Upload
others
View
6
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
1
FEN ALEMİ FACEBOOK GRUBU
Den
eme
vakt
i yaz
arla
rı
ENERJİ DÖNÜŞÜMLERİ VE ÇEVRE BİLİMİ
A. BESİN ZİNCİRİ
Canlılar ve Beslenme İlişkişleri
Ekosistembirbirleriylesüreklietkileşimhalindeolancanlılardanvebucanlılarınyaşadıklarıçev-redenoluşur.Orman,bozkır,akarsu,göl,okya-nus,bunlarınhepsiiçindeyaşayancanlılarlabe-raberbirerekosistemdir.Birekosistemdekitümcanlılaryaşamlarınıdevamettirmekiçinbesineihtiyaçduyar.
Bircanlıbesinolarakekosistemindekibaşkacan-lılarıtüketirkenyineoekosistemdekidiğercan-lılartarafındandabesinolaraktüketilir.Canlılararasındakibubeslenmeilişkisibesinzinciriola-rakadlandırılır.
Besinzincirindeyeralanhercanlınınbuzincirin
birhalkasınıoluşturduğuvarsayılır.
Bucanlılarbesinzincirindekiişlevlerinegöreüre-ticiler,tüketicilerveayrıştırıcılarolaraksınıflan-dırılır.
Planktonlar
Penguen
Fok
kril
Üreticiler Besinzincirininilkhalkasındaüreticileryeralır.
Karasalekosistemlerdekiüreticilerbitkilerdir.Bit-kilerGüneş’tenışıkolarakgelenenerjiyi,toprak-tanaldıkları suvemineralleri kullanarakkendibesinleriniüretir.Suculekosistemlerdeysebesinzincirininilkhalkasındabitkiselplanktonlarvesubitkileriyeralır.
İhtiyaç duyduğu besinleri kendisi üreten canlı
grubudur.Güneşışığınıkullanarakhücrelerindefotosentezyaparakbesinüretirler.Fazlabesin-leriyaprak,kök, tohumvemeyvekısımlarındadepolarlar. Fotosentez olayı üretici canlılardangelişmişolanlarınbünyelerindekloroplastorga-neliazgelişmişcanlıların(bazıbakterilervs.)si-toplazmalarındabulunanklorofilyapılarıileger-çeleşir.
YeşilBitkiler
Algler
Planktonlar
SiyanoBakterileri
CA
NLI
LAR
ÜRETİCİLER
TÜKETİCİLER
AYRIŞTIRICILAR
8. SINIF
2
Den
eme
vakt
i yaz
arla
rı
Ayrıştırıcılar Ayrıştırıcılaryanibazıbakterilervemantarlarbe-
sinzincirinintümhalkalarındayeralır.Çünkübucanlılar, tüm canlıların artıklarını parçalayarakbunlarıtekrarüreticilertarafındankullanılabilenmaddeleredönüştürürler.Böylecebesin zinciritamamlanmışolur.
Ayrıştırıcıcanlılar,canlıatıkları ile toprağadü-şenölübitkivehayvandokularınıparçalar.Böy-leliklekendienerjivebesinihtiyacınısağlarken,bitkileriçingereklibirçokmaddeyi(mineral)top-rağaverir.Topraktakimadenseltuzoranınındaartmasınısağlar.Böylecebuatıkmaddelerindo-ğada birikimini engeller, tekrar kullanılmasınaolanakverir.
Besin zincirinin her halkasında ölü ve organikatıklarbulunur.Budurumdabuatıklarınayrıştı-rılmasıiçinayrıştırıcılarınbesinzincirininherhal-kasındaolmasıgerekmektedir
Küfmantarı Bazıbakteriler
A. BESİN ZİNCİRİ
Tüketiciler Üreticilerdensonrabesinzincirinindiğerhalka-
larını tüketicileroluşturur.Bunlarotçul,etçilvehepçilcanlılardır.Otçulcanlılaryalnızcabitki,et-çil canlılar yalnızca et yiyerek beslenir. Hepçilcanlılarsahemethembitkiyiyerekbeslenebilir.
1.Otçullar: Tavşan,sincap,papağan,kanarya,çekirge,yap-
rakbiti,keçi,koyun, inek,zürafa, fil,suaygırı,ceylan.
2.Etçiller: Aslan,kaplan,leopar,timsah,yılan,köpekbalı-
ğı,kurbağa,baykuş,kartal,sırtlan,tilki,kurt,ça-kal,kertenkele…
3.Hepçiller: İnsan,ayı,tavuk,serçeveşempanzehemetçil
hemotçulcanlılardandır.
Panda
Fil
Ceylan
Zebra
Yunus
Baykuş
Tilki
Kurbağa
Serçe Ayı
8. SINIF
3
Den
eme
vakt
i yaz
arla
rı
A. BESİN ZİNCİRİ
Besin zincirinde bulunan bir canlı birden fazlaçeşitcanlıilebeslenebilir.
Böyleliklebir canlı türüaynıandabirden fazlabesinzincirininüyesiolabilir.Birbiriylebağlantı-lıolanbubesinzincirlerihepbirliktebirbesinağıoluşturur.
Yukarıdakigörseldefarklıcanlılararasındakibe-sinağıgösterilmiştir.
EkolojiPiramidi
• Birincil tüketiciler kesinlikle etçil olamaz • İkincil, üçüncül tüketiciler kesinlikle otçul ola-
maz. Üreticiden, tüketiciye doğru çıkıldıkça;
✓ Birey sayısı azalır.
✓ Vücut büyüklüğü genellikle artar.
✓ Bir üst basamağa aktarılan enerji azalır.
✓ Biyolojik birikim artar.
AYRIŞTIRICILAR
Üreticiler
1.derecedentüketici
2.derecedentüketici
Besin piramidine baktığımızda doğada en çokbulunan canlı, üretici canlılardır. Üreticilerdensonrabirinciderecetüketicicanlılar,dahason-radaikinciderecetüketicilergelmektedir.
Tüketiciler,beslenmeşekillerinegörebesinpi-ramidinin üst basamaklarına doğru yerleşirler.Mesela,bitkiyiyerekbeslenenotçullarbirinciltü-keticileri,otçulhayvanlarıbesinolarakkullananetçilhayvanlarikinciltüketicilerioluştururlar.Bugruplarıntamamınadâhilhayvanlarlabeslenencanlılarisehepçillerdir.
Besinpiramidindeüstbasamaklaradoğruçıkıl-dıkçaaktarılanenerjimiktarıazalır.
Görseldendeanlaşılacağıgibiüreticidekiener-jininsadece%10'u1.derecedentüketiciyege-çer.
Budiğerherbasamakiçinböyledir. Budurumunsebebiisehercanlınınenerjininbir
kısmınıyaşamınısürdürmekiçinkullanmasıbirkısmınıiseatıkolarakdışarıyaatmasıdır.
Enerjipiramidininherbasamağındabulunanay-rıştırıcılar(bazıbakterivemantarlar)canlıveölüorganizmalarıdahabasitmaddelereparçalaya-rakdoğayagerikazandırır.Bumaddelerüretici-lertarafındantekrarkullanılır.
8. SINIF
4
Den
eme
vakt
i yaz
arla
rı
Fotosentez:IşıkenerjisisayesindeKarbondiok-sit (CO2)vesu(H2O)kullanılarak,organikbesinveoksijen(O2)üretimiolayınafotosentezdenir.Buyollabesinüretencanlılarıntümünefotosen-tetikorganizmalardenir.
Üretici canlıların tamamı fotosentez yapabilir.Maviyeşilalgler,bitkiler,planktonlar,Siyanobak-teri.
Fotosentezolayıgelişmişyapıyasahipüretici-lerde;Kloroplastorganelindegerçekleşirken,il-kelüreticilerde iseklorofilyapıları ilegerçekle-şir.
Fotosentez’in gerçekleşebilmesi için ortamdaaşağıdakilerinbulunmasızorunludur.
• Işıkenerjisi﴾güneşışığıyadayapayışık﴿ • Su • Karbondioksit
NOt
Dogru b i l d ig im i z YaNL i sLaRDünyadaki fotosentez ile üretilen
oksijenin büyük çoğunluğunu planktonlar üretir.
Fotosentezhızınıetkileyenfaktörler Fotosentezingerçekleşmesindekullanılanmad-
deler ile yapılmasında rol oynayan faktörlerinmiktardeğişimi fotosentezinhızınıetkiler.Bazıfaktörveyadeğişmeler fotosentezinhızınıartı-rırken,bazılarıfotosentezhızınıazaltmaktadır.
Işıkşiddeti: Güneşışığıfotosentezinenerjikaynağınıoluş-
turur.Bundandolayıbitkiyeulaşanışıkmiktarıarttıkçacanlınınfotosentezhızıileürettiğibesinmiktarıartışgösterir.
Işıkşiddetininyeterliolduğuyapayışıkkaynak-larındadafotosentezgerçekleşebilir.Budurumlaboratuarortamlarındakideneylerde;yapayışıkgönderilendüzeneklerdenoksijençıkışınınbelirlenmesiyleispatlanabilir.
Işığınrengi: Günışığıkırmızı,turuncu,sarı,mavi,yeşil,laci-
vertvemorşeklindefarklırenktekiışığınbirka-rışımıdır.Farklırenkışıklarıngerektaşıdığıener-jinin farklıolmasıgerekseklorofillerdekullanıl-maoranınınfarklıolmasıfotosentezhızınıetki-lemektedir.
FotosentezHızı
IşıkŞiddeti
B. FOTOSENTEZ
Plankton, suda bulunan, hareket yeteneği akıntıya bağımlı olan canlılara verilen genel
isimdir. Örn: Öglena
Su+ Karbondioksit → Besin + Oksijen
6(H2O) + 6(CO2) → C6H12O6 + 6(O2)
8. SINIF
5
Den
eme
vakt
i yaz
arla
rı
B. FOTOSENTEZ
Bitkilermorvekırmızıışıktaenyüksekhızdafo-tosentezyaparken,yeşil ışıktaendüşükhızdafotosentezyapmaktadır.Budurumoksijenemenbakteriveipliksisuyosunuylayapılandeneydenanlaşılabilir.
Sıcaklık: Sıcaklıkfotosentezdekullanılmayanancakfoto-
sentezingerçekleşmesinisağlayanhücreolay-larının hızını doğrudan etkileyen bir faktördür.Fotosentezolayıenuygun2530°Caralığın-dameydanagelmektedir.
Bunundışındasıcaklığınbelirtilendeğerinaltı-nadüşmesiveyaüzerineçıkmasıfotosentezhı-zındaazalmayasebepolacaktır.
400 450 500 550 600 650 650 700
Su Yosunu
Oksijen emen bakteri
FotosentezHızı
SıcaklıkoC100 20 30 40 50
Karbondioksitvesumiktarı: Karbondioksit ve su fotosentezde hammadde
olarakkullanılır.Bumaddelerinmiktarıortamdanekadarfazlaolursafotosentezdeokadarhız-lıgerçekleşebilir.Düzenliolaraksulanansaksıbitkilerinin,seyreksulananlardandahahızlıbü-yümesi fotosentezhızlarındaki farklılıktankay-naklanmaktadır.
Bununyanındaetrafıbirpoşetlekapatılmışolansaksıbitkileri,açıkalandatutulanagöredahaazfotosentezyapacaktır.Bununsebebidedışarı-danaldıklarıkarbondioksitmiktarlarınınfarklıol-masıdır.
OkyanusDibindeFotosentez Fotosentez,bitkileringüneş ışınlarındanyarar-
lanarakgereksinimduyduklarıenerjiyisağladık-larıtemelsüreç.
Fotosentezİçinolmazsaolmazkoşullarınenba-şında,enerjikaynağıgüneşışığıgeliyor.AncakKanada'dakiBritishColumbiaÜniversitesi'ndenThomasBeattyyönetimindekibiraraştırmacıgru-bu,PasifikOkyanusu'nun2400metrederinliğigibigüneşışığındançokuzakbirortamdafoto-sentezyapanbirbakterikeşfetti.
Araştırmacılaragörebakteri,okyanusdibindekisıcak su kaynaklarından gelen ve son derecegelişkin antenleriyle algıladığı zayıf ışıktan vekükürttenyararlanarakfotosentezgerçekleştiri-yor.Keşif,dünyamızdakiyaşamınvarolabilece-ğilimitlerinyenidenbelirlenmesiiçinolduğuka-dar, Dünya dışı yaşam olasılığı açısından daönemtaşıyor.Ayrıca,yaşamınyalnızcagezege-nimizinyüzeyineözgübirolguolmadığınıorta-yakoyuyor.
(Kaynak:BilimveTeknikdergisi)
Fotosentez hızı
Işık
reng
i
Mor Mavi Yeşil Sarı Turuncu Kırmızı
FotosentezHızı
0 53 8 10
Işıkşiddetiyüksek
Işıkşiddetiorta
IşıkşiddetidüşükCO2miktarı(binde)
8. SINIF
6
Den
eme
vakt
i yaz
arla
rı
C.Solunum Canlılarbüyüme,gelişme,üreme,beslenme,ha-
reket, dolaşım gibi çok sayıda yaşamsal olayıgerçekleştirmekiçinenerjikullanırlar.
Canlıorganizmalarenerjiüretipvücudundakul-lanabildiğisüreceyaşamınısürdürebilir.
Tüm canlı organizmalar ve tüm canlı hücrelerkendileri içingerekliolanenerjiyibesinleripar-çalayarakeldeederler.
Oksijenlisolunum: Besinlerdenoksijenkullanılarakenerjiüretilme-
siolayınaoksijenlisolunumadıverilir.Oksijenlisolunumhücredekimitokondriorganelindemey-danagelir.Canlılarınbüyükbirkısmıenerjiihti-yacınıoksijenlisolunumlakarşılar.
OksijenlisolunumsonucuoluşanenerjiATP (AdenozinTrifosfat)molekülündesaklanır.Ok-
sijenlisolunumdaçokenerjiaçığaçıkar.
Oksijensizsolunum: Besinlerinenzimleryardımıylaoksijenkullanma-
danyıkılıpenerjieldeedilmesineoksijensizso-lunumdenir.Oksijensizsolunum, laktikasitveetilalkolfermantasyonuolmaküzereikiçeşittir.Fermantasyonsonucuoluşanürünler, ferman-tasyonçeşidinegörefarklılıkgösterir.
Hamurun nasıl kabardığını, sütün nasıl yoğurtyadapeyniredönüştüğünü,meyvelerdennasılsirkeyapıldığınıhiçdüşündünüzmü?
Builginçdönüşümlerenedenolanortakbirolayolduğunubiliyormusunuz?
Saccharomycescerevisia Ekmekmayasıolarakkullanılan tekhücrelibir
mantartürüolanSaccharomycescerevisia’nınelektronmikroskobuylaçekilmişgörüntüsü.
Lactobacillusdelbrueckiisubsp Yoğurtmayasıolarakkullanılanbakterilerdenbi-
riolanLactobacillusdelbrueckiisubsp.Bulgari-cus’unelektronmikroskobuylaçekilmişveson-radanrenklendirilmişgörüntüsü.
Bazımikroorganizmalarıngerçekleştirdiğioksi-jensizsolunum;tahıllarda,sebzevemeyveler-dedeğişimlerenedenolur.Salgılananenzimleryiyecekveiçecekleriniçindebulunanbesinipar-çalar.Böyleliklefermantasyonadıverilenbirma-yalanmaolayıgerçekleşir;yoğurt,peynir,kefir,sirke, turşu, boza, tarhana, sucuk ve benzeriürünleroluşur.Fermantasyonugerçekleştirmekiçinyiyecekve içeceklerin içinemaya,mantar,küf,bakteriyadaalglerdenoluşancanlımikro-organizmalareklenir.
İnsanlarağırveuzunegzersizleryaptığındaçiz-gilikaslarınaoksijeniyeterincealamaz.Buan-lardakashücrelerioksijensizsolumyapar.Bu-nunsonucundakaslardayorgunlukhissiverenlaktikasitbirikir.
C. SOLUNUM
Solunum
OksijenliSolunum
OksijensizSolunum
Laktik AsitFermantasyonu
Etil AlkolFermantasyonu
Besin + Oksijen →Su + Karbondioksit + Enerji
Besin →Etil Alkol + Karbondioksit + Enerji
Etil Alkol Fermantasyonu
Laktik Asit Fermantasyonu
Besin →Laktik Asit + Enerji