el munkızu min ad dalal - imam gazali

8/7/2019 el munkızu min ad dalal - imam gazali

http://slidepdf.com/reader/full/el-munkizu-min-ad-dalal-imam-gazali 1/47

5ARK ISLAM KLAStKLERtNDEN BAZILARI

Fiah

Fahriiddin-t Iraki : Parrltilar Sa/vet Yet-

kin 100

Gazaz, : EI-Munklzu-Men.ad-Da-

lii1 Hilmi Giingor 100

Siiherverdi : Nor Heykelleri Sa/vet.

Y~tkin 60

Firdeost : ~eh1}a_meIII Necati Lu-, gal 340

Ataullahi Iskendera7lf: E1 - Hikem - iii A tiii ye

Sa/vet Yetkin 250

Harirt : M~kamat Sabri Sevse-

- vii 63 5

. Muhuddin·i Arabt : Fiisus - iii - Hikem NUTi

Gencosman 310

: Maarif Meliha Tari-

kdhga275

: Ari£lerin Menkibeleri I

Tahsin YaZlcl 690

: Fihi Miifih M . O . r« :rrkdhga 400

Maarif Veildleti yaymevleriyle buttin

kitapcrlarda vsatalmaktadir,

~ultan Veled

Ahmed E/laki

.Mev/ana

1 .M25511 F.150 Kuru§

\ \ ' ~ ~ \ ] ~ \ ' \ ~ ~ I ~ ' ~ I \ ~ ' \ !- - - - - - -HX 7XH2 N

..,..

I

w - ' -GAZALI

EL-MUNKIZU

MIN -AD-DALAL-

C;eviren:

Hilmi GONGOR

(ikinci baskl)

I. - - ~ , - - - - ' I

L_, _



Bu tercfimenin her t~l'4 basrm ve yayun haklan

Maarif Vekaletine aittir. Vektletin miisaadesi alm-

lr1adlk~abu ter<:iimeninmetnitamamen veya ,klsmendegi§tirilerek: almamas.

lMaarlf Vek!leti TercUme Biirosu Ba§kanhgmm

la6/XI/I958 tarih ve 198 saYlh yazllan He ikinci defa

basllmasluygun goriilmiia ve YaYlmMiidiirliiguniin

14 Agustos 1959 tarih, II507 sayih emirleri He 4000

ntisha bashrllml,tu.

GAZALI

EL-MUNKIZU

MIN -AD~-DALALiJ

II

j11II

I

Diu eser Hilmi GONGOR tarahndaa

dilimize ~evrilmi§tir.

ANKARA, 1.960- YAARtF BASJl4EVf



H A R V A R DU N I V E R S I T Y

L I B R A R Y

1

j

IjII

II

, J

1

j

t 1 . _ ~

, j

I .!

l

. t

1

1

I<

)' 9

bNSQZ

Hieri besinci yiizyllda islam memleketlerinde bjr

'Ia§kmhk hiikiim siirtiyordu. Bir taraftan tiirlii dini flr-

'kalara mensup olanlar halkm zihnini kan§tlrlyor, diger

taraftan felsefe He ugra§anIa:r islam akidesine ayklrI

bazr fikirler yaYlyorlardl. EhIi siinnet mezhebinden

olan ilimler bununla miicadele ettiler. Bu miieadelenin

<in safrnda bulunanlardan biri de "El-rnunkra-ii-min-ad-dalal"; yazan biiyiik islam alimi "Gazali" olmustur,

Gaaali'nin aS11adi

M.uhamm~'dir. t.slam dinineyapbgl biiyiik hizrnetlerden dolayi islam aleminde

'''imam, Zeyn-iid-din, Huecet-til-Ialam" gibi sanma

layik biiyiik unvanlarla amhr, 450 (ros&) tarihinde

Horasan'da, ougiin adi Me§hed olan, Tus §chri civarm-

da "Gazale" koyiind'e dogmu§ ve 'biLahare dogdugu ka-

ye nisbetle Gazali adim alrmstir, Bu hususta §oyle bir

rivayet daha vardrr : Babasi fakir ve okumanus bir

adamdr, Yiin egirip diikanmda satardr, 'Arap~ada san'-

ati egirmek olan kimseye "Gazzal" srfatr verikir, BiiyUk

aLim, babasnun san/at; dolayisiyle ''Gazzali' ' admi ald ..

Her iki rivayet de muteber kitaplarda kaydedll-

mistir. Aneak amcasi da ulemadan olup "Btiyiik Gaza-

li" adiyle tarihe ge!;mi§tir. Bu zatrn, kardesinin yiin

egirme sanatiyle bir ilgisi yoktur. Eu eihetle birinci

rivavete gore Gazali adrm aldlgl anlasrhr ..Memleketi-

rnizde btiyiik alimin adi hep "Gazali" tarzmda soylen-

digi icin bie de bu sekl! kabul ettik.

GazaIi, tahsilini Tus'da yaptl. Sonra Curean'a

gitti, orada §afii Iikhmi tahsiletti. Memleketine dO-

nerken yolqaba§tndan §oyle bir vak'a ge~ti:. _ ' . . . . ' '



6EL-MUNKlZU MtN-AD-DALAL

Beraber yolculuk yaptliJ, kervamn yolunu e§kiya

kesti. Biittin yolculan soydular. Gazali'nin, icinde not-

Ian bulunan torbasnn da aldilar, Gazali baskanlarma

mtiracaat etti. Senelerce omiir sarfedip elde ettigi bil-

gilere ait notlarmm torbada oldugunu .ve bu notlarm

kendilerine hi~ bir faydasl olrmyacagim anlatarak geri

verilmesini istedi. Baskan gtiltimsedi: "Elinden ka-

ilt parcalarr almmca cahil kahyorsun, Bilgi boyle mi

olur?" dedi, adamlanna torbamn geri verilmesini sOy-

ledi. Gazali bu sdzden ders alarak Tus'da ti!; sene bu

notlan ezbedemekle rnesgul oldu, Sonra Nisabur'a

gitti "tmam-til-haremeyn" admi ta§lyan J>tiyiik alim-

den dersnlmaga basladi. Hocast onu !;ok begenirdi.

Hattfi son zamanlarda zekaslUa gipta ederdi. Gazali

bu siralarda daha gell!; ya3mda iken eser te1ifine bas-Iadr ve §ohret kazandi, Hocasr vefat edince Bagdada-

bag-hbulunan ve bugiinkii adi Samra olan "Serre men,

rea" §ehrine gidip degerli alimieri himaye etmekle ta-

ntnml§ meshur vezir "Nizam-til-miilk" iin ikram ve

tazimine mazhar oldu, 484 tarihinde Bagdaddaki

HMedres'e-i-Nizamiye"nin mtiderrisligine tayin olundu,

Dort sene sonra - sebebi terciime olunan bu risalede

tafsilatiyle goriilecegi iizere - tedrisi brrakti, Sama

vardr, tki seneye yaklU· orada kaldr, Sonraziyaret i!;in

Kudtis'e ve Hicaza gitti.Nihayet vatanma dondti, On

sene kadar inzivada ya§adl.· Sonra - kendi tabiriy-

Ie - vaktin padisaln (I) onu Ni§abura gitmegedavet

ctti. Orada yeniden tedrise basladr, Fakat bilahara bu

vazifeyi de birakarak Tus'a dondti. Yaptlrdlgl bir tek-

ke He bir medresede tedris ve irsat ile mesgul oldu,

I4 cemaziyelahir 505 (nn) tarihinde 55 (53) ya§lUda .

(1) Bu davet 499 (nos) tarihinde vuku bulmus-

tur, Gazali'nin halife unvamm kullanmayip padisah

dedigine gore bu zatm Selcukilerden MeIik§ahm oglu

.chmet GlYilseddin olmasr gerektir •.

EL.MUNKIZU MiN-AD-DALAL

vefat etti. Mezan Tus'da meshur ~air Firdevsi'nin

mezan karsrsmdadrr,

Gazali cok eser birakrms verimli bir mtielliftir.

. Eserlerinden birkaci §unlardlr: thyau Ulum-id-din,

Tehafiit-iil-felasife, Minhac':iil-abidin, Mi§kat-iil-en-var, El-munkrzu-min-ad-Dalal, El-Kistfis-iil-mtistakim,

t1cam-iil-avam an .iLm-il-&:elam, El-madmmu bihl

,ala-gayr·i ehl'il], Faysal-tit-tefrlka beynel-Islami ve-'z-

Zendaka, Eyyiih-el-veled, Kimya-YI ,Saadet, Nasihat ...

iil-MiilUk v.s,

Son iki kitap .Faris! diliyle yazllml~. sonralarr

Arap!;aya ve diger'lisanlara" terciime edilmlstirv Bu

eserlerin en meshuru "ihyau Ulum-Ld-din" ile "Teh!l-

ftit-til felasife" dir,

Gazali daha cocukken babasr Bldti, C>lecegine ya-;km ogullanMuhammed He Ahmedi (Gazald ile kti!;'iik

biraderini) blr sofinin eline teslimetti. Pek az olan

malmi da onlara brraktr, Babadan kalan mal bitince

soH, gecirnlerini sag-lamak maksadiyle onlarrblr med-

reses-e yer1e~tird-i. Sonralan Gazalli bu hadiseye i§aret

ederek: "Biz Allah rrzasr 'i~in ilim tahsiline baslama-

dtk. Fakat Him Allah rrzasi i!;in olmaktan baska bir

gayeyi kabul etmedi." tarzmda cok biiyiik bir soz

sOylemi~tir. Gazalinin bir miiddet 0 sofinin yaillnda

bulunrnasi onun ruhu iizerinde miilhim bir tesir birak-

ml§, bilahare 0 da tasavvuf tarikma girmisfir,

Gazali felsefecilere cok muarrzdrr. Yukanda adi

gecen ve felsefeyi tenkid eden "tehaffit-iil-feldsife"

admdaki kitabmi Ibni Sina'ya karsi yazml~ttr. Buna

me§hur tsllam filozofu Endiiliislii ibn';' Rtisd "Teha-

Hit-ii-tehaftit-Ll-felfisife" adh kitabiyIe cevap vermigtir,

Fatih Sultan Mehmet, devrinin alimlerinden Hocaza-

de Mustafa He Tus'lu Alaeddin'e bu iki kitabm muha-

kemesi hakkmda birer kitap yazmalanm emretmij,

Hocazadenin Gazal'iyi mtidafaa eden kitabi ~ok §ohret

kazanrmsttr. Rumi J303 tarihlnde Gazaldnin, Ibni Ru§-



8 EL-MUNKIZU MiN-An-DALAI,' .

dun ve Hocazadenin eserleri bir arada Kahire'de ba-

fililml§br.

Gazali, "El-munkiz" risalesini de felsefecilerle ta -litniyecilere kars; yazrmatrr, Kitabm sonunda bu ci-

beti acikca anlatryor, Gerciibaska bahislere de temas

etmi§tir, fakat en cok bunlar hakkmda miitalfia yii-cutmu§tiir. Felsefecilere dair herkesin az ~okfikri

vardrr, lakat talimiyeciler kimlerdir? Bunlara h-mailiye, Batmiye de denir, Birtakrm adlarr daha var-

drr, Horasan taraflannda "Ehl-i talim" adiyle tanm-.

mislardrr. Mezhepleri hakkmda bilgisi olnuyari kim-

selerin aydmlanmaga ihtiya~lan olacagr §uphesizdir.

Terciimede bunlara dair not §eklindebiraz malflmat

verilmekte isede burada -birkac satrrla biraz acikla-

mak faydadallhali olamaz. Mezhebin admdan mahi-

yeti hakkmda fdkir edinmek rniimkiindiir. Fakat bir~z derinlestirtldigi zaman icinden pek <;llt11amlyacak

~:ir hal aldlgl goriiliir. Gazali de boyle diyor. Bu

rnezhep erbabi, hakikatlerin akil ile ispat olunabile-

~egini kabul etmezler. Her §~y,i; masurn, yani giinah-

tan sakmmak melekesine sahip bir muallimden ogren-

mekiktiza ettigini Iddia ederler.Bu mualllm onlarm iti-

kadmca, Hazreti Ali evladmdandrr. Kendini belli et-

miyerek memleketleri dolasrr, Onun adma, "Dai"

denilen birtakim kirnseler mezhebi y'aymag-a gay ret

ederler. Bu dailerden biri olan meshur "Hasan Sab-

bah" tarihte buy-uk bir sohret birakrmstrr.

Miiellif bu risalede soz aralarmda kendi hal ter-

dimesine ve ilmi hiiviyetine dair de cok krymefli rna-

iumat vermistir, Okuyanlar bu hususta cok §eylere

viklf olurlar. Hat ta bu nisale okunduktan sonra ona

dair yaztlml§ bazr yazrlarrn diiz elti lmege muhtac oldu-

gu goriilur.

Gazali'nin bu risalede temas ettigi bircok mesele-

Ier icinde en cok dikkati ceken ve insaru dustmduren

bir nokta vardrr ki onu anlatmadan gecrnek dogru

EL-MUNKIZU MIN-AD-DALAL

<olamaz: Me§hur Pransrz filozofu Dekart (Descartes)

·tan (1596-1650) bell bucuk aSlrkadar evvel diinyaya

gelmi§ olan bu biiyiik.adam, Dekartgibi, (Ihsasat) ve

(8IkHyat) a dayanan bilgtlere tamamiyle itimad edile-

miyecegini daha 0 zaman ortaya atmis, fikrini misal-

Ierle tesbit etrnisfir. Kitapta "Safsataya kapilarakilimleri inkar ettigime dair" bashkh kismr "dikkatle

.okuyanlar gbreceklerdir ki Gazali de Dekart giibibir

miiddet temelli bilgi edininciye kadar birtiinbilgiler-

.den §uphe etrnisfir. Nihayet "zaruri" yani deldle rnuh-tac olrmyan bedihi bilgileri temelli bilgi olarak 'kabul

edip §uphecilikten' kurtulmus, kendisini §uphecilikten

'kurtardlgl i!;in de mutasavvif bir miisliimana yakl§lr

:t;arzda Cenabi Hakka hamdetmistir.

Gazali, !;agda§l olan biiyiik alimler kadar mesele-

:leri akli ve rnantiki usullerle ispat icin delil tertibinde.mahir oldugu halde kalbi duygularr, baska tabir He

-nakl]. akli delillerden iistiin tutar. 0, Talirniyecilerdn

""Talime ve muallime iltiya!; vardir" fikr ini kabul et-

mistir. Ancak muallim meselesinde onlardan ayrrl-

mrstrr. "Bizim muallimimiz Hazreti Muhammeddir"

-diyor. 0, niibiivvete, yani pey,gamiberlige baglrdrr, Her

hakikatm onun He aydmlanacagma kanidir. Akli mu-

.hakeme He hakikatlere er ilecegini imkansrz sayar.

Hiilasa hakikati dinde arar. hte bu sebeple, bir mese-

'leyi I;ozmek icin aklf delilleri tertip etmekte insam

hayrete diisiiren .tbniSinaYl tenkid etmis ve ana karsr

Tehafiit kitabuu yazm1:stlr. Bununla beraber Ibni Sina

He Farabi'nin felsefedeki kudretlerini hicbi r miislii-

.rnan alimde bulamadigrrn itiraf etmistir.

1I,1:ehmetAli Ayni, Gazali'nin uslfrbu hakkmda

§oyle der:

"Hem bu kaadr rengin ve ,rakik ve hem piirmaani

bir iislup hicbir edebiyatta hemen maruf degfldi r, hte

bundan dolayrdir ki Gazali'nin harfiyyen terctime-i

;a,sanndaki usret fevkalade olup bu ise sayam eseftir."

;.



10E~MUNKIZU MtN~AD-DALAL

Bu soz dogrudur, §U kii~iik risaleyi terclirne eder-

'ken bazr Yerlerde epeyce yoruldum. Ogibi yerlerde

manaya ta~amiyle sadik kalmakla beraber ifadenin

Ttirkcemize uygun olmasi ve mananm iyice anlasila-

bilmesi icinufak tefek iislup tasarruflannda bulun-

mayi muvafik buldum. Boyle yerler pek azdir,

Risalede bircok eski terimler bulunmaktadrr, Bu

terimlerden bir~ogunun bugiin kabul edilrnis Ttirkce

kar§lhklan vardrr, Ancakbu kar§lhklardan bir kisrm-

nm yazl diline girmedig! ve bu sebeple bircok okur

yazar kimselerce bifinmedig! de bir hakikattrr,

KHisikleri . terciime ettirmekten maksat bunlarrn

okunmasmi saglamaktrr. Bir insan okudugu bir kitap-

ta stdt sIk kendince "ahsrlrms" olrmyan kelimelerle kar-

§tla§lrsa miltalaadan zevk almaz. Bu da okuyucularm

sayrsmi azaltrr. Bu diisiince ile yazl dillne heniiz gir-

memis olan bir krsim yeni terimleri kullanmadrm, La-

zrm gelen yerlerde kullandigrm eski terimlerin mana-

Iarrm not seklinde a~lkladlma {*}

Hilmi Giiiigor

{*} Miiellifin biyografisi iQin Bkz. islam ansiklo-

pedisi, Cz. 37, s. 748-760.

El-munkrzu Min-ad-Dalal'in Rahmi Balaban tara-

fIndan, Sapikliktan Kurtulus adiyle yaYlmlanml§ bit

terciimesi varsa da maalen denecek sekilde sathi ve

muhtasardir. Eserin Garp dillerinden birine olan ter-

ciimesinden dilimize ~evrndigi, asil metne uymamasr

dolaYlsiyle, sOylenebilir. Bkz. Hakikat YoIlannda se-

risi, No I, Gazali, Sapikhktan Kurtulus, M. Rahmi Ba-

laban, Gayret Kitabevi, istanbul J947~16 sahife ..

T .

EL..MUNKIZU MIN - AD -DALAL



RAHMAN VERAHIM OLAN TANRININ~

ADiYLE BA~LARIM

Her kitabm ve'ilet makalenin basmda ken-

disine hamdolunan AllahabaQldederim .. Hakkn

habet veren Allah el~isi Muhammed Mustafaya,

insanlatldalaletden kurtarrp dogru yola gotii.

ten Aline veeshabina saJatve selam okurum. Bu.

vecibeyi eda ettikten sonra maksada bajhyorum: .

Ey din kardesim, [1] .Ilimlerin gayesi ile

sirlarim ; mezheplerin, §a§klDhk doguran halle- .

"riyle derinliklerini .(mahiyetlerini) sana anlat-



14

,

BL-MUNKlZU MtN-AD-DALAL

·ettigim felsefe mesleklerini, oihayet dogru bul,

<Jugum ve kabul ettigim tasavvuf tarikrm, hal-

kin sozleJ:ioi ve du~uoceleriDi tetkik ettigim sua-

.larda hana malum olao hakikat ozlerioi, Bag-

-datta bircok talebeye ders vermekte iken ne se-

beple bundan feragatettigimi, uzun miidder son-

ra nicin Ni§a1>ura dontip tekrar ili~ yaymlya

'ba~Iadlgtml aciklamami arzu ettin. Bu istekte sa-

;~mimi olduguna kanaat getirdigim i\i'Q arzunu

yerioe getiriyorum. Tanndan yardtm isteyip ona

tevekkiil ederek, tevfikrm benden esirgememesini

dileyip ona slgtnarak sizesoyliiyorum: Biliniz ki

- Allah sizi dogru yolda yiitiimeg<e muvaffak et:"sin, .ve hakikata boyun egmenizi kolaylasnrsm- i

insanlarm muhtelif din ve milletlere ayrrlmasr;

.bir iimmetin, yollatl aytt olan tiirlii frrkalara

ayrrlarak bircok mezhepler meydaoa getirmesi

derin bir denizdir ki ~oklati icinde bogulmu~.

pek az kimseler ondan kurtulmustur, Her frrkaya

mensup olan kimse, kurtulaa kendi frrkasi oldu.

gunu zanneder ve cHer ziimre kendi gidisinden

memnudur - ayet» Biltlin soderi hakikat olanPeygamberlerin ulusu - Allahm salavan ona 01-

..sun - kendi iimmetinin de boyle olacaglot: «0 D-

me tim yetmi~ ii~ fukaya ayrrlacaknr, Iclerinde

necat bulan, ya101z bit tanedir »manaslOdaki ha-

dis -iserifinde bizehaber vermistir. 0 biiyiik Pev-

gamberio, olacaglol haber verdigi§ey tahakkuk

tigini iddia ederler. Bunlara «ismailiyelt ve «Bitl~iye.»

dahi denir, Kitnpta kendilerinden UZUD ozadlya bahse-

-dileeektir.

EL-MUNKlZU MtN-AD-DALALI S

I

etti, Geo\ligimin ilk devresinden itibaren, yirmi

ya§lOa girmeden evvel, bulu~a yakla~tlgtm zaman.

-dan bugline kadar - ki §imdi ya§lm elliyi gecmistir,

bu -derin denizin dalgalariyle miicadele ediyo,rum. Cesaretle derinliklerine dahyorum .. Korkak

ve cekingen degilim. Biitiin karanlrk durumlarda

da ugrasryorum. Her gii\liigii yenmege c;ab§lyO-

tum. Her ucurumu atlatmaga gayret ediyorum,

Her frrkamn itikadtrn arastrriyorum. Her taifenin

mezhebine ait srrlarr meydana koymaga \abaltyo.

rum. Hangisi hak, hangisi baul; hangisi Pey-

gamberin sunnetine uvgun, hangisi bid'at (1]

·i.izerine kurulmus? anlamakIsriyorum. Bir bitl-ninin (2l iciodekini ogrenmek dilerim. Birza ....

hirinin gitcigi yolun nedenibaret oldugunll

.ogrenirim. Bir felsefecinin felsefesioio mahiye-

tini anlamavt arzu ederim.· Bir ..miitekellimio

(lim -iKe lam ,ailminin) fikrinin ne oldugunu,

.ae icin miicadele ettigini tetk ik ederim. Bir mii-

-tasavvrjm i~ temiz ligine nasrl eri§tigioin srrrina

vakrf olmavi cok .sterim. Bit abidin ibadetini n

-ona ne sagla"tgtol incelerim. Allah1 inkar eden

.bir zmdrkrn bu inkara curet ermesinin sebeple-,

rini arastrrrrrm. Genctigimin iptidasindan bed

.hakikatleri kavramaga susarms olmak fltd bir

.adetimdir. Al.1ah tarafmdan yaradth§lmda yet

etmistir, Bunda bemm ihtiyar ve arzumun tesiri

yoktur, Su sayede taklir baglodao kurtuldum.

_II]Ashabm ve tabiiniR gittikleri y~la aykm yol.

ve gidi~.

[2J Batiniler Kur'amn zahir DlinaslDa bakmazlar.

·«Maksat b&tmdm. derler.



EL-MUNKIZUMiN-AD-DAUl.

<;ocukluk devrine yakm bit zamanda, g(itenege

dayanan akidelerdea ilzade kaldrm. <;Unkii got.

dUm ki daima hrristiyan cscuklan hrristiyan

olarak, fahudi cocuklan yahudi olarak, mfi.slii..

man ~ocuklatl da mUslUman olarak ytti§iyorlar.

Tanrr elcisinden- Alhlh ona saHit ve selam etsin-

rivayet olunan §u man ada bir hadis isitrim. «Her

dogan cocuk miisliiman yaradrlisr tizere dUnyaya

gelir. Sonra ana ve babasi onu yahudi yapar,.

hrristiyan yapar, mecusi yapar». Asd yaradilrsm

hakikati He ana ve b"abaYl, ogretmenleri taklir

etmek dolayisiylejirre olan akidelerin hakikatini

arastrrmayr arzu ettim, Telkin ile bashyan ; han.

gisi hak, hangisi battl oldugunda bir~okihtilBf-

Iar vuku bulan bu taklideri aYlrdetmek istedim,

Ilkin kendi kendime de dim ki benim maksadim

i§lerin hakikarlerini anlamak ve bilmektir. 0 hal.

de evveJi (bilgi) nedir? Bunun hakikatini aras-

tlfmak icap eder. Nihayet anladrm k{ (yakin)

reddesine varan bilgilerde bilinen §eyin asla §ek

gotUrmiiyecek derecede anla§dl~lJ§ olmasr gerektir.

Bunda yaOllml§ olmak, vehme kaprlmakihtimaljvarit olmaz. Kalp boyle bir ihtimale imkan ve-

remez. Hatadan emin olmak i~in (bilgi) 0 suo

retle kuvvetH olmalrdrr ki meselabirisi 0bilgi-

nin bittI oldugunu iddia Use ve ta§l alnna

~evirmek, deyoegi ejderha yapmak suretiyle

de divastOln dogruluguna delil gosterse bu key,":

fiyet 0 bilgi sahibioe §ek vermez. Ben (ori)

5aY151nlo (ii~)teo bUyiik olduguou bildigim hal.

de birisi «hayrr U~ oo'dan daha bUyUktUr. Sozii.

EL.MUNKIZU MiN-AD-DALAL 17

c-

me inanmanlz~i~in de §u degnegi ejderhaya

~evirecegim.» dese· ve dedigini yapsa, ben de

gorsem ",.bu yiizden bil gimde bana bit. §ek ~riZ

olmaz .. Aocak 0 adamin bunu nasil yaptlglOa

§a§artm. Yoksa bildiglm §eyde §UpheetmeDl.

Sonra anladlm ki bu tarzda bilmedigim;- bu su-

retle (yakin) hasil etmedigim her bilgi itimada

§ay"an degildir, hatadan emin ola~az. Hatadan

emin olmiyan bilgi de yakin Hade etmez.

: 1<*$

SAFSATA YA [I}· KAPILARAK lLtMLERl

tNKAR ETTtGtME DAIR'--- Sonra bilgiledmi kootrol ettim. Gordtim ki

bende (hissiyat ) ve(zarutiyat) [2]tan ba§k.

boyle bilgi yok. Dedim ki §imdi b~nde h~S11

olao yeisteo sonra hissiyat ye zarueiyattan iba-

ret olao bedihi bilgilerden \ baska mii§kiUled

~ozecek bit vasltakalmadl. Oyle .ise akin bu

bilgileri i~celiyerek kuvvet derecelerini ao~ama-

hyrm, Til ki mahsusata olan ,gUveoim,_ zarurlyatta

yaotlmaktan emio olmaklrgun;: taklide dayanan

eski bilgilerimle bircok kimselerin ispata daya-

Dan bilgilerindeki emoiyet .cinsiriden midir? (ya.

[llVehim ifade eden mukaddimelerden tertip edil-

mit delil. Kersidaki muarrsi §a§lltniak ve susturmak

i~in kullanrhr.[2] Hissiyat. Be§ hasse ile kazamlan bilgiler.

Zaruriyat: Delil aramaA'a muhtae olmryan be-

dihibilgiler. Birikinin sansldlr, gibi.

2



18EL-MUNKIZU MiN-AD-DALAL

ni §ek gotliriir}. Yoksa bu emniyet hakikate

u y gun, yanilmak ihtimalinden uzak bir §ey mi.

dir? Anlasrlsm, ~ok ciddi bit gavretle mahsiisat

ve zaruriyat iizerinde dii§iinmege, bualarda nef-

simi §iipheye dii~iirmek' miiinkiinolup olmadigr-

ttl 'aramaga basladrm, Uzun miiddet §iiphcden

Bed geleu arasnrmalardan sonra mahsiisatta hata

olOOlyacagtna emin olmayrnefsim kabul etmedi,

Bu hususta du§tiigii §ek kuvvet buldu. l~im

diyordu ki «Mahsiisata nasrl. giivenilebilir,? Bunla-

rrn eo kuvvetlisi gozhassesidir. Bu hasse golgeye

bakar,oou sabit, harekersiz goriir. Onda hare.ket olmadrgrna hiikmeder. Bir miiddet soora ..

tecriibe ve mii§ahede He anlar ki 0, hareket

ediyor. Ancak 0hareket birdenbire olmayrp ted.

ri~ ile, zerre zerre oluyor, onda sabit olmak du-

rumu goriilmiiyor. Kezaltk goz yrldrza bakryor.

Onu.bir altrn lira biiyiikHigiinde goriiyor. Hal-

buki hendesi deliller, onun, iizerinde bulundugu-

muz 'kiireden daha biryiik oldugunu gosteriyor.

Mrhsusatra bu gibi hallerde his hakimi hilkme-diyot. Fakat akil hakimi, mtidafaasma imkan

olmiyacak §ekilde tecriibe Ile yalanlryor.»

Dedim ki «mahsusata olan giiven baul 01..

duo 0 halde zaruri olan akli bilgilerden baska

itimada deger bit §ey kalmadr.» ,«On, ii~ten bu.

yiiktiir; bir §eyde netiy ve ispat bir araya gel-

mez ; bit §ey hem hadis; hem kadim; hem vat,

hem yok; hem vadp (bulunmasi zaruri), hem

muhal olamaz,» sozleri gibi.

EJ.;.MUNKIZU MiN-AD~DALAL

Bunun iizerine mahsiisat i§e kansn. Dedi ki:

- «Bu gibi akli bilgilere olan itlmadrmn

mahsiisata olan itimadma benzemiyecegine nasI!

emin olabilirsin? Bana giivenin vardi. Akd hi.

kimi geldi, beni tekzip etti. D olmasaydi beni

tasdikte devam edecekrin. Ihtimal ki akrl-anla-

yt~tnln otesinde digcr bit hakim vardrr. Ottaya'

'9kt1g1 vakit aklr verdigi hiikiimden .dolayi tek •.

:zip eder. Nasil ki akil hakimi ortaya Slktlgmda

hissiverdigibiikUmden dolayi yalanladr.. Akhn

.otesinde diger bir idrakin "ortaya ~lkmamasl

-onun muhal olmasina delalet etmez.»Nefis bunun cevabmda biraz durakladi ve

;riiya hadisesiyle icindeki ~iipheyi kuvvetlendirdi

-v e dedi ki: ' "

- Gormiiyor musnn? uykudabirtaktm §ey-

letin 'varhglOa inamyorsun, birtakrm balleri

.tebayyUI ediyorsun, onlarda sebat ve istikrar bu.

lundugunu kabul ediyorsun, 0 durumda onlat

bakkmda hicbir §ekke dii~miiyorsun. Sonra uya-

'1l1yorsun, goriiyorsun ki bUtiin tahayyiil ettigin,inandlglO §eyleri~ ash yok.: 0 halde uyamk iken

bissin, yahut akhn delaletiyle edindigin itikadm

hak olduguna nasrl emia olabilirsin? Vakra 0

itikat, icinde bulundugun hale nazaran haktir.

Lakin miimkiindUr ki sana diger bir hal anz

-ola ki on un uyamkhgrna nisbeti seoin uyanrklr-

:glnm uykuya nisbeti gibi olsun, uyanrkhgm 0

hale izafetle uyku sayrlsrn. 0 hal sana arrz o~~

.dugu zaman aklrnla tevek.hiim ettigin' her §eyin

f



20EL-MUNKIZU MiN-AD-DALAL

bayal oldugunu, asrlsrz bulundugunu kesin cle-

rak anlarsin. Belki bu bal sofilerin kendilerinde

bulundugunu iddia ettikleri haldir. Onlar ken-

dilerinden ge~jp hasselerini kaybettikleri :zemSD

l:endilerinde makulata uJ mlyan bazr halleri mii-

~ahede ettiklerini soylerler. 1htimal ki bu hal

oliimdiir. ~iin'kii HazretiPeygambu. AlJ~h ona

saUt ve selam etsin - «Insanlar uykudadrrlar, _

-Oldiikleri z~man uyafllrJal» huyuJmu§tu .. Diinya.

hayatt abirete nisbetle uyku sayilabifir. 1n58D

oldiigu zaman her §ey ona §imdi gordiigiindeo

ba§ka tiidii g(>Iiiniir.' 0 z aman kendisine de-

nir ki:

- Ozerinden ortiinu (Perdeni) kaldirdrk,

Bugiin gozlerin daha keskindir {I}.

Bu vesveseler i~ime dogunca kalbimde yer

etti. Buns bir i]i~ aradim, fakat bulamadrm,

~iinku bu vesveseleri aneak delil iJe gide rebilir-

dim. Delil de aneak [bedihl ) dedigimiz bilgiler-

den meydana gelebilirdi, Bu bilgiler miisel-

Iem {2J olmayrnca onlardan deJil rertip etmek

demiimkiin olmadr. Bu hal gii~ iyile§en bit derr

gibi iki ay kadar i~imi kemirdi. Durum itibariyle

safsata mezheblne saplanmrsnm. Fakat kimseye

bundan bahsetmiyordum. Nihayet Cenabr Hak

beni 0 hastahktan kurtar dr. Nefsim sihhat ve

Itidale dond'ii. (Zaruriyat ) dtdjgimj~ bilgi1uiD

[1] Ayet.

[2] MiiselIem, kabul edilmi§ demektir.

Il1

;,$

1

EL-MUNKlZU MtN-AD-DALAL \ 21

ic:abule ~ayau. giivenilir oldugune emin oldum.

Bu emnlyet, delil. tertip ve tansim etmek sure-

otiyle basIl olmus d,~gildi. Aocak Cenabi Hakkrn

katbime atlllgl bit nur sayesiade olmustu. Bu

'nllr, bircok bilgilerin auahtartdrr. H rkikaelere

-ermek daima delil He olur zanaedenler Allahlu

geni, ve sonsuz . rahmetini daraitml, olurlar,

-s'I'ann blr kimseyi hidayere erlselrmek istedigi

.:zaman,. islam dinlni kabul etmesi icin gogsiinii

~erb eder.» msnasmdakl ayeti kerimede «~erb»

:ten maksat ne oldugunu Hazret Peygambere

:sormu§lar,

- Serb tanrrnm kalbe atUgt bir nurdur,,buyurmu~lar_

- Bunun alameti nedir? demlsler.

- Gurur yeri olan djinyadan uzaklasmak,

-ebediyet diyan olan ahirete baglanmak, Stgtn-

snaknr, cevahim vermislerd'ir.

Hazreti. Peygamber bir hadis- i§erifinde:

« < Allah halki karanhk icinde (oefsin hiikmii al:.

;tinda') yaraW. Sonra onlarm iiizerine kendi nur-

undan serpti (hidayet etti) buyurmu§lar. t~te yu.'karda bahsi ge~en nur,_l!u nurdur. Kesfi, yani

drakikatlere vakrf' olmayi bu nurdan beklemek

gerekelr. Bu nur zam m zaman Tanrrmn keremin-

den fl§kmr. Ona ermek i~in fusat kollamahdir.

Nitekim Hazretl Peygambet; «Diiuyadaki haya-

t1ulzda zaman zaman Rabblnialn Hhamkar lutuf-

&at l zuhur eder Onlari kacmnannya ~ah§1n» bu. :

'yurmu~tur .



22EL-MUNKlZU M.iN-AD-DALAL

Bu hikayeyi anlatmaktanmaksat, hakikatj

aramakta cok ciddi hareket ettigimi gostermekiir ~

o derecede ki aramak . l azlm olmiyan ..§eyi bile

aradun. ~iiokii bedihijan aramak iknza etmez.

Oolar hazrrdrr (herkesce ,maliimdur) Hazir olaojey aramrsa kaybolur, gizlenir. Aranmasi lazlm

olnnyan bir §eyi atlyao kimse aranmasi iktize

eden §eyi aramakta kusur etmekle itham oluna-

maz.

HAKtKATI ARA~TIRANLARA DAIR

Cenabr Hak lutfu ve keremi ile beni bu has-talrktan iyi edince hakikati ara§tJcanJarJD dort

smrftan ibaret olduguna dikkat ettim. Birind

srmf Ilmi Kelam alimleridir. Bunlar rey ve

istidJaI sahibi olduklarrm iddia ederler.

Ikinci isrnrf Batiniye frrkasrdir. BunIar, ta,

lim nshabindan olduklannr, hakikatle ri «Imam. i.

masum [1 J » ~dan ogrendiklerini soylerler.

V~iinci.i srnrf felsefecilerdir. Bunlar da mao-

tik, ve Biirhan [2 J erbabi olduklarrm iddia

ederler.

Dordiincii SIDlf murasavvrflardrr. Bunlar

Tanrtmn huzurunda bulunduklannr, mii§ahede

ve ke§i£ ashabrndan olduklarrruJddia ederler.~;

[1] Masum, giinahtan sakmma melekesine sahip, de-

~ektir.

[2] Yakin ifade eden bilgilerden tertlbedilmis delil,

Ir1.jY, j

1

1i

1j

EL-MUNKIZU MiN-AD-PALAL'2 3

Ben de keodi keodime dedim ki hakikat bu

dort meslegin dr ~loda kalamaz. Bu meslekler

erbabi hakikati aramak yolunda yiiriiyodar. Ha-

kikat bu meslekler dismda kahrsa 0z,aman ona

ulasmak iimidi kalmaz. <;iiokii taklitten ayrrl,

diktan sonra tekrar ona donmek imkam yoktur.

Mukallidio mukallit oldugunu bilmemesi sartnr,

Mukallit" oldugunu bildigi anda taklide dayanan

bilgisi bir §i§e gibi parcalanir, hice iner.Bu

parcalar biribirine 'eklenmekle diizelmi§ olmaz.

Meger ki dimagda eritilerek yeni bir kahba do-

kiilmu§ olsun. Bu yola girmeye, bu frrkalarm

di.i§iincelerinin mahlyetini tarajtrrmaya koyuldum.Once ilmi kelamr, sonra felsefe yo1unu, daha

sonra batlnilerin talimanm, dordilncii olarak

tasavvuf mezhebini inceledim.

lLM-i KELAMDAN MAKSAT VE GAYE NE

OLDUGUNA DAIR\

Evvela ilmi kelama basladrm, Onu Iftylk1yle

ogrendim. bziine Vaklf oldum. Bu ilimdecMuhakkik» [ll s~ytlao kim seler in kitaplarrnr

miitalaa ettim. Arzu ettigim koouJara dair kitap

rasnif ettim, Gordum ki bu Him keqdi S!yesini

temine kafi geliyor. Fakat benimmaksadrmr. te-

min edemiyor. Ilmi kelamin gayesi EhliSiinnetin

akidesini rnuhafaza etmek,onu bid'at erbabrnm ka-

rl~rmaslndao korumaktrr. Tanrr, elcisinin diliyle

P] Meseleleri delil He ispat ederek kabul eden ilim.



EL-MUNKIZUMtN-AD-DALAL

kendi kullarrna din ve diinyalarrmn iyiligini sag-

hyan hak bit Itikadi telkin etti, Kur'am Kerim,

Peygamberin sozleri (hadisler) bunu bize habet

veriyor. Sonra ~eytan, bid'at ashabinrn vesvese-

Ierine, siinnete muhalif bir takrm kanaatler ka-

rrstrrdr, Onu yayddar, miisliimanlarm dogru iti-

katlarrm te§vi§ edeyazdilar. Cenabi Hak llmi

Kelam "alimlerini yarattr- Gelenege bagh Ehli

siinnete muhalif olan tiiremi§ bid' at ashabrmn

kotii gtdislerinimeydana koyacak sozlerlesiinnete

yard rm etmek arzusunu onlarda uyandrrdi, ,_

.Iste (I1mi Kelsm) ve (Miitekellimin) bun.

dan dogdu, Bunlardan bir taife Cenabi Hakkrakendilerine verdig] vazifeyi yerine getirdi. Sun-

ned iyi miidafaa, Peygamberin telkin ettigi aki.

deyi muhafaza ettiler. Uydurma bid'atlere kar§l

koydular. Lakin bu miidafaalarda, hasimlarr ta-

rafrndan Bed siiriilmii§, kendileri tarafrndan ya

taklit, ya icma -1 iimmet, yahut da Kur'an ve

hadise uygunluk dolayrsiyle kabul ve teslim edil-

mi§ bazr mukaddimelere [1J dayandilar. En ~ok

hasrmlarmrn sozlerindeki renakuzlarr meydana

koymak, onlarrn kabul ettikleri esaslarrn dogur-

dugu batrl fikirleri muaheze etmek gibi §eylerle

ugra§t-fiar. (Bedihi) sozIerden baska sozleri asia

kabul etmiyen bir kimse Ic;in bu c;c§it sozlerin

faydasi pek az olur. Binaenaleyh ilmi kelam ki.

fi de recede beni tatmin etmedi. Yukarrda §iki.

"[l]Mukaddime: Mantskta bir kiyasta bulunan iki

ciimleden her biri. Burada prensip diyebilirie,

EL-MUNKIZU MiN-AD-DALAL ' 1 5

:yet ettigim derdime §ifa olmadr, Evet (Kelsm)

.sanan meydana geldikten sonra onunla i§tigal

.~ogahp zaman ge~ince (Miitekellimin) siinneti

miidafaa ederken e§yanm hakikatlerini anlatma-

,sa ozendiler. Cevherden, arazdan ve bunlarm

.ahkammdan bahsetmege basladrlar. Fakat ilmi

kelamdan maksat bu degildi. Bunun i~in sozleri

-asrl gayeyi temin edemedi. Halktn akide ihtila.

ftndan dogan §a§kmhk k~ranhglnt' tamamiyle

.gideremedi, Benden baskasi ic;in boyle bit gaye

:tahakkuk etmi§ olabilir. Hatta bir krsim insan-

Iarda boyle bir gayenin tabakkuk etmi§ oldugu- '"

.n a §uphe etmem. Fakat bunun (evveliyat) tan [tl .-olmiyan bazr noktalarda taklit He kail§lk oldu-

gu da §iipesizdir. Ben §-imdi kendi halimi anla-

,uyorum. Yoksa ilmi kelamdea §ifa bekliyenlere

-diyecegim yok. ~ifa veren ila~lar derdin ba§ka.

llglQa gore degi§ir. Ne kadar i l a~ vardrr iki bir

bastaya menfaat, diget· birine mazarrat verir

***

/'

FELSEFENIN GAYEStNE DAta-'

{Felsefenin gayesi nedir ?Kotii olan ve 01... .

~lyan krsimlarr hangileridir? felsefeciler hangi

;sozlerinde tekfir olunurlar, hangiletinde olun-

madar? Hangi sozlerinde ehli bid'attan sayrlrr-

Iar, hangilerinde saytlmazlar? Ehfi hakkin sozle.

einden c;ahp batd .maksatlarrnr kabul ettirmek

[1] Ispate muhtae olmiyan bedihi bilgiler.



26 . EL-MUNI<:tZli' MiN-AD-DALAL

i~in kendi sozlerine karrstrrdrklart sozler neler- .

dir? Hak dedikleri bu sozlerden halk nastl nef,

%et etllli§tir? Hakikat sarrafi olan kimseler felse-

fecilerin sozlerindeki halls hakk; kalp ve mag~u~,

haktan nasil ayirdetmislerdir P Bu cihetleri izah

edecegim.)

Ilmi kelamr bitirdikten sonra "felsefeye ba§-

ladlm.~unu kesin olarak anladrm ki bir ilme

son had dine kadar vak.f olmryaa kimse 0 Him

deki bozukluga vak.! olamaz, 0 derece vaktf

olmah ki 0 Himde en biiyiik alim saytlan kimse

ye e§it olmakla kalmayip onun derecesini ge~me.

Ii ve onun kavriyamadrgr derin noktalarr, gaile.leri ka vramalrdrr. Ancak 0 zaman 0 Hmin fasit

olduguna dair·idd'iasl dogru olabilir, Islam ilim.

. Ieri i~inde himmetini bu noktaya sarfetmis bit

kimseyi goremedim. Miitekelliminin, kitaplannda,

felsefecileri reddettikleri yerlerde onlardan al-

diklari sozlerin bel' vazuhsuz, perisa», tenakuz

ve fesatla dolu oldugunu gordum .Ilimlerin in-

celiklerine niifuz ettigini iddia edenlersoyledur;

sun, cahil halktan bir kimse bile 0 sozIere ka:namaz. Anladrm ki bir mezhebi iyice anlanfadan,.

oziine vaklf olmadan reddetmek karanhga kubur

srkmak gibidir, Bu sebeple felsefe tahsiline cid.

diyetle sarrldrm, Bu bapta yaztlml§ kitaplan bir

iistattan jardun gormege muhtac olmadan miira.

leaya koyuldum. ~er'i ilimlerin tedris ve tasni.

finden bo§ kaldigun saatlerde bunacahsnm, 0

srralarda Bagdatta iie; yilz talebeye ders veriyor-

. . ' : : -

EL-MUNK1ZU MtN-AD-DALAL . 21'

dum. Cenabi Hak, bos zamilDlarlmdaki bu miita-

lialarIa iki seneden az ' bir vakitte beni bu Ilmin-

en son haddine muttali krldi. Ilmi' tamamiyle

anladiktan sonra bit sene kadar da daimi surette

onu dii§iindiim, rekrarladim, derinliklerine dal.dim. Nihayet oradaki aldatmalara, tezvirlere, ha-

kikat ve hayallere ~ek ve §iipheye mahal kalnn.

yacak surette viibf oldum. ~imdi felsefecilerin-

ve ilimlerinin hikiiyesini benden din1e.·Bunlarln

birka~ S101foldugunu, ilimlerinin de birkac krsrm-

dan ibaret bulundugunu gordilm .. Biitiin bu S101f.

Iar; eskilerle dah~ on~eki1er, sonrakilerle -evvel-

kiter arasinda, hakikatten uzak ve yaklO olmak

hususunda biiyiik fark bulunmakla beraber hepsi

kiifiir ve ilhat {J} damgasu» tasirlar .

***

FELSEFECiLERIN SINIFLARIN A VE HER.

SiNDE KDFOR DAMGASININ BULUNDU.·

GUNA DAIR

Felsefeciler ; frrkalarrcok, mezhepleri muh-

telif olmakla beraber iie; kisma ayrrlrrlar : Dehri-

Ier, tabiiler, iliihiler.

Birinci S1Dlf dehrilerdir. Bunlar en eski fel-

sefecilerden bir raifedir. Kainatin tedbirli, iilim"

ve muktedir bir yaratlClSl bulundugunu inUr

ettiler, alem oted~nberi kendiliginden boylece

mevc~tur, bir yaratlclS1 yoktur. Hayvan menidee-

[1] Batil mezhebe siihik etmek,-'-.



:28 EL-MUNKIZU MtN-AD-DALAL

viicude geIir. Menitde hayvandan basil olur,

-Otedenberi boyledir veboyle gidecektir; dediler.

Bu kisim felsefeciler zrndrknrlar.

Ikinci simf tabiiletdir. Bunlar bir ziimredirki en ~ok tabiat aleminden, hayvanlarrn ve ne-

batlarrn acaibinden bahsettiler. «Hayvanlarm aza-

SID! tesrih» ilmi He ~ok me§gul oldular ve bu

Ilimde Cenabi Hakkin ~ok hayret verid sanatla.

1'lnl ve yiiksek hikmetlerini 'gordiiler. t~lerin,

.gayelerine vaklf, kadir ve hakim bir hllikm var-

ltg1Dl itirafa mecbur kaldrlar, Tesrihi ve mena-

fiiil'aza Iliminin acayip cihetlerini mtitalaa eden _

:her insanda hayvan yaptS101, bahusus insan yapl-SID! bina eden Allahtn tedbirlerindeki kemale

-dair boyle zaruri bir Him hast! olur. Fakat, tao

biiler tabiattan cok babsettikleri i~in hayvani

.kuvvetlerin krvam ve kemal iizere bulunmasrnda

-mizacm itidal iizere bulunmasmrn biiyiik tesiri

olduguna vaklf oldular. Insandaki «Kuvvei

'.akde [1)>> nin demizaca tabi oldugunu zannet,

tiler ve mizacrn bozulmasiyle 0 da bozulur veyok olmus bir ~ey tekrar var olamaz, dediler. Bu'

sebeple bunlar«Nefs oliir, bir daha donmez»

fikrine zahip oldular ve ahiret yoktur, dediler,"Cenneti, cehennemi, kiyameti ve hesabi inwr

ettiler. Ibadet i~in sevap, giinah icin azap 91a-

,caglOl kabul etmediler, Gemsiz,ba§1 bo~ kaldilar

Hayvanlar gibi, ~ehvet1ere daldrlar. Bunlar da

[I] Hayat ve idrak kuvveti.

EL-MUNKIZU MiN.AD-DALAL"

%1Ddlkttr1ar. <';iinkii imamu esasi Allaha ve abi-.

rete Iaanmaktir. Bunlar Allaha ve slfadanna"

inandllarsa da ahiteti inkir ettiler.

O~iincii S101filabilerdir. BUD!ar daha sonra.yetisen felsefeciletdit. Buolardan biriEflitunun

hocasi olan Sokrattrr. Eflatlln da Aristo'nun ho-·

casrdrr- Mantik ilmini ,tertip eden, felsefi Him.

leri telhis edip kolayca istifade edilir bale ge.,

tiren Aristo olmustur. Bu suretle bu ilimlerin,

anla§llmasl guc krsunlarr daha kolay anlasihr bir:

hale geldi. Bunlann bepsi, yukarldaki iki SlO1~~,.

}rani dehriIerle tabiileri reddettiler. Onlarm bu.

yUk hatalarim baskalarrna soz btrakmlya.ca~ .su.rette. a~lkladtlar .. Onlarrn bu suretle bubwyle-

~arpl~malat1 «Allah mUminleri ~arpl§madan ku~.,

tardi» manaslOdaki ayeti kerime fehvaslnca mu-

minlerirronlarr reddetmek i~in ugra§i:naSlna ha-

cet birakmadr. Sonra Aristo, Eflitunun, Sokratlll'

ve daba once ya~aml§ Uabilerin felsefesini ~id· '

detle reddetti, hepsinden uzak lastr, ayrl kaldl.,

Bununla beraber onlarrn kiifiir ve bid'at say11an

bazr fikirlerini kabul etti,kendiDi 0 gibi fikir-

Ierden kurraramadr, Bu sebeple gerek hunlarr,

gerek Ibni Sina, Farabi ve baskalari gibi onlara .

uyan islam felsefecilerini tekfir etmek vacip .0Idu.,

Sunu da Have edelim ki hi~bir miisliiman £11020£.:

Ibni Sina ve Farabi kadar Aristonunilmini bize '.

Iaylklyle na:kletmege muvaffak olamamrsnr. Bas-

kalarmin naklettikleri bep hatalr ve kansiktrr ... ,

Okuyanlarin zihni karl§u, anlayamaz. Anla~llmv-



3 ,0 .. EL:MUNKIZU MtN-AD-DALAL

jan bir §ey nasdred veya kabul edilebilir? Ib~

ni Sina ve Farabinin nakillerine goie Aristonun

bizce malum olan biitiin felsefesi ii~ kuma ay-

rrlrr, B ir krsm r kiifre gider, bir krsmr bid'at sa.

yrlrr, bir krsmmm daasla i~ka!1 icap etmez,

.Bunlarr tafsiledelim.

FELSEFENtN KISIMLARINA DAIR

Felsefi Ilimler, elde ' etmek istedigimiz mak:'"

-sada go~e, alti krsrmdrr : Riyaziye, mannk, ta,

biiye, ilahiye, siyasiye, ahlak,

1 ' - RtY AZIYE

Riyaziye; hesap, hendese ve heyet Ilimlerin,

:denibarettir. Bunlarrn hicbirinde .ne miisbet, ne

de menfi cihetten dine taalhrk eden bir eihet

yoktur. Bunlarakli delillerle Ispat olunan §ey-

Ierdir, Anla§lhp ogrenildiktensonra inkara ma.

,.,hal kal~az. Fakat bunlardan iki fenahk dog-

mustur, Birisi §u9f1r:Bu ilimleri miitalb eden-

<kimse oradaki ineelikleri vel delilleri hayret ,ve

taacciip He karsilar, Bu yiizden felsefecilere kar§l

,i\inde takdirhissi uyauir. Zanneder ki felsefeci-

lerinbiitiin ilimleri acik olmak ve kuvvetli

delile dayanmak hususunda bu Him gibidir, Son

ra felsefecilerln kiifriinii, Allahl inka! ettiklerini,

..maneviyata kiymet vermediklerini . §undan bun-

r

EL·MUNKIZU MiN-AD.DALAL31

-dan isitir, sid onlari taklit etmek sebebiyle ka-

fir olur. Kendi kendine «Din hak bir§ey olsay-

dl riyaziyeyi bu .kadar incelemis olan bu biiyiik

adamlarca malum olurdu, gizli kalmazdi.r . der, (onlarrn kiifr iinii, inka£101 isitince dini ink,ar et-

menin dogru olduguna kanaat getirir. Baska

hicbir dayaoagt olrsadrgr halde yalO1z boyle bir

.dii§iince He dogru yoldan cikacne kadar adam

gordum! Taklit He dogru yoldan crkan bu ada-

ms: c Bir ilimde mahareti ,olan kimsenin diger

Illmlerde de mahir olmasi. HiZlm gelmez. «Fr,

kih, Kela~» ilimlerini iyibilen bit insanlO«tlp.

ilminde de hazlk olmasi ica p etmez. Sonra akIiHimied bilmiyenbirkimsenin cNahiv» ilmini

-de bilmemesi iddia edilemez, Her ilmin erbabr

vardrr, 0 ilimde ilerlemi§ler,ba§kalartnt gec;-

mislerdir. Bazan. bunlar baska ilimlerde cahil ve

ahmak 'mevkiine duserler, Bskilerin.riyaaiyata ait

1iozlerLdelile dayamr. Fakat ilahiyatta tahminl·

-dir, Bunu ancak terciibe eden, onunla meJgul

-olan anlar.» dense kulagrna girmez, kabul er..

mez.Nefsinin galebesi, tembellik arzularr, ken-

dini akrlh gdstermekten hoslanmasi gibi haller

onu biitiin ilimierde felsefecilere iyi gozle bak.

makta rsrar etmege sevk eder. Bu, biiyiik bit

Metdr. Bu sebeple bu ilimlerle. fazla mesgul

olanlan menetmek vacipolur. <;unkii bu Ilimler

gerci dine taalluk etmezler. Ancak fesefecilere

ait ilirulerin baslangrci oldugu i«;in felsefecilerin

fenah~1 ve ugursuzlugu okuyana sirayet eder,



32EL-MUNKIZU MiN-AD-DALA.L

Bununla fazla ugra~anlar i~inde dindencrkmrvan ..

takva gemini basmdan atmijan pek az kimsevardrr. .

Ikinci fenahk, islam dininin cahil taraflarm-

dan gelmistir. Bunlar felsefecilere ai t biitiin

ilimleri inkar etmeyi dine hizmet ve yardrm say.

drlar, Bu suretle onlarm biitiin Ilimlerini red,

cahil olduklarrm iddia ettiler. Hatta onlarm ay

ve giinegin tutulmasr hakkmdaki sozlerini kabul

etmediler. Bu iddialann ~et'a muhalif oldugunu

soylediler. Cahillere yakisan bu iddialar, ay ve

gunesln tutulmasrm kat'I biirhan (akli delil) Ile

bilen bir kimsenin kulagrna vardlgl zaman ken.

.di delilinde §iipheye dii§mez, aneak islam dininin

cehil iizerine kurulduguna, kat'I biirhanlarr ta-

mmadigrna hiikmeder, felsefeye. kar§1 sevgisi ar,

tar, islam dininden yiiz ~evirir. Bu Ilimleri in-

karetmekle islam dinine hizmet ettiklerini zan-

nedenlerindin aleyhinde i~ledikleri cinayet ~ok

biiyiiktiir. ~eriat, bn ilimler hakkrnda ne miisbet ..

De menfi bir ~ey soylemi§ degildir, Bu-Ilimlerdede din.Jslerine dokunacak dhetler yoktur. Haz-

'ted Peygamberin §u manada bir sozii vardrr ;

cGiine§ He ay Allahm ayetlerinden (alametlerin,

den) iki ayettirler. Bir kimsenin De oIiimii {l}

ne de ya§amasl i~in tutulmazlar, Boyle bir §ey

[1] Hazreti .Peygamberin oglu Ibrahim vefat ettigr

gun giine§ tutulmustuvHalk, Peygamberin oglu oldiigu.

i~in giine§ tut uldu, demege basladi, Hazreti Peygarnbes

onlan irsad etti.

JlL-MUNKIZU MiN-AD-DALAL 3 3

gordiigUnUz vakit AIlah1 anmaya ve namaza ko. ~

§unuz.» Bu hadiste giine§ He a)'l0 seyriai, onla,

rrn belli durumlarda i~tima ettiklerini, yabut

kaqda§tlklanOl tarif eden bessp ilmini ioUra·sebep olacak bir§ey yoktur. Bu hadis-i §erifin

sonu olarak gosterilen: «Aocak Allah bit, §eyt;

teceUi ettigi zarnan 0 ~ey hudua (bas egmek

demek) vanr.> ciimlesi esahih» denilen muteber

hadis klraplarmda yoktur. t~te riyaziyaun hik-

meti ve afeti budur.

.'~!

2 - MANTIK

Mantrkta da ne miisbe!, nede menfi cihet-

ten dine taallflk eden bir sey yoktur. Mannk

delillerlu, kiyaslarrn usulunii, biirhanlO mukad-

dimelerinin §artlarlDl bu mukaddimelerin' nasrl

eertip edileceginl, (haddi sahih) denilen rarifle-

rin §artlau01, bunun nasil takipedilecegini. Il-

min ya tasavvurdan - ki tarif foHyle agrenilir,

ya tasdiktan - ki biirhan yoliyle ogrenilir. ibaret

olduguau tetkik eder. Eunlarda iokar edilmesigeieken bit cihet yoktur. Bunlar ~MiitekeIlimi.

nins ve ilim erbabrmn defile ait zikrettikleri

§cyler cinsindendirler. Aralarrndaki fark Hade

§ekillerinde, terimlerde gorUliir. Bir de' mannk

ilimleri tariflere, taksimlere fazla ehemmiyet

verir'ler, bunlarr etrafh olarak anlatn lar. Mantik-

~llaCln sozlerine dair misal verelim. Derler ki:

Her (a) mn Ib) oldugu sabit olursa, bazr (b) nin

it



34 .EL-MUNKlZU MiN-Al),.DALAL

(a)olmaSl lizHIl geIir. Yani (her insan bayva~

drr ) sozii sabit olunca bundan (bazr hayvanlA

insan oldugu) manasl ~lkar. Bunu §oyle bir ka-

ide He ifade ederler: «Mucibe. i kulliyenin aksi,mucibei ciiziyedir.» Bu sozlerin, dioin esaslarma

, De taalliiku vardrr ki iokar olunsun, lnkar edi,

lirse mantlk~tlar inksr edenin akhnda, hattl

dininde kusur oldugu zan nrna dii~er1er. Ciinku

o adam dinin bu gibi inkarlar iizerine kuru ldu-

gu kanaatinds oldugunu gostermi~tir. ,.

Ever, manttkrrtlaclO da bu ilimde bazr fena,

Iiklarr gorulmektedir. Buolar« Buchan» icin bir

takrm ~artlar orta ya koymu~lardlr. Bu ~art1arla(biirhan] ~uphesiz (yak.a) ifade eder, Fakat dinl

~eseleleri tetk!k sirasmda bu §ardara tamamiyle

rlayetedemeOO1§ler, cok miisamahakar da.vranml,.

lardlt.<;ok kere mantlgt tetkik eden bir kimse

oou begenir, cok 2~tk ve kat'i bulur, -Sanrr ki

. manttkrrtlar kendilerinden rivayer olunan ve

kiifre varan meseleleri bu gibi bii- hanlarla ispat

etmislerdir. Dini iIimlerde 0meseleler hakktoda

yapllan tahkikara iyice va~tf olmidan 0 ,.aoltf

fikirleri kabul ederek kufre dii§cr. Bu afet demaotlga anz olmakradrr,

3 - TABU tAtMLER

Bu Him, alemdeki dsimlerden; yani gokler.

deo, ytldll:!ard,iQ, yerdeki su, hava, roprik, at~~ .

gibi basit cisim~erdeo; hayvao, nebat, madenler

gibi murekkep cisimlerden; bunlarm degi§meleri,

EI-MUNKIZU MlN-AD-DALAL.35

•istihale gecirmeleri, imtiza~ etmeleri sebeplerin,

<len bahseder. Bu, bir tabibin iosao cisminden,

miihim ve t iHi azaslodan ve mizacrnm istihalesi

-sebeplerindeu bahsetmesine benzer. Din tiP ilmi-oi iokir etmedigi gibi tabii ilimleri de inUr

-etmez. Aocak belli ve say tIl bazr meseleleri red-

-deder ki onlan (Tebafur- iiI· felasife) {IJ adm,

-daki kleabmuzda zikrettik. 0 kitapta zikrettigi..

mizden baska dine uymadtgl gorulen meselelerin,

iyi dii§iiniildiigii takdirde, anlattrgnn meselelerde

,qihU oldugu anlasihr. Hepsinde esas olao nokta

~udur: Tabiat Allahto emri altmdadir. Kendilk

ginden bir §ey yapmaz, Halik. ona yaptmr. Gii-,ne§, ay, yrldrzlar ve diger esya Allahtn emrine

dbidirler. Hicbiri kendifiginden rbir i§ yapacak

-durumda degildir,

" - ILA-HI ILl \-iLER

Felsefecilerin eo cok yamldiklarr meseleler

bu kisrmdadir. Mannkta (buchan) icin kabul

ettikleri §artlara laYlklyle r'iayet edemediler, Bu

yiizden aralarrnda ~ok ihtilaf o ldu, Ibni Sina ve

Farabinin anlatnklanna nazaran Aristo ilahryatta

mezhebini isliimlann mezheplerine yaklasnrmis,

ttr. Fakat felsefecilerin itahiyat bahsinde yapnk-

Ian hatalar yirmi esasa _ dayanrr. O~U kiifre

[ 1 ] Tehafiit, arka arkaya bir §eyinuzerine du§roek,

,~arpmak manfismadir. Pervanenin Jamhaya c;arpmaSl gl.,

hi. «Tehafiit. iiI·felasife,.· filozoflann hatalara dii§mesi,

.dokiilmesi demek olur.



EL-MUNKlZU' MtN.AD-DALAL

•vanr, on yedisi islam dinine nazaran bid'at sa..

yll1f. Bu yirmi meseledeki kanaatlerini Ylkmak

i~in (Tehafut) kitabim tasoifettik. Kiifre varan

ii~ meselede biitiin miisliimanJara muhalefet et.

n;ti§lerdir. Birinci mesele §udur: Insan oldiikum

sonra cesedi tekrar dirilmez.' Sevap ve azap go.

ren ruhlardir. Azsp1ar, ruhanidir, cisman! ,degil.

dir.«Ruhun &zap duyacagim kabul etmelerinde

Isabet etmislerdir. Ruh azabi duyacaknr. Ancak

cesedin dirilmesini inkSr etmelerinde hata etmi§-

Ierdir, Ve bu iddia ile §eriat nazarrnda kiifiir

irtikSp etmis sayrhrlar.

Ikinci mesele: eCenabi Hak kiilliyau bilir;ciiziyatl [1J biJmez» Bu scz de §eriat nazarrnde

acrk bir kuftirdiir. Kur'am Kerimde §oyle denil-,

mistir ; «Yerde ve gokre bir zerre miktarr dahi

AllahlO ihninde n baric kalmaz.s Hakikat budur ..

O~iincii mesele: Felsefeciler ilfmin kadim

ve ezeli 'olduguna inanmrslardrr, Miisllimaalar,

dan hicbir kimse bu meseleleri bu tarzda kabul

etmemi§tir Bu meselelerden baska meselelerde,

meseia,Allahm sifatlarrm nefiyeylemekte, «AI.Iahzan lIe bilir, ayrrca bir Him SI£3tJ yoktur .s -

tarzrndaki iddialarda mezbepleri mutezile mez-

hebine yaklngoriilro'tktedir. Bu gibi sozlerle

mutezilenin tekfiri 13zJm gelmez. «Peysal . iit »

nl Bircinsten olan bircok varhklarr gosteren mef,

hurrilara «kiilli» denir, Aksi «ciizi» dir. Mesela denla

kii llidir, bi itiin denialer igdster ir, Fakat Marmara ciizi-

oi l', yalmz bir denizi gosterir.

EL-MUNKlZU MIN-AD-DALAL 31

¢efrika beynel , islimi v'· ez· zendakaa adlDda~i

Cc:itabtmtzda kendi mezhebine -muhalif olanlart, .bemen tekfir edenlerin dogru dii§iinmediklerini

,gosterecek izahan verdik.

; - SlYASIYAT

Felsefecilerin bu husustaki badin sozleri

-cdiinya i~lerine ait saltanat tarafrndan masiahata

binaen kabul olunan tedbirler> diye hulasa edi-

!ebilir. Bu baptaki bilgileri Allah tarafmdan

Peygamberlere gouderilen kitaplardan ve ge~~

sniste ya~a.m{~veliterden naklolunan hikmetler-

-den .almrslardrr.

6 --- AHLAK

Felsefecllerin btl husustaki biitiin sozteri .

-d e «aefsin slfatlarlnl saymak,abtaklnl beyan et-

mek, bunlarrn cins ve nevilerini aniatmak, fena

-olanlarm diizeltilmesi icin lbtm gelen tedbirleri .

.almak ve miicabedede bulunmak» tatzuida hulasa

-edilebilir. SIl bilgileri mutasavvrflarrn sozlerin.

.den almislardir. Mutasavviflar Allaha inanan

bir ziimredir, Allahm zikrine devam, nefsin ar·

aularma muhalefet ederler. Diinyadan yiiz ~evire.

J:ek Allaha giden yolda yiiriirler. Bu suretle

/'Vuku bulan miicahedelerinde nefsin ahlakl, aYlp-

lan, hareketlerinin kotu taraflari kendilerin e

malum olur. Bunlari a<;lkolarak anlatmislar, fel,

.sefeciler de ahp kendi sozlerine karl§tlrml§lardlr.

Maksatlan soderini ho§agidecek bir §ekle 50-



38 EL-MUNKIZU MIN-AD-DALAL

karak batd fikirlerini kabul ettirmektir, Felsefe-

ciler asrrnda, daha dogrusu; biitiin asrrlarda

bu gibi 'Allah adamlarrndan bir cemaat bulun.

tIlu§tur. Cenabr Hak diiDyaYI onlarsrz brrakmaz s-

Onlar yer yiiziiniin manevi biiyiikleri, temel ta§.

Ian .sayihr {IJ . Onlarrn bereketiyle yer yiizun.

deki halka rahmet yagar. Hazreti Peygamber bir

hadiste: «Bunlarm yiizU suyu hiirmetine insanlara

yagmur yagar, rrzk ibsan olunur, Ashabi kehif

buulardan-bir cemaat idi.» buyurmustur. Sofiler".

kur'ani kerimin beyam vechile eski zamanlarda da.,

ya§aml§Jardu. Felsefecilerin, peygamberlerle ta.

savvuf erbabmm sozlerini kendi kitaplarrna der-

cetmeleri yiiziinden iki fenahk meydana geldi,

Biri 0 sozleri kabul edenler, digeri de reddeden-

Ier hakkrndadir. 0 sozleri reddedenler hakkm-

daki fenahk bii}iiktiir. ~iiDkii bilgisi zayd olan-

bit ziimre zannetti ki 0 sozler onlarm kitapla.

rmda yazllt ve onlarm batd fikirleriyle katl§ml~'

oldugu i~in. terk edilmek, okunmamak icap eder •.

Hatta onlan anlatanlara itiraz etmelidir, dediler.o sozleri ilk once felsefecilerden i,ittikleri i~iD

baul oldugu zayrf akrllarma yerle§ti. (:iinkii soy-

liyen, sozleribattl bit insandrr. Bir misal verelim e

birisi bit hmstiyandan «Tanndan bajka tapacak

yoktur. lsa tanrJDln elcisidir» soziinii j§itiyor.~

[1] Metinde bu zatlar .hakklUda (evtad) keli;-c's~

kullamlmrstir. Tasavvuf diIinde (evtad) §ark, garp, §i-

mal, Cf'DUP olmak iizere dunyamn dort ko§esindei:'oturan:-

dort buyuk zate deair. ..'

EL-MUNKlZU MIN.AD-DALAL,39

kabul etmiyor. Diyor ki bu, hrristiyan sozUdUr.

DU~iinmiiyor ki hrristiyan bu sozle mi kafit olu-

yor? Yoksa Hazren Muhammedin peygamberligini

ioUt etmekle mi? Eger Hazreti Muba.mmediopeygamberligini inkar dolayisiyle kifir olu-

yor5a kiifriinii icap eden §eylerden baska, haddi

zattnda hak olan §eylerde isterse 0 §eyin bak 01-

dugunu 0 hiristiyan da kabul etsin - ona mubale-

fet etmek dogru olmaz .. · C;iinkii bu, akh z,aYlf

elanlarrn idetidir. Hakki adam He tamrlar, ada.

mr hak He degil. Akl1 sahibi olan kimse aktllt

Insanlarrn en biiyiigii olan Hazreti Aliye uyar.

Buyurmu§ ki: .«Hakkt adamla bilemezsin. Oocehakki tam, 0 miinasebetle "ehlrni de tamrsm s

Aktlh adam esasen hakkr tanrr. Bir soz i§ittigi

vakit ona bakar. Hak ise kabul eder, Soyliyeo,

Isrer bozuk fikirli bir kimse olsun, ister dogru

dii§Unceli. Hatta ~ok ker e saprk kimselerin soz-

Ierinden hakikati ~lkarmaga ~ah§tr. Bilir ki al,

tmm Slkugt yer tepraktrr. Bit sarrafin kendi

anlaYl§tna guveni oldukca elini kalpazamu kese-

sine sokup halis altrar kalpmdan ayirarak ~lkar.

-, masmda bir zarar tasavvur olunmaz. Kalpazanla

.muamelede aneak koylu zarar g5riir, sarraf degil,

Yiizme bilmiyenler deniz kiyrsmda dolasmaktan

.menolunur, mahir yiizge~ler degil. Yilana dokun-

makran ~ocuk menolunur, efsunlu [1 J olup bu

[1] Efsun esasen biiyii demektir. Eskiden bazr der-

vi§ ge<;inenler yilanm kendiIerine zarar vermemesi il(in

, .§eyhlerinin elinden §erbet i~rlerdi. Bunlar Yllanlarl tu-



40EL-MUNKlzU MiN·AD.DALAL·

hususta mahareti olan bit kimse menoluamaz.

Hayanma yemin ederim ki ·insanlarlO ~ogu hak-

kr banldan, dogru yolu igri yoldan ayrrd etmek

hususunda kendilerini maharetli ve cok akrllrsamrlar, Bu sebeple miimkiin oldugu kadar hep.

sini sapimns olanlarrn kitaplarrm okumaktan

menetmek, kapryr kapamak vacip olmustur, (:un.

kii bunlar aolatttgim bu Metten kendilerini ko-

rusalar bile iIeride anlatacagrm ikind aletten

salim kalamazlar. Kultur itibariyle ilimlerin

mahiyetioi kavriyacak derecede kuvvet bulma ..

mt§, kalb gozleri mezheplerin yiiKsek gayelerine

dogru a~dmaml§ bir ztimre din ilimlerioin sIr.

Iarrna ait yazdtgtmtz eserlerde kaydettigimiz bazi

noktalara itiraz ettiler ve iddia etriler ki onlar.

eski felsefecilerin sozlerinden alrnmrsnr. Halbuki

onlann bazrsi biaim kendi fikirlerimizdir. «Ba.

zan bir at evveJce ge~en bir attn izine basar.»

atasbziinde anlattldlg1 vechile bizim hanrnmza

gelmi§ olanbir ~ey once ba§ka.stntn' da hanrma

gelmi§ olabilir. Itiraz-olunan sozlerin bazisr da§er'i kitaplarda, bircoklarrnm manaSl da tasavvuf

kitaplarrnda mevcuttur. Farz edelim ki 0 sozle.

rin hepsi ancak fe1sef~cilerin kitaplarmda vardir,

Bundan ne 1;1kar?O sozlcr haddi zatmda m!kul

ve barhan He sabit ise, Kur'ana vehadise

tarlar, I<olukI<ocuka teshir ederlerdi.Ha.lk onlara ef-

sunlu, §erhetli derdi, Yaptrklari i§ bir nevi maharetten

iharettir.

EL-MUNKIZU MIN.AD.DAllL

. . . .

muhalif degilse ni~in terk ve inkar edilmek Icap

-etsin? Bu kapiyi acarsak, bir hakikati evvelce

bir ehli Multo hatrnna gelmis diye reddetmege

kalkl§1Csak hircok hakikatleri reddetmemiz lazt ID

gelir, Hatta Kur'amn ayetlerinden, Peygamberio

'hadislerinden, ge~mi§teki biiyiiklerin hikayelerin •.

den, hiikema ve mutasavvlflartn sozlerinden ba-

'z11ar101reddetmek iktiza eder. (:iioku «lhvanus-

-safa» adlOdaki kitabin sahibi bu saydlklartmlZa

kitabmda zikretmi~tir., Bunlarr kendi divaslna

-delil gostermi§ ve bu vasrta He ahmaklann ,kalb·

lerin~ kendi haul fikrine eelbetmege ~a.h~mt§t1r;

Boyle bir kanaat, 'ehli bliuhn hakikatleri, kitap-lannda kendi sozlerine kart§tltmak suretiyleeli.

mizden almalarrna sebep olur. Bir alimio en a§agl

derecesi koyu cahil halktan farkh olmakttr.Bal.

dan •. hacamet§i§esinde gorse bile, . tiksinmez.

1)ii~iiniir ki §i§ehahn kendisini hozmaz. 'Nefsin on-

dan igrenmesi cehilden Ileri geliyor.Esase~ §i§epis

kan icin yapilmt§tIt.Cahil zanneder ki kan §i§ede

.oldugu ic;in pis olmustur. Bilmiyor ki kan ken.-dinde mevcut bit sifatran dolayr pistir, Balda

busrfat olmaymca miicerret 0§i§ede olmasi ona

,0 hali vermez ve pis olmasina sebep olmaz. Bu,

'batd bir vehimdir, halkm bir ~oguoa galip gel.

mistir. Bir sozii onlarrn buyiik tanldlgl bir ada-

ma isnat etsen battI dahi olsa hemen kabul eder-

Ier. Feaa, degersiz bildikleri bir kimseye isnat

etsen dogru da olsa reddededer. Daima hakkr



42 , EL-MUNKIZU MiN.AD.DALAL

adamla ol~er1et. Adami haktan tammazlar. Bu,.,ok biiyiik bir dalalertir,

,bah ettigim bu afet, felsefe kitaplarrm mti-

talea etmeyi reddedenlere aittir, lkinci afet o

kitaplarr miitalea etmeyi kabul edenlere raallfrk

eder. Felsefeye 'ait dhvanilssafa.> ve saire gibi

kitaplan okuyan kimse, icinde Peygamberin SO%· '-

Ierinden almnnj hikmetleri, mutasavvrffarrn fi-

kirlerini goriic, ekseriya oRitaplan begenir ve

kabul eder. Onlara kar§1 sevgi besler, Okudugu.

ve begeodigi sozlerin verdigi iyi zan sebebiyle

ona kat1§tmJmJ§ olan banl fikirleri de hemen'

kabul eder. l§te bu, bir nevi batd fikirteri telkindemektir, Bu a£ett~n dolayr 0 kitaplan okumays

menetmek lazlmdlf. ~ijnkii onlarr okumakta bii-

yuk mahzur vardrr, lyi~yiizmeyi 'bihniyen kim-

seleri nehir kenarlarrnda dolasmektaukorumak

-Ikuza ettigi glbi halkr bu kitaplarr okumaktan

korumak ta jkuza eder. ~ocuklarl ydan:lara iJi~.

mekten menetmek lazlm oldugu gibi halki, bitl1

fikirlerle dolu bu sozleri dinlemekten de me:--

netmek lizlm gelir. Efsunlu kimse, kii~iik ';0.

cugunun kendisini taklit edecegini, «Ben de ba.

bam gibi yapabilirim»diyecegini anlarsa onun,

yamnda yrlana el stirmemelidir. Bu suretle, ~o·

cugu boyle bit harekette bulunmaktan sakindir-

mak liZlm gelir. Hakiki bir alime de boyle yap-

mak diiser, Bir mahir efsunlu yrlam tutup pan.

zehir He zehiri ayirdigt, panzehiri ~lkatatak ze-

hiri yok....ettigi vakit panzehiri m.ubta~ olandan

E~MUNK1ZU MiN.AI)..DALAL

esirgemesiyeriode degildir~ Saglam para iIe kalp-

pataYI iyi ayrrt eden bir sarraf kalpaza~lO k.ese",

sine elini sokup halis alum alarak kalpi lade

ettigi zaman iyi ve sag lam paraYl m~hta~ o~~n'

kimseden esirgemesi dogru olamaz. Ahm de bo~.

Iedlr. [1) Paozebire muhtac olan kimse zehir"

merkezi .olan ydandan ~lkartlml§ olmaslOdan do-

'layl ona karl1 yuzuou ek§itirse, pa.iaya muhtac:

olan fakir, kalpazamn kesesinden ~1t(artlml§alu.,

01 kabulden neiret edersekendilerine hatlrla~ma~

lazlm gelir ki bu nefret onlarl .arzu . ettikleri

faideden mahrum buakacak tam bIt cehtlden .b~~:

ka bir §ey degildir. ~uou da. aolat~a~1 kl lylpara ile kalp para arasloda, bir kese, 1.~1~debu.

luomak s~retiyle, yaklohk buluomasl IY1.~araYl'.

kalpa ~evirmez, Nasll ki kalp paraY1 da ly1yap~

maz. Bunun gibi hak He batll arasmda yaklO~l1:<

olmasr, yapi bir Him i~inde kcan§lk olarak zlk·"

redilmi§ olmasr batdl hak yapamaz. 1§te.fels~~~.-

ninafeti ve. zaran hakkinda anlatmak lstedlg1-,

miz bu I!_adardlr.

TALIM MEZHEBI tLE GAILESINE DAIR

Felsefe [lminden, onu ogrenip anbtmaktan,.

tenkid edilmesi lazlm gelen yerleti 'teokidetmek.

[1] Yani bilgisi, halkm zihnini kall§t~~~dan OD-

lara felsefenin iyi taraflarlDl anlatma~a kah lse bunw

esirgememelidir.



, EL-MUNKlZU MtN-AD-DALAL

-ten farig olduktan sonra anladrm ki bu da mak-

sadr laYlklyle temin edemez, Akd biitiin mesele,

leri, davalari kavramakta miisrakf! degildir. Bu.

tun kansik meselelerin Iizerinden (aulasrlmaalrk}perdesini kaldrramaz. ~i_mdi «Talimiye mezhebia

-denilen mezhep zuhur etmi~tir. «Biz her §eyin

manaSlOt, hakki ogretmege memur masum bit

imamdan ogrenmi§iz}} tarzmdaki Iddialarr halk

arasrnda yaydml~tu. Kitaplarmda yazth seylere

vukuf kesbetmek i!;in onlarm da sozlerinden

bahsetmek arzusu bende uyandi, Bu srrada tesa-

-dufen onlann mezheplerinin hakikatini meydana

-koyacakbir kitap yazmakltgtmi!;in hilafet iDa..

kamindan [1} kat'i bir emir aldim, Bu emri

ihmal etmek, elimden gelmezdi. Bu, icimdeki

arzuya harici gUzel bir saik oldu. Kitaplarrm

.aramaga, sozlerini toplamaga basladrm. Onlarm,

eski talimiyecilerden duyulmus soziere pek de

uyguo olmryan, bu zamanm insanlari tarafmdan

,ortara atlldtgt anlasrlan bazr sozlel'ioi duymustum

o sozleri itopladrm. Iyice ineeledim. Sonra sag-

lam bir tarzda srraladrm, cevaplarrm tamamiyle

verdim. 0 derecede ki Ebli siinnetten bir zat,

-onlarrn dedillerioi aolatmakta fazla gayret gos-

tennis olmami dogru bulmadr: '

- Bu, oolara bithizmettir. Sizio bu tab-

. kikJerioiz, srralamalarrmz olmasaydr onlar bu

_ ..,------. [1] Yirmi sekizinci Abbasi Halifesi Miistazhir Bil-

,!ah Ibni Muktedi.·

EL-MUNKlZU MIN-AD-DALAL 45,·

;gibi kan§lkhklar, ~upheler dolayisiyle mezhep-

Ierini mUdafaadan adz kahrlardr, dedi. Bu soZ

bir dhetteo dogrudur.- Ahmet Ibni Hambel [I},.

mutezileyi red hakkrnda bit kitap yazan «Haris.i

Muhasibi» [2} ye iyi ya!_)madlg1D1soyledi.Haris~-

_ Bid'ati reddetmek farzdrr,

dedi. Ahmet:_ Evet, fakat sen ilkin §Uphelerioi anlatttn,.

sonra cevap verdin, Mutalea edenlerio bu §upbe-

Iere zihni takrlrp verdigin cevaba iltifat etme-

mesi, yahut verdi gin cevabm hakiki manaSIOt'

anlamamast varittir.

Cevabrm verdi. AhrlIedio dedigi dogrudur,,eger bahsedilen §uphe yaYIImami§ ve §ohret bul-

mamrssa. Fakat §uphe yaYllml~sa ona cevap ver-

mek vaciptir. Cevap vermek i~in de evvela ~Up-

beyi anlatmak Iblmdtr. Evet onlarrn ehemmiyet

vermedikleri ~uphelere fazla ehemmiyet verme-

meH. Ben de boyle hareket eteim. Ben, §iipheleri.

evvelce«talimiye» cilere kanhp onlarrn mezhebinV

benimsemis olan, sonra bana gelip girmiye ba§-

byan birisinden i§ittim. «Onlar mezhepi'erini red-

deden musaoniflere gUlUyodar, fjiinkU bu mu-

sannifler h a l a onlann deliUerini aohyamaml§lar .• ·

dedi, bana 0 deli11eri zikretti ve onlardan bil.aye

etti, A'stl deli11crinden gafil oldugumu zannet-.

[I] Hambeli mezhebinin imami,

[2] Basrah me§hur bir mutasavvlftlr. Ciineydi Ba~.·

dadinin amcasrdtr- Vefatr; 243



EL-MUNKlZU MiN-AD-DALAL,-

melerine nefsim razr olmadi. Bunun ilSin. onu

. zikrertim. Delrlleri i~itip de anlamadrgimr san-

malarrna da gonliim razr olmadr. Bunun icin de

§iiphe.vi anlatttm. Dcmek istiyorum ki evvela

§iiphelerini imkdrun son har'dine kadar acrkladrm,,'Sonra fesadrm gosterdim. Hulasa : mezheplerinin

esasr, sozferinin ktymeri yok tur. Eger cahil dostun

kotu yardum olmasaydi 0bid'ar zaYlfltgt ile be.

.raber bu dereceye kadar §ohret bulmazdr Fakat

. taassubun §iddeti, hakkr miiddafaa edenleri yapt-

lao miinakasalarrn baslangrcinda niza'r uzatmaga,

-onlarm her dedigini red veinkar etmege sevk

ctti «Talim ve muallime ihtiya~ vardir», cHer

-muallim i§e yaramaz. Belki masum muallim 1 1 -

. z rmdrr .» yOlundaki davalannl reddettiler. Fakat

<Talime ve muallime ihtiyac vardir» davaslDda

taltmiyeciler hakh ISlkttlar. Bu davayr reddeden,

Ierin sozii hiikum siiz kaldr. Bazr kimseler buna

aldandilar. Sandilar ki bu ('pet onlarm mezhep-

.1~rinin kuvvetinden ve muhaliflerin mezhepleri- i

O1n zaYlfhglOdan iled geliyor. Halbuki bu,

hakka yardrm eden in zaYlfhgladao ve yard1mlyoHyle yapmayi bilmediginden ileri gelmi§tir.

Bunu anlryamadilar. Dogrusu §udur ki bir mual.

lime ihtiyalS vardir ve bu mualHmin masumol.

masr gerektir. Bunu itiraf etmek lazlmdlr. Fakat

bizim masum muallimimiz HazretiMuhammeddir.

. ,.(AllahlO selamr ona olsun) Onlar :

- Haareti Muhammed vefat etmi§tir.

Derlerse biz de:

EL-MUNK1ZU MIN-.!\.D-DALAL41

Sizin mualliminiz de gai ptir { l}.

Deriz, Onlar ~ .

- Muallfmimiz insanlarr dogru yola davet

edecek rehberler yetistirdi ve her tara fa gonderdi,

Rehberler ihti lafa diiserlerse, yahut bir mii~kiiJ

karsisinda kahrlarsa kendisine miiraeaat etme le-

~ioi beklernektedir.

Derlerse biz de;

- Bi;im muatlimimiz de rehberler yeti§tirdi

ve her tara fa gonderdi. Ogretmedikbir ~ey bi•

eakmadr. Cenabt H ik Kur'am Kerimde: «BugUR

s i z e dininizi ikmal ettim» buyurrnustur. Her ~ey

ogretildikten sonra muallimin vefat etmesi zarar

vermez, Nasil ki ortadan kaybolmasi zarar ver ..miyor, deriz .

. ~oziilmesi gereken bir mesele kaldi. Bu reb-

herler isitrnedikleri hususlarda nasrl hiikmederlerj'

Nas He {2} mi? Bu, olarnaz. ~unkii 0 husus i~'n

[1] Siiler, Hazreti Peygamherden soni-a imam (yani

'Malife) olniak Hazreti Alinin hakkrdtr; ondansonra bu

hak onuneviidma gec<er, derler. Bu suretle imam tamlan

.on iki zat vardir On ikinci imam Muhammed Mehdi.

babas; Hasan-i Asker'i oIdiigii zaman ortadan kaybolda.Ahir zamanda meydana C;lkaeag-ml bekliyorlar. Fakat

.yukarda hahsedilen imamlar hakkIDda'~ii ziimreleri

.arasmda ihtilif var. Burada (talimiye) dedigimiz ziimre,

altmci imam Cafer i Sadik'Ean sonra diger §iiler gihi

onun ikinci oglu Musa Kazlml degil, kendinden evveI

·olmii§ olan biiyiik oglu ismaili imam tamdilar B!1 sa-

retle onlara tsmailiye adi verilmisfir. Kendilerini §ii

telakki etmezler. Imamlarlnln ne suretle meydanda 01 ·

madlgma.dair vazlh malfimat elde edilemedi.

[2] Ayet. hadis.



48

-EL-MUNKIZU MIN-AD-DALAL

nas yoktur. l~tibat ve r;y He mil Aradaki ihtiHif

da buradadir. Deriz ki:

Hazreti Peygamber tarafmdan Yemene gon-

derilen Muaztn yaptlgl gibi yaparlar. Mesele

hakkmda nas varsa onuola. yoksa i~tihat He

.. / hiikmederler.

Daha dogrusu onlarin (dai) lerioia {I}

imam dan uzaklasarak dogunun en uzak yerine

.. gittikleri zamanyapnklarmr yaparlar. Onlar (dai,

ler) daima nas ile hukmedemezler. ~iinkii naslar

mahduttur. Tiikenmiyen vak'alarr tamamiylegds,

termez. .Icap eden/her vak'ada uzun mesafeled

yiirUyerek imamin bulundugu ~ehre gidip sormakda miimkUn degildir. 0 vaktekadar, meseleys

sormus olan kimse vefat etmis olabilir. Bu rak-

dirde oraya kadar gidip gelmek bir fayda temin

etmis olmaz. Birisi krblenin hangi tardta oldu-

gundan §Upheye diisse kendi ictihadr He (ara~

nrarak) hangi tarafta olduguna hiikmeder ve 0

tarafa dogru namaz krlar, Baska yol yoktur. ~iiQ~

kii krbleyi ogreomek i~io imamm bulundugu memo

Iekete gitse namaz v a ku get;er. 0 halde i~tih.adabinaen krbleden baska bir tarafa dogru namaz kit

.mak caiz olur. ~oyle_ bir esas kabul olunmus,

tur: t~tihadlOda hata etmi§ olan bit kim seve bir'

sevap, isabet edene iki sevap vardrr, Ictihada

bagh biinlu meselelerde hukiim boyledir, Fakire

zekat vermek i§i de boyledir, (:ok kere insan,

zengin oldugu halde malrnr . sakhyarak kendini

[1] Dal: TaIimiye mezhebinde halki bu mezhebe

davet etmiye vazifeli kimse.

. EL-MUNKIZU MiN-AD.DAUL49

fakir gosteren bie kimseyi fakir zanneder, ona

zekit verir, Bundan dolayi muaheze' olunmaz.

Bata etmi~ olsa bile... ~Unkii insan aneak kendi

zannrna gore muaheze olunur.

Burada talimiyeci dese ki:

~ 0 adamm muhaIifinin zanm da kendi

zanm gibidir.

Deriz ki:

-_ Insan kendi ZannlO& uymakla memurdur.

Kiblenin .hangi tarafta ioldugunda §Upheye du§cn

bir kimse kendi zanmna uyae.lsterse ba§kasl ken-disine muhalefet etsin.

BUDa karsr .da dese ki:

.: Amelde ell mukalIit olan kimseler Ebu

Hanife'ye, Safii'ye ve diger mtictehidlere uyaclar.

. Derim ki: .

- Krblede §iipheye dU§en kimse, reyleri bir-

birine uymayan -birkac i~tihat . sahibi arasmda

kalsa ne yapar? O? reylerin sahiplerinden hangi-

sinin daha faziletli, krble hakkindaki delillere

daha alim olduguna kendi ictihadiyle hiikmedee

ve onun ictihadma uyar. Mezhepler hakkrnda da

boyle yapmak zarurlolue ki yine kendi ictihadi-na uymus olur demektir,

Peygarnberler, Imamlar Ilimleri oldugu halde

bazan hata ederler, Peygamberioiiz. Alfabm

selaml ona olsun . buyurmus ki «Ben zihiee gore

~.. ' - .

. [1] Amel, ifikat kar§lht1d1r. Bedenle yapdan i§lel'

ve ibadetler demektir.

4



50 Et-MUNKlZU MtN-AD-DAUL

,hiikmederim. Kalblerde sakh cihetlerl Allah bi-

lir.» Yani ben §abitlerio sozlerioden hasll olan

galtp zanna gore hiikmederi"m. Bazan §ahitler~ata ederler.

Boyle ifWtibadadbi meselelerde peypamber,

Jer dahi yantlmaktan' kuctulamazlar. 0 halde

yanllmamak bilden nasrl beklenebilie?

Burada (ehl- italim) in iki sorusu vardrr:Bicisi §udur:

- Ictihad meselesi, ictihada tabi meseleler-

de dogru olabilir. Fakar itikada ait esaslarda

clogru olamaz. ~tiokii bunda yamlan mazur sa-

ytlmaz. 0 halde boyle meselelecde ne yapllte?Decim ki:

- Akaid esaslarr Kur'aru Kerimde ve hadis,

lerde zikredilmi§tir. Geciye kalan tafsiUetde

ve niza'Ir meselelerde hakik at, «klsttS-1 miistakilIJ))

,ani dogeu mizan He tartrlar ,k anlasrlrr, KlstaSl

miistakim dedigim ~ey, Cenabi Hakkrn keodi

kitabrnda zikrettigi be§ esasnr ki onlarr «Kutas .•

Miistakim» admdaki kitabrmda anlarnm,

Talimiyeci dese ki:

- Hasrmlarm bu mizaoda sana muhal.fetediyorlar.,

Derim ki:

- Bu mizan anla~ddlktan sonra ona muha-

Iefet edilemez. bah edeyim: EbH talim muhale-

fet edemez; ~iinkii onu Kur'andan aldun, Kur'.

andaa ogeendim. MaQtlk~lIar muhalefet edemez;

~iiokii mannkta gosterilen §artlara uygundUt'.

EL-MUNKlZUMtN-AD-DALAL51

muhalif degildir. Ilmi keUm alimleri muhalefet

-edemez ; ~iiokii nazar] meseleleri ispat eden de.

liller hakkrnda anlattrklari dhetlere uygundur,

tlmi kelam meselelerinde hak bu vechile mey.-dana ~lkar.

Buna karst da:

- Elinde bo.Jlle bir mizan varsa ni~in halk

arasmdaki ihtiiif1 kaldrmnyorsun? dese.

Derim ki:

- Beni dinleseler aralarmdaki ihtilifl', kal-

-dmrrm. Ihtilafr kaldrrmak yoluou «Klstasl Miis-

eakim» kitabmda bildirdim, Dikkatle oku ki hak

oldugullu bilesin. Halk onu dinledig! takdirde.aralarrndaki ihtilafl kesin surette kalduacaglnt

.anlarsm, Fakat onlarm hepsi dinlemiyor. Ancak

bir zumre dinledi, aralarrndaki ihtilifl kaldrrdim.Senm Imamin (talimiyecilerin Imami), halk ken.

4isini dinlemedigi halde, aralarmdaki ihtilafizorla

kaldirmak istiyor. Peki, §imdiye kadar nicin kaldi-

zamadr? Imamlarrn basi olan Hazreti Ali bile. At·

lah ondan raZI olsun.Ihtilafr kaldrramadr, Nicin? ...

8ir de senin imamm biitiin halki zorla kendini

-dinlemeye mecbur edebilecegini iddia ediyor. 0

caIde bugiine kadar ni~in zdrlamad r, Hangi gii-

Ge brraknj' Oouo .halki kendi tarafma davet

-etmesi, ihtHifJ Ye muhalifleri ~oga1tma~tan ba§ka

bir netice vermedi. Halk 'arastndaki ihtilif; ~an

.ookmege. §ehirleri Ylkmaga, ~ocukIar1 oksiiz hl-

«ak~aga, yol kesmege, malfarr yagma etmege

sebebolmasln diye korkuluyordu. l§te .izin ihtilift



S2 EL-MUNK1ZU ' MlN-AD-DALAL

kaldumantzm iyi neticesi olarak (!) diinyada oyle

baUer zuhur etti ki misli gorUlmemi§tir {I}.

. Vine dese ki:

- Halk ....arasindaki ihtilifl kalduaeaglntiddia ediyorsun. Birbirine uymlyan mezhepler,

karsihkh ihtilifJar arasmda §a§uan bir kimseye

seni dinleyip .hasmma kulak vermemesi jazlm

gelmez. Sana muhalefet eden bircok hasrmlarm

vardrrv-Seninle onlar arasmda ne fark vat?·

t~ie bu onlann ikinci sorusudur. §oyle cevap

. vetilir: .

- Bu,soru evveli senin aleyhine doner;.

~UnkU 0 §~§lrml§ adann kendi tarafrna davetetmek Istersen . «Sen in, muhalifinden dahaiyi.

oldugun ne He sabittir? Halbuki Ilim ehlinin

~ogu sana muhaliftir» diyeeek. Buqa nasrl cevap

verecegini merak ediyorum. «Benim imamim

hakkrnda (nas) vardrr. {~}»mi diyeceksin? Nas

davasmda seni ne zaman tasdik eder. ~uokii

0, nassr Peygamberden i,itmemi§tir. Bunu ancak

senin iddia ettigioi i§itiyor. Halbuki ilim eshabr

bu hususta seoin ya.lan soyledigini kabulde mu . .

tabik kalmrslardrr. Haydi 0 adam nassa ait di-

vam kabul etti diyelim, Eger asrl oiibUv\ ette

(peyga01berlikte) yani «nubiivvtt var O1J, -,ok

mu?». meselesind.e §a§lilp:

[1] TalimiyeciIer tarafmdan yaprlan zuliimlere i§a-

rettir. Tafsilah tarih kitaplarmda ya2.1hdlr.

[2 1 Talimiyeciler, .Hazreti Alinin ve .evladlDmimam-

hgl hakhnda bazr hadisler bulullduguJlu tivayet ederler,

•

EL-MUNKlZU MlN-Al).,DALAL 55

«Farzedelim ki . senin Imamm bana kar§~

Hazreti Isamn mucizesi ile 50zunU teyide kalkl§-

:SlQ, hakki soyledigine delil olarak «Ben babam

-diriltirim~ desin ve baklkaten babam diriltsin,bunun Uzerine bana hakh 01dugunu8oylesin.

Onun dogru soyledigini ne He kabul ederim?

HalklO he psi bu mucize He Hazreti Isanm dog ...

J:U soyledigini kabul etmedi.· Bumesele Uz~rine

.oyle gii~ sualler sorulabilir ki akU delilden. bas-

ka bir ~ey He eevap verilemez. Akli delillete de

:senceitimat olunmaz.

Sihrin mahiyeti.~e ~in~dzeden' fa~kl anla§tl-

m (dtk.;a. ve Cenabi 'Hakkm kullarrnt dalUete

<lii~iirmiyec~i (1) bllinmedisce ,mue(zinin dog-

1ruluga. delalet edecegl aulasrlamaz. ~llah kulla-

:rl0l dalalete sevk eder mi?' suali ve buna cevap

'Vermeaio gii'Sliigii meshurdur.t .

Dese, b'iiti.inbu itirazlara ne suretle cevap -

-verilir?'Hdbuki senin Iddia ettigin imam ken-

. -disine uymak ]~.lisusunda muhafifinden daha uy-

;gundegildir. Bu·itir~zlarkar§ts1Dda isteristemezink!r etmekte otdligu akli delillere muracaat

eder. Bu takdirde hasnn onunkinden daha a~lk

.delillerle davaslna kuvvet verir.

Goriil~yor ki bu ikind 'sualleri oyle bit

tanda aleyblerine dbndii ki (talimiye) taifesinin

, [1] Kur'am Kerimde «Tanrr istedigi kulunu dokru

'yoldan aymr, istedigini dogru yola gotiiriir.» manaslnda

'bir ayet vardir, Tanrmm kullarmr dogru yoldan aYlrma-

\!I1. tarb§ma konusudu~. Burada bu eibete Isaret edilmisfir.



54EL-MUNKIZU MlN-AD-DAUL

eskileri ve yeniled hep bit araya gelseler, buna

c:evap vermege ,ugra§salat basaramazlar,

Onlarm bu Ikinci 'srialletinin ortahga yay-:-

digi fesada, ilmi ehliyetleri zayrf birtakrm kim-selerin onlarla tartl§maya tutusmalarr, anlattrgr.

OlIZ bu sualin aleyhlerine ~evirme cihetini buakl? ~

c:evap vermege kalkismalan sebebolmustur, Ce-

vapvermiye kalkl§mak, sozU uzarmak demektir.,

.Maksat arzu edildig! vechile ~abuk anlatrlamaz;

Bu sebeplehasrm eevaptan adz brrakmaya },ara..

maz.

- Birisi dese ki:

- Suali aleyhlerine ~evirmek suretiyle on ..

Ian susturmak ciheti anlasrldr. Fak~~ bu sual-

lerine eevap da verebiIir mi?

- Evet derim, egetbahsolunan §a§kl11'

adam «Ben hayrette kaldim», derse ve hayrette:

kaldlgl mesdeyi tarin ermezse ona denir ki «Sen

bit hasta gibisin ki ben hastayrm, diyor, fakae

hastahglnlO ne oldugunu soylf·miyor. Yalmz baa

na ila~ veriniz, diyor. 0 hastaya denir ki diin-)'ada mutIak hastahga i1a~ yoktur. lJa~lar mu-

ayyen hastahklar i~in verilir. Ba§agnsl, ishal ve

saire gibi ...» Hayrette kalmrs olan kimse de

boyledir. Hangi meselede hayrette kaldrgrm tayin

etmelidir. Tayin ederse jukarda bahsettigim bes

mizan ile tartarak hakikati kendisine anlatmm,

o mizanlar ki kim onlarr JaYlkiyle anlarsa dog.

tu olduklarrm kabul eder. Onlarla tartrlan her

meselede kendisine kanaat gelir, Htm' mizam,

EL-MUNKlZU MlN-AD-nAJ.AL5 5

hemrde tarnnm dogru oldugunu anIar. Nasil ki .

bit hesap ilmi ogrencisi hem hesabi, hem deog ..

retmeniu hesap bil<Ugini ve dogru yapnglD1 an·

lat. Bu ciheti «EI. krstas» kitabmda yirmi yaprak

kadar tutan sozlerle acikladrm, Dikkat olunsun!

§imdi maksadrm onlarm (talimiyecilerin ) mez-

heplerinin fasit oldugunu anlatmak degildir. Bu

eiheti ilkin «Et.mustazhiri> kitabmda, sonra on.

Iarm Bagdatra bana anlatrlan bir sozune eevap

olarak yazdlglm «Huccet . iiI. hak» kitabrnda,

ii~iineudefa Hemedan'da bana anlatrlan bir' soz-

lerine eevap olarak yaZdJglm on iki fasrladan

ibaret eMufassal.iil hila£» adrndaki kitapta, dor-diincii defa olarak J"us'ta ban a soylenen birta.

kIm ~utiik fikirlerine eevap olarak yazdlglm cet-

vel §eklindeki «Kitlip- iid . derecs adh escrimde,

besincl defa olarak da bash basrna bir kitap

olan, gayesi biigilerin mizamm gostermekren ve

bu mizanlarr iyi anhyan bir kimsenin ayflea bit

Imamauymasi lazlm gelmiyecegini anlatmaktan

ibaret olan «El kisrasa kitabmda zikrettim. Bura-

. da maksadim §unu anlatmaktrr ki bu adamlardan,

Insani karrsrk ve karaahk fikirlerden. kurtaracak

bir .sifa beklenemez. Bunlar imam tayini husu.

suuda delil gostermekten acizdirler. Uzun mud.

det onlan denedik, Talime vemasum muallime ih-

tiya~ bulundugu hakkindaki iddialanni tasdik eta

tik; Imam, onlarm tayin ettigi zat oldugunu kabul

eder goriindiik Sonra «Bu masum imamdan ne og~

rendiniz?» diyesorduk. Bu hususta akhnnza ge.



S6 E,L·MUNKlZU MIN.AD.DALAL

len bazL.mU~kijlleri on lara anlatnk. Mii~kUlleri~

mizi ~ozmek §oyle dursun anltyamaddar bile.

Kendi acizlerini goriince i~igaip imama havale

ettiler. «Gidip ondan sormak Jaz lm» dediler,Gariptit ki, bunlar muallimi aramak ve onu bu.

larak kurtulusa kavusmak fikriyle omiirletini

bo,a barcadilar. ,Ve ondab hicblr ~ey ogrenme ..

diler.PjsIige bula~ml§ bit insan gibi ki su art,. ..

rak yorulur. Suyubulllnca da kullanmaz, yine pisli,

ge bula§ml§ olarak kalrr. Bunlardan bazr la r r imam.

dan ogrenilmi§ bazs bilgileri oldugunu iddia eder,

AnlattlglQtn. hulasaslFisagorun bozuk felsefesin-

den ibaretrlr . Fisa'gor ene;ki felsefecilerden bid.

dir, Mezhebi felsefe mezheplerioin en k<)tiisiidiir.

.Aristo reddetmistir, l:latra \~kzaYlf bulmus ve

rezil etl11i~tir.. (lhvan.us.safa) adrndaki kitapta

anlanlan felsefe budur. Hakikatte bu, felsefenin

en manaSlZ krsmrdrr, Ta~cciip olunur ki baZl

" kimseler omUtieti boyunca Him t~hsiIi,.·Yolutida

yorulurlai;; Sonra boyle ~iitUk ve bozuk i1imlerle

. kanaat ederler, Ve zanneder1er ki ifimlerden~, .., . '. .

maksat .ne ise onun en yiiksek derecesine nai].

olmuslardrr. SunJan da tecriibe ettik - z~hir ve.... ,'. _ .. T ,..'

batl~larlDadikkat ettik.Gaydeii_ cahil halkl".

akh zaYlf olanlarr muallimeihtiya~ bulunduguna

Inandrrmak, « Mua Him eihtiya Q' y OktufA ) diyenlere

karsi kuvvetli ve susturucu : sozlerlemiicadele .

etmektir.Birisi ~ m u a l 1 i m e i'htiya~, vardrr» .diye

onlardan birine uyar gibi goriins~ ve «Mual lim, __

den ogrendigini anlat, onun talimiaden bizi

EL-MUNK1ZU M!N.An.DALAL Sf

<de faydalandrr, ~ dese, dur~klar.· «~imdi madem

lei s07umiikabul ettin, muallimi ara, Benim mak •

. ~ad~m yalmz bu Idi.» Tarzmda cevap verir. <.;Un.

ku bilir ki ba~"a §eylet soylemeyekalkl§sa tiis ..

vaY" olacak, eo ufak bit kansrk meseleyi ~ozmek-

ten aciz kalacak, H.atta ~oimek §oyle dursun onu

anlamaktan bilelciz kalacak. l~te onlarm hakiki

halleribudur.' Tecriibe et, kendilerinden nefret

-edersin. Biz tecriibe ettik ve onlardan el ~ektik.

.MUTASAVVIFLARIN TARIKINA DAIR

'-Bu ilimlerin retkikini bitirdikren sonra bu.

tuo, himmetimle tasavvuf tarikrrn tetkike basla,

dim. ~unu anladim ki bu tarik ancak. Ilim ve

amelia ikisiyle tamamlanryor, Mui:asavvuflarin

ilmi, netice.itibariyle nefse ai.tge~~tleri atlatmak-

tan, onun kotu 8:hlakiyle fena vasif1anndan.ken.'

-dilerini uzaklasnrmaktau ibarettir. Bu suretle in.

-san, kalbini Allalun gayri §e}derden bosalnr, onu

Tanrmrn zifriyle bezervTasavvufun bu Ilim v c l -bed bana amelden daha kolay geldi. Su sebeple

evvela mutasavvrflardan Ebu Talip.Il-Mekki'nin

(Kut.til.kulubj adindaki kitabmr, Haris.i Muhasi-

'hi' OlD kitaplarrm, Cuneyd, ~fbH ,ve Ebu Yezid.i

Bistami ve saire gibi buyuk .mutasavvrflardan

nakolunan sozleri ihtiva eden kitaplan mutalaa

etmek .suretiyle bu Ilmi tahsile basladim. Bu zat-

Iarm ilmfmaksatlanmn ozUne vakrf ioldum. Ta-

savvuf tarikmrn ogrenmek ve i§itmekle' tahsili:;I



58 EL-MUNKIZU ML"l-AD-DAlAL

miimkiin olan ciherini tahsil ettim. Anlaclm ki b u -}'uk mutasavvrflarm elde etmek istedikleri gaye

ogrenmekle degil; tarmak, yasamak, hal ve srfas

Iarr degi§tirmek suretiyle elde edilir. Srhhatrn ve-toklugun tariflerini, sebeplerini, §artlarull ogren-

mekle saglam'olmak, tok olmak, arasrnda ne

kadar buyuk fark vat! Kezalik sarho~luguD «mi.

d.:den yukselen buharra dimagl istiJa etmesindeo

hasrl olan bir haldir s tarzln:'daki tarifini bilmek.

Ie sarho§ olmak arasmda da biiyiik lark vardrr.

Hakikatte sarho§ sarho§lugu tarrf edemez. Fakar

sarhoj olmustur. Ona dair hi~birbilgiye sahip

degildir. AYlk, sarhoslugu 'tarif eder, Ievazumm

bilir. Halbuki kendisinde sarhosluk yoktur. Bit

tabip hasta iken sihhatm tarifini, sebeplerini,

ila.;lartnl bilir; halbuki 0 anda srhhatini kaybet.

mi§tir. l~te bunun gibi ztihdiin (diinyadan yiiz:

~evirmenin ),hakikatlOJ, §artla,I01, sebeplerini,

bilmenle zahid hayan ya§aman; nefsi diinyadan

vazgecirmen arasrnda da fark vardrr, tyice aula-

dIm ki mutasavvrflar iyi hallere sahiptirler, k u r u <sozlerde.n uzaknrlar. Bu meslekte Him yoluyla.

ogrenilmesi miimkiin olaru tahsil ettim, Benim

j~in isitmek ve ogrenmekle elde edilemeyip aneak

tatmakla, 0 yolun adami olmakla elde edilebi-

Ienden baska bir §ey kalmamisn. ~er'i ve akU

Ilimleri iyice kavramak i~in laYlktyle ogrendigim

Ilim branslarr ve siiliik ettigim meslekler bana

Allaha, niibirvvete (peygambeelige} ve kiyamer

giiniine §iiphe gotiirmez biz iman vermi§ti. Ima-l)

EL-MUNKIZU MIN-An-DALAL 59 "

Gln bu ii~ esasr, muayyen ve miicerret bir

4elilile degil; belki saym.ya gelmiyen sebepler,

kari'~eler ve teerubelerle kalbimde saglam yer~-

.. le~mi~ti. Bende §u kanaat hasrl olmu§tu ki ahi-rette saadete kavu§mak i~in tek yol takva (gii-

nahlardan sakmmak) He ya§amak, nefsi hava ve:

hevesinden menetmek yoludur. Bu hareketin ba~l

da bu gurur diyanodan (diinyadan) uzaklasm~k,

abirete baglanmak" biitiln varhglmla Allaha-

yonelmek suretiyle diinyadan kalbin ilgisini kes-

.mekti. Bu da aneak -makamdan, maldan yi.iz:

~evirmek., insanr yiiksek gayelerden. /abkoyan

meselelerden. alikalardim kacmak He tamam ola-

bilirdi.' Sonra kendi durumumu gozoniine getir-

dim. Baknm ki dunya alakalarma dalmrsun. Bu. "

alakalar her taraftan beni ~evrelemi~ler. Yapn.

glm i§leri dii~iindiim.En giizeH te~ri~ ve talim

idi. Bunda da ahirete pek menfaau olml}'illl'

ehemmiyetsiz bir rakrm ilimlerle me§gul oldu-

gum-u gordiim. Tedristeki niyetimi yokladlm:

Onun da Allah rrzas; i~in olmadlgtnl; mevki'

~ahibiolmak, §an ve§eref kazanmak arzusundaa

ilerigeldigini arrladrm. Ut;urumun kenartnda

bulunduguma, vaziyetimi diizeltmege ugra§maz-

sam atese yuvadanaeaglma kanaat getirdim. Bit'

miiddet hep bunu dii§iiodiim. Heniiz ihtiyanma __.

sahiptim. Bir giin Bagdatdan ~Ikmaga, 0 'haller-

den kurtulmaga kat'i karar verirdim; ertesi giin

bu karardsn vazge~erdim. Kararsrzhk it;inde idim.

Bir sabah ahiret istegine mer! ve arzum kuvvefr



EL-MUNKIZU M1N-AD-DALAL

bulsa aksam iizerl muhakkak diinya arzulari bir

ordu gibi iizerime saldirarak 0 arzuyu daglt~rdl.

Diioya arzularr zmcir gibi beni makam ve mevkie

dogrusiiriikliiyordu. Iman miinadisi de [tlsayle

seslenirdi:

.;.:_Go~ zamam gelmistir. Omriin sona ermek

,iizeredir.Oniinde uzun ahiret seferi vardir, ~im-

-diye kadar edindigin amel ve Him hep tiya ve

;gosteri§teo ibarettir. ~imdi 'ahirere hazrrlanmazsan

ne Zaman hasrrlanrrsm} Dtinyaalakalarrm ,§imdi

kesmezsen oe zaman kesersin? . " '

Bu" s.trada i~imde' evvelki arzu yeniden u r a . ,

OIr. Bagdattan firar etmek kararr ' icu'vvethulur- •-du, Bu sefer §eytangeJerek §oJlederdi:

, - Bu sana ariZ olinu§ bir hastahktlr. Sa-

krn itaat edeyim, 'deme. ~iinkU ~abuk zail olacak

bir haldir. Eger ona uyarak bugiin i~inde bulun-

dugun yiiksek mevkii, kimsenin bozmaya imkan

bulamlyacagl muntazam hayatr, hasrmlar tardln.'-

-dan ihlaI edilmek -tehlikesinden uzak .mai§eti

terkedersen ihtimal birgiin nefsinonu arzu 'eder,

.fakat ona bir daha .kavusmak miiyesser olmaz.

488 Senesi Recep ayrndan itibaren aln ay

kadar diioya arzularr ile ahiret dii§iiaceleri ara, '

-smda kararstz kaldrm. BuRecep ayinda i§'ihd.

yad olmaktan ~lktl. lztirar mevkiine dii,tiim.

<;iinkii Cenabr Hakdilime bir kiiit vurdu, ted"

[I] Miinadi: Halkl herhangi bir §eyden haberdar

-etmek ic;in yiiksek sesile batlran kims~.'

EL-MUNKIZU MiN-An-DALAL 61:

.risi japamryacak surette baglandt. Talebemi

memnun etmek Icin ,bir giin olsua den vermiye

nefsimi zorladim, fakat dilim bir kelime dahi

soyleyemezdi. Buna muktedir olamiyordum. Sonra

dilimdeki bu tutukluk kalbime bit huzline verdi .

Bu htiznlin tesiri He midemde hazun kuvveti-

kalmadi. Yemekten, .icmekten kesildim, Kandrra-

cak kadar su bogazlmdan gecmiyordu, Bir lok-"

mayrbazmedemiyordum. Bu yiizdenbiitiinbede-

ni kuvvetlerim zaylf dU§tii- Doktorlar;, ilacln"

.bana fayda vereceginden iimit kestiJer.' Dediler.

kh «Bu, kalbe arIZ olmu§ bir haldir; oradan

mizaca sirayet etmistir,<

Kalbe 'allzolan biiyiikelem zail 'olmadlk~a I ila~la iyile§tirmeye imkan

yoktrir.»Aciz i~inde kaldrgmn, irademio tama-

miyle elden gittigini goriince \aresiz kalmrs bir-

kimsenin Ilticasi suretinde Allaha Ilrica ettim.

<;aresiz kullarmin duasmr kar§lbkslZ brrakmiyan-

Allah beni kurtardi, Mevki, 'mal, aile,' evlat ah.

bap gibi §eylerden yiiz ~evirmeyibana 'koJayla, •.

trrdr, Mekke'ye gitmek kararrnda oldugumu soy--

ledim. Halbuki icimde Sam'a gitmek arzusu vat-dr, Halife ve biitiin beni sevenler Sam' t ia ikamet :

etmek arzusunda oldug~lInu ogrenmesinler diye

hakikan sakladrm. Bir .daha donmemek iizere-

Bagdadan ~lkacaglml' «Litif hileler» 'denilen

kapah sozlerte belli etmerneye ~alJ§tlm. Biittin

Irak alimlerinin tenkidine hedef oldum, Onlarrn

i~indebiitUn bu §eylerden yiiz cevirmemin dini".,

bit sebepten Bed geldigini kabul vedecekbir.



,62 EL-MUNKlZU MtN-AD-DALAL

kimse yoktu. Zannediyorlardi ki Icinde bulundu-

,gum mevki dinin en yiiksek mevkiidir. Bilgileri

aneak bu anlavrsa miisaitti. Sonra halk bit takun

tahminler i~inde §a§ltdl kaldi. Iraktan uzak olan

kimseler bunun memleketi idare eden bUyiik!erio

.arzularmdan ileri geldigini zannediyorlardi, Bu

biiyiiklere yakrn olanlar da onlarm beni birak-

.mamak i~in nekadar ugra§tlklan01, yaptlglml be-

genmediklerini, benim de onlardan yiiz cevirdl,

gimi, sdzlerine kulak vermedigimi gorUyorlardt.

'«Bu, ,Allahtan g'eImi§ bir i~tit. Ehli lslama ve

ulema ziimresine goz degd]. Bunun baska tUrIi:i

sebebi oIamaz.» diyorlardr.

Bagdaddan ayrrldrm .. Yammdaki mah daglt-

'tim., Benim ve cocuklarrmm nafakasrna yeteeek

kadarrm brraktrm. Irak mall, miisliimanlara vakIl

<oldugundan boyle i§lere ayrrlmasi caizdir, Dun.

yada bir itimin kendi ~ocuklarl i~in ayrrabile-

rcegi bundan daha iyi maJ gormedim. Sour Sam'a

vardrm, lki seneye yakrn bir zaman orada .otur.

-dum. Tasavvuf kitaplarrndan ogrendigim vechile.nefsimi fena hallerden temialemek, ahliklml dti·

zeltmek, Allahl anmak i~in kalbimi tasfiye et-

,mek gayesiyle vaktimi bep.insanlardan ayrl ya§a

,mak, riyazet cekmek, Ibadetle me§gul oImak su,

retiyle gecirdim, Bir muddet §am'daki Emevi Ca-

-miinde itikifa girmi§tim. Biitiin gun Camiin mi.

,naresine ~lkar, kaplslnl Uzerime kititlerdhn. Son,

.il'a Kudiise gittim. «Beyt.i' Mukaddeu e &irdim.

EL-MUNKlZU MiN.AI).DALAL63

, Her giin <Sahrarullah [LJ» mevkiine .girer ve

>uzerime kaPlSHl1 kiHtlerdim.

Ibrahim Hafilullahm ziyaretinden fatig 01.

, -duktan sonra hac farzrm yerine getirmek, Mekke

ve Medinenin bereketlerinden faydalanmak, Haz-reti Peygamberin kabrini ziyaretetmek arzusu

i~imde uyandr. Hicaza gittim. Daha sonra i~i~-

-deki arzu ve r;oeoklarlmtn daveti benivatamma

cekei, Herkesten ziyade ' donmek fiktinden uzak

iken oraya dondum. Yine insanlardan ayd ya.

jamayt ihtiyar ettim. Yalmz kalmaga ve AUab.

-anmak i~in masivaYl (AUahtan 'gayn varhklan)

-kaloimden ~lkarmaga ~ok harisidim. Zamamn

-Qlaylarl, coluk ~ocuk derdi, gecim zorlugu hu ..

zurumu kacirryor, yalmzhktan duydugum zevki

trozu}ordu. Ancak arasira yalolz y~§amaktakizevki duyuyordum. Bununla beraber ondan iimi.

dimi kesmiyordum, On sene kadar boyle devajn

-ettim. 0yalD1zhklar esnasrnda bana 0 kadar r;ok

~eyler malum oldu ki onlarr .tamamiyle sayiDak'

miimkiin degildir. Faydalanmak ir;in §u kadarrm

zikredeyim:. §Uphe gotiirmiyecek surette anladam ki mu•

tasavvtflar Allah yolunu tutan kimselerdir. On.

Iarm gidi§i, gidislerin en iyisidir. Yollan yoUa-

(In en dogrusudur. Ahliklarl, ahliklarln' eo te. '

mizidir. Diinyadaki biitUn aktlh Insanlarm aklJ,

haklmlerin hikmeti, §,eriattn esranna vaktf olan

[I) Beyt-i Mukaddes'te birc;ok .Peygamberleria ve

Allah adamlarlDln ibadet yeri olan bir kaya.



64· EL·MUNKlZU MIN.AD.DALAL

ilimlerin Ilmi, onlarm .gidi~lerinden, ablaklarln~

dan bit' krsmmr degi'tirmek, daha iyi bit hale

getirmek idn bir araya gelse buna imkan hula-

mazlar. Onlarm dl~laruldaki ve i(flerindeki bii-

tun hareketleri ve durgunluklarl hep niibiivvet'

kandilinin I§lgtndan alrnmrstrr. Yetyiiziinde nii.

bdvvet' l§lg1odan baska aydlOlaoacak bir nur

yoktur. Elhasrl : Bir tarikat ki ilk §artl olan te:

mizligi, kalbi tamamiyle masivadan temisfemek,

ten, naroazdakiiftitah· tekbiri mesabesinde olan

anahtari kalbin tamamiyle Tanrry; anmakJa me§-

gul olmasindan, sonu tamamiyle nefsi AHahlD

varJJglDda yok etmekten ibarettir, bunun hakkm,

da baska ne denebilir?

Allahtn'vatltgloda yok elmanm son mertebe .

sayllmaslba§langl(fta ihtiyar ve irade Ileyapila,

bilen hallere nazarandrr, Yoksa hakikatte bu ..

tarrkatin ba§langtCldlr. Bundan evvelki haUer btl

YOlu'n yolculan icin sokakkaplsl Ile evin asd

kapisr arasmdaki dehliz mesabesindedir.Tarik·a.

tin ba§langlClndan itibaren ke§ifler, mii~ahedele.t ~

baslar. Hatta saliklcr uyamrken melekleri, pey.gamberlerinruhlarlDl gortirler, sozlerini duyar,

lat. Onlardan bircok faydalar iktibas ederler,

Sonra bn tarzda '§ekilleri ve hayalle.ri gormekten

birtakim yiiksek derecelere terakki etmek bali

gelit ki bunu sozte anlatmak imu'ol yoktur ..

Kim 0 hali Hade etmek isterse soziinde. sakm.

mak .miimkiin olmryan, acik hatalar olur. Hula-

sa j~ Allaha 0 kadar yaklasmak derecesine vane .

BL-MUNKlZU MjN.AD.DALAL6S

ki bir ziimre AUahahulul ettigini, bir ziimre

Allah He birle$tigini, bir ziimre ABaha 'dstl

oldugunu tahayyiil eder. BUDun hepsi de hatl.

drr, Neden hata oldugunu da eBl.maksed.ul.aksa»

adindaki kitabrmrzda acikladrk. Kendisinde bu

hal gorulen kimse : «Hanrrma getirmedigim §ey

vuku buldu. lyi zanda bulun, isin hakikatnn sor,

ma.» manaslodaki beyte uyarak fazla bit §ey s5y.

Iememelidir.

Elhasil zevk He vaktf olmayan kimse niibiiv.

vetin hakikatini anhyamaz,sade ismini soyler,

EvIiyadan sadrr olan kerametlersiiphesiz ki pey.

gamberlerden ilk zamanlarrnda sidn olan halter

dir. Hazreti Muhammedin .ona selam olsun, kendi-

sine peygamberlik gelmeden evvel Hira dagtna

~ekilip Tanrrsi He yalmz kalarak ibadet etmesi

de bu halin neticesidir. Hatta Araplar «Muham,

med Rabbiue a§lk oldu.s-dediler. Bu bir haldi:r

ki yolunu tutan onu zevk He anlar. Zevkten na-

sibi olmiyanlar onlarla (Sofilerle) musababede

bulunursa tercube ve i~itme He imanhastl eder.HaUerin delaleti , He bunu kesin olarak anlar.

Onlarla kalkrp oturan kimse, kendilerinden bu

imam istifade etmiaulur. Onlar bit cemaatnr ki

sohbetlerinde bulunan kimse dalalette kalmas.

Kendileri He musahabede bulunmak §erefindeo

mahrum kalan kimse «1hya.ii.uliim.id· dinsadmda

ki eserimizin «Acaib iiI, kalb» krsmmda zikretigi.

miz vechile akli delillerle bunun miimkiinloldu.

5

j



66EL-MUNKlZU'MfN.AD.DALAL

gunu anlar, Bit hali,akH delrllerle tahkik et,

mek, ilimdir, 0 halin kendisi He hallenmek zevk,

tit. lyi zannm tesiri a ltrnda i~itmek ve terciibe

etmekle kabul etmek imandrr. Bunlar ii~ dere-

cedir. «Cenabi Hak iman edenlerinizi, ilme nail

olanlarmrzr daha vi iksek dereeelere yukseltir, {I)>>

Bu zumrelerin otesinde birtakrm eahil kimseler

varder ki bu halleri tamamen inkar ederler, Boy-

le sdzlere ~a~arlat. Isitirler ve alay ederler, «~a -

§rlaeak §ey, bunlar ne hezeyanlar yapiyorlar l»

derIer. Cenabi Hak bunlar hakkrnda Hazreri

Peygembere Kur'am Kerimde ~ovle buyurmustur;

«Onlardan bazflarr seni dinler ler, yamndan ~lk-tiklan zaman ilim sahibi olanlara, deminne

soyledi? diyesorarlar. Isre bunlar . kalbleri AI.

lah rarafrndan muhurlenen, nefislerinin havasma

tabi olan kimselerdir.»

Mutasavviflarm volunda devam iizere yiirii.

diigiimJen dolan bana zaruri Him ile niibiivvetin

hakikari ve hassasi zahir oldu. Bunun esasrna

dair biraz malfunat vermek laztmdtr. <;i.inkii bu.

na ~ok ihtiyac vardir.-e .

N'OdOVVETIN HAKtKATINE VE BOTON

tNSANLARIN ONDAN FAYDALANMAGA

MUHTA<; OLDUGUNA DAta

~\Jnu bilmelidir ki insan asrl yaradihsta bil-

gisiz, Allahln yaratttgi btitiin alem,letden h~be"iz

II] Trrnak i~areti i~ine.ahnan bu ciimle ayetike.

rime terciimesidir. '

: L1

EL-MUNKIZU MIN.An-DALAL67

-olarak yaranlmisnr. Bu alemier ~oktut. Sayrlarr-

01Allabtan baska kimse bilmez. Nitekim Cenabr

Hak Kur'am Kerimde «Rabbinic ordularmr on-

dan basks kimse bilmez.» buyurmustur, Insanm

ilemden haberdar olmasi idrak vasitasiyle olur.

1drnklerdenhet biri, insan onunla bir aleme

vakrf olsun diye yaranlmisrrr. Alfmlerden mak-

-sadrmrz varlt'klann fje~itleridir. Insanda en evvel:

halk olunaudokunma hassesidir (duyu). Bunun-

;la sicaklik, sogukluk, .rutubet,. kuraklrk, yumu-

~§ak1tk,settlik vesaire gibi . vathklann bircok

krsunlarrnr .!drak eder. Bu hasse renkleri, sesleri,

,~ac'iyen idrak edemez, Bunlar (dokunma) _has-sesine gore yok demektir. Sonra insanda gorme

llassesi yaratrhr, Bununla daren~lerjr sekitler!

idrak eder, Bu 'gorme hassesine ait alem; mah-

,~usat .alemlerinin en genisidir, Daha SOOIa in.

.esarrda i§itme. hassesi gelisir. .Bununla sesleri,

nagrrieleri isitir, Nihayet onda zevk yaratrhr,

Mahsiisat aleminden daha ileriye gececek fjaga

;selinee. kendisinde temyiz .kudreti halkolunur •

.Bu yedi ya~lna yakla§t:igl fjag(ilr. Bu ~agda yare

\llglOlO baska bir durumuna girmi§tir.Bu zaman-

-da 'mlhsusat aleniinden gayri ~eyleride idrak eder.

B .. idrak etcigi §eylerhis aleminde bulunmaziar.

,Daha sonra dabaska duruma yii~se1ir. Kendisinde.

akrl halk olunur, Onunla vacipleri, caizleri, muhal-

led ve evvelki durumlarda kendisinde bulunmr,

,an b~Ueri idrak eder. AkllO otesinde bit dutu~

-daha vardir. 0 durumda insanda baska blr goz



EL-MUNKlZU MiN-AD-DALAL

a~dlt. OnunJa 'gaybl, gelecekte olacak hadiseleri

ve aklin esmedigi ball §eyleri gosur. Tfmyi_z,

kuvveti makulau; hiskuvveti temyiz kuvvetinin

Idrak edecegi §eyJeri idrakten mahrum oldugu.

gibi akrl da yukarda isaret edilen nokta larr Id-

rakten mahrumdur. Temyiz kuvvetine sahip bit!'

kimseye akhn idrak edebilecegi bir §ey 50yJense

kabul etmez, OJmaz bir §ey telskk] eder. Bunun

gibi ba zr a krl sahi pleri niibl ivvet in idrak ettigi

§eylerikabul etmediler, olmaz bit §ey telUki

ettiler. Bu, cehlin kendisidir. <;;iioku bu iddialars

i~in bit dayaoak . gdsteremealer, Bu onlarrn va".

ramadlgl, kendileri j~jn yok olan bir durumdur,Zannederler ki 0 durum esasen mevcut degildir.

Anadandogmakor tevattir He i§itmekJe renkle-

rin ve sekillerin varhgJDl ogrer memis 015a ilk

defa olarak kendisine, bunlardan bahsedilse bit

§ey aolamaz ve kabule yanasmaz. Tanrr kullarrna

lutfederek onlara nubuvvet hassasmdan bir or.

nek vermistir. Bu da uykudur. Uykuda olae

kimse gaypten haberdar olur. Gelecekte olacak

bir §eyi ya acrk olarak yahut tabir iJe anlasala-

cak bir §ekilde idrak eder, Bunu bit insan nef-

sinde tecriibe etmese ve kendisine «Bazl insanlar-

baygm bir surette olii gibi duserler. Duygulatl$>

''i§itmeleri, gdrmeler! zai] olur ve bu halde gaybs

idrak ederler.» dense inkar eder, bunun mbmktirs

olmad'glDl delil He ispata kalkrsir : _« ldrakin se-

bep,Ieri his kuvvetleridir. His kuvvetleri mey-

danda varken herhangi bir §eyiidrak euniyen

EL-MlrNKIZU MiN-AD-DALAL 6! 1

kimsenin 0 hislerin uyusuk oldugu bir anda 0

!§eyi idrak etmemesi elbette akla daha uygundur .•

-der, Bu bir klyasttr ki hakikat ve mii~ahede onu

'yalanhyor.

A\ul insaularrn hallerinden bir baldir. Bu

bal icinde kendisinde manevi bir goz alJlhr~

.Onuula his kuvvetlerinin Idrakten uzakkaldlg'

makulat lJe~itlerini goriir. Bunun gibi niibiivvet

-de bir haldir kieo hal iclnde Insanda yine ma-

<nevi bir goz basil olur. Bu 'gozde bir nur 'Var-

drr ki 0 nur He gayb; ve aklrn idrak edemiye-

.cegi §eyleri goriir. Niibii~ve{ hakkrnda §ck ve .

~iipheye dusmek ya imkamoda, ya vii cut ve vu-kuunda, yahut da muayyen bir sahrsta husuliinde

-olur, Miimkiin olmasma delil, vat olmasidrr,

Varolmast ise diinyada akrl ile elde edilmesi

xasavvur edilmiyen birtakun bilgilerin varltgl

lile sabitttir. Tip Ilmi, niicum Ilmi gibi. .. Bun-'

.Iardan bahsedea kimse bilirki bunlar aneak

Allahln ilhami ve tevfikt He idrak olunur. Tee-

{'iibe yolu He elde edilemez. Niicum ilmine ait

.oyle hadiseler vardir ki ancak bin senede bir

kere vaki olur, Bunun hakkinda nasrl tecriibe

yapllabilir? llalJlarlO bassalartda boyledir. Bu

. -delil He anlasrldi ki bu gibi aktl ile idrak olu-

.namiyau seylerin idraki ilJin de bir yolun bulun-

mast miimkiindiir. Niibiivvetten maksat da budur.

'~unkii niibiivvet ancak bundan ibarettir. Daba

-dogrusu aklrn idrak edeeegi§eyler baricinde

kalan bu gibi ~eylerin idraki niiblivvetin hassa-



7 0 EL-MUNKlZU MlN.AD-DALAL

Iarmdan ancakbirisidir. Nubiivverin : bundars

baska daha bircok lPassalau vardtr.":ADJattlgJml~

cihet niibiivvet . denizinden bir .damladrr, On1.);

zikrettik; ~iiDkii sen de ondan bir aroek vardir.o da uykuda idrak ettigin seylerdir. Sende tJ.p'

. ve niieum ilimlerineait bu cinsten bilgiler de-

vardrr, Bu bilgi1er peygamberlerin mucizesi ola-

rak meydane .gelmi§tir. Akd sahipleri yalniz,

Him sermayesi ile buna asIa yol bulamazlar. Niibiiv-

vetin bundan baska hassalan tasavvuf tarikma,

sulak etmekten hasrl zevk ile idrak olunur,

<;iinkii yukarrdaki niibiivver hassasmi aneak sen-

de mevcut olan omek iJe anladm, Bu da ujku-

duro Bu aroek olmasaydr onu tasdik etmezdin,

Peygamberde, sende arnegi olmiyan bir hassa,

varsa onu asIa anhyamazsm. 0 halde nasrl tas-

dik edebilirsin? Bir §eyi tasdik etmek,' onu an-

Iadiktan sonra olur. Bu ornek tasavvuf tarikinm,

ba§laoglclnda basil olur. Sende bu oroekten ha-

srl olan miktar nisbetindebir' nevi zevk ve buna-

kiyas ile aroegi hasllolmaml§ hall ere ait bir-

nevi tasdik viieut bulur. Bu tek hassa asrl nii;

biivvete iman etmek icin sana kafidir.

Muayyen bir §ahstn peygamher olup olmadi,

glnda §ek edersen onun hallerini ya miisabede-

ile, ya tevatiir §eklinde i§itmekJe ogrenmedik~e-

sende ~yakin hasil olmaz ..Sen nbbr, frkhi bilirsen.

fakihleri, tabipleri: ballerini gormek, kendilerins

garmeden sazlerini i§itmek suretiyle anhyabrlir,

sin. Kezalik frkrhtan ve ttpdan bir iniktar agr~

I

EL-MUNKlZU MlN-AD-DALAL 7l

nip ~afiioin ve Calinos'un rkitaplanm mutalia

ederek birinin fakih, digerinin tabip oidugunu,

baskasrm taklit ile degil, tahkik suretiyle anla.

makta gu<;liik cekmezsin. Onlarm haline dairsende zarur] bit ilim hasll olur. Bunun gibi nii.

biivvetin maoasull anladrgrn takdirde Kur'am

Kerimi, hadisleri \ok oku, Hazreti Muhammedin

niibiivvet derecelerinin eo yiikseginde bulundu ..

guna dair de sendezaruri bir Him basil olur.

Ibadet ve onun kalbi tasfiye etmekteki tesiri

hakkrnda soyledigi sazleri tecrube ederekkana-

atini kuyvetlendir. Onun; «Bir kimse bilgisi He

amel ederse Cenabr-Allah ona bilmedigi §eyier'hakkrnda bilgi ihsan eder.», «Blr kimse bit za.

lime yardim ederse Cenabi. Hak 0 zalimi ona

musallat eder. », "'«Bir kimse sabahleyin kalktlgl

vakil endiseleri yalDlzbir nokta etrafmda top-

Iamyorsa (yani yalnrz Allah! du§iiniiyorsa) Ce-

nabi Hak ODUdiinya ve. ahitet endiselerinden

-_kurtarrr.» maoalartndaki hadislerde nasrl ssdik

oldugunu anlamak i\in bin defa, iki bin defa hatti

binlerce defa tecriibe edersen sende zarurf bir ilim

basil olur. Arnk hie §iipheyedii§m~zsin Niibdvvet

. ,hakkioda yakin hasil etmek icin bu yolda yurii-

mege gayret et. Yoksa sadedegnegi ejderha

yapma~ (I}/ ayl ikiye bolmek [2} gibi rnucize-

[1] Hazreti Musanm Kur'am Kerimde anlatrlan bir

mucizesine isarettir, Firavunun huzurunda sihirbazlara

kar§l Allahm emri iizerine, degnegini yere biraktr, biL

yuk bir ejderha oldugunn gordii.

[2] Peygemberimiain bir mucizesine i§arettir: Mek-



12EL-MUNKlZU MiN.AD·DALAL

Jere bakmak kafi gelmez, <;iinkii yalmz bu mu-

dzelere bakrp sayrlamiyacak derecede ~ok olan

meydandaki karineleri goz oniinde tutmazsan ek,

seriya 0 mucizeleri sihir ve hayal sayar, Allahrn

onunla bazlkimseleri dalalete diisiirmek istedi-

gini telakki edersin, <;i.inkii «Cenabi Hak istedigi

adamt dalalete dii~iiriir, istedigin! hidayete eristi.

rir.» Bu takdirde mucizeler hakkmda sana soru-

Iacak sual karsrsmda ~a§trltslO. N'iibiivvete olan

Imarumn dayanagr (Kur'am Kerim oldugu gibi)

yalmz ~ok diizglin ve tesizli kelamdan ibaret

oldugu takdirde ona benziyen diger muntazam

bir kelam ile sende ~iipbe uyamr, imanrn yikrlrr.

Boyle harikalar sence bu' husustaki delillerin.

karinelerin bit tanesi olsun. Bu suretle sende belli

bir dayanagr zlkredilemlyeaeaeur ibit Ilim hasrl .

olur. Mesela : bir kimse bit cemaattan revatiir su-

retiyle bir habet duymus, ooa Inanmis. Kendisinde

hasrl olan yakini belli bir sahsm soziioden iati- .

fadeettigini zikredernez, yakininio ne suretle hasil

oldugunu bilemez. Gerci yakin 0 cemaarin ayu

aytl verdigi haberden haric kalmaz, Fakat ~ahlsbelli olmaz. Iste kuvvetli ve ilmi imanbudur.

Zevk; gozie gormek, elle tutmak gibidir,

Ancak tasavvuf rarikrnda bulunur, Ntibilvvetin

hakikatiae dair bu kadar malumar, burada anlat, ,

mak istedigimiz derecede maksadrmrzi aulatmaga

ke ahalisi kendisinden bir mucize gostermesini istemi,

ay ikiye boiiinmii§. Buna [insikak-r Kamer] denir,

EL-MUNKIZU MiN.AD.DALAL73

kifidir. Bu a~lklamalara neden ihtiya~ goriildii.

,giiniin sebebini ileride anlanrun.

TEDRtSt TERKETTtKTEN SONRA

TEKRAR BASLAMAMIN

SEBEBtNE DAIR

On sen eye yakin bir zaman i~indehalk ara.

sma karrsmadrm, yalniz ya~amaga devam ettim.

Bu mliddet esnasmda sayamryacagrrn bircok se-

beplerden dolayi hem zevkle, hem akli delil He,

hem imandan ileri gel en kabul He zarurj olarak

bana zahir oidu ki insan bedenden ve kalb-

-den halkolunmustur. Kalbden maksadun Allab:a

tanlmaga mahsus bir yer olan ruhun hakikatidir.

Yoksa oliilerle. havvanlarla miisterek oldugu et

ve kan degildir. Bedenin sihhat hali vardrr ki

.saadeti ona baghdtr: Hastahk Iiali vardir ki heli.

kine sebep olur. Kalbin de boylece sihhat ve

:seiameti vardrr, Insanlar i~inde «ancak selim bit

kalb He Allahm huzuruna gelen» necat bulur.

Kalbin hastalrg; da vardrr ki insanrn uhrevi ve.ebedi helaldne sehep olur. Nitekim Cenabi Hak

Kur'am Kerimde boylelerinden bapsederk~n ekalb-

Jerinde .hastalrk vardrr» buyurmuslardir. Allah.

bilmemek kalbin oldiiriicii zehirdir. Nefsin arzu.

4anna uyarak Allaha isi olmak onu hasta eden

illetidir. Allah. tanrmak, diriltici panzehiridir,

.Nefsin arzularrna muhalefet ederek taatte bulun-

mak §ifa veren ilacldtt. Kalbin hastahgrm gi.



74 EL-MUNKIZU MfN.AD.DALAL

dermek, onu sihhate kavusturmak ancak iJi~Iar-,

la olur, Nasrl ki bedeni tedavi etmek de boyle-

dir. Bedeni tedavi etmek i~in kullamlan ila~lar

kendilerindeki hassa ile sihhati yerine getirirler,

Bu hassalar akrltr kimselerio akrl sermayeleriyleidrak olunmaz, NiibUvvet hassasr He e§yamn has-

salanna viklf olan peygamberlerden ogrenmi~

olan tabipleri taklit etmek Jazlm gelir. Buuun

gibi zaruri Him i1e 'bana ..malum oldu. kipey-

gamberler tarafrndan miktarlari belli edilen iba,

det i1a~lar101n de tesirleri, akrlh kimselerin akrl

sermayesiyle idrak olunmaz, Buhususta ibadet-

lerin hassalarrm akrl sermayesiyle degil, nU-

bUvvet nuru ile idrak eden peygamberleri

taklid etmek lizlOO gelir. 1Ii~lar, cesirleri ve

miktarlarr baska baska olan birtakrm madde

lerden yaprhr. Bir krsrm maddeler tarnda di.

gerlerinin iki misli olurvMiktarlarrn ayr r ayn

olmasi sebepsiz degildir, Hassalarrna gore boylc

olmasi ieab etmistir, Kalb hastahklarmrn iIiel

olan ibadetler de doyle 'Se,itIi ve miktarr baska

baska olan birtakrm hareketlerden ibarettir. Sec-

de, riikfr'un iki mislidir. Sabah namazr , ikindi na-

mazmrn yansidir. ~oyle olmasmda HaM bir sir

vardrr. Bu sir ancak miibiivvet nuriyle sezilebilen

hassalar kabilindedir. Ibadetlerin bu durumlars

j~in akrl yoliyle hikmet ve sebep ariyanlar, .ya.

hut bu hallerin bazr hassalardan ileri gelen iIi·

hi bir sirra miistenid olmavip tesadiifi bir §cy

oldugunu zannedenler hamakat yecahillerini

EL-MUNKIZU MIN.AD-DALAL 75,

belirtmijlerdir. t1i~lirda birtakrm esasi maddeler

vardrr ki onu meydana getirmi§tir. Bunlar «er.

kin» ~ytllr. Bir de 0 ila~larl bazrrlarken tesiri-

oi saglamak maksadiyle bazrhususlar gozonUridc'

tutulur. Bunlar da tamamlayrci crhetlerdir, Bu.. \ .

nun gibi .nafjleler; siinnetIer de ibadetlerin asd

rukiinlerini tamamlajrcr sayrlrr, Hulisa peygam.

berler kalb hasrahklanmn tabipleridir. 'Akhn,

- faydas1 '~e i§i bu noktayrbize bildirmekle bera.

ber niibiivveti tasdika delalet, niibiivvet goziyle'

idrak olunan §eyi anlamaktan aciz oldugunu ka-

buletmektir.' 0, korler], elinden tutacak adama;

§a§ltm1~.hastalarr, §efkath tabiplere teslim edergibi elimizden tutarak bial ntibiivvete reslim

eder. Akltn yapacagl i§ bu kadardrr, Bundan

otesine karrsamaz. Ancak tabibin kendisine soy.

Iedigini bize haber verir. Bunlar birtakim mese-

Ielerdir ki halk araslOakau§mlyarak -yalmzlik

i'Siode ya§adtgltn miiddet esnasmda adeta mU§a-

hade eder gibi zaruri bir tarzda anladrm. Sonrs

miibUvvetin var olup olmadrgrada, nUbiivvetin

mahiyetinde, niibiivvetin kabul ettigi §eylerleamel etmekte halkrn itikaduun zifa ugrad1glDl,

buhalin halk arasmda yaytldlg1D1 gordUm. Bu

iman zaYlfhglO1n sebeplerini arasnrdrm ve bul-

du~: Bi.ri felsefe ile mesgul olao, digeri tasavvuf

tarikina giren, ii~iinciisii talim davasma baglanan,

dordiineiisii halk arasmda ulemadan saydan kim.

selerin tuttugu yoUardlt. Bir miiddet de halkt

.gozden gecirdim •. ~eriatln emirlerini yerine ge.



'76 EL-MUNKIZU MtN-AD-DALAL

-rlrmekte kusur eden den sebep sordum. ~Uphe5ini

acrklamasun istedlm. Itikadindan ve i~indekin.den bahsettim.

- Nicin kusu! ediyorsun P Eger ahirete Ima,

.nrn varsa orasr i~in hazrrhkta bulunmajrp onu

.dunya mukabilinde sanyorsan 'bu, hamakattir.

'(:unkU sen ikiyi bire degi§mezsin. Nasrl oluyor

da ebedi bir diinyayr gecici bir dUnya mukabi,

-Iinde sanyorsun l.. Eger ahirete inanrruyorsan ka-

-firsin demektir. Imam talep etinek hususunda

.nefsine hakimol. Icinde sakh olup batmi mezhe,

bin sayilan ve zahirdeki ciir'erine sebep olan

.giali kilfriin sebebini arastir. Kendini iman sahi-.bi ve seriate baglt goseererek kiifriinU a~lgavurmamak faydasrzdir.

Diyordum. Birisi §oyle cevap veriyordu:

- Bu, muhafazasi. lazlm olan bir §ey olsay.

dt' alim gecinenlerin boyle hareket etmeleri daha

~ok yerinde olurdu, llmiyle tanlnml§ kimseler

arasmda §ohreti olan filan namaz krlanyor, filan~ .

~arap iciyor, iilan evkafrn ve yetimlerin mahrn

yiyor, filan padisahm ihsanlariyle geciniyor, ha.eamdan sakmmryor, iilan hakimlikte, §ahitlikte

.tii§vet ahyor. Bunu daha uzatabiliriz.

Diger birisi de tasavvuf ilmine viktf oldu-

gunu 50yliiyor. Ve zannediyordu ki"kendisi ar-

trk ibadet etmege hacet birakmiyan yiiksek birmertebeye ermistir,

O~lincii bit kimse (ehli ibaha) {Il denilen

[1] ibaha mezhebi: insam istedigi .herseyi yapmak-ta serbest birakan mezheptir.

1. ..

EL-MUNKIZU MtN-AD-DALA.L

ziimrenin §iiphelerinden bir §iipheye saplanmrsn •.

Bunlar tasavvuf tarikindan sapitan kimselerdrr,

Dordiincii bir adam ehl- i talim ile gOIU§_c

mii§. Diyordu ki: .'- Hakkr bulmak gii~tiir. Ona varan yolo

kapahdir. Bu hususta ~ok ibtilaf vardrr. Mezhep-

lerden lJiri digerinden daha dogru goriinmiiyor.

Akli deltller biribirini ~lirlitliyor. Bu delitleri

Ileri siirenlerin reyine giivenilmez. Talim mezhe-

bine davet eden de miitehakkimdir. Elinde bir ...

hiiccet yoktur. 0 halde bir §ek ugtuna yakirl1.

nasil birakabilirim?

Besinci bir kimse de diyordu ki:- Bunu taklid suretiyle yapmlyorum. Ben

felsefe ilmini okudum. Niibiivvetin hakikatini

ogrendim. Hulasasi hikmet ve maslahata varrr ..

Ibadetlerden maksat, halkrn cahil krsmim zap.

tetmek, onlarr birbirini oldiirmekten, nha et.

mekten, nefsin §ehvetlerine dalmaktan uzaklas-

nrmaknr. Ben cahil kimselerden degilim ki §er't:

tekliflerin altma gireyim. Ben hakimlerdeoim.>

hikmete baghYlm, onunla hakikatr goriirlim.

Taklitten miisrajniyim-

'l~te Baht Felsefecilerin mezhebini' kendilerin- ..

den .okuyanlarm hakiki imam bundan ibarettir,

Ve bunu Ibni Sina ve Ebu Nasr. it.Farabi'nin

kitaplarrndan ogrenmi§tir. Bunlar Islam dinini:

kendUerine gosteri§ vasrtasr yapan felsefecilerdir ..

~ok kere bunlardan birini goriirsiin ki Kur'an

okuyor. namaz krlmak i~in camiyegidip camaa-



'78 EL-MUNKIZU, MiN-AD-DALAL

-re hazlr oluyor,diliyle §eriati tebcil ediyor. Bu-

nunla beraber §arap icmeyi, miisllimaohglD ilme.

,nettigi~e§it ~e§it .Fenalrklarr i§lemeyi rerketmi.

yor. Kendisine:

__. NiibU vvet sahih degilse nicin namaz kr-JlyorsiIn?

Denildigi vakit:

- Beden icin bir Idmandir, memleket hal.

kirun idetidir, malumzr, ~oluk ~ocugumuzu mu.

.hafazaya vesiledir.

Cevabim verir. Bazan:

- ~eriat sahihrir, nfibiivvet haktrr, del.

- 0 halde ni!;in §arap i~iyorsun? diye so·

,J:ulu~ca:' . -:

- Sarap insanlar arasma dii§manlJgl,' kini

buaktlgl i~in menedilmistir. Ben hakimim, bun.

-dan sakrmrrm, Maksadim zihnimdeki durgunlu-

'.gu gidermt:ktir~

Cevabrm verir., Harta .Ibni .Sioa yazdtgl bir

ahirnamede AUaha:' kar§~ §U ve . §U ahirlerde

bulundugunu,'§er',~ uygun. -hareketlere kar§l tao

..zimde bulunacagmi, dint' ve bedeui ibadette ku .sur etmiyecegioi,§arabl . zevk icin degil. ancak

tedavi ic;in i~ecegini anlatmi§,; imaDlo~n kuvvetli

oldugunu, ibadetleri Ihmal etmedigini anlanrken

.sirf tedavi maksadiyle §ar~p ic;meyi istisna etmiJ-

tiro Bu, felsefecilerden iman sahibi olduguna

iddia edenin imamdir, Bir krsim Insanlar-obla, .

ra aldanrmstrr. Headese, mandik ve emsali gibi

"kendilerine pek lazlm olan Ilimleri ivkareden

EL-MUNKIZU MIN-AD-DALAL7 9

,kimselerin itirazlarrmn .~iiriikliigU de halkm bu

aldanmalarim arnrmistrr, Yukarda da bu nokta,

,a i§aret etmistik.

Bu gibi sebeplerle her ~e§it halkrn bu de.

eeceye kadar lmanlarmm zayrf dii§tUgunU goriin--c e bu §Upheyi gidermek icin kendi nefsimi

hazrrlanmis buldum. Bu adamlarr riisvay etmek

benim icin bir yudum su icmekten dahakolay

oldu, ~iinkU onlarm ; yani mutasavvrflarrn, Eel.

sefecilerin, talimiyecilerin ve alim gecinen kim •

;s~lerin ilimlerini laylkiyle ogrenmi§tim. Kalbime

dogdu ki bu zamaoda bunu yapmak benim icin

kacrmlmaz ve zaruri bir isrir. Kendi kendime

-cYalmz yasamak, halk arasma karrsmamak ne

ii~e yarar? Halbuki hastahk salgrn halini al-

;Ul1~, tabipler hastalrga yakalanmrs.vhalk helsk

-olmak Iizeredir.» diyordum, Sonrajcimden, bu

bela.Yl gidermek: bukaranlJk ile c;arpl~mak j~in

ne zaman imkan bulabiHtsin? Zaman ferret [l}

zamamdir ; devir baul' devridi:r. Halkr gittikleri

yoldan dogru yoladavet etsen butun zamane

.adamlerr sana diisman kesitir. Onlara 'nasrl mu •

kavemet edebilrsin, onlarla nasli gecinirsin? Bu,

.a~cak elv'eri§li bir zamanda ve miiredeyyin, kud-

retli bir padisahrn yarduniyle olabilir. Delil He

hakk1 izhar etmektenacia oldugumu bahaneede-

.rek' h,lktan ayn yasamakta devap etmegi benim-

[1] Fetret: iki peyganiber ,araslnda vahiysiz ge~en .

-zaman. Burada dint i§lerin ihmal edildiAi zaman de-

:mektir.



8 0 EL-MUNKIZU MtN-AD-DALAL

Ie Allah arasmda ruhsata iktirao etmi§ telakki

ettim. Ceuabr Hakkrn takdiriyle zamacm padi-

§ahl { l J drsarrdan bit tesir olmaksizrn Icinde

bir arzu duydu. Bu fetreti kaldrrmak i~in Nisa-

bura hareket etmemi irizar kabul etmiyecek su-rette emretti. Bu emit 0 kadar kesin idi ki mu-

halefette rsrar etseydim, onun kalbini kltml~ ola-

caknm, Dii~iindiim ki kosede oturmak ruhsatr

artrk dfa ugradl. Tembellik, istirahat, nefsimi

aziz tutmak, onu halkrn ezasmdan muhafazaet.

mek gibi §eyleri halktan ayrr yasamakta devam

etmege sebep gostermek laYlk degiIdir. Halkrn

cefasma katlanmanm gii'~liigii, nefse ruhsat vesi-

Iesi olmaz. Cenabi Hak buyuruyor: «Elif-lam-

mim. Insanlar iman ettik demekle bulunduklarr

hal iizre terkolunacaklannt, tiirlii cefalara ugra.

miyacaklarrnr ml zannettiler? Kendilerinden ev...

vel gelmi§ olanlarr da cefalara miiptela ettik.a

Vine aziz ve celil olan Allah, yaratnklarr-

nm en azizi olan- peygamberine buyurur: «Sen-

den, evvel de peygamberler halk tarafrndan tek-

zip olundular. Yapilan tekzibe kaqlsabrettiler 've cefalara katlandrlar, Nihayet onlara yardimr- -

miz yeti~ti. Allahm vaitlerini bozacak bir §ey

YOktut. Sana peygamberlere aithaberler gelmis,

tir.» Vine Tanrr cYasin. Hikmetlerle dolu Kur'»

ana yemin ederim ki sen, peygamberlerdeasin.

[1] Bu zat Seleukilerden Meliksahm o~lu' Mehmet

Gryaseddin olsa gerektir. Onsozde de i§sret oluumustu;

,. ,

EL-MUNKIZU MiN-AD-DALAL

Dogru rolda yiiriiyorsun. Kur'an aziz"ve rahim-.

olan Tanrr taraftodangonderilmi§tir. Onunla,

aralarrkorkutulmannj, gafH bulunan bir kavmi

korkutursun. Onlarm bircoklari bizim azabimlza ",

miistahak olmuslardir, iman etmiyorlar, boyun-

Iarma, ~ene kemiklerinin bide§tigi yete dayan-

ml§ birer demir halka taknk. Baslan .kalkik du-

ruyor, a§agl bakamryorlar, Onlerinde bir set,

arkalarmda bir set yaratnk. Onlarr her taraftan..

~evirdik. Onlerini, arkalarrm goremiyorlar. On-·

Ian korkutsan da, korkutmasan da kendileri i~in

birdir, iman etmezler. Sen ancak Kur'ana uyan,

Allahl gormedigi 'halde ondan korkan bir kim-'Scyi korkutabil'irsin .. Onu . magfiretle, cennetle

miijdele.» buyurmustur,

Bu mesele hakkinda kalb ve mii§ahede er-

,bablndan, yani mutasavvrflardan bit cem~atle

Istisarede bulundum. Hepsi arnk halk i~ine ka.,·

II§mak. ko§eyi terketmek lizlm ge1digini ittifak ..

la soylediler. Allah yolunda yiiruyen bazr iyi

kimseler tarafrndan goriiliip tevatiir derecelerinevaran bir~ok ruyalar da bu fikre kuvvet verdi.

Bu riiyalar bu hareketin Cenabi Hakkrn bu as.

rrn basmda takdir ettigi bir hayrrn, dogruluga .

donmenin baslangrci oldugunu gosteriyordu,

. Tanrl her yiizyll basinda dini yen!'den diriltece.

gini vair-buyurmustur. Bu §ehadetlerden dolayr ...

i~imde iimidim kuvvet buldu. tyi .zannrm galip

geldi. 499 senesinia Zilkadesinde bu muhim

6



~MUNKlZU MIN-AD-DALAL

va:l!ifeyi yerine getirmek i~io Ni§abura harekes

etmemi Taorl miiyesser krldr, Bagdattao ~Ikl§un.

4 88 seoesioin Ztlkadesinde vuku bulmustu, De-

mek ki halktan ayrl ya§ama miiddetim on bit

seneyi bulmustur. ~imdiki hareket A.llabm takdir-

ettigi bir harekettir. Allah'rn oyle acayip takdir-

Ierindendir ki halktan ayrl ya~adlglm esnada

kaIbimden hi~ ge~memi§ti. Nasil ki Bagdattao,

'~lkl§lm, i~inde\ bulundugum halleri terk edi§iai

de asla hatrrrma gelmiyen ~eylerdi. Kalblerde,

hallerde degi§tklik yapan Allabtu. «Mii'mioio

-kalbi A.Uahtn parmaklarmdan ikisininarastnda

dir, [I}» ~u kaoaatteyim ki ben gerci Him ne~rine dondlim, Fakatbeode hakikl manasiyle bir

donme yoktur. Eski halime donmedim. <;iiokii

,«doomek» yeniden eski hale girmek demektir.

Ben eskidenJnsana mevki kazandiran ilmi yay'-

,yordum. SoziimIe, amelimle 0 ilme davet edi-

yorum. Maksadim, niyetim; mevki, Jeref ka-.zanmaktr. Fakat §imdi iosaoa mevkii terkettirea,

,tiitbedeo uzakla§maYl ogreten ilme davet edivo-

rum. Niyetim, maksadim, arzum budur. Bu halim,Allahln maHimudur. Beo kendi nefsimi ve ~at-

kaS10! rslah etmeyi isnyorum, Muudlma erecek

miyim, yoksa istedigime kavusmaktan mabrum

mu kalacagim, bilmiyoruo:l.Lakin ,akin ve mii-

,ad eye varan bit imanla ioaolyorum ki «Bir.

haHn degi§mesi, bir i§i yapmak kuvveti aocak

[1) Anahl~ parmaklarl olmaz. Mecazi lIlaaa kasdo-

:;lunmultar. Yaoi Allah istediti dakikada insaa.akalbin-

.de deti§iklik yapar. .

EL-MUNK1ZU MIN-AD-DALAL

'yiiksek ve ulu Tanndangelir [IJ» Ben hareket

etmedim, 'Allah beni harekete getirdi, Ben bir§ey

yapmadlm, 0 bana yapnrdr. Ondan umarrm ki

ilkin beni !Slab etsin, sonra benim vasitamla

baskasim Islab etsin. Beni dogru yola kavustur.

sun. Sonra benira vasitamla bajkasmr dogru yola

gotiirsiin. Hak olan §eyin hak oldugunu baoa

gostersin ve ona uymaYl bana nasip etsin. Batd

olanseyln bat" oldugunu banal gostersin ve on-

dan sakrnmayi bana nasib etsin.

~imdi yukarda ziktettigimiz imanrn zaima

sebep olan §eylere geliyorum. Saadete gotiiren,

helake sebep olan hallerden kurtaran tarikigostereceghn, <Bhl.i talim> den i§ittikleti sozJet

dolayisiyle ne yapacaklanm §a§lranlarm i J a C t D 1 '

«KJstas» admdaki kitabimizda anlattrk, Burada

tekrar ederek sozii uzatauya liizum yok. cEbl.i

ibaba» nrn tevehhiim ettigi §eylete gelince, on-

Iarrn §iipbelerini yedi krsma aytrdik ve onlars

cKimya. yl -saadet» admdaki kitabumzda a~lkla-

drk, Felsefe tariki He itikadr bozulup bu yiiideo

asrl nlibuvveti ioUr edenler icin oiibiivvetin ma-

hiyetini, '7arhglDlD zaruri oldugunu anlattrk.

tJa~lat1n, yrldralarm vesairenin hassalarrm bil.

diren Ilimlerin varhgl dolayrsiyle oiibiivvetin sa-

bit oldugunu zikrettik. Bu bahis yukarda

gecmisti.

Bu bapta tlbblO ve yrldizlarm hassalanndan

[1] Bu ciimle, «La havle vela kuvvete ...» soziiniin

tereiimesidir,



84 EL-MUNKIZU MIN-AD-DALAL

deliJ getirdim.<_;iinkii bunlar felsefecilerin me~.

gul oldugu itimlerdendlr. Biz; yrldizlar i1mi~

ttp, tabiat, sihir, ttlsimlar gibi fenlerden birine

Vakl{ olanher ali me kaql niibi\«veti ispat i~in

kendi ilmine taalfrk eden deliller gosteriria, Fa-

kat niibtivveti idelil He ispat edip §eriatlD goster-

digi vaziyetler! hikmet esaslarrna gore a~lkla.

maga ~alt~an kimse muhakkak surette aiiblivvete

imam olmiyan bir kafirdir. 0 ancak talihi do-

Iayrsiyle ba§ka kimselerin oniind~ yiiriimekte

olan bir hakime iman etmi§ olur. Bu, hicbir suo

rede niibiivvet saytlmaz. Niibiivvete ioanmak

akhn otesinde· bir alemin varltg101 kabul etmek.tir ki orada aklm idrak edemiyecegi bazr §ey-

le;i idrak edecek bit goz a~ILtr. Kulak renkleri;

goz, sesleri ve hiitiln hassalar makuliu idrak

edemedigi gibi 0 goz ile idrak olunanlar da

akrl He idrak olunamaz, Felsefeci 'boyle bit §eyi

caiz gormiiyoryabiz bunun mumkiin oldugunu,

hatta var oldugunu blirhan He ispat ettik. Yok

caiz goriiyorsa burada etrafmda aklrn kabul

etmek Ihtimali asla dolasnnyan, belki akil tara-

findan yalanlanan ve muhal ,olduguna hiikmo-

lunan bit takun hassalann bulundugunu ispat

etmis olur. Meseia hit denk {l]afyon oldiiriicii

bir zehirdir. <_;unkii tabian cok soguk oldugu

i~in damuda kant dondurur, Bit tabiat ilimi

zanneder ki' murekkep cisimler su Vi toprak

[1] Denk: Dirhemin dortte biri, bir rivayete gore

de altrda biridir.

EL-MUNKlZU MIN-AD-DALAL85

unsurlari He soguk fasiaH. ahr. Zira tabiatte

soguk sayrlan unsurlar bu ikisidir, Herkes bilir

ki yiiz]erte denk su ve topragJD Insanm i~inde

yapacagl soguma bu dereceye vat maz. Bir .

tabiatalimine bu cibet haber .verilse terciibeetmeden hemen cmubaldiu'der. Mubal olmasi-

nasebep : afyonda ate§ ve hava unsurlarr da

vardrr, Bu unsurlar soiuldugu artrrmazlar. Cis-

min hepsi su ve toprak farzolunsa bu miktar su

ve toprak sogutmaYI ieap etmez- Ona iki srcak

unsur ila·"\'e e dilince sogutmlyaesgl daha kuv-

vetle sabit olur. Bu, akli bir delildir .. FeIsefecile.

rin tabiiyat ve ilahiyat Himlerindeki bircok biir.

hanlan bu gibi §eylttdir. On lar e§yayi gordiikleri

ve dii§iindiikleri 'ol~iiye gdre tasavvur ederler.

Gordiikleti ve dii§undiikleri He telU edemedik-

Ieri zamancnun muhal olduguna hiikmederler.

Sadrk ruyalar herkesce kabul edilmis olmasaydt

birisi «Hasselerim durgun oldugu zamanda gayp-

ten haberdar olurum.» deyince ya lnrz akrllariyle

hakikatleri ispata aJl§IDJ§ olan kimseler fnkar

ederlerdi, Felsefecilerden birine §oyle dense:

- Olabilir mi ki diinyada bir habbe (tane]

'kadar olan bir §ey bir §ehrin i~ine birakrhnca

biitiin §ehri yok etsin, sonra kendi kendini de

yesin. Ne §ehirden, ne i~indeki e§yadan, ne de

o habbeden eser kalmasrn.

Felsefeci:

- Bu, muhaldir, hurafat nevindendir, der,

Halbuki bu, ate§in halidir. Ate§i gormemi§



86EL-MUNKlZU MiN.AD-DALAL

olan bit kimse bunu isirse inkir eder. Ahirete

ait acayip §eylerin ~ogu b~na benzer. Tabiat ili.

mine deriz ki: «Sen, afyonda sogutmak husu-

sunda bir hassa vardir ki tabiattaki akla uygun ,

hallere klyas olunamryor.» demege mecbur kaldin,

o halde §er'l amellerin kalbleri tedavi ve tasfiye

etmek hususunda akli hikmetlerie idrak oluna-

miyan, ancaknUbUvvet goziyle goriilebilen bit'

takrm hassalari bulunacagr neden caiz goriilmesin?

Felsefecilerin buodan daha acayip bir takull

hassalari kabul ettikleri kitaplarmda zikredilmis-

tit. 0 hassalardan biri, ~ocuk dogururken ~ok

zahmet ceken bir gebe kadimn kolayca dogur.

mast i~in kullantlan a§agldaki ~eki1dir. Bu §ekilsu degmemi§ iki kiremit par~asl iizerine ~izi1it.

Gebe kadin goz1eriyle onlara bakar ze araklarl

alnna kor. Derhal ~ocuk ~tkmaga cabalar ve

~Ikar. FelsefecilerbununmUmkiin oldugunu kabul

etmisler ve eacsib.ul.havas> adlt kitapta goster.

mi§lerdir. Bu. dokuz haneH bir §ekiidir. 0 hane

lere belli rakamlar yazlhI. Q~hanedenibaret

her cetveldeki rakamlarm yekunu (toplaan) yu.

karrdan a§agl, sagdan sola ve kar§lhkh ko§elet

istikametinde hesap edilince hep on be§~lkat.

4 9 2

----3 5 7

618

EL-MUNK1ZU MfN-AD-DALAL 87

Anhyamadlglm bir nokta vardir ki bunu

''kabul ve tasdik edenin akIt; sabah namazmm

iki, ogle namazrnm dart, aksam namazrnrn ii~

rekat 01maS10ln felsefe go:ziyle anla§llamlyacak

birtakrm hassalardan edolayl oldugunu neden

kabul etmiyor? Bunun hikmeti bu vakitlerin aytl

Jlyn olrnasmdadrr. Bu hassalar ancak niibiivvet

goziiyIe idrak olunur, Gariptir ki bu husustaki

,ifademizi miineccimlerin [l} ifadesioe ~evirdigi~

miz zaman bu vakitlerin arasindaki ayr111g1an.

larlar. Deriz ki gUne§in gogUn ortasmda, dog.

makta, batmakta olmasina gore talih hakkmda

'veri1en hiikiim degi§ik oImuyot mn? Hatta- mii·

neccimler heyla~ [2} 'ihtilaflDI, ol}lUderin ve-ecellerin ayrddlgml bu noktaya gore tesbit et-

miyodar mtl (Guaesin gogiin ortasmda bulun-

man) He (zeval vakti) kezalik (Giine§in bat-

makta olmasi ) ile (magrip vakti) tabirleri ara-

-smda fark yoktur. Bunu tasdik etmesi, simdiye

kadar belki yiiz kere yalanclhglnl tecriibe ettigi

miineccimin Ifadesiyle fikri dinlemis olmasmdan

ileri geliyot Daima da ,0 miineccimi tasdikten

geri durmaz. Hatta miineccim dese ki:

, - Giine§ gogiin ortasmda iken filatt yddlZ

ona baksa, talih de filan' <bur~ta oIsa 0 sirada

[1] Muneecim: Yildizlarm yerlerine ve hareket

hallerine bakarak bazr hiikiimler ~lkaran kimse.

[2] Heyla~: Miineeeimiregore durumu dotan bir

~oeutun cmrii H e ilgil! YlldlZ.



8 8EL-MUNKIZU MiN-AD-DALAL

yeni bir elbise giysen 0 elbise i~inde oldiirii~

liirsiin.

~iddet1i soguktan zabmet, cekse, miineccimin

,alan101 da bircok defalar gormii§ olsa bile 0-

deoilen zamanda yeni elbise giyme~. Akb boylegarip balled kabul eden, bunlarrn bazr peygam.

berterin mucizesi olarak ogrenmi§ bassalar oldu- "

gunu itirafa mecbur kaJan bir kimse nasrl olur

da mucizeleri dhir. yalan soyJedigi asIa i§itil-

memis sadrk bit peygamberin sozlerinden ogren.

digi bu gibi §eyleti inUr edebiliyor? Buna bay-

ret ediyorum. Bir felsefeci namaz rekatlelinin

sayrsmda, hacda cakrl taslarmi atmakta (Minada

~eytan taslamak), hac rtikiinlerinin sayrsmda ve

~er'in emtettigi ibadetlerde bu g~bi hassalarrn

bulunabilecegini inUr ediyorsa biz bu hassalarls

iJa~lann ve yrldrzlarin hassalan, arasmda asli

fark goremijoruz. 'Felsefeci dese ki:

- Ben ytldlz1ara ve tibba ait soylenen has-

salardan bir krsmmi tecriibe ettim. Bazrlarrns

hakikate uygun buldum tasdik ettim. 0 hassalara-

olrmyacak bir §ey goziiyle bakmak, onlardannefret etmek hissi icimdea zai! oldu. Fakat senin

dediklerini tecrube etmedim. Miimkiin oldugunu

kab,ul etsem bile var oldugunu ne He bilt'yim?'

Derim ki:

- Yalmz §8hsan tecriibe ettiklerinle kalma,

Tecriibe edenlerin bikayelerini' i§ittin, Onlan.

taklid et. Evliyamn sozlerini dinle, Onlar dene-

diler, §er'in bildirdigi biiton ~eyler~e hakki mii-

'1 " '

EL-MUNKIZU MiN-AD-DALAL89

~ahede ettiler.. Onlann yotunda yiirii, Sen de

-onlarrn gordiiklerinin bazrsim mii§ahede ile Id-

rak edersin. ~unu da ilave edeyim ki her nekadar

bu hususta tectiiben yoksa da tasdik etmek ve

.uymak laztm oldugunu aklm kabul etmelidir.

Bir adam farzedelim ki erginlik ~agtna ermi§,

akhba~lDda, fakat heniiz tecriibe sahibi degil,

Bu adam hastalandi. Kendisinin cok §efkatli, tiP

ilminde mabie bir babas; var. Akh erdiginden ..

bed onun ttpdaki §ohretini i§jtiyor. Babasi ona

bir ila~ tertip etmis, «Bu senin hastahgtna iyi

gelir, seni bu dertten kurtarir.s demis, Onun

akh neye hiikmetmelidir? ila~ aCI ve fena koku-Iu olsa bile icmeli. mi, yoksa babasim -yalanlaytp

«Tecrube etmedigfm bu Hacm hastahgtml iyi

-edec,egini akhm kabul etmiyor.» mu demeli? ..

Boyle yaparsa o~u ahmak telakki edecegine §iip.

hem yok. t§te bunun gibi ibadetlerin.hassalarrm

kabulde tereddiit gosterirsen basiretsahipleri

.seni de ahmak .ayarlar. Eger:

- Peygamberin §efkatini ve manevi up sa.

yrlan ibadetletin hassalarma :vaklf oldugunu ne

tie bileyim?

Dersen, derim ki:

- Babamn §efkatininasd bildin? Bu mad.

-dl ve mahsus bir §ey degildir. Fakat babanm

:halled karinesiyle, sana' kat§l olan hareketlerinin

.~ahadetiyle boyle bildio. Bu haller ve hareketler

sende zaruri bir Him husule getirdi. Bunda asIa

:~iiphen yok. Bir kimse Tanrr elcisinin . ona selam



90E L-MUNKl ZU M iN -A O -OA l.A .L

yediginl" zannetdgtqalimino haraml bikne-

~1.::Slenl:n§arap ve faidn.,llatta,-~eki§tirmenin,yd ..

.oOlbve kovacahlg'lli 'harafl] J)ldllgaoubiI.Jlen..- .. ~', "- - " - ~- - - - - - - ".-\' :"_ - - - ': - -' - ,-

~ibidir. SenbUdigin ~alde.bu haraillla'rl i§lersin.:

llahareketin,baola:rtn .:haramQl<1aguo!L' iman'-etlDedigiodendegildir. i~Qc~k .~\l,,~etli.arzuna"·

.~arf' gelelDemi§sin, oliu i§(emi~sin . .A\limina~usll

-daseainanalll_· 'gJbidir, ,0o",~oQli~tlr.QI1On .

• ende.n {arkl ba,ka bir~ok m e . _ _elelere vaklf olma-~'dlr. Bu, i~ledigin~ gordiigiin';' giioahtan d01a1l

<J~u£a·zla muaheze' etlDegesebep.olama~.Tlbba

;"'''!'''u ........ bir~ok.~imselerv~lt<11r/kltabip kendi,ini

7.j~eileltt1~tl haldemeyvaye~ekten,. solak. $uig..

_. '. kcndisini alamaz. Qaan btl . hareketi,~eyvanlo, sayun zararlnlkabal·etmedigioe, ,ahllt •

~s~en tiP ilinloe i010lll1dlgloa d~lalet_etm.ez.

.tJtea1imlerd~o sldlrotao yols u z haleketler.4_e

.boYletelikki edtlmelldir«

·lkiaci tedavi§ekli:

Gahil halka foyle denmelidir. .

- .AliDl...i1aiiGio.ahlretee keod~i. i~inbit

...,.tluI,tr. olacagiol kabul ediyor. Zlolledi¥or' ki

onu kurtaracak, oqa §afaat .edecelslir.BtJ

.sebeple ilmioin uscunliigtioe' guvenereJc 'amelb,tJ ..

.·:sus.abda miisalDClbdl davrantyof.lbticDal kiijmi

:aJeyhioe bit delil ol~rak ku.llaoda~tlf.f<1kat

'"e.ndisi. Iehine olacaglbl .. e ..iz.B0tayor~B u tl__p:lumkiiodiir. O,ameHterked_iyor. ilmine guveoi-

.. , ..k~t sell,eY_Qhil, olla baklp ameliter~

Umia de - olJDad(gl i~iu.,.kotii amelia

olsun- sozlerine, kitapla'~da habet ve'tildigLii%erer

Insanlara dogru yolu. nasd gosterdigioe,b"1~1I

gayet yumugakhk ve iyilikle .blAklar1nlgii%el ....

le~tirmege .. kavgah ve dargin kimseleri barJ:§riIaga;

te§vik" ettigio~, elhasrl din vediinyalarlnl duzeri.,.

liyecek §t.y1ere davet et~ek busllsusundald ih t iot

mamma bakarsa a buy.uk zatin' iimmetinehqtC

§efkatinin bir babamn ~ocugunakar§l ola~ .'

katinden daha hiiyuk olduguna dair

zarur! bir Him hasrl olur.

Yine, Qkimse Hazreti'Peygambetin

, ~eken i§lerine, Kur'aol Kerimde zikredilmi§

.onun!is.nli!ehaber verilen ve hadislerde

zamanda zuhu! edecegibildirilen gaybe ait.§ey~;lerin, jie4igigibi ~lktJg1Qa bakarsa zaruri

ile anlarki 0, akhn otesinde blliunanbirdufu-

maetmi§tit.Kendisinde manevibirgoz '.

Drki onuala ancakAllaha- ermi§

.Idrak edebilecegi gayb1 ve ·akim erE:mj)tec:egt

§eyleri, goriiyor.t§te peYi-amberin dOgL ,.. .

zaru ri 'ilimtahsil etmenin yoill. budur. Dene.,-

Kur'anin ma~asl01 iyi anlamaga ~ah§, ha<iisle~~

mutaUa et, bunu cok a~Jkolarak anlarsm. Bu

kadar soz felsefeci gecinenleri yo.1agetirmek ,i~ia

kifidir. Bu zamanda buna ~ok ihtiya~ gotuldii-

gii i~iD-anlatnm,

Dordiiocii sebebe gelince bu, alimlerin kotu'

gidi~led yuziioden balk1ni~an1Da za.£ gc:1mi,,;

olmasidrr. BIl hastalik ij~ tutlii tedavi olaout: .•..

BiriocLtedavi §ekli: Halk"'a demelisin.kiba~·



<

'2EL-MUNKIZU MiN-AD-DALAL

sebebiyle heJak elursun, sana Jafaat edecek bit!

§eyin de yoktur.

V~iincii tedavi §ekli:

En dogru tedavi §ekli budur. Hakiki alim~

giinahl sneak yamlarak yapar. Giinah i§lemekte

asIa I,srar etmez. Hakikl Him, giinah,noldiirUdi

bit zehir olduguDu, ahiretin diinyaslDdan iyi oldu.

gunu bildirir. BUDU bilen bir kimse iyiyi kotii

He degi§mez. Ilmin bu meziyeti, bircok kimse-

lerin mesgul olduklarr ~e§it ~e§it ilimletle basd;

olmas, Bunun i~in 0gibi ilimler, sahiplerioin

giinah i§lemek hususundaki ciiretlerini arnnr ..

Fakat hakikt iHm,sahibinde ~Allah korkusunu'

uyandmr. Ve artmr. Bu korku kendisiyle giinah

arasma girer. .Allcak yandarak gunah saydan

blZl hareketlerde bulunabifir. lllsanlar bu gibs

hatalardan kurtulamazlar. Bu, Imanm zaylfhglna.

delalet etmez. Mu'min boyle hataJara dii§ebilir.

Sonra tovbe eder, Giillah i§lemekte rsrar etmez;

l§te felsefe ve talim mesleklerinin kotiilii •

. giioii, zararlarrnr ve bu meslekleri insana kaoaat

'Vermiyecek usuhiiz bit tarzda ;,dd(den kimsele-

tin yapml§ OJdllgU fenahklarr bildilmek i~iD<

soyleroek Istediglm bundan ibarettir.

Ulu 'I'anrrdan dileriz ki bizi kendi kuUugu-

na laylk gordii-gii, (gti yoldan kurtanp dogru.

yola gotiirdiigii, kendisini asla utlutmamaSl i~in.

sevgisini I lhe m ettigi, baskasrm ona tercih et-

memesi maksadi iJe nefsinin §urillden korudu,

gu, yalmz ona ibadet (den kendi bas kullar»

arasrna kattigJ kimselerden elesin.

_)

The borrower must return this item on or before

the last date stamped below. If another user

places a recall for this item, the borrower will

be notified of the need for an earlier return.

Non -r e ce ip t o f o ve r du e n otic es d oe s not exemptth e b or r ow er fr om o ve r du e fin es,

Harvard College Widener LibraryCambridge, MA 02138 617-495-2413

Please handle with care.Thank you for helping to preservelibrary collections at Harvard.

Documents

el munkızu min ad dalal - imam gazali