Einführung in die Rechts- und Wirtschaftssprache Polnisch ...homepage.univie.ac.at/maria.zykan-zilberszac/php/mambo/downloads/... · Prawo cywilne reguluje stosunki majątkowe między

Einführung in die Rechts- und Wirtschaftssprache Polnisch – SS 2007 VLZ.Nr. 340151

1

Lektor Dr. Maria-Renata Zykan-Zilberszac Einführung in die Rechts- und Wirtschaftssprache Polnisch SS 2007

TEXT 3 PRAWO CYWILNE 1.Przedmiot i źródła prawa cywilnego Prawo cywilne reguluje stosunki majątkowe między osobami fizycznymi i osobami prawnymi, będącymi podmiotami równorzędnymi w danym stosunku prawny. Wyjaśnienie definicji: Stosunku majątkowe regulowane są także przez normy należące do innych gałęzi prawa ( np. obowiązek płacenia podatków ma charakter majątkowy a regulowany jest przez prawo finansowe). Dlatego w definicji prawa cywilnego podkreślono, że reguluje ono te spośród stosunków majątkowych, w których podmioty są względem siebie równorzędne. Dla stosunków cywilnych charakterystyczne jest więc, 1)że żaden z pomiotów tego stosunku nie ma stosunków władczych względem drugiego. Nie może wydawać żadnych nakazów lub zakazów, którym drugi podmiot musiałby się podporządkować, co charakteryzuje stosunku regulowane przez prawo finansowe i administracyjne. 2)Niektóre stosunki, mające cechy stosunków cywilnoprawnych, zostały ze względu na specyfikę wyłączone z prawa cywilnego. Na przykład stosunki pracy regulowane są u nas normami odrębnej gałęzi prawa – prawa pracy, mimo że mają charakter majątkowy i zachodzą między podmiotami formalnie równorzędnymi. Podobnie stosunki majątkowe między małżonkami, rodzicami a dziećmi, osobami przysposobionymi itd. regulowane są normami prawa rodzinnego. 3) Prawo cywilne reguluje nie tylko stosunki majątkowe, lecz także pewien wycinek stosunków niemajątkowych, w których element majątkowy ma charakter wtórny. ( Stosunki powstające na tle ochrony dóbr osobistych, takich jak nazwisko, wizerunek, osobiste prawa autorskie, wynalazcze itp. W myśl art. 1 k.c. kodeks ten reguluje stosunki cywilnoprawne między osobami fizycznymi i osobami prawnymi. Osobami fizycznymi są ludzie. Do osób prawnych jako podmiotów prawa cywilnego należą spółki posiadające osobowość prawną ( spółka akcyjna, spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, państwowe osoby prawne ( Skarb Państwa, przedsiębiorstwa państwowe , spółdzielnie, fundacje itp.). SYSTEMATYKA PRAWA CYWILNEGO W ramach p.c. wyodrębnić można następujące działy: część ogólną, prawo rzeczowe prawo zobowiązaniowe prawo spadkowe prawo autorskie i wynalazcze Część ogólna obejmuje normy regulujące zagadnienia wspólne dla całego prawa cywilnego lub kilku jego działów. Prawo rzeczowe obejmuje normy regulujące prawne formy korzystania z rzeczy, jeżeli podmiotowi przysługują prawa o charakterze bezwzględnym. P.rz. reguluje przede wszystkim problematykę prawa własności oraz innych praw rzeczowych, takich jak użytkowanie, zastaw, hipoteka. Prawo zobowiązaniowe obejmuje normy regulujące zobowiązania, czyli stosunki, z których wynikają prawa podmiotowe względne. Reguluje ono zobowiązania wynikające przede wszystkim z umów, a także i z innych źródeł, np. z czynów niedozwolonych.


2

Prawo spadkowe reguluje przejście praw i obowiązków osób zmarłych na inne podmioty. Prawo autorskie i wynalazcze określa prawa do dóbr niematerialnych. Prawa na dobrach niematerialnych to prawa dotyczące na przykład dzieł literacki, naukowych, artystycznych, wynalazków. Łączą one w sobie zarówno elementy niemajątkowe, jak i majątkowo. Przykładem elementu niemajątkowego jest prawo autora do jego utworu oraz ochrona tego prawa przez przywłaszczeniem autorstwa. Elementem majątkowym jest prawo autora do wynagrodzenia za wykorzystanie jego utworu. ŹRÓDŁA OBOWIĄZUJĄCEGO PRAWA CYWILNEGO kodeks cywilny z 1964 wielokrotnie później nowelizowany. Zasadnicze znaczenia miała nowelizacja 1990 mająca na celu przystosowanie k.c. do nowych warunków gospodarki rynkowej. K.c. podzielony jest na 4 księgi: I – część ogólna, II – własność i inne prawa rzeczowe, III- zobowiązania, IV-spadki Księgi z kolei dzielą się na tytuły, działy i rozdziały. W poszczególnych rozdziałach normy zawarte są w kolejnych artykułach, z których obszerniejsze dzielą się na paragrafy. K.c. nie jest jedynym źródłem prawa cywilnego. Nie reguluje on prawa autorskiego ani wynalazczego – te działy prawa cywilnego unormowane są: prawo autorskie w ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych z 1994, prawo wynalazcze zaś w ustawie o wynalazczość. Ponadto – liczne akty normatywne dotyczące wyspecjalizowanej problematyki, której ustawodawca nie chciał z różnych przyczyn objąć unormowaniami kodeksowymi ( np. ze względu na zamieszczanie w nich obok norm cywilnych także norm wchodzących w zakres innych gałęzi prawa, ze względu na ich uszczegółowienie, a niekiedy ze względu na ich małą stabilność, jeżeli ulegają one częstym zmianom). Na przykład ustawa Prawo spółdzielcze, ustawa o przedsiębiorstwach państwowych, ustawa Prawo przewozowe, ustawa o działalności ubezpieczeniowej i inne. STOSUNEK CYWILNOPRAWNY = jest to stosunek społeczny regulowany normami prawa cywilnego. Cechami tego stosunku jest jego majątkowy charakter oraz równorzędność występujących w nim podmiotów. Ponadto cechą dodatkową jest znaczna swoboda podmiotów w ustanawianiu i kształtowaniu tych stosunków. Elementy stosunku cywilnoprawnego: strony ( podmioty) stosunku cywilnoprawnego przedmiot tego stosunku prawo podmiotowe ( uprawnienie) obowiązek, będący korelatem tego prawa. Podmiotami stosunków cywilnoprawnych mogą być bądź osoby fizyczne ( ludzie), bądź osoby prawne ( np. spółki kapitałowe, spółdzielnie, przedsiębiorstwa państwowe). Zdolność to tego, aby móc występować jako podmiot stosunków cywilnoprawnych, nosi nazwę zdolności prawnej. Prawa oraz obowiązki składają się na treść stosunku cywilnoprawnego, skorelowane są one w ten sposób, że prawu jednego podmiotu odpowiada zawsze określony obowiązek innego podmiotu lub podmiotów. Np. prawu dającego pożyczkę odpowiada obowiązek jej zwrotu, ciążący na biorącym pożyczkę. Przedmiotem stosunków cywilnoprawnych jest wszystko, na co skierowane są prawa i obowiązki podmiotów tego stosunku. Przedmiotem stosunku jest więc określone zachowanie jego uczestników, np. zapłacenie ceny, wydanie rzeczy, przechowanie towaru. PRZEDMIOTEM STOSUNKU SĄ RZECZY LUB PIENIĄDZE; KTÓRYCH PRAWA I OBOWIĄZKI STRON DOTYCZĄ.


3

Podmiotami stosunków cywilnoprawnych mogą być osoby fizyczne ( ludzie) lub osoby prawne. Zdolność do tego, by być podmiotem praw i obowiązków nazywamy zdolnością prawną. Zdolność prawną ma każdy człowiek od chwili urodzenia do momentu śmierci. ( z.p. mają nie tylko dorośli, lecz również dzieci, które mogą mieć pewne prawa i obowiązki, np. mogą mieć majątek odziedziczony po zmarłych rodzicach). Od zdolności prawnej , którą mają wszyscy, należy odróżnić zdolność do czynności prawnych, której posiadanie uzależnione jest od wieku danej osoby oraz od jej ewentualnego ubezwłasnowolnienia. Zdolność do czynności prawnych polega na możności nabywania praw, zaciągania zobowiązań i rozporządzania swymi prawami przez własne działania. Dziecko do lat 13, chociaż ma zdolność prawną, nie może jednak samo zaciągać zobowiązań, nabywać praw ani rozporządzać nimi, nie ma bowiem zdolności do czynności prawnych. Pełną zdolność do czynności prawnych mają osoby pełnoletnie ( po ukończeniu 18 roku życia), a ponadto osoby małoletnie , które zawarły związek małżeński. Osoba pełnoletnia ma pełną zdolność do czynności prawnych, jeżeli nie została całkowicie lub częściowo ubezwłasnowolniona. Ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają osoby, które ukończyła lat 13, a nie ukończyły lat 18 i nie zostały całkowicie ubezwłasnowolnione. Ponadto ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają osoby pełnoletnie, częściowo ubezwłasnowolnione. Nie mają zdolności do czynności prawnych osoby, które nie ukończyły lat 13 oraz osoby ubezwłasnowolnione całkowicie. Ubezwłasnowolnienie może nastąpić jedynie w drodze orzeczenia sądu. Przyczyny: choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy, zaburzenia psychiczne uniemożliwiające kierowanie swym postępowaniem ( w szczególności wskutek pijaństwa lub narkomanii). W zależności od stopnia nasilenia sąd orzeka ubezwłasnowolnienie całkowite lub częściowe. Dla osób ubezwłasnowolnionych całkowicie ustanawia się opiekę, dla ubezwłasnowolnionych częściowo – kuratelę. Czynność prawna dokonana przez osobę ubezwłasnowolnioną jest nieważna, z wyjątkiem drobnych, powszechnie zawieranych umów w sprawach życia codziennego, jeżeli nie prowadzą do rażącego pokrzywdzenia osoby, która ich dokonuje Czynność prawna dokonana przez osobę częściowo ubezwłasnowolnioną wymaga dla jej ważności zgody przedstawiciela ustawowego tej osoby, z wyjątkiem umów powszechnie zawieranych w drobnych codziennych sprawach. OSOBY PRAWNE I ICH RODZAJE Osobą prawną jest wyodrębniona jednostka organizacyjna, wyposażona przez normy prawne w zdolność prawną, która może występować w stosunkach cywilnoprawnych jako ich podmiot. Osobami prawnymi nie są wszystkie jednostki organizacyjne – np. urzędy państwowe, jednostki wojskowe, szkoły podstawowe i średnie itp. Osobami prawnymi są spółki kapitałowe ( akcyjne i z o.o.), spółdzielnie, przedsiębiorstwa państwowe. Które jednostki są osobami prawnymi - decyduje ustawodawca, kierując się względami celowości, stopnie wyodrębnienia organizacyjnego itp. K. c. stanowi w tej kwestii, że osobami prawnymi są Skarb Państwa i jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną. Każda osoba prawna ma zarówno zdolność prawną, jak i zdolność do czynności prawnych, które nabywa z momentem utworzenia danej osoby prawnej. Mając zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych osoba prawna od chwili swego powstania może nabywać prawa, zaciągać zobowiązania oraz rozporządzać swymi prawami. Osoba prawna może dokonywać tych czynności tyko za pomocą swych organów. Organy


4

osoby prawnej składają się zawsze z osób fizycznych, które wyrażają jej wolę. Organem o.p. może być jedna osoba ( np. dyrektor przedsiębiorstwa państwowego), lub niekiedy organ składa się z kilku osób fizycznych ( zarząd spółki akcyjnej) Działanie organu jest działaniem samej osoby prawnej. Tryb powstawanie osób prawnych, a także ich ustrój i ustanie, określają właściwe przepisy oraz wydane na ich podstawie statuty osób prawnych. Np. tryb zakładania, ustrój i działalność spółki akcyjnej i z o.o. regulują przepisy kodeksu spółek handlowych. przedsiębiorstw państwowych – ustawa o przedsiębiorstwach państwowych spółdzielni – Prawo spółdzielcze Tryb ustania osoby prawnej koresponduje zwykle z trybem jej tworzenia, dokonywany jest przez te same organy, które daną osobę prawną utworzyły, i normowany jest w tych samych aktach prawnych, co tryb jej tworzenia. Osobowość prawną uzyskuje tworzona jednostka organizacyjna dopiero z chwilą wpisu do rejestru, prowadzonego przez sądy. Także ustanie osoby prawnej następuje z chwilą wykreślenia z rejestru. Mówimy więc, że wpis i wykreślenie mają charakter konstytutywny. Podstawowymi rodzajami osób prawnych są w Polsce: Skarb Państwa, spółki kapitałowe ( akcyjne i z o.o.), przedsiębiorstwa państwowe, spółdzielnie, stowarzyszenia oraz Fundacje. Skarb Państwa: państwo, jako aparat władzy politycznej, nie uczestniczy w stosunkach cywilnoprawnych. Każde państwo ma jednak z reguły pewien majątek, jest więc podmiotem prawa własności, może także nabywać prawa i zaciągać zobowiązania. Gdy państwo uczestniczy w stosunkach cywilnych jako podmiot, występuje wtedy w postaci Skarbu Państwa. SP jest osobą prawną szczególnego rodzaju, gdyż nie stosuje się do niego przepisów o powstaniu i ustaniu osoby prawnej. SP nie występuje jako podmiot praw i obowiązków w odniesieniu do całości mienia państwowego. Znaczna część składników tego mienia należy bowiem do państwowych osób prawnych ( przedsiębiorstw państwowych, uczelni). Występują one samodzielnie jako podmioty stosunków cywilnoprawnych. SP jest natomiast podmiotem praw i obowiązków w zakresie tej części mienia państwowego, która nie należy do żadnej państwowej osoby prawnej ( np. w stosunku do mienia szkół podstawowych i średnich). Jednostki te nie mają osobowości prawnej , nie mogą występować samodzielnie jako podmioty stosunków cywilnych, toteż w obrocie występują one w imieniu Skarbu Państwa, a nabyte przez nie prawa i zaciągnięte zobowiązania są prawami i zobowiązaniami Skarbu Państwa. CZYNNOŚCI PRAWNE C.p. nazywamy czynność zmierzającą do wywołania skutków prawnych, poprzez złożenie odpowiedniego oświadczenia woli. Przykłady – złożenie oferty, sporządzenie testamentu, zawarcie lub wypowiedzenie umowy. Koniecznym elementem c.p. jest oświadczenie woli. Oświadczeniem woli nazywamy uzewnętrzniony przejaw woli wywołania określonych skutków prawnych. Wola może być wyrażona albo za pomocą słów, lecz także przez każde zachowanie się, które ujawnia wolę w sposób dostateczny ( np. potakujące skinienie głowy). W czynnościach takich jak złożenie oferty czy sporządzenie testamentu występuje oświadczenie woli tylko jednej osoby – czynność jednostronna. Większość czynności prawnych, zwanych umowami ( lub czynnościami dwustronnymi), dochodzi do skutku w drodze złożenia zgodnych oświadczeń woli dwóch stron. Składający oświadczenie zmierza do wywołania skutków prawnych, działa więc z zamiarem wywołana określonych konsekwencji w sferze prawnej. Treść złożonych oświadczeń przesądza o zakresie wywoływanych skutków prawnych. Jednak czynność prawna wywołuje


5

nie tylko skutki w niej wyrażone, lecz też te, które wynikają z ustawy, z zasad współżycia społecznego i z ustalonych zwyczajów. Przykład skutku wynikającego z ustawy jest odpowiedzialność sprzedawcy z tytułu rękojmi za wady rzeczy sprzedanej. Sprzedawca ponosi taką odpowiedzialność z mocy ustawy, choćby zawierając umowę jej nie przewidywał i choćby nie miał zamiaru wywołania takiego skutku prawnego. Konieczny element każdej czynności prawnej jakim jest oświadczenie woli, nie zawsze jest elementem wystarczającym do wywołania skutków prawnych. Istnieją czynności prawne, które muszą zawierać jeszcze inne elementy. Jeżeli na przykład strony chcą umocnić zawarcie umowy zadatkiem, konieczne jest prócz oświadczenia woli faktyczne wręczenie zadatku przy zawieraniu umowy. Oświadczenie woli składa się zwykle innym osobom. Między osobami obecnymi oświadczenie jest złożone z chwilą ujawnienia tej woli w sposób dostateczny. Jeżeli składane jest ono osobie nieobecnej (np.listownie) uważa się je za złożone, gdy doszło do drugiej strony ( list został doręczony). FORMA CZYNNOŚCI PRAWNYCH P.c. dopuszcza generalnie dokonywania czynności prawnych w formie dowolnej. W życiu codziennym najczęściej spotykamy się z dokonywaniem czynności prawnych w formie ustnej. Przykładowo – większość codziennych umów sprzedaży towarów w handlu detalicznym. Niekiedy przepisy wymagają, aby czynność dokonana była w formie pisemnej lub innej formie szczególnej – np. w formie pisemnej z podpisem lub data urzędowo poświadczonymi lub w formie aktu notarialnego. Forma szczególna podyktowana jest różnymi przyczynami. 1) ułatwia w wypadku sporu postępowanie dowodowe.2) skłania strony do głębszego przemyślenie skutków dokonywanej czynności , eliminuje złożenie oświadczenia w sposób pochopny, pod wpływem impulsu. Niezachowanie formy pisemnej może wywołać skutki dwojakie – w wypadkach przewidzianych wyraźnie w przepisach powoduje nieważność czynności prawnej – w innych utrudnia jedynie postępowanie dowodowe . Jeżeli przepisy przewidują formę aktu notarialnego, niezachowanie jej powoduje z reguły nieważność czynności prawnej. WADY OŚWIADCZENIA WOLI Czynność prawna jest nieważna wtedy, gdy dokonana została przez osobę niemającą zdolności do czynności prawnych, gdy nie została dokonana we właściwej formie ( jeżeli prawo takiej formy wymaga) oraz gdy jest ona sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego. Dla ważności czynności prawnej konieczne jest też, aby oświadczenie woli było wolne od wad. O istnieniu wady oświadczenia woli mówimy wtedy, gdy samo podjęcie woli było nieprawidłowe bądź zachodzi rozbieżność między wolą wewnętrzna a treścią złożonego oświadczenia. Kodeks cywilny wyróżnia następujące wady: brak świadomości lub swobody, pozorność, błąd, bezprawna groźba. Brak świadomości lub swobody podjęcia decyzji i wyrażenia woli polega na anormalnym stanie psychicznym, choćby przejściowym. Kodeks wymienia takie przyczyny jak choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy lub zaburzenia czynności psychicznych ( mogą być wywołane narkotykami, gorączką itp). Zaistnienie tych przyczyn powoduje nieważność czynności prawnej dokonanej pod ich wpływem. Pozorność – gdy oświadczenie woli złożone zostaje drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru, np. jeżeli ktoś, chcąc uniknąć egzekucji majątkowej, przenosi pozornie własność rzeczy na inna osobę. Takie czynności pozorne są nieważne. Szczególna forma pozorności –


6

oświadczenie złożone zostało w celu ukrycia innej czynności prawnej ( np. pod formą sprzedaży ukrywa się faktyczna darowizna). W takich wypadkach czynność pozorna jest nieważna, ważna jest natomiast ta czynność, którą chciano ukryć, jeżeli spełnione są inne przesłanki jej ważności. Błąd polega na mylnym wyobrażeniu o prawdziwym stanie rzeczy przy składaniu oświadczenia lub na mylnym wyobrażeniu o treści składanego oświadczenia. Błędem pierwszego rodzaju jest kupno falsyfikatu dzieła sztuki, w przekonaniu że kupuje się oryginał. Błędem drugiego rodzaju jest pokwitowanie pożyczki w wys. 10 mln zł, podczas gdy biorący pożyczkę pożyczył faktycznie jedynie 1 mln zl. Jeżeli błąd jest błędem istotnym, prawo zezwala na uchylenie się od jego skutków prawnych. Jeżeli błędne oświadczenie było złożone innej osobie, uchylenie się od jego skutków prawnych dopuszczalne jest tylko wtedy, gdy błąd został wywołany przez tę inną osobę, chociażby bez jej winy, lub gdy osoba ta wiedziała o błędzie albo z łatwością mogła błąd zauważ jego skutków prawnych. Jeżeli błędne oświadczenie było złożone innej osobie, uchylenie się od jego skutków prawnych dopuszczalne jest tylko wtedy, gdy błąd został wywołany przez tę inną osobę, chociażby bez jej winy, lub gdy osoba ta wiedziała o błędzie albo z łatwością mogła błąd zauważyć. Ograniczenia te nie dotyczą czynności prawnych nieodpłatnych ( darowizny). Uchylenie się od skutków błędu następuje w drodze pisemnego oświadczenia skierowanego w ciągu roku od wykrycia błędu do drugiej strony. Błędny motyw działania ( błąd co do pobudki) nie daje możliwości uchylenia się od skutków oświadczenia. ( nie mogę wycofać się ze sprzedaży domu, której dokonałem pod wpływem błędnego przekonania, że odziedziczyłem inny). Uchylenie się od skutków oświadczenia woli, nawet wtedy, gdy błąd nie był istotny lub dotyczył jedynie pobudki, jest jednak możliwe, jeżeli błąd wywołała druga strona podstępnie. Bezprawna groźba polega na skłonieniu kogoś do złożenia oświadczenia pod wpływem obawy, że jemu samemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste lub majątkowe. Dana osoba, może uchylić od skutków prawnych swego oświadczenia przez złożenie na piśmie stosownego oświadczenia – drugiej stronie w terminie jednego roku od chwili, gdy stan obawy ustał. PRZEDSTAWICIELSTWO polega na tym, że jedna osoba ( przedstawiciel) dokonuje w granicach posiadanego umocowania czynności prawnej w imieniu innej osoby, zwanej reprezentowanym, wywołując tym działaniem skutki bezpośrednio dla reprezentowanego. Przedstawiciel działa zawsze w imieniu innej osoby, wywołując tym działaniem skutki bezpośrednio dla niej. Art. 95 § 1 k.c. stanowi, że „Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych albo wynikających z właściwości czynności prawnej, można dokonać czynności prawnej przez przedstawiciela“. Osobiści muszą być dokonane takie czynności jak sporządzenie testamentu lub jego odwołanie. Możliwość posługiwania się przedstawicielami umożliwia dokonywanie czynności prawnych osobom takim jak niemającym zdolności do czynności prawnych lub ułatwia obrót handlowy, w którym wykorzystuje się jako przedstawicieli osoby fachowe ( zawieranie umów). Umocowanie do działania w cudzym imieniu może opierać się na ustawie ( przedstawicielstwo ustawowe) lub oświadczeniu woli reprezentowanego ( pełnomocnictwo). Przykład – rodzice są przedstawicielami dziecka pozostającego pod ich władzą rodzicielską. źródłem tego przedstawicielstwa jest przepis ustawy, rodzice określani są mianem przedstawicieli ustawowych. Przedstawicielstwo ustanowione z woli reprezentowanego do pełnomocnictwo. Przedstawiciela nazywamy pełnomocnikiem, a osobę reprezentowaną – mocodawcą.


7

Pełnomocnictwo udzielone zostaje w drodze jednostronnego oświadczenia woli mocodawcy. Daje ono pełnomocnikowi prawo do działania w imieniu mocodawcy. Ewentualny obowiązek do działania w imieniu mocodawcy wynika z reguły z innego stosunku prawnego ( np. z umowy o pracę lub umowy zlecenia).W treści udzielonego pełnomocnictwa mocodawca określa granice, w jakich pełnomocnik umocowany jest do działania. Jeżeli pełnomocnik granice te przekroczy lub działa w ogóle bez umocowania, zwany jest pełnomocnikiem fałszywym. Wyróżnia się pełnomocnictwo ogólne i szczególne. P. ogólne uprawnia pełnomocnika do dokonywania czynności zwykłego zarządu. Musi być ono udzielone na piśmie. Dla czynności przekraczających zwykła zarząd udzielone musi być pełnomocnictwo szczególne. Udziela się go dla dokonywania czynności określonego rodzaju, albo czynności pojedynczej. Swoistą formą pełnomocnictwa jest pełnomocnictwo domniemane. P.d. jest osoba czynna w lokalu przedsiębiorstwa przeznaczonego do obsługiwania publiczności ( sprzedawca w sklepie). Osoby takie uważa się za umocowane do dokonywania czynności, jakie zwykłe w danego rodzaju przedsiębiorstwie są dokonywane. Pełnomocnictwo jest stosunkiem szczególnego zaufania. Może ono być udzielona na określony czas lub dla dokonania określonej czynności. Wygasa wtedy z upływem określonego czasu lub z chwilą dokonania czynności. Jeżeli pełnomocnictwo nie jest zakreślone żadnym terminem, może być w zasadzie w każdej chwili odwołane lub ograniczone. Wygasa ono ze śmiercią mocodawcy lub pełnomocnika. Szczególnym rodzajem pełnomocnictwa jest prokura ( art.109 i następne kodeksu cywilnego). Prokura jest pełnomocnictwem udzielonym przez przedsiębiorcę podlegającego obowiązkowi wpisu do rejestru przedsiębiorców. Wymagana jest forma pisemna. Zakres czynności – jest określony w kodeksie cywilnym. Na mocy udzielonej prokury oznaczona osoba-prokurent- może dokonywać wszystkich czynności prawnym w imieniu spółki, za wyjątkiem czynności związanych ze zbyciem, wydzierżawieniem i ustanowieniem prawa użytkowania przedsiębiorstwa oraz czynności prawnych związanych ze zbyciem i obciążeniem nieruchomości. PRZEDAWNIENIE ROSZCZEŃ możliwość dochodzenia roszczeń wynikających ze stosunków majątkowych nie trwa w nieskończoność. Przepisy prawa cywilnego wyznaczają granice czasowe. Przepisy ograniczające w czasie możliwość dochodzenia roszczeń przed sądami mają na celu skłonienie wierzycieli do szybszego dochodzenia roszczeń. Zwlekanie z dochodzeniem roszczeń wytwarza bowiem stan niepewności, utrudniać może postępowanie dowodowe itp. Jako generalną zasadę kodeks cywilny ustala, że przedawnieniu ulegają wszystkie roszczenia majątkowe, tj. roszczenia wymierne w pieniądzu. Kodeks wymienia wyraźnie nieliczne wyjątki od tej zasady. Wynika z powyższego, że przedawnieniu ulegają jedynie roszczenia, a nie same prawa podmiotowe oraz że nie ulegają przedawnieniu roszczenia niemajątkowe, np. roszczenia płynące z praw osobistych. K.c. określa ściśle terminy przedawnienia. Nie mogą one być przez nikogo skracane ani przedłużane. Jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi w myśl kodeksu 10 lat, a dla roszczeń o świadczenie okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – 3 lata. Te terminy noszą nazwę ogólnych terminów przedawnienia. W niektórych sytuacjach k.c. przewiduje odmienne od wyżej podanych terminy. Jeżeli przepis szczególny nie podaje odmiennego terminu przedawnienia, choćby o przedawnieniu roszczeń nie wspomniał, oznacza to, że wchodzi w grę jeden z ogólnych terminów przedawnienia – jak wyżej.


8

Roszczenie przedawnione w polskim systemie prawnym nie wygasa, a jedynie staje się roszczeniem niezupełnym. Po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu roszczenie jest skierowane może uchylić się od zadośćuczynienia roszczeniu, powołując się na upływ czasu. Gdy więc wierzyciel występuje o zwrot pożyczki po upływie terminu przedawnienia, dłużnik może powołując się na upływ czasu uchylić się od zaspokojenia tego roszczenia. Może jednak dług zwrócić – mimo upływu przedawnienia – i wtedy spełnia świadczenie należne, bowiem roszczenie z upływem przedawnienia nie wygasło. Prawo daje dłużnikowi jedynie możliwość odmowy zaspokojenia roszczenia. Bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne, tj. najczęściej od dnia, w którym uprawniony mógł żądać spełnienia świadczenia ( np. od dnia terminu zwrotu pożyczki). Kodeks przewiduje , że w niektórych sytuacjach może nastąpić zawieszenie lub przerwa biegu przedawnienia. Zawieszenie biegu przedawnienia – w pewnych sytuacjach bieg przedawnienia nie rozpoczyna się, albo przez pewien okres nie jest liczony. Zawieszenie następuje na przykład co do roszczeń dzieci przeciwko rodzicom – przez czas trwania władzy rodzicielskiej. Przerwa biegu przedawnienia polega na tym, że wskutek przewidzianych w k.c. przyczyn cały dotychczasowy bieg przedawnienia zostaje przekreślony, a przedawnienie zaczyna biec od początku. Bieg przedawnienia przerywa uznanie roszczenia przez dłużnika oraz każda czynność dokonana przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw, przedsięwzięta w celu zrealizowania roszczenia ( np. wniesienie pozwu do sądu). PRAWO RZECZOWE to jeden z działów prawa cywilnego. Obejmuje ono zespól norm prawnych regulujących instytucję własności oraz niektóre inne formy korzystania z rzeczy. Prawo własności jest podstawowym prawem rzeczowym ( normy regulują treść i wykonywanie prawa własności, sposoby jego nabycia i utraty, jego ochronę itp.).Innymi prawami rzeczowymi jest użytkowanie wieczyste oraz ograniczone prawa rzeczowe, stanowiące grupę praw, zwanych prawami na rzeczy cudzej. Normy pr. rz. zawarte są przede wszystkim w drugiej księdze kodeksu cywilnego. Innymi źródłami p. rz. są inne akty normatywne, a tu przede wszystkim ustawa o księgach wieczystych i hipotece. Prawo rzeczowe reguluje stosunki, z których wynikają prawa podmiotowe o charakterze bezwzględnym, dotyczące rzeczy. Prawa podmiotowe bezwzględne to takie prawa, którym odpowiada obowiązek ciążący nie na oznaczonej osobie, lecz na całym otoczeniu uprawnionego. Są one więc skuteczne nie względem oznaczonej osoby, lecz wobec wszystkich. Na wszystkich bowiem spoczywa obowiązek powstrzymywania się od działań mogących naruszyć prawo podmiotowe uprawnionego. Rodzaje praw rzeczowych są ściśle określone w kodeksie cywilnym. Rzeczami są materialne części przyroda na tyle wyodrębnione, że w stosunkach społeczno-gospodarczych mogą być traktowane jako dobra samoistne. Definicja ta podkreśla 2 istotne cechy rzeczy.1) są one materialnymi częściami przyrody. 2)są one w sposób naturalny lub sztuczny wyodrębnione, są więc przedmiotami samoistnymi, nie zaś przedmiotami stanowiącymi tylko element innej rzeczy. Wynika z tej definicji, że w rozumieniu naszego prawa rzeczami nie są dobra o charakterze niematerialnym, różne postacie energii, a także – z braku wyodrębnienia – powietrze atmosferyczne, woda w morzu itp. Przepisy k.c. dają podstawę do przeprowadzenia wielu klasyfikacji rzeczy- trzy najważniejsze to: I. podział rzeczy na ruchome ( ruchomość) i nieruchome ( nieruchomość).


9

Nieruchomościami w myśl k.c. są części pow. ziemskiej, stanowiące odrębny przedmiot własności grunty), a także budynki trwale z gruntem związane lub części takich budynków, jeżeli stanowią odrębny przedmiot własności. Wszystkie rzeczy, które w myśl podanej definicji nie są nieruchomościami, są w rozumieniu naszego prawa ruchomościami. Podział ten ma istotne znaczenie, gdyż 1) obrót nieruchomościami jest u nas znacznie bardziej sformalizowany niż obrót ruchomościami 2) istnieją prawa, które mogą być ustanawiane wyłącznie na nieruchomościach ( np. służebność) lub wyłącznie na ruchomościach ( np. zastaw) II. Podział rzeczy na oznaczone co do tożsamości i oznaczone co do gatunku. Rzeczy oznaczone co do tożsamości są przedmiotami zindywidualizowanymi ( np. określony obraz) Rzeczy określone co do gatunku określone są jedynie wg pewnych cech generalnych ( standardu, wagi, normy jakości itp.) Ten podział ma wiele konsekwencji – istnieją umowy, które dotyczyć mogą jedynie rzeczy oznaczonych co do gatunku ( np. umowa pożyczki) III. Podział na rzeczy podzielne i niepodzielne. Wynika on z cech fizycznych rzeczy. Rzeczami niepodzielnymi są rzeczy, których nie można dzielić na części bez istotnej zmiany ich charakteru lub wartości ( radio, samochód). Konsekwencje tego podziału uwidaczniają się w stosunkach zobowiązaniowych, jeżeli jest kilku dłużników. Jeżeli mają oni świadczy rzecz podzielną, każdy z nich ( w braku odmiennej umowy) odpowiada za część świadczenia. Jeżeli świadczenie dotyczyło rzeczy niepodzielnej, wierzyciel może od każdego z dłużników żądać spełnienia świadczenia w całości. WŁASNOŚĆ jest kategorią zarówno ekonomiczna jak i prawną. W sensie ekonomicznym własność określana jest jako stosunek do dóbr materialnych. obejmujący wszelkie formy przynależności tych dóbr do poszczególnych osób. Prawo własności stanowi formę takiej przynależności uregulowaną przez prawo. Ponieważ własność i prawo własności stanowią dwie strony tego samego zjawiska, w naukach prawnych prawo własności bywa często skrótowo zwane własnością. Spośród wszystkich praw rzeczowych prawo własności daje właścicielowi najszersze uprawnienia. Inne prawa rzeczowe dają uprawnionemu z reguły jedynie wycinek praw, jakie przysługują właścicielowi i nie są prawami do rzeczy własnej, lecz prawami do rzeczy cudzej. Kodeks cywilny stanowi, że: ”W granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego właściciel może, z wyłączeniem innych osób, korzystać z rzeczy zgodnie ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem swego prawa, w szczególności może pobierać pożytki i inne dochody z rzeczy. W tych samych granicach może rozporządzać rzeczą” ( art. 140 k.c.) Czyli prawo własności daje właścicielowi możność korzystania z rzeczy z wyłączeniem innych osób i rozporządzania nią w granicach określonych; przepisami, prawa, zasadami współżycia społecznego, społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa. Na prawo własności składa się wiele uprawnień właściciela. Właścicielowi przysługują uprawnienia władania, korzystania, używania i rozporządzania rzeczą. Uprawnienia te nie wyczerpują jednak prawa własności, w wypadku bowiem ograniczenia właściciela w poszczególnych uprawnieniach, pozbawienia go któregokolwiek z nich, a nawet przejściowo wszystkich wymienionych uprawnień ( gdy właściciel zgubi rzecz) może on mimo wszystko być nadal właścicielem rzeczy. WSPÓŁWŁASNOŚĆ Własność tej samej rzeczy przysługiwać może niepodzielnie kilku osobom. K.c. wyróżnia dwa rodzaje współwłasności: ws. łączna oraz ws. w częściach ułamkowych.


10

W. łączna jest zawsze powiązana z określonym stosunkiem osobistym, który stanowi jej podstawę i bez którego współwłasność istnieć nie może. Stosuje się do niej przepisy regulujące podstawowy stosunek, z którego współwłasność ta wynika. Np. kodeks rodzinny i opiekuńczy reguluje współwłasność wynikającą ze wspólności majątkowej pomiędzy małżonkami. Jest to współwłasność łączna, której podstawą jest wspólność majątkowa małżonków. Współwłaściciele nie mogą rozporządzać swymi udziałami w rzeczy wspólnej, nie mogą także żądać ( z nielicznymi wyjątkami) zniesienia współwłasności łącznej, dopóki istnieje stosunek osobisty stanowiący jej podstawę. ( Współwłasność łączna małżonków ustaje z chwilą ustania małżeństwa). Ws. w częściach ułamkowych polega na tym, że w rzeczy wspólnej każdy z współwłaścicieli ma swój udział oznaczony ułamkiem ( ½, 1/5, 1/10). Faktyczna konkretyzacja udziału może nastąpić jedynie w wypadku zniesienia współwłasności. Przy tego rodzaju współwłasności każdy z współwłaścicieli może rozporządzać swoim udziałem bez zgody pozostałych współwłaścicieli. Każdy z nich jest obowiązany do współdziałania w zarządzie rzeczą wspólną. Do czynności zwykłego zarządu rzeczą wspólną potrzebna jest zgoda większości współwłaścicieli. Do rozporządzania rzeczą wspólną oraz do innych czynności, które przekraczają zakres zwykłego zarządu, potrzebna jest zgoda wszystkich współwłaścicieli. Poszczególni współwłaściciele są uprawnieni do współposiadania rzeczy wspólnej i korzystania z niej w przypadającym im zakresie. Zniesienie współwłasności może nastąpić w drodze porozumienia współwłaścicieli oraz na mocy orzeczenia sądu. Każdemu z współwłaścicieli przysługuje roszczenie o zniesienie współwłasności. Roszczenie to nie ulega przedawnieniu. NABYCIE I UTRATA WŁASNOŚCI nabycie prawa własności może nastąpić w różny sposób: na podstawie umowy sprzedaży, darowizny, w drodze zasiedzenia, w drodze spadkobrania. Niekiedy nabycie pr. własności następuje, mimo że prawo to nie przysługiwało uprzednio nikomu ( przy zawłaszczeniu rzeczy niczyjej). Najczęściej jednak nabywane prawo własności przysługiwało komu innemu. Nabycie prawa własności przez jeden podmiot wiąże się z jego utratą przez inny podmiot. Nabycie prawa własności może być pierwotne albo pochodne. Nabycie pierwotne następuje niezależnie od praw poprzednika. Między prawami uprzedniego właściciela a prawami nabywcy nie ma ciągłości, nie ma następstwa prawnego. Pierwotnym sposobem nabycia prawa własności może być jego nabycie przez zasiedzenie ( nabycie prawa własności przez tego, kto rzeczą włada tak jak właściciel, przez czas określony w przepisach), wywłaszczenie, znalezienie. nabycie pochodne charakteryzuje się ciągłością praw poprzedniego właściciela i osoby nabywającej prawo własności. Uzależnione jest ono od istnienia praw poprzednika. nabywca nie może uzyskać więcej praw niż miał poprzedni właściciel. Czyli, że nabywca nabywa prawo własności w takim rozmiarze, w jakim miał je poprzednik, a więc ze wszystkimi obciążeniami ( hipotecznymi) i ograniczeniami. nabycie pochodne nastąpić może na podstawie umowy ( sprzedaży, darowizny, zamiany) lub na podstawie spadkobrania. OCHRONA WŁASNOŚCI Każdy, czyje prawo jest naruszone lub nawet tylko zagrożone, może zwrócić się do odpowiedniego organu państwowego ( sądu) o ochronę swego prawa. ochronie podlega też prawo własności jako prawo podmiotowe. Ochronie prawa własności służą dwa roszczenia: r. windykacyjne i r. negatoryjne. Podstawą wystąpienia z roszczeniem windykacyjnym jest takie naruszenie prawa własności, które pozbawiło właściciela władania rzeczą( np. ktoś zabrał jego rzecz). Treścią tego roszczenia jest żądanie właściciela wydania mu rzeczy od osoby, która nią włada bez podstawy prawnej.


11

Roszczenie negatoryjne przysługuje właścicielowi przeciwko osobie, która narusza jego prawo własności w inny sposób niż przez pozbawienie go władania rzeczą ( np. ktoś bezprawnie składuje rzeczy na posiadłości właściciela). Treścią tego roszczenia jest żądanie przywrócenia stanu zgodnego z prawem i zaniechania naruszeń. Roszczenia te dochodzone są w postępowaniu sądowym. Powództwa , za pomocą których właściciele dochodzą tych roszczeń, noszą nazwę powództw windykacyjnych i negatoryjnych. POSIADANIE I JEGO OCHRONA W myśl kodeksu cywilnego posiadanie nie jest prawem a jedynie pewnym stanem faktycznym, polegającym na faktycznym władaniu rzeczą. ( uwaga – inaczej niż j. potoczny). Posiadacza cechują dwa elementy: sprawowanie faktycznego władztwa na rzeczą oraz element woli w postaci chęci sprawowania tego władztwa. K.C. rozróżnia dwa rodzaje posiadania: posiadanie samoistne i posiadanie zależne. Posiadaczem samoistnym jest ten, kto rzeczą faktycznie włada tak jak właściciel. Posiadacz samoistny jest najczęściej równocześnie właścicielem rzeczy. Istnieje też sytuacja, w której właścicielem rzeczy jest kto inny, a kto inny jej posiadaczem ( np. właściciel zgubił rzecz, a kto inny wszedł w jej posiadanie). Posiadaczem zależnym jest ten, kto rzeczą faktycznie włada, lecz w zakresie węższym nie posiadacz samoistny, jak np. użytkownik, najemca bądź dzierżawca. Mimo że powiadanie jest tylko stanem faktycznym, regulowane jest przepisami prawa rzeczowego i podlega ochronie, a to dlatego, że posiadanie wypełnia realną treścią ekonomiczną prawa podmiotowe. Samo prawo własności, oderwane od faktycznego posiadania, traciłoby swą wartość ekonomiczną. Prawo nie zezwala na samowolne naruszenie posiadania. Ochrona posiadania jest dwojaka. prawo przyznaje posiadaczowi możność zastosowania obrony koniecznej lub samopomocy ( uniemożliwiam napastnikowi zabranie mi posiadanej rzeczy).2)posiadacz może wystąpić do sądu o ochronę posiadania, wnosząc powództwo posesoryjne. W tym powództwie posiadacz nie musi udowadniać swego prawa własności, nie jest to bowiem powództwo o naruszenie prawa, a jedynie powództwo o naruszenie stanu faktycznego. Występujący z powództwem posesoryjnym musi udowodnić jedynie fakt, że rzecz posiadał oraz fakt naruszenia posiadania. DZIERŻENIE Dzierżycielem jest ten, kto rzeczą faktycznie włada za kogo innego. Dzierżenie jest wiĘc o tyle podobne do posiadania, że polega również na faktycznym władaniu rzeczą. Posiadacza cechuje wola ( chęć) władania rzeczą dla siebie, dzierżyciel woli takiej nie ma. Włada on rzeczą za kogo innego. Z reguły wykonuje on to władanie w interesie innej osoby. Dzierżycielem rzeczy może być przedstawiciel ustawowy, posłaniec itp. UŻYTKOWANIE WIECZYSTE JEST PRAWEM RZECZOWYM POLEGAJĄCYM NA DŁUGOTRWAŁYM UŻYTKOWANIU GRUNTÓW Skarbu Państwa, a także stanowiących własność jednostek samorządu terytorialnego lub ich związków, przez inne osoby ( fizyczne lub prawne). Oddają grunty Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego w użytkowanie wieczyste na długi okres / zwykle na 99 lat/ stworzona zostaje możliwość korzystania z nich w szerokim zakresie. Użytkownicy mogą wznosić na nich budynki i urządzenia, które stanowią ich własność. państwo lub jednostki samorządu terytorialnego pobierają z tego tytułu opłaty i pośrednio mogą wywierać wpływ na sposób korzystania z terenu przez wieczystego użytkownika. Użytkowanie wieczyste jest pod pewnymi względami zbliżone do własności. Właścicielem terenu pozostaje jednak państwo lub jednostki samorządu terytorialnego, a treść użytkowania zakreślona jest umową. Umowa ustala okres użytkowania ( w zasadzie 99 lat) oraz sposób korzystania z terenu. Użytkownik uiszcza opłatę roczną.


12

Umowa ma formę aktu notarialnego. Użytkowanie wieczyste jest prawem zbywalnym. Przeniesienie na inną osobę wieczystego użytkowania następuje w takim samym trybie jak przeniesienie własności nieruchomości. Wygasa – z upływem terminu określonego w umowie lub wskutek wcześniejszego rozwiązania umowy( np. gdy wieczysty użytkownik nie korzysta z terenu w sposób przewidziany w umowie). OGRANICZONE PRAWA RZECZOWE Istnieją prawa, ukształtowane w kodeksie jako prawa rzeczowe, które mogą być ustanawiane na rzeczy cudzej. Stanowią one formę korzystania z rzeczy, której właścicielem jest inna osoba. Prawa te dają możność wykonywania części praw właściciela innym osobom. Ograniczone prawa rzeczowe to: użytkowanie, służebność, zastaw, własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego, spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego, prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej oraz hipoteka. Ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego następuje z reguły w drodze umowy między właścicielem a nabywcą prawa. Także w drodze umowy może nastąpić przeniesienie tych praw na inną osobę ( z wyjątkiem użytkowania oraz służebności osobistych, które są niezbywalne). Użytkowanie jest ograniczonym prawem rzeczowym polegającym na możności używania rzeczy cudzej i pobierania jej pożytków. Użytkowaniem można obciążyć rzecz ruchomą i nieruchomą jak i prawo. Użytkowanie może polegać na używaniu zespołu środków produkcji, na eksploatowaniu urządzeń służących do wydobywania gliny, piasku, żwiru itp. Umowa określa zakres użytkowania oraz ustala, czy jest ono odpłatne czy nie. Użytkowanie jest niezbywalne. Może ono wygasnąć wskutek niewykonywania użytkowania przez 10 lat, wygasa także z chwilą śmierci użytkownika lub ( jeżeli użytkownikiem była osoba prawna) z chwilą likwidacji osoby prawnej. Po wygaśnięciu użytkowania użytkownik obowiązany jest zwrócić rzecz właścicielowi w odpowiednim stanie. Gdyby nastąpiło pogorszenie rzeczy przekraczające normalną eksploatację, właścicielowi przysługuje roszczenie o naprawienie szkody. Służebność –ograniczone prawo rzeczowe, które może być ustanowione tylko na nieruchomości. Polega na obciążeniu nieruchomości prawem korzystania z niej w oznaczonym zakresie przez uprawnionego bądź na ograniczeniu właściciela w jego prawach. S. może polegać na prawie przejazdu uprawnionego przez daną nieruchomość, na ograniczeniu możliwości zabudowy gruntu przez właściciela, na ograniczeniu wysokości stawianych budynków itp. Z reguły ustanawia się s. w drodze umowy. Niekiedy może ona powstać przez orzeczenie sądu lub na skutek decyzji adm. Zastaw jest ograniczonym prawem rzeczowym służącym zabezpieczeniu wierzytelności na rzeczy ruchomej. Osoba udzielająca pożyczki lub bank udzielający kredytu żądają zabezpieczenia swych wierzytelności przez ustanowienie zastawu. Osoba zaciągająca pożyczkę lub kredyt oddaje wtedy określoną rzecz w zastaw. Zastaw powstaje przez zawarcie umowy, której towarzyszy wydanie rzeczy wierzycielowi. W wypadkach przewidzianych przepisami zastaw może powstać z mody samej ustawy. Na przykład w celu zabezpieczenia ich roszczeń przewoźnikowi i spedytorowi przysługuje ustawowe prawo zastawu na przesyłce, a osobie prowadzącej hotel – ustawowe prawa zastawu na rzeczach wniesionych. Zastaw rejestrowy - uregulowany jest na odmiennych zasadach. Zastaw taki może być ustanowiony dla zabezpieczenia wierzytelności m.in. Skarbu państwa, państwowych osób prawnych oraz banków. Do ustanowienia takiego zastawu konieczny jest, obok umowy stron, wpis do rejestru zastawów, prowadzonego przez sądy gospodarcze. Specyfiką takiego zastawu jest pozostawienie rzeczy obciążonych zastawem w posiadaniu osoby zaciągającej kredyt, która może z rzeczy zastawionej nadal korzystać ( w wypadku ustanowienia zastawu rejestrowego na pojeździe mechanicznym, zakupionym na kredyt). Umowa zastawa rejestrowego powinna być pod rygorem nieważności zawarta na piśmie.


13

Jeżeli dłużnik nie spełnia w terminie świadczenia, wierzycielowi przysługuje prawo zaspokojenia swej wierzytelności z rzeczy zastawionej z pierwszeństwem przed innymi wierzycielami. zaspokojenie następuje z reguły w ten sposób, że rzecz zostaje sprzedana w drodze licytacji a z uzyskanej kwoty pokryta zostaje wierzytelność zabezpieczona zastawem. Ewentualna nadwyżka zwrócona zostaje osobie, która oddała rzecz w zastaw. Spółdzielcze prawa do lokali ( mieszkalnych i użytkowych) i domów jednorodzinnych, aczkolwiek wymienione w k.c., unormowane są nie przepisami kodeksu, lecz przepisami ustawy Prawo spółdzielcze. Są one prawami rzeczowymi które mogą być uwidocznione w odrębnej księdze wieczystej. Są one prawami zbywalnymi, przechodzącymi na spadkobierców i podlegającymi egzekucji. Mogą one zostać przekształcone w drodze umowy w indywidualne prawo własności. W świetle nowej ustawy z 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych prawa te, aczkolwiek nadaj istnieją, będą jednak stopniowo zanikały, bowiem nowe prawa tego typu nie są już ustanawiane. Hipoteka jest ograniczonym prawem rzeczowym służącym zabezpieczeniu wierzytelności ( podobnie jak zastaw). Zastaw może być ustanowiony tylko na rzeczy ruchomej, natomiast hipoteka może być ustanowiona jedynie na nieruchomości. Do jej ustanowienia konieczna jest umowa stron oraz dokonanie odpowiedniego wpisu w księdze wieczystej. Banki często udzielające kredytu, żądają obecnie zabezpieczenia w postaci ustanowienia hipoteki. Hipoteka zabezpiecza wierzytelności pieniężne i może być wyrażona tylko w oznaczonej sumie pieniężnej. Istota zabezpieczenia hipotecznego polega na tym, że wierzycielowi służy prawo zaspokojenia swej wierzytelności z nieruchomości obciążonej hipoteką z pierwszeństwem przed innymi wierzycielami ( a więc takimi, którzy nie są wierzycielami hipotecznymi lub wpisani są do księgi wieczystej w dalszej kolejności). Ponieważ hipoteka jest prawem rzeczowym, a więc prawem skutecznym wobec wszystkich, wierzyciel może żądać zaspokojenia wierzytelności od każdego , kto jest aktualnym właścicielem obciążonej nieruchomości ( sprzedaż obciążonej nieruchomości przez dłużnika nie ogranicza uprawnień wierzyciela płynących z hipoteki). Księgi wieczyste W celu ustalenia stanu prawnego nieruchomości prowadzone są księgi wieczyste. Każda nieruchomość ma odrębną księgę wieczystą. Zamieszcza się tam oznaczenie nieruchomości ( miejscowość, numer działki, wielkość), ujawnia jej właściciela oraz określa ewentualne obciążenia , np. z tytułu ustanowienia na niej hipoteki. K.w. prowadzone są przez sądy, są one jawne. Aby k.w. nadać większą rangę i zabezpieczyć osobom opierającym się na treści ksiąg pewność, że dokonana czynność nie będzie podważana, ustalona została przez ustawodawcę zasada rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych. Czyli – w razie niegodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym decydujące znaczenie ma treść księgi wieczystej. Wyjątki, np. jeżeli nabywca wiedział, że treść k.w. jest niezgodna z rzeczywistym stanem prawnym, lub gdy z łatwością mógł się o tym dowiedzieć. Aktem normatywnym regulującym instytucję ksiąg wieczystych jest Ustawa z dnia 6 lipca 1982 o księgach wieczystych i hipotece ( Dz. U. Nr. 19, Pos. 147, z późn. zm.). Księga wieczysta każdej nieruchomości posiada cztery działy: dział I – dotyczy ogólnej charakterystyki nieruchomości; zawarte są niej zapisy dotyczące: położenia nieruchomości, jej obszaru i oznaczenia geodezyjnego oraz zapisy określające jej przeznaczenie, rodzaj zabudowy i ograniczone prawa rzeczowe ustanowione na korzyść nieruchomości; dział II – zawiera zapisy dotyczące właściciela bądź wieczystego użytkownika nieruchomości; w przypadku współwłasności w dziale tym zawarte są zapisy dotyczące


14

współwłaścicieli i ewentualnie ich udziałów ( jeżeli jest to współwłasność w częściach ułamkowych); dział III – zawiera zapisy dotyczące obciążenia nieruchomości ograniczonymi prawami rzeczowymi, za wyjątkiem hipoteki; dział IV – zawiera zapisy dotyczące obciążenia nieruchomości hipotekami. Ochrona własności – zapisana jest w konstytucji, a ponadto w aktach prawnych niższej rangi niż konstytucja, przede wszystkim w kodeksie cywilnym. Każdy, czyje prawo własności jest naruszone, może zwrócić się do organu państwa o ochronę swojego prawa. Ochronie prawa własności służą roszczenia windykacyjne i roszczenia negatoryjne. Jeżeli właściciel rzeczy domaga się od osoby, która faktycznie włada jego rzeczą, wydania tej rzeczy – jest to roszczenie windykacyjne.Może ono być skierowane przeciwko każdemu, w czyim posiadaniu znajduje się rzecz. Gdy naruszenie własności odbywa się w jakikolwiek inny sposób niż przez objęcie rzeczy we władanie, właściciel może się zwrócić z roszczeniem negatoryjnym. Roszczenie to stosowane jest wówczas, gdy ktoś w innym sposób niż przez pozbawienie właściciela władania rzeczą, narusza jego uprawnienia np. przez fizyczne oddziaływanie na rzecz czy utrudnianie bądź uniemożliwianie wykonywania władztwa nad rzeczą. Oba te roszczenia mogą być dochodzone w postępowaniu sądowym. Prawo zobowiązaniowe Zobowiązanie jest to stosunek prawnym między dwiema lub więcej osobami, w którym jedna zwana wierzycielem może żądać od drugiej zwanej dłużnikiem określonego zachowania się – świadczenia. Uprawnienie wierzyciela to wierzytelność, a zobowiązanie dłużnika – dług. Uprawnienia wierzyciela i odpowiadające im obowiązki dłużnika stanowią treść stosunku zobowiązaniowego. Podstawowym źródłem zobowiązań są umowy. Umowa jest zobowiązaniem, które powstaje z woli dwóch stron. Zobowiązanie może powstać też z woli jednej strony, np. w sytuacji, gdy ktoś przez ogłoszenie publiczne przyrzekła nagrodę za wykonanie oznaczonej czynności. Źródłem zobowiązań może być również bezpodstawne wzbogacenie ( art. 405 k.c.), gdyż każdy, kto bez podstawy prawnej uzyskała korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. Zobowiązania powstają też w wyniku czynów niedozwolonych, gdyż zgodnie z art. 415 k.c. każdy, kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia. W ramach odpowiedzialności za czyny niedozwolone wyróżnia się m.in.: odpowiedzialność za własne czyny, odpowiedzialność za cudze czyny ( np. odpowiedzialność rodziców czy opiekunów za czyny nieletnich, odpowiedzialność za podwładnego), odpowiedzialność Skarbu Państwa za szkodę wyrządzona przez funkcjonariuszy państwowych, odpowiedzialność za zwierzęta lub rzeczy ( np. odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez zwierzęta, odpowiedzialność za wyrzucenie lub wylanie czegoś z pomieszczenia), odpowiedzialność za szkody wyrządzone w związku z użyciem sił przyrody ( np. gazu, energii, wody). Istnieją jeszcze inne źródła zobowiązań, w tym m.in.akty administracyjne i prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia. Szczególnym rodzajem zobowiązań są zobowiązania solidarne ( dłużnikiem jest kilka osób i wierzyciel może żądać spełnienia świadczenia od któregokolwiek z dłużników albo od kilku z nich wg swojego uznania. Zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych ze zobowiązania. Zobowiązanie solidarne powstaje albo z mocy obowiązujących przepisów prawa albo na podstawie zawartej umowy. Odpowiedzialność cywilna i jej rodzaje


15

Pod tym pojęciem rozumiemy obowiązek naprawienia szkody, względnie wynagrodzenia krzywdy wyrządzonej innej osobie – obowiązek odszkodowania. Powstaje on z powodu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania umownego – odpowiedzialność kontraktowa i z powodu wyrządzenia szkody czynem niedozwolonym – odpowiedzialność deliktowa. W przypadku odpowiedzialności kontraktowej, wierzyciel domagający się odszkodowania winien tylko wykazać, że z powodu nienależytego, względnie zupełnego niewykonania zobowiązania poniósł szkodę. Nie jest zobowiązany udowodnić winy dłużnika. Jeżeli dłużnik chce uwolnić się od odpowiedzialności, to sam musi udowodnić brak swojej winy. Odpowiedzialność deliktowa jest odpowiedzialnością na zasadzie winy. W pewnych przypadka odpowiedzialność ta powstaje mimo braku winy – jest ona wtedy następstwem zastosowania zasady ryzyka lub słuszności. Odpowiedzialność deliktowa uszeregowana została w kodeksie cywilnym w następujące grupy: odpowiedzialność za czyny własne, o. za czyny cudze,/ np. w wypadku powierzenia przez zwierzchnika czynności podwładnemu/ o. za zwierzęta i rzeczy,/gdy zbłąkane zwierzę domowe wyrządziło komuś szkodę lub gdy szkoda powstała skutkiem wypadnięcia jakiegoś przedmiotu z pomieszczenia/ o. za szkody powstałe w związku z użyciem sił przyrody/ np.prowadzący przedsiębiorstwo lub zakład wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody – pary, gazu, elektryczności itp.za szkody powstałe w związku z działalnością przedsiębiorstwa, elektrownia atomowa odpowiada za szkody związane z przedostaniem się na zewnątrz substancji radioaktywnych. Odpowiedzialność taką ponoszą też posiadacze mechanicznych środków komunikacji (samochody, motocykle) za szkody wyrządzone przez ruch pojazdu. Wygaśnięcie zobowiązań następuje najczęściej wskutek jego wykonania. Kodeks cywilny przewiduje jednak, że zobowiązanie może wygasnąć również wskutek takich przyczyn, jak świadczenie w miejsce wykonania, potrącenie, złożenie do depozytu sądowego, odnowienie oraz zwolnieni z długu. Świadczenie w miejsce wykonania polega na spełnieniu przez dłużnika, za zgodą wierzyciela, innego świadczenia zamiast świadczenia, do którego był zobowiązany, np. dłużnik zamiast zwrotu pożyczki pieniężnej świadczy towary odpowiedniej wartości. Potrącenie ( kompensata) - jeżeli obydwie strony pozostające np. z sobą w stosunkach handlowych mają względem siebie wzajemne wierzytelności, to istnieje możliwość potrącenia ( tj. wzajemnego skompensowania) należności. Kodeks przewiduje dokładnie, kiedy potrącenie jest dopuszczalne ( wierzytelności muszą być jednorodne – nie mogę potrącić świadczenia dostarczenia samochodu ze świadczeniem w postaci wybudowania garażu). Wierzytelności muszą być wymagalne i muszą nadawać się do dochodzenia w drodze sądowej. Najczęściej – wzajemne wierzytelności pieniężne. Złożenie świadczenia do depozytu sądowego w wypadkach przewidzianych przepisami jest równoznaczne z wykonaniem zobowiązania wobec wierzyciela. Gdy wierzyciel odmawia przyjęcia świadczenia, gdy nie wiadomo dokładnie, kto jest wierzycielem, gdy wierzyciel odmawia pokwitowania spełnienia świadczenia itp. Odnowienie polega na zobowiązaniu dłużnika spełnienia innego świadczenia w miejsce dotychczasowego lub nawet tego samego, lecz z innej podstawy prawnej ( dłużnik zwraca się do wierzyciela, aby zaległy czynsz najmu pozostał jeszcze przez pewien czas u niego , jako pożyczka. Zobowiązanie wygasa, gdy wierzyciel zwalnia dłużnika z długu, a dłużnik zwolnienie przyjmuje. UMOWA JAKO ŹRÓDŁO stosunków zobowiązaniowych


16

Umowa jest to zgodne oświadczeni woli dwóch lub więcej stron. Celem oświadczeń woli jest wywołanie określonych w treści umowy skutków prawnych o charakterze majątkowym. Wywołane skutki prawne powodują powstanie, zmianę lub zniesienie wzajemnych praw i obowiązków stron. Umowy mogą wywołać, oprócz skutków prawnych wynikających bezpośrednio z ich treści, również inne skutki prawne – wynikające z przepisów ustaw, z zasad współżycia społecznego lub z ustalonych zwyczajów. Zawarcie umowy polega na złożeniu przez strony umowy zgodnego oświadczenia woli. Niektóre z umów są zawierane masowo, np. umowy przewozu środkami komunikacji publicznej. Treść takich umów musi być standardowa, jej indywidualizowanie byłoby niemożliwe. W niektórych przypadkach może istnieć obowiązek zawierania umowy przy zachowaniu szczególnej formy- przypadki teki mogą wynikać albo z obowiązujących przepisów prawnych, albo z umowy wcześniej zawartej między stronami. Szczególnej formy prawnej wymagają umowy dotyczące przeniesienia prawa własności nieruchomości – akt notarialny umowy dotyczące zbycia lub wydzierżawienia przedsiębiorstwa albo ustanowienia na nim użytkowania- forma pisemna z notarialnym poświadczeniem podpisu umowy pożyczki ( od 500 ZK) , umowy o roboty budowlane – forma pisemna. Istnieją różne sposoby zawarcia umowy – typowe, uregulowane przepisami kodeksu cywilnego to: złożenie oferty i jej przyjęcie oraz rokowania. Oferta: jednostronne oświadczenie woli, która zawiera stanowczą propozycję zawarcia umowy i określa przynajmniej istotne( konieczne) postanowienia umowy. Umowa może dojść do skutku poprzez przyjęcie oferty przez jej adresata. Przyjęcie oferty jest to również oświadczenie woli, które zawiera zgodę na zawarcie umowy o treści określonej w ofercie. Osoba składająca ofertę ( oferent) obowiązuje się do zawarcia umowy o treści określonej w ofercie. Przy składaniu oferty istotne jest określenie czasu jej obowiązywania – regulacje prawne w tym zakresie zawiera kodeks cywilny. Rokowania jest to sposób zawarcia umowy, który polega na tym, że strony prowadzą rozmowy ( negocjacje) dotyczące warunków umowy, których celem jest osiągniecie porozumienia, czyli zawarcia umowy. Dążenie do zabezpieczenia interesów stron u ułatwienia realizacji praw wynikających z umów prowadzi często do zamieszczenia w treści umowy dodatkowych zastrzeżeń, z których najczęściej stosowane są: zadatek, kary umowne, prawo odstąpienia od umowy, prawo odstąpienia od umowy za zapłatą oznaczonej sumy ( odstępnego). Zadatek to pewna suma pieniędzy lub rzecz dana drugiej stronie. W razie niewykonania umowy przez jedną ze stron, druga strona może bez wyznaczenia terminu dodatkowego odstąpić od umowy i zatrzymać otrzymany zadatek, a jeżeli sama go dała, może żądać sumy dwukrotnie wyższej. W razie wykonania umowy zadatek ulega zaliczeniu na poczet świadczenia strony, która go dała. Jeżeli nie jest to możliwe – zadatek ulega zwrotowi. W razie rozwiązania umowy zadatek powinien być zwrócony, a obowiązek zapłaty sumy dwukrotnie wyższej przestaje obowiązywać. Kara umowna ( odszkodowanie umowne) jest to określona kwota pieniędzy, którą dłużnik powinien zapłacić wierzycielowi w razie niewykonania bądź nienależytego wykonia zobowiązania niepieniężnego, tytułem zrekompensowania poniesionej przez wierzyciela szkody. Podstawą do wypłacenia jest zastrzeżenie zawarte w umowie. Prawo odstąpienia od umowy jest to zastrzeżenie zawarte w umowie zgodnie z którym jednej lub obu stronom umowy będzie przysługiwało w ciągu oznaczonego terminu prawo odstąpienia od umowy. O skorzystaniu z tego prawa należy poinformować drugą stronę umowy przez złożenie odpowiedniego oświadczenia woli.


17

Prawo odstąpienia od umowy za zapłatą oznaczonej sumy ( odstępnego) skrótowe nazywane odstępnym – bardzo podobne do prawa odstąpienia od umowy. Różnica sprowadza się do tego, że strona, która odstępuje od umowy, powinna zapłacić drugiej stronie umowy określoną kwotę pieniędzy. Oświadczenie woli o odstąpieniu od umowy jest ważne tylko wtedy, gdy zostało złożone jednocześnie z zapłatą odstępnego. W celu zabezpieczenie interesów stron stosowana jest umowa przedwstępna. Jest to umowa, przez którą jedna ze strony lub obie strony zobowiązują się do zwarcia oznaczonej umowy. W przypadku, gdy jedna ze stron uchyla się od zawarcia umowy przyrzeczonej – nie chce jej zawrzeć, druga strona ma do wyboru: dochodzić zawarcia umowy przyrzeczonej albo domagać się wynagrodzenia szkody, którą poniosła wskutek tego, że liczyła na zawarcie umowy przyrzeczonej. Wykonanie umów i skutki ich niewykonania – odpowiedzialność kontraktowa. Umowa jest wykonana wówczas, gdy zostały spełnione świadczenia, jakie na strony nakłada treść zawartej umowy, co oznacza, że został osiągnięty cel, dla realizacji którego powstał stosunek zobowiązaniowy. Niewykonanie bądź nienależyte wykonanie świadczenia wynikające z umowy może wywołać różne skutki prawne. Wierzyciel może domagać się spełnienia przez dłużnika świadczenia i w tym celu może skierować sprawę do sądu. Gdy spełnienie świadczenia przez dłużnika nie jest możliwe lub jeżeli wierzyciel wskutek opóźnienia w realizacji świadczenia nie jest już zainteresowany jego otrzymaniem, dłużnik powinien naprawić powstała szkodę – jest to odpowiedzialność kontraktowa dłużnika, która wynika z niewykonania bądź nienależyte wykonanie świadczenia jest następstwem okoliczności, za które dłużnik nie ponosi odpowiedzialności – nie ma on obowiązku naprawienia wynikłej z tego szkody. Naprawienie szkody przez dłużnika może nastąpić przez zapłatę odszkodowania lub przez przywrócenie stanu sprzed powstania szkody. Jeżeli jednak przywrócenie stanu poprzedniego przez dłużnika jest niemożliwe, albo gdyby pociągało za sobą nadmierne trudności lub koszty, poszkodowany może żądać jedynie zapłaty odszkodowania. Rodzaje umów Klasyfikacja umów wg liczby podmiotów, na których spoczywa obowiązek świadczenia : umowy jednostronnie zobowiązujące umowy dwustronnie zobowiązujące. W umowach jednostronnie zobowiązujących jedna ze stron jest dłużnikiem, a druga wierzycielem, natomiast w umowach dwustronnie zobowiązujących każda ze stron jest jednocześnie i dłużnikiem , i wierzycielem. W ramach umów dwustronnie zobowiązujących, szczególne znaczenie mają umowy wzajemne. Charakteryzują się one tym, że świadczenie każdej ze stron wg ich oceny posiada taką samą wartość. Przykładem jest umowa sprzedaży, na mocy której sprzedawca zobowiązuje się do przeniesienia na kupującego własności rzeczy i wydania mu rzeczy, a kupujący zobowiązuje się zapłacić sprzedawcy cenę i odebrać rzecz. Cena zapłacona przez kupującego jest ekwiwalentem przeniesionego na niego prawa własności. Świadczenia stron miały więc w ich ocenie taką samą wartość. Innym kryterium klasyfikacji umów jest ich uregulowanie bądź nieuregulowanie w obowiązujących przepisach prawnych. Wyróżnia się na tej podstawie następujące rodzaje umów: umowy nazwane – są to wyodrębnione typy umów , uregulowane w obowiązujących aktach normatywnych – przede wszystkim w kodeksie cywilnym. umowy nienazwane – ich treść nie jest przewidziana w żadnym akcie normatywnym umowy mieszane – kombinacja różnych umów nazwanych, mogą zawierać też elementy umów nienazwanych.


18

Kryterium innej klasyfikacji umów jest uzyskanie korzyści majątkowych przez jedną lub obie strony umowy: umowy odpłatne – powodują, że każda ze stron umowy uzyskuje korzyści majątkowe umowy nieodpłatne – powodują, że korzyść majątkową uzyskuje tylko jedna ze stron umowy. Wybrane umowy z kodeksu cywilnego Umowa sprzedaży ( art. 535 k.c.) polega na tym, że sprzedawca zobowiązuje się do przeniesienia na kupującego własności rzeczy i wydania mu jej ,natomiast kupujący zobowiązuje się rzecz odebrać i zapłacić sprzedawcy cenę. Podmiotami czyli stronami umowy sprzedaży są : sprzedawca i kupujący. Kodeks cywilny określa obowiązki takie jak: obowiązkiem sprzedawcy jest udzielenie kupującemu potrzebnych wyjaśnień o stosunkach prawnych i faktycznych dotyczących rzeczy sprzedanej oraz wydanie posiadanych dokumentów, które dotyczą tej rzeczy. W kodeksie cywilnym określono dalej, że sprzedawca ponosi odpowiedzialność wobec kupującego z tytułu rękojmi za wady ( art. 556 i następujące k.c.).Przepisy kodeksu cywilnego dotyczące rękojmi i gwarancji stosowane są tylko do umów sprzedaży zawieranych pomiędzy przedsiębiorcami a nie stosuje się ich do sprzedaży konsumenckiej, czyli do sprzedaży rzeczy ruchomej osobie fizycznej, która nabywa tę rzecz w celu niezwiązanym z działalnością zawodową lub gospodarczą. Dla sprzedaży konsumenckiej stosowane są przepisy Ustawy z dnia 27 lipca 2002 r. o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej oraz o zmianie kodeksu cywilnego ( Dz. U. Nr. 141, poz.1176) Wyróżnia się dwa rodzaje rękojmi: rękojmię za wady fizyczne i rękojmie za wady prawne. ( Wady fizyczne: np. zegarki, które zgodnie z zapewnieniem sprzedawcy miały być zegarkami wodoszczelnymi, nie posiadają tej cechy, rzecz została wydana kupującemu w stanie niezupełnym – radioodbiornik został sprzedany bez przewodu sieciowego). ( Wady prawne – sprzedana rzecz stanowi własność osoby trzeciej lub jest obciążona ograniczonym prawem rzeczowym osoby trzeciej takim jak użytkowanie lub zastaw). Jeżeli rzecz posiada wady, które powodują odpowiedzialność sprzedawcy z tytułu rękojmi, kupujący może wybrać jedno z przysługujących mu uprawnień : odstąpienie od umowy –strony umowy powinny zwrócić sobie otrzymane świadczenie ( kupujący zwraca rzecz, a sprzedawca zapłaconą za tę rzecz cenę); uprawnienie od odstąpienia od umowy nie przysługuje, jeżeli sprzedawca oświadczy gotowość natychmiastowej wymiany rzeczy na rzecz wolną od wad lub niezwłocznie usunie wady. zatrzymanie rzeczy i żądanie obniżenia ceny żądanie dostarczenia zamiast rzeczy wadliwych takiej samej ilości rzeczy wolnych od wad jeżeli zakupiona rzecz była oznaczona gatunkowo, żądanie usunięcia wady rzeczy, jeżeli zakupiona rzecz była oznaczona indywidualnie, a sprzedawca jest jednocześnie wytwórcą tej rzeczy. Przepisy kodeksu cywilnego ograniczają czas, w którym kupującemu przysługują uprawnienia z tytułu rękojmi. Uprawnienia z tytułu rękojmi za wady prawne rzeczy wygasają po upływie roku od chwili, kiedy kupujący dowiedział się o istnieniu wady. Kupujący, który chce skorzystać z uprawnień z tytułu rękojmi, powinien zawiadomić sprzedawcę o wykrytych wadach i zgłosić roszczenia. Gwarancja jest kolejną instytucją prawną, która ma na celu ochronę interesów nabywcy. W przypadku, gdy kupujący otrzymał od sprzedawcy dokument gwarancyjny, wystawca dokumentu ( gwarant) jest obowiązany do usunięcia wady fizycznej rzeczy lub do dostarczenia rzeczy wolnej od wady, jeżeli wady te ujawnią się w ciągu terminu określonego w gwarancji. Jeżeli w gwarancji nie zastrzeżono innego terminu, termin wynosi jeden rok,


19

licząc od dnia, kiedy rzecz została wydana kupującemu. Kupujący może wykonywać uprawnienia z tytułu rękojmi za wady fizyczne rzeczy, niezależnie od uprawnień wynikających z gwarancji. Jeżeli w wykonaniu swoich obowiązków gwarant dostarczył zamiast rzeczy wadliwej rzecz wolną od wad albo dokonał istotnych napraw rzeczy objętej gwarancją, termin gwarancji biegnie na nowo od chwili dostarczenia rzeczy wolnej od wad lub zwrócenia rzeczy naprawionej. Termin gwarancji ulega przedłużeniu o czas, w ciągu którego wskutek wady rzeczy objętej gwarancją uprawniony z gwarancji nie mógł z niej korzystać. Kodeks cywilny wymienia kilka szczególnych rodzajów sprzedaży ( art. 583 i następne k.c.): sprzedaż na raty, sprzedaż z zastrzeżeniem własności rzeczy sprzedanej, sprzedaż na próbę, sprzedaż z prawem odkupu i sprzedaż z prawem pierwokupu. Sprzedaż na raty dotyczy rzeczy ruchomych. Kupującym może być tylko osoba fizyczna. Kupujący płaci cenę w ratach, natomiast przedmiot umowy jest mu wydany przed całkowitym zapłaceniem ceny. Kupujący staje się właścicielem rzeczy z chwilą wydania mu jej przez sprzedawcę. Sprzedaż na raty ma miejsce również wówczas, gdy rzecz ruchoma zostaje sprzedana osobie fizycznej korzystającej z kredytu udzielonego w tym celu przez bank , jeżeli kredyt ten ma być spłacony ratami, a rzecz została wydana kupującemu przed całkowitą spłatą kredytu. Sprzedaż z zastrzeżeniem własności rzeczy sprzedanej : wówczas, gdy cena lub jej część będą zapłacone przez kupującego nie w momencie wydania mu rzeczy przez sprzedawcę, lecz w przyszłości. Sprzedawca zastrzega sobie własność rzeczy sprzedanej aż do momentu całkowitego uiszczenia ceny przez kupującego. Zastrzeżenie własności stwierdza się w formie pisemnej. Kupujące może swobodnie rozporządzać rzeczą dopiero po uiszczeniu ceny. Kupujący nie może zbyć rzeczy osobom trzecim do czasu uiszczenia ceny. Sprzedaż na próbę lub z zastrzeżeniem zbadania rzeczy przez kupującego . Umowa sprzedaży dochodzi do skutku, jeżeli kupujący w określonym czasie nie zwróci rzeczy sprzedawcy. Zwracając rzecz kupujący nie musi uzasadniać tego, wystarczające jest jego subiektywne stwierdzenie, że nie uznaje rzeczy za dobrą. Sprzedaż z prawem odkupu . W umowie sprzedaży zamieszczono zastrzeżenie, które pozwala sprzedawcy odkupić rzecz od kupującego. Termin, określany przez strony umowy – nie może być dłuższy niż pięć lat. Jeżeli sprzedawca chce skorzystać z prawa odkupu, powinien złożyć kupującemu stosowne oświadczenie woli ) w formie przewidzianej w umowie sprzedaży). Z prawa odkupu może skorzystać tylko sprzedawca rzeczy, gdyż jest to prawo niezbywalne. Prawo pierwokupu wynika albo z przepisów prawa, albo z umowy między stronami. Polega na tym, że w sytuacji, gdyby jedna ze stron umowy sprzedaży – kupujący ( zobowiązany) chciał odsprzedać zakupioną rzecz, to sprzedawca ( uprawniony) ma pierwszeństwo w jej zakupie. Osoby trzecia może zakupić te rzecz dopiero wówczas, gdy uprawniony nie skorzystał z prawa pierwokupu. Terminy ( o ile nie zostały zastrzeżone inne terminy): w przypadku nieruchomości w ciągu miesiąca, w przypadku pozostałych rzeczy w ciągu tygodnia od momentu zawiadomienia uprawnionego o treści umowy sprzedaży zawartej przez zobowiązanego z osobą trzecią ( jest to umowa warunkowa i dochodzi do skutku wówczas, gdy uprawniony nie skorzystał z prawa pierwokupu). Prawo pierwokupu jest niezbywalne.


20

Umowa dostawy ( art. 605.k.c.) . Dostawca zobowiązuje się do wytworzenia rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku oraz do ich dostarczeniami częściami albo periodycznie, a odbiorca zobowiązuje się do odebrania rzeczy i zapłacenia ceny. Umowa powinna być zawarta w formie pisemnej. Strony powinny współdziałać ze sobą przy realizacji umowy dostawy ( m.in. sprawdzanie przez odbiorcę jakości surowców, z których ma być wykonany przedmiot dostawy czy też sprawdzanie przez niego procesu produkcji). Dostawca ponosi odpowiedzialność z tytułu rękojmi za wady fizyczne rzeczy. Umowa o dzieło ( art. 627.k.c.) . Przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający dzieło zobowiązuje się do zapłaty wynagrodzenia. Przedmiotem umowy nie jest świadczenie usług ( wykonywanie określonych czynności), lecz dostarczenie ich gotowego rezultatu. Zamawiający nie ponosi ryzyka związanego z wykonywaniem dzieła i nie ponosi ewentualnych kosztów z tym związanych – jego obowiązkiem jest zapłacenie ustalonego wynagrodzenia. Przyjmujący zamówienie ma dużą samodzielność w wykonywaniu dzieła – może ona jednak domagać się od zamawiającego współdziałania ( jeżeli wykonanie dzieła tego wymaga – np. krawiec może domagać się od zamawiającego przyjścia do przymiarki). Umowa o dzieło jest zawsze umową odpłatną. Umowa o roboty budowlane ( art.647.k.c.) : Wykonawca zobowiązuje się do oddania przewidzianego w umowie obiektu wykonanego zgodnie z projektem i zasadami wiedzy technicznej, a inwestor zobowiązuje się do dokonania, wymaganych przez właściwe przepisy, czynności związanych z przygotowaniem robót ( przekazanie terenu budowy, dostarczenie projektu), odebraniem obiektu i zapłaceniem wynagrodzenia. Wymaga formy pisemnej. Umowa zlecenie ( art. 734.k.c.) . Przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie. Przyjmujący zleceni może powierzyć wykonanie zlecenia osobie trzeciej tylko wtedy, gdy wynika to z umowy, ze zwyczaju, lub gdy jest do tego zmuszony przez okoliczności. Przyjmujący zleceni zobowiązuje się do dokonania czynności z dołożeniem należytej staranności, nie zobowiązuje się do osiągnięcia określonego rezultatu. Za wykonanie zlecenia należy się wynagrodzenie, chyba ze przyjmujący zlecenie zobowiązał się wykonać je bez wynagrodzenia. Umowa najmu ( art. 659.k.c.)- wynajmujący zobowiązuje się oddać najemcy rzecz do używania przez czas oznaczony lub nieoznaczona, a najemca zobowiązuje się płacić wynajmującemu umówiony czynsz. przedmiot najmu powinien zostać wydany najemcy przez wynajmującego w stanie przydatnym do umówionego użytkowania. Drobne nakłady połączone ze zwykłym używaniem rzeczy obciążają najemcę. Czynsz powinien być uiszczany w terminie umówionym. Po zakończeniu najmu najemca jest zobowiązany zwrócić rzecz w stanie niepogorszonym. Nie ponosi one jednak odpowiedzialności za zużycie rzeczy będące następstwem prawidłowego używania. Umowa najmu nieruchomości lub pomieszczenia na okres dłuższy niż jeden rok powinna być sporządzona w formie pisemnej. Jest to umowa odpłatną. Jeżeli umowa nie stanowi inaczej, najemca może podnająć rzecz osobie trzeciej. Przedmiotem najmu są zazwyczaj lokale mieszkalne i użytkowe. Umowa dzierżawy ( art. 693 . k.c.) jest zbliżona do umowy najmu. Wydzierżawiający zobowiązuje się oddać dzierżawcy rzecz do używania i pobierania pożytków przez czas oznaczony lub nieoznaczony, a dzierżawca zobowiązuje się płacić wydzierżawiającemu umówiony czynsz. Może być płacony w pieniądzach lub jako innego rodzaju świadczenie. Dzierżawca nie może zmieniać przedmiotu dzierżawy bez zgody wydzierżawiającego, nie


21

może on też oddawać przedmiotu dzierżawy osobie trzeciej do bezpłatnego użytkowania ani poddzierżawiać. Przedmiotem umowy są najczęściej grunty rolne. Umowa leasingu ( art. 709 . k.c.). Finansujący zobowiązuje się, nabyć rzecz od oznaczonego zbywcy na warunkach określonych w umowie leasingu i oddać tę rzecz korzystającemu do używania albo używania i pobierania pożytków przez czas oznaczony, a korzystający zobowiązuje się zapłacić finansującemu w uzgodnionych ratach wynagrodzenie pieniężne, równe co najmniej cenie lub wynagrodzenie z tytułu nabycia rzeczy przez finansującego. Umowa leasingu powinna być zawarta na piśmie pod rygorem nieważności. Finansujący powinien wydać korzystającemu rzecz w takim stanie, w jakim znajdowała się ona w chwili finansującemu przez zbywcę. Korzystający obowiązany jest utrzymywać rzecz w należytym stanie, w szczególności dokonywać jej konserwacji i napraw niezbędnych do zachowania rzeczy w stanie niepogorszonym, z uwzględnieniem jej zużycia wskutek prawidłowego używania, oraz ponosić ciężary związane z własnością lub posiadaniem rzeczy. Umowa agencyjna ( art. 758.k.c.) : Przyjmujący zlecenie ( agent) zobowiązuje się za wynagrodzeniem ( prowizja) do stałego pośredniczenia przy zawieraniu umów oznaczonego rodzaju na rzecz dającego zlecenie ( akwizytor zbierający zamówienia dl pomiotu gospodarczego), zawierania umów w imieniu dającego zlecenie ( agent ubezpieczeniowy wystawiający polisy towarzystw ubezpieczeniowych i pobierający składki za ubezpieczenie). Umowa komisu ( art. 765.k.c.) . Przyjmujący zlecenie ( komisant) zobowiązuje się za wynagrodzeniem ( prowizja w zakresie działalności swojego przedsiębiorstwa do kupna lub sprzedaży rzeczy ruchomych na rachunek dającego zlecenie ( komitenta), lecz w imieniu własnym. Komisant występuje wobec osób trzecich jako sprzedawca lub kupujący. Kupno lub sprzedaż rzeczy na rachunek komitenta oznacza, że przyjmujący zlecenie powinien wydać dającemu zlecenie wszystko, co przy wykonywaniu zlecenie dla niego uzyskał. Komisant nie ponosi odpowiedzialności za ukryte wady fizyczne rzeczy i za wady prawne, jeżeli przed zawarciem umowy podał to do wiadomości kupującego. Wyłączenie odpowiedzialności z tytułu rękojmi nie dotyczy wad rzeczy, o których komisant wiedział lub mógł się z Latwością dowiedzieć. Umowa rachunku bankowego ( art. 725.k.c.): Bank zobowiązuje się względem posiadacza rachunku na czas oznaczony lub nieoznaczony do przechowywania jego środków pieniężnych oraz do przeprowadzania na jego zlecenie rozliczeń pieniężnych. Przez umowę ubezpieczenia ( art. 806.k.c.) zakład ubezpieczeń zobowiązuje się do spełnienia określonych świadczeń w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku, a ubezpieczający zobowiązuje się zapłacić składkę. świadczenia zakładu ubezpieczeń polegają na: zapłacie określonego odszkodowania za szkodę powstała wskutek przewidzianego w umowie wypadku- przy ubezpieczeniach majątkowych, które dotyczą mienia lub odpowiedzialności cywilnej; zapłacie umówionej sumy pieniężnej, renty lub innego świadczenia w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku w życiu osoby ubezpieczonej- przy ubezpieczeniach osobowych, które dotyczą: śmierci osoby ubezpieczonej dożycia przez nią oznaczonego wieku ( ubezpieczenie na życie) lub uszkodzenia ciała, rozstroju zdrowia czy śmierci wskutek nieszczęśliwego wypadku ( ubezpieczenia od następstw nieszczęśliwych wypadków).


22

Przez umowę pożyczki ( art. 720.k.c.) dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego pożyczkę określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonej co do gatunku, a biorący zaś zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości. Umowa pożyczki może być odpłatna lub bezpłatna i powinna być stwierdzona pismem. Przez umowę użyczenia ( art. 710.k.c.) użyczający zobowiązuje się zezwolić biorącemu przez czas oznaczony na bezpłatne używanie oddanej mu w tym celu rzeczy. Biorący ponosi zwykłe koszty związane z używaniem rzeczy. Zobowiązany jest zwrócić tę samą rzecz w niepogorszonym stanie. Poręczenie ( art. 876.k.c.) jest to umowa, w której poręczyciel zobowiązuje się względem wierzyciela wykonać zobowiązanie na wypadek, gdyby dłużnik zobowiązania nie wykonał. Jest to zabezpieczenie cudzej wierzytelności. Oświadczenie woli poręczyciela powinno być złożone, pod rygorem nieważności, w formie pisemnej. Jeżeli strony nie postanowiły w umowie inaczej, zobowiązanie dłużnika głównego i poręczyciela jest zobowiązaniem solidarnym. PRAWO SPADKOWE Podstawowe pojęcia Prawo spadkowe to zespół przepisów prawnych odnoszących się do przejścia ogółu cywilnych, majątkowych praw i obowiązków zmarłego na inne osoby. W znaczeniu podmiotowym oznacza uprawnienie określonych osób do dziedziczenia po osobie zmarłej. Spadek - to ogół majątkowych praw i obowiązków zmarłego, który z chwilą śmierci zmarłego (spadkodawcy) przechodzi na spadkobierców. Nie należą do spadku prawa i obowiązki majątkowe spadkodawcy, które są ściśle związane z osobą spadkodawcy wygasają z jego śmiercią np. prawo do pobierania wynagrodzenia za pracę, do pobierania renty, prawo osoby uprawnionej do otrzymywania alimentów itp.. Należą natomiast do spadku: zaległe wynagrodzenia, renta czy alimenty należne spadkodawcy za czas do chwili jego śmierci, lecz jeszcze nie pobrane. Spadkodawca - to osoba zmarła pozostawiająca spadek. Może nią być tylko osoba fizyczna. Spadkobierca - to osoba uprawniona do przejęcia spadku. Może nią być zarówno osoba fizyczna, jaki prawna np. fundacja. Dziedziczenie - to przejęcie spadku przez spadkobierców. Testament jest to jednostronne oświadczenie woli złożone na wypadek śmierci. Sporządzić i odwołać testament może tylko osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych. Nie można dokonać tej czynności prawnej przez przedstawiciela. Warunkami ważności testamentu są: świadome i swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli; nie działanie pod wpływem błędu; nie działanie pod wpływem groźby; zgodność z przepisami prawa i zasadami współżycia społecznego; zachowanie wymaganej formy.

Documents

Einführung in die Rechts- und Wirtschaftssprache Polnisch ...homepage.univie.ac.at/maria.zykan-zilberszac/php/mambo/downloads/... · Prawo cywilne reguluje stosunki majątkowe między