14. CARINSKA UNIJA (pojam i nastanak)

Carinska unija je prostor (jedinstveno trgovačko područje) na kojem ne postoje unutarnje prepreke kretanju robe, a na robu koja dolazi izvana primjenjuju se zajednička pravila i carine. U okviru nje postojalo je slobodno kretanje ljudi,roba, usluga i kapitala.

Šest država članica EU: Belgija, Nizozemska, Njemačka, Francuska, Itaija i Luksemburg položile su temelje CU-e potpisivanjem UGOVORA O EEZ 1957. godine.

Sporazumi koji su uslovili formiranje CU su: Havanska povelja, GATT i WTO (Svjetska trgovinska organizacija).

Ona je službeno uspostavljena 1. jula 1968., kada su družave članice međusobno ukinule carine na sve industrijske proizvode. Carine na poljoprivredne proizvode ukinute su nakon 2 godine.

15. MJERE ZA USPOSTAVU I EFEKTI CARINSKE UNIJE

Ključne mjere za uspostavu Carinske unije su:

1) uklanjanje carinskih ograničenja među zemljama članicama Unije 2) uvođenje zajedničke carinske tarife prema trećim zemljama3) zajednička trgovinska politika.

Efekti Carinske unije su:

1) efekat stvaranja trgovine (pozitivan efekat) – posljedica uvoza iz CU po nižoj cijeni,2) efekat skretanja trgovine (negativan efekat) – uvoz jeftinijih proizvoda iz Unije zamjenjuje se

skupljim proizvodima,3) efekat potrošnje – povećanje potrošnje i uvoza.

16. ZAJEDNIČKA TRGOVINSKA POLITIKA

Trgovinska politika jedna je od najvažnijih politika EU koja određuje bilateralne odnose Zajednice s trećim zemljama i u multilateralnim organizacijama. Ciljevi trgovinske politike definirani su Ugovorom o Evropskoj zajednici, a uključuju razvoj svjetske trgovine, postupno ukidanje ograničenja međunarodnoj trgovini i smanjivanje carinskih barijera.

Osnovni instrumenti provođenja trgovinske politike EU su: zajednička vanjska carina (CET), mehanizmi zaštite trgovine (TDI) tj. antidamping, politika protiv subvencija ili zaštitne mjere, te Uredba o trgovinskim barijerama (TBR).

EU ima razvijene trgovinske odnose s raznim grupama država među kojima su zemlje Evropskog ekonomskog prostora, mediteranske zemlje, afričke, karipske i pacifičke zemlje (ACP zemlje) te države jugoistočne Evrope. Također, dio trgovinske politike EU je i učešće u pregovorima u okviru Svjetske trgovinske organizacije putem kojih nastoji ojačati svoj ekonomski uticaj u svijetu. U okviru trgovinske politike donošenje novih mjera inicira Evropska komisija, a usvaja ih Vijeće EU kvalificiranom većinom ili jednoglasno.

17. EMS (pojam,nastanak i ciljevi)

EMS-Evropski monetarni sistem bio je prethodnica formiranju EMU-a, a kojeg je usvojio Evropski savjet u Briselu i čiji je cilj bio da obezbijedi ZONU MONETARNE STABILNOSTI (stabilnost valute, kamatnih stopa itd.). EMS je stupio na snagu 12. marta 1979. godine.

EMS je nastao zbog straha pojedinih zemalja, kao što su Njemačka, Austrija, Belgija, Holandija i Luksemburg, da će usljed inflatornih drugih valuta njihova valuta postati skuplja i otežavati izvoz.

EMS se zasnivao na mehanizmu ograničenja za međusobne fluktuacije valuta zemalja članica EU pod nazivom ERM (Exchange Rate Mechanism). To je bio sistem fiksiranih deviznih kurseva koji bi se povremeno prilagođavali tržišnim kriterijumima.

Osnovni ciljevi EMS-a :

1) stabiliziranje deviznih kurseva između zemalja članica EZ2) doprinos jačanju međunarodnih monetarnih odnosa3) podsticaj za daljnji razvoj.

Mehanizam EMS-a sačinjavaju : Evropska valutna jedinica, mehanizam intervencija na deviznom tržištu te kreditni aranžmani.

18. EMU (Ekonomska i monetarna unija)

Ugovorom iz Mastrichta 1992. Godine – Ugovor o Evropskoj uniji, postavljaju se temelji Ekonomske i monetarne unije s ciljem uvođenja jedinstvene valute –EURA.

EMU- predstavlja angažman zemalja članica uvođenju jedinstvene valute-eura kojom se uspostavlja jedinstvena centralna banka (ECB). Tri uslova u Deloresovom izvještaju za uspostavljanje EMU-a su:

1) KONVERTIBILNOST EVROPSKIH VALUTA2) PUNA SLOBODA KRETANJA KAPITALA3) ELIMINISANJE MARŽI FLUKTUACIJA I STABILIZACIJA VALUTA

EMU – naziv je procesa harmoniziranja(usklađivanja) ekonomskih i monetarnih politika zemalja članica EU s ciljem uvođenja eura.

FAZE EMU-a su :

1) Od 1.jula do 31 decembra 1993. - Slobodno kretanje kapitala- Povećanje sredstava u strukturnim fondovima- Ekonomska konvergencija – praćenje ekonomskih politika zemalja članica

2) Od 1.januara 1994. do 31.decembra 1998.- Približavanje ekonomskih i monetarnih politika zemalja članica- Osnivanje Evropskog monetarnog instituta (EMI) i Evropske centralne banke (ECB)- Osiguravanje neovisnosti centralnih banaka (nacionalnih)- Uvođenje pravila koja ograničavaju nacionalne budžetske deficite

3) Od 1.januara 1999.- Nepovratno utvrđivanje kursa i uvođenje jedinstvene valute na devizna tržišta te

uvođenje novčanica i kovanica eura.

Kriteriji za uvođenje zajedničke valute su : fleksibilnost cijena i nadnica, mobilnost faktora proizvodnje, stepen ekonomske otvorenosti, sličnost stopa inflacije ii diverzifikacija p-dnje i potrošnje.

19. VALUTNO I OPTIMALNO VALUTNO PODRUČJE

VALUTNO PODRUČJE – grupa ekonomskih entiteta među kojima je fiksiran tečaj ili uvedena zajednička valuta,a prema ostatku svijeta je fleksibilan devizni tečaj.

OPTIMALNO VALUTNO PODRUČJE – je ono koje može istovremeno postići punu zaposlenost, nisku infaciju i ravnotežu bilance plaćanja. Uslov optimalnog valutnog područja je usklađenost fiskalne i monetarne politike.

20. SISTEM UPRAVLJANJA I ODGOVORNOSTI EMU

U unutrašnjoj selekciji : CENTRALNA BANKA, MONETARNI AUTORITETI I POSLODAVCI I SINDIKATI.

Na nivou EU: EVROPSKA CENTRALNA BANKA (Izvršni odbor i Upravno vijeće), KOMITET ZA EKONOMIJU I FINANCIJE TE EKONOMSKO-POLITIČKI KOMITET.

21. PUNA MONETARNA UNIJA

Osnovne karakteristike pune monetarne unije su:

1) Formiranje jedinstvene i zajedničke valute2) Jedna centralna banka3) Jedinstvena monetarna i fiskalna politika

22. DOPRINOSI EMU-a

Postoji niz prednosti uvođenja eura, tj. osnivanja EMU-a:

• Snižavanje transakcionih troškova - ušteđeni resursi, koji bi inače bili potrošeni u neproduktivne preraspodjele, biće oslobođeni za produktivnu upotrebu.

• Građani su u mogućnosti da porede cijene u euro-zoni, pa razlike u cijenama robe, usluga i zarada postaju jasnije.

• Olakšana je alokacija faktora proizvodnje - brže i jeftinije se otkrivaju povoljniji uslovi za rad i kapital.

• Euro je značajnija valuta nego što su pojedinačno bile svih prethodnih 12, time što će se češće koristiti u transakcijama, kako u Uniji tako i van nje, i time što će značajan dio deviznih rezervi zemlje u svijetu držati u euru. Uvođenje eura je udarac dolaru, funti, jenu i ostalim valutama, jer njihov uporedni značaj opada.

• Širenje finansijskih tržišta - postaju dostupnija i likvidnija.

• Makroekonomska stabilnost - novi režim niske inflacije. Istraživanja pokazuju da veća samostalnost centralnih banaka doprinosi nižoj inflaciji. ECB je najsamostalnija banka na svijetu.

• Niže kamatna stope - smanjenjem inflacije utiče se i na smanjenje kamatnih stopa, a niže kamatna stope smanjuju rizik razlike u kursevima.

• Strukturalna reforma - kvalifikacijom za euro zemlje su na silu morale da dovedu svoje ekonomije u red, time što su zadovoljile kriterijume konvergencije.

• Stvaranje nove globalne valute rezervi - rezerve koriste centralne banke, država i privatne firme kao dugoročni oblik čuvanja vrijednosti i za pokrivanje budućih finansijskih potreba.

• Intenzivniji ekonomski rast - povećanje tržišta, konkurencije, smanjenje prosječnih troškova, veća produktivnost, smanjenje troškova finansijskih transakcija i rizika omogućavaju multinacionalnim kompanijama da ostvaruju ekonomiju obima.

• Uvećan kredibilitet fiskalne politike, jer je devalvacija nemoguća.

• Korisnici primaju veće socijalne beneficije iz viška nastalog sniženjem cijena i umanjenim rizikom.

23. EURO (pojam, dizajn, prednosti i nedostaci)

Euro kao jedinstvenu valutu 1.januara 1999.godine prihvatilo je 11 država članica: Austrija, Belgija, Finska, Francuska, Irska, Italija, Luksemburg, Holandija, Njemačka, Portugal i Španija te 2001. Grčka. Euro nisu uvele Velika Britanija, Danska i Švedska.

Tri osnovna kriterija za dizajn su :

1) Da bude prepoznatljiv simbol Evrope2) Da se može lako ispisati rukom3) Da zadovoljava estetske standarde

Euro kao jedinstvena valuta usvojen je na sastanku Evropskog vijeća u Madridu 1995. Godine.

LOŠE STRANE kod usvajanja eura su : manjak kontrole nad inflacijom, kamatama i stopama promjene valuta.

DOBRE STRANE: ista valuta kao glavni trgovinski partneri, veći kredibilitet na međunarodnim financijskim tržištima.

24. KRITERIJI KONVERGENCIJE

Oni predstavljaju ekonomske uslove utvrđene ugovorom o EU (1992./1993.) kojima se procjenjuje spremnost zemalja članica EU za učešće u trećoj fazi EMU-a.

- STABILNOST CIJENA – gdje je jasno definisano da stopa inflacije ne smije biti veća od 1,5% od prosječne stope inflacije tri zemlje članice sa najnižom inflacijom u prethodnoj godini.

- BUDŽETSKI MANJAK (deficit) – mora biti manji od 3% bruto domaćeg proizvoda (BDP-a) EU.

- DUG – ne smije prijeći 60% BDP-a.- KAMATE – dugoročne kamate ne smiju prijeći 2% kamatne stope tri zemlje članice s

najnižom inflacijom u prethodnoj godini.- STABILNOST DEVIZNOG KURSA – kurs domaće valute mora ostati unutar unaprijed

određenih margina fluktuacije najmanje dvije godine.

25. EUROZONA

Eurozona je zapravo naziv za grupu država članica EU koje su kao domaću valutu uvele jedinstvenu evropsku valutu – EURO.

Danas eurozonu čini 17 država članica EU: Austrija, Belgija, Finska, Estonija, Francuska, Grčka, Holandija, Irska, Italija, Kipar, Luksemburg, Malta, Njemačka, Portugal, Slovenija, Slovačka i Španija te francuske prekomorske teritorije Gvadalupe, Francuska Gvajana, Martinike na Karibima i Reunionu u Indijskom okeanu, portugalski Madeir i Azurska ostrva i španska Kanarska ostrva u Atlantskom okeanu.

Od zemalja koje nisu članice Eurozone ni Europske unije, kovanice eura izdaju još i Monako, San Marino i Vatikan. Osim u ovim državama, euro se kao službeno sredstvo plaćanja koristi još i u Andori, Crnoj Gori te na Kosovu.

Uvođenje eura i ulazak u eurozonu je, izuzev Danske i Velike Britanije, obaveza za sve sadašnje, uključujući Švedsku, i sve buduće države članice Evropske unije.

26. PAKT O STABILNOSTI I RASTU

Pakt o stabilnosti i rastu je dogovor država članica EU vezan za fiskalnu politiku, a odnosi se na treću fazu ekonomske i monetarne unije (EMU), odnosno na nepovratno fiksiranje kursa i uvođenje jedinstvene valute – eura. Počeo se primjenjivati 1. Januara 1999.(a usvojen je usvojen rezolucijom Evropskog vijeća -Amsterdam, 1997. i dvjema uredbama Vijeća EU -1997.) kako bi se osiguralo da države članice EMU održavaju fiskalnu disciplinu nakon uvođenja jedinstvene valute – eura.

Ključno načelo ovog pakta jeste pravilo da sve zemlje članice moraju držati svoje budžete blizu bilanse ili u višku(deficit ne smije premašiti 3% BDP-a, državni dug ne smije biti veći od 60% BDP-a).

Pakt sprječava zemlje članice Unije da donose političke mjere koje bi mogle nepropisno koristiti njihovim vlastitim ekonomijama na štetu ostalih zemalja članica EU-a.

Pakt daje mogućnost Vijeću da kazni svaku zemlju članicu koja ne poduzima odgovarajuće mjere za uklanjanje pretjeranog deficita.

POJMOVI :

- ČETIRI SLOBODE čine:

Sloboda kretanja robe - obuhvata ukidanje carina i taksi s jednakim učinkom,usvajanje zajedničke carinske tarife prema trećim državama, zabranu količinskih ograničenja i mjera s jednakim učinkom, te reformu državnih monopola.

Sloboda kretanja ljudi - znači da građanin Evropske unije ima pravo da se preseli,nastani i zaposli u bilo kojoj od država članica bez izloženosti diskriminaciji na osnovu svog državljanstva. Sloboda kretanja ljudi postepeno se razvijala tako da je prvo obuhvatala radnike, zatim samozaposlena lica, studente, a kasnije i sve građane EU.

Sloboda pružanja usluga - omogućava ekonomskim subjektima slobodno pružanje usluga na cijelom području Evropske unije, bez obzira u kojoj im je državičlanici poslovno sjedište. Tako npr., banke ili osiguravajuća društva mogu pružatiusluge na cijeloj teritoriji Evropske unije, a građani mogu izabrati najpovoljniju uslugu koja se nudi na unutrašnjem tržištu.

Sloboda kretanja kapitala - zabranjuje restrikcije za kretanje kapitala i plaćanjakako između država članica tako i, uz određene izuzetke, između država članica i trećih država.

- DRŽAVA ČLANICA, KANDIDATKINJA I PRISTUPNICA:

Pristupanje novih članica u EU regulirano je Ugovorom o EU (1992./1993.). Svaka evropska država koja poštuje principe slobode, demokratije, ljudska prava i slobode te vladavinu prava može podnijeti zahtjev za članstvo u EU. Država zahtjev podnosi Vijeću EU, koje odlučuje jednoglasno, nakon što primi mišljenje Evropske komisije i nakon što Evropski parlament da svoj pristanak. Status članice Evropske unije država dobiva nakonispunjavanja kriterija za članstvo (kriteriji iz Kopenhagena 1993. i kriterij iz Madrida1995.), završetka pregovora o članstvu, potpisivanja ugovora o pristupanju i završetkaprocedure njegove ratifikacije.

Država kandidatkinja je država koja je podnijela zahtjev za članstvo u Evropskoj uniji i kojoj je, na osnovu pozitivnog mišljenja Evropske komisije (avis), Evropsko vijeće dodijelilo status države kandidatkinje. Status države kandidatkinje trenutno imaju Hrvatska, Makedonija i Turska.

Državom pristupnicom smatra se država koja je ispunila kriterije za članstvo(kriteriji iz Kopenhagena 1993. i kriterij iz Madrida 1995.), zaključila pregovore očlanstvu u EU, potpisala ugovor o pristupanju i koja čeka utvrđen datum pristupanja Evropskoj uniji.Za državu pristupnicu u ovom ''prijelaznom'' periodu osigurani su posebni aranžmani: redovno se informira o zakonodavstvu EU, konsultira, ima mogućnost davanja mišljenja na prijedloge propisa, dodjeljuje joj se status posmatrača u svim relevantnim institucijama EU te ima pravo iznositi svoje stavove, ali ne i glasati.

- GATT –

Opći multilateralni međunarodni sporazum o carinama i trgovini stupio je na snagu 1. januara 1948. Nakon Drugog svjetskog rata nastojalo se stvoriti veliku Međunarodnu organizaciju za trgovinu (ITO). Međutim, Sporazum o uspostavljanju ITO nikada nije ratificiralo nekoliko zagovornika osnivanja ove organizacije, među kojima su i Sjedinjene Američke Države, pa se iz tog sporazuma (Havanskog) izdvojio onaj dio koji se odnosio na carine tj. GATT. Godine 1995. GATT je prerastao u Svjetsku trgovinsku organizaciju koja je proširila svoju nadležnost na reguliranje usluga – Opći sporazum o trgovini uslugama (GATS) i intelektualno vlasništvo – Sporazum o trgovini vezanoj za intelektualno vlasništvo(TRIPS).

- LISABONSKA STRATEGIJA

Na sastanku Evropskog vijeća, održanom 2000. godine u Lisabonu, čelnici vlada i šefovi država članica EU postigli su dogovor o zajedničkom strateškom cilju koji bi doveo do toga da EU postane najkonkurentnija i najdinamičnija ekonomija svijeta zasnovana na znanju, te sposobna za održivi ekonomski rast s najvećom stopom zaposlenosti te snažnom ekonomskom i socijalnom kohezijom.

Radi postizanja tog cilja usvojena je Lisabonska strategija, koja se zasniva na tri segmenta:

1. ekonomski segment - naglasak je na potrebi stalnih prilagođavanja promjenama u informacionom društvu, te u podsticanju razvoja i istraživanja,

2. socijalni segment - ulaganje u ljudski potencijal i borba protiv socijalne isključivosti, investiranje u obrazovanje i osposobljavanje te provođenje aktivne politike zapošljavanja.

3. ekološki segment - koji je naknadno usvojen na sastanku Evropskog vijeća u Geteburgu 2001. godine a upozorava na činjenicu da ekonomski rast treba uskladiti s razumnim korištenjem prirodnih resursa.

Međutim, Lisabonska strategija doživjela je neuspjeh zbog preširoko definiranih ciljeva,preobimnog programa, nedovoljne koordinacije i proturječnih prioriteta. Evropsko vijeće je 2005. godine odlučilo staviti naglasak na znanje, inovacije i optimalizaciju ljudskog kapitala te tako povećati potencijal rasta, produktivnost i ojačati socijalnu koheziju. S tim ciljem je 2005. godine usvojena revidirana Lisabonska strategija – Lisabonska strategija za rast i zaposlenost.

- ZONA SLOBODNE TRGOVINE

Zonu slobodne trgovine čine dva ili više carinskih područja unutar kojih su ukinutesve carine i druga trgovinska ograničenja na gotovo svu robu porijeklom iz tihpodručja. Za razliku od carinske unije, zemlje pristupnice zoni slobodne trgovine zadržavaju vlastitu carinsku tarifu prema trećim zemljama. Bosna i Hercegovina se Sporazumom o stabilizaciji i pridruživanju (16. 6. 2008.) obavezala na uspostavljanje zone slobodne trgovine s Evropskom unijom u periodu od pet godina.

- ŠUMANOV PLAN

Šumanov plan koji je još poznat pod nazivom Šumanova deklaracija nazvan je po Robertu Šumanu, francuskom ministru vanjskih poslova, koji ga je predložio i objavio javnosti 9. maja 1950. Suština

ovog plana je stavljanje pod zajednički nadzor francuske i njemačke proizvodnje i distribucije čelika, a s ciljem sprečavanja mogućnosti sukoba na evropskom kontinentu. Nakon objavljivanja plana, osim Francuske i Njemačke, ovoj inicijativi priključile su se Italija te Belgija, Danska i Holandija – zemlje Beneluksa. Plan je rezultirao potpisivanjem Pariskog ugovora(Ugovor o Evropskoj zajednici za ugalj i čelik) 18. aprila 1951. i osnivanjem Evropska zajednica za ugalj i čelik, prve od tri Evropske zajednice.

Robert Šuman smatra se ocem današnje Evropske unije, a Šumanov plan početkom procesa evropskih integracija i evropskog ujedinjenja. Evropsko vijeće u Milanu je 1985. godine odlučilo da se dan objavljivanja Šumanovog plana, 9. maj, obilježava kao Dan Evrope.