Energy Efficiency Building

Ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëòòýé áàðèëãà

Ãàð÷èã Õóóäàñ Á¿ëýã 1. Ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýýíèé òºëºâ áàéäàë, ýð÷èì õ¿÷ õýìíýõ øàëòãààí Àãààðûí áîõèðäîë Ò¿ëøíèé õîìñäîë Ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëò

Á¿ëýã 2. Ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëòòýé áàðèëãûí àðõèòåêòóð òºëºâëºëò

Á¿ëýã 3. Áàðèëãûí õàøèõ á¿òýýöèéí äóëààí òåõíèê Äóëààí ñîëèëöîî ×èéã ÷èéãøèëò Àãààð íýâòð¿¿ëýëò

Á¿ëýã 4. Ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëòòýé áàðèëãûí õàøèõ á¿òýýöèéí òºëºâëºëò, ñîíãîëò Äóëààëãûí ìàòåðèàë Áàðèëãûí ¿íäñýí ìàòåðèàë Ãàäíà õàíûí äóëààí òóñãààðëàëò Õó÷èëòûí äóëààí òóñãààðëàëò Öîíõíû äóëààí òóñãààðëàëò Óãñðàëò, àøèãëàëò, çàñâàðýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëòòýé áàðèëãûí ýêîëîãè, ýäèéí çàñãèéí õàðüöóóëñàí ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä ÕÎÑÒÕÏÎ 1.0 ïðîãðàìì

Á¿ëýã 5. Ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëòòýé áàðèëãûí õàëààëò, àãààð ñýëãýëò Ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëòòýé áàðèëãûí õàëààëò, õàëààëòûí ñèñòåìèéí äóëààíû ÷àäàë Õàëààëòûí ñèñòåìèéí äóëààí ýõ ¿¿ñâýð Àãààð ñýëãýëòèéí ñèñòåì

Á¿ëýã 6. Ñýðãýýãäýõ ýð÷èì õ¿÷ Íàðíû äóëààíû ýð÷èì õ¿÷ Íàðíû öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷ Ñàëõèíû ýð÷èì õ¿÷ Óñíû ýð÷èì õ¿÷ Áèîìàññ

Á¿ëýã 7. Óñíû õýìíýëò

Á¿ëýã 8. Ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëòòýé ñóóöíû ñ¿ðëýí áàðèëãà

Àøèãëàñàí íîì áîëîí äýëãýð¿¿ëæ ¿çýõ ýõ ñóðâàëæóóä

4-15

16-23

24-42

43-62

63-77

78-91

92-96

96-97

98

Äóëààíû õýìíýëòòýé õóâèéí îðîí ñóóöûã çàõ çýýëä íýâòð¿¿ëýõ ÌÎÍ/99Æ35 òºñºë. 3


Îðøèë Áàéãàëü õàìãààëàõ òóõàé õ¿í á¿õýí ÿðüäàã ÷ ÷óõàì õàìãààëàõ äýýðýý òóëàõààðàà þó õèéõýý ìýääýãã¿é õ¿í îëîí áàéäàã. Áàñ áàéãàëü ãýäýã óõàãäàõóóíûã ººðººñºº àíãèä àâ÷ ¿çäýã õ¿ì¿¿ñ ÷ öººíã¿é áèé. ªíººäºð áèäíèé àìüäðàí áóé äýëõèé õ¿íèé ¿éë àæèëëàãààíààñ áîëæ óðüä ºìíº áàéãààã¿é èõ õýìæýýãýýð áîõèðäîæ, ãàìøãèéí áàéäàëòàé áîëîîä áàéãàà áèëýý. ¯¿íèéã äýëõèéí óóð àìüñãàëûí äóëààðàë, öàã àãààðûí îéð ìº÷èä îãöîì ººð÷ëºëò, áàéãàëèéí òîìîîõîí ãàìøãóóäûí äàëàéö, õóãàöààíû äàâòàìæèéí èõñýëò çýðãýýñ õàðæ áîëíî.

Ýíäýýñ ýíý ãàìøãèéã àðèëãàõûí òóëä áèä þó õèéæ ÷àäàõ âý ãýäýã àñóóëò ãàð÷ èðíý. Õàðèí ¿¿íä íýí òýðã¿¿íä ýð÷èì õ¿÷ýý õýìíýæ, ò¿¿íèéã ¿éëäâýðëýõ, ãàðãàí àâàõ ÿâöàä ÿëãàð÷ áóé õîðò áîäèñûí õýìæýýã áàãàñãàõ õýðýãòýé þì ãýäãèéã õ¿í òºðºëõòºí óõààðñàí áºãººä ¿¿íèé òóëä îëîí àðãà õýìæýý àâ÷ áàéãààãèéí íýã íü áàðèëãûã àíõíààñ íü ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëòòýé áàðèõ, áàðüñàí áàðèëãûã äóëààëàí ñàéæðóóëàõ çàìààð ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëòèéã íýìýãä¿¿ëýõ àðãà çàì þì. Õ¿íèé àìüäðàëûí ãîë õýðýãöýý áîëîõ îðîí ñóóöàà ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëòòýé, ººðººð õýëáýë äóëààíû àëäàãäàë áàãàòàé áàðèõ íü ò¿ëø áàãà õýðýãëýõ íºõöëèéã á¿ðä¿¿ëæ, àøèãëàëòûí ÿâöàä ºðõèéí òºñâºº õýìíýõýä òóñòàéãààñ ãàäíà áàéãàëü îð÷íîî õàìãààëàõàä ¿íýòýé õóâü íýìýð îðóóëæ áàéãàà þì. Àéë ºðõ á¿ð ººðèéí àõóéí õýðýãëýýíèé ýð÷èì õ¿÷èéã õýìíýæ ñóðàõ íü öààøëààä íèéãìèéí áóñàä ñàëáàðûã õàìàð÷ ãàðàõ ¿ð ä¿í íü èë¿¿ öàð õ¿ðýýòýé áîëîõ ¸ñòîé þì. Ýíýõ¿¿ èðýýä¿éã õàðñàí, õ¿í áàéãàëèéí çîõèëäîëãîîíä íèéöñýí ¿éëèéã àíõëàí õýðýãæ¿¿ëæ ýõýëñýí ãàçðóóä áîë Í¯ÁÕÕ-èéí “Äóëààíû õýìíýëòòýé õóâèéí îðîí ñóóöûã çàõ çýýëä íýâòð¿¿ëýõ” ÌÎÍ/99/Æ35 òºñëèéã õýðýãæ¿¿ëýã÷ Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçàð áîëîí äýìæèí ñàíõ¿¿æ¿¿ëýã÷ Äýëõèéí áàéãàëü îð÷íûã õàìãààëàõ ñàí çýðýã áàéãóóëëàãóóä þì.

Ýíýõ¿¿ òºñëèéí õ¿ðýýíä ØÓÒÈÑ-èéí Áàðèëãûí Èíæåíåðèéí Ñóðãóóëèéí îþóòíóóäàä 2002-2003 îíû õè÷ýýëèéí æèëýýñ ýõëýí “Ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëòòýé áàðèëãà” õè÷ýýëèéã áýëòãýí çààõ áîëñîí áºãººä óã õè÷ýýëèéã ¿çýæ áóé îþóòíóóä, öààøëààä ýíý ñýäâèéã ñîíèðõîæ áàéøèí ñóóöàà äóëààí, òîõü òóõòàé, õàìãèéí ÷óõàë íü ýð÷èì õ¿÷, ò¿ëøíèé õýìíýëòòýé áàðèõààð çýõýæ áóé õ¿ì¿¿ñò ãàðûí àâëàãà áîëãîõ çîðèëãîîð ýíýõ¿¿ íîìûã áè÷ñýí áîëíî.

Ýíýõ¿¿ íîìûí òàëààðõè ñàíàë áîäëîî çîõèîã÷èéí õàÿãààð èëãýýâýë áèä áàÿðòàé áàéõ áîëíî.

Ýíýõ¿¿ íîìûã áè÷èõ, ìºí õýâë¿¿ëæ ìýðãýæëèéí õ¿ðýýíèé õ¿ì¿¿ñ, íèéò îëíû õ¿ðòýýë áîëãîõ ¿ëäýöòýé áºãººä ¿ð íºëººòýé àæèëä òåõíèêèéí áîëîí ñàíõ¿¿ãèéí ã¿í òóñëàëöàà, äýìæëýã ¿ç¿¿ëñýí “Äóëààíû õýìíýëòòýé õóâèéí îðîí ñóóöûã çàõ çýýëä íýâòð¿¿ëýõ” ÌÎÍ/99/Æ35 òºñëèéí õàìò îëîíä òàëàðõëàà èëýðõèéëüå. Á. Ìºíõáàÿð.



Á¿ëýã 1.

Ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýýíèé òºëºâ áàéäàë, ýð÷èì õ¿÷ õýìíýõ øàëòãààí

Ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýý õýçýý ÷ ºíºº ¿åèéíõ øèã èõ áàéãààã¿é áèëýý. Õ¿í àìûí ºñºëò áîëîí íýã õ¿íä íîîãäîõ ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýýíèé ìàø õóðäàöòàé ºñºëò ¿¿íä ãîëëîí íºëººëäºã. Äýëõèéí õ¿í àìûí 25 õóâü íü ¿éëäâýðëýæ áàéãàà íèéò ýð÷èì õ¿÷íèé 85 õóâèéã õýðýãëýäýã. Ãýâ÷ ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä õºãæèæ áóé îðíóóäûí õ¿í àìûí áîëîí àìüæèðãààíû ò¿âøèíãèéí ºñºëò íýìýãäýõèéí õýðýýð òýäãýýðèéí ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýý ýðñ õóðäàöòàé íýìýãäýæ áàéãàà þì. 1970-2000 îíû õîîðîíä äýëõèéí ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýý 2.5 äàõèí ºññºí íü ¿¿íèé òîä æèøýý þì. 1860 îíä 550 ñàÿ òîíí æèøìýë ò¿ëø îëáîðëîæ íýã õ¿íä 0.45 òí æ.ò. íîîãäîæ áàéñàí áîë 2000 îíä 20 ìëðä.òí æ.ò. áîëæ íýã õ¿íä 4.2 òí æ.ò. íîîãäîõ áîëîâ.

Îí

1960

1970

1980

1990

2000

Ýð÷èì õ¿÷íèé ¿éëäâýðëýë (ò¿ëøíèé íýãæýýð) ìëðä.òí æ.ò.

5.05 8.2 11.2 15.6 20.6

Öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷íèé ¿éëäâýðëýë, ìÿí.ìëðä. êÂò*ö

2.4 5.1 9.3 17.0 26

Õ¿ñíýãò 1.1. Äýëõèéí ýð÷èì õ¿÷íèé ¿éëäâýðëýëèéí ñ¿¿ëèéí 50 æèëèéí ºñºëò

ªíººãèéí ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýýã: • Í¿¿ðñ, õ¿ëýð, íåôòü, áàéãàëèéí õèé çýðýã îðãàíèê ò¿ëøíèé øàòàëòûí äóëààí; • Àòîìûí öºìèéí çàäðàëûí óðâàëûí äóëààí; • Äàëàé, òýíãèñ, ãîëûí óñíû ìåõàíèê ýíåðãè; • Ãàçðûí ã¿íèé äóëààí; • Íàðíû öàöðàãèéí äóëààí; • Ñàëõèíû ýíåðãè çýðýã áàéãàëèéí ýõ ¿¿ñâýð¿¿äèéã àøèãëàí õàíãàæ áàéíà.

Õýäèéãýýð ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýýíä òîõèðñîí ¿éëäâýðëýë áàéõ ¸ñòîé ÷ ýíýõ¿¿ ºñºëòèéã çîãñîîæ, óëìààð áóóðóóëàõ çàéëøã¿é øààðäëàãà áàéãàà íü àãààðûí áîõèðäëîîñ ¿¿äýëòýé äýëõèéí öàã óóðûí ººð÷ëºëòººñ óðãàí ãàð÷ áàéãàà þì. Íºãºº íýã õàðãàëçàæ ¿çýõ ¸ñòîé ¿ç¿¿ëýëò áîë îëáîðëîìîë ò¿ëøíèé õîìñäîë þì.

Àãààðûí áîõèðäîë

Íåôòü, áàéãàëèéí õèé, í¿¿ðñ çýðýã îëáîðëîìîë ò¿ëø íü ºíººãèéí ýð÷èì õ¿÷íèé ¿éëäâýðëýëèéí ãîëëîõ ò¿¿õèé ýä áóþó ò¿ëø áîëæ áàéíà. Ò¿ëøèíä íåôòü (äèçåëü, êåðîñèí, áåíçèí, ìàçóò), øàòäàã õèé, ÷óëóóí í¿¿ðñ, õ¿ðýí í¿¿ðñ áóþó îëáîðëîìîë ò¿ëø ìîä óðãàìëûí ãàðàëòàé íºõºí ñýðãýýãääýã ò¿ëø¿¿ä áàãòàõ áà òýäãýýðèéã òýýâýð, ¿éëäâýðëýë, õàëààëò, õàëóóí óñ õàíãàìæ, öàõèëãààí ¿¿ñã¿¿ð çýðýãò àøèãëàäàã. Ò¿ëøèéã øàòààõ ÿâöàä îëîí òºðëèéí õîðò õèéí¿¿ä ÿëãàðäàã. Îëáîðëîìîë ò¿ëøíèé øàòàëòààñ ¿¿äýëòýé àãààðûí áîõèðäîë íü äýëõèéí äóëààðàë, öàã óóðûí ººð÷ëºëòèéí ãîëëîõ øàëòãààí áîëæ áàéíà ãýæ ¿çäýã. Ò¿ëøíèé øàòàëòààñ ¿¿äýëòýé õèéí¿¿äèéí çîíõèëîõ õýñýã íü (CO2, CH4, N2O) õ¿ëýìæèéí õèéã á¿ðä¿¿ëäýã áà íàðíû öàöðàãèéã øèíãýýæ õàëñàí ãàçðûí ãàäàðãààñ öàöàðñàí óðò äîëãèîíòîé äóëààíû öàöðàãóóä õ¿ëýìæèéí õèéí äàâõàðãàä îéæ ãàçðûí ãàäàðãûí îð÷èì äàõü àãààðûí òåìïåðàòóðûã íýìýãä¿¿ëäýã. Õ¿ëýìæèéí õèéí 70 îð÷èì õóâèéã CO2, 20 ãàðóé õóâèéã CH4, 7 õ¿ðòýë õóâèéã N2O ýçýëäýã.



Ò¿ëøíèé òºðºë

Ò¿ëø Ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýý

Õîðò õèé

Áàéãàëü îð÷íû áîõèðäîë, ãàìøèã

Îëáîðëîìîë áóþ

ó ¿ë

íºõºí ñýðãýýãäýõ ò¿ëø

Íåôüò (ìàçóò, êåðîñèí, äèçåëü, áåíçèí,) Áàéãàëèéí øàòäàã õèé Í¿¿ðñ (÷óëóóí í¿¿ðñ, õ¿ðýí í¿¿ðñ, êîêñ)

Íºõºí ñýðãýýãääýã

ò¿ëø

Ìîä, áèîäèçåëü, áèîõèé

Òýýâýð ¯éëäâýðëýëèéí ïðîöåññ Áàðèëãûí õàëààëò Õàëóóí óñ áýëòãýë Öàõèëãààí ¿¿ñã¿¿ð

CO2

N2O CH4

SO2

NOX

CO CxHy

Öàã àãààðûí ººð÷ëºëò Òåìïåðàòóð Áàéãàëèéí ãàìøèã Äàëàéí ò¿âøíèé ºñºëò Íºëººëºõ ñàëáàð Õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíäýä õîðòîé íºëºº ¿ç¿¿ëíý. (Öàã àãààðûí îãöîì ººð÷ëºëò, àãààðûí áîõèðäîë) Õºäºº àæ àõóé ãàçàð òàðèàëàíãèéí ñàëáàðò õºíººë ó÷ðóóëíà. (Ãàí ãà÷èã, ¿åð, öºëæèëò) Îéä õîð õºíººë ó÷ðóóëíà. (Á¿òýö, òàðõàö, ºâ÷ëºë, óðãàëòàíä íºëººëíº) Óñíû íººöºä õîð õîõèðîë ¿ç¿¿ëíý. (Óñ õàíãàìæ, óñíû ÷àíàð, óñàí äàõü õîëüöóóä) Àìüòàí, óðãàìëûí ýêîëîãèéí òýíöâýðò áàéäàë àëäàãäàíà.

Õ¿ñíýãò 1.2 Ò¿ëø òýäãýýðèéí õýðýãëýý, ¿ð äàãàâàð

Çóðàã 1.1 Õ¿ëýìæèéí õèéí íºëººëºë. Õ¿ëýìæèéí õèéí äàâõàðãà áîëîíõ¿ëýìæ íü óðò äîëãèîíòîé äóëààíû öàöðàãèéã ìóó íýâòð¿¿ääýã.

Ýíý øàëòãààíààð äýëõèéí òåìïåðàòóð äàðààãèéí 10 æèëä 2îÑ-ýýð íýìýãäýæ àãààðò àãóóëàãäàõ ÑÎ2 -èéí õýìæýý îäîî áàéãàà 379 ppm -ýýñ æèëä äóíäæààð 2 ppm-ýýð íýìýãäýæ 400 ppm õ¿ðýõ áºãººä ýíý íü äýëõèéä í¿¿ðëýõ áàéãàëèéí òîìîîõîí ãàìøãóóä îéð îéðõîí äàâòàãäàæ, õ¿í òºðºëõòºíä òîìîîõîí ñ¿éðýë ó÷ðóóëàõ áîäèòîé íºõöºë áîëíî õýìýýí îëîí óëñûí ýðäýìòýä òîîöîîëæ ãàðãàñàí áàéíà.



Çóðàã 1.2 Äýëõèéí àãààðûí òåìïåðàòóðûí ººð÷ëºëò (1861-1996) áîëîí àãààð äàõü í¿¿ðñõ¿÷ëèéí õýìæýý, õýòèéí òºëºâ.

Ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýý (quadrillion btu)

Í¿¿ðñõ¿÷ëèéí õèé (ñàÿ òîíí) Á¿ñ íóòàã

1990 2001 2010 2025 1990 2001 2010 2025

¯éëäâýðæñýí îðíóóä

182.8 211.5 236.3 281.4 10,462 11,634 12,938 15,643

Ç¿¿í Åâðîï/õóó÷èí ÇÕÓ

76.3 53.3 59.0 75.6 4,902 3,148 3,397 4,313

Õºãæèæ áóé îðíóóä

Àçè 52.5 85.0 110.6 173.4 3,994 6,012 7,647 11,801

Ç¿¿í òºâ åâðîï 13.1 20.8 25.0 34.1 846 1,299 1,566 2,110

Àôðèê 9.3 12.4 14.6 21.5 656 843 971 1,413

Òºâ áîëîí ºìíºä àìåðèê

14.4 20.9 25.4 36.9 703 964 1,194 1,845

Õºãæèæ áóé îðíóóäûí íèéò ä¿í

89.3 139.2 175.5 265.9 6,200 9,118 11,379 17,168

Äýëõèéí õýìæýýíä 348.4 403.9 470.8 622.9 21,563 23,899 27,715 37,124

Õ¿ñíýãò 1.3 Äýëõèéí ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýý áîëîí ò¿ëøíèé øàòàëòààñ

¿¿ñýëòýé í¿¿ðñõ¿÷ëèéí õèéí ÿëãàðàëòûí ºñºëò, õýòèéí òºëºâ Äýëõèéí ºíöºã áóëàí á¿ðò áàéãàëèéí ãàìøèãò ¿çýãäë¿¿äèéí äàâòàãäàë îéðòîæ öàð õ¿ðýý íü óëàì íýìýãäýæ áàéãàà íü ¿¿íèé òîìîîõîí áàòàëãàà áîëæ áàéãàà þì. Ìîíãîë îðíû õýìæýýíä öàã óóðûí àæèãëàëò õèéñýí ñ¿¿ëèéí 62 æèëèéí õýìæèëòèéí ìýäýýíýýñ ¿çýõýä æèëèéí äóíäàæ àãààðûí òåìïåðàòóð 1.56îÑ õýì, ºâëèéí óëèðàëä 3.6îÑ õýì, õàâàð, íàìðûí óëèðàëä 1.4-1.5îÑ õýì, çóí 0.3îÑ õýìýýð òóñ òóñ äóëààðñàí òºëºâ áàéäàëòàé áàéíà. Àãààð ìàíäëûí õàðèëöàí ¿éë÷ëýëèéí ìàòåìàòèê çàãâàðààð ãàðãàñàí ¿íýëãýý, òîîöîîíû ä¿íãýýñ ¿çâýë 2020 îíû ¿åä çóíû ñàðóóäûí äóíäàæ òåìïåðàòóð 1.0-3.0îÑ, ºâëèéí ñàðóóäûíõ íü 1.4-3.6îÑ õýì, æèëèéí äóíäàæ íü 1.8-2.8îÑ õýìýýð òóñ òóñ äóëààðàõ òºëºâòýé, 2040-2069 îíä äóëààðàëòûí ýð÷ óëàì õóðäàñ÷ çóíû ñàðóóäàä 2.0-5.00Ñ, ºâëèéí ñàðóóäàä 2.2-5.50Ñ õýìýýð, æèëèéí äóíäàæ íü 2.8-4.60Ñ õýìýýð òóñ òóñ äóëààðàõ õàíäëàãàòàé áàéãàà áºãººä ºíäºð óóëûí á¿ñ, óóëñ õîîðîíäûí õîòãîðò ýð÷èìòýé, ãîâü òàëûí á¿ñýä ýð÷èì áàãàòàé áàéõ áóþó íóòãèéí õîéä áîëîí áàðóóí õýñýãò èë¿¿ èõýýð äóëààðíà.



Æèëèéí äóíäàæ àãààðûí òåìïåðàòóð 0oÑ õýìýýñ áàãà áàéäàã íóòàã îäîî ìàíàé îðíû íóòãèéí 50 õóâèéã ýçýëäýã áîë ýíý íü 2020 îíä 33.4 õóâü, 2050 îíä 22.6 õóâü áîëæ áóóðíà. ¯¿íýýñ áîëæ òîãòâîðòîé öàñàí á¿ðõ¿¿ëòýé áàéõ ãàçàð íóòàã, öàñ òîãòîæ áàéõ õóãàöàà áàãàñàæ, õàðûí çóä áîëîõ ìàãàäëàë èõñýæ áîëçîøã¿é áºãººä íèéò íóòãààð òîãòâîðòîé öàñàí á¿ðõ¿¿ë ýðò õàéëæ, õàâðûí õóð òóíäàñíû õýìæýý áóóðñíààð òàðèà òàðèõ, íîãîî öóõóéõ ¿åèéí õºðñíèé ÷èéãèéí íººö õîìñäîõ áîëíî õýìýýí ýíý ÷èãëýëýýð ãàðãàñàí ñóäàëãààãààð òîãòîîãäæýý. Óëààíáààòàð õîòûí àãààð äîð äóðüäñàí 3 ýõ ¿¿ñâýðýýñ ãîëëîí áîõèðääîã. ¯¿íä:

à) äóëààíû öàõèëãààí ñòàíöóóä, á) ãýð õîðîîëëûí àéë ºðõ áîëîí æèæèã óóðûí çóóõ, â) àâòîìàøèí, áóñàä òýýâðèéí õýðýãñýë.

Äóëààíû ãóðâàí öàõèëãààí ñòàíö æèëäýý 5 îð÷èì ñàÿ òîíí í¿¿ðñ, ãýð õîðîîëëûí 92 ìÿíãàí ºðõ 51 ìÿíãàí õàøààíä 300 ãàðóé ìÿíãàí òîíí í¿¿ðñ, 250 ìÿíãà îð÷èì øîîìåòð ìîä, 250 îð÷èì æèæèã óóðûí çóóõíóóä 400 ìÿíãàí òîíí í¿¿ðñ õýðýãëýæ 200 ãàðóé íýð òºðëèéí õîðò õèéã àãààðò ÿëãàðóóëæ áàéäàã.

Çóðàã 1.3. Óëààíáààòàð õîòûí àãààðûí áîõèðäîë õàëààëòûí óëèðàëä ìàíàí ìýò áîëæ, õàðàãäàõ îð÷èíã áàãàñãàäàã.

Õîòûí àãààðûí áîõèðäëûí ò¿âøèí íü áîõèðäëûí ýõ ¿¿ñâýðèéí áàéðøèë, òýäãýýðèéí õ¿÷èí ÷àäàë, õàÿãäëûí íàéðëàãà áà á¿òýö, áàéð ç¿éí áîëîí öàã àãààðûí íºõöëººñ øàëòãààëàí õàðèëöàí àäèëã¿é ÿâö, òàðõàëòòàé áàéäàã. Óëààíáààòàðûí îðøèí ñóóã÷äûí òýí õàãàñ íü àìüäàðäàã õîòûí çàõûí óóëñûí ýíãýð äàãàæ áàéðëàñàí ãýð õîðîîëëûí óòàà óíèàð íü îð÷íûõîî àãààðûã èõýýõýí áîõèðäóóëààä çîãñîõã¿é ãîëûí õºíäèé äàãàæ õàðüöàíãóé íàì äîð ãàçàð áàéðëàñàí õîòûí òºâ õýñãèéí àãààðûã áîõèðäóóëàõ ãîë ýõ ¿¿ñâýð íü áîëäîã. ßëàíãóÿà ºâëèéí óëèðàëä óóë õºíäèéí ñàëõèíû ãîðèìòîé óÿëäàí õîòûí çàõààñ òºâ ð¿¿ ÷èãëýñýí àãààðûí óðñãàëààð ãýð õîðîîëëûí óòàà óíèàð ñàðíèëã¿é øèëæèí èðæ òóíàðàí, àãààðûã áîõèðäóóëàõ ãîë íºõöëèéã á¿ðä¿¿ëäýã. Óëààíáààòàð õîòûí àãààðò í¿¿ðñõ¿÷ëèéí õýìæýý õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíäýä íºëººëæ áîëîõ õýìæýýíýýñ 1.5-2.6 äàõèí, õ¿õðèéí àíãèäðèä 1.3-2.8 äàõèí èõ áàéíà. Áàéãàëèéí áîõèðäëûã òóõàéí á¿ñ íóòãèéí àñóóäàë ãýæ ¿çýõ õ¿ì¿¿ñ îëîí áàéäàã. Ãýâ÷ äýëõèéí öàã óóð íü á¿õ ë ãàçàð íóòãèéã õàìàðñàí íàðèéí óÿëäàà õîëáîîòîé áàéäàã.



Çóðàã 1.4 ¯éëäâýðæñýí îðíóóäûí áèé áîëãîñîí àãààðûí áîõèðäîë íü òóõàéí á¿ñ íóòàã

òºäèéã¿é äýëõèé íèéòèéã õàìðàí òàðõàæ, ñºðºã íºëººãºº ¿ç¿¿ëæ áàéäàã. ¯¿íèé íýã òîìîîõîí æèøýý íü DSS õýìýýí íýðëýãääýã øîðîîí øóóðãà þì. 2002 îíû 3 ñàðûí 17- 21-íä Àðâàéõýýð õîòûí îð÷ìîîð õ¿÷òýé øîðîîí øóóðãà òàâüæ, 6 öàãèéí äàðàà Ñàéíøàíä õîò õ¿ð÷, 12 öàãèéí äàðàà Æàí÷õ¿¿ãèéí äàâààã äàâæ, 18 öàãèéí äàðàà Áýýæèí õîòûã íºìºð÷, 24 öàãèéí äàðàà Ñº¿ëèéã äàéð÷, ýöýñò íü ßïîíû Ôóêóîêàä õ¿ð÷ ãàçàðäæýý.

Çóðàã 1.5 Ìîíãîëûí õàìãèéí ¿çýñãýëýíò ãàçðûí íýã Õºâñãºë íóóðààñ 100 îð÷èì êì çàéä áàéõ Ìºðºí õîòîä öºëæèëòèéí àþóë áîëîõ ýëñíèé í¿¿äýë áîäèò ç¿éë áîëîîä áàéíà.

Óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëòèéí îëîí óëñûí êîíâåíöýä íýãäñýí îðíóóäûí òàëóóäûí óóëçàëòààð 1997 îíû 12 ñàðä ãàðãàñàí Êèîòîãèéí ïðîòîêîëä äýëõèéí ¿éëäâýðæñýí îðíóóä 2008-2012 îíä õ¿ëýìæèéí õèéí õýìæýýã 5.2 õóâü õ¿ðòýë áóóðóóëæ 1990 îíîîñ ºìíºõ ò¿âøèíä õ¿ðãýõ ¿¿ðýã õ¿ëýýñýí þì. Ýíä òîìîîõîí ¿éëäâýðæñýí îðíóóäûí íèëýýä íü íýãäýí îðñîí áºãººä Åâðîïûí õîëáîî ýíý òàë äýýð õàìãèéí èõ àíõààðàë òàâèí àæèëëàæ áàéíà.

Îëáîðëîìîë ò¿ëøíèé õîìñäîë

Äýëõèéí ýð÷èì õ¿÷íèé ¿éëäâýðëýëèéí 88 õóâèéã õàíãàæ áàéãàà õèé áîëîí øèíãýí ò¿ëøíèé òîäîðõîéëîãäñîí íººö áàðàãäàæ áàéãàà áºãººä íººö íü 40-60 æèë áàéíà. Í¿¿ðñíèé õóâüä 250 æèëèéí íººöòýé ãýæ ¿çäýã.



¯¿íýýñ ãàðàõ àðãà çàì, òýäãýýðèéã îðëîõ ò¿ëøíèé ýõ ¿¿ñâýðèéã ºíººäºð äýëõèé äàõèíàà ýðæ õàéæ áàéãàà áºãººä ºíººãèéí áàéäëààð ãîë øèéäýõ àðãà çàì áîë ñýðãýýãäýõ ýð÷èì õ¿÷èéã àøèãëàõ ÿâäàë ãýæ ¿çýæ áàéíà. Ìàíàé îðíû õóâüä öàõèëãààí äóëààíû ýð÷èì õ¿÷èéã áàðàã 100 õóâü í¿¿ðñíýýñ ãàðãàí àâäàã. Ãýõäýý í¿¿ðñèéã àíõäàã÷ (ò¿¿õèé) áàéäëààð, ÿëàíãóÿà õóâèéí îðîí ñóóöàíä õýðýãëýõ íü áàéãàëü îð÷èíä ¿ç¿¿ëýõ õîð õºíººë èõòýé, õàòóó ò¿ëøíèé çóóõàíä øàòàëòûã òîõèðóóëàõ, àâòîìàòæóóëàõ áîëîìæ õîìñ çýðãýýñ ¿íäýñëýí õýðýãëýýíýýñ øàõàí çàéëóóëàõ øààðäëàãàòàé áºãººä õàðèí òîäîðõîé áîëîâñðóóëàëò õèéñíèé äàðàà àøèãëàõ áîëîìæòîé þì. Õèé áîëîí øèíãýí ò¿ëøíèé õîìñäîë ºíººäºð áîäèòîé í¿¿ðëýýä áàéãàà áºãººä 1970 îíîîñ õîéø òàñðàëòã¿é ºñºæ áàéãàà ¿íý ¿¿íèéã õàðóóëæ áàéíà. Äýëõèéí ýð÷èì õ¿÷íèé ýõ ¿¿ñâýðèéí íººöèéí õýìæýýã îéðîëöîîãîîð òîãòîîæ áîëîõ áºãººä ýíý íü òîäîðõîé õýìæýýãýýð ¿ðãýëæ íýìýãäýæ áàéäàã. Ñóäëàà÷äûí òîîöîîëñíîîð äýëõèéí îëáîðëîìîë ò¿ëøíèé ãåîëîãèéí íèéò íººö 14 ìÿí. ìëðä.òí, ò¿¿íèé 50 îð÷èì õóâèéã îëáîðëîí àøèãëàõ áîëîìæòîé ãýæ ¿çýæ áàéíà.

Îëáîðëîõ íººö Ýõ ¿¿ñâýðèéí òºðºë

Ãåîëîãèéí íººö, ìëðä. òí æ.ò. ìëðä. òí æ.ò. Õóâü

Í¿¿ðñ áà áóñàä õàòóó ò¿ëø 13000.0 6000...6500 85

Íåôòü 850.0 250...650 6 Áàéãàëèéí õèé 490.0 300...450 5 Ãîëûí óñíû ýíåðãè - 300...350 4

Á¯ÃÄ 14000.0 7000...8000 100

Õ¿ñíýãò 1.6 Ýð÷èì õ¿÷íèé çàðèì ýõ ¿¿ñâýðèéí äýëõèéí íººö

Ãåîëîãèéí íººö – àëèâàà ò¿ëøíèé ãàçðûí õýâëèéä áàéãàà á¿õ íººöèéí õýìæýý áà ¿¿íä ºìíº íü îëáîðëîñîí õýìæýýã õàìààðóóëàí îéëãîäîã. ¯éëäâýðëýëèéí íººö - õàéãóóë õèéãäñýí, îëáîðëîëò õèéãäýæ áàéãàà íººöèéã õàìààðóóëäàã. Ýð÷èì õ¿÷íèé ¿éëäâýðëýëèéí á¿òýö ìàø èõýýð ººð÷ëºãäºæ áàéãàà áà 1900 îíä 50%-í¿¿ðñ, 50%-ìîä, õºäºº àæ àõóéí ãàðàëòàé áèîìàññûí ò¿ëø, 1990 îíä 27%-í¿¿ðñ, 36%- íåôòü, 20%- áàéãàëèéí õèé, 11%- ãîëûí ýð÷èì õ¿÷, 5%-ìîä, õàðèí õýòäýý ñýðãýýãäýõ ýð÷èì õ¿÷íèé ¿éëäâýðëýëèéã íýì¿¿ àøèãëàõ ÷èã õàíäëàãàòàé áàéíà.

Çóðàã 1.6 Äýëõèéí ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýý, ò¿¿íèé ýõ ¿¿ñâýð¿¿äèéí òºëºâ áàéäàë.



Ò¿ëøèéã õýìæèõ íýãæ íü óëñ îðîíä ìºðäºãäºæ áàéãàà õýìæèëòèéí ñòàíäàðòààñ õàìààð÷ ÿëãààòàé áàéäàã. Ò¿ãýýìýë õýðýãëýãääýã çàðèì íýãæèéã äóðüäâàë: Õàòóó ò¿ëø – áîäèò æèíãèéí íýãæýýð èëýðõèéëýãäýíý. Çàðèì îðîíä (ÀÍÓ) short ton 1sh.tn=2000pounds=907.18êã; 1êã æ.ò.=29.31*103êÄæ; Áðèòàíèé äóëààíû íýãæ 1Btu=0.252êàë=1.055Äæ Íåôòü – áàððåëü (íººöèéã ìëðä.áàððåëèàð, îëáîðëîëò, áîëîâñðóóëàëòûã ñàÿ áàððåëèàð òîîöäîã) barrel, 1bbl=42.2 gallons=138.97ë. 1 òîíí íåôòèéí ýð÷èì õ¿÷íèé ýêâèâàëåíò (íÿãò íü 0.945êã/ì3) 1òí = 41.869ÃÄæ=107êêàë Áàéãàëèéí õèé – ìëðä.ì3, òðèëëèîí êóá ôóò (1Ft=304.88ìì) Áàéãàëèéí õèéí ÷àíàð, ò¿¿íèé ¿¿ññýí ãàçðûí ã¿íèé äàðàëò, òåìïåðàòóð, àãóóëàãäàõ èíåðòèéí õèéí àãóóëàìæààñ õàìààðàí õýëáýëçäýã áîëîâ÷ äýëõèéí ýð÷èì õ¿÷íèé íººöèéí ¿íýëãýýíä 1245ì3 áàéãàëèéí õèé=1 òîíí íåôòüòýé àäèëòãàí òîîöäîã.

Õàòóó ò¿ëø

Í¿¿ðñ XX çóóíû ýõíèé õàãàñ õ¿ðòýë äýëõèéí ýð÷èì õ¿÷íèé íººöºä í¿¿ðñ çîíõèëîõ

¿¿ðãèéã ã¿éöýòãýæ èðñýí. Äýëõèéí õî¸ðäóãààð äàéíû äàðààãààð îëîí îðíóóäàä àñàð èõ íººöòýé íåôòèéí îðäóóäûã íýýí àøèãëàæ ýõýëñíýýð í¿¿ðñíèé òýðã¿¿ëýõ áàéð ñóóðü àëäàãäñàí. Ìºí ¿¿íä íºëººëñºí áàñ íýã õ¿÷èí ç¿éë áîë ýêîëîãèéí õóâüä öýâýð, àøèãëàõàä õÿëáàð áàéãàëèéí õèéí îëáîðëîëò ò¿ðãýí õóðäàöòàé íýìýãäýæ ýõýëñýí ÿâäàë þì. Ãýâ÷ 1973 îíû ýð÷èì õ¿÷íèé õÿìðàë îëîíõ îðíóóäàä ººðèéí ýð÷èì õ¿÷íèé íàéäâàðòàé ýõ ¿¿ñâýðòýé áàéõ ýðìýëçëýëèéã òºð¿¿ëñíýýð ýð÷èì õ¿÷íèé íººöºä í¿¿ðñíèé ýçëýõ õóâèéí æèí äàõèí íýìýãäñýí. Äýëõèé äýýðõ í¿¿ðñíèé òàðõàëò íåôòü, áàéãàëèéí õèéòýé õàðüöóóëàõàä èõ. Ãýâ÷ äýëõèé äýýðõ í¿¿ðñíèé íººö æèãä áèø òàðõñàí áàéäàã. Íèéò íººöèéí 97 îð÷èì õóâü íü àðâààäõàí îðîíä íîîãääîã. ÎÕÓ, ÀÍÓ, Õÿòàä óëñàä äýëõèéí í¿¿ðñíèé ãåîëîãèéí íººöèéí 90 øàõàì õóâü, ¿éëäâýðëýëèéí íººöèéí 60 îð÷èì õóâü íîîãäîæ áàéíà. 1860-ààä îíîîñ ýõëýí äýëõèéä í¿¿ðñèéã ýð÷èìòýé îëáîðëîæ ýõýëñíýýñ õîéø îäîîã õ¿ðòýë õóãàöààíä í¿¿ðñíèé ãåîëîãèéí íººö åðäºº ë 1%-èàð áóóðñàí ãýñýí òîîöîî áàéäàã.

Ãåîëîãèéí íººö Õàéãóóë õèéãäñýí, îëáîðëîæ

áóé íººö Óëñ

×óëóóí í¿¿ðñ

Õ¿ðýí í¿¿ðñ Á¿ãä %

×óëóóí í¿¿ðñ

Õ¿ðýí õ¿¿ðñ Á¿ãä %

ÎÕÓ 3993 867 4860 48 83 27 110 17.3ÁÍÕÀÓ 1425 13 1438 14.2 99 - 99 15.5ÀÍÓ 1190 1380 2570 25.4 113 64 177 27.5ÕÁÍÃÓ 230 17 247 2.4 24 11 35 5.5Ïîëüø 121 5 126 1.2 20 1 21 3.3Àâñòðàëè 214 48 262 2.6 18 9 27 4.2Êàíàä 96 19 115 1.1 9 1 10 1.6ªÀÁÍÓ 58 - 58 0.6 27 - 27 4.2Àíãëè 164 - 164 1.6 45 - 45 7.1Áóñàä 237 50 287 2.9 55 31 86 13.5Á¯ÃÄ 7728 2399 10127 100 493 144 637 100

Õ¿ñíýãò 1.5 Äýëõèéí í¿¿ðñíèé ãåîëîãèéí áà õàéãóóë õèéãäñýí, îëáîðëîæ áàéãàà íººö, ìëðä.òí æ.ò.

Ìàíàé îðíû ºìíºä íóòàãò ñàéí ÷àíàðûí êîêñæèõ í¿¿ðñíèé íººöòýé, äîðíîä õýñýãò õ¿ðýí í¿¿ðñ, áàðóóí á¿ñýä ÷óëóóí í¿¿ðñíèé îðä, èëýðö¿¿ä ãîëëîäîã. Ìîíãîëûí í¿¿ðñíèé ãåîëîãèéí íèéò íººöèéã 150 ìëðä. òí ãýæ òîãòîîñîí áàéäàã áºãººä 20 ìëðä.òí îð÷èì íü íàðèéâ÷èëñàí õàéãóóë õèéãäñýí íººöºä õàìðàãääàã.



Ìîíãîëûí ýð÷èì õ¿÷íèé àíõäàã÷ íººöèéí çîíõèëîõ õóâèéã (ò¿ëøíèé áàëàíñûí 63%) í¿¿ðñ ýçýëäýã. Óëñûí õýìæýýíä öàõèëãààí, äóëààíû ýíåðãèéí ¿éëäâýðëýëèéí 93% í¿¿ðñýí äýýð òóëãóóðëàæ áàéíà. Ìàíàé óëñ 20 ãàðóé îðä ãàçðûã àøèãëàæ áîäèò õýìæýýãýýð æèëä 5 ñàÿ ãàðóé òîíí í¿¿ðñ îëáîðëîæ áàéíà. (2001 îíä 5.3 ñàÿ òîíí, 2002 îíä 5.6 ñàÿ òîíí.)

Íåôòü Íåôòü ãàçðûí õºðñºíä øèíãýí áàéäëààð àãóóëàãäàõ áà ò¿¿íèéã øóóä

õýðýãëýõã¿é, áîëîâñðóóëàëò õèéñíèé äàðàà õýðýãëýäýã. 1992 îíä ÄÝÕÁÕ-ààñ äýëõèéí øèíãýí íåôòèéí ãåîëîãèéí íººöèéã 430 ìëðä.òí æ.ò., õàéãóóë õèéæ òîãòîîñîí ¿éëäâýðëýëèéí íººö – 310 ìëðä. òí æ.ò. ãýæ ¿íýëñýí. Íåôòèéí ãåîëîãèéí íººö äýëõèé äýýð æèãä áóñ òàðõàëòòàé. Õàìãèéí èõ íººöòýé á¿ñ íóòàãò Îéðõè äîðíîä îðäîã – 45.7%. Õ¿íä ºòãºí íåôòèéí ãåîëîãèéí íººö – 1240 ìëðä. òí æ.ò., ¿éëäâýðëýëèéí íººö – 70 ìëðä. òí æ.ò. Íåôòèéí íÿãò íü õàðèëöàí àäèëã¿é áàéäàã áà 800êã/ì3-ñ áàãà áîë – õºíãºí; 850...950 êã/ì3 – äóíä; 900 êã/ì3 –ñ äýýø áîë õ¿íä ãýæ àíãèëäàã. Ìîíãîë óëñ øèíãýí ò¿ëøíèéõýý õýðýãöýýã ãàäààäààñ èìïîðòîîð àâñàí íåôòèéí á¿òýýãäýõ¿¿íýýð õàíãàäàã. Íåôòèéí á¿òýýãäýõ¿¿í ò¿ëøíèé áàëàíñûí 32%-èéã ýçýëäýã. Øèíãýí ò¿ëøèéã òýýâðèéí ñàëáàðò àøèãëàõûí çýðýãöýý öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷íèé ñèñòåìä õîëáîãäîîã¿é á¿ñ íóòàãò öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷ ¿éëäâýðëýõýä õýðýãëýäýã. 2003 îíû áàéäëààð 135 ñóìûí òºâ ÒÝÕÑ-ä, 19 ñóìûí òºâ Áàðóóí á¿ñèéí ýð÷èì õ¿÷íèé ñèñòåìä, 8 ñóìûí òºâ Äîðíîä á¿ñèéí ýð÷èì õ¿÷íèé ñèñòåìä õîëáîãäîîä áàéíà. Ìîíãîë óëñûí 335 ñóìûí 161 ñóìûí òºâä 120...1000 êÂò-ûí ñóóðèëàãäñàí õ¿÷èí ÷àäàëòàé ÄèçåëüÖÑ àæèëëàäàã.

Áàéãàëèéí õèé Ãàçðûí õýâëèéä àãóóëàãäàõ õèéí òºëºâ áàéäàëòàé áàéãàëèéí í¿¿ðñ óñòºðºã÷èéí íººöèéã áàéãàëèéí õèé ãýíý. Í¿¿ðñ, íåôòüòýé õàðüöóóëàõàä ¿¿íèéã íýëýýä õîæèì õýðýãëýæ ýõýëñýí. Áàéãàëèéí õèéí íººöèéã òîîöîõäîî ò¿¿íèé îðäûí ã¿íýýñ õàìààðóóëàí:

• “Õýâøìýë” íººö – îð÷èí ¿åèéí åðäèéí òåõíîëîãè õýðýãëýí ñòàíäàðòûí ºðºìäëºãèéí òºõººðºìæººð îëáîðëîæ áîëîõ ã¿íä îðøèõ îðäóóäûí íººö

• “Õýâøìýë áèø” íººö – îëáîðëîëòûí öîî øèíý òåõíîëîãè, ò¿¿íä òîõèðñîí òîíîã òºõººðºìæ øààðäàãäàõààð èõ ã¿íä îðøèõ îðäóóäûí íººö

ÄÝÕÁÕ-ààñ (1984) áàéãàëèéí õèéí äýëõèéí íººö –462 òðëí.ì3. ¯¿íèé 33% íü õàéãóóëààð òîãòîîñîí ¿éëäâýðëýëèéí íººö.

Öºìèéí ò¿ëø Ýðäýìòäèéí òîîöîîëñíîîð ãàçðûí õºðñíèé äýýä äàâõàðãûí 1 êì çóçààíä

4,2⋅1025 Äæ, äàëàéí óñàíä 1,26⋅1025 Äæ ýíåðãè ÿëãàðóóëàõ óðàíû íººö àãóóëàãäàæ áàéíà. Öºìèéí ò¿ëø íü ìàíàé ãàðèãèéí õàìãèéí èõ íººöòýé ò¿ëøíèé íýã. Ò¿¿íèé äèéëýíõ õýñãèéã óðàíû õ¿äýð ýçýëíý. Ãýâ÷ õ¿äðèéí íýãæ ìàññàä àãóóëàãäàõ óðàíû õýìæýý ìàø áàãà áºãººä æèãä áóñ. Õ¿äðýýñ ãàðãàæ áóé áàéãàëèéí óðàí U235 áà U238 ãýñýí õî¸ð èçîòîïîîñ òîãòäîã. 1ã U235 íü 2,7 òîíí æèøìýë ò¿ëøòýé òýíö¿¿ õýìæýýíèé äóëààí (8,3⋅1010 Äæ) ÿëãàðóóëàõ ÷àäâàðòàé áàéäàã. 1992 îíä ÄÝÕÁÕ-ààñ óðàíû õ¿äðèéí ãåîëîãèéí íººöèéã 20.4 ñàÿ òí, ¿éëäâýðëýëèéí íººöèéã 3.3 ñàÿ òí ãýæ ¿íýëñýí. Áàéãàëèéí õ¿äýðò 0.001...0.03% óðàíû àãóóëàìæòàé òóë èõ áàÿæóóëàëò õèéõ øààðäëàãàòàé áàéäàã. Õ¿äýðò àãóóëàãäàæ áàéãàà áàéãàëèéí óðàíû 99.3% -èéã U238, 0.7%-èéã U235 òóñ òóñ ýçýëäýã. U235 ººðºº öºìèéí óðâàëä îðîõ ÷àäâàðòàé. Èéìä ¿éëäâýðëýëèéí çîðèëãîîð èçîòîïûí áàÿæóóëàëò õèéæ U235-ûí àãóóëàìæèéã 3%-ä õ¿ðãýäýã. Èéì óðàíûã (UO2) îð÷èí ¿åèéí äóëààíû íåéòðîí äýýð àæèëëàõ öºìèéí ðåàêòîðò àøèãëàäàã. 1êã óðàí öºìèéí ðåàêòîðûí èäýâõòýé á¿ñýä 65ÒÄæ õ¿ðòýë äóëààíûã ãàðãàäàã. Ýíý íü 2300 ò í¿¿ðñèéã øàòààñàíòàé òýíöýíý. Õóðäàí íåéòðîí äýýð àæèëëàäàã ºñãºõ ðåàêòîðò U238 ïëóòîíèéã àøèãëàõ áîëîìæòîé áîëñíîîð öºìèéí ò¿ëø îðãàíèê ò¿ëøíèé ¿éëäâýðëýëèéí íººöººñ 2.5 äàõèí èõ.



Ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëò

Ò¿ëøíèé øàòàëòààñ øàëòãààëàí áèé áîëñîí áàéãàëü îð÷íû áîõèðäîë, ò¿¿íèé õîð õºíººëººñ ¿¿äýí ýð÷èì õ¿÷èéã õýìíýõ çàéëøã¿é øààðäëàãà óðãàí ãàð÷ áàéãàà áºãººä ºíººäºð ýíý àñóóäàë äýëõèéí óëñ îðîí á¿ðèéí òºð çàñãèéí áîäëîãîä ÿìàð íýã õýìæýýãýýð òóñãàãäàæ áàéãàà þì.

Ýð÷èì õ¿÷èéã õýìíýõ ãóðâàí ¿íäñýí àðãà áàéíà ãýæ ¿çäýã. 1. Õ¿í àìûã ýð÷èì õ¿÷íèé çºâ óõààëàã õýðýãëýýíä ñóðãàæ, õýâø¿¿ëýõ 2. Õýìíýëòòýé äýâøèëòýò òåõíèê òåõíîëîãè àøèãëàõ 3. Ñýðãýýãäýõ áóþó áàéãàëü îð÷èíä õàë áàãàòàé öýâýð ýð÷èì õ¿÷èéã àøèãëàõ

Ýð÷èì õ¿÷èéã õýìíýõýä ýõëýýä ýð÷èì õ¿÷èéã õààíà èõ çàðöóóëæ áàéíà âý ãýäãèéã òîäîðõîéëîõ õýðýãòýé áîëäîã. Ýð÷èì õ¿÷èéã õààíà èõ çàðöóóëæ áàéíà òýíä ýð÷èì õ¿÷ õýìíýõ áîëîìæ èõ áàéäàã ãýñýí áè÷èãäýýã¿é õóóëü áàéäàã. Ñýð¿¿í á¿ñ íóòãèéí îðíóóä áîëîí ìàíàé îðíû õóâüä áàðèëãûí õàëààëò, òýýâýð õî¸ðò õàìãèéí èõ ýð÷èì õ¿÷ çàðöóóëæ áàéäàã. Ìàíàé îðíû õóâüä ºðõèéí àõóéí ýð÷èì õ¿÷íèé íèéò õýðýãëýýíèé 75 îð÷èì õóâèéã çºâõºí õàëààëòàíä çàðöóóëäàã. Ýíý íü ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëòòýé áàðèëãà íýí òýðã¿¿íä çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé áîëñíûã õàðóóëæ áàéíà. Áàðèëãûí ñàëáàðò, ÿëàíãóÿà ¿éëäâýðæñýí õºãæèíã¿é îðíóóäàä ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëòòýé áàðèëãà ãýñýí íýð òîìú¸î, íîðì, ñòàíäàðò, çàãâàð÷ëàë áèé áîëñîí. Ýíý òºðëèéí áàðèëãûã äîòîð íü ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëòòýé áàðèëãà, ïàññèâ ñóóö, òýã ýð÷èì õ¿÷íèé ñóóö çýðãýýð àíãèëàí àâ÷ ¿çäýã.

Çóðàã 1.7 Ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëòòýé áàðèëãûí çàãâàð

Ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëòòýé áàðèëãà.

Á¿õ òºðëèéí îðîí ñóóö, îëîí íèéò, ¿éëäâýðëýëèéí áàðèëãûí õàëààëòàíä øààðäàãäàõ ýð÷èì õ¿÷íèé õýìæýý åðäèéí áàðèëãóóäûí äóíäæààñ áàãà áóþó æèëèéí õýðýãëýý íü 100êÂò/ì2æèë-ýýñ áàãà áàéõ áàðèëãóóä ýíý àíãèëàëä õàìðàãääàã. Õàëààëòûí çàðäàë õýìíýõýýñ ãàäíà áàéãàëü îð÷èíä ¿ç¿¿ëæ áàéãàà õîðò íºëººëºë áàãàñäàã. Òóõàéëáàë ìàíàé îðîíä 1997 îíîîñ ºìíº áàðüñàí áàðèëãóóäûí õàëààëòàíä øààðäàãäàõ ýð÷èì õ¿÷íèé õýìæýý ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä áàðüñàí áàðèëãóóäûíõààñ 2-3 äàõèí èõ áàéíà. Ýíý íü ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëòèéí øààðäëàãûã 1997 îíä Áàðèëãûí



äóëààí-òåõíèêèéí íîðìä (ÁÍáÄ 2.01.03-92) íýìýëò ººð÷ëºëò îðóóëàõ çàìààð òóñãàñíààð áèé áîëñîí.

Ïàññèâ áàðèëãà.

Ýíý áàðèëãûí õàëààëòûí æèëèéí ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýý íü òºâ Åâðîïûí îðíóóäàä 15êÂò/ì2æèë-ýýñ áàãà áàéõ áàðèëãóóä õàìðàãääàã. Ýíý áàðèëãàä íàðíû äóëààíû èäýâõèã¿é ñèñòåì áîëîí õàøèõ á¿òýýöèéí äóëààíû ìàññëàã ÷àäâàðûã åðäèéí áàðèëãóóäààñ íèëýýä èõ õýìæýýòýéãýýð òºëºâëºäºã. Ìºí ýäãýýð áàðèëãóóäûí õàëààëò, àãààð ñýëãýëò, õàëóóí óñ õàíãàìæèéí ñèñòåì¿¿äýä õýìíýëòòýé ñèñòåì òîíîã òºõººðºìæ¿¿äèéã àøèãëàäàã. Èõýâ÷ëýí íýã áîëîí îëîí àéëûí îðîí ñóóö çýðýã æèæèã áàðèëãóóäàä õýðýãëýäýã. Ìàíàé îðíû õóâüä ýíý òºðëèéí áàðèëãà õàðààõàí

áàðüæ ýõëýýã¿é áàéíà.

Òýã ýð÷èì õ¿÷íèé áàðèëãà

Èéì òºðëèéí áàðèëãóóäàä óëàìæëàëò ò¿ëø àøèãëàäàãã¿é áºãººä õàëààëòàíä øààðäàãäàõ äóëààíû õýìæýý ìàø áàãà, ò¿¿íèéã íàðíû êîëëåêòîð, íàðíû çàé – óñ òºðºã÷èéí çóóõ àøèãëàí õàíãàäàã áà áàðèëãàä øààðäàãäàõ öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷èéã íàðíû çàé, ñàëõèí ñýíñ çýðýã ñýðãýýãäýõ ýð÷èì õ¿÷ àøèãëàí õàíãàäàã. Èéì áàðèëãûã çºâõºí ñóäàëãàà ýðäýì øèíæèëãýýíèé çîðèóëàëòààð áàðüæ áàéãóóëæ áàéãàà áºãººä èõýýõýí õºðºíãº îðóóëàëò øààðäàãääàã ó÷èð îäîîãîîð ýäèéí çàñãèéí õóâüä àøèãã¿é áîëîâ÷ áàéãàëü îð÷èíä õàëã¿é ãýæ ä¿ãíýæ áîëíî.

Ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëòòýé áàðèëãóóä íü åðäèéí áàðèëãààñ íèëýýä îíöëîã ÿëãààòàé áàéäàã áºãººä àðõèòåêòóð òºëºâëºëò, äóëààí-òåõíèê, õàëààëò, àãààð ñýëãýëò çýðãýýðýý íèëýýä ºíäºð øààðäëàãà òàâèãääàã. Ýäãýýðèéã äàðààãèéí á¿ëã¿¿äýä òóñãàéëàí àâ÷ ¿çüå.



Õóðààíãóé

1. Õ¿í òºðºëõòºíèé ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýý óðüä áàéãààã¿é õýìæýýãýýð èõ áîëñîí áà õýðýãëýýíèé ºñºëò àñàð õóðäàöòàé íýìýãäýæ áàéíà.

2. Ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýýã õàíãàã÷ ò¿ëøíèé øàòàëòààñ ÿëãàðäàã õîðò õèéí¿¿ä íü äýëõèéí äóëààðàë, öàã àãààðûí ººð÷ëºëòèéí ãîëëîõ øàëòãààí áîëæ áàéíà. Ýíý õýâýýð ¿ðãýëæëýõ àâààñ õ¿í òºðºëõòºíä àñàð èõ àþóë í¿¿ðëýõ áîëíî.

3. Ýð÷èì õ¿÷èéã õýìíýõ íü ¿¿íýýñ ãàðàõ ãîë àðãà çàì þì. ¯¿íèé òóëä õýìíýëòòýé õýðýãëýýíä äàäàõ, õýìíýëòòýé òåõíèê òåõíîëîãè õýðýãëýõ, ñýðãýýãäýõ ýð÷èì õ¿÷èéã àøèãëàõ õýðýãòýé. ¯¿íèéã õýðýãæ¿¿ëýõ ãîë ñàëáàð áîë ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëòòýé áàðèëãà þì.

4. Åðäèéí áàðèëãàòàé õàðüöóóëàõàä õàëààëòàíä øààðäàãäàõ äóëààíû õýìæýý áàãà áàéõ áàðèëãûã ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëòòýé áàðèëãà ãýíý. Èéì áàðèëãà íü ò¿ëøíèé õýðýãëýýã áóóðóóëàõ, ò¿¿íèé øàòàëòààñ ¿¿äýëòýé õîðò õèéí õýìæýýã áàãàñãàõ õàìãèéí õÿëáàð ¿ð ä¿íòýé ãîë àðãà çàì þì.

Ò¿ëø íü øàòñàíààð äóëààí ÿëãàðóóëæ ýð÷èì õ¿÷ ãàðãàäàã ÷ áàéãàëü îð÷íûã áîõèðäóóëæ áàéäãèéã ñàíàõ õýðýãòýé !



Á¿ëýã 2

Ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëòòýé áàðèëãûí àðõèòåêòóð òºëºâëºëò

Áàðèëãûí àðõèòåêòóð òºëºâëºëò íü ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëòòýé áàðèëãûí õóâüä òîìîîõîí ¿¿ðýãòýé áàéäàã. Àðõèòåêòóð òºëºâëºëòèéã ñàéí õèéñíýýð äóëààíû ýð÷èì õ¿÷èéã 40 õ¿ðòýë õóâü õýìíýõ áîëîìæ á¿ðääýã. Àðõèòåêòóð òºëºâëºëòèéã õèéõèéí òóëä ýõëýýä áàðèëãûíõàà òóõàé ñàéòàð òºñººëºëòýé áîëîõ íü ÷óõàë. Áàðèëãà íü ãàäíà îð÷íû íºëººëëººñ õ¿íèéã òóñãààðëàõ ¿¿ðýãòýé áàéäàã. Áàðèëãà áàðèõ áîëîí ò¿¿íèéã àøèãëàõàä òîäîðõîé ýõ ¿¿ñâýð¿¿ä çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé áà ýäãýýð íü îðøèí ñóóã÷äûí òàâ òóõ áîëîí áóñàä õýðýãëýýã õàíãàõ çîðèóëàëòòàé.

Çóðàã 2.1 Áàðèëãûí ÷àíàð ò¿¿íä íºëººëºõ õ¿÷èí ç¿éë¿¿ä

Äàðààõ ¿íäñýí øààðäëàãóóäûã àðõèòåêòóð òºëºâëºëòºíä àíõààðàõ õýðýãòýé áàéäàã: - Ãàäíà ãàäàðãóóãèéí òàëáàéí õýìæýý áóþó áàðèëãûí õýëáýð îâîð áàãàòàé áàéõ - ªìíº ç¿ã ð¿¿ õàðñàí õàøèõ á¿òýýöèéí òàëáàéã àëü áîëîõ èõ áàéëãàõ - Ìàòåðèàëûí ñîíãîëò, áàéãàëèéí ãàðàëòàé áàðèëãûí ìàòåðèàë õýðýãëýõ - Áàðèëãàä äóëààí òóñãààðëàëò áîëîí äóëààí íººöëºõ ºíäºð ÷àíàðòàé ìàòåðèàë,

õèéö á¿òýýö õýðýãëýõ - Áàðèëãûí íàðíû ýð÷èì õ¿÷íèé àøèãëàëòûã íýìýãä¿¿ëýõ. Íàðíû èäýâõèã¿é áà

èäýâõèòýé ñèñòåì àøèãëàõ áîëîìæòîé áàéõ - ªðººíèé çîõèîí áàéãóóëàëò, á¿ñ÷ëýë. ªðººíèé çîõèîí áàéãóóëàëòàíä äóëààí

ñîëèëöîî áîëîí àãààð ñýëãýëòèéí îíöëîãèéã õàðãàëçàõ - Áàéãàëèéí ãýðýëò¿¿ëãèéã àëü áîëîõ èõ óðò õóãàöààòàé áàéõààð òîîöîîëîõ

Àëèâàà áàðèëãûã òºëºâëºõºä õýä õýäýí ñóóðü ìýäýýëë¿¿ä òîäîðõîé áàéõ øààðäëàãàòàé. ¯¿íä:

- Òóõàéí áàðèëãà áàðèãäàõ ãàçðûí øààðäëàãàòàé ¿íäñýí íºõöë¿¿äèéã òîãòîîõ áà òóõàéëáàë:

o Öàã àãààð (àãààðûí ñàð, æèëèéí äóíäàæ òåìïåðàòóð, ÷èéãëýã, íàðíû öàöðàãèéí ýð÷èì, íàðíû ºíäºð áîëîí àçèìóò, ¿¿ëøèëò, õóð òóíàäàñ, ñàëõèíû õóðä ÷èãëýë, òýäãýýðèéí äàâòàìæ)

o Ãàçðûí çóðàãëàë áóþó òîïîãðàô (ãàçðûí ºíäºðæèëò, õýâãèé)



o Óðãàìàë (ìîä, óðãàìëûí á¿òýö, òàðõàëò) o Áàéãàëèéí áà çîõèîìîë ñààä (áàéøèí áàðèëãóóäûí ºíäºðæèëò, áàéðøèë,) o Õºðñíèé á¿òýö, õºðñíèé óñíû ò¿âøèí, öýâäýãøèëò

- Áàðèëãàä øààðäëàãàòàé äóëààí öàõèëãààíû ýð÷èì õ¿÷íèé îéðîëöîî íººö, ýõ ¿¿ñâýð áàéãàà ýñýõ. (òºâëºðñºí öàõèëãààí, äóëààí õàíãàìæ, áèîìàññûí ýõ ¿¿ñâýð¿¿ä)

- Ýð÷èì õ¿÷íèé õóâüä õýìíýëòòýé, áàéãàëü îð÷èíä õàëã¿é áàéõ çîðèëãîîð òºëºâëºëòèéí áîëîí õèéö á¿òýýöèéí áîëîìæèò õóâèëáàðóóäûã áîëîâñðóóëæ, õàðüöóóëàõ

- Ñàíõ¿¿æèëòèéí áîëîìæèò ýõ ¿¿ñâýðèéã ñóäëàõ - Àøèãëàëòûí çàðäëûã óðüä÷èëàí òîîöîîëîõ - Öýâýð óñàí õàíãàìæ áîëîí áîõèð óñ çàéëóóëàõ ñèñòåìèéí òºëºâëºëò çýðýã

áîëíî.

Áàðèëãûí àðõèòåêòóð òºëºâëºëòºíä õàðãàëçàí ¿çýõ øààðäëàãàòàé çàðèì íýã õ¿÷èí ç¿éë äýýð æèøýý àâ÷ òàéëáàðëàÿ. Òîïîãðàô áóþó ãàçðûí ãàäàðãóóãèéí ººð÷ëºëò èõòýé ¿åä õîòãîð áîëîí õ¿éòýí àãààð õóðñàí õýñã¿¿äýä òýãø ãàäàðãóóòàé ãàçðûíõààñ 6 õ¿ðòýë ãðàäóñ öåëüñèéí íàì òåìïåðàòóðòàé áàéäàã.

Çóðàã 2.2 Áàðèëãûí ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýýíä òîïîãðàôèéí áàéðëàë íºëººëºõ íü Ñàëõèíû õóðä èõ áàéõ òóñàì äóëààí ñîëèëöîî èäýâõèæäýã òóë õ¿éòíèé óëèðàëä áàðèëãûí äóëààí àëäàãäàë èõñýõ øàëòãààí áîëäîã. ªíäºðëºã ãàçàð ñàëõèíû õóðä èõ áàéäàã áà ýíý íü ñàëõèíû õóðäíû ¿å¿¿ä íàðèéñäàãòàé õîëáîîòîé þì. ªíäðººñ õàìààðàí ñàëõèíû õóðä ÿëãààòàé áóþó òýãø ãàçàðò íàì, ºíäºðëºã ãàçàð àõèó õóðäòàé, õàðèí 20ì-ýýñ äýýø ºíäºðò õàðüöàíãóé èõ õóðäòàé áàéäàã. Ñàëõèíû çîíõèëîõ ÷èãëýëä áàéãàëèéí áîëîí çîõèîìîë ñààä áàéõ íü äóëààí àëäàãäëûã áóóðóóëàõàä ãîëëîõ õ¿÷èí ç¿éë áîëäîã. Ìîíãîë îðíû õóâüä áàðóóí, áàðóóí õîéä, õîéä ç¿ã ñàëõèíû äàâòàãäàë áóñàä ç¿ã ÷èãýýñ ºíäºð áàéäàã.

Çóðàã 2.3 Áàðèëãûí äóëààí àëäàãäàëä ñàëõèíû ãîëëîõ ÷èãëýëèéí ¿ç¿¿ëýõ íºëººëºë

Áàðèëãà á¿ð õàëààëòûí óëèðàëä ãàäíà õàøèõ õèéöýýðýý äàìæóóëàí äóëààí àëäàæ áàéäàã. Ýíý äóëààí äàìæóóëàëòààð àëäàãäàæ áàéãàà äóëààí íü áàðèëãûí ãàäíà õàøèõ á¿òýýö¿¿äèéí ãàäàðãóóí òàëáàéí õýìæýýíýýñ õàìààðäàã. Ýçýëõ¿¿í íü àäèë áîëîâ÷ ãàäíà ãàäàðãóóí òàëáàé áàãàòàé áàðèëãûí äóëààí àëäàãäàë áàãà áàéíà. Ãåîìåòðèéí õóâüä áºìáºðöºã áîëîí êóá õýëáýðòýé íü áàãà ãàäàðãóóòàé áàéäàã. Áàðèëãûí õýëáýð òºâºãòýé, ºíöºã áóëàí èõ áîëîõ òóñàì ãàäàðãóóí òàëáàé èõñýæ òýð õýìæýýãýýð äóëààí àëäàãäàë íýìýãääýã. Ãàäíà ãàäàðãóó áîëîí ýçýëõ¿¿íèé õàðüöààãààð (F/V) ýíý õàìààðëûã



òîäîðõîéëäîã áºãººä ýíý õàðüöàà áàãà áàéõ òóñàì áàðèëãûí äóëààí àëäàãäàë áàãà áàéíà.

0

50

100

150

200

250

300

350

1.75 1.5 1.25 1

Барилгын гадна гадаргуун талбай ба эзэлхүүний харьцаа

Q (кВт.цаг/м

2 жил

)

Çóðàã 2.4 à. Áàðèëãûí ãàäíà ãàäàðãóó áîëîí ýçýëõ¿¿íèé õàðüöààíààñ äóëààí àëäàãäàë õàìààðàõ íü; á. Ãàäíà ãàäàðãóóã áàðèëãóóäûã õîîðîíä íü çàëãàæ áàðüñàíààð áàãàñãàæ áîëíî.

Õºðñºí äîîðõè òåìïåðàòóð íü ãàäíà àãààðûí òåìïåðàòóðààñ õ¿éòíèé óëèðàëä ºíäºð, äóëààíû óëèðàëä íàì áàéäàã. Òóõàéëáàë Óëààíáààòàð õîòîä õºðñíèé õºëäºëòèéí ã¿í 2.7 - 2.9ì áàéäàã. Ýíý ã¿íýýñ äîîøõè õºðñíèé òåìïåðàòóð 0îÑ- ýýñ äýýø áàéíà. Áàðèëãûí õàøèõ á¿òýýöèéí òîäîðõîé õýñãèéã ãàçðûí

ãàäàðãààñ äîîø áàðüñíààð òóõàéí õýñãýýð àëäàõ äóëààí èë áàéõ õýñãèéíõýýñ õàðüöàíãóé áàãà áîëíî. Æèøýý íü: õàçãàé, õýâãèé èõòýé ãàçàð áàðèëãûí çàðèì õýñãèéã õºðñíººñ äîîø áàðüñíààð äóëààí àëäàãäëûã áóóðóóëàõ áîëîìæòîé þì. Õàðèí ýíý õýñýãòýý ÷èéãíýýñ òóñãààðëàõ ¿åèéã õèéõ çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé.

Çóðàã 2.5 Áàðèëãûí äóëààí àëäàãäàë áàðèëãûí õàøèõ á¿òýýöèéí õºðñíèé ã¿íä áàéðëàõ õýñãýýñ õàìààðàõ íü

Ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëòòýé áàðèëãûí àðõèòåêòóð òºëºâëºëòºíä àíõààðàõ íýã ãîë ç¿éë áîë íàðíû “èäýâõèã¿é” (ïàññèâ) áóþó õèéö á¿òýýöèéí òºëºâëºëòèéí àðãààð íàðíû äóëààíû ñèñòåìèéã àøèãëàõ ÿâäàë þì. Ýíý íü òóíãàëàã õàøèõ á¿òýýö áóþó öîíõîîð îðæ èðæ áàéãàà íàðíû öàöðàãèéã ºðºº òàñàëãààíû õàëààëòàíä áîëîìæòîé õýìæýýãýýð àøèãëàõ àðãà þì. Èíãýõäýý öîíõîîð àëäàãäàõ äóëààíûã àëü áîëîõ áàãà áàéëãàõ ¿¿äíýýñ ãýðëèéí íýâòð¿¿ëýëò ºíäºðòýé öîíõûã àøèãëàíà.



Çóðàã 2.6 Íàðíû èäýâõèã¿é äóëààí àøèãëàëò, õàðüöóóëàëò. Íàðíû èäýâõèã¿é ñèñòåìèéã òºëºâëºõèéí òóëä òóõàéí ãàçðûí íàðíû çàì, ºäºðò èðýõ íàðíû öàöðàãèéí ñàð áîëîí æèëèéí äóíäàæ õýìæýýã ìýäýõ íü ÷óõàë. ªäºðò èðýõ íàðíû öàöðàãèéí õýìæýýã òîîöîîíû àðãà÷ëàë áîëîí óñ öàã óóðûí ñòàíöóóäûí õýìæèëòèéí ¿ð ä¿íã àøèãëàí òîäîðõîéëíî. Íàðíû çàìûí õóâüä íàðíû ºíäºð áîëîí àçèìóòààð áàéãóóëàãääàã. Çóðàã 2.7. Íàðíû çàìûí äèàãðàìì

Áàðèëãà íü àëü áîëîõ æèëèéí òóðøèä, ¿ã¿éäýý õ¿éòíèé óëèðàëä á¿õýë ºäºðòºº íàð òóñ÷ áàéõààð áàéðëàõ ¸ñòîé. ¯¿íèéã çºâ òîãòîîõûí òóëä 12 ñàðûí 21-íèé 12:00 öàãèéí íàðíû öàöðàãààð òîîöîîëæ ýíý ¿åèéí íàðíû öàöðàã áàðèëãûí ºìíº õýñýãò ñ¿¿äýðëýãäýõã¿é òóñ÷ áàéõààð òºëºâëºõ õýðýãòýé.



200

250

300

350

400

450

Өмнө цонх бүрэнсүүдэрлэгдсэн

Хойд цонхсүүдэрлэгдээгүй

Өмнө цонх хагассүүдэрлэгдсэн Б.З

цонх сүүдэрлэгдээгүй

Өмнө цонх бүрэнсүүдэрлэгдээгүй

Q (кВт.ц/м2 ж

ил)

Çóðàã 2.8 Öîíõîîð àëäàãäàõ äóëààíû àëäàãäàë ñ¿¿äýðëýëòýýñ õàìààðàõ íü

Çóðàã 2.9 à. Áàðèëãûí ºìíº õýñýãò áàéðëàõ ñ¿¿äðýâ÷èéã ºâëèéí öàãò íàì áàéðëàëòàé íàðûã á¿ðýí íýâòð¿¿ëýõýýð, õàðèí çóí ºíäºð áàéðëàëòàé íàðûã ñ¿¿äýðëýæ áàéõààð òºëºâëºíº; á. ªìíº õýñýãò íàâ÷èò ìîä òàðüñíààð çóí ñ¿¿äýðëýæ õàðèí ºâºë íàâ÷ñàà óíàãààñíààð íàðûã ÷ºëººòýé íýâòð¿¿ëíý.

Ýíý õî¸ð àðãà íü ºâëèéí öàãò õàëààëòûí äóëààíû çàðäëûã, õàðèí çóí õºðãºëòèéí çàðäëûã áóóðóóëàõ à÷ õîëáîãäîëòîé.

Çóðàã 2.10 ªìíº òàëä áàéðëàõ áàðèëãûí ñ¿¿äýðëýëò áàðèëãûí äóëààí àëäàãäàëä íºëººëºõ íü



Øèëýí ãàäàðãóóãèéí äóëààí àëäàãäàë åðäèéí õàíà, õó÷èëò çýðýã õèéö¿¿äýýñ èõ áàéäàã. Öîíõíû øèëëýã ãàäàðãóó íü àëü áîëîõîîð ºìíº ç¿ã õàðñàí õàíàíä òîìîîõîí òàëáàéòàéãààð áàéðëàæ, á¿õ ºâëèéí òóðøèä ñ¿¿äýðëýãäýõã¿é áàéëãàæ ÷àäâàë õàëààëòûí óëèðàëä ýð÷èì õ¿÷èéã èë¿¿ ¿ð ä¿íòýé õýìíýæ ÷àäíà. Öîíõûã ºìíº ç¿ãýýñ 20 ãðàäóñààð õàçàéëãàí áàéðëóóëàõàä ë ýð÷èì õ¿÷ õýìíýõ áîëîìæ 5 õóâèàð áóóðäàã áàéíà. Õîéä ç¿ãò õàðñàí öîíõûã àëü áîëîõ áàãà òàëáàéòàéãààð òºëºâëºæ áàéõ õýðýãòýé.

Çóðàã 2.11 Öîíõíû áàéðøëààñ õàìààðàõ äóëààíû ýð÷èì õ¿÷íèé çàðöóóëàëò

Öîíõíû áàéðøèë Õóâèëáàð 1 Õóâèëáàð 2

ªìíº í¿¿ðýí òàëûí öîíõíû ýçëýõ õóâü 40% 5% Áàðóóí ç¿¿í òàëûí 10% 10% Õîéä òàëûí 5% 40% Äóëààíû ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýý 100% 130%

Íàðíû øóëóóí áîëîí ñàðíèñàí öàöðàãèéã øèíãýýñíýýð ãàäíà õàíà áîëîí õó÷èëòûí ãàäíà ãàäàðãóóãèéí òåìïåðàòóð ºñäºã. Òèéìýýñ áàðèëãûí ãàäíà ºíãºíä áàðààíäóó ºíãº ñîíãîõ íü äóëààí àëäàãäëûã áóóðóóëàõ áàñ íýã àðãà çàì þì. Ãýõäýý áàðèëãûí ãîî ç¿é, ãàäíà ºíãº ¿çýìæ çýðãèéã àíõààðàõ õýðýãòýé.

Çóðàã 2.12 ªâëèéí öýöýðëýã õýìýýãäýõ øèëýí òàãò íü íàðíû èäýâõèã¿é äóëààíû ñèñòåìèéí íýã òºðºë áºãººä äóëààí àëäàãäëûã áóóðóóëàõ ñàéí íºëººòýé.

Öîíõíû õóâüä òîì æèæèã áàéõ óó ãýäýãò àñóóëò áàéíãà òîõèîëääîã. Õýäèéãýýð ìàíàé îðîíä òóñãààðëàëò ñàéòàé öîíõ áàðèëãà áàéãóóëàìæèä òîäîðõîé õýìæýýãýýð àøèãëàãäàæ áàéãàà ÷ òýð á¿ð äóëààí òåõíèêèéí øààðäëàãà õàíãàõã¿é áàéíà. Äàí ãàíö òîéðñîí õ¿ðýýòýé òîì æèæèã öîíõíû õóâüä äóëààíû ã¿¿ð áóþó òåìïåðàòóðûí óíàëòààñ õàìààð÷ æèæèã öîíõíû 1 ì2-ààð àëäàõ äóëààí èõ áàéäàã. Íºãººòýéã¿¿ð ºìíº ç¿ãò áàéðëóóëñàí íºõöºëä òîì öîíõ íü èë¿¿òýé ýð÷èì õ¿÷èéã õýìíýäýã. Öîíõíû õóâüä íýã òîìîîõîí àñóóäàë áîë áèò¿¿ìæëýë áàéäàã. Ìóó ÷èãæýýñ áóþó áèò¿¿ìæëýëòýé ¿åä òîì õ¿ðýýòýé öîíõîîð àëäàõ äóëààí èõ áàéíà. Òèéìýýñ öîíõíû ðàì íü àëü áîëîõ áàãà, øèëëýãýýíèé òàëáàé èõ áàéõ íü áèò¿¿ìæëýëýýðýý ÷, íàðíû ãýðëèéí íýâòð¿¿ëýõ òàëààðàà ÷ èë¿¿ ñàéí áàéäàã.



Öîíõíû øèëëýã ãàäàðãóó íü ºäðèéí öàãò íàðíû ãýðëèéã íýâòð¿¿ëæ ýð÷èì õ¿÷ àâäàã õýäèé ÷ áàñ äóëààí àëääàã. Øºíèéí öàãò íàðíû ãýðýë áàéõã¿é áºãººä ãàäíà àãààðûí òåìïåðàòóð áóóð÷ öîíõîîð àëäàõ äóëààí èõýñäýã. ¯¿íèéã áàãàñãàõûí òóëä øºíèéí öàãò ò¿ð çóóðûí äóëààí òóñãààðëàõ àðãà õýìæýýã àâäàã. ¯¿íä õóéëìàë, æàëþçàí, õàâòàñò öîíõíû õààëò áîëîí õºøèãí¿¿ä îðäîã. Õààëò íü ìîäîí áîëîí äóëààëãûí ¿åòýé ìåòàë áîëîí õóâàíöàð ìàòåðèàëààð õèéãäñýí áàéäàã áà öîíõíû ãàäíà òàëààñ íýã òàëûí äóëààí òóñãààðëàõ ¿åèéã áèé áîëãîäîã. Ìºí ýíý õààëò íü çóíû öàãò íàðíû õýò õàëàëòààñ ÷ õàìãààëæ ºðººíä øààðäàãäàõ õºðãºëòèéã áàãàñãàäàã.

Çóðàã 2.13 Öîíõíû ò¿ð çóóðûí äóëààí òóñãààðëàã÷èä öîíõîîð àëäàõ äóëààí àëäàãäàëä íºëººëºõ íü.

Ò¿ð äóëààí òóñãààðëàã÷

Åðäèéí Óðò õºøèãòýé

Áîãèíî õºøèãòýé

Ãàäíà õààëòòàé

Ãàäíà õààëò áîãèíî õºøèãòýé

Äóëààí àëäàãäàë

100% 140% 90% 80% 70%

Îðîí ñóóöíû ºðººíèé òåìïåðàòóð 18-20îÑ áàéõ íü òîõèðîìæòîé ãýæ ¿çäýã. Ãýõäýý øºíèéí öàãò òóõàéëáàë óíòëàãûí ºðººíä 15îÑ õ¿ðòýë áóóðóóëàõ áîëîìæòîé. Ýíý íü ìºí äóëààíû ýð÷èì õ¿÷èéã õýìíýõ áîëîìæèéã á¿ðä¿¿ëäýã. Ìýäýýæ ºäºð á¿ð ¿¿íèéã òîõèðóóëàõ áîëîìæã¿é áºãººä ñ¿¿ëèéí ¿åèéí àâòîìàò òîõèðóóëãàòàé õàëààëòûí ñèñòåìä ºðºº áîëîí íèéò ñóóöíû òåìïåðàòóðûã ºäðèéí öàãóóä áîëîí äîëîî õîíîãèéí ãàðèãóóäààð íü ïðîãðàìì÷èëàí òîõèðóóëæ áîëäîã. ªðººíèé òåìïåðàòóðûã 2 õýìýýð óóðóóëàõàä æèëèéí õàëààëòûí äóëààíû õýðýãöýýã 3 - 5 õóâü áóóðóóëæ áîëíî. á

ªðººí¿¿ä á¿ãä èæèë òåìïåðàòóðòàé áàéõ øààðäëàãàã¿é áàéäàã. Òèéìýýñ ºðººí¿¿äèéã äóëààí ñýð¿¿í ãýæ àíãèëàí õóâààõ íü òîõèðîìæòîé. Èíãýñíýýð äóëààí äàìæóóëàëòààð ºðºº õîîðîíä àëäàõ äóëààíûã áóóðóóëäàã. Çî÷íû áîëîí àæëûí ºðººã àëü áîëîõ áàðèëãûí òºâ áîëîí ºìíº õýñýãò áàéðëóóëæ, õàðàíõóé ºðºº, óíòëàãûí ºðºº, ¿¿äíèé ºðºº çýðãèéã áàðèëãûí õîéä õýñýãò áàéðëóóëàõ íü èë¿¿ òîõèðîìæòîé.

Çóðàã 2.14 Ïàññèâ áàðèëãûí çàãâàð



Çóðàã 2.15 Ïàññèâ áàðèëãûí äàâõðûí áàéãóóëàëò

Ãàäíà õààëãûã ñàëõèíû ãîëëîõ ÷èãëýëèéí ýñðýã òàëä áàéðëóóëàõ íü õààëãà îíãîéëãîõîä ñàëõèíû äàðàëò áàãà áàéæ àãààð ñîëèëöîîã áàãàñãàõ áà óëìààð äóëààí àëäàãäëûã õàðüöàíãóé áóóðóóëíà.

Õóðààíãóé 1. Áàðèëãûí ãàäíà õàøèõ á¿òýýöèéí òàëáàé, ýçýëõ¿¿íèé õàðüöààã àëü áîëîõ áàãà áàéõààð òºëºâëºõ. Èíãýñíýýð ãàäíà õàøèõ á¿òýýöýýð àëäàõ äóëààí àëäàãäëûã áóóðóóëíà.

2. Àëü áîëîõ èõ øèëýí ãàäàðãóóã ºìíº òàëä, õàðèí áàãèéã õîéä òàëä òºëºâëºõ. Öîíõ íü áóñàä õàøèõ á¿òýýöýýñ èë¿¿òýé äóëààí àëääàã òóë íàð òóñàõ òàëä òºëºâëºñíººð íàðíû äóëààíû ýð÷èì õ¿÷èéã èë¿¿òýé àøèãëàõ áîëîìæ á¿ðäýíý. Øºíèéí öàãò áàéãàëèéí ãýðýëò¿¿ëýã áîëîí íàðíû öàöðàã àøèãëàõ áîëîìæã¿é ó÷èð öîíõíû ãàäíà òàëä íýìýëò õààëò õèéñíýýð öîíõíû äóëààí àëäàãëûã áóóðóóëíà.

3. Íàðíû ýð÷èì õ¿÷ àøèãëàõ áîëîæèéã àëü áîëîõ ò¿ëõ¿¿ òóñãàõ. Íàðíû èäýâõèòýé èäýâõèã¿é äóëààíû ñèñòåì àøèãëàõ áîëîìæòîé áàéõ. Íàðíû öàöðàã ºâëèéí óëèðàëä áàðèëãûí õàøèõ á¿òýýöýä ñààäã¿é òóñàõ, õàðèí çóíû óëèðàëä ñ¿¿äýðëýãäýæ áàéõààð òºëºâëºõ.

4. Ñàëõèíû õóðä èõñýõ òóñàì áàðèëãûí äóëààí àëäàãäëûí õýìæýý íýìýãääýã òóë ñàëõèíû ãîëëîõ ÷èãëýëä áàéãàëèéí ñààäûã àøèãëàõ, ¿ã¿é áîë çîõèîìîë ñààäûã áàðèõ. Õààëãûã ìºí ýñðýã òàëä íü áàéðëóóëàõ.

Ãàäíà õàøèõ á¿òýýöýä äóëààëãûí ¿åèéã òºëºâëºõ çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé.



Á¿ëýã 3

Áàðèëãûí õàøèõ á¿òýýöèéí äóëààí òåõíèê

Áàðèëãûí íîðì ä¿ðìèéí çààëòóóä íü òóõàéí áàðèëãàä àìüäàð÷ áàéãàà õ¿íèé òàâ òóõ, àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ çîðèëãîòîé áàéäàã. ¯¿íýýñ õàìãèéí íýí òýðã¿¿íèéøààðäëàãà áîë áè÷èë óóð àìüñãàëûí øààðäëàãàò íºõöºë áóþó äîòîð àãààðûí ÷àíàð áàéäàã. ªºðººð õýëáýë äóëààíû òàâ òóõ /êîìôîðò/ þì.

Çóðàã 3.1. à. Äóëààíû òàâ òóõàä íºëººëºõ õ¿÷èí ç¿éëñ, á. Äóëààíû òàâ òóõ ºðººíèé

àãààðûí òåìïåðàòóð áîëîí ãàäàðãóóãûí òåìïåðàòóðààñ õàìààðàõ íü Ýíýõ¿¿ òàâ òóõ íü òóõàéí ºðººíä áàéãàà õ¿íèé õóâöàñëàëò, àæëûí à÷ààëàë, õàøèõ á¿òýýöèéí äîòîð ãàäàðãóóãûí òåìïåðàòóð, ºðººíèé àãààðûí ÷àíàðààñ õàìààðäàã. Òóõàéëáàë îðîí ñóóöíû ºðººí äýõ àãààðûí òåìïåðàòóð 18-20îÑ àãààðûí õàðüöàíãóé ÷èéãëýã íü 40%-60% áàéõ íü òîõèðîìæòîé ãýæ ¿çäýã. Ýäãýýð çºâøººðºãäºõ

õýìæýýíýýñ èõ çºð¿¿òýé ¿åä õ¿íèé äóëààíû òàâ òóõ àëäàãäàæ óëìààð ýð¿¿ë ìýíäýä ñºðãººð íºëººëäºã. Ìàíàé îðíû õóâüä æèëèéí íèéò õóãàöààíû ãóðàâíû õî¸ðîîñ èõ õóãàöààíä äóëààíû òàâ òóõûã õàíãàõûí òóëä õàëààëòûí ñèñòåì øààðäàãääàã. Õàëààëòûí ñèñòåìä àõóéí õýðýãëýýíèé ýð÷èì õ¿÷íèé 70-80 õóâü çàðöóóëàãääàã. Óã ýð÷èì õ¿÷èéã áàãàñãàõ ãîë àðãà çàì áîë áàðèëãûí äóëààí àëäàãäëûã áóóðóóëàõ ÿâäàë ººðººð õýëáýë ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëòòýé áàðèëãûí ¿íäñýí øààðäëàãà áîë òóõàéí áàðèëãûí äóëààí àëäàãäàë àëü áîëîõ áàãà áàéõ. Áàðèëãûí õàøèõ á¿òýýöýýð äóëààí õýðõýí àëäàãäãèéã äàðààõ çóðãàí äýýð æèøýýëýí àâ÷ ¿çüå. Çóðàã 3.2 Õàøèõ á¿òýýöýýð àëäàãäàõ äóëààíû õýëáýð¿¿ä

Äóëààí ñîëèëöîî

Äóëààí ñîëèëöîî íü ¿íäñýí 3 àðãà çàìààð ÿâàãääàã. ¯¿íä:

1. Äóëààí äàìæóóëàëòààð ÿâàãäàõ äóëààí ñîëèëöîî. Ìàòåðèàëûí ôèçèê øèíæ ÷àíàðààñ õàìààðàõ áà öóëëàã õýñãýýð ÿâàãääàã. Ýíý ¿ç¿¿ëýëò íü òóõàéí ìàòåðèàëûí äóëààí äàìæóóëàëòûí êîýôôèöåíòýýð òîäîðõîéëîãäîã áà λ [Âò/ìîÑ] ãýæ òýìäýãëýãääýã.



2. Êîíâåêöèéí äóëààí ñîëèëöîî. Õàøèõ á¿òýýöèéí ãàäàðãóó áîëîí àãààðûí õîîðîíä ÿâàãäàíà. Àãààðûí óðñãàëûí ãîðèìîîñ ãîëëîí õàìààðíà. Äóëààí ºãºëòèéí êîýôôèöåíòýýð òîäîðõîéëîãäîíî. α [Âò/ì2îÑ]

3. Öàöðàãèéí äóëààí ñîëèëöîî. Àëèâàà õàëñàí ãàäàðãóó íü ººðººñºº äóëààíû öàöðàã ÿëãàðóóëäàã. Ýíý ÷ ÷àíàðààðàà ºðººíèé õàëñàí ãàäàðãóóãààñ ÿëãàðñàí äóëààíû öàöðàã òóíãàëàã õàøèõ á¿òýýöýýð àëäàãääàã. Ãýõäýý ýíý íü õàðüöàíãóé áàãà ãýæ ¿çýæ áîëíî.

ªºð íýã äóëààí àëäàãäëûí ýõ ¿¿ñâýð áîë àãààð íýâòð¿¿ëýëò. Áàðèëãûí õàøèõ á¿òýýöèéí íÿãò áóñ õýñã¿¿ä í¿õ ñ¿âýýð ãîë÷ëîí àëäàãääàã. Ýíý äóëààí àëäàãäàë ìàíàé îðíû õóâüä íèëýýä ºíäºð áîëîõûã ñóäàëãààãààð òîãòîîñîí áàéãàà. Çóðãàí äýýð òóñãàãäààã¿é íýã ç¿éë áîë ÷èéã áóþó óóð äàìæóóëàëò. ×èéã íü õàøèõ á¿òýýöèéí äîòîð õýñýãò õóðèìòëàãäñàíààð þóíû ò¿ð¿¿íä òóõàéí õàøèõ á¿òýýöèéí äóëààí òóñãààðëàëòûã áóóðóóëàõààñ ãàäíà ãýìòýýæ óëìààð áàò áºõ ÷àäâàðûã áóóðóóëàõ íýã øàëòãààí áîëäîã. Ýäãýýðèéã òóõàé òóñ á¿ð äýýð íü äýëãýðýíã¿é àâ÷ ¿çüå.

Äóëààí äàìæóóëàëò

Àëü ÷ îðíû áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí íîðì ñòàíäàðòàä õàøèõ á¿òýýöèéí äóëààí äàìæóóëàëòûã õÿçãààðëàñàí çààëò áàéäàã. Ñýð¿¿í á¿ñèéí îðíóóäàä äóëààí äàìæóóëàëò ¿ç¿¿ëýëò íü ìàø áàãà ìàòåðèàë áóþó äóëààëãûí ìàòåðèàëûã õàøèõ á¿òýýöýä àøèãëàõ çàìààð äýýðõ çààëòûã õýðýãæ¿¿ëäýã. Ìàíàé îðíû õóâüä äóëààí äàìæóóëàëòûã õàøèõ á¿òýýö á¿ð äýýð äóëààí äàìæóóëàëòûí ýñýðã¿¿öýë R áóþó äóëààí øèëæ¿¿ëýëòèéí êîýôôèöåíòèéí øààðäëàãàòàé õýìæýýã òîäîðõîéëîõ àðãà÷ëàë çààâðûã ÁÍáÄ -ä (Áàðèëãûí íîðì áà ä¿ðýì) çààæ ºãñºí áàéãàà. Ýíýõ¿¿ ýñýðã¿¿öëèéí äîîä õýìæýýã øààðäëàãàò ýñýðã¿¿öëèéí áîëîí õºðâ¿¿ëñýí ýñýðã¿¿öëèéí àðãààð òîäîðõîéëäîã. Ýñýðã¿¿öëèéí óòãà á¿ñ íóòàã á¿ðä áàãà õýìæýýíèé ÿëãàà áèé. Øààðäëàãàò ýñýðã¿¿öëèéí óðâóó õýìæèãäýõ¿¿íèéã äóëààí øèëæ¿¿ëýëòèéí êîýôôèöåíò ãýíý. Ýíý êîýôôèöåíòèéã ìàíàé îðîíä áîëîí õóó÷èí ÇÕÓ, áàðóóí åâðîïûí îðíóóäàä ê ¿ñãýýð, Èõ áðèòàíè áîëîí õîéä àìåðèêò U ãýñýí ¿ñãýýð òýìäýãëýäýã. Âò/ì2îÑ ãýñýí íýãæòýé.

Áàðèëãûí äóëààí òåõíèê.

Íèêèéí òîîöîî

Ãàäíà õàøëàãà á¿òýýöèéí äóëààí òåõíèêèéí òîîöîîãîîð ãàäíà õèéö¿¿äèéã (õàíà, øàë, õó÷èëò, öîíõ, õààëãà) õèéõ ìàòåðèàë, òýäãýýðèéí çóçààíûã ñîíãîæ, óëìààð äóëààí øèëæ¿¿ëýëòèéí êîýôôèöèåíò, ºðºº òàñàëãààíààñ àëäàãäàõ äóëààíû òîî õýìæýýã òîäîðõîéëíî.

Ñîíãîæ àâñàí õàøëàãà á¿òýýö íü äóëààí äàìæóóëàëòûí áà äààöûí øààðäëàãûã õàíãàõààñ ãàäíà áàðèëãà àðõèòåêòóðûí õóâüä çîõèìæòîé, ýäèéí çàñãèéí õóâüä õýìíýëòòýé áàéâàë çîõèíî. Õàøèõ á¿òýýöèéí äóëààí òåõèíêèéí òîîöîîã ÕÎÑÒÕÒÏ áóþó GHWFU 1.0 ïðîãðàììûã àøèãëàí ã¿éöýòãýõ áîëîìæòîé.

Óã ïðîãðàììûí 1, 2 äóãààð øàò áîëîí öîíõ õààëãà ãýñýí á¿ëã¿¿äýä äýýâýð õàíà øàë áîëîí öîíõ õààëãàíû äóëààí äàìæóóëàëòûí ýñýðã¿¿öëèéã òîîöîõ áîëîí íîðìûí çààëòòàé õàðüöóóëàõ òîîöîî áàãòñàí áàéãàà.



Çóðàã 3.3 Õóâèéí îðîí ñóóöíû ò¿ëøíèé õýðýãëýýíèé òîîöîîíû ïðîãðàììûí äóëààí äàìæóóëàëòûí ýñýðã¿¿öýë òîîöîõ õýñýã

Óã ïðîãðàìì íü ýíý íîìíû õàâñðàëò CD -íä (ýíý íîìûã óã CD –íä ìºí îðóóëñàí áîëíî) îðñîí áàéãàà òóë àøèãëàõ áîëîìæòîé. Õàðèí êîìïüþòåð áàéõã¿é íºõöºëä äàðààõ òîîöîîíû àðãà÷ëàëààð áîäîæ áîëíî. Ãàäíà õàøëàãà á¿òýýöèéí ¿åèéí çóçààí áîëîí äóëààí øèëæèëòèéí êîýôôèöèåíòûã îëîõ òîîöîîã ñ¿¿ëèéí ¿åèéí íîðì ä¿ðýìä íèéö¿¿ëýí òîîöîîíû õî¸ð àðãààð ã¿éöýòãýíý. ¯¿íä:

o Øààðäëàãàò ýñýðã¿¿öëèéí àðãà o Õºðâ¿¿ëñýí ýñýðã¿¿öëèéí àðãà

Äóëààí òåõíèêèéí òîîöîîã øààðäëàãàò ýñýðã¿¿öëèéí àðãààð òîîöîõ

Ýíý òîîöîî íü ãàäíà õàíà, àäàðòàé (÷åðäàê) áà õàâòãàé õó÷èëò, äóëààëãàã¿é çîîðèéí õó÷èëò, øàëíû äóëààí òåõíèêèéí òîîöîîíóóäààñ á¿ðäýíý. Ãàäíà õàøëàãà á¿òýýöèéã õèéõ ìàòåðèàëûã óðüä÷èëàí ñîíãîæ, ò¿¿íèéõýý äóëààí òåõíèêèéí ¿ç¿¿ëýëòèéí òîîöîîíû óòãóóäûã (4) íîìûí 1. 2. 3-ð õàâñðàëòóóäààñ àâáàë çîõèíî. Ýíý ¿ç¿¿ëýëò¿¿äýä íÿãò ρ0; õóâèéí äóëààí áàãòààìæ c0; äóëààí äàìæóóëàëòûí êîýôôèöèåíò



λÀèÁ; ìàòåðèàëûí ÷èéãëýã w îðîõ áà ýäãýýðèéã áàðèëãà áàðèõ ãàçðûí áîëîí ºðººíèé äîòîð áàéõ íîðì÷ëîãäñîí ÷èéãøèëýýñ õàìààðóóëàí àâíà. à. Äóëààí äàìæóóëàëòûí øààðäëàãàò ýñýðã¿¿öýë íü :

( )ít

nãtätäRøîR

∆

⋅−⋅= ;

ÂòÑîì2

−äR ªðºº òàñàëãààíû äîòîðõ àãààðààñ ãàäíà õàøëàãà á¿òýýöèéí

äîòîðõ ãàäàðãàä äóëààí äàìæèõ ¿åèéí èë÷èéí ýñýðã¿¿öýë

ääR α1= ;

ÂòÑîì2

−äα Õàøëàãà á¿òýýöèéí äîòîð ãàäàðãóóãèéí äóëààí ºãºëòèéí

êîýôôèöèåíò. Õàíà áà òýãø ãàäàðãóóò õó÷èëòàíä :

Ñîì

Âòä 278.=α

ät - Áàðèëãûí äîòîð àãààðûí òîîöîîíû òåìïåðàòóð (0Ñ),

ãt - Ãàäíà àãààðûí òîîöîîíû òåìïåðàòóð (0Ñ). ÁÍáÄ 2.01.01- 93- èéí 5-ð

õ¿ñíýãòýýñ àâíà. Õàðèí õó÷èëò áà øàëûã öóëëàã õèéöòýé ãýæ òîîöíî.

−n Òîîöîîíû òåìïåðàòóðóóäûí ( )ãä tt − ÿëãàâðûí áîäèò áóóðàëòûã òîîöñîí

êîýôôèöèåíò.

−∆ ít ªðºº òàñàëãààíû äîòîð àãààðûí áà õàøëàãà á¿òýýöèéí äîòîð ãàäàðãóó äýýðõ òåìïåðàòóðóóäûí íîðì÷èëñîí ÿëãàâàð (îÑ)

ääí tt τ−=∆ (îÑ)

−äτ Õàøëàãà á¿òýýöèéí äîòîð ãàäàðãóó äýýðõ òåìïåðàòóð. ¯¿íèéã øóóä àâ÷

òîîöîõ áîëîìæã¿é ó÷èð −∆ ít èéã íîðì÷èëñîí óòãààð àâ÷ òîîöîîä óã õèéöýý òîîöñîíû äàðàà òîäîðõîéëæ øàëãàíà.

Òåìïåðàòóðóóäûí íîðì÷ëîãäñîí çºð¿¿

ít∆ ¹

Áàðèëãà áà ºðººíèé íýð Ãàäíà

õàíà Àäðûí õó÷èëò áà äýýâýð

Õîíãèë çîîðü, ãàðöûí õó÷èëò

1 Îðîí ñóóö, ýì÷ë¿¿ëýõ ãàçàð, òºðºõ, õ¿¿õäèéí áàðèëãà, äîòóóð áàéð, åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëü

4

3

2

2 1-ä çààñíààñ áóñàä îëîí íèéòèéí áàðèëãà, íîéòîí áà ÷èéãòýéãýýñ áóñàä ãîðèìòîé çàõèðãàà àæ àõóéí áàðèëãà

4,5 4,0 2,5

3 Õóóðàé áà åðäèéí ãîðèìòîé ¿éëäâýðèéí áàðèëãà

tä-tõáà >7(tä- t õ)×0.8 áà >6

2,5

4 ¯éëäâýðèéí áîëîí áóñàä íîéòîí áà ÷èéãòýé ãîðèìòîé ºðºº

tä-tõ (tä-tõ)×0.8 2.5

Õ¿ñíýãò 3.1 Òåìïåðàòóðóóäûí íîðì÷ëîãäñîí çºð¿¿



tä- äîòîð àãààðûí òîîöîîíû òåìïåðàòóð tõ- õºëðºëò ¿¿ñýõ òåìïåðàòóð. Áàðèëãûí çóðàã òºñºë çîõèîõ íîðìîîð àâàõ äîòîð àãààðûí òåìïåðàòóð, õàðüöàíãóé ÷èéãøèëýýñ õàìààðíà. á.Áîäèò ýñýðã¿¿öëýýñ ¿íäýñëýí ñîíãîñîí õàøëàãà á¿òýýöèéí äóëààí øèëæèëòèéí êîýôôèöèåíòèéã îëíî.

ÑìÂò

RÊ

îÁî

21

;=

Óëààíáààòàð õîòûí õóâüä õàíûí õèéö äýýð øààðäëàãàò ýñýðã¿¿öëèéã òîäîðõîéëü¸

Rîø=0.115(18-(-30))⋅1/4=1.38

ÂòÑîì2

Õºðâ¿¿ëñýí ýñýðã¿¿öëèéí àðãààð òîîöîõ

Õºðâ¿¿ëñýí (íîðì÷ëîãäñîí) ýñýðã¿¿öýë íü òóõàéí õàøëàãà á¿òýýöèéí àøèãëàëòûí ¿åä äóëààí äàìæóóëàëòûã ýñýðã¿¿öýõ õàìãèéí áàãà íîðì÷ëîãäñîí ýñýðã¿¿öýë áºãººä øààðäëàãàò ýñýðã¿¿öýëòýé ÷àíàðûí õóâüä àäèë þì. Õºðâ¿¿ëñýí ýñýðã¿¿öëèéã áàðèëãûí òºðºë, õèéö á¿òýýöýä õàëààëòûí óëèðëûí õýì õîíîãîîñ õàìààðóóëàí òîäîðõîéëíî. Õýì õîíîãèéã îëîõäîî:

( ) nttÒ ãääõõ ⋅−=

Ýíä −ät Äîòîð àãààðûí òîîöîîíû òåìïåðàòóð; (îÑ) òóõàéí áàðèëãûí ãîëëîõ ºðºº

òàñàëãààíû íîðì÷ëîãäñîí òåìïåðàòóðààð àâíà.

−ãät Òóõàéí áàðèëãà áàðèãäàõ îðîí íóòãèéí ãàëëàãààíû ¿åèéí äóíäàæ òåìïåðàòóð;

( îÑ)

Õàøëàãà á¿òýýöèéí äóëààí äàìæóóëàëòûí õºðâ¿¿ëñýí ýñýðã¿¿öýë

Rîõ ; ì2 îÑ/Âò

ä/ä

Áàðèëãà áà ºðºº

Õàëààë òûí

óëèðëûí õýì õîíîã Tõõ ;

îÑ⋅õîíîã

Õàíà

Õó÷èëò

Àäðûí áà çîî ðèéí õó÷èëò

Öîíõ Õààëãà

1

Îðîí ñóóö, ýì÷èëãýý ñóâèëãàà, õ¿¿õäèéí áàðèëãà, ñóðãóóëü, äîòóóð áàéð

4000 6000 8000

2.8 3.5 4.2

4.2 5.2 6.2

3.7 4.6 5.5

0.4 0.53 0.55

2

1-ä çààñíààñ áóñàä îëîí íèéòèéí áàðèëãà, íîéòîí áà ÷èéãòýé ãîðèìîîñ áóñàä çàõèðãàà àæ àõóéí áàðèëãà

4000 6000 8000

2.4 3.0 3.6

3.2 4.0 4.8

2.7 3.4 4.1

0.38 0.43 0.48

3 Õóóðàé áîëîí åðäèéí ãîðèìòîé ¿éëäâýð

4000 6000 8000

1.8 2.2 2.6

2.5 3.0 3.5

1.8 2.2 2.6

0.27 0.31 0.39

Õ¿ñíýãò 3.2 Õàøëàãà á¿òýýöèéí äóëààí äàìæèëòûí õºðâ¿¿ëñýí ýñýðã¿¿öýë

Òàéëáàð: Õºðâ¿¿ëñýí ýñýðã¿¿öëèéí çàâñðûí óòãûã èíòåðïîëÿöèéí àðãààð îëíî. Íýãýíò äóëààí äàìæèëòûí õºðâ¿¿ëñýí ýñýðã¿¿öýë íü øààðäëàãàò ýñýðã¿¿öýëòýé ä¿éöýõ ó÷ðààñ áîäèò ýñýðã¿¿öýëòýé äýýðõèéí àäèë õàìààðàëòàé áàéíà.



Õàøèõ á¿òýýöèéí õºðâ¿¿ëñýí ýñýðã¿¿öýë íü õàëààëòûí óëèðëûí õýì õîíîãîîñ õàìààðíà. Óëààíáààòàð õîòûí ãàëëàãààíû óëèðëûí äóíäàæ òåìïåðàòóð –10.1îÑ, õàëààëòûí óëèðëûí ¿ðãýëæëýõ õóãàöàà 240 õîíîã ýíäýýñ õýì õîíîã íü Òõõ=(18-(-7.7))⋅240= 6168 Îðîí ñóóöíû áàðèëãûí õóâüä õàíûí õºðâ¿¿ëñýí ýñýðã¿¿öýë íü Ro

x= 3.56 ì2 îÑ/Âò.

Äóëààí òåõíèêèéí øààðäëàãà ¸ñîîð: Õî

Áî RR ≥ áàéõ áà ýäèéí çàñãèéí àøèãòàé áàéäëààð

Õî

Áî RR = áàéíà.

Äàðàà íü ãàäíà õàíàíû äîòîð áà ãàäíà ãàäàðãóó äýýðõ òåìïåðàòóð áîëîí õºëðºëò ¿¿ñýõ ýñýõèéã òîäîðõîéëîõ øààðäëàãàòàé. ¯¿íèé òóëä: Õàíûí äîòîð ãàäàðãóó äýýðõ òåìïåðàòóðûã îëáîë:

( ãäáä

ää ttRRt

o

−−=τ ) ; (0 Ñ)

Õàíûí ãàäíà ãàäàðãóó äýýðõ òåìïåðàòóðûã îëâîë:

( ãäáx-ä

äã ttRRt

o

−−=τ ) ; (0 Ñ)

õ-äR - Õàøëàãà á¿òýýöèéí äîòîð àãààðààñ ãàäàðãóó õ¿ðòýëõ äóëààí äàìæèëòûí ýñýðã¿¿öýë

nRRRRR ++++= ...21äõ-ä

R1; R2; Rn- ¿å¿äèéí äóëààí äàìæóóëàëòûí ýñýðã¿¿öýë

3. Äóëààí òåõíèêèéí òîîöîîíä àøèãëàäàã ººð íýã øàëãóóð áîë õàøèõ á¿òýýöèéí óóëçâàð õýñýã áîëîõ áóëàíãèéí òåìïåðàòóðûã øàëãàõ ÿâäàë þì. Áóëàíãèéí òåìïåðàòóð ºðººíèé àãààðûíõààñ õýò íàì áàéõ íü àãààð îãöîì õºð÷ ººðò àãóóëàãäàæ áàéãàà ÷èéãèéã àëäàæ óëìààð òýð õýñýãò öàíòàëò ¿¿ñäýã. Ýíý íü õàíûí äóëààí òóñãààðëàõ ÷àäâàðààñ õàìààðäàã. ªðº íèé áóëàíãèéí òåìïåðàòóðûã îëáîë: º

( ) ( ) ;.. ãäÁîäá ttR −⋅⋅−−= 0360180ττ (0Ñ)

Õºëðºëò ¿¿ñýõ öýãèéí òåìïåðàòóðûã îëáîë :

( )2002060755120 äö åt ⋅−−= ... ;

ªðººíèé àãààð äàõü óñíû óóðûí íàëàðõàé äàðàëò −äå

10018ºϕ

Ñtä îä

Åå == ; ìì ìºíãºí óñíû áàãàíà

−ºϕ ªðººíèé äîòîð àãààðûí õàðüöàíãóé ÷èéãëýã; (%)

Å - Õàíàñàí óñíû óóðûí íàëàðõàé äàðàëò

( )214011337477 ätÅ ⋅+⋅+= .. ; ìì ìºí. óñ. áàãàíà.

Òîîöîîíû ä¿íä: ät > äτ > áτ > öt áàéõ ¸ñòîé.

Ýíä äτ > öt áàéõ ¸ñòîé áà áτ > öt áàéõ òîõèîëäîëä áóëàíä öàíòàëò

¿¿ñãýõã¿é áàéõ àðãà õýìæýý àâíà. Äýýðõè äóëààí òåõíèêèéí íîðì íü óëñ îðîí á¿ðò õàðèëöàí àäèëã¿é áàéäàã.



Åâðîïûí áàðèëãûí äóëààëãûí íîðì, ñòàíäàðò (W/0Ñm2) [REHVA 2004] Õ¿ñíýãò 3.3

Óëñ (Îí)

Õóóëèéí çààëò

Áàðèëãûí òºðºë

U max. Ãàäíà õàíà

U max.Øàë

U max. Ñóóðü

U max. Õó÷èëò

U max. Öîíõs

Notes

Áåëãè (1987)

NBN B62-002 NBN B62-004

Îðîí ñóóö 0.6

0.60 -1.2 0.9

0.40-0.60

2.5-3.5

Øàëíû òàâèëòààñ õàìààðíà. Õó÷èëòûí á¿ñ íóòãààñ õàìààðíà.

Äàíè (1995)

Blding Regul.

§8.2. section 1

Îðîí ñóóö

0.40-0.30 0.3 0.3 0.25 2.9

Ôðàíö Îðîí ñóóö

0.40-0.60

1.0-1.35 - -

2.70-6.7

Ãåðìàí (2002)

Ýð÷èì õ¿÷íèé

õýìíýëòèéí æóðàì

Îðîí ñóóö / çàõèðãàà

0.45-0.35

0.40-

0.500.5

íàëóó:0.3

õàâòãàé: 0.25

2.0-1.7

Íîðâåã (1997)

TEK §8-2 (Technical Regulations under the

Planning and Building Act)

Îðîí ñóóö / çàõèðãàà Äîòîð òåìï

T>20°C 20°>T>15

°C 15°>T>10

°C 10°>T>0°

C

0.22 0.28 0.4 0.6

0.15-

0.60

Õàëààëòã¿é çîîðèíä Umax=0,8

0.15 0.2 0.3 0.6

1.6 2 2.5 3

Øàëíû õóâüä áàðèëãûí îíöëîãîîñ õàìààðíà.

Èõ Áðèòàíè (1995)

SI 1994 N°1850

Îðîí ñóóö 0.45

0.45-

0.35-

0.25-0.20

4.2-2.2

Õó÷èëòûí õèéöèéí îíöëîãîîñ õàìààðíà

Ç¿¿í Åâðîï :

Óëñ (Æèë)

Õóóëèéí çààëò

Áàðèëãûí òºðºë

U max. Ãàäíà õàíà

U max.Øàë

U max. Ñóóðü

U max. Õó÷èëò

U max. Öîíõ

Òàéëáàð

Áàëòûí îðíóóä (1999)

PHARE Guidelines 0.28 - - 0.22 2.1

×åõ Czech norm Project

0.34 0.30 -0.24

0.530.76

0.23 0.18

0,34 0.63 -0.95

2000 Õ.Õ 0.83 0.63 0.56 3.33 4000 Õ.Õ 0.63 0.45 0.4 2.22 6000 Õ.Õ 0.5 0.36 0.31 1.66 8000 Õ.Õ 0.42 0.29 0.26 1.43 10000 Õ.Õ 0.36 0.25 0.22 1.33

Îðîñ

12000 Õ.Õ 0.31 0.22 0.19 1.25

Öîíõíû ãàäàðãóó õàíûí Ãàäàðãóóí 25 õóâèàñ èõã¿é áàéíà.



Êàíàäûí ýð÷èì õ¿÷íèé íîðìûí îðîí ñóóöíû äóëààëãûí øààðäëàãà Õ¿ñíýãò 3.4

Õàëààëòûí õýì õîíîã

(18oC - ààñ äîîøõè)

Ãàäíà õàíà Umax

Çîîðèéí õàíà Umax

Äýýâýð áóþó òààçíû Umax

Øàë (õàëààëòã¿é òàëáàé äýýðõ) Umax

3500 õ¿ðòýë 0.33 0.33 0.22 0.21

3500-5000 0.28 0.33 0.18 0.21 5000-6500 0.24 0.33 0.15 0.15 6500-ààñ äýýø 0.19 0.33 0.11 0.11

Ìîíãîë îðíû ñóóðèí ãàçðóóäàä áóé çàðèì áàðèëãóóäàä õèéñýí ñóäàëãààãààð àìèíû îðîí ñóóöíû áàðèëãóóäûí äèéëýíõè íü äóëààí äàìæóóëàëò áóþó èë÷èéí ýñýðã¿¿öëèéí õàìãèéí áàãà øààðäëàãûã ÷ õàíãààã¿é áàéñàí.

Øèíý÷èëñýí Áàðèëãûí äóëààí-òåõíèêèéí íîðì ÁÍáÄ 2.01.01-92 äàãóó áàðèëãûí õàøèõ õèéöèéí äóëààí òóñãààðëàëòàíä òàâèãäàõ øààðäëàãa

Õ¿ñíýãò 3.5

Äóëààëãà

õèéõ ãàçàð Áàðèëãûí õèéö

Äóëààí øèëæ¿¿ëýëòèéí ýñýðã¿¿öýë “R”

(ì2.°Ñ/Âò)

Äóëààëãûí

ìàòåðèàëûí çóçààí (ñì)

Ãàäíà õàíûí äóëààëãà

3.5 – 4.2

10 - 15

Íàëóó äýýâðèéí äóëààëãà, æèøýý íü øóâóó íóðóóíû õîîðîíä

5.2 – 6.2

20 - 25

Àäðûí áóþó äýýä äàâõðûí òààç /õó÷èëòûí äóëààëãà

4.6 – 5.5

15 - 20

Çîîðèéí õó÷èëòûí

äóëààëãà

4.6 – 5.5

15 - 20

Øàëíû äóëààëãà

/çîîðèéí äàâõàðã¿é ¿åä/

-

5 - 10

Öîíõ, õààëãàíû ¿ç¿¿ëýëò

0.53 – 0.55

Ãóðâàí äàâõàð øèëòýé ýñâýë áóñàä



Òàéëáàð: -Äóëààëãûí ìàòåðèàëûí çóçààíûã ñîíãîõäîî äóëààí äàìæóóëàëòûí èëòãýëö¿¿ð

λ=0.04 Âò/ì°Ñ ¿ç¿¿ëýëòòýé äóëààëãûí ìàòåðèàëûã ñóóðü áîëãîâ, æèøýý íü 25-30 êã/ì3 ýçëýõ¿¿í æèíòýé õººñºíöºð õàâòàí.

Çóðàã 3.4 Õóâèéí îðîí ñóóöíóóäûí õàíûí èë÷èéí ýñýðã¿¿öýë õàìãèéí áàãàäàà 3.58 áàéõ ¸ñòîé /óëààí øóãàìààð õàìãèéí áàãà øààðäàãäàõ õýìæýýã çààñàí/

Æèøýý áîëãîæ íýã õàíàí äýýð òîîöîî õèéæ ¿çüå.

Çóðàã 3.5 Åðäèéí ä¿íçýí õàíà, ò¿¿íèéã äóëààëñàí õóâèëáàðóóä



Òîîöîî õèéõèéí ºìíº ìàòåðèàëóóäûí äóëààí òåõíèêèéí øààðäëàãàò ýñýðã¿¿öëèéã òîäîðõîéëü¸.

Ìàòåðèàëóóäûí äóëààí òåõíèêèéí ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä Õ¿ñíýãò 3.6

Ä/ä Ìàòåðèàë Ýçýëõ¿¿í æèí Äóëààí

äàìæóóëàëòûí êîýôôèöåíò

Çóçààí ì

¯åèéí äóëààí äàìæóóëàëòûí ýñýðã¿¿öýë

1 Ýëñ öåìåíòýí ºíãºëãºº

1600 0.76 0.01 0.013

2 Ä¿íç /íàðñ/ 500 0.14 0.15 1.07 3 Øèëýí õºâºí 50 0.06 0.05 4 Õººñºíöºð 100 0.041 0.05 5 Áàíç 500 0.14 0.02 6 Ñàâõ ìîä 500 0.14 0.05 7 Àñáåñòîí õàâòàí 1600 0.35 0.01 0.028 8 Ñàâõ

ìîä+Õººñºíöºð 1:11

(0.14⋅1+0.041⋅11) /12=0.049

0.05 1.02

9 Ñàâõ ìîä+øèëýí õºâºí 1:11

2 ººð ìàòåðèàë õîëèëäîæ îðñîí òóë òýäãýýðèéí ýçëýõ òàëáàéíààñ õàìààðóóëæ äóíäàæ äóëààí äàìæóóëàëòûí êîýô. òîäîðõîéëíî

(0.14⋅1+0.06⋅11) /12=0.066

0.05 0.75

10 Àãààðûí ¿å Çóçààíààñ õàìààðóóëæ (2. Õàâñðàëò 4) 0.05 0.14 11 Rä 0.115 12 Rã 0.043

Õàøèõ á¿òýýöèéí äóëààí äàìæóóëàëòûí ýñýðã¿¿öýë íü ãàäíà áîëîí äîòîð ãàäàðãóóãûí äóëààí äàìæóóëàëòûí ýñýðã¿¿öýë áîëîí õàíûí ¿å òóñ á¿ðèéí äóëààí äàìæóóëàëòûí ýñýðã¿¿öë¿¿äèéí íèéëáýðýýð òîäîðõîéëîãääîã. Rõ=Rä+ΣRìàò+Rã Õàíà òóñ á¿ðèéí õóâüä òîäðõîéëü¸. Ýõíèé õàíûí õóâüä ìàíàé îðîíä ò¿ãýýìýë áàéäàã õàíà. ¯¿íèéã ñàéæðóóëñàí 2 õóâèëáàð àâ÷ ¿çüå.

Õàíûí 3 õóâèëáàðààð õèéñýí äóëààí òåõíèêèéí òîîöîî Õ¿ñíýãò 3.7

Õàíûí òºðºë

a b c

Õàíûí á¿òýö

Ýëñ öåìåíòýí ºíãºëãºº Ä¿íç Àãààðûí ¿å /áèò¿¿/ Àñáåñòîí õàâòàí

Ýëñ öåìåíòýí ºíãºëãºº Ä¿íç Õººñºíöºð Àñáåñòîí õàâòàí

Áàíçàí ºíãºëãºº Àãààðûí ¿å /àãààð ñýëãýëòòýé/ Øèëýí õºâºí 2 äàâõàð Ä¿íç Õººñºíöºð Àñáåñòîí õàâòàí

Äóëààí äàìæóóëàë- òûí ýñýðã¿¿öýë

R12+R1+ R2+ R10+ R7+ R11 = 1.409

ì2 îÑ/Âò

R12+R1 +R2+ R8+ R7+ R11 =

2.019 ì2 îÑ/Âò

R12+2õR9 +R2+ R8+ R7+ R11 = 3.776

ì2îÑ/Âò Äóëààí øèëæ¿¿ëýë- òèéí êîýôôèöåíò

0.71 Âò/ì2 îÑ 0.49 Âò/ì2 îÑ 0.26 Âò/ì2 îÑ

Àãààðûí áèò¿¿ìæëýãäñýí ¿å íü äóëààíû òîäîðõîé õýìæýýãýýð òóñãààðëàíà.

Ãàäíà áàíçàí ºíãºëãºº øèëýí õºâºí ¿åèéí çàâñðààð ãàäíà àãààð îðæ áàéõ òóë áàíçíû äóëààí òóñãààðëàëòûã òîîöîõã¿é. Àãààð ñýëãýëòòýé àãààðûí ¿å



íü äóëààí òóñãààðëàõ- ã¿é õàðèí äóëààëãûí ÷èéãèéã çàéëóóëàõ ñàéí íºëººòýé.

Õàëààëòûí óëèðàëä õàíûí 1 ì2 òàëáàéãààð àëäàõ äóëààíû õýìæýý Q=Ê⋅ (18 îÑ - (-7.7îÑ)) ⋅240õîí⋅24 öàã= 148032⋅ ê

105102 Âò.ö

273%

72535 Âò.ö

188%

38488 Âò.ö

100%

Ýð¿¿ë àõóéí áîëîí äóëààí òåõíèêèéí øààðäëàãà õàíãàñàí ýñýõ

Õàíãààã¿é Õàíãààã¿é Õàíãàñàí

Äóëààíû ã¿¿ð áóþó òåìïåðàòóðûí îëîí õýìæýýñò îðîí

Õàøèõ á¿òýýöèéí äóëààí äàìæóóëàëòààð àëäàõ àëäàãäëûã íýìýãä¿¿ëäýã õ¿÷èí ç¿éë áîë õàøèõ á¿òýýöèéí óóëçâàð õýñã¿¿äýýð òåìïåðàòóðûí óíàëò ¿¿ñ÷ óëìààð äóëààí åðäèéí øóãàìàí õýñãèéíõýýñ èë¿¿òýé àëäàãääàã. Ìºí äóëààíû ôèçèê øèíæ ÷àíàð íü ÿëãààòàé ìàòåðèàëóóäûã õîëáîæ àøèãëàñàí íºõöºëä ýíý èë¿¿äýë äóëààí àëäàãäàë áèé áîëäîã. ¯¿íèéã òåìïåðàòóðûí îëîí õýìæýýñ îðîí áóþó äóëààíû ã¿¿ð ãýæ íýðëýäýã.

Çóðàã 3.6 Äóëààíû ã¿¿ðèéí òºðºë à. õàíûí áóëàí áóþó õî¸ð õýìæýýñò äóëààíû ã¿¿ðò, á. ÿëãààòàé ìàòåðèàëûí óóëçâàðò ¿¿ñýõ äóëààíû àëäàãäàë

Òóõàéí øóãàìàí õýñãèéí äóëààíû ã¿¿ðèéí äóëààí àëäàãäëûã TBTB lQ ψ⋅Σ= ãýñýí òîìú¸îãîîð îëîõ áà ýíý íü òóõàéí õýñã¿¿äèéí óðò áîëîí äóëààíû ã¿¿ðèéí äóëààí øèëæ¿¿ëýëòèéí êîýôôèöèåíòýýñ õàìààðíà. ¯¿íèéã òóõàéí õàøèõ á¿òýýöèéí äóëààí øèëæ¿¿ëýëòèéí êîýôôèöèåíòýä íýìýëò áàéäëààð òîîöîæ ºã÷ áîëäîã. ¯¿íä äóëààíû ã¿¿ðíýýñ øàëòãààëàõ äóëààí øèëæ¿¿ëýëòèéí êîýôôèöèåíòèéí ººð÷ëºëòèéã àøèãëàäàã áà äàðààõ àðãààð îëäîã.

AlK TBTB /)( ψ⋅Σ=∆ [W/(m2K)]

−TBψ = øóãàìàí äóëààíû ã¿¿ðèéí äóëààí àëäàãäëûí êîýôôèöèåíò [W/(m2 K)] l = Äóëààíû ã¿¿ðèéí óðò [ì] A = Òîîöîæ áóé õàøèõ á¿òýýöèéí òàëáàé [m2]

Öóë áëîêîí ºðëºã äýõ äàâõàð õîîðîíäûí õó÷èëò áîëîí ò¿¿íèé îãòëîë äàõü òåìïåðàòóðûí òàðõàëòûí çóðãèéã äîîð ¿ç¿¿ëëýý. ªíãº èæèë áàéõ õýñã¿¿ä íü èæèë òåìïåðàòóðòàé áàéíà.



Çóðàã 3.7 Ãàäíà õàíà áîëîí äàâõàð õîîðîíäûí õó÷èëòûí óóëçâàð õýñãèéí òåìïåðàòóðûí òàðõàëòûí ãðàôèê

ψTB[W/(m K)]/ f [ - ]

Äóëààí äàìæóóëàëò [ W/(m K) ]

Õàíûí çóçààí S 30,0 cm 36,5 cm

42,5 cm 0,12 0.023 0,911 0,046 0,908 0,058 0,907

0,16 0,017 0,892 0,043 0,890 0,056 0,889

0,21 0,007 0,871 0,038 0,870 0,054 0,869

Õ¿ñíýãò 3.8. Çóðàã 3.7 äýýðõ çàíãèëààíû õàíûí çóçààíû ¿ç¿¿ëýëòýýñ õàìààðñàí äóëààí ã¿¿ðèéí äóëààí àëäàãäëûí êîýôôèöåíò

Çóðàã 3.8 Õºíãºí áëîêîí ºðëºãòýé ñóóöíû äóëààíû ã¿¿ð ¿¿ñýõ óóëçâàð õýñã¿¿ä



Äóëààíû ã¿¿ðýýð àëäàõ äóëààí àëäàãäëûã áóóðóóëàõûí òóëä òóõàéí õýñãèéí äîòîð áîëîí ãàäíà òàëààñ äóëààëãûí ìàòåðèàëûã íýìýëò áàéäëààð òºëºâëºæ ºãäºã. Çóðàã 3.9 Äóëààíû ã¿¿ðèéã áàãàñãàõûí òóëä íýìýëò äóëààëãà òºëºâëºäºã. ×èéã, ÷èéãøèëò

Áàðèëãûí ìàòåðèàë á¿ð ººðèéí õóâèéí ÷èéãòýé áàéäàã. Õàðèí ýíýõ¿¿ ÷èéãèéí èõñýæ, áàãàñàõ íü îð÷íû àãààðûí õàðüöàíãóé ÷èéãøèëýýñ õàìààðäàã. Ìàòåðèàë á¿ð ÷èéãëýã àãààðààñ ººðòºº ÷èéã òàòàæ àâàõ áà ìºí õóóðàé àãààðò ÷èéãýý àëääàã øèíæ ÷àíàðòàé áàéäàã. Îðîí ñóóöíû òàñàëãààíû òåìïåðàòóð 18-220Ñ áàéõàä ºðººíèé àãààðûí ÷èéã 40-60% áàéõûã õýâèéí ãýæ ¿çíý. (ÁÍáÄ 2.01.03-92/2003-ã õàðàõ)

Áàðèëãûí äîòîðõè ÷èéã õýðõýí á¿ðýëääýãèéã äîîðõè çóðàã äýýð ¿ç¿¿ëýâ.

Çóðàã 3.10 Áàðèëãûí ÷èéãøèëòèéí á¿ðäýë

Ìàòåðèàëûí õóâèéí ÷èéãøèëèéí õýìæýý W-ã îëîõäîî òóõàéí ìàòåðèàëûí õ¿íäèéí G1 æèíã æèãíýæ îëñîíû äàðàà óã ìàòåðèàëàà òîãòìîë æèíòýé áîëòîë íü õàòààæ õ¿íäèéí æèí G-ã îëîîä

W=G

GG −1 * 100% òîìú¸îãîîð áîäîæ ãàðãàíà.

Æèøýý íü: - Ìîä íü óñûã õàìãèéí èõýýð ñîðæ àâäàã áàðèëãûí ìàòåðèàëóóäûí íýã áºãººä àãààðûí ÷èéãëýã 50-èàñ 60% õ¿ðýõýä ë 1ì ìîä 5ë õ¿ðòýë óñûã ñîðæ àâàõ ÷àäâàðòàé áàéäàã.

3

Áàðèëãûí ìàòåðèàëûí ÷èéãèéã ÷èéã õýìæèã÷ ýëåêòðîí áàãàæààð õýìæèæ òîäîðõîéëîõ íü öàã õýìíýñýí, áàñ ïðàêòèê à÷ õîëáîãäîëòîé áàéäàã. Äîîð ¿ç¿¿ëæ áóé áàãàæóóä íü 2ø òºìºð ç¿¿òýé áºãººä òýäãýýðèéã øàëãàõ ìàòåðèàë ðóóãàà õàòãàí îðóóëæ ÷èéãèéí õýìæýýã òîäîðõîéëíî.



Çóðàã 3.11. ×èéã õýìæèã÷ ýëåêòðîí áàãàæóóä

Àëèâàà ìàòåðèàë íü ÷èéã àâ÷, àëäàæ áàéõäàà õººëò áîëîí ñóóëòûí äåôîðìàöèä áàéíãà îðæ áàéäàã òóë áàðèëãûí ìàòåðèàëóóä, á¿òýýö, ýäëýë¿¿äèéã áàðèëãà áàðüæ áàéõ áîëîí àøèãëàëòûí ÿâöàä àãààð, õºðñíèé áîëîí õóðûí óñ, ÷èéãíýýñ ñàéòàð õàìãààëñàí áàéõ øààðäëàãàòàé. ×èéãøèëò öààø óäààí ¿ðãýëæëýõ þì áîë äîîð çóðàãò ¿ç¿¿ëñýí ñºðºã íºëººëë¿¿ä ¿¿ñ÷, áàðèëãûí ÷àíàð ìóóäàæ àøèãëàëòûí õóãàöàà áîãèíîñîõ àþóëòàé áîëíî.

Çóðàã 3.12 Áàðèëãàä ÷èéãèéí ¿ç¿¿ëýõ íºëºº



Óñ òóñãààðëàõ ÷àíàð ãýæ òîäîðõîé äàðàëòòàé óñûã ìàòåðèàëûí çóçààíû äàãóó íýâòð¿¿ëýõã¿é áàéõ ÷àíàðûã õýëíý.

Çóðàã 3.13 ×èéã òóñãààðëàõ ìàòåðèàë áîëîí óãñðàëò

Îð÷èí ¿åä áàðèëãàä óñ, ÷èéã òóñãààðëàõ ìàòåðèàëóóäûã ºðãºí àøèãëàõ áîëñîí. Æèøýý íü: õóéëìàë õóâàíöàð (ïîëèýòèëåí) ìàòåðèàëóóä, øèë, òºìðèéí òºðëèéí ìàòåðèàëóóä, õàð äàâèðõàé (õàð òîñ), õàð öààñ, óñ òóñãààðëàã÷ ò¿ðõëýã áà ºíãºëãººíèé çóóðìàãóóä îðíî. Öàíòàëò íü ºâëèéí óëèðàëä (-50Ñ – ààñ áàãà òåìïåðàòóðòàé óëèðàë) èõýâ÷ëýí öîíõ, õààëãàíû áîëîí õ¿éòýí àãààð ñèéãýí îðæ èðæ áóé õàíûí áóëàí, øàë, õàíà òààçíû çàëãààñóóäààð ¿¿ñäýã ìºñºí äàâõàðãà þì. Öàíòàëò íü áàðèëãûí ìàòåðèàëûí ÷àíàð áîëîîä õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíäýä ñºðºã íºëººòýé òóë ¿¿ññýí äàðóéä íü äîîðõè àðãóóäààð çàñâàðëàí àðèëãàæ áàéõ õýðýãòýé.

Öîíõíû øèëèéã öîíõíû õ¿ðýýíä ñóóðèëóóëàõäàà çàìàñê, ðåçèíýí æèéðãýâ÷ áîëîí ñèëèêîíîí öàâóóã ÿìàð ÷ çàé çàâñàðã¿éãýýð øàõàæ õèéñýí áàéõ ¸ñòîé. Ìºí õààëãà, öîíõíû áàéíãà íýýãäýæ, õààãäàæ áàéäàã õýñãèéí ðåçèíýí æèéðãýâ÷¿¿äèéã çºâ õèéæ, àãààð ñèéãýæ áóé ýñýõèéã áàéíãà øàëãàæ áàéâàë çîõèíî. Õàíà, øàëíû áîëîîä õàíà, òààçíû çàëãààñóóäààð äóëààí àëäàæ áóé òîõèîëäîëä 5ìì-ýýñ äýýø àí öàâ áàéâàë çîðèóëàëòûí ñàâòàé õººñºðäºã äóëààëàã÷èéã øàõàõ áà 5ìì-ýýñ áàãà àí öàâ, öóóðàëòàíä öåìåíò, øîõîéí øèíãýí çóóðìàãèéã øàõóóðãààð øàõàæ áèò¿¿ëíý.

Åð íü ãàäíû óñ ÷èéãíýýñ õàìãààëàõûí òóëä äýýâýð, õàíà, ñóóðèéí õýñã¿¿äýä óñ òóñãààðëàã÷èéã ñàéí õèéõ õýðýãòýé. Ñóóðèéí îðîéã õàð òîñîîð 2-3 óäàà õóëäàæ õàìãààëíà. Áîðîîíû óñ çàéëóóëàã÷ õîîëîéíîîñ ñóóðèéí îð÷èì õºðñºíä èõ õýìæýýíèé óñ õóðèìòëàãäàõààñ ñýðãèéëæ íýìýëò óÿí õîîëîéã íýìæ çàëãàñíààð óñûã ñóóðèàñ õîëäóóëæ áîëíî



Çóðàã 3.14 Õóðûí óñ çàéëóóëàõ õîîëîé

Ìºí áåòîíîí áîëîîä ãºëãºð ãàäàðãóóòàé õàíàíä äàâèðõàéí õîëüöòîé óñ òóñãààðëàã÷èéã ò¿ðõýæ áîëîõ áà 1:2, 1:4 õàðüöààòàé öåìåíòýí çóóðìàãààð õàíàíä 2 - 3.5 ñì çóçààí ¿åòýé óñ òóñãààðëàã÷èéã õèéæ áîëíî. Ìºí õºëääºãã¿é ïîëèìåð, ïîëèýòèëåí, ïîëèïðîïèëåí, ïîëèâèíèëõëîðèä õóéëìàë õóóäñàí ìàòåðèàëóóäûã õàíà áîëîîä äýýâðèéí õýñýãò óñ òóñãààðëàã÷ áîëãîí àøèãëàíà.

Çóðàã 3.15 Óñ òóñãààðëàã÷èéã õèéõ áàéäàë

Àãààð íýâòð¿¿ëýëò

Àãààð íýâòð¿¿ëýëò (èíôèëüòðàöè) áóþó áàðèëãûí õàøèõ á¿òýýö¿¿äèéí íÿãò áóñ õýñýã, í¿õ ñ¿âýýð ãàäàãøèëæ áóé õàëóóí àãààð íü äóëààí àëäàõ íýã ¿íäñýí øàëòãààí áîëäîã. Áàðèëãûí áèò¿¿ìæëýëèéã ñàéæðóóëñíààð ýíý àëäàãäëûã áóóðóóëæ áîëíî. Àãààð íýâòð¿¿ëýëòèéã òîäîðõîé õýìæýýíä áàéõûã çºâøººðäºã. Ýíý íü äîòîð àãààðûí ÷àíàðòàé õîëáîîòîé. Èõýíõ îðîí ñóóö îëîí íèéòèéí áàðèëãàä ºðººíèé ýçýëõ¿¿íòýé òýíöýõ¿éö àãààðûã öàãò íýã óäàà ñýëãýæ, ãàäíààñ öýâýð àãààð îðóóëæ äîòðîîñ áîõèðäñîí àãààðûã çàéëóóëàõ ¸ñòîé. ¯¿íèéã òîäîðõîéëîõ õýìæèãäýõ¿¿íèéã àãààð ñýëãýëòèéí äàâòàìæ ãýíý. Îð÷èí ¿åèéí õèéöèéí ñóóöàíä òàâèãäàõ ÷óõàë øààðäëàãûí íýã íü àãààðûí íýâòð¿¿ëýëò áóþó èíôèëüòðàöèéã õÿíàõ ÿâäàë þì. Ýíý íü äàðààõ àøèãòàé òàëòàé.

o Äóëààí àëäàãäàë áóóðñíààð ò¿ëøíèé çàðöóóëàëò áàãàñíà. o Õ¿éòýí îð÷èíã¿é, ñàëõè ñèéãýõã¿é áîëæ, îðîí ñóóöíû àÿ òóõ íýìýãäýíý. o Áàðèëãûí õèéö, õýñýãëýë ÷èéãýíä ãýìòýõýýñ õàìãààëíà. o Ñóóö èë¿¿ öýâýð, äóó ÷èìýý áàãàòàé íàì ã¿ì áîëíî

Àãààð íýâòð¿¿ëýëòèéã õÿíàõ õàðüöàíã¿é ýíãèéí 3 àðãà áèé. ¯¿íä:

o Áàðèëãûí õàøëàãà õèéöèéí íÿãò áóñ õýñãèéã áèò¿¿ìæèëæ àãààð íýâòð¿¿ëýëòèéã áàãàñãàõ çàéëñõèéõ,

o Öýâýð àãààð îðóóëæ, áîõèðäñîí àãààðûã çàéëóóëàõ, o Õàëààëòûí çóóõíû òàòàëòûã ñàéæðóóëñíààð ò¿ëøèéã ã¿éöýä øàòààõ.



Áàðèëãà, ºðºº òàñàëãààíû áèò¿¿ìæëýëèéã øàëãàæ òîãòîîäîã îëîí àðãà áàéõ áà ýäãýýðýýñ õàìãèéí ýíãèéí, òîõèðîìæòîé íü ‘Blower Door’ õýìýýõ òóðøèëòûí áàãàæààð òîäîðõîéëäîã àðãà þì. ¯íäñýí àðãà íü ãàäíà áîëîí äîòîð àãààðûí äàðàëòûí çºð¿¿ã 50 Ðà áîëãîõîä øààðäàãäàõ àãààðûí óðñãàëûí òîî õýìæýýã òîäîðõîéëîõ. Ýíý òóðøèëòûí íºõöºë íü îëîí óëñûí ñòàíäàðòààð áàòàëãààæñàí áàéäàã. 50Ïà äàðàëòûí çºð¿¿ îéðîëöîîãîîð 9ì/ñ õóðäòàé ñàëõè õàíàíä ýãö ÷èãëýëýýð ¿éë÷ëýõýä áèé áîëäîã. Ìàíàé îðîíä ò¿¿âýðëýæ àâñàí 110 ñóóöíû áàðèëãàä õèéñýí ñóäàëãààãààð àãààð ñýëãýëòèéí äàâòàìæ íü èõýíõ àéëûí õóâüä äóíäæààð 24 áàéñàí. Äýýðõè äóíäàæ ãýýä áàéãàà àãààð ñýëãýëòèéí äàâòàìæ 24 íü 10 õ¿ðòýë áàéõàä õàíãàëòòàé ãýæ ¿çäýã.

Çóðàã 3.16 Ìàíàé îðíû 110 àéëûí àìèíû îðîí ñóóöíû áàðèëãàä

õèéñýí áèò¿¿ìæëýë øàëãàñàí õýìæèëòèéí ä¿í Áàðèëãûí õàøëàãà õèéöýä àí öàâ, í¿õ ñ¿â áàéõ, ìºí ñóóöíû ãàäíàõ áîëîí äîòîðõè àãààðûí äàðàëò çºð¿¿òýé áàéñíààð õàøëàãà õèéöýýð àãààð õºäºëãººíä îðäîã áàéíà. Àãààðûí äàðàëòàíä çºð¿¿ ¿¿ñýõ ¿íäýñ øàëòãààíóóä íü: ñàëõè, òåìïåðàòóðûí çºð¿¿, íàñîñ áîëîí ñýíñ þì

Çóðàã 3.17 Àãààðûí äàðàëòûí çºð¿¿ ¿¿ñýõ õýëáýð. à. Ãàäíà àãààðûí òåìïåðàòóð äîòîð àãààðààñ íàì ¿åä òåìïåðàòóðûí çºð¿¿íýýñ ¿¿ñýõ äàðàëò Ðt íü ºðººíèé äýýä õýñãýýð ñèéðýãæèëòòýé äîîä õýñãýýð èë¿¿äýë äàðàëò áèé áîëãîñîí áàéíà. á. Ñàëõèòàé ãàäíà äîòîð àãààðûí òåìïåðàòóð èæèë ¿åä. Ñàëõèíû õóðä ν ¿åä ò¿¿íýýñ ¿¿ñýõ äàðàëòûí õýìæýý P íü ñàëõèíû ÷èãëýëä áóé õàíàíä èë¿¿äýë õàðèí ýñðýã òàëä /íºìºð òàëä/ õàíàíä ñèéðýãæèëò ¿¿ñãýñýí áàéíà. â. Äýýðõ õî¸ð òîõèîëäëûí àëü àëèíä íü ¿éë÷èëæ áàéõàä ã. Òåìïåðàòóðûí çºð¿¿ ñàëõèíààñ ãàäíà äîòîð òàëä çàéëóóëàõ ñýíñ àæèëëàæ áàéãàà ¿åä.



×èéã íü óóð õýëáýðýýð àãààðò àãóóëàãäàæ áàéäàã. Ýíý ÷èéãòýé àãààð ñóóöíû õàøëàãà õèéöýä íýâòýðâýë èë¿¿äýë ÷èéã íü êîíäåíñàöëàãäàæ õóðèìòëàãäàíà. Óñíû ÷èéã ìºí ìàòåðèàëä øóóä íýâ÷èõ áàéäëààð íýâòýðíý. ×èéã íýâ÷èëòýýñ õàìãààëàõ çîðèëãîîð õ¿éòýí ñýð¿¿í óóð àìüñãàëòàé îðíóóäàä óóð òóñãààðëàã÷èéã õýðýãëýõ áà èíãýõäýý õàøèõ õèéöèéí äîòîð òàëä áàéðëóóëíà. Õýðýâ ò¿¿íèéã õàøèõ õèéöèéí ãàäíà òàëä áàéðëóóëáàë ÿëçðàë áîëîí çýâðýëò ¿¿ñãýõ ýðñäýëòýé. Óóð íýâòð¿¿ëäýãã¿é ìàòåðèàëûã (òºìºð, õºíãºí öàãààí á¿ðõýâ÷, ïîëèýòèëåí çýðýã) àãààðæóóëàëòã¿éãýýð õàøëàãà õèéöèéí ãàäíà òàëä õýðýãëýæ áîëîõã¿é. Õ¿éòýí óóð àìüñãàëòàé áàðóóíû îðíóóäàä ïîëèýòèëåíèéã óóð òóñãààðëàã÷ áîëãîí õýðýãëýäýã. Ýíý íü ìºí àãààð íýâòðýëòèéã õààõàä èõýýõýí à÷ õîëáîãäîëòîé.

Àãààð òóñãààðëàã÷ / áèò¿¿ìæëýã÷

Äóëààëãà íü ãàäíààñ ñàëõè îðæ èðýýä áóöàæ ãàäàãøëàõ (ñàëõè òóñãààðëàã÷), àãààð ãàäíààñ äîòîãø ýñâýë äîòðîîñ ãàäàãø óðñàõààñ (àãààð òóñãààðëàã÷) õàìãààëàãäñàí áàéõ ¸ñòîé. Ãàäíààñ àãààð íýâòðýõýýñ äóëààëãûã õàìãààëàõûí òóëä ñàëõè òóñãààðëàã÷èéã õàøèõ õèéöèéí ãàäíà òàëä õèéäýã. Áàðèëãûí ãàäíà á¿ðõýâ÷, áàðèëãûí õàð öààñ çýðýã áàðèëãûí ñòàíäàðò ìàòåðèàë íü ãàäíà ñàëõèíû òóñãààðëàã÷ áîëäîã. Àãààð òóñãààðëàã÷ íü õàøëàãà õèéöýýð àãààðûí óðñãàë íýâòðýõýýñ (äîòðîîñ ãàäàãø, ãàäíààñ äîòîãø íýâòðýõ àãààðûí óðñãàë)ñýðãèéëæ, õààæ ºãäºã. Èíãýñíýýð àãààð òóñãààðëàã÷ äàðààõ 2 ÷óõàë ¿¿ðãèéã ã¿éöýòãýíý. ¯¿íä:

- Õàøèõ õèéöýýð àãààðûí ãàäàãø, äîòîãø óðñãàë ÿâàãäàõààñ ñýðãèéëñíýýð äóëààí àëäàãäëûã áàãàñãàäàã.

- Õàøèõ õèéöýä óóðûí êîíäåíñàöààð õºëðºëò ÿâàãäàæ ÷èéã ¿¿ñýõýýñ äóëààëãà áà á¿òýýöèéã õàìãààëäàã.

Àãààð òóñãààðëàã÷èéã õàøèõ õèéöèéí äîòîð òàëä õèéâýë òýðýýð äóëààí áàéíà. Ò¿¿íèéã ìºí óóð òóñãààðëàã÷òàé õîñëóóëàí õèéæ áîëîõ áà èíãýñíýýð äîòîð àãààð õàøëàãà õèéöýýð íýâòðýí ãàäàãøèëæ êîíâåêöèéí äóëààí àëäàãäàõààñ ñýðãèéëäýã. Ñàéí ÷àíàðòàé àãààð òóñãààðëàã÷ äàðààõ øèíæ ÷àíàðòàé áàéõ ¸ñòîé. ¯¿íä:

- Á¿õ óóëçâàð, ºíöºã, àí öàâ, í¿õ, óðàãäàëò çýðãèéã ñàéòàð áºãëºõººð ¿ðãýëæýýð õèéñýí áàéõ - Àãààð íýâ÷äýãã¿é - Ýäýëãýýòýé - Àãààðûí äàðàëòûí ÿëãààã òýñâýðëýõ õàòóó, áàò áºõ áàéõ.

Àãààð òóñãààðëàã÷èéí ¿¿ðãèéã ñàéí ã¿éöýòãýõèéí òóëä àãààð òóñãààðëàã÷èéí ñèñòåì íü õîîðîíäîî íèéëñýí óóëçâàðààðàà áèò¿¿ìæëýãäñýí îëîí õýñãýýñ òîãòäîã. Àãààð òóñãààðëàã÷èéí á¿òöèéí æèøýýí¿¿ä: Õàíà, òààçíû èõ õýìæýýíèé ãàäàðãóóä õèéäýã ãèïñýí õàâòàí, øàâàðäëàãà áîëîí äîòîð ºíãºëãººíèé áóñàä ìàòåðèàë (óóëçâàðóóäûã áèò¿¿ìæèëñýí áàéõ ¸ñòîé). Øàëíû õóâüä áåòîí áîëîí øàëíû ºíãºëãººíèé õàòóó ìàòåðèàë. Öîíõ, õààëãà, ëþê, ñàëõèâ÷èéí òàã çýðýã õàøëàãà õèéöèéí íýýëõèéã õààäàã àëèâàà õýñýã (óóëçâàðóóäûã áèò¿¿ìæèëñýí áàéõ ¸ñòîé). Áàðèëãûí á¿òýýöèéí õýñã¿¿ä, òóõàéëáàë: öîíõíû õºíäëºâ÷, õààëãàíû õ¿ðýý, õºíäëºâ÷ ìºí õºäºëãººíã¿é õýñã¿¿äèéí óóëçâàðûã áýõýëñýí çóóðìàã, æèéðãýâ÷ ã.ì.

ªíãºëãººíèé ìàòåðèàë íü åðºíõèéäºº íýã íýãýíäýý ýâýëæ îðäîã õàòóó õàâòàí ìàòåðèàë áàéäàã. Ãýõäýý àãààð òóñãààðëàã÷ áàéõûí òóëä óóëçâàðóóäûã íü ÷èãæèæ áèò¿¿ìæèëñýí áàéõ øààðäëàãàòàé. Ìàíàé îðîíä ò¿ãýýìýë õýðýãëýäýã õººñºíöºð äóëààëãûí ìàòåðèàë õîîðîíä íü õîëáîõ õîâèë áàéäàãã¿éãýýñ èõýýõýí çàé çàâñàðòàé õèéãääýã. Ìºí ¿¿íä òîîñãîí ºðëºã ÷ õàìààðíà. Òèéìýýñ àëü áîëîõ õîâèë ãàðãàæ óãñðàõ çàé çàâñðûã õîëáîæ áýõëýõ çýðýã àðãà õýìæýý àâàõ õýðýãòýé.

Çóðàã 3.18. Äóëààëãûí ìàòåðèàëûí óóëçâàðûã õîâèë ãàðãàæ áýõýëñíýýð áèò¿¿ìæëýë ñàéæèðíà.



Õóðààíãóé

1. Áàðèëãûí äóëààí àëäàãäëûí ãîëëîõ õýñýã íü õàøèõ á¿òýýöèéí äóëààí

äàìæóóëàëòààð àëäàãäàõ äóëààí áàéäàã. Áàðèëãûí õàøèõ á¿òýýöèéí äóëààí òóñãààðëàëò õàìãèéí áàãàäàà äóëààí òåõíèêèéí íîðìûí øààðäëàãà õàíãàñàí áàéõ. Ýíý íîðìîîñ ¿¿äýí äóëààëãûí ìàòåðèàëûã õàíà õó÷èëò áîëîí øàëàíä õýðýãëýõ çàéëøã¿é øààðäëàãà áàéäàã.

2. Áàðèëãûí õàøèõ á¿òýýöèéí áèò¿¿ìæëýë ìóóãààñ àãààð íýâòð¿¿ëýëò èõýñäýã

áºãººä äóëààí àãààðûã ãàäàãø íü àëäàæ îðîíä íü õ¿éòýí àãààð îðæ èðäýã. Òýðõ¿¿ õ¿éòýí àãààðûã õàëààõûí òóëä èõýýõýí ýð÷èì õ¿÷ øààðäíà. ¯¿íèéã áàãàñãàõûí òóëä áàðèëãûí áèò¿¿ìæëýëèéã ñàéæðóóëàõ õýðýãòýé. Áàðèëãûí àãààð ñýëãýëòèéí äàâòàìæ íü 10- ààñ áàãà áàéõ íü òîõèðîìæòîé.

3. Áàðèëãûí àãààð íýâòð¿¿ëýëò íü ÷èéã íýâòð¿¿ëýëòèéí íýã øàëòãààí áîëäîã. ×èéã

íü õàøèõ á¿òýýöèéí äóëààí òóñãààðëàëòûã áóóðóóëàõààñ ãàäíà òýäãýýðèéí áºõ áàò ÷àíàðò ÷ íºëººëäºã. ×èéã áîëîí óóð òóñãààðëàõ ìàòåðèàëûã çºâ òºëºâëºõ íü ÷èéãòýõýýñ ñýðãèéëýõ ãîë àðãà çàì þì.

Ñ¿ðëýí ñóóö íü ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëòòýé áàðèëãûí ñîíãîäîã æèøýý þì.



Á¿ëýã 4

Ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëòòýé áàðèëãûí õàøèõ á¿òýýöèéí òºëºâëºëò, ñîíãîëò

Àëèâàà áàðèëãûí õàøèõ á¿òýýö áîëîí ò¿¿íä øààðäàãäàõ ìàòåðèàëûã òºëºâëºí ñîíãîõäîî àøèãëàëòûí ºíäºð ÷àíàðòàé áàéäàë, õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíäýä õîðã¿é áàéõ çýðãèéã ãîë÷ëîí àíõààð÷, äàðààõ íºõöë¿¿äèéã çààâàë áîäîëöîõ õýðýãòýé.

- Ìåõàíèê ýñýðã¿¿öýë áóþó äààöûí òîãòâîðòîé áàéäàë - Äóëààí òóñãààðëàëò - Ãàëûí àþóëã¿é áàéäàë - Ýð¿¿ë àõóéí áîëîí ýêîëîãèéí àñóóäëóóä - Àøèãëàëòûí àþóëã¿é áàéäàë - Äóó ÷èìýýíèé òóñãààðëàëò - Àøèãëàëòûí ¿åèéí ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëòèéí ýäèéí çàñãèéí ¿ð àøèã.

Ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëòòýé áàðèëãûí õàøèõ á¿òýýöýä õýðýãëýãäýõ ìàòåðèàëûã àëü áîëîõîîð õºíãºí, ñèéðýã áóþó àãààðûí àãóóëàìæ èõòýé ìàòåðèàëûã ñîíãîâîë çîõèíî. Ó÷èð íü àãààðûí äóëààí äàìæóóëàëòûí èòãýëö¿¿ð ìàø áàãà (λ=0.02 Âò/ì 0Ñ) òóë ìàòåðèàëûí í¿õ ñ¿âýíä áàéãàà àãààð íü äóëààíû óðñãàëûã èõýýõýí ñààòóóëäàã áîëíî. Õàðèí óñ, ÷èéã àìàðõàí ñîðæ àâäàã ìàòåðèàëûã àëü áîëîõîîð ñîíãîõã¿é áàéâàë çîõèõ áà ñîíãîñîí òîõèîëäîëä óñ, ÷èéãíèé òóñãààðëàëòûã ñàéí õèéõ õýðýãòýé. Ó÷èð íü óñíû äóëààí äàìæóóëàëòûí èòãýëö¿¿ð (λ=0.52 Âò/ì 0Ñ) íü àãààðûíõààñ áàðàã 25 äàõèí èõ òóë ÷èéãëýã èõñýõ òóñàì äóëààí äàìæóóëàëò èõýñäýã. Ìºí ñîíãîëòîíä õàøèõ á¿òýýöèéí ìàòåðèàëûí ¿íý ºðòºã èõýýõýí ÷óõàë áîëîâ÷ èðýýä¿éí àøèãëàëòûí ÿâöàä ãàðàõ ýð÷èì õ¿÷íèé áîëîí ò¿ëøíèé õýìíýëòèéí ¿ð àøãèéã òîîöîõ õýðýãòýé. Óã ¿íäýñëýë¿¿äýýñ ¿¿äýýä ñàíàë áîëãîõ áàðèëãûí ìàòåðèàëóóä ãýâýýñ í¿õòýé òîîñãî, õººñºíöºðòýé õºíäèé áëîê, çîðãîäñîí áëîê, ñ¿ðëýí áîîäîë, ãèïñýí áîëîí øîõîéí òºðëèéí áëîêóóä, ìºí õººñºíöºð äóëààëãàí áîëîí ãèïñýí õàâòàíãóóä, ýðäýñ õºâºí, ýñãèé, êåðàìçèòûí òºðëèéí ìàòåðèàëóóä çýðýã áîëíî.

Äóëààëãûí ìàòåðèàë Äóëààí äàìæóóëàëòûí èòãýëö¿¿ð íü 0,21 Âò/ì 0Ñ -ýýñ áàãà, ýçýëõ¿¿íèé ìàññ íü

700 êã/ì3-ýýñ áàãà , áºõ áàò íü 1,5 ÌÏà-ààñ èõ, óñ øèíãýýëò áàãàòàé, õ¿éòýí òýñâýðëýëò ñàéòàé ìàòåðèàëûã äóëààëãûí ìàòåðèàë ãýæ ¿çäýã. Õ¿éòýí òýñâýðëýëò ãýæ óñ øèíãýýñýí ìàòåðèàëûã îëîí óäàà õºëäººæ, ãýñãýýõýä ýâäðýõã¿é áàéõ øèíæèéã õýëíý.

Çóðàã 4.1 Äóëààëãûí çàðèì ìàòåðèàëóóä. à. ýðäýñ õºâºí, á.ñ¿ðëýí áîîäîë, â. õººñºíöºð Òàéëáàð: Ñ¿ðëýí áîîäîë íü ºíäºð ÷àíàðûí äóëààë áîëîõûí õàìò õàíûí õàøèõ õèéöèéí ä¿¿ðãýã÷ áîëîí äààöûí ìàòåðèàë áîëäãîîðîî äàâóó òàëòàé. Äóëààëãûí ìàòåðèàë, ýäëýëèéí íýð òºðºë ºíººäðèéí áàéäëààð 300 ãàðóéä õ¿ðýýä áàéíà. Çàðèì ìàòåðèàëóóäûã äóðüäâààñ:- ýðäýñ áà øèëýí õºâºí, òýäãýýðýýð õèéñýí ýäëýë¿¿ä, õººñºí øèë, õººñºíöºð ïîëèñòèðîëîí ýäëýë¿¿ä, ñ¿ðëýí áîîäîë, òðåïåëü, äèàòîìèòîí, êåðàìèê ýäëýë¿¿ä, âåðìèêóëèò, ïåðëèò, êåðàìçèò, òåðìîçèò, àãëîïîðèò, ñýâñãýð áåòîí, ìîäíû ¿ðòñýí áà çîðãîäñîí áëîê, õàâòàíãóóä, õ¿ëðýí áà ôèáðîëèò



õàâòàí, çýãñýí çóëõàé õàâòàí, ñèéðýãæ¿¿ëñýí õóâàíöàð õàâòàí, ãºëòãºíºí (ãèïñýí) áëîê áà õàâòàí, ýñãèé áîëîí ýñãèéí òºðëèéí ìàòåðèàëóóä çýðýã áîëíî. (õàâñðàëò CD-íýýñ MUST Final Report MON-í õóóäàñ. 86-ã ¿çýõ)

Äóëààëãûí ìàòåðèàëûí äóëààí òåõíèêèéí áîëîí ºðòãèéí ¿ç¿¿ëýëò

Õ¿ñíýãò 4.1

äóëààí-ôèçèêèéí øèíæ ÷àíàð

¯ÍÝ, ¥

¹ ìàòåðèàëûí òºðºë õóâèéí

æèí kg/m3

äóëààí äàìæóóëàëò

Âò/ì oC

îâîð õýìæýý,ñì

õ/í

øèðõýãèéí ¿íý

òºãðºãººð (2004 îíû 10

ñàðä)

1 50-150 0,06-0,064 100*55*8 Áîîä 5000

2 50-150 0,06-0,064 140*100*8 Áîîä 19000

3

Øèëýí õºâºí

50-150 0,06-0,064 270*100*8 Áîîä 3000

4 Ýðäýñ õºâºí 75-150 0.07-0.08 270*100*8 Øèðõ. 3000

5 Ìîäíû ¿ðòýñ* 250* 0.08* ìàøèí (5òí) 6000

6 Óóðûí çóóõíû ¿íñ 900 0,19 ìàøèí (5òí) 2000

7 Ñ¿ðëýí áîîäîë* 125* 0.15* 90*50*35 Áîîä 550

8 200*100*15 Øèðõ. 5500

9 200*100*10 Øèðõ. 3500

10 200*100*5 Øèðõ. 2000

11

Õººñºíöºð õàâòàí* 15-30* 0.035-0.04*

200*100*3 Øèðõ. 1800

12 Êåðàìçèò 200-800 0,12-0,21 30êã Øóóä 1500

13 Ïåíîïîëèóðåòàí õàâòàí

40-100 0,04-0,05 100*100*5 1 ì2 20000

14 Ïåíîèçîë 33,8 0,037 100*100*10 1 3300

15 Ýñãèé á¿ä¿¿í 7 áàëë* 100-300* 0.05* 240*100*1.5 Øèðõ. 9000

16 ýñãèé á¿ä¿¿í 8 áàëë íîîñòîé*

100-300* 0.05* 240*100*1.5 Øèðõ. 5000-6000

17 Öààñ /êàðòîí/* 1000* 0.21* 0,1 Êã 5

18 2 òàëäàà òóãàëãàí öààñ á¿õèé äóëààëãà “ rFoil”

ðàäèàöèéí

äóëààíû 98% õààäàã**

100*100*0.08 1 ì2 4900

19 Õºâºí* 20* 0.04* Kg 800

20 Èçîâåð ÊÒ-11/ÊÒ øèëýí õºâºí*** 1 ì2

21 Èçîâåð ÊËÊ-Ñ õàâòàíöàð

1 ì2

22 Èçîâåð ÑÊ-Ñ øèëýí íýõìýë ñèëèêîíîí

1 ì2

23 Èçîâåð ÒÊ ïîëèýòèëåíýí õàëüñàí ãàäàðòàé

10.0 - 96.0*** 0,061

100*100*25, 100*100*50, 100*100*75, 100*100*100

1 ì2

2600-15000

24 Õººñºí ïåðëèò**** 300-500 0,1-0,26 Çàõèàëàã÷èéí

õ¿ñýëòýýð 1ì3 55000

Áàðèëãûí ¿íäñýí ìàòåðèàëóóä

Ýíý ìàòåðèàëóóäàä òîîñãî, õºíãºí áëîê, öóë áîëîí õºíäèéò áåòîíóóä, ìîäîí ìàòåðèàëóóäûã îðóóëëàà. Àëèâàà ìàòåðèàëûã ñîíãîõûí òóëä ¿íý ºðòãººñ ãàäíà ò¿¿íèé äóëààí òóñãààðëàõ ÷àíàðûã çàéëøã¿é õàðãàëçàí ¿çýõ õýðýãòýé.



Çóðàã 4.2 Õàíûí ìàòåðèàëóóä. à. òîîñãî, á. ä¿íç, â. õèéò áåòîí ãóëäìàé,

ã. õºíäèéò ãóëäìàé.

Õàøèõ á¿òýýöèéí ò¿ãýýìýë ìàòåðèàëóóäûí äóëààí òåõíèêèéí áîëîí ºðòãèéí ¿ç¿¿ëýëò

Õ¿ñíýãò 4.2

Äóëààí-ôèçèêèéí øèíæ ÷àíàð ¯ÍÝ, ¥

¹ Ìàòåðèàëûí òºðºë Õóâèéí æèí

kg/m3

Äóëààí äàìæóóëàëò

Âò/ì oC

Îâîð õýìæýý,ñì

Õ/í

Øèðõýãèéí ¿íý òºãðºãººð

(2004 îíû 10 ñàðä)

1 Óëààí òîîñãî Ì-100 1800 0.66-0,7 12* 25 * 6.5 Øèðõ. 81,65

2 Óëààí òîîñãî Ì-125 1600 0,7 12* 25 * 6.5 Øèðõ. 85,1

3 Óëààí òîîñãî Ì-150 1800 0,7 12* 25 * 6.5 Øèðõ. 88,55

6 Õÿòàä óëààí òîîñãî /ñòàíäàðò áóñ/

1800 0,56 12* 25 * 6.5 Øèðõ. 95

7 Í¿õòýé óëààí òîîñãî 1600 0,64 12* 25 * 6.5 Øèðõ. 380-500

8 Õºíãºí ñ¿âýðõýã òîîñãî

1200 0,35 12* 25 * 6.5 Øèðõ. 85

9 Ñ¿ðëýí áîîäîë* 125* 0.15* 90*50*35 Áîîä 550

10 Ãºëòãºíº öåìåíò áàðüöàëäóóëàã÷òàé õºíäèéò áëîê

1100 0,47 60*40*15 ì3 29000

11 Í¿õòýé ¿íñýí áåòîí ãóëäìàé 800-1000 0.35-0.52 50*24*19 Øèðõ. 650

12 Í¿õòýé êåðàìçèò ãóëäìàé 1800 0,36 50*24*24 Øèðõ. 980

13 Í¿õòýé êåðàìçèò ãóëäìàé 1800 0,36 50*24*19 Øèðõ. 1300

14 12*48*59 ì3 53705

15 24*36*59 ì3 53705

16

Àâòîêëàâûí õèéò /öàðóóö/ õºíãºí áåòîí Ì-700

600-700 0,25

24*24*59 ì3 53705

17 500 0,25 36*60*24 ì3 47000

18

Àâòîêëàâûí õèéò /öàðóóö/ õºíãºí áåòîí 1-ð çýðýã 500 0,25 36*60*15 ì3 47000

19 Àâòîêëàâûí õèéò /öàðóóö/ õºíãºí áåòîí 2-ð çýðýã

600-700 0,25 çàõèàëàã÷èéí õ¿ñýëòýýð

ì3 45000

20 Çîðãîäñîí áëîê** 1200-1800 0,23 36*50*25 ì2 26$=30000

21 Àâòîêëàâûí áóñ õºíãºí áåòîí ãóëäìàé

600-800* 0.19-0.23* 1ì3 ì3 34000

22 Àâòîêëàâûí áóñ õèéò áåòîí

700-900 0,25-0,32 çàõèàëàã÷èéí õ¿ñýëòýýð

ì3 49000



23 Àâòîêëàâûí áóñ õººñºí áåòîí 500-700 0.18-0.26

çàõèàëàã÷èéí õ¿ñýëòýýð ì3 49000

24 Åðäèéí áåòîí ãóëäìàé 1800-2500 1,4-1,63 1ì3 ì3 47000

25 Í¿õòýé áåòîí ãóëäìàé 1600-1700 0,41 1ì3 ì3 28400

26 600-900 0,35-0,4 1ì3 ì3 34000

27

Êåðàìçèò ä¿¿ðãýã÷òýé í¿õòýé ãóëäìàé 600-900 0,35-0,4 1ì3 ì3 39000

28 45724

29

Ãàëò óóëûí øààðãàí áåòîí ãóëäìàé****

850-950 0.26-0.38 1ì3 ì3 43202

30 700 0,18-0,31 400*100*5 ì3 43.000-45.000

31 Õàð ìîäîí áàíç

700 0,18-0,31 400*100*3 ì3 40.000-45.000

32 Íàðñ, õóøàí áàíç 500 0,18-0,29 400*100*5 ì3 38000

33 Ä¿íç/ áàëê 500 0,18-0,29 400*15*15 Øèðõ. 4000-5000

34 çàõ áàíç 500 0,18-0,29 400*15*3 ì3 33000

35 Áðóññ 500 0,18-0,29 380*5*5 1áîîä=9øè

ðõ 4800

36 Äðàíê ìîä 500 0,18-0,29 200*3*1 Áîîä. 1800-2000

37 Ãóàëèí 500 0,18-0,29 600*20*20 Øèðõ. 8600

38 Õàíàíû ðåéê ìîä 500 0,18-0,29 400*20*3 ì2 6500

39 Øàëíû áàíç 500 0,18-0,29 400*15*3 ì2 6800

40 Ìîäîí ðàìòàé ¿ðòñýí õàâòàí** 200** 0,08**

çàõèàëàã÷èéí õ¿ñýëòýýð ì3 2500

40 Èñëýã õàâòàí /ÄÂÏ/ 650 0,15 170*275*0.3 Øèðõ. 3800

41 Ôàíåð 600 0,15 90*190*0.5 Øèðõ. 6000

42 Èñëýã õàâòàí 1000 0,21 270*175*0.3 Øèðõ. 4500

43 Èñëýã õàâòàí 1000 0,21 244*122*0.3 Øèðõ. 3000

44 ÄÑÏ õàâòàí 1000 0,23 244*122*1.5 Øèðõ. 4800

45 300*120*1 Øèðõ. 4500

46 Ãèïñýí õàâòàí* 900* 0.21*

300*120*0.8 Øèðõ. 3500

47 ªíãºëãººíèé óëààí òîîñãî Ì-150

1800 0,7 12* 25 * 6.5 Øèðõ. 370

48 ªíãºëãººíèé óëààí òîîñãî Ì-125

1800 0,7 12* 25 * 6.5 Øèðõ. 370

49 ªíãºëãººíèé øàð òîîñãî Ì-125 1800 0,7 12* 25 * 6.5 Øèðõ. 380-500

Ãàäíà õàíûí äóëààí òóñãààðëàëò

Õàíûí õèéö á¿òýýöèéã õèéöèéí øèéäýë áîëîí ãåîìåòð õýëáýðèéí õóâüä àëü áîëîõ áàãà äóëààíû ã¿¿ð (3 äóãààð á¿ëãýýñ ¿çíý ¿¿) ¿¿ñãýõýýð òºëºâëºâºë çîõèíî. Ìºí äóëààí íººöëºõ ÷àäâàð ºíäºðòýé áàéõ íü ç¿éòýé. Çóíû öàãò óäààí õóãàöààãààð ñýð¿¿í, ºâëèéí öàãò äóëààí áàéëãàõ ÷àäâàðûã äóëààí íººöëºõ ÷àäâàð áóþó äóëààíû ìàññ ãýäýã. Ýíý íü ìàòåðèàëûí äóëààí áàãòààìæààñ õàìààðäàã. Õàíûí õèéö íü ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëòòýé áàðèëãûí íîðìûí çààëòûã õàíãàõûí òóëä çàéëøã¿é äóëààëãûí ìàòåðèàë áóþó äóëààëãàòàé òºëºâëºãäñºí áàéõ øààðäëàãàòàé.

Áàðèëãà îðîí ñóóöûã ãàäíà òàëààñ äóëààëàõ íü èë¿¿ à÷ õîëáîãäîëòîé. Ó÷èð íü äîòðîîñ íü äóëààëàõàä êîíñòðóêöèéí øèéäýë, õýëáýðýýñ øàëòãààëààä äóëààíû ã¿¿ð ¿¿ñýõ, õàíûí èõýíõ õýñýãò öàí òîãòîõ, ìºí äîòîð õàíà, õó÷èëò ãàäíà õàøèõ á¿òýýöòýé óóëçñàí õýñã¿¿ä, ñàíòåõíèêèéí èë õîëáîëòîîñ ãàðàõ í¿õ ñ¿â çýðãýýñ áîëæ á¿ðýí äóëààëãà áîëæ ÷àääàãã¿é. Õèéöèéí äîòîð òàëä õºëðºëò, öàíòàëò ¿¿ñãýõã¿éí òóëä óóð



òóñãààðëàã÷èéã õàøèõ õèéöèéí äîòîð áóþó äóëààí òàëä íü õèéíý. Àãààð íü õºðºõ ÿâöäàà òîäîðõîé òåìïåðàòóðò õ¿ðýýä ÷èéã ÿëãàðóóëàõ áà òýð ¿åèéí òåìïåðàòóðûã õºëðºëò ¿¿ñýõ òåìïåðàòóð ãýäýã. Ýíý òåìïåðàòóð íü ìºí ºðººíèé àãààðûí õàðüöàíãóé ÷èéãøëýýñ õàìààðíà. Äîîðõ çóðãàí õ¿ñíýãò 4.3 -ä äóëààí òåõíèêèéí øààðäëàãà õàíãàñàí õàíûí õóâèëáàðóóäûã ¿ç¿¿ëýâ. Õàíûí äóëààíû äàìæóóëàëòûí ýñýðã¿¿öëèéí ñòàíäàðòûí óòãà R=3.6 … 4.35 ì2 0Ñ/Âò áàéíà.

Äóëààí òåõíèêèéí øààðäëàãà õàíãàñàí õàíûí õèéö¿¿ä

Õ¿ñíýãò 4.3

No Õàíû òºðºë, õýìæýýñ

Õàíûí äóëààí øèëæ¿¿ëýëò-í

ýñýðã¿¿öýë R, ì2 0Ñ/Âò

1ì2 õàíû ¿íý, òºã.

(2004 îíû 10 ñàðä )

Õàëààëòûí óëèðàëä

àëäàõ íèéò äóëààí, ÌÄæ/ì2

Õàëààëòûí óëèðëûí æèøìýë ò¿ëøíèé

õýðýãëýý, êã/ì2

1 4.0 15650 156.36 7.09

2 3.22 12600 192.25 8.7

3 4.0 12600 156.36 7.09

4 4.54 19300 136.35 6.1

5 4.34 13900 142.6 6.46



6

3.84 21400 161.34 7.3

7

3.22 26700 188.08 8.5

8

4.0 22200 151.55 6.8

9 3.7 15700 165.56 7.5

10

3.03 12200 202.46 9.1

11

3.33 13150 183.29 8.3

12

3.5 16800 169.3 7.6



13

3.5 12500 176.3 7.9

14

3.57 15600 170.5 7.73

15

3.44 10550 177.1 8.02

16

3.22 16450 192.87 8.7

17

3.44 3250 174.93 7.9

18 3.5 9900 172.7 7.8



19 3.57 14250 170.83 7.7

20 4.16 25700 149,96 6,8

21 3.57 7900 172.6 7.8

22 3.3 7250 183.0 8.3

23 3.55 5000 173.5 7.8

24 3.57 4100 171.3 7.7



Õó÷èëòûí äóëààí òóñãààðëàëò.

Õ¿éòýí àäðûí õºíäèéí áîëîí (õàëààëòã¿é) çîîðèéí õó÷èëòûã äóëààëàõ øààðäëàãàòàé áàéäàã. Øóâóó íóðóóòàé áàðèëãûí äýýâðèéí õºíäèéã õàëààëòòàé õàëààëòã¿é 2 ÿíçààð àøèãëàäàã. Õàëààëòã¿é äýýâðèéí õºíäèéí õóâüä îëîí äàâõàð áàðèëãûí õàâòãàé õó÷èëòûí äóëààëãûã äýýä äàâõðûí òààçàíä õèéäýã.

Çóðàã 4.3 à. Íàëóó äýýâðèéí õýñýã, á. ªíãºí õýñýãòýý õàìãààëàëòûí ¿åòýé õàâòãàé õó÷èëò

Õàðèí õàëààëòòàé íºõöºëä íàëóó äýýâðèéí õýñýãò äàì íóðóóíû äýýä, äîîä òàëä áîëîí ò¿¿íèé çàâñàð õîîðîíä äóëààëãà õèéäýã. Äýýâýð áîëîí õó÷èëòàíä äóëààëãààñ ãàäíà ÷èéã òóñãààðëàõ øààðäëàãà ºíäºð áàéíà. Ãàäíà òàëààñ õóð òóíäàñíû, äîòîð òàëààñ àõóéí ÷èéãíýýñ õàìãààëàõ õýðýãòýé áîëäîã. Ìàíàé îðîíä õóâèéí îðîí ñóóöàíä õàâòãàé äýýâðèéã íýã èõ ºðãºí õýðýãëýäýãã¿é ÷ òîäîðõîé õýìæýýãýýð áèé. Ãàäíà á¿ðýõ ìàòåðèàë íü íàëóó äýýâðèéíõýýñ ÿëãààòàé. Èéì áàðèëãûí õóâüä óóð òóñãààðëàõ ¿åèéí äýýä õýñýãò õàìãààëàõ ¿å íýìýõ íü òîõèðîìæòîé.

Õàëààëòã¿é äýýâðèéí õºíäèéí òààçíû õó÷èëòûí õóâèëáàðóóä. (Òààçûí äóëààí øèëæ¿¿ëýëòèéí ýñýðã¿¿öëèéí ñòàíäàðòûí óòãà R=5.31 … 5.88 ì2 oÑ/Âò)

Õ¿ñíýãò 4.4

No Òààçíû òºðºë, õýìæýý

Òààçíû äóëààí

äàìæóóëàëòûí ýñýðã¿¿öýëR, ì2 oÑ/Âò

1ì

2 ò

àà

çíû

¿

íý,

òº

ã.

(200

4 î

íû

10 ñ

àðä

) Õàëààëòûí óëèðàëä àëäàõíèéò äóëààí,

ÌÄæ/ì2



1

5.18 4850 118.475 5.373

2

5.1 4800 120.568 5.468

3

5.12 5200 119.533 5.421



4

4.6 4800 132.496 6.009

5

5.88 5450 107.38 4.87

6

4.29 5450 143.174 6.493

7

4.76 8050 128.58 5.83

8

1.3 3250 470.5 21.338

9

3.4 6200 178.588 8.099

Øàëíû äóëààí òóñãààðëàëò

Ìîíãîëä ñóóðèéí õèéö íü øóãàìàí ñóóðü áîëîí øàëíû äîîðõ õºíäèé õýñãýýñ á¿ðäýõ áºãººä ãîëäóó 40 ñì ºðãºíòýé öóòãàìàë áåòîí øóãàìàí ñóóðüòàé áàéäàã. Øàë áîëîí ñóóðèàð äàìæèí õºðñºíä, ìºí ñóóðèéí ïåðèìåòðèéí äàãóó àãààðò äóëààí àëääàã ó÷èð ñóóðèéí äóëààí àëäàãäëûã òîîöîîëîõ íü òààç, õàíûíõààñ èë¿¿ òºâºãòýé áàéäàã.

ÁÍáÄ-èéí øààðäëàãà õàíãàõ øàëíû á¿òöèéí çóðàã, ýäèéí çàñãèéí ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä. (Øàëíû äóëààíû äàìæóóëàëòûí ýñýðã¿¿öëèéí ñòàíäàðòûí óòãà R=4.6 … 5.5 ì2 oÑ/Âò)

Õ¿ñíýãò 4.5

No Øàëíû òºðºë, õýìæýý

Øàëíû äóëààí

øèëæ¿¿ëýë-òèéí

ýñýðã¿¿öýëR, ì2 oÑ/Âò

1ì2 øàëíû ¿íý, òºã.

(2004 îíû 10 ñàðä)

Õàëààëòûí óëèðàëä àëäàõ íèéò äóëààí,

ÌÄæ/ì2





1

1.79 13300 341.5 15.48

2

3.73 7100 164.4 7.45

3

4.87 3500 125.95 5.7

4

3.40 8250 180.28 8.17

5

3.18 4400 192.73 8.74

6

4.25 4400 144 6.5

7

2.87 4100 213.6 9.69

8

4.76 2500 128.947 5.84



9

4.11 8850 103.66 4.7

Öîíõíû äóëààí òóñãààðëàëò

Öîíõíû ãàäàðãóó äóëààíûã àëü áîëîõ áàãà àëäàæ, èõ ÿëãàðóóëäàã áàéõ ¸ñòîé. Äóëààí ÿëãàðóóëàëò èõ áàéíà ãýäýã íü íàðíû öàöðàã àëü áîëîõ èõ òóñ÷ áàéõ ¸ñòîé ãýñýí ¿ã. Öîíõ áîëîí øèëýí õààëãàíû õóâüä äóëààí àëäàãäàë íü à, êø êîýôôèöèåíò¿¿ä áîëîí õ¿ðýýíèé ìàòåðèàëûí òºðëººñ õàìààðäàã. à êîýôôèöèåíò íü öîíõíû çàëãààñ õýñã¿¿äèéí 1ì óðòààð öàãò õè÷íýýí ì3 àãààð íýâòýð÷ áàéãààã òîäîðõîéëäîã. Ýíý íü àãààð ñýëãýëòèéí äàâòàìæèä øóóä íºëººëäºã íýã ¿ç¿¿ëýëò áºãººä áàãà áàéõ òóñàì àãààð õàëààõàä øààðäàãäàõ ýð÷èì õ¿÷íèé õýìæýý áàãàñíà. à êîýôôèöèåíò íü 2 -îîñ áàãà áàéõ íü òîõèðîìæòîé.

êø -öîíõíû øèëëýã õýñãèéí äóëààí øèëæ¿¿ëýëòèéí êîýôôèöåíò. Ýíý êîýôôèöèåíò áàãà áàéõ òóñàì öîíõíû øèëëýã õýñãýýð äóëààí áàãà àëäàãäàíà. Öîíõ ¿éëäâýðëýã÷èä ¿¿íèéã òóðøèëòààð òîäîðõîéëäîã. Öîíõíû õ¿ðýýã äóëààí òóñãààðëàõ ÷àäâàðààð íü 3 á¿ëýãò õóâààí àâ÷ ¿çäýã áºãººä 1 ä¿ãýýð á¿ëýãò ìîäîí, ìîä õóâàíöàð õîñîëñîí áîëîí

äóëààëãàòàé õºíãºí öàãààí õ¿ðýýí¿¿ä îðäîã. êø êîýôôèöèåíò áîëîí õ¿ðýýíèé ìàòåðèàëààñ õàìààð÷ öîíõíû äóëààí øèëæ¿¿ëýëòèéí êîýôôèöèåíò êö –ã òîäîðõîéëîãääîã.

Çóðàã 4.4

Öîíõíû õèéö¿¿ä. à. åðäèéí ìîäîí õ¿ðýýòýé á, õóâàíöàð õ¿ðýýòýé øèëýí áàãö

Ìàíàé îðîíä åðäèéí ñàëàíãèä õàâòàñòàé ìîäîí öîíõ ¿íäñýíäýý õýðýãëýýíýýñ õàñàãäàæ áàéíà. Õàðèí òóñãààðëàãäìàë øèëýí áàãö á¿õèé öîíõûã (âàêóóì öîíõ ãýæ íýðëýãäýõ) ºðãºí õýðýãëýõ áîëñîí. Ýíý öîíõ íü äóíäàà õóóðàéøóóëñàí àãààð á¿õèé õî¸ð øèëýí ¿åýñ á¿ðääýã. Èíãñýíýýð óëàìæëàëò ñàëàíãèä õàâòàñòàé öîíõíîîñ à êîýôôèöèåíò íü ýðñ áàãà áîëñîí.

Öîíõíû äóëààí òóñãààðëàëòàíä ò¿¿íèé çàëãààñ õýñã¿¿äèéí áèò¿¿ìæëýë ìàø ÷óõàë ¿¿ðýãòýé áàéäàã. Ìàíàé îðíû ¿éëäâýðëýã÷èä áîëîîä óãñðàëòûí áàéãóóëëàãóóäûí öîíõíû õèéö á¿òýýöõèéõäýý ýíý áèò¿¿ìæëýëèéã ìóó õèéñíýýñ àëääàã.

Öîíõíû äóëààí øèëæ¿¿ëýëòèéí êîýôôèöèåíò áîëîí ¿íý

Çóðàã 4.6

Öîíõíû òºðºë Ê (Âò/ì2îÑ) Íýãæèéí ¿íý. Òºã/ì2 Òàéëáàð

Ìîäîí õ¿ðýýòýé äàí øèëëýãýýòýé 5.05

Ìîäîí õ¿ðýýòýé äàâõàð øèëëýãýýòýé 2.85 20000-40000 Íîðìîîð



Ìîäîí õ¿ðýýòýé 3 äàâõàð øèëëýãýýòýé 1.81

Õóâàíöàð õ¿ðýýòýé øèëýí áàãö

Õºíãºí öàãààí õ¿ðýýòýé øèëýí áàãö

Ìîäîí õ¿ðýýòýé øèëýí áàãö

2.6-2.9 60000-150000

Äàâõàð øèëýí áàãö (10-16 ìì àãààðûí ¿åòýé) 2.9

Ãåðìàíû íîðì DIN 4106 (ìàíàé îðíû õóâüä áàòàëãààæóóëñàí òîäîðõîé ¿ç¿¿ëýëò áàéäàãã¿é)

Äàðààõ ¿ç¿¿ëýëòèéã õàíãàñàí áàéâàë öîíõ íü õýìíýëòòýé áîëíî:

1. Àëü áîëîõ îëîí øèëýí ¿åòýé áàéõ. 3 ¿åòýé íü õàìãèéí òîõèðîìæòîé. 2. Ìîäîí áîëîí äóëààëãàòàé ìîäîí, õóâàíöàð, ìåòàëë õ¿ðýýòýé áàéõ 3. Öîíõíû çàëãààñ õýñã¿¿ä ñàéí áèò¿¿ìæëýãäñýí áàéõ 4. Öîíõ íü øºíèéí öàãò õýðýãëýäýã õààëòòàé áàéõ (2 äóãààð á¿ëýãò ¿ç)

Óãñðàëò, àøèãëàëò áà çàñâàð

Áàðèëãûí óãñðàëò, çàñâàðûí àæëûí ÿâöàä äóëààëãà, óóð óñ òóñãààðëàã÷èéã ÿã çóðàã, çààâðûí äàãóó õèéæ áàéãààã ñàéí õÿíàæ, çàé çàâñàð ãàðãàñàí ýñýõèéã àëõàì á¿ðä øàëãàæ áàéõ íü ç¿éòýé. Àøèãëàëòûí ÿâöàä ÷èéãøèëòýýñ áîëæ áàðèëãûí á¿òýýöýä îâîéëò, ñóóëò ãàð÷ àí, öàâ ¿¿ñýí äóëààí àëäàæ áóé ýñýõèéã æèëäýý 2 óäàà (ºâºë, çóíäàà) øàëãàæ áàéõ õýðýãòýé. Øàëãàõäàà ÷èéã õýìæèã÷ áàãàæ, ìºí Blower-door ãýäýã àãààð ñýëãýëòèéí äàâòàìæèéã òîäîðõîéëäîã áàãàæèéã òóñ òóñ àøèãëàâàë èë¿¿ ¿ð ä¿íòýé áîëíî. Äóëààíû õýìíýëòòýé áàðèëãàä çºâ òºëºâëºñºí çóðãèéí äàãóó ÿã òåõíîëîãèéí ãîðèìûã ìºðäºæ áàðèëãà óãñðàëòûí àæëûã õèéõ íü íýí ÷óõàë áºãººä ÷àíàðûí øàëãàëòûã óãñðàëòûí àæëûí ¿å øàòààð ÿâóóëæ áàéõ íü ç¿éòýé. Ìºí õóó÷èí áàðèëãûã çºâ äóëààëæ, çàñâàðëàõ íü ýäèéí çàñãèéí áîëîîä ýð¿¿ë ìýíäèéí õóâüä àøèãòàé áàéõ íü îéëãîìæòîé áèëýý.

Äóëààíûã õýð õýìíýõ íü áàðèëãûí õàíûí çóçààí, äóëààí òóñãààðëàõ ÷àíàðààñ øàëòãààëàõ áºãººä óëàìæëàãäàí èðñýí òîîñãîí õàíûí äóëààí òóñãààðëàëò áàãà, õàíà ºðºõ õºäºëìºð áîëîí ìàòåðèàë çàðöóóëàëò èõòýé, ìºí ãàçàð õºäëºëòºíä òýñâýðã¿é áºãººä ºðòºã íü òèéì ÷ õÿìä áèø. Èéìä îð÷èí ¿åä òºìºð áåòîí êàðàêàñ öóòãàæ íèìãýí õàíà ºðæ, ò¿¿íèéãýý äóëààëãûí ìàòåðèàëààð äóëààëàõ íü èë¿¿ ¿ð ä¿íòýé áàéãàà áèëýý. Õàíûí óãñðàëòûí òåõíîëîãèéí òàëààð Æ. Ãýðýëõ¿¿, “Áàðèëãûí ïðîöåññûí òåõíîëîãè”. 2002 îí íîìíîîñ ¿çýõèéã çºâëºæ áàéíà. Îäîî äóëààëãûí óãñðàëòûí òàëààð ãîë÷ëîí àâ÷ ¿çüå.

Äóëààëãûã ãàäíà òàëä õèéõ íü èë¿¿ ¿ð ä¿íòýéã ºìíº äóðüäñàí áºãººä äóëààëãà õèéõ ¿íäñýí 2 àðãà áàéäàã.



Çóðàã 4.5. Ãàäíà äóëààëãûí õóâèëáàðóóä à. Àãààð ñýëãýëòòýé,

á. Õîëáîëòòîé ñèñòåì

Äîîðõ çóðãóóäàä äóëààëãûí óñðàëò áîëîí çàñâàðûí àæëûã õýðõýí õèéõèéã ¿ç¿¿ëýâ.

Çóðàã 4.6 Òîîñãîí õàíàíä õººñºíöºð äóëààëãà õèéõ. 1. Õººñºíöºð, øàâàðäëàãûí õóâàíöàð òîð, öàâóóòàé çóóðìàã õýðýãëýãäýíý. 2. Õàíûí åðºíõèé áàéäàë. 3. çýâýðäýãã¿é ãàí ñóóðü

õàíàíä ñóóëãàíà. ¯¿íèé îðîíä ñàâõ ìîä àøèãëàæ áîëíî. 4. Õººñºíöºð õàâòàíäàà öàâóóòàé çóóðìàãàà ò¿ðõýæ õàíûí ºðëºãò íààíà. 5. Ìºí õººñºíöºðºº ãàäíà òàëààñ íü íýìýëò

áàéäëààð õóâàíöàð áàðèã÷òàé õàäààñààð áýõýëíý. 6. Õººñºíöºð õàâòàí äýýðýý öàâóóòàé çóóðìàãàà æèãä ò¿ðõýýä òîðîî íààæ äàðàà íü äàõèí öàâóóòàé çóóðìàãàà ò¿ðõýíý. ¯¿íèé

äàðàà ýëñ öåìåíòýí áîëîí áóñàä òºðëèéí çóóðìàãààð ãàäíà ºíãºëãºº õèéíý.



Çóðàã 4.7. ×óëóóí áîëîí øàâàð õàâòàí ºíãºëãººòýé õàíà. 1. ×óëóóí áîëîí øàâàð õàâòàí. 2. õàíûí åðºíõèé áàéäàë. 3-6. Äýýð äóðäñàí õàíàòàé èæèë áºãººä õàðèí õóâàíöàð òîðîî öàâóóòàé çóóðìàã äýýð áýõýëñýíèé äàðàà õàâòàí íààõ çîðèóëàëòûí çóóðìàã ò¿ðõýæ ò¿¿í äýýðýý õàâòàíãàà íààíà.

Ýíý õî¸ð àðãà÷ëàë íü äýýð äóðäñàí õàíûí äóëààëãûí õîëáîëòòîé ñèñòåìä õàìààðàãäàíà. Îäîî àãààð ñýëãýëòòýé õóâèëáàðóóäûã àâ÷ ¿çüå.

Çóðàã 4.8 Õóâàíöàð õàâòàí ºíãºëãººòýé õàíà. 1. Õóâàíöàð õàâòàí. 2. Õàíûí åðºíõèé áàéäàë. 3. Õàâòàí ç¿ñýã÷. 4. Õàíàíä òîãòîîñîí ñàâõ ìîäíû õîîðîíä øèëýí áîëîí ýðäýñ õºâºí äóëààëãûã õèéæ äàðàà íü ñàâõ ìîäîíäîî õóâàíöàð õàâòàíã ñóóëãàõ íèìãýí ñàâõ ìîäûã áýõýëíý. 5. Áóëàíãèéí õýñýãò õºíãºí öàãààí áóëàí òºìºð õèéâýë òîõèðîìæòîé. 6. Õàâòàíãóóäàà äîîðîîñ íü äýýø íü àì äàðóóëàí õàäàæ áýõýëíý. Õóâàíöàð õàâòàí áîëîí äóëààëãûí ¿åèéí õîîðîíä àãààð óðñàõ çàâñàð ¿¿ñíý.



Çóðàã 4.9. à. Áàíçàí ºíãºëãººòýé õàíà. 1. Õàíûí ¿íäñýí õýñýã áóþó ºðëºãòºº ñàâõ ìîäîî äóëààëãûí ìàòåðèàëûí ºðãºíòýéãýýð õàäàæ áýõýëíý. 2. Ñàâõ ìîäîîð òóñãààðëàãäñàí õ¿ðýýíä äóëààëãûí ìàòåðèàëàà õèéæ, õàíûí õóâàíöàð áàðèã÷òàé õàäààñààð áýõýëíý. 3.-6. Ñàâõ ìîäíóóä äýýðýý áàíçíóóäàà áàíçíû ºðãºíººñ 2-3 ñì áàãà çàé ¿ëäýýí õàäàæ äàðàà íü òýð çàéí äýýð äàðààãèéí áàíçûã àì äàðóóëàõ áàéäëààð õàäíà.

á. Õàíûí áàíçàí ºíãºëãººã äàðààõ õóâèëáàðóóäààð õèéæ áîëíî. 1. Ìàíàé îðîíä ñ¿¿ëèéí ¿åèéí ìîäîí õèéöèéí áàðèëãóóäàä ò¿ãýýìýë õýðýãëýæ áàéãàà õèéö. Óãëóóðãàí õîëáîîñîîð õîëáîãäîíî. 2. Íàëóó õèéöòýé. Ìºí óãëóóðãàí õîëáîëòòîé áàéíà. 3. Ìàíàé îðîíä áàíçàí ºíãºëãººíä õàìãèéí ºðãºí õýðýãëýãääýã õèéö. 4. Óãñàðëòàíä àëü áîëîõ òýãø áîñîî ñóóðèëóóëàõ øààðäëàãàòàé. Ýíãèéí õÿëáàð õèéö.

Ìîäîí ºíãºëãººíä áóäàã ÷óõàë ¿¿ðýãòýé áàéäàã. Òèéìýýñ àëü áîëîõ çîðèóëàëòûí ñàéí áóäãààð áóäàõ íü ÷óõàë èíãýæ ÷àäâàë ìîä õýâ ãàæèëòàíä îðîõã¿é õàíûí ñàéí õàìãààëàõ ãàäàðãóó áîëæ ºãäºã. Äóëààëãûí ìàòåðèàëûã õóâàíöàð áàðèã÷òàé õàäààñààð áýõëýõ øààðäëàãàòàé áàéäàã. Íýí ÿëàíãóÿà øèëýí õºâºí ýðäýñ õºâºí çýðýã íü çººëºí òóë ñóóëò ºã÷ äýýä õýñãýýðýý çàé çàâñàð ãàð÷ äîîä õýñãýýðýý íÿãòàðøäàã. Ìºí õàíàíäàà ñàéòàð áýõëýãäýæ ºãºõºä áàðèã÷òàé õàäààñ ÷óõàë ¿¿ðýã ã¿éöýòãýäýã.

Çóðàã 4.10 Äóëààëãûí õàâòàíãóóäûã áýõýëãýýíèé õàäààñóóäààð áýõëýí òîãòîîõ

áàéäàë

Îäîî äýýâðèéí äóëààëãûí òàëààð çàðèì íýã æèøýý àâ÷ ¿çüå. Àìèíû îðîí ñóóöàíä äàâõàð õîîðîíäûí õó÷èë÷ áîëîí äýýâýðò ¿íäñýíäýý ìîäîí íóðóó õèéäýã. Õàðèí äýýâðèéí õºíäèéí õàíà íü ºðëºãºí õèéö áàéäàã. Òèéìýýñ äýýâýðèéí õîíãèëä ¿íäñýíäýý õî¸ð ººð òºðëèéí õèéöèéã äóëààëäàã. Äýýâðèéí äóëààëãûã äàì íóðóó áàíçíóóäûí çàâñàð õîîðîíä õèéõ íü õÿëáàð áàñ õÿìä áàéäàã. Äóëààëãûí ãîë÷ëîí äîòîð òàëààñ íü õèéäýã.



Çóðàã 4.11 Äýýâðèéí õîíãèëûí äóëààëãà. 1. Äóëààëãûí ìàòåðèàëàà äàì íóðóóíû çàâñðûí õýìæýýãýýð ç¿ñýæ (õºðººäºæ) áýëòãýíý. 2. Äóëààëãûí õàâòàí íü äàì íóðóó õîîðîíäûí õýìæýýíýýñ 2 ñì ºðãºí áàéõ õýðýãòýé. Èíãýâýë èë¿¿ íÿãòàðíà. 3. Äóëààëãûí ìàòåðèàëûã õÿëáàðõàí ç¿ñýæ áîëäîã òóë õîâèë çýðýãò òîõèðóóëàõàä äºõºìòýé. 4. Äóëààëãûí ¿åý òîãòîîñîíû äàðàà óóð òóñãààðëàõ ¿å áóþó ïîëèýòåëèí õóóäàñûã äîòîð òàëààñ íü áýõýëíý. 5. Äîòîð ºíãºëãººíèé õàâòàí ñóóðèëóóëàõ áàíçûã óóð òóñãààðëàõ ¿åèéí äàðàà äàì íóðóóíä õàäàæ áýõýëíý. 6. Àñáåñòîí õàâòàíã áýõëýã÷ áàíçàíäàà òîõèðóóëàí áýëòãýæ õàäàæ òîãòîîíî. Ìºí øðóï ÷ õýðýãëýñýí áîëíî. 7. Õàäààñ áîëîí øðóï îðîõ í¿õèéã óðüä÷èëàí ºðºìäºæ ãàðãàõ òóë áýõýëãýý ìîäíû õîîðîíäûí çàéã õýìæèæ áàéõ õýðýãòýé. 8. Õàâòàí õîîðîíäûí çàéã çóóðìàãààð ºíãºëæ áèò¿¿ëíý. 9. Õàíûí õýñãèéã ìºí äýýðõèéí àäèë áýõëýõ áà õýðýâ òºðºë á¿ðèéí øóãàì õîîëîé ÿâàõ áîë óðüä÷èëàí òîîöîæ õèéíý. 10. Èéì òºðëèéí ºíãºëãººíä öàõèëãààí, ñàíòåõíèêèéí õýðýãñýë ñóóëãàõàä õÿëáàð áàéäàã. Àñáåñòîí õàâòàíãààñ ãàäíà õóâàíöàð áîëîí ìîäîí ºíãºëãººã ÷ õèéæ áîëíî.

Çàðèì ¿éëäâýðëýã÷èä äóëààëãûí õººñºíöºð õàâòàíã ºíãºëãºº õèéæ ¿éëäâýðëýäýã.

Çóðàã 4.12 Äýýâðèéí õºíäèéí õàíàíä äóëààëãàòàé ºíãºëãººíèé õàâòàíã ñóóðèëóóëàõ. 1. Äóëààëãàòàé õàâòàí, öàâóóòàé çóóðìàãèéí áýëäýö, öàõèëãààí çóóðàã÷ øààðäàãàíà. 2. Õàâòàíã øààðäëàãàòàé õýëáýð õýìæýýòýéãýýð õºðººäºæ áýëòãýíý. 3. Õàâòàíãèéíõàà äîòîð òàëä öàâóóòàé



çóóðìàãàà ò¿ðõýæ áýëòãýíý. Ñóóðèëóóëàõàä ðåçèí àëõ, ÷èã áàðèã÷ øààðäëàãàòàé. 4. Õàíàä õàâòàíãàà íààãààä ÷èã áàðèã÷ààð õýìæèí òýãø õàçãàéã ðåçèíýí àëõààð àÿàðõàí öîõèæ òîõèðóóëíà. 5. Öîíõíû õ¿ðýýíä ÷ ãýñýí ìºí äýýðõ ìàÿãààð áýõýëíý. 6. Õàâòàí õîîðîíäûí çàâñàð çàéã ºíãºëãººíèé çóóðìàãààð øàâæ áèò¿¿ëíý.

Ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëòòýé áàðèëãûí ýêîëîãè, ýäèéí çàñãèéí õàðüöóóëñàí ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä

Ýäèéí çàñãèéí áóþó õàëààëòûí çàðäëûã òîîöîõäîî òóõàéí áàðèëãûí ýçëýõ¿¿í, ìºí àãààð ñýëãýëòèéí äàâòàìæ, á¿òýýö ýäëýë¿¿äèéí äóëààí äàìæóóëàëòûã òîîöîîëñíû ¿íäñýí äýýð õîíîãò øààðäëàãàòàé äóëààíû õýìæýýã îëîîä äóëààíû ¿¿ñã¿¿ðýý ñîíãîæ, çàðöóóëàãäàõ ò¿ëøíèé õýìæýýã ãàðãàíà. Òýãýýä õîíîãò øààðäàãäàõ ò¿ëøíèé õýìæýýã 30 õîíîãîîð ¿ðæ¿¿ëæ ñàðûíõàà ò¿ëøíèé õýìæýýã îëîîä íýãæ ò¿ëøíèé çàõ çýýëèéí ¿íýýð ¿ðæ¿¿ëæ ñàðûí ò¿ëøíèé çàðäëûã ãàðãàíà. (õàâñðàëò CD-íýýñ MUST Final Report MON-í õóóäàñ. 54 -ã ¿çýõ)

Ìºí õ¿ëýìæèéí õèéí ÿëãàðàëòûã õýðõýí òîîöäîãèéã õàâñðàëò CD-íèé MUST Final Report -îîñ ¿çýýðýé.

Óã ãàðûí àâëàãàä õàâñàðãàñàí CD-íä áè÷ñýí GHWFU 1.0 MON áóþó ÕÎÑÒÕÒÏ 1.0 ïðîãðàìì íü õóâèéí îðîí ñóóöíû äóëààí àëäàãäàë, ò¿ëøíèé õýðýãëýý, ¿¿äýí ãàðàõ õ¿ëýìæèéí õèéí õýìæýý, áàðèëãûí ìàòåðèàëûí ºðòºã áîëîí ñàéæðóóëàí äóëààëñàí ñóóöíû çàðäëûí ýðãýí òºëºëòèéí õóãàöààã óðüä÷èëàí òîîöîîëæ ãàðãàäàã. ¯¿íèéã àøèãëàñíààð áîãèíî õóãàöààíä áàéøèíãàà çºâ òºëºâëºõººñ ãàäíà ýäèéí çàñàã, ýêîëîãèéí ¿ð àøãàà òîîöîí õàðæ áîëíî. Àøèãëàõ çààâðûã õàâñðàëòààñ ¿çíý ¿¿.

Æèøýý áîëãîí 160 ì2 òàëáàéòàé áàðèëãûã ÿíç á¿ðèéí ò¿ãýýìýë á¿òýýöòýé õàíóóäààð òºëºâëºí õàðüöóóëæ òîîöîõîä ãàðñàí ¿ð ä¿íã äîîðõè õ¿ñíýãòýíä ¿ç¿¿ëýâ.

Ãàäíà õàøèõ á¿òýýöýä äóëààëãûí ¿åèéã òºëºâëºõ

çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé.



160ì2 òàëáàé á¿õèé 2 äàâõàð õóâèéí îðîí ñóóöíû áàðèëãûí ýêîëîãè, ýäèéí çàñãèéí õàðüöóóëñàí ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä

Õ¿ñíýãò 4.8

Õàíûí

á¿òýýöèéí

çóðàã

Õàíûí òºðºë Áàëêà, õººñºíöºð, òîîñãî Òîîñãî õººñºíöºð, òîîñãî Ñ¿ðýë

Æèëèéí äóëààíû àëäàãäàë (MÆ/ì2) 1 400 1 520 1 400

Æèëèéí äóëààíû õýðýãëýý (MÆ/ì2) 1 030 1 150 1 040

Ò¿ëøíèé õýðýãëýý : (êã)

-æèøìýë ò¿ëøýýð

-Íàëàéõûí í¿¿ðñ

9 480 18 760

10 540 20 870

9 520 18 840

Æèëèéí ÑÎ2 ÿëãàðàëò (êã) 25 140 27 970 25 250

Íèéò ò¿ëøíèé çàðäàë (òºã) 562 800 626 100 565 200

Õàíûí á¿òýýöèéí çóðàã

Õàíûí òºðºë Õººñºí áåòîí, õººñºíöºð Õºíäèéò áåòîí, ýðä.õºâºí Áåòîíäñîí õººñºíöºð

Æèëèéí äóëààíû àëäàãäàë (MÆ/ì2)

1 430 1 430 1 330

Æèëèéí äóëààíû õýðýãëýý (MÆ/ì2)

1 060 1 060 970

Ò¿ëøíèé õýðýãëýý : (êã) -æèøìýë ò¿ëøýýð -Íàëàéõûí í¿¿ðñ

9 750 19 300

9 750 19 300

8 900 17 630

Æèëèéí ÑÎ2 ÿëãàðàëò (êã)

25 860 25 860 23 620

Íèéò ò¿ëøíèé çàðäàë (òºã)

579 000 579 000 528 900

Äóëààíû õýìíýëòòýé õóâèéí îðîí ñóóöûã çàõ çýýëä íýâòð¿¿ëýõ ÌÎÍ/99Æ35 òºñºë 61


Õóðààíãóé

1. Äóëààëãûí ìàòåðèàëóóä ýçëýõ¿¿í æèí áàãàòàé, äóëààí òóñãààðëàëò ºíäºðòýé áàéäàã. Äóëààí òåõíèêèéí íîðì ñòàíäàðòûã õàíãàñàí õàøèõ á¿òýýöýä çàéëøã¿é äóëààëãûí ¿å òºëºâëºæ ºãºõ øààðäëàãà ãàðäàã.

2. Áàðèëãûí ¿íäñýí ìàòåðèàëóóä íü îðîí íóòãèéí îëäîö ñàéòàé, ¿íý õÿìä, áàéãàëü îð÷èíä õàëã¿é, äàõèí àøèãëàõ áîëîìæòîé çýðýã øèíæ ÷àíàðûã àãóóëñàí áàéõ ¸ñòîé. Ìºí äóëààí òóñãààðëàëò ñàéòàé áàéõààñ ãàäíà äóëààíû èíåðöè áóþó ìàññëàã ÷àíàð ºíäºðòýé áàéõ õýðýãòýé.

3. Óñ ÷èéãíèé õàìãààëàëòûí ¿åèéí øààðäëàãàòàé õàøèõ õèéöýä òºëºâëºõ. Èíãýñíýýð ÷èéãíýýñ ãàäíà àãààð íýâòð¿¿ëýëòèéã áóóðóóëæ áàðèëãûí áèò¿¿ìæëýëèéã ñàéæðóóëäàã.

4. Öîíõ íü ãóðâààñ äýýø øèëýí ¿åòýé áàéõ íü äóëààí òóñãààðëàëòûí øààðäëàãà èë¿¿òýé õàíãàäàã. Ìºí öîíõíû õ¿ðýýíèé óðòûã àëü áîëîõ áàãà, õ¿ðýýíèé ìàòåðèàë íü ìîä ýñâýë äóëààëãàòàé ìåòàë áîëîí õóâàíöàð áàéõ øààðäëàãàòàé.

5. Áàðèëãûí ìàòåðèàëóóäûã õàøèõ á¿òýýöýä óãñðàõäàà òåõíîëîãèéí øààðäëàãûí äàãóó çîðèóëàëòûí ìàòåðèàëóóäûã àøèãëàõ íü óãñðàëòàíä òîõèðîìæòîéãîîñ ãàäíà ýäýëãýýíèé õóãàöààã óðòàñãàäàã.

ÕÎÑÒÕÒÏ 1.0 ïðîãðàìì Óã ïðîãðàìì íü ñóóöíû äóëààí àëäàãäàë, ò¿ëøíèé õýðýãëýý, ¿¿äýí ãàðàõ õ¿ëýìæèéí õèéí õýìæýý, áàðèëãûí ìàòåðèàëûí ºðòºã áîëîí ñàéæðóóëàí äóëààëñàí ñóóöíû çàðäëûí ýðãýí òºëºëòèéí õóãàöààã óðüä÷èëàí òîîöîîëîí ãàðãàíà.

Ïðîãðàìì àøèãëàõ çààâàð

1. Ñóóöíû ¿íäñýí ºãºãäëèéã "I ¯å øàò, II ¯å øàò, Öîíõ Õààëãà, Áóñàä" çýðýã õóóäñàíä ºãºãäë¿¿ä áàéðëàñàí í¿äýí äýýð äàðàõàä áýëýí îðóóë÷èõñàí áàðèëãûí ìàòåðèàëóóäûí íýðñ ãàðàõ áà òýäãýýðýýñ ñîíãîí àâ÷ îðóóëíà.

2. Ò¿ëøíèé õýðýãëýýíèé óðüä÷èëñàí òîîöîîã "¯ð ä¿í" õóóäàñíààñ õàðíà.

3. Äóëààëàí ñàéæðóóëàõ ñóóöíû ºãºãäëèéã "Äóëààëàõ, Ä Öîíõ Õààëãà, Ä Áóñàä" çýðýã õóóäñàíä ºãºãäë¿¿ä áàéðëàñàí í¿äýí äýýð äàðàõàä áýëýí îðóóë÷èõñàí áàðèëãûí ìàòåðèàëóóäûí íýðñ ãàðàõ áà òýäãýýðýýñ ñîíãîí àâ÷ îðóóëíà.

4. Äóëààëàí ñàéæðóóëñàí ñóóöíû õàðüöóóëñàí ¿ð ä¿íã "Ä ¯ð ä¿í" õóóäàñíààñ õàðíà.

** Ìàòåðèàëûí ¿íèéí ºãºãäºë, õàøèõ õèéöèéí á¿òýýö áîëîí öàã óóðûí ºãºãäëèéã ñ¿¿ëèéí 3 õóóäñàíä çàñâàðëàí ººð÷ëºõ áîëîìæòîé. 2004 îíä Í¯ÁÕÕ-èéí Ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëòòýé ñóóöíû ÌÎÍ/99/Æ35 òºñºëä çîðèóëñàí Âàí Ñòðîîòåí Ð, Ñòðîîá Æ, Âåíåìà Õ. íàðûí õèéñýí Ìîíãîëûí õóâèéí îðîí ñóóöíû ò¿ëøíèé õýðýãëýýíèé ñóäàëãààíû òàéëàíã í¿¿ðíèé õóóäàñíû òåêñòýí äýýð äàðæ ¿çýæ áîëíî. Ìºí 2004 îíä Í¯Á-ûí ÕÕ-èéí Ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëòòýé ñóóöíû ÌÎÍ/99/Æ35 òºñºëä çîðèóëñàí ØÓÒÈÑ-èéí ÝÕÑ-èéí õèéñýí Ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëò, ìàòåðèàëûí ñóäàëãààíû òàéëàíã òåêñòýí äýýð äàðæ ¿çýæ áîëíî.

Öîíõíû õýëáýð õýìæýý, áàéðøèë íü äóëààí õýìíýõýä èõýýõýí íºëººòýé òóë òºëºâëºëòºíä îíöãîé àíõààðàõ õýðýãòýé.



Á¿ëýã 5

Ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëòòýé áàðèëãûí õàëààëò

Ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëòòýé áàðèëãûí õàëààëòûí ñèñòåìèéí òºëºâëºëò, àøèãëàëò íü åðäèéí áàðèëãààñ íèëýýä ÿëãààòàé. Äóëààíû à÷ààëàë íü áàãà ó÷ðààñ èõ õóâèñàìòãàé áîëäîã. Õàìãèéí èõ ìýäðýãääýã ¿¿ñã¿¿ð áîë àãààð ñýëãýëò, íàðíû öàöðàã õî¸ð áàéäàã. Àãààð ñýëãýëòýíä øààðäàãäàõ äóëààíû õýìæýý àëü ÷ áàðèëãûí õóâüä èæèë áàéõ ÷ áàðèëãûí íèéò õàëààëòûí à÷ààëàëä ýçëýõ õóâü õýìæýý íü ýðñ ÿëãààòàé. Íàðíû öàöðàã íü ºãëºº ç¿¿í òàëûí ºðººí¿¿äèéã, ºäºð ºìíº ç¿ãèéí, îðîé áàðóóí òàëûí ºðººí¿¿äèéã õàëààõ áºãººä ìºí äýýðõèéí àäèë øàëòãààíààð ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëòòýé áàðèëãûí õàëààëòàíä èõýýð íºëººëíº. Ýäãýýð øàëòãààíààñ ¿¿äýí õàëààëòûí ñèñòåì íü èë¿¿ óÿí õàòàí, ñàéòàð àâòîìàòæóóëñàí òîõèðóóëãàòàé áàéõûã øààðääàã.

Õàëààëòûí ñèñòåìèéí äóëààíû ÷àäàë

Õàëààëòûí ñèñòåì íü õ¿íèé òààëàìæèò áàéäàëä òîõèðîõ áà òåõíîëîãèéí ¿éë àæèëëàãààíû øààðäëàãàä íèéöýõ, ìºí àãààðûí îð÷íû òåìïåðàòóðûí áàéäëûã õàíãàõ çîðèóëàëò á¿õèé èíæåíåðèéí èæ á¿ðýí õèéö þì. ªðººíèé òåìïåðàòóðûí áàéäàë íü õàëààëòûí äóëààíû ÷àäàë, ãàäíà õàøëàãà á¿òýýöèéí äóëààí áàðèõ øèíæ ÷àíàð, õàëààõ òºõººðºìæèéí áàéðëàë, äóëààí ÿëãàðóóëàëòûí ýõ ¿¿ñâýð çýðãýýñ õàìààðíà. Õ¿éòíèé óëèðàëä ãàäíà õàøèõ á¿òýýöýýð äóëààí àëäàãäàíà. Äóëààíû àëäàãäàë íü ãàäíà õàøèõ õèéö, àãààð, ìàòåðèàë, òîíîã òºõººðºìæèéã õàëààõ çýðýãò àëäàãäàæ áàéõàä ºðºº òàñàëãààíä õ¿ì¿¿ñ, òåõíîëîãèéí òîíîã òºõººðºìæ, çîõèîìîë ãýðýëò¿¿ëýã, öàõèëãààí õºäºëã¿¿ð çýðãýýñ äóëààí ÿëãàð÷ áàéäàã.

Çóðàã 5.1 ªðººíèé äóëààí ÿëãàðóóëàëò áà àëäàãäàë



ªðººíä ÿëãàð÷ áóé äóëààíû òîî õýìæýý íü: .....++++++= ãö.õí.ýõàëõ¿íäÿ QQQQQQ Âò ¯¿íä:

Qõ¿í - Õ¿ì¿¿ñýýñ ÿëãàðàõ äóëààí

Qòò - Òåõíîëîãèéí òîíîã òºõººðºìæººñ ÿëãàðàõ äóëààí Qõàë - Õàëààëòààñ ÿëãàðàõ äóëààí Qíý - Íàðíû ýíåðãýýñ õàøëàãà õèéöýýð äàìæèí îðîõ äóëààí Qöõ - Öàõèëãààí õºäºëã¿¿ðýýñ ÿëãàðàõ äóëààí Qu - Ãýðýëò¿¿ëýãýýñ ÿëãàðàõ äóëààí ãýõ ìýò

ªðººíººñ àëäàãäàæ áóé äóëààíû òîî õýìæýý íü:

òòà.ñøõ.õà QQQQQ +++= Âò ¯¿íä:

Qõ.õ - Õàøèõ õèéöèéí äóëààí àëäàãäàë Qø - Ø¿¿ðýëòèéí àãààðûã õàëààõ äóëààí Qà.ñ - Àãààð ñýëãýëòýýð îðóóëàõ àãààðûã õàëààõ äóëààí Qòò - Òîíîã òºõººðºìæ, ò¿¿õèé ýä, ìàòåðèàëûí äóëààí øèíãýýëòýíä àëäàãäàõ äóëààí ãýõ ìýò.

ªðººíä ø¿¿ðýëòýýð îðîõ àãààð áà ìàòåðèàë, òýýâðèéí õýðýãñýë, ýä ç¿éëñèéã õàëààõàä òîäîðõîé õýìæýýíèé äóëààíûã çàðöóóëíà. Èéìä õàëààëò íü ýäãýýðò øààðäàãäàõ äóëààíûã çîõèîìîë àðãààð íºõºí ºãºõ çîðèóëàëòòàé áèåý äààñàí ñèñòåì þì.

Õàëààëòûí ñèñòåìèéí äóëààíû ÷àäëûã òîäîðõîéëîõûí òóëä æèëèéí õ¿éòíèé õóãàöààíû äóëààíû öàãèéí çàðöóóëàãûí áàëàíñûã çîõèîõ øààðäëàãàòàé. Äóëààíû ÷àäëûã îëîõäîî:

Âò,QQQQ TA)ñ.à(øõõõ ±+=

,QTA - Òåõíîëîãèéí àõóéí äóëààí ÿëãàðóóëàëò áà àëäàãäàë

ªðºº áà áàðèëãûí äóëààí àëäàãäàë òîäîðõîéëîõ

ªðºº òàñàëãààíààñ ãàäíà õàøëàãà á¿òýýöýýð àëäàãäàõ äóëààíû òîî õýìæýýã äóëààí àëäàãäëûí òîîöîîãîîð òîäîðõîéëîõ áºãººä ýíý íü òóõàéí ºðººíä õàëààëòààð ºãºõ äóëààíû òîî õýìæýýã òîäîðõîéëæ áàéãàà õýðýã þì. Äóëààí àëäàãäëûã á¿õ ºðºº, øàòíû õîíãèë åð íü õàëààëò øààðäëàãàòàé á¿õ ºðººíä òîîöíî. Íýã òºðëèéí õàøëàãà á¿òýýö òóñ á¿ðýýð àëäàãäàõ äóëààíû òîî õýìæýýã îëîõäîî:

( ) η⋅⋅−⋅⋅= nttkFQxx 5ä ; Âò (1.38)

F - Õàøëàãà á¿òýýöèéí äóëààí àëäàãäàõ òàëáàé (ì2) t5 – Ãàäíà àãààðûí òàâ õîíîãèéí òîîöîîíû äóíäà÷ òåìïåðàòóð (0Ñ) n - (3 2- á¿ëýã) òîìú¸îíû òàéëáàðò ¿ç. η - Íýìýãäýë äóëààí àëäàãäëûã òîîöñîí êîýôôèöèåíò

1001 ∑+=

Pη ; (1.39)

∑P - Õàøëàãà á¿òýýöèéí íýìýãäýë äóëààí àëäàãäëûí õóâèóäûí íèéëáýð,

¿íäñýí äóëààí àëäàãäëûí òîäîðõîé õóâèàð àâíà.



ªðºº òàñàëãààíààñ àëäàãäàõ äóëààí àëäàãäëûã õ¿ñíýãòèéí àðãààð õèéõ íü òîõèðîìæòîé áºãººä õ¿ñíýãòèéí ýõëýëèéã äîîð ¿ç¿¿ëýâ.

Õ¿ñíýãò 5.1

Õàøëàãà á¿òýýöèéí

Íýìýã-äýë äóëààí àëäàã-äàë %

ªðººíèé äóãààð, çîðèóëàëò,

äîòîð àãààðû

í òîîöîîíû

õýì

Íýð

×èãëýë

Õýìæýý /

ì

/ Òàëáàé F ; ì2

K ;

ÂÒ/ ì2

0Ñ

∆t =

t Ä - t

5

n ¯íäñýí äóëààí àëäàãäàë

Q¿íä , Â

ò

Ç¿ã ÷èãèéí

Áóñàä

Íýìýãäýë äóëààí àëäàãäëûí

õóâèóäûí íèéëáýð, ΣÐ

η Õàø

ëàãà á¿òýýöèéí äóëààí

àëäàãäàë

ªðººíèé äóëààí àëäàãäàë,

Qïîì

Ãõ Á

Äö ç Ø Áõ Õò Õ

101 ñóóö íû, tÂ

Äõ Òàéëáàð: Ãàäíà õàøëàãà á¿òýýöèéí íýð, ÷èãëýëèéã õóðààíãóéëàí äàðààõ áàéäëààð òýìäýãëýíý. ¯¿íä: Ãõ – Ãàäíà õàíà, Äõ – Äàâõàð õààëãà, Äö – Äàâõàð öîíõ, Á – Áàðóóí ç¿ã, Ø – Øàë, Áõ – Áàðóóí õîéä, Õò – Õó÷èëò, Õ – Õîéä, ª – ªìíº ã.ì

ªðººíä ø¿¿ðýëòýýð îðîõ àãààðûã õàëààõ äóëààíû òîî õýìæýýã òîäîðõîéëîõ

ªðºº, òàñàëãààíä íÿãò áóñ ãàäíà õàøëàãà õèéöèéí çàâñàð çàé í¿õ ñ¿âýýð ãàäíààñ õ¿éòýí àãààðûí ø¿¿ðýëò ÿâàãäàõ áà ò¿¿íèéã õàëààõ äóëààíû çàðöóóëàëòûí òîî õýìæýýã îëîõäîî: -Íàðèéâ÷èëñàí òîîöîîíä:

( ) ( );7.0 5Γ∂ΟΟ −⋅⋅Σ+⋅⋅= ttCAGAGKQω

Àî, À-öîíõ, òàãòíû õààëãà áà áóñàä õàøëàãà á¿òýýöèéí òîîöîîíû òàëáàé

ñ - àãààðûí õóâèéí äóëààí áàãòààìæ, c= 1.005 êÄæ/êã⋅0Ñ. Go; G-1ì

2 òàëáàéòàé öîíõ, òàãòíû õààëãà áóñàä ãàäíà õàøëàãà õèéöýýð ø¿¿ðýëòèéí çàìààð ÿëãàðàõ àãààðûí òîî õýìæýý. êã/öàã⋅ì2. -Õÿëáàð÷èëñàí òîîöîîíä:

( )5278.0 Γ∂ −⋅⋅⋅= ttGCKQ ωω ;

- ºðººíä ø¿¿ðýëòýýð îðîõ àãààðûí òîî õýìæýý. êã/öàã, ωGñ - àãààðûí õóâèéí äóëààí áàãòààìæ 1.005êÄæ/êã0Ñ tä - ºðººíèé äîòîð àãààðûí òîîöîîíû òåìïåðàòóð, 0Ñ tã - æèëèéí õ¿éòíèé óëèðëûí ãàäíà àãààðûí òîîöîîíû òåìïåðàòóð 0Ñ (ïàðàìåòð Á) Ê - õàøèõ õèéöèéí çºðºëäºõ äóëààíû óðñãàëûí íºëººã òîîöîõ êîýôôèöèåíò.

Ãàäíààñ ºðººíä àãààð çºâõºí öîíõ, òàãòíû õààëãà, ãýãýýâ÷, õààëãà, îíãîðõîé íýýëõèéãýýð ø¿¿ðýëòèéí çàìààð îðíî ãýæ òîîöäîã.



Åðºíõèé òîõèîëäîëä ø¿¿ðýëòèéí àãààðûí íèéò çàðäëûã îëîõäîî:

+⎟⎟⎠

⎞⎜⎜⎝

⎛⋅∆Σ

=Σ1

132

121.0

ui R

APG +

⎟⎟⎠

⎞⎜⎜⎝

⎛⋅∆Σ

2

221

2

uR

AP( )

;3

33

uRAP ⋅∆Σ

êã/öàã

Ýíä: ãàäíà õàøëàãà õèéöèéí äîòîð áà ãàäíà ãàäàðãóó äýýðõ äàðàëòûí

òîîöîîíû ÿëãàâàð. Àëü íýã äóðûí äàâõàðò øààðäëàãàòàé äàðàëòûí çºðºº:

−∆ iP

( )( ) ( ) ;05.0 02 PKCCVhHP ii −−⋅+−−=∆ ∂ΓΓΓ∂Γ ρρρ

−H áàðèëãûí ºíäºð. Ãàçðûí ãàäàðãóóãààñ áàðèëãûí õó÷èëòûí äýýä êàðíèç õ¿ðòýëõ áîñîî çàéãààð àâíà.

−ih ãàçðûí ãàäàðãóóãààñ öîíõ, õààëãàíû äóíä õ¿ðòýë ºíäºð. /ì/

−iA õèéöèéí òàëáàé.

−iuR õèéöèéí àãààð íýâòð¿¿ëýëòèéí ýñýðã¿¿öýë.

−0P Áàðèëãà äàõü àãààðûí òîãòìîë äàðàëò, Ïà

( ) ( ) ;5.05.0 20 1KCCVHgP ∂ΓΓΓ∂Γ −⋅+−= ρρρ

−∂Γ ρρ ; ãàäíà áà äîòîð àãààðûí òåìïåðàòóðûí ¿åèéí íÿãò. êã/ì3 ¯¿íèéã äàðààõ

òîìú¸îãîîð îëäîã.

( )ãã t+=

273353ρ

tã - ãàäíà àãààðûí òåìïåðàòóð 0Ñ.

ρi - ãàäíà àãààðûí íÿãò êã/ì3

−∂Η CC ; áàðèëãûí õàøèõ õèéöèéí ãàäàðãóóãèéí ñàëõèíû áà ýñðýã òàëûí

àýðîäèíàìèêèéí êîýôôèöèåíò. Ñàëõèíû ÷èãëýëèéí í¿¿ð òàëä - C=0.4 ÷ 0.8;

Ñàëõèíû ýñðýã òàëä - C=(-0.3)÷(-0.6); Ê1 - áàðèëãûí ºíäðººð ñàëõèíû õóðäíû äàðàëòûí ººð÷ëºëòèéã òîîöîõ êîýôôèöèåíò.

;65.0=K−ΓV ñàëõèíû õóðä. ì/ñåê

-Ø¿¿ðýëò öîíõîîð ÿâàãäàõ ¿åä àãààðûí áàëàíñûí òýãøèòãýëýýñ ºðººíèé íºõöºëò äàðàëòûã îëîõäîî.

( ) ( ) ;21.02

221

01

132

RAPP

RAPP xx −=−

Ýíä; öîíõíû òàëáàé. ì−1A 2

òàãòíû áà äîòîð õààëãàíû òàëáàé.ì−2A 2

;-öîíõîíä. 13.0=iuR -äîòîð õààëãàíä. ;3.0=uR

Ýíäýýñ äàâõðóóäûí ºðººíä áàéõ äàðàëòûí ÿëãàâðûã îëíî: 1-äàâõàðò: ;IxII PPP −=∆

2-äàâõàðò: ;IIxIIII PPP −=∆ ãýõ ìýò òîäîðõîéëíî.

Îðîí ñóóöíû áàðèëãûí ñóóöíû áà ãàë òîãîîíû ºðººíä ø¿¿ðýëòèéí àãààðûã õàëààõ äóëààíû çàðäëûã îëîõäîî:

( ) ;5ωω ρ AttCLQ ⋅−⋅⋅⋅= Γ∂



Ýíä: =L 3.0ì3/öàã⋅ì2 ºðººíèé 1ì2 øàëíû òàëáàéí íîðì÷ëîãäñîí àãààðûí çàðäàë. −ρ ãàäíààñ îðóóëàõ àãààðûí íÿãò.

øàëíû òàëáàé. −ωA ãàäíà àãààðûí òîîöîîíû 5 õîíîãèéí õýì. −Γ

5t

ªðººíèé äóëààí ÿëãàðóóëàëò

ªðººíèé äóëààíû áàëàíñ çîõèîõîä õàëààëòûí ñèñòåìèéí äóëààíû ÷àäëûí òîîöîîíä äóëààí ÿëãàðóóëàëòûã çàéëøã¿é òîäîðõîéëîõ øààðäëàãàòàé.

- Õ¿íýýñ ÿëãàðàõ äóëààí íü ã¿éöýòãýæ áóé àæëûí ýð÷èì, õóâöàñíû äóëààí áàðèõ øèíæ ÷àíàðààñ õàìààðíà. Íàñàíä õ¿ðñýí ýðýãòýé õ¿íèé èë äóëààí ÿëãàðóóëàëòûã îëîõäîî:

( ) ( );3587.815.2 θββ tVQ axXVH −⋅+⋅= ∋

Ýíä: −∋β àæëûí ýð÷èìèéã òîîöñîí êîýôôèöèåíò.

−xβ õóâöàñíû äóëààí áàðèõ øèíæ ÷àíàðûã òîîöñîí êîýôôèöèåíò.

Ýìýãòýé õ¿íèé äóëààí ÿëãàðóóëàëòûã äýýðõèéí 85%-èàð, õ¿¿õäèéíõèéã 75%-èàð àâíà. ºðººíèé àãààðûí õºäºëãººíèé õóðä. −aV

- Çîõèîìîë ãýðýëò¿¿ëýãòýé áà öàõèëãààí õýðýãñëýëýýñ ÿëãàðàõ äóëààí. ;NQ η⋅=Γ ø

Ýíä: −øN øààðäëàãàò öàõèëãààíû ÷àäàë.

−η çàðöóóëàãäàõ áîäèò ÷àäëûã òîîöñîí êîýôôèöèåíò.

;95.015.0 −=η - Îðîí ñóóöíû áàðèëãûí ºðººíèé àõóéí äóëààí ÿëãàðóóëàëò:

;1 ωAqQa ⋅=

Ýíä; 1ì−1q 2 øàëíû òàëáàéä íîîãäîõ äóëààí ÿëãàðóóëàëò.

ñóóöíû ãàë òîãîîíû ºðººíèé òàëáàé. −ωAÍàðíû ðàäèàö, òîíîã òºõººðºìæ, õàëñàí ãàäàðãóó çýðãýýñ ÿëãàðàõ äóëààíûã øààðäëàãàòàé ºðºº òàñàëãààíä îëæ òîäîðõîéëæ äóëààíû áàëàíñàä òóñãàíà. Äóëààíû òýíöýë

ªðººíä ÿëãàðàõ áà àëäàãäàõ äóëààíû òîî õýìæýýã òîäîðõîéëñîíû ¿íäñýí äýýð äóëààíû òýíöëèéã äîîðõ õ¿ñíýãòýýð õèéíý.

Äóëààíû òýíöýë áàëàíñ õèéõ õ¿ñíýãò Õ¿ñíýãò 5.2

Äóëààí ÿëãàðóóëàëò Äóëààí àëäàãäàë Äóëààí

Ä/ä ªðººíèé

íýð

Õàëààõ

õýðýãñýë

Õ¿íýýñ

Çîõèîìîë

ãýðýëò¿¿ëýã

Á¿ãä

Õàø

ëàãà

á¿òýýö

Ø¿¿ðýëò

Á¿ãä

Èë¿¿äýë

Äóòàãäàë

0. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 1. 2. Òàéëáàð: Õàëààëòûí ñèñòåì òîîöîõ ¿åä äóëààíû òýíöëèéã çºâõºí æèëèéí õ¿éòíèé óëèðàëä òîîöîæ áîëíî.



Áàðèëãûí íèéò äóëààí àëäàãäëûã / Qáàð / îëîõäîî á¿õ ºðºº, øàòíû õîíãèëûí

äóëààí àëäàãäëûã íýìýõ çàìààð òîäîðõîéëíî.

∑=

=++++=n

iºøõnð QQQ...QQ

1102101áàQ

101

; Âò Á¿õ ñóóö

Õààëãà,, 2%

Öîíõ, , 14%

Òààç, 22%

Ñóóðü, 10%

Õàíà, 24%

Àãààðûí èíôèëòðàö

27%

ýíä: Q - ªðººíèé äóëààí àëäàãäàë nQ; Q - Øàòíû õîíãèëûí äóëààí àëäàãäàë øõ

110 õóâèéí ñóóöàíä õèéñýí ñóäàëãààãààð àéëûí õóâüä õàøèõ á¿òýýöèéí äàìæóóëàëòààð àëäàãäàõ äóëààí 73 õóâèéã, àãààð íýâòð¿¿ëýëòýýð àëäàõ äóëààí 27 õóâèéã ýçýëæ áàéíà. Ýíäýýñ òààçíû äóëààí òóñãààðëàëò õàðüöàíãóé ìóó ãàðñàí íü èðãýä áàðèëãûí ýíý õýñãèéã òºäèéëºí àíõààðäàãã¿éã õàðóóëæ áàéíà. Ìºí òààçíû àãààðûí íýâòð¿¿ëýëò ÷ ãýñýí ºíäºð áàéíà.

Çóðàã 5.2 Äóëààí àëäàãäëûí õàøèõ õèéöýä ýçëýõ õóâü

Áàðèëãûí õóâèéí äóëààíû ¿ç¿¿ëýëòèéã òîäîðõîéëîõ

Áàðèëãûí õóâèéí äóëààíû ¿ç¿¿ëýëò íü áàðèëãûí íýãæ ýçëtõ¿¿íýýñ àëäàãäàõ äóëààíû çºâøººðºãäºõ õýìæýýã çààõ áºãººä áàðèëãûí íèéò äóëààí àëäàãäàë áà ýçýëõ¿¿íýýñ íü õàìààðóóëàí òîäîðõîéëæ äóëààí àëäàãäëûã òîîöîæ ¿íýëíý.

( ) β⋅−⋅=

ãäÃ

áàðx ttV

Qq ;

ÑìÂò

03

VÃ - Áàðèëãûí ãàäíà õýìæýýñýýð àâñàí ýçëýõ¿¿í (çîîðèéã îðóóëàõã¿é), ì3

ät - Áàðèëãûí äîòîðõ àãààðûí òîîöîîíû òåìïåðàòóð, °Ñ

ãt - Õàëààëòûí ãàäíà àãààðûí òîîöîîíû òåìïåðàòóð, °Ñ 5ttã = ãýæ àâíà.

β - Òåìïåðàòóðûí çàñâàðûí êîýôôèöèåíò

ãä tt.

−+=

22540β ;

Áàðèëãûí çîðèóëàëò, ýçýëõ¿¿íýýñ õàìààðóóëæ - èéí çºâøººðºãäºõ óòãûã

òîãòîîñîí áàéõ áà ò¿¿íòýé æèøèæ ¿çýõýä çºð¿¿ íü 15% - èàñ èõã¿é áàéíà. Îðîí ñóóöíû áàðèëãàä ìºí íýãæ òàëáàéä íîîãäîõ äóëààíû õýìæýýã íèëýýä ò¿ãýýìýë õýðýãëýäýã.

xq

Õàëààëòûí ñèñòåì íü äóëààíû ýõ ¿¿ñâýð, äàìæóóëàõ øóãàì õîîëîé, õàëààõ õýðýãñýë, ñýíñ íàñîñ, äóëààí ñîëèëöóóëàã÷, ò¿ëø áîëîí ¿íñíèé òîíîãëîë, óòàà çàéëóóëàõ ñóâàã ÿíäàí çýðãýýñ á¿ðäñýí áàðèëãûí ºðºº òàñàëãààíä àëäàãäñàí áóþó øààðäëàãàòàé äóëààíûã ºãºõ ñèñòåìèéã õýëäýã. Åâðîïûí îðíóóäûí îðîí ñóóöíû áàðèëãûí õàëààëòûí õóâèéí äóëààíû à÷ààëëûã íýãæ òàëáàéä íîîãäîõ áàéäëààð òîäîðõîéëäîã. Ýíý íü ýçýëõ¿¿íèéõýýñ îíö ÿëãààã¿é áºãººä ºðººíèé ºíäºð íü õàðüöàíãóé îéðîëöîî áàéäàã òóë îíö ÿëãàà ãàðäàãã¿é. Ãýõäýý ýçýëõ¿¿íýýð òîîöîõ íü èë¿¿ áîäèò ¿ð ä¿íä îéðõîí áàéäàã.

Õàëààëòûí ñèñòåìèéí äóëààíû ýõ ¿¿ñâýð Äóëààíû ýõ ¿¿ñâýðéã óñàí, óóðûí, ïèéøèíò, öàõèëãààí õàëààëòûí ñèñòåì,

åðäèéí çóóõ ãýæ àíãèëæ áîëíî. Ìàíàé îðíû õóâüä, íýí ÿëàíãóÿà ãýð õîðîîëëûí àìèíû îðîí ñóóöàíä ò¿ãýýìýë õýðýãëýæ áàéãàà õàëààëòûí ñèñòåì íü çóóõ, õàíàí ïèéøèí, áàãà îâðûí íàì äàðàëòûí çóóõ, õàíàí ïèéøèí óãñàðñàí óñàí öàìöòàé çóóõ çýðýã áîëíî.



Çóðàã 5.2 Ãýðèéí çóóõ à. Åðäèéí á. Õàíàí ïèéøèíòýé

Çóðàã 5.3 à. Áàãà îâðûí íàì äàðàëòûí çóóõ á. óñàí öàìöòàé õàíàí ïèéøèí õîñîëñîí çóóõ.

Àìèíû îðîí ñóóöíû õàëààëòûí ñèñòåìèéí ýõ ¿¿ñâýð¿¿äýä õèéñýí ñóäàëãààãààð 12 ñóóö íü áàãà îâðûí íàì äàðàëòûí çóóõòàé, 16 ñóóö äàí çóóõòàé, 10 ñóóö óñàí öàìöòàé õàíàí ïèéøèíòýé, áóñàä íü ýíãèéí õàíàí ïèéøèíòýé áàéæýý. Óðüä õèéñýí öººí òîîíû ñóäàëãààíû ìàòåðèàë áîëîí ‘Ñàéæðóóëñàí ãýðèéí çóóõ’ òºñºëòýé õàìòðàí õèéñýí òóðøèëòààñ À¯Ê-èéí ìýäýýëëèéã àâàâ. Õ¿ñíýãòýíä õàðóóëñàí ¿ç¿¿ëýëòèéã àøèãëàí òîîöîõîä ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí á¿õ ñóóöíû õàëààõ õýðýãñëèéí äóíäàæ àøèãò ¿éëèéí êîýôôèöèåíò íü /À¯Ê/ 60% áàéâ.

Ìàíàé îðîí àøèãëàæ áóé çàðèì çóóõíû À¯Ê-èéí òàëààð áàéãàà ìýäýýëýë

Õ¿ñíýãò 5.3

Зуухны төрөл АҮК % Эх сурвалж Тайлбар Дакон ТТ-03 Г2-2000 БОНА-2 ТТ-03 Г2-2000 Тоноглолтой зуух ЕТS-хурдан ЕТS-удаан ST-1 Ердийн зуух

74

54.8

78.6

67.6

55.1

46.3

47.9

56.6

44.8

45.5

41.2

Зуухны үзүүлэн материал Зуухны үзүүлэн материал Зуухны үзүүлэн материал Зуухны үзүүлэн материал Дашпунцагийн илтгэл 2004.05.12 Дашпунцагийн илтгэл 2004.05.12 Дашпунцагийн илтгэл 2004.05.12 Дашпунцагийн илтгэл 2004.05.12 Дашпунцагийн илтгэл 2004.05.12 Дашпунцагийн илтгэл 2004.05.12 Дашпунцагийн илтгэл 2004.05.12

Хамгийн бага утгаар Ханан пийшинтэй Ханан пийшинтэй Ханан пийшинтэй Ханан пийшингүй Ханан пийшингүй Ханан пийшингүй Ханан пийшингүй Ханан пийшингүй Ханан пийшингүй Ханан пийшингүй



Õàòóó ò¿ëøíèé, íýí ÿëàíãóÿà í¿¿ðñ ò¿ëæ áàéãàà çóóõíû õóâüä àøèãëàëòûí ÿâöàä ãàðàõ àëäàãäàë èõ áàéäàã. Åð íü èéì òºðëèéí ãàëëàãààíààñ àëü áîëîõ çàéëñõèéõ øààðäëàãàòàé ÷ ºíººäºð ìàíàé îðîíä àøèãëàëòûí çàðäàë áîëîí í¿¿ðñíèé ºðòºã õÿìä áàéãàà íü ººð òºðëèéí çóóõ àøèãëàõ áîëîìæèéã áàãàñãàæ áàéíà. Öààøäûí ÷èã õàíäëàãà áîë àëü áîëîõ ò¿¿õèé í¿¿ðñíýýñ òàòãàëçàæ, îð÷èí ¿åèéí äóëààíû ýõ ¿¿ñâýð, çóóõ òîãîîíóóä àøèãëàõ ÿâäàë þì. Ãýõäýý ýíý òàëààð õèéæ áàéãàà àæèë, àâ÷ áàéãàà äàðààõ àðãà õýìæýýí¿¿äèéã äóðäàæ áîëíî.

1. Åðäèéí çóóõíû àøèãò àæèëëàãààã èõýñãýõ. Ýíý íü õàðüöàíãóé èõ çàðäàë îðæ áàãà ¿ð ä¿í ãàðäàã òóë òèéì ÷ ¿ð ä¿íòýé áèø. Òýãýýä ÷ ñàéæðóóëñàí áîëîí åðäèéí çóóõíû òàëààð õèéñýí èíæåíåðèéí òîîöîî ñóäàëãàà õîìñ, õèéñýí òóðøèëòûí ¿ð ä¿í èõýýõýí ýðãýëçýýòýé áàéãàà. Åð íü åðäèéí çóóõûã õàëààëòàíä, ÿëàíãóÿà õàíàí ïèéøèíã¿éãýýð àøèãëàõûã àëü áîëîõ õÿçãààðëàõ õýðýãòýé þì. Õàíàí ïèéøèí áîëîí óñàí öàìö çýðýãòýé õàìò õèéñíýýð ñèñòåìèéí àøèãò àæèëëàãàà ºñºæ, óëìààð äóëààíû èíåðöëýã ÷àíàð äýýøèëäýã.

2. Øàõìàë ò¿ëøíèé ¿éëäâýðëýëèéã íýìýãä¿¿ëæ, õýðýãëýýíä õýâø¿¿ëýõ. Ìàíàé îðíû õóâüä ýõëýë òºäèé áàéãàà ýíý ò¿ëøíèé õóâüä ¿ð ä¿íãèéí òàëààðõè ìýäýýëýë õîìñ, áàñ çºð¿¿òýé áàéíà. Åðäèéí í¿¿ðñèéã áîäâîë øàòàëò æèãä óäààí ÿâàãääàã. Ìàíàé îðîíä ãîë÷ëîí í¿¿ðñ, øàð øàâðûã 80:20 õàðüöààãààð õîëüæ øàõìàë ò¿ëø áýëòãýäýã. Õ¿éòíèé óëèðàëä õàòààëãà õèéõýä ýäèéí çàñãèéí õóâüä àøèãã¿é, ò¿ëøíèé ÷èéãëýã èõ áàéäãààñ ò¿ëøíèé äóëààí ãàðãàõ ÷àäâàðûã áóóðóóëàõ øàëòãààí áîëäîã. Ò¿ëøíèé õýðýãëýýã áîäèò áàéäëààð ä¿ãíýõ áîëîìæ èë¿¿òýé.

3. Õèéí ò¿ëøíèé õýðýãëýýã íýìýãä¿¿ëýõ. Õºãæèíã¿é îðíóóäûí õóâüä õîò ñóóðèí ãàçðûí àãààðûí áîõèðäëûã áóóðóóëñíàà õèéí ò¿ëø àøèãëàñàíòàé õîëáîí òàéëáàðëàäàã. Ìàíàé îðíû õóâüä õèéí õýðýãëýý õàëààëòûí ñèñòåìä õàðààõàí íýâòýð÷ îðæ èðýýã¿é áàéãàà áà ºðòãèéí õóâüä í¿¿ðñíýýñ õýò ºíäºð ãýñýí ¿íýëýëò áèé. Äýâøèëòýò òåõíîëîãè, õýòèéí òºëºâ ãýäýã ¿¿äíýýñ äóëààíû õýä õýäýí îíöëîã ýõ ¿¿ñâýðèéí òàëààð àâ÷ ¿çüå. Õºãæèíã¿é îðíóóäàä ñ¿¿ëèéí ¿åä ¿éëäâýðëýæ áàéãàà õàëààëòûí çóóõíóóäûí íèëýýä õýñãèéã íàì òåìïåðàòóðûí õàëààëòûí çóóõ ýçëýõ áîëñîí. Õàëààëòûí ñèñòåìèéí óñíû òåìïåðàòóð ºíäºð áàéõ òóñàì çóóõíû áîëîîä ñèñòåìèéí àøèãò ¿éëèéí êîýôôèöåíòèéã èõýñãýõ áîëîìæ áàãàñäàã. Õàëààëòûí äóëààíû ¿¿ñã¿¿ð áóþó çóóõ íü ¿ð ä¿íòýé, öýâýð, õýìíýëòòýé àæèëëàäàã áàéõ ¸ñòîé. Õàëààëòûí äóëààíû à÷ààëàë íü ÿëàíãóÿà ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëòòýé áàðèëãàä õýò õóâèðàìòãàé áàéäàã òóë çóóõàíä ººðºº àñàõ óíòðàõ, ýñâýë øàòàëòûí ýð÷ìèéã èõýñãýõ, áàãàñãàõ òîõèðóóëãà çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé.

Õèéí áîëîí øèíãýí ò¿ëøíèé óñàí õàëààëòûí çóóõ

Õèéã òºâëºðñºí áîëîí çººâðèéí áàéäëààð ò¿ãýýæ áîëäîãîîðîî áóñàä ò¿ëøíýýñ äàâóóòàé. Íºãººòýéã¿¿ð çóóõíû àøèãò ¿éëèéí êîýôôèöåíò ºíäºð, øàòàëòûã òîõèðóóëæ áîëäîã ó÷ðààñ á¿ðýí àâòîìàòæóóëàõ áîëîìæòîé. Ãýõäýý ýäãýýð ò¿ëø íü íºõºí

ñýðãýýãääýãã¿é, õ¿í òºðºëõòºíèé íýã çóóíû õýðýãëýýã õàíãàõ ÷ íººöã¿é áîëîîä áàéãàà. ¯¿íýýñ øàëòãààëàí ¿íý ºñºõ õàíäëàãà áîäèòîé í¿¿ðëýýä áàéíà. Ìàíàé îðíû õóâüä 100 õóâü èìïîðòîîð àâäàã òóë õàíãàìæèéí íàéäâàðòàé áàéäàë, áàéãàëü îð÷èíä ¿ç¿¿ëýõ õîð õîõèðîë çàðèì òàëààð ýðñäýë èõòýé. Íåôòü òýýâýðëýõ ÿâöàä îñîëäîõ áîëîí äàìæóóëàõ õîîëîéíîîñ õèé àëäàãäàõ çýðãýýñ ¿¿äýõ óðøèã áèé. Ãýõäýý ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëòòýé áàðèëãûí õóâüä øààðäàãäàõ äóëààíû õýìæýý åðäèéí áàðèëãààñ ýðñ áàãà (îéðîëöîîãîîð 50-70% õýìíýëòòýé), çóóõíû àøèãò ¿éëèéí êîýôôèöåíò 100 õóâüä äºõºæ î÷ñîí çýðýã íü èéì ò¿ëøíèé àøèãëàëòûã çºâòãºæ áàéãàà áà øàòàëòààñ ÿëãàðàõ õîðò õèéí õýìæýý ýðñ áàãàñíà.

Çóðàã 5.4 Õèéí ò¿ëøíèé íàì äàðàëòûí çóóõ.



Õèé áà øèíãýí ò¿ëøíèé äóëààíû ãàðãàëò Õ¿ñíýãò 5.4

Øàòäàã /áàéãàëèéí/ õèéí

çóóõ

Øèíãýð¿¿ëñýí õèéí

çóóõ

Øèíãýí ò¿ëøíèé

çóóõ

Ò¿ëøíèé òºðºë

L òºðëèéí H òºðëèéí Propan Butan êã ëèòð Äóëààí ãàðãàõ ÷àäâàð

9.14 êÂò.ö/ì3 10 êÂò.ö/ì3 25.88

êÂò.ö/ì334.32

êÂò.ö/ì311.86 êÂò.ö/êã

10.07 êÂò.ö/ë

Ò¿ëøíèé øàòàëòààñ ¿¿ñýõ õîðò õèéí ÿëãàðàë

Õ¿ñíýãò 5.5 Õèéí çóóõ Øèíãýí ò¿ëøíèé çóóõ ¯ç¿¿ëýëò

Øèíý Õóó÷èí Øèíý Õóó÷èí À¯Ê 96 65 85 65

Äóëààíû á¿òýýë 23600 êÂò.ö 23600 êÂò.ö 23600 êÂò.ö 23600 êÂò.ö Äóëààíû çàðöóóëàëò 24500 êÂò.ö 36308 êÂò.ö 27765 êÂò.ö 36308 êÂò.ö ÝÕ õýðýãëýýíèé õàðüöóóëàëò 100% 148% 113% 148%

ÑÎ2 5285 êã 7764 êã 7545 êã 9867 êã NOX 0.71 êã 4.58 êã 4.5 êã 5.9 êã SO2 < 0.53 êã 0.73 êã 30.54 êã 40.00 êã

Øèíãýð¿¿ëñýí õèé ïðîïàí, áóòàí çýðýã íü áàéãàëèéí õèéã îëáîðëîõ áîëîí áîëîâñðóóëàëòûí ÿâöàä ÿëãàðäàã. Àòìîñôåðèéí äàðàëòûí ¿åä ýäãýýð õèéí¿¿ä íü õèé õýëáýðòýé áàéäàã áà áàãà õýìæýýíèé èë¿¿ äàðàëòàíä øèíãýí õýëáýðò øèëæäýã. Òèéìýýñ òýýâýðëýõ áîëîìæòîé áîëäîã.

Õàòóó ò¿ëøíèé çóóõ Ìîä áîëîí í¿¿ðñèéã õàòóó ò¿ëø ãýíý.

Äàðààõ ¿íäýñëýëýýð ìîäûã õàìãèéí ñàéí ò¿ëø ãýæ ¿çäýã. - Ìîä îðîí íóòàãò õàðüöàíãóé îëäîöòîé ò¿ëø. Ò¿¿íèéã õýäýí çóóí êèëîìåòðýýñ çººõ

øààðäëàãà áàãà. Àíõäàã÷ ýõ ¿¿ñâýð áîëîõ îéãîîñ ò¿ëøíèé ìîä áýëòãýõ çàðäàë áóñàä ò¿ëøèéã áîäâîë ìàø áàãà ó÷èð ýêîëîãèéí ãýæ õýëæ áîëíî. - Ìîä áîë íºõºí ñýðãýýãääýã ò¿ëø. ªíººãèéí îé ìîä íü áèäíèé õýðýãëýæ

áàéãààãààñ èë¿¿ íººö áîëîìæòîé. Ãàãöõ¿¿ ò¿¿íèéã íºõºí ñýðãýýõ àñóóäàë õîéø òàâèãäñàíààñ õîìñäîë áèé áîëæ ýõýëæ áàéíà.

- Íºõºí ñýðãýýãääýã ó÷èð íàéäâàðòàé ýõ ¿¿ñâýð áàéæ ÷àääàã.

- Ìîä íü õ¿ëýìæèéí õèéí õóâüä ñààðìàã. Øàòàõàä ÿëãàðóóëäàã ÑÎ2 -èéí õýìæýý íü ò¿¿íèéã óðãàõäàà øèíãýýäýã õýìæýýíýýñ áàãà áàéäàã.

- Ìîä íü ººðòºº õ¿õýð àãóóëäàãã¿é. Òèéìýýñ õºðñíèé õ¿÷èëëýã îð÷èí áîëîí õ¿÷ëèéí áîðîî çýðýãò íºëººëäºãã¿é. Ìýäýýæ äóòãàäàëòàé òàëóóä áèé.

Çóðàã 5.5 Õàòóó ò¿ëøíèé óñàí õàëààëòûí çóóõ

- Ìàíàé îðíû õóâüä îéí ìîä íü íóòàã äýâñãýðèéí 8 õ¿ðýõã¿é õóâèéã ýçýëäýã, íóòãèéí õîéä õýñýãò òºâëºðñºí ó÷ðààñ àøèãëàõàä òîäîðõîé õ¿íäðýë¿¿ä ãàðäàã. Ìºí ìàíàé ìýðãýæèëòí¿¿ä îéãîî õàìãààëàõ ¿¿äíýýñ ò¿¿íèéã àøèãëàõ ¸ñã¿é ãýæ ¿çýõ íü ÷ áèé. - Èë÷ëýã ìóó òóë ºðòãèéí õóâüä ºíäºð áàéäàã. Ãýõäýý ýíý íü òóõàéí á¿ñ íóòãèéí

îíöëîãîîñ õàìààðäàã. Ñ¿¿ëèéí ¿åä ¿éëäâýðæñýí îðíóóäàä øàõìàë ìîäîí ò¿ëøèéã ¿éëäâýðëýí õýðýãëýõ áîëæýý.



Ýíä í¿¿ðñíèé òóõàé äýëãýðýíã¿é äóðäàõã¿é áàéõ íü ýíý íîìûí àãóóëãàä èë¿¿ òîõèðîõ áîëîâ óó. ªíººäðèéí áàéäëààð ò¿ëøèíä ãîëëîí õýðýãëýæ áàéãàà í¿¿ðñòýé ºðñºëäºõ ò¿ëø îéðûí èðýýä¿éä ãàðàõã¿é íü ëàâòàé. Ãàäíààñ îðóóëæ èðæ áàéãàà õèéí áîëîí øèíãýð¿¿ëñýí ò¿ëøèéã ãààëü, òàòâàðûí õºíãºëºëòººð õÿìäðóóëñàí ÷ 1êã-èéí ¿íý íü 1êã í¿¿ðñíýýñ ºíäºð áàéõ òîîöîî ãàð÷ áàéíà. Èéìýýñ öààøäàà ýð÷èì õ¿÷íèé ¿éëäâýðëýë, áèäíèé ãýð õîðîîëîë ãýæ íýðëýýä áàéãàà, õýòäýý àìèíû îðîí ñóóöíû õîðîîëîë áîëîõ ãàçàðò í¿¿ðñèéã ãîëëîí õýðýãëýõ íü îéëãîìæòîé áàéíà. Òºðººñ çºâ áîäëîãî áîëîâñðóóëàí õýðýãæ¿¿ëæ ÷àäâàë í¿¿ðñèéã òîäîðõîé øàòàíä áîëîâñðóóëàí àøèãëàõ áîëîìæ áèé.

Öàõèëãààí õàëààëò Öàõèëãààí ýñýðã¿¿öëèéí õàëààëò íü õàìãèéí ýíãèéí, ººðèéí ºðòºã íü õÿìä

äóëààíû ýõ ¿¿ñâýð þì. Öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷ íü õàìãèéí ºíäºð äóëààíû á¿òýýëòýé ÷ àøèãò ¿éëèéí êîýôôèöåíò áàãà àøèãëàëòûí çàðäàë õàìãèéí ºíäºðòýé ýõ ¿¿ñâýð áóþó ò¿ëø. Òèéìýýñ èéì õàëààëòààñ àëü áîëîõ òàòãàëçàõ õýðýãòýé. Öàãèéí õóâèàðòàé òîîëóóðààð õÿìä öàõèëãààí àøèãëàæ áîëîõ ÷ äóëààíû íººöë¿¿ð øààðäëàãàòàé áîëîõ áà ìºí ýíä õýðýãëýæ áàéãàà öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷èéã ¿éëäâýðëýõýä öààíà íü áàñ ë í¿¿ðñ ò¿ëæ áàéãàà òóë ÿëãàð÷ áàéãàà õîðò áîäèñûí õýìæýý áóóðàõã¿é ãýäãèéã ñàíàõ õýðýãòýé.

Äóëààíû íàñîñ Äóëààíû íàñîñ íü áàãàõàí öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷ õýðýãëýí òóõàéí îð÷íîîñîî

äóëààíû ýíåðãèéã àâ÷ ò¿¿íýýñýý õýä äàõèí èë¿¿òýé äóëààíû ýíåðãèéã ÿëãàðóóëäàã, òºâëºðñºí ñèñòåìòýé àäèë ò¿ãýýõ ñèñòåì øààðäëàãàã¿é äóëààíû ýõ ¿¿ñâýð þì.

Çóðàã 5.6 Äóëààíû íàñîñíû àæèëëàãààíû åðºíõèé çàð÷èì

Äóëààíû íàñîñûã áàðèëãûí õàëààëò áîëîí õàëóóí óñ õàíãàìæèíä õýðýãëýäýã. Äóëààíû íàñîñíû ÷àíàðûã ÷àäëûí êîýôôèöåíòýýð òîäîðõîéëäîã áà ÿëãàðóóëñàí äóëààíûã àøèãëàñàíòàé íü õàðüöóóëæ èëýðõèéëäýã. Òóõàéëáàë ÷àäëûí êîýôôèöåíò 4 ãýâýë äóëààíû íàñîñ íü õýðýãëýñýí öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷íýýñýý 4 äàõèí èë¿¿ äóëààíû ýð÷èì õ¿÷ ¿éëäâýðëýñýí ãýñýí ¿ã. 1990 -ýýä îíîîñ ºìíº ÷àäëûí êîýôôèöåíò 3 áàéõàä ìàø ñàéí ç¿¿ëýëòòýéä òîîöîãäîæ áàéñàí áîë ºíººäºð ýíý òîî 8 õ¿ðòýë ºñæýý.

Çóðàã 5.7 Óñ óñíû äóëààíû íàñîñíû åðºíõèé á¿òýö

Òóõàéí öàã õóãàöààíû òóðøèä (ãîë÷ëîí æèëýýð áàéäàã) õàðãàëçàõ äóíäàæ ÷àäëûí êîýôôèöåíòèéã àæëûí òîî ãýæ íýðëýäýã.



Æèëèéí àæëûí òîî ãýäýã íü íýã òàëààð æèëèéí àøèãò àæèëëàãààíû ò¿âøèí þì. ×àäëûí êîýôôèöåíò íü àæëûí òîîíîîñ áàéíãà íàì áàéäàã. Ýíý íü äàðààõ øàëòãààíóóäààñ ¿¿äýëòýé:

- Àìüäðàë äýýð àæèëëàãààíû ãîðèì íîðìä çààñíààð áàéäàãã¿é. Äóëààíû ¿¿ñâýð áîëîí õàëààëòûí òåìïåðàòóðûí áàéíãûí õýëáýëçýë ¿¿íèé øàëòãààí áîëäîã.

- Äóëààíû íàñîñ íü õýðýãëýýíèé ò¿âøèíãýýñ õàìààð÷ òîäîðõîé õóãàöààíä ë òîõèðîìæòîé ãîðèìä àæèëëàäàã. Ýíäýýñ òîäîðõîé õýìæýýíèé àëäàãäëóóä áèé áîëäîã.

Àëü áîëîõ ºíäºð àæëûí òîîòîé áàéõûí òóëä - Äóëààíû íàñîñíû ÷àäëûí êîýôôèöåíò ºíäºð áàéõ - Äóëààíû ýõ ¿¿ñâýð àëü áîëîõ ºíäºð òåìïåðàòóðòàé áàéõ - Õàëààëòûí òåìïåðàòóð íàì áàéõ - Òîõèðóóëàõ, õàìãààëàõ òºõººðºìæòýé áàéõ.

Äóëààíû íàñîñ íü õàÿãäàë äóëààí, õºðñíèé óñ, ãàçðûí ã¿íèé äóëààí, ãàäíà àãààð çýðãèéã ýõ ¿¿ñâýð áîëãîí àøèãëàäàã. Õàÿãäàë äóëààí. Õàÿãäàë äóëààí ãýäýãò àõóéí õýðýãëýýíä õºðãºã÷íººñ ÿëãàðàõ äóëààí, õàÿãäàë õàëóóí óñ, ¿éëäâýðëýëä ¿éëäâýðèéí ïðîöåññîîñ ÿëãàð÷ õàÿãäàæ áàéãàà äóëààí îðäîã. Ìºí àãààð ñýëãýëòèéí çàéëóóëàõ ñèñòåìèéí õàëóóí àãààðûí àøèãëàëò ìºí ýíý ýõ ¿¿ñâýðò áàãòàíà. Çóðàã 5.8 Äóëààíû íàñîñíû òºðë¿¿ä

Õºðñíèé óñ. Ãàäàðãûí óñ íü íýí ÿëàíãóÿà õ¿éòíèé óëèðàëä èõ õ¿éòýí áàéäàã òóë äóëààíû ýõ ¿¿ñâýð áîëãîí àøèãëàäàãã¿é. Òèéìýýñ æèëèéí òóðøèä òåìïåðàòóð íü 8 õýì îð÷èìä áàéõ õºðñíèé óñûã äóëààíû ýõ ¿¿ñâýð áîëãîí àøèãëàäàã.

Ãàçðûí ã¿íèé äóëààí –ûã öîîíîã áîëîí õºðñíèé ðåãèñòð ìàÿãààð àøèãëàäàã. Öîîíîãèéí ã¿í 50-250 ì õ¿ðòýë áàéõ áà äóëààí ºãºëò íü îéðîëöîîãîîð 55Âò/ì áàéäàã. Õºëäºëòººñ õàìãààëàõ çîðèëãîîð ¿ë õºëäºõ øèíãýíèéã äóëààí çººã÷ººð õýðýãëýäýã.

Ãàäíà àãààð. Äóëààíû õýðýãëýý õàìãèéí èõ ¿åä õàìãèéí áàãà òåìïåðàòóðòàé áàéäàã ó÷ðààñ ºâëèéí óëèðàëä àøèãòàé áèø äóëààíû ýõ ¿¿ñâýð þì. Ãàäíà àãààðûí òåìïåðàòóð ÎîÑ îð÷èìä ÷àäëûí êîýôôèöåíò 1 áîëäîã.

Õàëààëòûí äóëààí çººã÷èéí òåìïåðàòóð

Äóëààí çººã÷èéí òåìïåðàòóð íàì áàéõ ýõ ¿¿ñâýðèéí òåìïåðàòóð ºíäºð áàéõ õî¸ð àäèë àøèãòàé ¿ð ä¿íòýé áàéäàã. ªãºõ óñíû òåìïåðàòóðûã äàðààõ íºõöºëä íàì áàéëãàæ áîëäîã.

- Õóâèéí äóëààíû à÷ààëàë áàãà - Òîì õàëààõ ãàäàðãóóòàé (øàë õàâòàíãèéí õàëààëò)

Ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëòòýé áàðèëãûí õóâèéí äóëààíû à÷ààëàë áàãà áàéäàã òóë õàëààëòûí ºãºõ øóãàìûí óñûã 26 îÑ / 22îÑ áîëòîë áóóðóóëàõ áîëîìæòîé.



Õàëààëòûí ñèñòåìèéã õýìíýëòòýé òºëºâëºõèéí òóëä äàðààõ àðãà õýìæýýí¿¿äèéã àâàõ õýðýãòýé. ¯¿íä:

1. Õàëààëòûí ñèñòåìèéã òºëºâëºõ, ñóóðèëóóëàõ, àøèãëàõ, çàñâàð ¿éë÷èëãýý õèéõäýý àëü áîëîõîîð ìýðãýæëèéí õ¿ì¿¿ñýýñ çààâàð çºâëºãºº àâ÷ ã¿éöýòã¿¿ëæ áàéõ. Ýíý íü òàíû áîäîæ áàéãààãààñ èë¿¿ àøèãòàé áàéõ áîëíî.

2. Õýò òºâëºðñºí ñèñòåìýýñ àëü áîëîõ çàéëñõèéõ, á¿ëýãëýñýí, õýñýã÷èëñýí áîëîí ãàíöààð÷èëñàí äóëààí õàíãàìæèéí ñèñòåì èë¿¿ ¿ð ä¿íòýé. Ýíý íü ò¿ãýýëòèéí øóãàì õîîëîéí çàðäàë áîëîí ò¿¿ãýýð àëäàõ äóëààí àëäàãäëûã áóóðóóëíà.

3. Ñèñòåì íü ñàéòàð àâòîìàòæñàí áàéõ áóþó ººðººð õýëáýë òîõèðóóëãà õèéõ áîëîìæòîé áàéõ áºãººä õàëààõ õýðýãñýëä òåðìîñòàò âèíòåëü, ñèñòåìèéí áîñîî

øóãàìóóäûí äàðàëòûí òîõèðóóëãà, çóóõíû ò¿ëø áà ò¿ëøíèé øàòàëòûí òîõèðóóëãà çýðýã òºõººðºìæ¿¿ä õýðýãëýõýä íèéöñýí áàéíà.

Çóðàã 5.9 Òºâëºðñºí äóëààí õàíãàìæèéí ñèñòåì.

4. Õàëààõ õýðýãñýëèéã áàãà òàëáàéòàéãààð ºíäºð òåìïåðàòóðòàé äóëààí çººã÷ àøèãëàõààð òºëºâëºõººñ àëü áîëîõ çàéëñõèéæ, õàëààõ òàëáàé èõòýé õàâòàíãèéí áóþó òóõàéëáàë øàëíû õàëààëòûã õýðýãëýõ. Èéì õàëààëòûí ñèñòåìèéí àøèãò àæèëëàãàà äýýøëýõýýñ ãàäíà íàðíû êîëëåêòîð, äóëààíû íàñîñ çýðãèéã

àøèãëàõ áîëîìæòîé áîëíî. Çóðàã 5.10 Õàëààõ õýðýãñýë áîëîí áîñîî øóãàì äýýðõè òîõèðóóëãóóä

5. Õàëààëòûí øóãàì õîîëîéã àëü áîëîõ áàðçãàðæèëò áóþó ãèäðàâëèê ýñýðã¿¿öýë

áàãàòàé óäààí ýäýëãýýòýé, òóõàéëáàë õóâàíöàð õîîëîé áàéõààð òºëºâëºõ 6. Õàëààëòûí ñèñòåìèéí àøèãëàëòûí ãîë çàðäàë áîëîõ íàñîñíû öàõèëãààíû

õýðýãëýýã àëü áîëîõ áàãà áàéõààð òºëºâëºõ, áîëæ ºãâºë ººðèéí ýðãýëòýýð àæèëëàæ, øààðäëàãàòàé ¿åä ë íàñîñ õýðýãëýõýýð áàéõ íü òîõèðîìæòîé.

7. Õ¿éòýí ºðºº òàñàëãààíä áàéðëàæ áàéãàà õàëààëòûí øóãàì õîîëîéã ñàéòàð äóëààëæ áàéõ, èíãýñíýýð òýýâýðëýëòýýð àëäàõ äóëààí àëäàãäëûã áóóðóóëíà.

8. Ñóóðèëóóëñàí õàëààëòûí ñèñòåìýý àøèãëàëòûí ÿâöàä áàéíãà õÿíàæ, øààðäëàãòàé çàñâàð ¿éë÷èëãýýã öàã òóõàéä íü õèéæ áàéõ.

9. Çóóõíû óòààíû õèéòýé öóã àëäàãäàæ áàéãàà äóëààíûã àëü áîëîõ á¿ðýí àøèãëàõ çýðýã áîëíî.

Àãààð ñýëãýëòèéí ñèñòåì

Ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëòòýé áàðèëãàä òàâèãääàã ¿íäñýí øààðäëàãà áîë áèò¿¿ìæëýë. Áàðèëãà äîòîðõè àãààð íü õ¿í, õ¿íèé ¿éë àæèëëàãàà, àæèëëàæ áàéãàà òåõíèê, òîíîã òºõººðºìæ çýðãýýñ ¿¿äýí áîõèðäîæ áàéäàã áºãººä õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíäèéí òóëä òýäãýýðèéã çàéëóóëæ îðîíä íü öýâýð àãààð îðóóëæ áàéõ çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé. ßìàð áàðèëãà, ºðºº òàñàëãààíä õýð õýìæýýíèé àãààðûã ñýëãýõ ¸ñòîéã àëü ÷ óëñûí áàðèëãûí íîðì ñòàíäàðòàä òîäîðõîé çààñàí áàéäàã. Àãààð ñîëèëöîîã ìåõàíèê áîëîí åðäèéí àðãààð õèéäýã áºãººä ìàíàé îðîíä àìèíû îðîí ñóóöàíä á¿õýëäýý åðäèéí àðãààð (àãààðûí òåìïåðàòóðûí çºð¿¿íýýñ ¿¿ñýõ äàðàëòûí çºð¿¿ áîëîí ñàëõèíû ¿éë÷ëýëýýð) ñîëèëöîõîîð òºëºâëºäºã. Àãààð ñýëãýëòèéã õýò çàìáàðààã¿é õèéñíýýð



ÿëàíãóÿà õ¿éòíèé óëèðàëä ãàäíààñ îðæ èðæ áàéãàà õ¿éòýí àãààðûã õàëààõàä èõ õýìæýýíèé äóëààíû ýð÷èì õ¿÷ çàðöóóëäàã. Ñóäëàãààãààð Ìîíãîëä áàðüñàí àìèíû îðîí ñóóöíû áàðèëãûí àãààð ñýëãýëòèéí äàâòàìæ äóíäæààð 24 áàéãàà íü ìàø èõ õýìæýýíèé äóëààíû ýð÷èì õ¿÷èéã ãàäíà õ¿éòýí àãààðûã õàëààõàä ¿ðã¿é çàðöóóëæ áàéíà ãýñýí ¿ã. Ãýòýë èæèë öàã óóðûí íºõöºëòýé Êàíàäàä ýíý ¿ç¿¿ëýëò 5-7 áàéãàà íü áºãººä Ìîíãîëûí õóâèéí ñóóöíû áàðèëãûí áèò¿¿ìæëýë ìóó áàéãààãèéí æèøýý þì.

à. Çóðàã 5.11 à. Áàãà îâðûí ìåõàíèê àãààð ñýëãýëòèéí ñèñòåì, á. Àãààð ñîëèëöîîíû åðäèéí àðãà á. Èéì òîõèîëäîëä õ¿éòýí àãààðûã õàëààõàä øààðäàãäàõ äóëààíû ýð÷èì õ¿÷íèé õýìæýý õàøèõ á¿òýýöýýð äóëààí äàìæóóëàëòààð àëäàãäàõ äóëààí àëäàãäëààñ ÷ èõ ãàð÷ áàéãàà þì. ¯¿íòýé óÿëäààòàéãààð áàðèëãûí ºðºº òàñàëãààíóóäàä çàéëøã¿é ÿâàãäàõ àãààð ñîëèëöîî åðäèéí àãààð ñýëãýëòýýð ÿâàãäàõ áîëîìæã¿é áîëäîã. Àãààð ñýëãýëòèéí ìåõàíèê ñèñòåìä ºâëèéí óëèðàëä àãààð õàëààã÷èéã ºðãºí õýðýãëýäýã áºãººä ãîë÷ëîí öàõèëãààí áîëîí òºâëºðñºí ñèñòåìä õîëáîãäñîí óñ óóðûí äóëààí çººã÷òýé áàéäàã.

Àãààð ñýëãýëòèéí ñèñòåìä äàðààõ øààðäëàãóóä òàâèãäàíà.

1. Àãààð ñýëãýëòèéí äàâòàìæ: Ýð¿¿ë àõóéí øààðäëàãààð òóõàé ºðººíèé îíöëîãîîñ õàìààð÷ øààðäëàãàò äàâòàìæèéí òîîã íîðìîîð òîãòîîäîã.

2. Àãààðûí ÷àíàð: Ãàäíààñ îðóóëæ áàéãàà àãààðûã àëü áîëîõ ø¿¿æ áàéõ. Äîòîð àãààðûí ÷àíàð íü ýð¿¿ë àõóéí íîðìä çààñàí ò¿âøèíä áàéõ

3. Äóëààíû òàâ òóõ: Àãààð ñýëãýõ ÿâöàä ºðººíèé àãààðûí òåìïåðàòóð áóóðàõã¿é áàéõ

4. Äóó ÷èìýý òóñãààðëàëò: Àãààð ñýëãýëòèéí ñèñòåì íü äóó ÷èìýý òóñãààðëàã÷òàé áàéæ, äóó ÷èìýý íü õ¿íèé òàâ òóõ àëäóóëàõã¿é áàéõ

5. Àãààð ñýëãýëòèéí äóëààí: Àëäàãäàë àëü áîëîõ áàãà áàéõ, çàéëóóëàãäàæ áàéãàà àãààðûí äóëààíûã àøèãëàõ

6. Àøèãëàëò: Àæèëëàãàà íü àëü áîëîõ àâòîìàò áàéõ, öàãèéí áîëîí àæèëëàãààíû øàòëàë íü áèå äààñàí òîõèðóóëãàòàé áàéõ. Ø¿¿ëò¿¿ðèéã æèëä 2-4 óäàà ë ñîëüäîã áàéõ.

7. Òåõíèê: Àãààð ñýëãýëòèéí ñèñòåìèéí òîíîãëîëóóä óäààí õóãàöààíä íàéäâàðòàé àæèëëàäàã áàéõ

Ãàäíààñ îðæ èðæ áàéãàà öýâýð àãààðûã õàëààõàä äàðààõ øèíý äýâøèëòýò òåõíîëîãèóäûã àøèãëàæ áàéíà.

- Áàãà îâðûí àãààð-àãààðûí äóëààí ñýëãýã÷. Õ¿éòíèé óëèðàëä çàéëóóëæ áàéãàà àãààð íü îðæ èðæ áóé öýâýð àãààðààñ ºíäºð òåìïåðàòóðòàé áàéäàã áºãººä ýíý äóëààí ñýëãýã÷ýýð îðîõ àãààðûã òîäîðõîé òåìïåðàòóðò õ¿ðòýë õàëààæ ìºí ìåõàíèê õîëüöîîñ öýâýðëýíý. Èíãýñíýýð õàÿãäàæ áóé äóëààíûã ýðã¿¿ëýí àøèãëàæ ýð÷èì õ¿÷èéã õýìíýíý.



- Ìºí çàéëóóëæ áàéãàà àãààðûí äóëààíààð äóëààíû íàñîñ àøèãëàí õàëóóí óñ õàëààëòûí ñèñòåìèéí óñûã õàëààäàã.

- Àãààð ñýëãýëòèéí ñèñòåìèéí äàìæóóëàõ õîîëîé àëü áîëîõ áîãèíî áàéâàë àíõäàã÷ çàðäëûí õóâüä ÷ àøèãëàëòûí çàðäëûí õóâüä ÷ õÿìä áàéäàã. Õîîëîé óðò áàéõ òóñàì ò¿¿ãýýð àãààðûã äàìæóóëäàã ñýíñýíä èë¿¿ èõ ýð÷èì õ¿÷ çàðíà.

- Õºðñíèé õºëäºëòèéí ã¿íýýñ äîîø õºðñíèé ðåãèñòðèéã áàéðëóóëæ, îðóóëàõ àãààðûã óðüä÷èëàí õàëààõàä àøèãëàäàã.

Çóðàã 4.12 Õóâèéí îðîí ñóóöíû àãààð ñýëãýëòèéí ñèñòåìèéí õóâèëáàðóóä. 1. àãààð çàéëóóëàõ ñàðààëæ áîëîí õîîëîé, 2. àãààð îðóóëàõ ñàðààëæ áîëîí õîîëîé, 3. àãààð àãààðûí äóëààí ñîëèëöóóëàã÷, 4. õàëóóí óñíû íººöë¿¿ð ñàâ, 5. àãààð-óñíû äóëààíû íàñîñ, 6. õºðñíèé ðåãèñòð, 7. àãààð õàëààã÷, 8. ñýíñ, 9. àãààð ø¿¿ã÷. Õóâèéí îðîí ñóóöàíä àøèãëàõ áîëîìæòîé äýýðõ àãààð ñýëãýëòèéí ñèñòåìèéí õóâèëáàðûã àâ÷ ¿çüå: À. Äóëààíûã äàõèí àøèãëàõ áàãà îâðûí àãààð ñýëãýëòèéí ñèñòåì. Åâðîïûí îðíóóäàä ò¿ãýýìýë õýðýãëýæ áàéãàà ñèñòåì áºãººä øèíý õóó÷èí àëü ÷ áàðèëãàä òºëºâëºõ áîëîìæòîé. Íèéòèéí áîëîí õóâèéí îðîí ñóóöíóóäàä á¿ëýã÷èëñýí áîëîí ãàíöààð÷èëñàí áàéäëààð àøèãëàäàã. Íýã áîëîí îëîí øàòíû àæèëëàãààòàé.



Â. Äóëààíûã äàõèí àøèãëàõ, íýìýëò áàéäëààð çàéëóóëàõ àãààðûí äóëààíûã àøèãëàæ äóëààíû íàñîñ, îðóóëàõ àãààðûã óðüä÷èëàí õàëààõ õºðñíèé ðåãèñòðòýé. Ñ. Ìàíàé îðîíä ñ¿¿ëèéí ¿åä õýðýãëýæ áàéãàà ñèñòåìèéí íýã ãýæ áîëíî. Ãàäíààñ àãààðûã öàõèëãààí õàëààã÷ààð õàëààæ îðóóëíà. D. Çàéëóóëæ áàéãàà àãààðûí äóëààíûã äóëààíû íàñîñ àøèãëàí õàëóóí óñ áýëòãýõýä àøèãëàíà. E. Òóõàéëñàí ºðººíä çîðèóëñàí, äóëààí äàõèí àøèãëàõ áàãà îâðûí àãààð õàëààã÷òàé ñèñòåì. Õýðýãëýã÷èéí áèå äààñàí áàéõ íºõöëèéã èë¿¿òýé õàíãàíà. F. Àâòîìàò öîíõ íýýã÷òýé ñèñòåì. Òèéì àøèãòàé áèø ÷ äîòîð àãààðûí ÷àíàðûã ñàéæðóóëàõàä ñàéí íºëººòýé.

Ýäãýýð ñèñòåì¿¿ä íü ÿëàíãóÿà ñýíñ áàéðëàæ áàéãàà íºõöºëä äóó ÷èìýý áàãà ãàðàõ ¸ñòîé áàéäàã. Äóóíû ò¿âøèí ºäðèéí öàãò 55 äÁ, øºíº 45 äèöèáàëëýýñ áàãà áàéõ íü òîõèðîìæòîé.

Õóðààíãóé

1. Áàðèëãûí õàëààëòàíä õýðýãëýõ äóëààíû ýð÷èì õ¿÷íèé õýìæýýã òóõàéí áàðèëãûí áîëîí ºðºº òàñàëãààíû äóëààíû áàëàíñààð òîäîðõîéëîõ áà ò¿¿íèéã äóëààí àëäàãäëûã áóóðóóëñíààð õýìíýõ íü õàìãèéí ¿ð ä¿íòýé.

2. Õàëààëòûí ýõ ¿¿ñâýðò ò¿¿õèé í¿¿ðñ õýðýãëýõýýñ àëü áîëîõ çàéëñõèéõ, øàõìàë áîëîí õèé, øèíãýí ò¿ëø íü èë¿¿ ¿ð ä¿íòýé, áàéãàëüä ó÷ðóóëàõ õîð íºëºº áàãà áàéäãèéã àíõààðàõ.

3. Ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëòòýé áàðèëãûí õàëààëòûí ñèñòåìä õàëààõ ãàäàðãóó èõòýé íàì òåìïåðàòóðûí õàëààëòûí ñèñòåì õýðýãëýõ íü òîõèðîìæòîé.

4. Äóëààíû íàñîñ áîë õàëààëòûí õàìãèéí èðýýä¿éòýé, áàñ îð÷èíä ¿ç¿¿ëýõ õîð íºëºº áàãàòàé äóëààíû ýõ ¿¿ñâýð.

5. Àãààð ñýëãýëòèéí ñèñòåì íü áèò¿¿ìæëýë ºíäºðòýé áàðèëãàä çàéëøã¿é ìåõàíèê àæèëëàãààòàé áàéõ áà áàãà îâðûí àãààð ñýëãýëòèéí òºõººðºìæ àøèãëàí õàÿãäàë äóëààíûã àãààð õàëààõàä àøèãëàíà. Ìºí õºðñíèé ðåãèñòð, äóëààíû íàñîñûã õîñëóóëàí àøèãëàæ áîëíî.

Íºõºí ñýðãýýãäýõ ýð÷èì õ¿÷ áîëîí ò¿ëøèéã àøèãëàõ íü õýìíýëòèéí ãîë àðãóóäûí íýã þì.



Á¿ëýã 6

Ñýðãýýãäýõ ýð÷èì õ¿÷

2050 îí ãýõýä äýëõèéí ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýýíèé 50-èàñ èë¿¿ õóâèéã ñýðãýýãäýõ ýð÷èì õ¿÷ýýð õàíãàõ òºëºâòýé áàéãàà áèëýý. ªíººãèéí áàéäëààð ýíý íü 10- ààñ áàãà õóâüòàé áàéãàà. Ñýðãýýãäýõ ýð÷èì õ¿÷íèé ãîë ýõ ¿¿ñâýð íü íàð. Äýëõèéí ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýýíä àøèãëàæ áàéãàà ýõ ¿¿ñâýð¿¿äýýñ ãàçðûí ã¿íèé äóëààí áîëîîä äàëàéí òàòëàãà ò¿ðëýãíýýñ áóñàä íü íàðíû ýð÷èì õ¿÷íèé øóóä áîëîîä íººöëºãäñºí ýõ ¿¿ñâýð¿¿ä áàéäàã. Îëáîðëîìîë ò¿ëø áîëîõ í¿¿ðñ, áàéãàëèéí õèé, ãàçðûí òîñ çýðýã íü íàðíû íºëººãººð áèé áîëñîí àìüòàí óðãàìàëààñ ãàðàëòàé òóë íàðíû íººöëºãäñºí ýð÷èì õ¿÷ þì. Òèéìýýñ íàðíû ýð÷èì õ¿÷èéã íººöëºãäìºë áà øóóä ÷ ãýæ àíãèëæ áîëîõ þì. Îëáîðëìîë ò¿ëøíèé õóâüä ¿íäñýíäýý õ¿í òºðºëõòºíèé 200 æèëèéí ë õýðýãëýýã õàíãàõ íººöòýé ãýæ ¿çäýã. ¯¿íýýñ ºìíº áîëîîä õîéíî øóóä ýð÷èì õ¿÷èéã àøèãëàæ áàéñàí, öààøèä ÷ àøèãëàñààð áàéõ áîëíî. Ìàíàé îðíû õóâüä áîë ñýðãýýãäýõ ýð÷èì õ¿÷ àøèãëàõ ÿâäàë ýõëýëèéí øàòàíä áàéíà. ªºðººð õýëáýë ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýýíèéõýý 99 ãàðóé õóâèéã îëáîðëîìîë ò¿ëøýýð õàíãàäàã. Ìàíàéä óñàí öàõèëãààí ñòàíö áàðèõ òàëààð íèëýýä äàëàéöòàé ÿðèãäàæ áàéãàà áîëîâ÷ òîìîîõîí óñàí öàõèëãààí ñòàíöóóä íü ýêîëîãèéí òýíöâýðò áàéäàëä ñºðãººð íºëººëäºã òóë ñýðãýýãäýõ ýð÷èì õ¿÷ ãýäýã àíãèëàëä õàìààðóóëàõã¿é áîëñîí. Íàð áîëîí ñàëõèíû ýð÷èì õ¿÷èéã èõýíõ òîõèîëäîëä ãýðýëò¿¿ëýãò ë àøèãëàæ áàéíà. Òîìîîõîí ñàëõè, íàðíû áîëîí áèîìàññûí äóëààí öàõèëãààí ñòàíöóóä áàéãóóëàõ òåõíèê, ýäèéí çàñãèéí äîðâèòîé, áîäèòîé ñóäàëãàà îäîîõîíäîî õîìñ áàéíà. ¯¿íä õ¿ì¿¿ñèéí ñîíèðõîë õàíäëàãààñ ãàäíà óëñ îðíû ýäèéí çàñãèéí áîëîîä ýð÷èì õ¿÷íèé ñàëáàðûí õ¿÷èí ÷àäàë, ÷àäàâõè ìóó áàéãàà çýðýã íü íºëººëæ áàéíà. Ýíý á¿ëýãò ñýðãýýãäýõ ýð÷èì õ¿÷íèé ýõ ¿¿ñâýð¿¿äèéí òóõàé áîëîí òýäãýýðèéã àøèãëàõ áîëîìæèéí òàëààð äóðäàõ áîëíî.

Íàðíû äóëààíû ýð÷èì õ¿÷

Íàð íü ìàíàé äýëõèéí 149.6 õ106 êì ãàäèóñòàé 2.812 õ 1023 ì2 òàëáàéä 1369 Âò/ì2 öàöðàãèéí ýð÷èìòýéãýýð íèéòäýý 3.85 õ 1023êÂò ýð÷èì õ¿÷íèé óðñãàëûã

ºã÷ áàéäàã. Íàðíû ýð÷èì õ¿÷èéã àøèãëàõ òºõººðºìæ íü íàðíû öàöðàãèéã øèíãýýæ äóëààí áîëãîí õóâèðãàõ øèíãýýã÷ ãàäàðãóó áîëîí àâñàí äóëààíàà àæëûí áèå áîëîõ øèíãýíä ºã÷ òýðõ¿¿ õàëóóí øèíãýíèéã øóóä áîëîí õî¸ðäîã÷ êîíòóðààð äàìæóóëàí õýðýãëýã÷èä õàëñàí øèíãýíèéã ºãäºã. Íàðíû öàöðàãèéã õ¿ëýýí àâ÷ äóëààíä õóâèðãàõ ýíýõ¿¿ òºõººðºìæ íü õóâèàðëàõ áîëîí õî¸ðäîã÷ êîíòóðòàé õîëáîõ ãýñýí ¿íäñýí õýñãýýñ á¿ðäýõ áà ¿¿íèéã êîëëåêòîð ãýíý. Çóðàã 6.1 Íàð

Êîëëåêòîðûã äóëààí çººã÷ íü 100îÑ õ¿ðòýë òåìïåðàòóðòàé áîë íàì, èë¿¿ áîë ºíäºð òåìïåðàòóðûí ãýæ àíãèëäàã. ªíäºð òåìïåðàòóðûí êîëëåêòîð íü îïòèê

ëèíçèéí çàð÷ìààð öàöðàãèéí òºâëºðëèéã àøèãëàõ áà ãîë÷ëîí áºìáºðöãºí áà øóãàìàí òîëèí ôîêóñëàõ àðãûã õýðýãëýäýã.



Çóðàã 6.2 Íàðíû äóëààíû ñòàíöûí òºðë¿¿ä. à. Ïàððàáîë îéëãîã÷òîé øóãàìàí øèíãýýã÷òýé, á. Á¿ëýã îéëãîã÷òîé øóãàìàí øèíãýýã÷òýé, ñ. òàâãàí îéëãîã÷òîé òºâëºð¿¿ëñýí øèíãýýã÷òýé

ä. á¿ëýã îéëãîã÷òîé òºâëºð¿¿ëñýí øèíãýýã÷òýé.

Õèéö áîëîí àæèëëàõ çàð÷ìààð íü øóãàìàí ïàðàáîë êîëëåêòîð, òºâëºðñºí øóãàìàí ïàðàáîë, ïàðàáîë òàâãàí êîëëåêòîð, òºâëºðñºí õ¿ëýýí àâàã÷òàé íàðíû ñòàíö ãýñýí òºðºëä õóâààäàã. Èéì òºðëèéí êîëëåêòîðóóäûã Èñïàíè áîëîí ÀÍÓ-í ºìíºä ìóæóóäàä ãîë÷ëîí òóðøèëò ñóäàëãààíû ÷èãëýëýýð àøèãëàæ áàéíà.

Õàâòãàé êîëëåêòîð. Íàì òåìïåðàòóðûí êîëëåêòîðûã õàâòãàé áà âààêóóì õîîëîéò ãýæ õî¸ð àíãèëäàã. Àæèëëàõ ãîë çàðèì íü íàðíû öàöðàãèéã øèíãýýã÷ õàâòàí õ¿ëýýí àâ÷ äóëààí áîëîí õóâèðãààä óã äóëààíàà ò¿¿íä íÿãò áýõëýãäñýí õîîëîé äîòîðõè øèíãýí àæëûí áèåä øèëæ¿¿ëäýã. Õàâòãàé èõ áèåòýé áàéõ àð áîëîí õàæóó õýñãýýðýý äóëààëãàòàé í¿¿ðýí õýñýã íü íàðíû öàöðàã îéëãîäîãã¿é ñàéí íýâòð¿¿ëýõ øèëýí õýñýã áàéäàã. Çóðàã 6.3 Õàâòãàé êîëëåêòîð

Íàðíû êîëëåêòîð íü íàðíààñ àëü áîëîõ èõ ýíåðãè àâ÷ àëü áîëîõ áàãûã àëäàõ çàð÷ìààð àæèëëàíà. Øèëýí í¿¿ð íü äóëààí àëäàõ ãîë õýñýã áîëäîã ÷ ñ¿¿ëèéí ¿åä ¿¿íèéã àðèëãàõ õýä õýäýí òåõíîëîãèéã àøèãëàõ áîëñîí. Øèëèéã ñåëåêòèâ á¿ðõ¿¿ëòýé áîëãîæ íàðíû ãýðëèéí 400-800íì ñïåêòðèéã ñàéí íýâòð¿¿ëæ õàðèí øèíãýýã÷ýýñ öàöðàõ 1100-1700íì ñïåêòðèéã îéëãîäîã. Ìºí ãýðýë íýâòýðäýã (íýâòðýëòòýé) äóëààí òóñãààðëàã÷, øèíãýýëò ºíäºðòýé, îéëãîëò áàãàòàé ñåëåêòèâ øèíãýýã÷ õýðýãëýæ áàéíà.



Âàêóóì õîîëîéò êîëëåêòîð. Âàêóóì êîëëåêòîð íü àãààðûí äàðàëòààñ ¿¿ñýõ õ¿÷èéã ººðèéí õîîëîéò õýëáýðýýðýý ýñýðã¿¿öýí áàðüæ áàò áºõ áàéäëûã íü õàíãàæ áàéäàã. Íºãºº òàëààñ øèíãýýã÷ õàâòàí íü õºäºëãººíò ó÷èð áàéðëàëûã òîõèðóóëàõ áîëîìæòîé.

Çóðàã 6.4 Âàêóóì õîîëîéò êîëëåêòîð Àæëûí òåìïåðàòóð íü ºíäºð, À¯Ê ÷ ºíäºð áàéäàã. Øèíãýýã÷ ãàäàðãóó íü õàãàñ äóãóé áîëîí õàâòãàé õýëáýðòýé. Ãîëëîí õýðýãëýäýã òºðºë íü õàëóóí õîîëîéí çàð÷ìààð àæèëëàäàã êîëëåêòîð þì. Ìàíàé îðíû õóâüä àøèãëàõ áîëîìæ èõòýé áºãººä àæëûí øèíãýí íü õºëääºãã¿é, õàðüöàíãóé íàì òåìïåðàòóðò áóöàëäàã. Ýäãýýð êîëëåêòîðóóäààñ ãàäíà àãààðûí êîëëåêòîð, óñàí ñàíãèéí êîëëåêòîð çýðýã êîëëåêòîðóóäûã ºðººíèé àãààð õàëààõ áîëîí

óñàí ñàíãèéí óñ õàëààõàä ò¿ãýýìýë õýðýãëýäýã.

Íàðíû êîëëåêòîðûí ÷àíàð. Êîëëåêòîðûí ãîëëîõ ¿ç¿¿ëýëò íü ò¿¿íèé àøèãò ¿éëèéí êîýôôèöåíò áàéäàã. Íàðíààñ èðæ áàéãàà öàöðàãèéí ýð÷èì õ¿÷íèé õýäýí õóâèéã äóëààí áîëãîí õóâèðãàæ ÷àäàæ áàéãààãààð ýíý õýìæèãäýõ¿¿íèéã òîäîðõîéëíî.

Çóðàã 6.5 Íàðíû êîëëåêòîðûí äóëààíû áàëàíñ



Îðòèê À¯Ê.

çîí íàðíû öàöðàãèéã äóëààíä õóâèðãàõàä õàìãèéí ýõýíä îðòèê àëäàãäà

Öàõèëãààí ñîðîíë ãàðàõ áà ýíý íü îéëò, äàìæóóëàëò, øèíãýýëòèéí àëäàãäëóóäààñ á¿ðääýã.

¯¿íèéã îðòèê À¯Ê-îîð èëýðõèéëýõ áà äàðààõ òîìú¸îãîîð òîäîðõîéëíî.

ατη ⋅≈=total

absEo E

Eabs-Êîëëåêòîðûí øèíãýýñýí öàöðàãèéí õýìæýý

Õîîëîé âîë îðòèê àëäàãäàë áàãàòàé. Óñàí ñàíãèéí

Äóëààíû À¯Ê.

ü êîëëåêòîðûí äóëààí àëäàãäëààñ õàìààðíà. Êîëëåêòîð íü äîòîð

Etotal-Êîëëåêòîðò òóññàí íèéò öàöðàãèéí õýìæýý τ- Øèëýí í¿¿ðíèé íýâòð¿¿ëýëòèéí êîýôôèöèåíò α- Øèíãýýëòèéí êîýôôèöèåíò. ò êîëëåêòîð íü õàâòãàéãàà áîä

êîëëåêòîð íü øèëýí í¿¿ðã¿é òóë τ=1 áàéäàã.

Äóëààíû ¿ç¿¿ëýëò íòàëäàà äàìæóóëàëò, êîíâåêö, öàöðàãèéí, ãàäíà òàëäàà öàöðàãèéí áîëîí

êîíâåêöèéí äóëààí ñîëèëöîîãîîð äóëààí àëääàã.

Çóðàã 6.6 Íàðíû êîëëåêòîðûí À¯Ê òîîöîõ ãàðôèê

ëààíû À¯Ê íü: Äó

ETk

ETko

2

21∆

−∆

−=ηη

- êîëëåêòîð áîëîí ãàäíà àãààðûí òåìïåðàòóðûí çºð¿¿

k1- äóëààí àëäà 2Ê, âàêóóì

èöèåíò. Õàâòãàé êîëëåêòîðò 0.014-0.018 Âò/ì2Ê, âàêóóì

û ñèñòåì íü ¿íäñýí 4 ýëåìåíòýýñ á¿ðäýíý.

outcollector TTT −=∆ãäëûí êîýôôèöèåíò. Õàâòãàé êîëëåêòîðò 3.3-3.7 Âò/ì

êîëëåêòîðò 1.0-1.4 Âò/ì2Ê. k2- äóëààí àëäàãäëûí êîýôôêîëëåêòîðò 0.07-0.011 Âò/ì2Ê áàéíà.

îëëåêòîðûí èæ á¿ðäýë. Íàðíû äóëààíÊÍàðíû êîëëåêòîð, Äóëààí àâàõ õýñýã, Òîõèðóóëãà, íàñîñ á¿õèé äàìæóóëàõ õýñýã, Õààëò àðìàòóðóóä áîëíî. Äóëààí àâàõ õýñýã íü êîëëåêòîðîîñ èðñýí äóëààíûã õàäãàëàõ, õýðýãöýýòýé ãàçàð íü ò¿ãýýõ õýðýãñýë (õàëààõ õýðýãñýë, õàëóóí óñíû õîëèã÷) çýðãýýñ á¿ðäýíý. Äóëààí õàäãàëàõ ¿¿ðãèéã äóëààíû íººöë¿¿ð áóþó áàê àêêóìóëÿòîð ã¿éöýòãýíý. Àêêóìóëÿòîð íü äóëààí àëäàãäàë áàãàòàé (2Âò/Ê -ýýñ áàãà ) òåìïåðàòóðûí ¿åèéã òîîöîîëñîí áàéõ ¸ñòîé. Òåìïåðàòóðûí ¿å ãýäýã íü íººöë¿¿ð ñàâàíä ºíäºð òåìïåðàòóðòàé õýñýã íü äýýä òàëä, íàì òåìïåðàòóðòàé õýñýã íü äîîä òàëäàà áàéðëàæ



òåìïåðàòóðûí çºð¿¿òýé ¿å¿äèéã áèé áîëãîäîã. Íººöë¿¿ð ñàâàí äàõü óñíû òåìïåðàòóð 60°Ñ-ýýñ äýýø áàéõ ¸ñã¿é. Ýíý íü íýãä¿ãýýðò õýðýãëýýíèé õàëóóí óñàíä òàâüäàã íºõöºë, õî¸ðäóãààðò äóëààíû àëäàãäàë èõýñäýãòýé óÿëäààòàé.

Çóðàã 6.7 Íàðíû õàëóóí óñ õàíãàìæèéí ñèñòåì

àðíû äóëààíû ñèñòåìèéã áàðèëãûí õàëóóí óñ õàíãàìæèíä ò¿ãýýìýë õýðýãëýõ áà

Õàëóóí óñ õàíãàìæèéí òºëºâëºëò

ã òºëºâëºõºä þóíû ò¿ð¿¿íä õàëóóí óñíû õýðýãöý

Íìàíàé îðíû õóâüä, ÿëàíãóÿà õàëààëòûí áóñ óëèðàëä íàðíû êîëëåêòîð àøèãëàí, ººð íýìýëò ýõ ¿¿ñâýðã¿éãýýð õàëóóí óñ áýëòãýõ áîëîìæ áèé. Ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëòòýé áàðèëãà áèé áîëæ, êîëëåêòîðûí À¯Ê äýýøèëñíýýð ìàíàé îðîí íàðíû äóëààíû ñèñòåìèéã íýìýëò äóëààíû ýõ ¿¿ñâýðòýéãýýð õàëààëòàíä àøèãëàõ áîëîìæ áèé áîëæ áàéãàà þì. Ãýõäýý îëîí öàãèðàãòàéãààñ áîëæ òîíîã òºõººðºìæèéí ºðòºã ºñäºã òóë àíõäàã÷ çàðäàë íü åðäèéí çóóõûã áîäâîë íèëýýä ºíäºð ãàðäàã.

Íàðíû õàëóóí óñ õàíãàìæèéí ñèñòåìèéýã òîäîðõîéëîõ ¸ñòîé. Äóíäæààð 45°Ñ õàëóóí óñ áýëòãýõ áà äºðâºí àì á¿ëòýé

àéëûí íýã õ¿íèé õàëóóí óñíû õýðýãëýý 50 ë, íèéòäýý 200 ë õîíîã ãýæ ¿çüå. Íàðíû íººöë¿¿ð íü 1.5 - 2 äàõèí èõ áàéõ ¸ñòîé òóë ¿éëäâýðëýã÷ýýñ 300-400 ëèòðèéí áàãòààìæòàé íººöë¿¿ð íèéë¿¿ëäýã. Øààðäàãäàõ äóëààíû õýìæýýã mQ Tc⋅= ∆⋅ òîìú¸îãîîð òîäîðõîéëíî. Êîëëåêòîðò îðîõ

Íàðíû öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷

îíûã öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷ áîëãîí õóâèðãàäàã òºõººð

óñíû òåìïåðàòóðûã äóíäæààð 10°Ñ ãýæ ¿çâýë äóëààíû õýìæýý íü õîíîãò 8.1êÂò.ö, ñàðä 243.6êÂò.ö áîëíî. Õàâòãàé êîëëåêòîðûí À¯Ê=35% ãýâýë ñàðä õàìãèéí áàãàäàà 696êÂò.ö, æèëäýý 8352êÂò.ö áîëíî. Íàðíû öàöðàãèéí ºäºð, ñàð, æèëä èðýõ õýìæýýã öàã óóðûí ºãºãäëººñ àâ÷ áîëîõîîñ ãàäíà êàäàñòðèéí çóðãààð þìóó òîîöîîíû àðãààð ãàðãàíà. Òóõàéëáàë æèëä èðýõ íèéëáýð öàöðàãèéí õýìæýý 1000êÂò.ö áàéíà ãýæ ¿çâýë øààðäàãäàõ êîëëåêòîðûí òàëáàé íü À=0.6 õ 8352êÂò.ö/1000êÂò.ö/ì2=5ì2 áîëæ áàéíà. Áîäèò áàéäàë áîëîí ýäèéí çàñãèéí ¿¿äíýýñ íèéò à÷ààëëûí 60 õóâèàð òîîöîîã õèéäýã. Õàëóóí óñíû íàðèéâ÷èëñàí òîîöîîã õàâñðàëò CD-ä áàéãàà ïðîãðàììûã àøèãëàí òîîöîîëæ áîëíî.

Íàðíû öàõèëãààí ñîðîíçîí äîëãèºìæèéã íàðíû çàé ãýíý. Ãîëëîõ ìàòåðèàë íü öàõèóð. Ãýðëèéí íºëººãººð õàãàñ

äàìæóóëàã÷èéí øèëæèëòèéí ¿éë÷ëýëýýð öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷ áèé áîëäîã. Á¿òöèéí õóâüä øèëýí í¿¿ð, í¿¿ðýí õýñãèéí ìåòàë òîðîí êîíòàêò, õàãàñ äàìæóóëàã÷ ð, n ¿å¿ä, õàâòãàé ìåòàë êîíòàêòààñ á¿ðäýíý. Ìàíàé îðîíä íàðíû çàéí ñóäàëãàà øèíæèëãýý,



¿éëäâýðëýë 1980 -ààä îíîîñ ýõòýé. Öàõèóðàí íàðíû çàéã äîòîð íü ìîíî, ïîëè, àìîðô ãýæ àíãèëäàã. Ýíý íü òýäãýýðèéí á¿òýöèéí îíöëîãòîé õîëáîîòîé.

Çóðàã 6.8 à. Íàðíû êîëëåêòîðûí á¿òýö, á ìîíîêðèñòàë öàõèóðàí íàðíû çàé Íàðíû çàéã öóâàà áîëîí çýðãýöýý õîëáîæ íýã õàâòàíä ñóóëãàæ óãñàðñíûã äýëãýö áóþó ìîäóë, õàðèí îëîí ìîäóëèéã íýãýí çýðýã õîëáîñíûã íàðíû çàéí áàãö ãýíý. Íàðíû çàéí òåõíèêèéí ¿ç¿¿ëýëòèéã íàðíû öàöðàãèéí õýìæýý 1000Âò/ì2, àãààðûí ìàññ 1.5, àãààðûí òåìïåðàòóð 25îÑ òàé íºõöºëä òóðøèæ ò¿¿íèé ã¿éäýë, õ¿÷äýëèéí õàìààðëûí ãðàôèêèéã àøèãëàí òîãòîîäîã.

Çóðàã 6.9 Íàðíû çàéí ã¿éäýë, õ¿÷äýëèéí õàìààðëûí ìóðóé. à. Íàðíû öàöðàãèéí ýð÷ìýýñ

õàìààðñàí áàéäàë. á. îð÷íû òåìïåðàòóðààñ õàìààðñàí áàéäàë ñ. õàìãèéí èõ ÷àäàëòàé ¿åèéí óòãà.

Àøèãò ¿éëèéí êîýôôèöèåíò íü íàðíû çàé áîëîí äýëãýöèéí õóâüä

AEIU

PP

AMAM ⋅⋅

==5.1

maxmax

5.1

maxη

Pmax PAM 1.5 - íàðíû çàéí õàìãèéí èõ ÷àäàë, àãààðûí ìàññ 1.5 ¿åèéí íàðíû öàöðàãèéí ÷àäàë Umax Imax - Õàìãèéí èõ ÷àäàëòàé ¿åèéí õ¿÷äýë ã¿éäëèéí õýìæýý EAM1.5, A - Àãààðûí ìàññ 1.5 ¿åèéí íàðíû öàöðàã áîëîí íàðíû çàéí òàëáàé.



¯¿íýýñ ãàäíà ä¿¿ðãýëòèéí õýìæýýñ ãýñýí õýìæèãäýõ¿¿í áèé. ¯¿íèéã çàäãàé ¿åèéí õ¿÷äýë, áîãèíî õîëáîëòûí ¿åèéí ã¿éäëèéí ¿ðæâýðèéã õàìãèéí èõ ÷àäàëä õàðüöóóëñàí õàðüöààãààð òîäîðõîéëíî.

Íàðíû çàéí õýðýãëýý

Íàðíû çàéã õýðýãëýýíèé îíöëîãîîð íü áèå äààñàí áà òºâëºðñºí ãýæ àíãèëäàã. Áèå äààñàí ñèñòåìèéí õóâüä ãýðýëò¿¿ëãèéí áîëîí õîñîëñîí ñèñòåì¿¿äèéã ºðãºí àøèãëàäàã. Ìàíàé îðíû õóâüä 5000-7000 îð÷èì ìàë÷èí àéë ºðõ íàðíû çàéã ãýðýëò¿¿ëýãò àøèãëàæ áàéíà.

Çóðàã 6.10 Íàðíû çàéí áèå äààñàí ñèñòåì (òºâëºðñºí áóñ ñèñòåì)

Ìºí òóõàéëñàí áàðèëãà áàéãóóëàìæ áîëîí áàãà õýìæýýíèé ñóóðèí ãàçðûã ýð÷èì õ¿÷ýýð áèå äààí õàíãàõàä íàð-ñàëõèíû, íàð- ñàëõè-äèçåëèéí õîñîëñîí ñèñòåìèéã ºðãºí õýðýãëýäýã. Ãîë ýëåìåíò¿¿ä íü íàðíû çàé, öýíýã õóðèìòëóóëàã÷ áóþó àêêóìóëÿòîð, öýíýã òîõèðóóëàã÷ààñ á¿ðäýíý. Õîñîëñîí ñèñòåìèéí õóâüä íýìæ øóëóóòãàã÷ áîëîí èíâåðòåð¿¿äèéã àøèãëàäàã. Òýäãýýð íü òîãòìîë ã¿éäëèéã õóâüñàõ, õóâüñàõ ã¿éäëèéã òîãòìîë ã¿éäýë áîëãîõ ¿¿ðýãòýé. Íàðíû çàé íü òîãòìîë ã¿éäýë ãàðãàäàã òóë õýðýãëýã÷èä åðäèéí õóâüñàõ ã¿éäëèéí öàõèëãààí õýðýãñýë àæèëóóëàõûí òóëä èíâåðòåðèéã íýìýëò áàéäëààð àøèãëàäàã.

Çóðàã 6.11 Àðõàíãàé àéìãèéí Òàðèàò ñóìàí äàõü íàð ñàëõèíû õîñîëñîí ñèñòåì



Íàðíû çàéí ñòàíöûã ¿éëäâýðëýñýí öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷ýý òºâëºðñºí öàõèëãààí õàíãàìæèíä ºã÷ áàéõààð áàéãóóëäàã. Ãåðìàí, ßïîí, ÀÍÓ-ä èéì òºðëèéí òîìîîõîí ñòàíöóóä îëîí áèé. Íàðíû çàéí àøèãëàëòûí çàðäàë áóñàä ñýðãýýãäýõ ýð÷èì õ¿÷íèé ¿¿ñâýðèéã áîäâîë áàãà áîëîâ÷ àíõäàã÷ ºðòºã íü õýò ºíäºð ãàðäãààñ ¿éëäâýðëýñýí ýð÷èì õ¿÷íèé ºðòºã ìºí ºíäºð ãàðäàã.

Çóðàã 6.12 Íàðíû òºâëºðñºí öàõèëãààí ñòàíö Áèå äààñàí íàðíû çàéí ñèñòåìä øààðäàãääàã ãîë ýëåìåíò áîë àêêóìóëÿòîð þì. ªðòãèéí íèëýýäã¿é õýñãèéã ÷ ¿¿íä çàðöóóëäàã. Òèéìýýñ ò¿¿íèéã àëü áîëîõ çîõèìæòîé ñîíãîõ øààðäëàãàòàé. Àêêóìóëÿòîðûí ãîëëîõ ¿ç¿¿ëýëò íü ò¿¿íèé áàãòààìæ C þì.

tIRC ⋅⋅= áàãòààìæ íü äàðààëàí á¿ðõýã áàéõ ºäðèéí òîî, òóõàéí õ¿÷äýëä õàðãàëçàõ ã¿éäýë áîëîí õóãàöààíû ¿ðæâýðýýð òîäîðõîéëîãäîõ õîíîãèéí õýðýãëýýíýýñ øóóä õàìààðíà. Íàðíû öàöðàã íàðíû çàéí ãàäàðãóóä àëü áîëîõ ýãö òóñàõ íü ò¿¿íèé á¿òýýëèéã íýìýãä¿¿ëäýã òóë çóí 30, õàâàð íàìàð 45, ºâºëäºº 60 õýìèéí íàëóóòàéãààð ñóóðèëóóëàõ íü òîõèðîìæòîé.

Ñàëõèíû ýð÷èì õ¿÷. Õ¿í òºðëºõòºí ñàëõèíû ýð÷èì õ¿÷èéã àøèãëàæ ýõýëñýí îëîí ìÿíãàí æèëèéí ºìíººñ óëáààòàé. Äàëáààò óñàí çàâèíààñ ýõëýýä ãóðèëûí òýýðýì, óñàí òàòóóðãà çýðãèéã ýíä äóðüäàæ áîëíî. Ñàëõèíû ýíåðãèéí õýìæýý íü àãààðûí ìàññ áîëîí ñàëõèíû õóðäíû êâàäðàòûí ¿ðæâýðèéí õàãàñòàé òýíö¿¿.

25.0 oair vmP ⋅⋅=

Çóðàã 6.13 Ñàëõèí òýýðýì

Ñàëõèí ñýíñíèé õóâüä ò¿¿íèé ðîòîðûí ãàäàðãóóãèéí òàëáàé áóþó ñàëõèíû óðñãàëûí ïåðïåíäèêóëÿð ÷èãëýëä áóé ýðãýëäýõ ñýíñíèé òàëáàéã À ãýâýë ò¿¿íä ¿éë÷ëýõ ñàëõèíû ÷àäàë íü

35.0 ovAP ⋅⋅⋅= ρ áîëíî.

Ðîòîðûí äàðàà ñàëõèíû õóðä, äàðàëò, óðñãàëûí ãîðèì íü ººð÷ëºãääºã áºãººä ðîòîðûí ºìíº õýñýãò èë¿¿äýë õàðèí àðä õýñýãò íü ñèéðýãæèëò ¿¿ñäýã. Ðîòîðò ¿éë÷èëæ áàéãàà ñàëõèíû ÷àäàëä ðîòîðûí äàðààõ ñàëõèíû õóðä v0 –ã íýìæ òîîöäîã.




)()(41 2

22020 vvvvAProtor −⋅+⋅⋅⋅= ρ

Ýíäýýñ ñàëõè áîëîí ðîòîðûí ÷àäàëûí õàðüöàà ãàðàõ áºãººä ýíý íü îíîëûí àøèãò àæèëëàãàà áîëîõ ÷àäëûí òîî cp –ã èëýðõèéëäýã. Áîëîìæèò õàìãèéí èõ õàðüöàà íü õóðäíû õàðüöààãààð òîäîðõîéëîãäîõ áà v2/v0=1/3, cp=16/27 áàéíà. ¯¿íèéã Áåòöèéí ôàêòîð ãýæ íýðëýäýã.

Ñàëõèí ñýíñíèé èæ á¿ðäë¿¿ä Íýí òýðã¿¿íä àâ÷ ¿çýõ õýñýã áîë ðîòîðûí õýñýã áóþó ñýíñ, äàëáàà ÷ ãýæ

íýðëýäýã õýñýã. Äàëáàà íü óÿí õàòàí, áàò áýõ, ýäýëãýý óäààíòàé áàéõ øààðäëàãàòàé. ¯¿íýýñ ãàäíà äóó ÷èìýýíä ÷ õÿçãààðëàëò òàâüäàã. Ñýíñíèé äàâøèëòûí ºíöºã íü ñàëõèí ñýíñíèé ãîëëîõ òîõèðóóëãà áîëíî. Äàëáààíû òîî õýä áàéõ íü ìàø èõ íºëººòýé. Äàëáààíû òîî öººí áàéõ òóñàì ò¿ðãýí ýðãýëòèéí òîî ovuv /=λ èõñýæ

õàðèí îëîí áàéõ òóñàì ðîòîðûí ãîëûí ýðãýëòèéí ìîìåíò èõýñäýã. Èõýíõ ñàëõèí öàõèëãààí ñòàíöûí äàëáààíû òîî 3 áàéõ áºãººä ¿¿íèéã õàìãèéí òîõèðîìæòîé íü ãýæ ¿çäýã.

Çóðàã 6.14 Áàãà ÷àäëûí ñàëõèí ñòàíö

Ðîòîð íü öàõèëãààí õºäºëã¿¿ðòýé øóóä áóþó õóðäíû õàéðöàãààð äàìæèí õîëáîãäîíî. Òîãòìîë ã¿éäëèéí, õóâüñàõ ã¿éäëèéí ñèíõðîí, àñèíõðîí õºäºëã¿¿ðèéã ºðãºí õýðýãëýäýã.

Ñàëõèí öàõèëãààí ñòàíöûí òºëºâëºëò Ñàëõèí öàõèëãààí ñòàíö áàðüæ áàéãóóëàõûí ºìíº òóõàéí ãàçðûí ñàëõèíû

ýð÷èì õ¿÷íèé íººöèéã òîãòîîõ çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé. Öàã óóðûí ºãºãäºë áîëîí íýìýëò ñóóðèí õýìæèëòýýð ñàëõèíû õóðä, ÷èãëýëèéã òîäîðõîéëíî.

Çóðàã 6.15 Ñàëõèíû à. õóðäíû äàâòàãäëûí ìóðóé á. Ç¿ã ÷èãèéí äàâòàãäëûí ìóðóé

Òîìîîõîí ñàëõèí ñýíñèéã íýã ë óäàà ñóóðèëóóëíà. Ñóóðèëóóëàëòûí çàðäàë íü ìàø ºíäºð áàéäàã òóë õýðýâ òóõàéí ãàçàð íü àøèãã¿é áàéâàë çººõ áîëîìæã¿é. Òåõíèêèéí õóâüä áîëîìæòîé ÷ ýäèéí çàñãèéí õóâüä àøèãã¿é áîëæ õóâèðíà. Ñàëõèíû íººöèéã ñàëõèíû õóðäíû äàâòàãäàë áîëîí ÷èãëýëèéí äàâòàãäëààð òîäîðõîéëíî. Õóðäíû äàâòàãäàëûã ãðàôèê àðãààð ¿ç¿¿ëäýã áà ò¿¿í äýýðýý Âåéáóë áîëîí Ðåëåé òàðõàëòûí ìóðóéã áàéãóóëæ, òýäãýýðèéí õýëáýðèéí áîëîí õóâèàðûí ôàêòîðóóäûã õÿëáàð÷èëñàí òîîöîîíä àøèãëàäàã.


Õóðäíû äàâòàãäàë íü ºíäºð õóðäòàé õýñýãò èõ áàéõ, ãðàôèêèéí õýëáýð çºâ áàéõ çýðýã íü òóõàéí ãàçàð íóòàãò ñàëõèíû íººö èõ áàéãààã õàðóóëäàõ ¿ç¿¿ëýëò áîëíî. Íºãºº íýã ¿ç¿¿ëýëò áîë ñàëõèíû ç¿ã ÷èã. ¯¿íèéã ‘ñàëõèí ñàðíàé’ ãýæ íýðëýãäýõ õóðäíû äàâòàãäëûí ãðàôèê àøèãëàí òîäîðõîéëíî. Çóðàã äýýðýýñ õàðàõàä ýíý ºãºãäëèéí õóâüä áàðóóí, áàðóóí õîéä ç¿ã íü ñàëõèíû ãîëëîõ ÷èãëýë áàéíà. Ãýõäýý ñàëõèí öàõèëãààí ñòàíöóóäûí äèéëýíõ íü 3ì/ñ -ýýñ äýýø õóðäàä àæèëëàäàã òóë ýíý ¿ç¿¿ëýëòýíä ìºí 3 ì/ñ-ýýñ äýýø õóðäíû äàâòàãäëûã èë¿¿ àâ÷ ¿çýõ ¸ñòîé áîëäîã. Ñàëõèíû ãîëëîõ ÷èãëýë íü îëîí ñàëõèí ñýíñ õàìòàä íü áàéðëóóëñàí ñàëõèí ôåðì áàéãóóëàõàä èõýýõýí ÷óõàë ¿¿ðýãòýé. Ñàëõèí ñýíñíèé ðîòîðûí àð õýñýãò õóéëðàë ¿¿ñýõ áà ýíý íü òîäîðõîé çàéíä î÷îîä çàìõàðäàã. ¯¿íèé íºëººëëèéã äàðààãèéí ýãíýýíèé ñàëõèí ñýíñýíä ¿ç¿¿ëýõã¿éí òóëä ãîëëîõ ÷èãëýëýýñ õàìààð÷ áàéðøëûã òîãòîîäîã. Áóñàä íºëººëäºã õ¿÷èí ç¿éë¿¿ä áîë òóõàéí ñýíñ ñóóðèëóóëàõ ãàçðûí ãàäàðãóóãèéí áàðçãàðæèëòûí ºíäºð, áàéãàëèéí áîëîí çîõèîìîë ñààäóóä áàéäàã. Òóõàéëáàë óðãàìàë íü ºíäºð óðãàñàí ýñâýë ñóóðèí ãàçàð, îé ìîäíû îð÷èìä áàðçãàðæèëò ºíäºð áàéõ áà òýð õýðýýð ñàëõèíû ºíäºð õóðäíû ¿å íü õàðüöàíãóé ºíäºðò áàéíà. Õàðèí óñàí ãàäàðãóóòàé áîëîí ìàø íàìõàí óðãàìàëòàé òýãø òàë ãàçàð ñàëõèíû õóðä èõòýé ¿å íü íàì ºíäºðò áàéäàã. Ýíý íü ñàëõèí öàõèëãààí ñòàíöûí ðîòîðûí òýíõëýã áàéðëàõ ºíäºðò áóþó ñàëõèí ñýíñíèé áàãàíûí ºíäºðò èõýýõýí íºëººòýé.

Çóðàã 6.16 WKA 2/500 Ñàëõèí öàõèëãààí ñòàíöûí ÷àäëûí ìóðóé

Ýäãýýð ¿ç¿¿ëýëò áàéõàä ñàëõèí ñýíñíû ÷àäëûí ãðàôèê àøèãëàí ñàëõèí öàõèëãààí ñòàíöûí ãîëëîõ òåõíèêèéí ¿ç¿¿ëýëò áîëîõ òóõàéí ñàëõèí ñýíñ õè÷íýýí õýìæýýíèé ýð÷èì õ¿÷ ¿éëäâýðëýõ áîëîìæòîéã òîãòîîäîã. Ñàëõèíû õýìæèëòèéã àëü áîëîõ îëîí æèëèéí ºãºãäëººð õèéâýë èë¿¿ ¿ð ä¿íòýé áàéäàã.

Ñàëõèí öàõèëãààí ñòàíöûí àøèãëàëò

Çóðàã 6.17

Ñàëõèí ïàðê / òºâëºðñºí ñ¿ëæýýíä õîëáîãäñîí á¿ëýã÷èëñýí ñàëõèí öàõèëãààí ñòàíöóóä.



Ñàëõèí öàõèëãààí ñòàíöûã áèå äààñàí, òºâëºðñºí ñ¿ëæýýíä õîëáîñîí ñèñòåì ãýñýí 2 ¿íäñýí áàéäëààð àøèãëàäàã. 5 êÂò õ¿ðòýëõ ÷àäàëòàéã áàòàðåé öýíýãëýõ áóþó õýä õýäýí àéëûí õýðýãëýýã õàíãàõààð àøèãëàäàã áîë 250 êÂò õ¿ðòýëõ ÷àäàëòàé ÑÖÑ-ûã äèçåëü áîëîí áóñàä öàõèëãààí ýõ ¿¿ñâýðòýé õîñëóóëàí á¿ëýã õýðýãëýã÷ áóþó æèæèã ñóóðèí ãàçðûã õàíãàõààð òºëºâëºäºã. 250 êÂò-ààñ äýýø ÷àäàëòàé ÑÖÑ-óóäûã ¿íäñýíäýý òºâëºðñºí öàõèëãààí õàíãàìæèéí ñ¿ëæýýíä õîëáîí àøèãëàäàã. Îëîí óëñàä 1990-ýýä îíîîñ 100-500 êÂò ÷àäàëòàé ÑÖÑ-óóäûã àøèãëàæ áàéñàí áîë ºíººäºð 1-3 ÌÂò ÷àäàëòàé ÑÖÑ ºðãºí àøèãëàæ áàéíà. Åð íü ñýðãýýãäýõ ýð÷èì õ¿÷íèé ýõ ¿¿ñâýð¿¿äýýñ õàìãèéí õóðäàöòàé õºãæèæ áàéãàà íü ÑÖÑ þì.

Óñíû ýð÷èì õ¿÷

Óñíû ýð÷èì õ¿÷ íü íàð ñàëõèíû ýð÷èì õ¿÷èéã áîäâîë á¿ñ íóòãèéí ÷àíàðòàé áàéäãààðàà ÿëãààòàé. Ïîòåíöèàëü ýíåðãè íü ìàññ áîëîí ºíäðèéí çºð¿¿íýýñ õàìààðíà. 1 êÂò.ö ýð÷èì õ¿÷èéã àëäàãäàëã¿éãýýð àøèãëàæ ÷àäâàë 370,000 ë óñûã 1ì ºíäºðò ºðãºõ, ýñâýë 3,700 ë óñûã 100ì ºíäºðò ºðãºõ áîëîìæòîé þì. Ýíäýýñ àæèë õèéõèéí òóëä óñ íü àëü áîëîõ ºíäºð áàéõ ¸ñòîé ãýñýí ä¿ãíýëòýä õ¿ð÷ áàéíà.

Çóðàã 6.18 à. Áàéãàëü äàõü óñíû ýðãýëò, á. Õ¿ðõðýý áîë áàéãàëèéí áèé áîëãîñîí óñíû óíàëò èõòýé ãàçàð.

Óñíû ýð÷èì õ¿÷ íü íàðíû íºëººãººð, óóðøèëòààð áèé áîëäîã òóë íàðíû íººöëºãäñºí ýð÷èì õ¿÷ ãýæ îéëãîæ áîëíî. Äýëõèéí õýìæýýíä æèëä 500 áèëëèîí ìåòð êóá óñ ýðãýëäýæ áàéäàã. Óñíû óíàëò áàãàòàé òàë íóòàãò óñíû óðñàö ºíäºð áàéãàà íºõöºëä ìºí àøèãëàæ áîëíî. Çóðàã 6.19 Õîâä àéìàã äàõü óñàí öàõèëãààí ñòàíöûí òóðáèíû ºðºº.



Ìàíàé îðíû õóâüä áàðóóí á¿ñèéí àéìãóóäààð íèëýýä õýäýí ãàçàðò ñóäàëãààíû àæèë õèéñýí áà áàãà îâðûí ÓÖÑ öººí òîîãîîð àæèëëàæ áàéíà. Óñíû õ¿÷íèé òåõíèê íü

óðñãàëûí ýð÷èì õ¿÷èéã ìåõàíèê ýðãýëòèéí ýð÷èì õ¿÷ áîëãîí õóâèðãàäàã. Õýðýãëýõäýý õºäºëãººíèé (èäýâõòýé), áàéðëàëûí (èäýâõã¿é), õîëèìîã ãýñýí áàéäëààð àøèãëàäàã. Àæëûí äóãóéíû ºìíº áîëîí äàðààõ äàðàëòààñ õàìààðóóëæ èë¿¿ áà òýíö¿¿ äàðàëòòàé ãýæ àíãèëíà. Òýíö¿¿ äàðàëòòàé òóðáèí íü óðñàö áóþó óðñãàëûí õóðäûã àøèãëàõàä èë¿¿òýé çîõèöñîí áîë èë¿¿ äàðàëòòàé òóðáèí íü óíàëò èõòýé ¿åä òîõèðîìæòîé. Òóðáèíû ººð íýã ¿ç¿¿ëýëò áîë õóðäàí ýðãýëò áóþó õóâèéí ýðãýëòèéí òîî þì.

HP

Hnns = n- ýðãýëòèéí òîî,

H- óíàëòûí ºíäºð, P - ÷àäàë

Óäààí ýðãýëòòýé íü ns=60-160, åðäèéí ýðãýëòòýé íü ns=160-260, õóðäàí ýðãýëòòýé íü ns=260-400 áàéäàã.

Çóðàã 6.20 Óñàí öàõèëãààí ñòàíöûí òóðáèíóóäûí àíãèëàë, àæèëëàõ îíöëîã.

Ôðàíöèñ áîëîí äàëáààò òóðáèíû õóâüä À¯Ê íü óñíû çàðöóóëàëò áóþó óðñàöûí õýìæýýíèé ººð÷ëºëòººñ øóóä õàìààðäàã áîë ïåëòîíû òóðáèí óñíû óðñãàëûí õóðäààñ áàãà õàìààðäàã. ÓÖÑ -ûã óíàëòûí ºíäºðººñ õàìààðóóëæ 10-15ì áîë íàì

äàðàëòûí, 50ì -ýýñ äýýø áîë ºíäºð äàðàëòûí, ýäãýýðèéí çàâñðûíõûã äóíä äàðàëòûíõ ãýæ àíãèëíà. Ãîë òºëºâ ñèíõðîí ãåíåðàòîð àøèãëàäàã áà àñèíõðîíûã ÷ ìºí àøèãëàäàã. ÓÖÑ òºëºâëºõäºº óäààí õóãàöààíû ñóäàëãààíû ìàòåðèàë äýýð òóëãóóðëàí õèéäýã. Ýäèéí çàñãèéí õóâüä ãîëëîõ ¿ç¿¿ëýëò íü óñíû óðñàöûí õýìæýý, äýýä áîëîí äîîä óñíû ò¿âøíèé çºð¿¿ áóþó óíàëò, òóðáèí áîëîí ãåíåðàòîðûí àøèãò àæèëëàãààíû ò¿âøèí áàéäàã. Óñíû óðñàöûí õýìæýý èõýâ÷ëýí óëèðëûí ÷àíàðòàéãààð ººð÷ëºãäºíº. Ìàíàé îðíû õóâüä 5-8 ñàð õàìãèéí èõ óðñàöòàé ¿å þì. Õýìæýý íü æèëèéí á¿õ ë õóãàöààíû òóðøèéí óðñàöûí õºíäëºí îãòëîëûí òàëáàé, óðñàöûí õóðäíû ¿ðæâýðýýð òîäîðõîéëîãäîíî. Óíàëòûã ãîë÷îí ñóâàã áîëîí äàëàíãààð çîõèîìëîîð áèé áîëãîäîã. Òóõàéí ãîëûí ãàçðûí õýâãèé ºíäºð áàéõ òóñàì óíàëò ºíäºð áàéõ áîëîìæ èõòýé.

Çóðàã 6.21 Óñàí öàõèëãààí ñòàíöûí á¿òýö



Áèîìàññ

Àìüòàí, óðãàìàë òýäãýýðèéí îðãàíèê õóâèðàëòûí á¿òýýãäýõ¿¿í, õàÿãäàë çýðýã íü áèîìàññûí ãîëëîõ ýõ ¿¿ñâýð þì. Óðãàìàë íü àãààðààñ í¿¿ðñõ¿÷ëèéí õèé, õºðñíººñ óñ, ýðäýñ àâ÷ íàðíû ýð÷èì õ¿÷íèé òóñëàìæòàéãààð á¿ðýëäýæ áèé áîëäîã.

2612622 666 OOHChvOHCO +→++

Ýíý ÷àíàðààðàà óðãàìàë íü íàðíû ýð÷èì õ¿÷èéã íººöëºã÷ þì. Íýã ìîëü ãëþêîç á¿òýýõèéí òóëä 0.8êÂò ýð÷èì õ¿÷ çàðöóóëäàã áºãººä ¿¿íèéã íàðíû ãýðýë

(Ôîòîí ) áèé áîëãîäîã. Ýíý ìàÿãààð ýð÷èì õ¿÷ óðãàìàëûí ìàññàä õóðèìòëàäàíà. Èéì íýã êã õóóðàé áîäèñ äóíäæààð 4.65êÂò ýð÷èì õ¿÷ àãóóëíà. Äýëõèéí õýìæýýíä 150-200 òýðáóì òîíí áèîìàññ á¿ðýëäýí áèé áîëäîã áºãººä ¿¿íýýñ îéðîëöîîãîîð 7-9 õ 10

6126 OHChv

15 êÂò.ö ýð÷èì õ¿÷ ãàðãàæ àâàõ áîëîìæòîé þì. Ýíý íü îäîîãèéí äýëõèéí íèéò ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýýíýýñ 7-8 äàõèí èõ.

Áèîëîãèéí õàòóó ò¿ëø. Ìîä. Ìîä íü õàìãèéí ýðòíèé ò¿ëø áóþó ýð÷èì õ¿÷ òýýã÷. Øàòàõ ÿâöäàà íàðíû íººöºëñºí ýð÷èì õ¿÷ýý àëäàæ ôîòîñèíòåçèéí ýñðýã óðâàë ÿâàãäàíà.

OHCOOOHC 2226126 666 +→+ Ãàë

êÂò.ö 0.8

Ìîäûã õàãàëñàí, çîìãîë, ¿ðòýñ õýëáýðýýð àøèãëàäàã. Øèíý ìîäíû 85 õóâèéã óñ ýçýëäýã. Áàéãàëèéí çºâ íºõöºëä õàòààõàä æèëä ÷èéãèéíõýý 15-20 õóâèéã àëäàíà. Íîéòîí ìîä ò¿ëíý ãýäýã íü óñ áóöàëãàæ óóðøóóëíà ãýñýí ¿ã. Íýã ëèòð óñàíä 700 Âò.ö äóëààí çàðöóóëäàã.

Ñ¿ðýë. Ãàçàð òàðèàëàíãèéí ñàëáàðò õàìãèéí èõ õýìæýýãýýð ãàðäàã á¿òýýãäýõ¿¿í. Õèìèéí ÷àíàð, äóëààí ãàðãàõ ÷àäâàð íü ìîäòîé àäèë. Õàðèí ¿íñ èõòýé.

Õóëñ. Ò¿ëøíèé óðãàìàë ãýæ õýëæ áîëíî. Ó÷èð íü ìàø õóðäàí óðãàäàã, æèí èõòýé. Æèëä 35 òí/ãà óðãàö àâàõ áîëîìæòîé.

Ñïèðò. Ñàõàðûí àãóóëàìæ ºíäºðòýé áèîìàññààñ ñïèðòèéã 11000 æèëèéí ºìíººñ ãàðãàí àâ÷ àøèãëàæ áàéñàí ÷ 19-ð çóóíä àíõ óäàà õèìèéí ïðîöåññûã òîìú¸îëñîí. Ýòàíîëü ¿¿ñýõ ÿâö íü:

ëèéíõèéí¿¿ðñõ¿ÝòàíîëüÃëþêîçÓñÖàðäóóë ÷+→→+ 252612625106 22 COOHHCOHCOHOHC

Íÿãò íü 0.79êã/ë, äóëààí ãàðãàõ ÷àäâàð íü 7.5êÂò.ö/êã. Ãîë òºëºâ áåíçèí ìîòîðò õýðýãëýäýã.

Áèîõèé. Îðãàíèê õàÿãäëûã áèîõèé ãàðãàí àâàõàä àøèãëàäàã. Õàÿãäëûã áèò¿¿ìæèëñýí ñàâàíä õèéæ, àãààðã¿é îð÷èíä áèîõèé ¿¿ñãýã÷ áè÷èë áèåò¿¿ä (ìèêðîîðãàíèçì) -èéã àøèãëàí áèîõèé ãàðãàí àâäàã. Áè÷èë áèåò¿¿äèéí àìüäðàõ îð÷èí ÿëãààòàé áàéäàã. Òèéìýýñ òýäãýýðèéí àìüäðàõ îð÷íû òåìïåðàòóðûã çàéëøã¿é òîãòìîë áàðèõ øààðäëàãàòàé.

Áè÷èë áèå Òåìïåðàòóð ßëçðàõ õóãàöàà Òàéëáàð Ïñèõðîôèë 15°Ñ 90-120 õîíîã Õýò óäààí Ìåçîôèë 35°Ñ 25-30 õîíîã Òîõèðîìæòîé Òåðìîôèë 55°Ñ 10 îð÷èì õîíîã Äóëààí àëäàãäàë èõ

Ãîëëîõ ò¿¿õèé ýä íü òýæýýìýë ìàë àìüòíû ÿëãàäàñ. Íýãæ áîä ìàë ãýñýí îéëãîëòîîð ÿíç á¿ðèéí àìüòàäûã õîîðîíä íü õàðüöóóëäàã. Ýíý íü áèå ã¿éöñýí íýã ¿õýð, ýñâýë 5 òóãàë, 6 áîðäìîë ãàõàé, 250 òàõèàòàé òýíöäýã.



Çóðàã 6.22 Áèîõèéí òºõººðºìæèéí á¿ä¿¿â÷ ªäºðò íýã áîä ìàëààñ 1.5 ì3 áèîõèé ãàðãàí àâàõ áîëîìæòîé. Óã õèé íü 2/3 ìåòàí, 1/3 Ñ02, 1% õ¿õýðò óñ òºðºã÷ çýðãýýñ á¿ðäýíý. Áèîõèéí äóëààí ãàðãàõ ÷àäâàð íü 20-25ÌÆ/ì3 áóþó 5.5-7.0 êÂò.ö/ì3.

Õóðààíãóé

1. Á¿õ òºðëèéí ýð÷èì õ¿÷íèé ýõ ¿¿ñâýð¿¿ä íü íàðíû øóóä áîëîí íººöëºãäñºí

ýð÷èì õ¿÷ áàéäàã. Ñýðãýýãäýõ ýð÷èì õ¿÷ áîë øàâõàãäàøã¿é ýð÷èì õ¿÷íèé ýõ ¿¿ñâýð.

2. Íàðíû äóëààíû ýð÷èì õ¿÷èéã õàëààëò, õàëóóí óñ õàíãàìæèíä àøèãëàõàä õàìãèéí òîõèðîìæòîé ýõ ¿¿ñâýð. Õîîëîéò áîëîí õàâòãàé êîëëåêòîðûã ºðãºí àøèãëàäàã. Êîëëåêòîðûí ãîëëîõ ¿ç¿¿ëýëò áîë îïòèê áîëîí äóëààíû àøèãò àæèëëàãàà áàéäàã.

3. Íàðíû çàé íü õàãàñ äàìæóóëàã÷ ýëåìåíòýýñ á¿ðääýã áºãººä ôîòîýôôåêòèéí ¿çýãäýë äýýð òóëãóóðëàãäñàí öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷íèé ¿¿ñã¿¿ð. Òºâëºðñºí áîëîí áèå äààñàí áàéäëààð àøèãëàäàã. Áàãà îâðûí ãýðýëò¿¿ëãèéí ñèñòåìä íýí òîõèðîìæòîé. Á¿òýýãäýõ¿¿íèé ºðòºã áóñàä òºðëèéí ñýðãýýãäýõ ýð÷èì õ¿÷íèé ¿¿ñã¿¿ð¿¿äýýñ õàìãèéí ºíäºð íü.

4. Ñàëõèí ñýíñèéã öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷ ¿éëäâýðëýõýä ò¿ãýýìýë àøèãëàäàã. 50Âò -ñ 5ÌÂò õ¿ðòýë õ¿÷èí ÷àäàëòàé áàéäàã. Áèå äààñàí áîëîí òºâëºðñºí öàõèëãààí õàíãàìæèéí ñ¿ëæýýíä õîëáîõ áàéäëààð àøèãëàíà. Ñàëõèíû ýð÷èì õ¿÷íèé íººöèéã ñàëõèíû õóðä áîëîí ç¿ã ÷èãèéí äàâòàãäëààð òîäîðõîéëäîã.

5. Óñíû ýð÷èì õ¿÷ íü óíàëò áîëîí óñíû çàðöóóëàëòààñ (óðñàöààñ) õàìààðàõ áà ãîëëîõ ýëåìåíò íü àæëûí òóðáèí. Óñàí öàõèëãààí ñòàíöàä ò¿ðýëòèéã çîõèîìîëîîð äàëàí áîëîí ñóâàã àøèãëàí áèé áîëãîäîã. Òîìîîõîí óñàí öàõèëãààí ñòàíöóóä íü áàéãàëü îð÷èíä ñºðºã íºëºº ¿ç¿¿ëýõ òàëòàé.

6. Áèîìàññ áîë õàìãèéí õÿëáàð áàñ èðýýä¿éòýé ýõ ¿¿ñâýð. Áèîìàññûã øóóä õàòóó ò¿ëøèíä, òîäîðõîé áîëîâñðóóëàëò õèéñíèé äàðàà õèé áîëîí øèíãýí ò¿ëø ãàðãàí àâ÷ àøèãëàäàã. Óðãàìàë íü óðãàõäàà ººðòºº í¿¿ðñõ¿÷ëèéí õèéã øèíãýýäýã áºãººä øàòàõäàà ÿëãàðóóëäàã ó÷èð ýíý õèéí õóâüä ñºðºã íºëººã¿é ãýæ õýëæ áîëíî.



Á¿ëýã 7

Óñíû õýìíýëò

Óñ íýã òàëààñàà õ¿íèé çàéëøã¿é àõóéí õýðýãëýýíèé ç¿éë. Õ¿íèé õ¿íñíèé ãîëëîõ á¿òýýãäýõ¿¿í ÷ ãýæ õýëíý. Èéì ÷ ó÷ðààñ ºíäºð øààðäëàãà òàâèãääàã. Áàéãàëü îð÷íû áîõèðäîëîîñ àãààð, õºðñ, óñ áîõèðäîæ ìºí óñíû íººöèéí õîìñäîë áèé áîëíî. Ýíý æèøýý ìàíàé îðíû õóâüä ñ¿¿ëèéí õýäýí æèë áîäèò ç¿éë áîëñîí ãýõýä õèëñäýõã¿é. ªºðººð õýëáýë íººö íü õîìñäîæ áàñ ÷àíàð íü ìóóäàæ áàéíà. Ýíä õ¿íèé õ¿÷èí ç¿éë ìàø èõ ãýäýã íü îéëãîìæòîé. Áàñ íýã àñóóäàë áîë óñàíä àãóóëàãäàæ áàéãàà ýð÷èì õ¿÷. Óñûã îëáîðëîõ, ò¿¿íèéã àõóéí õýðýãëýýíèé øààðäëàãà õàíãàõûí ò¿ëä öýâýðëýõ, õýðýãëýã÷äýä ò¿ãýýõ, áîõèðäñîí óñûã çàéëóóëàõ, öýâýðëýõ çýðýãò ìàø èõ õýìæýýíèé ýð÷èì õ¿÷ çàðöóóëäàã. Òèéìýýñ óñûã õýìíýõ íü

1. Óñíû íººöèéã õàìãààëàõ 2. Ýð÷èì õ¿÷èéã õýìíýõ 3. Áàéãàëèéí áîõèðäëûã áàãàñãàõ ãýñýí îëîí ñàéí òàëòàé.

Óñûã àõóéí õýðýãëýýíä þì óãààõ áîëîí õîîë õ¿íñ áýëòãýõ, óñàíä îðîõ çýðýãò õàìãèéí èõ õýðýãëýäýã. Òýãâýë òýäãýýðèéã õýìíýõ õýä õýäýí àðãà áàéíà.

Õ¿íèé õ¿÷èí ç¿éë. Åð íü àëü ÷ ñàëáàðò õýðýãëýã÷ ººðºº õýìíýëòèéí ãîëëîõ ñóóðü þì. Õè÷íýýí õýìíýëòòýé äóëààí áàðèëãà áàðèàä òýð õ¿í õàëààëòàà õàìãèéí èõýýð àæèëëóóëàõ ìºðòëºº öîíõîî íýýãýýä ñóóãààä áàéâàë òýð áàðèëãûí óòãà ó÷èð àëäàãäàíà. Òèéìýýñ õ¿í àìûí áîëîâñðîë, õýðýãëýýíèé ñî¸ë áóþó óõààëàã õýðýãëýý ýíä ìàø ÷óõàë ¿¿ðýãòýé. ßëàíãóÿà, õýðýãëýñíèéõýý õýðýýð òºëäºã áàéõ çàð÷ìûã õýðýãæ¿¿ëæ ÷àäâààñ ýíä áàãà ãýëòã¿é àõèö ãàðäàã.

Òåõíèêèéí õ¿÷èí ç¿éë. Óãààëãûí ìàøèíû óñíû çàðöóóëàëò ñ¿¿ëèéí 20 æèëèéí äîòîð 20 õ¿ðòýë õóâèàð áóóðñàí. Ýíý áîë äýâøèëòýò áàñ õýìíýëòòýé òåõíîëîãèéí à÷ òóñ þì. Ìºí ¿¿íýýñ ãàäíà àõóéí õýðýãëýýíèé óñ ò¿ãýýõ òºõººðºìæ¿¿äèéã óñíû çàðöóóëàëò áàãàòàéãààð õèéõ áîëñîí. Ìàíàé îðîíä 1990 -ýýä îíû ñ¿¿ë÷ýýñ îðîí ñóóöíû àéëóóäûã óñíû òîîëóóðààð õàíãàæ ýõýëñýí áºãººä ýíý íü õýðýãëýã÷äèéí áîäèò õýðýãëýýã ¿íýëýõ áîëîìæ îëãîæ óëìààð óñûã õýìíýæ ýõýëñýí.

Çóðàã 7.1 Óñ õàíãàìæèéí òºâëºðñºí ñèñòåì

Òºð çàñãèéí õ¿÷èí ç¿éë. Ýíý íü òºð çàñàã, óñíû àæ àõóéí áàéãóóëëàãóóäààñ ÿâóóëàõ ¿éë àæèëëàãààòàé õîëáîîòîé þì. Òóõàéëáàë äýëõèéí óëñ îðíóóäûí óñíû õýðýãëýý íü ¿íý òàðèôûí áîäëîãîîñ øóóä õàìààð÷ áàéãààã ñóäëàà÷èä òîãòîîæýý. Ýíäýýñ óñíû áàéãóóëëàãóóä òîõèðñîí ¿íý òîãòîîõ øààðäëàãà õàðàãäàæ áàéíà. Íèéãìèéí àñóóäàëäàà èë¿¿ àíõààð÷ ýêîëîãèéí àñóóäëûã õîéø òàâèõ íü àëñäàà ÿâóóðã¿é ó÷ðààñ õ¿íèé íèéãìèéí õàðèëöààíû ãîë õóóëü áîëîõ õýðýãëýñíèéõýý õýðýýð òºëºõ çàð÷èìä öàã àëäàëã¿é øèëæèõ íü ç¿éòýé. Ìàíàéä óñ áîë íýã èõ ¿íýòýé ç¿éë áèø ãýñýí îéëãîëò íèëýýä ò¿ãýýìýë áàéäàã.

Óñíû õýìíýëòèéí òàëààð æèøýý àâ÷ ¿çüå. Òóõàéëñàí áàðèëãûí óñíû õýðýãëýýã òºâëºðñºí ñèñòåìä õîëáîãäñîí

íºõöëººð àâ÷ ¿çüå. (Çóðàã6.1) Ýíý áàðèëãûí õóâüä òºâëºðñºí óñ õàíãàìæèéí ñèñòåìýýñ 158ë óñ àâ÷ ãàë çóóõ, óãààëãà, õàëóóí óñ, ñóóëòóóð, öýâýðëýãýý, íîãîî óñëàõ çýðýãò àøèãëàäàã. Ýíýõ¿¿ õýðýãëýñýí óñ íü á¿ãä áîõèð óñ çàéëóóëàõ ñèñòåì ð¿¿ õàÿãäàíà. Ìºí ¿¿í äýýð íýìýãäñýí õóðûí óñûã òºâëºðñºí ñ¿ëæýýãýýð çàéëóóëíà. Ýíý áàðèëãààñ íèéòäýý 285 ë áîõèð óñ õàÿãäàæ áàéíà. Ýíý íü çºâõºí õàÿãäàë áèø, ¿¿íèéã öýâýðëýõ áàãóóëàìæèä òýýâýðëýæ õ¿ðãýýä óñûã 95 õóâü õ¿ðòýë öýâýðëýäýã.



¯¿íä ìºí èõýýõýí õýìæýýíèé ýð÷èì õ¿÷èéã çàðöóóëíà. Óñ õàíãàìæèéí ñèñòåìä õýìíýëòòýé òåõíèê òåõíîëîãèéã íýâòð¿¿ëñíýýð õýðýãëýýíèé óñûã 158- ààñ 84 ë õ¿ðòýë áóóðóóëàõ áîëîìæòîé þì. Óñíû õýðýãëýýã áóóðóóëàõ áîëîìæ èõ áàéäàã áà òýäãýýðèéã òåõíèêèéí áîëîí õ¿íèé õýìíýëòòýé õýðýãëýýíèé òóñëàìæòàéãààð õýðýãæ¿¿ëýõ áîëîìæòîé. Èíãýñíýýð óñíû õýðýãëýýã 50 õ¿ðòýë õóâèàð áóóðóóëàõààñ ãàäíà óñ õàíãàìæèíä çàðöóóëàãäàõ ýð÷èì õ¿÷èéã òýð õýìæýýãýýð õýìíýíý. Áîðîîíû óñûã òºâëºðñºí áîõèð óñíû øóãàìààð áóñ õºðñºíä ø¿¿ð¿¿ëýõ çàìààð çàéëóóëäàã. Çóðàã 7.2 Óñ õàíãàìæèéí òºâëºðñºí õýìíýëòòýé òîíîã òºõººðºìæ á¿õèé ñèñòåì

Ýíý íü áîõèð óñ çàéëóóëàõ çàðäëûã õýìíýõýýñ ãàäíà ýíýõ¿¿ ø¿¿ðñýí áîðîîíû óñ íü õºðñíèé áîëîí ã¿íèé óñûã òýæýýæ áàéäàã. Õîòæèëò èõñýõ òóñàì õàòóó õó÷èëòòàé çàìûí õýìæýý èõñýæ, õóð òóíäàñíû ãàçðûí ãàäàðãóóä øèíãýõ õýìæýý áàãàñàæ óëìààð ¿åðèéí àþóë í¿¿ðëýäýã. Õóðûí óñíû ø¿¿ð¿¿ëýõ òàëáàé áîëîí óðãàìàëæñàí òàëáàéí õýìæýýã èõýñãýõ íü ýíý àþóëûã áàãàñãàõ àðãà õýìæýý þì. Ìºí áîðîîíû óñûã íººöºëæ, óëìààð öýâýðëýæ àõóéí õýðýãëýýíä õýðýãëýõ ýñâýë õóóðàéøèëòòàé ¿åä ç¿ëýã íîãîî óñëàõ çýðãýýð àøèãëàæ áîëäîã. Ìºí áàãà áîõèðäîëòîé óãààëãûí áîëîí õýðýãëýñýí õàëóóí óñûã ñóóëòóóðò àøèãëàñíààð öýâýð óñíû õýðýãëýýã 84- ººñ 60 ë áîëãîæ õýìíýíý. Áîõèð óñûã äîòîð íü áàãà áîõèðäîëòòîé ñààðàë óñ, èõ áîõèðäîëòòîé õàð óñ ãýæ íýðëýäýã. Õàð óñ íü õàòóó áîõèðäîë áîëîí íàòðè ôîñôîðèéí õýìæýý èõòýé áàéäàã. Çóðàã 7.3 Áàãà áîõèðäîëòîé óñûã äàõèí àøèãëàäàã áîðîîíû óñíû ø¿¿ðýëòòýé òºâëºðñºí ñèñòåì

Äàðààãèéí õóâèëáàð áîë á¿ðýí áèå äààñàí ñèñòåì. Áîõèð óñ çàéëóóëàõ ñèñòåìèéã áàéðàí áàéãàëèéí àðãààð öýâýðëýæ ò¿¿íýýñ í¿¿ðñòºðºã÷, àçîò, ôîñôîð, êàëè çýðãýýð áàÿëàã ëàã áîëîâñðóóëàí áîðäîîíä àøèãëàíà. Çóðàã 7.4 Àõóéí áîõèðäîëòîé óñûã áàéãàëèéí àðãààð öýâýðëýæ äàõèí àøèãëàõ áîõèð óñíû áèå äààñàí ñèñòåì. Óñíû õýìíýëòòýé òºõººðºìæ¿¿ä

Àõóéí õýðýãëýýíèé óñíû ãóðàâíû íýãèéã ñóóëòóóð çàéëàõàä àøèãëàäàã. Ýíý íü ñóóëòóóðûí çàéëàõ ñàâíû ýçýëõ¿¿í (6, 9, 12ë), áîëîí àøèãëàëòààñ õàìààðäàã. Îð÷èí ¿åèéí ñóóëòóóð íü óñûã 100 õóâü õ¿ðòýë õýìíýõ áîëîìæòîé.



Çàðèì íýã òåõíîëîãèîñ äóðäâàë:

1. Çàéëàõ ñàâíû çîãñîîõ òîâ÷ëóóð

Íèéòèéí áîëîí àõéóí õýðýãëýýíä àøèãëàäàã áà õýðýãëýã÷ýýñ øóóä õàìààðäàã. Çàéëàëò õàíãàëòòàé ãýæ ¿çñýí òîõèîëäîëä óñûã õààõ ¿¿ðýãòýé.

Çàéëàõ ñàâíû çîãñîîõ òîâ÷ëóóð

45

29 30

18

0

10

20

30

40

50

9ë Ñóóëòóóð 9 ë ÑóóëòóóðÇîãñîîõ

òîâ÷ëóóðòàé

6ë Ñóóëòóóð 6ë ñóóëòóóðçîãñîîõ

òîâ÷ëóóðòàé

Õîíîãû

í ó

ñíû

çàðö

óóë

àë

ò ë

/õîí

Çóðàã 7.5 Ñóóëòóóðûí çàéëàõ ñàâíû çîãñîîõ òîâ÷ëóóð

2. Õîñ ýçýëõ¿¿íòýé ñèñòåì

Ñàëàíãèä òîâ÷ëóóðòàé òîì íü 6-9 ë æèæèã íü 3-4 ë áàãòààìæòàé.

Õîñ ýçýëõ¿¿íòýé ñèñòåì

25 20 18

9ë-4ë ÕÝÑ òàé 6ë-3.5ë ÕÝÑòýé

6ë-3ë ÕÝÑ òýé

45

0

10

20

30

40

50

9ë ÕÝÑ ã¿éÕî

íî

ãûí ó

ñíû

çà

ðö

óóë

àë

ò ë

/õîí

Çóðàã 7.6 à. Ñóóëòóóðûí çàéëàõ ñàâíû õîñ ýçýëõ¿¿íòýé òîâ÷ëóóð, á. óñíû õàðüöóóëñàí çàðöóóëàëò

Õýìíýõ áîëîìæ 40-60 õóâü.

3. Íýã áàðèóëòàé öîðãî, õîëèã÷

Óñíû çàðöóóëàëò áîëîí òåìïåðàòóðûã åðäèéí õààëòûã áîäâîë ìàø õóðäàí òîõèðóóëäàã.



Çóðàã 7.7 Íýã áàðèóëòàé õîëèã÷èéí à. çàðöóóëàëò áîëîí á. òåìïåðàòóðûí òîõèðóóëãà

Õýäèéãýýð õýìíýëòèéí õýìæýý áàãà ÷ ãýñýí ýíãèéí ò¿ãýýìýë òºõººðºìæ þì.

4. Òåðìîñòàò

Óñíû òåìïåðàòóðûã òîõèðóóëàõàä èõ õýìæýýíèé óñ çàðöóóëäàã. Òåðìîñòàò íü õýðýãëýã÷èéí ñîíãîñîí òåìïåðàòóðûã 2-4 ñåêóíäýíä òîõèðóóëæ ÷àääàãààðàà åðäèéí õîëèã÷èéí õààëòààñ ýðñ äàâóó òàëòàé. Õî¸ð õààëòòàé õîëèã÷èä óñíû òåìïåðàòóð òîõèðóóëàõàä 18 ñåê, íýã ãàðòàé õîëèã÷èä 10 îð÷èì ñåê, òåðìîñòàò õîëèã÷èä 2 ñåê çàðöóóëäàã.

Çóðàã 7.8 Õàëóóí óñíû òåðìîñòàò õààëò

5. Óðñàö òîõèðóóëàã÷ áóþó àãààðæóóëàã÷

Öîðãîîð ãàð÷ áóé óñíû çàðäëûã áàãàñãàõ õýä õýäýí àðãà áàéäàã. Àãààðæóóëàëòòàé óðñãàë: Àãààðæóóëàã÷ íü óñíû óðñãàëä àãààð õîëüæ óðñãàëûí õ¿ðòýýìæèéã íýìýãä¿¿ëæ, çàðäëûã áóóðóóëäàã. Ëàìèíàð óðñãàë: Ëàìèíàð òºõººðºìæ íü óðñãàë äàõü àãààðûã áàãàñãàí óñíû óðñãàëûã òîãòâîðæóóëæ, óñíû öàöàëòûã áàãàñãàäàã. Ø¿ðøèõ: Ãàðûã íýëýíõ¿éä íü óãààõàä òîõèðîìæòîé áà àðèóí öýâðèéí ºðººíû óñíû çàðöóóëàëòûã áàãàñãàäàã.

Çóðàã 7.9 Öîðãîíîîñ ãàðàõ óñíû óðñàöûí õýëáýð à. àãààðæóóëàëòòàé, ëàìèíàð, ø¿ðøèëòòýé óðñàö



6. Îïòî-ýëåêòðîíèê õààëò

Ãîë òºëºâ îëîí íèéòèéí ãàçàð õýðýãëýäýã. Õýðýãëýã÷èéã ìýäðýõ èäýâõòýé èíôðà óëààí ìýäðýã÷èéí òåõíîëîãèòîé.

Õýðýãëýã÷ ìýäðýõ õ¿ðýýíä îðæ èðýõýä óñíû öîðãî íýýãäýæ ãàðàõàä õààãäàíà. Òºõººðºìæèéí õÿíàëòûí ãàäàðãóóí õýìæýý áîëîí àæèëëàõ õóãàöààã õÿíàõ ñàìáàð áîëîí àëñûí óäèðäëàãûí òóñëàìæòàéãààð õÿíàæ òîõèðóóëäàã.

Çóðàã 7.10 Îïòèê ìýäðýã÷òýé öîðãî

7. Òîâ÷ëóóðò õààëò

Òîâëóóð äàðàõàä öîðãî íýýãäýõ áºãººä äàõèí äàðàõàä õààãääàã. Õààæ íýýõýä ãîîæäîã óñíû ¿ð àøèãã¿é çàðöóóëàëòûã áàãàñãàäàã. Ìºí èéìýðõ¿¿ òîâ÷ëóóðûã íèéòèéí áèå çàñàõ ãàçàðò õºòºâ÷ (óíèòàç) áàéðëàõ õýñãèéí õàíàíä ñóóðèëóóëäàã. Ãýõäýý çºâõºí äàðæ áàéõ ¿åä óñ ãàðíà.

Çóðàã 7.11 Òîâ÷ëóóðò õààëò Èéìýðõ¿¿ óñ ò¿ãýýõ òºõººðºìæòýé õîëáîîòîé õýìíýëòòýé äýâøèëòòýé òåõíèê òåõíîëîãèóäûã îëíûã äóðäàæ áîëíî. Òóõàéí õýðýãëýã÷ ººðèéí ñóóöàíä òîõèðîõûã íü ñîíãîæ àâàõ íü ÷óõàë.

Õóðààíãóé: 1. Óñ ººðòºº òîäîðõîé õýìæýýíèé ýð÷èì õ¿÷èéã øèíãýýñýí áàéíà. Ýíý íü ò¿¿íèéã ãàçðûí ã¿íýýñ îëáîðëîõ, àðèóòãàæ öýâýðëýõ, õýðýãëýã÷äýä ò¿ãýýõ, áîõèðäñîí õîéíî íü öýâýðëýõ çýðýãò çàðöóóëàãäàíà.

2. Óñûã äýâøèëòýò òåõíèê òåõíîëîãè àøèãëàí õýìíýæ áîëíî 3. Óñûã õýìíýõýä õýðýãëýã÷ ººðºº ãîëëîõ ¿¿ðýãòýé 4. Áîðîîíû óñûã äàõèí àøèãëàõ áîëîí õºðñºíä ø¿¿ð¿¿ëýõ íü ò¿¿íèéã öýâýðëýõýä

ãàðàõ çàðäëûã õýìíýõýýñ ãàäíà õºðñíèé óñûã òýòãýæ áàéäãààðàà ¿ð ä¿íòýé 5. Áàãà áîõèðäîëòîé (ñààðàë óñ) óñûã äàõèí àøèãëàõ íü óñíû çàðöóóëàëòûã õýìíýõ

áàñ íýã àðãà. * * *



Ýíý íîìîíä ºã¿¿ëñýí ç¿éëñèéí òàëààðõè äýëãýðýíã¿é ìýäýýëëèéã äàðààõ ýõ ñóðâàëæóóäààñ àâ÷ áîëíî.

1. Íîì, ñóðàõ áè÷èã, ýìõòãýë, òàéëàí

1. Áàëàíñåä Ñîëþøí /Balanced Solutions/: Ìîíãîëûí õóâèéí îðîí ñóóöíû ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëòèéí ñóäàëãààíû òàéëàí. Óëààíáààòàð 2003 2. ÁÍáÄ: 2.01.01-93/2003 Áàðèëãûí äóëààí òåõíèê 3. Ãýðýëõ¿¿.Æ: Áàðèëãûí ïðîöåññûí òåõíîëîãè.Óëààíáààòàð 2002 4. Äàøäîðæ.Ö: Õàëààëò. Óëààíáààòàð. 2004 5. Çîêîëåé: Ñîëíå÷íàÿ ýíåðãèÿ è ñòðîéòåëüñòâî. Ìîñêâà. 1979 6. Êîëüìîðãåí: Òåïëî è óþò âàøåãî äîìà. Ìîñêâà. 1998 7. ÌÓÁÎß. Áàéãàëü îð÷íû òºëºâ áàéäëûí ¿íýëãýý. ÓÁ 2003 8. Ìºíõáàÿð.Á: Àõóéí õýðýãëýýíèé ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëò 9. Íàìõàéíÿì.Á: Õóâèéí ñóóöíû ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýý, áàðèëãûí õàøëàãà õèéö áà äóëààëãûí ìàòåðèàëûí ñóäàëãàà. Óëààíáààòàð 2004 10. Broesicke: Sonnen Energie. Berlin 2000. 11. BSWVT: Hinweise zum Energiesparen. Muenchen 1999 12. Fraefel: Heizen und Lueften im Niedrigenergiehaus. Freiburg 2000 13. Gribi: Niedrigenergiebauten. Bern 2001 14. Hadamovsky: Solaranlagen. Wuerzburg 2000 15. Ireton: Energy-Efficient Building. Newtown. 1999 16. Lutz: Lehrbuch der Bauphysik. Stuttgart. 2002 17. Oberlaender: Das Niedrigeneriehaus. Sttutgart 1997 18. Pecknagel: Tashenbuch fuer Heizung Klima technics. Muenchen 2003 19. Schwaller: Transportation energy and power technology

2. Ñýòã¿¿ë

1. ÅÐÒªÍÖ. Óëààíáààòàð 2. ÀÂÎÊ. Ìîñêâà 3. NEW ENERGY. Osnabrueck

4. PHOTON INTERNATIONAL. Aachen 5. RENEWABLE ENERGY WORLD. London

3. Âýá õóóäàñ

1. www.ashrae.org 2. www.bp.com 3. www.caddet.org 4. www.ces.edu.mn 5. www.crest.org 6. www.danfoss.com 7. ww.darkwing.uoregon.edu

8. www.empa.ch 9. www.eren.doe.gov 10. www.flumrock.ch 11. www.iea.org 12. www.ises.org 13. www.isover.fi 14. www.minergie.ch

15. www.must.edu.mn 16. www.nrel.gov 17. www.retscreen.net 18. www.shell.com 19. www.wec.org 20. www.worldenergy.org

Á. Ìºíõáàÿð, áàãø. Øèíæëýõ Óõààí Òåõíîëîãèéí Èõ Ñóðãóóëü, ÁÈÑ Õ¿ðýýëýí áàéãàà îð÷íû èíæåíåðèéí ñàëáàð.

Çîõèîã÷èä: Á. Íàìõàéíÿì. Äîêòîð, Ïðîôåññîð. ØÓÒÈÑ ÝÕÈÑ Á. Òºðáîëä, áàãø. ØÓÒÈÑ ÁÈÑ Áàðèëãûí ìåíåæìåíòèéí ñàëáàð.

Íîìûí òàëààðõè ñàíàë áîäëîî òà á¿õýí [email protected] õàÿãààð áè÷ýýðýé. Ìºí ýð÷èì õ¿÷íèé õýìíýëòòýé áàðèëãûí òàëààð çºâëºãºº àâàõààð áîë òà çîõèîã÷äîä õàíäàæ áîëíî.


mailto:[email protected]

Documents

Energy Efficiency Building