Elektriksel Buyukluklerin Olculmesi

NDEKLER*GRRENME FAALYET-11. L ALETLER1.1. lmenin nemi1.2. Elektriksel l Aletlerinin Tantlmas1.2.1 Yapsna Gre l Aletleri1.2.2. lt Bykl Gsterme ekline Gre1.2.3. Kullanm Yerlerine Gre l Aletleri1.3. eitli Elektriksel l Aleti Tanmlar1.4. l Aletlerine Ait Terimler1.4.1. Doruluk Derecesi1.4.2. Duyarllk1.4.3. Sabite1.4.4. lme Snr1.4.5. lme Alan1.4.6. l Aletlerinin Enerji Sarfiyat1.4.7. l Aleti eimi ve Kullanm

NDEKLER*1.5. Analog l Aletleri1.5.1. Analog l Aletlerinin Ortak zellikleri1.5.2. Analog l Aletlerinin Mekanik Ksmlar1.6. Dijital l Aletlerinin Genel TanmLME VE DEERLENDRMERENME FAALYET-22. DREN LME2.1. Diren ve letken2.2. letken Direncini Etkileyen Faktrler2.2.1. Diren Deerinin letkenin Boyu ile Deiimi2.2.2. Diren Deerinin letkenin Kesiti ile Deiimi2.2.3. Diren Deerinin letkenin Cinsi ile Deiimi2.2.4. Direncin Scaklkla Deiimi

NDEKLER*2.3.1. Ohmmetre ile Diren lm2.3.2. Analog Ohmmetre ile lme2.3.3. Dijital Ohmmetre ile lmeUYGULAMA FAALYETLME VE DEERLENDRMERENME FAALYET-33. ENDKTANS LME3.1. Bobinin Endktans 3.2. Endktans Etkileyen Faktrler 3.3. Endktans Deerinin llmesi3.3.1. Lcrmetre ile Endktans Deerinin llmesiUYGULAMA FAALYETLME VE DEERLENDRME

NDEKLER*RENME FAALYET-44. KAPASTE LME4.1. Kondansatr Kapasitesi4.2. Kapasiteyi Etkileyen Faktrler4.3. Kapasitesinin llmesi4.3.1. LCR Metre ile Kapasite lmUYGULAMA FAALYETLME VE DEERLENDRMERENME FAALYET 55. AKIM LME5.1. Elektrik Akm ve Tanm

NDEKLER*5.2. Doru ve Alternatif Akm5.2.1. Doru Akm5.2.2. Alternatif Akm5.3. Ampermetre Yaps ve eitleri5.4. Ampermetreyi Devreye Balama ve Akm lme5.5. Akm Trafosu Kullanarak Akm lme5.5.1. Akm Transformatrleri5.6. Pens AmpermetrelerUYGULAMA FAALYETLME VE DEERLENDRME

NDEKLER*RENME FAALYET-66. GERLM LME6.1. Gerilimin Tanm6.2. Voltmetrenin Yaps ve Tanm6.3. Voltmetreyi Devreye Balamak ve Gerilim lmekUYGULAMA FAALYETLME VE DEERLENDRMERENME FAALYET-77. AVOMETRELER7.1. lme lkesi ve Kullanma Teknii7.2. Analog Avometre ile lm Yapmak7.3. Dijital Avometre ile lm YapmakUYGULAMA FAALYETLME VE DEERLENDRME

NDEKLER*8. FREKANS LME8.1. Frekansn Tanm8.2. Frekans Metrenin Yaps ve eitleriUYGULAMA FAALYETLME VE DEERLENDRMERENME FAALYET-99. VE G LME9.1. G lme9.1.1. Ampermetre ve Voltmetre Yardm ile G lmek9.1.2. Wattmetrelerin Yaps ve eitleri

NDEKLER*9.2. lmek9.2.1. Sayalarn Yaps ve eitleriUYGULAMA FAALYETLME DEERLENDRMERENME FAALYET-1010. OSLASKOP10.1. Osilaskobun Tantlmas10.2. Osilaskop ile Aadaki Deerler llebilir10.3. Osilaskop ile lm Yapmak10.4. Gerilim lmek10.5. Frekans lmekUYGULAMA FAALYETLME DEERLENDRMECEVAP ANAHTARLARIMODL DEERLENDRMEKAYNAKLAR

AIKLAMALAR*KOD 522ELK009, 523ELT009ALAN Elektrik Elektronik TeknolojisiDAL/MESLEK Alan OrtakMODLN ADI Elektriksel Byklklerin llmesiMODLN TANIMI Elektriksel byklklerin doru ve gvenli bir ekilde llmesine ynelik bilgi ve becerilerin kazandrld bir renme materyalidir.SRE 40/32 SaatN KOUL Elektriin Temel Esaslar ve Fiziksel Byklerin llmesi modllerini tamamlam olmakYETERLK Elektriksel byklklerin llebilmesi iin doru l aleti seimi yaparak devreye balamak ve l aletlerinin ekranndaki deeri hatasz okumak.

AIKLAMALAR*MODLN AMACIGenel AmaGerekli l aletleri ve ara gereler ile donatlm laboratuar ortamnda lmenin nemi, l aletlerinin ortak zelliklerini kavrayarak, elektriksel byklkleri doru ve gvenli bir ekilde farkl l aletleri kullanarak lebileceksiniz.

AIKLAMALAR*AmalarElektriksel byklklerin hatasz ve gvenli bir ekilde lmn salayacak zeliklere sahip l aletini seebileceksiniz.Diren deerinin bal olduu faktrleri kavrayarak diren lmn ohmmetre ile hatasz yapabileceksinizEndktans deerinin bal olduu faktrleri kavrayarak endktans lmn Lcrmetre ile hatasz olarak yapabileceksiniz.Kapasite deerinin bal olduu faktrleri kavrayarak kapasite lmn Lcrmetre ile hatasz olarak yapabileceksiniz.Deiik deerlerdeki akm, uygun ampermetre ile gerekli balanty yaparak hatasz lebileceksiniz.

AIKLAMALAR*Deiik deerlerdeki gerilimi, uygun voltmetre ile gerekli balanty yaparak hatasz lebileceksiniz.Deiik tipteki multimetrelerin (Avometre) gerekli blm ve kademe ayarlarn yaparak akm, gerilim, diren, endktans ve kapasite deerlerini teknie uygun ve hatasz lebileceksiniz.Gerekli balanty yaparak frekans lmlerini hatasz yapabileceksinizFarkl metotlara gre gerekli balanty yaparak i ve g lmlerini, hatasz yapabileceksiniz.Osilaskop ile gerekli ayarlamalar yaparak gerilim ve frekans lmlerini, hatasz yapabileceksiniz.

AIKLAMALAR*ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARIlme laboratuvar, l aletleri imal edilen iletmelerde gezi, internet ortamnda inceleme ve aratrma yapma.Analog l aletleri, dijital l aletleri, pano tipi l aletleri, l aletleri kataloglar, deiik uzunluk kesit ve malzemeden yaplm iletkenler, analog-dijital ohmmetre, deiik endktansa sahip bobinler, analog dijital Lcrmetre, deiik kapasitelerde kondansatrler, ampermetreler, pens ampermetre, akm trafosu, voltmetreler, gerilim trafosu, multimetreler (Avometre), frekans metreler, wattmetre, elektrik sayalar, osilaskop, ayarl g kayna, frekans jeneratr, eitli gte alclar.

AIKLAMALAR*LME VE DEERLENDRMEModl ile kazandrlacak yeterliin,renci tarafndan kazanlp kazanlmadn len bir uygulama modl sonuna konulmu olup bu uygulama ile elektriksel byklklerin llmesi modl ile hedeflenen yeterliklere ulalma dzeyi llebilir.

GR*Elektrik-elektronik alannda elektriksel byklklerin llmesi son derece nemli bir yer tutmaktadr. Gnmzde elektrik enerjisi dier enerji kaynaklarna gre tad stnlkler dolays ile son derece yaygn olarak kullanlmaktadr. Endstride ve konutlarda birok ara gere, makine ve tehizat elektrik enerjisi ile altrlmaktadr. zellikle sanayi alanlarnda elektrik enerjisinin verimli bir ekilde kullanlmas, alan cihazlarn alma ekli ve alma devamll kadar alma gvenlii ve kabilecek muhtemel arzalarn nlenmesi zerinde titizlikle durulan bir konudur. Bunun iinde alan elektrikli cihazlarn uygun elektriksel parametrelerde altrlmas gerekmektedir. Bu durum elektrik enerjisine ait byklklerin hatasz, doru ve tekniine uygun lmn gerektirmektedir..

GR*Elektriksel byklklerin llmesi ve doru olarak deerlendirilmesi endstriyel uygulamalarda sistemlerin doru ve gvenli olarak alma kontroln, hata analizi yapmay, meydana gelebilecek muhtemel arzalara kar nlem almay, olumu arzalarda ise arza sebebinin bulunmas ve tekrarnn nlenmesini salamaktadr. Bu yzden elektrik-elektronik alannda alan her seviyedeki teknik elemann nitelikli lme, l aletlerini kullanma ve elektriksel lmleri hatasz yaparak, lm sonularn deerlendirebilmelidir. Ayn zamanda her trl elektriksel byklk iin uygun l aletini uygun zelliklerde seebilmelidir. Ayrca her trl l aletinin balantsn yapma ve llen deeri doru olarak okuma bilgi ve becerisine sahip olmaldrBu modl baar ile tamamladnzda siz de, elektriksel byklklerin lmnde kullanlan l aletlerini tanyacak, yaplacak lme uygun l aletini seebilecek, balantlarn teknie uygun kurarak lmleri hatasz yapabileceksiniz. Bu becerileri tam olarak kazanmanz, alannzda nitelikli bir teknik eleman olmanz iin son derece nemlidir.

RENME FAALYET-1AMAElektriksel byklklerin hatasz ve gvenli bir ekilde lmn salayacak zeliklere sahip, l aletini seebileceksiniz.ARATIRMAlme ve lm yapmann nemini, hangi alanlarda niin lmler yapldn tartnz.

lme, herhangi bir bykl kendi cinsinden kabul edilen bir birimle karlatrmak demektir. Resim 1.1de baz lmler resimlendirilmitir.

*Resim 1. 1: lme hayatmzda nemli bir yeri var

1. L ALETLER1.1. lmenin nemilme, bugn gndelik hayatmzda oka kullandmz bir ilem olup uzunluu metre, arl kilogram, scakl santigrat ve sv hacimlerini litre ile lmekteyiz. Herhangi bir uzunluk miktar llrken dnyada herkes tarafndan kabul edilen 1 metrelik uzunluun llecek uzunluk ierisinde ne kadar bulunduunun karlatrlmas yaplr. Dier tm lme ilemlerinde mantk ayndr. Gnlk hayatta lm yapmak ve herhangi bir bykl, o bykln birimi ile karlatrmak ilemi ile farknda olarak veya olmadan ou kez karlap lme yapmadan birok ilemlerimizi sonulandramamaktayz.*

1. L ALETLER*Alacamz rn standart birimi ile karlatrp miktarn ve fiyatn tespit etme ihtiyac, lme ilemini zorunlu klan bir faktrdr. Elektriksel byklklerinin llmesi, yani kendi birimi ile karlatrmasn da zorunlu klan faktrler mevcuttur. Bunlar: Harcanan elektrik enerjisini lmek, alcnn alma standartlarna uygun elektriksel byklkler ile alp almadn kontrol ederek srekli ve kesintisiz almay salamak, llen elektriksel bykln deerine gre istenmeyen durumlar iin nlem almak, elektrik ve elektronik elemanlarnn salamlk kontroln yapmak, devre veya devrelerde arza tespiti yapmak ve enerji olup olmadn kontrol etmek bu zorunluluu meydana getiren faktrlerden bazlardr.Fiziksel byklklerin llmesinde, her byklk iin bir l birimi kullanld gibi, elektriksel byklklerin llmesinde de elektriksel birimler kullanlr.

1. L ALETLER1.2. Elektriksel l Aletlerinin Tantlmas

*

1. L ALETLER*Elektriksel byklklerin llmesinde kullanlan l aletleri ok eitli tip ve modellerde olmasna karlk, (Resim 1.2) baz ortak zellikleri yn ile ayn at altnda gruplandrlabilirler. Bu gruplandrmalar, lt bykln doruluk derecesine gre, l aletlerinin gsterme ekline gre ve kullanma yerine gre yaplmaktadr.

1. L ALETLER1.2.1 Yapsna Gre l AletleriYapsna gre elektriksel l aletleri, kendi aralarnda ikiye ayrlr. Bunlar analog l aletleri ve dijital l aletleridir. imdi bunlar sras ile inceleyelim.

Analog l Aletlerilt deeri skala taksimat zerinden ibre ile gsteren l aletleridir. Analog l aletleri ok deiik yap ve skala taksimatlarna sahip olarak imal edilirler. Bu l aletlerinde deer okumak daha zor gibi grnse de analog l aletleri daha hassas lmlere olanak salarlar. Resim 1.3te baz analog l aletleri grlmektedir. Analog l aletlerinin yaps ve kullanm ekli ilerideki konularda ayrntl olarak ilenecektir.

*

1. L ALETLER*

1. L ALETLER*Dijital l Aletlerilt deeri dijital bir gsterge de saylarla gsteren l aletleridir. Bu l aletlerinin kullanm kolay olup zellikleri analog l aletlerine gre daha fazladr.Gnmzde dijital l aletleri ile ayarlanan deer aldnda sinyal alma, llen deerlerin bilgisayar ortamna tanmas ve kullanlmas gibi ilave ilemler yaplabilmekte olup yeni zellik ve nitelikler ilave edilerek gelitirilen l aletleridir.( Resim 1.4)

1. L ALETLER1.2.2. lt Bykl Gsterme ekline Grelt bykl kiiye eitli ekillerde yanstan l aletleri kendi aralarnda eayrlr. Bunlar; gsteren l aletleri, kaydedici l aletleri, toplayc l aletleridir.Gsteren l AletleriBu l aletleri ltkleri elektriksel bykln o andaki deeri skalasndan veya gstergesinden gsteren, baka bir lme geildiinde eski deeri kaybedip yeni lm deerini gsteren l aletleridir (Resim 1.5). Bu l aletlerinin ltkleri deerleri geriye dnk kendi belleine kaydetme zellii yoktur, ancak son zamanda gsteren l aletlerinde l aletleri ile bilgisayar arasnda yaplan balant ve bilgisayara yklenen yazlm ile bu l aletlerinin istenen gn, saat ve dakikada kaydettikleri deerler bilgisayar ortamnda grntlenebilmektedir.

*

1. L ALETLER*

1. L ALETLER*Kaydedicili l AletleriKaydedici l aletleri, llen bykln deerini zamana bal olarak grafik kad zerine izerek kayt ederler (Resim 1.6). Bu l aletlerinde geriye dnk llen deerlerin okunmas ve incelenmesi mmkndr. Bu tip l aletleri genellikle elektrik santrallerinde retilen enerjinin takibi iin kullanlr.

Resim 1.6: Kaydedicili l aletlerine rnekler

1. L ALETLER*Toplayc l AletleriToplayc l aletleri, ltkleri elektriksel byklk deerini zamana bal olarak toplarlar (Resim 1.7). Bu l aletlerinin ekrannda okunan deer, lme balad andan itibaren lt deerdir. Yani lt deeri bir nceki deerin stne ilave ederek lm yaparlar. Enerji kesildiinde llen deer sfrlanmaz. Elektrik sayalar bu tip l aletlerine verilebilecek en iyi rneklerden biridir.

1. L ALETLER*

1. L ALETLER1.2.3. Kullanm Yerlerine Gre l AletleriKulanm ekline gre l aletleri tanabilir ve pano tipi olmak zere ikiye ayrlr.imdi bunlar sras ile aklayalm.Tanabilir l AletleriBu tr l aletleri ounlukla atlye, iletme ve laboratuvar ortamlarnda pratik lm yapmak amac ile kullanlan sabit bir yere monte edilmeyen l aletleridir (Resim 1.8). Bu tip l aletleri kendine ait bir kapal kap ierisine alnm tanmaya uygun l aletleridir. Ancak arpma ve darbelere kar hassas olduklarndan kullanmnda gerekli zen gsterilmelidir.

*

1. L ALETLER*

1. L ALETLER*Pano Tipi l AletleriBu tr l aletleri sanayide, fabrikalarda ve atlyelerde, elektriki byklklerin sk sk kontrol edilmesi istenen yerlerde kullanlr. Pano veya tablo zerine zel montaj malzemeleri kullanlarak sabitlenen bu l aletleri dik alacak ekilde tasarlanr (Resim 1.9). Gnlk lmlerde ve deney masalarnda kullanm iin uygun deildir. Pano tipi l aletleri sipari edilirken gsterme ekli ne olursa olsun 3 ayr lde imal edilirler. Bu ller 72x72, 96x96, 144x144 mm eklindir. Bu boyutlar arasnda teknik olarak bir farkllk olamayp grn ve okuma kolayl dikkat alnarak seim yaplr.

1. L ALETLER1.3. eitli Elektriksel l Aleti TanmlarElektrik elektronik alannda en ok kullanlan l aletleri aada belirtilmitir. Bu l aletlerinin tamamnn dijital ve analog modelleri mevcuttur. Bu l aletleri ve lt byklklere ksaca deinelim; Ampermetre: Doru veya alternatif akm devrelerinde alcnn ektii akm len l aleti olup devreye seri balanr. Ampermetreler (A) harfi ile belirtilir.

Voltmetre: Doru ve alternatif akm devresinin ya da devreye bal bir alcnn ularndaki gerilim deerini lmeye yarayan l aleti olup devreye paralel balanr. Voltmetreler (V) harfi ile belirtilir.

Lcrmetre: Elektrik devrelerinde deiik amalar iin kullanlan ve alc olarak grev yapan diren, bobin ve kondansatrn; diren, endktans ve kapasite deerlerini len l aletleridir. Lcrmetre ile doru lm yapabilmek iin uygun kademe seimi yaplmaldr.

*

1. L ALETLER*Wattmetre: Doru ve alternatif akm devrelerinde alclarn ektikleri elektriksel gc len aletleridir. Wattmetreler akm ve gerilim bobinlerine sahip olup akm bobini devreye seri, gerilim bobini devreye paralel balanr.G hesaplamalarda (P) harfi ile ifade edilir.Frekansmetre: Alternatif akm devrelerinde elektrik enerjisinin frekansn len aletlerdir. Frekansmetreler devreye paralel balanr ve (Hz) eklinde ifade edilir. Multimetre: Elektrik veya elektronik devrelerinde akm, gerilim, diren, frekans endktans ve kapasite lm yapar. Bunlarn yan sra elektronik elemanlarn salamlk kontrol ve u tespiti ilemleri yapabilen tmleik l aletleridir.

1. L ALETLER*Osilaskop: Elektrik ve elektronik devrelerinde akm ve gerilimin deeri, frekans ve faz fark lmlerini dijital veya analog ekranda grafiksel olarak gsteren aletlerdir.Elektrik Sayac: Elektrik devrelerinde alclarn harcad elektrik enerjisini, yani harcanan g ile zaman arpmn len l aletleridir. sayalarda akm ve gerilim bobini olmak zere iki bobin bulunur. Akm bobini devreye seri, gerilim bobine devreye paralel balanr.

1. L ALETLER1.4. l Aletlerine Ait Terimler1.4.1. Doruluk Derecesil aletlerinin hibiri yzde yz doru lm yapamaz. Her l aletinin mutlaka belirli bir hata pay vardr. Bir l aletinin yapaca en byk hata, imalat firma tarafndan l aletinin zerine yazlarak belirtilir.Belirtilen bu hata miktarnn l aletinin lme snrnn almad srece geerli olduu unutulmamaldr. Ayrca aletin kullanm frekans, g katsays, llen akmn dalga ekli, lm yaplacak ortamdaki scaklk miktar, l aletinin kullanm ekline uygun kullanlmamas (yatay veya dikey) aletlerin lme hatasn artran faktrlerdir. lme hatasnn az veya ok olmas, l aletinin doruluk derecesini gsterir. l aletleri doruluk derecesine gre 0,1-0,2-0,5-1- 1,5-2,5 olmak zere alt snfa ayrlr. 0,1 ve 0,2 snfna dahil olan l aletlerinin hata yzdesi az olup yaptklar lmlerin doruluu yksektir. 1,5 ve 2,5 snfna dahil olan l aletlerinde ise hata yzdesi fazla olup yaptklar lmlerin doruluu, yani gerek deerle llen deer arasndaki fark daha fazladr.

*

1. L ALETLER*0,5 snf bir voltmetrenin son skala taksimat 1000 volttur. Bu l aletinin yapabilecei en byk lm hatasn bulacak olursak:%0,5x1000=0,005x1000=5 voltyani 0,5 snf, bu l aletinin 1000 volt deerinden 5 volta kadar fazla ya da 5 volta kadar az bir deer gsterebileceini ifade eder.

1. L ALETLER

1.4.2. Duyarllkl aletinde llen bykln ok kk deiimlerinin skala veya gstergede ifade edilebilmesidir. Btn l aletlerinin kadran taksimatlar eit aralkl deildir. Kadran taksimatlar eit aralkl olan l aletlerinde duyarllk ayndr. Yani herhangi bir lm deerinde ibre skala taksimatnn banda da sonunda da ayn oranda sapar. Dijital l aletlerinde duyarllk, 380,1 volt yerine 380,18 volt olarak ifade eden l aleti daha hassastr. nk daha kk byklk deiimlerini ifade edebilmektedir.

*

1. L ALETLER1.4.3. SabiteSabite, lme snr deerinin skala taksimatndaki blnt saysna orandr. Skala taksimat eit aralkl (lineer) olan l aletlerinde bu oran sabit olup skala taksimat eit aralkl olmayan (logaritmik) l aletlerinde bu oran sabit deildir.Sabite: K= Aletin lme snr/ Alet skalasndaki blnt says olarak ifade edilir.

*

1. L ALETLER1.4.4. lme SnrBir l aletinin skala taksimatnda gsterdii en son deere, yani lebilecei en byk deere lme snr denir.

1.4.5. lme AlanBir l aletinin skalasnda gsterdii en kk deer ile en byk deer arasnda kalan ksm l aletinin lme alann verir. rnein, bir ampermetrenin skala taksimatndaki en kk deer sfr, en byk deer 5 A ise bu ampermetrenin lme alan (0 - 5 A) olarak ifade edilir. Bir voltmetrenin skala taksimatndaki en kk deer -10 mV en byk deer +10 mV ise bu voltmetrenin lme alan (-10 + 10 mV ) olarak ifade edilir.

*

1. L ALETLER*1.4.6. l Aletlerinin Enerji Sarfiyatl aletinin lme snrna kadar sapma yapmas durumunda kendisi iin harcad enerji miktardr. Bu enerji miktar analog l aletinin az ya da ok sapmasna gre deiir. Analog l aletleri lm iin balant yaplan noktadan enerji salarken dijital l aletleri g sarfiyatn kendi ierisinde bulunan pilden salarlar, ebekeden beslenen dijital l aletlerinde (pano tipi) ise sarfiyat llen deere gre deimez, sabittir.

1. L ALETLER1.4.7. l Aleti eimi ve KullanmElektriksel byklklerin llmesinde kullanlacak l aletlerinin zelliklerinin yaplacak lme uygun seilmesi gerekir. Bu hem yaplacak lm sonucunun doru tespiti hem de l aletinin ve lm yapann gvenlii asndan nem tamaktadr. Bu yzden bir elektriksel bykln lm yaplmadan nce doru ve uygun l aleti seilmelidir.Seim yaplrken aada belirtilen zellikler ve llecek byklk ve l aleti iin uygun olmaldr.

*

1. L ALETLER*l aleti, lm yaplacak elektrik enerjisi eidine uygun olmaldr. (AC-DC) l aleti hem AC hem DC de lm yapabiliyorsa mutlaka doru ksm seilmelidir. l aletinin lme snr ve lme alan llecek bykle uygun olmaldr. Hibir koul altnda l aleti ile lme snrn aan lm yaplmamaldr. Bu hem l aleti hem de lm yapan iin sakncalar oluturabilir. lme balamadan nce, l aleti kademe seimi gerektiriyorsa mutlaka yaplmaldr. Aksi takdirde kademe seiminin yanl yaplmasndan kaynaklanan arzalar ile karlalabilir.l aletinin hassasiyeti yaplacak lme uygun olmaldr. rnein; bir transistrn ekecei akm llrken kullanlan ampermetre ile bir elektrik motorunun ektii akm llrken kullanlacak l aletinin sahip olmas gereken hassasiyet farkldr.

1. L ALETLER1.5. Analog l AletleriAnalog l aletlerinin tanmndan daha nce bahsetmitik, imdi bu l aletlerinin ortak zelliklerine ve yaplarna deinelim.1.5.1. Analog l Aletlerinin Ortak zellikleriAnalog l aletlerinin ok eitli yap ve alma prensibine sahip olanlar bulunmakla birlikte bunlarn hepsinde de ortak olan zellikler bulunmaktadr.

*

1. L ALETLER1.5.1.1. altrma (Saptrma) Kuvvetil aleti devreye balandnda aletin ibresi bulunduu yerden ileriye doru sapar.Sapmay gerekletiren bu kuvvete altrma kuvveti denir.Saptrma kuvvetini elektrik akm meydana getirir. Saptrma kuvveti, l aletinin ibresini skala taksimat zerinde hareket ettiren kuvvettir. altrma kuvveti, l aletinin hareketli ksmnda meydana gelen srtnme kuvvetini yenip lm miktarna gre skalada gerekli sapmay gerekletirecek kadar olmaldr. Bu yzden l aletinin hareketli mekanizmasndaki srtnme kuvveti ok az olmaldr. Saptrma kuvveti, aletin hareketli ksmnn arl ile doru orantldr. l aleti ne kadar kk ise altrma kuvvetini meydana getirecek akm miktar o kadar azalr.Bu sayede aletin lm yaparken harcad enerji de o kadar klm olur.

*

1. L ALETLER1.5.1.2. Kontrol Kuvvetialtrma kuvvetine kar koyan baka bir kuvvet bulunmazsa herhangi bir deer lldnde meydana gelecek altrma kuvveti srtnmeyi yendikten sonra ibrenin sona kadar sapmasna neden olur. Bu sebepten dolay l aletlerinde kontrol kuvveti ile altrma kuvveti snrlandrlr. altrma ve kontrol kuvvetinin birbirine eit olduu anda ibre, llen deerin ifade edildii noktada durmu olur.l aletlerinde kontrol kuvveti iki ekilde salanr.

*ekil 1.1: Kontrol yay ve kar arlkla kontrol kuvveti

1. L ALETLER*Yay ile Kontrol Kuvveti: Genel olarak spiral eklinde sarlm yaylar kullanlr. Spiral yayn bir ucu hareketli ksma; bir ucu ise sabit ksma tutturulur. altrma kuvvetinin etkisi ile hareketli ksm dnnce yay kurulur ve yayn skmas ile meydana gelen kuvvet ibreyi frenler, ayn zamanda yayda meydana gelen bu kuvvet lme ilemi tamamlandnda ibrenin sfra dnmesini salar. Kontrol yaylar ibrenin dnme ynne ters olacak ekilde monte edilirler.Kar Arlk ile Kontrol Kuvveti: l aletlerinin bazlarnda kontrol kuvveti kk arlklar ile salanr. Bu arlklar genellikle ibrenin arka ksmna doru ve birbirine dik gelecek ekilde yerletirilir. bre sfr konumunda iken arlklarn hibir etkisi yoktur, altrma kuvveti ile ibre saptnda denge noktas deien arlklar kontrol kuvveti grevi yaparlar. Bu teknikte kontrol kuvveti sapma as ile doru orantl olduundan sapma az iken kontrol kuvveti az, sapma ok iken kontrol kuvveti oktur. Bu yzden logaritmik skala taksimatna sahip l aletlerinde daha ok kullanlr. Bu arlklar vidal yaplarak kalibrasyon iin arlklarn alarnn ayarlanmas ve l aletlerinde meydana gelen lme hatalarnn azaltlmas salanr.

1. L ALETLER1.5.1.3. Amortisr KuvvetiHerhangi bir elektriksel byklk lldnde l aletinin ibresi meydana gelen altrma kuvveti etkisi ile sapar. Bu esnada meydana gelen kontrol kuvveti bu sapmay engellemek iin devreye girdiinden, ibre bir sre bu iki kuvvet arasnda gidip gelir. Bu durum ibrenin salnm yaparak lme sresinin uzamasna ve zaman kaybna neden olur. Bunun nne gemek iin l aletlerinde ibreyi frenleyen ve salnm yapmasn nleyen amortisr kuvvetleri oluturulur. Amortisr kuvveti ibre hareket ederken kendini gsterip hareket bittiinde etkisi ortadan kalkan bir kuvvet olup deiik ekillerde oluturulur. Haval amortisr Svl amortisr Elektromanyetik amortisr

*

1. L ALETLER*Haval Amortisr: Bu amortisr sisteminde ibre, bir manivela kolu ile pistona baldr. Pistonun bir ucu l aletinin hareketli ksmna yani ibreye balanmtr.brenin hareketi pistonu hareketlendirir ve piston ierisinde skarak basnc ykselen hava ibrenin hareketine ilave bir diren gstererek ibre hareketini snrlandrr.Bylece ar sapmay ve salnm nler.

1. L ALETLER*Svl Amortisr: alma prensibi olarak haval amortisr sistemine benzer. Aletin miline dili veya kanat taklmtr. Diskin ya ierisinde dnmesi esnasnda bir srtnme oluur. Bylece ibrenin sapma hz yavalam olur. Amortisrn gl olmas istenirse kanatl tipler tercih edilir. Svl amortisrn en byk sakncas dik kullanma mecburiyeti ve ya szdrma tehlikesidir.ekil 1.3: Dik ve kanatl tip svl amortisr

1. L ALETLER*Elektromanyetik Amortisr: Bu amortisr eklinde daimi mknats kutuplar arasnda dndrlen bir disk zerinde oluan fukolt akmlarnn, kendini meydana getiren sebebe kar koyma etkisine dayanr. Disk, manyetik kuvvet izgileri ierisinde hareket ederken kuvvet izgilerinin diski kesmesi sonucu disk zerinde manyetik alan oluur. Lens kanuna gre oluan bu alann yn diski frenleyecek yndedir. Bu amortisr sistemi manyetik alandan etkilendiinden manyetik alann bulunduu ortamlarda kullanlamaz.

1. L ALETLER*

1. L ALETLER1.5.1.4. Atalet Momentil aleti lm yaplacak noktaya baland anda, llen bykln etkisi ile l aletinin hareketli ksm ani bir hareketlenme kazanr ve ou zaman ibre gstermesi gereken deerden ileriye doru sapar. te bu ilk anda meydana gelen momente atalet momenti denir. Atalet momenti, daha sonra amortisr ve kontrol kuvveti tarafndan dengelenir ve ibre, gstermesi gereken deerde kalr. brenin dengelendii ve gstermesi gereken deerde kald bu kuvvet deeri de altrma kuvveti olarak nitelendirilir.

1.5.2. Analog l Aletlerinin Mekanik KsmlarAnalog l aletlerinin mekanik ksmlar genel olarak; daimi mknatsllar skala taksimat ve ibreler, sfr ayar vidas ve ibrelerden olumaktadr.

*

1. L ALETLER1.5.2.1. Daimi MknatslarElektrik l aletlerinde kullanlan mknatslar ok yer kaplamakta ve arlk yapmaktadr. Bu nedenle l aletlerinde kullanlacak mknatslarn kk ebatta ve hafif olmas l aletlerinin arlnn azalmasna sebep olmaktadr. Daimi mknats yapmnda genellikle volframl elikler, kobaltl elikler ve alminyum nikelli elikler kullanlr.Alminyum nikelli elikten yaplan daimi mknatslar daha kuvvetli bir manyetik alan oluturur.

*

1. L ALETLER1.5.2.2. Skala Taksimat ve breler

*

1. L ALETLER*Analog l aletlerinde, llen bykl bir ibre ve kadran taksimat belirler.llen bykln miktar kadar sapma yapan ibre, skala zerinde bir yerde durur. brenin kendisinin ya da ucundaki ince ksmnn skaladaki deerle tam akt yer o andaki llen bykln deeridir. Skala levhalar genellikle alminyum, sac, inko veya presbantkattan yaplrlar ve zeri beyaz boya ile boyanarak okunacak deerler siyah yaz veya iaretler ile taksimatlandrlr.Okuma hatasn azaltmak amac ile ibre ve skala taksimat izgilerinin mmkn olduu kadar ince (0,08 mm) olmas gerekir. Taksimat izgilerinin altna erit halinde bir ayna yerletirilir. Bu ayna ibrenin kendisi ile grntsnn st ste getirilerek ibreye tam kardan baklmasn ve okuma hatasnn azaltlmasn salar.

1. L ALETLER*Analog l aletlerinin birounda tek bir skala olmasna karlk birden fazla kademe kullanlarak ayn bykln farkl deerlerinin veya farkl farkl byklklerin llmesi salanr. Her skala taksimatnn lt deerler zerine, byklklerin cinsi de yanna yazlmtr. Analog l aletlerinde ibrenin gsterdii deer kademe anahtarnn bulunduu konuma gre deiik arpanlar ile arplr.Analog l aletlerinin skala taksimatnda genellikle aada belirtilen bilgilere yer verilir:l aletini yapan firmann ad ve firmann amblemi Elektrik akmnn hangi cinsinde kullanlaca (AC-DC)

1. L ALETLER*Aletin lm yaplrken bulunmas gereken duru ekli Aletin duyarll l aletinin yaltkanlk kontrolnn ka volt ile yapld l aletinin sembol lme hatasretim ve seri numaras Kullanm frekans

1. L ALETLER1.5.2.3. Sfr Ayar Vidas ve KalibrasyonAnalog l aletlerinin, uzun zaman kullanlmasndan ve ani yklenmesinden dolay kontrol yay zelliini az da olsa kaybeder. Aletin sarslmas ve eiklii de sfr ayarn bozabilir. Byle durumlarda, lme sonunda gsterge tam sfr noktasna gelmez. Bunun iin l aletine sfr ayar vidas ilave edilmitir.

*

1. L ALETLER*Sfr ayar vidas, l aletinin d muhafazasnn n cephesi zerine konmu olup genellikle skala taksimatn hemen altndadr. A ayar vidasnn alt ucunda ise eksantrik B pimi mevcuttur. Bu pim, C ayar manivelasnn kanall ksmna geirilmi olduundan A ayar vidasn bir tornavida ile saa sola evirmekle gsterge sfr noktasna getirilir. C ayar manivelas dnd yerden izole edilmitir. Ayar vidas ile yaplm iyi bir ayar, mevcut gsterge blmleri toplamnn %6-12 arasnda olmaldr. Analog l aletlerinin sfr ayar; lmeye gemeden nce mutlaka kontrol edilmeli, gerekiyorsa dzeltilmelidir. ayet aletin sfr ayar, hareketli sistemin dengesizliinden dolay bozulmusa bu hatay, sfr ayar vidas dzeltmez

1. L ALETLER1.6. Dijital l Aletlerinin Genel TanmAnalog l aletleri ile yaplan lmde ibre sapmasyla ibrenin skala taksimat zerinde gsterdii deer llen deerdir. llen deerin okunmas srasnda okuma tekniini yeterince bilmemekten kaynaklanan okuma hatas yaplabilir. Ancak, gnmzde retilen dijital l aletleri ile yaplan lmlerde daha kolay sonu alnabilmekte ve okuma hatasndan kaynaklanan hatalar sz konusu olmamaktadr. Dijital l aletleri, lt deeri ayrntl olarak ast ve st katlarn belirterek saysal olarak lebilmektedir. Dijital l aletleri aynen analog l aletlerinde olduu gibi tek bykl lmek iin ampermetre, voltmetre, wattmetre vb. eklinde yaplmaktadr. Ayn zamanda birden fazla bykl lmek ve deiik test ilemlerini yapmak iin de dijital multimetreler yaplmaktadr*

1. L ALETLER*Dijital multimetreler ile akm, gerilim, diren ve endktans lmlerinin yan sra frekans, diyot kontrol, scaklk, transistr ya da akm kazanc vb. deerler de len dijital l aletleri retilmektedir. Bu yzden bu l aletlerine, ok sayda byklk ltnden multimetre denmektedir. Gnmzde dijital multimetrelerde llecek bykle uygun kademe seme art ortadan kalkmtr. Bu multimetreler ile akm llecekse kademe anahtar akm blmne getirildiinde multimetre mikro amper seviyesinden amper seviyesine kadar olan akm deerlerinin hepsini kademe seimi yapmadan lebilmektedir.

1. L ALETLER*Analog ve dijital l aletlerinin birbirlerine gre baz avantaj ve dezavantajlar vardr.Analog l aletleri lt deeri hemen gsterirken dijital l aletlerinde bu sre biraz uzamaktadr. Analog l aletlerinde zellikle kk deerlerde kademe kltlerek daha hassas lm yaplabilirken dijital l aletlerinde hassasiyet deimez, yani analog l aletleri ile daha hassas lmler yaplabilir. Analog l aletlerinin yaps basit, tamiri kolayken dijital l aletlerinin yaps daha karmaktr. Buna karlk analog l aletlerinde ibrenin gsterdii deer ile kademe anahtarnn konumuna gre hesaplama gerekebilir.Dijital l aletlerinde okuma hatas yapmak mmkn deildir. nk, lm deeri direkt olarak okunan deerdir. Manyetik alandan etkilenmez. lme hatalar analoglara gre daha azdr.Analog l aletlerinin skalas zerinde bulunabilecek semboller ve anlamlar aadaki tabloda verilmitir.(Tablo 1.1).

1. L ALETLER*

1. L ALETLER*

1. L ALETLER*

1. L ALETLER*

1. L ALETLER*

1. L ALETLER*

LME VE DEERLENDRMELME SORULARIAada verilen sorular doru ya da yanl olarak cevaplaynz.1. lme herhangi bir bykl kendi cinsinden bir birimle mukayese etmektir.2. Pano tipi l aletlerinin tamam dijital l aletleridir.3. lt deeri LCD ekrandan gsteren l aletlerine dijital l aletleri denir.4. Doruluk derecesi 0,1 yerine 0,5 olan l aletleri ile daha hatasz lmeler yaplr.5. Kaydedici l aletleri daha ok enerji retim merkezlerinde kullanlr.6. Sayalar, toplayan l aletlerine bir rnek olarak gsterilebilir.

*

LME VE DEERLENDRME*7. Tanabilir l aletleri darbelerden kesinlikle etkilenmez.8. lt deeri skala taksimat ve ibre ile gsteren l aletlerine analog l aletleri denir.9. Devre akm, ampermetre ile llr.10. Voltmetre W harfi ile gsterilir.11. Lcrmetre ile diren, endktans ve kapasite lmleri yaplr.12. Wattmetrelerin hem AC hem de DC de g len tipleri mevcuttur.13. Frekans metreler genellikle AC devrelerde kullanlr.14. Osilaskoplar llen deeri rakamsal olarak gsteren l aletleridir.15. Analog l aletleri ile dijital l aletlerinden daha hassas lmler yaplabilir.

LME VE DEERLENDRME16. l aletleri ile lme snrn aan lmeler yaplabilir.17. Analog l aletlerinde ibrenin ince olmas okuma hatasn azaltr.18. Analog l aletlerinde sfr ayar yapmadan lme balanabilir.19. Dijital l aletlerinin tm eitleri lme iin gerekli enerjiyi i ksma ilave edilen pillerden salar.20. l aletlerinin zellikleri ve kullanm ile ilgili baz artlar sembol olarak skalasnda belirtilir.

*

LME VE DEERLENDRMEDEERLENDRMECevaplarnz cevap anahtar ile kontrol ediniz. Doru ve yanl cevaplarnz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Cevaplarnz yanl ise renme faaliyetinin ilgili blmne dnerek konuyu tekrar ediniz.

*

RENME FAALYET-2AMADiren deerinin bal olduu faktrleri kavrayarak, diren lmn ohmmetre ile hatasz ve tekniine uygun olarak yapabileceksiniz.

ARATIRMAletken direncinin nemini ve sper iletkenlik konusunu aratrp rapor haline getirerek sonular arkadalarnzla tartp deerlendiriniz

*

2. DREN LME2.1. Diren ve letkenEn basit ifade ile diren elektrik akmna kar gsterilen zorluk olarak ifade edilebilir.Direnci teknik olarak tanmlayacak olursak : 1 mm2 kesitinde, 106,3 cm boyunda cva silindirin 0C' deki direncine 1 ohm () denir. Bir elektrik devresine gerilim uygulandnda, alcdan akm gemektedir. Geen akm snrlayan etken ise alcnn direncidir. Buradan u sonuca varabiliriz. Eer iletkenin direnci fazla ise geen akm miktar az, iletkenin direnci az ise geen akm miktar fazladr.Diren birimlerinin ast katlar pek kullanlmamakta olup ohm ve st katlar kullanlmaktadr. Bunlar: Ohm ()< Kiloohm (k)

2. DREN LME2.2. letken Direncini Etkileyen FaktrlerBir iletkenin direnci R (ohm), iletkenin boyu l (metre), kesiti S (mm) ve iletkenin yapld malzemenin z direnci olan (.mm/m) ya baldr. Direncin, boy kesit ve z direnle arasndaki banty veren forml:

R: letken direnci, ohm () l: letkenin boyu, metre (m) S: letkenin kesiti (mm) K: letkenin yapld malzemenin z iletkenlii (m/.mm) : iletkenin yapld malzemenin z direnci (.mm/m)

*

2. DREN LME*zdiren: Birim uzunluk (1 metre) ve birim kesitteki (1mm2) iletkenin direncine zdiren denir. zdiren ile gsterilir.ziletkenlik: zdirencin tersine ziletkenlik denir. K harfi ile gsterilir.Yukardaki formlde grld gibi:letkenin boyu uzadka direnci de artar, boyu ksaldka direnci azalr. zetle boy ile diren doru orantldr. letkenin kesiti artka direnci azalr, kesit azaldka diren artar. zetle kesit ile diren ters orantldr. zdiren iletkenin iletkenlik kalitesini gsterir. letkenin yapld metalin zdiren deeri kk ise diren kk, zdiren deeri byk ise diren deeri byktr.zetle zdiren ile diren doru orantldr.

2. DREN LME2.2.1. Diren Deerinin letkenin Boyu ile DeiimiBu deerlendirmede; kesitleri ve cinslerinin ayn, boylar farkl iki iletkenin diren deerindeki boy farkndan kaynaklanan deer bulunarak, iletken boyunun deiimi ile diren deerinde oluan fark incelenecektir.

*ekil 2.1: Kesit ve cinsleri ayn, boylar farkl iki iletken

2. DREN LME*S1=0,20 mm S2=0,20 mmI1=50 m I2=25 m=1,1 2=1,1R1= ? R2= ?

Bu sonu bize gsteriyor ki uzunluk ile diren deeri arasnda doru orant vardr. Kesiti ve cinsi deimeyen bir iletkenin uzunluu artarsa diren deeri artar (R1), ksalrsa diren deeri azalr (R2).

2. DREN LME2.2.2. Diren Deerinin letkenin Kesiti ile DeiimiBu deerlendirmede; boylar ve cinsleri ayn, kesitleri farkl iki iletkenin diren deerindeki kesitlerine gre bulunup kesitin deiimi ile diren deerinde oluan fark incelenecektir.

*ekil 2.2: Boylar ve cinsleri ayn, kesitleri farkl iki iletken

2. DREN LMES1=0,20 mm S2=0,10 mmI1=100 m I2=100 m1=1,1 2=1,1R1= ? R2= ?

Xcxc

Bu sonu bize gsteriyor ki kesit ile diren deeri arasnda ters orant vardr. Boyu ve cinsi deimeyen bir iletkenin kesiti artarsa diren deeri azalr (R1), kesit azalrsa diren deeri artar (R2).

*

2. DREN LME2.2.3. Diren Deerinin letkenin Cinsi ile DeiimiBu deerlendirmede; boylar ve kesitleri ayn, cinsleri (zdirenleri) farkl iki iletkenin zdirenlerine gre diren deerleri bulunarak zdiren deiimi ile diren deerinde oluan fark incelenecektir.

*

2. DREN LMES1=0,20 mm S2=0,20 mmI1=100 m I2=100 m=0,0178 (Bakr) =1,1 (Krom-Nikel)R1= ? R2= ?

Bu sonu bize gsteriyor ki iletkenin zdirenci ile diren deeri arasnda doru orant vardr. Boyu ve kesiti ayn olan iletkenlerden, zdirenci byk olann diren deeri byk (R1), zdirenci kk olann diren deeri kktr (R2).

*

2. DREN LMETablo 2.1 de eitli iletkenler zdirenleri ve ziletkenlikleri verilmitir.

*

2. DREN LME2.2.4. Direncin Scaklkla DeiimiTm iletkenlerin direnleri scaklk ile belirli bir miktar deiir. Bu deiim baz metallerde direncin artmas ynnde olurken baz iletkenlerde de diren deerinin azalmas ynnde olur. Direncin, scaklk faktrnden dolay deimesi byk akm deeri ile alan devrelerde ok nemli deildir.Ancak zellikle elektronik devrelerde dikkate alnmal ve direnlerin scaklktan dolay deerindeki deimeye bal olarak akmda da belirli bir miktar deiiklik olduu unutulmamaldr.*

2. DREN LME2.3. Diren Deerinin llmesi2.3.1. Ohmmetre ile Diren lmDiren deerini len l aletlerine ohmmetre denir. Yalnz diren lenohmmetreler bulunduu gibi bu ilem, birden fazla bykl lebilen, bu yzden daha pratik kullanm imkan salayan avometreler ile de yaplmaktadr. Ohmmetreler yap olarakakm len, dner bobinli l aletleridir. Bu l aletlerinin skalas akm deil de diren () lecek ekilde taksimatlandrlmtr. Ohmmetreler diren lmenin yannda elektrik elektronik devrelerinde ak ve kapal devre kontrollerinde de ska kullanlmaktadr. Ohmmetreler lm yapmak iin mutlaka kendine ait bir enerji kaynana ihtiya duyarlar. Bu gereksinim genellikle 9 V veya 1,5 V luk pillerin seri balanmas ile giderilir.Ohmmetre veya avometreler ile kesinlikle enerji altnda diren lm yaplmaz.*

2. DREN LMEOhmmetreler veya avometreler alan bir cihazda lm yaplrken problarnn ikisinin de elle tutulmamasna dikkat edilmelidir. Bu direncin yannda vcut direncinin llmesine zellikle de byk deerli direnlerin llmesinde, deerin yanl belirlenmesine neden olur.*

2. DREN LME2.3.2. Analog Ohmmetre ile lmeHer eyden nce analog ohmmetre ile lme balamadan nce sfr ayar yaplmaldr. Tm l aletlerinde olduu gibi ohmmetreler ile lm yaplrken analog ohmmetrelerde bykln tespiti iin: Kademe anahtarnn bulunduu konum ile skaladan okunan deer arplarak llen bykln deeri tespit edilir. rnein, kademe anahtar X100 kademesinde iken skalada okunan deer 100 ile arplarak llen bykln deeri bulunur. Bununla ilgili baz rnekler Tablo 2.2de verilmitir.*

2. DREN LME *

2. DREN LME *

2. DREN LME2.3.3. Dijital Ohmmetre ile lmeDijital ohmmetrelerle lm sonucunu tayin etmek daha kolaydr. Ancak, dijital ohmmetre veya avometreler ile diren lm yaplrken hatasz bir lm yapabilmek iin dikkat edilmesi gereken noktalar bulunmaktadr. Gnmzde kademe anahtar diren lme konumuna getirildikten sonra, kademe seimi (200, 2K, 20K2M) gerektirmeyen l aletleri bulunmaktadr. Ancak kademe seimi gerektiren ohmmetre veya avometrelerde doru kademe seimi yapmak nemlidir. Diren lm yaplrken uygun kademe seiminibir rnekle aklayalm:*

2. DREN LME *

2. DREN LME 630 luk bir diren iin uygun kademeyi deneyerek tespit edelim. Burada dikkat edilmesi gereken nokta diren deerine en yakn ve kesinlikle diren deerinden kk olmayan kademeyi semektir. Bu diren lm yaplrken uyulmas gereken bir kuraldr.630 luk diren deeri ohmmetre veya avometrede llrken seilmesi gereken kademe 2K kademesidir. Eer diren lm iin seilen kademe, diren deeri iin kkse deer ekrannda 1 ifadesi (Resim 2.2.a), seilen kademe ok bykse 0 ifadesi okunacaktr (Resim 2.2.b). Deer ekrannda 0 ifadesi grdnzde kademe anahtarn kltmeniz, 1 ifadesi grdnzde bytmeniz gerektiini unutmayn. Diren lmnde, okunan deerde hassasiyet arttrlmak isteniyorsa (0,190 K yerine, 199 gibi) kademe kltlerek bu hassasiyet arttrlabilir.

*

UYGULAMA FAALYET *

UYGULAMA FAALYET *

UYGULAMA FAALYETYukarda verilen diren deerlerinin lmlerini, dijital ve analog ohmmetre veya avometreler ile grup oluturarak yapnnz. ltnz diren deerlerinin hepsini sras ile dijital ve analog l aletlerinden okuduunuz deerlerini karlatrnz. Burada dijital ve analog l aletlerinde, gerek deerlere ulap ulaamadnz kontrol ediniz. Daha sonra, dier grup arkadalarnzla beraber karlatnz problemler ve yaptnz hatalar ortaya koyarak karlaabileceiniz durumlarn tespitini yapnz.*

UYGULAMA FAALYETlem BasamaklarAnalog ohmmetre veya avometre ile lm yaplacaksa sfr ayarn yapnz.Ohmmetre ve veya avometreyi diren lme konumuna alnz. Ohmmetre veya avometreyi llecek diren deerine uygun kademeye alnz.l aleti problarn diren ularna balaynz. l aleti deer ekranndaki deeri okuyunuz.

*

UYGULAMA FAALYETnerilerSfr ayarn tam olarak yapamadnzda, l aletinin pillerini kontrol ediniz.Enerji altnda lm yaplamayacan unutmaynz.Kademe seiminiz uygun deilse kademeyi byltp kltnz.bre deer gstermesine ramen sapma kk ise daha fazla sapma iin kademeyi kltnz.Dijital l aletlerinde lm deerinien hassas deeri okuyuncaya kadar kltn.Problar iki elinizle tutmamaya dikkat ediniz.Analog l aleti ile lm yapyorsanz, ibrenin konumunu daha net tayn etmek iin skaladaki ayna eridinden faydalannz*

LME VE DEERLENDRMELME SORULARIAada size verilen sorular doru ya da yanl olarak cevaplaynz.1. Diren, iletkenden geen akm miktarn etkileyen bir faktrdr.2. Direncin st katlar kkten bye , K, G, M eklindedir.3. zdiren her madde iin deiken bir deerdir.4. Bir iletkenin yalnzca kesiti arttrlrsa diren deeri azalr.5. Bir iletken tam ortadan kesilirse diren deeri yarya der.6. zdirenci kk olan maddenin diren deeri, zdirenci byk olana gre daha azdr.

*

LME VE DEERLENDRME7. letkenlerin direncine yalnz boyu kesiti ve cinsi etki eder.8. letkenlerin direnci yalnz ohmmetre ile llebilir.9. Ohmmetrenin pili skldnde diren lm yaplabilir.10. Analog ohmmetrelerde diren deeri, her zaman skaladan direkt okunarak belirlenir.11. Analog ohmmetrelerde kademe anahtarnn olmas gerekenden byk ya da kk kademede olmas, lme sonucunu etkilemez.12. Dijital ohmmetrelerde deer ekrannda 1 ifadesi varsa bu seilen kademenin gerekenden kk olduunu gsterir.13. Dijital l aletlerinde deer ekrannda 0 ifadesi grldnde kademe anahtar kltlr.*

LME VE DEERLENDRMEDEERLENDRMECevaplarnz cevap anahtar ile kontrol ediniz. Doru ve yanl cevaplarnz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz.

Cevaplarnz yanl ise renme faaliyetinin ilgili blmne dnerek konuyu tekrar ediniz.*

RENME FAALYET-3AMAEndktans deerinin bal olduu faktrleri kavrayarak endktans lmn Lcrmetre ile hatasz ve tekniine uygun olarak yapabileceksiniz.

ARATIRMAEndktans lmnn nemini ve gereini aratrarak bir rapor halinde hazrlaynz.

*

3. ENDKTANS LME3.1. Bobinin EndktansBobinler iletken tellerin yan yana veya st ste sarlmasyla elde edilen devreelemanlardr. Bobinlerin, elektrik akmnn deiimine kar gsterdikleri tepkiye endktans denir. Endktans, L harfi ile sembolize edilir ve birimi henry (H)'dir. Uygulamada daha ok endktans biriminin alt katlar olan H(Mikro Henri) ve mH (Mili Henri) kullanlr. 1 H=103 mH=106 H dir. Bir bobinin endktif reaktansn (XL) bulabilmek iin endktans deeri bilinmelidir.*Resim 3.1: Bobinler

3. ENDKTANS LMEBobinler DC ile beslenen bir devrede alrken akma sadece omik diren gsterirler.Yani, bobinin yapld metalin akma kar gsterdii zorluk sz konusudur. AC ile beslenen bir devrede ise bobinin akma gsterdii diren artar. Artn sebebi bobin etrafnda oluan deiken manyetik alann akma kar ilave bir kar koyma (diren) etkisi oluturmasdr. AC sinyalin frekans ykseldike oluan manyetik alann deiim hz da artacandan bobinin akma gsterdii diren de ykselir.Bu nedenle bobinler, direnleri frekansla birlikte ykselen eleman olarak nitelendirilebilir. Bobinlerin sarld ksma karkas, mandren ya da makara; iletkenin karkas zerinde bir tur yapmasna ise sipir, tur ya da sarm ad verilir. Bobinlerde ounlukla d yzeyi izoleli (vernikli) bakr tel kullanlr.*

3. ENDKTANS LME3.2. Endktans Etkileyen FaktrlerUygulamada kullanlan bir bobinin endktans eitli faktrlere gre azalmakta ya da artmaktadr. Bunlar: Sarm says Nvenin cinsi Sarmlar aras aralk Tel kesiti Bobinin biimi Sarg kat says Bobinin ap Sarg tipi Uygulanan AC gerilimin frekansdr.*

3. ENDKTANS LMEBobine doru gerilim uygulandnda, geen akma bobinin ( R ) omik direnci kar koyarken ayn bobine alternatif gerilim uygulandnda, alternatif akma gsterilen diren daha byk olur. Alternatif akmdaki bobinin bu direnci (XL) ile ifade edilir ve endktif diren olarak tanmlanr.Endktif reaktans:XL=2..f.L forml ile hesaplanr.Burada:XL=Endktif reaktans ()f= Frekans (Hz)L= Endktanstr (Henry)*

3. ENDKTANS LMErnek: 1 Henrylik bir bobinin frekans 50 Hz olan ebeke hatt zerinde almaktadr. Bu bobinin endktif reaktansn ve doru gerilim uygulandndaki endktif reaktansn bulunuz.XL= 2..f.L=2.3,14.50.1=314 : Alternatif akmdaki endktif reaktansXL= 2..f.L=2.3,14.0.1= 0 : Doru akmdaki endktif reaktansBuradan da grld gibi bobinlerin alternatif akma kar gsterdikleri zorluk doru akmda olduundan ok daha fazladr. nk alternatif akmda zamana kar deiim sz konusudur. Bobinlerin hepsi endktansa sahip olduklarndan, endktansn etkisi ile alternatif akmn deiimine kar koymaya alr. Bu durum endktif reaktans oluturur. Doru akmda frekans deerinin 0 olmasyla akm deerinde herhangi bir deiiklik olmaz.Dolaysyla endktansn akm deiimi ile karlamad iin kar koyacak bir sebebi kalmamtr ve endktif reaktans deeri doru akmda sfrdr.

*

3. ENDKTANS LME3.3. Endktans Deerinin llmesiEndktans deeri de aynen diren deerinde olduu gibi kesinlikle enerji altnda olmadan Lcrmetre veya endktans lme zelliine sahip avometreler ile yaplabilmektedir.Endktans lerken aynen diren lmndeki teknikler uygulanmaktadr.Lcrmetre olmad durumda endktans lme zelliine sahip avometre ile aynen Lcrmetre de olduu gibi lm yaplabilir. Yalnz burada dikkat edilmesi gereken husus, bu zellie sahip avometrelerde endktans llecek bobin, problara deil Lx olarak gsterilen balant noktasna balanmaldr (Resim 3.2).*

3. ENDKTANS LME *

3. ENDKTANS LME3.3.1. Lcrmetre ile Endktans Deerinin llmesiLcrmetreler ile endktans llrken llecek endktans deerine uygun kademe seilir, eer endktans deeri iin seilen kademe kk ise deer ekrannda 1, kademe byk ise 0 deeri grlr. Bu durumlarda seilen kademe bytlerek ya da kltlerek lm tamamlanr.Lcrmetre ile bobinin endktansn (L) ltnz, endktansnda alternatif akmn deiimine kar gsterilen zorluk olduunu unutmayn.*

UYGULAMA FAALYETEndktans deerleri farkl bobinleri Lcrmetre veya endktans lme zelliine sahip avometre kullanarak lnz. Endktans deerini ltnz her bir bobinin endktif reaktansn hesaplayarak sonular aadaki tabloya yaznz.*

UYGULAMA FAALYETlem BasamaklarAnalog Lcrmetre veya avometre ile lm yaplacaksa sfr ayarn yapnz.Lcrmetreyi endktans lme konumuna alnz.Lcrmetreyi llecek endktans deerine uygun kademeye alnz.Lcrmetre problarn bobin ularna dokundurunuz.Lcrmetre deer ekranndaki deeri okuyunuz.

*

UYGULAMA FAALYETnerilerSfr ayarn tam olarak yapamadnzda, l aletinin pillerini kontrol ediniz.Enerji altnda endktans lm yaplamayacan unutmayn.Kademe seiminiz uygun deilse kademeyi bytn veya kltn. bre deer gstermesine ramensapma kk ise daha fazla sapma iin kademeyi kltn.Dijital l aletlerinde lm deerini en hassas deeri okuyuncaya kadar kltn.Problar iki elinizle tutmamaya dikkat ediniz.Analog l aleti ile lm yapyorsanz ibrenin konumunu daha net tayin etmek iin skaladaki ayna eridinden faydalannz.

*

LME VE DEERLENDRMELME SORULARIAada verilen sorular doru ya da yanl olarak cevaplaynz.1. Bobinin alternatif akmn deiimine kar gsterdii zorlua endktans denir.2. Bobin endktasnn birimi henrydir.3. mH ve H endktansn st katlardr.4. Sipir says deitirilen bir bobinin endktans deimez.5. Telin ap endktans etkileyen faktrlerden biri deildir.6. Endktans byk olan bobinin endktif reaktans da byktr.7. Endktans LCRmetre ile llr.8. Frekans arttka endktif reaktans azalr.9. Frekans, endktans deitiren faktrlerden biri deildir.10. Doru akm uygulanan bir bobinin endktans sfrdr.11. 0,02 H endktansa sahip bir bobinin endktif reaktans 20 dur.*

LME VE DEERLENDRMEDEERLENDRMECevaplarnz cevap anahtar ile kontrol ediniz. Doru ve yanl cevaplarnz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Cevaplarnz yanl ise renme faaliyetinin ilgili blmne dnerek konuyu tekrar ediniz.*

RENME FAALYET-4AMAKapasite deerinin bal olduu faktrleri kavrayarak, kapasite lmn Lcrmetre ile hatasz ve tekniine uygun olarak yapabileceksiniz.

ARATIRMAYksek kapasiteli ve dk kapasiteli kondansatrlerin kullanm yerlerini aratrnz.Bu aratrmanz bir rapor haline getiririniz.

*

4. KAPASTE LME4.1. Kondansatr Kapasitesiki iletken levha arasna bir yaltkan malzeme konularak yaplan elektronik devre elamanlarna kondansatr denir. Kondansatrler elektrik enerjisini depo etmek iinkullanlr ve her kondansatrn depo ettii enerji miktar farkllk gsterir. Kondansatrlerin depo edecekleri enerji miktarn kapasitesi belirler. Tanm olarak, kondansatrn elektrik enerjisini depo edebilme zelliine kapasite denir. Kapasite C harfi ile ifade edilir ve birimine Farad(F) denir. Uygulamada farad byk bir deer olduundan daha ok ast katlar kullanlr. Bunlar, pikofarad (pF), nanofarad (nF), mikrofarad (mF), milifarad (mF) eklindedir.

eklinde kademelendirilir.*

4. KAPASTE LME4.2. Kapasiteyi Etkileyen FaktrlerKondansatrlerde kapasiteyi etkileyen, faktrler yaps ile ilgili zellikleridir. Bunlar: Kondansatr plakalarnn yzey alanna Plakalar aras mesafeyeAraya konan yaltkan malzemenin cinsine baldr.Kondansatr kapasitesi (sas), plakalarn yzey alan ve plakalar arasndaki mesafeyle ilikilidir. Ayrca plakalar arasndaki yaltkan maddenin yaltkanlk zellii de kondansatrn sasn etkiler. ekil 4.1 de kondansatr yzeyinin ve plakalar aras mesafenin kapasiteye etkisi gsterilmitir.*

4. KAPASTE LME

ekil 4.1de grld gibi levhalarn yzeyi bydnde kapasite artar. Levhalar arasndaki boluk artarsa kapasite azalr. Son olarak levhalar arasndaki yaltkan maddenin dielektrik kat says ile kapasite doru orantldr. Kondansatrlerde kapasite arttka kondansatrn fiziksel boyutlar da artar.

*

4. KAPASTE LME4.3. Kapasitesinin llmesiKondansatr kapasitesi deiik l aletleri ve teknikler ile llebilir. Bunlardan en pratik olan yntem Lcrmetre ya da kapasite lm yapabilen avometre kullanmaktr. Ayrca sadece kapasite lm yapan kapasite metrelerde bulunmaktadr (Resim 4.1.b). Bu l aletlerin hepsinde de kademe seimi ve lme teknii ayn olup diren ve endktans lmnde olduu gibi uygun kademe seimi yaplr. Kondansatr ular Lcrmetrede problarna ya da lm noktasna, avometrelerde yalnz lm noktasna balandktan sonra deer ekranndan sonu okunur.*

4. KAPASTE LME4.3.1. LCR Metre ile Kapasite lmLcrmetrelerde kapasite lm, endktans lmnden farkl deildir. Kapasite lm yaplrken burada da llecek deere uygun kademeyi semek ve lm bundan sonra balatmak hzl ve doru bir lm yaplmasn salayacaktr. Kademe seiminden sonra lm yapldnda deer ekrannda kapasite deeri yerine 1 ifadesi grmeniz aynen diren ve endktans lmnde olduu gibi kk bir kademe, 0 ifadesinin grlmesi byk bir kademe seildiini gsterir. Ayn zamanda okunan deerde hassasiyet arttrlmak isteniyorsa (100 f yerine, 99.2 f gibi) kademe kltlerek bu hassasiyet arttrlabilir.*

4. KAPASTE LME *

UYGULAMA FAALYETKapasite deerleri farkl kondansatrlerin Lcrmetre ya da avometre ile kapasite lmlerini yapnz. ltnz kapasite deeri ile kondansatr zerinde yazan deerleri aada verilen tabloya yaznz, arada fark var ise lmnz tekrarlaynz.*

UYGULAMA FAALYETlem BasamaklarAnalog Lcrmetre veya avometre ile lm yaplacaksa sfr ayarn yapnz.Lcrmetreyi kapasite lme konumuna alnz.Lcrmetreyi llecek kapasite deerine uygun kademeye alnz.Lcrmetre problarn kondansatr ularna dokundurunuz.Lcrmetre deer ekranndaki deeri okuyunuz.

*

UYGULAMA FAALYETnerilerSfr ayarn tam olarak yapamadnzda, l aletinin pillerini kontrol ediniz.Enerji altnda kapasite lm yaplamayacan unutmayn.Kademe seiminiz uygun deilse kademeyi bytn veya kltn. bre deer gstermesine ramen sapma kk ise daha fazla sapma iin kademeyi kltn.Dijital l aletlerinde lm deerini en hassas deeri okuyuncaya kadar kltn.Problar iki elinizle tutmamaya dikkat ediniz.Analog l aleti ile lm yapyorsanz ibrenin konumunu daha net tayin etmek iin skala ayna eridinden faydalannz.

*

LME VE DEERLENDRMELME SORULARIAada verilen sorular doru ya da yanl olarak cevaplaynz.1. Kondansatrlerin elektrik enerjisini depo etme zelliine kapasite denir.2. Kapasite birimi faraddr.3. Farad biriminin ast katlarndan ok, st katlar kullanlr.4. Kondansatr, iletken levhalar arasndaki mesafe arttrlrsa kondansatr kapasitesi artar.5. Yaltkan maddenin dielektrik kat says, kondansatr kapasitesini etkileyen faktrlerden biri deildir.6. Kapasite arttka kondansatrlerin fiziksel boyutlar da artar .7. Kapasite Lcrmetre ile llr.8. Yalnz kapasite lm iin kullanlan kapasite metreler mevcuttur.*

LME VE DEERLENDRMEDEERLENDRMECevaplarnz cevap anahtar ile kontrol ediniz. Doru ve yanl cevaplarnz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Cevaplarnz yanl ise renme faaliyetinin ilgili blmne dnerek konuyu tekrar ediniz.*

RENME FAALYET-5AMADeiik deerlerdeki akm, uygun ampermetre ile gerekli balanty yaparak hatasz ve tekniine uygun lebileceksiniz.

ARATIRMAAkm lmenin nemini, hangi deerdeki akmn nasl lleceini aratrarak bir rapor haline getiriniz.

*

5. AKIM LME5.1. Elektrik Akm ve TanmBirim zamanda, bir ynde meydana gelen elektron hareketine elektrik akm denir.Elektrik akm, iletkenlere uygulanan potansiyel farkn iletken atomunun son yrngesindeki elektronlar kendi yrngesinden koparp bir ynde telemesi ile meydana gelir. Elektrik akm I harfi ile gsterilir. Akm iddeti ampermetre ile llr.*

5. AKIM LME5.2. Doru ve Alternatif Akm5.2.1. Doru AkmYn ve iddeti zamana gre deimeyen akma doru akm (DC) denir. Doru akmn retilmesi ve iletilmesi alternatif akma gre daha zor olduundan ok yaygn kullanlmamaktadr. Akler, piller, DC dinamolar, DC kaynaklarna birer rnek olarak verilebilir.*

5. AKIM LME5.2.2. Alternatif AkmYn ve iddeti zamana gre deien akma alternatif akm denir. Buradaki yn deiimiyle alternatif akmn zamanla hem pozitif hem de negatif deer almas vurgulanrken, iddetinin deimesiyle de sfrdan maksimum deere doru hzl bir deer art ve azal gstermesi ifade edilmektedir. Alternatif akmda devaml olarak deien akm ve gerilimin farkl baz deerleri vardr. Bu deerler; ani deer, maksimum deer, tepeden tepeye deer, ortalama deer ve etkin deer olarak adlandrlr.*

5. AKIM LME5.2.2.1. Ani DeerAkm veya gerilimin herhangi bir andaki deerine ani deer ad verilir. Akm ve gerilimin ani deeri i ve v ile gsterilir.5.2.2.2. Maksimum Deer:Alternatif akm erisinde akm veya gerilim deerinin ald en byk deere maksimum deer denir. Akm ve gerilimin maksimum deeri Im ve Vm ile gsterilir.Alternatif akm erisinde akm veya gerilim deerinin ald en byk deer ile en kk deer arasndaki fark tepeden tepeye deeri verir. Tepeden tepeye deer maksimum deerin iki katdr.*

5. AKIM LME5.2.2.3. Ortalama DeerAkm veya gerilimin bir periyotta ald deerlerin ortalamas, ortalama deer olarak tanmlanr. Alternatif akmn ortalama deeri sfrdr. nk pozitif deer olarak ald deerlerin tamamn negatifte de aldndan toplam ve ortalama sfr deerine tekabl eder.Akm ve gerilimin ortalama deeri Iort ve Vort ile gsterilir. ekilde verilen sinyalin ortalama deeri:Iort=0,636.Im, Vort=0,636.Vm forml ile bulunur*ekil 5.4: Ortalama deer

5. AKIM LME5.2.2.4. Etkin DeerAlternatif akmda, doru akmn yapt ie eit i yapan alternatif akm deerine etkin deer denir. Alternatif akmn en ok kullanlan deeri, etkin deerdir. l aletleri alternatif akmn etkin deerini ler. Akm ve gerilimin etkin deeri I ve V ile ifade edilir. Etkin deer RMS veya rsm eklinde de ifade edilir.I=0,707.Im, V=0,707.Vm forml ile bulunur.

*

5. AKIM LME5.3. Ampermetre Yaps ve eitleriElektrik akm iddetini lmede kullanlan l aletlerine ampermetre denir.Ampermetrelerin elektrik devrelerindeki sembol, daire iinde A ile ifade edilir.Ampermetreler devreye seri balanr, nk alc veya alclardan geecek akmn llebilmesi iin akmn tamamnn ampermetreden gemesi gerekmektedir.Ampermetreler devreye seri balandklarndan, lm yaptklar devrelerde bir yk gibi akm snrlandrc etki yapmamalar gerekmektedir.Bu yzden ampermetrelerin i direnleri ok kktr (0-1 ) ve yanllkla paralel balanmalar durumunda zerinden ok byk akm geeceinden ksa srede kullanlmaz hale gelebilirler.*

5. AKIM LME *

5. AKIM LMEAkm iddetini len bu aletler dijital, analog ve pens ampermetreler olarak eitlere sahiptir. Ampermetreler llecek deere gre mA seviyesinden kA seviyesine kadar lme alanna sahip olarak imal edilmektedirler. llecek akmn DC veya AC olmasna gre, DC ampermetresi veya AC ampermetresi kullanlmaldr.*

5. AKIM LME5.4. Ampermetreyi Devreye Balama ve Akm lmeAkm lme ilemi yaplmadan nceki en nemli nokta lm yaplacak akma uygun ampermetre semektir. Ampermetre seimi yaplrken aada belirtilen hususlara kesinlikle dikkat edilmelidir:Ampermetreler devreye seri balanr. Akm eidine uygun(AC-DC) ampermetre seilmelidir. Ampermetrenin lme snr, llecek akm deerinden mutlaka byk olmaldr. Alternatif akm lmelerinde ampermetreye balanan giri ve k ular farkllk gstermezken doru akmda + ve ular doru balanmaldr. Aksi takdirde analog l aletlerinde ibre ters sapar dijital l aletlerinde deer nnde negatif ifadesi grnr. llecek akm deerine uygun hassasiyete sahip ampermetre seilmelidir. A seviyesindeki akm, amper seviyesinde lm yapan bir ampermetre ile llemez. Ampermetre lm yaplacak noktaya, alcnn veya devrenin ektii akmn tamam zerinden geecek ekilde, yani seri balanmaldr.Enerji altnda hibir ekilde ampermetre balants yaplmamal ve mevcut balantya mdahale edilmemelidir.*

5. AKIM LME5.5. Akm Trafosu Kullanarak Akm lmeEndstride birok tesiste AC elektrik enerjisi kullanlr. Bu tesislerin koruma ve kontrol devrelerinde l aletleri ve rleleri vardr. Bu durum yksek gerilim ve byk akmlarn llmesini zorunlu klmaktadr, bu ilemin direkt olarak yaplmas ok zor ve tehlikelidir. nk l aletlerinin yksek gerilime ve byk akm deerlerine dayanacak ekilde yaplmas mmkn deildir. Bu gibi devrelerde belirli standartlarda yaplm, ucuz ve kk yapl l aletleri ve kontrol cihazlarnn yksek gerilim ve byk akml hatlara balanmasn salayan transformatrler kullanlr. Bu transformatrlere l transformatrleri denir. l transformatrlerinin sekonder ularna ampermetre, voltmetre, wattmetre, saya ve koruma rleleri balanr. l transformatrleri iki ksma ayrlr:Akm transformatrleriGerilim transformatrleriGerilim transformatrleri ok yksek gerilimlerin llmesinde kullanldndan burada deinilmeyecektir.*

5. AKIM LME5.5.1. Akm TransformatrleriByk deerli akmlarn llmesinde akm transformatrleri kullanlr. Akm transformatrlerinin primer sargsndan llecek akm sekonder sargsndan ise l aleti akm geer. rnein, 100/5 dntrme oranna sahip bir transformatrn primer sargsndan 100 A akm geerken sekonder sargsndan ve sekonder sargsna bal l aletinden 5 A akm geer. Dijital ampermetrelerde 5 Alik sekonder akm l aletinden getiinde, l aletine girilen akm transformatr oran 100/5 olarak ayarlanm ise l aleti gsterge ekrannda 100 A akm deeri gsterir. Burada akm transformatrnn grevi byk deerli akm l aletini tehlikeye sokmayacak deere drerek gvenli lme salamaktr. Akm transformatrlerinin primer ular K-L, sekonder ular k-l olarak gsterilir. Akm transformatrleri, hassasiyet snf ve dntrme oranlarna gre seilerek kullanlr. Akm transformatrlerinde sekonder sarg ular ak braklmamaldr. Bu durum akm trafosunun yanarak kullanlmaz hale gelmesine neden olabilir. 1000 A kadar akm transformatrleri aada verilmitir:10-15-20-30-50-75-100-150-200-300-400-600-800-1000 / 5 eklindedir.*

5. AKIM LME

Akm transformatrnn primeri, akm deeri llecek enerji hattna; sekonder ular da l aleti ularna balanmaldr. Ayrca sekonder sarg ularndan birinin mutlaka topraklamas gerekir.

*Resim 5.2: Akm transformatrleri

5. AKIM LME5.6. Pens AmpermetrelerPens ampermetreler dijital ve analog olmak zere eitli tipte, deiik zelliklere sahip olacak ekilde retilmektedir. Pens ampermetreler, akm lme ilemini daha pratik hale getirmek iin ampermetre ve akm trafosu ayn gvde ierisinde birletirilerek oluturulmu l aletleridir. Aletin gvdesinden dar doru alan demir nvesi, pens gibi alp kapanacak ekilde yaplmtr. Bylece akm llecek iletken kesilmeden pens ierisine alnr.Pens ierisindeki iletken tek sipirlik primer sarg grevi grerek etrafnda oluan manyetik alan pens eklindeki nveden geerek alet ierisindeki sekonder sargda bir gerilim meydana getirir ve akm deeri bu ekilde tespit edilir. Pens ampermetrelerde pens ierisine yalnz akm llecek iletken alnmaldr. Pens ierisinde birden fazla iletken alnrsa llen akm deeri u ekilde yorumlanmaldr. letkenlerden ayn ynde akm geiyor ise llen deer bu akmlarn toplamna, zt ynl akm geiyor ise farkna eittir.*

UYGULAMA FAALYETAada verilen emaya gre gerekli ampermetre, ara ve gereleri seerek balanty kurun. retmeninizin gzetiminde devreye enerji verip reosta direncini deitirerek ampermetrede okuduunuz deerleri izelgeye yaznz. Ayn balanty doru akm kayna ve ampermetresi kullanarak da yapp balant asndan bir fark olmadn grebilirsiniz.*Resim 5.3: Ampermetre ile alc akmn lmek

UYGULAMA FAALYET *

UYGULAMA FAALYET *

UYGULAMA FAALYETlem Basamaklarllecek akma uygun ampermetre ve devre elemanlarn seiniz.Analog ampermetre ile lm yaplacaksa sfr ayarn yap.Ampermetreyi llecek akm deerine uygun kademeye getir.Ampermetrenin balantsn yap.Ampermetrenin balantsn kontrol ettikten sonra devreye enerji ver.Reosta direncini deitirip akm deerlerini lerek aadaki izelgeye yaz.

*

UYGULAMA FAALYETnerilerAmpermetrenin lme snr, llecek akm deerinden kk olmamaldr. Ampermetre lm yaplacak akm eidineUygun olmaldr(AC-DC).Ampermetrenin hassasiyeti llecek akm deerine ve lm amacna uygun olmaldr.Sfr ayar yaplmazsa lme sonucunun hatal olacan unutmaynz.Yanl akm kademesinde lm yapmak sonucun hatal olmasnn yannda, l aletine de zarar vereceini unutmaynz.Ampermetreyi devreye seri balaynz. Kesinlikle enerji altnda balant yapmaynz, mevcut balantya mdahale etmeyiniz.Devrenize retmen gzetiminde enerji veriniz.Analog l aleti ile lm yaplyorsa skaladaki ayna eridinden faydalannz.

*

UYGULAMA FAALYET *

UYGULAMA FAALYETAadaki balant emasn gerekli malzemeleri temin ederek kurunuz. Akm transformatrnn dntrme orann l aletine giriniz. (bu ilem iin l aletinin kullanm klavuzundan faydalannz.) Gerekli kontrolleri yaptktan sonra akm deerini lnz.Malzeme listesi:

*

UYGULAMA FAALYETlem Basamaklarllecek akma uygun akm transformatr, ampermetre ve dier malzemeleri zelliklerine uygun olarak se.Devre balant emasn kur.Akm trafosunun dntrme orann l aletine gir.Devre balantsn kontrol ettikten sonra devreye enerji ver.Alcnn ektii akm l.

*

UYGULAMA FAALYETnerilerAkm transformatrnn primer akm hat veya alc akmna uygun olmaldr.Ampermetrenin lme snr yaplacak lme uygun olmaldr.Akm transformatrnn balants yapldktan sonra sekonder sargs mutlaka topraklanmaldr.Bu ilem dijital pano tipi ampermetreler iin geerlidir. Bu ilem iin l aletinin kullanm klavuzundan faydalanabilirsinizAkm transformatrnn sekonder ular bota braklmamaldr.Analog ampermetre kullanyorsanz ampermetrede okunan deeri dntrme oran ile arparak ekilen akm hesaplaynz.

*

UYGULAMA FAALYET *

UYGULAMA FAALYETPens ampermetre ile akm lmn devre balantsn yaparak gerekletirin.Malzeme listesi:*

UYGULAMA FAALYETlem BasamaklarPens ampermetreyi llecek akm deerine uygun kademeye alnz.Akm llecek iletkeni pens ierisine al.Deeri okuyarak lme son ver.nerilerSeilecek kademe llecek akm deerinden kk olmamasna dikkat ediniz.Pens ierisine yalnz akm llecek iletken alnmaldr.

*

LME VE DEERLENDRMELME SORULARIAada verilen sorular doru ya da yanl olarak cevaplaynz.1. Elektrik akmnn oluabilmesi iin elektron hareketinin olumas gerekir.2. Amperin st katlar A ve mAdir.3. 1,25 kA, 12500 Ae eittir.4. Ampermetrelerin i direncinin fazla olmas, elektrik devrelerinde herhangi bir etkisi olmaz.5. Devre akmn lmek iin ampermetreler devreye seri balanr.6. Ampermetreler lme iin gerekli enerjiyi lm balants ile salar.7. Pano tipi ampermetrelerde lm iin gerekli enerji, pil ile salanr.8. Alternatif akmda yaplan lm sonunda okunan deer, akmn etkin deeridir.*

LME VE DEERLENDRME9. DC lmelerinde, analog ampermetreye balanan +, - u balantlarnn yanl olmas durumunda ampermetre deer gsterir.10. AA ampermetresi ile DC lm yapldnda akm deerinin negatif iaretli deeri okunur.11. l transformatrlerine yalnz l aletleri balanr.12. Bir l transformatrne birden fazla l aleti balanabilir.13. l transformatrlerinin sekonder ularndan biri ve gvdesi mutlaka topraklanmaldr.14. Akm trafosunun primer ular k-l dir.15. Akm transformatrleri bota altrlabilir.16. Pens ampermetreler yalnz akm lecek ekilde tasarlanm ve retilmi l aletleridir.17. Pens ampermetrelerde, pens ierisinden biri birine eit; ama zt ynl akm geen iki iletken ile yaplan ln sonucu sfrdr.18. Pens ampermetrelerin en nemli zellii, hatt kesmeden akm deeri lebilmektir.*

LME VE DEERLENDRMEDEERLENDRMECevaplarnz cevap anahtar ile kontrol ediniz. Doru ve yanl cevaplarnz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Cevaplarnz yanl ise renme faaliyetinin ilgili blmne dnerek konuyu tekrar ediniz.*

RENME FAALYET-6AMADeiik deerlerdeki gerilimi, uygun voltmetre ile gerekli balanty yaparak hatasz ve tekniine uygun lebileceksiniz.

ARATIRMAGerilimi lmenin nemini, hangi deerdeki gerilimin nasl lleceini, yksek gerilim deerlerinin lmndeki zorluk ve sakncalar aratrarak bir rapor haline getiriniz.

*

6. GERLM LME6.1. Gerilimin TanmBir elektrik devresinde akmn geiini salayan etki olup iki nokta arasndaki potansiyel fark olarak ifade edilir. (V) harfi ile gsterilir. Gerilim birimi volttur.6.2. Voltmetrenin Yaps ve TanmElektrik devrelerinde gerilim lmeye yarayan l aletlerine voltmetre denir.Voltmetreler devreye paralel balanr ve V harfi ile gsterilirler. Voltmetreler devreye paralel olarak balandklarndan kaynan veya devrenin gerilimini drecek kadar akm ekmemelidirler. Bu da voltmetrelerin i direncinin yksek olmasn gerektirir. Elektrik devrelerinde voltmetrenin yanllkla seri balanmas durumunda i direnci ok fazla olduundan kaynak geriliminin byk bir ksm voltmetre zerinde deceinden alc dzgn olarak almaz. Eer alc yksek akml ise bu durumda voltmetre seri balanacak olursa yanarak kullanlmaz hale gelebilir.*

6. GERLM LME

6.3. Voltmetreyi Devreye Balamak ve Gerilim lmekGerilim lme ileminde en nemli noktalardan biri yaplacak gerilim lmne uygun voltmetre semektir. bu seimim doru yaplmas, lmn doruluu, lm yapan kiinin ve l aletinin gvenlii iin nemlidir. Voltmetre seimi yaplrken aada belirtilen hususlara kesinlikle dikkat edilmelidir:

*

6. GERLM LMEVoltmetreler devreye paralel balanr.Gerilim eidine uygun(AC-DC) voltmetre seilmelidir.Gerilimin lme snr llecek gerilimin deerinden mutlaka byk olmaldr.Alternatif gerilim lmelerinde voltmetreye balanan giri ve k ular farkllkgstermezken doru akmda + ve ular doru balanmaldr. Aksi takdirdeanalog l aletlerinde ibre ters sapar, dijital l aletlerinde gerilim deeri nnde () ifadesi grnr.llecek gerilim deerine uygun hassasiyet ve yapya sahip voltmetre seilmelidir.10 mVluk gerilim, kV seviyesinde lm yapan voltmetre ile llemez.Voltmetre gerilimi llecek kaynak veya alcnn ularna balanmaldr.Enerji altnda, sabit voltmetrelerin balants yaplmamal ve yaplm balantya mdahale edilmemelidir. Ancak tanabilir ve problar vastas ile lm yaplabilecek voltmetreler ile gerekli nlemler alndktan sonra lm yaplabilir.*

6. GERLM LMEAada verilen emaya gre gerekli voltmetre, ara ve gereleri seerek balanty kurun. retmeninizin gzetiminde devreye enerji vererek ayarl g kayna ile gerilimi deitiriniz. Voltmetrede okuduunuz deerleri izelgeye yaznz. Ayn balanty doru akm kayna ve voltmetresi kullanarak da yapp balant asndan bir fark olmadn grebilirsiniz.*Resim 6.2. Voltmetrenin devreye balanmas

UYGULAMA FAALYET *

UYGULAMA FAALYET *

UYGULAMA FAALYETlem Basamaklarllecek gerilime uygun voltmetre ve devre elemanlarn seiniz.Analog voltmetre ile lm yaplacaksa sfr ayarn yap.Voltmetreyi llecek gerilim deerine uygun kademeye getir.Voltmetrenin balantsn yap.Balanty kontrol ettikten sonra devreye enerji ver.Varyak ile gerilim deerini deitirerek gerilim deerini l ve izelgeye yaz.

*

UYGULAMA FAALYETnerilerVoltmetrenin lme snr, llecek gerilim deerinden kk olmamaldr. Voltmetre lm yaplacak gerilim eidine (AC-DC) uygun olmaldr. Voltmetrenin hassasiyeti llecek gerilim deerine ve lm amacna uygun olmaldr.Sfr ayar yaplmazsa lme sonucunun hatal olacan unutmaynz.Yanl gerilim kademesinde lm yapmak sonucun hatal olmasnn yannda, l aletine de zarar vereceini unutmaynz.Voltmetreyi devreye paralel balaynz.Devrenize retmen gzetiminde enerji veriniz.Analog l aleti ile lm yaplyorsa skaladaki ayna eridinden faydalannz.

*

UYGULAMA FAALYET *

LME VE DEERLENDRMELME SORULARIAada verilen sorular doru ya da yanl olarak cevaplaynz.1. Elektik akmn oluturan etkiye, gerilim denir.2. Voltmetreler devreye paralel balanr.3. Doru gerilim llrken l aletinin +, ular ters balanmamaldr.4. Voltmetrenin ast ve st katlar kkten bye mV, V, V , kV eklinde sralanr.5. Voltmetrelerin i direnci kktr.6. Tm voltmetreler lm yapmak iin gerekli enerjiyi lm balantsndan salarlar.7. Hem DA hem de AA len voltmetreler mevcuttur.8. 200,5 v yerine 200,55 v len voltmetre daha hassastr.9. Dijital voltmetreler gerilimin etkin, analog voltmetreler gerilimin ortalama deerini ler.*

LME VE DEERLENDRMEDEERLENDRMECevaplarnz cevap anahtar ile kontrol ediniz. Doru ve yanl cevaplarnz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Cevaplarnz yanl ise renme faaliyetinin ilgili blmne dnerek konuyu tekrar ediniz.*

RENME FAALYET-7AMADeiik tipteki avometrelerle (multimetrelerle) gerekli blm ve kademe ayarlarn yapp uygun balant eklini kurarak akm, gerilim, diren, endktans ve kapasite deerlerini hatasz ve tekniine uygun olarak lebileceksiniz.

ARATIRMAAvometrelerin yap, ekil ve eitlerini aratrarak bir rapor haline getiriniz.

*

7. AVOMETRELER7.1. lme lkesi ve Kullanma TekniiAkm, gerilim ve diren deerini len aletlere avometre denir. Avometrelerin analog ve dijital tipleri mevcut olup analog olanlar yap olarak dner bobinli l aletleridir.Avometre ile diren deeri llmeden nce sfr ayar yaplmal ve daha sonra lme geilmelidir. Dijital avometrelerin zellikle son zamanda kan modelleri akm, gerilim, diren yannda kapasite, endktans, frekans, scaklk deerlerini lmek ile birlikte transistrlerin u tespitlerini de yapabilmektedir. Avometrelerin genellikle 2, 3, 4 prob balant soketi bulunmaktadr. Soket says arttka aletin zellikleri de artmaktadr. lme srasnda kolaylk salamas iin siyah prob COM soketine, krmz prob ise lm eidine gre uygun sokete balanr.*

7. AVOMETRELER *

7. AVOMETRELERAvometre ile lm yaplrken aada belirtilen noktalara dikkat etmek gerekir: llecek bykln cinsine gre AC veya DC seimi yaplmaldr. llecek byklk avometrenin lme snrndan byk olmamaldr.Kademe anahtar en doru lme iin llecek bykle en yakn, ama kk olmayan kademeye getirilmelidir. llecek bykln deeri net olarak bilinmiyorsa kademe anahtar en byk deere getirilmelidir. Avometre, llecek bykln gerektirdii balant ekline gre balanmaldr. DC lmelerinde ibre ters sapar ise ular ters evrilmelidir. l aletinin ibresi ok az sapyor veya deer ekrannda 0 ibaresi varsa kademe kltlr.Deer ekrannda 1 ibaresi varsa kademe byltlmelidir. lmede kolaylk salamak iin krmz prob lme iin uygun sokete, siyah prob ise COM (ortak) soketine balanmaldr. Yksek deerli akm lm yaplrken (10-20 A) siyah prob COM soketine, krmz prob yksek akm soketine balanr.

*

7. AVOMETRELER7.2. Analog Avometre ile lm YapmakAnalog veya dijital avometre ile lm yapmak birbirinden farkl teknikler gerektirmez. Aradaki fark yalnzca kademe seimi ve analog avometrelerde skalann tek olmasndan kaynaklanan okuma zorluudur. ekil 7.1.bde grld gibi tek skalada birden fazla taksimatlandrma yaplm, her taksimatn yanna hangi bykln llmesinde kullanlaca belirtilmitir. llecek byklk uygun kademe seildikten sonra yalnz ait olduu skala taksimatndan okunmaldr (,V,A gibi). Ayrca aadaki ekilde grld gibi, skala taksimatnn blmlendirilmesinde ayn noktada alt alta birden fazla deer yazlmtr.Bu deerler llecek bykln kademesi deitike, o kademe iin skala taksimatndaki noktann yeni deeridir. zetle skaladaki bir nokta gerilim lerken kademenin biri iin 250 volta, ayn nokta daha kk bir kademe iin 50 volta karlk gelir. Bu durum llen bykln kademeye gre hangi taksimattan ve hangi deer ile lleceinin doru tespit edilmesini gerektirir.*

7. AVOMETRELER *

7. AVOMETRELERAnalog l aletlerinde seilen kademe ile okunan deer arasnda sonuca ulamak iin ilem yapmak gerekebilir. AC 1000 V kademesinde alternatif gerilim llecek bir avometrede ibre 4 rakamnn zerinde durmu ise llen bykln deeri skalann en son 62 deeri 10 yerine 1000 V kabul edildiinde 4 deerinin de 400 V olmas gerektii orant ile hesaplanarak bulunur. Diren lm yaplrken ise X100 kademe seiminde ibre skalasnda 10 rakamn gsteriyorsa sonu 10X100 = 1000 = 1K eklinde tespit edilir.*

7. AVOMETRELER *

7. AVOMETRELERDijital avometreler ile lm yapmak daha kolaydr. Ancak baz deerlerin llmesinde analog avometrelerdeki kadar hassas lm yaplamaz. Dijital avometreler ile lm yaplrken deer ekrannda grnen deer, llen deerin kendisidir; ayrca hesaplama ilemi yaplmasn gerektirmez. Dijital avometrelerde diren, endktans ve kapasite lm aynen Lcrmetreler de olduu gibi yaplr. Akm ve gerilim lerken, ACDC seimi kademe anahtar ile uygun kademe seimi yaplrken baz avometrelerde ayr bir komtatr anahtar aracl ile yaplmaktadr (Resim 7.3.a). lm yaplrken bu seim unutulmamaldr. Dijital avometrelerin bazlarnda llecek A, , V ksmlar tek kademelidir. Bu avometrelerde yanz lm yaplacak kademenin seilmesi yeterlidir (Resim 7.3.b).Avometreler ile diren endktans ve kapasite lm aynen Lcrmetreler de olduu gibi yaplr. Bu blmde bu lmler ile uygulama yaplmayacaktr. Bilgi tekrar iin renme Faaliyeti 1-2-3e baknz.*

UYGULAMA FAALYETAadaki tabloda verilen deerlerin lmn dijital ve analog avometreler ile aadaki balant ekillerine gre ilem basamaklar ve nerileri takip ederek gerekletiriniz.

*

UYGULAMA FAALYET *

UYGULAMA FAALYET *

UYGULAMA FAALYETlem Basamaklarllecek gerilimin eidine gre kademe anahtar AC veya DC konumuna al.Avometreyi llecek gerilim deerine uygun kademeye getir.Gerilim deeri llecek noktalara avometre problarn dokundurunuz.llen deeri deer ekranndan veya skaladan okuyunuz.llecek akmn eidine gre kademe anahtar AC veya DC konumuna alnz.Avometreyi llecek akm deerine uygun kademeye getir.

*

UYGULAMA FAALYETllecek akm A, mA dzeyinden byk ise kademe anahtarn Amper kademesine al ve probu yksek akm soketine bala.Avometrenin prob ularn, seri balant oluturacak ekilde yap.Avometrenin skalas veya deer ekranndan llen akm miktarn oku.llecek frekans deerinin avometrenin lme snrna uygunluunu kontrol ediniz.Avometreyi frekans kademesine al.Avometre problarn frekans lm yaplacak devre veya kaynaa bala.Frekans deerini skala veya deer ekranndan oku.

*

UYGULAMA FAALYETnerilerAvometrelerin lt byklkler, kademe saylar ve kademe deerleri biri birinden farkl olabilir.Avometrelerde AC-DC seimi kademe seimi ile yaplabildii gibi zellikle dijital avometrelerde AC-DC seimi iin ayr bir komtatr anahtar bulunur. AC-DC seiminin yanl yaplmas llen deerin yanl tespit edilmesine neden olur.Gerilim lmnde seilecek kademe kesinlikle llecek gerilim deerinden kk olmamaldr. llecek gerilim deerinin l aletinin lme snrnda olduunu biliyor; ancak tam deerini kestiremiyorsanz en byk kademeyi seerek lme balayn, gerekiyorsa kademeyi kltn.AC-DC seimi kademe anahtar ileyaplyorsa, gerilime uygun kademeseilmelidir.

*

UYGULAMA FAALYETGerilim lmelerinin tamamn retmeninizin gzetiminde yapnz.lm yaparken problarn metal ksmna kesinlikle dokunmaynz.Prob ular kademe seimi kontrol edildikten sonra balanmaldr.Gerilim lerken avometre ular paralel olarak balanmaldr.Analog avometre ile DC gerilim llecek ise l aletinin problar balanrken + ve ular doru balanmaldr. Aksi durumda ibre ters sapar.Analog avometrelerde skaladan okunan deer ile kademe arasnda ilem yaplmas gerektiini unutmaynz.Analog avometrelerde skaladan daha doru lme yapmak iin skaladaki erit aynadan faydalannz.

*

UYGULAMA FAALYETAvometrelerde AC-DC seimi kademe seimi ile yaplabildii gibi zellikle dijital avometrelerde AC-DC seimi iin ayr bir komtatr anahtar bulunur.AC-DC seiminin yanl yaplmas llen deerin yanl tespit edilmesine neden olur.Akm lmnde seilecek kademe kesinlikle llecek gerilim deerinden kk olmamaldr. AC-DC seimi kademe anahtar ile yaplyorsa akma uygun kademe seilmelidir.Akm lmelerinizin tamamn, retmeninizin gzetiminde yapnz. lm yaparken problarn metal ksmna kesinlikle dokunmaynz. Amper dzeyindeki akmlar llrken problardan birinin COM balant noktasnda, dier probun yksek akm soketine bal olmas gerektiini unutmaynz.

*

UYGULAMA FAALYETProb ular kademe seimi kontrol edildikten sonra balanmaldr.Analog avometrelerde skaladan okunan deer ile kademe arasnda ilem yaplmas gerektiini unutmaynz.Analog avometrelerde skaladan daha doru lme yapmak iin skaladaki erit aynadan faydalannz.

*

UYGULAMA FAALYET *

LME VE DEERLENDRMELME SORULARIAada verilen sorular doru ya da yanl olarak cevaplaynz.1. Avometreler ile diren lmek Lcrmetre ile diren lmeden ok farkl teknikler gerektirir.2. Dijital avometrelerde endktans ve kapasite lm prob balants ile yaplr.3. Dijital ve analog avometrelerin her ikisi de enerji kayna olarak pil kullanr.4. DC gerilim llrken analog avometrenin +, ular ters balanabilir.5. Btn avometrelerin DC-AC akm seimi kademe anahtarndan yaplr.6. Avometreler ile her seviyedeki akm llebilir.7. Analog avometrelerin pili sklse bile gerilim lm yaplabilir.8. Avometrelerde amper seviyesinde akm llrken problarn avometre balant noktalar deiir.9. Dijital avometrelerin scaklk len modelleri mevcuttur.10. llecek gerilim seviyesi avometrenin lme snr ierisinde, ancak deeri tam bilinmiyorsa en kk kademeden lme balanr.11. Btn avometreler lm bittikten sonra KAPALI konuma getirilmelidir.*

LME VE DEERLENDRMEDEERLENDRMECevaplarnz cevap anahtar ile kontrol ediniz. Doru ve yanl cevaplarnz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz.

Cevaplarnz yanl ise renme faaliyetinin ilgili blmne dnerek konuyu tekrar ediniz.*

RENME FAALYET-8AMAFrekansmetre balantsn yaparak frekans lmlerini hatasz yapabileceksiniz.

ARATIRMAFrekansmetrelerin yap ve eitleri ile frekans lmnn nemini aratrarak bir rapor haline getiriniz.

*

8. FREKANS LME8.1. Frekansn TanmFrekans, yn ve iddeti deien alternatif akm iin geerli bir terimdir. Doru akmda yn ve iddette bir deime olmad iin frekansta sfrdr. Burada alternatif akm yapsn inceleyerek frekans tanmna geelim.Saykl: Alternatif akm veya gerilim sfrdan balar, maksimum deerini alr ve sfra dner, ters ynde de ayn ilem gerekleerek tekrar balang noktas sfra dner.Akm veya gerilimin her iki yndeki btn deerleri almasna saykl denir. Alternans: Her bir yarm saykla alternans denir. Gerilim veya akmn ald deerler bulunduklar blgelere gre pozitif ve negatif olarak adlandrlr. Peryot: Bir saykln tamamlanmas iin geen zamana peryot denir. T harfi ile gsterilir. Bu tanmlar ekil 8.1deki sinsoydal eri zerinde gsterilmitir.*

8. FREKANS LME *

8. FREKANS LMEFrekans: Bir saniyede oluan saykl saysna frekans denir. f harfi ile gsterilir.Frekansn birimi hertzdir. AC nn frekans, gerilimi reten alternatrn devir says ve kutup saysna baldr. Dnyada genelde lkelerin ebeke frekanslar 50 veya 60 Hz olup lkemizdeki frekans deeri 50 Hzdir. 50 hz lk frekans, 1 saniyede 50 saykln olumas anlamna gelir (ekil 8.2).*ekil 8.2: 50 Hzlik ebekede 1 sn oluan saykllarn grnm

8. FREKANS LMEPeryodu bilinen bir alternatif akmn frekans,

forml ile hesaplanabildii gibi frekansmetre ile direkt olarak dallebilir.rnek: Peryodu 0,01 saniye olan alternatif akmn frekans deerini hesaplaynz.

olarak frekans deeri hesaplanr.*

8. FREKANS LME8.2. Frekans Metrenin Yaps ve eitleriElektrik devrelerinde frekans, frekansmetreler ile llr. Frekansmetreler devreye paralel balanr ve frekansmetrenin gsterdii deer bir saniyedeki saykl saysdr.Frekansmetreler yap olarak analog, dijital ve dilli olmak zere snflara ayrlr. Analog ve dijital frekansmetrelerin yaps dier l aletleri ile ayn olup dilli frekansmetrelerde skala ve deer ekran yerine belirli frekans deerlerini temsil eden metal ubuklarn titreimi ile frekans deeri tespit edilir. Resim 8.1de eitli frekansmetreler grlmektedir.*

UYGULAMA FAALYETSinyal jeneratrne frekansmetreyi balayarak deiik frekans deerleri iin lmleri gerekletirerek verilen tabloya deerleri kaydediniz.Malzeme listesi:

Tablo 8.1: Frekans lme, uygulamasnda kullanlacak malzemelerin listesi

ekil 8.3: Frekansmetrenin balants

*

UYGULAMA FAALYET

UYGULAMA FAALYETDeneyden alnan deerler

Tablo 8.2: Frekans lme, uygulamasnda alnan deerler tablosu

LME VE DEERLENDRMELME SORULARIAada verilen sorular doru ya da yanl olarak cevaplaynz.1. Frekans deiimi elektrik ve elektronik devrelerde herhangi bir deiiklik meydanagetirmez.2. Dnyadaki deiik lkelerde deiik frekans deerleri kullanlr.3. Frekansmetreler devreye paralel balanr.4. Dilli frekansmetreler ile ok geni frekans aralklar llebilir.5. Frekansmetrenin gsterdii deer saniyedeki saykl saysna eittir.6. DC akmda frekans deeri sfra eittir.7. Saykln tamamlanmas iin akm veya gerilimin yalnz pozitif deer almas yeterlidir.8. Peryot ksaltlrsa frekans deeri artar.

LME VE DEERLENDRMEDEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtar ile kontrol ediniz. Doru ve yanl cevaplarnz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Cevaplarnz yanl ise renme faaliyetinin ilgili blmne dnerek konuyu tekrar ediniz.

RENME FAALYET-9AmaFarkl metotlara gre, gerekli balanty yaparak i ve g lmlerini hatasz yapabileceksiniz.

AratrmaElektrik devrelerinde g lmnn nemini, alclarn gcn etkileyen faktrleri, i lmnde kullanlan sayalarn eit ve balantlar ile harcanan elektrik enerjisinin farkl tarifeler zerinden fiyatlandrlmasnn avantaj ve dezavantajlarn aratrarak bir rapor haline getiriniz.

9. VE G LME9.1. G lmeElektrik enerjisi ile alan alcya elektrik enerjisi uygulandnda s, k, hareket vb. ekilde i elde edilir. Elektrik enerjisi bir i yaptrdna gre bir gce sahiptir. Buradan da grld gibi birim zamanda yaplan ie g denir. Gcn birimi watttr. Bu g devreye uygulanan gerilim ve ekilen akmla doru orantldr. Elektriksel g:

P = V x I eklinde ifade edilir.P= Elektriksel g (watt), V= Gerilim (Volt), I= Akm (Amper)

rnek: 220 volt gerilimle alan bir t 4.8 amper akm ekmektedir, bu tnn gcn hesaplaynz.P= V x I = 220 x 4,8 = 1056 watt

Alclar genellikle standart gerilimlerde altklarndan ayn gerilimle alan alclardan fazla akm eken daha fazla g harcayacaktr.

9. VE G LME9.1.1. Ampermetre ve Voltmetre Yardm ile G lmekP = V x I formlnde grld gibi elektrik devrelerinde akm ve gerilimin arpm elektriksel gc verir. Burada elektrik devresinin ektii gcn bulunabilmesi iin akm ve gerilim deerlerinin llmesi gereklidir. Ancak, alternatif akmda omik direnlerin ektii g aktif, bobin ve kondansatrlerin ektii g reaktiftir. (Bu konu ileriki modllerde detayl olarak ilenecektir). Bu yzden P= V x I forml ile gcn hesaplanmas, yalnz DC devrelerde ve omik direnli AC devrelerinde mmkndr.

ekil 9.1: Ampermetre voltmetre ile g lme

9. VE G LME9.1.2. Wattmetrelerin Yaps ve eitleriDorudan doruya g len aletlere wattmetre denir. Wattmetrelerin dijital ve analog tipleri bulunmakta olup seviye olarak genelde W ve KW seviyelerinde snflandrlrlar. Wattmetreler ile doru ve alternatif akmda g llebilir. Ancak AC ve DC wattmetre seimine, AC ve DCde g lebilen wattmetre de ise AC-DC kademe seimine dikkat edilmelidir. G akm ve gerilimin arpmna eit olduundan wattmetreye alcnn akm ve gerilim deerleri ayn anda girilmelidir. Bu gereksinim wattmetrenin akm bobini g lm yaplacak devreye seri, gerilim bobini paralel olacak ekilde balanarak karlanr. Wattmetrelerde kk g llecekse akm bobininin sonra, byk g llecek ise akm bobininin nce balanmas lme hatasn azaltacaktr.

9. VE G LME

ekil 9.2: Wattmetre ve devreye balanmas

9. VE G LME9.2. lmekElektrik enerjisinin zaman ierisinde kullanm ii oluturur. W = P.t forml ile i hesaplanr. Elektriksel ii len aletlere elektrik sayalar denir. Elektrik sayalar abonenin harcadklar elektrik enerjisini kilowatt saat (KWh) olarak ler.

9.2.1. Sayalarn Yaps ve eitleriElektrik sayalar, harcanan elektrik enerjisini KWh cinsinden len, bir ve fazl alternatif akm devrelerinde kullanlan indksiyon tipi ve elektronik tip olarak retilen l aletleridir. Gnmzde elektronik elektrik sayalar olarak isimlendirilen elektrik sayalar, gnn farkl saatlerinde ve hafta sonlar farkl cretlendirme yapabildiklerinden kullanm zorunlu koulmutur. Analog sayalarda akm ve gerilim bobini mevcut olup sayaca bal devreden akm getiinde oluan manyetik alan saya ierisindeki alminyum diskin dnmesini salar. Diskteki hareket bal olduu bir numaratre aktarlr, bylece harcanan elektrik enerjisi miktar numaratr ile ifade edilir. Elektronik sayalarda llen i dijital bir ekrandan okunur. Bu sayalarda llen deer, tarih, gerek zaman saati dnml olarak dijital ekranda ifade edilir. Elektronik sayalar farkl tarifeler zerinden cretlendirme yapmann yannda optik port vastas ile okuma kolayl saylamaktadr. Kalibrasyona analog sayalara gre daha az ihtiya gstermektedir.

9. VE G LME

Resim 9.1: Analog ve elektronik sayalar

ekil 9.3: Saya balant emas

UYGULAMA FAALYETAadaki tabloda verilen malzemeleri temin ettikten ve emaya gre devre balantsn kurduktan sonra reostann direncini azaltarak her akm deeri iin ekilen gc hesaplaynz.

Malzeme listesi:Malzemenin ad Malzemenin zellikleri1 Ampermetre DC - (0-5 A)2 Voltmetre DC - (500 V)3 DC g kayna DC, 0-220 V, 5A4 Balant kablolar Deiik uzunlukta5 Reosta 100 , 2 A

Tablo 9.1: Ampermetre voltmetre ile g lme , uygulamasnda kullanlacak Malzemelerin listesi

UYGULAMA FAALYET

UYGULAMA FAALYET

UYGULAMA FAALYETDeneyde alnan deerler:

Tablo 9.2: Ampermetre voltmetre ile g lme , uygulamasndanalnan deerler tablosu

UYGULAMA FAALYETAada verilen balant emasna gre devrenin balantsn kurarak alclarn harcadklar gc lnz.

Malzeme listesi:Malzemenin ad Malzemenin zellikleri1 Wattmetre 1000 w2 Lamba grubu 3 X 100 w3 AC g kayna AC, 0-220 V, 5A4 Balant kablolar Deiik uzunluktaTablo 9.3: Wattmetre ile g lme, uygulamasnda kullanlacak malzemelerin listesi

UYGULAMA FAALYET

UYGULAMA FAALYETAnalog ve elektronik sayalarn balantlarn aada verilen emaya gre yaparak alclarn harcad elektrik enerjisini lnz.

Malzeme listesi:Malzemenin ad Malzemenin zellikleri1 Analog saya 1 fazl2 Dijital saya 1 fazl3 Lamba grubu 3 X 100 w4 Balant kablolar Deiik uzunlukta

Tablo 9.4: Saya ile i lme, uygulamasnda kullanlacak malzemelerin listesi

UYGULAMA FAALYET

LME VE DEERLENDRMELME SORULARIAada verilen sorular doru ya da yanl olarak cevaplaynz.1. Elektrik devrelerinde harcanan g akm ve gerilimle doru orantldr.2. Wattmetreler lm yapabilmek iin akm ve gerilim deerine ihtiya duyar.3. Wattmetreler reaktif g ler.4. Kk gler llrken akm bobinin ular sonra balanmaldr.5. Analog sayalar ile farkl tarifeler zerinden cretlendirme yaplabilir.6. Analog sayalarda akm ve gerilim bobini olmak zere iki bobin bulunur.7. Analog sayalarda akm bobini ularnn ters balanmas herhangi bir sorun oluturmaz.8. Sayalar elektriksel ii ler.9. Bir fazl sayalar ile fazl sayalar arasnda balant ve yap fark yoktur.10. Sayalar her akm deeri iin uzun sre i lm yapabilir.

LME VE DEERLENDRMEDEERLENDRMECevaplarnz cevap anahtar ile kontrol ediniz. Doru ve yanl cevaplarnz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Cevaplarnz yanl ise renme faaliyetinin ilgili blmne dnerek konuyu tekrar ediniz.

RENME FAALYET-10AmaOsilaskop ile gerekli ayarlamalar yaparak gerilim ve frekans lmlerini hatasz yapabileceksiniz.

AratrmaOsilaskop eitlerini ve zelliklerini, osilaskoplar ile yaplabilecek lmler ve osiloskopun l aletlerine gre kazandrd avantajlar aratrarak rapor haline getiriniz.

10. OSLASKOP10.1. Osilaskobun TantlmasElektriksel byklkleri len aletleri, ltkleri byklkleri saysal veya analog olarak ifade ederler. Osilaskoplar ise lt bykln dalga eklini gstererek maksimum deerini ler. rnein, bir voltmetre ile llen 12 V AC gerilim osilaskop ile lldnde yaklak 16,97 V gibi bir deer okunur. Bu deerlerin farkl olmasnn sebebi l aletlerinin ACde etkin deeri, osiloskobun ise ACnin maksimum deerini lmesidir. Osilaskoplar, dier l aletlerine gre daha pahal olmalarna karlk bir sistemdeki arzann tespiti osilaskoplar ile daha kolaydr. nk televizyon veya daha karmak sistemlerin belirli nokta ve katlardaki klar sabittir ve bu klar sisteme ait kataloglarda nokta nokta belirtilir. Osilaskop ile yaplan lmlerde katalogdan farkl k veren katta arza var demektir. Resim 10.1de deiik osilaskoplar grnmektedir.

10. OSLASKOP

Resim 10.1: Osilaskoplar

Osilas