Kuramdan Uygulamaya

18. BASKI

Özcan DEMİREL

Eğitimde

Program Geliştirme

Prof. Dr. Özcan Demirel

Eğitimde Program Geliştirme

ISBN: 975-6802-05-7

Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

© 2012, Pegem AkademiBu kitabın basım, yayın ve satış hakları

Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti’ye aittir.Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,kapak tasarımı, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıtya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.

Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında

yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınlarısatın almamasını diliyoruz.

1. Baskı: 199718. Baskı: Şubat 2012

Yayın Yönetmeni: Arzu Doğan BaturDizgi-Grafik Tasarım: Tuba Avcu

Kapak Tasarımı: Uğur SarıerBaskı: Ayrıntı Matbaası

(Ankara-0312-394 55 90)

Yayıncı Sertifika No: 14749Matbaa Sertifika No: 13987

YAYINEVİ DAĞITIM

adakale sokak 4/1 yenişehir-ankara

tel: +90 312 4306750-51 (pbx)

belgeç: +90 312 4354460

gsm: 0506 3451936 - 0541 9104545 - 0533 2055230

e-ileti: pegem@pegem.net

sağlık sokak 17/a yenişehir-ankara

tel: +90 312 4345424

belgeç: +90 312 4313738

gsm: 0506 3451937 - 0541 4345424 - 0533 2055231

e-ileti: siparis@pegem.net

YAZIŞMA

P.K.175 06442 yenişehir-ankara

internet:

Prof. Dr. Özcan DEMİREL

Özcan DEMİREL, 26 Mayıs 1943 yılında Adapazarı-Sapanca’da doğ-muş, 1960’ta Arifiye İlköğretmen okulundan mezun olmuş ve bir öğretim yılı Anadolu’nun bir köyünde ilkokul öğretmenliği yapmıştır. 1964 yılında Gazi Eğitim Enstitüsü İngilizce bölümünü bitirmiş ve 1964-1966 yılları arasında Malatya Ticaret Lisesinde, 1968-1970 yılları arasında Tekirdağ Ticaret Lisesin-de, 1971-1974 yılları arasında da Ankara Ticaret Lisesinde İngilizce öğretmeni ve müdür yardımcısı olarak çalışmıştır. 1974 yılında Hacettepe Üniversitesi’ne İngilizce öğretim görevlisi olarak girmiş ve aynı üniversitenin Mezuniyet Son-rası Eğitimi Fakültesi’nde eğitim alanında lisans çalışması yapmış, 1975 yılında Bilim Uzmanlığı, 1979’da da Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesinden Dokto-ra derecesi almıştır.

Hacettepe Üniversitesi’nde 1983’de doçentlik, 1989’da da profesörlük ün-vanını alan Özcan Demirel, 2010 yılında emekli olmuştur.

İngiltere ve Amerika Birleşik Devletleri’nde yabancı dil öğretimi ve prog-ram geliştirme konularında bilimsel çalışma ve incelemeler yapan Özcan Demirel’in yayınlanmış 150’ye yakın makale ve bildirisi ile 30 kitabı bulun-maktadır. Şu ana kadar 53 yüksek lisans, 51 doktora olmak üzere toplam 104 tezin danışmanlığını yapmıştır.

1992-1997 yılları arasında YÖK Dünya Bankası öğretmen yetiştirme Pro-jesinde yönetim kurulu üyesi; 1996-1997 yılları arasında Milli Eğitim Bakan-lığı Dünya Bankası projesinde program geliştirme uzmanı, 2000-2002 yılları arasında MEDA Temel Eğitime Destek projesinde proje eşbaşkanı olarak ça-lışmıştır. 1995-2007 yılları arasında da Milli Eğitim Bakanlığı adına Avrupa Konseyi Dil Politikaları Bölümünde Türkiye delegesi olarak görev almıştır. Şu anda BASOPED - Balkan Ülkeleri Eğitimciler Derneğinin dönem başkanlığını ve EPO-DER, Eğitim Programları ve Öğretim Derneğinin Genel Başkanlığını yürütmektedir.

Eşim Nursel’e ve

Çocuklarım Hakan’a ve Okan’a

ÖN SÖZBu yapıt, eğitim programları ve öğretim alanındaki, Eğitimde Program Ge-

liştirme dersine ilişkin yeni yaklaşım ve gelişmeleri tanıtmak amacıyla hazırlan-mıştır.

Program geliştirme çalışmalarının üniversiteler dışında özellikle Milli Eği-tim Bakanlığı içinde giderek artan bir ivme kazanması ve Dünya Bankası projeleri kapsamında yapılan çalışmalarla yoğunluk kazanması, eğitimde program geliştir-me bilim dalına ve bu daldaki yetişmiş olan uzmanlara ilgi ve gereksinimi arttırıcı özellik taşımaktadır. Program geliştirme çalışmalarının bilimsel temele dayandı-rılması ve çağdaş yönelimlerin bu çalışmalar içinde yer alması, böylesi bir çalışma-nın ortaya çıkmasına temel bir neden oluşturmuştur.

Eğitimde Program Geliştirme konulu bu çalışmayı ortaya koyarken kuram ile uygulama arasında bir köprü kurulması düşüncesinden yola çıkılmıştır. Bu bağ-lamda, bu yapıtın hem kuramsal hem de uygulamalı çalışma yapmak isteyenler için bir kaynak oluşturması düşünülmüştür.

Bu yapıt 8 bölümden oluşmaktadır. I. Bölümde program geliştirme alanın-daki temel kavramlar ele alınıp açıklanmış; II. Bölümde program geliştirmenin kuramsal temellerinden tarihi, felsefi, psikolojik ve toplumsal temelleri üzerinde durulmuş; III. Bölümde program tasarımı ve modelleri tanıtılmış; IV. Bölümde program geliştirme çalışmalarının planlanması aşamaları ve özellikle de ihtiyaç değerlendirme teknikleri ele alınmıştır. Buraya kadar olan bölümler içinde prog-ram geliştirmenin birinci aşaması olarak kabul edilen “planlama” üzerinde durul-muştur. İkinci aşama olarak kabul edilen “geliştirme” bölümü V. Bölümde program tasarısı hazırlama başlığı ile yer almış; bunu VI. Bölümde programın denenmesi ve değerlendirilmesi bölümü izlemiştir.

Program Geliştirmenin son aşaması olarak kabul edilen “yaygınlaştırma” aşa-ması ve VII. Bölümde programa süreklilik kazandırılması VIII. Bölümde de prog-ram geliştirme alanındaki yeni yönelimler üzerinde durulmuştur.

Bu kitabın ortaya çıkmasında etkileşim içinde bulunduğum meslektaşlarıma, yüksek lisans ve doktora öğrencilerime, yayın aşamasının her anında özverili ve titiz çalışmalar sergileyen Pegem Akademi takımına sonsuz teşekkür ederim. Bu çalışmanın az da olsa program geliştirme alanına katkı getirmesi yazarı mutlu kı-lacaktır.

Prof. Dr. Özcan DEMİRELŞubat, 2012 Ankara

İÇİNDEKİLER

Önsöz .................................................................................................................................................... vİçindekiler ........................................................................................................................................... viÇizelgeler Listesi ............................................................................................................................. xiiŞekiller Listesi .................................................................................................................................. xiii

1. BÖLÜM

Program Geliştirmede Temel Kavramlar

Eğitim Programı ................................................................................................................................ 1Program Geliştirme .......................................................................................................................... 5Eğitim Programı, Öğretim Programı ve Ders Programı ....................................................... 6Eğitim Programı ve Öğretim ......................................................................................................... 6Örtük Program ................................................................................................................................... 7Tartışma Soruları ............................................................................................................................... 7Kaynaklar ............................................................................................................................................. 8

2. BÖLÜM

Program Geliştirmede Kuramsal Temeller

Program Geliştirmenin Tarihsel Temelleri ................................................................................ 9 Yurt Dışında Program Geliştirmenin Tarihsel Gelişimi .................................................... 9 Türkiye’de Program Geliştirmenin Tarihsel Gelişimi ......................................................12Program Geliştirmenin Felsefi Temelleri ................................................................................16 Başlıca Felsefeler ........................................................................................................................18 Eğitim Felsefeleri .......................................................................................................................19Program Geliştirmenin Psikolojik Temelleri ..........................................................................24 Davranışçı Kuramlar .................................................................................................................25 Bağlaşımcılık-Bitişiklik Kuramı ..............................................................................................25 Klasik Koşullama ........................................................................................................................25 Edimsel Koşullama ....................................................................................................................26 Programlı Öğrenme ..................................................................................................................26 Davranışçılık ve Eğitim Programları ....................................................................................27 Bilişsel Alan Kuramcıları ..........................................................................................................28 Piaget'nin Bilişsel Gelişim Kuramı ...................................................................................29 Ralph Tyler'in Program Geliştirme Çalışması ..............................................................29 Gagne'nin Öğretim Durumları Modeli .........................................................................29

viiİçindekiler

Guilford’un Zihinsel Becerileri Sınıfl aması ........................................................................31 Biliş Alan Kuramları ve Eğitim Programları .......................................................................31 Hümanistik Psikoloji .................................................................................................................33 Gestalt Kuramı ............................................................................................................................33 Maslow’un İhtiyaç Kuramı ......................................................................................................33 Rogers’in Teröpatik Öğrenme Kuramı ................................................................................35 Hümanistik Psikoloji ve Eğitim Programı ..........................................................................36Program Geliştirmenin Toplumsal Temelleri .........................................................................36 Okul-Toplum İlişkilerinin Düzenlenmesi ...........................................................................39 Eğitimde Değişikliklerin Planlanması .................................................................................40Tartışma Soruları .............................................................................................................................40Kaynaklar ...........................................................................................................................................41

3. BÖLÜM

Eğitim Programı Tasarımı ve Modeller

Eğitim Programı Tasarımı .............................................................................................................43 Program Tasarımı Yaklaşımları ..............................................................................................44 Konu Merkezli Program Tasarımları ...............................................................................44 Öğrenen Merkezli Tasarımlar ...........................................................................................45 Sorun Merkezli Tasarımlar .................................................................................................46Eğitimde Program Geliştirme Modelleri ................................................................................48 ABD’de Yaygın Olan Eğitim Programı Modelleri .............................................................48 Avrupa’da Yaygın Olan Eğitim Programı Modelleri .......................................................51 Türkiye’de Yaygın Olan Eğitim Programı Modelleri .......................................................52Tartışma Soruları .............................................................................................................................61Kaynaklar ...........................................................................................................................................62

4. BÖLÜM

Program Geliştirmenin Planlanması

Program Geliştirme Çalışma Gruplarının Oluşturulması ..................................................63 Program Karar ve Koordinasyon Grubu .............................................................................64 Program Çalışma Grubu ...........................................................................................................65 Program Danışma Grubu .........................................................................................................65

viii Eğiti mde Program Gelişti rme

Program Geliştirme Çalışma Planı ........................................................................................... 66İhtiyaç Saptama ............................................................................................................................. 69 İhtiyaç Saptamada Temel Sorunlar .................................................................................... 70 Örnek Olay .................................................................................................................................. 71 İhtiyaç Tanımı ............................................................................................................................. 72 İhtiyaç Analizi için Örnek Durumlar ................................................................................... 73 İhtiyaç Değerlendirmenin Ortaya Çıkışı ........................................................................... 74 İhtiyaç Değerlendirme Süreci .............................................................................................. 75 Örnek İhtiyaç Değerlendirme Formatı .............................................................................. 79İhtiyaç Belirleme Değerlendirme Teknikleri ......................................................................... 79 Anket Geliştirme-Delphi Tekniği ......................................................................................... 79

Delphi Tekniği Uygulamaları .............................................................................................. 82 Progel (Dacum) Tekniği .......................................................................................................... 83 Gözlem ......................................................................................................................................... 88 Meslek (İş) Analizi ..................................................................................................................... 90 Ölçme Araçları-Testler ............................................................................................................. 91 Görüşme-Grup Toplantıları ................................................................................................... 91 Literatür Taraması ..................................................................................................................... 92 Raporların Değerlendirilmesi ............................................................................................... 92 Kaynak Tarama .......................................................................................................................... 92 Mevcut Programın İncelenmesi .......................................................................................... 93Tartışma Soruları ............................................................................................................................ 93Kaynaklar .......................................................................................................................................... 94

5. BÖLÜM

Program Tasarısı Hazırlama

Hedef .................................................................................................................................................95 Hedefl erin Aşamalı Sınıfl aması ............................................................................................97 Hedefl erin Nitelikleri ...............................................................................................................99 Hedef Yazma İlkeleri ................................................................................................................99 Hedefl erin Davranışlara Dönüştürülmesi ..................................................................... 100 Hedef-Davranışları Yazma İlkeleri .................................................................................... 100 Hedef ve Davranış Yazmada Farklı Yaklaşımlar ........................................................... 105 Eğitim Hedefl erinin Boyutlandırılmış Aşamalı Sınıfl aması ..................................... 107 Bilgi Boyutunun Alt Grupları ........................................................................................ 108 Bilişsel Süreç Boyutu ....................................................................................................... 117İçerik ................................................................................................................................................ 122 İçeriğin Seçimi ........................................................................................................................ 122

ixİçindekiler

İçeriğin Düzenlenmesi ....................................................................................................... 122İçeriğin Örgütlenmesinde/Düzenlenmesinde Kullanılan Stratejiler ................. 126

Doğrusal Programlama Yaklaşımı ................................................................................... 127 Sarmal Programlama Yaklaşımı ....................................................................................... 127 Modüler Programlama Yaklaşımı .................................................................................... 127 Piramitsel ve Çekirdek Programlama Yaklaşımı ......................................................... 128 Konu Ağı-Proje Merkezli Program Yaklaşımı ............................................................... 129 Sorgulama Merkezli Programlama Yaklaşımı ............................................................. 129Hedef-İçerik Çizelgesi (Belirtke Tablosu) .............................................................................129 Ünite Analizi ............................................................................................................................132 Hedef-İçerik ve Zamanlama ..............................................................................................134Eğitim Durumlarının Düzenlenmesi .....................................................................................135 Öğrenme Yaşantıları .............................................................................................................135 Öğrenme Stilleri .....................................................................................................................136 Öğrenme Stratejileri .............................................................................................................139 Anlamlandırma Stratejisi ...............................................................................................140 Örgütlenme Stratejisi ......................................................................................................140 Tekrar Stratejisi ..................................................................................................................141 Öğrenme Modelleri ...............................................................................................................141 Buluş Yoluyla Öğrenme ..................................................................................................141 Programlı Öğrenme .........................................................................................................142 Bireyselleştirilmiş Öğretim Sistemi (Keller Planı) ..................................................142 Bloom'un Tam Öğrenme Modeli .................................................................................143 Gagne'nin Öğrenme Modeli ........................................................................................144 Anlamlı Öğrenme .............................................................................................................145 Caroll'un Okulda Öğrenme Modeli ............................................................................145 Glaser'in Temel Öğretme Modeli ................................................................................145 Öğretme Durumları ...............................................................................................................146 Eğitim Durumunun Özellikleri ...........................................................................................147 Öğretme Stratejileri ...............................................................................................................148 Öğretme Yöntemleri ..............................................................................................................149 Öğretme Teknikleri ................................................................................................................150 Eğitim Durumlarının Değişkenleri ....................................................................................151Alternatif Eğitim Durumları .....................................................................................................152Sınama Durumu ...........................................................................................................................152 Bilişsel Alanla İlgili Sınama Durumları ...............................................................................154 Duyuşsal Alanla İlgili Sınama Durumları ..........................................................................159 Devinişsel Alanla İlgili Sınama Durumları ........................................................................162Tartışma Soruları ..........................................................................................................................163Kaynaklar ........................................................................................................................................164

x Eğiti mde Program Gelişti rme

6. BÖLÜM

Programın Denenmesi ve Değerlendirilmesi

Programların Denenmesinde İzlenecek Aşamalar ..........................................................167Programın Alanda Denenmesi (Alan Testi) .........................................................................170Program Değerlendirmenin Anlamı .....................................................................................172Değerlendirme Çeşitleri ............................................................................................................173 Tanılayıcı Değerlendirme (Diagnostic Evaluation) .....................................................173 Biçimlendirici Değerlendirme (Formative Evaluation)..............................................173 Düzey Belirleyici Değerlendirme (Summative Evaluaiton) .....................................174Program Değerlendirmesine İlişkin Yaklaşımlar ...............................................................174 Hedefe Dayalı Değerlendirme Modeli ............................................................................174 Metfessel-Michael Değerlendirme Modeli ...................................................................175 Provus’un Farklar Yaklaşımı ile Değerlendirme Modeli ............................................176 Stake’in Uygunluk-Olasılık Modeli ................................................................................... 177 Stuffl ebeam’in Bağlam, Girdi-Süreç ve Ürün Modeli ................................................ 178

Stuffl ebeam Toplam Değerlendirme Modeli .............................................................. 179Eisner’in Eğitsel Eleştiri Değerlendirme Modeli ......................................................... 179Stake’nin İhtiyaca Cevap Verici Program Değerlendirme Modeli ........................ 180Demirel’in Analitik Program Değerlendirme Modeli ............................................... 181

Program Değerlendirmede Temel İşlemler ....................................................................... 183 Anlamın Kesinleştirilmesi ................................................................................................... 184 Amacın Belirlenmesi ............................................................................................................ 184 Anahtar Tarafl arın Belirlenmesi ........................................................................................ 185 Olanakların ve Engellerin Belirlenmesi .......................................................................... 185 Yanıt Aranacak Soruların Belirlenmesi ........................................................................... 185 Tasarının Kesinleştirilmesi .................................................................................................. 186 Verilerin Toplanması ............................................................................................................. 186 Verilerin Çözümlenmesi ...................................................................................................... 186 Sonuçların Yorumu ve Raporlanması ............................................................................. 187Tartışma Soruları ......................................................................................................................... 187Kaynaklar ....................................................................................................................................... 188

xiİçindekiler

7. BÖLÜM

Programa Süreklilik Kazandırılması

Ar-Ge Yaklaşımı (Programın Düzeltilmesi ve Geliştirilmesi) ........................................ 189Program Geliştirme Uzmanı ve Öğretmenin ProgramGeliştirme Sürecindeki Görev ve Sorumlulukları ............................................................ 190 Program Geliştirme Uzmanı ve Öğretmenin Ulusal Düzeydeki Görev ve Sorumlulukları .................................................................. 190 Program Geliştirme Uzmanı ve Öğretmenin Okul Düzeyindeki Görev ve Sorumlulukları ................................................................. 191Program Geliştirme Sürecini Engelleyen Etmenler ve Çözüm Önerileri ................. 192 Program Geliştirme Çalışmalarında Karşılaşılan Güçlükler .................................... 192Tartışma Soruları ......................................................................................................................... 196Kaynaklar ....................................................................................................................................... 196

8. BÖLÜM

Program Geliştirmede Yeni YönelimlerÇoklu Zeka Kuramı ......................................................................................................................198 Çoklu Zeka Kuramı ve Program Geliştirme ...................................................................200 Çoklu Zeka Kuramında Ölçme ve Değerlendirme ......................................................201Etkin Öğrenme .............................................................................................................................203 Etkin Öğrenmede Öğrenci Etkinlikleri ............................................................................204 Etkin Öğrenme ve Program Geliştirme ...........................................................................206İşbirliğine Dayalı Öğrenme ......................................................................................................207Yaşam Boyu Öğrenme ...............................................................................................................210 Program Geliştirme Süreci ..................................................................................................213 Öğretim Stratejisi ...................................................................................................................214 Değerlendirme ........................................................................................................................214Yaratıcı Düşünme ........................................................................................................................214Eleştirel Düşünme .......................................................................................................................215 Eleştirel Düşünme Becerileri ..............................................................................................216 Eleştirel Düşünme Becerilerine Göre Hazırlanmış Örnek Ders Planı ....................216Yansıtıcı Düşünme .......................................................................................................................220Yapılandırmacılık .........................................................................................................................221Proje Tabanlı Öğrenme ..............................................................................................................224Beyin Temelli Öğrenme .............................................................................................................226

Beynin Yapısı ve Öğrenme .................................................................................................226Beyin Temelli Öğrenme ......................................................................................................226

Basamaklı Öğretim Programı ..................................................................................................228Kuantum Öğrenme .....................................................................................................................232Tartışma Soruları ..........................................................................................................................238Kaynaklar ........................................................................................................................................238

xii Eğiti mde Program Gelişti rme

EKLER

Ek.1. Fen ve Teknoloji Dersi 6. Sınıf Işık ve Ses Ünitesi- MEB Kazanımları İçin .......244Ek 2. Fen ve Teknoloji Dersi 6. Sınıf Işık ve Ses Ünitesi Yeni

Taksonomiye Uygun .......................................................................................................245Ek 3. Sosyal Bilimler İçin Taslak Eğitim Programı ..............................................................246Ek 4. Fen Bilimleri İçin Taslak Eğitim Programı ..................................................................258Ek 5. Çoklu Zeka Kuramına Dayalı Okul Öncesi

Matematik Ders Programı ..............................................................................................286Ek 6. Yapılandırmacılık Yaklaşımına Dayalı İnsan Hakları ve

Vatandaşlık Eğitimi Ders Programı (Örnek Etkinlikler) .........................................295Ek 7. Beyin Temelli Öğrenme Yaklaşımına Dayalı İngilizce Örnek Ders Planı ................................................................................................................304Ek 8. Basamaklı Öğretim Programı Uygulamasına İlişkin Örnek Ders Programı .......................................................................................................306Ek 9. 2004 İlköğretim Programları Kazanım ve Etkinlik Örnekleri .............................316Ek 10. Öğretim Programlarını Değerlendirme Ölçeği .....................................................329Ek 11. Bilişsel Davranışlar, Duyuşsal Özellikler ve

Devinişsel Beceriler Eylemsiler Listesi ......................................................................331

TERİMLER SÖZLÜĞÜ ...................................................................................................................335AD BULDURUSU ...........................................................................................................................389KONU BULDURUSU .....................................................................................................................391

ÇİZELGELER LİSTESİ

Çizelge 1. Eğitim Programlarını Etkileyen Eğitim Felsefeleri ...........................................23Çizelge 2. Bilişsel Alan Hedefl erini Davranışa Dönüştürmede Kullanılan Eylemsiler (Fiilimsiler) ............................................................................................101Çizelge 3. Duyuşsal Alan Hedefl erini Davranışa (Özeliğe) Dönüştürmede Kullanılan Eylemsiler ..............................................................................................102Çizelge 4. Devinişsel Alan Hedefl erini Davranışa (Beceriye) Dönüştürmede Kullanılan Eylemsiler ..............................................................................................103Çizelge 5. Devinişsel Alan Hedefl erini Davranışa (Beceriye) Dönüştürmede Kullanılan Eylemsiler (Devam) ............................................................................104Çizelge 6. Boyutlandırılmış Aşamalı Sınıfl ama Çizelgesi............................................... 108Çizelge 7. Bilişsel Süreç Boyutunun 6 Kategorisi ve İlişkili

Oldukları Bilişsel Süreçler ..................................................................................... 121

xiiiİçindekiler

Çizelge 8. Örnek Belirtke Tablosu Vatandaşlık Bilgileri, Ünite vii: Hürriyetçi Demokrasimizde Temel Hak ve Ödevlerimiz Belirtke Tablosu ..................... 131

Çizelge 9. Örnek Ünite Analizi Tablosu 5. Sınıf Fen Bilgisi “Vücudumuz” Ünitesi, “Dolaşım Sistemi” Bölümü Analiz Tablosu ...................................................... 133

Çizelge 10. İlköğretim 2. Sınıf Hayat Bilgisi Programı Üniteleri ve Süreleri ............................................................................................. 134

Çizelge 11. Hedef, Yaklaşım, Strateji, Yöntem ve Teknik İlişkisi ................................... 149Çizelge 12. Çoklu Zeka Kuramında Değerlendirme Teknikleri ................................... 203

ŞEKİLLER LİSTESİ

Şekil 1. Program Tasarımı Yaklaşımları ...................................................................................47Şekil 2. Program Geliştirmede Taba Modeli .........................................................................48Şekil 3. Program Geliştirmede Tyler Modeli .........................................................................49Şekil 4. Taba-Tyler’in Program Geliştirme Modeli ...............................................................50Şekil 5. Sistem Yaklaşımına Göre Program Geliştirme Modeli .......................................51Şekil 6. Program Geliştirme Modellerinin Karşılaştırılması .............................................52Şekil 7. MEB Program Geliştirme Modeli ...............................................................................54Şekil 8. MEB Yeni Program Geliştirme Modeli ......................................................................57Şekil 9. Program Geliştirmede “Demirel” Modeli ................................................................59Şekil 10. İşlem-Zaman Çizelgesi ...............................................................................................66Şekil 11. Pert-İşlem Ağı ................................................................................................................67Şekil 12. Program Geliştirme Akış Şeması .............................................................................68Şekil 13. Öğrenme Stratejileri................................................................................................. 140Şekil 14. Programın Denenmesi Aşamaları ....................................................................... 168Şekil 15. Program Değerlendirmede “Demirel” Modeli ................................................. 181Şekil 16. Çoklu Zeka Kuramında Planlama Sorunları ..................................................... 201Şekil 17. Basamaklı Öğretim Programının Düzeyleri .................................................... 229

Bu bölümde, eğitim programı ve eğitimde program geliştirme kavramları üzerin-de açıklamalar yapılmış ve yeni bir tanıma gidilmiştir.

EĞİTİM PROGRAMI

Eğitim programı kavramının kullanılmasının, M. Ö. birinci yüzyıla kadar uzandığı belirtilmektedir. Julius Ceaser ve askerleri, Roma’da yarış arabalarının, üzerinde yarıştığı oval biçimdeki koşu pistini Latince curriculum (İngilizce track: koşu yolu) olarak kullanmışlar ve bu kavram, koşu pisti olarak bilinen somut bir kavramdan, bugün ders programı anlamında kullanılan soyut bir kavrama doğ-ru geçişi sağlamıştır. Bu süreçte, eğitim programı (curriculum) “izlenen yol” anlamında eğitimde de kullanılmaya başlanmıştır (Oliva, 1988: 4). Bu nedenle, kelimenin etimolojik yapısından hareket eden kimi eğitimci yazar ve düşünürler “izlence” sözcüğünü kullanmayı yeğlemektedirler. Eğitim programı için kimi dü-şünürler de bu kavram için yetiştir-mekten yola çıkarak yetişek sözcü-ğünü kullanmayı benimsemiş, ama daha çok eğitim programı kavramı günümüze kadar kullanılagelmiştir. Ancak, eğitimde program kavramı, pek çok düşünür ve eğitim bilim-cisi tarafından farklı şekillerde ta-nımlanmıştır.

Genel olarak, 20. yüzyıla kadar “konular listesi” anlamında kulla-nılan eğitim programı kavramının tanımı üzerinde çeşitli yorumlar yapılmış ve bu yorumlar arasında ortak olanlardan en çarpıcı olanlar şöyle sıralanmıştır (Oliva, 1988: 6):

konular listesidir.ders içerikleridir.çalışmaların programlanmasıdır.öğretim materyalleri listesidir.derslerin sıralanmasıdır.hedef davranışlar grubudur.okul içinde ve dışında öğretilen herşeydir.okul personeli tarafından planlanan herşeyidir.

EĞİTİ

M

PROGRAMI

PROGRAM GELİŞTİRMEDETEMEL KAVRAMLAR

1. BÖLÜM

2 Eğiti mde Program Gelişti rme

Ancak, eğitim programları üzerinde uzmanlaşmış eğitim bilimcilerinin ta-nımlarına baktığımızda daha kapsamlı ve betimleyici tanımlarla karşılaşmaktayız. Öncelikle, Carter V. Good’un hazırladığı eğitim sözlüğünde eğitim programı, bir çalışma alanında sertifika ya da diploma alabilmek için sistematik olarak sıralan-ması gereken dersler ya da konulardan oluşan bir liste anlamında kullanılmaktadır (Good, 1973: 157).

Caswell ve Campbell (1935: 66), eğitim programını konular listesi olarak de-ğil, daha çok, öğrencilerin, öğretmenlerin rehberliği altında kazandıkları yaşantı-ların tümü olarak görmektedirler.

Saylor, Alexander ve Lewis (1981: 8) ise programı, “eğitilecek bireylere, öğ-renme yaşantılarını kazandırma planı” olarak tanımlamaktadırlar. Taba da benzer bir tanımla, eğitim programının öğrenme planı olduğunu belirterek, tanımı, prog-ram ögelerini sıralayarak yapar. Taba’ya (1962: 11) göre, bütün eğitim programları nasıl tanımlanırsa tanımlansın, belli ögelerden oluşur. Bunlar, hedefl er ve hedef davranışlar, içeriğin seçimi ve örgütlenmesi, öğrenme-öğretme süreci ve son ola-rak da hedefl erin değerlendirilmesidir.

Ronald C. Doll (1986: 8) ise, eğitim programını, okul sorumluluğunda öğren-cilerin değerlerini, tutumlarını, tavırlarını değiştiren, becerilerini geliştiren, bilgi ve anlayış kazanmalarını sağlayan hem süreç hem de içerik olarak tanımlamış ve okulun kontrolünde öğrencilerin tüm yaşantılarının düzeni olarak görmüştür.

Tanner ve Tanner’e (1980: 43) göre, eğitim programı, okul ya da üniversitele-rin sorumluluğu altında sistematik olarak geliştirilen bilgi ve yaşantıların yeniden yapılanması olarak tanımlanmıştır.

Albert I. Oliver (1977: 8), eğitim programı ile öğretim programını eş anlamlı görmekte ve bir eğitim programının;

Çalışma programı1. Yaşantı programı2. Hizmet programı 3. Örtük program (ders dışı etkinlikleri içine alan)4.

olmak üzere dört ögeden oluştuğunu ileri sürmektedir.Program kavramına farklı bir açıdan bakan, Robert M. Gagne (1967: 21),

konu alanını içerik, hedefl erin ifadesini de gözlenebilir davranış olarak belirtmiş, içeriğin düzenlenmesi ve öğrencilerin giriş becerilerinin ön değerlendirilmesinin birlikte ele alınması gerektiğini önermiştir.

Mauritz Johnson (1967: 130), “öğrenme ürünlerinin yapılandırılması” anla-mında eğitim programının tanımını ortaya koyarken Gagne ile aynı görüşte ol-duğunu belirtir. Ancak Johnson, program geliştirme sistemini çıktı/ürün olarak, öğretme sistemini de girdi olarak algılamaktadır.

3Program Gelişti rmede Temel Kavramlar

“Eğitim programı, istendik hedef ve davranışların kazanılması için strateji-lerin belirlendiği yazılı doküman ya da eylem planı olarak tanımlanır” görüşünü daha çok Taba ve Tyler benimserken, bugün de, pek çok davranışçı ekole ve sis-tem yaklaşımına eğilim gösteren eğitimciler aynı görüşü paylaşmaktadırlar. Söz-gelimi, Saylor, Alexander ve Lewis eğitim programının, eğitilecek bireylere öğren-me yaşantılarını kazandırıcı bir plan olduğunu belirtmektedirler.

David Pratt (1980), eğitim programını, biçimsel eğitim ve öğretim etkinlikle-rini örgütleme takımı olarak görürken, Bondi, öğrenilmesi gerekli olanların belir-lendiği öğrenme hedefl erinin bir planı olarak tanımlamaktadır.

Genel anlamda eğitim programı, öğrencilerin yaşantılarını düzenleme olarak tanımlanabilir. Bu anlamda Ertürk de eğitim programını, düzenli eğitim durum-ları olarak görmektedir. Temelde Dewey’in eğitim ve deneyim tanımına dayanan bu görüş, okuldaki her şeyi kapsarken, planlı olduğu sürece okul-dışı etkinlikleri de içine alır. Caswell ve Campbell’e göre 1930’lardan bu yana eğitim programı, öğretmenlerin rehberliği altında öğrencilerin geçirmiş olduğu tüm yaşantılardır. Shephard ve Regan, eğitim programının, okulun rehberliği altında, çocukların sü-rekli kazandıkları yaşantıları içerdiğini belirtirken, Hass, eğitim programını, bir eğitim süreci içinde sunulan programda, bireylerin geçirdikleri tüm yaşantılar ol-duğunu söyler.

Kimi eğitim kuramcıları, eğitim programını bir sistem olarak düşünürler ve onlara göre eğitim programı, sistemi uygulamak için insanlar ve süreçlerle ya da işlemlerin ve personelin örgütlenmesi ile uğraşan bir sistemdir. Orlosky , Smith, Shubert ve Tanner-Tanner bu gruptandır. Kimi eğitim kuramcıları ise eğitim programını konu alanı ya da içerik olarak düşünürler. Bu tanımlara yüzde yüz uyan hiçbir program yaklaşımı yoktur, ancak, herhangi bir program yaklaşımı bu tanıma uygun hale getirilebilir.

Türkiye’de program geliştirme çalışmalarının öncülerinden Varış (1994: 18), eğitim programını, “bir eğitim kurumunun, çocuklar, gençler ve yetişkinler için sağladığı, milli eğitim ve kurumun amaçlarının gerçekleştirilmesine dönük tüm faaliyetleri kapsar” şeklinde tanımlamaktadır.

Ertürk (1982: 95), eğitim programını “yetişek” olarak nitelemekte ve “geçerli öğrenme yaşantıları düzeni” olarak tanımlamaktadır. Ona göre yetişek, öğrenci açısından bir öğrenme yaşantıları düzeni, eğitimci açısından ise bir eğitim durum-ları düzenidir.

Doğan (1975: 36), eğitim programını “öğrencilerde beklenen öğrenmeyi mey-dana getirebilmek için planlanmış faaliyetlerin tamamı” olarak tanımlamaktadır.

Posner (1995: 5-9) ise, eğitim programını, farklı bir bakış açısı ile ele almış ve “hem öğretme hem de değerlendirme sürecine karar vermeye olanak sağlayan öğ-renme ürünleri dizisi” ya da “bir alanın hedef ve değerlendirme boyutları ile tüm

4 Eğiti mde Program Gelişti rme

öğrenilecek konuların planı ya da içerik tasarımı” olarak tanımlamaktadır. Bunun yanı sıra Posner eğitim programını işlevlerine göre kendi içinde farklılaştırarak da tanımlamaktadır (Posner,1995: 10-12). Buna göre bir eğitim programının beş farklı işlevini vurgulamaktadır. Buna göre program tanımları;

Resmi eğitim programı: program kılavuzunu; hedefl eri, ders planlarını, ko-nuların işleniş sırasını, kullanılacak araç-gereçleri ve değerlendirmeyi içeren yazılı program,

İşevuruk eğitim programı: Öğretmenin sınıft a öğrettikleri, bunların nasıl öğretildiği ve öğrencilerin öğrenme ürünlerini kapsayan program,

Örtük eğitim programı: Resmi programda açık olarak belirtilmediği halde öğrencilerin yaşantılarını etkileyen, toplumun norm ve değerlerini içeren prog-ram,

Öğretisiz eğitim programı: Resmi ya da işevuruk programa dahil edilmeyen, öğretilmeyen konuları ve bu konuların öğretilmeme sebebini içeren program,

Destekleyici eğitim programı: Resmi program dışında öğrencilerin ilgileri-ne ve gönüllülük esasına göre planlanmış öğrenme yaşantılarını destekleyen prog-ram olarak belirtmektedir,

Buraya kadar verilen tanımlardan hareket edildiğinde ortaya çıkan görüşleri sentezleyen bir tanımı şöyle ifade edebiliriz.

“öğrenene, okulda ve okul dışında planlanmış etkinlikler yoluyla sağlanan öğrenme ya-

şantıları düzeneği” olarak tanımlanabilir.

eğitim programı

Bu tanımda yer alan öğrenen, yaşam boyu devam eden süreçte sürekli öğren-me arzusunda olan bireydir. Bireyi öğrenme sürecinin temeline aldığımızı ve onu bir öğrenen olarak gördüğümüzü kabul edebiliriz. Okulda ifadesi ile okul içinde yapılan tüm etkinlikler ile sınıft a öğretilen tüm dersleri içine alan öğretimi, okul dışında derken de okul çevresinde ve program dışı etkinlikler olarak dile getirilen örtük program etkinliklerini kapsadığı söylenebilir. Eğitimde planlanmış etkinlik-lerin önemi büyüktür. Eğitim bir bakıma kasıtlı kültürleme yolu olarak görüldü-ğünden eğitim programlarının planlı olması gereği bu deyişle kendiliğinden or-taya çıkmaktadır. Öğrenenlere öğrenme yaşantıları sağlamak eğitim programları aracılığı ile olmaktadır. Bu nedenle öğrenme yaşantıları eğitim programının en önemli boyutu olmak durumundadır. Programın bütününün bir düzenek olarak görülmesinde vurgulanmak istenen, bu düzen içinde sistemli bir yapılanmanın ve sistematik sürecin olmasından kaynaklanmaktadır. Bu anlamda düzenek, eğitim programını bir düzen içinde sunmanın gerekliliğini vurgulamaktadır. Bu açıkla-malar ışığı altında yukarıda dile getirilen eğitim programı tanımıyla geçerli bir sonuca varılmak istenmiştir.