EKONOMİK GÖSTERGELER ve YORUMLANMASI

IMF

Türkiye’de Finansal Sistem

• Merkez Bankası;

• Ticaret Bankaları;

• Sermaye Piyasasında yer alan Finansal Kurumlar (Menkul Kıymet Borsaları ve Bankerler);

• Diğer Mali Kurumlar (Sigorta Şirketleri, Kredi Kooperatifleri, Menkul Kıymet Yatırım Ortaklıkları vb.);

• Yarı Mali Kurumlar (Bireysel Emeklilik Şirketleri, Sosyal Güvenlik Kurumu vb.)

TCMB

• TCMB, 30 Haziran 1930 tarihinde 1715 sayılı kanun ilekurulmuş ve 1931 yılında faaliyetine başlamıştır. TCMB biranonim şirkettir ve bu şirkette Hazinenin payı yüzde 51’dir.TCMB’nin başlıca görevleri arasında para ve kredi politikasınıekonominin gereklerine göre ve fiyat istikrarı sağlayacak birbiçimde yürütmek, hükümetle işbirliği içinde ulusal paranın içve dış değerini korumak amacıyla gerekli önlemleri yerinegetirmek, ulusal paranın hacim ve tedavülünü düzenlemek,para arzı ve ekonominin likiditesini ayarlamak için açık piyasaişlemleri yapmak ve altın/döviz rezervlerini ekonomininyararına olacak şekilde düzenlemek

TCMB Analitik Bilânçosu

TCMB analitik bilançosu TCMB Bilançosu kalemlerinin

sadeleştirilmesi ve toplulaştırılması ile elde edilen, varlık ve

yükümlülükler şeklinde düzenlenmiş, böylelikle bilançonun finansman

şekli ile bu finansman sayesinde ortaya çıkan varlıkların kolaylıkla

izlenebilmesi sağlayan bir bilançodur.

TCMB Analitik Bilançosu

• “Varlıklar” Merkez Bankası analitik bilançosunun soltarafında yani aktifinde yer alır ve ikiye ayrılarakincelenmelidir.

• Varlıkların ilk kısmını “dış varlıklar” oluşturur. 1.Dışvarlıklar, merkez bankasının döviz üzerinden tuttuğuvarlıkları gösterir ve dolayısıyla ekonominin dövizkazancı ile ilgilidir. Dış varlıklar TCMB’nin altınmevcudunu, şube kasalarındaki dövizlerini, yurtdışımuhabirleri nezdindeki döviz mevcudunu ve dövizalacaklarını kapsar. Dış varlıkların artmakta oluşuülkenin döviz rezervlerinin arttığını gösterir.

2.İÇ VARLIKLAR, merkez bankasının aktif kısmının diğer önemli unsurudur. İç

varlıklar merkez bankasının bankacılık kesimine verdiği kredileri gösterir. İç

varlıkların üç temel kalemi vardır. Bunların ilki 2.1“NAKİT İŞLEMLER” kalemidir. Bu

kalemin ilk bileşeni olan 2.1.1.“hazine borçları” başlığı altında, TCMB’nin açık piyasa

işlemleri nedeniyle ortaya çıkan “devlet iç borçlanma senetleri” (DİBS), borç veya alacak

şeklindeki net değeriyle 2.1.1.1 “bankamız portföyü” alt başlığı kapsamında yer alır.

Merkez bankasının bankalara belirli bir faiz oranından verdiği krediler 2.1.2.“bankacılık

sektörüne açılan nakit krediler” alt başlığı altında bulunur. Nakit işlemlerin diğer

kalemleri 2.1.3. “Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonuna (TMSF) kullandırılan krediler” ve

2.1.4. “diğer kalemler” başlıklı kalemlerdir. “Diğer kalemler”, TCMB’nin kâr ve

zararını, sabit kıymetlerini ve sermayesini içermektedir. İç varlıkların ikinci temel kalemi

2.2. “DEĞERLEME HESABI” dır. TCMB bilânçosunda bulunan altın, döviz ve

efektiflerin cari döviz kurundaki değişiklikler karşısında oluşan net lehte kur farkları iç

varlıklar altında eksi işaretle gösterilir. Dolayısıyla TL’nin değer kaybetmesi iç varlıklarda

bir azalışa yol açacak, TL’nin değer kazanması aleyhte kur farkı oluşturacağı için iç

varlıkları artıracaktır. İç varlıkların üçüncü temel kalemi 2.3. “IMF ACİL YARDIM

TAKİPHESABI” başlığı altında yer almaktadır.

Yükümlülükler (Pasif)

• 1. Toplam Döviz Yükümlülükleri: Toplam dövizyükümlülükleri TCMB’nin yurtdışına veyurtiçine olan döviz yükümlülüğünü gösterir.Dış yükümlülükler, yurtdışına döviz borcundan,iç yükümlülükler ise kamunun ve bankalarındöviz mevduatlarından meydana gelmektedir.

• 2. Merkez Bankası Parası: Merkez bankası parası TCMB’nin TL cinsinden ekonomideki diğer birimlere olan yükümlülüklerini temsil etmektedir. Merkez bankası parası 2.1.“rezerv para” ve 2.2. “diğer merkez bankası parası” adı altında iki başlık altında yer almaktadır.

• 2.1.Rezerv Para: Rezerv paranın ilk unsuru 2.1.1.“emisyon” dur. Merkez bankasının dolaşıma(tedavüle) soktuğu banknotların toplam değerineemisyon adı verilir ve özellikle gelişmiş ülkelerdemerkez bankası yükümlülüklerinin önemli kısmınıbu kalem oluşturur. Ekonomide canlılık olmasıbirey ve kurumların nakit talebini yükseltir ve budurumda toplam yükümlülükler içinde emisyonunpayı da yükselir. Dolayısıyla geleceğe dönükiyimser bekleyişler ve ekonomiye duyulangüvende artış olması hanehalklarının emisyontaleplerini de yükseltecektir.

• Rezerv Paranın İkinci Unsuru 2.1.2. Bankalar Mevduatı: “Zorunlu Karşılıklar”, “Bankalar Serbest İmkanı” ve “Bankalar Mevduatı”. Zorunlu karşılıklar yasal mevzuat gereğince yatırılması gerekli olan paralar karşılığında oluşturulan hesapları; bankalar serbest imkanı ise özel veya kamuya ait olan bankacılık veya diğer alanlardaki kuruluşlar adına merkez bankası nezdinde açılan serbest tevdiat hesaplarını kapsamaktadır.

• Rezerv Paranın Üçüncü Unsuru: 2.1.3. Fon hesapları. Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu (TSMF) ve diğer kararname ile açılan fon hesaplarını kapsamaktadır.

• Rezerv Paranın Dördüncü Unsuru: 2.1.4. Banka dışı kesimlerin mevduatı.

Rezerv Para

• Emisyondan farklı bir büyüklük olan” rezerv para”,bankacılık sisteminin kaydi para yaratma gücünedayanak oluşturur. Öte yandan ülkedeki para arzının“rezerv para çarpanı” adı verilen mekanizmaçerçevesinde oluşacak büyüklüğü de rezerv parayadayanır. Rezerv paranın artıyor olması genellikleemisyonun arttığı şeklinde yorumlanır ve bu durum faizoranlarının düşeceğinin ve enflasyonun artışageçeceğinin önemli bir sinyalidir. Tersi durumda ise sıkıpara politikası izlendiği, faiz oranlarının yükseleceği veekonominin daralacağı düşünülür. Rezerv paranın nisbiolarak istikrarlı seyretmesi ise nötr bir para politikasınınuygulandığını göstermektedir.

• 2.2. Diğer Merkez Bankası Parası

• 2.2.1.APİ, TCMB’ nin açık piyasa ve bankalar arası para piyasası ile swap işlemlerinden olan borçlarını temsil etmektedir.

• 2.2.2. Kamu Mevduatı

Para politikası izleyen merkez bankaları para arzını “rezerv para” aracılığı ile

kontrol ederler. Son yıllarda rezerv para yerine Net İç Varlıklar (NİV)

göstergesinin kontrolü de daha sık kullanılmaya başlanmıştır. NİV, merkez

bankası bilançosundan yola çıkarak oluşturulan ve “döviz karşılığında

oluşturulmayan para arzı” şeklinde tanımlanabilecek bir göstergedir. NİV, TL

arzının döviz varlıklarına göre olan dengesini kapsar ve iç varlıklardan net dış

varlıkların çıkarılması ile elde edilir. NİV’in yönlendirilmesine dayalı bir

politikada TCMB’nin piyasaya ne kadar bir para arzı yapacağı veya piyasadan ne

kadar para çekeceğini görebilmenin iki yolu vardır. Bunlardan ilki parasal taban

ve net döviz varlıkları farkını ortaya koymak, ikincisi ise, NİV’in APİ ve kamuya

verilen net krediler gibi kendi bileşenlerinin ne yönde değiştiğini gözlemlemektir.

Örneğin; merkez bankasının APİ hacmini arttırması piyasayı fonlaması (piyasaya

likidite vermesi) anlamına gelmektedir.

ÖDEMELER DENGESİ: TCMB, Her Ay

• Bir ülkenin ödemeler dengesi tablosu, yurtiçinde yerleşik olan ekonomik birimler ile yurtdışında yerleşik olan ekonomik birimlerarasındaki -başta mal ve hizmet ticareti olmaküzere- ekonomik faaliyetleri gösteren birbilançodur. “Ödemeler bilançosu” adı daverilen bu tablonun üç temel bölümü vardır:“Cari işlemler dengesi”, “sermaye hareketleridengesi” ve “uluslararası (resmi) rezervhareketleri”.

• A.Cari işlemler dengesi dövizin nasıl kazanıldığını ve nasıl harcandığını gösterirve dört alt hesaptan oluşur: Dış ticaret dengesi, hizmetler (görünmeyenler)dengesi, gelir (yatırım) dengesi ve cari transferler.

• B.Sermaye hareketleri dengesi, yurtiçinde yerleşik olanlar ile yurtdışındayerleşik olan ekonomik birimler arasındaki borç alma ve verme işlemleri ilesabit sermaye yatırımlarını gösterir. Sermaye hareketleri hesabı, esasen birülkenin cari işlemler dengesizliklerinin nasıl finanse edildiğini açıklayıcı birunsurdur. Sermaye hareketleri dengesinde dört alt hesap bulunur: Doğrudanyatırımlar, portföy yatırımları, diğer uzun vadeli sermaye hareketleri ve kısavadeli sermaye hareketleri.

• C.Uluslararası (resmi) rezerv hareketleri, cari işlemler ve sermayehesaplarından oluşan dengenin bir aynasıdır ve ülkenin merkez bankası ileUluslararası Para Fonu’ndaki (IMF) altın ve döviz rezervlerindeki değişimlerigösterir.

• Cari işlemler dengesi açığını kapatmanın iki yolu vardır: Sermaye hareketleri dengesinin fazla vermesi (yani yurtdışından borçlanmak) veya merkez bankasının döviz rezervlerinden yararlanmak. Cari işlemler dengesinin fazla vermesi halinde bu durumun tersi gerçekleşecektir. Dolayısıyla, ödemeler dengesi tablosunda şu eşitlik her zaman doğrudur:

• Cari İşlemler Dengesi + Sermaye Hareketleri + Uluslararası (Resmi) Rezerv Hareketleri = 0

Ödemeler Dengesi Analitik Sunum

• Türkiye hem 2010 hem de 2011 yılının ilk beşayında dış ticaret açığı vermiş olup maldengesi negatif bakiye vermektedir. Ancak tekbaşına dış ticaret açığı mutlak bir olumsuzlukolarak algılanmamalıdır. Zira cari işlemlerkaleminin diğer unsurlarındaki pozitifbakiyeler yardımıyla (örneğin hizmetticaretinden elde edilen büyük çaplı gelirlerile) dış ticaret açığı kapanabilir ve hatta cariişlemler fazlası bile verebilir.

• Cari işlemler açığı, bir ülkede tasarruf açığıolduğunu ve bu açığın dış alem tasarruflarıaracılığı ile (dışarıdan tasarruf ithal ederek)kapandığını belirtir. Tam aksine bir ülkede tasarruffazlası var ise ülkeler cari işlemler fazlası vermeksuretiyle bu tasarruf fazlalarını dışarıya ihraçetmektedirler. Bu bağlamda Türkiye 2010 ve 2011yılının ilk beş ayında yurtdışından tasarruf ithaletmiştir. Birçok ekonomist, cari işlem açığının dışborçlanma ve benzeri yöntemler ile finanseedilebildiği sürece sorun oluşturmayacağını ifadeetmektedir.

• Dış ticaret dengesinde yer alan ihracat ve ithalatrakamlarının toplamı aslında ilgili ülkenin dünyaekonomisi ile bütünleşme derecesini gösterir. Bir ülkeekonomisinin dış dünya ile bütünleşmesine “ekonomikküreselleşme” adı verildiği için dış ticaret hacmi biranlamda küreselleşmenin de göstergesidir. 2011 yılı içinTürkiye’nin dış ticaret hacmi yaklaşık olarak 375 milyardolardır ve bu rakam yaklaşık 772 milyar dolar olanmilli gelirin yaklaşık olarak %50’sine denk düşmektedir.Oysa dış ticaret hacmi milli gelirinin %100’ünün üzerineçıkan Singapur ve Tayland gibi ülkeler debulunmaktadır.

• Cari işlemler hesabının açık, sermayehesabının fazla vermesi bir kural değildir.Sermaye hareketlerinin tamamen serbestolduğu ülkelerde cari işlemler hesabı ilesermaye hesabı arasında tam anlamıylaörtüşen bir ilişki yoktur. Hem cari işlemlerhesabı hem de sermaye hesabı açık (veyafazla) verebilir.

• Ödemeler dengesi ile döviz kuru arasında güçlü bir ilişki vardır. Ödemeler dengesi açığını kapatmayan ülkelerde döviz arz ve talebi arasındaki dengesizlik, ceteris paribus döviz kuru üzerinde yükselme yönünde baskı oluşturur. Bu nedenle para otoritesinin döviz arzını arttırmak (IMF’den döviz yardımı almak veya merkez bankasının rezervlerinden döviz satışı yapması gibi) veya döviz talebini azaltmak (ulusal para faizini yabancı para faizine göre yüksek tutmak, sabit döviz kuru uygulanıyorsa devalüasyon yapmak, açık piyasa işlemleriyle faizler ve döviz kuru arasındaki işlemleri ayarlamak gibi) suretiyle döviz arz ve talebini dengelemeye çaba göstermesi gerekir. Öte yandan Türkiye örneğindeki gibi kronik dış ticaret açığı veren ülkelerin de ekonomik yapılarında ihracatı arttırıcı ve ithalatı azaltıcı uzun vadeli önlemleri alması gerekir.

BEKLENTİLERİ ORTAYA KOYAN ANKETLER

Beklenti Anketi• TCMB yayınlar

• Birinci ve üçüncü hafta yapılır

• Ayın 10’u ve 20’si civarında yayımlanır

• 115 katılımcı (82 Fin. Sek., 18 Reel Sek., 10 Yabancı Fin. Sek., 5 Profesyonel)

• Katılımcılar: Akademisyenler, finans ve reel sektör çalışanları ve ekonomi alanında uzmanlaşmış gazeteciler

Beklenti Anketi (Kasım 2014)

İktisadi Yönelim Anketi: TCMB

• İktisadi Yönelim Anketi, aldıkları kararlar ve uygulamaları ileülke ekonomisine yön veren üst düzey yöneticilerin yakıngeçmişe ilişkin değerlendirmeleri, mevcut duruma ilişkingörüşleri ve geleceğe yönelik beklentilerini alarak imalatsanayinin kısa dönemdeki eğilimlerini yansıtacakgöstergeler üretmek amacıyla düzenlenmiş aylık eğilimanketidir. 1987 yılı Aralık ayından itibaren uygulanmaktadır.

• Amaç: Reel sektörün içinde bulunduğu durumu ortaya koymak

• Katılımcılar: Reel sektörün 2600 temsilcisi• Ayın ilk yarısı anket yapılır, sonuçlar 25’i civarında açıklanır

Tüketici Eğilim Anketi ve Tüketici Güven Endeksi

• TCMB ve TÜİK birlikte hazırlar

• Amaç tüketicilerin harcama davranışlarının ve beklentilerinin belirlenmesi

• Dört temel alan: Kişisel mali durum, genel ekonomi, harcamalar ve fiyat

• Her ayın 15’ini izleyen ilk gün açıklanır

• 100’den küçükse: Tüketici kötümser

• 100’den büyükse: Tüketici iyimser

Yatırım Anketi (TCMB)

• Yatırım Anketi, sanayi sektöründe faaliyet gösteren işyerlerinin mevcut yatırım eğilimleri ve yakın gelecege yönelik yatırım planları ile bu yatırımların amacı ve işyeri yöneticilerinin yatırım kararlarında etkili olan faktörlerle ilgili değerlendirmelerinin alınmasını amaçlayan bir anket çalışmasıdır. Anket bahar ve güz dönemi olmak üzere yılda iki defa uygulanmaktadır.

KAMU KESİMİ BORÇLANMA GEREĞİ ÖZET GÖSTERGELER

(GSYH'ya Oran) 1999 2000 2001 2002 2010 2011 2012 2013 2014 (1)

BORÇLANMA GEREĞİ 11,64 8,88 12,06 9,98 2,36 0,14 0,98 0,46 0,98

GENEL DEVLET 9,84 7,31 11,79 10,77 3,00 0,35 1,03 0,75 0,78

Konsolide Bütçe 8,88 8,24 12,82 11,63 3,65 1,37 2,08 1,18 1,39

Mahalli İdareler 0,33 0,30 0,24 0,07 -0,09 -0,19 -0,02 0,15 0,00

Fon 0,50 -0,89 -0,34 0,00 -0,04 -0,10 -0,46 0,17 0,02

İşsizlik Sigortası 0,00 -0,22 -0,77 -0,79 -0,35 -0,58 -0,54 -0,59 -0,59

Sosyal Güvenlik 0,19 -0,01 -0,06 0,03 -0,03 -0,02 0,01 0,33 0,36

Genel Sağlık Sigortası 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 -0,37 -0,36

Döner Sermaye -0,06 -0,11 -0,10 -0,15 -0,13 -0,12 -0,04 -0,12 -0,04

KİT 1,80 1,57 0,27 -0,79 -0,64 -0,22 -0,05 -0,29 0,21

İşletmeci 1,62 1,11 0,00 -0,86 -0,73 -0,17 -0,05 -0,09 0,43

Tasarrufçu 0,12 0,13 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00

Öz.Kap.Kur. 0,07 0,33 0,27 0,07 0,09 -0,05 0,00 -0,20 -0,22

FAİZ DIŞI DENGE (IMF TANIMLI)

(GSYH'ya Oran) 1999 2011 2012 2013 2014 (1)

KAMU KESİMİ -1,84 1,93 0,77 1,04 0,35

Konsolide Bütçe 0,90 1,25 0,27 0,88 0,49

Diğer -2,74 0,68 0,50 0,16 -0,14

KAMU KESİMİ -1,84 1,93 0,77 1,04 0,35

GENEL DEVLET -0,30 1,85 0,74 0,79 0,59

Konsolide Bütçe 0,90 1,25 0,27 0,88 0,49

Mahalli İdareler -0,15 0,16 0,08 -0,21 0,05

Fon -0,90 0,03 0,12 -0,32 -0,22

İşsizlik Sigortası 0,00 0,29 0,26 0,29 0,24

Sosyal Güvenlik -0,19 0,02 -0,01 -0,33 -0,36

Genel Sağlık Sigortası 0,00 0,00 0,00 0,37 0,36

Döner Sermaye 0,04 0,10 0,02 0,11 0,03

KİT -1,54 0,08 0,03 0,25 -0,24

İşletmeci -1,27 0,17 0,02 0,05 -0,46

Tasarrufçu 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00

Öz.Kap.Kur. -0,27 0,05 0,01 0,20 0,22

Düzeltme 0,00 -0,15 0,00 0,00 0,00

Telekom 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00

Diğer 0,00 -0,15 0,00 0,00 0,00