dodatkowych opracowań i analiz spo-rządzanych w ramach postępowania uzyskać wszelką dostępną wiedzę na temat tego, jak prze-biegałyby niezakłócone procesy składające się na łączność przyrodniczą w tzw. wariancie zero-wym. Ustalenia w tym zakresie powinny stano-wić punkt odniesienia dla analizy pozostałych wariantów. Nie ulega wątpliwości, że zapewnie-nie odpowiedniej ochrony korytarzy ekologicz-nych musi być uwzględnione w opisie i analizie wszystkich wariantów, które są obligatoryjne w analizie wariantowej (wariant proponowany przez wnioskodawcę, racjonalny wariant alter-natywny, wariant najkorzystniejszy dla środowi-ska). W części raportu OOŚ, w której następuje określenie przewidywanego oddziaływania na środowisko analizowanych wariantów (art. 66 ust. 1 pkt 6 u.o.o.ś.) powinna zostać przeprowa-dzona analiza zakończona między innymi kon-

kluzjami, w których za pomocą porównywalnych markerów Inwestor szczegółowo zilustruje od-działywanie poszczególnych wariantów na łącz-ność przyrodniczą. Trudno sobie wyobrazić, aby wśród prawnie istotnych markerów nie znalazły się między innymi takie kwestie jak przykłado-wo: drożność istniejących korytarzy ekologicz-nych oraz przewidywane zmiany w tym zakresie, znaczenie korytarzy dla najbliższych i dalszych płatów w sieci przyrodniczej, czy stopień plano-wanej fragmentacji środowiska w każdym wa-riancie. Pominięcie tak istotnego aspektu, jak łączność przyrodnicza, czy też dobór markerów nieistotnych lub niemiarodajnych dla oceny stop-nia ochrony łączności przyrodniczej w każdym z wariantów nie pozwoli w sposób odpowiedni przygotować części raportu OOŚ, w której podaje się „uzasadnienie proponowanego przez wniosko-dawcę wariantu, ze wskazaniem jego oddziaływa-nia na środowisko” (art. 66 ust. 1 pkt 7 u.o.o.ś.). W uzasadnieniu proponowanego wariantu Inwe-stor musi określić jego obiektywne oddziaływa-nie między innymi na siedliska przyrodnicze. Sie-dlisk przyrodniczyh nie można traktować jako obiektów wyizolowanych. Przy wyborze i ocenie proponowanego wariantu należy brać pod uwa-gę zarówno rolę wyjściową korytarzy ekologicz-nych (stwierdzoną i opisaną w raporcie OOŚ we-dług stanu sprzed realizacji przedsięwzięcia), jak i wpływ planowanego przedsięwzięcia na ich dotychczasowe funkcje w zakresie zapewnienia łączności przyrodniczej. Wykładnia celowościo-wa przepisów o zakresie treściowym raportu OOŚ prowadzi do wniosku, że opis przewidywa-nych znaczących oddziaływań planowanego przedsięwzięcia na środowisko, obejmujący bez-pośrednie, pośrednie, wtórne, skumulowane, krótko-, średnio- i długoterminowe, stałe i chwi-lowe oddziaływania na środowisko nie byłby wy-czerpujący, gdyby nie przedstawiono w nim wszystkich znaczących skutków o wielorakim charakterze (jak tego wymaga art. 66 ust. 1 pkt 8 u.o.o.ś.) dla stanu, w jakim obszar dotknięty skut-kami przedsięwzięcia pozostaje w łączności eko-logicznej z innymi obszarami, w tym zwłaszcza chronionymi na podstawie przepisów u.o.p. Kwe-stia ochrony korytarzy ekologicznych wysuwa się w tym przypadku na plan pierwszy, jeżeli


uwzględnić, iż są one elementami środowiska o pierwszorzędnym znaczeniu dla zachowania łączności przyrodniczej. Nie można zignorować ochrony korytarzy ekologicznych w części rapor-tu OOŚ zawierającej opis przewidywanych dzia-łań mających na celu zapobieganie, ograniczanie lub kompensację przyrodniczą negatywnych od-działywań na środowisko, w szczególności na cele i przedmiot ochrony obszaru N2000 oraz integralność tego obszaru. Raport OOŚ powinien stanowić w sposób jasny i wyczerpujący, iż w ra-mach prewencji, mitygacji oraz kompensacji ( odpowiednio i w zależności od charakteru zna-czącego oddziaływania i jego skutków) Inwestor jest w stanie za pomocą proponowanych przez siebie środków zachować stan łączności przy-rodniczej dotkniętego obszaru sprzed realizacji przedsięwzięcia, a jeżeli nie jest to możliwe – ograniczyć pogorszenie do niezbędnego mini-mum oraz je skompensować.

Najbardziej adekwatnym instrumentem kom-pensującym utratę walorów danego obszaru jako korytarza ekologicznego lub płata w sieci przy-rodniczej powinny być działania realizowane na rzecz zwiększenia ochrony przyrodniczej w in-nym miejscu lub w inny sposób (według reguły „łączność za łączność”). Jeżeli przedsięwzięcie będzie w sposób znaczący oddziaływać na kory-tarze ekologiczne, w szczególności gdy na etapie postępowania OOŚ nie jest możliwe wyczerpują-ce rozeznanie co do jego skutków dla łączności przyrodniczej, w części raportu OOŚ, w której musi się znaleźć przedstawienie propozycji mo-nitoringu oddziaływania planowanego przedsię-wzięcia na etapie jego budowy i eksploatacji lub użytkowania, w szczególności na cele i przedmiot ochrony obszaru N2000 oraz integralność tego obszaru, Inwestor powinien zaproponować taki zakres i metody monitoringu, które zapewnią bieżącą analizę procesów związanych z ochroną łączności przyrodniczej. W przypadku, kiedy sto-pień jej ochrony okaże się na etapie jego budowy, eksploatacji lub użytkowania niższy niż założony w raporcie OOŚ i w DŚU – Inwestor zapewni pod-jęcie dodatkowych działań ochronnych, w tym wynikających z odrębnych przepisów113.

Zasadność stosowania reguł wykładni celo-wościowej przy interpretacji art. 66 ust. 1 u.o.o.ś.

w zakresie ochrony obszarów N2000 potwierdza zasada wyrażona w art. 66 ust. 2 u.o.o.ś.114. Pierw-szorzędne znaczenie korytarzy ekologicznych dla ochrony obszarów N2000 musi rodzić okre-ślone konsekwencje zwłaszcza w tych postępo-waniach OOŚ, w których przeprowadza się ocenę habitatową. Muszą się one sprowadzać przede wszystkim do tego, aby we wskazanych wyżej częściach raportu OOŚ kwestie dotyczące korytarzy ekologicznych zostały zidentyfikowane, a następ-nie, aby w oparciu o prawidłową identyfikację przedsięwzięcie zostało wyprofilowane w spo-sób, który wyłączy, a jeżeli to niemożliwe, zmini-malizuje negatywny wpływ na funkcje, które ko-rytarze pełniły przed realizacją przedsięwzięcia.

Zgodnie z art. 66 ust. 6 u.o.o.ś., raport OOŚ po-winien uwzględniać oddziaływanie przedsię-wzięcia na etapach jego realizacji, eksploatacji lub użytkowania oraz likwidacji. Nakaz dotyczy oczywiście także oddziaływania przedsięwzięcia na korytarze ekologiczne i na ogólną łączność przyrodniczą dotkniętego obszaru z innymi ob-szarami. Zobligowanie Inwestora do szerokiego ujęcia problematyki oddziaływania przedsię-wzięcia (analiza musi obejmować cały cykl życia przedsięwzięcia) wzmacnia efektywność regula-cji w ogóle, jak również efektywność ujmowaną w aspektach związanych z ochroną łączności przyrodniczej. Raport OOŚ przygotowany zgod-nie z przywołaną normą powinien pozwalać prześledzić oddziaływania na łączność przyrod-niczą w całym kontinuum przedsięwzięcia.

Wyżej analizowany art. 66 ust. 1 u.o.o.ś. okre-śla wiążący katalog zagadnień, które muszą być ujęte w raporcie OOŚ przygotowywanym dla przedsięwzięć z grupy I.

W przypadku przedsięwzięć z grupy II, zgod-nie z art. 63 ust. 4 u.o.o.ś., zakres raportu OOŚ jest określany przez organ właściwy do wydania DŚU, w postanowieniu, w którym rozstrzyga on o obo-wiązku przeprowadzenia postępowania OOŚ dla konkretnego przedsięwzięcia. Autonomia orga-nu jest w zasadniczy sposób ograniczona. Ustala-jąc zakres raportu OOŚ organ jest związany trze-ma normami – art. 66 ust. 1 u.o.o.ś., art. 68 ust. 1 u.o.o.ś. oraz art. 68 ust. 2 u.o.o.ś. Organ może albo ograniczyć zakres elementów raportu OOŚ wy-maganych przez art. 66 ust. 1 u.o.o.ś., albo niektó-


re wymagania określone w tym przepisie uszcze-gółowić (skonkretyzować). Pierwsze uprawnie-nie można uznać za niemal neutralne dla efek-tywności regulacji w zakresie zapewnienia odpo-wiedniej ochrony łączności przyrodniczej115. Drugie uprawnienie wzmacnia efektywność re-gulacji w analizowanym aspekcie116. Określając zakres raportu organ ma obowiązek uwzględniać stan współczesnej wiedzy i metod badań oraz ist-niejące możliwości techniczne i dostępność da-nych (art. 68 ust. 1 u.o.o.ś.). Mając w pamięci cho-ciażby opracowania przywoływane w przypisach do niniejszego opracowania można przyjąć tezę, iż ze stanu współczesnej wiedzy w sposób jedno-znaczny wynika, iż ochrona szeregu obszarów, w szczególności objętych obszarową formą ochrony przyrody, zwłaszcza zaś ochrona obsza-rów N2000 w zasadniczym stopniu zależy od prawidłowego funkcjonowania korytarzy ekolo-gicznych. Transpozycja tej konstatacji na język prawny oznacza w kontekście art. 68 ust. 1 u.o.o-.ś. bezwzględny nakaz brania pod uwagę kwestii związanych z ochroną łączności przyrodniczej.

Uwagi dotyczące instytucji ustalania zakresu raportu OOŚ dla przedsięwzięć z II grupy odno-szą się w pełnym zakresie do sytuacji przewi-dzianej w art. 69 ust. 1 u.o.o.ś., kiedy to na wnio-sek Inwestora i na podstawie załączonej do tego wniosku karty informacyjnej przedsięwzięcia organ w drodze postanowienia ustala zakres ra-portu OOŚ dla przedsięwzięcia z grupy I117. W tym przypadku wynikające z art. 68 ust. 2 pkt 1 u.o.o.ś. uprawnienie organu do ogranicze-nia zakresu raportu OOŚ nie może dotyczyć dróg publicznych oraz linii kolejowych będących przedsięwzięciami z grupy I. Wyłączenie doty-czące przedsięwzięć szczególnie „wrażliwych” w kontekście ochrony łączności przyrodniczej dodatkowo wzmacnia efektywność komentowa-nej regulacji.

Podsumowując rozważania dotyczące efek-tywności przepisów określających zakres tre-ściowy raportu OOŚ można stwierdzić, iż od stro-ny formalnej zapewniają one podstawową gwa-rancję, aby w każdym przypadku, który tego wy-maga, raport OOŚ opisywał i analizował kwestie związane z ochroną łączności przyrodniczej. Wa-runkiem osiągnięcia pełnej efektywności jest ra-

czej odpowiednie ukształtowanie sfery stosowa-nia prawa, co może następować stopniowo, jako skutek utrwalania się postulowanej w ni-niejszym opracowaniu linii orzeczniczej orga-nów administracji i sądów administracyjnych. Aktualnie organy prowadzące postępowania OOŚ zbyt rzadko posługują się regułami wykładni ce-lowościowej. Poprzestając na wykładni literalnej, sankcjonują nawet takie raporty OOŚ, które po-zostają w całkowitym oderwaniu od problematy-ki ochrony łączności przyrodniczej. Jakość rapor-tów OOŚ oraz innej dokumentacji sporządzanej dla potrzeb postępowań OOŚ pozostawia wiele do życzenia także z uwagi na brak jakiejkolwiek reglamentacji w zakresie podmiotów uprawnio-nych do jej sporządzania, z uwagi na niską efek-tywność przepisów o komisjach ds. OOŚ, które w aktualnym stanie prawnym nie odgrywają zna-czącej roli w kształtowaniu dobrych praktyk, czy chociażby brak wdrożenia (skutecznej w innych krajach) jednolitych list sprawdzających raporty OOŚ i pozostałą sporządzaną dokumentację.

Przepisy u.o.o.ś. pozostawiają organowi pro-wadzącemu postępowania OOŚ pewien margines uznania w ocenie raportu OOŚ, w tym także w za-kresie oceny wariantu przedsięwzięcia propono-wanego przez Inwestora. Zgodnie z przepisem art. 81 ust. 1 u.o.o.ś., jeżeli z oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko wynika zasad-ność realizacji przedsięwzięcia w wariancie innym niż proponowany przez wnioskodawcę, organ właściwy do wydania DŚU, za zgodą wnio-skodawcy, wskazuje w decyzji wariant dopusz-czony do realizacji lub, w razie braku zgody wnioskodawcy, odmawia zgody na realizację przedsięwzięcia. Przywołany przepis może być efektywnie wykorzystywany także w celu za-pewnienia możliwie najwyższego stopnia ochro-ny łączności przyrodniczej. Jeżeli organ stwier-dzi, iż realizacja wariantu proponowanego przez Inwestora wpłynie na łączność przyrodniczą w stopniu wyższym, niż miałoby to miejsce w in-nym, możliwym do realizacji wariancie, może wskazać wariant korzystniejszy, ewentualnie, przy braku zgody Inwestora na zmianę wariantu, może odmówić zgody na realizację przedsię-wzięcia w wariancie istotnie naruszającym łącz-ność przyrodniczą.


Instrumentem prawnym ostatecznie kształtu-jącym uwarunkowania środowiskowe przedsię-wzięć z grupy I i przedsięwzięć z grupy II, dla których została przeprowadzona OOŚ, jest DŚU.

DŚU jest także instrumentem, w którym efek-tywnie można określić warunki ochrony łączno-ści przyrodniczej na każdym etapie realizacji przedsięwzięcia.

Obligatoryjne wymogi co do treści DŚU ustala art. 82 ust. 1 u.o.o.ś.

Tak jak w przypadku prognozy SOOŚ oraz ra-portu OOŚ, ustawa określająca zakres treściowy DŚU nie wymaga wprost, aby znalazły się w niej rozstrzygnięcia odnoszące się bezpośrednio do kwestii związanych z ochroną łączności przyrod-niczej. Także więc i w tym przypadku regulacji nie sposób uznać za w pełni efektywną, skoro obo-wiązki organu w zakresie uwzględnienia w roz-strzygnięciach DŚU kwestii analizowanych w opracowaniu można ustalić wyłącznie w drodze zaawansowanej wykładni. Posługując się reguła-mi wykładni celowościowej można dojść do wnio-sku, że kwestie związane z ochroną korytarzy eko-logicznych muszą być brane pod uwagę w roz-strzygnięciach DŚU dotyczących między innymi:1) warunków wykorzystywania terenu w fa-

zie realizacji i eksploatacji lub użytkowania przedsięwzięcia, ze szczególnym uwzględ-nieniem konieczności ochrony cennych wartości przyrodniczych, zasobów natural-nych i zabytków oraz ograniczenia uciążli-wości dla terenów sąsiednich;

2) wymagań w zakresie ochrony środowiska koniecznych do uwzględnienia w dokumen-tacji wymaganej do wydania decyzji, o któ-rych mowa w art. 72 ust. 1 u.o.o.ś., w szcze-gólności w projekcie budowlanym, w przy-padku decyzji, o których mowa w art. 72 ust. 1 pkt 1, 10, 14 i 18 u.o.o.ś.118;

3) wykonania kompensacji przyrodniczej;4) zapobiegania, ograniczania oraz monitoro-

wania oddziaływania przedsięwzięcia na śro dowisko.

Wysoką efektywność samej decyzji DŚU gwa-rantuje art. 86 u.o.o.ś. i wyrażona w nim zasada związania organów wydających decyzje, o któ-rych mowa w art. 72 ust. 1 u.o.o.ś. postanowie-niami DŚU. Jeżeli więc w DŚU pojawią się odpo-

wiednio skonstruowane zapisy zapewniające właściwy poziom ochrony łączności przyrodni-czej, ochrona łączności na późniejszych etapach procesu inwestycyjnego powinna być tylko wzmacniana dodatkowymi warunkami, zastrze-ganymi w kolejnych decyzjach, o których mowa w art. 72 ust. 1 u.o.o.ś. Efektywność regulacji do-tyczącej OOŚ zwiększa możliwość zastosowania tzw. ponownej oceny OOŚ. Ponowna ocena może być wykorzystywana między innymi jako sku-teczny instrument profilowania przedsięwzięć119 pod kątem zapewnienia odpowiedniego stopnia ochrony łączności przyrodniczej. Ponowna ocena może w tym kontekście spełniać funkcję korygu-jącą, i to w dwóch płaszczyznach. Po pierwsze, może stanowić dodatkową gwarancję w przy-padku, kiedy problematyczne kwestie związane z zapewnieniem ochrony łączności przyrodniczej wyłonią się w zasadniczym postępowaniu OOŚ, a nie będzie możliwe lub celowe ich wyczerpujące wyjaśnianie na tak wczesnym etapie procesu in-westycyjnego120. Po drugie może stanowić dodat-kowe zabezpieczenie na wypadek takiej zmiany parametrów przedsięwzięcia po wydaniu DŚU121, która w istotny sposób zwiększy jego negatywny wpływ na łączność przyrodniczą.

W kontekście ochrony łączności przyrodniczej szczególną uwagę poświęcić należy ocenie habi-tatowej, czyli ocenie oddziaływania przedsię-wzięcia na obszar N2000.

Ocena habitatowa dotyczy:1) planów i programów oraz przedsięwzięć

z grupy I i II, jeżeli równocześnie mogą one znacząco oddziaływać na obszar N2000;

2) przedsięwzięć z grupy III, innych niż mogą-ce znacząco oddziaływać na środowisko, nie związanych bezpośrednio z ochroną ob-szaru N2000 lub nie wynikających z tej ochrony, mogących znacząco oddziaływać na obszar N2000.

W pierwszym przypadku ocena habitatowa stanowi część postępowania SOOŚ lub zasadni-czego postępowania OOŚ i prowadzona jest w ra-mach tych postępowań. W drugim przypadku stanowi odrębne postępowanie, oparte na zasa-dach określonych w art. 96 i nast. u.o.o.ś., ograni-czone wyłącznie do oceny wpływu przedsięwzię-cia z grupy III na obszary N2000.


Ponieważ aspekty postępowania SOOŚ oraz zasadniczego postępowania OOŚ, istotne z punk-tu widzenia zapewnienia należytej ochrony łącz-ności przyrodniczej przeanalizowano wyżej, w tym miejscu omówione zostaną tylko analogicz-ne aspekty postępowania oceny habitatowej przedsięwzięć z grupy III. Odrębnie przedstawio-ne zostaną regulacje kluczowe dla oceny habita-towej planów i programów oraz wszystkich grup przedsięwzięć zawarte w art. 33-35a u.o.p.

Postępowanie w sprawie oceny habitatowej przedsięwzięć z grupy III jest inicjowane przez organ właściwy do wydania jednej z decyzji wy-mienionych w art. 96 ust. 2 u.o.o.ś. Jeżeli organ uzna, że przedsięwzięcie z grupy III może poten-cjalnie znacząco oddziaływać na obszar N2000, wydaje postanowienie w sprawie nałożenia obo-wiązku przedłożenia właściwemu miejscowo RDOŚ dokumentów niezbędnych do podjęcia rozstrzygnięcia w przedmiocie konieczności przeprowadzenia oceny habitatowej122.

Po ich otrzymaniu RDOŚ sprawdza, czy w da-nym przypadku zasadne jest nałożenie na Inwe-stora obowiązku przeprowadzenia oceny habita-towej. RDOŚ musi przy tym uwzględnić łącznie uwarunkowania brane pod uwagę przy nakłada-niu obowiązku przeprowadzenia zasadniczego postępowania OOŚ z art. 63 ust. 1 u.o.o.ś. O ich znaczeniu w kontekście ochrony łączności przy-rodniczej była już mowa wyżej, w tym miejscu należy więc jedynie uzupełnić, iż zgodnie z art. 97 ust. 1 u.o.o.ś. kryteria te RDOŚ musi rozpa-trzyć w odniesieniu do oddziaływania przedsię-wzięcia na obszar N2000, w szczególności w od-niesieniu do integralności i spójności tych obsza-rów, oraz biorąc pod uwagę skumulowane od-działywanie przedsięwzięcia z innymi przedsię-wzięciami. Ponieważ łączność przyrodnicza po-zostaje w ścisłym związku funkcjonalnym z inte-gralnością i spójnością obszarów N2000, zagad-nienia związane z jej ochroną co do zasady muszą odgrywać jedną z głównych ról przy podejmowa-niu rozstrzygnięcia o nałożeniu obowiązku prze-prowadzenia oceny habitatowej. RDOŚ stwierdza obowiązek przeprowadzenia oceny habitatowej przedsięwzięcia z grupy III w drodze postano-wienia, w którym jednocześnie:

1) nakłada obowiązek przedłożenia raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na N2000;

2) określa zakres tego raportu.Zakres raportu o oddziaływaniu przedsięwzię-

cia na obszar N2000 powinien być ograniczony do określenia oddziaływania przedsięwzięcia na ob-szar N2000 (art. 97 ust. 4 u.o.o.ś.). Przepis nie sta-nowi przeszkody, aby w sprawach, w których ko-rytarze ekologiczne warunkują właściwy stan ochrony obszarów N2000 organ nakazał identyfi-kację w raporcie także tych oddziaływań, które wywierają negatywny wpływ na łączność przy-rodniczą. Określając zakres raportu RDOŚ może zastosować wyżej analizowany art. 68 u.o.o.ś.123. RDOŚ uzgadnia warunki realizacji przedsięwzię-cia w zakresie oddziaływania na obszar N2000 (w formie postanowienia) tylko jeżeli przeprowa-dzona ocena habitatowa wykazała, że:1) przedsięwzięcie nie będzie znacząco nega-

tywnie oddziaływać na ten obszar;2) przedsięwzięcie może znacząco negatyw-

nie oddziaływać na ten obszar, ale jedno-cześnie zachodzą przesłanki, o których mowa w art. 34 u.o.p.

Efektywność oceny habitatowej wzmacniają dodatkowe gwarancje formalne – postanowienie uzgadniające RDOŚ wiąże organ właściwy do wy-dania decyzji, o której mowa w art. 96 ust. 1 u.o.o.ś. Dodatkowo – w przypadku gdy z oceny habitatowej wynika taka potrzeba, w decyzji, o której mowa w art. 96 ust. 1, organ właściwy do jej wydania jest obowiązany:1) stwierdzić konieczność wykonania kom-

pensacji przyrodniczej;2) nałożyć obowiązek zapobiegania, ograni-

czania oraz monitorowania oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko.

W każdej ocenie habitatowej, niezależnie od tego, czy jest ona prowadzona dla planów i pro-gramów lub przedsięwzięć z grupy I i II (w ra-mach SOOŚ/zasadniczego postępowania OOŚ) czy też dla przedsięwzięć z grupy III (samodziel-ne postępowanie w sprawie oceny habitatowej) punktem odniesienia dla Inwestorów, organów opracowujących plany i programy, wydających DŚU oraz decyzje realizacyjne (np. pozwolenie na budowę, pozwolenie wodnoprawne) muszą być zasady wyrażone w art. 33-35a u.o.p.


Art. 33 ust. 1 u.o.p. ustanawia zasadę ogólną obowiązującą w ochronie obszarów N2000 w po-staci zakazu podejmowania wszelkich działań, mogących, osobno lub w połączeniu z innymi działaniami, znacząco negatywnie oddziaływać na cele ochrony obszaru N2000124, w tym w szczególności:1) pogorszyć stan siedlisk przyrodniczych lub

siedlisk gatunków roślin i zwierząt, dla któ-rych ochrony wyznaczono obszar N2000;

2) wpłynąć negatywnie na gatunki, dla któ-rych ochrony został wyznaczony obszar N2000;

3) pogorszyć integralność obszaru N2000 lub jego powiązania z innymi obszarami.

W kontekście ochrony łączności przyrodniczej szczególnego wymiaru nabiera przesłanka z art. 33 ust. 1 pkt 3 u.o.p. – zakaz podejmowania wszelkich działań, mogących pogorszyć integral-ność obszaru N2000 lub jego powiązania z inny-mi obszarami.

Istotne, iż obok integralności obszaru N2000 zakaz wyrażony w art. 33 ust. 1 pkt 3 u.o.p. wprost i bezpośrednio odnosi się do powiązań obszaru N2000 z innymi obszarami. Dla ochrony łączności przyrodniczej znaczenie art. 33 ust. 1 pkt 3 u.o.p. jest nie do przecenienia. Na gruncie prawa polskiego jest to norma, która zapewnia najdalej idącą ochronę łączności przyrodniczej i stanowi elementarną gwarancję ochrony kory-tarzy ekologicznych.

Art. 33 ust. 1 pkt 3 u.o.p. musi być brany uwa-gę przez każdy podmiot planujący lub podejmu-jący działania mogące znacząco negatywnie od-działywać na cele ochrony obszaru N2000. Roz-ważanie, czy w danym konkretnym przypadku PP (plan lub program albo przedsięwzięcie) nie pozostają w kolizji z regułami zawartymi w tym artykule zawsze jest warunkiem wstępnym oce-ny w zakresie dopuszczalności ich realizacji.

Dzięki art. 33 ust. 1 pkt 3 u.o.p. problem ewen-tualnego wpływu PP na powiązania obszaru N2000 z innymi obszarami oraz stopień, charak-ter i znaczenie tego wpływu dla ochrony koryta-rzy ekologicznych zawsze musi być przedmiotem badania na najwcześniejszym etapie oceny habi-tatowej. Dopiero wnioski z tego rodzaju analizy wstępnej pozwalają przejść do dalszego etapu

planowania lub realizacji PP. Stwierdzenie, że PP w żaden sposób nie będzie oddziaływać na cele ochrony obszaru N2000, w tym na powiązania obszaru N2000 z innymi obszarami, albo że oddziaływanie nie będzie znacząco negatywne zwalnia z dalszego prowadzenia oceny habita-towej.

Natomiast stwierdzenie, że PP może znacząco oddziaływać na cele ochrony obszaru N2000, w tym na powiązania obszaru N2000 z innymi obszarami uprawnia do udzielenia zgody na re-alizację wyłącznie pod warunkiem, że w danym przypadku spełnione zostały łącznie wszystkie warunki z art. 34 u.o.p.125

Wśród warunków zawartych w art. 34 ust. 1 u.o.p. warto zwrócić uwagę na obowiązek zapew-nienia kompensacji przyrodniczej. Zgodnie z art. 35 ust. 1 u.o.p. wydając zezwolenie, o którym mowa w art. 34 ust. 1, właściwy miejscowo RDOŚ, w porozumieniu z zarządcą terenu, stosownie do skali i rodzaju negatywnego oddziaływania na cele ochrony obszaru N2000126, ustala zakres, miejsce, termin i sposób wykonania kompensacji przyrodniczej, zobowiązując do jej wykonania nie później niż w terminie rozpoczęcia działań powo-dujących negatywne oddziaływanie. Kompensacja przyrodnicza może być efektywnym instrumen-tem zmierzającym do zapewnienia odpowiednie-go stanu ochrony łączności przyrodniczej.

Zgodnie z definicją zawartą w art. 3 pkt 8 p.o-.ś., kompensacja przyrodnicza to zespół działań obejmujących w szczególności

– roboty budowlane;– roboty ziemne;– rekultywację gleby;– zalesianie;– zadrzewianie;– tworzenie skupień roślinności, prowadzą-

cych do przywrócenia równowagi przyrod-niczej;

– tworzenie skupień roślinności, prowadzą-cych do przywrócenia równowagi przyrod-niczej na danym terenie;

celem wyrównania szkód dokonanych w środo-wisku przez realizację przedsięwzięcia i zacho-wanie walorów krajobrazowych.

Orzekając o obowiązku kompensacji RDOŚ może tak ustalić jego treść, aby Inwestor w ramach


kompensacji wykonał działania zwiększające ochronę korytarzy ekologicznych.

Regulacja art. 33 ust. 1 w związku art. 34 u.o.p. stanowi najbardziej efektywny instrument praw-ny służący ochronie łączności przyrodniczej tych korytarzy ekologicznych, które znajdują się w sieci N2000 albo zapewniają łączność obsza-rów N2000 z innymi obszarami N2000 lub inny-mi obszarami chronionymi.

Niestety, korytarze ekologiczne położone poza siecią N2000 i służące zachowaniu łączności przyrodniczej między innymi obszarami chro-nionymi, a zwłaszcza między obszarami formal-nie nie objętymi żadnymi formami ochrony przy-rody są pozbawione ochrony z art. 33 ust. 1 w związku art. 34 u.o.p.

Na gruncie prawa polskiego nie istnieją odpo-wiedniki, czy surogaty komentowanej regulacji, które obowiązywałyby w stosunku do korytarzy ekologicznych, które formalnie nie zostały ujęte w sieci N2000. Podobnie kształtuje się sytuacja korytarzy, które nie służą zachowaniu łączności przyrodniczej między obszarami N2000 a mię-dzy innymi obszarami cennymi przyrodniczo.

3.3.2.3. Przepisy o planowaniu przestrzennym

Zgodnie z art. 1 ust. 1 u.p.z.p., ustawa ta okre-śla zasady kształtowania polityki przestrzennej przez jednostki samorządu terytorialnego i orga-ny administracji rządowej, a także zakres i sposo-by postępowania w sprawach przeznaczania te-renów na określone cele oraz ustalania zasad ich zagospodarowania i zabudowy.

Z punktu widzenia ochrony korytarzy ekolo-gicznych i szerzej – łączności przyrodniczej, szczególnej wagi nabierają dwa nakazy obowią-zujące w sferze planowania przestrzennego:1) wynikający z art. 1 ust. 2 pkt 1 u.p.z.p. na-

kaz uwzględniania w planowaniu i zago-spodarowaniu przestrzennym wymagań ładu przestrzennego;

2) wyrażony w art. 1 ust. 2 pkt 3 u.p.z.p. nakaz uwzględniania w planowaniu i zagospoda-rowaniu przestrzennym wymagań ochrony środowiska.

Pierwszy nakaz jest istotny ze względu na fakt, iż jego wypełnienie musi następować w sze-

rokim kontekście wynikającym z zasady zrówno-ważonego rozwoju. Jej fundament stanowią dwie szczegółowe reguły operacyjne, istotne z punktu widzenia ochrony łączności przyrodniczej: nakaz zachowania równowagi przyrodniczej oraz na-kaz zachowania trwałości podstawowych proce-sów przyrodniczych127.

Z drugiego nakazu wynika istotny dla zacho-wania łączności przyrodniczej, zwłaszcza w ra-mach sieci N2000, obowiązek takiego kształto-wania polityki przestrzennej, aby służyła ona między innymi przywracaniu elementów przy-rodniczych do stanu właściwego, w tym przy-wróceniu siedlisk przyrodniczych i gatunków do właściwego stanu ochrony128.

Ocena ich efektywności nie jest procesem pro-stym. Z jednej strony, same w sobie stanowią one regulację nieprecyzyjną, odwołującą się do pojęć niedookreślonych, przez co trudną w interpreta-cji i problematyczną w sferze stosowania pra-wa129. Z drugiej, posiadając status zasad ogólnych w planowaniu przestrzennym, oba nakazy za-pewniają (przynajmniej w pewnym stopniu, jako gwarancja o charakterze formalnym), iż w kon-kretnych dokumentach planistycznych kwestie związane z ochroną łączności przyrodniczej zo-staną jednak uwzględnione.

Ambiwalentność oceny efektywności naka-zów zawartych w art. 1 ust. 2 pkt 1 u.p.z.p. oraz art. 1 ust. 2 pkt 3 u.p.z.p. pogłębia nierówna efek-tywność dalszych, szczegółowych rozwiązań u.p.z.p., w których komentowane nakazy są roz-wijane i konkretyzowane.

Planowanie przestrzenne odbywa się na trzech szczeblach:1. krajowym (art. 3 ust. 4 u.p.z.p.) w k.p.z.k.;2. wojewódzkim (art. 3 ust. 3 u.p.z.p.) w p.z.p.w.;3. gminnym i lokalnym (art. 3 ust. 1 u.p.z.p.)

w s.u.k.z.p.g. i m.p.z.p.K.p.z.k. jest dokumentem strategicznym, tj.

uwzględniającym cele zawarte w rządowych do-kumentach strategicznych, określającym uwa-runkowania, cele i kierunki zrównoważonego rozwoju w skali kraju w oparciu o uwarunkowa-nia przyrodnicze, kulturowe, społeczne i ekono-miczne oraz działania niezbędne do jego osią-gnięcia (art. 47 ust. 1 pkt 1 i ust. 2 u.p.z.p.).


Wymogi co do treści k.p.z.k. ustawa formułuje w sposób otwarty, określając jedynie minimum, jakie musi spełniać ten dokument (art. 47 ust. 2 u.p.z.p.)130. Ustalenie ostatecznego zakresu k.p.z.k. ustawa pozostawia uznaniu ministra do spraw rozwoju regionalnego. Tak szeroki margines swobody w zakresie strategicznego planowania przestrzennego może budzić wątpliwości. Doty-czą one między innymi tego, czy zakres formal-nych gwarancji, iż w k.p.z.k. zostaną uwzględnio-ne kwestie związane z ochroną środowiska jest dostateczny.

Jedyną formalną gwarancją uwzględnienia problematyki związanej z ochroną łączności przyrodniczej, jest zawarte w art. 47 ust. 1 pkt 1 i ust. 2 u.p.z.p. zastrzeżenie, iż k.p.z.k. musi odno-sić się do zrównoważonego rozwoju, uwarunko-wań przyrodniczych oraz wymagań ochrony śro-dowiska z uwzględnieniem obszarów podlegają-cych ochronie131. Ustanowienie tak ogólnikowe-go „pasa transmisyjnego” zagadnień istotnych z punktu widzenia ochrony korytarzy ekologicz-nych w sferę planowania przestrzennego na szczeblu krajowym nie jest rozwiązaniem efek-tywnym. Konkretne obowiązki ministra w zakre-sie uwzględnienia w k.p.z.k. kwestii związanych z ochroną łączności przyrodniczej daje się wyin-terpretować z art. 47 ust. 1 pkt 1 i ust. 2 u.p.z.p. dopiero po zastosowaniu wykładni celowościo-wej. W takiej sytuacji trudno mówić o prawnych gwarancjach zapewniających utworzenie spójne-go systemu ochrony łączności przyrodniczej na poziomie planowania przestrzennego w skali kraju.

Korzystniejszym rozwiązaniem byłoby z pew-nością przyjęcie expressis verbis, iż k.p.z.k. okre-śla podstawowe elementy krajowej sieci obsza-rów chronionych, wymagania w zakresie zacho-wania spójności tych sieci i integralności obsza-rów chronionych, a także warunki niezbędne do zachowania bioróżnorodności oraz powiązań krajowej sieci obszarów chronionych z sieciami o znaczeniu międzynarodowym.

Jeżeli chodzi o aktualną praktykę planowania przestrzennego na szczeblu krajowym, trudno oceniać ją inaczej niż negatywnie. Od czasu wej-ścia w życie obowiązującej u.p.z.p.132 nie przyjęto nowej k.p.z.k., mimo że poprzedni dokument strategiczny dotyczący planowania przestrzen-

nego na szczeblu krajowym powstał w diame-tralnie różnym kontekście prawnym (przed akce-sją do UE) i aktualnie całkowicie utracił jakiekol-wiek znaczenie praktyczne (pojawiła się jedynie niesformalizowana aktualizacja k.p.z.k.)133. Obec-nie trwają prace związane z opracowaniem i przyjęciem Koncepcji Przestrzennego Zagospo-darowania Kraju 2030134.

Efektywność regulacji zapewniających ochro-nę łączności przyrodniczej w sferze planowania przestrzennego na szczeblu krajowym pośrednio zwiększa regulacja zawarta w art. 48 ust. 3 u.p.z.p. Rozszerza ona zakres zastosowania art. 47 ust. 2 u.p.z.p. także na programy rządowe. Zgodnie z art. 48 ust. 3 u.p.z.p., uwarunkowania wymie-nione w art. 47 ust. 2 u.p.z.p. (w tym wymagania z zakresu ochrony środowiska z uwzględnieniem obszarów podlegających ochronie) muszą być uwzględniane w programach zawierających za-dania rządowe służące realizacji inwestycji celu publicznego o znaczeniu krajowym, sporządza-nych przez ministrów i centralne organy admini-stracji rządowej. Oznacza to, analogicznie jak przy k.p.z.k., iż z normy, o której mowa w art. 48 u.p.z.p. w związku 47 ust. 2 u.p.z.p. wynika bez-względny obowiązek takiego kształtowania tre-ści programów rządowych, aby wynikały z nich konkretne obowiązki dotyczące przywracania elementów przyrodniczych do stanu właściwego, w tym przywrócenia siedlisk przyrodniczych i gatunków do właściwego stanu ochrony.

K.p.z.k. oraz programy rządowe, o których mowa w art. 48 ust. 1 u.p.z.p. nie są aktami po-wszechnie obowiązującymi, w związku z czym zawarte w nich zapisy nie wiążą Inwestorów. Ustalenia tych dokumentów nie wiążą również organów wydających indywidualne decyzje ad-ministracyjne w procesie inwestycyjnym.

Planowanie przestrzenne na szczeblu woje-wódzkim ma charakter strategiczny. P.z.p.w. nie są aktami prawa miejscowego, tj. nie są aktami powszechnie obowiązującymi, nie przesądzają o przeznaczeniu konkretnych terenów i lokaliza-cji konkretnych przedsięwzięć.

Analogiczne jak k.p.z.k. i programy rządowe, nie wiążą one Inwestorów ani organów wydają-cych w procesie inwestycyjnym decyzje realiza-cyjne.


Wymogi co do treści p.z.p.w. wymienia art. 39 ust. 3-5 u.p.z.p. Z punktu widzenia ochrony łącz-ności przyrodniczej podstawowe znaczenie ma ta część p.z.p.w., w której obligatoryjnie określa się system obszarów chronionych, w tym obszary ochrony środowiska i przyrody. Istotne są rów-nież części, w których określa się podstawowe elementy sieci osadniczej województwa i ich po-wiązania komunikacyjne oraz infrastrukturalne, w tym kierunki powiązań transgranicznych; roz-mieszczenie inwestycji celu publicznego o zna-czeniu ponadlokalnym; obszary problemowe wraz z zasadami ich zagospodarowania oraz ob-szary metropolitalne. Pozostałe części mają mniejsze znaczenie.

Obowiązek określenia systemu obszarów chronionych, w tym obszarów ochrony środowi-ska i przyrody stanowi w pełni efektywną gwa-rancję, iż w p.z.p.w. ujęte zostaną korytarze eko-logiczne położone w granicach obszarowych form ochrony przyrody. Z art. 39 ust. 3 pkt 2 u.p.z.p. nie wynika natomiast bezpośrednio, aby w p.z.p.w. należało obligatoryjnie wskazać także korytarze ekologiczne znajdujące się poza obsza-rowymi formami ochrony przyrody. Wprawdzie w analizowanym przepisie mowa jest o systemie obszarów chronionych, w tym obszarów ochrony środowiska i przyrody, a nie o formach ochrony przyrody, niemniej brak definicji legalnych uży-tych w tym zwrocie pojęć (system obszarów chronionych, obszary ochrony środowiska, obszary ochrony przyrody) prowadzi do prakty-ki, iż nie w każdym przypadku organ planistycz-ny stosuje wykładnię celowościową, według któ-rej korytarze ekologiczne należałoby zaliczyć do jednej z tych grup.

Podstawowe znaczenia w planowaniu prze-strzennym mają akty najniższego rzędu: s.u.k.z.p.g. oraz m.p.z.p.

S.u.k.z.p.g. jest opracowywane dla terenu całej gminy. Określa ono politykę przestrzenną gminy i w tym sensie jest przede wszystkim aktem pla-nowania strategicznego, niezależnie od tego, że zawarte w nim zapisy cechuje znacznie wyższy stopień konkretności i szczegółowości, niż ma to miejsce w przypadku k.p.z.k. i p.z.p.w. S.u.k.z.p.g. nie jest aktem powszechnie obowiązującym i In-westorzy nie są bezpośrednio związani ustale-

niami tego dokumentu. Jednak w przeciwień-stwie do k.p.z.k. i p.z.p.w., s.u.k.z.p.g. wiąże radę gminy w zakresie opracowania m.p.z.p. (art. 9 ust. 4 u.p.z.p.), dzięki czemu zawarte w nim zapisy podlegają bezpośredniej transpozycji do m.p.z.p.

Treść s.u.k.z.p.g. ustala art. 10 ust. 1 i 2 u.p.z.p. Z punktu widzenia ochrony łączności przyrodni-czej istotne są zarówno niektóre części s.u.k.z.p.g., w których określa się stan wyjściowy (art. 10 ust. 1 u.p.z.p.), jak i niektóre z tych części, w których określa się kierunki przyszłego zagospodarowa-nia gminy (art. 10 ust. 2 u.p.z.p.).

W pierwszej grupie wskazać można te spo-śród części s.u.k.z.p.g. wymienionych w art. 10 ust. 1 u.p.z.p., w których określa się:1) stan ładu przestrzennego i wymogi jego

ochrony135;2) stan środowiska, w tym stan rolniczej i le-

śnej przestrzeni produkcyjnej, wielkości i jakości zasobów wodnych oraz wymogów ochrony środowiska, przyrody i krajobrazu kulturowego;

3) występowanie obiektów i terenów chronio-nych na podstawie przepisów odrębnych;

4) występowanie terenów górniczych wyzna-czonych na podstawie przepisów odręb-nych;

5) stan systemów komunikacji i infrastruktu-ry technicznej, w tym stopień uporządko-wania gospodarki wodno-ściekowej, ener-getycznej oraz gospodarki odpadami;

6) zadania służące realizacji ponadlokalnych celów publicznych;

7) wymagania dotyczące ochrony przeciwpo-wodziowej.

Do drugiej grupy zaliczyć należy te części spo-śród wymienionych w art. 10 ust. 2 u.p.z.p., w których obligatoryjnie wskazuje się:1) kierunki zmian w strukturze przestrzennej

gminy oraz w przeznaczeniu terenów;2) kierunki i wskaźniki dotyczące zagospoda-

rowania oraz użytkowania terenów, w tym tereny wyłączone spod zabudowy;

3) obszary oraz zasady ochrony środowiska i jego zasobów, ochrony przyrody, krajobra-zu kulturowego i uzdrowisk;

4) kierunki rozwoju systemów komunikacji i infrastruktury technicznej;


5) obszary, na których rozmieszczone będą in-westycje celu publicznego o znaczeniu lo-kalnym;

6) obszary, na których rozmieszczone będą in-westycje celu publicznego o znaczeniu po-nadlokalnym, zgodnie z ustaleniami planu zagospodarowania przestrzennego woje-wództwa i ustaleniami programów (o któ-rych mowa w art. 48 ust. 1 u.p.z.p.);

7) obszary, dla których gmina zamierza spo-rządzić miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, w tym obszary wymagają-ce zmiany przeznaczenia gruntów rolnych i leśnych na cele nierolnicze i nieleśne;

8) kierunki i zasady kształtowania rolniczej i leśnej przestrzeni produkcyjnej;

9) obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi i osuwania się mas ziemnych;

10) obszary wymagające przekształceń, reha-bilitacji lub rekultywacji;

11) obszary, na których rozmieszczone będą urządzenia wytwarzające energię z odna-wialnych źródeł energii o mocy przekracza-jącej 100 kW, a także ich strefy ochronne związanych z ograniczeniami w zabudowie oraz zagospodarowaniu i użytkowaniu te-renu.

Szczegółowy zakres projektu s.u.k.z.p.g. w czę-ści tekstowej i graficznej, w tym wymogi dotyczą-ce materiałów planistycznych, skali opracowań kartograficznych, stosowanych oznaczeń, nazew-nictwa, standardów oraz sposobu dokumento-wania prac planistycznych określone zostały w rozporządzeniu z dnia 28 kwietnia 2004 r.136.

Na podstawie § 4 ust. 2 rozporządzenia, w projekcie s.u.k.z.p.g. należy określić wpływ po-szczególnych uwarunkowań, o których mowa w art. 10 ust. 1 u.p.z.p. na ustalenie kierunków i zasad zagospodarowania przestrzennego gmi-ny. Ustalenia części tekstowej projektu s.u.k.z.p.g. muszą być zapisywane zgodnie ze standardami określonymi w § 6 rozporządzenia. Standaryza-cja zwiększa efektywność prawnej ochrony łącz-ności przyrodniczej na etapie s.u.k.z.p.g.137.

Aktem o podstawowym znaczeniu w planowa-niu i zagospodarowaniu przestrzennym jest m.p.z.p.

Zgodnie z art. 4 ust. 1 u.p.z.p., w m.p.z.p. nastę-puje ustalenie przeznaczenia terenu, rozmiesz-czenie inwestycji celu publicznego oraz określe-nie sposobów zagospodarowania i warunków zabudowy terenu.

M.p.z.p. jest aktem prawa miejscowego (art. 14 ust. 8 u.p.z.p.). Jego zapisy są powszechnie obowiązujące, a więc wiążą każdego indywidual-nego Inwestora oraz – w pełnym zakresie – orga-ny wydające indywidualne decyzje administra-cyjne w procesie inwestycyjnym (np. DŚU, po-zwolenie wodnoprawne i pozwolenie na budo-wę). Moc wiążąca m.p.z.p. sprawia, iż zawarte w nim zapisy charakteryzuje najwyższa efektyw-ność. Jeżeli do m.p.z.p. wprowadzone zostaną od-powiednie zapisy gwarantujące ochronę koryta-rzy ekologicznych, zapisy te zostaną transpono-wane w pełnym zakresie do indywidualnych de-cyzji administracyjnych, co zapewni ochronę łączności przyrodniczej także na etapie realizacji i eksploatacji indywidualnych przedsięwzięć. Zapisy m.p.z.p. mają więc kluczowe znaczenie w zapewnieniu właściwej ochrony łączności przyrodniczej.

Otwartym pozostaje pytanie, czy ustawodaw-ca w przepisach określających wymogi co do tre-ści m.p.z.p. oraz ustalających przebieg procedury uchwalania tego dokumentu zawarł dostateczne gwarancje ku temu, aby w m.p.z.p. znalazły się zapisy zapewniające odpowiedni poziom ochro-ny łączności przyrodniczej.

Części obligatoryjne m.p.z.p. wymienia art. 15 ust. 2 u.p.z.p., części fakultatywne, tj. takie, które m.p.z.p. powinien zawierać w zależności od po-trzeb – art. 15 ust. 3 u.p.z.p.

Jeżeli chodzi o części obligatoryjne, w szeregu z nich powinny być zawierane zapisy odnoszące się do kwestii związanych z ochroną łączności przyrodniczej, w tym odnoszące się bezpośred-nio do ochrony korytarzy ekologicznych, przy czym, podobnie jak w przypadku aktów plani-stycznych wyższego rzędu – obowiązki organu planistycznego w tym zakresie nie wynikają bez-pośrednio z treści art. 15 ust. 2 u.p.z.p., ale dają się wyprowadzić z treści tego przepisu dopiero po zastosowaniu reguł wykładni celowościowej.

Brak normy, z której expressis verbis wynikały-by obowiązki organu planistycznego dotyczące


uwzględniania w m.p.z.p. kwestii związanych z ochroną łączności przyrodniczej istotnie osła-bia efektywność regulacji138.

Wykładnia celowościowa art. 15 ust. 2 u.p.z.p. nakazuje przyjąć, iż ochrona łączności przyrod-niczej powinna być brana pod uwagę przede wszystkim w tych obligatoryjnych częściach m.p.z.p., w których określa się:1) przeznaczenie terenów oraz linie rozgrani-

czające tereny o różnym przeznaczeniu lub różnych zasadach zagospodarowania;

2) zasady ochrony i kształtowania ładu prze-strzennego;

3) zasady ochrony środowiska, przyrody i kra-jobrazu kulturowego;

4) zasady kształtowania zabudowy oraz wskaźniki zagospodarowania terenu, mak-symalną i minimalną intensywność zabu-dowy jako wskaźnik powierzchni całkowi-tej zabudowy w odniesieniu do powierzch-ni działki budowlanej, minimalny udział procentowy powierzchni biologicznie czynnej w odniesieniu do powierzchni działki budowlanej, maksymalną wysokość zabudowy, minimalną liczbę miejsc do par-kowania i sposób ich realizacji oraz linie zabudowy i gabaryty obiektów;

5) granice i sposoby zagospodarowania tere-nów lub obiektów podlegających ochronie, ustalonych na podstawie odrębnych prze-pisów, w tym terenów górniczych, a także narażonych na niebezpieczeństwo powodzi oraz zagrożonych osuwaniem się mas ziem-nych;

6) szczególne warunki zagospodarowania te-renów oraz ograniczenia w ich użytkowa-niu, w tym zakaz zabudowy;

7) zasady modernizacji, rozbudowy i budowy systemów komunikacji i infrastruktury technicznej;

8) sposób i termin tymczasowego zagospoda-rowania, urządzania i użytkowania terenów.

Jeżeli chodzi o fakultatywne elementy m.p.z.p., ochrona korytarzy ekologicznych powinna być brana pod uwagę w kontekście ustalania:1) granic obszarów wymagających przekształ-

ceń lub rekultywacji;

2) granic terenów pod budowę urządzeń wy-twarzających energię z odnawialnych źró-deł energii o mocy przekraczającej 100 kW, a także granic ich stref ochronnych związa-nych z ograniczeniami w zabudowie oraz zagospodarowaniu i użytkowaniu terenu oraz występowaniem znaczącego oddziały-wania tych urządzeń na środowisko;

3) granic terenów rozmieszczenia inwestycji celu publicznego o znaczeniu lokalnym;

4) granic terenów inwestycji celu publicznego o znaczeniu ponadlokalnym, umieszczo-nych w p.z.p.w. lub w ostatecznych decy-zjach o lokalizacji drogi krajowej, woje-wódzkiej lub powiatowej, linii kolejowej o znaczeniu państwowym, lotniska użytku publicznego, inwestycji w zakresie termi-nalu lub przedsięwzięcia Euro 2012;

5) granic terenów zamkniętych oraz granic stref ochronnych terenów zamkniętych139.

Ochronę łączności przyrodniczej w m.p.z.p. wzmacniają do pewnego stopnia zasady wyrażo-ne w art. 73 ust. 1 i 2 p.o.ś. Art. 73 ust. 1 pkt 1 p.o.ś. nakazuje uwzględniać w m.p.z.p. ogranicze-nia wynikające z ustanowienia parku narodowe-go, rezerwatu przyrody, parku krajobrazowego, obszaru chronionego krajobrazu, obszaru N2000, zespołu przyrodniczo-krajobrazowego, użytku ekologicznego, stanowiska dokumentacyjnego, pomników przyrody oraz ich otulin. Przepis nie gwarantuje wprawdzie, iż w m.p.z.p. zostaną uwzględnione ograniczenia wynikające bezpo-średnio z istnienia korytarzy ekologicznych, ale zastosowanie wykładni celowościowej musi pro-wadzić do wniosku, iż obowiązek taki istnieje w odniesieniu do tych wszystkich obszarowych form ochrony przyrody, w granicach których znajdują się korytarze i dla których prawidłowe-go funkcjonowania zapewnienie łączności przy-rodniczej ma istotne znaczenie. Kwestie związa-ne z ochroną łączności przyrodniczej będą mu-siały być uwzględnione w szczególności w tych m.p.z.p., które dotyczą obszarów chronionego krajobrazu (powoływanych bezpośrednio w celu ochrony korytarzy ekologicznych) oraz obsza-rów N2000, z uwagi na szczególny walor i ochro-nę spójności sieci N2000. Z oczywistych wzglę-dów art. 73 ust. 1 p.o.ś. nie zabezpiecza w żaden


sposób ochrony korytarzy ekologicznych położo-nych poza granicami wymienionych w nim ob-szarowych form ochrony przyrody.

Organ planistyczny opracowując m.p.z.p. musi również uwzględnić zasadę wyrażoną w art. 73 ust. 2 pkt 2 p.o.ś., zgodnie z którą linie komunika-cyjne, napowietrzne i podziemne rurociągi, linie kablowe oraz inne obiekty liniowe przeprowa-dza się i wykonuje w sposób zapewniający ogra-niczenie ich oddziaływania na środowisko, w tym możliwość przemieszczania się dziko żyjących zwierząt.

Efektywność przepisu obniżają w znacznym stopniu regulacje specustaw, które wyłączają za-stosowanie przepisów o planowaniu przestrzen-nym w stosunku do inwestycji drogowych, auto-strad, linii kolejowych, przedsięwzięć Euro 2012, inwestycji w zakresie lotnisk użytku publicznego, inwestycji w zakresie terminalu regazyfikacyjne-go skroplonego gazu ziemnego w Świnoujściu, regionalnych sieci szerokopasmowych (teleko-munikacyjnych) oraz inwestycji w zakresie bu-dowli przeciwpowodziowych.

Spory potencjał m.p.z.p. w zakresie ochrony łączności przyrodniczej w praktyce wykorzysty-wany jest niewielkim stopniu. Przyczyny tkwią nie tylko w braku przepisów, które jednoznacznie na-kazywałyby ujmowanie w m.p.z.p. kwestii związa-nych z ochroną korytarzy ekologicznych. Efektyw-ność m.p.z.p. w równie istotnym stopniu obniża brak regulacji obligujących lub zachęcających or-gany planistyczne do uchwalania m.p.z.p.140 i zwią-zany z tym niski współczynnik pokrycia po-wierzchni kraju planami miejscowymi.

W przypadku braku m.p.z.p. określenie sposo-bów zagospodarowania i warunków zabudowy terenu następuje w drodze decyzji wzizt. W przy-padku przedsięwzięć mogących znacząco od-działywać na środowisko, przed decyzją wzizt konieczne jest uzyskanie DŚU. Do wzizt odnoszą się wszystkie omawiane w poprzednich akapi-tach zasady wyrażone w art. 73 ust. 1 i 2 p.o.ś.

Na ostateczną treść dokumentów planistycz-nych istotny wpływ mają nie tylko przepisy bez-pośrednio ustalające ich zakres treściowy. Cało-ściowa ocena przepisów o planowaniu prze-strzennym w kontekście ich efektywności w za-kresie zapewnienia odpowiedniego poziomu

ochrony łączności przyrodniczej nie może pomi-nąć takich kwestii, jak:1) stopień spójności systemu planowania

przestrzennego – rodzaj i jakość powiązań między poszczególnymi dokumentami pla-nistycznymi oraz mechanizmy regulujące sposób i zasady uwzględniania w s.u.k.z.p.g. i m.p.z..p. ustaleń przyjętych w k.p.z.k. i p.z.p.w.;

2) związanie lub brak związania organów pla-nistycznych ustaleniami zawartymi w in-strumentach zarządzania środowiskiem służących planowaniu ochrony na obszaro-wych formach ochrony przyrody;

3) możliwość wpływania na ostateczną treść dokumentów planistycznych przez inne podmioty niż organy planistyczne;

4) wymogi dotyczące ochrony środowiska w zagospodarowaniu przestrzennym, usta-lone w przepisach p.o.ś., w tym obowiązek sporządzania i uwzględniania ustaleń za-wartych w opracowaniu ekofizjograficz-nym lub analizie uwarunkowań środowi-skowych;

5) obowiązek uwzględniania ustaleń zawar-tych w prognozie oddziaływania na środo-wisko, sporządzanej w ramach SOOŚ.

Niespójność między poszczególnymi szczebla-mi planowania przestrzennego była wielokrot-nie przedmiotem krytyki, jednak kolejne noweli-zacje u.p.z.p. nie doprowadziły do całkowitego usunięcia separacji poszczególnych szczebli kształtowania polityki przestrzennej. Tymcza-sem z punktu widzenia ochrony łączności przy-rodniczej koherentność polityki przestrzennej jest jedną z kwestii o fundamentalnym znacze-niu. Ochrona łączności przyrodniczej wymaga podejścia całościowego. Korytarze ekologiczne mogą pełnić swoje funkcje wyłącznie w ramach sieci ekologicznych. Sieci ekologiczne składają się z płatów oraz korytarzy ekologicznych o róż-nym znaczeniu: międzynarodowym, ponadregio-nalnym, regionalnym, lokalnym. Z jednej strony wymagają one ochrony przede wszystkim na szczeblach planowania przestrzennego odpo-wiadających skali ich znaczenia (np. korytarze o znaczeniu międzynarodowym – w k.p.z.k.; ko-rytarze o znaczeniu lokalnym – w m.p.z.p.), z dru-


giej – sieci ekologiczne jako systemy ściśle po-wiązane funkcjonalnie powinny być chronione systemowo, uzupełniająco także na pozostałych szczeblach systemu planowania przestrzennego. Przykładowo, ustalenia dotyczące ochrony kory-tarzy ekologicznych o znaczeniu międzynarodo-wym zawarte w k.p.z.k. powinny przenikać do aktów planistycznych niższego rzędu, aż do szczebla m.p.z.p., gdzie powinny być rozwijane i uszczegóławiane. Analogicznie, aby możliwa była skuteczna ochrona korytarzy lokalnych w m.p.z.p., k.p.z.k. oraz p.z.p.w. powinny ustalać globalne zasady pozwalające tworzyć taki kon-tekst lokalny, w którym łączność przyrodnicza będzie musiała być potraktowana zarówno z uwzględnieniem perspektywy szerszej (tj. kra-jowej i regionalnej), jak i właściwej dla aktów najniższego rzędu (tj. gminnej i lokalnej).

Analiza przepisów u.p.z.p. prowadzi do wnio-sku, że zabezpieczają one bezpośrednio wyłącz-nie zgodność ustaleń planistycznych podjętych na szczeblu krajowym i regionalnym, nie przewi-dują natomiast wystarczająco efektywnych gwa-rancji, iż z dokumentami strategicznymi zgodne będą s.u.k.z.p.g. i m.p.z.p. Efektywność regulacji osłabia mechanizm, zgodnie z którym ustalenia k.p.z.k. i programów rządowych wprowadza się do s.u.k.z.p.g. i m.p.z.p. wyłącznie pośrednio141.

Efektywność formalnej ochrony łączności przy-rodniczej w procesach planistycznych zwiększa z kolei zasada wyrażona w art. 20 ust. 3 pkt 7 i ust. 4 pkt 6 u.o.p. Nakazuje ona, aby w PO par-ków narodowych, rezerwatów przyrody i par-ków krajobrazowych zawarte zostały „ustalenia dotyczące eliminacji lub ograniczenia zagrożeń wewnętrznych” lub zewnętrznych podlegające obligatoryjnemu wprowadzeniu do p.z.p.w., s.u.k.z.p.g. oraz m.p.z.p. Związanie organów pla-nistycznych wyżej wskazanymi ustaleniami PO gwarantuje ich efektywną transpozycję do aktów planowania przestrzennego.

Nie ma analogicznej normy dotyczącej PZO. Żaden przepis nie nakazuje wprost, aby w p.z.p.w., s.u.k.z.p.g. oraz m.p.z.p. uwzględniać ustalenia PZO. Obniża to globalną efektywność regulacji. Po pierwsze, w sytuacji posługiwania się w prak-tyce planistycznej niemal wyłącznie wykładnią językową brak bezpośredniego nakazu prowadzi

do ignorowania przez organy planistyczne zapi-sów PZO i ustaleń PO innych niż dotyczące elimi-nacji lub ograniczenia zagrożeń wewnętrznych lub zewnętrznych, nawet jeżeli przewidują one rozwiązania dotyczące ochrony łączności przy-rodniczej, które bez wzmocnienia na poziomie aktów z zakresu planowania przestrzennego nie dadzą się skutecznie zrealizować. Po drugie, ustawodawca zagwarantował transpozycję okre-ślonych zapisów PO (dokumentów fakultatyw-nych), nie rozciągając tego obowiązku na PZO, mimo że to PZO jako dokumenty obligatoryjne odgrywają większą rolę praktyczną. Taka kon-strukcja sprawia, że jedynie w drodze wykładni celowościowej można wyprowadzić obowiązki organu planistycznego w zakresie konieczności przenoszenia do p.z.p.w., s.u.k.z.p.g. oraz m.p.z.p. ustaleń zawartych w PZO oraz tych ustaleń PO, które wykraczają poza ustalenia dotyczące elimi-nacji lub ograniczenia zagrożeń wewnętrznych lub zewnętrznych.

Efektywność polityki przestrzennej zwiększa-ją przepisy proceduralne gwarantujące udział w procesach planistycznych szerokiego kręgu podmiotów niezależnych od organów planistycz-nych. Udział społeczeństwa oraz współdziałanie organu planistycznego z organami specjalistycz-nymi zwiększają także efektywność polityki przestrzennej jako instrumentu służącego ochro-nie łączności przyrodniczej.

Ustawa zapewnia udział społeczeństwa w naj-szerszym możliwym zakresie – każdy może wnieść wnioski do s.u.k.z.p.g. i m.p.z.p., które mu-szą być rozpatrzone przed sporządzeniem pro-jektów tych dokumentów. W trybie wniosków mogą być skutecznie zgłaszane między innymi propozycje zapisów istotnych dla ochrony kory-tarzy ekologicznych.

Zobowiązanie organów planistycznych do współdziałania z innymi organami administracji publicznej gwarantuje, iż w procesie planistycz-nym zostaną wzięte pod uwagę (opiniowanie) lub zostaną uwzględnione (uzgadnianie) uwa-runkowania o szczególnym charakterze, zagad-nienia specjalistyczne, wymagające wiadomości specjalnych oraz problemy, których rozstrzygnię-cie wykracza poza kompetencje organów plani-stycznych.


Z punktu widzenia ochrony łączności przyrod-niczej między obszarami N2000 szczególnej wagi nabiera współdziałanie organu planistycznego z RDOŚ. Mogłoby ono stanowić w pełni efektyw-ną gwarancję uwzględniania w aktach plani-stycznych kwestii związanych z ochroną łączno-ści przyrodniczej między obszarami N2000, gdy-by ustawodawcy nie zabrakło konsekwencji. Zgodnie z art. 30 ust. 3 u.o.p., projekty p.z.p.w., s.u.k.z.p.g. oraz m.p.z.p. w części „dotyczącej ist-niejącego lub projektowanego obszaru Natura 2000” wymagają uzgodnienia z RDOŚ w zakresie „ustaleń mogących znacząco negatywnie oddzia-ływać na obszar Natura 2000”. Charakter uzgod-nienia powoduje, iż RDOŚ ma głos współdecydu-jący i może zarówno skutecznie negować zapisy niekorzystne (odmawiając uzgodnienia), jak też powodować wprowadzenie rozwiązań pożąda-nych z punktu widzenia ochrony łączności przy-rodniczej. Forma uzgodnienia gwarantuje pełną efektywność działania RDOŚ, ale wyłącznie w zakresie ustaleń mogących znacząco negatywnie oddziaływać na obszar N2000. W ramach uzgod-nienia, o którym mowa w art. 30 ust. 3 u.o.p., RDOŚ nie może wprowadzić dowolnych rozwią-zań, które zwiększałyby stopień ochrony łączno-ści przyrodniczej, ale wyłącznie takie, które będą prowadzić do zniesienia, ograniczenia lub kom-pensacji skutków wynikających z ustaleń doku-mentów planistycznych „mogących znacząco ne-gatywnie oddziaływać na obszar Natura 2000”.

Kolejne ograniczenie efektywności udziału RDOŚ dotyczy korytarzy ekologicznych położo-nych poza granicami obszarów N2000 lub pro-jektowanych obszarów N2000. Odnoszące się do nich ustalenia s.u.k.z.p.g. i m.p.z.p. RDOŚ wyłącz-nie opiniuje. Opinia, w przeciwieństwie do uzgodnienia, nie wiąże organu planistycznego, co utrudnia RDOŚ w pełni skuteczne kształtowanie rozwiązań pożądanych z punktu widzenia ochro-ny łączności przyrodniczej. Ograniczenie ma jeszcze szerszy zakres na etapie uchwalania p.z.p.w., gdzie udział RDOŚ ustawodawca ograni-czył wyłącznie do uzgadniania ustaleń „mogą-cych znacząco negatywnie oddziaływać na obszar Natura 2000”, nie przewidując nawet opiniowa-nia pozostałych ustaleń. W konsekwencji RDOŚ nie posiada wyraźnego formalnego wpływu na

treść ustaleń p.z.p.w., które mogłyby dotyczyć ko-rytarzy ekologicznych położonych poza granica-mi obszarów N2000 lub projektowanych obsza-rów N2000.

Jeżeli chodzi o wymogi dotyczące ochrony śro-dowiska w zagospodarowaniu przestrzennym ustalone w art. 71 i nast. p.o.ś., z ochroną łączno-ści przyrodniczej wiązać należy przede wszyst-kim te z nich, które wynikają z art. 71 i 72 ust. 1 i 2 p.o.ś.

Art. 71 ust. 1 p.o.ś. stanowi, iż podstawę do sporządzania k.p.z.k., strategii rozwoju woje-wództw, p.z.p.w., s.u.k.z.p.g. oraz m.p.z.p. stano-wią zasady zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska. Większe znaczenie przypisać należy art. 71 ust. 2 p.o.ś. Nakazuje on, aby we wszyst-kich dokumentach planistycznych uwzględnić „rozwiązania niezbędne do przywracania środo-wiska do właściwego stanu” oraz „warunki reali-zacji przedsięwzięć, umożliwiające uzyskanie opty-malnych efektów w zakresie ochrony środowiska”.

Art. 72 ust. 1 p.o.ś. konkretyzuje i uzupełnia powyższą regulację, ale wyłącznie w odniesieniu do ustaleń s.u.k.z.p.g. oraz m.p.z.p. W s.u.k.z.p.g. i m.p.z.p. muszą zostać zapewnione „warunki utrzymania równowagi przyrodniczej i racjonalną gospodarkę zasobami środowiska”, w szczególno-ści przez zapisy odnoszące się do kwestii szcze-gółowo wymienionych w pkt 1-6 analizowanego przepisu. Żadna z nich nie dotyczy bezpośrednio ochrony łączności, niemniej wykładnia celowo-ściowa prowadzi do stwierdzenia, iż wymóg za-pewnienie warunków utrzymania równowagi przyrodniczej nie może zostać spełniony bez roz-strzygnięć w przedmiocie korytarzy ekologicz-nych. Zawarty w art. 72 ust. 1 p.o.ś. zwrot „w szczególności” pozwala przyjąć, iż wymienio-ne w nim obszary problemowe nie stanowią ka-talogu zamkniętego i jeżeli zachodzi taka potrze-ba, jedną z kwestii branych pod uwagę powinna być ochrona łączności przyrodniczej. Według art. 72 ust. 2 p.o.ś. w s.u.k.z.p.g. oraz m.p.z.p., „przy przeznaczaniu terenów na poszczególne cele oraz przy określaniu zadań związanych z ich zagospo-darowaniem w strukturze wykorzystania terenu, ustala się proporcje pozwalające na zachowanie lub przywrócenie na nich równowagi przyrodni-czej i prawidłowych warunków życia”. „Zachowa-


nie lub przywrócenie równowagi przyrodniczej” w wielu przypadkach jest na tyle ściśle związane z korytarzami ekologicznymi i ich ochroną, iż bez uwzględnienia związanej z tym problematyki spełnienie omawianego wymogu może być nie-możliwe.

Art. 72 ust. 4 i 7 p.o.ś. stanowią, iż wymagania, o których między innymi mowa w ust. 1 i 2 tego przepisu, określa się na podstawie opracowań ekofizjograficznych, stosownie do rodzaju spo-rządzanego dokumentu, cech poszczególnych elementów przyrodniczych i ich wzajemnych po-wiązań.

W tym kontekście – opracowania ekofizjogra-ficzne uznać można za instrumenty prawne o fun-damentalnym znaczeniu dla transponowania kwestii związanych z ochroną łaczności przyrod-niczej w obszar planowania przestrzennego.

Przez opracowanie ekofizjograficzne rozumie się dokumentację charakteryzującą poszczegól-ne elementy przyrodnicze na obszarze objętym studium lub planem i ich wzajemne powiązania (art. 72 ust. 5 p.o.ś.). Opracowanie ekofizjogra-ficzne sporządza się obligatoryjnie dla potrzeb p.z.p.w., s.u.k.z.p.g. oraz m.p.z.p.; dla potrzeb k.p.z.k. obligatoryjnie sporządza się analizę uwa-runkowań środowiskowych.

Opracowanie ekofizjograficzne i analiza uwa-runkowań środowiskowych powinny być sporzą-dzone przed wykonaniem projektu danego aktu planistycznego, tak, aby możliwe było określenie w projekcie szczegółowych wymogów, o których mowa w art.. 72 ust. 1 i 2 p.o.ś. Rodzaje, zakres i sposób wykonania opracowań ekofizjograficz-nych oraz dane będące podstawą sporządzania tych opracowań szczegółowo określa rozporzą-dzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie opracowań ekofizjograficz-nych142. W dyspozycji do wydania rozporządze-nia (art. 72 ust. 6 p.o.ś.) ustawodawca zastrzegł, iż powinno ono uwzględniać „konieczność zapew-nienia trwałości podstawowych procesów przy-rodniczych na obszarze objętym planem zagospo-darowania przestrzennego”. W § 1 rozporządze-nia zawarte zostały wymogi, aby oprócz zapew-nienia „trwałości podstawowych procesów przy-rodniczych na obszarze objętym planem zagospo-darowania przestrzennego” opracowanie ekofi-

zjograficzne było sporządzane pod kątem tak istotnych z punktu widzenia ochrony łączności przyrodniczej czynników jak: „dostosowanie funkcji, struktury i intensywności zagospodarowa-nia przestrzennego do uwarunkowań przyrodni-czych; zapewnienie warunków odnawialności za-sobów środowiska”, a także „eliminowanie lub ograniczanie zagrożeń i negatywnego oddziały-wania na środowisko”. Wymogi te zostały w dal-szej części rozporządzenia uszczegółowione nie-mniej nie w takim zakresie, aby można było stwierdzić pełną efektywność regulacji rozpo-rządzenia. Jeżeli chodzi o § 1, jego efektywność ogranicza brak jakichkolwiek sankcji za niespeł-nienie określonych w nim wymogów.

Rozporządzenie przewiduje dwa rodzaje opracowań ekofizjograficznych:

– podstawowe – sporządzane na potrzeby ak-tów planistycznych oraz

– problemowe – wykonywane w przypadku konieczności bardziej szczegółowego roz-poznania cech wybranych elementów przy-rodniczych lub określenia wielkości i zasię-gów konkretnych zagrożeń środowiska i zdrowia ludzi.

Także w tym przypadku brak wyraźnego za-strzeżenia, iż opracowanie problemowe może w szczególności dotyczyć rozpoznania cech wy-stępujących korytarzy ekologicznych ogranicza efektywność tego rodzaju opracowania jako in-strumentu służącego bezpośrednio kształtowa-niu pożądanych zapisów dotyczących ochrony łączności przyrodniczej.

Z tej samej perspektywy ocenić należy zakres tzw. dokumentów wejściowych do opracowania ekofizjograficznego143. Niektóre z nich będą wprawdzie poruszać kwestie związane z ochroną łączności przyrodniczej (np. niektóre dokumenty planistyczne opracowywane na podstawie pr. wod. oraz PO rezerwatów przyrody, parków na-rodowych i krajobrazowych), ale brak wyraźne-go zastrzeżenia, iż opracowania ekofizjograficz-ne muszą uwzględniać dokumenty analizujące bezpośrednio rolę występujących korytarzy eko-logicznych naraża na wystąpienie sytuacji, iż kwestia ochrony łączności przyrodniczej w dokumentach wejściowych zostanie pominięta. Odrębną kwestię stanowi fakt, że obowiązujące


przepisy nie przewidują sporządzania odrębnej, szczególnej dokumentacji określającej rolę kory-tarzy ekologicznych oraz identyfikujących po-trzeby związane z zapewnieniem odpowiedniego poziomu ochrony łączności przyrodniczej.

Opracowanie ekofizjograficzne powinno się składać z części kartograficznej i opisowej. Zakres treściowy opracowania podstawowego wyznacza § 6 rozporządzenia. Spośród przepi-sów rozporządzenia § 6 w najszerszym zakresie nakazuje uwzględniać kwestie związane z ochro-ną łączności przyrodniczej144.

W przypadku opracowania problemowego poszczególne jego części obligatoryjnie muszą zawierać rozszerzenie lub uszczegółowienie roz-poznania i charakterystyki:1) stanu i funkcjonowania wybranych elemen-

tów przyrodniczych, udokumentowanych i zinterpretowanych przestrzennie, w szcze-gólności stanowiących o wrażliwości i od-porności na możliwe oddziaływanie plano-wanego sposobu zagospodarowania, wyni-kających ze specyfiki regionalnej;

2) możliwych zagrożeń wybranych elemen-tów przyrodniczych, wynikających z plano-wanego sposobu zagospodarowania.

Formuła opracowania problemowego może wiec być bardziej efektywną formą kształtowa-nia odpowiednich zasad ochrony łączności przy-rodniczej, zwłaszcza jeżeli za § 7 ust. 2 rozporzą-dzenia uwzględnić, iż szczegółowy zakres opra-cowania problemowego dostosowuje się do ro-dzaju i przedmiotu sporządzanego planu zago-spodarowania przestrzennego oraz stanu i spe-cyfiki środowiska analizowanego obszaru objęte-go tym planem.

3.3.4. Przepisy instytucjonalne i kompetencyjne

Ochrona łączności przyrodniczej musi być procesem interdyscyplinarnym, odbywającym się w wielu płaszczyznach organizacyjno-praw-nych, co ex definitione wymusza pewne rozpro-szenie kompetencji i autonomizację organów i podmiotów wykonujących poszczególne działa-nia z jej zakresu. Jednak aby system instytucjo-nalny działał efektywnie, wspomniane rozpro-

szenie nie może sięgać kompetencyjnego chaosu, a autonomizacja dezintegracji zarządzania.

W obecnym stanie prawym efektywność sys-temu instytucjonalnego, w ramach którego reali-zowane są zdania związane z ochroną łączności przyrodniczej nie jest najwyższa. Przyczyn takie-go stanu rzeczy upatrywać należy nie tyle w błęd-nym lub nietrafnym rozłożeniu kompetencji, ile w braku norm spajających i wzmacniających współdziałanie, integrujących system i wyklu-czających luki kompetencyjne bądź dublowanie się kompetencji.

Aktualnie, główny ciężar zadań związanych z ochroną łączności ekologicznej spoczywa na RDOŚ, odpowiedzialnych za funkcjonowanie sie-ci N2000, kluczowej z punktu widzenia ochrony łączności przyrodniczej. RDOŚ współdziałają z organami planistycznymi oraz organami zarzą-dzającymi obszarowymi formami ochrony przy-rody innymi niż sieć N2000, zajmującymi istotne miejsce w instytucjonalnym modelu ocen środo-wiskowych i władnymi egzekwować odpowie-dzialność za szkody w środowisku. Niestety, brak jest przepisów, które integrowałyby kompeten-cje RDOŚ w zakresie ochrony łączności przyrod-niczej. Nie ma regulacji, które temu organowi powierzałyby kompetencje w zakresie ochrony korytarzy ekologicznych położonych poza obsza-rowymi formami ochrony przyrody. Z punktu wi-dzenia ochrony łączności przyrodniczej, powie-rzenie kompetencji związanych z ustanawianiem i funkcjonowaniem obszarów chronionego krajo-brazu samorządom województw jest nieefek-tywne; lepszym rozwiązaniem byłoby powierze-nie tych zadań właśnie RDOŚ.

Jeżeli chodzi o inne organy administracji rzą-dowej odpowiedzialne za zadania z zakresu ochrony łączności przyrodniczej (np. dyrekcje parków narodowych, RDOŚ, Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej (dalej jako RZGW), Lasy Pań-stwowe czy Agencję Nieruchomości Rolnych) – zakres ich zadań jest określony adekwatnie do potrzeb.

Kompetencje organów jednostek samorządu terytorialnego koncentrują się w obszarze plano-wania przestrzennego. Efektywność norm praw-nych w tym zakresie pozostawia sporo do życze-nia, przy czym problem wydaje się wykraczać


poza ramy niniejszego opracowania, bowiem model planowania przestrzennego w Polsce jest przedmiotem krytyki, która odnosi się nie tyle do planowania przestrzennego w kontekście ob-szarów chronionych, ile do obowiązującego sys-temu w ogóle. Co ciekawe, krytyka ma charakter dwubiegunowy – z jednej strony system uznaje się za mało elastyczny, z drugiej za zbyt elastycz-ny, a osią sporu jest przede wszystkim rola, cha-rakter i obligatoryjność planów miejscowych oraz skutki prawne, jakie powinny się wiązać z ich uchwaleniem bądź nieuchwaleniem. Z punktu widzenia ochrony łączności przyrodniczej wyda-je się wskazane, aby dokumenty planistyczne uchwalane dla terenów w ramach obszarowych form ochrony przyrody miały charakter obligato-ryjny i ściśle określone wymogi co do treści. Wskazane jest, aby powyższa zasada odnosiła się także do korytarzy ekologicznych położonych poza granicami obszarowych form ochrony przy-rody. Pewne kompetencje organów jednostek sa-morządu terytorialnego ustawodawca ustalił również w sferze ocen środowiskowych. Wszyst-kie samorządy prowadzą szerokie planowanie strategiczne, w związku z czym objęte są liczny-mi obowiązkami w zakresie SOOŚ – w ramach tych procedur muszą uwzględniać kwestie zwią-zane z ochroną łączności przyrodniczej. Wójto-wie, burmistrzowie i prezydenci miast wydają także decyzje środowiskowe w ramach OOŚ (współdziałając z RDOŚ). Ocena efektywności re-gulacji dotyczących SOOŚ i OOŚ była przedmio-tem wcześniejszych rozważań.

3.3.5. Przepisy finansowe

W rozdziale II opracowania zaznaczono, iż fi-nansowanie ochrony przyrody jest procesem zło-żonym, na który składają się co najmniej 3 sub-systemy norm prawnych:

– przepisy określające ogólne obowiązki w zakresie finansowania działań na rzecz ochrony przyrody;

– normy określające źródła finansowania działań instytucji ochrony przyrody oraz

– normy określające źródła finansowania działań z zakresu ochrony przyrody.

Efektywność systemu finansowania działań związanych z ochroną łączności przyrodniczej jest bezpośrednią pochodną efektywności syste-mu instytucjonalno-kompetencyjnego ustano-wionego w tym obszarze. Zasadą powinno być: „ile zadań i kompetencji – tyle pieniędzy”. Zasada ta nie jest w Polsce efektywnie realizowana, przy czym w większym stopniu brak efektywności spowodowany jest brakiem środków, niż ich nie-właściwym, tj. wymuszanym systemowo dedyko-waniem lub wydatkowaniem.

Podstawowym źródłem finansowania zadań związanych z ochroną łączności przyrodniczej są środki pochodzące bezpośrednio z budżetu pań-stwa. Ze środków tych finansowana jest działal-ność RDOŚ, RZGW, dyrekcji parków narodowych oraz dyrekcji parków krajobrazowych. Finanso-wana jest także większość pozostałych omawia-nych wyżej zadań organów administracji rządo-wej w związku z ochroną łączności przyrodni-czej. Przepisy okołobudżetowe nie gwarantują stałej ich wysokości i nie przewidują automa-tycznego wzrostu w przypadku zwiększenia za-dań. Ponadto, nie opracowuje się długotermino-wych planów finansowania ochrony łączności przyrodniczej, co uniemożliwia planowanie w tym zakresie w dłuższej perspektywie. Z kolei finan-sowanie zadań przez Lasy Państwowe jest proce-sem złożonym. U.l. pozostawia Lasom Państwo-wym znaczną autonomię prawno-finansową. Nie ma ustawowych wskazań, gwarantujących, iż Lasy Państwowe przeznaczą na ochronę przyro-dy – w tym na ochronę łączności przyrodniczej – określoną pulę środków, które pozostają w ich dyspozycji, co powoduje, iż to źródło finansowa-nia również nie ma cech stabilności i stałości.

Ponieważ ochrona łączności przyrodniczej odbywa się przede wszystkim w ramach ochrony obszarów N2000, kluczowym przepisem w za-kresie jej finansowania jest art. 39 u.o.p., według którego koszty związane z wdrożeniem i funkcjo-nowaniem sieci obszarów N2000 w zakresie nie-objętym finansowaniem przez Wspólnotę są fi-nansowane z budżetu państwa, a także z budże-tów JST oraz ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (dalej jako NFOŚiGW)i wojewódzkich funduszy ochro-ny środowiska i gospodarki wodnej.


Nie ma przepisów, które gwarantowałyby fi-nansowanie ochrony korytarzy ekologicznych położonych poza obszarowymi formami ochrony przyrody.

Brak również norm gwarantujących jednost-kom samorządu terytorialnego adekwatność do-chodów do wydatków na ochronę przyrody, w tym na ochronę łączności przyrodniczej. Z punktu widzenia ochrony łączności przyrodniczej szcze-gólnie krytycznie ocenić należy brak gwarancji finansowych dla samorządów województwa w zakresie zadań wykonywanych w związku z po-woływaniem i utrzymywaniem obszarów chro-nionego krajobrazu. Niedofinansowanie tych za-dań stanowi kolejne istotne ograniczenie znacze-nia tej instytucji jako instrumentu służącego ochronie korytarzy ekologicznych. Zadania z za-kresu ochrony przyrody wykonywane przez JST jako zadania własne rzadko traktowane są jako priorytetowe. Tym samym ich budżetowanie (ze środków własnych JST) pozostaje zwykle na mi-nimalnym poziomie. W efekcie, samorządy tery-torialne zadania z zakresu ochrony przyrodniczej wykonują tylko w zakresie niezbędnego mini-mum, przeważnie ograniczając się do finansowa-nia wykonywania zadań o charakterze orzeczni-czym (czyli do wydawania rozstrzygnięć admini-stracyjnych, do których zobowiązują je przepisy o charakterze bezwzględnie obowiązującym). Nie ma również efektywnych przepisów, które pozwalałyby współfinansować z budżetu pań-stwa lub z innych źródeł wykonywanie zadań sa-morządów w zakresie planowania przestrzenne-go. Nieobligatoryjność m.p.z.p. w połączeniu z brakiem środków na ich uchwalanie, w tym na wykonywanie kosztownych opracowań anali-tycznych, powoduje, iż planów miejscowych, w tym zwłaszcza planów uwzględniających po-trzeby zapewnienia warunków dla ochrony łącz-ności przyrodniczej nie przybywa wiele.

Uzupełniającym źródłem wydatków admini-stracji rządowej i JST na cele związane z ochroną łączności przyrodniczej są fundusze celowe, w szczególności NFOŚiGW oraz wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wod-nej, funkcjonujące na podstawie art. 400 i nast. p.o.ś.145. W przepisach tych brak jest wyraźnego zaznaczenia, iż dopuszcza się z nich finansowa-

nie ochrony łączności przyrodniczej. Finansowa-nie tego celu odbywać się więc musi pośrednio, w ramach zadań, których finansowanie powoła-ne przepisy dopuszczają wprost.

Niektóre zadania związane z ochroną łączno-ści przyrodniczej, w szczególności wkompono-wane w zadania związane z ochroną obszarów N2000, mogą być finansowane lub współfinaso-wane ze środków UE, przy czym źródła tego nie można uznać ani za źródło wystarczające, ani sta-łe, skoro finansowanie odbywa się w systemie perspektyw finansowych i w trybie konkursowym.

3.3.6. Przepisy o charakterze technicznym

W rozdziale II opracowania wskazano, iż bez-pośrednio lub pośrednio ochronie łączności przyrodniczej powinny również służyć przepisy o charakterze technicznym, określające standar-dy ochrony środowiska w zakresie realizacji i funkcjonowania obiektów infrastrukturalnych oraz regulacje określające parametry specjali-stycznych obiektów służących ochronie koryta-rzy ekologicznych, zagrożonych realizacją i funk-cjonowaniem obiektów infrastrukturalnych.

W omawianej kategorii szczególne znaczenie mają rozporządzenia określające parametry techniczne:

– obiektów komunikacyjnych (dróg publicz-nych i drogowych obiektów inżynier-skich146, linii kolejowych147);

– lotnisk148;– linii przesyłowych (linii elektrycznych,

telekomunikacyjnych149;– linii cieplnych, gazowych150, ropociągów151;– budowli hydrotechnicznych152;– farm wiatrowych; obiektów górniczych,

obiektów rolniczych153.Oceniając ich efektywność stwierdzić należy,

iż generalnie pozostają one w oderwaniu od kwe-stii ochrony łączności przyrodniczej.

Znacząca większość wymienionych wyżej roz-porządzeń albo całkowicie pomija kwestie ochro-ny korytarzy ekologicznych, albo wprowadza w tym zakresie normy o takim stopniu ogólno-ści154, iż ich efektywność w praktyce ochrony łączności przyrodniczej nie może być wysoka.


W rozporządzeniach zachodzi jedna z dwóch sy-tuacji: albo w ogóle brak jest wskazań ogólnych w postaci zasad programowych kierowanych do projektantów, które to zasady nakazywałyby sto-sowanie lub uwzględnianie w projektach tech-nicznych takich rozwiązań, które służyłyby ochronie łączności przyrodniczej, czyli zapew-niałyby maksymalnie nieskrępowaną migrację, albo zasady takie da się wyprowadzić wyłącznie pośrednio, drogą wykładni celowościowej, co w praktyce ogranicza ich stosowanie i egzekwo-walność. Znacząca większość rozporządzeń tech-nicznych nie zawiera przepisów szczegółowych dotyczących sytuowania obiektów infrastruktu-ralnych w kontekście ochrony łączności przyrod-niczej, ani nie ustala parametrów tych obiektów w relacji do korytarzy ekologicznych. Z reguły rozporządzenia nie ustalają obowiązków w za-kresie budowy, montażu lub instalacji konkret-nych budowli, obiektów lub urządzeń bezpośred-nio służących ochronie korytarzy ekologicznych. Nie formułują również standardów, ani wymo-gów w zakresie ich parametrów.

Nawet te nieliczne regulacje, które w sposób bardziej bezpośredni ukierunkowane są na reali-zację celów związanych z ochroną korytarzy eko-logicznych mają charakter incydentalny i nie sta-nowią zwartego systemu zapewniającego oczeki-waną efektywność ochrony łączności przyrodni-czej. Przykładowo, efektowi bariery towarzyszą-cemu drogom publicznym zapobiegać powinny przejścia dla zwierząt wymagane przez rozpo-rządzenie w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać drogowe obiekty in-żynierskie i ich usytuowanie. Przejścia dla zwie-rząt przez drogi publiczne nie mogą jednak speł-niać w pełni efektywnie założonego celu, ponie-waż rozporządzenie nie przewiduje ich wytycza-nia na odbudowywanych, rozbudowywanych i przebudowywanych drogach klasy GP i G (§ 10 ust. 2 rozporządzenia), charakteryzujących się szczególnie dużym natężeniem ruchu. Ponadto, standaryzacja przejść (np. dla dużych zwierząt) nie uwzględnia ich zróżnicowanej typologii, we-dług znaczenia korytarza migracyjnego, wymia-rów przejścia oraz gatunków zwierząt, oraz mo-delowych wymiarów, wypracowanych przez na-ukowców, bowiem § 58 ust. 2 rozporządzenia

określa wyłącznie minimalną szerokość obiektu pełniącego funkcję przejścia dla zwierząt155.

3.3.7. Przepisy z zakresu odpowiedzialności odszkodowawczej za ograniczenie możliwości korzystania z nieruchomości

Ograniczenia możliwości korzystania z nieru-chomości w związku z wymogami wynikającymi z ochrony łączności przyrodniczej w aktualnym stanie prawnym przede wszystkim odnosić nale-ży do określonych nakazów lub zakazów związa-nych z objęciem danej nieruchomości jedną z ob-szarowych form ochrony przyrody, w której gra-nicach znajdują się korytarze ekologiczne156.

Obowiązujące przepisy z samymi korytarzami ekologicznymi nie wiążą bezpośrednio możliwo-ści reglamentowania sposobów korzystania z nieruchomości. Nie ma norm, które upoważnia-łyby organy administracji publicznej do nakazy-wania wykonania określonych działań lub czyn-ności, albo ich zaniechania, w celu utrzymania łączności przyrodniczej, jej przywrócenia albo – w ramach kompensacji – ustanowienia w innym miejscu. Brak tego rodzaju uregulowań osłabia efektywność prawnej ochrony łączności przy-rodniczej.

Podstawowe uprawnienia właścicieli nieru-chomości, których dotyczy ochrona prowadzona na obszarowych formach ochrony przyrody (a więc, pośrednio, także ochrona łączności przy-rodniczej) kreuje art. 129 ust. 1 i ust. 2 p.o.ś., zgodnie z którym właściciel ma prawo do żąda-nia:1) wykupienia nieruchomości lub jej części,

jeżeli w związku z ograniczeniem sposobu korzystania z nieruchomości korzystanie z niej lub z jej części w dotychczasowy spo-sób lub zgodny z dotychczasowym prze-znaczeniem stało się niemożliwe lub istot-nie ograniczone (ust. 1)157;

2) odszkodowania za poniesioną szkodę, w tym za zmniejszenie wartości nierucho-mości ust. 2)158.

Roszczenie o wykup ma swój odpowiednik w roszczeniu z art. 36 ust. 1 u.p.z.p., natomiast


roszczenie o odszkodowanie – w art. 36 ust. 3 u.p.z.p. Należy podkreślić, że przepisy art. 36 ust. 1 i ust. 3 u.p.z.p. stanowią samodzielne, szczegól-ne w stosunku do określonych w art. 129 ust. 1 i ust. 2 p.o.ś. podstawy roszczeń, znajdujące wy-łączne zastosowanie w sytuacji, gdy ograniczenia w korzystaniu z nieruchomości niezbędne z punktu widzenia ochrony łączności przyrodni-czej ustanowiono w m.p.z.p.

Efektywność przywołanych norm ocenić nale-ży krytycznie. W szczególności kontrowersje musi budzić art. 129 ust. 2 p.o.ś., w którym usta-wodawca nie ograniczył jednoznacznie roszcze-nia odszkodowawczego do wysokości rzeczywi-stej szkody (jak ma to miejsce w art. 36 ust. 1 u.p.z.p.), a tym samym wprowadził mimowolnie czynnik demotywujący organy administracji pu-blicznej władne ustanawiać obszarowe formy ochrony przyrody służące bezpośrednio lub po-średnio ochronie łączności przyrodniczej. Mogą one mieć uzasadnione obawy, iż w przypadku wprowadzenia nakazów lub zakazów ogranicza-jących korzystanie z nieruchomości w związku z ochroną korytarzy ekologicznych będą w ramach odpowiedzialności odszkodowawczej ponosić także koszty korzyści utraconych przez właści-cieli (lucrum cessans), często (np. w przypadku tzw. działek deweloperskich) wielokrotnie wyż-szych niż wartość samych nieruchomości. Biorąc pod uwagę, że organy te i tak dysponują skrom-nymi środkami na ochronę przyrody, obawa przed skutkami rozszerzonej odpowiedzialności odszkodowawczej potęguje jeszcze bariery, przed jakimi stoi wdrażanie ochrony korytarzy ekologicznych.

W literaturze kwestionuje się efektywność omawianej regulacji w związku z normą zawartą w art. 129 ust. 4 p.o.ś.159. Przepis stanowi, iż z roszczeniami o wykup lub o odszkodowanie można wystąpić w terminie zawitym (nieprzyw-racalnym) 2 lat od dnia wejścia w życie rozporzą-dzenia lub aktu prawa miejscowego powodujące-go ograniczenie sposobu korzystania z nierucho-mości, podczas gdy w tak krótkim terminie nie zawsze możliwe jest dokonanie precyzyjnej oce-ny zakresu ograniczenia korzystania z nierucho-mości przez przepisy, a w szczególności skutków, jakie dla korzystania z nieruchomości mogą

wystąpić długoterminowo oraz w zakresie po-tencjalnego zagospodarowania innego niż aktu-alny sposobu korzystania z nieruchomości. Zwra-ca również uwagę brak spójności omawianego przepisu z art. art. 33 ust. 2 u.o.p., który wymusza daleko ingerujące we własność ograniczenie w korzystaniu z nieruchomości, o którym mowa w art. 33 ust. 1 u.o.p. także w stosunku do nieru-chomości zlokalizowanych na terenie projekto-wanych obszarów N2000. Ponieważ art. 129 ust. 4 p.o.ś. uzależnia skuteczność roszczeń od wydania rozporządzenia krajowego o zatwierdzeniu pro-jektowanych obszarów N2000, a u.o.p. przewidu-je na to aż 6 lat, właściciele nieruchomości, z któ-rych korzystanie zostało ograniczone w związku z ochroną środowiska (w tym w związku z ochro-ną łączności przyrodniczej) swoje roszczenia będą mogli wysuwać w perspektywie istotnie odroczonej.

Art. 36 ust. 3 u.o.p. przewiduje możliwość za-warcia przez RDOŚ i właściciela lub posiadacza nieruchomości umowy, która zawiera wykaz nie-zbędnych działań dostosowujących działalność gospodarczą, rolną, leśną, łowiecką lub rybacką do wymogów ochrony obszaru N2000, na któ-rym nie mają zastosowania programy wsparcia z tytułu obniżenia dochodowości, sposoby i ter-miny ich wykonania oraz warunki i terminy rozli-czenia należności za wykonane czynności, a tak-że wartość rekompensaty za dochody utracone w wyniku wprowadzonych ograniczeń. Fakulta-tywność tego rodzaju umów oraz brak gwarancji prawnych zapewniających ich stabilne i ade-kwatne do potrzeb finansowanie powodują, iż ich efektywność jest aktualnie bardzo niska.

Niejasne są zasady odpowiedzialności za ogra-niczenie w korzystaniu z nieruchomości w związ-ku z jej wykorzystaniem dla celów kompensacji przyrodniczej przez podmiot niebędący ich wła-ścicielem. Art. 35 ust. 1 u.o.p. wskazuje, iż RDOŚ ustala zakres, miejsce, termin i sposób wykona-nia kompensacji przyrodniczej, stosownie do skali i rodzaju negatywnego oddziaływania na cele ochrony obszaru N2000, w porozumieniu z zarządcą terenu, przy czym zarządca nie musi być podmiotem realizującym plan lub przedsię-wzięcie. Art. 35 ust. 2 u.o.p. ustanawia tylko bar-dzo ogólną zasadę ponoszenia kosztów kompen-


sacji przez podmiot realizujący plan lub przed-sięwzięcie (zgodnie z zasadą zanieczyszczający płaci). Przepisy nie precyzują natomiast, kto ustala koszty kompensacji. W ustawie nie ma wy-raźnego upoważnienia dla zawarcia umowy lub porozumienia między podmiotem obowiązanym do kompensacji, a właścicielem nieruchomości. Z kolei wykładnia językowa art. 35 ust. 2 u.o.p. prowadzi do konkluzji, iż uprawnienia w zakre-sie ustalenia kosztów nie ma także RDOŚ. Niepre-cyzyjność regulacji obniża jej efektywność.

Efektywność instytucji kompensacji ogólnie oraz jako mechanizmu, który mógłby służyć ochronie łączności przyrodniczej obniża także brak na gruncie prawa polskiego przepisów do-puszczających ustanowienie tzw. służebności kompensacji (służebności przyrodniczej)160.

3.3.8. Przepisy z zakresu odpowiedzialności za szkody w środowisku

Przepisy ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich na-prawie161 co do zasady stanowią transpozycję re-gulacji wspólnotowych. Ocena efektywności przepisów ustawy nie odbiega więc zasadniczo od oceny efektywności przepisów Dyrektywy, która we wcześniejszej części opracowania uzna-na została za stosunkowo wysoką162. Pozytywną ocenę polskiej regulacji opatrzyć należy jednak kilkoma zastrzeżeniami.

Pierwsze zastrzeżenie dotyczy przyjętej defi-nicji szkody w środowisku. Odpowiedzialność za szkody w środowisku traktować należy jako in-strument służący ochronie łączności przyrodni-czej w dwóch perspektywach – jako środek pre-wencyjny i jako instrument odpowiedzialności sensu stricte (odpowiedzialności następczej). W tym drugim kontekście podkreślić należy, iż szczególną rolę w ochronie łączności przyrod-niczej odgrywa odpowiedzialność za szkody w gatunkach chronionych i w chronionych siedli-skach przyrodniczych. Definicję tego rodzaju szkód ustawodawca zawarł w art. 6 pkt 11 lit. a) ustawy szkodowej, definicje gatunków chronio-nych w art. 6 pkt 7 tej ustawy, a chronionych sie-dlisk przyrodniczych – w art. 6 pkt 2. Z punktu

widzenia korytarzy ekologicznych definicja szko-dy w chronionych siedliskach przyrodniczych jest nieefektywna. Obejmuje ona wyłącznie sie-dliska położone na terenie obszarowych form ochrony przyrody, na terenie proponowanych obszarów N2000 (z tzw. Shadow List), będące przedmiotem zainteresowania Wspólnoty163 oraz siedliska i miejsca rozrodu gatunków chronio-nych. Przyjęta kwalifikacja wyłącza spod reżimu ustawy szkodowej większość korytarzy ekolo-gicznych położonych poza obszarowymi forma-mi ochrony, zwłaszcza jeżeli stanowią one szlaki migracyjne gatunków innych niż chronione.

Nie powinna natomiast budzić kontrowersji przyjęta w odniesieniu do szkód w gatunkach chronionych i w chronionych siedliskach przy-rodniczych klauzula derogacyjna przewidująca uchylenie odpowiedzialności za tego rodzaju szkody w przypadku, kiedy są one skutkiem zi-dentyfikowanego negatywnego wpływu, wynika-jącego z działania podmiotu korzystającego ze środowiska zgodnie z art. 34 u.o.p. lub zgodnie z DŚU. Klauzulę tę należy traktować nie jak ele-ment obniżający efektywność ustawy, a przeciw-nie, jak swoistą premię za rzetelną OOŚ, która powinna wpływać na wzrost jakości OOŚ, a w jej ramach – na głębsze rozpoznanie potrzeb zwią-zanych z ochroną łączności przyrodniczej oraz bardziej adekwatne reagowanie na te potrzeby poprzez odpowiednie zapisy w DŚU, ewentualnie – na etapie ponownej oceny OOŚ.

W kontekście ochrony łączności przyrodniczej warto również podkreślić, że w ślad za Dyrekty-wą Szkodową niektóre krajowe kryteria oceny szkód w środowisku164 bezpośrednio nawiązują do poszczególnych aspektów ochrony łączności przyrodniczej165. Pośrednio na ochronę koryta-rzy ekologicznych krajowy prawodawca166 ukie-runkował również działania naprawcze167.

Efektywność ustawy, także w kontekście jej skuteczności w roli instrumentu służącego ochro-nie łączności przyrodniczej, jest osłabiona przed wąskie zakreślenie podmiotowego zakresu jej obowiązywania (w art. 2 ust. 1). Wprawdzie ustawa transponuje w tym zakresie postanowie-nia Dyrektywy Szkodowej, niemniej Dyrektywa nie sprzeciwia się w tym zakresie rozszerzeniu regulacji na szerszy krąg podmiotów. Ponadto,


ustawa szkodowa nie znajduje zastosowania do szkód w środowisku spowodowanych bezpo-średnio lub pośrednio przez osoby fizyczne, któ-re nie spełniają kryterium podmiotu korzystają-cego ze środowiska, tj. nie są przedsiębiorcami; nie prowadzą działalności wytwórczej w rolnic-twie w zakresie upraw rolnych, chowu lub ho-dowli zwierząt, ogrodnictwa, warzywnictwa, le-śnictwa i rybactwa śródlądowego; nie są osoba-mi wykonującymi zawód medyczny w ramach indywidualnej praktyki lub indywidualnej spe-cjalistycznej praktyki; przepisów ustawy nie sto-suje się również jeśli działalność osób fizycznych, która spowodowała szkodę, nie wymagała ze-zwolenia. Tak daleko idące ograniczenia nie mogą nie spotkać się z krytyką.

Zastrzeżenia powinny ponadto budzić dwie klauzule derogacyjne, wyłączające stosowanie ustawy w określonych przypadkach, dalece ogra-niczające jej efektywność w ogóle, w tym jako in-strumentu służącego ochronie korytarzy ekolo-gicznych. Po pierwsze, sprzeczne z Dyrektywą Szkodową jest wyłączenie zastosowania ustawy przewidziane w art. 4 pkt 2 lit. c) ustawy w przy-padku „jeżeli bezpośrednie zagrożenie szkodą w środowisku lub szkoda w środowisku zostały spowodowane przez działalność, której celem jest ochrona przed klęską żywiołową”. Taki zapis roz-szerza w sposób niedopuszczalny klauzulę z Dy-rektywy ograniczającą się do sytuacji, w której bezpośrednie zagrożenie szkodą w środowisku lub szkoda w środowisku zostały spowodowane wyłącznie przez działalność, której celem jest ochrona przed klęską żywiołową168. Rozszerzenie derogacji eliminuje z reżimu ustawy na przykład szkody w środowisku spowodowane robotami re-gulacyjnymi, nawet jeżeli w danym przypadku ich związek z ochroną przed powodzią jest tylko hipo-tetyczny a celem głównym skutek inny niż zwięk-szenie stopnia ochrony przeciwpowodziowej.

Po drugie, zakwestionować należy także wprowadzenie do ustawy „krajowej klauzuli de-rogacyjnej” nie obowiązującej na gruncie Dyrek-tywy Szkodowej, zwalniającej z odpowiedzialno-ści podmioty, które spowodowały szkodę w związku z prowadzeniem gospodarki leśnej prowadzonej zgodnie z zasadami trwale zrówno-ważonej gospodarki leśnej.

Efektywność całości regulacji dotyczącej od-powiedzialności za szkodę w środowisku teore-tycznie zwiększają natomiast takie czynniki, jak szerokie zakreślenie kręgu podmiotów upraw-nionych do zgłaszania szkody w środowisku oraz system sankcji karnych przewidzianych za niedo-pełnienie obowiązków wynikających z ustawy. W praktyce, efekt może natomiast niweczyć skomplikowane i kosztowne dowiedzenie związ-ku przyczynowego między danym działaniem konkretnego podmiotu korzystającego ze środo-wiska a jego skutkami dającymi się kwalifikować jako szkoda w środowisku.

3.3.9. zasady ochrony środowiska

Zasady ogólne prawa ochrony środowiska:1) zasada kompleksowej ochrony (art. 5 p.o.ś.);2) zasada prewencji (art. 6 ust. 1 p.o.ś.);3) zasada przezorności (art. 6 ust. 2 p.o.ś.);4) zasada zanieczyszczający płaci (art. 7 p.o.ś.);podobnie jak wyżej oceniane przepisy ustawy szkodowej stanowią transpozycję odpowiednich uregulowań wspólnotowych, w związku z czym ocena ich efektywności w warstwie normatyw-nej nie odbiega od wysokiej oceny uregulowań wspólnotowych.

Ogólna ocena w istotny sposób ulega natomiast obniżeniu w warstwie spójności zasad ogólnych z pozostałymi normami tworzącymi system prawnej ochrony łączności przyrodniczej. Kry-tycznie należy spojrzeć w szczególności na słabą korelację ogólnych zasad ochrony środowiska z treścią norm szczególnych, czyli przepisów pra-wa materialnego o większym stopniu konkrety-zacji, obowiązujących w zakresie ochrony łącz-ności przyrodniczej, i jeszcze gorsze przełożenie na obszar praktyki administracyjnej i orzecznic-twa sądów administracyjnych.

Korytarze ekologiczne podlegają stosunkowo efektywnej ochronie w ramach istniejących na gruncie ustawy o ochronie przyrody obszaro-wych form ochrony przyrody, ale poza tymi ob-szarami ochrona prawna praktycznie ich nie obejmuje. Analiza instrumentów charaktery-stycznych dla obszaru zarządzania elementami środowiska wskazuje z kolei, iż proces ten jest


procesem nieskoordynowanym, przynajmniej je-śli chodzi o segment łączności przyrodniczej. Jeżeli nałożymy na to krytyczną ocenę związaną z rozproszeniem kompetencji i dezintegracją procesów decyzyjnych, a następnie niezbyt sta-bilne i niewystarczające źródła finansowania, nie można powiedzieć, że polskie regulacje dotyczą-ce ochrony łączności przyrodniczej są spajane przez zasadę kompleksowej ochrony. Przepisy o ochronie korytarzy ekologicznych nie do końca realizują postulat jaki z niej wynika – ich ochrona nie zawsze jest uwzględniana przy ochronie po-zostałych elementów. środowiska.

Z zasady prewencji dla ochrony łączności przyrodniczej płyną nie tylko wymogi związane z zapobieganiem negatywnemu oddziaływaniu na korytarze ekologiczne przez podmioty podej-mujące działalność mogącą negatywnie oddzia-ływać na środowisko. Dalej idące wydają się im-plikacje, jakie zasada rodzi dla działań admini-stracji publicznej i sądów administracyjnych. Przyjmując, iż zasada przezorności adresowana jest także do tych podmiotów169 należy stwier-dzić, ze nie zawsze jest ona brana pod uwagę w praktyce administracyjnej i orzeczniczej, co sprawia, że efektywność tej zasady w sferze sto-sowania prawa nie satysfakcjonuje. Dla ochrony łączności przyrodniczej równie istotne powinno być uwzględnianie zasady prewencji:

– w praktyce planowania przestrzennego;– w zintegrowanym zarządzaniu elementami

środowiska (w tym w ramach SOOŚ, która sama w sobie jest jednym z głównych in-strumentów realizacji zasady prewencji);

– w sferze realizacji określonych przedsię-wzięć (tu głównie jej wyrazicielem powin-na być OOŚ).

Zasada przezorności leży także u podstaw od-powiedzialności za szkody w środowisku – ocenę jej efektywności przez pryzmat ustawy szkodo-wej prezentowano w poprzedniej części rozdzia-łu. Nakaz jej skrupulatnego przestrzegania w od-niesieniu do ochrony korytarzy ekologicznych wpisuje się w dalej idący postulat zapewnienia łączności przyrodniczej bardziej eksponowane-

go miejsca w procedurach SOOŚ i OOŚ poprzez uwzględnianie szczególnej funkcji tego czynnika jako integratora w obszarze ochrony obszarowej, integratora w obszarze ochrony gatunkowej oraz integratora obu tych obszarów ochrony. Funkcja integracyjna jest także istotna w kontekście wy-żej omawianej zasady kompleksowej ochrony.

Z punktu widzenia ochrony łączności przyrod-niczej zasada przezorności odgrywa podobną rolę co zasada prewencji. Analogiczna jest rów-nież ocena jej efektywności jako instrumentu służącego wzmocnieniu ochrony łączności przy-rodniczej – efektywność ta nie jest najwyższa. Organy administracji często ignorują wynikające z niej nakazy, bądź nie podchodzą do nich z pełną restrykcyjnością, często nie orzekając o obowiąz-kach podjęcia działań zapobiegawczych na etapie sporządzania planów miejscowych, na etapie SOOŚ, czy w ramach OOŚ, mimo stwierdzenia w danym postępowaniu, że negatywne oddziały-wanie podejmowanej działalności na środowisko – w tym na łączność przyrodniczą – nie jest w pełni rozpoznane.

Oceniając na tle ochrony łączności przyrodni-czej efektywność zasady zanieczyszczający płaci należy odnieść się do dwóch jej aspektów. Po pierwsze, przejawia się ona w obszarze kom-pensacji przyrodniczej. Podmioty, które poprzez swoje działanie powodują negatywne oddziały-wanie na korytarze ekologiczne – w decyzjach środowiskowych są zobowiązywane do wykony-wania kompensacji przyrodniczej i muszą pono-sić jej koszty. Kompensacja przyrodnicza może polegać na przykład na nasadzeniach prowadzo-nych na terenie korytarzy ekologicznych, także położonych poza granicami obszarowych form ochrony przyrody. W tej płaszczyźnie zasada za-nieczyszczający płaci pośrednio zwiększa efek-tywność ochrony łączności przyrodniczej. Po drugie, zasada zanieczyszczający płaci leży u podstaw odpowiedzialności za szkody w środo-wisku. Jej efektywność w tym kontekście jest wy-soka, tak jak wysoka jest efektywność całości re-gulacji ustawy szkodowej, oczywiście z zastrze-żeniami względem tej regulacji, na które zwróco-no uwagę we wcześniejszej części rozdziału.


Przypisy

1 Dz. U. z 1978 r. Nr 7, poz. 24 z późn. zm.; dalej jako Konwencja Ramsarska.

2 Na ten temat zob. szerzej rozdział 3.3.3 Przepis ten stanowi, że: „gatunek wędrowny

oznacza całą populację lub jakąkolwiek geogra-ficznie odrębną część populacji dowolnego ga-tunku lub niższej kategorii taksonomicznej dzi-kich zwierząt, którego znaczna część osobników w sposób cykliczny i możliwy do przewidzenia przekracza jedną lub kilka granic jurysdykcji państwowej”.

4 Zob. Jędrzejewski, W., Nowak, S., Stachura, K., Skierczyński, M,. Mysłajek, R., Niedziałkowski, K., Jędrzejewska, B., Wójcik, J. M., Zalewska, H., Pilot, M.; Projekt korytarzy ekologicznych łączą-cych Europejską Sieć Natura 2000 w Polsce, Bia-łowieża 2005.

5 Szerzej na ten temat w: Jędrzejewski, W. i inni; Animals and Roads, Mammals Research Institu-te, Polish Academy of Sciences, Białowieża 2009.

6 Dz. U. Nr 220, poz. 2237.7 Dz. U. z 1999 r. Nr 96, poz. 1112; dalej jako Po-

rozumienie EUROBATS.8 Dz. U. z 1999 r. Nr 96, poz. 1108 z późn. zm.;

dalej jako Porozumienie ASCOBANS.9 Jeśli chodzi o zagrożenie nietoperzy w związku

z realizacją infrastruktury transportowej, już w „Raporcie z realizacji postanowień Porozumie-nia w Polsce w 2009 r.” wskazano, że „Badania prowadzone pod Warszawą wykazują, że istot-nym zagrożeniem dla nietoperzy mogą być dro-gi szybkiego ruchu z dużym natężeniem ruchu – zwłaszcza gdy przecinają trasy stałych prze-lotów nietoperzy (np. na żerowiska) (G. Lesiń-ski, inf. ustna).” Administracja ma zatem świa-domość zagrożeń dla nietoperzy wynikających z realizacji infrastruktury, nie podejmuje jed-nak działań w celu realizacji rezolucji Konfe-rencji Stron. Świadczy to o niskiej efektywności Porozumienia EUROBATS w tym zakresie.

10 Przyłów oznacza łapanie w sieci rybackie ga-tunków innych, niż docelowe.

11 Zgodnie z art. 38 ust. 1 Traktatu o funkcjono-waniu Unii Europejskiej (wersja skonsolidowa-na Dz. Urz. UE C 83 z 30.3.2010, str.47), do ce-lów wspólnej polityki rybołówstwa należy: ochrona zasobów przed przełowieniem, za-gwarantowanie dochodów rybakom, zapew-

nienie konsumentom i przemysłowi przetwór-czemu regularnych dostaw po rozsądnych ce-nach oraz zrównoważona eksploatacja żywych zasobów wodnych z biologicznego, środowi-skowego i gospodarczego punktu widzenia.

12 Dz. Urz. UE L 150 z 30.4.2004, str. 12 z późn. zm.13 Dz. Urz. UE L 349 z 21.12.2005, str. 1 z późn. zm.14 Dz. U. z 1996 r. Nr 58, poz. 263 z późn. zm.; dalej

jako Konwencja Berneńska.15 Sieć Natura 2000 tworzona na podstawie Dy-

rektywy Siedliskowej opiera się na tych samych kryteriach co ekologiczna sieć Emerald powo-łana na mocy Konwencji Berneńskiej (zob. Council of Europe, Development of the Emerald Network: General principles of the procedure for examining and approving Emerald sites put for-ward by states Secretariat’s proposals, Stras-bourg 29 September 2005).

16 Zakaz umyślnego niepokojenia dzikich zwie-rząt, zwłaszcza w okresie rozrodu, wychowu młodych lub snu zimowego znajduje podstawę wyłącznie wówczas, gdy wskazane postępowa-nie będzie miało znaczące skutki w odniesieniu do celów niniejszej Konwencji. W praktyce we-ryfikacja takich skutków w postępowaniach ad-ministracyjnych mogłaby rodzić problemy, w związku z czym na przykład prawodawca polski zrezygnował z przesłanki konwencyjnej (zob. § 6. pkt 11 rozporządzenia Ministra Śro-dowiska z dnia 28 września 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt obję-tych ochroną, Dz. U. Nr 220, poz. 2237).

17 Dz. Urz. UE L 38 z 10.2.1982, str. 1.18 Do procedur tych należą zwłaszcza prowadzo-

ny przez Komitet monitoring implementacji Konwencji oraz procedura skargowa.

19 Dz. U. z 2002 r. Nr 184, poz. 1532; ang. Conven-tion on Biological Diversity, dalej jako CBD.

20 Zgodnie z art. 2 CBD, różnorodność biologiczna oznacza „zróżnicowanie wszystkich żywych or-ganizmów pochodzących, między innymi, z eko-systemów lądowych, morskich i innych wodnych ekosystemów oraz zespołów ekologicznych, któ-rych są one częścią. Dotyczy to różnorodności w obrębie gatunku, między gatunkami oraz eko-systemami”.

21 Olembo, R. [w:] Bilderbeek, S., Wijgerde, A., v. Schaik, N.; Biodiversity and international law: the effectiveness of international environmental law, Amsterdam 1992, str. 7.

22 CBD stała się natomiast podstawą do przyjęcia Paneuropejskiej Strategii Różnorodności Biolo-


gicznej i Krajobrazowej, opracowanej i zatwier-dzonej przez Ministrów Ochrony Środowiska na konferencji ministerialnej w Sofii w 1996 r. Efektem realizacji tej Strategii jest opracowanie koncepcji Paneuropejskiej Sieci Ekologicznej (ECONET), w której skład oprócz obszarów wę-złowych wchodzą także korytarze ekologiczne.

23 Zob. Chambers, W. B.; Towards an Improved Un-derstanding of Legal Effectiveness of Internatio-nal Environmental Treaties, Georgetown Inter-national Environmental Law Review, Spring 2004..

24 Dz. U. z 2006 r. Nr 14, poz. 98; dalej jako EKK.25 Rozumianych jako sformułowane przez właści-

we organy publiczne aspiracje społeczeństwa w odniesieniu do cech otaczającego je krajo-brazu.

26 W art. 5 pkt 8 u.o.p. definiuje natomiast pojęcie „ochrony krajobrazowej”, przez którą należy rozumieć „zachowanie cech charakterystycz-nych danego krajobrazu”.

27 Dz. U. z 2007 r. Nr 96 poz. 634; dalej jako Kon-wencja Karpacka.

28 Dz. U. z 2010 r. Nr 90 poz. 591; dalej jako Proto-kół Bukaresztański.

29 Dz. U. z 2000 r. Nr 28 poz. 346; dalej jako Konwencja Helsińska.

30 Środowisko to obejmuje wodę i dno morskie łącznie z ich żywymi zasobami i innymi forma-mi życia w morzu.

31 W art. 2 ust. 1 Konwencji Helsińskiej zanie-czyszczenie zostało zdefiniowane jako „wpro-wadzenie przez człowieka, bezpośrednio lub po-średnio do morza, łącznie z ujściami rzek, sub-stancji lub energii, które mogą stwarzać zagro-żenie dla zdrowia człowieka, niszczyć żywe zaso-by i morskie ekosystemy, stwarzać utrudnienie w dozwolonym użytkowaniu morza łącznie z rybo-łówstwem, pogarszać jakość użytkowanej wody morskiej oraz prowadzić do zmniejszenia walo-rów rekreacyjnych morza.”

32 Chodzi tutaj przede wszystkim o zalecenia do-tyczące stosowania Konwencji Helsińskiej, wy-dawane przez będącą organem wykonawczym Konwencji Komisję Ochrony Środowiska Mor-skiego Bałtyku (dalej jako HELCOM). W odnie-sieniu do ochrony łączności ekologicznej wska-zać należy na Rekomendację HELCOM 19/2 z dnia 26 marca 1998 r. „Protection and impro-vement of the wild salmon” oraz Rekomendację HELCOM 17/2 z dnia 12 marca 1996 r. „Protec-tion of harbour porpoise in the baltic sea area”.

Pierwsza z nich zaleca m. in. podjęcie wszelkich niezbędnych środków w celu poprawy środo-wiska obecnych i potencjalnych rzek łososio-wych, aby ułatwić przyszłą naturalną repro-dukcję łososia. Takie działania polegać mogą na poprawie ilości i jakości wody, odtwarzaniu siedlisk, usuwaniu sztucznych barier migracyj-nych lub poprzez podejmowanie innych środ-ków ułatwiających migrację łososia. Ponadto HELCOM zaleca, aby nie budować nowych przeszkód mechanicznych (zarówno czaso-wych jak i stałych), które mogłyby przeszka-dzać migracji łososia w rzekach. Z kolei w Re-komendacji HELCOM 17/2 zalecono przyzna-nie najwyższego priorytetu działaniom podej-mowanym dla uniknięcia przyłowów morświ-na oraz rozważenie utworzenia obszarów ochronnych morświnów w ramach Bałtyckich Obszarów Chronionych (ang. Baltic Sea Protec-tion Areas – dalej jako BSPAs), jeżeli na danym BSPA potwierdzono występowanie morświ-nów.

33 Dz. U. z 1980 r. Nr 18, poz. 64 z późn. zm.34 Do 2009 r. Polska zgłosiła 4 BSPAs, powierzch-

niowo odpowiadające dwóm parkom narodo-wym: Wolińskiemu i Słowińskiemu oraz dwóm parkom krajobrazowym: Nadmorskiemu PK i PK Mierzeja Wiślana.

35 Komisja OSPAR jest organem powołanym przez Konwencję o ochronie środowiska morskiego obszaru Północno-Wschodniego Atlantyku (Dz. Urz. UE L 104 z 3.4.1998, str. 2). Treść deklara-cji dostępna pod adresem:

http://www.helcom.fi/ministerial_declarations/en_GB/ospardeclaration/

36 Dla ptaków jest to system ochrony powszech-nej (powołany Dyrektywą Ptasią), natomiast dla pozostałych zwierząt – system ścisłej ochrony gatunkowej (utworzony Dyrektywą Siedliskową).

37 W praktyce obowiązek ten jest blisko związany z koncepcją właściwego stanu ochrony (np. de-finicję właściwego stanu ochrony stosuje się przy ustalaniu celów ochrony obszarów i nad-zorze nad wyznaczonymi OSOP) – zob. Ket-tunen, M., Terry, A., Tucker, A., Jones, A.; Guid-ance on the maintenance of landscape connec-tivity features of major importance for wild flora and fauna. Guidance on the implementation of Article 3 of the Birds Directive (79/409/EEC) and Article 10 of the Habitats Directive (92/43/EEC), Institute for European Environmental Policy, Bruksela 2007, str. 7.


38 Komisja Europejska DG Środowisko, Zarządza-nie obszarami NATURA 2000. Postanowienia ar-tykułu 6 dyrektywy „siedliskowej” 92/43/EWG, Wspólnoty Europejskie 2000, str. 18 i nast.

39 Zgodnie z art. 7 Dyrektywy Siedliskowej, w od-niesieniu do obszarów sklasyfikowanych jako OSOP obowiązki te zastępują wszelkie obo-wiązki wynikające z art. 4 ust. 4 zd. 1 Dyrekty-wy Ptasiej.

40 ECR 1993, str. I-4221.41 ECR 2002, str. I-5335.42 Kompetencje te powinny łączyć się z obowiąz-

kiem podjęcia przez organy odpowiednich działań w sytuacji, gdy wystąpiło zagrożenie pogorszenia stanu siedlisk przyrodniczych lub siedlisk gatunków lub też zagrożenie wystąpie-nia zakłóceń w funkcjonowaniu gatunków.

43 ECR 2005, str. I-9017.44 ECR 2007, str. I-10947.45 Wyrok ETS w sprawie C-98/03 Komisja prze-

ciwko Niemcom , ECR 2006, str. I-00053.46 Wyrok ETS w sprawie C-209/02 Komisja prze-

ciwko Austrii, ECR 2004, str. I-01211.47 Zob. Oleszczuk, Ł., Jakiel, J.; Ocena efektywności

… str. 11 oraz wyrok w sprawie C-127/02 Wad-denzee (ECR 2004, str. I-07405).

48 Jeżeli chodzi o zidentyfikowanie wpływów pla-nu lub przedsięwzięcia, tradycyjnie wyróżnia się wpływy pośrednie lub bezpośrednie, od-działywania krótko i długoterminowe, oddzia-ływania wynikające z budowy, eksploatacji, likwidacji, wpływy izolowane, wzajemne, sku-mulowane.

49 Zob. wyrok ETS w sprawie C-127/02 Wadden-zee oraz opinia Rzecznika Generalnego w tej sprawie.

50 Należy je odróżnić od środków kompensują-cych, które są niezależne od przedsięwzięcia (w tym od powiązanych działań łagodzących) i których celem jest kompensacja negatywnych skutków planu lub przedsięwzięcia tak, by za-chowana została ogólna spójność ekologiczna sieci N2000. Komisja Europejska DG Środowi-sko, Zarządzanie obszarami NATURA 2000..., str. 48.

51 Komisja Europejska w trakcie wydawania opi-nii z art. 6 ust. 4 Dyrektywy Siedliskowej szcze-gólną uwagę zwraca na adekwatność, harmo-nogram oraz system monitoringu kompensacji, a także na jej skoordynowanie z innymi działa-niami na rzecz ochrony przyrody. W opinii

z dnia 14 maja 2004 r., La Brena C (2004)1797, w sprawie hiszpańskiego zbiornika wodnego La Brenna II, Komisja zażądała przekazywania corocznego raportu na temat sukcesywności wdrażania środków kompensacyjnych. Z kolei w opinii z dnia 24 kwietnia 2003 r., Bothnia C(2003)1309, w sprawie linii kolejowej Nord-maling – Umea, zobowiązała rząd Szwecji do zagwarantowania niezbędnych środków finansowych, zapewniających realizację celów ochronnych.

52 Dyrektywa Siedliskowa posługuje się tutaj ter-minem „celowego”, jednakże porównanie jej różnych wersji językowych jednoznacznie wskazuje, że właściwym terminem jest „umyśl-nego”. Angielska wersja językowa używa bo-wiem słowa „deliberate”, natomiast niemiecka „absichtlich”, co oznacza „umyślnie”, nie zaś „ celowo”. Również porównanie angielskiego brzmienia Dyrektyw Ptasiej i Siedliskowej wskazuje na konieczność zastąpienia w pol-skiej wersji językowej Dyrektywy Siedliskowej słowa „celowego” słowem „umyślnego”. W od-niesieniu do zakazów umyślnego zabijania lub chwytania, czy umyślnego płoszenia obie Dy-rektywy posługują się słowem „deliberate”.

53 W tym zakresie zachodzi także niespójność z przepisami art. 6 ust. 4 Dyrektywy Siedlisko-wej.

54 ECR 2003, str. I-12105.55 ECR 2002, str. I-01147.56 ECR 2007, str. I-00137.57 Dz. Urz. UE L 327 z 22.12.2000, str. 1 z późn.

zm., dalej jako RDW.58 Plany gospodarowania wodami w dorzeczach

mogą być uzupełniane poprzez opracowywa-nie bardziej szczegółowych programów i planów gospodarowania dla zlewni, sektora, zagadnie-nia lub typu wód, celem zajęcia się poszczegól-nymi aspektami gospodarki wodnej.

59 Dobry potencjał ekologiczny dla biologicznych elementów jakości oznacza, że obecne są nie-wielkie zmiany w wartościach odpowiednich biologicznych elementów jakości w porówna-niu do wartości dla maksymalnego potencjału ekologicznego. Umiarkowany potencjał ekolo-giczny oznacza, że obecne są umiarkowane zmiany w wartościach odpowiednich biologicz-nych elementów jakości w porównaniu do war-tości dla maksymalnego potencjału ekologicz-nego. Wartości te są znacznie bardziej zmienio-ne niż te, które występują przy dobrej jakości.


60 Kontrole te są systematycznie poddawane przeglądowi i w miarę potrzeby uaktualniane.

61 Kontrole w tym celu mogą przyjąć formę wy-mogu uzyskania uprzedniego zezwolenia lub rejestracji opartej na ogólnie wiążących zasa-dach gdzie taki wymóg nie jest w inny sposób przewidziany przez prawodawstwo wspólno-towe. Kontrole takie są okresowo przeglądane i w miarę potrzeby uaktualniane.

62 Dz. Ur. UE L 197 z 21.7.2001, str. 30; dalej jako Dyrektywa SOOŚ.

63 Zob. Pchałek, M., Behnke, M.; Postępowanie w sprawie oceny oddziaływania na środowisko w prawie polskim i UE, Warszawa 2009, str. 34.

64 Komisja Europejska, DG Środowisko, Wdroże-nie dyrektywy 2001/42 w sprawie oceny wpływu niektórych planów i programów na środowisko, str. 14.

65 Zob. przez analogię wyrok w sprawie C-72/95 Kraaijevejd, ECR 1996, str. I-05403.

66 Komisja Europejska, DG Środowisko, Wdrożenie dyrektywy 2001/42 w sprawie oceny wpływu niektórych planów i programów na środowisko, str. 15.

67 Motyw ten odwołuje się do wymagań Konwen-cji o Bioróżnorodności, stanowiąc, że Konwen-cja ta „(...) wymaga, aby Strony brały pod uwagę, zależnie od możliwości i odpowiednio, ochronę i zrównoważone wykorzystywanie różnorodno-ści biologicznej do stosownych sektorowych lub międzysektorowych planów i programów”.

68 Pchałek, M., Behnke, M.; Postępowanie… , str. 37.69 W zależności od przyjętych wskaźników moni-

toringu i charakteru planu lub programu. Do ta-kiej sytuacji może dojść w przypadku zastoso-wania wskaźników ilościowych w ramach mo-nitoringu planów/programów realizowanych na szczeblu regionalnym, subregionalnym oraz lokalnym.

70 Dz. Urz. UE L 175 z 5.7.1985, str. 40 z późn. zm.; dalej jako Dyrektywa OOŚ.

71 Art. 1 ust. 2 Dyrektywy OOŚ definiuje „przed-sięwzięcie” jako:„– wykonanie prac budowlanych lub innych in-stalacji lub systemów,– inne ingerencje w środowisko przyrodnicze i krajobraz, łącznie z wydobyciem zasobów mi-neralnych”.W świetle tej definicji za przedsięwzięcia po-winny zostać uznane wszelkie działania powo-dujące powstanie barier ekologicznych (jako ingerujące w krajobraz).

72 Zob. sprawa C-201/02 Wells, ECR 2004, str. I-00723, pkt 52 i 53.

73 Zob. sprawa C-290/03 Barker, ECR 2006, str. I-03949, pkt 45.

74 Zob. sprawa C-290/03 Barker, pkt 40 i 41.75 Zastosowanie tego kryterium nie może jednak-

że prowadzić do wyłączenia spod obowiązku oceny całych kategorii przedsięwzięć. Zob. wy-rok ETS w sprawie C-72/95 Kraaijeveld, ECR 1996, str. I-5403.

76 Perzanowska, J., Makomaska-Juchniewicz, M., Cierlik, G., Król, W., Tworek, S., Kotońska, B., Okarma, H.; Korytarze ekologiczne w Małopol-sce, Kraków 2005.

77 Zob. zastrzeżenia Komisji Europejskiej odnośnie dzielenia przedsięwzięć drogowych w Hiszpa-nii – Rapid Press Releases: IP/06/1395, 13.10. 2006 r.

78 Bar, M., Jendrośka,J.; Wyrok Trybunału Sprawie-dliwości w sprawie CODA a praktyka ocen od-działywania na środowisko w Polsce [w:] red. Rakoczy, B., Pchałek, M.; Wybrane problemy prawa ochrony środowiska, Warszawa 2010.

79 ECR 1999, str. I05613, pkt 6871.80 Scoping to proces określający treść i zakres

spraw, które powinna obejmować informacja środowiskowa przedkładana kompetentnym organom w przypadku przedsięwzięć podlega-jących OOŚ. Zob. Guidance on EIA – Scoping, Luxembourg 2001, str. 10, Mulvihill, P.R., Jacobs, P.; Using Scoping as a Design Process, Environmental Impact Assessment Review 1998, Nr 18 (4), str. 351-369.

81 Dz. Urz. UE L 164 z 25.6.2008, str. 19, dalej jako RDM.

82 Stan ten powinien zostać osiągnięty najpóźniej do 2020 r.

83 Dz. Urz. UE L 143 z 30.4.2004, str. 56, dalej jako Dyrektywa Szkodowa.

84 Rakoczy, B.; Odpowiedzialność za szkodę w śro-dowisku. Dyrektywa 2004/35/WE Parlamentu Europejskiego i Rady. Komentarz, Toruń 2010, str. 33

85 Rzecznik Generalna Juliane Kokott w opinii w sprawie C-221/04 Komisja przeciwko Hisz-panii wskazuje, że przesłanka istotnego nega-tywnego wpływu na osiągnięcie właściwego stanu ochrony gatunków oznacza, że dane zda-rzenia muszą odnosić się do zdarzeń dotyczą-cych większej liczby okazów danego gatunku.


86 Communication from the Commission on the pre-cautionary principle, Brussels, 02.02.2000 r., COM(2000) 1.

87 Art. 5 ust. 1 Dyrektywy Szkodowej brzmi: „W przypadku gdy szkody wyrządzone środowi-sku naturalnemu jeszcze nie wystąpiły, ale ist-nieje bezpośrednie zagrożenie wystąpieniem ta-kich szkód, podmiot gospodarczy podejmuje bez-zwłocznie niezbędne środki zapobiegawcze.”, art. 6 ust. 1: „W przypadku pojawienia się szkód wyrządzonych środowisku naturalnemu pod-miot gospodarczy informuje bezzwłocznie wła-ściwe władze o wszelkich odpowiednich aspek-tach sytuacji i podejmuje: a) wszelkie możliwe kroki w celu natychmiastowego skontrolowania, ograniczenia, usunięcia lub w inny sposób opa-nowania odpowiednich zanieczyszczeń i/lub wszelkich innych szkodliwych czynników, aby ograniczyć szkody wyrządzone środowisku na-turalnemu lub zapobiec dalszym szkodom i ne-gatywnemu wpływowi na zdrowie ludzi bądź dalszemu osłabieniu użyteczności; oraz b) nie-zbędne środki zaradcze zgodnie z art. 7.”, art. 7 ust. 1 „Podmioty gospodarcze określają, zgodnie z załącznikiem II, potencjalne środki zaradcze i przedkładają je właściwym władzom w celu ich zatwierdzenia, chyba że właściwe władze podję-ły działania na mocy art. 6 ust. 2 lit. e) i ust. 3.”, natomiast art. 8 ust. 1: „Podmiot gospodarczy ponosi koszty działań zapobiegawczych i zarad-czych podjętych na podstawie niniejszej dyrektywy.”

88 Zob. w szczególności wyroki ETS w sprawie 14/86 Pretore di Salò/X, ECR 1987, str. 2545, pkt 19 i 20; w sprawie 80/86 Kolpinghuis Nij-megen, ECR 1987, str. 3969, pkt 9 i 13; w spra-wie C-168/95 Arcaro, ECR 1996, str. I-4705, pkt 36 i 37, a także w sprawach połączonych C-387/02, C-391/02 oraz C-403/02 Berlusconi i in., ECR 2005 str. I-3565, pkt 73 i 74.

89 Zob. wyrok ETS w sprawie C-321/05 Kofoed, ECR 2007, str. I-5795.

90 ECR 1989, str. 01839.91 ECR 1999, str. I-05613, pkt 69 i 71.92 ECR 2004, str. I-0723, pkt 57.93 Zob. opinia Rzecznika Generalnego Dámasa Ru-

iza-Jaraba Colomera w połączonych sprawach od C-397/01 do C-403/01, Bernhard Pfeiffer i in. przeciwko Deutsches Rotes Kreuz Kre-isverband Waldshut eV. ECR 2004, str. I-08835.

94 Na przykład w przypadku korytarzy ekologicz-nych dużych ssaków około 60% ich powierzch-

ni pokrywa się z terenami objętymi ochroną prawną, z czego około 35% przypada na obsza-ry chronionego krajobrazu, 21% na parki kra-jobrazowe, 4% na parki narodowe i 1% na re-zerwaty przyrody. Obszary N2000 pokrywają łącznie 36% powierzchni tego rodzaju koryta-rzy (obszary wyznaczone dla ptaków 32%, a siedliskowe 17%). Ponieważ na podstawie ustawy o lasach. lasy mają zagwarantowaną nienaruszalność powierzchni, łącznie około 83% powierzchni korytarzy głównych i krajo-wych (dla dużych ssaków) podlega obecnie ochronie prawnej. [za:] Jędrzejewski, W.; Sieć korytarzy ekologicznych łączących obszary chronione w Polsce, [w:] Jędrzejewski, W., Ław-reszuk, D. (red.); Ochrona łączności ekologicznej w Polsce, Konferencja międzynarodowa Wdra-żanie koncepcji korytarzy ekologicznych w Pol-sce; Zakład Badania Ssaków Polskiej Akademii Nauk, Białowieża, 20-22.10.2008 r., s. 76-77.

95 Zgodnie z art. 23 ust. 1 u.o.p., obszar chronione-go krajobrazu obejmuje tereny chronione ze względu na wyróżniający się krajobraz o zróż-nicowanych ekosystemach, wartościowe mię-dzy innymi ze względu na pełnioną funkcję ko-rytarzy ekologicznych.

96 Dz. U. Nr 94, poz. 794.97 Dla potrzeb planów ochrony dla parku narodo-

wego, rezerwatu przyrody oraz parku krajobra-zowego zagrożenia te ocenia się w odniesieniu do całości przyrody oraz poszczególnych jej składników, biorąc pod uwagę ich wpływ na naturalne procesy przyrodnicze, siedliska przyrodnicze, ekosystemy, siedliska oraz popu-lacje roślin, zwierząt lub grzybów, różnorod-ność ekosystemową i krajobrazową, przyrodę nieożywioną, wartości kulturowe oraz krajo-braz (§ 11 ust. 2 rozporządzenia); dla potrzeb planów ochrony sporządzanych dla parku kra-jobrazowego – w odniesieniu do różnorodności biologicznej, krajobrazu oraz wartości kulturo-wych (§ 16 ust. 2 rozporządzenia);

98 W części „ustalenia do studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, planów zagospodarowania przestrzennego województw oraz planów zago-spodarowania przestrzennego morskich wód wewnętrznych, morza terytorialnego i wyłącz-nej strefy ekonomicznej dotyczących eliminacji lub ograniczenia zagrożeń zewnętrznych”.

99 Sposoby ochrony na obszarach objętych ochro-ną ścisłą polegają na rozpoznawaniu, monito-


rowaniu i eliminowaniu lub ograniczaniu za-grożeń antropogenicznych oraz na umożliwie-niu przebiegu naturalnych procesów przyrod-niczych (§ 22 rozporządzenia).

100 Zamknięty katalog sytuacji, w których nie ma obowiązku sporządzenia PZO zawiera art. 28 ust. 11 u.o.p. PZO nie sporządza się dla obszaru N2000 lub jego części: 1) dla którego ustano-wiono PO; 2) pokrywającego się w całości lub w części z obszarem parku narodowego, rezer-watu przyrody lub parku krajobrazowego, dla których ustanowiono PO; 3) pokrywającego się w całości lub w części z obszarem parku na-rodowego lub rezerwatu przyrody, dla których ustanowiono ZO; 4) znajdującego się w obsza-rach morskich.

101 Kwestie te mogą być uwzględnione w niektó-rych ogólnych blokach zagadnień, które obliga-toryjnie muszą być uwzględnione w PZO, jak: 1) identyfikacja istniejących i potencjalnych zagrożeń dla zachowania właściwego stanu ochrony siedlisk przyrodniczych oraz gatun-ków roślin i zwierząt i ich siedlisk będących przedmiotami ochrony; 2) cele działań ochron-nych; 4) określenie działań ochronnych; 5) wskazania do zmian w istniejących studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, miejscowych planach za-gospodarowania przestrzennego, planach za-gospodarowania przestrzennego województw oraz planach zagospodarowania przestrzenne-go morskich wód wewnętrznych, morza teryto-rialnego i wyłącznej strefy ekonomicznej doty-czące eliminacji lub ograniczenia zagrożeń we-wnętrznych lub zewnętrznych, jeżeli są nie-zbędne dla utrzymania lub odtworzenia właści-wego stanu ochrony siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt, dla których ochrony wyznaczono obszar N2000.

102 Dz. U. Nr 34, poz. 186.103 Do wniosków takich może prowadzić wykład-

nia między innymi § 3 rozporządzenia. Kwestie dotyczące ochrony korytarzy ekologicznych mogą być rozpoznane w zakresie niektórych prac koniecznych do sporządzania projektu PZO, na przykład w ramach analizy i oceny: 1) uwarunkowań geograficznych, przyrodni-czych, społecznych, gospodarczych i kulturo-wych, kierunków rozwoju społecznego i gospo-darczego, a także uwarunkowań wynikających z istniejących form ochrony przyrody innych niż obszar i celów ochrony obszaru; 2) wystę-powania przedmiotów ochrony oraz opisu ich

stanu, zagrożeń, wymogów i możliwości ochro-ny; 3) istniejących i projektowanych planów, studiów uwarunkowań i kierunków zagospo-darowania przestrzennego gmin, strategii i programów dotyczących obszaru lub mogą-cych mieć na niego wpływ; 4) stanu ochrony przedmiotów ochrony, która w odniesieniu do siedlisk przyrodniczych powinna uwzględniać między innymi ich fragmentację, a w odniesie-niu do gatunków ustaleniu parametru stanu populacji oraz parametru siedliska gatunku; 5) istniejących i potencjalnych zagrożeń dla utrzymania lub osiągnięcia właściwego stanu przedmiotów ochrony. Wśród celów działań ochronnych rozporządzenie nakazuje obligato-ryjnie uwzględnić konieczność utrzymania właściwego stanu ochrony, likwidacji, ograni-czenia istniejących lub potencjalnych zagrożeń dla przedmiotu ochrony lub zapobieżenia im – jeżeli obecny stan przedmiotów ochrony w ob-szarze został oceniony jako właściwy, albo po-trzebę osiągnięcia właściwego stanu ochrony, konieczności likwidacji, ograniczenia istnieją-cych lub potencjalnych zagrożeń odpowiedzial-nych za niewłaściwy stan ochrony przedmiotu ochrony lub zapobieżenia im, jeżeli obecny stan przedmiotów ochrony w obszarze został oce-niony jako niezadowalający lub zły. Ponieważ łączność ekologiczna musi być brana pod uwa-gę jako jeden z czynników wpływających na osiągnięcie właściwego stanu ochrony, na pod-stawie wykładni celowościowej wymagać nale-ży, aby w PZO zostały wskazane konkretne i adekwatne w danym przypadku cele działań ochronnych ukierunkowane wprost na ochronę korytarzy ekologicznych oraz obszarów N2000. Analogicznie, potrzeby w zakresie zapewnienia łączności ekologicznej powinny odzwierciedlać ustalone w PZO działania ochronne wynikające z ustalonych celów działań ochronnych, jak również ustalenia dokonane w oparciu o anali-zę obowiązujących aktów z zakresu planowa-nia przestrzennego, w tym przede wszystkim określane w PZO wskazania do zmiany tych studiów lub planów, których realizacja naruszy lub stworzy ryzyko naruszenia zakazu, o któ-rym mowa w art. 33 u.o.p.

104 Chodzi o obserwowane najczęściej na terenach otulin parków narodowych zjawisko, kiedy wy-soki stopień ochrony zapewniony na terenie parku narodowego daje migrującym ssakom złudne poczucie pełnego bezpieczeństwa także w korytarzach ekologicznych poza granicami parku (gdzie zapewniono rażąco niższy stopień


ochrony), co przyczynia się do zmniejszenia ich ostrożności, większego narażenia na czynniki niekorzystne, a w efekcie wzrostu śmiertelno-ści i zmniejszenia populacji faktycznie migru-jącej.

105 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko wystę-pujących roślin objętych ochroną (Dz. U. Nr 168, poz. 1764), rozporządzenie Ministra Śro-dowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatun-ków dziko występujących grzybów objętych ochroną (Dz. U. Nr 168, poz. 1765), rozporzą-dzenie Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 r. w sprawie gatunków dziko występują-cych zwierząt objętych ochroną (Dz. U. Nr 220, poz. 2237).

106 Oraz odnośnie wskazanych zakazów względem roślin, grzybów i zwierząt objętych ochroną częściową, jeżeli zezwolenie dotyczy obszaru wykraczającego poza granice jednego woje-wództwa.

107 Przeprowadzenia strategicznej oceny oddziały-wania na środowisko wymagają projekty: 1) koncepcji przestrzennego zagospodarowa-nia kraju, studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, pla-nów zagospodarowania przestrzennego oraz strategii rozwoju regionalnego; 2) polityk, stra-tegii, planów lub programów w dziedzinie przemysłu, energetyki, transportu, telekomuni-kacji, gospodarki wodnej, gospodarki odpada-mi, leśnictwa, rolnictwa, rybołówstwa, turysty-ki i wykorzystywania terenu, opracowywanych lub przyjmowanych przez organy administra-cji, wyznaczających ramy dla późniejszej reali-zacji przedsięwzięć mogących znacząco od-działywać na środowisko; 3) polityk, strategii, planów lub programów innych niż wymienione w pkt 1 i 2, których realizacja może spowodo-wać znaczące oddziaływanie na obszar Natura 2000, jeżeli nie są one bezpośrednio związane z ochroną obszaru Natura 2000 lub nie wynika-ją z tej ochrony. Przeprowadzenie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko jest wy-magane także w przypadku projektów doku-mentów, innych niż wymienione w art. 46, jeże-li w uzgodnieniu z właściwym organem, o któ-rym mowa w art. 57, organ opracowujący pro-jekt dokumentu stwierdzi, że wyznaczają one ramy dla późniejszej realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowi-sko lub że realizacja postanowień tych doku-mentów może spowodować znaczące oddziały-wanie na środowisko.

108 W art. 52 ust. 3 u.o.o.ś. ustawodawca upoważnił ministra właściwego do spraw budownictwa, gospodarki przestrzennej i mieszkaniowej, aby działając w porozumieniu z ministrem właści-wym do spraw środowiska oraz ministrem właściwym do spraw zdrowia określił, w dro-dze rozporządzenia, dodatkowe wymagania, jakim powinna odpowiadać prognoza oddzia-ływania na środowisko dotycząca projektów miejscowych planów zagospodarowania prze-strzennego. Należy postulować, aby w rozpo-rządzeniu expressis verbis ustanowiony został obowiązek rozważania w prognozie kwestii związanych z ochroną łączności przyrodniczej. Rozporządzenie powinno także wprowadzić odpowiednie gwarancje prowadzenia w pro-gnozach dotyczących m.p.z.p. analiz związa-nych z ochroną korytarzy ekologicznych. Jak dotąd, minister nie skorzystał z udzielonego upoważnienia.

109 W doktrynie słusznie zauważa się, iż „definicja „znaczącego negatywnego oddziaływania na obszar N2000” z u.o.o.ś. odbiega od art. 6 ust. 3 dyrektywy siedliskowej. Różnica pomiędzy art. 6 ust. 3 dyrektywy siedliskowej a polską defini-cją „znaczącego negatywnego oddziaływania na obszar N2000” polega na tym, że art. 6 ust. 3 przewiduje obowiązek zbadania czy plan lub przedsięwzięcie może znacząco negatywnie oddziaływać ale na integralność obszaru (tak też orzecznictwo ETS w sprawach: C-209/02, C-304/05), podczas gdy prawo polskie – po-przez znaczące negatywne oddziaływania – ro-zumie również m.in. pogorszenie stanu siedlisk przyrodniczych lub siedlisk gatunków roślin i zwierząt, dla których ochrony został wyzna-czony obszar N2000, lub negatywny wpływ na gatunki, dla których ochrony został wyznaczo-ny obszar N2000. Należy podkreślić, że np. śla-dowe pogorszenie stanu siedliska przyrodni-czego populacji, która może efektywnie korzy-stać z pozostałego siedliska nie będzie stanowi-ło w rozumieniu art. 6 ust. 3 dyrektywy siedli-skowej negatywnego oddziaływania na inte-gralność obszaru. Wpływ na integralność ob-szaru jest oceniany w sposób zero jedynkowy, a pogorszenie stanu siedliska lub wpływ na ga-tunki może być negatywny, ale niekoniecznie znacząco negatywny. Ponieważ nie możemy przyjąć, że polska definicja „znaczącego nega-tywnego oddziaływania na obszar N2000” jest środkiem ostrzejszym w rozumieniu art. 176 Traktatu z dnia 7 lutego 1992 r. ustanawiające-go Wspólnotę Europejską (Dz. U. UE 2006,


C 321/1) a raczej definicją nie do końca przej-rzystą, sugerujemy dokonywanie wykładni ar-tykułu 55 ust. 2 u.o.o.ś. oraz art. 33 u.o.p. zgod-nej z wytycznymi KE oraz orzecznictwem ETS, tak ażeby znaczące negatywne oddziaływania na obszary N2000 (rodzące przejście do art. 34 u.o.p.) oceniane były metodą 0:1 pod kątem na-ruszenia integralności obszarów N2000 i spój-ności sieci N2000.”. [za:] Pchałek, M., Kistowski, M.; Natura 2000 w planowaniu przestrzennym – rola korytarzy ekologicznych, Warszawa 2009, str. 12.

110 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9.11. 2010 r. w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko (Dz. U. Nr 213, poz. 1397).

111 Zaistnienie przesłanek oraz orzeczenie w związku z ich zaistnieniem obowiązku prze-prowadzenia OOŚ dla przedsięwzięć z II grupy stwierdza, w drodze postanowienia, organ wła-ściwy do wydania DŚU.

112 Przepis wymienia: 1) obszary wodno-błotne oraz inne obszary o płytkim zaleganiu wód podziemnych; 2) obszary wybrzeży; 3) obszary górskie lub leśne; 4) obszary objęte ochroną, w tym strefy ochronne ujęć wód i obszary ochronne zbiorników wód śródlądowych; 5) obszary wymagające specjalnej ochrony ze względu na występowanie gatunków roślin i zwierząt lub ich siedlisk lub siedlisk przyrod-niczych objętych ochroną, w tym obszary N2000 oraz pozostałe formy ochrony przyrody; 6) obszary, na których standardy jakości środo-wiska zostały przekroczone; 7) obszary o kra-jobrazie mającym znaczenie historyczne, kultu-rowe lub archeologiczne; 8) obszary przylega-jące do jezior; 9) uzdrowiska i obszary ochrony uzdrowiskowej.

113 Np. z u.z.s.ś.114 Zasada stanowi, że informacje, o których mowa

w art. 66 ust. 1 pkt 4-8 u.o.o.ś., powinny uwzg-lędniać przewidywane oddziaływanie analizo-wanych wariantów na cele i przedmiot ochrony obszaru N2000 oraz integralność tego obszaru.

115 Art. 68 ust. 2 pkt 1 u.o.o.ś. upoważnia do odstą-pienia od wymagań co do zawartości raportu, ale tylko tych wymienionych w art. 66 ust. 1 pkt 4, 13, 15 i 16 u.o.o.ś. Spośród analizowanych wyżej elementów raportu OOŚ mających zna-czenie dla efektywności ochrony łączności przyrodniczej odstępstwo może więc dotyczyć wyłącznie wymienionego w art. 66 ust. 1 pkt 4, u.o.o.ś. „opisu przewidywanych skutków dla śro-

dowiska w przypadku niepodejmowania przed-sięwzięcia” (opisu wariantu zerowego).

116 Określając zakres raportu organ może – kieru-jąc się usytuowaniem, charakterem i skalą od-działywania przedsięwzięcia na środowisko – wskazać: a) rodzaje wariantów alternatywnych wymagających zbadania; b) rodzaje oddziały-wań oraz elementy środowiska wymagające szczegółowej analizy; c) zakres i metody badań. W ramach tego uprawnienia organ posiadający właściwe rozeznanie co do potrzeb w zakresie ochrony łączności przyrodniczej może sformu-łować warunki opracowania raportu OOŚ wprost obejmujące kwestie związane z korytarzami ekologicznymi. Na przykład, orzekając o rodza-jach wariantów alternatywnych wymagających zbadania można w postanowieniu zobowiązać Inwestora, aby przedmiotem badania uczynił warianty ukierunkowane na zapewnienie mak-symalnej ochrony korytarzy ekologicznych. Analogicznie, wskazując w postanowieniu ro-dzaje oddziaływań oraz elementy środowiska wymagające szczegółowej analizy organ może uznać, iż szczegółowa analiza powinna objąć takie rodzaje oddziaływania, które odgrywają szczególnie negatywną rolę z punktu widzenia ochrony łączności przyrodniczej.

117 Podobnie jak przy ustalaniu zakresu raportu OOŚ dla przedsięwzięcia z grupy II, również w tym przypadku stosuje się przepisy art. 68 u.o.o.ś.

118 Chodzi o decyzje: 1) o pozwoleniu na budowę, o zatwierdzeniu projektu budowlanego, o po-zwoleniu na wznowienie robót budowlanych, o pozwoleniu na zmianę sposobu użytkowania obiektu budowlanego lub jego części, wydawa-ne na podstawie ustawy budowlanej; 2) o ze-zwoleniu na realizację inwestycji drogowej, wydawane na podstawie specust. drogowej; 3) o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej – wyda-wanej na podstawie u.t.k.; 4) o zezwoleniu na realizację inwestycji w zakresie lotniska użytku publicznego w rozumieniu przepisów specust. lotniskowej.

119 Należy przy tym pamiętać, że ponowną ocenę OOŚ można przeprowadzić tylko dla przedsię-wzięć, które wymagają uzyskania tzw. decyzji budowlanych (o których mowa w art. 72 ust. 1 pkt 1, 10, 14 i 18 u.o.o.ś.).

120 Art. 82 ust. 2 u.o.o.ś. upoważnia organ prowa-dzący zasadnicze postępowanie OOŚ do nałoże-nia w DŚU obowiązku przeprowadzenia po-nownej OOŚ w ramach postępowania w spra-wie wydania tzw. decyzji budowlanych (o któ-


rych mowa w art. 72 ust. 1 pkt 1, 10, 14 i 18 u.o.o.ś.), jeżeli w toku zasadniczego postępowa-nia OOŚ zostanie stwierdzone, że: 1) posiadane na etapie wydawania DŚU dane na temat przed-sięwzięcia nie pozwalają wystarczająco ocenić jego oddziaływania na środowisko, w tym na łączność przyrodniczą; 2) ze względu na rodzaj i charakterystykę przedsięwzięcia oraz jego po-wiązania z innymi przedsięwzięciami istnieje możliwość kumulowania się oddziaływań przedsięwzięć znajdujących się na obszarze, na który będzie oddziaływać przedsięwzięcie; 3) istnieje możliwość oddziaływania przedsię-wzięcia na obszary wymagające specjalnej ochrony ze względu na występowanie gatun-ków roślin i zwierząt lub ich siedlisk lub sie-dlisk przyrodniczych objętych ochroną, w tym obszary N2000 oraz pozostałe formy ochrony przyrody.

121 Art. 88 ust. 1 u.o.o.ś. wymaga, aby ponowna OOŚ, w ramach postępowania w sprawie wyda-nia decyzji budowlanych obligatoryjnie została przeprowadzona wówczas, gdy organ właściwy do wydania decyzji o których mowa w art. 72 ust. 1 pkt 1, 10, 14 i 18 u.o.o.ś. stwierdzi, że we wniosku o wydanie takiej decyzji zostały doko-nane zmiany w stosunku do wymagań określo-nych w DŚU.

122 Wymagane dokumenty zostały szczegółowo wymienione art. 96 ust. 3 u.u.o.ś.

123 Uwagi o efektywności tego przepisu z punktu widzenia ochrony łączności przyrodniczej w postępowaniu OOŚ dla przedsięwzięć z gru-py I i II pozostają aktualne także na gruncie po-stępowania w sprawie oceny habitatowej przedsięwzięć z grupy III.

124 Zob. przypis nr 135.125 Skutek taki u.o.o.ś. przewiduje dla każdej oceny

habitatowej prowadzonej w ramach OOŚ (dla planów i programów – w art. 55 ust. 2 u.o.o.ś.; dla przedsięwzięć z grup I i II – w art. 81 ust. 2 u.o.o.ś.) oraz przy ocenie habitatowej przedsię-wzięć z grupy III (art. 98 ust. 3 i art. 101 ust. 4 u.o.o.ś. i art. 101 ust. 4 u.o.o.ś.). Zgodnie z art. 34 ust. 1 u.o.p. udzielenie zgody na realizację PP mogących znacząco negatywnie oddziały-wać na cele ochrony obszaru N2000 lub obsza-ry znajdujące się na liście, o której mowa w art. 27 ust. 3 pkt 1 u.o.p. wymaga bezwzględnego spełnienia następujących warunków: 1) za re-alizacją PP muszą przemawiać konieczne wy-mogi nadrzędnego interesu publicznego, w tym wymogi o charakterze społecznym lub gospo-

darczym; 2) na podstawie analizy wariantowej należy wykazać brak rozwiązań alternatyw-nych; 3) należy wykonać kompensację przyrod-niczą niezbędną do zapewnienia spójności i właściwego funkcjonowania sieci obszarów N2000.

126 Należy pamiętać, że w formule „cele ochrony ob-szaru Natura 2000”, zgodnie z art. 34 ust. 1 u.o.p. mieszczą się również „powiązania obsza-ru Natura 2000 z innymi obszarami”.

127 Obie reguły zostały bezpośrednio wyrażone w ustawowej definicji zrównoważonego roz-woju (art. 3 pkt. 50 p.o.ś.). W praktyce plani-stycznej ich realizacja pozostawia wiele do ży-czenia. Ponieważ prawo polskie nie definiuje ani pojęcia równowagi przyrodniczej ani poję-cia trwałości podstawowych procesów przy-rodniczych, w szeregu przypadków odwołujące się do nich reguły pozostają „martwą literą pra-wa”, obniżając w istotny sposób efektywność komentowanej regulacji. W literaturze przed-miotu przyjmuje się, że „równowaga przyrod-nicza w procesie planowania przestrzennego wiązać się będzie ze spełnieniem warunku sta-bilności, czyli niewystępowania nagłych zmian liczebnościowych, jakościowych i funkcjonal-nych odpowiednio w składnikach przyrody ży-wej, jak i nieożywionej”. Szeroko rozumiany obowiązek zapewnienia trwałości podstawo-wych procesów przyrodniczych powinien być interpretowany jako „konieczność podejmowa-nia takich działań lub zaniechań, które przy uwzględnieniu dynamiki liczebności populacji określonych gatunków, przepływu energii, obiegu materii oraz zmian struktury układów przyrodniczych, prowadzić będą do zachowa-nia równowagi przyrodniczej.” [w:] Pchałek, M., Kistowski, M.; Natura 2000 w planowaniu prze-strzennym – rola korytarzy ekologicznych, Wyd. Ministerstwa Środowiska 2009, str. 10.

128 Obowiązek taki można wyprowadzić z zawartej w art. 3 pkt. 13 p.o.ś. definicji pojęcia „ochrona środowiska” oraz zawartej w Dyrektywie Sie-dliskowej definicji właściwego stanu ochrony siedliska przyrodniczego oraz właściwego stanu ochrony gatunku. Zdaniem M. Pchałka i M. Kistowskiego, obowiązek wyrażony w art. 1 ust. 2 pkt 3 u.p.z.p., w szczególności w kontek-ście ochrony korytarzy ekologicznych istotnych dla spójności sieci N2000, interpretować nale-ży „jako podstawę wypracowania specjalnej polityki planistycznej”, różnej od aktualnie przyjętej praktyki. „Specjalna polityka plani-styczna” powinna rządzić się „nową filozofią”,


nacechowaną „właściwym podejściem”, w któ-rej instrumenty planowania przestrzennego służą rozwojowi infrastrukturalnemu oraz ochronie środowiska poprzez wdrażanie takiej polityki przestrzennej, która realizuje z jednej strony postulaty gospodarcze i społeczne przy uwzględnieniu wymogów zrównoważonego rozwoju, z drugiej – równie istotnej – realizuje cel odrębny w postaci zachowania lub przywra-cania równowagi przyrodniczej. [za:] Pchałek, M., Kistowski, M.; Natura 2000 w planowaniu przestrzennym…, str. 11.

129 Zob. przypis 3 (niejednoznaczność pojęć „rów-nowaga przyrodnicza” i „trwałość podstawo-wych procesów przyrodniczych”) oraz przypis 4 (problem wykładni pojęcia „przywracanie elementów przyrodniczych do stanu właściwe-go” i praktyka ignorowania w procesach plani-stycznych zasady uwzględniania w polityce przestrzennej działań zmierzających do przy-wrócenia siedlisk przyrodniczych i gatunków do właściwego stanu ochrony).

130 K.p.z.k. powinna określać w szczególności: 1) podstawowe elementy krajowej sieci osad-niczej, z wyodrębnieniem obszarów metropoli-talnych; 2) wymagania z zakresu ochrony śro-dowiska i zabytków, z uwzględnieniem obsza-rów podlegających ochronie; 3) rozmieszczenie infrastruktury społecznej o znaczeniu między-narodowym i krajowym; 4) rozmieszczenie obiektów infrastruktury technicznej i transpor-towej, strategicznych zasobów wodnych i obiek-tów gospodarki wodnej o znaczeniu międzyna-rodowym i krajowym; 5) obszary problemowe o znaczeniu krajowym, w tym obszary zagrożeń wymagających szczegółowych studiów i planów.

131 Podobnie jak w przypadku wyżej analizowane-go nakazu uwzględniania w planowaniu prze-strzennym wymagań ochrony środowiska (art. 1 ust. 2 pkt 3 u.p.z.p.), proces wykładni pojęcia wymagania ochrony środowiska użytego w art. 47 ust. 2 u.p.z.p. w odniesieniu do k.p.z.k. po-przez odwołanie się do zawartej w art. 3 pkt. 13 p.o.ś. definicji pojęcia „ochrona środowiska” oraz zawartej w Dyrektywie Siedliskowej defi-nicji „właściwego stanu ochrony siedliska przy-rodniczego” oraz „właściwego stanu ochrony gatunku” musi prowadzić do konkluzji, iż z art. 47 ust. 2 u.p.z.p. wynika bezwzględny obowią-zek takiego ukształtowania krajowej polityki przestrzennej w k.p.z.k., aby z dokumentu tego wynikały konkretne obowiązki dotyczące przy-wracania elementów przyrodniczych do stanu właściwego, w tym przywrócenia siedlisk przy-

rodniczych i gatunków do właściwego stanu ochrony.

132 Ustawa w obecnym kształcie weszła w życie 11 lipca 2003 r.

133 Chodzi o Koncepcję Polityki Przestrzennego Zagospodarowania Kraju, ogłoszoną obwiesz-czeniem Prezesa Rady Ministrów z dnia 26 lip-ca 2001 r. (M.P. Nr 26, poz. 432).

134 Ostania wersja projektu k.p.z.k. 2030 (projekt z 25 stycznia 2011 r.) dostępna na: http://www.mrr.gov.pl/ rozwoj_regionalny/Polityka_prze-strzenna/KPZK/Documents/KPZK_2030_pro-jekt_25012011_bez_map.pdf. W 2008 r., odno-sząc się do ówcześnie konsultowanego projek-tu k.p.z.k. na Konferencji międzynarodowej Wdrażanie koncepcji korytarzy ekologicznych w Polsce, wypowiadano się o zawartych w nim zapisach dotyczących korytarzy ekologicznych w sposób umiarkowanie pozytywny (M. Degór-ski). Zwracano uwagę, iż w projekcie k.p.z.k. słusznie uznano korytarze ekologiczne za ele-ment strukturalny przestrzeni, zgodnie z teorią płatów i korytarzy (szerzej zob. rozdział I ni-niejszego opracowania – dop. aut.). Przychylnie oceniono przyjęcie rozszerzonej koncepcji ko-rytarzy ekologicznych, w której ich wydzielanie jest wiązane nie tylko z kryteriami populacyj-nymi, lecz opiera się na kryteriach stabilizują-cych system przyrodniczy i gdzie korytarze uznaje się za integralną część sieci ekologicznej kraju. Z uznaniem spotkało się wyznaczenie ko-rytarzy w oparciu o szlaki migracji dużych zwierząt wyznaczone przez W. Jędrzejewskie-go z zespołem (Jędrzejewski i in. 2005), z za-strzeżeniem, iż podstawą wydzielenia jest sie-dlisko przyjazne dla wielu gatunków zwierząt, a nie dla populacji jednego gatunku, w tym zwłaszcza obszary leśne. Za trafne uznano za-łożenie, że aby korytarze ekologiczne utworzy-ły spójną sieć, niezbędne jest zaprogramowa-nie zabiegów technicznych w wielu regionach Polski, szczególnie w jej środkowej części, przede wszystkim pilne i niezbędne jest zale-sienie i zadrzewienie wielu obszarów wyzna-czonych jako korytarze ekologiczne. Stwierdzo-no, iż k.p.z.k. realizuje postulat „dowiązania” polskiej sieci korytarzy ekologicznych do sieci w krajach sąsiednich, co sieć polską pozwala uznać za rzeczywisty element struktury prze-strzennej w zapewnieniu łączności przyrodni-czej w skali kontynentalnej, zwłaszcza w ra-mach sieci N2000. W projekcie k.p.z.k. słusznie przyjęto, iż w skład sieci przyrodniczej muszą wchodzić obszary będące ogniwami (tereny


przyrodniczo cenne) oraz odcinki łączące po-szczególne ogniwa. Projekt k.p.z.k. prawidłowo uznaje, że w Polsce szczególne znaczenie mają dwa podsystemy korytarzy ekologicznych: ko-rytarze tworzone przez rzeki i ich doliny oraz lądowe korytarze migracyjne dużych zwierząt. Jako prawidłowe uznano zakwalifikowanie w projekcie k.p.z.k. trzech głównych lądowych korytarzy (bałtycko-pojezierny, wyżynny, gór-ski) jako korytarzy o znaczeniu ponadkrajo-wym. Z rezerwą przyjęto natomiast wyznacze-nie korytarzy o znaczeniu krajowym, ze wzglę-du na pominięcie w tej kategorii korytarzy, które w opinii większości specjalistów faktycz-nie pełnią takie funkcje, i które stosownie do znaczenia powinny być objęte odpowiednią ochroną. Zgłoszono postulat włączenia do sieci korytarzy obszarów przyrodniczo cennych po-łożonych w miastach. (Degórski, M.; Korytarze ekologiczne w Koncepcji Przestrzennego Zago-spodarowania Kraju, [w:] Jędrzejewski, W.; Ławreszuk, D. (red.); Ochrona łączności ekolo-gicznej w Polsce, Białowieża 2009, str. 83 i nast.). Jeżeli chodzi o aktualnie konsultowany Projekt KPZK 2030, w zakresie regulacji doty-czących ochrony łączności przyrodniczej za-chował on zasadnicze założenia projektu, do którego odnoszą się uwagi M. Degórskiego.

135 O związku nakazów zachowania równowagi przyrodniczej oraz zachowania trwałości pod-stawowych procesów przyrodniczych (będą-cych elementami składowymi definicji ładu przestrzennego) z ochroną łączności przyrod-niczej – zob. przypis 2.

136 Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 28 kwietnia 2004 r. w sprawie zakresu projektu studium uwarunkowań i kierunków zagospo-darowania przestrzennego gminy (Dz. U. Nr 118, poz. 1233).

137 Chodzi o następujące standardy: 1) ustalenia dotyczące kierunków zmian w strukturze prze-strzennej gminy oraz w przeznaczeniu terenów powinny określać dopuszczalny zakres i ogra-niczenia tych zmian, a także zawierać wytyczne ich określania w m.p.z.p.; 2) ustalenia dotyczą-ce kierunków i wskaźników dotyczących zago-spodarowania oraz użytkowania terenów po-winny w szczególności określać minimalne i maksymalne parametry i wskaźniki urbani-styczne, uwzględniające wymagania ładu prze-strzennego, w tym urbanistyki i architektury oraz zrównoważonego rozwoju, wskazywać te-reny do wyłączenia spod zabudowy, a także za-wierać wytyczne określania tych wymagań

w planach miejscowych; 3) ustalenia dotyczące zasad ochrony środowiska i jego zasobów oraz ochrony przyrody powinny zawierać w szcze-gólności wytyczne ich określania w planach miejscowych, wynikające z potrzeb ochrony środowiska, o których mowa w art. 72 p.o.ś., obowiązujących ustaleń planów ochrony usta-nowionych dla parków narodowych, rezerwa-tów przyrody i parków krajobrazowych oraz innych form ochrony przyrody występujących na terenach objętych projektem s.u.k.z.p.g.; 4) ustalenia dotyczące kierunków rozwoju sys-temów komunikacji i infrastruktury technicz-nej powinny zawierać w szczególności wytycz-ne określania w planach miejscowych wyko-rzystania i rozwijania potencjału już istnieją-cych systemów oraz koordynacji lokalnych i ponadlokalnych zamierzeń inwestycyjnych; 5) ustalenia dotyczące kierunków i zasad kształtowania rolniczej i leśnej przestrzeni pro-dukcyjnej powinny określać w szczególności obszary, w których planuje się zmianę przezna-czenia gruntów rolnych i leśnych na cele nierol-nicze i nieleśne.

138 Osłabienie to do pewnego stopnia niwelowane jest przez zasadę wyrażoną w art. 72 ust. 4 p.o.ś. Zgodnie z tą zasadą wymagania, o których w art. 72 ust. 1-3 p.o.ś. (dotyczące szeroko pojętych za-gadnień związanych z ochroną środowiska), określa się w s.u.k.z.p.g. m.p.z.p. na podstawie opracowań ekofizjograficznych. W dalszej części niniejszej części opracowania wskazano, iż w przypadku opracowań ekofizjograficznych obo-wiązujące przepisy wymagają szerzej i bardziej efektywnie uwzględniania kwestii związanych z ochroną łączności przyrodniczej.

139 Co do zasady, dla terenów zamkniętych nie spo-rządza się m.p.z.p. (art. 14 ust. 6 u.p.z.p.). W m.p.z.p. ustala się jedynie granice terenów zamkniętych oraz granice ich stref ochronnych. W strefach ochronnych ustala się ograniczenia w zagospodarowaniu i korzystaniu z terenów, w tym zakaz zabudowy (art. 4 ust. 3 u.p.z.p.). Reguły te nie dotyczą terenów zamkniętych ustalanych przez ministra właściwego do spraw transportu (np. terenów kolejowych), dla których albo sporządza się m.p.z.p. na zasa-dach ogólnych, albo, częściej, zagospodarowuje się je na podstawie spec-przepisów ustawy o transporcie kolejowym, które w przypadku inwestycji kolejowych wyłączają stosowanie przepisów o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym.


140 Tylko dla niektórych, specjalnych kategorii struktur przestrzennych przepisy szczególne ustanawiają obowiązek sporządzenia m.p.z.p. Przykładowo, obligatoryjnie sporządza się m.p.z.p. dla terenów górniczych na podstawie art. 53 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. Pra-wo geologiczne i górnicze (tekst jedn. Dz. U. z 2005 r. Nr 228, poz. 1947, z późn. zm.).

141 Art. 39 ust. 4 u.p.z.p. wymaga, aby w p.z.p.w. uwzględniać ustalenia k.p.z.k. oraz programów rządowych, a art. 39 ust. 5 u.p.z.p. – aby umiesz-czać w nich te inwestycje celu publicznego o znaczeniu ponadlokalnym, które zostały usta-lone w dokumentach przyjętych przez Sejm RP, Radę Ministrów, ministrów lub sejmik woje-wództwa. Obie zasady gwarantują, iż na szcze-blu wojewódzkim nie zostaną zakłócone lub zniesione ustalenia uwzględnione w aktach planistycznych wyższego rzędu, a także, że ustalenia profilowane na szczeblu krajowym pod kątem ochrony korytarzy ekologicznych zostaną następnie przeniesione na szczebel planowania w skali województwa. Minister właściwy do spraw budownictwa, gospodarki przestrzennej i mieszkaniowej koordynuje zgodność p.z.p.w. z k.p.z.k. (art. 46 u.p.z.p.) oraz występuje do marszałka właściwego woje-wództwa z wnioskiem o wprowadzenie progra-mu rządowego do p.z.p.w. (art. 49 ust. 1 u.p.z.p.). Nie ma analogicznych norm wymagających uwzględniania k.p.z.k. w s.u.k.z.p.g. W projekcie s.u.k.z.p.g. muszą zostać uwzględnione jedynie ustalenia p.z.p.w., a w przypadku jego braku lub niewprowadzenia do p.z.p.w. zadań rządowych – ustalenia programów rządowych (art. 11 pkt 2 u.p.z.p.). Transpozycja ustaleń strategicznych następuje więc wyłącznie w sposób pośredni. Ustalenia k.p.z.k. i programów rządowych „tra-fiają” do s.u.k.z.p.g. i m.p.z.p. nie wprost, a za pośrednictwem p.z.p.w. Prowadzi to często do tego, iż transponowane ustalenia tracą swój pierwotny (krajowy) kontekst. Problem może dotykać w szczególności korytarzy o znaczeniu międzynarodowym, jeżeli ustalenia k.p.z.k., które dotyczą ich ochrony na poziomie p.z.p.w. zostaną „zbyt zregionalizowane” (ograniczone do mniejszej skali), i jeżeli ten proces jeszcze się pogłębi przy transpozycji zapisów p.z.w.p. do s.u.k.z.p.g. i m.p.z.p., jeżeli transpozycja na-stąpi w duchu „zbyt lokalnym”.

142 Dz. U. Nr 155, poz. 1298.143 W § 4 rozporządzenia stwierdza się, że opraco-

wania ekofizjograficzne są wykonywane na podstawie kompleksowych badań i pomiarów

terenowych, analizy danych teledetekcyjnych, archiwalnych materiałów kartograficznych, planistycznych, inwentaryzacyjnych i studial-nych, a w szczególności: dokumentacji hydro-geologicznych i dokumentacji geologiczno-in-żynierskich, dokumentacji geologicznych złóż kopalin, dokumentów planistycznych opraco-wywanych na podstawie pr. wod., map glebo-wo-rolniczych, planów urządzania lasów, PO rezerwatów przyrody, parków narodowych i krajobrazowych, dokumentacji różnych form ochrony przyrody, dokumentacji uzdrowisk oraz rejestru zabytków, ewidencji dóbr kultury i innych materiałów dokumentujących obiekty kulturowe i stanowiska archeologiczne.

144 Obie części opracowania powinny obejmować miedzy innymi: 1) rozpoznanie i charakterysty-kę stanu oraz funkcjonowania środowiska, udokumentowane i zinterpretowane prze-strzennie w zakresie: a) poszczególnych ele-mentów przyrodniczych i ich wzajemnych po-wiązań oraz procesów zachodzących w środo-wisku; b) struktury przyrodniczej obszaru, w tym różnorodności biologicznej; c) powiązań przyrodniczych obszaru z jego szerszym oto-czeniem; d) zasobów przyrodniczych i ich ochrony prawnej; e) jakości środowiska oraz jego zagrożeń wraz z identyfikacją źródeł tych zagrożeń; 2) diagnozę stanu i funkcjonowania środowiska, a w szczególności: a) ocenę stanu ochrony i użytkowania zasobów przyrodni-czych, w tym różnorodności biologicznej; b) ocenę zgodności dotychczasowego użytko-wania i zagospodarowania obszaru z cechami i uwarunkowaniami przyrodniczymi, c) ocenę charakteru i intensywności zmian zachodzą-cych w środowisku; d) ocenę stanu środowiska oraz jego zagrożeń i możliwości ich ogranicze-nia; 3) określenie przyrodniczych predyspozy-cji do kształtowania struktury funkcjonal-no-przestrzennej, polegające w szczególności na wskazaniu obszarów, które powinny pełnić przede wszystkim funkcje przyrodnicze; 4) ocenę przydatności środowiska, polegającą na określeniu możliwości rozwoju i ograniczeń dla różnych rodzajów użytkowania i form zago-spodarowania obszaru; 5) określenie uwarun-kowań ekofizjograficznych, formułowanych w postaci wniosków z analiz, prognoz i ocen, stosownie do przedmiotu i skali sporządzane-go planu zagospodarowania przestrzennego, które w szczególności obejmują: a) wskazanie terenów, których użytkowanie i zagospodaro-wanie, z uwagi na cechy zasobów środowiska


i ich rolę w strukturze przyrodniczej obszaru, powinno być podporządkowane potrzebom za-pewnienia prawidłowego funkcjonowania śro-dowiska i zachowania różnorodności biologicz-nej; b) określenie ograniczeń wynikających z konieczności ochrony zasobów środowiska lub występowania uciążliwości i zagrożeń śro-dowiska oraz wskazanie obszarów, na których ograniczenia te występują.

145 NFOŚiGW i wojewódzkie fundusze prowadzą samodzielną gospodarkę finansową, pokrywa-jąc z posiadanych środków i uzyskiwanych wpływów wydatki na finansowanie zadań określonych w ustawie oraz kosztów działalno-ści (art. 400q ust. 1 p.o.ś.).

146 Rozporządzenia Ministra Transportu i Gospo-darki Morskiej: z dnia 2 marca 1999 r. w spra-wie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać drogi publiczne i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 43, poz. 430 z późn. zm.) oraz z dnia 30 maja 2000 r. w sprawie warunków technicz-nych, jakim powinny odpowiadać drogowe obiekty inżynierskie i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 63, poz. 735 z późn. zm.).

147 Rozporządzenie Ministra Transportu i Gospo-darki Morskiej z dnia 10 września 1998 r. w sprawie warunków technicznych, jakim po-winny odpowiadać budowle kolejowe i ich usy-tuowanie (Dz. U. Nr 151, poz. 987).

148 Rozporządzenie Ministra Transportu i Gospo-darki Morskiej z dnia 31 sierpnia 1998 r. w sprawie przepisów techniczno-budowlanych dla lotnisk cywilnych (Dz. U. Nr 130, poz. 859, z późn. zm.) oraz rozporządzenie Ministra In-frastruktury z dnia 25 czerwca 2003 r. w spra-wie warunków, jakie powinny spełniać obiekty budowlane oraz naturalne w otoczeniu lotniska (Dz. U. Nr 130, poz. 1192, z późn. zm.).

149 Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 26 października 2005 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać tele-komunikacyjne obiekty budowlane i ich usytu-owanie (Dz. U. Nr 219, poz. 1864, z późn. zm.).

150 Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 30 lipca 2001 r. w sprawie warunków technicz-nych, jakim powinny odpowiadać sieci gazowe (Dz. U. Nr 97, poz. 1055).

151 Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 21 listopada 2005 r. w sprawie warunków tech-nicznych, jakim powinny odpowiadać bazy i stacje paliw płynnych, rurociągi przesyłowe dalekosiężne służące do transportu ropy nafto-wej i produktów naftowych i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 243, poz. 2063, z późn. zm.).

152 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 kwietnia 2007 r. w sprawie warunków tech-nicznych, jakim powinny odpowiadać budowle hydrotechniczne i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 86, poz. 579).

153 Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Gospo-darki Żywnościowej z dnia 7 października 1997 r. w sprawie warunków technicznych, jakim po-winny odpowiadać budowle rolnicze i ich usy-tuowanie (Dz. U. Nr 132, poz. 877, z późn. zm.).

154 Na przykład w rozporządzeniu w sprawie wa-runków technicznych, jakim powinny odpowia-dać sieci gazowe jedyną normą, którą można traktować jako odnoszącą się, chociażby po-średnio do kwestii ochrony łączności przyrod-niczej jest przepis § 3, zgodnie z którym „przy projektowaniu i budowie sieci gazowej należy uwzględniać wymagania ochrony środowiska”.

155 Ł. Oleszczuk i J. Jakiel słusznie postulują przyję-cie podstawy prawnej umożliwiającej wydanie odrębnego rozporządzenia „w sprawie warun-ków technicznych, jakim powinny odpowiadać przejścia dla zwierząt”. W zakres unormowania powinny wchodzić następujące kwestie: lokali-zacja przejścia, określenie grupy zwierząt, dla których przeznaczone jest dane przejście, roz-wiązanie wysokościowe przejścia: w poziomie obiektu liniowego, górne, dolne, wybór typu przejścia warunkowany odpowiednią matrycą podejmowania decyzji, gdzie wpływ mają czyn-niki takie jak znaczenie szlaku migracyjnego, liczba wędrówek zwierząt, plany odtworzenia lub wzmocnienia korytarza, natężenie ruchu (obecne i prognozowane), określenie parame-trów technicznych, tj. szerokości, spadków po-dłużnych, elementów zagospodarowania po-wierzchni, po której będą przemieszczać się zwierzęta, elementów naprowadzających, do-stosowanie parametrów technicznych w zakre-sie możliwości przyjęcia konkretnych rozwią-zań zagospodarowania (np. pod kątem nasa-dzeń), zasady dopuszczenia wykorzystania przejścia przez ludzi i zwierzęta gospodarskie, określenie zakresu linii rozgraniczających, nie-zbędnych do wykonania obszarów naprowa-dzających, szczegółowe rozwiązania technicz-ne. [w:] Ocena efektywności polskich norm doty-czących przejść dla zwierząt i niezbędne kierun-ki zmian w prawie polskim w powyższym zakre-sie, 2010. Trafne uwagi i postulaty przedstawia-ją także Jędrzejewski, W., Nowak, S., Kurek, R., Mysłajek, R.W., Stachura, K., Zawadzka, B. [w:] Zwierzęta a drogi. Metody ograniczenia nega-tywnego wpływu dróg na populację dzikich


zwierząt, Zakład Badań Ssaków PAN, Białowie-ża 2006.

156 Chodzi zarówno o nakazy lub zakazy wynikają-ce bezpośrednio z ustawy o ochronie przyrody (np. w stosunku do obszarów N2000 – art. 33 i art. 34 u.o.p.), jak też z aktów administracyj-nych wiążących właścicieli nieruchomości, wy-dawanych na podstawie tej ustawy (np. PO i PZO), a nawet z rozstrzygnięć indywidualno--konkretnych adresowanych bezpośrednio do właścicieli nieruchomości (np. DŚU). Oprócz poddania ochronie obszarów lub obiektów na podstawie przepisów u.o.p., art. 130 ust. 1 p.o.ś. dopuszcza także ograniczenie sposobu korzy-stania z nieruchomości w związku z ochroną zasobów środowiska poprzez: 1) ustalenie wa-runków korzystania z wód regionu wodnego lub zlewni oraz ustanowienie obszarów ochronnych zbiorników wód śródlądowych na podstawie przepisów pr. wod.; 2) wyznaczenie obszarów cichych w aglomeracji oraz obszarów cichych poza aglomeracją. Szerzej – zob. Trzciń-ska, D.; Natura 2000 a ograniczenie możliwości korzystania z nieruchomości, [w:] Pchałek, M., Rakoczy, B.; Wybrane problemy prawa ochrony środowiska, Warszawa 2010, str. 149 i nast.

157 Zgodnie z art. 132 p.o.ś., do żądania wykupu nieruchomości w przypadkach ograniczenia sposobu korzystania z nieruchomości stosuje się odpowiednio zasady i tryb określone w ustawie o gospodarce nieruchomościami.

158 Zgodnie z art. 129 ust. 3 p.o.ś. roszczenia o wy-kup i odszkodowanie przysługują również użytkownikowi wieczystemu nieruchomości, a roszczenie o odszkodowanie także osobie, której przysługuje prawo rzeczowe do nieru-chomości.

159 Pchałek M. [w:] Górski M., Pchałek M., Radecki W., Jerzmański J., Bar M., Urban S., Jendrośka J., Prawo ochrony środowiska. Komentarz, Warsza-wa 2011.

160 Szerzej – zob. Juchnik, A.; Prawo do dysponowa-nia nieruchomością na cele kompensacji przy-rodniczej, [w:] Pchałek, M., Rakoczy, B.; Wybra-ne problemy prawa ochrony środowiska, War-szawa 2010, str. 163 i nast.

161 Dz. U. Nr 75, poz. 493, z późn. zm.; dalej jako ustawa o szkodach.

162 Zob. część 3.2.4. opracowania.163 Wymienione w rozporządzeniu Ministra Śro-

dowiska z dnia 13 kwietnia 2010 r. w sprawie siedlisk przyrodniczych oraz gatunków będą-

cych przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, a także kryteriów wyboru obszarów kwalifiku-jących się do uznania lub wyznaczenia jako ob-szary Natura 2000 (Dz. U. Nr 77, poz. 510).

164 R.k.w.s.ś.165 Wśród kryteriów oceny wystąpienia szkody

w gatunku chronionym rozporządzenie wymie-nia między innymi pogorszenie stanu lub funk-cji jego populacji na terenie gminy lub woje-wództwa, kraju, regionu biogeograficznego lub WE, polegające na takich zdarzeniach wiążą-cych się z ochroną łączności przyrodniczej, jak: zmniejszenie zagęszczenia populacji gatunku chronionego, zmniejszeniu zajmowanej przez nią powierzchni, pogorszenie możliwości jej rozmnażania się lub rozprzestrzeniania, ogra-niczenie możliwości kontaktu populacji gatun-ku chronionego z populacjami sąsiednimi, zmniejszenie powierzchni lub pogorszenie użyteczności dla zasobów jego siedliska, pogor-szenie możliwości uzyskania właściwego stanu ochrony siedliska gatunku chronionego. Do kry-teriów oceny wystąpienia szkody w chronio-nym siedlisku przyrodniczym zaliczono takie zdarzenia ze sfery wiążącej się z ochroną łącz-ności przyrodniczej, jak: pogorszenie jego sta-nu lub funkcji na terenie gminy lub wojewódz-twa, kraju, regionu biogeograficznego lub WE, polegające na: utracie części związanej z nim różnorodności biologicznej, utracie lub pogor-szeniu specyficznych cech jego struktury, po-gorszeniu realizacji funkcji ekosystemowych, pogorszeniu stanu ochrony gatunków chronio-nych typowych dla tego siedliska, a także na pogorszeniu możliwości ochrony chronionego siedliska przyrodniczego, w tym możliwości uzyskania właściwego stanu jego ochrony. Zależne od właściwego stopnia ochrony łącz-ności przyrodniczej są także niektóre kryteria oceny szkody w wodach: pogorszenie składu gatunkowego, liczebności lub struktury flory lub fauny występującej w wodach powierzch-niowych wraz z ich otoczeniem, pogorszenie stanu elementów hydromorfologicznych lub warunków fizykochemicznych, w tym w szcze-gólności będące następstwem naruszenia zasad zrównoważonego rozwoju w gospodarowaniu wodami i ich ochrony.

166 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 4 czerwca 2008 r. w sprawie rodzajów działań naprawczych oraz warunków i sposobu ich prowadzenia (Dz. U. Nr 103, poz. 664).


167 Można przyjąć taki wniosek uwzględniając, iż działania naprawcze co do zasady powinny zmierzać do przywrócenia stanu początkowe-go (stanu i funkcji środowiska oraz poszczegól-nych elementów przyrodniczych, a więc i kory-tarzy ekologicznych, przed wystąpieniem szko-dy) lub stanu przybliżonego do stanu początko-wego; jeżeli nie jest to możliwe – do podobnego stanu elementów przyrodniczych lub ich funk-cji, a w ostateczności (jeżeli do chwili osiągnię-cia pełnego efektu podstawowych lub uzupeł-niających działań naprawczych elementy przy-rodnicze nie spełniają swoich funkcji lub nie są użyteczne dla innych elementów przyrodni-czych) – do zrekompensowania powstałych strat w okresie od chwili wystąpienia szkody w środowisku do przywrócenia stanu począt-kowego albo przybliżonego do stanu początko-wego, albo do osiągnięcia podobnego stanu elementów przyrodniczych lub ich funkcji.

168 Art. 4 pkt 2 lit c) ustawy o szkodach stwierdza, że przepisów ustawy nie stosuje się jeżeli bezpo-średnie zagrożenie szkodą w środowisku lub szkoda w środowisku zostały spowodowane przez „działalność, której głównym celem jest obrona narodowa, bezpieczeństwo międzynaro-dowe lub której celem jest ochrona przed klęską żywiołową”. W praktyce polskiej przepis inter-pretuje się w ten sposób, iż do jego zastosowania wystarczy, aby działalność pozostawała w ja-kimkolwiek związku z ochroną przed klęską ży-wiołową; dopuszcza się sytuację, w której wyłą-cza się ustawę także wtedy, kiedy działalność realizuje szereg różnych celów (np. gospodar-czych), a wśród nich, chociażby pośrednio – ochronę przed klęską żywiołową. Tymczasem należy przyjmować, iż chodzi o działalność, któ-rej celem jest tylko i wyłącznie ochrona przed klęską żywiołową. Wątpliwości interpretacyjne powinna usuwać wykładnia prowspólnotowa (obowiązek jej stosowania przez organy admini-stracji potwierdza między innymi wyrok ETS w sprawie C-106/77, Simmenthal oraz wyrok WSA z dnia 23.11. 2005 r., VII SA/Wa 462/05,

LEX nr 198879). Art. 4 pkt 2 ustawy o szkodach stanowi transpozycję art. 4 ust. 6 Dyrektywy Szkodowej i stwierdza, co wymaga podkreśle-nia, że: „Niniejsza dyrektywa nie ma zastosowa-nia do działalności, których głównym celem jest służba na rzecz obrony narodowej lub bezpie-czeństwa międzynarodowego, ani do działalno-ści, której jedynym celem jest zapobieganie klę-skom żywiołowym”. Dodatkowo należy pamiętać, że aby katastrofa naturalna stanowiła klęskę ży-wiołową, muszą zaistnieć dodatkowe, wyjątko-we warunki, o których mowa w art. 3 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej (Dz.U. Nr 62, poz. 558, z późn. zm., dalej jako u.s.k.ż.) – skutki katastrofy naturalnej muszą zagrażać życiu lub zdrowiu dużej liczby osób, mieniu w wielkich rozmiarach albo środo-wisku na znacznych obszarach, a pomoc i ochro-na mogą być skutecznie podjęte tylko przy zasto-sowaniu nadzwyczajnych środków, we współ-działaniu różnych organów i instytucji oraz spe-cjalistycznych służb i formacji działających pod jednolitym kierownictwem. Z tej definicji jednoznacznie wynika, że uzasadnieniem wpro-wadzenia stanu klęski żywiołowej mogą być je-dynie takie zdarzenia, w postaci katastrofy natu-ralnej i awarii technicznej, którym przeciwdzia-łać można tylko przy zastosowaniu nadzwyczaj-nych środków. Wprowadzenie stanu klęski ży-wiołowej będą uzasadniać zdarzenia jednorazo-we lub występujące wielokrotnie, ale niebędące zjawiskami stałymi, którym przeciwdziałać można w sposób ciągły przy zastosowaniu ogól-nie dostępnych sił i środków.”. (Ruczkowski, P., Komentarz do art. 3 ustawy z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej, LEX/el. 2002). W sensie normatywnym, klęską żywiołową nie jest „zwykła” katastrofa naturalna (np. cykliczne, sezonowe podtopienia), mimo że jest ona dotkli-wa dla ludzi i przynosi szkody materialne.

169 Pchałek, M. [w:] Górski M., Pchałek M., Radecki W., Jerzmański J., Bar M., Urban S., Jendrośka J.; Prawo ochrony środowiska. Komentarz, Warsza-wa 2011.

4.1. definicja korytarzy ekologicznych

4.1.1. Główny cel

Zasadniczym celem wprowadzenia normatyw-nej definicji korytarzy ekologicznych jest wyzna-czenie granic funkcjonowania systemu ochrony tych korytarzy.

4.1.2. struktura zmian

Wprowadzenie nowej definicji korytarza eko-logicznego wymaga dokonania zmian w u.o.p.

4.1.3. zakres proponowanych zmian w obowiązujących aktach prawnych

Zmiana powinna objąć definicję korytarza ekologicznego z art. 5 pkt 2 u.o.p.

4.1.4. Przepisy merytoryczne

Proponujemy zdefiniowanie korytarza ekolo-gicznego jako szlaku, który umożliwia migrację i dyspersję roślin, zwierząt, grzybów, protistów i diaspor pomiędzy płatami ich siedlisk, i który obejmuje niezbędne do jego prawidłowego funk-cjonowania liniowe, nieliniowe, pasmowe lub ob-szarowe, ciągłe lub nieciągłe, naturalne, półnatu-ralne lub antropogeniczne, biotyczne lub abio-tyczne elementy strukturalne środowiska przy-rodniczego, w tym przestrzeń powietrzną.

4. założenia zmian w prawodawstwie polskim w zakresie ochrony korytarzy ekologicznych

4.1.5. uzasadnienie

Powyższa definicja jest próbą połączenia po-dejścia do zagadnienia ochrony korytarzy ekolo-gicznych i ogólnie łączności ekologicznej od stro-ny funkcjonalnej i strukturalnej, z naciskiem na tą pierwszą. W pierwszym przypadku chodzi o zapewnienie ciągłości (a tym samym żywotno-ści) populacji organizmów dzięki możliwości skutecznego przemieszczania się pomiędzy pła-tami ich siedlisk. Dlatego w definicji wymienili-śmy możliwość dyspersji i migracji. Stąd też określenie korytarza jako „szlaku” i przywołanie „przestrzeni powietrznej” jako elementu struk-turalnego środowiska, którego ciągłość (tzn. brak barier, takich jak napowietrzne linie przesyłowe energii, farmy wiatrowe) jest istotna dla migrują-cych organizmów posiadających zdolność do lotu. W drugim przypadku chodzi o zapewnienie spójności struktur krajobrazu – stąd przywoła-nie wyodrębnionych struktur środowiska przy-rodniczego, które umożliwiają skuteczną migra-cję i dyspersję. Takie podejście jest uzasadnione z tego względu, że potrzeba ochrony korytarzy ekologicznych dotyczy nie tylko organizmów, które wykorzystują podczas migracji i dyspersji określone struktury środowiska przyrodniczego (takie jak pasma lasów, szpalery drzew i cieki wodne), ale również takich, które przemieszczają się wzdłuż bezstrukturalnych szlaków powietrz-nych (nietoperzy i ptaków wędrownych). Wobec nasilającego się problemu przegradzania szlaków powietrznych przez różnego rodzaju in-westycje naziemne (np. farmy wiatrowe, mosty pylonowe, napowietrzne linie przesyłowe ener-


gii), które mogą przyczyniać się się do wzrostu śmiertelności migrantów, włączenie bezstruktu-ralnych szlaków do prawnej definicji korytarzy ekologicznych wydaje się absolutnie konieczne.

Staraliśmy się ująć w definicji korytarza ekolo-gicznego jak największą grupę organizmów, któ-re w swoich cyklach życiowych podejmują dale-ko- lub krótkodystansowe wędrówki lub prze-mieszczenia dyspersyjne (w tym posiadają formy migrujące, np. diaspory – elementy służące do rozmnażania się, tj. nasiona roślin), a podczas wędrówek są narażone na oddziaływanie barier. Dlatego do standardowej trójki królestw – roślin, zwierząt i grzybów – dołączyliśmy protisty (do których należą pierwotniaki). Dzięki temu uwzględniliśmy m.in. śluzowce należące do pro-tistów grzybopodobnych (typy Myxomycota i Dictyostelida), które migrują w środowiskach lądowych lub wodnych oraz pełnią istotną rolę w dekompozycji materii organicznej i krążeniu materii w ekosystemach. Tym samym zapropono-wana definicja obejmuje wszystkie cztery króle-stwa z domeny Eucarya. Natomiast domeny pro-kariotyczne – Eubacteria i Archaea (czyli „bakte-rie”) – oraz wirusy pominęliśmy, ponieważ orga-nizmy do nich należące nie wydają się narażone na ograniczające działanie barier ekologicznych.

Jeśli chodzi o struktury środowiska przyrod-niczego, w definicji staraliśmy się uwzględnić wszystkie ich klasyczne rodzaje (obiekty liniowe, pasmowe i obszarowe), jak również siedliska po-mostowe (nieciągłe elementy środowiska przy-rodniczego). Podkreśliliśmy, że struktury przy-rodnicze powinny stawać się integralnym ele-mentem korytarza ekologicznego wtedy, gdy są niezbędne do jego prawidłowego funkcjonowa-nia. Natomiast jeśli nie są niezbędne, korytarz może ich nie obejmować – dotyczy to bezstruktu-ralnych szlaków wędrówek ptaków, które nie muszą obejmować struktur naziemnych. W szczególności podkreśliliśmy istotne znacze-nie jako korytarzy ekologicznych obiektów po-chodzenia antropogenicznego, co jest rzadko brane pod uwagę podczas formułowania definicji korytarzy ekologicznych. Jak się wydaje, społe-czeństwo i decydenci nie posiadają wystarczają-cej wiedzy co do tego, że liczne obiekty antropo-geniczne (tj. płaty ugorów i pasy nieuporządko-

wanej roślinności o charakterze ruderalnym) mogą z powodzeniem stać się wartościowym elementem sieci ekologicznych, zwiększającym lokalną różnorodność biotyczną. Przesłanką do tego są również przypadki likwidacji korytarzy ekologicznych uwzględnionych w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego na podstawie argumentacji, że dany obszar nie pełni funkcji korytarzowej z powodu braku w jego ob-rębie roślinności o charakterze naturalnym lub półnaturalnym (np. Giedych, R., Cieszewska, A.; Możliwości i ograniczenia zastosowania koncepcji płatów i korytarzy w planowaniu miejscowym [w:] Cieszewska, A. (red.), Płaty i korytarze…, str. 119-126).

4.2. ochrona korytarzy ekologicznych w ramach instrumentów ochrony obszarowej i gatunkowej

4.2.1. instrumenty ochrony obszarowej

4.2.1.1. Główny cel:Zasadniczym celem proponowanych zmian

jest poprawa ochrony łączności ekologicznej bez wprowadzania nowych obszarowych form ochrony przyrody. Służyć temu ma przede wszystkim wprowadzenie w stosunku do koryta-rzy ekologicznych systemu ochronnego opartego na założeniach podobnych do systemu ochrony obszarów N2000, a więc elastycznego i niewpro-wadzającego a priori ograniczeń w działalności na danym obszarze. Zaproponowane zostaną również zmiany w przepisach dotyczących ist-niejących instrumentów planistycznych służą-cych planowaniu ochrony na obszarowych for-mach ochrony przyrody.

założenia zmian w prawodawstwie polskim w zakresie ochrony korytarzy ekologicznych

4.2.1.2. Struktura zmian:Stworzenie spójnego systemu ochrony łączno-

ści ekologicznej wymaga dokonania zmian na różnych poziomach normatywnych. Kluczem do efektywnej ochrony jest ścisłe powiązanie plano-wania przestrzennego na różnych poziomach z u.o.p. oraz przepisami regulującymi procedury ocen oddziaływania na środowisko. Dlatego też procedury wyznaczania korytarzy ekologicznych normować powinna u.p.z.p. wraz z aktami wyko-nawczymi, natomiast procedury oceny oddziały-wania na korytarze – u.o.o.ś. Natomiast jeżeli chodzi o regulacje dotyczące instrumentów ochrony obszarowej oraz ogólne zapisy dotyczą-ce ochrony korytarzy ekologicznych, powinny pozostać one w u.o.p. oraz aktach wykonawczych do tej ustawy, jakkolwiek wymagają one zmiany pozwalającej na zapewnienie funkcjonalności ca-łego systemu.

4.2.1.3. Zakres proponowanych zmian w obowiązujących aktach prawnych

W u.o.p. należy zmienić zasady wyznaczania obszarów chronionego krajobrazu uregulowane w art. 23 u.o.p. Tą formą ochrony przyrody po-winny zostać objęte wyłącznie tereny chronione ze względu na wyróżniający się krajobraz o zróż-nicowanych ekosystemach, wartościowe ze wzglę-du na możliwość zaspokajania potrzeb związa-nych z turystyką i wypoczynkiem. Korytarze eko-logiczne powinny być wyznaczane obligatoryjnie w s.u.k.z.p.g. oraz w m.p.z.p. Dokumenty te usta-lały będą podstawowe założenia czynnej ochro-ny obszarów korytarzy ekologicznych. W celu zapewnienia elastycznej ochrony biernej koryta-rzy proponujemy wprowadzenie regulacji na wzór istniejącego już systemu ochrony obszarów N2000. Regulacja ta powinna zostać umieszczo-na w odrębnym rozdziale ustawy, zatytułowa-nym „Korytarze ekologiczne”, razem z normami określającymi zasady wykonywania kompensacji przyrodniczej oraz finansowania ochrony kory-tarzy ekologicznych.

Do przepisów art. 20, art. 22 oraz art. 28 i art. 29 u.o.p., określających zasady i procedury spo-rządzania planów ochrony i zadań ochronnych dla parków narodowych, rezerwatów, planów ochrony dla parków krajobrazowych oraz pro-

jektu planów zadań ochronnych i planów ochro-ny dla obszarów N2000 wskazane jest wprowa-dzenie regulacji obligujących do uwzględnienia w tych planach kwestii związanych z ochroną łączności ekologicznej. Pociągnęłoby to za sobą konieczność odpowiedniej zmiany w aktach wy-konawczych do ustawy, czyli w rozporządzeniu w sprawie sporządzania projektu planu ochrony dla parku narodowego, rezerwatu przyrody i parku krajobrazowego oraz w rozporządzeniu w sprawie projektu planu zadań ochronnych dla obszaru N2000.

4.2.1.4. Przepisy merytoryczneW zakresie przepisów regulujących wyzna-

czania obszarów chronionego krajobrazu (art. 23 ust. 1 u.o.p.) proponuje się ograniczenie obsza-rów objętych tą formą ochrony przyrody do tere-nów chronionych ze względu na wyróżniający się krajobraz o zróżnicowanych ekosystemach, war-tościowych m. in. ze względu na możliwość za-spokajania potrzeb związanych z turystyką i wy-poczynkiem. W zaproponowanym rozdziale „Korytarze ekologiczne” powinien zostać wpro-wadzony przepis zabraniający realizacji na ob-szarach wyznaczonych w s.u.k.z.p.g./m.p.z.p. jako korytarze ekologiczne przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, które mogą osobno lub w połączeniu z innymi działa-niami znacząco negatywnie oddziaływać na łącz-ność ekologiczną. W związku z tym, dla projek-tów polityk, strategii, planów i programów oraz zmian takich dokumentów, a także planowanych przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, które mogą znacząco oddziały-wać na korytarze ekologiczne, konieczne jest wprowadzenie obowiązku przeprowadzenia od-powiedniej oceny oddziaływania na zasadach określonych w u.o.o.ś.

Jeżeli z oceny tej wyniknie, że polityka, strate-gia, plan, program lub przedsięwzięcie mogące znacząco oddziaływać na środowisko może zna-cząco negatywnie oddziaływać na korytarz eko-logiczny przy jednoczesnym braku rozwiązań al-ternatywnych, RDOŚ będzie mógł zezwolić na realizację planu lub przedsięwzięcia jeżeli prze-mawiają za tym konieczne wymogi nadrzędnego interesu publicznego, w tym wymogi o charakte-


rze społecznym lub gospodarczym i zapewniona zostanie kompensacja przyrodnicza pozwalająca na zachowanie łączności ekologicznej. Zakres, termin, miejsce i sposób wykonania kompensacji przyrodniczej ustalał będzie właściwy miejsco-wo RDOŚ, po przedłożeniu przez podmiot planu-jący realizację planu lub przedsięwzięcia tytułu do dysponowania nieruchomością na cele kom-pensacji przyrodniczej.

Konieczne jest wprowadzenie zmiany w art. 35 ust. 1 u.o.p. Norma zawarta w tym przepisie powinna stanowić, że określenie zakresu, miej-sca, terminu i sposobu wykonania kompensacji przyrodniczej (w odniesieniu do przedmiotu ochrony obszaru N2000) wymaga przedłożenia przez podmiot, który uzyskuje zezwolenie z art. 34 u.o.p. tytułu do dysponowania nierucho-mością na cele kompensacji przyrodniczej.

Zgodnie z art. 20 ust. 1 u.o.p., określającym za-gadnienia brane pod uwagę w planie ochrony dla parku narodowego, rezerwatu przyrody oraz parku krajobrazowego, zagadnienia uwzględnia-ne w tym planie ochrony przyrody należy rozsze-rzyć o aspekty dotyczące charakterystyki i oceny łączności ekologicznej. Z kolei przepisy art. 20 ust. 3 i 4 u.o.p., określające zawartość planu ochrony dla parku narodowego, rezerwatu oraz parku krajobrazowego, należy uzupełnić o obo-wiązek wskazania obszarów istotnych dla popra-wy, utrzymania lub przywrócenia łączności eko-logicznej oraz o obowiązek określenia działań mających na celu poprawę, utrzymanie lub przy-wrócenie łączności ekologicznej.

W przepisie art. 22 ust. 3 u.o.p., określającym kwestie uwzględnianie w zadaniach ochronnych dla parku narodowego lub rezerwatu przyrody, należy wprowadzić obowiązek wskazania obsza-rów istotnych dla poprawy, utrzymania lub przy-wrócenia łączności ekologicznej oraz obowiązek opisu sposobów czynnej ochrony łączności eko-logicznej z podaniem rodzaju, rozmiarów i lokali-zacji poszczególnych zadań.

W art. 28 ust. 10 u.o.p., określającym zawar-tość planu zadań ochronnych dla obszaru N2000, należy wprowadzić obowiązek identyfikacji ist-niejących lub potencjalnych zagrożeń dla spójno-ści sieci N2000, a także poszerzyć katalog otwar-ty działań ochronnych ze wskazaniem podmio-

tów odpowiedzialnych za ich wykonanie i obsza-rów ich wdrażania o działania dotyczące zapew-nienia spójności sieci N2000 i ochrony łączności ekologicznej tego obszaru.

Proponujemy także wprowadzenie przepisu przejściowego, zgodnie z którym sporządzone dotychczas plany ochrony i plany zadań ochron-nych zachowują moc. Plany te w terminie 5 lat od dnia wejścia ustawy w życie musiałyby zostać uzupełnione o kwestie uregulowane w przepi-sach wprowadzonych ustawą nowelizującą.

Jeżeli chodzi o przepisy wykonawcze do u.o.p., to w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 17 lutego 2010 r. w sprawie sporządzania projek-tu planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 § 3, określający zakres prac koniecznych do sporządzenia projektu zadań ochronnych dla obszaru, należy uzupełnić o obowiązek zgroma-dzenia, zweryfikowania i uzupełnienia informa-cji o obszarach zapewniających łączność ekolo-giczną dla obszaru N2000. Z kolei w rozporzą-dzeniu Ministra Środowiska z dnia 12 maja 2005 r. w sprawie sporządzania projektu planu ochrony dla parku narodowego, rezerwatu przy-rody i parku krajobrazowego, dokonywania zmian w tym planie oraz ochrony zasobów, tworów i składników przyrody, w przepisach § 9 i 10, określających zakres inwentaryzacji zasobów, tworów i składników przyrody, walorów krajobra-zowych oraz wartości kulturowych w parku na-rodowym oraz w rezerwacie należy wprowadzić obowiązek objęcia inwentaryzacją krajobrazów ekologicznych, z uwzględnieniem ich składników i powiązań ekologicznych, w tym obszarów speł-niających funkcję korytarzy ekologicznych.

4.2.1.5. UzasadnienieW aktualnych regulacjach u.o.p. korytarze

ekologiczne nie stanowią odrębnych form ochro-ny przyrody. Ochronie obszarowej podlegają wy-łącznie te ich części, które powierzchniowo po-krywają się z obszarowymi formami ochrony przyrody z art. 6 ust. 1 u.o.p. Instrumentem bez-pośrednio dedykowanym ochronie korytarzy ekologicznych są tylko OChK. Analiza przepisów określających charakter prawny tej formy ochro-ny przyrody wskazuje jednak, że nie jest ona


w stanie w sposób dostatecznie efektywny reali-zować zakładanej funkcji ochronnej względem łączności ekologicznej. Mają na to wpływ m. in. takie czynniki, jak obecny sposób tworzenia OChK oraz nieefektywność środków prawnych dostępnych w ramach tej formy ochrony przyro-dy. Znaczenie ma również zbyt szerokie zdefinio-wanie OChK poprzez objęcie ochroną tych obsza-rów nie tylko z uwagi na ich wartości przyrodni-cze, ale także na wartości o znaczeniu ekono-micznym i społecznym, jak turystyka i wypoczy-nek. Powoduje to, że OChK stają się instrumen-tem o niejednorodnym charakterze, a ich funkcja w zakresie ochrony przyrody nie jest dostatecz-nie jasna. Dodatkowo, biorąc pod uwagę zróżni-cowaną strukturę korytarzy ekologicznych, w szczególności zaliczenie do korytarzy ekolo-gicznych bezstrukturalnych korytarzy powietrz-nych1, ochroną w ramach OChK mogą być objęte tylko niektóre rodzaje korytarzy ekologicznych.

W związku z tym, proponujemy ograniczenie obejmowania ochroną w formie OChK do obsza-rów chronionych z uwagi na wyróżniający się krajobraz o zróżnicowanych ekosystemach, war-tościowy m. in. ze względu na możliwość zaspo-kajania potrzeb związanych z turystyką i wypo-czynkiem. Takie ograniczenie pozwoli na jasne określenie celów ochrony krajobrazu dla OChK, co stanowić może podstawę do dalszych prac le-gislacyjnych związanych z wdrażaniem Europej-skiej Konwencji Krajobrazowej. Kwestia wyzna-czania korytarzy ekologicznych oraz ustalania zasad czynnej ochrony tych obszarów powinny stać się przedmiotem regulacji u.p.z.p.

Przedmiotem regulacji u.o.p. powinna stać się natomiast ochrona bierna korytarzy ekologicz-nych. Powinna być ona realizowana w sposób po-zwalający na zrównoważenie potrzeby ochrony łączności ekologicznej z koniecznością infrastruk-turalnego, gospodarczego i społecznego rozwoju danego terenu. Dlatego uzasadnione jest wpro-wadzenie elastycznego instrumentu ochronnego, wzorowanego na regulacji art. 33 i 34 u.o.p. Z uwagi na zróżnicowany charakter korytarzy ekologicznych oraz zbyt dużą reglamentację pro-cesu inwestycyjnego jaką by to za sobą pociągało, zdecydowano się nie wprowadzać IV grupy przedsięwzięć, tj. przedsięwzięć mogących zna-

cząco oddziaływać na łączność ekologiczną; w zamian wprowadzono ogólny zakaz realizacji planów oraz przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, które samodzielnie lub w połączeniu z innymi planami lub przedsię-wzięciami mogą znacząco negatywnie oddziały-wać na łączność ekologiczną. Jednocześnie okre-ślono materialnoprawne przesłanki dopuszczal-ności realizacji takich planów i przedsięwzięć: obowiązek analizy wariantów alternatywnych, obowiązek wykazania istnienia nadrzędnych po-wodów o charakterze społecznym lub gospodar-czym oraz obowiązek zapewnienia kompensacji przyrodniczej.

Dopuszczenie do realizacji planu lub przedsię-wzięcia mogącego znacząco negatywnie oddzia-ływać na łączność ekologiczną uzależnione bę-dzie od wykazania braku istnienia wariantów alter natywnych. W związku z tym, konieczne bę-dzie wszechstronne zbadanie stanu faktycznego sprawy, a brak istnienia rozwiązań alternatyw-nych będzie musiał zostać szczególnie dobrze udokumentowany i uzasadniony. Za realne roz-wiązania alternatywne będą musiały zostać uznane również rozwiązania powodujące pewne trudności natury społecznej, gospodarczej, czy ekologicznej. Obowiązek wykazania zaistnienia nadrzędnego interesu publicznego, w tym intere-su o charakterze społecznym lub gospodarczym zobowiąże właściwy organ do wyważenia intere-su publicznego, w tym społecznego lub gospo-darczego, z celem funkcjonowania sieci ekolo-gicznej, tj. zapewnieniem łączności ekologicznej. Rozważając zaistnienie przesłanki nadrzędnego interesu publicznego właściwy organ będzie mu-siał wziąć pod uwagę m. in. rodzaje gatunków migrujących danymi korytarzami. Jeżeli nato-miast chodzi o kompensację przyrodniczą, to zgodnie z definicją zawartą w art. 3 pkt 8 p.o.ś. oznacza ona zespół działań obejmujących w szcze-gólności roboty budowlane, roboty ziemne, re-kultywację gleby, zalesianie, zadrzewianie lub tworzenie skupień roślinności, prowadzących do przywrócenia równowagi przyrodniczej na danym terenie, wyrównania szkód dokonanych w środo-wisku przez realizację przedsięwzięcia i zacho-wanie walorów krajobrazowych. W ramach kom-pensacji mogą być zatem wykonywane strugi lub


kanały sprzyjające migracji ryb, niewielkie zbior-niki wodne dla płazów, nasadzenia drzew lub krzewów stanowiące miejsca postoju ptaków wędrownych itp.

Jeżeli chodzi o zmiany dotyczące przepisów o sporządzaniu PO dla parków narodowych, re-zerwatów i parków krajobrazowych, to normy wynikające z art. 20 ust. 1 i ust. 2 u.o.p. sformuło-wane zostały przez ustawodawcę w sposób, który nie pozwala z nich wyprowadzić wprost i bezpo-średnio obowiązków dotyczących rozpoznania przez organy administracji zobligowane do spo-rządzenia PO roli, jaką w ochronie danych par-ków narodowych, rezerwatów przyrody i parków krajobrazowych odgrywają korytarze ekologicz-ne sensu stricte, ani roli, jaką te formy ochrony przyrody odgrywają jako płaty w sieci ekologicz-nej. Proponowane zmiany zmierzają do nałoże-nia na organy planistyczne obowiązków w zakre-sie rozpoznania uwarunkowań zachowania łącz-ności ekologicznej, a tym samym podniesienia rangi kwestii ochrony korytarzy ekologicznych.

Modyfikacja zakresu opracowań planistycz-nych o zagadnienia związane z ochroną łączności ekologicznej ma zapewnić, że w każdym planie ochrony, zadaniach ochronnych, planie ochrony obszarów N2000 i planie zadań ochronnych dla obszaru N2000 ustanowiony zostanie spójny ze-spół norm prawnych, identyfikujący właściwie cele ochrony łączności ekologicznej, określający adekwatne do tych celów środki oraz wskazujący odpowiednie uwarunkowania ich realizacji, z prawidłową diagnozą w zakresie ewentualnych zagrożeń zewnętrznych i wewnętrznych. Zagwa-rantowanie na poziomie ustawy traktowania ochrony łączności ekologicznej jako jednej z kwe-stii pierwszorzędnych na etapie prac rozpoznaw-czych i koncepcyjnych prowadzonych w ramach opracowywania instrumentów planistycznych dla form ochrony przyrody zapewni podniesienie efektywności ochrony korytarzy ekologicznych w ramach istniejących już instrumentów.

Wprowadzenie regulacji dotyczących koniecz-ności uwzględniania kwestii ochrony łączności ekologicznej w PO dla parków narodowych i re-zerwatów będzie rodziło również konieczność zmiany § 9 i 10 rozporządzenia Ministra Środo-wiska z dnia 12 maja 2005 r. w sprawie sporzą-

dzania projektu planu ochrony dla parku narodo-wego, rezerwatu przyrody i parku krajobrazowe-go, dokonywania zmian w tym planie oraz ochro-ny zasobów, tworów i składników przyrody po-przez wyraźne zobowiązanie do uwzględnienia w inwentaryzacji przyrodniczej parków narodo-wych i rezerwatów, powiązań ekologicznych kra-jobrazu, w tym obszarów i obiektów spełniają-cych funkcje korytarzy ekologicznych.

Art. 22 ust. 3 u.o.p. określa zakres treściowy ZO bardzo ogólnie; od uznania organu sporzą-dzającego ZO zależy, czy w dokumencie tym znaj-dą się odniesienia do korytarzy ekologicznych. Proponowana zmiana poprawia efektywność ochrony łączności ekologicznej w ZO poprzez wyeliminowanie uznaniowości w tym zakresie.

Aktualnie art. 28 ust. 10 u.o.p. określający PZO nie odnosi się bezpośrednio do zagadnień zwią-zanych z ochroną łączności ekologicznej. Pozo-stawia to zbyt szeroki margines uznania admini-stracyjnego i nie daje gwarancji efektywności PZO jako instrumentu zarządzania ochroną kory-tarzy ekologicznych. Szczegółowy zakres prac koniecznych dla sporządzenia projektu PZO określony w rozporządzeniu Ministra Środowi-ska z dnia 17 lutego 2010 r. w sprawie sporzą-dzania projektu planu zadań ochronnych dla ob-szaru Natura 2000 również nie odwołuje się bez-pośrednio do kwestii związanych z ochroną łącz-ności ekologicznej. Wprowadzenie do art. 28 ust. 10 u.o.p. oraz do w/w rozporządzenia obowiązku ujęcia zagadnień związanych z utrzymaniem ko-rytarzy ekologicznych łączących obszary N2000 w PZO N2000 (obecnie jest to fakultatywne) zwiększy efektywność ochrony korytarzy ekolo-gicznych poprzez uniezależnienie wprowadzenia do PO N2000 zabiegów ochronnych zorientowa-nych na ochronę łączności ekologicznej od wy-łącznego uznania organu zobowiązanego do opracowania i wdrożenia PO N2000 (sama decy-zja o ustanowieniu PO N2000 należy do organu; nie przewiduje się zmian w tym zakresie).

Zaproponowane zmiany dotyczące sporządza-nia PO N2000 i PZO pozwalają również na unik-nięcie potencjalnej dysproporcji zakresu ochrony (bardzo szeroki zakres ochrony na terenie same-go płatu, dużo węższy na terenie korytarzy eko-logicznych służących zachowaniu łączności mię-


dzy tym płatem, a innymi płatami), w sytuacji gdy część obszaru N2000 jest położona poza gra-nicami parku narodowego, rezerwatu przyrody lub parku krajobrazowego. Pozwoli to w szcze-gólności na uniknięcie sytuacji, w której wysoki stopień ochrony zapewniony na terenie parku narodowego daje migrującym ssakom złudne po-czucie pełnego bezpieczeństwa także w koryta-rzach ekologicznych poza granicami parku (gdzie zapewniono rażąco niższy stopień ochro-ny), co przyczynia się do zmniejszenia ich ostroż-ności, większego narażenia na czynniki nieko-rzystne, a w efekcie wzrostu śmiertelności i zmniejszenia populacji faktycznie migrującej.

Wprowadzenie zmian w rozporządzeniach jest konsekwencją wprowadzenia wyżej wymie-nionych zmian w ustawie.

4.2.2. instrumenty ochrony gatunkowej

4.2.2.1. Główny celProponowane regulacje mają na celu zmniej-

szenie śmiertelności i zwiększenie populacji fak-tycznie migrujących gatunków zwierząt, w tym gatunków zwierząt objętych ścisłą ochroną ga-tunkową.

Celem pośrednim jest usprawnienie procesu inwestycyjnego poprzez dostarczenie organom administracji oraz inwestorom informacji o po-tencjalnych oddziaływaniach infrastruktury transportowej i energetycznej na zwierzęta ga-tunków migrujących, a także na temat skuteczno-ści zastosowanych środków minimalizujących i łagodzących negatywne oddziaływania tej in-frastruktury.

4.2.2.2. Struktura zmianRealizacja założonego celu regulacji wymaga

wprowadzenia do u.o.p. norm określających pod-stawowe zasady działania systemu monitoringu przypadkowego chwytania i zabijania zwierząt w związku z funkcjonowaniem infrastruktury energetycznej i transportowej. Zagadnienia szczegółowe zostaną przekazane do uregulowa-nia w odpowiednich rozporządzeniach. Metody prowadzenia wiarygodnego monitoringu śmier-telności zwierząt związanej z różnymi rodzajami

infrastruktury (drogi, linie kolejowe, napowietrz-ne linie przesyłowe, farmy wiatrowe, itd.) są skomplikowane i będą wymagały przygotowania specjalnych wytycznych dostosowanych do spe-cyfiki oddziaływania poszczególnych typów ba-rier infrastrukturalnych.

Ochrona populacji faktycznie migrującej wy-maga również zmian w pr. łow.

4.2.2.3. Zakres proponowanych zmian w istniejących aktach prawnych

Do u.o.p. wprowadzony zostanie obowiązek gromadzenia i udostępniania danych dotyczą-cych przypadkowego chwytania i zabijania zwie-rząt w związku z funkcjonowaniem infrastruktu-ry transportowej (drogowej i kolejowej) oraz in-frastruktury energetycznej (napowietrzne linie energetyczne, elektrownie wodne, elektrownie wiatrowe). Część zagadnień regulowana będzie w rozporządzeniu określającym zakres i sposób przekazywania informacji.

W celu poprawy ochrony migrujących gatun-ków zwierząt w ich korytarzach ekologicznych zaproponowane zostaną również pewne zmiany w art. 26 pr. łow.

4.2.2.4. Przepisy merytoryczneW u.o.p. proponuje się następujące zmiany: do

przepisu należy wprowadzić przepis nakładający na zarządców dróg, linii kolejowych, napowietrz-nych linii energetycznych, elektrowni wodnych i elektrowni wiatrowych obowiązek prowadzenia ewidencji przypadków schwytania lub śmierci zwierząt w związku z funkcjonowaniem drogi, linii kolejowej, napowietrznej linii energetycznej, małej elektrowni wodnej i elektrowni wiatrowej.

Podmioty zobowiązane do prowadzenia ewi-dencji powinny zostać zobowiązane do przeka-zywania regionalnemu dyrektorowi ochrony śro-dowiska oraz wojewódzkiemu inspektorowi ochrony środowiska (WIOŚ) informacji o zaist-niałych wypadkach przypadkowego schwytania lub zabijania zwierząt za dany rok w terminie do dnia 31 stycznia następnego roku.

Szczegółowy zakres i sposób prowadzenia ewidencji oraz przekazywania informacji, o któ-rych mowa wyżej zostanie określony w rozpo-rządzeniu ministra właściwego do spraw środo-


wiska. Wydając rozporządzenie minister właści-wy do spraw środowiska powinien uwzględnić konieczność przekazywania informacji o przy-padkowym chwytaniu lub zabijaniu zwierząt ga-tunków chronionych.

W oparciu o informacje przekazywane przez zobowiązane podmioty zostanie utworzony mo-nitoring przypadkowego chwytania i zabijania zwierząt. Monitoring ten będzie częścią Pań-stwowego Monitoringu Środowiska.

W pr. łow. proponuje się następujące zmiany: należy rozszerzyć katalog obszarów niewchodzą-cych w skład obwodów łowieckich, określony w art. 26 pr. łow., o obszary wyznaczone w s.u.k. z.p.g./m.p.z.p. jako korytarze ekologiczne.

4.2.2.5. UzasadnienieAktualnie nie istnieje żaden system, który po-

zwalałby na całościowe rozpoznanie śmiertelno-ści zwierząt lub też sytuacji ich przypadkowego schwytania w związku z funkcjonowaniem dróg, linii kolejowych, napowietrznych linii energe-tycznych, elektrowni wodnych czy elektrowni wiatrowych. Po zakończeniu monitoringu okre-ślonego w decyzji o środowiskowych uwarunko-waniach, decyzji wydanej po przeprowadzeniu ponownej oceny oddziaływania na środowisko lub oceny oddziaływania na obszary N2000 nie ma instrumentów prawnych pozwalających na zbadanie, jak rozwijają się parametry związane z wpływem wymienionej infrastruktury na śro-dowisko (pomimo, że mogą nastąpić istotne zmiany w funkcjonowaniu tej infrastruktury2). Tymczasem wdrożenie takich instrumentów sta-nowi nieocenione źródło informacji o zagroże-niach tak dla łączności ekologicznej, jak i dla po-szczególnych gatunków zwierząt, i jako takie może przyczynić się do należytej oceny oddziały-wania projektowanych przedsięwzięć (zwłasz-cza w odniesieniu do oddziaływań skumulowa-nych) oraz do projektowania skuteczniejszych środków minimalizujących i kompensujących.

Ponieważ zarówno infrastruktura drogowa, kolejowa, jak i energetyczna ma zarządców zaj-mujących się jej utrzymaniem i dokonujących w związku z tym jej terenowego przeglądu, moż-liwe jest, przy minimalnych nakładach finanso-wych ze strony tych zarządców, połączenie prac

terenowych z realizacją obowiązków w zakresie zbierania w ustandaryzowanej formie informacji na temat przypadkowego chwytania lub zabija-nia zwierząt.

Kwestie dotyczące formy, zakresu i trybu prze-kazywania do RDOŚ i WIOŚ należy określić w od-rębnym rozporządzeniu, uwzględniając przy tym charakter infrastruktury, której dotyczą dane. Preferowaną formą będzie tutaj forma elektro-niczna, w oparciu o formularze udostępniane w biuletynach informacji publicznej organów ochrony środowiska. Pozwoli to zarządcom in-frastruktury na szybkie i wygodne przesyłanie danych organom ochrony środowiska, jednocze-śnie ułatwiając prace organom gromadzącym i przetwarzającym te dane.

Zaproponowany termin przekazywania do RDOŚ i WIOŚ informacji o wypadkach przypad-kowego chwytania i zabijania zwierząt, tj. do dnia 31 stycznia każdego roku ma na celu zapew-nienie, że informacja ta zostanie uwzględniona przy sporządzaniu informacji w sprawie przy-padkowego schwytania lub zabicia zwierząt gatunków objętych ochroną ścisłą. Tą ostatnią informację RDOŚ jest zobowiązany przekazać Generalnemu Dyrektorowi Ochrony Środowiska w terminie do dnia 31 marca każdego roku (art. 58 ust. 1 u.o.p.).

W oparciu o informacje nadesłane od zarząd-ców infrastruktury powstanie monitoring przy-padkowego chwytania lub zabijania zwierząt, stanowiący część Państwowego Monitoringu Środowiska. Pozwoli to na zidentyfikowanie „punktów krytycznych” (miejsc, w których naj-częściej dochodzi do przypadkowego chwytania lub zabijania zwierząt) w skali kraju oraz na wła-ściwą ocenę zagrożeń dla łączności ekologicznej związanych z funkcjonowaniem infrastruktury transportowej i energetycznej. Umożliwi to rów-nież RDOŚ niezwłoczne nałożenie na zarządców infrastruktury obowiązku podjęcia odpowied-nich działań zaradczych.

W oparciu o informacje otrzymane w ramach monitoringu przypadkowego chwytania i zabija-nia zwierząt RDOŚ aktualizował będzie również prowadzony na mocy obowiązku wynikającego z art. 12 ust. 4 Dyrektywy Siedliskowej rejestr przypadkowego chwytania lub zabijania zwie-


rząt objętych ścisłą ochroną gatunkową. Aktual-nie, z uwagi na brak obowiązków dotyczących przekazywania stosownych danych do RDOŚ, re-jestr taki nie może zostać uznany za skuteczne narzędzie gromadzenia informacji o śmiertelno-ści gatunków chronionych.

Co do uzasadnienia zmiany w pr. łow., to ma ona na celu zapewnienie niezakłóconej migracji zwierząt i wykluczenie sytuacji, gdy polowania wykonywane są w korytarzach ekologicznych oraz w pobliżu konstrukcji zapewniających utrzymanie łączności ekologicznej w ramach ko-rytarzy (przejścia dla zwierząt i in.).

4.3. ochrona korytarzy ekologicznych w procesie planistycznym i w procesie inwestycyjnym

4.3.1. ochrona korytarzy ekologicznych w procesie planistycznym

4.3.1.1. Główny celZasadniczym celem proponowanych regulacji

jest utworzenie spójnego systemu ochrony łącz-ności ekologicznej na różnych poziomach plano-wania. Postulowane zmiany mają na celu w szczególności takie ukształtowanie ładu prze-strzennego, które zapewni utrzymanie i poprawę dotychczasowej łączności ekologicznej na szcze-blu międzynarodowym, krajowym, regionalnym i lokalnym, nie blokując przy tym rozwoju gospo-darczego i infrastrukturalnego.

4.3.1.2. Struktura zmianRealizacja zakładanych celów wymaga pew-

nych nowelizacji u.o.o.ś. w zakresie procedury strategicznej oceny oddziaływania na środowi-sko, a także zasadniczej nowelizacji przepisów p.o.ś. dotyczących ochrony środowiska w zago-

spodarowaniu przestrzennym. W rezultacie tej ostatniej konieczna będzie także zmiana rozpo-rządzenia w sprawie opracowań ekofizjograficz-nych.

Szersze zmiany należy wprowadzić w u.p.z.p. oraz aktach wykonawczych do tej ustawy, tj. w rozporządzeniu w sprawie zakresu projektu studium uwarunkowań i kierunków zagospoda-rowania przestrzennego gminy oraz rozporzą-dzeniu w sprawie wymaganego zakresu projektu miejscowego planu zagospodarowania prze-strzennego. Akty te normować muszą zasady wy-znaczania korytarzy ekologicznych na pozio-mach międzynarodowym, krajowym, regional-nym i lokalnym poprzez wprowadzenie odpo-wiednich unormowań do k.p.z.k., p.z.p.w. oraz w s.u.k.z.p.g./m.p.z.p.m.p.z.p.

4.3.1.3. Zakres proponowanych zmian w istniejących aktach prawnych

W p.o.ś. konieczna jest zmiana przepisów do-tyczących ochrony środowiska w zagospodaro-waniu przestrzennym oraz przy realizacji inwe-stycji (art. 71-73 p.o.ś.), poprzez wprowadzenie wyraźnego obowiązku uwzględniania kwestii dotyczących ochrony i przywracania łączności ekologicznej w k.p.z.k., strategiach rozwoju woje-wództw, p.z.p.w., p.z.p.o.m., s.u.k.z.p.g. oraz m.p.z.p. Zmiany wymagają również regulacje p.o-.ś. dotyczące sporządzania opracowań ekofizjo-graficznych (art. 72 p.o.ś.). W związku z tym, w rozporządzeniu w sprawie opracowań ekofi-zjograficznych rozszerzony zostać powinien za-kres materiałów wejściowych do sporządzenia opracowania ekofizjograficznego.

W u.p.z.p. zostaną wprowadzone obowiązki dotyczące określania w aktach planistycznych różnych szczebli podstawowych elementów sieci korytarzy ekologicznych, w tym biocentrów, pła-tów siedlisk oraz siedlisk pomostowych (step-ping stones), jak również określania zasad gospo-darowania na tych obszarach. Zaproponowane też zostaną ogólne zmiany proceduralne doty-czące trybu uchwalania aktów z zakresu gospo-darki przestrzennej.

W u.o.p. zostanie wprowadzony obowiązek uwzględniania w p.z.p.w., p.z.p.o.m., s.u.k.z.p.g. oraz m.p.z.p. ustaleń projektów planów ochrony/


planów zadań ochronnych. Utworzona również zostanie baza korytarzy ekologicznych.

W ustawie o samorządzie województwa oraz ustawie o samorządzie gminnym zostaną wpro-wadzone regulacje przyznające organizacjom ekologicznym legitymację czynną do zaskarżania uchwał organów samorządu terytorialnego.

Do u.o.o.ś. wprowadzony zostanie expressis verbis obowiązek przeanalizowania w prognozie oddziaływania na środowisko zagadnień związa-nych z ochroną łączności ekologicznej.

W u.l. wprowadzona zostanie regulacja inte-grująca postanowienia – s.u.k.z.p.g./m.p.z.p. do-tyczące korytarzy ekologicznych z ustaleniami planów urządzenia lasu i uproszczonych planów urządzenia lasu. Zaproponowane też zostaną zmiany w przepisach o lasach ochronnych. W re-zultacie konieczna będzie zmiana rozporządze-nia w sprawie szczegółowych zasad i trybu uzna-wania lasów za ochronne oraz szczegółowych zasad prowadzenia w nich gospodarki leśnej w zakresie dotyczącym kategorii lasów, które mogą zostać uznane za ochronne oraz sprecyzo-wanie zasad gospodarki w takich lasach.

Zmienione zostanie także rozporządzenie w sprawie szczegółowych warunków i trybu spo-rządzania planu urządzenia lasu, uproszczonego planu urządzenia lasu oraz inwentaryzacji stanu lasu w zakresie zagadnień obowiązkowych do uwzględnienia przy sporządzaniu planu urzą-dzenia lasu lub uproszczonego planu urządzenia lasu.

4.3.1.4. Przepisy merytoryczneW p.o.ś. proponuje się następujące zmiany:

w przepisie art. 71 ust. 2 p.o.ś., zawierającym katalog otwarty zagadnień określanych w k.p.z.k., strategiach rozwoju województw, p.z.p.w., p.z.p. o.m., s.u.k.z.p.g. oraz m.p.z.p., należy wprowadzić zapis obligujący expressis verbis do określenia w tych dokumentach rozwiązań mających na celu poprawę, utrzymanie i przywracanie łączności ekologicznej.

W przepisie art. 72 ust. 1 p.o.ś., określającym katalog ustaleń dokonywanych w s.u.k.z.p.g. oraz m.p.z.p. dla zapewnienia warunków utrzymania równowagi przyrodniczej i racjonalnej gospo-darki zasobami środowiska w s.u.k.z.p.g. oraz

m.p.z.p., należy wprowadzić zapis wymieniający wśród tych ustaleń rozwiązania mające na celu poprawę, utrzymanie i przywracanie łączności ekologicznej. Jednocześnie normę art. 72 ust. 7 p.o.ś. odsyłającą do ww. przepisu w zakresie obo-wiązku dokonywania w p.z.p.w. ustaleń dotyczą-cych uwzględniania obszarów występowania złóż kopalin oraz obecnych i przyszłych potrzeb eksploatacji tych złóż oraz uwzględniania ko-nieczności ochrony wód, gleby i ziemi przed za-nieczyszczeniem w związku z prowadzeniem go-spodarki rolnej, należy uzupełnić o obowiązek dokonywania w tym planie ustaleń mających na celu poprawę, utrzymanie i przywracanie łącz-ności ekologicznej.

W zakresie sporządzania i aktualizacji opraco-wań ekofizjograficznych (art. 72 p.o.ś.) proponu-jemy wprowadzenie obowiązku zatwierdzenia opracowania ekofizjograficznego decyzją właści-wego regionalnego dyrektora ochrony środowi-ska. Regionalny dyrektor wydawałby taką decy-zję na wniosek:1) wójta, burmistrza lub prezydenta miasta –

w odniesieniu do zatwierdzenia opracowa-nia ekofizjograficznego wykonywanego na potrzeby uchwalenia – s.u.k.z.p.g./m.p.z.p.,

2) marszałka województwa – w odniesieniu do zatwierdzenia opracowania ekofizjogra-ficznego wykonywanego na potrzeby uchwalenia p.z.p.w.

Decyzja regionalnego dyrektora powinna być wydawana po uzyskaniu opinii regionalnej rady ochrony przyrody.

Opracowanie ekofizjograficzne powinno być aktualizowane co najmniej raz w okresie kaden-cji sejmiku województwa lub rady gminy.

W rozporządzeniu w sprawie opracowań eko-fizjograficznych, wymieniającym w § 4 badania, pomiary, analizy i materiały, na podstawie któ-rych wykonywane są opracowania ekofizjogra-ficzne należy expressis verbis wymienić materiały dokumentujące rolę i położenie sieci korytarzy ekologicznych. Zaproponowane rozwiązanie jest jednak rozwiązaniem tymczasowym. Rekomen-dujemy tutaj wydanie nowego rozporządzenia określającego etapy sporządzania opracowań ekofizjograficznych (w tym opracowań proble-mowych) oraz ich zawartość. Kwestie dotyczące


ochrony środowiska przyrodniczego, w tym ochrony łączności ekologicznej, powinny być przedmiotem problemowego opracowania ekofi-zjograficznego sporządzanego na potrzeby p.z.p.w. albo s.u.k.z.p.g./m.p.z.p.

W u.p.z.p. proponuje się następujące zmiany: w rozdziale 4 ustawy, dotyczącym planowania przestrzennego na szczeblu krajowym, w przepi-sie art. 47 ust. 2, zawierającym katalog otwarty uwarunkowań, celów i kierunków zrównoważone-go rozwoju kraju oraz działań niezbędnych do jego osiągnięcia, należy wprowadzić obowiązek okre-ślenia w k.p.z.k. podstawowych elementów mię-dzynarodowej i krajowej sieci korytarzy ekologicz-nych oraz wymagania w zakresie zachowania spójności tej sieci i integralności obszarów chro-nionych.

Projekt k.p.z.k. w zakresie dotyczącym okre-ślenia podstawowych elementów międzynarodo-wej i krajowej sieci korytarzy ekologicznych wraz z prognozą oddziaływania na środowisko winien podlegać opiniowaniu przez Państwową Radę Ochrony Przyrody.

W rozdziale 3 u.p.z.p., dotyczącym planowania przestrzennego w województwie, w przepisie art. 39 ust. 3, zawierającym otwarty katalog za-gadnień określanych w p.z.p.w., należy wprowa-dzić obowiązek określenia podstawowych ele-mentów sieci korytarzy ekologicznych o charak-terze międzynarodowym, krajowym i regional-nym znajdujących się na terenie województwa..

Do przepisu art. 41 u.p.z.p., określającego czynności marszałka województwa po podjęciu przez sejmik województwa uchwały o przystą-pieniu do sporządzania planu zagospodarowania przestrzennego, należy dodać zapis nakazujący wystąpienie o opinię o projekcie planu w zakre-sie planowanej sieci korytarzy ekologicznych do marszałków województw przyległych do granic województwa.

Do przepisu tego należy również wprowadzić zapis zobowiązujący do uzgodnienia projektu planu z właściwym regionalnym dyrektorem ochrony środowiska. RDOŚ uzgodnienia w zakre-sie planowanej sieci korytarzy ekologicznych do-konywać powinien po uzyskaniu opinii regional-nej rady ochrony przyrody.

W rozdziale 2 u.p.z.p., dotyczącym planowania przestrzennego w gminie, w przepisie art. 10 ust. 1 katalog otwarty uwarunkowań koniecznych do uwzględnienia w s.u.k.z.p.g. należy uzupełnić o uwarunkowania wynikające z występowania sie-ci korytarzy ekologicznych o charakterze mię-dzynarodowym, krajowym, regionalnym i lokal-nym.

W przepisie art. 10 ust. 2 u.p.z.p., zawierają-cym katalog otwarty kwestii określanych w s.u.k. z.p.g., konieczne jest nałożenie obowiązku okre-ślenia obszarów i granic korytarzy ekologicznych o znaczeniu międzynarodowym, krajowym, re-gionalnym i lokalnym oraz określenia zasad utrzymania i odtwarzania tych korytarzy.

W przepisie art. 11 u.p.z.p., regulującym czyn-ności wójta, burmistrza albo prezydenta miasta po podjęciu przez radę gminy uchwały o przystą-pieniu do sporządzania s.u.k.z.p.g., obowiązek wystąpienia do wojewody o uzgodnienie projek-tu s.u.k.z.p.g. w zakresie jego zgodności z ustale-niami programów rządowych należy uzupełnić o obowiązek uzgodnienia projektu s.u.k.z.p.g. również w zakresie jego zgodności z k.p.z.k.3 Obowiązek wystąpienia do regionalnego dyrek-tora ochrony środowiska o opinię dotyczącą roz-wiązań przyjętych w studium powinien zostać zastąpiony obowiązkiem uzgodnienia.

RDOŚ powinien dokonywać uzgodnienia w za-kresie planowanej sieci korytarzy ekologicznych po uzyskaniu opinii regionalnej rady ochrony przyrody.

Należy wprowadzić przepis, zgodnie z którym w w s.u.k.z.p.g./m.p.z.p. obowiązkowo określone zostaną wymagania wynikające z konieczności utrzymania i odtworzenia korytarzy ekologicz-nych o charakterze międzynarodowym, krajo-wym, regionalnym i lokalnym. Sporządzenie lub zaktualizowanie s.u.k.z.p.g. musi być obligatoryj-ne dla gmin, na terenie których zlokalizowano korytarze ekologiczne na mocy p.z.p.w. Następ-nie wprowadzony zostanie wymóg uchwalenie/aktualizacji m.p.z.p. dla tychże korytarzy. Ochro-na bierna znajduje jednak zastosowanie już od momentu ujęcia danego korytarza w s.u.k.z.p.g. Ochrona czynna zaczyna obowiązywać na mocy aktu prawa miejscowego w postaci nakazów ustalonych w m.p.z.p.


Proponujemy także wprowadzenie do art. 17 u.p.z.p. zmiany, zgodnie z którą projekt m.p.z.p. wymagał będzie uzgodnienia z właściwym regio-nalnym dyrektorem ochrony środowiska. RDOŚ wyda to uzgodnienie po uzyskaniu opinii regio-nalnej rady ochrony przyrody.

Konieczne jest uregulowanie trybu dokony-wania uzgodnienia. Proponujemy zatem wpro-wadzenie przepisu, zgodnie z którym wójt, bur-mistrz albo prezydent miasta ustali termin doko-nania uzgodnienia z regionalnym dyrektorem ochrony środowiska, nie krótszy niż 30 dni i nie dłuższy niż 45 dni od dnia udostępniania projek-tu s.u.k.z.p.g. lub m.p.z.p. wraz z prognozą oddzia-ływania na środowisko. RDOŚ będzie mógł w uzasadnionych przypadkach wystąpić do wój-ta, burmistrza albo prezydenta miasta o zmianę terminu, o którym mowa wyżej, wskazując ter-min nie dłuższy niż 45 dni na dokonanie uzgod-nienia. Nieprzedstawienie stanowiska w wyżej wymienionym terminie uważane będzie za rów-noznaczne z uzgodnieniem projektu.

Ponieważ zaproponowane wyżej terminy uzgodnienia są krótkie, w art. 17 u.p.z.p., po pkt 2 zasadne jest wprowadzenie pkt 2a nakładające-go na wójta, burmistrza albo prezydenta miasta obowiązek przekazania regionalnemu dyrekto-rowi ochrony środowiska wniosków do s.u.k.z. p.g./m.p.z.p.

Należy także wprowadzić przepis, w myśl któ-rego wójt, burmistrz albo prezydent miasta bę-dzie obowiązany przekazać regionalnemu dyrek-torowi ochrony środowiska, w formie elektro-nicznej, rysunek uchwalonego m.p.z.p. nie póź-niej niż w dniu jego wejścia w życie.

W rozporządzeniu w sprawie zakresu projek-tu studium uwarunkowań i kierunków zagospo-darowania przestrzennego gminy, w §6 określa-jącym wymogi dotyczące stosowania standar-dów przy zapisywaniu ustaleń w tekstowej części studium, należy ustalić wymogi dla ustaleń doty-czących zasad ochrony korytarzy ekologicznych, w tym biocentrów, płatów siedlisk i siedlisk po-mostowych o znaczeniu międzynarodowym, kra-jowym, regionalnym i lokalnym.

W rozporządzeniu w sprawie wymaganego zakresu projektu miejscowego planu zagospoda-rowania przestrzennego, przepis §4 określający

wymogi dotyczące stosowania standardów przy zapisywaniu ustaleń projektu tekstu planu miej-scowego należy uzupełnić o obowiązek dokona-nia ustaleń dotyczących granic, sposobów zago-spodarowania i zasad ochrony korytarzy ekolo-gicznych, w tym biocentrów, płatów siedlisk i sie-dlisk pomostowych o znaczeniu międzynarodo-wym, krajowym, regionalnym i lokalnym.

Rozporządzenia w sprawie zakresu projektu s.u.k.z.p.g./m.p.z.p. należy uzupełnić o zapis, na-kładający obowiązek określenia w projekcie ry-sunku granic korytarzy ekologicznych.

Proponujemy też wprowadzenie regulacji zo-bowiązującej do sporządzenia projektu rysunku s.u.k.z.p.g./m.p.z.p. w czytelnej technice graficz-nej, zapewniającej nie tylko możliwość wyłoże-nia go do publicznego wglądu, sporządzania jego kopii oraz ogłoszenia w dzienniku urzędowym województwa, ale także umieszczenia go w pro-wadzonej przez Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska krajowej bazie korytarzy ekologicz-nych.

W u.o.p. proponuje się następujące zmiany: w przepisie art. 20 ust. 3 pkt 7, zgodnie z którym plan ochrony dla parku narodowego oraz rezerwa-tu zawiera „ustalenia do studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, planów zagospodarowania prze-strzennego województw oraz planów zagospoda-rowania przestrzennego morskich wód wewnętrz-nych, morza terytorialnego i wyłącznej strefy ekonomicznej dotyczące eliminacji lub ogranicze-nia zagrożeń wewnętrznych lub zewnętrznych” należy skreślić ostatnią część przepisu w brzmie-niu „dotyczące eliminacji lub ograniczenia zagro-żeń wewnętrznych lub zewnętrznych”. Analogicz-ny zabieg legislacyjny należy zastosować w art. 20 ust. 4 określającym zawartość planu ochrony dla parku krajobrazowego, w przepisie art. 28 ust. 10 określającym zawartość projektu zadań ochronnych dla obszaru N2000 oraz przepisie art. 29 ust. 8 określającym zawartość planu ochrony dla obszaru N2000.

Proponuje się wprowadzenie przepisu, zgod-nie z którym Generalny Dyrektor Ochrony Środo-wiska prowadzi krajową bazę korytarzy ekolo-


gicznych. Szczegółowe zasady i sposób funkcjo-nowania bazy określić powinien minister właści-wy do spraw środowiska w porozumieniu z mini-strem właściwym do spraw gospodarki prze-strzennej.

W ustawie o samorządzie województwa propo-nuje się następujące zmiany: w art. 90 po ust. 1 należy wprowadzić ust. 1a, zgodnie z którym or-ganizacja ekologiczna może – po bezskutecznym wezwaniu sejmiku województwa do usunięcia na-ruszenia – zaskarżyć do sądu administracyjnego akt wydany z naruszeniem przepisów z zakresu ochrony środowiska.

W ustawie o samorządzie gminnym proponuje-my następujące zmiany: w art. 101 po ust. 1 nale-ży wprowadzić ust. 1a, zgodnie z którym organi-zacja ekologiczna może – po bezskutecznym wez waniu rady gminy do usunięcia naruszenia – zaskarżyć do sądu administracyjnego akt wydany z naruszeniem przepisów z zakresu ochrony śro-dowiska.

W u.o.o.ś. proponuje się następujące zmiany: przepis art. 51 ust. 2 pkt 2 lit. c określający obo-wiązek określenia, analizy i oceny w prognozie oddziaływania na środowisko istniejących proble-mów ochrony środowiska istotnych z punktu widzenia realizacji projektowanego dokumentu, w szczególności dotyczących obszarów podlega-jących ochronie na podstawie u.o.p., należy uzu-pełnić o obowiązek uwzględnienia problemów dotyczących przywracania, utrzymania i ochrony łączności ekologicznej.

Do zawartego w art. 51 ust. 2 pkt 2 lit. e kata-logu elementów środowiska, w stosunku do któ-rych nałożony został obowiązek określenia, ana-lizy i oceny przewidywanych znaczących oddzia-ływań, w tym oddziaływań bezpośrednich, po-średnich, wtórnych, skumulowanych, krótkoter-minowych, średnioterminowych i długotermino-wych, stałych i chwilowych oraz pozytywnych i negatywnych, należy dodać korytarze ekolo-giczne.

W u.l. proponujemy wprowadzenie następują-cych zmian: zawarta w art. 15 ustawy lista lasów,

które mogą zostać uznane za lasy szczególnie ochronione (lasy ochronne) powinna zostać roz-szerzona o lasy, które stanowią korytarze ekolo-giczne.

W rozporządzeniu w sprawie szczegółowych zasad i trybu uznawania lasów za ochronne oraz szczegółowych zasad prowadzenia w nich gospo-darki leśnej, w § 1 zawierającym szczegółowe wyliczenie lasów, które mogą zostać uznane za ochronne, należy wymienić lasy, które są koryta-rzami ekologicznymi.

W rozporządzeniu w sprawie szczegółowych warunków i trybu sporządzania planu urządze-nia lasu, uproszczonego planu urządzenia lasu oraz inwentaryzacji stanu lasu, w § 1 określają-cym zagadnienia uwzględniane przy sporządza-niu planu urządzenia lasu lub uproszczonego planu urządzenia lasu należy wprowadzić normę nakazującą uwzględnianie wymogów ochrony przyrody i krajobrazu, a także wymogów ochro-ny łączności ekologicznej i różnorodności biolo-gicznej.

W § 7 ust. 1, powyższego rozporządzenia określającym zawartość programu ochrony przy-rody, należy dodać normę nakazującą wskazanie w tym programie zadań kierunkowych z zakresu poprawy, utrzymania i przywracania łączności ekologicznej.

4.3.1.5. UzasadnienieŁączność ekologiczna jest istotnym czynni-

kiem wpływającym na utrzymanie i poprawę różnorodności biologicznej. Dlatego też nieprze-myślana gospodarka i planowanie przestrzenne prowadzące m. in. do fragmentacji siedlisk stano-wią szczególne źródło zagrożenia dla różnorod-ności biologicznej UE. W związku z tym należy przypomnieć, że na państwach członkowskich spoczywa szczególny obowiązek pogodzenia, po-przez doskonalenie planowania, gospodarki gruntami i potrzeb związanych z planowaniem przestrzennym z ochroną różnorodności biolo-gicznej i utrzymaniem usług ekosystemowych4, co wymaga wprowadzenia przepisów, które jed-noznacznie nakazywałyby ujmowanie w doku-mentach z zakresu gospodarki przestrzennej kwestii związanych z ochroną korytarzy ekolo-gicznych. W celu zmiany obecnego stanu rzeczy


zaproponowane zostały zmiany w przepisach p.o-.ś. oraz u.p.z.p., z których wynikał będzie obowią-zek wprowadzenia do dokumentów z zakresu planowania przestrzennego wszystkich szczebli oraz do strategii rozwoju województw postano-wień określających w tych dokumentach rozwią-zania mających na celu poprawę, utrzymanie i wzmacnianie łączności ekologicznej. Regulacja ta stanowiła będzie wytyczną dla planowania rozwoju przestrzennego kraju, regionów i gmin.

Zakładane nowelizacje nie zmieniają również dotychczas obowiązującego systemu opartego na trzech filarach (opracowania ekofizjograficzne, plany zagospodarowania przestrzennego, strate-giczne oceny oddziaływania na środowisko), a je-dynie wzmacniają skuteczność poszczególnych elementów tego systemu oraz powiązania mię-dzy nimi.

Aktualnie cały system opiera się na założeniu, że dokumenty planistyczne oraz towarzyszące im opracowania dotyczące uwarunkowań przy-rodniczych, są sporządzane we właściwej se-kwencji czasowej. Opracowanie ekofizjograficz-ne lub analiza uwarunkowań środowiskowych (dla k.p.z.k.) powinny zostać wykonane przed sporządzeniem projektu planu, aby w trakcie opracowania tego dokumentu istniała już możli-wość uwzględnienia uwarunkowań wynikają-cych z treści opracowania ekofizjograficznego. Opracowanie ekofizjograficzne odgrywa również istotną rolę przy sporządzeniu prognozy oddzia-ływania na środowisko projektu dokumentu pla-nistycznego, w szczególności dla oceny popraw-ności implementacji problematyki środowisko-wej do tego projektu, a także sformułowania rozwiązań alternatywnych oraz łagodzących lub kompensujących negatywne skutki środowisko-we. Niska efektywność przepisów dotyczących opracowań ekofizjograficznych w odniesieniu do ochrony łączności ekologicznej stanowi zatem istotny mankament. W szczególności wskazać należy na brak przepisów określających zasady kontroli prawidłowości sporządzenia opracowa-nia ekofizjograficznego, jego aktualizacji, czy wreszcie – szczegółowej zawartości.

Co się tyczy ostatniego ze wskazanych proble-mów, to jego przyczyną jest nie sama delegacja do wydania rozporządzenia5, a treść tego aktu

wykonawczego. Obecnie rozporządzenie w spra-wie opracowań ekofizjograficznych nie gwaran-tuje bowiem tym opracowaniom pełnej efektyw-ności. W § 1 rozporządzenia zawarte zostały wprawdzie wymogi, aby oprócz zapewnienia „trwałości podstawowych procesów przyrodni-czych na obszarze objętym planem zagospodaro-wania przestrzennego” opracowanie ekofizjogra-ficzne było sporządzane pod kątem tak istotnych z punktu widzenia ochrony łączności ekologicznej czynników jak: „dostosowanie funkcji, struktury i intensywności zagospodarowania przestrzenne-go do uwarunkowań przyrodniczych; zapewnienie warunków odnawialności zasobów środowiska”, a także „eliminowanie lub ograniczanie zagrożeń i negatywnego oddziaływania na środowisko”, ale wymogi te nie zostały w dalszej części rozporzą-dzenia ani rozwinięte, ani uszczegółowione. Ich ogólnikowość ogranicza efektywność regulacji.

Podobnie należy ocenić zakres tzw. dokumen-tów wejściowych do opracowania ekofizjograficz-nego. Niektóre z nich będą wprawdzie poruszać kwestie związane z ochroną łączności ekologicz-nej (np. niektóre dokumenty planistyczne opraco-wywane na podstawie pr. wod. oraz PO rezerwa-tów przyrody, parków narodowych, krajobrazo-wych i obszarów N2000), jednak brak wyraźnego zastrzeżenia, iż opracowania ekofizjograficzne muszą uwzględniać dokumenty analizujące bez-pośrednio rolę występujących korytarzy ekolo-gicznych powoduje ryzyko wystąpienia sytuacji, iż kwestia ochrony łączności ekologicznej w doku-mentach wejściowych zostanie pominięta.

W celu podniesienia efektywności regulacji konieczne jest zatem szczegółowe określenie za-kresu opracowań ekofizjograficznych, wprowa-dzenie systemu ich kontroli oraz nałożenie obo-wiązku okresowej aktualizacji opracowań. Pierwszy z zaproponowanych środków wymaga opracowania nowego aktu prawnego. Do tego czasu proponujemy wprowadzenie zmian w do-tychczas obowiązującym rozporządzeniu, pole-gających na wskazaniu wśród dokumentów „wej-ściowych” dokumentów i analiz dotyczących łączności ekologicznej.

Aktualizację opracowań ekofizjograficznych proponujemy skorelować z terminami aktualiza-cji dokumentów z zakresu gospodarki prze-


strzennej i wprowadzenie obowiązku tej aktuali-zacji co najmniej raz w kadencji organu. W ten sposób aktualne opracowanie ekofizjograficzne stanie się podstawą do przeglądu obowiązują-cych dokumentów. Przyczyni się to również do przyspieszenia prac nad aktualizacją tych doku-mentów, obniżenia kosztów związanych ze spo-rządzaniem SOOŚ (poprzez dostarczenie aktual-nych informacji wyjściowych na temat stanu ele-mentów środowiska) oraz poprawi funkcjono-wanie SOOŚ jako instrumentu zarządzania od-działywaniem na środowisko. W praktyce aktu-alizacja opracowania ekofizjograficznego będzie mogła zostać powiązana z systemem monitorin-gu skutków wdrażania dokumentu.

W zaproponowanym modelu, opracowania ekofizjograficzne stanowić mają podstawę do wyznaczenia korytarzy ekologicznych oraz okre-ślenia uwarunkowań ich utrzymania i odtwarza-nia w p.z.p.w. i s.u.k.z.p.g./m.p.z.p. Dlatego nie-zwykle istotne jest zapewnienie należytej jakości tych opracowań. Instrumentem mającym służyć temu celowi jest decyzja RDOŚ, wydawana na wniosek marszałka województwa (w stosunku do opracowań ekofizjograficznych wykonywa-nych na potrzeby p.z.p.w.) albo wójta, burmistrza lub prezydenta miasta (w stosunku do opraco-wań ekofizjograficznych wykonywanych na po-trzeby s.u.k.z.p.g./m.p.z.p.). Z uwagi na rangę opracowania ekofizjograficznego oraz jego wszechstronność, wydanie decyzji zatwierdzają-cej opracowanie wymagało będzie wszechstron-nej wiedzy z różnych dziedzin. RDOŚ dysponuje tutaj specjalistycznym organem doradczym, składającym się z przedstawicieli nauki, prakty-ki, organizacji ekologicznych, Państwowego Go-spodarstwa Leśnego Lasy Państwowe oraz sej-miku województwa, przy czym obecnie możliwo-ści tego organu nie są wystarczająco często wy-korzystywane. Dlatego zdecydowano się na wprowadzenie obowiązku zasięgnięcia przez RDOŚ opinii tego organu6 przed wydaniem decy-zji w sprawie zatwierdzenia opracowania ekofi-zjograficznego. Dodatkową korzyścią z wpro-wadzenia wyżej opisanego instrumentu kontrol-nego będzie zapewnienie spójności opracowań ekofizjograficznych szczebla wojewódzkiego i gminnego.

Przechodząc do uzasadnienia zaproponowa-nych zmian do u.p.z.p., należy przypomnieć, że ochrona łączności ekologicznej wymaga kom-pleksowego podejścia. Korytarze ekologiczne mogą bowiem pełnić swoje funkcje wyłącznie w układzie sieciowym. Sieci ekologiczne tworzo-ne przez płaty siedlisk oraz korytarze ekologicz-ne o różnym znaczeniu (międzynarodowym, kra-jowym, regionalnym, lokalnym) wymagają ochro-ny przede wszystkim na szczeblach planowania przestrzennego odpowiadających skali ich zna-czenia (np. korytarze o znaczeniu międzynarodo-wym – w k.p.z.k.; korytarze o znaczeniu lokalnym – w s.u.k.z.p.g./m.p.z.p.). Dodatkowo, jako syste-my ściśle powiązane funkcjonalnie, korytarze po-winny być chronione uzupełniająco także na po-zostałych szczeblach systemu planowania prze-strzennego. Ustalenia dotyczące ochrony koryta-rzy ekologicznych o znaczeniu międzynarodo-wym i krajowym zawarte w k.p.z.k. powinny przenikać do aktów planistycznych niższego rzę-du. Analogicznie – aby możliwa była skuteczna ochrona korytarzy lokalnych w m.p.z.p., k.p.z.k. oraz p.z.p.w., powinny one ustalać globalne zasa-dy pozwalające tworzyć taki kontekst lokalny, w którym łączność ekologiczna będzie musiała być potraktowana zarówno z uwzględnieniem zarówno perspektywy szerszej (krajowej i regio-nalnej), jak i właściwej dla aktów najniższego rzędu (gminnej i lokalnej).

Obowiązujące regulacje nie są wystarczająco efektywne, aby opisany model mógł zostać sku-tecznie wdrażany.

Na poziomie k.p.z.k. jedyną formalną gwaran-cją uwzględnienia problematyki związanej z ochro-ną łączności ekologicznej, jest zawarte w art. 47 ust. 1 pkt 1 i ust. 2 u.p.z.p. zastrzeżenie, iż musi się ona odnosić do „zrównoważonego rozwoju, uwarunkowań przyrodniczych” oraz „wymagań ochrony środowiska z uwzględnieniem obszarów podlegających ochronie”. Ustanowienie tak ogól-nikowego „pasa transmisyjnego” zagadnień istot-nych z punktu widzenia ochrony korytarzy eko-logicznych w sferę planowania przestrzennego na szczeblu krajowym nie jest rozwiązaniem efektywnym. Konkretne obowiązki ministra w zakresie uwzględnienia w k.p.z.k. kwestii zwią-zanych z ochroną łączności ekologicznej daje się


wyinterpretować z art. 47 ust. 1 pkt 1 i ust. 2 u.p.z.p. dopiero po zastosowaniu wykładni celo-wościowej. W takiej sytuacji trudno mówić o prawnych gwarancjach zapewniających utwo-rzenie spójnego systemu ochrony łączności eko-logicznej na poziomie planowania przestrzenne-go w skali kraju. Dlatego zaproponowano przyję-cie expressis verbis, iż k.p.z.k. określa podstawo-we elementy międzynarodowej i krajowej sieci korytarzy ekologicznych oraz wymagania w za-kresie zachowania spójności tej sieci oraz inte-gralności obszarów chronionych.

Również z art. 39 ust. 3 u.p.z.p. (zawierającego katalog zagadnień określanych w p.z.p.w.) nie wynika bezpośrednio, aby w p.z.p.w. należało ob-ligatoryjnie wskazać także korytarze ekologiczne znajdujące się poza obszarowymi formami ochro-ny przyrody. Konieczne jest zatem rozszerzenie tego katalogu o kwestie związane z ochroną łącz-ności ekologicznej.

Z kolei spory potencjał s.u.k.z.p.g./m.p.z.p. w zakresie ochrony i odtwarzania łączności eko-logicznej w praktyce wykorzystywany jest w nie-wielkim stopniu. Przyczyny tkwią nie tylko w braku przepisów, które jednoznacznie nakazy-wałyby ujmowanie w s.u.k.z.p.g. oraz m.p.z.p. kwe-stii związanych z ochroną i odtwarzaniem kory-tarzy ekologicznych. Tymczasem to właśnie s.u-.k.z.p.g. w połączeniu z m.p.z.p. powinny być pod-stawowym środkiem zarządzania, pozwalającym na podejmowanie działań mających na celu wzmocnienie i odtworzenie łączności ekologicz-nej. Poprzez obowiązujący system konsultacji społecznych, pozwalający na włączenie w proces tworzenia planów szerokich grup społecznych możliwe jest podnoszenie świadomości społecz-ności lokalnej i zdobycie jej akceptacji dla działań ochronnych. Tymczasem efektywność m.p.z.p. obniża brak regulacji obligujących lub zachęcają-cych organy planistyczne do uchwalania m.p.z.p. i związany z tym niski współczynnik pokrycia po-wierzchni kraju planami miejscowymi. W związ-ku z tym należy wprowadzić przepisy obligujące do uwzględniania w s.u.k.z.p.g. oraz w m.p.z.p. kwestii związanych z ochroną łączności ekolo-gicznej

Odnośnie zaproponowanego sposobu określa-nia tych korytarzy w poszczególnych dokumen-

tach planistycznych należy zauważyć, iż system oparty jest na założeniu, że korytarze międzyna-rodowe i krajowe zobrazowane na poziomie kra-jowym (w k.p.z.k.) jako struktury liniowe lub pa-smowe już na poziomie regionalnym mogą ce-chować się bardziej skomplikowaną strukturą. Dokładniejsza analiza ich struktury i przebiegu (na poziomie regionalnym lub niższym) wykaże, że składają się one z szeregu mniejszych koryta-rzy lub ciągu płatów siedlisk pomostowych, a miejscami są przerwane barierami. Ranga tych korytarzy uwidacznia się na poziomie wojewódz-kim i jest trudna do dostrzeżenia na poziomie krajowym. Zasada ta analogicznie dotyczy także niższych poziomów planowania. Z tego względu zaproponowano, aby w k.p.z.k. wskazywane były korytarze o znaczeniu międzynarodowym i kra-jowym, które następnie zostaną uszczegółowio-ne w p.z.p.w., s.u.k.z.p.g., a wreszcie – w m.p.z.p. Analogicznie, w p.z.p.w. wskazywane będą kory-tarze o charakterze regionalnym, uszczegóławia-ne następnie w s.u.k.p.z.g. i m.p.z.p. Wprowadze-nie dodatkowego obowiązku zasięgnięcia stano-wiska w przedmiocie przebiegu projektowanych korytarzy ekologicznych organów sąsiednich jednostek samorządu terytorialnego (w przy-padku p.z.p.w. – marszałków województw, a w przypadku s.u.k.z.p.g. oraz m.p.z.p. – wójtów, bur-mistrzów lub prezydentów miast stanowiących gminy przyległe) ma być dodatkową gwarancją spójności sieci na poszczególnych szczeblach.

Z punktu widzenia ochrony łączności ekolo-gicznej szczególnej wagi nabiera współdziałanie organu planistycznego z RDOŚ. Mogłoby ono sta-nowić w pełni efektywną gwarancję uwzględnia-nia w aktach planistycznych kwestii związanych z ochroną łączności ekologicznej między obsza-rami N2000, gdyby ustawodawcy nie zabrakło konsekwencji. Zgodnie z art. 30 ust. 3 u.o.p., pro-jekty p.z.p.w., s.u.k.z.p.g. oraz m.p.z.p. w części dotyczącej istniejącego lub projektowanego ob-szaru N2000 wymagają uzgodnienia z RDOŚ w zakresie ustaleń mogących znacząco negatyw-nie oddziaływać na obszar N2000. Charakter uzgodnienia powoduje, iż RDOŚ ma głos współ-decydujący i może zarówno skutecznie negować zapisy niekorzystne (odmawiając uzgodnienia), jak też powodować wprowadzenie rozwiązań


pożądanych z punktu widzenia ochrony łączno-ści ekologicznej. Forma uzgodnienia gwarantuje pełną efektywność działania RDOŚ, ale wyłącznie w zakresie ustaleń mogących znacząco negatyw-nie oddziaływać na obszar N2000. W ramach uzgodnienia, o którym mowa w art. 30 ust. 3 u.o.p. RDOŚ nie może wprowadzić dowolnych rozwią-zań, które zwiększałyby stopień ochrony łączno-ści ekologicznej między obszarami N2000, ale wyłącznie takie, które będą prowadzić do znie-sienia, ograniczenia lub kompensacji skutków wynikających z ustaleń dokumentów planistycz-nych mogących znacząco negatywnie oddziały-wać na obszar N2000. Kolejne ograniczenie efek-tywności udziału RDOŚ dotyczy korytarzy ekolo-gicznych położonych poza granicami obszarów N2000 lub projektowanych obszarów N2000. Odnoszące się do nich ustalenia s.u.k.z.p.g. i m.p.z.p. RDOŚ wyłącznie opiniuje. W przeci-wieństwie do uzgodnienia opinia nie wiąże orga-nu planistycznego, co utrudnia RDOŚ w pełni skuteczne kształtowanie rozwiązań pożądanych z punktu widzenia ochrony łączności ekologicz-nej w ramach sieci N2000. Ograniczenie efektyw-ności udziału RDOŚ w procesie planistycznym ma jeszcze szerszy zakres w procedurze uchwa-lania p.z.p.w., gdzie udział tego organu ustawo-dawca ograniczył wyłącznie do uzgadniania ustaleń mogących znacząco negatywnie oddzia-ływać na obszar N2000, nie przewidując nawet opiniowania pozostałych ustaleń. W konsekwen-cji RDOŚ obecnie nie posiada żadnego formalne-go wpływu na treść ustaleń p.z.p.w., które mogły-by dotyczyć korytarzy ekologicznych położonych poza granicami obszarów N2000 lub projekto-wanych obszarów N2000. W celu odwrócenia tej niekorzystnej tendencji, w zaproponowanych rozwiązaniach wprowadzono obowiązek uzgod-nienia z RDOŚ planowanej sieci korytarzy ekolo-gicznych. Biorąc pod uwagę, że uzgodnienie w tym zakresie wymagało będzie szczegółowej i specjalistycznej wiedzy w zakresie problematy-ki związanej z łącznością ekologiczną, przed do-konaniem uzgodnienia RDOŚ powinien uzyskać opinię regionalnej rady ochrony przyrody. Aby nie opóźniać procedury planistycznej, na doko-nanie uzgodnienia przez RDOŚ zaproponowano termin 30 dni (z możliwością przedłużenia do

45 dni) od dnia otrzymania projektu s.u.k.z.p.g. lub m.p.z.p. Termin ten jest dosyć krótki. Jest to uzasadnione faktem, iż w zaproponowanym mo-delu normatywnym RDOŚ wydawał będzie decy-zję zatwierdzającą opracowanie ekofizjograficz-ne, stąd posiadał będzie wiedzę co do możliwych ustaleń dokumentów planistycznych. Dodatko-wo, w celu umożliwienia zachowania zakreślone-go terminu, postulujemy nałożenie na wójta, bur-mistrza lub prezydenta miasta obowiązku przed-łożenia do RDOŚ wniosków do s.u.k.z.p.g. oraz m.p.z.p. po ich złożeniu, a przed sporządzeniem projektu ww. dokumentów.

Jeżeli chodzi o tryb i terminy uzgadniania z RDOŚ projektu p.z.p.w., to zgodnie z art. 41 u.p.z.p. do opiniowania i uzgadniania projektu p.z.p.w. stosuje się przepisy o opiniowaniu i uzgadnianiu projektu m.p.z.p. W związku z tym zaproponowane wyżej regulacje będą miały od-powiednie zastosowanie do procedury uchwala-nia p.z.p.w.

Zważywszy na znaczenie, jakie ma k.p.z.k. w kształtowaniu sieci ekologicznej na terenie kraju oraz uwarunkowań jej ochrony, zdecydo-wano się na wprowadzenie obowiązku zaopinio-wania jej ustaleń przez PROP. Jak wynika z art. 96 ust. 3 u.o.p., do zadań PROP należy w szczegól-ności opiniowanie strategii, planów i programów dotyczących ochrony przyrody oraz przedsta-wianie wniosków i opinii w sprawach ochrony przyrody. Zatem wprowadzenie obowiązku pod-dania projektu k.p.z.k. opiniowaniu przez PROP wpisuje się w jej ustawowe zadania. Jest to też uzasadnione znaczeniem, jakie k.p.z.k. posiada dla określenia przyrodniczych uwarunkowań rozwoju kraju.

Z zagadnieniem planowania przestrzennego związana jest również kwestia uwzględniania w p.z.p.w., p.z.p.o.m., s.u.k.z.p.g. i m.p.z.p. ustaleń PO dla parków narodowych, parków krajobrazo-wych, rezerwatów, obszarów N2000 oraz PZO dla obszarów N2000. Aktualnie żaden przepis nie nakazuje wprost, aby dokumenty te uwzględniać w p.z.p.w., p.z.p.o.m., s.u.k.z.p.g., m.p.z.p. oraz pla-nach zagospodarowania przestrzennego morskich wód wewnętrznych, morza terytorialnego i wy-łącznej strefy ekonomicznej. Obniża to globalną efektywność regulacji. Po pierwsze, w sytuacji


posługiwania się w praktyce planistycznej nie-mal wyłącznie wykładnią językową, brak bezpo-średniego nakazu prowadzi do ignorowania przez organy planistyczne zapisów PZO i ustaleń PO innych, niż dotyczące eliminacji lub ograni-czenia zagrożeń wewnętrznych lub zewnętrz-nych, nawet jeżeli przewidują one rozwiązania dotyczące ochrony łączności ekologicznej, które bez wzmocnienia na poziomie aktów z zakresu planowania przestrzennego nie dadzą się sku-tecznie zrealizować. Po drugie – ustawodawca zagwarantował transpozycję określonych zapi-sów PO dla obszarów N2000 (dokumentów fa-kultatywnych), nie rozciągając tego obowiązku na PZO, mimo iż to PZO, jako dokumenty obliga-toryjne, odgrywają większą rolę praktyczną. Taka konstrukcja sprawia, że jedynie w drodze wy-kładni celowościowej można wyprowadzić obo-wiązki organu planistycznego w zakresie ko-nieczności przenoszenia do p.z.p.w., s.u.k.z.p.g. oraz m.p.z.p. ustaleń zawartych w PZO dla obsza-rów N2000 oraz tych ustaleń PO dla parków na-rodowych, krajobrazowych, rezerwatów i obsza-rów N2000, które wykraczają poza ustalenia do-tyczące eliminacji lub ograniczenia zagrożeń we-wnętrznych lub zewnętrznych.

W celu poprawy efektywności regulacji zapro-ponowano usunięcie z przepisów regulujących sporządzanie PO i PZO ograniczeń dotyczących dokonywania w tych planach ustaleń dotyczą-cych wyłącznie zagrożeń wewnętrznych i ze-wnętrznych. Pozwoli to na szersze transponowa-nie uwarunkowań ochrony łączności ekologicz-nej z wymienionych planów do dokumentów określających politykę planowania i rozwoju gmin i województw. Należy zwrócić uwagę, że w stosunku do PO dla obszarów N2000 oraz PZO rozwiązanie takie pozwoli na pełniejszą realiza-cję normy art. 6 ust. 2 Dyrektywy Siedliskowej.

Kolejnym rozwiązaniem zaproponowanym w ramach niniejszego opracowania jest baza ko-rytarzy ekologicznych. Wprowadzenie takiej bazy umożliwi lepsze planowanie zadań ochron-nych dla obszarów chronionych, przywracanie drożności i funkcjonowania korytarzy ekologicz-nych (w tym korytarzy umożliwiających funkcjo-nowanie sieci N2000), a także w istotny sposób wpłynie na proces inwestycyjny poprzez dostar-

czenie informacji o przebiegu korytarzy ekolo-gicznych.

Jeżeli chodzi o regulacje dotyczące przyznania organizacjom ekologicznym legitymacji czynnej do zaskarżenia uchwał lub bezczynności sejmi-ków województw oraz rad gmin w zakresie doty-czącym ochrony środowiska, to aktualne regula-cje dotyczące konsultacji społecznych oraz możli-wości składania uwag i wniosków nie zapewnia-ją organizacjom ekologicznym prawa do skutecz-nego uczestniczenia w procesie planistycznym, czy uchwałodawczym. W obowiązujących prze-pisach nie ma bowiem mechanizmu dostatecznie gwarantującego organizacjom prawo do zaskar-żenia podjętej uchwały w sytuacji, gdy uwagi i wnioski złożone przez te organizacje w proce-durze konsultacji społecznych nie zostały w ogó-le rozpatrzone lub też w sytuacji, gdy prognoza oddziaływania na środowisko zawiera istotne braki. Wpływa to w istotny sposób na obniżenie efektywności konsultacji społecznych jako me-chanizmu dyscyplinowania organów samorządu terytorialnego.

Przechodząc do kwestii zmian w u.o.o.ś. nale-ży przypomnieć, że podstawą oceny dokonywa-nej w ramach SOOŚ jest prognoza oddziaływania na środowisko. Zakres przedmiotowy tego doku-mentu określa art. 51 ust. 2 u.o.o.ś. Obecnie z przepisu tego nie wynika bezpośrednio obo-wiązek zawarcia w prognozie odniesień do kwe-stii związanych z zapewnieniem łączności ekolo-gicznej; nie wynika także, by organ opracowujący prognozę miał obowiązek odnieść się bezpośred-nio do kwestii ochrony korytarzy ekologicznych. Pewne obowiązki w tym zakresie można wyin-terpretować wyłącznie w oparciu o reguły wy-kładni celowościowej. Jednak często organy opracowujące projekty dokumentów dokonują jedynie interpretacji językowej przepisów, co wpły-wa na obniżenie ich efektywności. Ma temu zapo-biec postulowane rozwiązanie polegające na wprowadzeniu do przepisów expressis verbis obowiązku analizowania w prognozie oddziały-wania na środowisko kwestii związanych z łącz-nością ekologiczną.

Ostatnim z aktów prawnych, dla którego za-proponowano zmiany jest u.l. Przepisy tej usta-wy wyróżniają dwie grupy lasów, ze względu na


ich rolę w środowisku przyrodniczym, gospodar-ce i życiu społecznym: lasy ochronne oraz lasy gospodarcze. Pewne różnice dotyczą gospodaro-wania tymi rodzajami lasów, a mianowicie w przypadku lasów ochronnych w planach urzą-dzenia lasu lub ich odpowiednikach wpisane jest wyraźne przeznaczenie tych lasów i gruntów le-śnych do wypełniania funkcji ochronnych i dzia-łania podejmowane w celu wzmocnienia tych funkcji mają wyraźną przewagę nad innymi dzia-łaniami wykonywanymi w ramach trwale zrów-noważonej gospodarki leśnej. W związku z tym w pełni zasadne będzie wyodrębnienie jako osobnej kategorii lasów ochronnych lasów będą-cych korytarzami ekologicznymi i wzmacnianie tej funkcji na obszarze lasów.

W odniesieniu do korytarzy ekologicznych, których nie uznano za lasy ochronne, wzmacnia-nie łączności ekologicznej odbywać się będzie w oparciu o plany urządzenia lasu oraz uprosz-czone plany urządzenia lasu. W celu podniesienia ich efektywności w ochronie łączności ekologicz-nej zasadne będzie wprowadzenie normy naka-zującej uwzględnianie w tych planach wymogów ochrony łączności ekologicznej. Odpowiednia zmiana powinna również dotyczyć kwestii usta-lanych w programach ochrony przyrody, stano-wiących część planu urządzenia lasu.

4.3.2. ochrona korytarzy ekologicznych w procesie inwestycyjnym

4.3.2.1. Główny celCelem proponowanej regulacji jest zapewnie-

nie skutecznej ochrony łączności ekologicznej podczas przygotowania i realizacji inwestycji, a także po oddaniu tej inwestycji do użytku.

4.3.2.2. Struktura zmianRealizacja zakładanego celu wymaga dokona-

nia zmian w u.o.o.ś. , u.o.p. oraz wprowadzenia stosownych aktów wykonawczych.

Nowelizacji zostaną poddane także ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane7, u.o.p.

oraz specustawy, tj. specust. drogowa, specust. EURO 2012, specust. lotniskowa, ust. o gazopor-cie, specust. powodziowa, u.t.k., ustawa z dnia 7 maja 2010 r. o wspieraniu rozwoju usług i sieci telekomunikacyjnych8.

Dopełnieniem tych regulacji powinno być wy-danie rozporządzenia w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać kon-strukcje umożliwiające migrację zwierząt oraz ich usytuowanie.

4.3.2.3. Zakres proponowanych zmian w aktach prawnych

W u.o.o.ś. proponowane zmiany dotyczyć będą ustaleń decyzji o środowiskowych uwarunkowa-niach oraz procedury ponownej oceny oddziały-wania na środowisko. Wprowadzone zostaną tak-że przepisy mające zapewnić należytą jakość dokumentacji przedkładanej na potrzeby scree-ningu, oceny oddziaływania na środowisko oraz oceny oddziaływania na obszary N2000.

Postulowana jest zmiana pr. bud. poprzez wprowadzenie instytucji inspektora nadzoru przyrodniczego.

W u.o.p. zmianie ulec powinny przepisy regu-lujące procedurę wydawania decyzji ustalającej warunki prowadzenia robót polegających na re-gulacji wód oraz budowie wałów przeciwpowo-dziowych, a także robót melioracyjnych, odwod-nień budowlanych oraz innych robót ziemnych zmieniających stosunki wodne na terenach o szcze-gólnych wartościach przyrodniczych. Natomiast w ustawach o szczególnych zasadach przygoto-wania i realizacji inwestycji w zakresie dróg pu-blicznych, o szczególnych zasadach przygotowa-nia i realizacji inwestycji w zakresie lotnisk użyt-ku publicznego, o szczególnych zasadach przygo-towania do realizacji inwestycji w zakresie bu-dowli przeciwpowodziowych, o przygotowaniu finałowego turnieju Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej UEFA EURO 2012, o transporcie kolejo-wym, o inwestycjach w zakresie terminalu rega-zyfikacyjnego skroplonego gazu ziemnego w Świnoujściu, o wspieraniu rozwoju usług i sieci telekomunikacyjnych, należy wprowadzić zmia-ny w zakresie dotyczącym wyłączenia przepisów o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzen-nym.


4.3.2.4. Przepisy merytoryczneW u.o.o.ś. proponuje się następujące zmiany:

w art. 63 ust. 1 określającym zakres zagadnień rozważanych w procedurze screeningu, uwarun-kowania wynikające z usytuowania przedsięwzię-cia, z uwzględnieniem możliwego zagrożenia dla środowiska, w szczególności przy istniejącym użytkowaniu terenu, zdolności samooczyszczania się środowiska i odnawiania się zasobów natural-nych, walorów przyrodniczych i krajobrazowych oraz uwarunkowań miejscowych należy uzupełnić o obowiązek uwzględnienia obszarów korytarzy ekologicznych.

W art. 66 ust. 1 określającym zawartość rapor-tu oddziaływania na środowisko do pkt 7 lit. a, zgodnie z którym raport powinien zawierać „uza-sadnienie proponowanego przez wnioskodawcę wariantu, ze wskazaniem jego oddziaływania na środowisko, w szczególności na ludzi, rośliny, zwie-rzęta, grzyby i siedliska przyrodnicze, wodę i po-wietrze”, po wyrażeniu „siedliska przyrodnicze” należy dodać wyrażenie „korytarze ekologiczne”. W przepisie art. 82 u.o.o.ś., określającym zakres rozstrzygnięcia decyzji o środowiskowych uwa-runkowaniach wydawanej po przeprowadzeniu oceny oddziaływania na środowisko, w odniesie-niu do stwierdzenia konieczności wykonania kompensacji przyrodniczej, należy wprowadzić normę wyraźnie zobowiązującą do ustalenia w tej decyzji harmonogramu i sposobu wykona-nia kompensacji przyrodniczej. W tym samym przepisie po ust. 1 należy wprowadzić ust. 1a sta-nowiący, iż określenie zakresu, miejsca, terminu i sposobu wykonania kompensacji przyrodniczej wymaga przedłożenia przez wnioskodawcę tytu-łu do dysponowania nieruchomością na cele kompensacji przyrodniczej.

W tym samym przepisie, w odniesieniu do na-łożenia obowiązku monitorowania oddziaływa-nia przedsięwzięcia na środowisko, należy wpro-wadzić normę wyraźnie zobowiązującą do usta-lenia w decyzji harmonogramu i sposobu wyko-nania monitoringu (programu monitoringu) oraz terminów składania RDOŚ informacji o wynikach monitoringu. Szczegółowy sposób i formę prze-kazywania informacji określić powinien w dro-dze rozporządzenia minister właściwy do spraw środowiska.

Właściwemu organowi trzeba przyznać kom-petencję pozwalającą na nałożenie, w decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach, na wnio-skodawcę obowiązku powołania inspektora nad-zoru przyrodniczego, o którym mowa będzie w przepisach pr. bud. Przepis ten powinien mieć odpowiednie zastosowanie do decyzji wydawa-nej po przeprowadzeniu ponownej oceny od-działywania na środowisko lub oceny oddziały-wania na obszar N2000.

W przepisach regulujących procedurę ponow-nej oceny oddziaływania na środowisko, do art. 88 u.o.o.ś. należy wprowadzić normę dopuszcza-jącą na wniosek inwestora przeprowadzenie po-nownej oceny oddziaływania na środowisko w ramach postępowania w sprawie wydania wszystkich decyzji, o których mowa w art. 72 ust. 1 u.o.o.ś. Wprowadzenie tej normy będzie wymagało odpowiednich zmian w przepisach określających procedurę oceny ponownej (art. 89 ust. 1 oraz ust. 2 pkt 1, art. 90 ust. 2 pkt 1, art. 90 ust. 3, art. 92, art. 93, art. 94 ust. 1 oraz art. 95 ust. 1 u.o.o.ś.).

Jeżeli po przeprowadzeniu ponownej oceny oddziaływania na środowisko RDOŚ stwierdzi, że przedsięwzięcie może by zrealizowane pod wa-runkiem zmiany jego lokalizacji, odmówi wyda-nia uzgodnienia. W takim wypadku planowane przedsięwzięcie traktowane będzie jako nowe przedsięwzięcie i w związku z tym konieczne bę-dzie uzyskanie dla niego decyzji o środowisko-wych uwarunkowaniach. Właściwy organ zosta-nie zobligowany do zasięgnięcia opinii Krajowej Komisji lub regionalnej komisji do spraw ocen oddziaływania na środowisko, jeżeli wystąpi jed-na z poniższych przesłanek:

– organ nie jest w stanie w sposób należyty wyjaśnić stanu faktycznego sprawy w za-kresie oddziaływania projektu dokumentu lub przedsięwzięcia na środowisko;

– z uwagi na społeczno-gospodarczą istot-ność przyjmowanego dokumentu lub wy-dawanej decyzji zasadne staje się zasię-gnięcie opinii komisji;

– strona skarżąca decyzję do sądu admini-stracyjnego podnosi w skardze zarzut rażą-co wadliwego rozstrzygnięcia w zakresie oceny oddziaływania na środowisko przed-


sięwzięcia i wnosi o zasięgnięcie opinii ko-misji.

W tym ostatnim przypadku, organ odwoław-czy powinien zasięgać opinii po otrzymaniu skar-gi i przekazuje ją wraz z aktami sprawy do sądu administracyjnego; termin na przekazanie akt sprawy do sądu administracyjnego winien ulec zawieszeniu na okres sporządzania opinii. Jeżeli sąd uzna, że zarzuty skargi są w sposób oczywi-sty nieuzasadnione, koszt sporządzenia opinii ponosi strona wnioskująca o wydanie opinii.

Komisja składać będzie rachunek ze swoich czynności podejmowanych w ramach sporządza-nia opinii. Koszt sporządzenia takiej opinii nie będzie mógł być wyższy niż 10 000 zł netto.

Organ prowadzący postępowanie w sprawie oceny oddziaływania na środowisko będzie mógł przeprowadzić dowód z opinii biegłego wyzna-czonego spośród członków Krajowej Komisji lub regionalnej komisji.

Organ prowadzący postępowanie w sprawie wydania decyzji o środowiskowych uwarunko-waniach, ponownej oceny oddziaływania na śro-dowisko lub oceny oddziaływania na obszar N2000, zobowiązany zostanie do weryfikacji ja-kości przedłożonej dokumentacji na podstawie właściwej listy sprawdzającej określonej rozpo-rządzeniem ministra właściwego do spraw śro-dowiska. W przypadku stwierdzenia braków lub wad dokumentacji organ wzywa do ich uzupeł-nienia lub usunięcia.

Listy sprawdzające dla prognoz oddziaływa-nia na środowisko, raportów o oddziaływaniu na środowisko oraz karty informacyjnej przedsię-wzięcia określić powinien w drodze rozporzą-dzenia minister właściwy do spraw środowiska. Wydając rozporządzenie minister powinien kie-rować się koniecznością zapewnienia odpowied-niej jakości ocen oddziaływania na środowisko.

Proponujemy także wprowadzenie normy sta-nowiącej, że prognozy oddziaływania na środo-wisko oraz raporty o oddziaływaniu na środowi-sko mogą być sporządzane wyłącznie pod kie-rownictwem osoby fizycznej wpisanej na listę akredytowanych wykonawców ocen oddziaływa-nia na środowisko, prowadzoną przez General-nego Dyrektora Ochrony Środowiska. Wpisu na tę listę dokonywał będzie Generalny Dyrektor

Ochrony Środowiska, jeżeli wnioskodawca posia-da wykształcenie wyższe i spełnia jedno z poniż-szych kryteriów:

– złożył z wynikiem pozytywnym egzamin przed Komisją Akredytacyjną;

– wykonał lub uczestniczył w wykonaniu co najmniej 10 prognoz albo raportów o od-działywaniu na środowisko;

– uzyskał zgodę Komisji Akredytacyjnej na dokonanie wpisu na listę w oparciu o udo-kumentowany dorobek naukowy z zakresu problematyki ocen oddziaływania na śro-dowisko.

Osoba wpisywana na listę nie będzie mogła być osobą karaną za przestępstwa przeciwko środowisku oraz przestępstwa przeciwko wiary-godności dokumentów.

Do wniosku o wpis na listę akredytowanych wykonawców ocen oddziaływania na środowi-sko należało będzie załączyć informację o pod-stawowym zakresie specjalizacji wykonawcy, sporządzonych prognozach lub raportach o od-działywaniu na środowisko, wydanych publika-cjach w zakresie ochrony środowiska, których wykonawca jest autorem lub współautorem oraz wygłoszonych wykładach na szkoleniach prak-tycznych i konferencjach naukowych. Akredyto-wany wykonawca ocen oddziaływania na środo-wisko powinien zostać zobowiązany do aktuali-zacji wymienionych informacji co 6 miesięcy, z wyłączeniem wypadków gdy nie uległy one zmianie.

Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska bę-dzie prowadzić w formie elektronicznej i aktuali-zował bazę danych o akredytowanych wykonaw-cach ocen. Dane akredytowanego wykonawcy wraz z informacją o podstawowym zakresie jego specjalizacji udostępniane będą publicznie w spo-sób nieodpłatny na stronie www.ekoportal.pl.

Uzupełnieniem systemu akredytacji będzie stworzenie samorządu zawodowego wykonaw-ców ocen oddziaływania na środowisko. Organi-zację i zadania tego samorządu oraz prawa i obo-wiązki jego członków zostaną określone odrębną ustawą. W ustawie tej powinny zostać określone m. in. zasady postępowania dyscyplinarnego w stosunku do wykonawców ocen oddziaływania na środowisko, w tym przesłanki odpowiedzial-


ności dyscyplinarnej oraz kary za naruszenie przez wykonawców ich obowiązków. Ustawa po-winna dawać podstawę do skonstruowania przez samorząd wykonawców standardów etycznych ocen oddziaływania na środowisko.

Przepisy wprowadzające obowiązek uzyska-nia akredytacji powinny wejść w życie w termi-nie 6 miesięcy od dnia ogłoszenia wprowadzają-cej je ustawy. Natomiast termin na uzyskanie akredytacji powinien wynosić 2 lata od dnia wej-ścia ustawy w życie.

W prawie budowlanym proponuje się następu-jące zmiany: wprowadzona zostanie instytucja inspektora nadzoru przyrodniczego. Inspektor ten będzie uczestnikiem procesu budowlanego.

Inwestor będzie mógł ustanowić inspektora nadzoru przyrodniczego na budowie. Jeżeli obo-wiązek ustanowienia inspektora nadzoru przy-rodniczego zostanie nałożony w decyzji o środo-wiskowych uwarunkowaniach lub decyzji wyda-nej po przeprowadzeniu ponownej oceny od-działywania na środowisko, wówczas oczywiście ustanowienie takiego inspektora będzie obliga-toryjne.

Inspektorem nadzoru przyrodniczego będzie mogła zostać wyłącznie osoba posiadająca wy-kształcenie wyższe biologiczne, która uczestni-czyła w sporządzaniu raportu oddziaływania na środowisko w zakresie oddziaływania przedsię-wzięcia na przyrodę ożywioną. Inspektor nadzo-ru przyrodniczego będzie reprezentował inwe-stora na budowie poprzez sprawowanie kontroli zgodności wykonania środków minimalizujących i kompensujących z warunkami określonymi w decyzji wydanej po przeprowadzeniu oceny od-działywania na środowisko lub na obszar N2000. W związku z tym inspektorowi nadzoru przyrod-niczego przysługiwać powinno prawo wstępu na teren budowy oraz dokonywania wpisów w dzienniku budowy. Musi on mieć także możli-wość wystąpienia do inwestora lub, jeżeli został ustanowiony, do inspektora nadzoru inwestor-skiego z wnioskiem o wydanie kierownikowi bu-dowy polecenia usunięcia nieprawidłowości lub zagrożeń lub o podjęcie działań, o których mowa w art. 26 pkt 2 pr. bud. (w przepisie tym mowa o prawie inspektora nadzoru inwestorskiego do

żądania od kierownika budowy lub kierownika robót dokonania poprawek bądź ponownego wy-konania wadliwie wykonanych robót, a także wstrzymania dalszych robót budowlanych w przypadku, gdyby ich kontynuacja mogła wy-wołać zagrożenie bądź spowodować niedopusz-czalną niezgodność z projektem lub pozwole-niem na budowę). Ponadto inspektorowi nadzo-ru przyrodniczego należy przyznać uprawnienie do żądania od kierownika budowy lub kierowni-ka robót dokonania poprawek bądź ponownego wykonania wadliwie wykonanych robót, a także wstrzymania dalszych robót budowlanych w przy-padku, gdyby ich kontynuacja mogła wywołać niezgodność z decyzją o środowiskowych uwa-runkowaniach lub inną decyzją reglamentującą środowiskowe warunki prowadzenia robót.

W u.o.p. proponuje się następujące zmiany: w art. 118 u.o.p. nakładającym obowiązek uzyska-nia decyzji ustalającej warunki prowadzenia robót polegających na regulacji wód oraz budowie wa-łów przeciwpowodziowych, a także robót melio-racyjnych, odwodnień budowlanych oraz innych robót ziemnych zmieniających stosunki wodne na terenach o szczególnych wartościach przyrodni-czych, proponuje się wprowadzenie normy okre-ślającej katalog zagadnień ustalanych w przed-miotowej decyzji. Decyzja określała będzie w szczególności: warunki prowadzenia robót, har-monogram i sposób wykonania kompensacji przy-rodniczej – jeżeli z postępowania w sprawie wyni-kała będzie konieczność wykonania takiej kom-pensacji, harmonogram i sposób prowadzenia monitoringu – jeżeli z postępowania w sprawie wynikała będzie konieczność prowadzenia takie-go monitoringu.

Wymóg uzyskania decyzji ustalającej warunki prowadzenia robót nie będzie miał zastosowania w przypadku, jeżeli dla przedsięwzięcia spełnio-ne zostaną łącznie dwa następujące warunki:1) przedsięwzięcie zostało poddane procedu-

rze oceny oddziaływania na środowisko i wydana została dla tego przedsięwzięcia de-cyzja o środowiskowych uwarunkowaniach,

2) nie zostały wprowadzone zmiany w uwa-runkowaniach realizacji przedsięwzięcia określonych w decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach.


W p.o.ś. proponuje się następujące zmiany: w art. 75 p.o.ś. proponuje się zastąpienie treści ust. 4 normą określającą expressis verbis katalog zagadnień ustalanych w pozwoleniu na budowę. Jeżeli pozwolenie na budowę zostało wydane bez przeprowadzenia oceny oddziaływania na środo-wisko lub na obszar Natura 2000, to określało będzie ono w szczególności: warunki prowadzenia robót, harmonogram i sposób wykonania kom-pensacji przyrodniczej – jeżeli z postępowania w sprawie wynikała będzie konieczność wykona-nia takiej kompensacji, harmonogram i sposób prowadzenia monitoringu – jeżeli z postępowania w sprawie wynikała będzie konieczność prowa-dzenia takiego monitoringu.

W przepisach „specustaw” wyłączających sto-sowanie przepisów o planowaniu i zagospodaro-waniu przestrzennym do inwestycji realizowa-nych w oparciu o te ustawy9 należy wprowadzić normę zobowiązującą do uwzględniania ustaleń p.z.p.w., p.z.p.o.m., s.u.k.z.p.g. oraz m.p.z.p. doty-czących wyznaczenia obszarów korytarzy ekolo-gicznych - ze skutkiem w zakresie konieczności spełnienia przesłanek dopuszczalności realizacji przedsięwzięcia mogącego znacząco oddziaływać na łączność ekologiczną.

Postuluje się wydanie nowego rozporządzenia w sprawie warunków technicznych, jakim po-winny odpowiadać budowle i urządzenia zapew-niające łączność ekologiczną. Podstawą prawną dla wydania nowego aktu normatywnego może być art. 7, ust. 2, pkt 2 pr. bud.

Rozporządzenie powinno stanowić lex specia-lis w stosunku do następujących rozporządzeń:

– rozporządzenia w sprawie warunków tech-nicznych, jakim powinny odpowiadać dro-gowe obiekty inżynierskie i ich usytuowa-nie,

– rozporządzenia w sprawie warunków tech-nicznych, jakim powinny odpowiadać bu-dowle kolejowe i ich usytuowanie,

– rozporządzenia w sprawie przepisów tech-niczno-budowlanych dla lotnisk cywilnych,

– rozporządzenia w sprawie warunków, jakie powinny spełniać obiekty budowlane oraz naturalne w otoczeniu lotniska,

– rozporządzenia w sprawie warunków tech-nicznych, jakim powinny odpowiadać tele-komunikacyjne obiekty budowlane i ich usytuowanie,

– rozporządzenia w sprawie warunków tech-nicznych, jakim powinny odpowiadać sieci gazowe,

– rozporządzenia w sprawie warunków tech-nicznych, jakim powinny odpowiadać bazy i stacje paliw płynnych, rurociągi przesyło-we dalekosiężne służące do transportu ropy naftowej i produktów naftowych i ich usytuowanie,

– rozporządzenia w sprawie warunków tech-nicznych, jakim powinny odpowiadać bu-dowle hydrotechniczne i ich usytuowanie,

– rozporządzenia w sprawie warunków tech-nicznych, jakim powinny odpowiadać bu-dowle rolnicze i ich usytuowanie.

W związku z tym, w rozporządzeniu w spra-wie warunków technicznych, jakim powinny od-powiadać drogowe obiekty inżynierskie i ich usytuowanie powinny zostać uchylone przepisy dotyczące parametrów przejść dla zwierząt (§ 10, §26 ust. 2, § 44 ust. 2, § 58, § 63, § 67). W zakres unormowania postulowanego rozpo-rządzenia powinny wchodzić szczegółowe roz-wiązania techniczne, mające na celu zapewnienie łączności ekologicznej w związku z budową:

– obiektów komunikacyjnych (dróg publicz-nych i drogowych obiektów inżynierskich, linii kolejowych);

– lotnisk;– linii przesyłowych (linii elektrycznych,

tele komunikacyjnych);– linii cieplnych, gazowych, ropociągów;– budowli hydrotechnicznych;– farm wiatrowych; obiektów górniczych,

obiektów rolniczych.

4.3.2.5. UzasadnienieDecyzja o środowiskowych uwarunkowaniach

nie ma samodzielnego charakteru i w procesie inwestycyjnym jedynie poprzedza (warunkuje) wydanie zezwolenia na realizację przedsięwzię-cia (pozwolenia na budowę lub innej decyzji bu-dowlanej), a po wejściu w życie przepisów u.o.o.ś. – także decyzji o warunkach zabudowy


i zagospodarowania terenu. Przepisy u.o.o.ś. ustalają, między decyzją o uwarunkowaniach środowiskowych i kolejnymi decyzjami wydawa-nymi w cyklu inwestycyjnym, zależność treścio-wą i funkcjonalną na tyle silną, iż można ją utoż-samiać z nakazem pełnej i bezwarunkowej inkor-poracji w kolejnych decyzjach inwestycyjnych (w przypadku pozwolenia na budowę również w projekcie budowlanym) warunków środowi-skowych określonych w decyzji o uwarunkowa-niach środowiskowych (decyzja o uwarunkowa-niach środowiskowych wiąże organ wydający zarówno decyzję o warunkach zabudowy i zago-spodarowania terenu, jak i pozwolenie na budo-wę – art. 86 u.o.o.ś.). Jednak, zakładając niepew-ność metodyk badawczych oraz luki w wiedzy co do związków przyczynowo-skutkowych pomię-dzy zjawiskami zachodzącymi w środowisku na-turalnym, dokładne i szczegółowe przewidzenie na etapie decyzji o środowiskowych uwarunko-waniach wszystkich skutków, które przyniesie projekt i ich skompensowanie lub złagodzenie za pomocą środków minimalizujących okazuje się często niemożliwe. Z tego powodu konieczne jest uznanie, że mogą zaistnieć odchylenia od wstęp-nych prognoz i należy przewidzieć metody ich naprawienia. Biorąc pod uwagę, że decyzja o śro-dowiskowych uwarunkowaniach powinna nakła-dać na adresata obowiązki w zakresie zapobiega-nia oddziaływaniu na środowisko w sposób na tyle szczegółowy, aby nie powstawała wątpli-wość co do charakteru, zakresu i sposobu realiza-cji danego obowiązku, może to stanowić istotny problem. Z tej perspektywy ocenić należy insty-tucję ponownej OOŚ. Art. 88 ust. 1 u.o.o.ś. do-puszcza przeprowadzenie ponownej OOŚ tylko w postępowaniach w sprawie wydania decyzji o pozwoleniu na budowę, decyzji o zatwierdze-niu projektu budowlanego, decyzji o pozwoleniu na wznowienie robót budowlanych, decyzji o po-zwoleniu na zmianę sposobu użytkowania obiek-tu budowlanego lub jego części, decyzji o zezwo-leniu na realizację inwestycji drogowej, decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji w zakresie lotniska użytku publicznego oraz decyzji o po-zwoleniu na realizację inwestycji w zakresie bu-dowli przeciwpowodziowych (art. 72 ust. 1 pkt 1, 10, 14 i 18 u.o.o.ś.). Jednak po pierwsze, nie

wszystkie przedsięwzięcia wymagają uzyskania jednej z ww. decyzji, a po drugie – przeprowadze-nie ponownej OOŚ może okazać się konieczne na dużo wcześniejszym etapie postępowania w spra-wie wydania zezwolenia na przedsięwzięcie (w rozumieniu przepisów Dyrektywy OOŚ), np. na etapie postępowania w sprawie wydania po-zwolenia wodnoprawnego, w którym to postępo-waniu ustalane są szczegółowe rozwiązania pro-jektowe w zakresie przepławki dla ryb. Aktualna sytuacja obliguje właściwy organ do ustalenia tych parametrów w oparciu o decyzję o środowi-skowych uwarunkowaniach nawet, gdy w trakcie prac projektowych nastąpiła zmiana danych śro-dowiskowych albo ujawniły się nowe okoliczno-ści wymuszające zmianę ustaleń poczynionych w tejże decyzji. Sytuacja taka jest trudna do zaak-ceptowania w świetle Dyrektywy OOŚ i wydane-go na jej podstawie orzecznictwa – w przypadku bowiem, gdy dla danego przedsięwzięcia nie jest wymagane uzyskanie jednej z decyzji wymienio-nych w art. 72 ust. 1 pkt 1, 10, 14 i 18 u.o.o.ś., przeprowadzenie ponownej OOŚ nie jest możliwe.

W kontekście powyższego należy także zwró-cić uwagę na regulację zakresu ponownej OOŚ. Niezależnie od tego, czy zmiany względem decy-zji o środowiskowych uwarunkowaniach dotyczą jednego czy kilku elementów środowiska, inwe-stor jest zobowiązany do przedłożenia pełnego raportu OOŚ – z przeprowadzeniem wariantowa-nia lokalizacyjnego włącznie. Dopuszczalne jest jedynie odstąpienie od niektórych wymagań do-tyczących treści raportu, tj. od obowiązku opisu tzw. wariantu „0”, obowiązku przedstawienia za-gadnień w formie graficznej, analizy możliwych konfliktów społecznych oraz przedstawienia propozycji monitoringu planowanego przedsię-wzięcia. W sytuacji, w której lokalizacja przedsię-wzięcia została wybrana już na etapie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach, a ocena ponowna prowadzona jest na etapie postępowa-nia w sprawie wydania decyzji budowlanych, gdy inwestor dysponuje już projektem budowlanym, nakładanie na inwestora obowiązku przeprowa-dzenia kolejnego wariantowania lokalizacyjnego jest zbędne. Wariantowanie lokalizacyjne jest tutaj często pozorne, a „rozważane” warianty al-ternatywne realizacji przedsięwzięcia są warian-


tami pozornymi, służącymi wyłącznie spełnieniu wymogów formalnych, a nie faktycznej ocenie wpływu przedsięwzięcia na środowisko. Podob-nie jest w przypadku, gdy zmiana parametrów przedsięwzięcia będzie miała wpływ wyłącznie na niektóre elementy środowiska, nie wywołując zmian w innych parametrach. To prawda, że usta-wodawca w art. 68 ust. 2 dopuszcza możliwość określenia przez właściwy organ rodzajów wa-riantów alternatywnych wymagających zbadania oraz rodzajów oddziaływań i elementów środo-wiska wymagających szczegółowej analizy, jed-nak skorzystanie z tej kompetencji jest fakulta-tywne i zależy wyłącznie od uznania organu. Z punktu widzenia szybkości procesu inwesty-cyjnego oraz pewności prawa właściwsze jest uregulowanie przedmiotowej kwestii w sposób dający uczestnikom postępowania administra-cyjnego pewność co do zakresu analiz prowadzo-nych podczas ponownej OOŚ. Dlatego też zapro-ponowano, aby w trakcie ponownej OOŚ oceniać oddziaływanie przedsięwzięcia w lokalizacji ustalonej w decyzji o środowiskowych uwarun-kowaniach. Wprowadzono również obowiązek skorzystania przez właściwy organ z kompeten-cji do określenia wariantów alternatywnych re-alizacji przedsięwzięcia, mających podlegać ana-lizie oraz wskazania rodzajów oddziaływań i ele-mentów środowiska wymagających szczegóło-wego badania. W celu usunięcia ewentualnych wątpliwości interpretacyjnych określono rów-nież następstwa prawne sytuacji, gdy podczas oceny ponownej zajdzie konieczność zmiany lo-kalizacji przedsięwzięcia. W takim przypadku, planowane przedsięwzięcie powinno być potrak-towane jako przedsięwzięcie nowe, dla którego nie została jeszcze wydana decyzja o środowi-skowych uwarunkowaniach. Oznaczać to będzie konieczność uzyskania nowej decyzji o środowi-skowych uwarunkowaniach dla tego przedsię-wzięcia.

Wzmocnienie efektywności ochrony biernej korytarzy ekologicznych w procesie inwestycyj-nym wymaga także należytego uwzględnienia oddziaływań przedsięwzięcia na korytarze, za-równo przy stwierdzaniu obowiązku przeprowa-dzenia OOŚ dla przedsięwzięć mogących poten-cjalnie znacząco oddziaływać na środowisko, jak

i w samym raporcie oddziaływania na środowi-sko. W związku z tym do katalogu uwarunkowań uwzględnianych przez właściwy organ przy roz-strzyganiu o konieczności przeprowadzenia OOŚ wprowadzono expressis verbis przesłankę wpły-wu na korytarze ekologiczne. Analogiczną prze-słankę wprowadzono również do przepisu okre-ślającego zawartość raportu oddziaływania na środowisko.

W relacji do decyzji o środowiskowych uwa-runkowaniach trzeba również ocenić decyzję z art. 118 u.o.p. ustalającą warunki prowadzenia robót polegających na regulacji wód oraz budo-wie wałów przeciwpowodziowych, a także robót melioracyjnych, odwodnień budowlanych oraz innych robót ziemnych zmieniających stosunki wodne na terenach o szczególnych wartościach przyrodniczych. W przypadku, gdy przedsię-wzięcie zostało poddane OOŚ, warunki określone w decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach muszą być transponowane do decyzji ustalającej warunki prowadzenia robót, która w znacznej mierze staje się decyzją dublującą decyzję o śro-dowiskowych uwarunkowaniach. O ile nie nastą-piła zmiana uwarunkowań realizacji przedsię-wzięcia wymagająca przeprowadzenia ponownej OOŚ, to konieczność uzyskania takiej decyzji sta-nowić będzie zbędne biurokratyczne obciążenie, generujące koszty tak po stronie inwestora, jak i administracji państwowej, która musi zaanga-żować się w procedurę wydawania nikomu nie-potrzebnej decyzji administracyjnej. Takie prze-regulowanie prowadzi do dewaluacji instytucji decyzji ustalającej warunki prowadzenia robót. Inaczej rzecz się ma w przypadku przedsięwzięć wymagających uzyskania decyzji o środowisko-wych uwarunkowaniach, dla których OOŚ nie zo-stała przeprowadzona oraz takich, które w ogóle nie wymagają uzyskania decyzji o środowisko-wych uwarunkowaniach. W stosunku do tych przedsięwzięć decyzja ustalająca warunki pro-wadzenia robót staje się często skutecznym na-rzędziem pozwalającym na ochronę cennych wa-lorów przyrodniczych przed negatywnymi skut-kami prowadzonych robót budowlanych. Dlatego też dla tego rodzaju przedsięwzięć uzyskanie de-cyzji z art. 118 u.o.p. nadal będzie obowiązkowe. W celu wzmocnienia skuteczności tej decyzji


zaproponowano także zmianę polegającą na ustaleniu katalogu zagadnień w niej ustalanych.

W katalogu tym wskazano m. in. na obowiązek określenia w tej decyzji harmonogramu i sposobu wykonania kompensacji przyrodniczej oraz har-monogramu i sposobu prowadzenia monitoringu (oraz składania właściwemu organowi raportów z prowadzonego monitoringu), jeżeli konieczność prowadzenia kompensacji lub monitoringu będzie wynikała z przeprowadzonego w sprawie postę-powania. Określenie kompensacji i monitoringu stanowi logiczną konsekwencję ustalenia w decy-zji warunków prowadzenia robót.

Z powyższych względów również w odniesie-niu do decyzji o pozwoleniu na budowę zapropo-nowano katalog zagadnień koniecznych do usta-lenia w rozstrzygnięciu tej decyzji. Tutaj jednak określenie obowiązku środków łagodzących, kompensacji przyrodniczej, czy monitoringu sta-nowi rozwinięcie wymogów określonych dotych-czas dosyć ogólnikowo w art. 75 ust. 4 p.o.ś. Ich uszczegółowienie pozwoli na lepszą reglamenta-cję procesu budowlanego.

Podobne ustalenia, a mianowicie określenie harmonogramu oraz sposobu wykonania kom-pensacji przyrodniczej, a także harmonogramu i sposobu prowadzenia monitoringu oraz składa-nia właściwemu organowi informacji z monito-ringu, powinna zawierać decyzja o środowisko-wych uwarunkowaniach. Aktualnie, o ile nie jest przeprowadzona ocena oddziaływania na obszary N2000, organ jest zobligowany wyłącznie do stwierdzenia obowiązku kompensacji i stwier-dzenia obowiązku monitoringu, w efekcie czego w decyzjach często nie są określane zasady reali-zacji tych obowiązków. Ponadto, nawet jeżeli już zasady te zostaną w decyzji określone w sposób należyty, to sporadycznie zdarza się zobligowa-nie inwestora do systematycznego przedkłada-nia właściwemu organowi informacji na tematy wyników monitoringu. W rezultacie organ ochro-ny środowiska nie ma informacji dotyczącej roz-woju projektu i jego dalszego wpływu na środo-wisko oraz adekwatności zastosowanych środ-ków minimalizujących, łagodzących oraz kom-pensujących.

Dane zgromadzone w wyniku monitoringu in-westycji mogą posłużyć jako standardy porów-

nawcze, pozwalające na poznanie skutków pro-jektu w odniesieniu do sytuacji przed rozpoczę-ciem robót oraz na określenie skuteczności zastosowanych środków minimalizujących, łago-dzących oraz kompensujących. Pozwoli to na wszczęcie postępowania w sprawie wystąpienia szkody w środowisku i ustalenie w jego toku ade-kwatnych środków zapobiegawczych lub zarad-czych. W wyniku wprowadzenia w/w instrumen-tu decyzyjnego w przypadku projektów bardzo skomplikowanych, prowadzonych na dużą skalę lub ingerujących znacznie w teren, istotnego zna-czenia nabierze ustanowienie przedstawiciela inwestora wyposażonego w odpowiednie moce sprawcze odnośnie kontroli prawidłowości wdra-żania środków minimalizujących i kompensują-cych. Aktualnie osoby takie powoływane są w ra-mach dobrych praktyk i jeżeli nie posiadają uprawnień do pełnienia samodzielnych technicz-nych funkcji w budownictwie (co jest regułą), to poza poinformowaniem inwestora, inspektora nadzoru inwestorskiego czy kierownika budowy o zauważonych nieprawidłowościach, oraz poza zgłoszeniem zagrożenia szkodą w środowisku (lub samej szkody), nie mają żadnych środków nacisku w stosunku do pozostałych uczestników procesu budowlanego. W efekcie inwestor może zostać narażony na koszty związane z konieczno-ścią poprawy nieskutecznych środków łagodzą-cych lub zaprojektowania i wdrożenia nowych, zaś środowisko przyrodnicze – na istotną szkodę. Zasadne jest zatem wzmocnienie pozycji powo-ływanego przez inwestora „inspektora nadzoru przyrodniczego”, poprzez prawne umocowanie tej instytucji i przyznanie inspektorowi określo-nych praw w zakresie uczestnictwa w procesie budowlanym.

Prawidłowe funkcjonowanie wyżej opisanego systemu wymaga jednak zapewnienia należytej jakości OOŚ. Tylko rzetelna ocena jest w stanie właściwie zidentyfikować wpływ przedsięwzię-cia na środowisko i zaprojektować właściwe środki łagodzące oraz kompensujące negatywne oddziaływania. Aktualny system kontroli, oparty na działalności Komisji Krajowej ds. Ocen Od-działywania na Środowisko i komisji regional-nych nie może jednak zostać uznany za wystar-czającą gwarancję jakości OOŚ. Jeżeli chodzi


o działalność Komisji Krajowej, to po pierwsze, ilość rozpatrywanych spraw dotyczących kon-kretnych przedsięwzięć jest obecnie znikoma, a po drugie, nie w pełni sprawdziła się ona w roli instytucji zapewniającej m.in. monitorowanie funkcjonowania systemu OOŚ oraz rozwój meto-dologii. Z kolei komisje regionalne przez długi okres nie były powoływane w ogóle, a obecnie, ze względu na brak środków finansowych, wykorzy-stuje się je niezmiernie rzadko. W efekcie możli-wość funkcjonowania sprawnych komisji regio-nalnych podaje się coraz częściej w wątpliwość.

Rozważając problematykę jakości dokumen-tacji sporządzanej na potrzeby postępowań OOŚ, należy zauważyć, że raporty generalnie nie speł-niają wymogów przewidzianych w art. 66 u.o.o.ś. (brak wymaganych elementów raportów, przede wszystkim wariantowania) oraz ignorują przepi-sy szczególne, regulujące zagadnienia ochrony środowiska w procesie inwestycyjnym. Kolejnym mankamentem raportów jest to, że opierają się na nieprawidłowej metodyce ocen oddziaływa-nia na środowisko, są informacyjnie wybrakowa-ne oraz wykazują wewnętrzne niespójności i sprzeczności, podważające wiarygodność ich ustaleń. Zazwyczaj dokumentacja OOŚ nie jest również obiektywna i wyraźnie faworyzuje roz-wiązania korzystne dla inwestora11. W skrajnych przypadkach, które wcale nie zdarzają się rzad-ko, autorzy nie posiadają elementarnej wiedzy na temat ocen oddziaływania na środowisko albo raporty są materiałem zupełnie oderwanym od danego stanu faktycznego, np. gdy kopiowane są z jednego przedsięwzięcia na drugie, bez zweryfi-kowania nawet tego, czy we wszystkich miejscach wprowadzono właściwą nazwę i lokalizację12.

Opisany powyżej stan rzeczy świadczy o ni-skim poziomie wydajności obecnego systemu kontroli, tworzonego obecnie przez: komisje ds. OOŚ, uzgodnienia z RDOŚ oraz udział społeczeń-stwa. Komisje, jak już wskazano, nie są instytu-cjami efektywnymi ze względu na niekorzystne uwarunkowania prawne i finansowe. Z kolei udział społeczny, mający powodować w uzasad-nionych przypadkach uruchomienie kontroli in-stancyjnej i sądowoadministracyjnej, jest usilnie krytykowany. W związku z powyższym, należy przede wszystkim zwiększyć rolę Komisji Krajo-

wej i komisji regionalnych, przy jednoczesnym zapewnieniu niezależności oraz należytego przy-gotowania merytorycznego ich członków, a także ustawowe uregulowanie obowiązku zasięgania opinii komisji ds. OOŚ. Następnie należy zainicjo-wać ponowne wprowadzenie systemu akredyta-cji wykonawców OOŚ w formie gwarantującej odpowiednie kwalifikacje, oraz uwzględniającej mechanizmy weryfikacji bezstronności ocen (np. odbieranie przez komisję akredytującą upraw-nień biegłemu w przypadku rażącego naruszenia zasad obiektywności i dobrej praktyki)13. Szcze-gólną uwagę przy wprowadzaniu systemu akre-dytacji należy zwrócić na adekwatne przepisy przejściowe – określenie odpowiednio długiego vacatio legis oraz ustalenie co najmniej 2 letniego terminu na uzyskanie akredytacji.

Istotnymi kwestiami pozostaje ustawowe okre-ślenie przedmiotu uzgodnień w zakresie popraw-ności formalnej i merytorycznej raportów, a tak-że ustanowienie w postępowaniu sądowoadmi-nistracyjnym możliwości przeprowadzenia do-wodu z opinii biegłego.

Należy odpowiednio ukształtować i rozsze-rzyć zakres delegacji do wydania rozporządzenia w sprawie kontroli jakości, tak aby pozwalało na realną weryfikację dokumentacji OOŚ oraz na uwzględnianie wyników tej weryfikacji w ramach usprawniania systemu kontroli. W rozporządze-niu należy w sposób umiejętny ustanowić kryte-ria oceny dokumentacji OOŚ. Realizując delegację rozporządzenia należało będzie uwzględnić ko-nieczność ustalenia kryteriów w postaci list sprawdzających, które powinny być wykorzysty-wane na potrzeby konkretnych postępowań OOŚ oraz do celów sprawozdawczych. Ustalając listy sprawdzające należy uwzględnić rodzaje inwe-stycji, kluczowe skutki powodowane przez inwe-stycje określonych rodzajów oraz znaczenie po-tencjalnych oddziaływań na poszczególne ele-menty środowiska. Dodatkowo w rozporządze-niu należało będzie właściwie ustalić moment dokonania weryfikacji. Dotyczy to w szczególno-ści pełnych postępowań OOŚ przedsięwzięć, gdzie sporządzany jest raport OOŚ i miejsce ma udział społeczny. Treść raportu w momencie zło-żenia może bowiem znacząco różnić się od treści, stanowiącej podstawę do podjęcia decyzji osta-


tecznej. W trakcie postępowania może dojść do konieczności uzupełnienia dokumentacji na sku-tek stanowiska organu uzgadniającego, komisji ds. OOŚ, organu odwoławczego oraz w związku z udziałem w postępowaniu zainteresowanej społeczności, w tym organizacji ekologicznych.

Należy także odpowiednio sprecyzować za-kres informacji o prowadzonych postępowa-niach, przekazywanych Generalnemu Dyrektoro-wi Ochrony Środowiska. Forma, w jakiej informa-cje te zostaną przekazane (tabele, matryce, tekst opisowy), musi pozwolić pracownikom meryto-rycznym Dyrekcji na sformułowanie konkretnych wniosków na temat efektywności systemu OOŚ. Poza jakością dokumentacji informacje o postę-powaniach mogą obejmować takie kwestie jak liczba postępowań oraz przeprowadzonych w ich toku rozpraw administracyjnych, przedmiot po-stępowań, skala udziału organizacji ekologicz-nych, zdolność merytoryczna i czasowa urzędni-ków administracji, główne problemy i słabe stro-ny procedur OOŚ. Rozstrzygając o formie przeka-zywanych informacji, trzeba mieć na uwadze także aspekt ilościowy, bowiem potencjał perso-nalny Dyrekcji nie jest nieograniczony. Monito-ring postępowań OOŚ ma docelowo służyć m.in. poprawie jakości dokumentacji, a więc jego wy-niki muszą mieć przełożenie na konkretne dzia-łania legislacyjne, rekomendacyjne i szkolenio-we. W związku z powyższymi uwarunkowaniami autorzy rozporządzenia będą musieli wypraco-wać przystępną i wartościową postać zbiorczą informacji, przekazywaną docelowo Dyrekcji przez właściwe organy.

W aktualnym stanie prawnym niedostateczne jest wykorzystanie nowoczesnych narzędzi anali-tycznych, takich jak matematyczne modele żywot-ności populacji czy spójności sieci ekologicznych. Nawet jeśli modele takie są stosowane, to często bywają parametryzowane danymi przyjętymi z za-łożenia lub zaczerpniętymi nie z wyników badań rodzimych populacji ale z publikacji zagranicznych, dotyczących populacji organizmów żyjących w in-nych niż nasze warunkach ekologicznych. Budzi to zastrzeżenia co do trafności otrzymanych wyników modelowania, możliwości zastosowania ich do kra-jowych warunków bądź też szerszych uogólnień. Zastrzeżenia te byłyby uzasadnione gdyby nie fakt,

iż niezbędne dane dla krajowych populacji organi-zmów z pewnością nieprędko zostaną zgromadzo-ne (choćby ze względu na dramatycznie niski po-ziom finansowania podstawowych badań nauko-wych w dziedzinie biologii środowiskowej). Dane na temat nasilenia fragmentacji siedlisk i wynikają-cego stąd zagrożenia rodzinnych populacji wielu gatunków są alarmujące. W tej sytuacji, bez wzglę-du na stan wiedzy należy robić wszystko, aby prze-ciwdziałać tym zjawiskom. Nawet, jeśli wyniki mo-delowania zawyżają negatywny wpływ fragmenta-cji siedlisk na populacje organizmów, należy je przyjąć. W świetle zasady przezorności jest to w pełni uprawnione.

Przypominamy zatem o utworzeniu bazy da-nych o ocenach oddziaływania na środowisko, pro-wadzonej przez Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w oparciu o art. 128 i 129 u.o.o.ś. Orga-ny właściwe do przeprowadzenia oceny oddziały-wania przedsięwzięcia na środowisko oraz strate-gicznej oceny oddziaływania na środowisko są obo-wiązane do corocznego przedkładania informacji o prowadzonych ocenach niezbędnych do prowa-dzenia bazy danych, w tym danych o dokumentacji sporządzanej w ramach tych ocen. Szczegółowy zakres przekazywanych informacji określić ma w drodze rozporządzenia minister właściwy do spraw środowiska. Funkcjonowanie bazy umożli-wi włączenie wyników uzyskanych podczas nad-zoru różnych inwestycji, na podstawie ustanda-ryzowanych danych, w sposób ułatwiający do-stęp do informacji i umożliwiający całościowe analizy. Sposób tej standaryzacji powinien zostać określony w rozporządzeniu. Przyjęcie jednolitej metodyki w tym zakresie pozwoli na zidentyfiko-wanie środków o najlepszym stosunku zysku do kosztu, a także umożliwi wykorzystanie informa-cji do w celu zmniejszenia oddziaływania przy-szłych planów i przedsięwzięć.

Kontrola i ocena skutków budowy i urucho-mienia wszelkich przedsięwzięć stanowią część samego cyklu projektowego i są najlepszym in-strumentem naprawiania błędów, obliczania kosztów i zysków oraz ulepszania praktyki. Poza tym doświadczenie zdobyte w każdym projekcie oraz wady i zalety takiego projektu przyczyniają się do udoskonalenia fazy projektowej i lepszego wdrażania przyszłych projektów.


Jeżeli chodzi o rozwiązanie proponowane w zakresie przepisów specustaw, należy zauwa-żyć, że specustawy mają na celu usprawnienie realizacji inwestycji infrastrukturalnych, w tym ułatwienie ich lokalizacji. Ułatwienie to polega na rozwiązaniu, zgodnie z którym w odniesieniu do lokalizacji inwestycji przepisy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym nie mają za-stosowania. Jednak biorąc pod uwagę, że rdze-niem zaproponowanych w niniejszym opracowa-niu zasad wyznaczania korytarzy ekologicznych są właśnie przepisy o zagospodarowaniu prze-strzennym, dalsze wyłączenie przepisów o zago-spodarowaniu przestrzennym naruszałoby ratio legis zaproponowanych zmian. Oczywiście naj-bardziej pożądanym rozwiązaniem byłoby całko-wite wyłączenie wskazanych regulacji, jednakże biorąc pod uwagę uwarunkowania stojące u pod-staw regulacji specustaw, nie jest to możliwe do realizacji. W związku z tym zasadne będzie wpro-wadzenie wyjątku od regulacji dotyczącej wyłą-czenia przepisów o zagospodarowaniu prze-strzennym, poprzez związanie tymi przepisami w zakresie, w jakim ustalają one granice i prze-bieg korytarzy ekologicznych. Oznacza to, że reali zując przedsięwzięcie w trybie specustaw inwestor będzie związany ustaleniem s.u.k.z.p.g. oraz zapisami m.p.z.p. w zakresie, w jakim ustala-ją one granice i przebieg korytarzy ekologicz-nych. W pozostałym zakresie (tj. co do określenia kierunków zagospodarowania terenu) ustalenia przepisów o planowaniu przestrzennym nadal nie będą wiążące. Możliwa będzie zatem lokaliza-cja przedsięwzięć z pominięciem uwarunkowań wynikających z s.u.k.z.p.g./m.p.z.p., za wyjątkiem skutków dotyczących wyznaczenia obszarów korytarzy ekologicznych.

Przechodząc do przepisów technicznych, określających standardy realizacji i funkcjono-wania obiektów infrastrukturalnych oraz para-metry specjalistycznych obiektów służących ochronie korytarzy ekologicznych, zagrożonych realizacją i funkcjonowaniem obiektów infra-strukturalnych, to obowiązujące przepisy są w tym zakresie oczywiście niewystarczające. Zachodzi w nich jedna z dwóch sytuacji: albo w ogóle brak jest wskazań ogólnych w postaci za-sad programowych kierowanych do projektantów, które to zasady nakazywałyby stosowanie lub uwzględnianie w projektach technicznych takich rozwiązań, które służyłyby ochronie łączności przyrodniczej, czyli zapewniałyby maksymalnie nieskrępowaną migrację, albo zasady takie da się wyprowadzić wyłącznie pośrednio, drogą wyk-ładni celowościowej, co w praktyce ogranicza ich stosowanie i egzekwowalność. Znacząca więk-szość rozporządzeń technicznych nie zawiera przepisów szczegółowych dotyczących sytuowa-nia obiektów infrastrukturalnych w kontekście ochrony łączności przyrodniczej, ani nie ustala parametrów tych obiektów w relacji do koryta-rzy ekologicznych. Z reguły rozporządzenia nie ustalają obowiązków w zakresie budowy, monta-żu lub instalacji konkretnych budowli, obiektów lub urządzeń bezpośrednio służących ochronie korytarzy ekologicznych. Nie formułują również standardów, ani wymogów w zakresie ich para-metrów.

W związku z powyższym, konieczne jest usta-nowienie rozporządzenia określającego standar-dy techniczne realizacji obiektów zapewniają-cych łączność ekologiczną. Rozporządzenie po-winno ustanawiać nie tylko parametry technicz-ne przejść dla zwierząt, ale również przepławek oraz obiektów służących zminimalizowaniu efek-ty barierowego powodowanego przez inne przedsięwzięcia, jak lotniska, linie przesyłowe, linie cieplne, gazowe, ropociągi, farmy wiatrowe, obiekty górnicze i obiekty górnicze.


4.4. odtwarzanie korytarzy ekologicznych4.4.1. Główny cel

Zasadnicze regulacje dotyczące poprawy funkcjonowania oraz odtwarzania korytarzy ekologicznych zostały już przedstawione w roz-dziale dotyczącym ochrony korytarzy ekologicz-nych oraz instrumentów planistycznych. Instru-menty te są najbardziej skutecznym środkiem odtwarzania korytarzy ekologicznych.

W związku z powyższym, instytucje przedsta-wione w niniejszym rozdziale mają znaczenie służebne względem instrumentów planistycz-nych i służą wzmocnieniu instrumentów w nich zawartych.


Dla osiągnięcia zakładanego celu przewiduje się wprowadzenie zmiany do u.o.p.

4.4.3. zakres proponowanych zmian w istniejących aktach prawnych

W u.o.p. wprowadzona powinna zostać regu-lacja umożliwiająca wykonywanie przez podmio-ty prywatne działań w zakresie odtwarzania ko-rytarzy ekologicznych.


W u.o.p. proponuje się wprowadzenie normy przyznającej RDOŚ kompetencję do zawarcia z właścicielem lub posiadaczem obszaru (z wy-jątkiem zarządców nieruchomości Skarbu Pań-stwa), na którym nie mają zastosowania progra-my wsparcia z tytułu obniżenia dochodowości, a działalność gospodarcza, rolna, leśna, łowiecka lub rybacka wymaga dostosowania do wymogów ochrony korytarzy ekologicznych, umowy zawie-rającej wykaz niezbędnych działań, sposoby i ter-miny ich wykonania oraz warunki i terminy rozli-czenia należności za wykonane czynności, a tak-że wartość rekompensaty za utracone dochody wynikające z wprowadzonych ograniczeń.

4.4.5. uzasadnienie

Dla skutecznego odtwarzania korytarzy eko-logicznych zasadnicze znaczenie ma zintegrowa-nie poszczególnych instytucji i procesów po to, aby osiągnąć zamierzone cele. Kluczowym środ-kiem będzie tutaj planowanie, zwłaszcza prze-strzenne. Innym narzędziem są opracowania ekofizjograficzne, identyfikujące sieć korytarzy ekologicznych i oceniające spójność ich struktu-ry, a także oceny oddziaływania na środowisko planów i przedsięwzięć. Zwłaszcza te pierwsze mogą stać się skutecznym narzędziem odtwarza-nia korytarzy.

Instrumenty planistyczne muszą być wspoma-gane przez instrumenty decyzyjne oraz instru-menty o charakterze ekonomicznym. Ponieważ instrumenty o charakterze ekonomicznym zosta-ną przedstawione w kolejnych rozdziałach, w tym miejscu uzasadnione zostanie wprowa-dzenie instrumentów decyzyjnych, mających w założeniu stanowić uzupełnienie instrumen-tów planistycznych.

W obowiązujących przepisach brak jest norm dających właściwemu organowi instrumenty do podejmowania poza obszarami objętymi ochroną działań mających na celu odtworzenie łączności ekologicznej. Skoordynowane działania w celu poprawy łączności ekologicznej mogą być reali-zowane wyłącznie na obszarach parków narodo-wych, parków krajobrazowych, rezerwatów i ob-szarów N2000, a i tutaj organy nie posiadają wy-starczających instrumentów pozwalających na utrzymanie, poprawę czy przywracanie łączno-ści ekologicznej. W szczególności, instrument do-tyczący możliwości zawarcia z właścicielem lub posiadaczem nieruchomości umowy zobowiązu-jącej do podejmowania określonych działań na rzecz ochrony przyrody ograniczony jest do dzia-łalności dostosowanej „do wymogów ochrony ob-szaru Natura 2000”. Tymczasem to właśnie dzia-łania podejmowane przez podmioty indywidual-ne w ramach ich działalności gospodarczej, rol-nej, leśnej, łowieckiej czy rybackiej przyczyniają się do zachowania różnorodności siedlisk, przy-wracania naturalnego stanu ekosystemów pod-mokłych i poprawy funkcjonowania systemów melioracyjnych, zwiększania powierzchni leśnej


(z uwzględnieniem ochrony różnorodności bio-logicznej całej mozaiki krajobrazowej, obejmują-cej także ekosystemy nieleśne), wprowadzanie wielogatunkowych zadrzewień i zadarnień w kra-jobrazie rolniczym, zwiększanie retencji wodnej zlewni, z poszanowaniem uwarunkowań ekolo-giczno-krajobrazowych, czy poprzez ochronę ko-ryt rzecznych przed erozją.

Dopuszczenie zawierania umów dotyczących odtwarzania korytarzy ekologicznych, przy zało-żeniu zagwarantowania odpowiednich środków na ten cel, pozwala na stworzenie skutecznego mechanizmu wspierającego łączność ekologicz-ną i jej odtwarzanie. Z utworzeniem tego instru-mentu muszą być jednakże połączone działania o charakterze informacyjnym, zachęcające do partycypowania w odpowiednich programach.

4.5. odpowiedzialność odszkodo-wawcza za uniemożliwienie lub ograniczenie możliwości korzystania z nieruchomości4.5.1. Główny cel

Celem zmiany jest zapewnienie realizacji praw jednostki do słusznego odszkodowania za ogra-niczenie możliwości korzystania z nieruchomo-ści oraz realizacja zasady pewności prawnej.


Realizacja zakładanego celu wymaga noweli-zacji przepisów p.o.ś. oraz u.o.p. Zaproponowane zostaną również zmiany w ustawie – kodeks cy-wilny.


Zmiany w p.o.ś. dotyczyć powinny przepisów regulujących problematykę ograniczania sposobu korzystania z nieruchomości w związku z ochro-ną zasobów środowiska oraz związanych z nią roszczeń.

W u.o.p. proponowana nowelizacja dotyczyła będzie zawierania umów dotyczących utrzyma-nia obszarów N2000 oraz decyzji administracyj-nych dotyczących odtwarzania korytarzy ekolo-gicznych. Z kolei do k.c. należy wprowadzić insty-tucję służebności kompensacji.


W p.o.ś. proponuje się następujące zmiany: w przepisie art. 129 ust. 4 określającym termin do wystąpienia z roszczeniem o wykup nieruchomo-ści lub jej części w związku z ograniczeniem spo-sobu korzystania z nieruchomości oraz roszcze-niem o odszkodowanie za poniesioną w związku z tym szkodę, bieg tego terminu rozpoczyna się w terminie 2 lat od dnia powzięcia informacji o wydaniu rozporządzenia lub aktu prawa miej-scowego, s.u.k.z.p.g. albo decyzji Komisji Europej-skiej.


W u.o.p. proponuje się następujące zmiany: wprowadzenie normy (tożsamej z normą o której mowa w rozdziale 4.4.4.) przyznającej właścicie-lowi lub posiadaczowi obszaru (z wyjątkiem za-rządców nieruchomości Skarbu Państwa), na któ-rym nie mają zastosowania programy wsparcia z tytułu obniżenia dochodowości, a działalność gospodarcza, rolna, leśna, łowiecka lub rybacka wymaga dostosowania do wymogów ochrony obszaru N2000, uprawnienie do żądania zawarcia z regionalnym dyrektorem ochrony środowiska umowy zawierającej wykaz niezbędnych działań, sposoby i terminy ich wykonania oraz warunki i terminy rozliczenia należności za wykonane czynności, a także wartość rekompensaty za utra-cone dochody wynikające z wprowadzonych ograniczeń. Wystąpienie z żądaniem o zawarcie takiej umowy wyłączało będzie możliwość wystą-pienia z roszczeniem o wykup nieruchomości lub jej części oraz roszczeniem o odszkodowanie na podstawie przepisów p.o.ś.

Podobnie, zawarcie umowy z RDOŚ dotyczącej wykonywania niezbędnych działań mających na celu utrzymanie łączności ekologicznej będzie wyłączało możliwość wystąpienia z roszczeniem o wykup nieruchomości lub jej części oraz z rosz-czeniem o odszkodowanie na podstawie przepi-sów p.o.ś.

W k.c. proponuje się wprowadzenie następują-cych przepisów: ustanowienie normy zezwalającej na obciążenie nieruchomości na rzecz przedsię-biorcy, który zamierza w ramach planowanej kom-pensacji przyrodniczej utrzymać, odtworzyć lub przywrócić na tej nieruchomości siedliska przyrod-nicze, siedliska gatunków, gatunki grzybów, roślin lub zwierząt lub korytarze ekologiczne, prawem polegającym na tym, że inwestor może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążo-nej w celu utrzymania, odtworzenia lub przywró-cenia tych siedlisk, gatunków lub korytarzy ekolo-gicznych (służebność kompensacji).

Jeżeli właściciel nieruchomości będzie odma-wiał zawarcia umowy o ustanowienie służebno-ści kompensacji, a jest ona konieczna do realiza-cji przedsięwzięcia mogącego znacząco oddziały-wać na obszar N2000 lub łączność ekologiczną, przedsiębiorca będzie mógł żądać jej ustanowie-nia za odpowiednim wynagrodzeniem.

Służebność ta będzie przenaszalna i będą do niej miały zastosowanie odpowiednio przepisy o służebnościach gruntowych.

4.5.5. uzasadnienie

Przepisem regulującym kwestie odpowiedzial-ności odszkodowawczej za uniemożliwienie lub ograniczenie możliwości korzystania z nierucho-mości jest obecnie art. 129 p.o.ś. Przyznaje on właścicielowi oraz użytkownikowi wieczystemu nieruchomości roszczenie o wykup nieruchomo-ści oraz o odszkodowanie za poniesioną szkodę w związku z ograniczeniem sposobu korzystania z nieruchomości oraz w związku ze zmniejsze-niem wartości nieruchomości. Roszczenie o od-szkodowanie w związku z ograniczeniem możli-wości korzystania z nieruchomości przysługuje również osobie posiadającej prawo rzeczowe do nieruchomości. Stosownie do art. 129 ust. 4 p.o.ś., z opisanymi roszczeniami można wystąpić wy-łącznie w terminie 2 lat od dnia wejścia w życie rozporządzenia lub aktu prawa miejscowego po-wodującego ograniczenie sposobu korzystania z nieruchomości. Jest to termin materialnopraw-ny i nie podlega przywróceniu14, co niesie ze sobą daleko idące skutki z punktu widzenia prawa do słusznego odszkodowania i zasady pewności prawnej. W okresie tym często możliwa będzie bowiem jedynie ocena na podstawie samej treści aktu ustanawiającego ograniczenia, co nieko-niecznie może być tożsame z ujawnieniem się faktycznych niedogodności w korzystaniu z nie-ruchomości15. W efekcie termin przewidziany w art. 129 ust. 4 p.o.ś. wymusza na zainteresowa-nych stronach podjęcie działań na rzecz ustalenia zakresu ograniczeń w jak najszybszym możli-wym terminie. Ustalenie takie może nastąpić albo wyłącznie na podstawie analiz zleconych przez zainteresowanego albo w toku postępowa-nia SOOŚ dla planu zagospodarowania lub w toku stosownego postępowania administracyjnego, np. w sprawie decyzji o środowiskowych uwa-runkowaniach. Istotną rolę w tym zakresie ogry-wały będą również np. rozwiązania projektowe przedsięwzięcia.


Termin określony w art. 129 ust. 4 p.o.ś. jest zatem niedostosowany do kwestii uwarunkowań możliwości identyfikacji ograniczeń korzystania z nieruchomości.

Nie jest on również dostosowany do mechani-zmów prawnych związanych z ustanowieniem sieci N2000 – zgodnie bowiem z art. 33 ust. 2 u.o.p., do projektowanego obszaru N2000 stosuje się już zakazy z art. 33 ust. 1 u.o.p. Jednak w myśl art. 129 ust. 4 p.o.ś. możliwość wystąpienia z roszczeniem powstaje dopiero po wydaniu roz-porządzenia krajowego, które minister właściwy do spraw środowiska wydaje po uzgodnieniu z KE w terminie 6 lat od dnia zatwierdzenia tego obszaru przez Komisję jako TZW. Rozporządze-nie to może zatem zostać wydane względem pierwszej transzy SOOS najpóźniej do listopada 2013. Jeżeli minister właściwy do spraw środo-wiska nie wyda stosownego rozporządzenia lub rozporządzeń w najszybszym możliwym termi-nie, możliwość dochodzenia praw jednostki bę-dzie ograniczona w drugą stronę, tj. odwleczona.

Jeżeli chodzi o umowy dotyczące dostosowa-nia określonych kategorii prowadzonej działal-ności, to przepis ten nie dotyczy sytuacji, w któ-rych mamy do czynienia z uniemożliwieniem ko-rzystania z nieruchomości, a także takich gdzie np. żadna działalność prowadzona nie jest, a szkoda polega na utracie uprawnień realizacyj-nych (uniemożliwienie przekształcenia terenu na cele zamierzenia inwestycyjnego). Stanowi on jednak pewną formę zrekompensowania jedno-stce ograniczeń w prowadzeniu dotychczasowej działalności i ewentualnej utracie dochodów z tym związanych. Problemem jest sytuacja bra-ku zabudżetowanych środków na tego typu umo-wy kompensacyjne, a co za tym idzie brak zawie-rania takich umów. W efekcie konieczne będzie wdrożenie mechanizmów scharakteryzowanych w rozdziale 4.7.

Kwestią bezpośrednio związaną z problema-tyką odszkodowania za ograniczenie korzystania z nieruchomości jest przeznaczenie nieruchomo-ści na cele kompensacji przyrodniczej. Przepro-wadzenie działań kompensacyjnych na cudzej nieruchomości oznacza bowiem daleko idące ograniczenia w wykonywaniu prawa własności (lub innych praw rzeczowych, obligacyjnych lub

o innym charakterze). Wymagane przez art. 35 ust. 1 u.o.p. porozumienie RDOŚ z zarządcą tere-nu nie zastępuje tytułu prawnego do ich prowa-dzenia przez inwestora. W przypadku robót bu-dowlanych i ziemnych inwestor musi co do zasa-dy uzyskać pozwolenie na budowę, zaś warun-kiem jego udzielenia jest posiadanie przez wnio-skodawcę prawa dysponowania nieruchomością na cele budowlane. Zgodnie z art. 32 ust. 3 pr. bud., inwestor musi więc posiadać tytuł prawny do cu-dzej nieruchomości, co wymaga przynajmniej uzyskania pisemnej zgody zarządcy terenu na wykonanie konkretnych robót, w umówiony sposób, w ustalonym terminie i miejscu. Porozu-mienie między zarządcą terenu i RDOŚ nie jest takim tytułem, ponieważ inwestor nie jest jego stroną. Mniejszych formalności wymaga zalesia-nie, zadrzewianie lub tworzenie skupień roślin-ności na obszarach N2000, niemniej inwestor musi ustalić szczegółowy zakres tych prac z za-rządcą terenu, w oparciu o porozumienie, które zarządca terenu zawarł z RDOŚ i postanowienia decyzji środowiskowej.

Rozwiązaniem takiego stanu rzeczy jest usta-nowienie służebności kompensacji. Podobnie jak służebność przesyłu, jest ona oderwana od związ-ku pomiędzy nieruchomością władnącą a nieru-chomością obciążoną, przy czym ograniczenie praw właściciela nieruchomości obciążonej związane jest z walorami przyrodniczymi, które powstaną na tej nieruchomości po wykonaniu kompensacji. W świetle zasady numerus clausus ograniczonych praw rzeczowych (ograniczenia prawa własności mogą wynikać tylko z ustaw), służebność kompensacji musi się także znaleźć w kodeksowym katalogu służebności. Ustano-wienie służebności kompensacji o treści analo-gicznej do służebności przesyłu daje najmocniej-sze gwarancje zachowania i realizacji obowiąz-ków kompensacyjnych. Akcesoryjność (trwałe związanie obciążeń z nieruchomością, obowiązu-jące wobec każdoczesnego jej właściciela) wy-klucza możliwość upadku warunków dla kom-pensacji przyrodniczej w przypadku zmiany wła-ściciela nieruchomości.


4.6. odpowiedzialność za szkody w środowisku

4.6.1. Główny cel

Celem planowanych zmian jest umożliwienie stosowania mechanizmów zapobiegania i zara-dzania szkodom w środowisku do szkód w łącz-ności ekologicznej oraz poprawa efektywności istniejących już regulacji dotyczących przedmio-towej problematyki.


Osiągnięcie zakładanego celu wymaga wpro-wadzenia zmian w u.z.s.ś.


Zmiany w u.z.s.ś. będą dotyczyły przepisów definiujących pojęcie szkody w środowisku oraz zakresu zastosowania ustawy.


W u.z.s.ś. proponuje się następujące zmiany: w przepisie art. 4 pkt 2 lit. c, wyłączającym stoso-wanie u.z.s.ś. jeżeli bezpośrednie zagrożenie szko-dą w środowisku lub szkoda w środowisku zostały spowodowane przez działalność, której głównym celem jest ochrona przed klęską żywiołową, nale-ży zawęzić możliwość skorzystania z tego przepi-su poprzez wprowadzenie normy, w myśl której stosowanie ustawy jest wyłączone, jeżeli bezpo-średnie zagrożenie szkodą w środowisku lub szko-da w środowisku zostały spowodowane przez działalność, której głównym celem jest ochrona przed bezpośrednio zagrażającą klęską żywiołową.

W przepisie art. 5 należy skreślić pkt 2, wyłą-czający stosowanie ustawy do gospodarki leśnej prowadzonej zgodnie z zasadami trwale zrówno-ważonej gospodarki leśnej zgodnie z u.l.

Definicję szkody w środowisku z art. 6 pkt 11 lit. a (szkoda w siedliskach i gatunkach chronio-nych) należy rozszerzyć o szkodę w korytarzach

ekologicznych, mającą znaczący negatywny wpływ na osiągnięcie lub utrzymanie łączności ekologicznej. W definicji tej należy również wska-zać, że szkoda w gatunkach chronionych, chronio-nych siedliskach przyrodniczych lub korytarzach ekologicznych nie obejmuje uprzednio zidentyfi-kowanego negatywnego wpływu, wynikającego z działania podejmowanego zgodnie z art. 34 u.o.p., decyzją o środowiskowych uwarunkowaniach lub decyzją wydaną po przeprowadzeniu ponownej oceny oddziaływania na środowisko.

W konsekwencji konieczna będzie zmiana r.k.w.s.ś. poprzez określenie w nim kryteriów określania szkody w korytarzach ekologicznych.

Należy wprowadzić przepis, zgodnie z którym za szkodę w środowisku uznaje się również szko-dę w siedliskach i gatunkach chronionych spo-wodowaną bezpośrednio lub pośrednio przez działalność osoby fizycznej.

4.6.5. uzasadnienie

Zgodnie z art. 4 pkt 2 lit. c u.z.s.ś., przepisów ustawy nie stosuje się jeżeli bezpośrednie zagro-żenie szkodą w środowisku lub szkoda w środowi-sku zostały spowodowane przez „działalność, (...) której celem jest ochrona przed klęską żywiołową”. Tak sformułowany zakres zastosowania przepi-sów ustawy wymaga odwołania się do definicji klęski żywiołowej zawartej w u.s.k.ż. W art. 3 ust. 1 pkt 1 tej ustawy klęska żywiołowa została zdefi-niowana jako katastrofa naturalna lub awaria techniczna, „których skutki zagrażają życiu lub zdrowiu dużej liczby osób, mieniu w wielkich roz-miarach albo środowisku na znacznych obszarach, a pomoc i ochrona mogą być skutecznie podjęte tyl-ko przy zastosowaniu nadzwyczajnych środków, we współdziałaniu różnych organów i instytucji oraz specjalistycznych służb i formacji działających pod jednolitym kierownictwem”. Katastrofą naturalną jest zdarzenie związane z działaniem sił natury, w szczególności wyładowania atmosferyczne, wstrząsy sejsmiczne, silne wiatry, intensywne opady atmosferyczne, długotrwałe występowanie ekstremalnych temperatur, osuwiska ziemi, poża-ry, susze, powodzie, zjawiska lodowe na rzekach i morzu oraz jeziorach i zbiornikach wodnych,


masowe występowanie szkodników, chorób roślin lub zwierząt albo chorób zakaźnych ludzi albo też działanie innego żywiołu (art. 3 ust. 1 pkt 2), nato-miast awarią techniczną – gwałtowne, nieprzewi-dziane uszkodzenie lub zniszczenie obiektu bu-dowlanego, urządzenia technicznego lub systemu urządzeń technicznych powodujące przerwę w ich używaniu lub utratę ich właściwości (art. 3 ust. 1 pkt 3). W świetle tak sformułowanej defini-cji za działalność, której celem jest ochrona przed klęską żywiołową można uznać wszelkie moder-nizacje urządzeń przeciwpowodziowych, infra-struktury energetycznej, czy nawet opryski prze-ciwko szkodnikom. Konieczne jest zatem zawęże-nie zakresu wyłączenia poprzez ograniczenie go wyłącznie do tych działań, które mają na celu ochronę przed bezpośrednio zagrażającą klęską żywiołową.

Należy również usunąć „krajową klauzulę de-rogacyjną” zwalniającą z odpowiedzialności pod-mioty, które spowodowały szkodę w związku z prowadzeniem gospodarki leśnej prowadzonej zgodnie z zasadami trwale zrównoważonej go-spodarki leśnej. Zapewni to pełną zgodność usta-wy z Dyrektywą Szkodową.

Obowiązująca regulacja ustawy szkodowej wyłącza możliwość zastosowania ustawy szko-dowej do korytarzy ekologicznych nieobjętych formą ochrony przyrody lub niestanowiących siedlisk przyrodniczych określonych w przepi-sach wydanych w oparciu o u.o.p. Szkodą w śro-dowisku określa się bowiem wyłącznie „nega-tywną, mierzalną zmianę stanu lub funkcji ele-mentów przyrodniczych, ocenioną w stosunku do stanu początkowego, która została spowodowana bezpośrednio lub pośrednio przez działalność pro-wadzoną przez podmiot korzystający ze środowiska:1) w gatunkach chronionych lub chronionych

siedliskach przyrodniczych, mającą znaczą-cy negatywny wpływ na osiągnięcie lub utrzymanie właściwego stanu ochrony tych gatunków lub siedlisk przyrodniczych, z tym że szkoda w gatunkach chronionych lub chronionych siedliskach przyrodniczych nie obejmuje uprzednio zidentyfikowanego ne-gatywnego wpływu, wynikającego z działa-nia podmiotu korzystającego ze środowiska zgodnie z art. 34 ustawy z dnia 16 kwietnia

2004 r. o ochronie przyrody lub zgodnie z de-cyzją o środowiskowych uwarunkowaniach, o której mowa w art. 71 ust. 1 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu in-formacji o środowisku i jego ochronie, udzia-le społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowi-sko (Dz. U. Nr 199, poz. 1227),” (art. 6 pkt 11 ustawy szkodowej). Zgodnie z art. 6 pkt 2 ustawy szkodowej należy rozumieć:

„a) siedliska przyrodnicze objęte jedną z form ochrony przyrody w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 92, poz. 880 oraz z 2005 r. Nr 113, poz. 954 i Nr 130, poz. 1087) lub podlegające ochronie na podstawie art. 33 ust. 2 tej ustawy,

b) siedliska przyrodnicze należące do typów siedlisk określonych w przepisach wydanych na podstawie art. 26 ustawy z dnia 16 kwiet-nia 2004 r. o ochronie przyrody (…).”

Co prawda jedną z przesłanek stwierdzenia szkody w środowisku, wskazaną w r.k.w.s.ś. jest „pogorszenie możliwości rozmnażania się popula-cji gatunku chronionego, jej rozprzestrzeniania się lub pogorszeniu innych funkcji życiowych”, lub „ograniczenie możliwości kontaktu populacji ga-tunku chronionego z populacjami sąsiednimi”, jed-nak szkoda taka nie obejmuje szkód w koryta-rzach ekologicznych gatunków niebędących ga-tunkami chronionymi. Ustawa szkodowa nie jest zatem aktualnie efektywnym środkiem zapobie-gania i zaradzania szkodom wyrządzonym w ko-rytarzach ekologicznych. W związku z tym zapro-ponowano rozszerzenie definicji szkody zawartej w art. 6 pkt 11 lit. a u.z.s.ś. o szkody w koryta-rzach ekologicznych. Jednocześnie ponieważ klauzula derogacyjna przewidująca uchylenie odpowiedzialności za tego rodzaju szkody w przypadku, kiedy są one skutkiem zidentyfiko-wanego negatywnego wpływu, wynikającego z działania podmiotu korzystającego ze środowi-ska zgodnie z art. 34 u.o.p. lub zgodnie z decyzją o środowiskowych uwarunkowaniach ma być swoistą premią za rzetelną OOŚ, zasadne jest jej rozszerzenie również na wpływ uprzednio zi-dentyfikowany w ponownej OOŚ.


4.7. ramy instytucjonalne i finansowanie

4.7.1. Główny cel

Celem proponowanych regulacji jest zapew-nienie środków finansowych na realizację dzia-łań służących ochronie korytarzy ekologicznych oraz wskazanie instytucji odpowiedzialnych za sprawne funkcjonowanie systemu ochronnego.


Osiągnięcie zakładanego celu wymaga wpro-wadzenia zmian w p.o.ś., u.o.p. oraz u.p.z.p., jak również w u.o.o.ś. Konieczna jest także noweliza-cja rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia 2010 r. w sprawie funkcjonowania Krajowej Komisji do spraw Oddziaływania na Środowisko oraz regionalnych komisji do spraw ocen oddziaływania na środowisko.


Proponujemy utworzenie, w drodze odrębnej ustawy, Agencji ds. Zachowania Różnorodności Biologicznej, w celu realizacji zadań państwa związanych z tworzeniem warunków realizacji zasady zrównoważonego rozwoju. W u.o.p. okre-ślone zostaną zasady finansowania kompensacji przyrodniczej. Wreszcie, w u.o.o.ś. powołany zo-stanie organ zajmujący się akredytacją wyko-nawców ocen oddziaływania na środowisko oraz wprowadzone zostaną ustalenia dotyczące po-krycia kosztów działania systemu kontroli jako-ści ocen oddziaływania na środowisko.


Proponuje się wprowadzenie nowej ustawy, określającej zadania i organizację Agencji ds. Za-chowania Różnorodności Biologicznej. Agencja będzie państwową osobą prawną, podlegającą ministrowi właściwemu do spraw środowiska. Będzie ona działała na podstawie ustawy oraz statutu.

Szczegółowy zakres, sposób i tryb sprawowa-nia nadzoru nad Agencją w zakresie gospodarki finansowej, w tym przeprowadzania kontroli fi-nansowej w zakresie gospodarowania środkami pochodzącymi z funduszy Unii Europejskiej oraz krajowymi środkami publicznymi przeznaczony-mi na współfinansowanie wydatków realizowa-nych z tych funduszy, a także krajowymi środka-mi publicznymi przeznaczonymi na funkcjono-wanie Agencji i realizację jej zadań określi Rada Ministrów w drodze rozporządzenia. Wydając rozporządzenie Rada Ministrów będzie miała na względzie zapewnienie prawidłowego i efektyw-nego wykorzystania środków.

Agencja mogłaby realizować zadania związa-ne z prowadzeniem polityki państwa, w szczegól-ności w zakresie:1) administrowania zasobami majątkowymi

Skarbu Państwa przeznaczonymi na reali-zację kompensacji przyrodniczych,

2) obrotu nieruchomościami i innymi składni-kami mienia Skarbu Państwa przeznaczo-nymi na realizację kompensacji przyrodni-czych,

3) edukacji w zakresie ochrony środowiska,4) finansowania kosztów związanych z utrzy-

mywaniem i odtwarzaniem korytarzy eko-logicznych,

5) wypłaty odszkodowań za ograniczenie ko-rzystania z nieruchomości – w związku z wyznaczeniem na tej nieruchomości ko-rytarza ekologicznego albo utworzeniem na niej innej formy ochrony przyrody,

6) realizacji innych zadań wynikających z poli-tyki państwa w zakresie ochrony różnorod-ności biologicznej.

Mogłaby ona również uczestniczyć, jako insty-tucja wdrażająca albo pośrednicząca, albo też jako beneficjent, w realizacji programów opera-cyjnych, o których mowa w ustawie z dnia 20 kwietnia 2004 r. o Narodowym Planie Rozwoju17 oraz w ustawie z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasa-dach prowadzenia polityki rozwoju18.

Agencja mogłaby prowadzić szkolenia w za-kresie związanym z realizacją jej zadań. Powinna ona także informować i promować swoje działa-nia.


Szczegółowy zakres i sposoby realizacji zadań Agencji, w tym warunki wsparcia w ramach tych zadań, powinna określić w drodze rozporządze-nia Rada Ministrów.

Organem Agencji będzie Prezes powoływany przez Prezesa Rady Ministrów, spośród osób wy-łonionych w drodze otwartego i konkurencyjne-go naboru, na wniosek ministra właściwego do spraw środowiska oraz ministra właściwego do spraw finansów publicznych. Prezes Rady Mini-strów będzie również odwoływał Prezesa Agen-cji.

Prezes Agencji powinien kierować działalno-ścią Agencji i reprezentować ją na zewnątrz. Bę-dzie on wykonywał swoje zadania przy pomocy zastępców Prezesa Agencji. Zastępcy będą powo-ływani spośród osób wyłonionych w drodze otwartego i konkurencyjnego naboru. Odwoły-wać ich będzie Prezes Agencji.

Agencja prowadziłaby samodzielną gospodar-kę finansową, osiągając przychody:1) ze środków budżetowych określonych co-

rocznie w ustawie budżetowej w formie do-tacji podmiotowych i dotacji celowych;

2) odsetek od wolnych środków przekazanych w depozyt zgodnie z przepisami o finan-sach publicznych,

3) administrowania nieruchomościami prze-znaczonymi na cele kompensacji przyrod-niczej,

4) obrotu nieruchomościami przeznaczonymi na cele kompensacji przyrodniczej,

5) inne przychody.Projekt rocznego planu finansowego Agencji

ustalał będzie Prezes Agencji w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw środowiska. Na-stępnie projekt ten będzie przekazywany mini-strowi właściwemu do spraw finansów publicz-nych w trybie określonym w przepisach dotyczą-cych prac nad projektem ustawy budżetowej.

Agencja będzie zobligowana do utworzenia funduszu statutowego. Inne fundusze będzie mo-gła tworzyć zgodnie z odrębnymi przepisami. Szczegółowe zasady gospodarki finansowej Agencji określiłby w drodze rozporządzenia mi-nister właściwy do spraw finansów publicznych, w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw środowiska.

W u.o.p. proponuje się wprowadzenie następu-jących regulacji: koszty kompensacji w związku z realizacją planu lub przedsięwzięcia znacząco ne-gatywnie oddziałującego na łączność ekologiczną ponosił będzie podmiot realizujący plan lub przed-sięwzięcie.

W u.o.o.ś. proponuje się wprowadzenie nastę-pujących regulacji: utworzona zostanie Komisja Akredytacyjna Wykonawców Ocen Oddziaływa-nia na Środowisko. Członkowie Komisji Akredyta-cyjnej w liczbie 10 będą powoływani i odwoływa-ni przez Generalnego Dyrektora Ochrony Środowi-ska spośród członków Krajowej Komisji ds. Ocen Oddziaływania na Środowisko.

Zasady, tryb działania i organizację Komisji Akredytacyjnej, w tym formę i terminy przepro-wadzania egzaminów oraz wzór wniosku o wpis na listę akredytowanych wykonawców ocen, określi w drodze rozporządzenia minister wła-ściwy ds. środowiska, kierując się przy tym po-trzebą zapewnienia odpowiedniej jakości ocen oddziaływania na środowisko.

Za czynności związane z wpisem na listę akre-dytowanych wykonawców ocen oddziaływania na środowisko, tj. za przeprowadzenie egzaminu, wpis na listę oraz aktualizację danych na liście, pobierane będą opłaty w wysokości określonej w rozporządzeniu ministra właściwego do spraw środowiska wydanym w porozumieniu z mini-strem właściwym do spraw finansów.

Wydatki związane z działalnością Krajowej Komisji i komisji regionalnych oraz Komisji Akre-dytacyjnej finansowane będą ze środków Fundu-szu Rozwoju Ocen Oddziaływania na Środowi-sko. Przychodami Funduszu będą opłaty za doko-nywanie wpisu na listę akredytowanych wyko-nawców ocen, opłaty egzaminacyjne, dochody ze sprzedaży publikacji Krajowej Komisji, dochody z odpłatnych szkoleń organizowanych przez Ge-neralnego Dyrektora Ochrony Środowiska oraz dochody z aktualizacji informacji o akredytowa-nych wykonawcach ocen.


4.7.5. uzasadnienie

W proces zarządzania siecią korytarzy ekolo-gicznych zaangażowanych będzie wiele instytu-cji: GDOŚ, RDOŚ, organy jednostek samorządu terytorialnego, zarządcy mienia Skarbu Państwa (np. PGL Lasy Państwowe, czy Agencja Nierucho-mości Rolnych). Powiązanie tych jednostek po-winno być możliwie najbardziej elastyczne, aby zapewnić prawidłową realizację założeń sieci, tj. wzmocnić łączność ekologiczną i tym samym przyczynić się do wzrostu bioróżnorodności za-równo na poziomie krajowym, jak i UE. W przy-szłości możliwa jest reorganizacja struktur za-rządzania oraz doprecyzowanie zadań i obo-wiązków poszczególnych podmiotów, jednak kwestie takie powinny być rozstrzygane w nie-wiążących zewnętrznie aktach administracji pu-blicznej lub wypracowywane w ramach dobrych praktyk.

Jeżeli chodzi o finansowanie ochrony i odtwa-rzania łączności ekologicznej, aktualnie istnieją instrumenty możliwe do wykorzystania w tym celu. Do podstawowych źródeł finansowania zali-czyć można środki budżetu państwa, środki, któ-rymi dysponują jednostki sektora finansów pu-blicznych o szczególnej formie organizacyjno--prawnej, np. NFOŚiGW oraz wojewódzkie fun-dusze ochrony środowiska, środki z funduszy unijnych, dotacje z innych instytucji finansowych (np. mechanizm norweski). Struktura ta jest zło-żona i niezbyt przejrzysta, co powoduje trudno-ści w ustaleniu, jakimi rzeczywistymi środkami dysponuje ta dziedzina, na co są one wydawane i jakie przynoszą efekty19. Dlatego też proponuje-my utworzenie agencji wykonawczej, której za-daniem będzie realizacja polityki państwa doty-czącej zachowania różnorodności biologicznej. Działania Agencji ds. Zachowania Różnorodności Biologicznej nie będą ograniczały się jednak wy-łącznie do wypłaty odszkodowań za obniżenie się wartości nieruchomości w związku z wyzna-czeniem na danym obszarze korytarza ekologicz-nego lub ustanowieniem innej formy ochrony przyrody. Agencja powinna zostać wyposażona w zasób nieruchomości przeznaczonych na wy-konywanie kompensacji przyrodniczej. Nieru-chomości te będą mogły być przedmiotem obro-

tu prawnego, w tym stosunków obligacyjnych lub prawnorzeczowych nawiązywanych przez Agen-cję z inwestorem pragnącym wykonać na danym terenie kompensację przyrodniczą. Należy wska-zać na trafność takiego rozwiązania, zwłaszcza z punktu widzenia zapewnienia trwałości wyko-nanej kompensacji.

Co do rozwiązań instytucjonalnych w zakresie utworzenia Komisji Akredytacyjnej Wykonawców Ocen Oddziaływania na Środowisko, to mają one na celu wdrożenie skutecznego i bezstronnego mechanizmu kontroli jakości OOŚ w formie gwa-rantującej odpowiednie kwalifikacje wykonawców ocen oraz uwzględniającej mechanizmy weryfika-cji bezstronności ocen (np. odbieranie przez komi-sję akredytującą uprawnień biegłemu w przypad-ku rażącego naruszenia zasad obiektywności i do-brej praktyki). Opisane ramy finansowania syste-mu akredytacji zapewnić mają natomiast środki finansowe pozwalające na skuteczne funkcjono-wanie systemu akredytacyjnego.

Przypisy

1 Zob. rozdział 4.1.2 Przykładowo, istotną zmianą w funkcjonowa-

niu infrastruktury będzie zwiększenie natęże-nia ruchu na drodze.

3 Art. 11 ust. 1 pkt 6 u.p.z.p. nakłada już obecnie obowiązek uzgodnienia projektu s.u.k.z.p.g. w zakresie jego z zgodności z p.z.p.w. z zarzą-dem województwa – przyp. aut.

4 Komunikat Komisji z dnia 22.05.2006: Zatrzy-manie procesu utraty różnorodności biologicz-nej do roku 2010 i w przyszłości. Utrzymanie usług ekosystemowych na rzecz dobrobytu czło-wieka, KOM(2006) 216.

5 Zgodnie z 72 ust. 6 p.o.ś. rozporządzenie po-winno uwzględniać „konieczność zapewnienia trwałości podstawowych procesów przyrodni-czych na obszarze objętym planem zagospoda-rowania przestrzennego”, co jest wystarczające do zagwarantowania w treści rozporządzenia przepisów dotyczących uwzględniania potrzeb ochrony łączności ekologicznej.

6 Zważywszy na zakres działania regionalnej rady ochrony przyrody, określony w art. 97 ust. 3


u.o.p. nie stwierdzono konieczności nowelizacji tego przepisu.

7 Tekst jednolity Dz. U. z 2010 r. Nr 243, poz. 1623 z późn. zm.; dalej jako pr. bud.

8 Dz. U. Nr 106, poz. 675.9 Są to następujące przepisy: – art. 11i ust. 2 specust. drogowej;– art. 19 ust. 1 specust. lotniskowej;– art. 13 ust. 2 specust. powodziowej;– art. 25 specust. EURO 2012; – art. 9ad u.t.k.;– art. 13 ust. 1 specust. o gazoporcie;– art. 49 ust. 2 ustawy o wspieraniu rozwoju

usług i sieci telekomunikacyjnych.10 Zob. Jendrośka, J., Bar, M.; Aspekty prawne…, str.

32.11 Szerzej na ten temat Raport – Jakość ocen oddzia-

ływania na środowisko w Polsce. Krajowa prak-tyka a prawo wspólnotowe, Warszawa 2006.

12 Ponieważ obecnie raport OOŚ może sporządzić każdy, zajmują się tym np. pracownicy inwesto-ra; zob. Jendrośka, J.; Gwarancje jakości OOŚ, tekst przygotowany w ramach projektu „Capac-ity Building in Implementation of the Environ-mental Acquis At the Local and Regional Level” 2004/2005, ref. no. EuropeAid/116215/CSV/PHA oraz studia przypadku prezentowane w niniejszej pracy.

13 Zob. również propozycje systemu akredytacji biegłych [w:] Jendrośka, J., Bar, M.; Aspekty prawne ocen środowiskowych…, str. 34. Warto zauważyć, że np. w świetle art. 50 ust. 4 u.p.z.p., sporządzenie projektu decyzji wzizt powierza się osobie wpisanej na listę izby samorządu za-wodowego urbanistów albo architektów. Osoby te podlegają odpowiedzialności zawodowej na zasadach określonych w ustawie z dnia 15 grudnia 2000 r. o samorządach zawodowych architektów, inżynierów budownictwa i urba-nistów, Dz. U. z 2001 r. Nr 5, poz. 42 ze zm. Należałoby rozważyć celowość wprowadzenia analogicznego mechanizmu akredytacji, współ-działania i odpowiedzialności biegłych ds. OOŚ.

14 Bojarski, P. [w:] Radecki, W.; Teoretyczne pod-stawy prawa ochrony przyrody, Wrocław 2006, str. 296, cyt. za Sommer , J., [w:] Sommer, J. (red.); Ochrona środowiska a prawo własności, Wrocław 2000, str. 19.

15 Skarżyńska, W. [w:] Jendrośka, J. (red.); Ustawa Prawo ochrony środowiska. Komentarz, Wro-cław 2001, str. 448.

16 Dz. U. z 2007 r. Nr 155, poz. 1095 z późn. zm.17 Dz. U. Nr 116, poz. 1206, z późn. zm.18 Dz. U. Nr 227, poz. 1658 z późn. zm.19 Sobolewski, M.; Finansowanie ochrony przyro-

dy, Studia BAS Nr 10 Ochrona przyrody, War-szawa 2008.

Dyrektywa Rady 85/337/EWG z dnia 27 czerwca 1985 r. w sprawie oceny skutków wywieranych przez niektóre przedsięwzięcia publiczne i pry-watne na środowisko naturalne (Dz. Urz. UE L 175 z 5.7.1985, str. 40 z późn. zm.);

Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (Dz. Urz. UE L 206 z 22.7.1992, str. 7);

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2000/60/WE z dnia 23 października 2000 r. ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej (Dz. Urz. UE L 327 z 22.12.2000, str. 1 z późn. zm.);

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2001/42/WE z dnia 27 czerwca 2001 r. w spra-wie oceny wpływu niektórych planów i progra-mów na środowisko (Dz. Ur. UE L 197 z 21.7.2001, str. 30);

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2004/ 35/WE z dnia 21 kwietnia 2004 r. w sprawie odpowiedzialności za środowisko w odniesie-niu do zapobiegania i zaradzania szkodom wy-rządzonym środowisku naturalnemu (Dz. Urz. UE L 143 z 30.4.2004, str. 56);

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/ 56/WE z dnia 17 czerwca 2008 r. ustanawiają-ca ramy działań Wspólnoty w dziedzinie polity-ki środowiska morskiego (dyrektywa ramowa w sprawie strategii morskiej) (Dz. Urz. UE L 164 z 25.6.2008, str. 19);

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/ 147/WE z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa (Dz. Urz. UE L 20 z 26.1.2010, str. 7);

Rozporządzenie Rady (WE) nr 812/2004 z dnia 26 kwietnia 2004 r. ustanawiające środki dotyczą-ce przypadkowych odłowów waleni na łowi-skach i zmieniające rozporządzenie (WE) nr 88/98 (Dz. Urz. UE L 150 z 30.4.2004, str. 12 z późn. zm.);

Wykaz aktów prawnych

Rozporządzenie Rady (WE) nr 2187/2005 z dnia 21 grudnia 2005 r. w sprawie zachowania zaso-bów połowowych w wodach Morza Bałtyckie-go, cieśnin Bełt i Sund poprzez zastosowanie środków technicznych oraz zmieniające rozpo-rządzenie (WE) nr 1434/98 i uchylające rozpo-rządzenie (WE) nr 88/98 (Dz. Urz. UE L 349 z 21.12.2005, str. 1 z późn. zm.);

Europejska Konwencja Krajobrazowa, sporządzona we Florencji dnia 20 października 2000 r. (Dz. U. z 2006 r. Nr 14, poz. 98);

Konwencja o obszarach wodno-błotnych mających znaczenie międzynarodowe, zwłaszcza jako środowisko życiowe ptactwa wodnego, sporzą-dzoną w Ramsarze dnia 2 lutego 1971 r. (Dz. U. z 1978 r. Nr 7, poz. 24 z późn. zm.);

Konwencja o ochronie gatunków dzikiej flory i fau-ny europejskiej oraz ich siedlisk, sporządzona w Bernie dnia 19 września 1979 r. (Dz. U. z 1996 r. Nr 58, poz. 263 z późn. zm.);

Konwencja o ochronie środowiska morskiego obsza-ru Północno-Wschodniego Atlantyku (Dz. Urz. UE L 104 z 3.4.1998, str. 2);

Konwencja o ochronie wędrownych gatunków dzi-kich zwierząt, sporządzona w Bonn dnia 23 czerwca 1979 r. (Dz. U. z 2003 r. Nr 2, poz. 17);

Konwencja o różnorodności biologicznej, sporzą-dzona w Rio de Janeiro dnia 5 czerwca 1992 r. (Dz. U. z 2002 r. Nr 184, poz. 1532);

Konwencja sporządzona w Helsinkach dnia 9 kwiet-nia 1992 r. o ochronie środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego (Dz. U. z 2000 r. Nr 28 poz. 346);

Porozumienie o Ochronie Małych Waleni Bałtyku i Morza Północnego sporządzonego w Nowym Jorku dnia 31 marca 1992 r. (Dz. U. z 1999 r. Nr 96, poz. 1108 z późn. zm.);

Porozumienie o ochronie nietoperzy w Europie, podpisanego w Londynie dnia 4 grudnia 1991 r. (Dz. U. z 1999 r. Nr 96, poz. 1112);

Wykaz aktów prawnych

Protokół o ochronie i zrównoważonym użytkowa-niu różnorodności biologicznej i krajobrazowej do Ramowej Konwencji o ochronie i zrównowa-żonym rozwoju Karpat, sporządzonej w Kijo-wie dnia 22 maja 2003 r., sporządzony w Buka-reszcie dnia 19 czerwca 2008 r. (Dz. U. z 2010 r. Nr 90 poz. 591);

Ramowa konwencja o ochronie i zrównoważonym rozwoju Karpat, sporządzona w Kijowie dnia 22 maja 2003 r. (Dz. U. z 2007 r. Nr 96 poz. 634);

Ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach (Tekst. jedn. Dz. U. z 2011 r. Nr 12, poz. 59 z późn. zm.);

Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (tekst jednolity Dz. U. z 2010 r. Nr 243, poz. 1623 z późn. zm.);

Ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (tekst jedn. Dz. U. z 2004 r. Nr 121, poz. 1226 z późn. zm.);

Ustawa z dnia 13 października 1995 r. Prawo ło-wieckie (Tekst. jedn. Dz. U. z 2005 r. Nr 127, poz. 1066 z późn. zm.);

Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Tekst jedn. Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 z późn. zm.);

Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Tekst. jedn. Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019 z późn. zm.);

Ustawa z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski ży-wiołowej (Dz. U. Nr 62 z 2002 poz. 558 z późn. zm.);

Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zago-spodarowaniu przestrzennym (Dz. U. Nr 80, poz. 717 z późn. zm.);

Ustawa z dnia 28 marca 2003 r. o transporcie kole-jowym (tekst jedn. Dz. U. z 2007 r. Nr 16, poz. 94 z późn. zm.);

Ustawa z dnia 10 kwietnia 2003 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych (tekst jedn: Dz. U. z 2008 r. Nr 193, poz. 1194 z późn. zm.);

Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przy-rody (tekst jedn. Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220 z późn. zm.);

Ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (Dz. U. Nr 75, poz. 493 z późn. zm.);

Ustawa z dnia 7 września 2007 r. o przygotowaniu finałowego turnieju Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej UEFA EURO 2012 (Dz. U. Nr 173, poz. 1219 z późn. zm.);

Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnia-niu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. Nr 199, poz. 1227 z późn. zm.);

Ustawa z dnia 12 lutego 2009 r. o szczególnych zasa-dach przygotowania i realizacji inwestycji w za-kresie lotnisk użytku publicznego (Dz. U. Nr 42, poz. 340, z późn. zm.);

Ustawa z dnia 24 kwietnia 2009 r. o inwestycjach w zakresie terminalu regazyfikacyjnego skro-plonego gazu ziemnego w Świnoujściu (Dz. U. Nr 84, poz. 700);

Ustawa z dnia 8 lipca 2010 r. o szczególnych zasa-dach przygotowania do realizacji inwestycji w zakresie budowli przeciwpowodziowych (Dz. U. Nr 143 poz. 963);

Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 7 października 1997 r. w sprawie warunków technicznych, jakim po-winny odpowiadać budowle rolnicze i ich usy-tuowanie (Dz. U. Nr 132, poz. 877, z późn. zm.);

Rozporządzenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 31 sierpnia 1998 r. w sprawie przepisów techniczno-budowlanych dla lotnisk cywilnych (Dz. U. Nr 130, poz. 859, z późn. zm.) oraz rozporządzenie Ministra Infrastruktury

z dnia 25 czerwca 2003 r. w sprawie warunków, jakie powinny spełniać obiekty budowlane oraz naturalne w otoczeniu lotniska (Dz. U. Nr 130, poz. 1192, z późn. zm.);


Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 7 października 1997 r. w sprawie warunków technicznych, jakim po-winny odpowiadać budowle rolnicze i ich usy-tuowanie (Dz. U. Nr 132, poz. 877, z późn. zm.);

Rozporządzenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 10 września 1998 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpo-wiadać budowle kolejowe i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 151, poz. 987);

Rozporządzenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 2 marca 1999 r. w sprawie wa-runków technicznych, jakim powinny odpowia-dać drogi publiczne i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 43, poz. 430 z późn. zm.);

Rozporządzenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 30 maja 2000 r. w sprawie wa-runków technicznych, jakim powinny odpowia-dać drogowe obiekty inżynierskie i ich usytu-owanie (Dz. U. Nr 63, poz. 735 z późn. zm.);

Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 30 lipca 2001 r. w sprawie warunków technicznych, ja-kim powinny odpowiadać sieci gazowe (Dz. U. Nr 97, poz. 1055);

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 wrze-śnia 2002 r. w sprawie opracowań ekofizjogra-ficznych (Dz. U. Nr 155, poz. 1298);

Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 26 sierpnia 2003 r. w sprawie wymaganego zakre-su projektu miejscowego planu zagospodaro-wania przestrzennego (Dz. U. Nr 164, poz. 1587);

Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 28 kwietnia 2004 r. w sprawie zakresu projektu studium uwarunkowań i kierunków zagospo-darowania przestrzennego gminy (Dz. U. Nr 118, poz. 1233);

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną Dz. U. Nr 220, poz. 2237);

Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 26 października 2005 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać tele-komunikacyjne obiekty budowlane i ich usytu-owanie (Dz. U. Nr 219, poz. 1864, z późn. zm.);

Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 21 li-stopada 2005 r. w sprawie warunków technicz-nych, jakim powinny odpowiadać bazy i stacje paliw płynnych, rurociągi przesyłowe daleko-siężne służące do transportu ropy naftowej i produktów naftowych i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 243, poz. 2063, z późn. zm.);

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 kwiet-nia 2007 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budowle hydro-techniczne i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 86, poz. 579);

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 kwietnia 2008 r. w sprawie kryteriów oceny wystąpienia szkody w środowisku (Dz. U. Nr 82, poz. 501);

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 17 lu-tego 2010 r. w sprawie sporządzania projektu planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 (Dz. U. Nr 34, poz. 186);

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko (Dz. U. Nr 213, poz. 1397);

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 13 kwietnia 2010 r. w sprawie siedlisk przyrodni-czych oraz gatunków będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, a także kryteriów wyboru obszarów kwalifikujących się do uzna-nia lub wyznaczenia jako obszary Natura 2000 (Dz. U. Nr 77, poz. 510).

Bar, M., Jendrośka, J.; Wyrok Trybunału Sprawiedli-wości w sprawie CODA a praktyka ocen oddzia-ływania na środowisko w Polsce [w:] Rakoczy, B., Pchałek, M. (red.); Wybrane problemy prawa ochrony środowiska, Warszawa 2010.

Chambers, W. B.; Towards an Improved Understand-ing of Legal Effectiveness of International Envi-ronmental Treaties, Georgetown International Environmental Law Review, Spring 2004.

Cieszewska, A. (red.); Płaty i korytarze jako element struktury krajobrazu – możliwości i ogranicze-nia koncepcji, Warszawa 2004.

Degórski, M.; Korytarze ekologiczne w Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju, [w:] Jędrzejewski, W.; Ławreszuk, D. (red.); Ochrona łączności ekologicznej w Polsce, Białowieża 2009.

Giedych, R., Cieszewska, A.; Możliwości i ogranicze-nia zastosowania koncepcji płatów i korytarzy w planowaniu miejscowym [w:] Cieszewska, A. (red.), Płaty i korytarze jako element struktury krajobrazu – możliwości i ograniczenia koncep-cji, Warszawa 2004.

Górski M., Pchałek M., Radecki W., Jerzmański J., Bar M., Urban S., Jendrośka J.; Prawo ochrony środo-wiska. Komentarz, Warszawa 2011.

Hilty, J.A., Lidicker, W.Z., Merenlender, A.M.; Corridor ecology. The science and practice of linking land-scapes for biodiversity conservation, Washing-ton 2006.

Hlavac, V., Andel, P.; Fragmentacja środowiska i sieć ekologiczna w Republice Czeskiej – stan obecny i prognozy na przyszłość [w:] Jędrzejewski, W., Ławreszuk, D. (red.); Ochrona łączności ekolo-gicznej w Polsce, Białowieża 2009.

Jendrośka, J. (red.); Ustawa Prawo ochrony środowi-ska. Komentarz, Wrocław 2001.

Jendrośka, J., Bar, M.; Aspekty prawne ocen środowi-skowych w Polsce w świetle wymagań Unii Euro-pejskiej – aktualne problemy [w:] Oceny oddzia-ływania na środowisko na szczeblu krajowym i regionalnym, Kraków 2005.

Jendrośka, J.; Gwarancje jakości OOŚ, tekst przy-gotowany w ramach projektu „Capacity Build-ing in Implementation of the Environmental Acquis At the Local and Regional Level” 2004/ 2005, ref. no. EuropeAid/116215/CSV/PHA

Jędrzejewski, W., Ławreszuk, D., (red.); Ochrona łączności ekologicznej w Polsce, Białowieża 2009.

Bibliografia

Jędrzejewski, W., Nowak, S., Kurek, R., Mysłajek, R. W., Stachura, K., Zawadzka, B., Pchałek, M.; Ani-mals and Roads. Methods of mitigating the nega-tive impact of Road on wildlife, Białowieża 2009.

Jędrzejewski, W., Nowak, S., Stachura, K., Skierczyń-ski, M,. Mysłajek, R., Niedziałkowski, K., Jędrze-jewska, B., Wójcik, J. M., Zalewska, H., Pilot, M.; Projekt korytarzy ekologicznych łączących Euro-pejską Sieć Natura 2000 w Polsce, Białowieża 2005.

Jędrzejewski, W.; Sieć korytarzy ekologicznych łączą-cych obszary chronione w Polsce, [w:] Jędrze-jewski, W., Ławreszuk, D. (red.); Ochrona łącz-ności ekologicznej w Polsce, Białowieża 2009.

Jongman, R.; Polityka, planowanie i nauka a sieci ekologiczne [w]: Jędrzejewski, W., Ławreszuk, D., (red.); Ochrona łączności ekologicznej w Pol-sce, Białowieża 2009.

Juchnik, A.; Prawo do dysponowania nieruchomością na cele kompensacji przyrodniczej, [w:] Pchałek, M., Rakoczy, B.; Wybrane problemy prawa ochrony środowiska, Warszawa 2010.

Kettunen, M., Terry, A., Tucker, A., Jones, A.; Guidance on the maintenance of landscape connectivity features of major importance for wild flora and fauna. Guidance on the implementation of Arti-cle 3 of the Birds Directive (79/409/EEC) and Article 10 of the Habitats Directive (92/43/EEC), Bruksela 2007.

Kistowski, M., Pchałek, M.; Natura 2000 w planowa-niu przestrzennym – rola korytarzy ekologicz-nych, Ministerstwo Środowiska, Warszawa 2009.

Komisja Europejska DG Środowisko, Zarządzanie obszarami NATURA 2000. Postanowienia arty-kułu 6 dyrektywy „siedliskowej” 92/43/EWG, Wspólnoty Europejskie, 2000

Komisja Europejska, DG Środowisko, Wdrożenie dy-rektywy 2001/42 w sprawie oceny wpływu nie-których planów i programów na środowisko, Wspólnoty Europejskie 2010

Komisja Europejska, Communication from the Com-mission on the precautionary principle, Brukse-la, 02.02.2000 r., COM(2000) 1.

Komisja Europejska Komunikat Komisji Zatrzymanie procesu utraty różnorodności biologicznej do roku 2010 i w przyszłości. Utrzymanie usług eko-systemowych na rzecz dobrobytu człowieka, Bruksela 22.05.2006r., KOM(2006) 216


Komisja Europejska, Guidance on EIA – Scoping, Luksemburg 2001.

Liro, A., Szacki, J.; Korytarz ekologiczny: przegląd problematyki, Człowiek i Środowisko 17(4), 1993.

Mulvihill, P.R., Jacobs, P.; Using Scoping as a Design Process, Environmental Impact Assessment Re-view 1998, Nr 18 (4).

Niedziałkowski, K.; Wdrażanie systemu ochrony łączności ekologicznej na przykładzie wybra-nych krajów europejskich, [w:] Jędrzejewski, W., Ławreszuk, D., (red.); Ochrona łączności ekolo-gicznej w Polsce, Białowieża 2009.

Bilderbeek, S., Wijgerde, A., v. Schaik, N.; Biodiversity and international law: the effectiveness of inter-national environmental law, Amsterdam 1992.

Oleszczuk, Ł., Jakiel, J. [w:] Ocena efektywności pol-skich norm dotyczących przejść dla zwierząt i niezbędne kierunki zmian w prawie polskim w powyższym zakresie, 2010.

Pchałek, M., Behnke, M.; Postępowanie w sprawie oceny oddziaływania na środowisko w prawie polskim i UE, Warszawa 2009.

Pchałek, M., Kistowski, M.; Natura 2000 w planowa-niu przestrzennym – rola korytarzy ekologicz-nych, Warszawa 2009.

Pchałek, M., Rakoczy, B.; Wybrane problemy prawa ochrony środowiska, Warszawa 2010.

Perzanowska, J., Makomaska-Juchniewicz, M., Cier-lik, G., Król, W., Tworek, S., Kotońska, B., Okar-ma, H.; Korytarze ekologiczne w Małopolsce, Kraków 2005.

Rada Europy, Development of the Emerald Network: General principles of the procedure for examin-ing and approving Emerald sites put forward by states Secretariat’s proposals, Strasbourg 29 September 2005.

Radecki, W.; Teoretyczne podstawy prawa ochrony przyrody, Wrocław 2006.

Rakoczy, B.; Odpowiedzialność za szkodę w środowi-sku. Dyrektywa 2004/35/WE Parlamentu Euro-pejskiego i Rady. Komentarz, Toruń 2010.

Raport – Jakość ocen oddziaływania na środowisko w Polsce. Krajowa praktyka a prawo wspólno-towe, Warszawa 2006.

Richling, A., Solon, J.; Ekologia krajobrazu, Warsza-wa 2002.

Riecken, U., Finck, P.; Istotne obszary i korytarze nie-mieckiej sieci ekologicznej o znaczeniu krajo-wym i międzynarodowym [w:] Jędrzejewski, W., Ławreszuk, D., (red.); Ochrona łączności ekolo-gicznej w Polsce, Białowieża 2009.

Romanowski, J.; Korytarze i łączność siedlisk w eko-logii i ochronie przyrody. Wiadomości Ekolo-giczne 54(2), 2008.

Sobolewski, M.; Finansowanie ochrony przyrody, Studia BAS Nr 10 Ochrona przyrody, Warszawa 2008.

Solon, J.; Korytarze ekologiczne – podobieństwa i róż-nice w skali wewnątrzkrajobrazowej i ponadre-gionalnej [w]: Jędrzejewski, W., Ławreszuk, D., (red.); Ochrona łączności ekologicznej w Polsce, Białowieża 2009.

Sommer, J. (red.); Ochrona środowiska a prawo wła-sności, Wrocław 2000.

Sommer, J.; Efektywność prawa ochrony środowiska i jej uwarunkowania – problemy udatności jego struktury, Wrocław 2005.

Trzcińska, D.; Natura 2000 a ograniczenie możliwo-ści korzystania z nieruchomości, [w:] Pchałek, M., Rakoczy, B.; Wybrane problemy prawa ochrony środowiska, Warszawa 2010.

Walker, R., Craighead, L.; Analyzing wildlife move-ment corridors in Montana using GIS. Proce-edings International ESRI Users Conference, Redlands, California 1997.

Ruczkowski, P., Komentarz do art. 3 ustawy z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej, LEX/el. 2002.

noty o autorach

Marcin Pchałek, dr nauk prawnych, współautor m.in. takich publikacji książkowych jak: „Natura 2000 w planowaniu przestrzennym. Rola korytarzy ekologicznych.”, „Zwierzęta i drogi. Metody minimalizacji negatywnego oddziaływania dróg na dziką przyrodę”, „Postępo-wanie w sprawie oceny oddziaływania na środowisko w prawie UE i prawie polskim”. Ekspert licznych projektów badawczo-rozwojowych w zakresie ochrony korytarzy ekologicz-nych realizowanych przez takie instytucje jak Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Zakład Ba-dania Ssaków PAN czy Stowarzyszenie dla Natury Wilk. Członek Komitetu Organizacyjnego Mię-dzynarodowej Konferencji Naukowej „Wdrażanie koncepcji korytarzy ekologicznych w Polsce”, Białowieża 2008.

Paulina Kupczyk, adwokat, współautorka takich publikacji książkowych jak „Zale-cenia techniczne do kontroli i oceny skuteczności środków minimalizujących efekt barierowy infrastruktury transportowej”, „Ochrona przyrody przed Europejskim Trybunałem Sprawiedli-wości. Komentarz”, oraz artykułów, „Z filozofii ochrony integralności sieci obszarów cennych przyrodniczo” [w:] „Ochrona łączności ekologicznej w Polsce”. Wykładowca szkoleń poświęconych problematyce ochrony obszarów Natura 2000 i łączności ekologicznej, organizowanych przez Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków i Towarzystwo na rzecz Ziemi. Autorka licznych opinii i ekspertyz prawnych z danym zakresie.

Piotr Matyjasiak, dr nauk biologicznych, adiunkt w Polskiej Akademii Nauk Centrum Badań Ekologicznych w Dziekanowie Leśnym. Jest autorem cyklu prac poświęconych mechani-zmom ewolucji cech morfologicznych oraz zdolnościom kognitywnym zwierząt, opublikowa-nych w renomowanych czasopismach naukowych, takich jak Evolution, Proceedings of the Royal Society of London, Functional Ecology, Behavioral Ecology i Behaviour. Zajmuje się również naukowymi i praktycznymi zagadnieniami z zakresu ochrony przyrody oraz ocenami oddziaływania inwestycji na środowisko. Jest laureatem m.in. nagrody Wydziału Nauk Biologicznych Polskiej Akademii Nauk i stypendium post-doktoranckiego Fundacji na rzecz Nauki Polskiej.

adam juchnik, prawnik, współautor m.in. takich publikacji książkowych jak: „Inter-wencje ekologiczne w obronie ostoi Natura 2000. Praktyczny poradnik” oraz artykułów „Proces inwestycyjny przedsięwzięć liniowych na obszarach cennych przyrodniczo-kontekst prawny” [w:] „Ochrona dziko żyjących zwierząt przy inwestycjach drogowych w Polsce”, „Z filozofii ochrony integralności sieci obszarów cennych przyrodniczo” [w:] „Ochrona łączności ekologicz-nej w Polsce”. Autor opinii i opracowań dotyczących wdrażania w Polsce Ramowej Dyrektyw Wodnej, ochrony prawnej rzek i dolin rzecznych, w tym w kontekście ich roli w systemie ochrony łączności eko-logicznej.