Elaborat EIA Herceg Novi_otpadneVode.pdf

JU INSTITUT ZA RAZVOJ I ISTRAŽIVANJA U OBLASTI ZAŠTITE NA RADU - Z a v o d z a e k o l o g i j u -

PODGORICACetinjski put b.b., Podgorica, tel.: 020/265-279; 265-550; fax.: 020/265-269; www.institutrz.com; [email protected]

Strana 1 februar, 2010.g.

E L A B O R A T

o procjeni uticaja na životnu sredinu postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda u Herceg Novom

Direktor mr Branimir Ćulafić, dipl.inž.maš.

Podgorica, februar 2010. godine




Naziv: Elaborat o procjeni uticaja na životnu sredinu

postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda u Herceg Novom

Projektna organizacija: JU Institut za razvoj i istraživanja u oblasti zaštite na radu - Podgorica - Zavod za ekologiju -

Obrađivači:

mr Aleksandar Duborija, dipl.inž.tehnologije

Doc. dr Goran Sekulić, dipl.inž.građevine

Željko Spasojević, dipl.inž.građevine Katarina Todorović, dipl.biolog Branka Mitrović, dipl.inž.arhitekture Vladimir Filipović, dipl.inž.mašinstva Dragan Savić, dipl.inž.elektrotehnike Milosav Milivojević, tehn.geologije




S A D R Ž A J 1. Opšte informacije 4

2. Opis lokacije 16

3. Opis projekta 33

4. Opis razmatranih alternativa 44

5. Opis segmenata životne sredine 64

6. Opis mogućih značajnih uticaja projekta na životnu sredinu 70

7. Opis mjera za sprječavanje, smanjenje ili otklanjanje štetnih uticaja 90

8. Program praćenja uticaja na životnu sredinu 92

9. Rezime informacija 93

10. Podaci o mogućim teškoćama 94




1. Opšte informacije

Naziv Projekta: „Postrojenje za prečišćavanje otpadnih voda” Nosioc Projekta: Opština Herceg Novi Kontakt osoba: Danijela Đurović

+382-69-394-394

Obrađivači Elaborata:

mr Aleksandar Duborija, dipl.inž.tehnologije Doc. dr Goran Sekulić, dipl.inž.građevine

Željko Spasojević, dipl.inž.građevine Katarina Todorović, dipl.biolog Branka Mitrović, dipl.inž.arhitekture Vladimir Filipović, dipl.inž.mašinstva Dragan Savić, dipl.inž.elektrotehnike Milosav Milivojević, tehn.geologije




Na osnovu Zakona o procjeni uticaja na životnu sredinu (Sl.list RCG br.80/05) donosim

R J E Š E NJ E O formiranju multidisciplinarnog tima za izradu „Elaborat o procjeni uticaja na životnu sredinu postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda u Herceg Novom”. Multidisciplinarni tim čine:

1. mr Aleksandar Duborija, dipl.inž.tehnologije 2. Doc. dr Goran Sekulić, dipl.inž.građevine 3. Željko Spasojević, dipl.inž.građevine 4. Katarina Todorović, dipl.biolog 5. Branka Mitrović, dipl.inž.arhitekture 6. Vladimir Filipović, dipl.inž.mašinstva 7. Dragan Savić, dipl.inž.elektrotehnike 8. Milosav Milivojević, tehn.geologije

Multidisciplinarni tim se prilikom izrade Elaborata procjene uticaja na životnu sredinu mora pridržavati Zakona o procjeni uticaja na životnu sredinu (Sl.list RCG br.80/05) i drugih zakonskih i podzakonskih propisa koji regulišu ovu oblast. Članovi Multidisiplinarnog tima ispunjavaju uslove predviđene članom 19. Zakona o procjeni uticaja na životnu sredinu (Sl.list RCG br.80/05). Za odgovorno lice u multidisciplinarnom timu određujem mr Aleksandra Duboriju, dipl.inž.tehn.

Direktor

mr Branimir Ćulafić, dipl.inž.


































2. Opis lokacije Područje Opštine Herceg Novi koje kao dio Boke Kotorske, pripada jugoistočnom dijelu jadranskog primorja nalazi se između 18° 25 i 18° 42 istočne goegrafske dužine i 42° 32 sjeverne geografske širine. Sjevero-istočni dio područja oivičen je masivom Orjen (1895 m/mm), dok se prema zapadu graniči sa Konavlima. Južni dio područja pripada Topljanskom i Hercegnovskom zalivu i dijelu Tivatskog zaliva, uključujući poluostrvo Luštica (568 m/mm). Preko Bokokotorskih vrata (širine 1,6 morskih milja), izlazi se na otvoreno more pored rta „Oštra“. Dubina mora kod rta „Oštra“, iznosi 80m dok u hercegnovskom zalivu dostiže 45m. Područje Opštine Herceg-Novi, odvojeno je na istočnoj strani od masiva Vrmac (768 m/mm) tjesnacom Verige, čiji najuži dio ima širinu 300m. Najširi dio Bokokotorskog zaliva je kod Tivta, gdje iznosi 6,5km Prilaznost područja Boke, izuzetno je povoljna sa mora, što je po tradiciji rezultiralo razvojem pomorskog saobraćaja. Potreba povezivanja ovog područja sa zaleđem, uslovila je izgradnju puteva preko planinskih prevoja koji su danas teški i neuslovni za automobilski saobraćaj. Jedina savremena kolska saobraćanica koja povezuje područje Boke sa međunarodnim putevima je Jadranska magistrala. Poseban problem predstavlja neriješeno pitanje prelaska zaliva, što značajno umanjuje kvalitet i funkcionalnost Jadranske magistrale na području Boke Kotorske. Lokacija za izgradnju postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda u Herceg Novom se nalazi u naselju Meljine. Predmetni projekat se planira na dijelu katastarske parcele br. 1981/1 K.O. Topla, Herceg Novi. Opština Herceg Novi je u proceduri prevođenja vlasništva nad ovom parcelom.




Slika 1: Geografski prikaz lokacije

PPOV se nalazi u visočijem dijelu Meljinske udoline u sjeveroistočnom pravcu od Naselja Solidarnosti. Kanal u Nemiloj prolazi kroz jedan dio zemljišta.




Slika 2: Lokacija postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda

Predmetni projekat je planiran na dijelu parcele koja se nalazi u okviru lokacije preduzeća „Prvoborac“. Lokacija Meljine je okružena drvećem i pojasom zelenila sa svih strana, a tu se nalazi i prilazni put do mjesta planiranog objekta sa njegove sjeveroistočne strane. Površina lokacije je oko 38.400 m2 sa susjednom parcelom površine 12.500 m2 koja je pogodna za buduća proširenja postrojenja. Nadmorska visina lokacije je između 19 i 22 m sa najnižom tačkom u centralnom istočnom dijelu. Oko 50 m jugozapadno se nalazi Naselje Solidarnosti i neki njegovi djelovi su u nivou magistrale. Veterinarska stanica takođe u nivou magistrale se nalazi sa južne strane ove lokacije. Visinska razlika između magistrale na jugu i površine građevinskog zemljišta je između 10 i 30 m, dok se novoizgrađena saobraćajnica ka Republici Srpskoj nalazi na nadmorskoj visini od oko 50 m.

Slika 3: Izgled predložene lokacije

Površina zemljišta namijenjenog za izgradnju PPOV-a iznosi 1,51 hektar.




Na predmetnoj lokaciji se tranutno odlaže elektro-otpad (kablovi i sl.) što se može vidjeti na donjim slikama.

Slika 4a: Sadašnji izgled lokacije




Slika 4b: Sadašnji izgled lokacije

Najbliži kulturno-istorijski spomenik ovom projektu je Manastir Savina i Hram Svetog Fedora Ušakova koji se nalazi u okviru gradskog groblja Savina, a koji je oko 300-400m udaljen od predmetne lokacije. U blizini groblja se nalazi spomenik palim borcima i žrtvama NOR-a 1941-1945.g. Najznačajniji poslovni objekat postrojenju za prečišćavanje otpadnih voda betonska baza preduzeća „Prvoborac“ i Reciklažno dvorište komunalnog otpada. U širem okruženju se nalazi veći broj objekata namjenjenih stanovanju i poslovanju. Pedološke, geomorfološke, geološke i hidrogeološke karakteristike terena Geološke karakteristike (izvor: Prostorni plan Opštine Herceg Novi do 2020g.) Opšte odlike

Područje Boke, a samim tim i hercegnovske opštine, čini niz uvala obrazovanih u post – diluvijumu. Svi morfološki elementi maritimne zone su stvoreni u direktnoj zavisnosti od geološkog sastava terena, njegovog tektonskog sklopa i erozionih procesa. Teren Opštine Herceg-Novi je vrlo komplikovane geološke građe, pa je to jedno od najsloženijih područja u jugoistočnom dijelu spoljnih dinarida. Zastupljene su naslage vrlo promjenljivog litološkog sastava, a njihov je strukturni položaj intenzivno poremećen tektonskim pokretima. Regionalno posmatrano, područje pripada geotehničkoj jedinici Budva – Herceg Novi („Cukali Zona“), a u zapadnom dijelu jadranske zone. Na ovom području razvijeni su raznovrsni sedimenti Trijasa, Jure, Krede, Tercijara i




kvartarnih tvorevina, a dio terena pokriven je antropogenim naslagama. Litostratigrafske jedinice odlikuju se različitim biostratigrafskim, fakcijalnim i litološkim osobinama. Unutar njih su česte vertikalne i horizontalne promjene, što ukazuje na različite uslove sedimentacije. Morfološki oblici terena su veoma izraženi. Hipsometrijske razlike postupno rastu od obale prema zaleđu da bi ispod planinskih grebena naglo ustrmile. Ističu se tektonsko-erozione depresije Sutorine, Meljina, kutskog polja i Bijele. Tektonski sklop Na području Opštine Herceg Novi izdvajaju se tri geotektonske jedinice: Jadransko-jonska zona „PARAAUTOHTON“, „Cukali zona“ i Zona visokog krša. Zone odvojene regionalnim reversnim rasedina, sa pravcima pružanja sjever -jug, presjecajući tako starije strukture dinarskog pravca prostiranja. Među njima je najmarkantniji „Zubački rasjed“ i rasjed od Budve preko Kotora i dalje, na sjever. U tektonskim zbivanjima, dominiraju vertikalna i horizontalna (tangencionalna) kretanja. Smjer ovih kretanja upravan je na pružanje struktura, a nastaje uslijed sučeljavanja Jadranskog bazena i dinarida. Sučeljavanje jedinica uslovilo je intezivno boranje, komadanje i stvaranje reversnih, poprečnih i dijagonalnih rasjeda. Zona zahvata urbanističkog projekta pripada geotektonskoj jedinici - „Cukali zoni“. Inženjersko-geološki procesi i pojave Aktiviraju se kao posljedice djelovanja egzogenih procesa u različitim litostratigrafskim i strukturnim jedinicama. Na ovom području, uočen je čitav niz takvih procesa koji dovode do promjena na površini i pod površinom terena. Uzročnici su različite egzogene sile, a u prvom redu, površinska i podzemna voda. Ti procesi su: krunjenje, odronjavanje, spiranje, stvaranje jaruga i vododerina, klizanje i likvifakcija. Hidrogeološke karakteristike Za područje Opštine Herceg-Novi prema litološkom sastavu, stupnju deformacija stijena na površini kao i položaju izvora i ponora, izdvojene su 4 osnovne grupe stijena različitih hidrogeoloških osobina:

1. - Dobro vodopropusne naslage pukotinske poroznosti 2. - Slabo vodopropusne naslage pukotinske poroznosti 3. - U cjelini vodopropusne naslage 4. - Naslage promjenljive vodopropusnosti, relativno male debljine.

Hidrogeološka funkcija stijena je u direktnoj zavisnosti od građe terena i položaja stijena u formiranim strukturnim formama. Mogu se razlikovati dva osnovna medija za formiranje i kretanje podzemne vode i to:

1. – podzemne vode vezane za okrunjene karbonatne stijene 2. – podzemne vode vezane za naslage intergranularne poroznosti

Na formiranje i kretanje podzemne vode, u navećem dijelu utiče odnos vodopropusnih karbonarnih i vodonepropusnih klastičnih stijena unutar opisanih struktura, kao i uticaj mora, ukoliko su strukture bočno potopljene (područje Kamenera). Osnovni smjer kretanja




podzemne vode je zapad – istok u visokom području «Cukali zone», tako da glavna podzemna voda teče prema Morinjskom zalivu. Na većim slivnim područjima su formirani površinski tokovi: rijeka Sutorina, Babin potok, Ljuti potok, Potok Nemila, rijeka Sopot i rijeka Zelenika, potok Baošić i potok Pijavica u Bijeloj. Rijeka Sutorina Slivno područje rijeke Sutorine je dosta veliko i zahvata na sjeveru južnu padinu Mokrinskog polja, preko Mojdeža i Sutorinskog polja do same rijeke. Sjeverni obronci brda Osoje takođe pripadaju slivnom području rijeke Sutorine. Podtlo na ovom području je izgrađeno od flišnih naslaga gornjeg eocena, a u donjem dijelu predstavlja naslage aluvijalnog nanosa. Vodopropusnost ovih slojeva je veoma niska, pa se za vrijeme pljuskova formiraju mali bujični potoci, koji se ulivaju u rijeku Sutorinu. U gornjem toku rijeke Sutorine su veoma izraženi erozioni procesi. Babin potok To je potok koji se formira u naselju Trebesin, prolazi ispod hotela Igalo i uliva se u more. U gornjem dijelu sliva tlo je izgrađeno od laporovitih krečnjaka i glinovitih laporaca sa ulošcima pješčara i breča.Gledano u cjelini ove naslage su vodonepropusne. U srednjem dijelu sliva tlo je izgrađeno od krečnjačke drobine i rožnaca vezanih glinom. Ovi materijali nijesu konsolidovani, pa su vodopropusni i predstavljaju prave kolektore za procjedne i podzemne vode. Dio potoka od Jadranske magistrale do mora-donji dio sliva izgrađen je od proluvijalnog nanosa male debljine i promjenljive vodopropusnosti. Ljuti potok To je potok koji se formira na jugozapadnoj padini Dobraštice, pa preko Kamenog, Poda, Tople III, Tople II dolazi u Toplu I, gdje se uliva u more. Prema hidrogeološkoj karti, u gornjem dijelu sliva tlo se sastoji od krečnjaka i rožnaca, do laporovitih krečnjaka, laporaca i glinaca u donjem toku sliva.. U gornjem toku je stijenska masa vodopropusna, međutim u donjem toku je vodopropusnost promjenljiva. Potok Nemila Potok koji se formira u naselju Podi i Čela. U gornjem dijelu sliva tlo se sastoji od krečnjaka i rožnaca koji su dobro vodopropusni, međutim na dijelu naselja Podi tlo se sastoji od glinovitog materijala sa promjenljivom sadržinom sitne drobine. Donji dio sliva obuhvaća depresiju Nemila, čije se tlo sastoji od aluvijalnog nanosa. Rijeka Sopot i Zelenika Slivno područje ovig bujičnih tokova je veoma veliko, jer obuhvaća ogromni prostor centralnog dijela urbanog područja opštine Herceg Novi.Oblik sliva je lepezast. Ovo slivno područje zahvaća čitavo Kutsko polje u kojem se nalazi podzemna akumulacija pitke vode Opačica. Potok Baošić Potok se formira kod izvora Vrutak, a proteže se između Orlovog brda i Ilijinog brda. Prema hidrogeološkoj karti gornji dio sliva je izgrađen od karbonatnih stijena pukotinske poroznosti. U donjem toku teren je izgrađen, pa je neophodno uraditi regulaciju kotita od ušća do postojećeg kamenoloma,a takođe i sve površinske vode prihvatiti i odvesti do recipijenta.




Potok Pijavica- Bijela Potok se formira visoko u Bijelskim Kruševicama, a zatim centralnom zonom Bijele dolazi do mora. U gornjem dijelu sliva tlo je izgrađeno od dobro vodopropustljivih karbonatnih stijena, dok se tlo u donjem toku sastoji od aluvijalnog nanosa male debljine. Stabilnost i nosivost terena Stabilnost terena za područje koje zahvata PPO Herceg Novi ima tri kategorije: I. Stabilan teren: - činioci i djelatnosti čovjeka ne mogu izazvati poremećaj stabilnosti. II. Uslovno stabilan teren: - u prirodnim uslovima je stabilan, ali pri izvođenju inženjerskih radova ili pri izrazitoj promjeni prirodnih faktora, može postati nestabilan. III. Nestabilan teren: - je u prirodnim uslovima nestabilan s izraženim brojnim fizičko-geološkim procesima. Izvođenjem inženjerskih radova, inteziviraju se procesi koji uzrokuju i proširuju područje nestabilnosti. Nosivost terena je uglavnom određena kroz sljedeće kategorije: - Stijene nosivosti veće od 20 N/cm², pripadaju sve vezane ili čvrste stijene. - Nosivost 12 - 20 N/cm², vezana je uglavnom za grupu poluvezanih naslaga u čijem sastavu prevladavaju pjeskovita glina, odlomci i blokovi krečnjaka. Geološki, to su kvartarne tvorevine, konsolidovan sipar, krečnjačke breče, konglomerati i dijelovi aluvijalnih naslaga. - Nosivost 7 N/cm² zabilježena je u pjeskovitim sedimentima proluvijalnih konusa u kojima su u priobalnom dijelu bile registrovane pojave likvifakcije. Sve ove vrijednosti date su načelno jer se nosivost terena mora eksperimentalno utvrditi od lokacije do lokacije prilikom projektovanja objekata. Geosezmički uslovi - Seizmička mikrorejonizacija Imajući u vidu specifične lokalne geološke i inženjersko-geološke uslove, za urbano područje Opštine Herceg-Novi, urađene su karte seizmičke mikrorejonizacije prema analitičkoj metodi, a za iste geotehničke modele paralelno je urađen tabelarni prikaz seizmičkih parametara prema empirijskoj formuli prof. Nedvedera. Kad se govori o specifičnim lokalnim geološkim uslovima, treba uvažavati navlaku čvrstih karbonatnih stijena na glinovite stijene, zatim debljine erozionog ostatka navlake do 35m, kao i sve efekte koje izaziva takva strukturna građa. Karta seizmičke mikrorejonizacije urađena je grupisanjem istih, odnosno bliskih seizmičkih parametara pojedinih geotehničkih modela i podataka inženjersko – geološke karte. Na taj način, formirane su zone kod kojih su pored seizmičkih parametara u obliku maksimalnih ubrzanja, određeni i odgovarajući koeficijenti seizmičkog intenziteta (Ks), kao i intenziteti po MCS skali.




Karta seizmičkog rizika i seizmičke nestabilnosti:

Geomorfološki faktori - reljef i morfometrija Specifične prirodno-geografske karakteristike, posebno, razuđeni reljef i dramatična konfiguracija terena sa dominantnom brdsko-planinskom ambijentom naglašenog južno-jadranskog i bokokotorskog identiteta u kombinaciji sa morskim zalivom neposredno vrše uticaj na razvoj hercegnovskog područja. Razuđeni reljef sa velikim nagibima nad užim priobalnim pojasom karakterišu relativno prostrani pojasevi na višim nadmorskim visinama i ograničenim mogućnostima naseljavanja ljudi i njihove aktivnosti. Složenost reljefa i njegove osnovne karakteristike najjednostavnije ispoljava sledeća tabela visinskih zona opštine Herceg Novi izražene apsolutnim i relativnim pokazateljima. Morfometrijska razvedenost terena je u direktnoj je zavisnosti od litostratigrafskog i strukturnog sklopa. Zona zahvata urbanističkog proejekta pripada prvoj grupi nagiba terena koja ima nagib od 0° - 5°.




Zemljište Sastav i kvalitet zemljišta zavisi od petrografskog sastava, odnosno geološke građe podloge na kojoj je razvijeno. Kao što je rečeno u ovom prostoru geološke formacije se pružaju u pravcu SZ- JI irazličite su po geološkoj građi pa prema tome razlikuju se i po vrsti kvalitetu zemljišta. Zone izgrađene od flišnih tvorevina predstavljaju prostore u kojima je moguđe bavljenje poljoprivredom. Biljni svijet ovih zona je takoređi neprekidan i bujan. Karakteristike i stanje zemljišta u Opštini Herceg-Novi, su direktna posljedica uticaja prirodnih faktora i uticaja čovjeka kao faktora stvaranja zemljišta. Od obale ka planini nalaze se različiti tipovi zemljišta: mediteranska crvenica (tera rosa), planinske crvenice tipa Buavica, plitka skeletna crvenica, odnosno Buavica, dok u depresijama taloženje materijala sa viših terena je uslovila stvaranje srednje dubokog i dubokog zemljišta. Duboka Crvenica i duboka Buavica pod izmjenjenim uslovima pedoklime, gube znatan procenat organskih materijala, te kao posljedica toga, javlja se smeđa boja ovih zemljišta. Unutar ova dva tipa, na glinovitim, laporovitim i drugim trošnim podlogama, stvara se smeđe zemljište. U zoni uticaja Jadranske klime to je smeđe primorsko zemljište na flišnoj seriji. Oko naselja duž priobalnog pojasa Opštine Herceg-Novi, stvorena su smeđa antropogena zemljišta na terasama koje je uglavnom izgradila ljudska ruka. Radom rijeka i bujičnih potoka duž priobalnog dijela, stvorena su mlađa, genetski nerazvijena zemljišta: deluvijum i aluvijalno-deluvijalna zemljišta. Izvorišta vodosnabdjevanja Obzirom na geološki sastav i tektonski sklop terena na kome se nalazi predmetna lokacija, kao i znatno šireg prostora, zatim odnosa propustljivih i nepropustljivih stijena logična je faktička situacija relativno veliki broj pojava izvora i povremenih vodotoka. Sve pojave izvora na ovom prostoru vezane su za neposredni kontakt krečnjaka kao propustljivih stijena i flišnih tvorevina kao nepropustljivih stjenskih kompleksa. U onim djelovima gdje se moćni karbonatni sedimenti spuštaju do morskog nivoa, a i zbog njihovog stepena skaršćenosti javljaju se izvori slatke vode ispod same morske površine. Takvi izvori nazivaju se vrulje. Generalno gledano, na osnovu rezultata ispitivanja kvaliteta morske vode na dijelu primorja od Bokokotorskog zaliva do ušća Bojane zasićenje Jadranskog mora kiseonikom u priobalnim vodama kreće se izmedju 98.33% i 134.19%, boja mora je plava, plavo-zelena ili zeleno plava, tj. u 90% je nepromijenjena, providnost vode je visoka (do 11.50m), količina fosfata se kreće do 0.008μmol/l. Proces eutrofizacije, odnosno antropogene eutrofizacije danas je jedan od najčešćih zagadjivanja priobalnog mora. Zaliv Boke Kotorske ima zapreminu od 2.412.306.300 m3 vode. Dinamika kretanja mase vode značajna je uglavnom u površinskom sloju. Najintenzivnija je u vrijeme maksimalnih dotoka slatke vode (padavine, vrulje, itd.) i prisutna je samo u površinskom sloju do dubine od 5 metara. Strujanja u dubljim slojevima rezultat su uglavnom uticaja struja morskih mijena, koje uslovljavaju transport vodenih masa u cijelom basenu. Stalno i nekontrolisano ispuštanje otpadnih voda iz domaćinstva, turističkih objekata i naselja naročito je izraženo u toku ljetnje sezone. Loše stanje bakteriološke zagađenosti




morske vode duž crnogorskog primorja je direktna posledica tehnološke zaostalosti kod ispuštanja kanalizacije. Naime, javni kanalizacioni sistemi, a pogotovo podmorski ispusti, su djelimično u funkciji ili uopšte ne rade. Fekalne otpadne vode se u velikoj većini slučajeva ne prečišćavaju prije ispuštanja u more. Na osnovu ovoga se može reći da distribucija otpadnih voda, a samim tim i zagađenost priobalnog mora zavisi isključivo od hidrometeoroloških faktora (morske struje, vjetrovi, itd.) i lokalnih abiotskih i biotskih činilaca, odnosno od stepena samoprečišćavanja. Ovakvo stanje je izuzetno nepovoljno sa gledišta turizma, ribarstva i marikulture, ali takođe i sa stanovištva ljudskog zdravlja. Važno je istaći da su rađene i analize pesticida i ostalih teratogenih i kancerogenih supstanci u obalnom dijelu mora, ali nije utvrđeno njihovo prisustvo. Dosadašnjim istraživanjem došlo se do podataka da vode priobalnog mora nisu zagadjene naftom i njenim derivatima. Teški metali u priobalnim marinskim sedimentima uglavnom se nalaze u rasponu koncentracija konstatovanih za Mediteran i ostala mora. U sedimentima na crnogorskom primorju, nešto su povišene vrijednosti za kadmijum i olovo. Akumulacije i izvorišta Akumulacija na Trebišnjici Zbog čestih problema u vodosnabdijevanju Herceg Novog, a pogotovo u ljetnim mjesecima, Opština Herceg Novi se opredijelila da trajno obezbijedi dovoljne količine pitke vode zahvatanjem, dovodom i prečišćavanjem vode iz akumulacije na rijeci Trebišnjici. Ovaj projekat je završen u avgustu 1980. godine. Podzemna akumulacija ''Opačica'' Pumpna stanica ''Opačica'' je locirana u sjeveroistočnom dijelu Kutskog polja u podnožju brda Glavica, a u blizini naselja Zelenika, a predstavlja prvo veće izvorište koje je kaptirano početkom pedesetih godina prošlog vijeka. Ova podzemna akumulacija je najdragocjenije izvorište pitke vode na Crnogorskom primorju. Samo izvorište predstavlja izvorsku pećinu sa razgranatom mrežom podzemnih kanala, koji se od mjesta isticanja pružaju ka istoku, odnosno ka brdu Glavica.U pećinskim kanalima prisutan je stalni podzemni tok, a sami kanali su formirani u krečnjacima gornjokredne starosti. Tankoslojeviti krečnjaci donje krede i eocenskog fliša koji se protežu paralelno sa morskom obalom spriječavaju prodor morske vode i kontaminaciju same izdani ''Opačica''. Korišćenje ove izdani datira još iz davna 1964. godine, kada je za korišćenje vode izgrađena pumpna stanica kapaciteta 50-55 l/s. 1972.godine kapacitet pumpne stanice je povećan na 100-110 l/s izgradnom novih eksploatacionih bunara. Danas se voda zahvata putem 5 eksploatacionih bunara čija se dubina kreće i do 30 m. Kota terena na mjestu pumpne stanice ''Opačica'' iznosi oko 10mnm. Minimalna izdašnost ovog izvorišta u sušnom periodu iznosi oko 40 l/s. Obzirom da se neposredno uz pumpnu stanicu i eksploatacione bunare proteže kolska saobraćajnica moguća su zagađenja istih. Pri povoljnim hidrološkim uslovima i radu većeg broja pumpnih agragata procjenjuje se da je moguće ostvariti kapacitet do oko 250 l/s.




Izvorište ''Lovac''- Mojdež Još davne 1956 god. kaptiran je izvor ''Lovac'' iz kojeg se gravitacionim putem transportovala voda ka rezervoarima koji su vodom snabdijevali naselja Njivice, Igalo i Toplu. Danas, nakon rekonstrukcije ove kaptaže i izgradnje novog PVC cjevovoda prečnika 300mm, voda se transportovala ka PPV ''Mojdež'' i nakon tretiranja plasira u distributivni sistem Herceg Novog.Nakon izvođenja radova na sanaciji tunela ’’Potkop Mojdež’’ voda iz ove kaptaže se povukla, tako da već par godina ovo izvorište nije u funkciji. ''Vrela''- Sasovići i ''Crnica''- Podi Vrelo u Sasovićima je kaptirano 1948 god. što je u tadašnjem vodosistemu znatno poboljšalo vodosnabdijevanje. Minimalna izdašnost ovog izvota iznosi oko 3 l/s, dok se maksimalna kreće i do 40 l/s. Kaptirani izvor ''Crnica'' se nalazi ispod kamenoloma u naselju Podi.U minimumu kapacitet ovog izvorišta je 1 l/s, a u maksimumu iznosi 30 l/s. Izvorište ''Pijavica''- Bijela Kaptirani izvor ''Pijavica'' se nalazi između Baošića i Bijele u naselju Podkoritnik. Minimalna izdašnost ovog izvorišta se procjenjuje na 2 l/s. U bližoj okolini predmetnog objekta ne postoje izvorišta vodosnabdjevanja. Prikaz klimatskih karakteristika Kako je atmosfera važan segment životne sredine to je i poznavanje promjena u njoj, a prije svega klime veoma važno. Prateći klimatske elemente i kvalitet vazduha moguće je uticati na kvalitet tako važnog segmenta životne sredine kao što je vazduh. Klimatske karakteristike Klimatske karakteristike jednog prostora zavise od više faktora među kojima posebno mjesto zauzimaju klimatski elementi: temperatura vazduha, vlažnost, oblačnost, trajanje sijanja sunca, padavine i vjetrovi. Herceg Novi ima vrlo visoku prosječnu godišnju temperaturu vazduha koja iznosi 16,2°C (približno istu imaju mediteranski gradovi kao što su Napulj i Lisabon) i prosječno godišnje čak oko 200 sunčanih dana. Ljeti, u julu i avgustu, grad ima prosječno 10,7 sunčanih sati dnevno. Karakteristična su, takođe, i mala temperaturna kolebanja tako da je prosječna dnevna oscilacija temperature samo oko 4°C. Prosječna dnevna temperatura morske vode tokom ljetnjih mjeseci iznosi od 22 - 26°C i približno ista prosječna dnevna temperatura vazduha omogućava kupališnu sezonu u trajanju od najmanje pet mjeseci. Salinitet mora iznosi 38%. Godišnji prosjek padavina je 1.930mm/m2, a relativna vlažnost vazduha je najviša u jesen i dostiže do 80%, a najniža je ljeti 63%. Karakteristični vjetrovi koji duvaju na ovom području su: - Maestral (zapadni - duva ljeti), - Bura (sjeverni - duva zimi), - Šilok (južni - duva tokom godine), - Jugo (južni - duva pretežno zimi), te Grego, Levanat, Tramuntana, Oštrijal, Pulenat - manje česti i manje poznati vjetrovi.




Podaci o klimatskim elementima, na području hidrometeorološke stanice u Herceg Novom, koji predstavljaju podatke za šire područje dati su u narednim tabelama.

Tabela 2.1: Srednje mjesečne i godišnja temperatura vazduha u oC I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII God.

10.4 9.5 11.5 10.6 18.8 22.6 24.4 23.7 21.4 15.8 13.7 10.5 16.1 Tabela 2.2: Godišnje kretanje oblačnosti i 1/10 pokrivenosti neba

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII God. 6.1 6.2 5.9 5.9 5.0 4.1 2.8 2.7 3.5 4.4 6.4 6.1 4.9

Tabela 2.3: Godišnje trajanje sijanja sunca u časovima I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII GOD. 106 112 162 254 256 291 348 317 247 193 107 98 2424

Prema podacima Hidrometeorološkog zavoda na primorskom području količine padavina su:

− u novembru 15% od godišnje količine padavine, − u julu 2% od godišnje količine padavina − u periodu jun-jul-avgust 9% od godišnje količine padavina − u zimskog periodu (za 4 mjeseca) oko 50% od ukupne godišnje količine

padavina.

Tabela 2.4: Mjesečne količine padavina (u litrima) na m2 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII God.

145.4 92.4 94.1 156.8 73.2 24.8 0.00 87.6 22.9 181.2 318.8 340.1 1930 Tabela 2.5: Srednja mjesečna relativna vlažnost vazduha u %

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII God. 79 69 55 63 67 69 63 70 74 80 75 71 69

Tabela 2.6: Broj dana sa jakim vjetrom od 6 i 7 bofora

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII God. 145.4 92.4 94.1 156.8 73.2 24.8 0.00 87.6 22.9 181.2 318.8 340.1 1537.3

Kvalitet vazduha Organizovano praćenje aerozagađenja u naseljenim mjestima u Crnoj Gori započelo je 1980. godine donošenjem Zakona o zaštiti vazduha od zagađivanja. Na području Herceg-Novog nema većih zagadjivača vazduha. Lokalno zagadjenje potiče u najvećoj mjeri od grijanja bilo privrednih i zdravstvenih objekata, bilo domaćinstava, dok su hotelski kapaciteti zagadjivači samo u koliko rade u sezoni grijanja. Praćenje kvaliteta vazduha na području Herceg-Novog vrše JU Centar za ekotoksikološka ispitivanja Crne Gore (u okviru godišnjih Programa kontrole kvaliteta vazduha Crne Gore, za Herceg Novi, Budvu, Kotor, Tivtu, Ulcinj i Herceg Novi) i Hidrometeorološki zavod (na meteorološkim stanicama Kotor, Budva i Herceg Novi). Kvalitet vazduha u 2005.g. i 2007.g. na području Herceg Novog je prikazan u sledećim tabelama, dok je u tekstu koji slijedi iza tabele prikazan kvalitet vazduha za 2007.g. (JU CETI, Podgorica).




Tabela 2.7. Kvalitet vazduha na području Herceg Novog u 2005.g. H.Novi Csr.SO2 Cmax.SO2 Csr.NOx Cmax.NOx Csr.O3 Cmax.O3 Csr. Dim i

čađ Cmax. Dim

i čađ Skupština op. μg/m3

Januar 3.25 4.04 0.14 0.25 72.S0 116.62 42.65 119.43* Februar 1.39 7.35 1.97 4.00 33.92 102.83 24.21 40.35 Mart 0.52 1.38 2.42 5.80 13.67 78.30 25.01 40.04 April 0.95 2.97 1.69 336 18.23 2S.49 20.89 52.37 Maj 0.43 1.32 4.10 6.15 18.44 37.32 9.87 18.25 Jun 0.33 1.07 5.41 8.2S 16.76 35.99 17.17 25.65 Jul 4.99 6.07 577 11.87 17.84 32.99 12.75 21.46 Avgust 1.02 4.32 6.91 10.70 67.17 94.96 36.65 53.45 Septembar 0.75 1.42 5.50 11.39 12.19 31.65 27.27 45.73 Oktobar 2.02 7.68 4.11 8.2S 19.42 62.31 45.01 54.62 Novembar 2.61 6.24 4.07 6.42 18.02 41.43 21.34 49.46 Decembar 3.24 4.57 3.45 5.52 28.36 75.96 15.22 23.72 GVZd 110 150** 125 60

Tabela 2.8. Kvalitet vazduha na području Herceg Novog u 2007.g. H.Novi Csr.SO2 Cmax.SO2 Csr.NOx Cmax.NOx Csr.O3 Cmax.O3 Csr. Dim i

čađ Cmax. Dim

i čađ Skupština op. μg/m3 Januar 2.92 8.57 3.67 4.55 32.49 68.31 24.79 47.44 Februar 1.56 3.97 4.33 5.76 48.80 71.64 18.15 48.17 Mart 1.62 2.37 3.63 7.36 63.90 116.62 17.28 32.55 April 2.23 5.44 3.12 6.83 73.72 104.95 14.35 28.11 Maj 1.54 3.14 5.74 11.83 75.66 104.56 21.55 37.53 Jun 2.05 4.36 3.56 7.59 59.81 120.28 24.15 56.42 Jul 1.15 2.37 9.61 20.20 61.73 126.61* 24.77 47.14 Avgust 4.37 15.26 10.14 41.40 95.32 134.94* 24.31 42.45 Septembar 1.58 2.72 3.48 6.24 60.64 111.62 24.57 50.27 Oktobar 3.53 6.37 3.86 4.27 75.70 95.33 15.22 35.42 Novembar 3.38 10.56 4.99 6.41 14.28 26.49 6.70 9.37 Decembar 5.05 12.94 7.99 12.01 25.28 83.3 31.50 58.14 GVZd 110 150** 125 60

*-vrijednosti koncentracija koje prelaze zakonom dozvoljene granice(GVZd) Srednje i maksimalne mjesečne vrijednosti osnovnih zagađujućih materija, odnosno Csr., Cmax. i C 95 vrijednosti sadržaja sumpor dioksida, ukupnih azotnih oksida i dima i čađi u H.Novom na lokaciji Skupština opštine, tokom 2007.god.bile su niže od propisanih normi.

• Maksimalna vrijednost taložnih materija bila je iznad GVZd. • Maksimalne vrijednosti prizemnog ozona u ljetnjim mjesecima su prelazile GVZd. • Ukupne lebdeće čestice, sadržaj teških metala u njima i u taložnim materijama u

svim mjerenjima je bio ispod GVZd. • Sadržaj PAH-s predstavljen i kao Csr. i Cmax.bio je iznad GVZd.

U svim mjerenjima sadržaj specifičnih zagađivača, na lokaciji Skupština opštine u H.Novom, bio je znatno ispod GVZd. Na osnovu dobijenih podataka, kvalitet vazduha u Herceg Novom može se ocijeniti kao veoma dobar. Padavine i njihov kvalitet za područje Herceg Novog Hemizam atmosferskih voda koje se sakupljaju na mjernoj stanici Herceg Novi je prema podacima Hidrometeorološkog zavoda u poslednjih desetak godina bio sledeći:




pH vrijednost padavina je varirala od 3.11 do 7.46 sa srednjom vrijednošću od 6.68. Elektroprovodljivost padavina na ovom području varirala je od 7.4 μs/cm do 300.0 μs/cm sa srednjom vrijednošću od 58.36 μs/cm. Srednja koncentracija sulfatnih jona u mjerenom periodu iznosila je 7.46 mg/dm3, dok je maksimalna bila 100 mg/dm3 (2/3.05.1998. god.). Srednja koncentraciona vrijednost nitrata iznosila je 1.39 mg/dm3, a s maksimalnom vrijednošću od 4 mg/dm3. Što se tiče hloridnih jona u posmatranom periodu srednja koncentracija im je iznosila 7.38 mg/dm3, a maksimalna 87.3 mg/dm3. Srednja koncentracija bikarbonatnog jona je bila 9.20 mg/dm3 sa maksimalnom vrijednošću od 35.38 mg/dm3. Amonijum jon je imao srednju vrijednost od 1.77 mg/dm3, a maksimalnu 4.5 mg/dm3. Koncentracija natrijumovog jona (srednja) iznosila je 2.78 mg/dm3, sa maksimalnom vrijednošću od 6,37 mg/dm3. Maksimalna koncentracija jona kalijuma iznosila je 0.47 mg/dm3, dok je srednja bila 0.26 mg/dm3. Srednja koncentracija kalcijuma u padavinama bila je 2.64 mg/dm3 sa maksimalnom vrijednošću od 8.96 mg/dm3. Koncentracija magnezijumovog jona (srednja) iznosila je 1.69 mg/dm3, sa maksimalnom vrijednošću od 3.69 mg/dm3. Značajan uticaj na hemizam padavina ima sastav vazduha na lokalitetu na kom se javljaju atmosferske vode pa je stoga za očekivati ovakav sastav atmosferskih voda. Pošto za parametre kvaliteta padavina ne postoje zakonski normativi, ne može se dati ocjena o njegovom kvalitetu ali nam može pomoći, da sagledamo uticaj atmosferskih voda na projektovani objekat, kao i na okolno zemljište planiranog objekta. Flora i Fauna Područje Herceg Novog pripada mediteranskoj biljno - geografskoj regiji. U okviru nje izdvajaju se dva pojasa: eumediteranski koji obuhvata obalno i ostrvsko područje sa zimzelenom vegetacijom tvrdog i kožastog lisća i submediteranski, koji se proteže ka unutrašnjosti i u kome dominira listopadna vegetacija. Ovaj dio Crnogorskog primorja se odlikuje izuzetno povoljnim klimatskim prilikama, koje su uslovile nastanak i razvoj veoma zanimljivog biljnog i životinjskog svijeta. Veoma bujna i raznovrsna vegetacija, kao poseban ukras ovog kraja, čini svojevrstan spoj autohtonih i alohtonih vrsta i predstavlja gradivni dio pejzažno - ambijentalnih vrijednosti ovog dijela Boko - Kotorskog zaliva. Raznovrsnost biljnog svijeta Herceg Novog ne bi bila potpuna bez pominjanja parkovskog i baštenskog ukrasnog bilja. Specifičnost klime i prostora uslovila je bujanje mnogih dekorativnih, introdukovanih vrsta. Magnolije, palme, cikasi, mimoze, kamelije i mnoge druge egzotične vrste čine nezaoblazne elemente u portretisanju novske rivijere. Dekorativno bilje je takođe ugroženo gradnjom, ali i ono ono svojim bujanjem može ugroziti autohtoni pokrivač. Od vrsta koje se javljaju na zelenim površinama navešćemo samo najčešće. jer bi spisak bio jako dugačak: Palme - Phoenix canariensis, Washingtonia filifera, W. robusta, Trachycarpus excelsa, Chamaerops humilis, Cocos australis




Drveće - Quercus ilex, Q. lanuginosa, Eucaliptus globulus, Magnolia grandiflora, Albizzia julibrissin, Pinus pinea, P. maritima, Laurus nobilis, Cupressus sempervirens, Celtis australis, Casuarina equisetifolia, Ligustrum japonica, Olea europaea, Castanea sativa, Cocculus laurifolius, Acacia dealbata, Robinia pseudoacacia, Pittosporum tobira, Nerium oleander, Ginkgo biloba, Cinnamomum camphora, Schinus molle,Ailanthus glandulosa, Persea gratissima, Sequoia gigantea,Platanus acerifolia, Diospyros kaki, Citrus sp. Žbunje - Punica granatum, Viburnum tinus, Lagerstroemia indica, Philadelphus coronarius, Pyracantha coccinea, Hybiscus syriacus, Callistemon citrinus, Musa sapientum, Datura arborea, Osmanthus fragrans, Syringa vulgaris, Cammelia japonica, Aucuba japonica, Cycas revoluta. Puzavice - Bougainvillea spectabilis, Wistaria sinensis, Tecoma radicans, Hedera Helix “Albovariegata”, i tako dalje. U životinjskom svijetu na području opštine Herceg Novi izdvajaju se određene mikrozone sa različitim životinjskim vrstama. Zbog blage klime na hercegnovskom području se nalazi veliki broj ptica stanarica i gnjezdarica. Zahvaljujući svom geografskom položaju i povoljnim ekološkim uslovima, područje Herceg Novog je značajan koridor pticama selicama. Naravno, na obali imamo nekoliko vrsta galebova (larus cachinans-srebrnasti galeb, ima “živu” koloniju na ostrvu mamula), a morski vranci (phalacrocorax aristotelis i phalacrocorax carbo) su dosta rijeđi. Vrabac (Passer domesticus) je ubjedljivo najčešća ptica gradske sredine, a lastavice (Hirundo rustica) se gnjezde po starim zidinama. Shodno Rješenju o stavljanju pod zaštitu rijetkih, prorijeđenih, endemičnih i ugroženih biljnh i životinjskih vrsta i prema literaturnim i drugim saznanjima, u bližoj okolini ovog lokaliteta nema zaštićenih vrsta. Pejzaž Reljef obalnog područja je vrlo složen i specifičan. Karakterišu ga nagle hipsometrijske promjene na malom prostoru. Na samoj obali nalazi se uska primorska ravnica iz koje se uzdižu strme planine, ponekad već i od same obale Cjelokupan prostor opštine Herceg Novi sa pristupnim akvatorijem, priobaljem i visoko uzdignutim frontalnim zaleđem Orjenskog masiva posjeduje karakter neponovljive ambijentalne cjeline. Na prostoru zaleđa dominantnim se izdvajaju Nacionalni park Orjen i brojne živopisne ruralne cjeline u jasno definisanom kulturnom pejzažu. Brojnost i stepen očuvanosti ambijentalnih cjelina koje se nalaze na prostoru opštine sa vrlo izrazitim prirodnim i kulturnim nasljeđem predstavljaju respektivan razvojni faktor i resurs područja Herceg Novog. Prostor na kome se planira izgradnja objekta koji je predmet ovog Elaborata je prigradskog karaktera, oslonjen na gradske saobraćajnice. Zaštićeni objekti i dobra kulturno-istorijske baštine Dominantna ambijentalna istorijsko graditeljska cjelina lako uočljiva i prepoznatljiva je srednjevjekovna tvrđava sa gradskim jezgrom Herceg Novog koju karakteriše ansambl kula povezanih zidinama i razuđena urbana matrica sa reprezentativnim sakralnim i brojnim profanim građevinama. Dijelovi fortifikacije predstavljaju prepoznatljive simbole grada kao što je Kanli kula, Forte mare Sahat kula i Španjola.




Na teritoriji opštine Herceg Novi registrovano je ukupno 47 spomenika kulture, odnosno ukupno 63 sakralna objekta graditeljskog nasljeđa vojnih objekata ili drugih grupacija i kompleksa koji nisu registrovani kao spomenici kulture. Najznačajniji je Manastir Savina, Savinska dubrava. Izgradnja Manastira je započeta u XV vijeku. Po svojim stilskim karakteristikama najstariji djelovi manastirskog kompleksa pripadaju gotici, mala crkva, a velika manastirska crkva građena krajem XVIII vijeka predstavlja reprezentativni primjer crkvene arhitekture epohe baroka. U okviru zaštićenih objekta prirode prema Zakonu o zaštiti prirode (Sl. List CG br. 51/08) ne nalazi se predmetna lokacija, niti njeno okruženje. Naseljenost i koncentracija stanovništva Prema podacima Popisa stanovništva iz 2003. godine na području Herceg Novog stalno je nastanjeno 33.034 stanovnika, a ostali statistički podaci dati su u tabeli.

Tabela 2.9: Stanovništvo na području Herceg Novog i Meljina Mjesto Ukupno

stanovništvo Muško Žensko Predškolsko Punoljetno Prosječna starost

Herceg Novi 33.034 16.007 17.027 2.513 17.828 38.2 Meljine 1120 552 568 108 807 33.9

U tabeli 2.10 su dati statistički podaci o promjeni broja stanovnika na teritoriji Herceg Novog tokom poslednjih 55 godina.

Tabela 2.10: Promjene broja stanovnka na području Herceg Novog

Mjesto 1948 1953 1961 1971 1981 1991 2003 Herceg Novi 12.482 13.759 15.157 18.368 23.258 27.593 33.034

Naravno, prezentirani podaci se moraju uzeti sa rezervom, obzirom da se broj stanovnika (privremenih) značajno uvećava u toku ljetnjih mjeseci. Infrastrukturni objekti Kako smo već istakli, najznačajniji infrastrukturni objekti koji okružuju ovu lokaciju su magistralna saobraćajnica Tivat, Kotor-Herceg Novi i Herceg Novi-Trebinje.




3. Opis projekta Postrojenje za prečišćavanje otpadnih voda sadržaće jedinice za prečišćavanje otpadne vode i objekte za preradu mulja. Postrojenje će biti izgrađeno u Meljinskoj dolini, i u prvoj (projektnoj) fazi će svojim kapacitetima obuhvatati protok otpadne vode od 65.300 ekvivalentnih stanovnika (projektni period za implementaciju do 2023.), dok planiranje u potpunosti proširenog postrojenja u drugoj fazi (projektni period do 2033.) sa kapacitetom od 69.100 ES već treba započeti zbog ograničenosti prostora dostupnog za proširenja postrojenja unutar datog vremenskog okvira. Boka Kotorska je prema evropskoj definiciji klasifikovana kao osjetljivi recipijent. Shodno tome, ispuštanje prečišćene otpadne vode u Boku Kotorsku bi trebalo da se obavlja u skladu sa strogim evropskim Propisom (91/271/EEC) za ispuštanje u osjetljivi recipijent, ali svakako uz poštovanje važećih propisa u Crnoj Gori. Kao rezultat navedenog, sva prečišćena otpadna voda koja se ispusti u Boku će biti krajnji proizvod iz postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda koja omogućuju u najmanju ruku uklanjanje ugljenika, nitrifikaciju i denitrifikaciju u kombinaciji sa uklanjanjem fosfora. Postrojenje za prečišćavanje otpadnih voda obavljaće preradu otpadne vode u skladu sa Direktivom EU 91/271/EEC za ispuštanje u osjetljivi recipijent, a pod okriljem crnogorskog zakonskog sistema. U skladu sa dogovorenim konceptom prečišćavanja, otpadna voda će se prečišćavati procesom modifikovane produžene aeracije koja omogućava kontrolu naizmjeničnih procesa nitrifikacije i denitrifikacije. U okviru postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda vršiće se i mehanička dehidratacija viška mulja. Pravilna podjela izgradnje PPOV-a u faze će se postići projektovanjem prve faze za implementaciju za kratkoročni projektovani period da bi se zadovoljile potrebe od prve godine rada (2011.) do 2023. godine, a zatim proširenjem postrojenja 2022. godine da bi se zadovoljile potrebe za prečišćavanjem do 2033. (srednjeročni projektovani period), kao i obezbijeđivanjem dovoljno dostupnog prostora prostora za finalnu fazu proširenja postrojenja koje bi zatovoljilo potrebe dugoročnog projektovanog perioda (do 2058. godine).

Tabela 3.1: Projektovani period Period za implementaciju

1. projektovani period 2023. Prva faza izgradnje (2009 – 2011) (projektovanje, raspisivanje tendera, i izvođenje u okviru ovog projekta)

2. projektovani period 2033. Proširenje 1 (2022 – 2023) (idejno rješenje u okviru ovog projekta)

3. projektovani period 2058. Proširenje 2 (2032 – 2033) (dovoljno dostupnog prostora na lokalitetu za PPOV će biti obezbijeđeno u okviru ovog projekta)

Koristeći dugoročne prognoze radnih parametara i zaokruživanjem odgovarajućih dobijenih podataka došlo se do projektovanih kapaciteta PPOV datih u tabeli koja slijedi:




Tabela 3.2: Projektovani kapaciteti PPOV Herceg Novi

Osnove

Go

din

aw

inte

rsum

mer

win

ter

sum

mer

win

ter

sum

mer

win

ter

sum

mer

Sta

lno n

asta

nje

ni sta

novnic

ipop.

2

3.2

40

23.2

40

2

9.7

95

29.7

95

30.9

91

30.9

91

33.4

22

3

3.4

22

Turisti

pop.

177

17.8

65

661

32.9

22

1.0

52

34.9

61

1.9

86

3

9.7

07

Industr

ijaE

S1.6

45

1.6

45

2.5

62

2.5

62

3.1

22

3.1

22

4.0

03

4.0

03

Uku

pn

a p

op

ula

cij

a lje

tic

2

5.0

62

42.7

49

3

3.0

18

65.2

79

35.1

64

69.0

74

39.4

12

7

7.1

32

Pro

tok v

ode

Sta

lno n

asta

nje

ni sta

novnic

im

³/d

2.7

89

2.7

89

3.5

75

3.5

75

3.7

19

3.7

19

4.0

11

4.0

11

Turisti

m³/

d 36

3.5

99

125

6.1

97

1

90

6.3

15

3

33

6

.664

Industr

ijam

³/d

329

329

512

512

624

624

801

801

Ukupna k

olič

ina o

tpadne v

ode

m³/

d3.1

53

6.7

16

4.2

13

10.2

85

4.5

33

10.6

59

5.1

45

11.4

76

Infiltra

cija

100%

/30%

m³/

d 3

.153

2.0

15

4

.213

3.0

85

4.5

33

3.1

98

5.1

45

3

.443

Pro

tok p

o s

uvom

vre

menu

m³/

d 6

.307

8.7

31

8

.425

13.3

70

9.0

67

13.8

56

10.0

99

1

4.9

18

Padavin

ske v

ode

m³/

d 1

7.1

55

17.1

55

2

5.5

64

25.5

64

26.4

92

26.4

92

27.7

99

2

8.5

07

Maksim

aln

i pro

tok p

o s

uvom

vre

menu

l/s

140

222

184

332

197

344

222

370

Maksim

aln

i pro

tok

l/s

339

420

480

627

504

650

552

700

Min

imaln

i pro

tok

l/s

58

70

78

107

84

111

95

120

Septički otp

ad

Zaleđe (

pri

ključenja

na s

eptičke jam

e)

pop.

3

.902

4.1

90

3

.509

4.8

22

3.5

84

4.9

18

3.7

73

5.1

67

Korisnic

i priključeni na s

eptičke jam

epop.

8

.157

13.3

18

3

.384

6.9

69

2.7

86

5.7

35

1.8

64

3.8

49

Količ

ina

l/E

S/a

1

.000

1.0

00

1

.000

1.0

00

1.0

00

1.0

00

1.0

00

1.0

00

Koncentr

acija

BP

K, neposre

dno o

dla

ganje

g/E

S/d

20

2

0

20

2

0

20

2

0

20

20

BP

K u

godiš

njo

j količ

ini septičkog o

tpada

kg/a

Godiš

nja

količ

ina s

eptičkog o

tpada

m³/

aU

slu

ge p

ražnje

nja

septičkih

rezerv

oara

d/a

150

0150

0150

0150

0B

PK

u d

nevnoj količ

ini septičkog o

tpada

kg/d

685

0424

0387

0335

0K

olič

ina s

eptičkog o

tpada p

o d

anu

m³/

d94

058

053

046

0

Pro

jek

tov

an

i k

ap

ac

ite

t P

PO

V-a

uk

ljuču

jući s

ep

tički o

tpad

Ek

viv

ale

ntn

i s

tan

ovn

ici

(60

g/E

S/d

)E

S 3

7.5

00

42.7

00

4

0.1

00

65.3

00

41.6

00

69.1

00

45.0

00

7

7.1

00

Pro

jekto

vani pro

tok

Pro

tok p

o s

uvom

vre

menu

m³/

d 6

.400

8.7

31

8

.483

13.3

70

9.1

20

13.8

56

10.1

45

1

4.9

18

Maksim

aln

i pro

tok

l/s

338,5

6

420,4

3

480,1

7

627,4

7

503,9

9

650,2

5

552,3

8

699,7

3

Min

imaln

i pro

tok

l/s

58,3

9

69,9

6

78,0

1

107,1

3

83,9

5

111,0

3

95,2

7

119,5

4

sE

Scifič

ni ste

ES

n z

agađenosti

BP

Kg/E

S/d

55

55

60

60

60

60

60

60

SM

g/E

S/d

64

64

70

70

70

70

70

70

UK

Ag/E

S/d

10

1

0

11

11

11

11

11

11

Pg/E

S/d

1,7

1,7

1,8

1,8

1,8

1,8

1,8

1,8

P

roje

kto

vane k

oncentr

acije

BP

Kkg/d

2

.063

2.3

49

2

.406

3.9

18

2.4

96

4.1

46

2.7

00

4

.626

SM

kg/d

2

.400

2.7

33

2

.807

4.5

71

2.9

12

4.8

37

3.1

50

5.3

97

UK

Akg/d

375

4

27

441

7

18

4

58

7

60

4

95

848

Pkg/d

64

73

72

118

7

5

124

8

1

139

2033

HE

RC

EG

NO

VI

2058

PP

OV

Me

ljin

e2008

2023

102.7

43

14.0

74

63.5

39

8.7

04

58.0

63

7.9

54

50.2

69

6.8

86




Obzirom na utvrđene markere za projektne periode i implementaciju, proračuni za projektovanje PPOV su zasnovani na sledećim potrebnim kapacitetima (Tabela 3.3.). Tabela 3.3: Projektovani kapaciteti za postrojenje za prečišćavanje otpadnih voda

Kapacitet Faze 1 (2023) Kapacitet Faze 2 (2033)

zima ljeto zima ljeto

Populacija

Stanovništvo stan. 29.795 29.795 30.991 30.991

Turisti stan. 661 32.922 1.052 34.961

Industrija 2.562 2.562 3.122 3.122

Ukupna populacija 33.018 65.279 35.164 69.074

Istovar fekalnog otpada Stanovnici priključeni na septičke rezervoare

stan. 6.893 11.790 6.370 10.653

Opterećenje od septičkih rezervoara

kg BPK5/d 424 0 387 0

Projekt. opterećenje Ekvivalentni stanovnici (zaokružen broj)

ES(60) 40.100 65.300 41.600 69.100

Stepen zagađenja u dotoku postrojenja

kg BPK5/d 2.406 3.918 2.496 4.146

Projektovani protok Prosječni protok po suvom vremenu

Dnevni protok m³/d 8.483 13.370 9.120 13.856

Prosječni protok m³/h 353 557 379 577

Minimalni protok m³/h 281 386 302 400

Vršni protok po suvom vremenu

Satni vršni protok m³/h 663 1.194 711 1.237 Vršni protok po k. Vrem.

Satni vršni protok m³/h 1.729 2.259 1.814 2.341

Indeks zapremine mulja ml/g 130 130 115 115

Imajući u vidu ove principe, objekti za prečišćavanje otpadnih voda koji će biti izgrađeni u okviru ovog projekta će pokazati dovoljno fleksibilnosti kod budućih proširenja. Na sledećoj slici je pokazano da je dostupna površina (1,51ha) na lokaciji Meljine dovoljna za izgradnju objekata za proces prečišćavanja otpadnih voda.




LEGENDA

Slika 3.1: Situacioni prikaz PPOV




Koncept prerade otpadnih voda / mulja

• Opis procesa u objektima za prečišćavanje otpadnih voda

o Jedinica sa rešetkom

Prva radna jedinica koja učestvuje u procesu prečišćavanja otpadnih voda nakon pumpanja je rešetka koja služi za uklanjanje krupnijeg otpada koji se nalazi u kanalizacionom sistemu i biva donesen ulazom otpadne vode u postrojenje, kao što su krpe, pruće, tamponi, konzerve, voće, itd. Predviđanje rešetki omogućava zaštitu pumpi, ventila, cjevovoda i ostalih dodataka od oštećenja ili začepljenja uzrokovanih krupnim materijalom, a takođe je i smanjena mogućnost ometanja rada sledećih jedinica biološkog prečišćavanja usled začepljenja. U pogledu tehničke dodatne opreme, predviđena je instalacija dvije paralelne radne linije opremljene sitnim i krupnim rešetkama koje se čiste mehanički u okviru svojih radnih serija. Prva faza prečišćavanja je osmišljena tako da zadovolji potrebe protoka i druge faze proširenja. Za slučajeve nepravilnog rada ili kvara rešetki, takođe će biti postavljeni pomoćni zaobilazni kanali sa krupnom rešetkom koja će se čistiti ručno. Za svrhe projektovanja predviđena je širina proreda krupnih i sitnih rešetki od 25 i 6 mm, dok je za krupnu rešetke u zaobilaznim kanalima predviđeno 40 mm. Dio postrojenja za prečišćavanje rešetkom će biti opremljen i rešetkastom presom za kompaktiranje izdvojenog materijala na 50% njegove prvobitne zapremine, kao i transportnim jedinicama za odbacivanje tog materijala u kontejnere. Odbačeni materijal će se redovno transportovati do javne sanitarne deponije za konačno odlaganje. Zbog blizine stambenih zona, jedinice za prečišćavanje rešetkom će biti natkrivene da bi se spriječilo širenje neprijatnih mirisa. Vazduh iz ovih jedinica će biti prečišćen biološkim prečišćivačima.

o Šljunak i masnoće

Izdvajanje šljunka će se obavljati u dva aerisana pjeskolova. Izabrani su aerisani dugački pjeskolovi sa pokretnim mostom za sakupljanje i sistemom duvaljki sa velikim razmakom. Sistem postiže stalnu brzinu protoka od 0,3 m/s koja omogućava odvajanje krupnih mineralnih materija kao što su šljunak i kamenčići, a u isto vrijeme se zadržavaju suspendovane organske materije u otpadnoj vodi, te se tako postiže dobro isprani šljunak. Šljunak koji nije dobro ispran i koji sadrži organske materije bi širio neprijatne mirise i privlačio insekte. Sakupljači masnoća, koji su sastavni dio pokretnih mostova za sakupljanje, sakupljaju plutajuća ulja i masnoće iz gornjeg dijela preko nasipa koji se obično nalazi na kraju komore za izdvajanje šljunka i masnoća. Masnoće se izbacuju u kanal kroz koji se spuštaju u jamu za sakupljanje masnoća, odakle mogu da se sakupe kamionima za usisavanje. Sa dna aerisanog pjeskolova će se nataloženi materijal uz pomoć pumpi uvesti u kanal niz koji će se spustiti do jedinica za sortiranje šljunka. U ovim jedinicama pijesak i šljunak se peru da bi se smanjio sadržaj organskih materija šljunka, koji se taloži i transportuje se kosim spiralnim trakama do kontejnera. Višak vode




iz sortiranja šljunka sa vraća u proces. Odbačeni materijal će se redovno transportovati do javne sanitarne deponije za konačno odlaganje. Otpadna voda iz koje su uklonjeni šljunak i masnoće se spušta iz komora za izdvajenje šljunka i masnoća do aeracionih bazena.

o Septička stanica Jedan dio stanovništva Herceg Novog primjenjuje neposredno odlaganje otpada u septičkim jamama. Da bi se lokalno zaštitila životna sredina, već u prvoj godini rada potrebno je predvidjeti prihvat i preradu ovog fekalnog mulja. Fekalni otpad koji treba da bude obrađen u PPOV-u će biti dopreman do septičke prijemne stanice sa predviđenom rešetkom, nakon čega će otpad biti uskladišten u podzemnim rezervoarima sa pumpama za usitnjavanje koje transportuju fekalni otpad do ulaza u postrojenje. Zahvaljujući mogućnosti skladištenja fekalnog mulja i njegovog pumpanja do jedinica za prečišćavanje rešetkom u toku perioda sa malim protokom, moguće je izbjeći dodatne vrijednosti vršnog protoka u drugom periodu. U suprotnom, dodatne vrijednosti bi naložile povećanje zapremine bazena.

o Biološka obrada Za PPOV u Herceg Novom izabrana tehnologija prečišćavanja je SBR proces. Shema protoka objekata za prečišćavanje koji su predloženi za SBR proces je data na sledećoj slici.

Ulazna pumpna stanica

Rešetka Komora za filtriranje i

odmašćivanje

Retenciozni bazen

Dovod Odvod

Odlaganje

Stanica za aeraciju i

uslužna zgradag

Septičkastanica

SBR

Stanica za ispumpavanje

mulja

Bazen za zgušnjavanje

mulja

Prerada i odlaganje

Prerada i odlaganje

Isušivanje mulja

Prečišćivač vazduha

Slika 3.2: Šema protoka u tretmanu otpadnih voda i mehanički proces dehidratacije

mulja, SBR proces




SBR proces prečišćavanja se zasniva na procesu prečišćavanja otpadne vode putem bakterijskih muljnih flokula, koje se takođe zovu i aktivni mulj. Proces uključuje sledeće korake:

(a) Miješanje otpadne vode sa aktivnim muljem; (b) Aeracija muljne tečnosti u aeracionom bazenu; (c) Nitrifikacija i denitrifikacija; (d) Izdvajanje aktivnog mulja taloženjem ili filtriranjem

Uvođenje nitrifikacije i denitrifikacije kao među-koraka omogućava prabacivanje procesa na proces sa nitrifikacijom bez denitrifikacije uz pomoć kontrole koncentracije kiseonika u bazenima. Vazduh se uvodi u proces putem potopljenih aeratora. Snabdijevanje procesa vazduhom se obavlja duvaljkama. Vazduh se ravnomjerno raspoređuje u bazenu korišćenjem npr. aparata za proizvodnju finih mjehurića vazduha koji su raspoređeni po dnu bazena. Nakon uvodnog uklanjanja ugljeničnih materija i nitrifikacije otpadne vode pretvaranjem amonijaka iz otpadne vode u nitrate, uređaji za aeraciju se isključuju i tako se stvara anoksična sredina (nema dostupnog slobodnog kiseonika) i uslovi u kojima je omogućena denitrifikacija. U anoksičnoj sredini aerobni mikroorganizmi osiguravaju uklanjanje azota tako što koriste kiseonik vezan u molekulima nitrata. Taj kiseonik mikroorganizmi koriste za disanje, a oslobođeni azot se u vidu mjehurića ispušta iz bezena u atmosferu. Potpuno miješanje sadržaja bazena je omogućeno upotrebom potopljenih miksera koji u najvećoj mogućoj mjeri sprečavaju razbijanje muljnih klastera. Rast biološkog mulja će biti kompenzovan-kontrolisan stalnom evakuacijom mulja iz sistema (suvišni aktivni mulj). Koncentracije muljne tečnosti sa sadržajem suspendovanih materija će se održavati na nivou koji odgovara postavljenim zahtjevima (karakteristikama mulja, temperaturi, itd.) za proces nitrifikacije i denitrifikacije, da bi se izbjegle male koncentracije nitrata ili visoke koncentracije kiseonika. Proses će biti dimnzioniran tako da će se omogućiti regulacija kod slučajeva varijacija parametara protoka. Na taj način će se biološka obrada u svim opisanim procesima obavljati u procesu produžene aeracije aktivnog mulja, što omogućava smanjenje sadržaja organskih materija u otpadnoj vodi, kao i istovremenu stabilizaciju mulja. Stoga nije potrebna dodatna stabilizacija suvišnog mulja. Rješenje aeracionih bazena će uveliko zavisiti od sistema za aeraciju koji će na posletku biti odabrani prema rješenjima iz glavnog projekta i rezultatima tenderske procedure. U pogledu jednostavnosti načina rada i namjere da se postigne mala površina osnove bioreaktora, Projektant preporučuje reaktore za nitrifikaciju i denitrifikaciju opremljene uređajima za proizvodnju finih mjehurića i potopljene pokretače kao među-korak za sve opisane procese.




o Izdvajanje mulja

Prečišćena otpadna voda se od muljne tečnosti odvaja tako što se u toku faze taloženja klasteri mulja spuštaju na dno samog bioreaktora.

o Stanice za pumpanje povratnog i suvišnog mulja

Muljna tečnost sa aktivnim muljem koja je izdvojena iz biološki prečišćene otpadne vode (taloženjem) može ili da ostane u procesu, ili da se preradi kao suvišni mulj. Višak mulja će se periodično transportovati u spremnik za aktivni mulj. Pumpe za povratni i suvišni mulj se nalaze unutar stanica za pumpanje povratnog i suvišnog mulja koje će biti postavljene za svaki bioreaktor i opremljene potopljenim pumpama na motorni pogon u vodenim komorama. Količina suvišnog će se mjeriti induktivnim mjeračima protoka.

o Uklanjanje fosfora

Fosforna precipitacija će se obavljati dodavanjem soli gvožđa i aluminijuma. Soli ovih metala će se dodavati otpadnoj vodi u razdjelnoj komori u bioreaktorima. Hemijska precipitacija fosfora omogućava smanjenje ukupne koncentracije fosfora na traženih 2 mg/l. Reagens za precipitaciju će se čuvati u spremnicima od HDPE i dodavaće se otpadnoj vodi uz pomoć doznih pumpi. Korišćenje kreča za uklnjanje fosfora nije razmatrano zbog značajnog povećanja mase mulja u odnosu na korišćenje soli metala, kao i zbog prijavljenih problema u vezi sa rukovanjem, čuvanjem i dodavanjem kreča.

o Dozne stanice za aditive

Dozna stanica za aditive kao što su poli-aluminijum hlorid i drugi reagensi će biti uvedena u drugoj fazi proširenja. Reagensi će se dodavati otpadnoj vodi u bioreaktoru da bi se poboljšala taloživost mulja i smanjio indeks zapremine mulja na ≤ 115 ml/g. Reagensi će se čuvati u spremnicima od HDPE i dodavati otpadnoj vodi uz pomoć doznih pumpi.

o Prerada mulja

Suvišni mulj koji nastaje u procesu prečišćavanja otpadnih voda će se podvrgavati ugušnjavanju u spremnicima za ugušćavanje mulja i isušen mehaničkom dehidratacijom. Ugušćavanje mulja: Višak aktivnog mulja koji se proizvodi u procesu prečišćavanja će se zgušnjavati u spremnicima za ugušćavanje mulja. Spremnik će biti projektovan tako da može da primi suvišni mulj koji nastaje u toku 3 dana prečišćavanja. Spremnik će biti opremljen pokretačem za homogenizaciju mulja i sa uređajima za podešavanje visine za ispuštanje muljne tečnosti. Mora da se predvidi i pomoćni ispust. Muljna tečnost će se transportovati do ulaza u postrojenje.




Isušivanje mulja Za hercegnovsko postrojenje može da se razmatra jedino proces mehaničke dehidratacije zbog toga što bi površina kada za isušivanje mulja prevazišla površinu zemljišta koje je dostupno za PPOV. Rješenje objekata za isušivanje mulja će uveliko zavisiti od sistema koji će na posletku biti odabran prema rješenjima iz glavnog projekta i rezultatima tenderske procedure. Kod mehaničkog isušivanja, zgusnuti suvišni mulj se pumpa do dvije centrifuge koje rade paralelno ili eventualno do filter presa ili komore sa filter presama. Linija za dovođenje mulja do centrifuga/filter presa će imati tačke za ubrizgavanje polimera. Takođe će biti opremljena mikserem koji će obezbijediti dobro miješanje mulja i polimera prije nego što on dospije u centrifuge/filter prese. Rastvor polimera se uz pomoć doznih pumpi pumpa od jedinice za doziranje koja se sastoji od rezervoara koji je podijeljen na rezervoar za miješanje flokulanata i .rezervoar dovoljan za dnevnu flokulaciju. Rezervoar za miješanje flokulanata dobija polimer u prahu. Dodaje se raspršena voda dok se u rezervoaru za miješanje flokulanta ne dostigne određeni nivo. Po dostizanju zrelosti tečnost se prebacuje u rezervoar dovoljan za dnevnu flokulaciju odakle se u dozama dodaje u proces. Isušeni mulj se izbacuje na kosu spiralnu prenosnu traku koja ga prenosi i odbacuje u transportne kontejnere. Odavde će on biti transportovan kamionima do konačnog odlagališta. Da bi se spriječilo širenje neprijatnog mirisa predviđeno je skladištenje isušenog mulja u kontejnerima u zgradi za isušivanje mulja. Da bi se postigla što je veća moguća fleksibilnost u pogledu načina za odlaganje mulja u Crnoj Gori i da bi se stvorila mogućnost izbora ekonomski najisplativijeg načina odlaganja, predlaže se privremena upotreba prethodno opisanih pokretnih jedinica za dodavanje kreča prije njegovog odlaganja.

o Spojevi vodova cijevi

Spojevi vodova cijevi između pojedinačnih jedinica za prečišćavanje (otpadne vode, fekalnog otpada, mulja) i svi spojevi vodova između pojedinačnih sistema za odlaganje (drenažne vode, muljna tečnost) i unutrašnja mreža cjevovoda će biti napravljeni od HDPE.

o Prečišćivač vazduha/ biofilter

Sledeći objekti i zgrade će biti natkriveni i vršiće se njihova ventilacija i prečišćavanje evakuisanog vazduha:

• Jedinica sa rešetkom • Pjeskolov sa mastolovom • Retenzioni bazen • Zgrada za dehidrataciju mulja

Kod ovih objekata svaki ventilator je priključen na otvore i cijevi za odvod vazduha koji transportuju vazduh kroz grubi prečišćivač do posteljice ispod materijala u biofilteru. Vazduh biva pročišćen nakon što je uz pomoć venilatora potisnut kroz biofilter. Biofilter je ispunjen organskim materijalom (medijum filtera) kao što je krupnija ili sitnija piljevina. Dok vazduh prolazi kroz biofilter, mikrobi u organskom materijalu pretvaraju




gasove koji izazivaju neprijatan miris u ugljen dioksid i vodu. Da bi se obezbijedio neophodan stepen vlažnosti, biofilter mora da bude zaštićen od kiše i sunca.

o Uslužni objekti

U sklopu izgradnje PPOV, planirana je i upravna zgrada za rukovođenje postrojenjem. Upravna zgrada će sadržati sledeće prostorije:

• Kontrolni centar; • Laboratoriju; • Zajedničke prostorije; • Radionicu i skladišta; • Prostorija za distribuciju struje srednjeg i visokog napona.

o Terenski radovi

Lokalitet za PPOV treba da bude pripremljen na takav način da postoji adekvatan prilaz postrojenju, ali i da se spriječi neovlašten ulazak. Unutrašnja mreža puteva obuhvata prilazni put, staze i sistem za odvođenje atmosferskih voda. Da bi se omogućio valjani prilaz zgradama i svim jedinicama prečišćavanja koje se moraju neprekidno održavati ili im se mora često pristupati, biće izgrađeni asfaltirani ili popločani putevi. Ostale jedinice za prečišćavanje koje traže malu pažnju osoblja i skromno održavanje ća biti pristupne makadamskim prilazom. Sve jedinice za prečišćavanje će imati prilaz putem pješačkih staza. Za lokalitet je potreban je okolni sistem za odvođenje padavinskih voda da bi se izbjegle poplave nakon velikih kiša. Kultivacija zemljišta koju je potrebno obaviti na lokaciji postrojenja uključuje izravnavanje svih zona na kojima se izvode građevinski radovi, nasipanje, spuštanje nivoa površina do planiranog, uklanjanje viška materijala se terena i njegovo konačno čišćenje. Parcela za PPOV treba da bude okružena sigurnosnom ogradom od bodljikave žice visine 2.25 m. Ulazna kapija će imati dva krila, a oba će biti široka 3 m.

o Koncept rada i plan zapošljavanja Upravljanje postrojenjem zahtijeva posebne vještine koje se nisu prisutne kod drugih vidova upravljanja i stoga bi trebalo da se za to ustanovi posebna jedinica samoupravljanja koja će biti u cjelini integrisana u predviđeni milje, vršeći svoju funkciju unutar upravnih zgrada u krugu postrojenja i raspolažući sopstvenom radionicom, skladištem i objektima za održavanje. Radovi na prečišćavanju će biti organizovani, vođeni i praćeni od strane upravnika PPOV-a po mogućnosti inženjerske struke. Načelnik radne jedinice će biti odgovoran za upravljanje radom i odgovaraće odgovornim vlastima u Herceg Novom. Upravnik treba da ima jednog pomoćnka za administrativne poslove oko finansijskog vođenja postrojenja. Za upravljanje jedinicom za prečišćavanje otpadnih voda, po implementaciji prve faze, Projektant predlaže sledeći plan zaposlenih:




1 Upravnik PPOV-a 1 Administrativni radnik u PPOV-u 2 Tehničara u PPOV-u 5 Operatera PPOV-a 3 Fizička radnika u PPOV-u 2 Čuvara PPOV-a

Poželjno je da prije faze instalacije Opština Herceg Novi već regrutuje osnovno osoblje i pobrine se da oni budu na raspolaganju za profesionalnu obuku i upoznavanje sa novim objektima i procesima koji su uključeni u njihov rad. Valjano upravljanje postrojenjem za prečišćavanje zahtijeva profesionalne vještine koje još uvijek nisu razvijene u Crnoj Gori. Prema tome, adekvatna politika zapošljavanja nalaže regrutovanje osoblja sa sličnom profesionalnom profilacijom i organizovanje profesionalne obuke za dato osnovno osoblje. Nakon zapošljavanja, osnovno osoblje će proći kroz osnovnu obuku za sticanje osnovnog profesionalnog znanja, upoznavanja sa procesima i radnim jedinicama koje učestvuju u preradi mulja i otpadnih voda, proučavanja upravljačkih zadataka i kontrola procesa, kao i za upoznavanje sa upravljanjem radnim procesom i monitoringom kvaliteta efluenta. Ova obuka može da se izvodi u PPOV-u u Podgorici da bi se postigla dovoljna širina u praktičnom radu. Nakon završene osnovne obuke, osoblje bi trebalo da bude upoznato sa objektima prečišćavanja i da aktivno učestvuje u obavljanju provjera postrojenja i njegovom puštanju u rad. U toku puštanja u pogon, radno osoblje će proći kroz intenzivnu radnu obuku uz korišćenje radnih priručnika (sa važnim polaznim informacijama). Istovremeno će osnovno osoblje učestvovati u izradi organizacionih grafikona, radnih programa i uputstava za djelovanje u vanrednim situacijama. Nakon pokretnja postrojenja i početnog prijema radova, stalna obuka osoblja bi trebalo da se nastavi dok se ne stekne radna rutina koja je potrebna za samostalno vođenje sistema.

o Procjena rizika

Predloženi koncept prečišćavanja ima minimalne upravljačke zahtjeve i ujedno se zasniva na najjeftinijem rješenju. Stalna obuka osoblja bi trebalo da se nastavi dok se ne stekne radna rutina i dok radna jedinica ne bude u stanju da vodi sistem i upravlja radnim procesom bez pomoći spolja. Primjena dokazane tehnologije i temeljne obuke će omogućiti pouzdan način rada na održivoj osnovi, pod uslovom da su troškovi eksploatacije i održavanja adekvatno finansirani i da obučeno osoblje ne prihvati druge ponude. Rizik od neadekvatnog načina rada i održavanja stabilnih i dokazanih procesa je sa tehničkog stanovišta mali u poređenju sa ostalima, ali veliki sa stanovišta osjetljivih okvirnih uslova. Dok je dodjela koncesija po pitanju kvalifikacija novih zaposlenika prihvatljiva do određenog stepena i može se kompenzovati intenzivnom obukom, neadekvatno finansiranje troškova eksploatacije će imati za posledicu brzo propadanje instalacija, a odlazak obučenog osoblja će ozbiljno uticati na rad sistema jer obučeni operateri kanalizacionih sistema nisu dostupni na tržištu rada. Dok se siguran finansijski okvir može postići valjanim postavljanjem preduslova za implementaciju projekta,




nedostatak kvalifikovanog osoblja uzrokuje probleme koji se teško mogu riješiti nakon završetka projekta. Stoga se predlaže da se nastavi sa podrškom radne jedinice i nastavkom daljeg razvoja postrojenja.

o Snabdijevanje vodom Za opsluživanje postojeće opreme u okviru procesa prečišćavanja, biće izgrađen sistem za snabdijevanje vodom, sa crijevima prečnika 25 mm od tvrde plastike dovoljne dužine, i sa glavom mlaznice sa zatvaračem prečnika 10 mm. Biće obezbijeđene radne/rezervne ili radne/pomoćne/rezervne pumpe. Izvor vode za korištenje biće izlazni efluent. Sistem će moći da postigne visinu dizanja iz glave mlaznice od 25 m i kapacitet od 5 l/s (pod pretpostavkom da je dužina crijeva 20 m).

o Napajanje električnom energijom i pomoćno napajanje Napajanje el.energijom od strane lokalnog distributera će se omogućiti putem razvodne opreme srednjeg napona i trafo stanice 10 kV / 400 V. Iz sigurnosnih razloga trafo stanica će biti opremljena sa dva transformatora projektovana za kapacitet od rd. 900 kW / 1.000 kVA u skladu sa procijenjenom potrošnjom. Kada je u pitanju izgradnja na predmetnoj lokaciji, treba imati u vidu sledeće:

- Uslovi tla na lokaciji su takvi da je ono opisano kao aluvijalno, te stoga u izgradnji treba umati u vidu i postavljanje potpora.

- Nivo morske vode neće uticati na građevinske radove čak i u slučaju da je potrebno graditi duboke temelje.

- Površina “Betonjerke” je djelimično pokrivena betonskim pločama koje moraju da se uklone prije izgradnje PPOV-a.

- Precizna procjena troškova za isušivanje bez temeljnih geotehničkih ispitivanja bi bila nepouzdana. Čak i sa izvedenim temeljnim geotehničkim ispitivanjima, postoji vjerovatnoća da će preduizimač napraviti izuzetak kada su u pitanju troškovi za isušivanje i zahtijevati plaćanje na osnovu jedinice isušenog zemljišta.

4. Opis razmatranih alternativa Analizom zahtjeva korisnika prostora ocijenjeno je da je cilj izgradnje postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda, želja da se otpadne vode iz Herceg Novog tretiraju na Zakonom propisan način. Provjeru ove ideje sa stanovišta mogućeg uticaja na životnu sredinu, konkretno na more kao recipijent, neophodno je procjeniti kroz ovaj Zahtjev i dalju izradu Elaborata o procjeni uticaja projekta na životnu sredinu. Kao relevantni za realizaciju projekata na ukupnom prostoru Herceg Novog smatraju se opšti ciljevi zaštite životne sredine.

- pažljivo upravljanje i očuvanje u najvećoj mogućoj mjeri neobnovljivih resursa;

- racionalna (održiva) upotreba energije i prirodnih resursa (voda, zemljište, šume i sl.);




- minimiziranje otpada, efikasno sprečavanje i kontrola zagađenja, kao i minimiziranje ekoloških rizika;

- primjena principa predostrožnosti, tj. zahtjeva da se očuva prirodna ravnoteža u okolnostima kada nema pouzdanih informacija o određenom problemu;

- primjena principa ekološke kompenzacije – ako se mogu izbjeći negativni efekti na fizičke karakteristike prostora sa velikim vrijednosima biološkog diverziteta ili diverziteta prirodnih predjela, onda treba postići balans pomoću mjera zaštite i konzervacije;

- poštovanje ekološkog integriteta – treba zaštititi ekološke procese od kojih zavisi opstanak vrsta, kao i staništa od kojih zavisi njihov opstanak;

- obezbjeđenje restauracije i ponovnog stvaranja (obnavljanje) – gdje je to moguće, biodiverzitet i rehabilitaciju i reintrodukciju ugroženih vrsta;

- izbor najboljih tehnologija koje su na raspolaganju i najboljih primjera iz prakse za zaštitu životne sredine;

- primjena principa pažljivog donošenja odluka, na osnovu najboljih mogućih informacija;

- obezbjeđenje učešća svih zainteresovanih strana u procese odlučivanja o ključnim pitanjima životne sredine vezane za projekte planiranih objekata, uz izgradnju dijaloga i povjerenja i uz razvoj društvenog kapitala;

- poseban cilj zaštite životne sredine u predmetnom prostoru je održivi razvoj turističke djelatnosti čime će se obezbijediti dugoročna zaštita svih elemenata životne sredine, kroz kontrolisano obavljanje predviđenih djelatnosti.

Svakako, u pogledu zadovoljavajućeg upravljanja životnom sredinom ova lokacija predstavlja izvodljivo rješenje. Međutim, moraju se uzeti u obzir sledeći uticaji na životnu sredinu:

- Obim saobraćaja na ovom prostoru, kao i uticaji koje saobraćaj proizvodi (buka,...) će se povećati usled sledećeg:

o Isporuke mulja i otpadnih voda iz septičkih rezervoara u stanicu za prihvat fekalnog otpada,

o Dnevnog transporta mulja do drugog mjesta za odlaganje. - Za izgradnju objekata na predloženoj lokaciji biće potrebna priprema zemljišta

uključujući i okolni sigurnosni pojas. - Za pripremu lokacije neophodni su radovi na iskopu. - Zbog blizine saobraćajnica, postrojenje će morati da bude u potpunosti ograđeno.

Pregled tehnologija za prečišćavanje otpadnih voda Jadranska obala je prema evropskoj definiciji klasifikovana kao manje osjetljivi recipijent. Shodno tome, ispuštanje prečišćene otpadne vode u Jadransko more bi trebalo da se obavlja u skladu sa evropskim Propisom (91/271/EEC) za ispuštanje u manje osjetljivi recipijent. Kao rezultat navedenog, sva prečišćena otpadna voda koja se ispusti u Jadransko more će biti krajnji proizvod iz postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda koja omogućuju u najmanju ruku uklanjanje ugljenika. Primjenljivi biološki procesi prečišćavanja otpadnih voda i dehidratacije mulja treba da se razmotre sa aspekta stepena u kome oni zadovoljavaju sledeće osnovne okvirne uslove:




Zbog topografske situacije terena i turističke privrede u razvoju, dostupnost zemljišta u priobalnom području je ograničena. Stoga površina osnove postrojenja i njegov uticaj na okolne nepokretnosti treba da budu svedeni na najmanju moguću mjeru. Kao što je ranije opisano, stanovništvo opštine Herceg Novi još uvijek jednim dijelom vrši neposredno odlaganje otpada iz septičkih rezervoara kroz ispuštanje otpadnih voda kroz podmorske ispuste u priobalnoj regiji. Da bi se zaštitila životna sredina na lokalnom nivou, već na početku rada postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda treba da budu razmotreni načini prerade i ekološki ispravnog odlaganja kanalizacionog mulja. Trenutno u priobalnom području Crne Gore ne postoji ni jedno operativno postrojenje za prečišćavanje otpadnih voda. Stoga je saznanje lokalnog stanovništva o načinu rada objekata za prečišćavanje otpadnih voda veoma ograničeno. Trebalo bi da se razmotre jedino one opcije procesa koje podrazumijevaju relativno jednostavan način rada i visok stepen radne stabilnosti. Nadalje su u pogledu pomenutih okvirnih uslova analizirani najčešće primjenjivani procesi za prečišćavanje otpadnih voda, a sve u svrhu iznalaženja najboljeg rješenja za predložene lokacije. Ovi procesi su:

- Konvencionalno postrojenje sa aktivnim muljem (Kontaktna stabilizacija), - Šaržni bioreaktor, - Membranski bioreaktor.

Sva tri procesa su pod-varijante procesa sa aktivnim muljem, što je biološki proces koji optimalno funkcioniše u vodenoj sredini sa visokom koncentracijom mikroorganizama (klasteri aktivnog mulja) koja je podvrgnuta aeraciji. U procesima sa biološki aktivnim muljem, nakon mehaničkog prečišćavanja, otpadne vode kontinuirano dotiču u bazene gdje se miješaju sa postoješim biološkim (aktivnim) muljem koji se nalazi u sistemu i podvrgavaju procesu aeracije. Zatim organske materije iz otpadnih voda dolaze u kontakt sa mikroorganizmima i bivaju iskorištene kao hrana i nakon okcidacije pretvorene u CO2 i H2O. Proces sa aktivnim muljem ima široku primjenu i efikasnost u uklanjanju rastvorenih i koloidnih biorazgradivih organskih materija. Proces sa biološki aktivnim muljem je izabran i koristi se za prečišćavanje otpadnih voda u mnogim opštinama i industrijskim posrtojenjima širom svijeta. Konvencionalni proces sa aktivnim muljem (Kontaktna stabilizacija) Konvencionalni prosec prečišćavanja sa aktivnim muljem (AM) je najrasprostranjenija tehnologija prečišćavanja otpadnih voda u Evropi i širom svijeta. Tehnički opis Biološki proces prečišćavanja otpadnih voda u postrojenjima sa AM (kao što je prikazano u sivom polju na (Slika 4.1)) karakterišu 4 elementa:

• Bazen za aeraciju opremljen odgovarajućom opremom u kome se biomasa miješa sa otpadnom vodom i snabdijeva kiseonikom.

• Finalni taložnik, u kome se sedimentacijom biomasa odvaja od prečišćene otpadne vode.

• Kontinuirano prikupljanje povratnog mulja (u tečnom stanju sa sadržajem suspendovanih materija) i njegovo pumpanje nazad u bazen za aeraciju da bi se postigao zadovoljavajući rast mikroorganizama u bazenu.




• Ispumpavanje viška mulja, njegova prerada i odlaganje da bi se održala odgovarajuća koncentracija MMSS.

Ako izostane jedan od ovih elementa, cjelokupan proces je neefikasan. Primarno taloženje nije neophodno kod postrojenja sa AM. Ona zavisi od koncentracije dolaznih otpadnih voda i ciljanog proseca prerade mulja. Vazduh se najčešće u sistem uvodi putem aeratora, koji se nalaze na dnu aeracionog bazena, ili u nekim slučajevima putem mehaničkih miksera (površinskih aeratora). Proces prečišćavanja sa AM predviđa relativno jednostavan i lak način rada.

Odvod

Aeracioni bazen

Sekundarnitaložnik

Dotok

Pjeskolov Rešetka

Prerada i odlaganje

Prerada i odlaganje mulja

Prerada i odlaganje

Slika 4.1: Konvencionalni proces sa AM Zahvaljujući činjenici da su rastvorljive organske materije uklonjene nakon kratkog kontakta sa aktivnim muljem, u SAD-u je razrađena pod-varijanta konvencionalnog procesa sa AM. Ovaj proces je poznat pod nazivom “Kontaktna stabilizacija”. Kontaktna stabilizacija se zasniva na sličnim principima koji su dati za konvencionalni proces sa AM. Unutar ovog sistema, dolazne otpadne vode se u kontaktnom bazenu jedno kratko vrijeme miješaju sa aktivnim muljem. Ovaj bazen ima dovoljnu zapreminu da omogući prisustvo muljne mase u količini koja je potrebna za uklanjanje ugljenika. Aktivni mulj se taloži u sekundarnim taložnicima odakle se vrši njegovo povratno pumpanje u bazen za stabilizaciju gdje se vrši aeracija povratnog mulja. Tako se apsorbovane organske materije izlažu kiseoniku, a mulj se stabilizuje putem dodavanja potrebne količine muljne mase da bi se potigla starost mulja koja je neophodna za stabilizaciju. Kako je koncentracija suvih materija veća kod povratnog mulja nego u bazenima gdje se miješaju mulj i otpadne vode, bazen za stabilizaciju zahtijeva manju zapreminu koja može da obezbijedi istu muljnu masu.




Odvod

Sekundarni taložnik

Dotok

PjeskolovRešetka

Prerada i odlaganje


Prerada i odlaganje

Kontaktna stabilizacijaBazen za

stabilizacijuKontaktni

bazen

Slika 4.2: Kontaktna stabilizacija

Procjena datog rješenja Konvencionalni proces sa AM i Kontaktna stablizacija kao varijacija ovog procesa uključuju relativno jednostavan način rada. Stoga je ovo veoma pogodno rješenje naročito za područja gdje je iskustvo operatera na polju prečišćavanja otpadnih voda ograničeno. Prednost Kontanktne stabilizacije je u tome što je ukupna zapremina bazena koja je potrebna za aeraciju manja nego kod konvencionalnog procesa sa AM.

Tabela 4.1: Prednosti i nedostaci kod procesa sa aktivnim muljem Prednosti Nedostaci Daje visoko prečišćeni efluent Prilagodljiv i pouzdan način rada Relativno jednostavno funkcionisanje Relativno nizak stepen potrebne obučenosti osoblja Relativno male potrebe održavanja Nudi mogućnost ujednačavanja dotoka Najrasprostranjeniji proces prečišćavanja otpadnih voda na svijetu

Površina osnove je veća nego kod membranske tehnologije Uspješnost procesa zavisi od dobrog taloženja mulja

Šaržni bioreaktor (SBR) Šaržni bioreaktori (SBR) se zasnivaju na procesu sa AM. Međutim, aeracija i taloženje se odvijaju u istom bazenu. Tehnički opis Šaržni bioreaktori mogu da se projektuju tako da se njihov rad zasniva na ujednačenom dotoku ili na neprekidnom radnom ciklusu. Rješenje zasnovano na neprekidnom radnom ciklusu ima široku primjenu u praksi jer omogućava transparentnost u toku rada. Potrebna muljna masa koja je odlučujuća za zapreminu bioreaktora se izračunava na osnovu bioloških procesa koji su slični konvencionalnom procesu u postrojenjima sa AM. Kao drugi uslov se postavlja to da zapremina postrojenja mora da zadovolji hidrauličke uslove koji su od ključne važnosti za potrebno vrijeme reakcije za tečni mulj sa sadržajem suspendovanih materija.




Maksimalna veličina bazena se određuje ili na osnovu zapremine potrebne za biološku reakciju, ili na osnovu potrebne hidrauličke zapremine, u zavisnosti od toga koja od njih je veća. Hidraulička zapremina je obično od odlučujućeg značaja za slivne površine sa visokim vrijednostima dotoka. U tom slučaju SBR postrojenja nemaju nikakvih prednosti u odnosu na konvencionalni proces sa AM zbog činjenice da će potrebna veličina SBR reaktora prevazići zapreminu bioreaktora i sekundarnog taložnika konvencionalnog procesa sa AM. Kao rezultat gore navednog, SBR proces se uglavnom koristi za industrijska postrojenja i mala postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda iz domaćinstava sa ujednačenim dotokom i malim vrijednostima dotoka.

Prerada i odlaganje

Prerada i odlaganje

SBR

OdvodDotok

PjeskolovRešetka


Slika 4.3: Proces u šaržnom bioreaktoru U slučaju da je konstruisan samo jedan SBR bazen, potreban je i bazen za ujednačavanje dotoka koji će primiti i zadržati dolazeće otpadne vode u toku perioda taloženja, odlivanja i mirovanja. Kao alternativa ovom rješenju bilo bi potrebno da dva bazena rade u isto vrijeme sa različitim intervalima. U svakom slučaju poželjno je predvidjeti retenzioni bazen ispred šaržnih bioreaktora da bi se pomogla izmjena faza u toku ciklusa i omogućilo izjednačavanje dotoka. Reaktor je obično opremljen sistemom za aeraciju, uređajem za miješanje, pomagalima za evakuaciju prečišćene vode, uređajem za odvođenje viška mulja, kao i sistemom za upravljanje i kontrolu procesa. Prečišćavanje otpadnih voda se obavlja u serijama faza procesa (punjenje, rekcija, taloženje, odlivanje) (pogledajte sliku Slika 4.4). kao i kod konvencionalnog procesa prečišćavanja sa AM, SBR proces omogućava uklanjanje ugljenika. Upravljanje SBR procesom zahtijeva veći nivo obučenosti osoblja nago proces kontaktne stabilizacije. Linija mulja je slična onoj kod postrojenja sa Kontaktnom stabilizacijom.




DovodPUNJENJE

MIJEŠANJE

TALOŽENJE

ODLIVANJE

MIROVANJE

AERACIJA

Odvod

Prerada mulja

Slika 4.4: Ciklus SBR procesa Koraci u radu SBR procesa koji su predstavljeni na slici (Slika 4.4) su opisani u tabeli Tabela 4.2.

Tabela 4.2: Koraci u radu SBR procesa Radni koraci Opis Punjenje U toku postupka punjenja, u reaktor se dodaje

određena količina otpadne vode i supstrata. Ovaj proces može da traje oko 50% od ukupnog vremena trajanja cijelog ciklusa.

Miješanje/Aeracija Tokom ovih perioda biomasa konzumira supstrat pod kontrolisanim uslovima.

Taloženje Tretirana otpadna voda se odvaja od aktivne biomase, a dobija se prečišćeni proizvod koji može da se ispusti kao efluent.

Odlivanje Prečišćeni efluent se evakuiše i isušta u toku perioda odlivanja.

Mirovanje Sistemi sa više bazena su potrebni kod većih postrojenja i gdje postoje vremenska variranja u dotoku otpadnih voda. Period mirovanja služi da se obezbijedi vrijeme jednom reaktoru da završi fazu punjenja prije prebacivanja na sledeću jedinicu.

Procjena datog rješenja SBR proces je prilagodljiv proces. Prerada i odvajanje čvrste biomase unutar jednog bazena može predstavljati povoljnost ovog procesa. Kao rezultat svega navedenog, ako su ispunjeni određeni okvirni uslovi ovaj proces podrazumujeva manje troškove izgradnje u poređenju sa konvencionalnim procesom sa AM.




Ove prednosti uveliko zavise od protoka i karakteristika kanalizacione mreže. Zbog toga SBR proces može biti pogodno rješenje za dato područje čak iako nivo složenosti funkcionisanja i obučenosti osoblja koje on nalaže predstavljaju nedostatke u poređenju sa konvencionalnim procesom sa AM.

Tabela 4.3: Prednosti/nedostaci SBR procesa Prednosti Nedostaci Samo jedan reaktor za preradu i za odvajanje Prilagodljiv način rada

Površina osnove je veća nego kod membranske tehnologije Relativno visok nivo složenosti funkcionisanja Relativno velike potrebe održavanja Uspješnost procesa zavisi od dobrog taloženja mulja Potreban relativno visok nivo obučenosti osoblja

Membranski bioreaktor (MBR) Membranski bioreaktor (MBR) je kombinacija bioreaktora supendvanog rasta sa procesom membranskog filtriranjakao što je mikrofiltracija ili ultrafiltracija. Tehnički opis MBR proces je sistem sa aktivnim muljem u kome se na mjestu sekundarnih taložnika koristi mikroporozna membrana za izdvajanje čvrstih materija iz tečnosti. Tipičan raspored kao što je opisan na slici (Slika 4.5) uključuje membrane koje su potopljene u dijelu bioreaktora u kome se vrši aeracija, zatim anoksičnu zonu i unutrašnje recikliranje tečnog mulja. Procesom filtriranja se dosta može uticati na vrijednost koncentracije MLSS-a što dovodi do velike koncentracije biološkog materijala (10-15 g/l) u bioreaktoru. Ovo dovodi do male potrebne zapremine. Štaviše, sekundarni taložnici za odvajanje biološkog materijala od prečišćene vode u ovom procesu nisu potrebni. Međutim, zapremina reaktora takođe zavisi od minimalnog hidrauličkog perioda retenzije od 6 sati za kritični protok da bi se potpomogle biohemijske reakcije i zaštitile osjetljive membrane. Osim toga, zbog jako osjetljivih membrana, pred-tretman u smjeru suprotnom od protoka u bioreaktoru zahtijeva dodatni i napredniji mehanizam za odvajanje. Stoga je potrebna (rotirajuća) fina rešetka (sito).


Prerada i odlaganje

Prerada i odlaganje

Dotok

PjeskolovRešetka Fina rešetka

Odvod

MBR

Slika 4.5: Ciklus procesa u membranskom bioreaktoru




Membranski bioreaktor (MBR) je relativno nova tehnologija prečišćavanja otpadnih voda i zasniva se na procesu sa BAM. Prva ovakva postrojenja velikog kapaciteta su puštena u rad tek toku poslednjih nekoliko godina. Kratki vijek trajanja opreme koji garantuju snabdjevači još uvijek nije potvrđen i nalaže zamjenu membrana svakih 5 — 8 godina. To znači da će biti neophodna obimna reinvestiranja u kratkim vremenskim intervalima. Nedostaci u vezi MBR procesa se odnose na troškove i pouzdanost u načinu rada. Visoki kapitalni troškovi zbog skupih membranskih jedinica i utroška energije zbog potrebnog gradijenta pritiska je ono što odlikuje ovaj sistem. Što se tiče načina rada, redovna primjena programa održavanja za koju je potreban visok nivo obučenosti operatera bi minimalizovalo utrošak energije, koji je u svakom slučaju znatno veći nego kod procesa sa BAM i SBR procesa. Redovno hemijsko čišćenje membrana sa hidrogen peroksidom (H2O2), limunskom kiselinom (C6H8O7) i natrijum hidroksidom (NaOH) je neophodno da bi se spriječila njihova patinizacija i stvaranje kamenca. Procjena datog rješenja Glavna prednost membranskih bioreaktora nad konvencionalnim procesima je u tome što je površina osnove mala čak i kada su mehaničko prečišćavanje i proces prerade mulja slični ostalim procesima sa AM. Jedinica za membransku separaciju ne samo da zamjenjuje, i u nekim slučajevima dopunjava funkciju uklanjanja čvrstih materija iz sekundarnog taloženja, već takođe obavlja i filtriranje efluenta i dezinfekciju. U slučajevima kada zahtjevi za prečišćenošću efluenta ne postavljaju potrebu za ovim jedinicama procesa, membranski proces obično nema tehničkih prednosti.

Tabela 4.4: Prednosti/nedostaci MBR procesa Prednosti Nedostaci Veoma visok stepen prečišćenosti efluenta (uklanjanje bakterija i čvrstih materija) Može da zamijeni filtriranje pijeskom i dezinfekciju Mala površina osnove Ne zavisi od dobrog taloženja mulja

Male mogućnosti za ujednačavanje dotoka Veoma složen način rada Veoma zahtjevno održavanje Potreban visok nivo obučenosti osoblja Veliki troškovi investiranja Veliki troškovi reinvestiranja zbog kratkog vijeka trajanja membrane (3-8 godina) Visok utrošak energije

Pregled alternativa za preradu mulja Osnovni cilj prerade mulja je da se dobije biološki stabilan krajnji produkt koji je pogodan za dalju primjenu u različitim procesima. Kada je u pitanju tretman mulja, dolaze u obzir brojne tehnologije, ali prije svega treba razmotriti dehidrataciju mulja. Nadalje će biti dat pregled mogućih načina za dodatnu stabilizaciju mulja: Naknadno dodavanje kreča za stabilizaciju mulja Osnovni zahtjev: dodavanje kreča da bi se povisila pH vrijednost na više od 12 u dovoljnoj količini da se osigura pH vrijednost ne manja od 12 u toku najmanje 2 sata.




Naknadno dodavanje kreča je proces koji se primjenjuje nakon krajnje dehidratacije kao finalna stabilizacija mulja uništavanjem biomase. Tehnički opis U ovom procesu se živi ili gašeni kreč miješa sa isušenim muljem u mješalici ili mikseru da bi se podigla pH vrijednost mješavine. Isušeni mulj se miješa sa živim ili gašenim krečom na način koji omogućava temeljno miješanje ove dvije materije. Živi kreč je pogodniji od gašenog jer egzotermička reakcija između živog kreča i vode može podići temperaturu na iznad 50 stepeni, što je dovoljno da se onemogući dalji razvoj larvi crva. Ovo dodatno umanjuje vlažnost mulja. Obezbjeđivanje adekvatnog postupka miješanja je presudan za sistem naknadnog dodavanja kreča da bi se izbjeglo stvaranje džepova nečistog materijala. Ovaj sistem se najčešće sastoji od mehanizma za dodavanje suvog kreča, trake sa isušenim muljem, i miješalice za mulj i kreč. Dobro miješanje je naročito važno da bi se omogućio kontakt kreča sa svim malim česticama mulja. Kada su mulj i kreč dobro izmiješani, smješa dobija zrnastu teksturu. Ovo omogućava njeno dugoročno skladištenje i lakše rasprostiranje po zemljištu uz pomoć konvencionalnih mašina za fertilizaciju. Procjena datog rješenja Naknadno dodavanje kreča je proces koji se dobro pokazao kod uklanjanja patogenih organizama, larvi crva i neprijatnog mirisa. Osim toga, povećava se udio čvrstih materija u mulju, pa se zahvaljujući njegovoj zrnastoj strukturi njime lakše rukuje nego kada nije tretiran krečom. U slučajevima kada je potrebno naći prelazno rješenje za finalnu obradu mulja, a traži se i konačno odlaganje, uvođenje procesa naknadnog dodavanja kreča se može pokazati kao povoljan pristup. U slučajevima obrade krečom, tretirani mulj će morati da se uskladišti na određno vrijeme. Odgovarajuće područje na kome može da se obavi potrebno skladištenje treba da bude identifikovano. Sistemi obrade krečom su često dostupni kao jedinice koje služe za sprovođenje prelaznog rješenja.

Tabela 4.5: Prednosti /nedostaci naknadnog dodavanja kreča Prednosti Nedostaci Stabilizuje mulj sa zanemarljivim rizikom od ponovnog razvoja patogena Jednostavno za izvođenje i može da služi kao pokretno postrojenje Relativno mali investicioni troškovi Mala površina osnove potrebna za postrojenje Zrnasta tekstura koja omogućava jednostavno skladištenje i rasprostiranje po poljoprivrednim dobrima Omogućava biološku iskoristivost nutrijenata

Niže koncentracije nutrijenata Povećanje mase usled dodavanja kreča i hemijsko sjedinjavanje može dovesti do većih troškova transporta i većih krajnjih troškova odlaganja




Anaerobna digestija Anaerobna digetija je proces koji se odvija prije krajnje dehidratacije. Tehnički opis Osnovni zahtjev: Sikrofilna anaerobna digestija (u niskom stepenu): prema ATV M 368, preporučuje se retenzioni period od 60 - 120 dana u bazenima za netermalnu digestiju mulja. Osnovni zahtjev: Mezofilna anaerobna digestija (prosječan stepen): prema ATV M 368, preporučuje se retenzioni period od oko 20 dana za temperaturni opseg između 35 °C +/- 3 °C. Osnovni zahtjev: Termofilna anaerobna digestija (visok stepen): postoje sledeća dva pristupa ovom načinu obrade, ili kombinacija kombinacija između njih. Oni su : 1. retenzioni period od 15 dana ili manje za temperaturni opseg između 49 - 57°C ili 2. retenzioni period od najmanje 20 dana radi ujednačavanja dotoka (kao što je preporučeno ATV M 368 standardom). Uvođenjem koraka anaerobne digestije mulja prije finalne dehidratacije i odlaganja, zapremina mulja koji ulazi u proces anaerobne digestije će se smanjiti. Ovo se prvenstveno dešava zbog uklanjanja vode. Primarni i sekundarni mulj se prerađuje biološkim procesom u anaerobnim uslovima. Krajnji produkt se satoji od metana CH4 i ugljen-dioksida CO2. Proces se odvija u za to predviđenom reaktoru. Mulj se uvodi ili kontinuirano ili periodično i zadržava se u reaktoru određeni vremenski period. Stabilizovani mulj se povlači iz reaktora kontinuirano ili periodično. Postoji mogućnost izbora između više tipova reaktora, a to su reaktori za mezofilnu anaerobnu digestiju (prosječan stepen) ili za termofilnu anaerobnu digestiju (visok stepen). Ovo su dva najrasprostranjenija tipa anaerobne prerade mulja. Kod digestije niskog stepena sadržaj je po pravilu nezagrijan i neizmiješan. Kod digestije prosječnog i visokog stepena, cjelokupni sadržaj reaktora se zagrijava i biva izmiješan u potpunosti. Hibridni proces kao kombinacija neka dva procesa bi takođe bio vrijedan razmatranja. U tom slučaju u drugom stadijumu se prvenstveno razdvaja bistra tečnost od mulja iz procesa digestije. Procjena datog rješenja Mnoga PPOV velikog kapaciteta koriste anaerobnu digestiju kao odabrani proces prerade mulja. Kada je u pitanju Herceg Novi (Sutomore) ovaj proces nije relevantan zbog velikih variranja u količini suvišnog mulja kao posledice proizvodnje otpadnih voda u turizmu. Stoga u prosesu novog Herceg Noviskog (sutomorskog) PPOV-a nije predviđeno primerno prečišćavanje. Ne očekuje se da će nastajati velike količine metana zbog odsustva primarnog mulja i male proizvodnje mulja u zimskom periodu. Ako bi se projektovao rezervoar za digestiju za ljetnje optrerećenje postrojenja, rezervoar bi omogućavao stabilizaciju mulja u toku sezone, ali bi njegovi kapaciteti bili u jako velikoj mjeri neiskorišteni u toku zime, pa bi utrošak energije bio ekonomski neopravdan. To znači da jedna od glavnih prednosti ovog procesa, a to je upotreba metana CH4 za proizvodnju energije u motorima na gas nije primjenljiva.




Tabela 4.6: Prednosti/nedostaci anaerobne digestije Prednosti Nedostaci Mogućnost stvaranja energije iz dobijenog metana Veći stepen razlaganja mulja

Jako neprijatni mirisi Bistre tečnosti sa visokim koncentracijama azota Opasnost od eksplozije Nedovoljno stvaranje energije u zimskom periodu

Autotermalna termofilna aerobna digestija Aerobna digestija je proces koji se odvija prije finalne dehidratacije mulja. Tehnički opis Osnovni zahtjev: prema ATV M 368 standardu, preporučuje se minimalni retenzioni period od 5 dana za temperaturni opseg od 45 – 65 °C. Uvođenjem koraka aerobne digestije mulja prije njegove finalne dehidratacije i odlaganja zmanjuje se zapremina mulja koji se uvodi u ovaj proces. Ovo se prvenstveno dešava zbog gubitka vode. Biološka stabilizacija mulja se zasniva na smanjenju organskog materijala sadržanog u mulju. Aerobna metabolička razmjena energije se odvija egzotermno. Kao rezultat ovog procesa, biohemijskom oksidacijom organskih materija se proizvodi enrgija, uglavnom toplotna. Krajnji produkti su niskoenergetske komponente kao što su H2O i CO2. Efikasno zadržavanje toplote koja nastaje u toku digestije ima za posledicu visoku radnu temperaturu (> 50 °C) što opet rezultira velikim stepenom razgradnje nestabilnih materija i uništavanjem patogena. Pošto nema dodatnih izvora hrane, mokroorganizmi su prisiljeni da koriste ćelijski sadržaj, unutar reaktora za aerobnu digestiju, za održavanje metaboličkih procesa (unutrašnje disanje). Preostali mulj je osiromašeni mulj, sa ostatkom organskih materija koji se sasatoji od ćelijskih ziova i ostalih djelova ćelije koji nisu lako biorazgradivi. Autotermalna termofilna aerobna digestija je tehnologija kojom je moguće postići visok stepen stabilizacije i smanjenja patogena. Uobičajena oprema za ovaj sistem se sastoji od rezervoara, spiralnih aeratora, duvaljki, miješalice, i biofiltera sa vazdušnim čistačem. Procjena datog rješenja Aerobna digestija mulja se koristi za biloški mulj koji potiče samo iz jedinica za sekundarnu reradu. Rizik od pojave neprijatnog mirisa je veći nego kod ostalih aeracionih procesa, pa su stoga potrebni dodatni prečišćivači vazduha. Osim toga, potreban je relativno visok stepen stručnosti upravljačkog osoblja.




Tabela 4.7: Prednosti/nedostaci aerobne digestije Prednosti Nedostaci Istovremena stabilizacija i uklanjanje patogena Proizvodnja humusa bez mirisa kao biološki stabilnog krajnjeg produkta Kratko vrijeme zadržavanja (oko 6 dana) Mali potrebni prostor Omogućava prilagodljivost u preradi linije mulja

Veliki kapitalni troškovi eksploatacije Gubi se dio nutrijenata Male mogućnosti za mehaničku dehidrataciju Ne dobija se metan za proizvodnju energije Potreban relativno visok nivo stručnosti operatera

Produžena aeracija Produžena aeracija je proces koji se odvija u vodi ili u liniji mulja prije njegove finalne dehidratacije. Tehnički opis Produžena aeracija je produžetak aeracionog procesa sa biološki aktivnim muljem kojim se primarni i sekundarni mulj dugo i kontinuirano izlažu aeraciji. Ovaj proces može da se implementira eksterno ili paralelno sa procesom prečišćavanja otpadnih voda. Pored toga, moguća su i prelazna rješenja, kao kod Kontaktne stabilizacije. Kod produžene aerobne aeracije, mikroorganizmi ulaze u fazu unutrašnjeg ćelijskog disanja. To je faza u kojoj dolazi do oksidacije matrija koje su prethodno uskladištne u ćeliji, i do smanjenja količine biorazgradivih organskih materija. Mikroorganizmi se bikvalno izgladnjuju i podležu djelimičnoj autooksidaciji koristeći sopstvenu ćelijsku strukturu kao hranu. U ovom procesu, organske materije iz ćelija mulja oksidacijom pretvaraju u ugljen dioksid, vodu i amonijak. Amonijak dalje može da se pretvori u nitrate u slučaju da to dozvoljavaju okvirni uslovi samog procesa. Na kraju, potreba za kiseonikom se smanjuje i mulj se svodi na neorganske materije i relativno stabilan razgradivi materijal. Stoga je neophodno da minimalni retenzioni period mulja generalno bude duži od 20 dana, čime se postiže mala proizvodnja mulja. Eksterna produžena aeracija Za eksternu produženu aeraciju potrebna je dodatna aeracija suvišnog mulja prije njegove dehidratacije. Ovaj proces može da se odvija u proširenom sistemu laguna/rezervoara izvan procesa prečišćavanja otpadnih voda. Osnovni zahtjev: prema ATV M 368 standardu, preporučuje se minimalni retenzioni period od 20 dana za temperaturu od 10 °C. Korisno je obaviti prethodno zgušnjavanje suvišnog mulja da bi se smanjila potrebna zapremina rezervoara za eksternu hladnu aeraciju. Paralelna produžena aeracija Paralelna produžena aeracija je proces koji koristi istu shemu dotoka kao i konvencionalni proces osim što je period hidrauličke retenzije i period retenzije mulja duži kod ovog procesa. Osnovni zahtjev: preporučeni minimalni retenzioni period mulja zavisi od željenog stepena prečišćavanja otpadnih voda. Prema ATV M 368 standardu, za proces paralelne produžene aeracije se preporučuje mulj sa malim BPK, gdje je < 0.05 kg BPK5 /(kg SM*




d) sa minimalnim retenzionim periodom mulja od ≥ 20 dana, kada se radi o nitrifikaciji, dok se kod denitrifikacije otpadne vode preporučuje ≥ 25 dana. . Zbog velike starosti mulja od ≥ 20 potrebne bakterije imaju dovoljno vremena za rast i zadržavanje u sistemu, što znači da se stabilizacija obavlja istovremeno sa aerobnim uklanjanjem ugljenika. Kao rezultat postiže se mala proizvodnja mulja i visok kvalitet efluenta. Dodatna prednost procesa paralelne produžene aeracije je to što zbog generalno veće površine osnove takvog postrojenja je moguća je nešto bolja sanacija otrovnih izliva. Kontaktna stabilizacija Kontaktna stabilizacija se zasniva na istom biološkom procesu kao i eksterna i paralelna produžena aeracija. Koristeći visoko koncentrovani aerizovani povratni mulj za prečišćavanje otpadnih voda u kontaktnom stadijumu koji je opisan u poglavlju 0, ovaj proces koristi prednosti oba procesa što ima za rezultat visoko prečišćani efluent sa malom površinom osnove i proizvodnju mulja kao dodatni bonus. Osnovni zahtjev: projekat mora da se zasniva na količini muljne mase koja je potrebna za uklanjanje azota u kontaktnim bazenima, kao i na ukupnoj potrebnoj količini mulja prema preporučenoj ukupnoj starosti mulja prema standardu ATV 131. Procjena datog rješenja Mnogi PPOV-i širom svijeta koriste produženu aeraciju kao izabrani proces za preradu mulja. Za Herceg Novi (Centar) ovaj proces sa svojim raznim varijacijama je veoma pogodno rješenje zbog toga što je to proces koji je stabilan, daje veoma dobre rezultate, relativno jednostavno funkcioniše i ne zahtijva veliko iskustvo u radu u postrojenjima za prečišćavanje otpadnih voda. Nedostatak ovo metode je u tome što ona podrazumijeva veliku potrošnju kiseonika i veliku zapreminu rezervoara. Suvišni mulj iz procesa produžene aeracije je obično dobro stabilizovan i u slučajevima pridržavanja ograničenja koncentracije teških metala, dozvoljava upotrebu mulja u poljoprivredi.

Tabela 4.8: Prednosti/nedostaci eksterne produžene aeracije Prednosti Nedostaci Mala proizvodnja mulja Daje visoko prečišćeni efluent/ visoko kvalitetni mulj Prilagodljiv i pouzdan način rada Relativno jednostavan način rada Relativno nizak nivo potrebne obučenosti osoblja Relativno mali zahtjevi održavanja Omogućujue ujednačavanje dotoka Kapitalni troškovi su niski u poređenju sa anaerobnom digestijom Nema kritičnih izdvojenih tečnosti Proces prečišćavanja otpadnih voda koji se koristi širom svijeta

Površina osnove može biti veća nego kod drugih procesa Zavisi od temperature vode /mulja Utrošak energije za aeraciju Nema proizvodnje metana




Predložena rješenja Prema glavnim okvirnim uslovima i prema pregledu objekata za preradu mulja datom u poglavlju 4, proces prerade mulja sa produženom aeracijom je najpouzdaniji i zahtijeva manji nadzor stabilizacije mulja nego razmotreni procesi sa biološki aktivnim muljem (konvencionalni proces, SBR, MBR. Pregled alternativa za odlaganje mulja Nakon prerade mulja dehidratisani mulj treba da se deponuje na krajnjem odlagalištu. Mogući načini za odlaganje mulja su opisani u ovom dijelu. Uvod U jesen 2011., linija novog postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda će biti puštena u rad, i biće neophodno da se ispitaju načini krajnjeg odlaganja mulja kao otpada iz procesa prečišćavanja otpadnih voda. Načini odlaganja zavise od stepena napretka sektora čvrstog otpada u Crnoj Gori u tom trenutku. U poređenju sa drugim zemljama sa sličnim uslovima unapređenja životne sredine, tipično rješenje za početno odlaganje je deponovanje mulja na postojećim deponijama. Ovo, međutim, pokreće nekoliko ekoloških pitanja, kao npr. da li je data deponija u skladu sa crnogorskim/evropskim zakonima koji se bave ovom oblastima (npr. da lii se vrši kontrola otpadnih ocjednih voda i da li deponija ima nepropusni sloj na dnu i padinama). Načini krajnjeg odlaganja mulja se mogu podijeliti na kratkoročna, moguća srednjeročna i dugoročna rješenja za odlaganje mulja iz procesa prečišćavanja u slučaju da se dogodi napredak u privredi kada je u pitanju čvrsti otpad. U nastavku su razmotrena tri načina za kratkoročno, srednjeročno i dugoročno rješenje pitanja mulja. Ovi izvodljivi načini su:

1. Odlaganje na deponijama, 2. Korišćenje u poljoproivredi, 3. Spaljivanje mulja.

Odlaganje na deponijama U odsustvu ostalih rješenja za odlaganje mulja, može da se razmotri odlaganje na postojećim deponijama. U tom slučaju bi bilo neophodno da mulj bude u skladu sa maksimalnim dozvoljenim vrijednostima određenih zagađivača, a naročito kada je u pitanju sadržaj teških metala. Moguće je i korišćenje mulja za zatvaranje sanitarnih kada. U nastavku je prikazano potencijalno mjesto za opciju odlaganja komunalnog mulja na deponijama: Postojeća sanitarna deponija u Crnoj Gori je:

- Sanitarna deponija Livade (pored Podgorice): ovo je jedina prava sanitarna deponija u Crnoj Gori. Odlagalište je opremljeno sa membranom koja sprečava prodiranje ocjednih voda sa deponija u tok podzemnih voda. Navedeno je da ova deponija zadovoljava Direktivu 99/31/EC koja se odnosi na sprovođenje mjera, procedura i smjernica za smanjenje štetnih uticaja na životnu sredinu i zdravlje ljudi koji nastaju kao posledica odlaganja na deponijama. Odlagalište posjeduje opremu za mehaničku preradu otpada koja se sastoji od dozera i kompaktera otpada, kao i neporopustljivu posteljicu na dnu. Njen projektovani kapacitet je 55.000 ES, i




trebalo je da opslužuje naselja opština Podgorica i Danilovgrad. Kako sama Podgorica ima 200.000 ES, planirano je proširenje ove deponije.

Komentar: U toku projekta Projektant PPOV i obrađivač Elaborata procjene uticaja na životnu sredinu su ostvarili kontakt sa zaposlenima na podgoričkoj deponiji da bi ispitali mogućnosti kratkoročnog rješenja kod kojeg bi se mulj dovozio na ovu deponiju, pri čemu je takođe uzeta u obzir i mogućnost korišćenja mulja za zatvaranje sanitarnih kada. Odgovorni na deponiji su naveli da deponija nije namijenjena da prima mulj iz ostalih opština. Prema, tome, ova mogućnost više nije izvodljiva. Osim toga, udaljenost novog PPOV-a od Podgorice ovo rješenje čini neprivlačnim sa ekološke i ekonomske strane. Na srednjeročnom i dugoročnom planu ovo ne bi predstavljalo rješenje sa dosta prednosti zbog transportnih troškova, gubitka dragocjenih nutrijenata, kao i izostavljanja jednog dijela biomase iz prirodnog ciklusa. Obzirom da je u izradi projektna dokumentacija za izgradnju sanitarne deponije za region Herceg Novog, potrebno je razmotriti proces odlaganja mulja na ovu deponiju.

Tabela 4.9: Prednosti/nedostaci odlaganja mulja na deponijama Prednosti Nedostaci

Jednostavno kratkoročno rješenje za odlaganje mulja Može da predstavlja zamjenu za drugi materijal za zatvaranje sanitarnih kada

Mogu se očekivati troškovi za istovar kamiona Dragocjeni nutrijenti se izostavljaju iz prirodnog ciklusa Može se očekivati transport na velike udaljenosti

Primjena u poljoprivredi U slučaju da dugoročno rješenje krajnjeg odlaganja mulja obuhvata rasprostiranje mulja po poljoprivrednim dobrima, a u saglasnosti sa zakonskim okvirom Evropske unije, potrebno je napraviti određeni broj koraka koji su opisani u nastavku:

1. Konstituisanje organa kompetentnih za kontrolu primjene mulja na poljoprivrednim dobrima;

2. Uspostavljanje procedure dobijanja dozvole za primjenu mulja na poljoprivrednim dobrima. Proizvođači mulja treba da budu u obavezi da se registruju kod odgovornih organa i da podnesu zahtjev za dozvolu za rasprostiranje mulja. Ovo treba postići sistemom izdavanja dozvola u kome bi se zahtjev podnosio prije početka primjene određenog načina rasprostiranja mulja koji ima svoje karakteristike. Područja na kojima će se koristiti mulj treba da budu identifikovana, a takođe je potrebno analizirati sastav zemljišta, kao i pH vrijednost i sadržaj teških metala. Uz pomoć ovih rezultata bio trebalo postaviti granične vrijednosti sadržaja teških metala u zemljištu, što u najmanju ruku treba da bude unutar graničnih vrijednosti propisanih Direktivom. Pri izdavanju dozvola treba uzeti u obzir vezu između odlaganja mulja i opasnosti od dospijevanja patogena u ljudski lanac ishrane i vodene tokove ili izvore snabdijevanja usled ispuštanja nutrijenata.

3. Priprema smjernica ili priručnika za primjenu prihvatljivih metoda prerade mulja i njegovog rasprostiranja na poljoprivrednim dobrima. Te napomene treba da sadrže smjernice o ispaši stoke ili žetvi, kao i o rasprostiranju mulja i vrsti mulja koja se može koristiti kod određenih vrsta ratarskih kultura.




4. Specifikacija graničnih vrijednosti sadržaja teških metala, kao i odabir metoda za primjenu tih graničnih vrijednosti. Direktiva propisuje dvije različite metode za određivanje graničnih vrijednosti u primjeni mulja da bi se osigurala koncentracija teških metala koja ne prelazi granične vrijednosti date u Aneksu 1A Direktive o kanalizacionom mulju (pogledajte Aneks 1 ovog izvještaja). To se može uraditi ili uz pomoć određivanja maksimalnih količina mulja koje mogu da se koriste na jedinici površine zemljišta na godišnjem nivou na osnovu graničnih vrijednosti maksimalnih koncentracija mulja datih u Aneksu 1B (član 5.2a Direktive o kanalizacionom mulju) Direktive o kanalizacionom mulju, ili uz pomoć postavljanja zahtjeva za slaganjem sa graničnim vrijednostima količina metala po jedinici površine u toku određenog vremenskog perioda (član 5.2b i član 1C Direktive o kanalizacionom mulju). Druga metoda omogućava veću fleksibilnost, naročito tamo gdje su koncentracije teških metala manje od onih koje su dozvoljene članom 1B Direktive o kanalizacionom mulju.u nekim državama članicama propisi su čak i strožiji od onih koji su dati u Direktivi. Ovo može značiti da ove države dopuštaju niže koncentracije za određene parametre, ili da uključuju širi obim patogena, nitrata, fosfata ili drugih organskih zagađivača.

5. Pobrinuti se da se od proizvođača mulja zahtijeva da traženu informaciju učine dostupnom odgovornim organima. Proizvođači mulja moraju da se obavežu da će vlasnicima zemljišta na kome će se koristiti mulj dostaviti informacije o sastavu mulja. Te informacije treba da se odnose na količinu i vrstu mulja koji se koristi u poljoprivredi, kao i na izvore mulja i udaljenosti. Registri u nekim državama članicama pokazuju količine proizvedenog i isporučenog mulja, rezultate analize mulja, načine prerade mulja, analize tla, kao i procjene koncentracije soli metala na onim mjestima gdje uzorkovanje još nije obavljeno. Oni takođe navode imena i adrese primalaca mulja, lokacije mjesta korišćenja, kvalitet i kvantitet mulja (i informacije o bilo kojim drugim vrstama mulja koji se koristi), kao i detalje o bil kakvom savjetu u pisanoj formi koji je izdat od strane državnih vlasti, a odnosi se na mulj ili mjesto primjene. U nekim slučajevima, proizvođači mulja moraju poljoprivrednicima dostaviti rezultate analize nutrijenata sadržanih u mulju, da bi oni mogli da na odgovara jući način koriste taj mulj. Ovi zahtjevi su takođe navedeni u crnogorskom zakonu o upravljanju otpadom. Štaviše, u nekim državama članicama se ovi podaci moraju čuvati najmanje 10 godina, i operater posrtojenja za preradu mulja mora upravnim organima da podnosi godišnje izvještaje o prisutnim ekološkim uslovima.

6. Ustanoviti program uzorkovanja zemljišta i monitoringa. Uzorci zemljišta iz svakog predloženog područja treba da se uzimaju onoliko često koliko je to propisano od strane odgovornih vlasti. Mulj iz malih postrojenja na koja se ne odnose postavljeni zahtjevi o preradi i vođenje evidencije o sastavu ili mjestu rasprostiranja, treba da se ispita prema Aneksu IIA Direktive o kanalizacionom mulju.

7. Pobrinuti se da restrikcije žetve i korišćenje mulja budu u skladu sa direktivom. Mora se primijenitii program monitoringa da bi se osiguralo poštovanje restrikcija žetve. Treba da se odredi laboratorija za uzorkovanje i analizu mulja. Metode analize teških metala koje se koriste u laboratoriji moraju biti u skladu sa onima iz Aneksa IIC Direktive o kanalizacionom mulju. Labortorija mora zatražiti QA/AC status i akreditaciju prema ISO17025 standardu Opšte kompetencije potrebne za




rangiranje ii procjenjivanje rada laboratorija koje se pri dodjeli akreditacija primjenjuju na međunarodnom nivou predstavljaju standard koji treba primijeniti.

8. Ustanoviti sisteme izvještavanja i prikupljanja podataka da bi se osiguralo da su podaci o transportu i korišćenju prikupljeni i dostavljeni komisiji.

Komentar: Rješenje u kome se stabilizovani mulj iz procesa prečišćavanja otpadnih voda koristi u poljoprivredi je, po mišljenju projektanta, najbolje održivo rješenje za dugoročno odlaganje ove vrste mulja. Ono osigurava ponovno korišćenje nutrijenata koji se nalaze u mulju i omogućava povratak mulja u prirodni ciklus. Svakako treba uzeti u obzir da je značaj implementacije gore pomenutih koraka je izrazito veliki. Spaljivanje mulja Spaljivanje mulja se najviše koristi u zemljama koje imaju malo dostupnog zemljišta za obrađivanje na kome se mulj može rasprostirati. Ova metoda se takođe često koristi u velikim gradskim naseljima gdje troškovi transporta čine ostala rješenja neprivlačnima. Da bi se dobio kompletan pregled mogućnosti, spaljivanje mulja je nadalje detaljnije opisano: Tehnički opis Spaljivanje mulja je jedna od opcija za odlaganje, koja uklučuje spaljivanje kanalizacionog mulja na visokim temperaturama unutar zatvorenog objekta. Ovaj proces pretvara mulj u pepelo čija zapremina čini manje od 20% prvobitne zapremine mulja. Ovaj proces se izvodi primjenom nekoliko tehnologija. Sistem spaljivanja se uglavnom sastoji od gorionice i uređaja za kontrolu zagađivanja vazduha. Tipovi gorionica koje se najčešće koriste su sistemi sa nekoliko peći i reaktori sa neposrednim loženjem. Sistemi sa nekoliko peći (MHF): Ova gorionica se sastoji od niza vertikalno postavljenih komora (peći). Vazduh se uvodi sa dna, a mulj se uvodi sa vrha. Mulj u svakoj komori se gura do ispusta iz kojih upada u nanizane peći. Proces izgaranja se najvećim dijelom obavlja u središtu peći, dok se pepeo se hladi u nižim djelovima. Pepeo se uklanja iz gorionice uz pomoć mašina i nakon toga se odlaže na deponijama. Reaktori sa neposrednim loženjem (FBR) Ovi reaktori (FBR) se smatraju za najčistiju tehnologiju spaljivanja. Pored toga, oni su najjeftiniji za primjenu kod velikih postrojenja. Ovaj sistem uključuje sloj pijeska, u koji se neprestano uvodi vazduh pod velikim pritiskom. Vazduh raspiruje vatru, što dovodi do intenzivnijeg i potpunijeg izgaranja, pa tako i manje proizvodnje pepela nego kog druge vrste gorionice. Osim toga, ovi reaktori su u mehaničkom smislu jednostavniji od prethodnih, i lakši za upravljanje. Kako su mali zahtjevi za mehaničkim održavanjem, troškovi zapošljavanja i popravki su manji kod ovog tipa gorionice nego kod sistema sa nekoliko peći. Pepeo iz ovih gorionica je veoma sitan i može se ukloniti povremenom zamjenom pijeska i stalnim struganjem dimnjaka. Ova tehnologija se smatra prikladnijom za spaljivanje kanalizacionog mulja, kako omogućava ujednačeno izgaranje sa manjom proizvodnjom otrovnim materija kao što su dioksini i furani. Ono što je zajedničko za oba sistema je to da koriste dodatno gorivo (npr. naftu ili prirodni gas) na početku i u toku gorenja.




Kombinovano sagorijevanje Dehidratisani mulj se takođe može koristiti kao zamjena za gorivo u proizvodnji energije. Sagorijevanje je spaljivanje kanalizacionog mulja kombinovanog sa čvrstim otpadom u postrojenjima za spaljivanje otpada, ili u kombinaciji sa uobičajenim gorivom u industrijskim palionicama. Postoje razne metode industrijskog sagorijevanja zapaljivog mulja i korišćenja oslobođene energije iz palionica npr. u cementarama, termo-elektranama, palionicama u drvnoj i papirnoj industriji, kao i u proizvodnji piljevine i kartona. Pored objekta za spaljivanje, industrijski način sagorijevanja nalaže potrebu za objektima za miješanje i spremnicima kanalizacionog mulja unutar industrijskog kompleksa. IU odsustvu drugih ekološki prihvatljivih tehnika, sagorijevanje može biti primjenljivo rješenje pod uslovom da je dostupna potrebna infrastruktura. Gornje granice količine kanalizacionog mulja treba da budu u skladu sa termalnim osobinama postrojenja za prečišćavanje. Kada je u pitanju sagorijevanje, naročito je važno definisati granične vrijednosti za maksimalnu dozvoljenu količinu teških metala. Da bi se negativni uticaji na životnu sredinu sveli na najmanju mjeru, od ogromnog značaja je obezbjeđivanje funkcionalnog sistema nadzora i garancije kvaliteta. Pod tim je potrebno regulisati pitanja koja se odnose na uzorkovanje (obim, učestalost, itd.), pripremu uzoraka, uputstva za analizu, održavanje graničnih vrijednosti, bilježenje podataka i izvještavanje. Uobičajeni uslovi za sagorijevanje su visok sadržaj suve materije sa najviše 25-30% vode, što bi zahtijevalo sušenje mulja kao korak u pred-tretmanu. Direktno uvođenje dehidratisanog mulja sa sadržajem vode od 80% u objekte za spaljivanje bi zahtijevalo veliki utrošak energije, a rezultiralo velikim isparavanjem, te se stoga smatra neefikasnim. Pepeo U skladu sa propisima EU, pepeo iz spaljivanja mulja je klasifikovan kao opasna supstanca i shodno tome mora da se odlaže. Ako se odlaže na deponiji, mora da se uputi u poseban objekat za odlaganje industrijskog otpada. Alternativno rješenje je da se pepeo koristi kao sirovina za ostale proizvode, kao što su građevinski materijali ili za nasipanje puteva. Set podzakonskih akata koji uređuju klasifikaciju pepela iz procesa spaljivanja mulja u Crnoj Gori tek treba da bude usvojen. Zagađivanje vazduha Uopšte uzevši, uređaji za kontrolu zagađivanja vazduha se koriste ili za uklanjanje sitnih čestica i metala iz ispuštenih gasova, ili za dalju razgradnju organskih materija. Uređaji kao što su vodeni strugovi i suvi i vodeni elektrostatični precipitatori se koriste za uklanjanje metala. Naknadni gorionici se koriste da se omogući potpunije izgaranje organskih materija u ispuštenim gasovima. U skorije vrijeme, regenerativni termički oksidanti (RTO) se koriste kao dio sistema za kontrolu zagađivanja vazduha u gorionicama. Procjena rješenja Spaljivanje mulja se uglavnom koristi u područijima gdje je prostor za odlaganje ograničen (npr. u velikim gradskim naseljima). Gorionice mulja su veoma zahtjevne u pogledu mehanike i kapitalnog investiranja i zahtijevaju visok nivo stručnosti osoblja. Po pravilu gorionice treba da obrade 0.25 – 3 tona suve materije na sat. U postrojenju u Herceg Novom (Sutomoru) proizvodnja mulja će se kretati u prosjeku između 0.3 i 1.0 tona suve materije dnevno na godišnjem nivou, što će se povećavati od 2011. do 2033. god. i dostići će količinu između 0.05 – 0.16 t/h za rad od 6 sati. U postrojenju u Herceg Novom




proizvodnja mulja će se kretati u prosjeku između 5.0 i 5.5 tona suve materije dnevno na godišnjem nivou, što će se povećavati od 2011. do 2033. god. i dostići će količinu između 0.8 i 0.92 t/h za rad od 6 sati. Prema tome, rješenje sa gorionicama se ne smatra izvodljivim za Herceg Novi pojedinačno. Spaljivanje mulja bi bilo ekonomski isplativo rješenje za mulj iz nekoliko PPOV-a u priobalnoj regiji Crne Gore. Energija dobijena spaljivanjem mulja bi mogla da se iskoristi kod umanjenja energetskih potreba samog postrojenja. Toplota iz gorionica bi mogla da se koristi za preliminarno isušivanje mulja. Pepeo koji nastaje kao nus-proizvod bi mogao da se koristi kao zamjenska sirovina u proizvodnji cementa i cigli, kao i za pokrivanje deponija. Međutim, proizvodnja pepela umjesto nutrifikovanog mulja za dalju upotrebu u poljoprivredi ili za druge primjene se Konsultantu ne čini privlačna.

Tabela 4.10: Prednosti/nedostaci rješenja sa spaljivanjem Prednosti Nedostaci

Nije potrebna deponija Manja površina je potrebna za odlaganje pepela nego za druga rješenja Mogućnost proizvodnje energije Mogućnost zajedničkog rješenja za odlaganje mulja iz svih PPOV-a iz priobalne regije Mogućnost kombinovanja sa rješenjima za spaljivanje čvrstog otpada

Povećano zagađivanje vazduha Zahtijeva relativno visok nivo obučenosti operatera Pepeo se odlaže na kontrolisanim deponijama Dragocjeni nutrijenti su izostavljeni iz prirodnog ciklusa Može se očekivati transport na velike udaljenosti Veliki troškovi za kapitalne investicije

Preporuka Prema mišjenju projektanta, dva potencijalna rješenja-ponovno korišćenje u poljoprivredi i spaljivanje—su opcije koje je potrebno dalje ispitati, što bi trebalo da bude dio sveobuhvatnog plana za upravljanje otpadom za priobalnu regiju Crne Gore. U ekološkom smislu, rješenje gdje se stabilizovani mulj rasprostire po poljoprivrednim dobrima ili pošumljenim predjelima je najprivlačnije, pod uslovom da se koncentracija teških metala pažljivo prati. U priobalnoj regiji Crne Gore nema predviđenih objekata teške industrije, pa se prema tome očekuje da sadržaj teških metala u zemljištu nije veliki. Sa druge strane, spaljivanje je rješenje koje se često primjenjuje kada je veliki broj stanovnika skoncentrisan na relativno malom prostoru. Sa te strane bi ovo rješenje takođe moglo da bude zanimljivo. Oba rješenja bi trebalo dodatno razmotriti u periodu između 2008. i 2011. godine, kada bi novo postrojenje za prečišćavanje otpadnih voda trebalo da počne sa radom.




5. Opis segmenata životne sredine Za prikaz segmenata životne sredine na konkretnoj smo koristili raspoložive podatke o postojećem stanju životne sredine u bližoj okolini predmetnog projekta. Širi opis svih segmenata je opisan u okviru poglavlja 2. ovog Elaborata. Stanovništvo Prema podacima Popisa stanovništva iz 2003. godine na području Herceg Novog stalno je nastanjeno 33.034 stanovnika, a ostali statistički podaci dati su u tabeli.

Tabela 5.1: Stanovništvo na području Herceg Novog i Meljina Mjesto Ukupno

stanovništvo Muško Žensko Predškolsko Punoljetno Prosječna starost

Herceg Novi 33.034 16.007 17.027 2.513 17.828 38.2 Meljine 1120 552 568 108 807 33.9

Naravno, prezentirani podaci se moraju uzeti sa rezervom, obzirom da se broj stanovnika (privremenih) značajno uvećava u toku ljetnjih mjeseci. Ostali podaci su prezentovani u okviru poglavlja 2. ovog Elaborata. Flora i fauna Područje Herceg Novog pripada mediteranskoj biljno - geografskoj regiji. U okviru nje izdvajaju se dva pojasa: eumediteranski koji obuhvata obalno i ostrvsko područje sa zimzelenom vegetacijom tvrdog i kožastog lisća i submediteranski, koji se proteže ka unutrašnjosti i u kome dominira listopadna vegetacija. Ovaj dio Crnogorskog primorja se odlikuje izuzetno povoljnim klimatskim prilikama, koje su uslovile nastanak i razvoj veoma zanimljivog biljnog i životinjskog svijeta. Veoma bujna i raznovrsna vegetacija, kao poseban ukras ovog kraja, čini svojevrstan spoj autohtonih i alohtonih vrsta i predstavlja gradivni dio pejzažno - ambijentalnih vrijednosti ovog dijela Boko - Kotorskog zaliva. U životinjskom svijetu na području opštine Herceg Novi izdvajaju se određene mikrozone sa različitim životinjskim vrstama. Zbog blage klime na hercegnovskom području se nalazi veliki broj ptica stanarica i gnjezdarica. Zahvaljujući svom geografskom položaju i povoljnim ekološkim uslovima, područje Herceg Novog je značajan koridor pticama selicama. Naravno, na obali imamo nekoliko vrsta galebova (larus cachinans-srebrnasti galeb, ima “živu” koloniju na ostrvu mamula), a morski vranci (phalacrocorax aristotelis i phalacrocorax carbo) su dosta rijeđi. Vrabac (Passer domesticus) je ubjedljivo najčešća ptica gradske sredine, a lastavice (Hirundo rustica) se gnjezde po starim zidinama. Obzirom da se na predmetnoj lokaciji do sada nalazili objekti preduzeća „Prvoborac“, dakle poslovni objekti, a da se u okruženju nalaze dva putna pravca, jasno je da je sve to imalo značajne uticaje na floru i faunu ovog lokaliteta.




Shodno Rješenju o stavljanju pod zaštitu rijetkih, prorijeđenih, endemičnih i ugroženih biljnh i životinjskih vrsta i prema literaturnim i drugim saznanjima, u bližoj okolini ovog lokaliteta nema zaštićenih vrsta. Zemljište Sastav i kvalitet zemljišta zavisi od petrografskog sastava, odnosno geološke građe podloge na kojoj je razvijeno. Kao što je rečeno u ovom prostoru geološke formacije se pružaju u pravcu SZ- JI irazličite su po geološkoj građi pa prema tome razlikuju se i po vrsti kvalitetu zemljišta. Karakteristike i stanje zemljišta u Opštini Herceg-Novi, su direktna posljedica uticaja prirodnih faktora i uticaja čovjeka kao faktora stvaranja zemljišta. Od obale ka planini nalaze se različiti tipovi zemljišta: mediteranska crvenica (tera rosa), planinske crvenice tipa Buavica, plitka skeletna crvenica, odnosno Buavica, dok u depresijama taloženje materijala sa viših terena je uslovila stvaranje srednje dubokog i dubokog zemljišta. Duboka Crvenica i duboka Buavica pod izmjenjenim uslovima pedoklime, gube znatan procenat organskih materijala, te kao posljedica toga, javlja se smeđa boja ovih zemljišta. Unutar ova dva tipa, na glinovitim, laporovitim i drugim trošnim podlogama, stvara se smeđe zemljište. U zoni uticaja Jadranske klime to je smeđe primorsko zemljište na flišnoj seriji. Oko naselja duž priobalnog pojasa Opštine Herceg-Novi, stvorena su smeđa antropogena zemljišta na terasama koje je uglavnom izgradila ljudska ruka. Radom rijeka i bujičnih potoka duž priobalnog dijela, stvorena su mlađa, genetski nerazvijena zemljišta: Deluvijum i aluvijalno-deluvijalna zemljišta. Predmetni objekat je predviđen na aluvijalnoj površi.

Slika 5.1: Geološka karta




Prema seizmičkoj mikrorejonizaciji prostor PPOV spada u zonu IX. Vode Vode Crnogorskog kontinentalnog šelfa pripadaju zoni intezivne izmjene vodenih masa između Jadranskog i Jonskog mora. Tako ulaz slane i tople Jonske površinske vode prevladava u površinskom i srednjem sloju, dok izlaz hladnije i manje slane Jadranska vode preovladava u prizemnom sloju. Stoga je dominantno strujanje u površinskom sloju u smjeru NW, posebno tokom toplijeg dijela godine. Brzina površinskog strujanja kreće se između 0,2 i 0,5 ms-1. Temperatura u površinskom sloju se kreće između 13oC i 27oC, dok u prizemnim slojevima nikada ne pada ispod 12-13oC. Zasićenje kiseonikom kreće se između 80 i 112%. Stanje kvaliteta priobalnog mora Iako se u obalno more ispuštaju cjelokupne količine neprečišćenih urbanih otpadnih voda, sanitarni kvalitet mora na javnim plažama je poslednjih godina je zadovoljavao sanitarne uslove. U Opštini Herceg Novi, kvalitet morske vode (izvor informacija: JP Morsko Dobro) mjeri se na 17 lokacija, od čega su 4 na otvorenom moru. Opšti kvalitet morske vode I klase bio je na 5 lokacija (Dobreč, Mirište, Njivice, kupalište hotela „Topla“ i Ćorovića plaža). Kvalitet morske vode II klase, prema mjerodavnoj vrijednosti, bio je na lokacijama: Kamenari, Bijela, Baošići, Kumbor, Zelenika, Meljine, plaža hotela „Plaža“, Yahting klub, plaža RVI, plaža kod Vile Galeb i Žanjice. Obje klase su pogodne za kupanje i rekreacju na moru. Lokacija u Đenovićima je, prema izračunatoj mjerodavnoj vrijednosti prelazila granice II klase. Treba posebno istaći pojavu tropske alge Caulerpa racemosa, koja je tridesetih godina prošlog vijeka dospjela u Mediteran. Njeno naglo širenje zabilježeno je 90-tih godina, a za ovu algu je kerakterističan brzi rast na svim tipovima medija, pa svojim gustim „naseljima“ sprečava prodor svjetlosti neophodne za ostale korisne alge i biljni svijet, čime se izaziva njihovo uginuće. Osim toga, ova opasna alga, kako ističu stručnjaci Instituta za biologiju mora, ispušta u vodu štetne alkaloide, koji izazivaju uginuće svih drugih organizama u okolini, čime u velikoj mjeri utiču na smanjenje biodiverziteta mora. Na našim prostorima veoma malo indusrijske vode tretira se prije ispuštanja u površinske vode ili u javnu kanalizacionu mrežu. Čak i u ovim slučajevima efikasnost cijelog procesa nije garantovana i rijetko se provjerava. Industrijske otpadne vode često su bogate toksičnim materijama organskog i neorganskog porijekla. Zbog navedenog, treba istaći da je samo zaštićen Bokokotorski zaliv osnova daljeg razvoja turizma i cjelokupnog Herceg Novog. Kvalitet vazduha Permanentno praćenje kvaliteta vazduha u Crnoj Gori vrši se u skladu sa zakonskim ovlašćenjima na osnovu Zakona o zaštiti vazduha od zagađivanja i podzakonskih akata. Program kontrole kvaliteta vazduha predložen je u skladu sa Zakonom o zaštiti vazduha od zagađivanja (“Sl. list SRCG“, br. 14/80) i Pravilnikom o metodologiji ispitivanja,




rokovima i načinu obavještavanja o rezultatima praćenja i utvrđivanja šetnih materija u vazduhu (“Sl. list SRCG“, br. 4/82). Kontrola kvaliteta vazduha vrši se radi utvrđivanja nivoa zagađenosti vazduha i ocjene uticaja zagađenog vazduha na zdravlje ljudi, životnu sredinu i klimu, kako bi se preduzele potrebne mjere u cilju zaštite životne sredine, zdravlja ljudi i materijalnih dobara. Kontrola kvaliteta vazduha vrši se mjerenjem nivoa zagađenosti vazduha osnovnim i specifičnim zagađujućim materijama porijeklom iz stacionarnih izvora (ložišta, industrija) i saobraćaja i upoređivanjem izmjerenih vrijednosti sa dozvoljenim koncentracijama štetnih materija u vazduhu. Na području Herceg-Novog nema većih zagadjivača vazduha. Lokalno zagadjenje potiče u najvećoj mjeri od grijanja bilo privrednih i zdravstvenih objekata, bilo domaćinstava, dok su hotelski kapaciteti zagadjivači samo u koliko rade u sezoni grijanja. Praćenje kvaliteta vazduha na području Herceg-Novog vrše JU Centar za ekotoksikološka ispitivanja Crne Gore (u okviru godišnjih Programa kontrole kvaliteta vazduha Crne Gore, za Bar, Budvu, Kotor, Tivtu, Ulcinj i Herceg Novi) i Republički hidrometeorološki zavod (na meteorološkim stanicama Kotor, Budva i Bar). Period praćenja, vrste zagađujućih materija koje se prate i trajanje uzimanja uzoraka dati su u sljedećoj tabeli:

Period praćenja Zagađujuća materija Trajanje uzimanja uzoraka

1 godina Sumpordioksid 24 časa 1 godina Azotdioksid 24 časa 1 godina Spojevi fluora dati kao fluor 24 časa 1 godina Dim 24 časa 1 godina Lebdeće čestice 24 časa 1 godina Kadmijum u lebdećim česticama 24 časa 1 godina Olovo u lebdećim česticama 24 časa 1 godina Taložne čestice 1 mjesec 1 godina Olovo u taložnim česticama 1 mjesec 1 godina Kadmijum u taložnim česticama 1 mjesec 1 godina Fenol 24 časa 1 godina Formaldehid 24 časa 1 godina Ozon 24 časa 1 godina Vodoniksulfid 24 časa 1 godina Živa u lebdećim česticama 24 časa 1 godina Živa u taložnim česticama 1 mjesec 1 godina PAHs i PCBs u lebdećim čest. 24 časa 1 godina Amonijak 24 časa

Emisija zagađujućih materija u atmosferu grada Herceg Novog iz stacionarnih izvora je u posljednje vrijeme relativno niska zahvaljujući nepovoljnoj privrednoj situaciji, a ne mjerama za zaštitu kvaliteta vazduha. U ovakvoj situaciji dolaze do izražaja ostali izvori zagađivanja, sa manjim obimom emisije. U prvom redu, tu je značajan veliki porast gustine i dinamike drumskog saobraćaja. Uticaj ovog linijskog izvora je lokalizovan na relativno usku zonu oko saobraćajnica, ali je u urbanim sredinama znatno veći, naročito u određeno doba dana ili sezone, ili pri specifičnim stanjima atmosfere.




Utvrđivanje zagađenosti vazduha od izduvnih gasova iz motornih vozila na saobraćajnicama vrši se mjerenjem sadržaja azotdioksida, ugljenmonoksida, olova, formaldehida i ugljovodonika. Najveći uticaj kamiona na životnu sredinu odnosi se na emisiju izduvnih gasova. Sa druge strane, nivo emisije izduvnih gasova povezan je sa potrošnjom goriva, kvalitetom goriva, načinom sagorijevanja i naknadnom obradom izduvnih gasova. S obzirom da se opština Herceg Novi nalazi na nižoj nadmorskoj visini smanjena je koncentracija polutanata u izduvnim gasovima motornih vozila, osim azotovih oksida. Prema podacima MUP-a Herceg Novi, broj vozila u gradu kreće se od 12 do 15 hiljada, a njihova starost je oko 15 godina. Ostale osobine, kao što su broj vozila koja koriste dizel gorivo, broj vozila koja koriste bezolovni benzin kao goriva, opšti podaci sa tehničkog pregleda svih vozila nisu dostupni iz razloga što isti nisu sistematizovani. U zimskoj sezoni do izražaja dolazi loženje kao izvor zagađivanja, bilo iz pojedinačnih ložišta, kao centralno grijanje naselja ili industrijskih objekata. Zbog povoljnih klimatskih uslova u opštini Herceg-Novi (srednja temperatura vazduha iznad 18oC prisutna je više od 160 dana) potreba za zagrijavanjem stambenih i poslovnih prostora je dosta manja u odnosu na ostale opštine Crne Gore, i na osnovu toga potrošnja goriva za tu svrhu je dosta smanjena. Sistematsko mjerenje imisije osnovnih zagađujućih materija u prizemnom sloju vazduha vrši se svakodnevno u 24-časovnim uzorcima vazduha. Kvalitet vazduha u 2005.g. i 2007.g. na području Herceg Novog je prikazan u tabelama u okviru poglavlja b2. 2 ovog Elaborata, a u tekstu koji slijedi su ukratko izneseni osnovni parametri. Srednje i maksimalne mjesečne vrijednosti osnovnih zagađujućih materija, odnosno Csr.,Cmax. i C 95 vrijednosti sadržaja sumpor dioksida, ukupnih azotnih oksida i dima i čađi u H.Novom na lokaciji Skupština opštine, tokom 2007.god.bile su niže od propisanih normi.

• Maksimalna vrijednost taložnih materija bila je iznad GVZd. • Maksimalne vrijednosti prizemnog ozona u ljetnjim mjesecima su prelazile GVZd. • Ukupne lebdeće čestice, sadržaj teških metala u njima i u taložnim materijama u

svim mjerenjima je bio ispod GVZd. • Sadržaj PAH-s predstavljen i kao Csr. i Cmax.bio je iznad GVZd.

U svim mjerenjima sadržaj speifičnih zagađivača, na lokaciji Skupština opštine u H.Novom, bio je znatno ispod GVZd. Na osnovu dobijenih podataka, kvalitet vazduha u Herceg Novom može se ocijeniti kao veoma dobar. Pejzaž i topografija Širi prostor predmetnog projekta predstavlja pojas uz morsku obali, sve do podnožja brda koja se izdižu iznad priobalja. Pejzažne karakteristike ovog prostora su određene brdovitim okruženjem, saobraćajnicama, industrijskom zonom ali i stambeno-poslovnim objektima.




Klimatski činioci Klimatske karakteristike jednog prostora zavise od više faktora među kojima posebno mjesto zauzimaju klimatski elementi: temperatura vazduha, vlažnost, oblačnost, trajanje sijanja sunca, padavine i vjetrovi. Pogodni klimatski uslovi Herceg Novog mediteranskog tipa sa toplim i dugim letima i kratkim i blagim zimama predstavljaju jedan od značajnijih prirodnih resursa područja. Temperature vazduha rijetko se spuštaju ispod 0º C, tako da je godišnje mali broj ledenih dana. Prosječna godišnja temperatura na ovom području iznosi 15.8 º C. Godišnje deset mjeseci ima temperaturu veću od 10º C, a četiri ljetnja mjeseca višu od 20º C. Zagrijavanje tokom proljeća je sporije od hlađenja tokom jeseni, pa je prelaz iz ljeta u zimu brži. Područje Herceg Novog tokom ljeta ima malu oblačnost što povećava estetsku vrijednost pejzaža i njegovu impresiju, ali omogućuje i da se u vedrim ljetnjim noćima boravi na otvorenom prostoru. Prosječna godišnja insolacija u Herceg Novom iznosi 2.417 časova. Maksimalna je u mesecu julu 345, a minimalna u decembru 99 časova. Prosječno godišnje na priobalnom dijelu područja padne 1940mm vodnog taloga, s tim što se povećanjem nadmorske visine količina taloga povećava. Najviše padavina se izluči tokom novembra, decembra i januara, a najmanje u junu, julu i avgustu. Vjetrovi koji duvaju ljeti su blagi i prijatni pogodujući boravku na otvorenom prostoru. Tokom zime javljaju se hladni i neprijatni vetrovi kao što je bura, od koje je Herceg Novi visokim zaleđem dobro zaštićen. Manje prijatno vrijeme donose i južni vjetrovi koji u hercegnovskom zalivu stvaraju „teško more“. Obzirom da ne postoje podaci o klimatskim podacima predmetne lokacije PPOV, nismo u mogućnosti da ih saopštimo. Izgrađenost prostora U široj okolini predmetnog projekta se nalaze stambeni objekti (individualno i kolektivno stanovanje) i poslovni objekti različite namjene (administrativne, trgovačke, reciklažno dvorište, benzinska pumpa,...). Nepokretna kulturna dobra i zaštićena prirodna dobra Na samoj lokaciji ne postoje objekti kulturno-istorijske baštine i zaštićena prirodna dobra. Najbliži kulturno-istorijski spomenik ovom projektu je Manastir Savina i Hram Svetog Fedora Ušakova koji se nalazi u okviru gradskog groblja Savina, a koji je oko 300-400m udaljen od predmetne lokacije. U blizini groblja se nalazi spomenik palim borcima i žrtvama NOR-a 1941-1945.g. U širem okruženju, na teritoriji opštine Herceg Novi registrovano je ukupno 47 spomenika kulture. Cjelokupan prostor opštine Herceg Novi sa pristupnim akvatorijem, priobaljem i visoko uzdignutim frontalnim zaleđem Orjenskog masiva posjeduje karakter neponovljive ambijentalne cjeline. Na prostoru zaleđa dominantnim se izdvajaju Nacionalni park Orijen i brojne živopisne ruralne cjeline u jasno definisanom kulturnom pejzažu. Na prostoru poluostrva Luštica brojne su ruralne cjeline, koje karakteriše tradicionalan način gradnje u kamenu, uklopnjene u agrikulturnom pejzažu maslinjaka. Brojnost i stepen očuvanosti




ambijentalnih cjelina sa vrlo izrazitim prirodnim i kulturnim nasljeđem predstavljaju respektivan razvojni faktor i resurs područja Herceg Novog. 6. Opis mogućih značajnih uticaja projekta na životnu sredinu Pri razmatranju zakonskog okvira za izgradnju kanalizacionih sistema, treba se pozvati na sledeće crnogorske zakone i propise:

• Zakon o vodama (Službeni list Republike Crne Gore, br. 27/07), koji uređuje pravni status i način integrisanog upravljanja vodama, vodnim zemljištem i obalom, vodnim objektima, uslove i način obavljanja vodnih djelatnosti, kao i druga pitanja od važnosti za upravljanje vodama i vodenim resursima; ovaj zakon je zasnovan na EU Okvirnoj direktivi o vodama. Prema Članu 80-85 ovog zakona, proizvođač otpadne vode je u obavezi da otpadnu vodu prečisti prije njenog ispuštanja u recipijent i kanalizacioni sistem, pri tom koristeći uređaje namijenjene toj svrsi, i na taj način zadovoljivši kriterijume efluenta propisane Pravilnikom o kvalitetu otpadnih voda i načinu njihovog ispuštanja u javnu kanalizaciju i prirodni recipijent (Službeni list Republike Crne Gore, br. 10/97, 21/97). Štaviše, jedinice lokalne samouprave su u obavezi da ulažu sredstva u uređaje za prečišćavanje otpadnih voda na godišnjem nivou da bi se zagađivanje otpadnim vodama svelo na najmanju moguću mjeru. Vodni objekti za sakupljanje, prečišćavanje, odvođenje i ispuštanje otpadnih voda iz domaćinstava su u posjedu i zoni odgovornosti jedinica lokalne samouprave. Pravo na upravljanje ovim objektima može biti dodijeljeno drugim preduzećima ili pravnim licima pod uslovom da su tehnički opremljeni i zvanično upisani u Cenralnom registru kao ovlašteni za obavljanje djelatnosti zaštite vode od zagađivanja. Objekti za prečišćavanje otpadnih voda treba da budu opremljeni uređajima za mjerenje kvaliteta otpadnih voda, a takođe je potrebno da se svakodnevno vodi evidencija o radu ovih objekata.

• Zakon o planiranju i uređenju prostora, (Službeni list Republike Crne Gore, br. 16/95, 22/95, 10/00), koji se bavi procesom planiranja infrastrukture, uključujući i planiranje objekata za prečišćavanje otpadnih voda, i njihovog mjesta u okviru kanalizacionog sistema.

• Zakon o državnom premjeru i katastru nepokretnosti (Službeni list Republike Crne Gore, br. 29/07), koji uređuje način i obim terenskih mjerenja koja prethode izgradnji, a takođe i opisuje proceduru upisa u državni katastar nepokretnosti. Planirano je da se ovaj zakon dopuni do kraja 2008. godine.

• Zakon o izgradnji objekata (Službeni list Republike Crne Gore, br. 55/00), koji propisuje opšte uslove koje mora da zadovolji građevinski objekat, kao i sadržaj i vrstu dokumenata koji su potrebni za dobijanje građevinske dozvole. Planirano je da se ovaj zakon dopuni setom podzakonskih akata koji detaljnije opisuju uslove izgradnje infrastrukture do kraja 2009. godine.

• Zakon o procjeni uticaja na životnu sredinu (Službeni list Republike Crne Gore, br. 55/00), koji opisuje proceduru procjene uticaja na životnu sredinu i njen sadržaj za projekte koji mogu da utiču na zdravlje ljudi i stanje životne sredine u pogledu




kvaliteta zemljišta, vode, vazduha, reljefa i kulturnog naslijeđa, ili da poremete ravnotežu između njih. Ovaj zakon je dopunjen setom podzakonskih akata.

• Zakon o integrisanom sprečavanju i kontroli zagađivanja životne sredine (Službeni list Republike Crne Gore, br. 80/05), kojim se uređuju uslovi i postupak izdavanja integrisane dozvole za postrojenja i djelatnosti koje mogu imati negativan uticaj na zdravlje ljudi, životnu sredinu ili materijalna dobra. Takođe se opisuju vrste djelatnosti i postrojenja, nadzor i druga pitanja od značaja za sprječavanje i kontrolu zagađivanja životne sredine.

• Uredba o načinu kategorizacije i kategorijama vodnih objekata i njihovom davanju na upravljanje i održavanje (Službeni list Republike Crne Gore, br. 55/00), koji vodne objekte dijeli u tri kategorije: o I kategorija: vodni objekti od značaja za Crnu Goru o II kategorija: vodni objekti od lokalnog značaja o III kategorija: vodni objekti koji nisu od javnog interesa Za svaku od kategorija vodnih objekata je propisano da je za njihovo održavanje i upravljanje odgovorna ili republička služba nadležna za upravljanje vodama, lokalna samouprava, ili sami vlasnici vodnih objekata.

• Pravilnik o sadržaju zahtjeva i dokumentaciji za izdavanje vodnih akata, načinu i uslovima za obavezno oglašavanje u postupku utvrđivanja vodnih uslova i sadržaju vodnih akata (Službeni list Republike Crne Gore, br. 7/08), koji daje propise za dobijanje dokumentacije o vodnim djelatnostima, uključujući i dodatna dokumenta potrebna za određene vodne objekte među kojima su i primarni kanalizacioni kolektori, postrojenja za prečišćavanje industrijskih otpadnih voda i otpadnih voda iz domaćinstava, kao i za deponije. Ovaj pravilnik takođe sadrži detaljniji opis sadržaja vodnih akata. Planirano je da se ovaj pravilnik dopuni do kraja 2009. godine.

• Pravilnik o kvalitetu i sanitarno-tehničkim uslovima za ispuštanje otpadnih voda u recipijent i javnu kanalizaciju, načinu i postupku ispitivanja kvaliteta otpadnih voda, minimalnom broju ispitivanja i sadržaju izvještaja o utvrđenom kvalitetu otpadnih voda („Službeni list Crne Gore“, br. 45/08 od 31. jula 2008) koji propisuje kvalitet otpadnih voda, sanitarno-tehničke uslove za ispuštanje otpadnih voda u javni kanalizacioni sistem i prirodni recipijent.

Pri razmatranju zakonskog okvira za određivanje kriterijuma koje zadovoljava efluent, treba se pozvati na sledeće crnogorske zakone i propise:

• Zakon o vodama (Službeni list Republike Crne Gore, br. 27/07), koji uređuje pravni status i način integrisanog upravljanja vodama, vodnim zemljištem i obalom, vodnim objektima, uslove i način obavljanja vodnih djelatnosti, kao i druga pitanja od važnosti za upravljanje vodama i vodenim resursima; ovaj zakon je zasnovan na EU Okvirnoj direktivi o vodama.

• Zakon o životnoj sredini (Službeni list Republike Crne Gore, br. 12/96, 55/00) je temeljni zakon koji uređuje sistem zaštite i razvoja životne sredine i predviđa uvođenje inspekcije i kaznenih odredbi u slučaju njegovog kršenja. Novi predlog




Zakona o životnoj sredini je planirano da bude usvojen u drugom kvartalu 2008. godine.

• Zakon o zaštiti prirode (Službeni list Republike Crne Gore, br. 27/84) propisuje zaštitu prirode u cjelini, uključujući prirodne ljepote i prirodni diverzitet koji imaju posebnu vrijednost za ljudsko zdravlje, kulturu, obrazovanje, nauku, istoriju, turizam, i ljudski život uopšte u okviru crnogorskog društva. Novi nacrt ovog zakona koji će utjeloviti relevantne propise EU će biti usvojen u trećem kvartalu 2008. godine.

• Uredba o klasifikaciji i kategorizaciji površinskih i podzemnih voda (Službeni list Republike Crne Gore, br. 2/07), koja uređuje klasifikaciju i kategorizaciju površinskih i podzemnih voda na kopnu i u priobalnom dijelu Republike Crne Gore, navodeći razliku između voda koje mogu da se koriste za piće, voda za riHerceg Novistvo i uzgoj školjki i voda za kupanje. Štaviše, ova uredba takođe propisuje granične vrijednosti pokazatelja kvaliteta za klasifikaciju voda, kao i uslove za uzorkovanje vode i njenu analizu. Međutim, crnogorski zakoni ne navode razliku između osjetljivih i manje osjetljivih recipijenata za ispuštanje otpadnih voda. Vode koje se mogu koristiti za piće su klasifikovane kao: o Vode klase A, koje se mogu koristiti za piće u prirodnom stanju ili nakon

dezinfekcije. o Vode klase A1, koje se mogu koristiti za piće nakon blagog prečišćavanja i

dezinfekcije o Vode klase A2, koje se mogu koristiti za piće nakon potrebnog prečišćavanja

(koagulacije, filtriranja i dezinfekcije) o Vode klase A3, koje se mogu koristiti za piće nakon intenzivnih procesa

prečišćavanja kao što su fizička, hemijska i biološka obrada sa produženom dezinfekcijom i hlorinacijom, odnosno koagulacija, flokulacija, dekantacija, filtriranje, apsorpcija aktivnim ugljem i dezinfekcija ozonom ili hlorom.

• Zakon o komunalnim djelatnostima (Službeni list Republike Crne Gore, br.12/95), koji definiše obim komunalnih usluga i institucije koje su nadležne za njihovo pružanje.

• Pravilnik o kvalitetu i sanitarno-tehničkim uslovima za ispuštanje otpadnih voda u recipijent i javnu kanalizaciju, načinu i postupku ispitivanja kvaliteta otpadnih voda, minimalnom broju ispitivanja i sadržaju izvještaja o utvrđenom kvalitetu otpadnih voda („Službeni list Crne Gore“, br. 45/08 od 31. jula 2008) koji propisuje kvalitet otpadnih voda, sanitarno-tehničke uslove za ispuštanje otpadnih voda u javni kanalizacioni sistem i prirodni recipijent. Prema važećem Pravilniku, maksimalne dozvoljene koncentracije zagađivača koji se ispuštaju u sistem javne kanalizacije i prirodni recipijent su date u sledećoj tabeli:




Tabela 6.1: Maksimalne dozvoljene koncentracije zagađivača koji se ispuštaju u prirodni recipijent

Redni broj

Parametar

Jedinica

mjere

Maksimalno dopuštena koncentracija (MDK)

Vodno tijelo I kategorije

Vodno tijelo II i III kat.

1 pH 6,5-8,5 5,5-9 2 Temperatura ºC 30 40 3 Δt, ne više od ºC 2 3 4 Boja mg/l Pt skale 5 10 5 Miris bez primjetan 6 Taložive materije ml/lh 0,5 2,5 7 Ukupne suspendovane materije mg/l 30 60 8 BPK5 mgO2/l 25 40 9 HPK mgO2/l 90 125

10 Ukupni organski ugljenik (TOC) mgC/l 15 30 11 Aluminijum mg/l 3,0 3,5 12 Arsen mg/l 0,1 0,3 13 Bakar mg/l 0,5 0,5 14 Barijum mg/l 3,0 4,0 15 Bor mg/l 2,0 2,5 16 Cink mg/l 1,0 1,5 17 Kobalt mg/l 1,0 1,25 18 Kalaj mg/l 0,75 1,0 19 Kadmijum mg/l 0,01 0,02 20 Živa mg/l 0,005 0,01 21 Ukupni hrom mg/l 1,25 1,5 22 Hrom 6+ mg/l 0,1 0,15 23 Mangan mg/l 2,5 3,0 24 Nikal mg/l 1,25 1,5 25 Olovo mg/l 0,5 0,75 26 Selen mg/l 0,03 0,04 27 Srebro mg/l 0,15 0,2 28 Gvožđe mg/l 2,0 3,0 29 Vanadijum mg/l 0,05 0,075 30 Ukupni fenoli mg/l 0,1 0,2 31 Fluoridi mg/l 2,0 6,0 32 Sulfiti mg/l 2,0 4,0 33 Sulfidi mg/l 0,25 0,5 34 Sulfati mg/l 20 50 35 Ukupni fosfor mgP/l 1 2 36 Aktivni hlor mg/l 0,05 0,25 37 Ukupni azot mgN/l 10 15 38 Mineralna ulja mg/l 2,0 10 39 Ukupna ulja i masnoće mg/l 10 30 40 Aldehidi mg/l 1,0 1,5 41 Alkoholi mg/l 1,0 1,5 42 Ukupni aromatični ugljovodonici mg/l 0,05 0,1 43 Ukupni nitrirani ugljovodonici mg/l 0,025 0,03 44 Ukupni halogeni ugljovodonici mg/l 0,25 0,5 45 Ukupni organofosfatni pesticidi mg/l 0,025 0,05 46 Ukupni organohlorni pesticidi mg/l 0,025 0,05 47 Ukupne površinski aktivne supstance mg/l 4,0 5,0 48 Ukupni deterdženti mg/l 0,5 1,0 49 Radioaktivnost Bq/l 0,5 0,75 50 Ukupne koliforme TC/100ml 5000 10000 51 Fekalne koliforme FC/100ml 1000 5000 52 Fekalne streptokoke FS/100ml 100 2000 53 Prisustvo patogenih mikroorganizama bez bez




Evropska zakonska regulativa Direktiva Savjeta Evrope od 21. maja 1991. godine o prečišćavanju otpadnih voda iz gradova (91/271/EEC) se odnosi na sakupljanje, prečišćavanje i ispuštanje gradskih otpadnih voda. Cilj direktive je da se zaštiti životna sredina od štetnih uticaja gorepomenutih ispuštanja otpadnih voda. Direktiva o prečišćavanju otpadnih voda iz gradova 91/271/EEC Ova direktiva (Council Directive 91/271/EEC dopunjena Direktivom Evropske komisije 98/15/EC) uređuje:

• Sakupljanje, prečišćavanje i ispuštanje otpadnih voda iz gradskih jezgara i

• Prečišćavanje i ispuštanje biorazgradivih otpadnih voda iz određenih industrijskih sektora.

Svrha ove direktive je da se zaštiti životna sredina od štetnih uticaja ovakvog ispuštanja otpadnih voda. Države članice moraju obezbijediti sakupljanje i prečišćavanje otpadnih voda iz gradova u skladu sa određenim standardima i zahtjevima prije njihovog ispuštanja. Što se tiče zahtjeva prečišćavanja, sekundarna obrada (odnosno biološka) se podrazumijeva, a sa dodatnim uklanjanjem nutrijenata tercijarnom obradom u osjetljivim područjima. Rokovi za primjenu ove direktive variraju u zavisnosti od veličina centara i karakteristika prijemnika. Zahtjevi za prečišćavanje otpadnih voda Prema Članu 4 direktive 91/271/EEC, otpadne vode iz gradova koje dospijevaju u sisteme kolektora država članica od 1991. godine moraju da budu prečišćene sekundarnom (biološkom) obradom ili drugim podjednako efikasnim načinom obrade prije njihovog ispuštanja (pod “sekundarnom obradom” se smatra prečišćavanje otpadnih voda iz gradova procesom koji generalno uključuje biološku obradu sa sekundarnim taloženjem ili drugi proces kojim se zadovoljavaju zahtjevi postavljeni u Tabeli 1 Aneksa I (direktive), a oni su sledeći:

• Otpadne vode iz sistema kolektora za aglomeracije sa više od 15.000 ES zaključno sa danom 31. decembra 2000. godine

• Otpadne vode iz sistema kolektora za aglomeracije sa između 10.000 i 15.000 ES zaključno sa danom 31. decembra 2005. godine

• Otpadne vode iz sistema kolektora za aglomeracije sa između 2.000 i 10.000 ES koje se ispuštaju u slatkovodne sisteme i ušća zaključno sa danom 31. decembra 2005. godine

Prema direktivi 91/271/EEC, Član 7, otpadne vode iz gradova koje dospijevaju u sisteme kolektora će biti podvrgnute odgovarajućem procesu prečišćavanja kako je određeno Članom 2, odnosno prečišćavanju otpadnih voda iz gradova bilo kojim procesom i/ili odvođenju sistemomkoji nakon ispuštanja omogućava prijemniku da ispuni relevantne kriterijume kvaliteta i relevantne propise ove direktive i ostalih direktiva zajednice:

• Otpadne vode iz sistema kolektora za aglomeracije sa manje od 2.000 ES koje se ispuštaju u slatkovodne sisteme i ušća zaključno sa danom 31. decembra 2005. godine




• Otpadne vode iz sistema kolektora za aglomeracije sa manje od 10.000 ES koje se ispuštaju u priobalne vode zaključno sa danom 31. decembra 2005. godine

Zahtjevi za opterećenje efluenta Prema Direktivi o prečišćavanju otpadnih voda iz gradova 91/271/EEC i direktivi 98/15/EEC koja je amandman direktivi 91/271/EEC, u zemljama Evropske unije treba zadovoljiti sledeće zahtjeve pri ispuštanju prečišćenih otpadnih voda iz gradova:

Tabela 6.2: Standardi efluenta koje postavlja direktiva EU 91/271/EEC Parametar Koncentracija

[mg/l] Minimalni procenat

smanjenja (1) Zahtjevi za manje osjetljiva područja

Biološka potrošnja kiseonika za 5 dana (BPK5)

25 mg/l 70 – 90

40 prema Članu 4 (2)

Hemijska potrošnja kiseonika(COD) 125 mg/l 75

Ukupne suspendovane materije (USM)

2,000 – 10,000 ES 60 mg/l

2,000 – 10,000 ES 70

preko 10,000 ES 35 mg/l (3)

preko 10,000 ES 90 (3)

Zahtjevi za osjetljiva područja

Ukupni azot

10,000 – 100,000 ES 15 mg/l 70 - 80 preko 100,000 ES 10 mg/l

Ukupni fosfor

10,000 – 100,000 ES 2 mg/l 80 preko 100,000 ES 1 mg/l

(1) Smanjenje prema opterećenju efluenta. (2) Parametar može da se zamijeni drugim parametrom: ukupni organski ugljenik (TOU) ili Ukupna potrošnja kiseonika (UPK) pod uslovom da može da se uspostavi odnos između BPK5 i novouvedenog parametra. (3) Ovaj zahtjev je opcioni.

Kao što je pokazano u gornjoj tabeli, zahtjevi za opterećenje efluenta zavise od određenja prijemnika kao osjetljivog ili manje osjetljivog. U skladu sa Članom 5 ove direktive, od država članica je traženo da odrede osjetljiva područja najkasnije do 31. decembra 1993. godine. Kriterijumi za određenje ukazuju na tri grupe osjetljivih područja:

• Slatkovodna vodna tijela, ušća i i priobalne vode koje su eutrofične ili to mogu postati ako se ne preduzmu mjere zaštite

• Površinske slatke vode predviđene da se koriste za piće koje sadrže ili mogu da sadrže više nitrata od 50 mg/l

• Područja gdje je neophodno dalje prečišćavanje da bi se zadovoljile ostale direktive, kao što su direktive o vodama za riHerceg Novistvo, kupanje, uzgoj školjki, očuvanje vrsta divljih ptica i prirodnih staništa, itd.

Ako vodno tijelo spada u jednu od ove tri grupe, to je dovoljno da se ono odredi kao osjetljivo. Određivanje vodnog tijela kao osjetljivog je osnovni preduslov za praktičnu primjenu ove direktive. Prečišćene otpadne vode će biti ponovo korišćene kad god je to pogodno.




Zahtjevi za ispuštanje industrijskih otpadnih voda prema IPPC direktivi Pored prikupljanja i prečišćavanja otpadnih voda iz domaćinstava, direktiva o prečišćavanju otpadnih voda iz gradova 91/271/EEC uključuje i zakonski okvir za ispuštanje industrijskih otpadnih voda. Države članice treba da obezbijede ispuštanje industrijskih otpadnih voda u sistem kolektora i gradska postrojenja za prečišćavanje koje je u skladu sa prethodnim propisima i/ili posebnim ovlaštenjima koje definišu kompetentne strukture vlasti ili odgovarajuće institucije. Propisi i/ili posebna ovlaštenja će biti u skladu sa zahtjevima Aneksa I C ove direktive. Prema Članu 11 ove direktive, ispuštanje industrijskih otpadnih voda u sistem kolektora i gradska postrojenja za prečišćavanje podliježe prethodnim propisima i/ili posebnim ovlaštenjima koje definišu kompetentne strukture vlasti ili odgovarajuće institucije. Ovi propisi i posebna ovlaštenja će biti revidirana i po potrebi prilagođena u jednakim vremenskim intervalima. Industrijske otpadne vode će biti podvrgnute takvom preliminarnom prečišćavanju koje je neophodno da bi se:

• Zaštitilo zdravlje zaposlenih na sistemu kolektora i postrojenja za prečišćavanje

• Osiguralo da sistemi kolektora, postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda i druga oprema ne budu oštećeni

• Osiguralo da rad postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda i prerada mulja ne budu ometeni

• Osiguralo da ispuštanja iz postrojenja za prečišćavanje nemaju štetan uticaj na životnu sredinu ili onemoguće prijemnik da zadovolji ostale direktive zajednice.

• Osiguralo bezbijedno odlaganje mulja na način koji je prihvatljiv u pogledu uticaja na životnu sredinu.

Poređenje i zaključak Prema Prostornom planu područja posebne namjene za morsko dobro (iz 2007. godine) i Nacionalnom planu za integraciju Crne Gore u Evropsku uniju (radna verzija iz aprila 2008. godine), crnogorski propisi će biti harmonizovani u oblasti upravljanja vodama sa propisima Evropske zajednice kroz usvajanje novih podzakonskih akata kao što su Konvencija i Protokol o zaštiti područja Mediterana (Barselona 1976. godine, Atina 1983. godine) i Direktiva Evropske unije (91/271/EEC, 75/440/EEC and 86/278/EEC). Sledeća tabela daje poređenje standarda efluenta postavljene od strane Republike Crne Gore i onih koje nalaže Evropska unija.




Tabela 6.3: Poređenje standarda efluenta Parametar Crna Gora

[mg/l] Direktiva 91/271/EEC

[mg/l] zahtjevi za manje osjetljiva područja BPK5 40 mg/l 25 mg/l HPK 125 mg/l 125 mg/l

Ukupne suspendovane materije (USm)

60 mg/l

2,000 – 10,000 ES 60 mg/l

preko 10,000 ES 35 mg/l

zahtjevi za osjetljiva područja

Ukupni azot NH4: 0,5 mg/l

NO2-N: 0,5 mg/l NO3-N: 40 mg/l

10,000 – 100,000 ES 15 mg/l


Ukupni fosfor 1 mg/l

10,000 – 100,000 ES 2 mg/l


Kao što je pokazano u tabeli (Tabela 6.3) i kao što je u skladu sa Prostornim planom posebne namjene za morsko dobro (iz 2007. godine), prije ispuštanja otpadnih voda u recipijent je potrebno postaviti postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda koja omogućavaju u najmanju ruku sekundarnu obradu. Prema propisima EU predmetni recipijent se svrstava u osjetljivo područje, dok se prema propisima Crne Gore on svrstava u II kategoriju. Ostali relevantni propisi EU Korpus zakona o životnoj sredini sadrži oko 300 direktiva i propisa uključujući i srodne direktive i amandmane, iako je značajan broj ranijih uredbi (npr. Direktiva o uzgoju školjki, Direktiva o ribarstvu) nedavno zamijenjen novijim propisima ili predložen da bude zamijenjen (npr. industrijsko zagađivanje vazduha). Pored Direktive o integrisanoj kontroli i prevenciji zagađivanja (IPPC) i Direktive o prečišćavanju otpadnih voda iz gradova (UWWT), ostali relevantni propisi EU su dati u Tabela 6.4 (oblast voda), Tabela 6.5 (oblast industrije) i u Tabela 6.6 (horizontalna regulativa):

Tabela 6.4: Propisi EU iz oblasti voda

Direktiva Naziv Značaj UWWT Direktiva

91/271/EEC Ova direktiva ima za ima za cilj zaštitu životne sredine od štetnih uticaja ispuštanja otpadnih voda. Ona nalaže da države članice osigiraju sakupljanje i prečišćavanje otpadnih voda u skladu sa određenim standerdima prije njihovog ispuštanja.

Okvirna direktiva o vodama

2000/60/EC dopunjena direktivom 2455/2001/EC

Pruža upravljački okvir za čitav niz programa i propisa o zaštiti voda. Postavlja osnovne principe održive politike o vodama na integrisanoj bazi. Nje amandman daje listu




Direktiva Naziv Značaj prioritetnih supstanci.

Direktiva o nitratima

91/676/EEC Umanjuje zagađivanje vode uzrokovano ili izazvano nitratima koritenih u poljoprivredi, i omogućuje prevenciju daljeg zagađivanja ovog tipa.

Kvalitet vode za piće

98/83/EC (zamjenjuje 80/778/EEC)

Štiti zdravlje ljudi tako što osigurava čistoću i cjelovit kvalitet vode namijenjene za piće. Važii za sve pijaće vode, uključujući flaširanu vodu i vodu koja se koristi u prehrambenoj industriji.

Kvalitet vode za kupanje

COM(2005)581 (zamjenjuje 76/160/EEC)

Osigurava kvalitet vode za kupanje kod slatkovodnih vodnih tijela i u priobalnom pojasu za kupanje, da bi se zaštitilo javno zdravlje i životna sredina.

Površinske vode za upotrebu

75/440/EEC zamijenjena Okvirnom direktivom o vodama

Štiti javno zdravlje propisujući da površinska voda koja se koristi za piće dosegne određeni nivo kvaliteta prije nego što stigne do potrošača.

Mjerenja površinskih (pijaćih) voda


Načini mjerenja i učestalosti uzorkovanja i analize pri monitoringu kvaliteta površinskih voda namijenjenih da se koriste za piće prema Direktivi Savjeta 75/440/EEC.

Podzemne vode


Sprečavanje zagađivanja podzemnih voda određenim opasnim materijama.

Slatkovodne ribe


Štiti i poboljšava kvalitet slatkovodnih vodnih tijela koja omogućavaju ili bi mogla da omogućavaju život određenih vrsta riba.

Školjke 79/923/EEC zamijenjena Okvirnom direktivom o vodama

Štiti i poboljšava kvalitet priobalnih voda i voda na ušćima i kojima žive školjke da bi se doprinijelo kvalitetu jestivih proizvoda od morskih plodova.

Opasne supstance

76/464/EEC od 2013 će biti u potpunosti zamijenjena Okvirnom direktivom o vodama

Otklanjanje ili smanjenje zagađivanja vode određenim opasnim supstancama navedenim u direktivi (lista 1, supstance), primjena mora biti strogo u skladu sa Okvirnom direktivom o vodama.

Tabela 6.5: Propisi EU iz oblasti industrije

Direktiva Naziv Značaj IPPC IPPC direktiva (direktiva

Savjeta 96/61/EC dopunjena direktivama 2003/35/EC i 2003/87/EC).

Svrha ove direktive je da se postigne integrisana prevencija i kontrola zagađivanja koji proističu iz niza navedenih djelatnosti. Ona izlaže mjere u cilju prevencije ili smanjenja emisije zagađivača u vazduhu, vodi i zemljištu, uključujući i mjere koje se tiču otpada, da bi se postigao visok stepen zaštite životne sredine u cjelini. Ovo podrazumijeva sistem izdavanja integrisanih dozvola, što je neophodno za sve navedene aktivnosti uz opis posebnih uslova datih graničnih vrijednosti emisije i primjenu najpogodnijih tehnika.

Seveso II 96/82/EC, takođe pogledajte predloge amandmana COM(2001) 624

Cilj ove direktive je da spriječi nezgode većeg obima koje uključuju opasne materije i da ograniči njihove posledice na ljude i životnu sredinu.

EMAS EMAS pravilnik (EEC) br. 761/2001/EC Ekološko upravljanje i šema revizije Evropske zajednice

Ovaj propis ima za cilj da podstakne neprestani razvoj u stavu oraganizacija koje vrše uticaj na životnu sredinu tako što će se njima dozvoliti da učestvuju u ekološkom upravljanju i izradi šema revizije. Od učesnika se očekuje da ustanove i primijene politiku, program i sisteme upravljanja na svom terenu, izvrše pregled uticaja na životnu sredinu koji sa njega potiče, kao i da o tome obavijeste javnost. Politika, program i sistemi




Direktiva Naziv Značaj treba da budu ispitani nezavisno da bi se potvrdilo da su u skladu sa datim propisom.

Tabela 6.6: Horizontalna regulativa

Direktiva Naziv ZnačajEIA Direktiva Savjeta

85/337/EEC o procjeni uticaja određenih javnih i privatnih projekata na životnu sredinu (OJ L 175, 5.7.85) (dopunjena Direktivom Savjeta 97/11/EC, OJ L 73, 14.3.97 i Direktivom 2003/35/EC, OJ L 156/17 od 25.06.03. god.)

Direktiva nalaže da javni i privatni projekti za koje je vjerovatno da će imati značajan uticaj na životnu sredinu moraju biti podvrgnuti procjeni sa aspekta njihovih potencijalnih uticaja na životnu sredinu prije nego što se odobri njihov nastavak. Direktiva postavlja pravila za proceduru procjene uticaja na životnu sredinu, što ukljičuje i zahtjev za učešćem javnosti. Procjene uticaja su obavezne za projekte date u Aneksu I ove direktive, ali države članice imaju pravo na diskreciju pri određivanju da li projekti dati u Aneksu II zahtijevaju procjenu na osnovu kriterijuma datih u Aneksu III.

SEA Direktiva Savjeta 2001/42/EC Evropskog Parlamenta i Savjeta od 27. juna 2001. godine, o procjeni uticaja određenih planova i programa na životnu sredinu, OJ L 30, 21.7. 2001.

Direktiva postavlja najuži okvir i nalaže proceduru za podvrgavanje obuhvaćenih planova i programa “procjeni uticaja na životnu sredinu”.

Podaci o životnoj sredini

Direktiva Savjeta 2003/4/EC o javnom pristupu informacijama o životnoj sredini koja zamjenjuje Direktiva Savjeta 90/313/EEC (OJ L41, 14.2.2003)

Direktiva garantuje pravo na pristup informacijama o životnoj sredini u posjedu javnih vlasti i određuje osnovne uslove i obezbjeđuje svoju praktičnu primjenu. Ona nalaže da informacije o životnoj sredini stalno budu dostupne i iznesene pred javnost da bi se postigla najšira moguća sistematična transparentnost i razloženost informacija o životnoj sredini. Ova direktiva proširuje ciljeve doprinošenja podizanju svijesti javnosti o pitanjima životne sredine, slobodnoj razmjeni mišljenja, efikasnijem učešću javnosti u donošenju odluka koje se tiču životne sredine.

Podložnost životne sredine

Predlog direktive Evropskog Parlamenta i Savjeta o podložnosti životne sredine u pogledu sprečavanja i otklanjanja štetnih posledica za životnu sredinu 23.1.2002 COM (2002) 17 konačna [OJ C 151/132 od 26.06.02. god.].

Predložena direktiva ima jasan cilj da ustanovi pravni okvir za sprečavanje i otklanjanje štetnih posledica za životnu sredinu.

Odlaganje mulja Crnogorska zakonska regulativa Crnogorski sistem zakona definiše kanalizacioni mulj kao mulj koji nastaje u postrojenjima za prečišćavanje otpadnih voda kao proizvod procesa prečišćavanja. Pri razmatranju njegovog odlaganja, treba se pozvati na sledeće crnogorske propise i dokumenta:

• Zakon o upravljanju otpadom (Službeni list Republike Crne Gore, br. 80/05), koji je usvojen 2005. godine, stvorio je pravnu osnovu za prenos zakonskog sistema Evropske unije u državni zakon. Ovaj zakon koji će početi da se primjenjuje od 1.




novembra 2008. godine predviđa obavezu usvajanja Republičkog masterplana za upravljanje otpadom, kao i opštinskih masterplanova i masterplanova preduzeća. Pored određivanja mulja kao posebne vrste komunalnog otpada, ovaj zakon takođe propisuje principe upravljanja kanalizacionim muljem u pogledu obaveza proizvođača mulja, dozvoljene primjene kanalizacionog mulja, zabranjene upotrebe kanalizacionog mulja, kao i uslova pod kojima se on može odlagati, spaljivati ili transportovati preko državnih granica. Po pitanju kanalizacionog mulja, Zakon o upravljanju otpadom je harmonizovan sa Direktivom 86/278/EEC. Što se tiče dozvoljene upotrebe kanalizacionog mulja, on se može koristiti za rekultivaciju zemljišta, promjenu namjene zemljišta u skladu sa važećim urbanističkim planom, proizvodnju biljaka za kompostiranje, kao i za uzgajanje biljaka koje se ne koriste za ishranu ili u proizvodnji stočne hrane. Obaveza je proizvođača kanalizacionog mulja da izvede potrebne analize da bi se odredile granične količine mulja koji se može koristiti na različitim vrstama zemljišta, a zatim da obezbijedi potrebne informacije za korisnika mulja. Zakonodavac je jasno naveo da jedino mulj koji je prethodno prošao kroz proces stabilizacije i neophodne biološke, hemijske, termičke i druge pripreme da bi se smanjila njegova septičnost i opasnost po zdravlje, može da se koristi u gore navedene svrhe.

• Pravilnik o dozvoljenim količinama opasnih i štetnih materija u zemljištu i metodama za njihovo ispitivanje (Službeni list Republike Crne Gore, br. 18/97), koji postavlja granice prisustva opasnih supstanci usled nepravilne upotrebe mineralnih i drugih đubriva kao i nepravilnog odlaganja otpada iz različitih izvora.

• Strateški Master plan za upravljanje otpadom na republičkom nivou iz 2004. godine uključuje državne projekcije o proizvodnji mulja, plan za upravljanje kanalizacionim muljem, kao i zahtjeve za njegovu realizaciju. Prema ovom dokumentu, koji je sačinjen u skladu sa republičkim Ustavom i direktivama EU, vodeća strategija u oslobađanju od otpada i kanalizacionog mulja je na prvom mjestu prevencija, zatim smanjenje, obrada (recikliranje i ponovna upotreba), i odlaganje kao krajnje rješenje. Uz predupređivanje proizvodnje otpadnih voda, može se postići i značajno smanjenje u količini mulja kroz implementaciju sistema za preradu kanalizacionog mulja procesom aeracije, kao i optimizacijom postijećih postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda. Recikliranje i ponovna upotreba mulja u velikoj mjeri zavise od kvaliteta mulja čije su varijacije posledica različite obrade i prerade. Shodno tome, može se napraviti okvirna klasifikacija prerađenog mulja: o Kvalitet A+: koji je podvrgnut sušenju, može da se koristi u poljoprivredi o Kvalitet A: koji je podvrgnut kompostiranju, može da se koristi u poljoprivredi o Kvalitet B: koji je podvrgnut kompostiranju, može da se koristi u poljoprivredi

i u parkovima ili na zelenim površinama o Kvalitet C: koji je podvrgnut sušenju, može da se spali i/ili da se koristi za

rekultivaciju deponija i rudarskih oblasti o Niži kvalitet C: koji je podvrgnut sušenju, može da se koristi za rekultivaciju

deponija i rudarskih oblasti




Odlaganje kanalizacionog mulja na gradskim deponijama kao krajnja opcija bi trebalo da se obavlja u skladu sa važećim zakonskim okvirom čiji su neki djelovi planirani da budu zamijenjeni nacrtima novih propisa do kraja 2012. godine da bi se standardi EU uveli i u ovaj dio državnog zakonskog sistema. Za sada u Crnoj Gori jedino sanitarna deponija “Livade” radi u skladu sa strogim standardima EU, trenutno prihvatajući otpad sa područja Podgorice, Danilovgrada, Budve, Tivta i Kotora. Opremljena je uređajima za sakupljanje biogasa, dok je izgradnja objekata za recikliranje neselektovanog komunalnog otpada u toku. Međutim, deponija “Livade” ne sadrži kapacitete za kompostiranje niti za preradu mulja i otpadnih voda sa deponije. Strateški masterplan za upravljanje otpadom predviđa izgradnju još šest regionalnih sanitarnih deponija koje će zadovoljavati standarde Direktive o deponijama EU, a takođe će biti u skladu sa ostalim zahtjevima koje postavljaju same lokacije deponija.

• Pravilnik o kriterijumima za izbor lokacija, načinu i postupku odlaganja otpadnih materija (Službeni list Republike Crne Gore, br. 56/00), koji određuje zahtjeve za sakupljanje, transport, skladištenje, preradu i odlaganje, obilježavanje, evidentiranje i izvještavanje o vrsti i količini otpada. Set nacrta novih propisa o ovim pitanjima je planirano da bude usvojen do kraja 2008. godine.

• Pravilnik o sanitarno-tehničkim uslovima koje moraju da ispunjavaju deponije i mjesta za izručivanje fekalija, načinu uređivanja i održavanja deponija i mjesta za izručivanje fekalija i o načinu za uništavanje smeća i fekalija (Službeni list SFRJ, br. 20/83), koji opisuje uslove odlagališta fekalnog otpada iz septičkih jama i takođe nalaže da fekalni otpad može da se ispusti u sistem javne kanalizacije na mjestima određenim za tu svrhu pod uslovom da ispuštanje ne utiče na predviđeni proces prečišćavanja otpadnih voda. Zakonski okvir po ovim pitanjima je sadržan u predlozima zakona, a nove verzije postojećih zakona su u planu da budu usvojene do 2012. godine.

• Zakon o prevozu opasnih materija (Službeni list Republike Crne Gore, br. 05/08 od 23.01.2008.g.), koji definiše okolnosti i djelatnosti u vezi sa transportom opasnih supstanci.

Pri razmatranju transporta opasnog otpada preko državnih granica, važno je naglasiti da je Crna Gora potpisala Bazelsku konvenciju o kontroli prekograničnog kretanja i odlaganja opasnog otpada, čiji su osnovni principi uneseni u najnoviji nacrt Zakona o upravljanju otpadom. EU direktive o mulju Propis EU koji se tiče konačnog odlaganja mulja pokriva mnoštvo direktiva. Nadalje će biti predstavljene direktive koje se bave kanalizacionim muljem, spaljenim muljem, opasnim otpadom, itd. Direktiva o kanalizacionom mulju Zakonske norme EU za ponovnu upotrebu kanalizacionog mulja su date u Direktivi o kanalizacionom mulju (Direktiva Savjeta 86/278/EEC dopunjena Direktivom 91/692/EEC: OJL 181, 04.07.86 o zaštiti životne sredine, a naročito zemljišta, kada se kanalizacioni




mulj koristi u poljoprivredi) (Aneks II Direktive o kanalizacionom mulju). Osnovni ciljevi ove direktive su da se reguliše upotreba kanalizacionog mulja u poljoprivredi da bi se spriječili štetni efekti na zemljište, vegetaciju, životinje i ljude, i da bi se podstaklo pravilno korišćenje kanalizacionog mulja. Direktiva zahtijeva od država članica da se pridržavaju maksimalnih dozvoljenih vrijednosti prisustva teških metala i kada se radi o kanalizacionom mulju, i kada je u pitanju zemljište na kome se on primjenjuje. Ova direktiva takođe nalaže pred-tretman mulja i ograničavanje njegove upotrebe na određenim vrstama zemljišta. (pogledajte Aneks 1 ovog izvještaja). Direktiva postavlja granične vrijednosti koncentracije teških metala u zemljištu (Aneks I A direktive o kanalizacionom mulju), u mulju, (Aneks I B direktive) i za maksimalne godišnje količine teških metala koje mogu biti unsene u zemljište (Aneks I C direktive). Ostali relevantni propisi Brojni drugi zakonski instrumenti imaju značaj za poljoprivrednu primjenu, odlaganje i spaljivanje kanalizacionog mulja, a takođe i za implementaciju Direktive o kanalizacionom mulju, i oni su dati u sledećoj tabeli:

Tabela 6.7: Propisi EU koji se odnose na kanalizacioni mulj (zakoni EU u sektoru otpada)

Direktiva Naziv Značaj Direktiva o kanalizacionom mulju (86/278/EEC)

86/278/EEC Ova direktiva ima za cilj podsticanje upotrebe kanalizacionog mulja u poljoprivredi, kao i da uredi tu upotrebu na način da se spriječi štetan uticaj na zemljište, vegetaciju, životinje i ljude. Shodno tome, ona zabranjuje korišćenje neprerađenog kanalizacionog mulja na poljoprivrednim površinama osim ako on nije utisnut ili ukopan u zemljište. Ona takođe određuje pravila za uzorkovanje i analizu mulja i zemljišta, postavlja zahtjeve za vođenje detaljne evidencije o količinama proizvedenog mulja, količinama mulja upotrijebljenog u poljoprivredi, sastavu i osobinama mulja, načinu prerade i mjestima na kojima je mulj upotrijebljen. Granične vrijednosti koncentracije teških metala u kanalizacionom mulju namijenjenom za poljoprivrednu uportebu i zemljištu tretiranom muljem su date u aneksu I A, I B i I C ove direktive.

Okvirna direktiva o otpadu

75/442/EEC Daje hijerarhiju u upravljanju otpadom, podstiče minimalnu proizvodnju otpada, recikliranje i ponovnu upotrebu, kao i bezbijedno odlaganje

Direktiva o opasnom otpadu

91/689/EEC Direktiva definiše opasan otpad i podstiče ekološki ispravno upravljanje opasnim otpadom, s obzirom na posebnu prirodu takvog otpada.

SEA Direktiva Savjeta 2001/42/EC Evropskog Parlamenta i Savjeta od 27. juna 2001. godine, o procjeni uticaja određenih planova i programa na životnu sredinu, OJ L 30, 21.7. 2001.

Direktiva postavlja najuži okvir i nalaže proceduru za podvrgavanje obuhvaćenih planova i programa “procjeni uticaja na životnu sredinu”.

Direktiva o nitratima

91/676/EEC Umanjuje zagađivanje vode uzrokovano ili izazvano nitratima korištenih u poljoprivredi

Direktiva o otpadnim

91/271/EEC Ova direktiva ima za cilj zaštitu životne sredine od štetnih uticaja ispuštanja otpadnih voda iz gradova.




Direktiva Naziv Značaj vodama iz gradova

Ona traži od država članica da otpadne vode budu prikupljene i prečišćene prema određenim standardima prije njihovog ispuštanja.

Okvirna direktiva o vodama

2000/60/EC Pruža upravljački okvir za čitav niz programa i propisa o zaštiti voda. Postavlja osnovne principe održive politike o vodama na integrisanoj bazi.

Direktiva o podzemnim vodama

80/68/EEC Zamijenjena Okvirnom direktivom o vodama

Direktiva o površinskim (pijaćim) vodama

79/869/EEC Zamijenjena Okvirnom direktivom o vodama

Direktiva o spaljivanju otpada

2000/76/EC Namjena ove direktive je da se popune praznine u postojećim propisima. Osim spaljivanja neopasnog komunalnog otpada, njen djelokrug se proširije i na spaljivanje ostalog neopasnog otpada (kao što je kanalizacioni mulj, stare gume i medicinski otpad) i opasnog otpada koji nije pokriven Direktivom 94/67/EC (kao što su otpadna ulja i rastvarači). U isto vrijeme, u planu je da se postojećim propisom predvidi i primjena tehničkog napretka u načinu monitoringa emisija procesa spaljivanja, kao i da se osigura da Zajednica ispuni svoje međunarodne obaveze u smislu smanjenja zagađivanja, a naročito one obaveze koje se odnose na uvođenje graničnih vrijednosti emisije dioksina, žive i prašine nastalih u procesu spaljivanja otpada (protokol potpisan 1998. godine pod egidom Konvencije ekonomske komisje Ujedinjenih nacija o dalekosežnom prekograničnom atmosferskom zagađivanju). Direktiva je zasnovana na integrisanom pristupu. Granične vrijednosti za ispuštanja u vodene prijemnike su priključena ažiriranim graničnim vrijednostima za vazdušne emisije.

Direktiva o deponijama otpada

99/31/EC Direktiva daje procedure i smjernice za sprečavanje ili smanjenje negativnih efekata na životnu sredinu i rizika za zdravlje ljudi koje izazivaju deponije otpada. Zabranjuje određene vrste otpada i postavlja ciljeve za smanjenje količina biorazgradivog materijala. Ovo će dovesti do postavljanja zahtjeva za tehnologije preliminarnog prečišćavanja i centara za prečišćavanje zemljišta.

Izvoz otpada CR No 259/93, CR 1420/1999, CR 1547/1999 pod egidom CR 259/93/EEC

Utvrđuje kontrolu kretanja otpada unutar EU, kao i uvoz i izvor iz EU, i tranzit kroz EU.

Direktiva o procjeni uticaja na životnu sredinu

91/271/EEC Svrha procedure za PUŽS je da se osigura identifikacija posledica koje projekti imaju na životnu sredinu, kao i njihova procjena prije odobravanja datog projekta. Javnost može dati mišljenje, i svi rezultati se uzimaju u obzir pri autorizaciji projektne procedure. Javnost se o odluci obavještava naknadno. Ova direktiva navodi koje kategorije projekata podliježu procjeni, koja procedura će se primijeniti i kakav je sadržaj procjene.

Podaci o životnoj sredini

Direktiva Savjeta 2003/4/EC o javnom pristupu informacijama o

Direktiva garantuje pravo na pristup informacijama o životnoj sredini u posjedu javnih vlasti i određuje osnovne uslove i obezbjeđuje svoju praktičnu primjenu.




Direktiva Naziv Značaj životnoj sredini kojom se ukida Direktiva Savjeta 90/313/EEC (OJ L41, 14.2.2003)

Ona nalaže da informacije o životnoj sredini stalno budu dostupne i iznesene pred javnost da bi se postigla najšira moguća sistematična dostupnost i razloženost informacija o životnoj sredini. Ova direktiva proširuje ciljeve doprinošenja podizanju svijesti javnosti o pitanjima životne sredine, slobodnoj razmjeni mišljenja, efikasnijem učešću javnosti u donošenju odluka koje se tiču životne sredine.

Zakonske obaveze Direktiva o kanalizacionom mulju traži od država članica Evropske Unije da ispune sledeće zakonske obaveze:

• Sigurnu upotrebu kanalizacionog mulja u poljoprivredi u skaldu sa propisima i uslovima iz direktive kada su u pitanju pred-tretman mulja (Članovi 3 i 6), nutritivne potrebe biljaka (Član 8), kvalitet zemljišta (Član 8), zaštita površinskih i podzemnih voda (Član 8) i usklađivanje sa graničnim vrijednostima koncentracije teških metala u zemljištu (Član 5).

• Zabranu upotrebe kanalizacionog mulja kod nekih kategorija zemljišta u određenim periodima prije žetve (Član 7) i tamo gdje koncentracija teških metala u zemljištu prevazilazi određene granične vrijednosti (Član 5 i aneks I A ove direktive).

Obaveze monitoringa Direktiva o kanalizacionom mulju zahtijeva od država članica Evropske Unije vrši analizu kanalizacionog mulja, i zemljišta na kome se on koristi, da bi se osigurala koncentracija teških metala u mulju i zemljištu koja ne prevazilazi određene granična vrijednosti (član 9 i aneksi II A; B i C Direktive o kanalizacionom mulju). Bilježenje podataka i obaveze izvještavanja Direktiva o kanalizacionom mulju zahtijeva od država članica Evropske Unije da ispune sledeće obaveze bilježenja podataka i izvještavanja:

• Sigurno vođenje evidencije i njenu dostupnost kompetentnim vlastima kada su u pitanju:

o količine, sastav, upotreba, prerada i rezultati analize kanalizacionog mulja o nazivi i adrese korisnika kanalizacionog mulja i o mjesta na kojima će se kanalizacioni mulj koristiti (Član 10).

• Zahtijevanje od proizvođača kanalizacionog mulja da korisnicima obezbijedi posebne informacije o sastavu mulja (Članovi 6 i 11 i aneks II A direktive).

• Podnošenje izvještaja komisiji u vezi: o upotrebe kanalizacionog mulja u poljoprivredi (Član 17 i Direktiva Savjeta

91/692/EEC), o mjera preduzetih u cilju ispunjavanja zahtjeva direktive, uključujući i

okolnosti u kojima se usvajaju strožiji kriterijumi nego što to nalaže direktiva (Član 16) i




o uvođenje propisa EU u državni zakonski sistem, sa sadržajem glavnih odredbi usvojenog državnog zakona u sferi pokrivenoj direktivom (Član 16).

Na bazi podataka prezentiranih u prethodnim poglavljima Elaborata može se odgovoriti na pitanje uticaja ovog projekta na životnu sredinu. Kvalitet vazduha Ranije prezentirani podaci o kvalitetu vazduha i klimatskim uslovima pokazali su da na fizičko-hemijski sastav i klimu šireg prostora ovog objekta glavni uticaj imaju kretanja vazdušnih masa sa daljih geografskih područja. Uticaj u toku izgradnje U toku izgradnje PPOV će biti neophodna priprema terena, te će samim tim doći do emisije zagađujućih materija i prašine. O količini emitovanih materija se dosta teško izjasniti, ali se sa sigurnošću može reći da ona neće imati značajniji uticaj, u kumulativnom smislu, ako se uzme u obzir okolni saobraćaj i betonska baza »Prvoborca«. Uticaj u toku funkcionisanja Za vrijeme rada PPOV može doći do onečišćenja vazduha materijama koje se raspršuju ili isparavaju iz otpadnih voda, te emisijom kapljica iz aeracionih bazena. Intenzitet neugodnih mirisa zavisi o količini ispuštenih materija, temperaturi vode i vazduha, kao i o smjeru i jačini strujanja vjetra. Radi sprječavanja zagađivanja vazduha neprijatnim mirisima na PPOV je predviđen prečišćivač vazduha/ biofilter. Jedinica sa rešetkom, pjeskolov sa mastolovom, retenzioni bazen, zgrada za dehidrataciju mulja će biti natkriveni i vršiće se njihova ventilacija, te prečišćavanje evakuisanog vazduha. Kod ovih objekata svaki ventilator je priključen na otvore i cijevi za odvod vazduha koji transportuju vazduh kroz grubi prečišćivač do posteljice ispod materijala u biofilteru. Vazduh biva pročišćen nakon što je uz pomoć venilatora potisnut kroz biofilter. Biofilter je ispunjen organskim materijalom (medijum filtera) kao što je krupnija ili sitnija piljevina. Dok vazduh prolazi kroz biofilter, mikrobi u organskom materijalu pretvaraju gasove koji izazivaju neprijatan miris u ugljen dioksid i vodu. PPOV se napaja električnom energijom, tako da nema ni sagorjevanja bilo kakve vrste goriva, što neće dovesti sa ovog stanovišta do zagađivanja vazduha. Iz opisa projekta je jasno da se ne može govoriti o njegovom uticaju na meteorološke i klimatske karakteristike. Ne postoji mogućnost uticaja na prekogranično zagađivanje vazduha kada je lokacija postrojenja za preradu otpadnih voda u pitanju.




Uticaj u slučaju akcidenta Uticaj na zagađenje vazduha može se dogoditi u slučaju neispravnog rada biofiltera il nekontrolisanog izlivanja otpadne vode na zemljište za vrijeme zemljotresa, ratnih razaranja, odnosno namjernog oštećivanja sistema. Kvalitet voda Prema Uredbi o klasifikaciji i kategorizaciji površinskih i podzemnih voda („Službeni list Crne Gore”, br. 2/07 od 29. oktobra 2007) vode Bokokotorskog zaliva se svrstavaju u A2, C, K2, odnosno II kategoriju. Uticaj u toku izgradnje Prilikom izvođenja radova u cilju izgradnje PPOV neće doći do uticaja projekta na podzemne i površinske vode (more). Obrazloženje ovoj tvrdnji proističe iz detalja Idejnog projekta, koji ne ostavlja mogućnost uticaja na vode u toku izgradnje. Do onečišćenja kvaliteta vode potoka Nemila koji protiče pored budućeg PPOV, eventualno može doći usled mogućeg curenja goriva i maziva iz građevinskih mašina za izvođenje zemljanih radova. Onečišćenje mora može nastupiti i usled ispiranja nasutog i rasutog materijala s površine gradilišta tokom padavina, te njihovog odnošenja u potok. Uticaj u toku funkcionisanja Prema članu 6. Direktive EU 91/271/EEC obavezan je primarni tretman kao najmanji stepen prečišćavanja otpadnih voda za aglomeracije između 10.000 i 150.000 ES. Obzirom na to da se broj populacije nalazi između 10.000 i 100.000 stanovnika, efluent iz Herceg Novskog gradskog PPOV-a treba da odgovara dolje pikazanim propisima.

Tabela 6.8: Poređenje standarda efluenta Parametar Crna Gora

[mg/l] Direktiva 91/271/EEC

[mg/l] BPK5 40 mg/l 25 mg/l HPK 125 mg/l 125 mg/l

Ukupne suspendovane materije (USm)

60 mg/l

2,000 – 10,000 ES 60 mg/l


Ukupni azot 15 mg/l

10,000 – 100,000 ES 15 mg/l


Ukupni fosfor 2 mg/l

10,000 – 100,000 ES 2 mg/l





Elaboratom je prihvaćeno da su zahtjevi za kvalitet efluenta sledeći:

Tabela 6.9: Zahtjevi za kvalitet efluenta iz PPOV-a Herceg Novi

Parametar Koncentracija [mg/l]

Biohemijska potrošnja kiseonika za 5 dana (BPK5)

40

Hemijska potrošnja kiseonika (HPK) 125

Ukupne suspendovane materije (USM) 60

Dakle, iz navedenih Zahtjeva je jasno da će predviđeno postrojenje zadovoljiti pozitivne propise Crne Gore i EU. Ispusna građevina nije predmet ovog Elaborata, ali ćemo se kratko osvrnuti i reći da ona treba da obezbjedi što kvalitetnije miješanje otpadne vode sa vodom recipijenta. Uticaj novog podmorskog ispusta na zajednice u moru moguć je u neposrednoj blizini difuzora ispusta, a najviše utiče na bentoske zajednice. U fazi tehničkog prijema objekta je neophodno izvršiti ispitivanje kvaliteta otpadnih voda i te vrijednosti uporediti sa gore navedenim, a zatim u skladu sa tim donijeti odluku o puštanju postrojenja u rad. Ne postoji mogućnost uticaja na prekogranično zagađivanje voda kada je lokacija postrojenja za preradu otpadnih voda u pitanju. Uticaj u slučaju akcidenta Uticaj na kvalitet vode može se dogoditi u slučaju nekontrolisanog izlivanja otpadne vode na/u zemljište i u more za vrijeme zemljotresa, ratnih razaranja, te namjernog oštećenja sistema. Moguć je i prestanak rada uređaja ili njegovih pojedinih dijelova zbog raznih kvarova, prekida u snabdjevanju električnom energijom, požara i slično, a što bi uzrokovalo kratkotrajno onečišćenje mora. U slučaju zastoja neophodna je hitna intervencija u cilju otklonjanja problema. Taj zastoj može nastati usled njegovog neredovnog održavanja, te je stoga potrebno izgraditi proceduru redovnog održavanja. Nezgode i incidenti na PPOV su povremeno mogući, a njihove posledice su kratkotrajne i umjerene jačine, tako da je rizik za okolinu u ovom slučaju ocijenjen kao prihvatljiv. Zemljište Uticaj u toku izgradnje Fizički uticaji na zemljište, izgradnjom postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda će biti umjereno značajni, obzirom na obim projekta.




Usled izvođenja radova na pripremi terena doći će do povećanog stvaranja prašine koja kod nepovoljnih vremenskih uslova (vjetar) može doprinijeti onečišćenju vazduha neposredno u okolini gradilišta. Zagađenje vazduha tokom izgradnje PPOV može nastati i usled rada građevinskih mašina. Onečišćenje zemljišta može nastati u slučaju odlaganja materijala za gradnju i viška iskopanog materijala na zemljište koje nije određeno i pripremljeno kao odlagalište, te usled nekontrolisanog curenja goriva i maziva iz građevinskih mašina i transportnih sredstava. Ovaj uticaj je ograničenog vremenskog trajanja, odnosno do momenta izgradnje projekta. Sumirajući navedene uticaje, a imajući u vidu blisko okruženje mišljenja smo da radovi na pripremi terena za izgradnju PPOV neće imati značajne uticaje na kvalitet zemljišta. Uticaj u toku eksploatacije Eksploatacijom postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda neće se izvršiti depozicija hemijskih i drugih materija koje bi mogle uticati na zagađenje zemljišta, obzirom da je investitor u obavezi da postupi u skladu sa rješenjima i predlozima koji su dati u tehničkoj dokumentaciji (opis procesa rada). Otpadni mulj iz taložnika crpi nadležno komunalno preduzeće koje će ga odlagati na za ovaj otpad predviđenu deponiju, tako da neće biti njegovog odlaganja na zemljište. Predmetni projekat za potrebe funkcionisanja koristiće kompletnu površinu zemljišta na lokaciji, ali to neće imati značajnije posljedice. Na lokaciji nema mineralnih bogatstava, pa nema ni uticaja projekta na njih. U slučaju akcidenta U slučaju akcidentne situacije može doći do ugrožavanja kvaliteta zemljišta ukoliko dođe do izlivanja otpadnih voda na (u) zemljište (pucanje bazena). Radi sprječavanja akcidentne situacije mora se redovno vršiti kontrola rada postrojenja za preradu otpadnih voda. Lokalno stanovništvo Za vrijeme izgradnje planiranog zahvata ne očekuju se nepovoljni uticaji na klimu, hidrologiju površinskih voda, zaštićene kulturne vrijednosti, demografiju, elektrosnabdijevanje i telekomunikacije. Tokom izgradnje PPOV upotrebljavat će se građevinske mašine i transportna sredstva koja emituju buku. Emitovani nivo buke na gradilištu će tokom radova prelaziti nivo dopuštene buke sa stanovništa zaštite sluha od oštećenja. Upotreba mašina i opreme kao izvora buke obuhvaćena je sistemom mjera zaštite stanovništva od buke, koje su sadržane u odgovarajućim propisima. Ovo je predmet Elaborata zaštite na radu i dalje ga nećemo obrađivati. Najveći emitovani nivo buke koji se može očekivati na gradilištu iznosi oko 95dBA. Uzimajući u obzir udaljenost najbližih objekata, kao i okolne izuzetno frekventne saobraćajnice, sa sigurnošću možemo reći da radovi na izgradnji PPOV neće uzrokovati povećanje nivoa buke koji može negativno uticati na stanovništvo.




Tokom postupaka prečišćavanja otpadnih voda na uređaju za prečišćavanje otpadnih voda, može se pojaviti buka većeg nivoa prilikom rada kompresorske stanice i drugih sistema na PPOV. Očekivani nivo buke iznosi oko 65-70dBA, a to je nivo koji ne može negativno uticati na najbliže stambene objekte. U toku funkcionisanja projekta neće doći do promjene u broju i strukturi stanovništva u ovoj zoni, obzirom da je postrojenje u automatskom režimu rada. Obzirom da se predmetno područje postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda nalazi na području u čijem su širem stambeni i poslovni objekti, to njegovo funkcionisanje može imati uticaj na lokalno stanovništvo. Vizuelni uticaji svakako neće biti povoljni u fazi izgradnje i funkcionisanja projekta. U toku izvođenja projekta na lokaciji će biti prisutna pojava vibracija usljed rada građevinskih mašina i kretanja kamiona. Ove vibracije su prisutne dok traje proces rada na lokaciji, ali bez značajnijeg uticaja na okolinu obzirom na položaj lokacije. Ekosistemi i geološka sredina Na području izgradnje PPOV doći će do trajnog gubitka pokrovnog humusnog dijela tla, a time i do gubitka staništa za neke biljne i životinjske vrste. Pojedine će životinjske vrste napustiti to područje, a moguće je i povećanje populacije nekih vrsta insekata (komarci, muhe). Na pomenutom prostoru nema zaštićenih vrsta, kako flore, tako ni faune. Na pomenutom prostoru nema geoloških lokaliteta sa ostacima faunističkog ili florističkog materijala koji bi planiranim zahvatom bio ugrožen. Namjena i korišćenje površina Prostor planiran za realizaciju projekta je površina koja je pripadala preduzeću „Prvoborac“ i pripada zoni koja je Prostornim planom Herceg Novog određena za ovu namjenu. Prema tome planirani projekat neće imati uticaja na namjenu i korišćenje ostalih okolnih površina, jer je proces rada ograničen samo na predmetnu lokaciju. Komunalna infrastruktura Predmetni projekat, postrojenje za prečišćavanje otpadnih voda je značajan ifrastrukturni objekat Herceg Novog. Prečišćavanje otpadnih voda će doprinijeti, zajedno sa inoviranjem kanalizacione mreže i podmorskim ispustom funkcionisanje ovog dijela komunalne infrastrukture u skladu sa crnogorskim propisima i propisima EU. PPOV neće imati negativne efekte na ostale segmente komunalne infrastrukture, što se jednostavno može zaključiti iz tehničkog opisa funkcionisanja. Zaštićena prirodna i kulturna dobra U bližoj okolini predmetnog objekta, obrađivačima ovog Elaborata, nije poznato postojanje istorijskih spomenika, niti arheoloških nalazišta. Najbliži kulturno-istorijski spomenik ovom projektu je Manastir Savina i Hram Svetog Fedora Ušakova koji se nalazi u okviru gradskog groblja Savina, a koji je oko 300-400m udaljen od predmetne lokacije.




U blizini groblja se nalazi spomenik palim borcima i žrtvama NOR-a 1941-1945.g. Takođe, nije poznato postojanje prirodnih dobara. Karakteristike pejzaža Prilikom izvođenja i funkcionisanja projekta doći će do uticaja na karakteristike pejzaža zone u kojoj se nalazi lokacija planiranog projekta. Naime, instalacija postrojenja će narušiti vizuelni izgled, ali ipak uzimajući u raniju namjenu lokacije mišljenja smo da oni neće biti značajni. 7. Opis mjera za sprječavanje, smanjenje ili otklanjanje štetnih uticaja Prilikom funkcionisanja postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda u cilju obezbjeđivanja optimalnog rada, zaštite životne sredine i zdravlja ljudi od eventualnog štetnog uticaja ovog zahvata, neophodno je sprovesti mjere radi sprječavanja ili eliminisanja mogućeg zagađenja. Cilj utvrđivanja mjera za smanjenje ili sprječavanje zagađenja jeste da se ispitaju eventualne mogućnosti eliminacije zagađenja ili pak redukcije utvrđenih uticaja. Na operativnom planu, stalnim upoređenjem analiza i projektovanja, neophodno je definisati termine za provjeru koji bi omogućili, da se na projektnom planu, sa jedne strane, iskoriste informacije vezane za životnu sredinu, a sa druge da se utvrdi usklađenost predviđenih rješenja sa ekološkim zahtjevima. Uslove za zaštitu životne sredine treba ispuniti na tri nivoa: u fazi projektovanja gradnje, u fazi izgradnje i u fazi korišćenja. Investitor je obavezan da u fazi izrade zadrži karakteristike koje su bile prezentovane u fazi projektovanja, u domenu parametara koji su bili mjerodavni za analize izvršene u ovom Elaboratu. Takođe eventualno proširenje djelatnosti na ovoj lokaciji ne može se izvršiti prije nego što se odgovarajućim analizama dokaže da takve izmjene neće imati negativnih uticaja na životnu sredinu. Prije početka radova treba: putem sredstava javnog informisanja, obavijestiti zainteresovane građane o izgradnji planiranog zahvata i očekivanim uticajima koje može uzrokovati planirana gradnja, osigurati smještaj i sanitarne čvorove za osoblje koje će raditi na izgradnji PPOV, te osigurati mjesta prikupljanja otpada koji će nastajati tokom radova. Zbrinjavanje otpadnih voda iz sanitarnih čvorova (hemijski WC-i) i čvrstog otpada treba riješiti angažovanjem ovlašćenih organizacija. Prije početka radova potrebno je obavjestiti konzervatorske ustanove, radi mogućeg povremenog nadzora tokom radova, u slučaju nailaska na arheološka nalazišta. Izvođač radova je dužan da koristi ispravne uređaje i mašine sa atestom. Tokom građenja izvođač je dužan preduzimati zaštitne mjere kojima će sprječavati, odnosno smanjivati stvaranje prašine, te onečišćenje vode, zemljišta i atmosfere. U slučaju jačeg vjetra obavezna je zaštita lokacija otpada od raznošenja drugih materijala vjetrom u životnu sredinu. U slučaju obilnih kiša obavezno je zaustavljanje radova i zaštita postojećih lokacija radova od ispiranja. Otkopani, a neutrošeni materijal nije dopušteno odlagati na šumske i poljoprivredne površine, te “divlja” odlagališta, već na za to unaprijed određeno mjesto.




Vozila kojima će se prevoziti višak iskopanog materijala treba redovno prati, kako bi se održavala čistoća saobraćajnica. Popravku mašina i zamjenu ulja obavljati na za to uređenom prostoru. Prilikom vršenja iskopa treba sprovoditi stalan nadzor, te u slučaju arheološkog nalazišta prijaviti konzervatorskoj ustanovi, a dalje iskope vršiti u skladu sa upustvima arheologa. Neophodno je u fazi funkcionisanja PPOV vršiti stalnu kontrolu prerađene vode koja se ispušta u more. Mjerenje količine i ispitivanje kvaliteta otpadnih voda, kao i ispitivanje uticaja na prijemnik je neophodno vršiti shodno Zakonu o vodama (Sl. List RCG 27/07). Dobijene podatke je neophodno dostavljati nadležnom organu uprave shodno kategoriji vodnog objekta (I kategorija - organ državne uprave nadležan za poslove upravljanja vodama, „Uredba o načinu kategorizacije i kategorijama vodnih objekata i njihovom davanju na upravljanje i održavanje („Službeni list Crne Gore“, br. 15/08 od 5. marta 2008)“. Prema Zakonu o vodama, privredno društvo, drugo pravno lice i preduzetnik koji ima uređaje za prečišćavanje otpadnih voda i mjerni uređaj, dužan je da ih održava u ispravnom stanju, da obezbijedi njihovo redovno funkcionisanje i da vodi dnevnik rada uređaja za prečišćavanje otpadnih voda. Propis o načinu i postupku ispitivanja kvaliteta otpadnih voda, minimalnom broju ispitivanja i sadržaju izvještaja o utvrđenom kvalitetu otpadnih voda donosi Ministarstvo, uz prethodno mišljenje ministarstva nadležnog za poslove zaštite životne sredine i ministarstva nadležnog za poslove zdravlja. Propis o načinu i uslovima mjerenja količina otpadnih voda koje se ispuštaju u prijemnik donosi Ministarstvo. Otpadni mulj iz taložnika crpi nadležno komunalno preduzeće koje će ga odlagati na za ovaj otpad predviđenu deponiju (najvjerovatnije će to biti buduća sanitarna deponija), tako da neće biti njegovog odlaganja na zemljište. Inspektor za vode, shodno Zakonu o vodama, vrši nadzor nad funkcionisanjem, ispravnosti i efikasnosti uređaja za prečišćavanje otpadnih voda. Na cjelokupnom prostoru crnogorskog primorja postoje zaštićeni primjerci i skupine biljnog svijeta. Shodno Zakonu o zaštiti prirode (Sl.list CG 51/08), prilikom izvođenja i funkcionisanja projekta zabranjeno je istrebljivanje autohtone divlje vrste biljaka, životinja i gljiva. Takođe je zabranjeno branje, skupljanje, korišćenje, uništavanje zaštićenih divljih vrsta biljaka. Inspekcijski nadzor vrši ekološka inspekcija u skladu sa pomenutim zakonom. Inspektor u fazi izvođenja i funkcionisanja projekta treba da vrši kontrolu. Pokrivanje određenih dijelova PPOV osim što doprinosi zaštiti od buke, doprinosi i smanjenju pogodnih staništa za razvoj insekta, te skupljanja štakora i ptica. Za zaštitu od insekata osim održavanja čistoće važna mjera je redovno saniranje novonastalih udubina na radnim i saobraćajnim površinama na kojima bi se zadržavala voda, a za zaštitu od glodavaca redovito provođenje deratizacije putem ovlaštene institucije. Otpadne stvari s grube rešetke treba prikupljati u kontejner, a otpad sa sita treba presovati i djelomično dehidrirati te odlagati u plastične vreće. Navedeni otpad će se odvoziti na buduću deponiju komunalnog otpada. Ulja i masti s mastolova će se sakupljati i odvoziti na istu deponiju. Upravljanje tehnološkim postupkom podrazumijeva organizaciju rada kojom će se u svakom trenutku sve radnje i postupci odvijati tako da se postignu ciljevi izgradnje PPOV.




To obuhvata i kontrolu ulazne i izlazne vode iz pojedinih tehnoloških cjelina, kao i kontrolu kvaliteta i količine mulja. Na pojedinim dijelovima PPOV moguće je izbijanje požara, za što je potrebno osigurati primjerenu protivpožarnu zaštitu i minimalnu priručnu opremu za brzo gašenje požara i/li njegovo stavljanje pod nadzor do aktiviranja vatrogasnih službi. Za sprječavanje i ublažavanje posledice mogućih akcidenata potrebno je uraditi Operativni plan interventnih mjera zaštite voda u slučaju iznenadnog onečišćenja.

8. Program praćenja uticaja na životnu sredinu U skladu sa postojećim zakonskim propisima u Crnoj Gori, neophodan je i program praćenja stanja životne sredine (monitoring) u toku funkcionisanja postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda. U cilju kvalitetnog sprovođenja mjera zaštite životne sredine datim Elaboratom o procjeni uticaja potrebno je vršiti analizu kvaliteta prerađenih voda, koje izlaze iz postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda, prije njihovog ispuštanja u more. Mjerodavni su sledeći parametri: protok, temperatura vode, pH, koncentracija raspršenih materija, rastvorenog kiseonika, BPK5, HPK, ukupnog azota, fosfora, hroma, ukupnih ulja i masti i mineralnih ulja. Neophodno je obezbijediti mjerenje količine prerađene vode koja se upušta u more, shodno članu 51. Zakona o vodama, kao i kontrolu njihovog kvaliteta prije ispuštanja u prirodnu sredinu. Za predloženu kontrolu potrebno je uraditi Program kontrola koji će pokriti široki spektar efekata na životnu sredinu koji se mogu izmjeriti i upoređivati. Dobijene podatke upisivati i koristiti za informisanje, intervenisanje ili naznake vanredne situacije za određeni segment na lokaciji. Ispitivanja kvaliteta treba da obuhvate fizičke, hemijske i bakteriološke parametre kvaliteta mora. Ispitivanja treba sprovoditi na vertikalnom profilu na pet nivoa. Prve godine nakon puštanja uređaja u rad, praćenje treba sprovoditi kvartalno. Shodno dobijenim rezultatima koje treba uporediti s nalazima “postojećeg” (postojeće stanje-stanje kvaliteta vode prije puštanja PPOV u rad) stanja, program praćenja u dogovoru s nadležnim institucijama treba revidovati. Dosadašnja ispitivanjima kvaliteta mora na plažama treba i dalje sprovoditi. Paralelno s praćenjem kvaliteta mora treba pratiti kvalitativni i kvantitativni sastav zajednica mikro i makrofitobentosa, te makrozoobentosa. Nakon prve godine praćenja, zavisno o dobijenim rezultatima, učestalost praćenja treba revidovati. O svim rezultatima mjerenja obavezno se vrši obavještavanje javnosti na transparentan način. Monitoring ostalih segmenata životne sredine nije potreban, obzirom da opisani projekat nema uticaja na segmente koji mogu biti primjećeni (bilo subjektivno, bilo objektivno).




9. Rezime informacija Elaborat o procjeni uticaja na životnu sredinu postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda u Herceg Novom, uradio je JU Institut za razvoj i istraživanja u oblasti zaštite na radu iz Podgorice, odnosno njegov Zavod za ekologiju. Lokacija za izgradnju postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda u Herceg Novom se nalazi u naselju Meljine. Predmetni projekat se planira na dijelu katastarske parcele br. 1981/1 K.O. Topla, Herceg Novi. Opština Herceg Novi je u proceduri prevođenja vlasništva nad ovom parcelom. Predmetni projekat je planiran na dijelu parcele koja se nalazi u okviru lokacije preduzeća „Prvoborac“. Lokacija Meljine je okružena drvećem i pojasom zelenila sa svih strana, a tu se nalazi i prilazni put do mjesta planiranog objekta sa njegove sjeveroistočne strane. Površina lokacije je oko 38.400 m2 sa susjednom parcelom površine 12.500 m2 koja je pogodna za buduća proširenja postrojenja. Nadmorska visina lokacije je između 19 i 22 m sa najnižom tačkom u centralnom istočnom dijelu. Površina zemljišta namijenjenog za izgradnju PPOV-a iznosi 1,5 hektar. Na predmetnoj lokaciji se tranutno odlaže elektro-otpad (kablovi i sl.) što se može vidjeti na donjim slikama. Najbliži kulturno-istorijski spomenik ovom projektu je Manastir Savina i Hram Svetog Fedora Ušakova koji se nalazi u okviru gradskog groblja Savina, a koji je oko 300-400m udaljen od predmetne lokacije. U blizini groblja se nalazi spomenik palim borcima i žrtvama NOR-a 1941-1945.g. Postrojenje za prečišćavanje otpadnih voda sadržaće jedinice za prečišćavanje otpadne vode i objekte za preradu mulja. Postrojenje će biti izgrađeno u Meljinskoj dolini, i u prvoj (projektnoj) fazi će svojim kapacitetima obuhvatati protok otpadne vode od 65.300 ekvivalentnih stanovnika (projektni period za implementaciju do 2023.), dok planiranje u potpunosti proširenog postrojenja u drugoj fazi (projektni period do 2033.) sa kapacitetom od 69.100 ES već treba započeti zbog ograničenosti prostora dostupnog za proširenja postrojenja unutar datog vremenskog okvira. U skladu sa dogovorenim konceptom prečišćavanja, otpadna voda će se prečišćavati procesom modifikovane produžene aeracije koja omogućava kontrolu naizmjeničnih procesa nitrifikacije i denitrifikacije. Za PPOV u Herceg Novom izabrana tehnologija prečišćavanja je SBR proces. SBR proces prečišćavanja se zasniva na procesu prečišćavanja otpadne vode putem bakterijskih muljnih flokula, koje se takođe zovu i aktivni mulj. Proces uključuje sledeće korake:

(a) Miješanje otpadne vode sa aktivnim muljem; (b) Aeracija muljne tečnosti u aeracionom bazenu; (c) Nitrifikacija i denitrifikacija; (d) Izdvajanje aktivnog mulja taloženjem ili filtrIranjem

Uvođenje nitrifikacije i denitrifikacije kao među-koraka omogućava prabacivanje procesa na proces sa nitrifikacijom bez denitrifikacije uz pomoć kontrole koncentracije kiseonika u bazenima. Elaboratom je prihvaćeno da su zahtjevi za kvalitet efluenta sledeći:




Tabela 9.1: Zahtjevi za kvalitet efluenta iz PPOV Herceg Novi

Parametar Koncentracija [mg/l]

Biohemijska potrošnja kiseonika za 5 dana (BPK5)

40

Hemijska potrošnja kiseonika (HPK) 125

Ukupne suspendovane materije (USM) 60

Iz navedenih Zahtjeva je jasno da će predviđeno postrojenje zadovoljiti pozitivne propise Crne Gore i EU. U skladu sa postojećim zakonskim propisima u Crnoj Gori, neophodan je i program praćenja stanja životne sredine (monitoring) u toku funkcionisanja postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda. U cilju kvalitetnog sprovođenja mjera zaštite životne sredine datim Elaboratom o procjeni uticaja potrebno je vršiti analizu kvaliteta prerađenih voda, koje izlaze iz postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda, prije njihovog ispuštanja u more. Mjerodavni su sledeći parametri: protok, temperatura vode, pH, koncentracija raspršenih materija, rastvorenog kiseonika, BPK5, HPK, ukupnog azota, fosfora, hroma, ukupnih ulja i masti i mineralnih ulja. Neophodno je obezbijediti mjerenje količine prerađene vode koja se upušta u more, shodno članu 51. Zakona o vodama, kao i kontrolu njihovog kvaliteta prije ispuštanja u prirodnu sredinu. Objekat je priključen na gradsku vodovodnu, saobraćajnu i elektromrežu. 10. Podaci o mogućim teškoćama Obrađivači Elaborata u fazi njegove izrade nisu se sreli sa problemima u vezi obezbjeđivanja podataka neophodnih za kvalitetnu izradu Elaborata. U toku rada na izradi ovog dokumenta Obrađivač je imao određenih teškoća u smislu pribavljanja potrebnih podloga za analizu uticaja, pa su se iz tih razloga koristili raspoloživi podaci o postojećem stanju životne sredine šireg prostora, jer za posmatranu lokaciju nema konkretnih podataka. Takođe, obzirom da ovaj tip objekata nije novog karaktera, sve stručne (tehnološke) podloge u cilju zaštite životne sredine su već postojale.

Documents

Elaborat EIA Herceg Novi_otpadneVode.pdf