TC

HACETTEPE UumlNİVERSİTESİ

SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTUumlSUuml

ENGELLİ BİREYLERDE MESLEKİ REHABİLİTASYONUN

CcedilALIŞMA PERFORMANSINA ETKİSİ

Erg Ceren DAVUTOĞLU

Ergoterapi Programı

YUumlKSEK LİSANS TEZİ

ANKARA

2018

TC

HACETTEPE UumlNİVERSİTESİ

SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTUumlSUuml

ENGELLİ BİREYLERDE MESLEKİ REHABİLİTASYONUN

CcedilALIŞMA PERFORMANSINA ETKİSİ

Erg Ceren DAVUTOĞLU

Ergoterapi Programı

YUumlKSEK LİSANS TEZİ

TEZ DANIŞMANI

Prof Dr Huumllya KAYIHAN

ANKARA

2018

iii

iv

v

vi

TEŞEKKUumlR

Ergoterapi alanına duyduğu ilgi ve bu alana olan sayısız katkıları ile mesleğimi

kazanmamı sağlayan tez ccedilalışmamın planlanmasında ve suumlrduumlruumllmesinde kıymetli

zaman ve bilgisi ile beni destekleyen Sayın Hocam Prof Dr Huumllya KAYIHANrsquoa

Ergoterapiyi benimsediği mesleğini severek yaptığı ve ne zaman ihtiyacım

olsa bilgi ve deneyimlerini guumlleryuumlzuuml eşliğinde benimle paylaştığı iccedilin Sayın Hocam

Dr Sinem SALAR ve iccediltenliğiyle bilgi ve deneyimlerini benimle paylaşıp yol goumlsteren

Sayın Hocam Yrd Doccedil Dr Serkan PEKCcedilETİNrsquoe

Eğitim hayatım boyunca bilgilerini benimle paylaşan ve beni destekleyen

değerli hocalarım Prof Dr Mine UYANIK Prof Dr Esra AKI Prof Dr Gonca

BUMİN Prof Dr Gamze EKİCİ Doccedil Dr Ccediliğdem OumlKSUumlZ Doccedil Dr Semin AKEL

Doccedil Dr Meral HURİ ve Yrd Doccedil Dr Onur ALTUNTAŞrsquoa

Hem tez ccedilalışmam boyunca hem de ccedilalışma hayatımda ergoterapi ile ilgili fikir

paylaşımları yapabildiğim ve her zaman beni destekleyen sevgili meslektaşlarım ve

canım arkadaşlarım Zeynep CcedilORAKCI Dilara OumlZOĞLU Ege TEMİZKAN ve Sayın

hocam Orkun Tahir ARANrsquoa

Eğitim ve tez ccedilalışmam boyunca daima yanımda olan sevgili arkadaşlarım

Zeynep CcedilELİK Sinem KARS ve Oumlzge Buket CESİMrsquoe

Ben sana soumlylemiştim demeden her zaman koşulsuz sevgisi ve deneyimleriyle

beni destekleyen kahramanım Ali Haydar Guumlnhan KOCcedil koşulsuz sevginin kaynağı

olan ve ışığı ile ailemize yol goumlsteren meleğim Birten KOCcedil bilmişliğiyle beni bazen

kızdıran ama her zaman varlığıyla beni mutlu eden ve hayatımı guumlzelleştiren kuumlccediluumlk

prensim Oumlnder KOCcedil her zaman her durumda yanımda olan canım halam Zeynep

KOCcedil anneannem Dilber TEKİN ve dedem Yusuf TEKİNrsquoe

Hayatıma girdiği guumlnden beri her konuda beni destekleyen ve kendimi

geliştirmemi sağlayan canım eşim Mehmet DAVUTOĞLUrsquona

Hayata insanlara ve kendime olan bakış accedilımı değiştirdiği ve herkesin biricik

olduğunu goumlrmemi sağladığı iccedilin değerli mesleğim ERGOTERAPİrsquoye ve mesleğini

severek yapan herkese

Sonsuz teşekkuumlrlerhellip

vii

OumlZET

DAVUTOĞLU C Engelli Bireylerde Mesleki Rehabilitasyonun Ccedilalışma

Performansına Etkisi Hacettepe Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml

Ergoterapi Programı Yuumlksek Lisans Tezi Ankara 2018 Bu ccedilalışma engelli

bireylerin aktivite kimliği aktivite yeterliliği ve aktivite performansında yaşadıkları

problemleri geliştirmeye youmlnelik duumlzenlenen ergoterapi programının ccedilalışma

performansına olan etkisini değerlendirmek amacıyla planlandı Ccedilalışmaya Hacettepe

Uumlniversitesi Mesleki Rehabilitasyon Merkezirsquo ne başvuran 20 birey dahil edildi

Bireylere yapılandırılmış goumlruumlşme youmlntemi ile Anamnez formu Kanada Aktivite

Performans Oumllccediluumlmuuml (KAPOuml) Aktivite Performans Hikayesi Goumlruumlşmesi (OPHI-II)

uygulandı Bireylerin ccedilalışma performansları yapılandırılmış bir aktivite uumlzerinden

goumlzlemlenerek değerlendirildi Ergoterapi temelli uygulama 7 hafta suumlreyle her seans

120 dakika olmak uumlzere haftada 1 guumln grup muumldahalesi olarak uygulandı Grup

muumldahalesi sonrası engelli bireyler tekrar aynı oumllccedilekler yardımıyla değerlendirilerek

sonuccedilları karşılaştırıldı Grup muumldahalesini takip eden 3 ay iccedilerisinde işe giren

bireylere bireysel muumldahale uygulanıp değerlendirmeler işyerinde tekrar edildi

Ccedilalışmamızın sonucunda KAPOuml OPHI-II ccedilalışma performansı oumllccediluumlmlerinde

muumldahale oumlncesi ve sonrası arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmadı

(plt001) Takip eden 3 ay iccedilerisinde 15 kişiye ulaşılabilmiş ve bunların 8rsquoinin işe

girdiği tespit edildi İşe giren bireylerin problem yaşadıkları alanlar sorulup bunlara

youmlnelik muumldahaleden (danışmanlık aktivite uyumlandırılması ergonomik duumlzenleme

suumlruumlcuuml rehabilitasyonu vb) sonra KAPOumlrsquo de belirttikleri problemlerin geliştirmek

istedikleri alanlara youmlnelik olduğu goumlruumlluumlp OPHI-II sonuccedillarında istatistiksel olarak

anlamlı bulundu (plt001) ve ccedilalışma performanslarında da bir problem goumlruumllmedi

Engelli bireylerde ergoterapi temelli mesleki rehabilitasyon uygulaması bireylerin

ccedilalışma performansı aktivite kimliği ve aktivite yeterliliği alanlarında gelişme

sağlamaktadır Engelli bireylerde ergoterapi temelli mesleki rehabilitasyonun yaşam

kalitesi guumlnluumlk yaşam motivasyon gibi diğer alanlara olan etkisini inceleyen ve iş yeri

muumldahalelerini iccedileren uygulamalara ihtiyaccedil vardır

Anahtar kelimeler Ergoterapi Mesleki Rehabilitasyon Ccedilalışma Performansı Engelli

Kişiler

viii

ABSTRACT

DAVUTOĞLU C The Impact of Vocational Rehabilitation on Work Performance

in Persons with Disabilities Hacettepe University Institute of Health Sciences

Occupational Therapy Program Master Thesis Ankara 2018 This study was

planned to evaluate the effect of the occupational therapy program designed to enhance

the problems of people with disabilities in their occupational identity occupational

competence and occupational performance 20 People who have applied to Hacettepe

University Vocational Rehabilitation Center were included in the study A configured

interview method was practiced to the individuals by using the form of medical record

Canadian Occupational Performance Measurement (COPM) the Occpational

Performance History Interview about the occupational performance (OPHI-II) Individual

work performance was observed and assessed with a structured activity Practice based

occupational therapy (OT) had been practiced 120 minutes per session for once a week

over 7 weeks as group intervention After the group intervention people with disabilities

were evaluated again with same assesments and the results were compared Within 3

months of group intervention individual intervention was applied to the people who

entered a job and the evaluations were repeated at the workplace As a result of our study

there was a statistically significant difference between before and after intervention in

COPM OPHI-II the measures of work performance (plt001) 15 people could be reached

within the following 3 months and it was determined that 8 of them were entered a job

The individuals who entered the job were asked about areas they experienced problems

After the intervention (consultancy activity adaptation ergonomic arrangement driver

rehabilitation etc) in these problems it was seen that the problems they stated in the

COPM are intended for the areas they want to develop Statistical significant was found

in the results of OPHI-II (plt001) and it was not seen any problems about work

performance Vocational rehabilitation based on OT in people with disabilities provides

an improvement in areas of work performance occupational identity and occupational

competence of individuals There is a need for interventions include workplace

intervention and analyze the effect of vocational rehabilitation based on OT in other areas

such as quaility of life daily living motivation

Keywords Occupational Therapy Vocational Rehabilitation Work Performance

Disabled Persons

ix

İCcedilİNDEKİLER

Sayfa

ONAY SAYFASI iii

YAYIMLAMA VE FİKRİ MUumlLKİYET HAKLARI BEYANI iv

ETİK BEYAN v

TEŞEKKUumlR vi

OumlZET vii

ABSTRACT viii

İCcedilİNDEKİLER ix

SİMGELER ve KISALTMALAR xii

ŞEKİLLER xiii

TABLOLAR xiv

1 GİRİŞ 1

2 GENEL BİLGİLER 4

21 İşin Tanımı ndash İş Nedir 4

22 Engelli Bireyler İccedilin Ccedilalışmanın Oumlnemi 4

23 Motivasyon ve Ccedilalışma İlişkisi 5

24 İnsan Rol ve Aktiviteleri 6

25 İş ile İlgili Yasal Duumlzenlemeler 7

251 Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuuml (ILO) 7

252 Uumllkemizde Engelli Bireylere İlişkin Yasal Duumlzenlemeler 8

26 Rehabilitasyon ve Mesleki Rehabilitasyon 9

27 Ergoterapide Mesleki Rehabilitasyon Tarihccedilesi 10

271 Paradigma Oumlncesi 10

272 Aktivite Paradigması 11

273 Kriz 11

274 Paradigma Evresi 12

28 Mesleki Rehabilitasyon ve Ergoterapi 14

29 Ergoterapinin Mesleki Rehabilitasyonda Kullandığı Teorik Ccedilerccedileve

ve Modeller

15

291 Kazanımsal Referans Ccedilerccedilevesi 16

x

292 Analitik Referans Ccedilerccedilevesi 16

293 Gelişimsel Referans Ccedilerccedilevesi 17

294 Kanada Aktivite Performans Modeli (KAPM) 18

295 İnsan Aktivite Rol Modeli (MOHO) 19

210 Ccedilalışma Performansı 21

211 Mesleki Rehabilitasyonda Ergoterapi Değerlendirmeleri 24

212 Mesleki Rehabilitasyonda Ergoterapi Muumldahaleleri 25

3BİREYLER ve YOumlNTEM 28

31 Bireyler 28

32Youmlntem 29

321 Verilerin Toplanması 29

33Değerlendirme 30

331 Sosyodemografik Bilgiler 30

332 Aktivite Performansı Değerlendirmesi 30

333 Ccedilalışma Performansı Değerlendirmesi 31

334 Aktivite Performansı Hikayesi Goumlruumlşmesi 31

34 Grup Muumldahalesi 32

341 Grup Youmlnetimi İccedilin Benimsenen 7 Adım 32

342 Muumldahale Programı 33

35 İstatiksel Analiz 37

4 BULGULAR 39

41 Sosyo-Demografik Oumlzellikler 39

42 Bireylerin Aktivite Performanlarının ve Kişisel Hedeflerinin

Değerlendirilmesine Ait Bulgular

40

43 Aktivite Performans Hikayesi Goumlruumlşmesirsquone (OPHI-II) Ait Bulgular 42

44 Ccedilalışma Performansına Ait Bulgular 44

45 İşe Giren ve İşe Girmeyen Bireylerin Değerlendirmelerinin

Karşılaştırılması

47

46 İşe Giren Bireylere Ait Bulgular 48

5 TARTIŞMA 62

6 SONUCcedil ve OumlNERİLER 73

7 KAYNAKLAR 75

xi

8 EKLER 86

EK-1 Etik Kurul

EK-2 Anamnez

EK-3 Kanada Aktivite Performans Oumllccediluumlmuuml

EK-4 Aktivite Performans Hikayesi Goumlruumlşmesi

EK-5 Standart Aktivite

EK-6 Ccedilalışma Performansı Değerlendirmesi

9 OumlZGECcedilMİŞ

xii

SİMGELER ve KISALTMALAR

AOTA Amerikan Ergoterapi Derneği

EKPSS Engelli Kamu Personel Seccedilme Sınavı

ILO Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuuml

KAPM Kanada Aktivite Performans Modeli

KAPOuml Kanada Aktivite Performans Oumllccediluumlmuuml

MOHO İnsan Aktivite Rol Modeli

OPHI-II Aktivite Performans Hikayesi Goumlruumlşmesi-II

OT Occupational Therapy

xiii

ŞEKİLLER

Şekil Sayfa

21 Mesleki rehabilitasyonda aktivite odaklı yaklaşım 15

31 Mesleki rehabilitasyon merkezi 28

32 Suumlruumlcuuml Simuumllasyonu ve Vienna Test Sistemi 29

33 Akış Şeması 29

34 Kutu uumlretimi aktivitesi 31

35 İşe giren bireylerde muumldahale şeması 37

xiv

TABLOLAR

Tablo Sayfa

21 Bireysel ccedilalışma performansı buluşsal referans ccedilerccedilevesi 23

41 Katılımcılarn demografik oumlzellikleri 39

42 Katılımcıların ccedilalışma deneyimi 40

43 Katılımcıların muumldahale oumlncesi ve sonrası KAPOuml ortalama ve

standart sapmaları

41

44 Muumldahale oumlncesi ve sonrası KAPOuml karşılaştırması 41

45 Muumldahale oumlncesi ve sonrası OPHI-II karşılaştırması 42

46 Muumldahale oumlncesi ve sonrası OPHI-II alt başlık maddelerinden

alınan puanların karşılaştırılması

43

47 Muumldahale oumlncesi ve sonrası ccedilalışma performansı alt başlık

puanlarının karşılaştırılması

44

48 Muumldahale oumlncesi ve sonrası ccedilalışma performansı alt başlık

maddelerinden alınan puanların karşılaştırılması

45

49 İşe giren ve işe girmeyen katılımcıların muumldahale oumlncesi ve

sonrası aktivite performans puanlarının karşılaştırılması

47

410 İşe giren ve girmeyen katılımcıların muumldahale oumlncesi ve sonrası

OPHI-II performans alanlarından alınan puanların

karşılaştırılması

47

411 İşe giren ve girmeyen katılımcıların muumldahale oumlncesi ve sonrası

ccedilalışma performans alanlarından alınan puanların

karşılaştırılması

48

412 İşe giren katılımcılara ait demografik oumlzellikler 49

413 İşe giren bireylerde OPHI-II alt başlıklarının ve maddelerinin

muumldahale oumlncesi muumldahale sonrası ve takip verilerinin

karşılaştırılması

50

414 İşe giren bireylerde OPHI-II alt başlıklarının ve maddelerinin

muumldahale oumlncesi muumldahale sonrası ve takip verilerinin ikili

karşılaştırmaları

52

1

1 GİRİŞ

Ccedilalışma kişinin oumlzsaygı sosyal statuumlsuuml ve toplumsal katılıma etkisi ile birlikte

maddi getirisi ve aileye olan faydası accedilısından oumlnemli bir aktivitedir (1) İnsanlar

genellikle kendilerini sahip oldukları iş ile tanıtırlar Bir işe sahip olmak yaşamdan

tatmin olma durumunu ortaya koymaktadır Bireylerin kendileri iccedilin uygun olan işi

bulmaları her zaman ccedilok kolay olmamaktadır Durum boumlyle iken uygun iş bulma

konusunda engelli bireylerde bu tablo daha da zorlaşmaktadır (2)

Tuumlrkiyersquode ve duumlnyada engelli bireylerin istihdam edilme oranları oldukccedila

duumlşuumlk olup guumlncelliğini koruyan bir sorundur (3) Tuumlrkiye İstatistik Kurumu 2010

istatistiklerine goumlre uumllkemizdeki engelli bireylerin 857rsquosi işguumlcuumlne dahil değildir

(4) Tuumlrkiyersquode engelli bireylerin istihdamına youmlnelik pozitif ayrımcılık ilkesi

benimsenmiş ancak beklenen sonuccedillara ulaşılamamıştır (5)

Yapılan araştırmalar ccedilocukluk ccedilağında edinilen engele sahip genccedil

yetişkinlerin fonksiyonel kayıp ağrı yorgunluk ve inaktif yaşam tarzı gibi sağlıkla

ilişkili problemler yaşadığını ve birccediloğunun ccedilalışma barınma ve yakın ilişkiler

kurmaya katılımlarında kısıtlandıklarını goumlstermektedir (2) Nitelikli bir ccedilalışma

hayatı işe youmlnelik becerilerin eğitiminden sonra başlamaktadır Lise sonrası bireylerin

toplum iccedilerisindeki roluuml oumlğrencilik roluumlnden yetişkinlik rollerine doğru değişmektedir

(6) Bu rollerdeki değişiklik bir geccediliş suumlrecini goumlstermektedir

Geccediliş suumlreci erken ccedilocukluktan ergenliğe ergenlikten yetişkinliğe geccediliş olarak

tanımlanmaktadır Amerikan Ergoterapi Derneği (AOTA) geccediliş suumlrecini lsquobir

ccedilevreden diğerine bir fonksiyon seviyesinden diğerine bir yaşam aşamasından

diğerine bir programdan diğerine geccediliş yapmak iccedilin hazırlanmak veya bunları

kolaylaştırmak iccedilin koordine edilen eylemleri iccedilerirrsquo şeklinde tanımlamaktadır (7)

Bireyler liseden sonra uumlniversiteye ya da işe devam edebilmekte sonuccedilta toplum

iccedilerisindeki rolleri değişmektedir Engelli bireyler bu suumlreccedilte birccedilok zorlukla karşı

karşıya kalmaktadır (6) Bu zorluklar kendi istek ihtiyaccedil ve değerlerinin farkında

olamama kısıtlı iş ve toplumsal katılım zayıf yaşam becerileri olup yetişkinlik

rollerinin başarılı bir şekilde yerine getirilmesini engellemektedir Engelli bireylerin

ihtiyaccedillarını belirlemeye youmlnelik yapılan ccedilalışmalarda iş becerileri yaşam becerileri

yardımcı teknoloji kullanımı ccedilevresel modifikasyonlar ile bu popuumllasyonun yaşam

2

kalitelerinin ve okul sonrası durumlarının olumlu youmlnde etkilendiğini goumlstermektedir

(8) Ergoterapi yaşam becerileri eğitimi ve ccedilevresel adapstasyonlar ile bu hedeflere

katkı sağlamaktadır Rehabilitasyonun genel amacı bireylerin geccediliş suumlreccedillerini başarılı

bir şekilde yerine getirmelerini sonrasında kazanılan anlamlı rolleri uygun şekilde

suumlrduumlrmelerini ve toplumsal katılımlarını sağlamaktır Topluma tam katılım ve

yetişkinlik rollerinin yerine getirilmesi iccedilin yaşam kalitesi başarılı olma hissi

bağımsızlık iş sahibi olma oumlnemli bir yere sahiptir (5)

Birccedilok araştırma engel goumlzetmeksizin engelli bireylerin tuumlm yaşamlarında

oumlnyargı ve dışlanmaya maruz kaldıklarını goumlstermektedir (910) Engelli bireyler hem

istihdam oumlncesi yeterli eğitim ve deneyim fırsatından yoksun kalmakta hem de

işyerinde olumsuz tutumlarla karşı karşıya kalmaktadırlar İşverenlerin engelli

istihdamına youmlnelik goumlruumlşlerinin belirtildiği bir ccedilalışmada sırasıyla lsquosektoumlre uygun

engelli bulamama vasıflı engelli bulamama İŞKURrsquoun işe uygun engelli adayı

goumlndermemesirsquo gibi sorunlar belirtilmiştir (3) Aynı ccedilalışmada engelli bireyin işyerine

olumsuz etkileri arasında iş kazası riskinin yuumlksek olması ve iletişim guumlccedilluumlğuuml en ccedilok

sorun belirtilen alanlar olmuşlardır Yapılan ccedilalışmalarda engelli bireylerin

istihdamında karşılaşılan guumlccedilluumlkler istihdama hazırlama iş arama işe girme ve

istihdam sırasındaki sorunlar olarak belirlenmiştir (11)

Tuumlrkiye de engelli bireylerin mesleki eğitimlerine ilişkin olarak yapılan

araştırmalar grup ve bireysel ccedilalışmalara ihtiyaccedil duyulduğu belirtmektedir (12)

Bireylerin istihdam edildikten sonra da sorunlar yaşayabileceği ve buna youmlnelik

ccedilalışmaların yetersiz olduğu ifade edilmiştir (11) AOTA ergoterapiyi lsquo ev okul işyeri

toplum ve diğer alanlardaki rollerinde birey ya da grupların katılımlarını sağlamak

iccedilin guumlnluumlk yaşam aktivitelerinin terapoumltik kullanımırsquo olarak tanımlamaktadır Bunu

yaparken ergoterapi rol goumlrev ve aktivite performansına odaklanmaktadır Aktivite

performansı kişiler onların aktiviteleri ve yaşam-iş-serbest zaman ccedilevresi arasında

var olan bir suumlreccedil ilişkisinin sonucu olarak tanımlanmaktadır Bireyin aktivite

performansı bu komponentler arasındaki denge ile oluşmaktadır Mesleki

rehabilitasyonda ergoterapinin roluuml de bu komponenetlere youmlnelik yapılan

muumldahaleler ve değerlendirmelerle ortaya ccedilıkmaktadır (67)

3

Uumllkemizde mesleki rehabilitasyon uygulamalarının yetersizliği ve bu konuda

yapılan araştırmaların sayısının ccedilok az oluşu nedeniyle ergoterapiye oumlzel yaklaşımlarla

mesleki rehabilitasyonun etkisini goumlsterecek ccedilalışmalara ihtiyaccedil duyulmaktadır (6-8)

Ccedilalışmamız aktivite yeterliliği ve aktivite kimliği problemlerinin geliştrilmeye

ccedilalışıldığı Ergoterapi programının ccedilalışma performansına olan etkisini değerlendirmek

iccedilin planlanmıştır

CcedilALIŞMANIN HİPOTEZİ

Engelli bireylerde mesleki rehabilitasyonun ccedilalışma performansına etkisi

yoktur

4

2GENEL BİLGİLER

21 İşin Tanımı ndash İş Nedir

Soumlzluumlk tanımına goumlre iş bir sonuca ulaşmak iccedilin fiziksel veya mental ccedilaba

gerektiren aktivitelerdir (13) Yirminci yuumlzyılın sonlarında İngilterersquode yapılan

ccedilalışmalar ccedilalışmanın sağlık ve iyi olma hali iccedilin gerekli olduğuna dair bilimsel

kanıtlar sunup uumlcretli istihdamın yararlarını aramaktan ziyade yararlı ve uumlretken

olmanın getirileri uumlzerine durmuştur (1) Waddell ve Burton (14) lsquoccedilalışmarsquo terimini

uumlcretli veya uumlcretsiz faaliyetlere harcanan ccedilaba lsquoistihdamrsquo terimini ise finansal getirisi

olan faaliyetlerde bulunmak olarak tanımlamışlardır ve topluma tam katılımı

kolaylaştırmak oumlnemli psikososyal ihtiyaccedilları karşılamak ve bireysel kimlik

toplumsal roller ve sosyal statuuml iccedilin yeterli ekonomik kaynaklar accedilısından işin yararlı

etkilerini destekleyen kapsamlı kanıtlar bulmuşlardır Dame Carol Black (15) ise

istihdamın avantajlarını şoumlyle oumlzetlemiştir ldquoCcediloğu insan iccedilin yapılan paralı iş oumlzdeğer

ve saygınlık kazanma aile kurma kimlik oluşturma ve toplum iccedilinde yer alma ve

dolayısıyla para kazanma ile sosyal katılımın ve kendini gerccedilekleştirmenin oumlnemli bir

belirleyicisidirrdquo Genel nuumlfus iccedilin kanıtlanan bu durum fiziksel veya zihinsel

bozukluklardan dolayı dezavantajlı olan bireyler iccedilin de doğrudur Engelli bireylerin

işsizliği duumlnya ccedilapında buumlyuumlyen sosyal bir problemdir Bu bilgiler ışığında bakıma

muhtaccedil grupların işe hazır olma ccedilalışmaya devam edebilme ya da işsiz kalmaları

halinde yeni bir iş bulmaları iccedilin bu kişilere istihdam ile ilgili destek verilmesi

gerekliliği ortaya ccedilıkmaktadır (15-18)

22 Engelli Bireyler İccedilin Ccedilalışmanın Oumlnemi

Bireyler guumlnluumlk yaşam serbest zaman ve uumlretici aktivitelerle var olan

varlıklardır (19) Ccedilalışma sağlıklı bireyler iccedilin olduğu kadar engelli bireyler iccedilin de

oumlnemlidir Ccedilalışmak refah oumlz değer ve oumlz kimlik sağlamaya yardımcı bir kavram

olarak insan varoluşunun merkezinde yer almaktadır Kielhofnerrsquoa goumlre (20) ccedilalışmak

faydalı veya sanatsal nesneler fikirler bilgi paylaşımı ve korunması gibi uumlruumlnlerin

geliştirilmesi iccedilin temel oluşturur Bu nedenle ccedilalışmak bireyin uumlretkenliğini

geliştirmesini ve ccedilalışan roluuml kazanmasını sağlar

5

Ccedilalışma hayatının iccedilerisinde olup iş kazası geccediliren birccedilok bireyin ccedilalışan rolleri

bozulmaktadır Bu bireylerin ccedilalışan rollerine yuumlkledikleri anlamın değişmesine

neden olabilmektedir Mental problemleri olan bireylerle yapılan bir ccedilalışmada

bireylerin ccedilalışan roluuml gibi değerli sosyal rol ve aktivitelerinin eksikliğinin

yaşamlarında buumlyuumlk engel olarak goumlrduumlkleri bulunmuştur (2122) Toplumsal

dışlanma ile birlikte bireylerde aidiyet duygusunun gelişmemesine ve yabancılaşma

hissine sebep olmuştur Kronik kas iskelet ağrısı bulunan bireylerde işe geri doumlnuumlşuuml

motive eden faktoumlrlerin araştırıldığı bir ccedilalışmada hem ccedilalışan hem de ccedilalışmayan

bireyler iccedilin anlamlı bulunan ccedilalışmanın kendisinin motive edici bir faktoumlr olduğu

goumlruumllmuumlştuumlr (23) Johansson ve Tham (21) yaptıkları bir ccedilalışmada kafa travması

geccedilirmiş bireylerin yetkinliklerinin ve ccedilalışan kimliklerinin tehdit edildiğini

algıladıklarını goumlrmuumlşlerdir Aynı zamanda bu bireylerin ccedilalışma hayatına geri

doumlnmek iccedilin yoğun muumlcadele ettiklerini ve işe geri doumlnuumlşlerinin başarılarının kanıtı

olduğunu accedilıklamışlardır

Yapılan ccedilalışmalar yaralanma sonrası bireylerin işe geri doumlnmelerinin zor

olduğunu goumlstermiştir Ccediluumlnkuuml yaralanmalara ek olarak bireyler travma sonrası stres

bozukluğu ve depresyon gibi problemlerle de karşı karşıya kalmaktadır Bu

bozuklukların semptomu olan iccedilgoumlruuml eksikliği yaralanma geccediliren bireylerin algılarını

yeteneklerini ve ccedilalışma performanslarını da olumsuz youmlnde etkilemektedir (24-26)

23 Motivasyon ve Ccedilalışma İlişkisi

Vroom (27) mesleki davranışı anlamak iccedilin lsquobeklenti ve değere bağlı

motivasyon teorisinirsquo (expectancy valency theory of motivation) geliştirmiştir

Motivasyonu bireyin alternatif bir eylem planı arasında yaptığı seccedilimleri anlamak iccedilin

accedilıklayıcı bir yapı olarak kavramsallaştırmıştır Bireyin tercihinin her olası eylemle

ilgili motivasyona bağlı olduğunu belirtmiştir Değerlik (valence) ise bir sonuccediltan elde

edilebilecek ve beklenen memnuniyeti ifade etmektedir (27) Oumlrneğin bireyin iş

yerinde terfi etmesi olumlu ve olumsuz sonuccedil doğurabilmektedir Sosyal statuumlsuumlnuumln

artması olumlu iken daha fazla iş yuumlkuumlnuumln olması olumsuz bir sonuccedil olacaktır

Buradaki değerlik kavramı bireyin olumlu bir sonuccedil elde etme şansına sahip

olduklarını duumlşuumlnduumlkleri ya da inandıklarını hissettiklerinde aktiviteyi daha motive bir

şekilde gerccedilekleştirdiklerini goumlstermektedir (28) Bununla birlikte ccedilevresel olaylar

6

inanccedilları ya da bireyle ilgili bir durumun anlamını değiştirebilecekleri oumllccediluumlde davranışı

etkileyebilir Vroomun (27) teorisi ile Banduranın (29) oumlz yeterlilik inanccedilları teorisi

arasında bir benzerlik vardır Her ikisi de bir davranış kaynağı olarak iccedilsel

motivasyonu savunur Bandura oumlz yeterlilik beklentilerinin motivasyon uumlzerinde daha

guumlccedilluuml etkilere sahip olduğunu ve sonuccedil beklentilerinin oumlz yeterlilik inanccedillarından

bağımsız olarak motivasyona katkıda bulunduğunu ileri suumlrmuumlştuumlr (28) Ccedilalışmalar

gerccedilek yeteneklerden bağımsız bir oumlz yeterlilik inancının azim performans ve uygun

stratejilerin seccedilimini oumlngoumlrduumlğuumlnuuml belgelemiştir (29)

Ccedilalışmalar motivasyon ile aktivite arasında ilişki olduğunu goumlstermiştir

(3031) Aktivite bilimi (occupation science) aktivitelere katılmak iccedilin motivasyon

gibi işlevsellik unsurlarının buumltuumlnleyici bir bileşen olduğunu incelemiş ve oumlz yeterlilik

inancının bireyin aktivitelere katılma motivasyonunu etkilediğini goumlstermiştir (20)

24 İnsan Rol ve Aktiviteleri

İnsan rol goumlrev ve aktivitelerinin incelenmesi ergoterapinin temeli olarak

goumlruumllmektedir Ergoterapinin oumlncuumlsuuml olan Adolp Meyer aktivitenin insan hayatındaki

roluumlne ilişkin ana varsayımlardan birini şoumlyle accedilıklamıştır insanoğlunun bir

organizma olarak kendini gerccedilek duumlnyada ve gerccedileklikte kendi doğasıyla ve

doğallıyla harmonik olarak yaşayarak davranarak ve kullanarak kendini aktif olarak

var etmesidir Bu da bireyin buumltuumln organlarına en uumlst duumlzeyde işlevsellik kazandırır

(31)

Aktivite ergoterapistler tarafından mesleğin temel alanını tanımlamak iccedilin

kullanılır (32) Aktiviteler insanların zaman iccedilinde yaşamlarını suumlrduumlrebilmeleri ve

yaşamlarını anlamlandırmalarını sağlamak iccedilin yaşamları boyunca gerccedilekleştirdikleri

faaliyetler olarak tanımlanabilir (7) Ayrıca aktivitelerin zihinsel yetenekleri becerileri

iccedilerdiğini ve goumlzlemlenebilir bir fiziksel boyuta sahip olabileceği veya olmayabileceği

belirtilmektedir Aktivite aynı zamanda insanların yaratıcı uumlretken ve eğlenceli

arayışlara gerek duydukları temel bir ihtiyaccedil olarak kabul edilmektedir (33) Bu ilgi

alanları bireylerin bu alanlara katılımıyla gelişir Katılımın bağlamsal zamansal

psikolojik sosyal sembolik kuumlltuumlrel etnik ve manevi boyutları da bulunmaktadır

Yerxa (34) bir bireyin sağlık duumlzeyinin bireyin aktivitesinin uyarlanabilir

niteliklerine bağlı olduğunu belirtmekte bu da aktivitelere katılımın bireyin biyolojik

7

psikolojik ve sosyal refahı iccedilin gerekli olduğunu goumlstermektedir Aktiviteye katılım

kas-iskelet sistemi ve kardiyorespiratuar fonksiyonlar gibi bireylerin biyolojik

işlevlerini olumlu youmlnde etkileyebilir Duyusal yoksunluk deneyleri beyin duumlnya ile

etkileşim yoluyla bilgi akışını almazsa noumlrolojik duumlzensizliğin meydana geldiğini

ortaya koymaktadır (19)

Psikolojik olarak bireyler oumlz onaylama ve oumlzguumlven gibi iccedilsel olarak motive

edici oumlzellikleri olan aktivitelerle uğraşırlar Aktivitenin kendisinin bir oumlduumll olması

gibi dış oumlduumlller de (parasal statuuml vb) vardır Bununla birlikte dışsal oumlduumlller

aktiviteleri seccedilmek iccedilin birincil neden değildir Daha ziyade aktivite guumlduumlsuuml faaliyette

bulunmaya ve bir ustalık derecesini gerccedilekleştirmeye youmlnelik biyolojik ve kuumlltuumlrel

temelli arzulardan doğar (19) Bireyler suumlrekli olarak aktivitenin bir parccedilası olarak

amaca youmlnelik faaliyetlerde bulunurlar (32) Bu amaca youmlnelik faaliyetlerde hedefe

ulaşmak iccedilin bireyin aktif katılımının olması gerekir Ergoterapistler bu yaşam

aktivitelerini uumlretici kendine bakım ve serbest zaman olarak kategorileştirip organize

ederler (7)

25 İş ile İlgili Yasal Duumlzenlemeler

251 Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuuml (ILO)

Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuuml (ILO) oumlzguumlrluumlk hakkaniyet guumlvenlik ve insanlık

onuruna uygun koşullarda iyi ve uumlretken bir iş elde etmek iccedilin engelliler de dahil olmak

uumlzere kadın ve erkeklere youmlnelik fırsatları sağlamaya youmlnelik bir Birleşmiş Milletler

ajansıdır Temel hedefleri işyerinde hakların desteklenmesi iyi iş fırsatlarının teşvik

edilmesi sosyal korumanın geliştirilmesi ve iş ile ilgili sorunların ele alınmasında iş

birliğini guumlccedillendirmektir (35-39)

ILO eşit fırsat eşit muamele kaynaştırma ve toplum katılımı ilkelerine

dayanarak engelli bireyler iccedilin lsquouygun işrsquo (decent work)rsquoin teşvik edilmesinde uzun

zamandır katkı vermektedir Ayrımcılık meseleleri insan haklarına aykırı bir durum

olarak goumlruumllmeye başlandığı iccedilin ayrımcılık yapmama ilkesini giderek daha fazla

vurgulamaktadır (3536)

Engellilik temelinde ayrımcılığı yasaklayan ve engelli bireylerin uygun iş

hakkına youmlnelik temel ILO belgeleri 1983 tarihli Mesleki Rehabilitasyon ve İstihdam

8

(Engelli Bireyler) hakkında ki 159 sayılı ILO soumlzleşmesi ve beraberindeki 168 sayılı

Tavsiye Kararı 80 uumllke tarafından Haziran 2008rsquo de onaylanmıştır (37)

Bu kapsamda Tuumlrkiye de ILOrsquonun soumlzleşmelerinden 59rsquounu onaylamış ve

55rsquoini yuumlruumlrluumlğe sokmuştur Yukarıda bahsedilen 159 sayılı soumlzleşmede uumllkemiz

tarafından onaylanmıştır (38)

252 Uumllkemizde Engelli Bireylere İlişkin Yasal Duumlzenlemeler

Birleşmiş Milletlerin 2000 yılında goumlruumlşmeye başladığı lsquoEngellilerin

Haklarına İlişkin Soumlzleşmersquo 2006rsquoda kabul goumlrmuumlştuumlr Bu soumlzleşme 30 Mart 2007rsquode

Tuumlrkiye tarafından da imzalanmıştır Bu soumlzleşme ile beraber engelli bireylerin

haklarına youmlnelik daha kapsamlı politikalar yuumlruumltuumllmeye başlanmış olup bunların

arasında engelli bireylerin istihdamı da ele alınmıştır (38)

Bu kapsamda anayasamızda engelli bireylerin hakları 5378 sayılı Oumlzuumlrluumller

Kanununda tanımlanmış ve korunmaya ccedilalışılmıştır (40)

Bu kanuna goumlre engelli bireyin tanımı ve oumlzellikleri şu şekilde belirtilmiştir

-Doğuştan veya sonradan herhangi bir sebeple fiziksel zihinsel duyusal ruhsal ve

sosyal becerilerini ccedileşitli derecelerde kaybetmesi nedenleri ile toplumsal duumlzene uyum

sağlama ve guumlnluumlk gereksinimlerini karşılamada guumlccedilluumlkleri olan

-Korunma bakım rehabilitasyon destek ve danışmanlık gibi hizmetlere ihtiyaccedil duyan

kişilerdir

5378 Sayılı Kanunrsquoun amaccedillarının arasında engelli bireylerin istihdamı da yer

almakta ve bu kanunun ccedileşitli maddelerinde işlenmektedir Buna oumlrnek teşkil eden

3maddede ldquoengellilerin topluma tam ve etkin katılımlarının sağlanmasırdquo ifadesi yer

almaktadır (40)

Engel tuumlrlerinin dikkate alınarak iş analizlerinin yapılması bu analizler

doğrultusunda uygun eğitim programlarının ve mesleki rehabilitasyon

uygulamalarının geliştirilmesine 12 maddede yer verilmiştir Kanunun 13

maddesinde de engelli bireylerin yetenekleri doğrultusunda eğitilmesi toplum ve

kendileri iccedilin verimli hale gelebilmeleri amacıyla mesleki rehabilitasyon

hizmetlerinden yararlanmalarının esas olduğu ifade edilmiştir Geccedilmişe bakıldığında

engelli bireylerin istihdamının oumlnuumlndeki en buumlyuumlk eksikliğin eğitim olduğu accedilıktır

Boumlylece engelli bireylerin kendi becerilerine uygun iş alanlarına yerleştirilmeleri

9

accedilısından buumlyuumlk yol kat edilecek ve suumlrduumlruumllebilirlik konusunda da katkı

sağlayacaktır Suumlrduumlruumllebilir istihdam ile engelli bireylerin toplumsal katılımları

artacak ve toplumsal etiketleme de bir miktar azalacaktır (41-43)

Bu maddeleri takiben 14 madde de istihdam accedilısından politikaların

belirlenmesi işe alınma suumlreci yasal işlemler engelli haklarının korunması pozitif

ayrımcılığın goumlzetilmesi mesleki edinim ve korumalı işyerlerinde istihdam gibi

hususlar ccedilalışılmıştır (4044)

Engelli bireylerin devlet memuru olarak işe yerleştirilmeleri Devlet Personel

Başkanlığı tarafından yapılmakta ve işccedili olarak yerleştirilmeleri ise Tuumlrkiye İş Kurumu

tarafından yapılmaktadır Her iki durumda da 50 ve uumlzeri ccedilalışanı olan işyerleri en az

3 oranında engelli birey ccedilalıştırmakla yuumlkuumlmluumlduumlr (404445)

Karar Sayısı 20145780 olan lsquoEngelli Kamu personel Seccedilme Sınavı ve

Engellilerin Devlet Memurluğuna Alınmaları Hakkında Youmlnetmelikrsquo Ccedilalışma ve

Sosyal Bakanlığının 201325290 sayılı yazısının 657 Devlet Memurları Kanunun 53

uumlncuuml maddesine goumlre Bakanlar Kurulu tarafından yuumlruumlrluumlğe konmuştur

Bu karar kapsamında Engelli Kamu Personel Seccedilme Sınavı (EKPSS)

Ortaoumlğretim oumln lisans ve lisans mezunu engellilerin engel grupları ve eğitim

durumlarına goumlre yapılan ve sonuccedilları devlet memurluğu ile kamu kurum ve

kuruluşlarının işccedili kadrolarına alınmalarında kullanılan merkezi sınav ve kura

youmlntemidir

Ayrıca bu kararın 16 maddesinde lsquoiş yerlerinin engellilerin ccedilalışma şartlarına

goumlre duumlzenlenmesirsquo de yer almaktadır Bu madde ile bireylerin işe uyumlarının

artırılacağı oumlngoumlruumllmektedir (46)

26 Rehabilitasyon ve Mesleki Rehabilitasyon

Rehabilitasyon teriminin geniş bir anlamı bulunmaktadır Tuumlrkiye Cumhuriyeti

5378 sayılı kanunun 3 maddesinde rehabilitasyon lsquoHerhangi bir nedenle oluşan

engelin etkilerini muumlmkuumln olan en az duumlzeye indirmeyi ve engellinin hayatını bağımsız

bir şekilde suumlrduumlrebilmesini sağlamayı amaccedillayan fiziksel sosyal zihinsel ve mesleki

beceriler geliştirmeye youmlnelik hizmetlerrsquo şeklinde tanımlanmıştır (40) Mesleki

rehabilitasyon ise rehabilitasyon hizmetlerinin istihdam (ya da diğer gelir getiren

aktiviteler) ile ilişkili olan suumlrecidir (47) Mesleki rehabilitasyon suumlrecinin 3 youmlnuumlnuuml

10

dezavantajlı bireylerin istihdam duumlnyasına hazırlanması mevcut olan işinde bireylerin

desteklenmesi-işin suumlrduumlruumllebilirliğinin arttırılması ve mevcut durumda işsiz olan ya

da sağlık durumu nedeniyle işten uzaklaşmış olan dezavantajlı bireyler iccedilin yeni iş

olanakları oluşturmaktır (1)

27 Ergoterapide Mesleki Rehabilitasyon Tarihccedilesi

Ergoterapi aktiviteler aracılığı ile sağlığı destekleyen bir bilim dalıdır

Uumlretkenlik aktiviteleri de ergoterapinin temel olarak ccedilalıştığı aktivite performans

alanlarından biridir İyileşme ve ccedilalışma arasında buumlyuumlk bir uyum bulunmaktadır

Ergoterapi ccedilalışmanın terapoumltik olarak kullanımı ile sağlık alanında ki yerini

guumlccedillendirmiştir Ccedilalışma ile ilgili iki temel varsayımı kabul etmiştir ustalaşmak-

kendini gerccedilekleştirmek iccedilin bir insan ihtiyacıdır ve insan doğası aktiviteye dayanır

Harvey-Kreftingrsquoin (48) belirttiğine goumlre ergoterapide ccedilalışma kavramının gelişim

suumlreci Shannon Kielhofner ve Burke tarafından 4 basamakta ele alınmıştır Bu

suumlreccediller paradigma oumlncesi aktivite paradigması kriz ve paradigma evresidir (48)

271 Paradigma Oumlncesi

Mesleğin koumlkenlerinin dayandığı yılları ifade etmektedir Tarihccedililer 18-19

uncu yuumlzyıllarda gerccedilekleşen ahlaki tedavi hareketi sırasında ergoterapinin ortaya

ccedilıktığında hem fikirlerdir Bu tedavi hareketinde tarımsal aktiviteler rekreasyon ev

işleri ile mental problemi olan bireyler tedavi edilmişlerdir Ccedilalışmak tıbbi reccedilete gibi

ilk kayıtlı uygulama olarak burada kullanılmıştır (49-51)

Duumlzenlilik ve bedensel hareket ccedilalışmanın iki terapoumltik youmlnuumlnuuml

oluşturmaktadır Ccedilalışmanın amacı hastanın semptomlarına odaklanmasını oumlnlemek

ve dikkatini verebileceği alışkanlıklar kazandırmaktır Ccedilalışma istihdam olarak

tanımlanmak yerine mevcut ihtiyaccedillarını tamamlamak olarak goumlruumllmuumlştuumlr ve bu

duumlşuumlnce ccedilalışmanın terapoumltik kullanımını artırmıştır (51)

Bu suumlreccedilte ccedilalışmanın terapoumltik olarak diğer bir kullanımı ise koumlrler iccedilin

hazırlanan atoumllyelerde olmuştur Atoumllyelerde Braille alfabesi kullanılarak muumlzik el

11

sanatları ve iş ile ilgili aktiviteler yaptırılarak kilim sepet gibi uumlruumlnler elde edilmiştir

Bağımsız ekonomiye sahip olmaktansa yaşamlarına değer katmalarını sağlamak

amacıyla yapılmıştır (50)

Oumlzet olarak ccedilalışma bu suumlreccedilte rekreasyon ve guumlnluumlk goumlrevlerde dahil olmak

uumlzere bozulmuş davranışı duumlzeltmek iccedilin kullanılmıştır Ergoterapi toplumla

buumltuumlnleşmeyi sağlamadaki yerini bu suumlreccedille beraber ortaya koymuştur Ancak bundan

sonra 19 uncu yuumlzyılın sonlarına kadar ccedilalışmanın terapoumltik kullanımı kaybolmuştur

(48)

272 Aktivite Paradigması

Harvey-Kreftingrsquoin (48) belirttiğine goumlre aktivite paradigması Tracy Slagle

Major ve Barton gibi oumlnde gelen ergoterapistlerin aktiviteyi baz alarak ahlaki tedavi

hareketini şekillendirmeleri ile ortaya ccedilıkmıştır Ccedilalışmanın hastalıkları olumlu youmlnde

etkilediği goumlruumlşuuml ile tedavi yaklaşımlarında baskın olarak kullanımı bu seviyede

olmuştur Ccedilalışmak para kazanmak yerine bir iccedilguumlduuml olarak tanımlanmıştır Ccediluumlnkuuml

uumlretmenin insanın doğası olduğu kabul edilmiştir (48)

Birinci duumlnya savaşında yaralı askerlerle yatak başı aktiviteleri yapılmıştır

Buna ccedilalışma kuumlrleri denilmiştir El sanatları terapinin amacı olmuştur Terapide

hastaların becerileri ve ilgileri dikkate alınmış ve onlara uygun mesleki eğitim

verilmiştir Mesleki eğitimlerin amacı yaralı askerleri bir mesleğe geri doumlnduumlrebilmek

olmuştur Bu suumlreccedilte ccedilalışmak bir anlam değer olarak goumlruumllmuumlş hedef olmamıştır

(4951)

273 Kriz

1950rsquolerin başlarında aktivite paradigması hem tıp profesoumlrleri hem de

ergoterapistler tarafından ele alınmıştır Tıp alanı hastalığa karşı daha bilimsel bir

yaklaşım benimserken ergoterapide bilimsel bir gerekccedilenin bulunmaması

eleştirilmiştir Gelişmekte olan tıbbi model indirgemeci yaklaşıma dayanmıştır

İndirgemecilik anlamayı derinleştirmek iccedilin fenomeni daha kuumlccediluumlk değişkenlere

ayırmak anlamına gelmektedir İnsan performansı biyolojik ve fizyolojik bir madde

olarak goumlruumllmeye başlanmıştır Bu goumlruumlşuuml kabul eden terapistler iccedilin insanın aktivite

doğası akıl-beden birliği gibi daha geniş kavram karşısında yetersiz kalmıştır (52)

12

Ccedilalışmanın değişen tanımında fenomenler parccedilalara indirgenmeye

başlanmıştır İccedilguumlduuml olarak goumlruumllen uumlretkenlik istihdam olarak ele alınmaya

başlanmıştır Harvey-Kreftingrsquoin (48) belirttiğine goumlre Gordon ve Wellerson hastanın

değer ve ilgisini iccedilermeyen modellerin kullanımının ergoterapi mesleğinde buumlyuumlk

eksiklik olduğunu saptamışlardır

İndirgemeciliğin etkisi arttıkccedila ve mesleğe lsquotam bir bilimrsquo olması iccedilin uumlzerine

duumlşuumllduumlkccedile aktivite paradigması yeterince tanımlanamamıştır Harvey-Kreftingrsquoin

(48) belirttiğine goumlre Mosey terapistlerin engelli bireyleri meşgul etmenin onlara iyi

geldiği gibi basit ccedilalışma prensiplerinden rahatsız olduklarını goumlzlemlemiştir Bu

rahatsızlık sonunda diğer disiplinlerden fikir oumlduumlnccedil alıp adapte etmeye dolayısıyla

kendi iccedil işleyiş paradigmasının yuumlkselişine sebep olmuştur (48)

274 Paradigma Evresi

İccedil işleyiş paradigmasının kabuluuml ile kriz evresi sona ermiştir Kısaca belirtmek

gerekirse bu paradigma akıl ve bedenin iccedil fonksiyonlarının incelenmesine ve

değiştirilmesine dayanıyordu Aktivite paradigması boyunca kabul edilen buumltuumlnsel

ilkeler savunma mekanizmaları ve duyu buumltuumlnleme gibi daha dar daha kesin

kavramlara indirgenmiştir (53)

Bu paradigma noumlrolojik kinezyolojik ve psikodinamik yaklaşımlardan alınan

birtakım fikirler iccedileriyordu En oumlnemlisi mesleğe ihtiyaccedil duyduğu bilimsel temeli

sağlamış oldu İccedil işleyiş paradigmasının hakim olduğu kriz evresinde ccedilalışmanın ve

terapoumltik kullanımının yeni tanımı gelişti Ccedilalışmanın tanımı istihdam meslek

becerileri ve uumlcret kavramlarını iccedileriyordu İstihdam tedavinin odak noktası haline

gelmeye başlamıştı Aktivite paradigmasının merkezinde yer alan iccedilsel uumlreticilik ve

aktivite dengesi artık ccedilalışmanın terapoumltik kullanımında ccedilok oumlnemli değildi

İndirgemeciliğin etkileri ccedilalışma motivasyonu bilişsel beceriler kuumlltuumlrel etkiler gibi

analiz edildiğinde ortaya ccedilıkıyordu Bu ccedilalışmanın değerlendirilmesinde ve

enduumlstriyel terapide daha oumlzel yaklaşımların ortaya ccedilıkmasını sağlamıştır (48)

Aktivite paradigmasında değerlendirme ağırlıklı olarak meslek oumlncesi

becerilerle ilişkiliydi ve ccedilalışmaya hazırlığı değerlendirmek iccedilin guumlnluumlk yaşam

aktivitelerini veya el sanatlarını kullanıyorlardı İccedil işleyiş paradigmasında terapistler

13

iş değerlendirme programları oluşturmaya ve belirli işleri değerlendiren iş oumlrnekleri

geliştirmeye başladılar (54)

Harvey-Kreftingrsquoin (48) belirttiğine goumlre 1957 yılında Eleanor Clarke Slagle

ve Wegg ccedilalışmanın değerlendirmesinde daha bilimsel olmak iccedilin ccedilağrıda bulunmuş

ve Cromwell meslek oumlncesi değerlendirme prensiplerini ve terapistin roluumlnuuml

tanımlamıştır Meslek oumlncesi değerlendirme bataryalarının guumlvenilirliği uumlzerine

ccedilalışmalar yapılmıştır raporların resmileştirilmesi ve değerlendirilen becerilerin

Mesleki Uumlnvanlar Soumlzluumlğuumlnde ki iş becerileriyle eşleştirilmesi iccedilin girişimlerde

bulunulmuştur (55)

Mesleki rehabilitasyon ccedilalışmalarına eşlik eden değerlendirme suumlrecini

duumlzenleyen mevzuatın yuumlruumlrluumlğe konmasıyla ergoterapistlerin ccedilalışmanın

değerlendirilmesine dahil olduğu desteklenmiştir Mevzuat ve finansman

politikalarında ki bu değişiklikler diğer profesyoneller iccedilin de ccedilekici ve kazanccedillı bir

hal almasına rağmen değerlendiricilerin ccediloğunu ergoterapistler oluşturmuştur (5657)

İccedil işleyiş paradigması sırasında ergoterapistlerin diğer bir oumlzelleştikleri alan ise

enduumlstri terapisi olmuştur Hastanede yatan hastalar iccedilin geccedilici istihdam fikriyle ortaya

ccedilıkan bu durum mevcut kurumsal hizmetleri kullanarak işe hazır olmayı

değerlendirmeyi ve beceri eğitimi vermeyi iccedilermiştir Enduumlstri terapisinde aktivite

kronik hastalarda hastanın bireysel tedavisinden iş değerlendirilmesine ve iş eğitimine

geccedilmesini sağlayan bir suumlreccedil olarak ele alınmıştır (4858)

Bu doumlnemde iş terapisi şeklinde geliştirilen programların gerccedilek iş ve

değerlendirilmesinden farklı olduğu tanımlanmıştır Terapistler daha ccedilok program

yuumlruumltmekten sorumlu olmuşlardır (48)

Araştırmalar yapılan değerlendirmeleri desteklemek uumlzerine olmuştur ve

pratiğin teorik temeline odaklanılmıştır AOTA 1980 yılında durum beyanında

ergoterapistlerin bu alanda yaptıklarını 8 basamakta toplamıştır Ama bazı terapistler

bu beyanın kendilerini limitlediğini belirtmişlerdir Bunun uumlzerine insan

performansına ya da aktivitesine dayanan daha genel bir yaklaşım benimsenmiştir Bu

yaklaşımda iccedilsel bir yetkinlik ve ustalaşmaya odaklanılmıştır Reillyrsquonin aktivite

davranış modeli bu genel yaklaşımın temelidir Model iccedil işleyiş paradigmasının

yetersizliğine youmlnelik geliştirilmiştir ve geleneksel prensiplere anlamlı ve amaccedillı

aktivite tanımına doumlnmeye teşvik etmiştir Buna istinaden Kielhofner ccedilalışmayı uumlcret

14

dışındaki uumlretici aktivitenin buumltuumln biccedilimleri ve aktiviteyi de başlıca yaşam roluuml olarak

tanımlamıştır (58-62) Reed ve Sanderson (61) ergoterapi ve mesleki terapi arasındaki

ayrımı ergoterapistler insanların uumlretici aktivitelere katılımı iccedilin gerekli olan

becerileriyle ilgilidirler şeklinde yapmışlardır Araştırmacılar iş ile ilgili olmasa da

uumlretici aktiviteler oumlnemlidir ve ergoterapistler dar ve sığ bir role sahip iş

değerlendiricileri pazar analistleri ya da firma youmlneticileri değillerdir onlar

terapistlerdir şeklinde vurgu yapmışlardır (4855)

28 Mesleki Rehabilitasyon Ve Ergoterapi

Mesleki rehabilitasyon farklı insan grupları iccedilerisinde farklı anlamlara sahip

olduğu iccedilin genel bir tanımını yapmak oldukccedila zordur Genel halkın yanı sıra

sağlıkccedilılar politikacılar sağlık profesyonelleri her biri kendi terimleri ve hizmet

amaccedilları doğrultusunda mesleki rehabilitasyonu tanımlamışlardır (6364)

Buumlyuumlk Britanya Ccedilalışma ve Emeklilik boumlluumlmuumlnuumln tanımına goumlre mesleki

rehabilitasyon bireylerin yaralanma hastalık sonrası ccedilalışmaya devam etmelerinin

oumlnuumlndeki engelleri aşmak iccedilin bir suumlreccediltir Bu suumlreccedil bireyi işvereni ya da diğer kişileri

işyerinde destekleme mesleki rehabilitasyon hizmetlerine ulaşmayı sağlama suumlreci

duumlzenleme şeklinde ilerler Buna ek olarak iş edinme işe geri doumlnme ya da işi

suumlrduumlrmek iccedilin bir sağlık problemi olan ya da engeli olan bireye geniş ccedilaplı muumldahale

programının uygulanmasını iccedilerir (65)

Ergoterapinin eğitim iccedileriği bu alanlara ait geniş bilgi ve beceri edinimini

kapsar Ergoterapi bu alana aktivite odaklı olarak yaklaşır Mesleki rehabilitasyona

aktivite odaklı yaklaşımda Ergoterapi temel olarak 5 alandaki bilgisini kullanır (66)

Aktivite odaklı yaklaşım aşağıda şema olarak verilmiştir (Şekil 21 Mesleki

rehabilitasyonda aktivite odaklı yaklaşım)

15

Şekil 21 Mesleki rehabilitasyonda aktivite odaklı yaklaşım

229 Ergoterapinin Mesleki Rehabilitasyonda Kullandığı Teorik

Ccedilerccedileve ve Modeller

Ccedilalışmayla ilişkili davranışlarla ilgilenen mesleklerdeki araştırmacılar pratik

uygulama iccedilin kavramsal ccedilerccedilevenin gerekliliği uumlzerine durmuşlardır Ancak ccedilalışma

hakkında ki teorik goumlruumlşlerin ccedileşitliliği iş programlarının geliştirilmesinde zorluklara

sebep olmuşlardır Mesleki danışmanlık mesleki değerlendirme ve ergoterapi

alanlarında teorik bakış accedilılarını kategorilere ayırarak ve pratikteki uygulamaları

accedilıklayarak bu ccedileşitliliğin ele alınması iccedilin girişimlerde bulunulmuştur (67-69)

Mesleki değerlendiriciler iccedilin Pruitt (69) iş değerlendirme verilerinin

yorumlanmasını etkileyen oumlğrenme teorisi mesleki gelişim ve psikoanalitik teoriden

bahsetmiştir Ergoterapide pratiğe youmln veren teorilerle ilgili ccedileşitli sistemler

geliştirilmiştir Creightonrsquoın (67) belirttiğine goumlre bunlara oumlrnek olarak genel sistem

teorisine dayanan Clarkrsquoın lsquoaktivite aracılığıyla insan gelişimi modelirsquo Moseyrsquoin uumlccedil

referans ccedilerccedilevesi ve Kielhofnerrsquoın lsquogelecek paradigmasırsquo verilebilir Moseyrsquoin uumlccedil

referans ccedilerccedilevesi (kazanımsal analitik gelişimsel) mesleki değerlendirme ve

muumldahale planlama aşamalarında diğer uygulama sistemlerine goumlre daha net yorumlar

yapılabilmesine olanak sağlamaktadır Her bir referans ccedilerccedilevesi insanı ve ccedilevreyi

16

fonksiyon ve disfonksiyonu değerlendirme araccedil gereccedillerini benzersiz bir şekilde

tanımlamaktadır (677071)

291 Kazanımsal Referans Ccedilerccedilevesi

Toplumda bireyin fonksiyon goumlsterebilmesi iccedilin gerekli olan beceri ve

davranışları tanımlar Bu beceri ve davranışlar gelişimle ilişkili değildir Bu ccedilerccedileve

iccedilin beceri beceridir Becerinin yokluğuna ya da neden yok olduğuna odaklanmak

yerine mevcut olan becerilerle bireyi kabul eder Tedavide bireyin ccedilevredeki

performansını arttırmaya ve ccedilevredeki değişikliklere odaklanır Mesleki

değerlendirmedeki en eski yaklaşımlardan biri kazanımsal referans ccedilerccedilevesidir (72)

Ccediluumlnkuuml somut ve farklı becerilere ve şimdiki performansa odaklanır Bunu baz alan

programlardan birisi kişisel oumlzellik yaklaşımıdır 1960rsquolarda Ergoterapi literatuumlruumlnuumln

ccediloğunluğu bu yaklaşımı iccedilermektedir (71) Dakiklik hız goumlreve verilen dikkat

işbirliği gibi başarılı istihdamı sağlayan fonksiyonların değerlendirilmesinde

kullanılan beceri kontrol listeleri ve iş oumlrnekleri iccedilin bu programlar kullanılır Bazı

programlarda ise değerlendirme uygun işe yerleştirme iccedilin yorumlamada kullanılır

Diğer programlarda ise yapılandırılmış bir iş başında bireylerin uygulama becerileri

geliştirilmeye ccedilalışılır (62737475)

Bu referans ccedilerccedilevesini temel alan diğer bir programda 1970rsquolerde

tanımlanmıştır (7677) Bu program işle ilgili tedavi ve değerlendirme iccedilin oumlğrenme

teorisini uygulamıştır Bireylerin işe girmesini veya suumlrduumlrmesini engelleyen

davranışlar tanımlanır ve değerlendirilir Değişim koşullandırma ile desteklenmiştir

(pekiştirme ekonomik durumu oumln plana ccedilıkartma) (77)

Bu programlarda şimdiki davranışlara odaklanılması ve gelişim aşamalarına ya

da becerilerine odaklanılmaması kazanımsal referans ccedilerccedilevesinin oumlzelliklerindendir

(67)

292 Analitik Referans Ccedilerccedilevesi

Bireyin bilişsel emosyonel ve sosyal fonksiyonlarına odaklanır Disfonksiyon

kişinin iccedilguumlduumlleri ihtiyaccedilları ilkel duumlrtuumlleri kendi değer sistemi veya ccedilevresi

arasındaki bilinccedilsiz ccedilatışmalardan kaynaklanan mantıksız davranış olarak tanımlanır

(72) Değerlendirme bireyin hikayesi davranışı ve soumlzsuumlz iletişimini keşfederek

17

bilinccedildışı ccedilatışmaların tanımlanması suumlrecidir Tedavi bilinccedilsiz davranışları

bilinccedillendirmek uumlzerine tasarlanır boumlylece birey davranışının ne anlama geldiğini fark

eder ve kontrol edebilmeyi oumlğrenir Ergoterapide tamamen analitik referans

ccedilerccedilevesine dayalı bir yaklaşım programı bulunmamaktadır Boumlyle bir programın

geliştirilebileceği duumlşuumlnuumllebilir (67) Bu ccedilerccedileve ele alındığında bireyden lsquoanlamlı

aktivitelere katıldığı zaman iş performansıyla ilgili olan ccedilatışmalarını tanımlamasırsquo

istenilerek değerlendirilebilir Ccedileşitli mesleklerin ihtiyaccedil duyulan ve tatmin eden

alanlarının (psikoanalitik oumlzellikleri) belirlenmesiyle bireylerin aktivite seccedilimlerine

yardımcı olunabilir (7375)

Fidler (78) tarafından şizofrenili bireylerde sosyal bilimler ve oumlğrenme

teorisinin prensiplerine dayanan psikoanalitik nitelikleri olan aktivite odaklı bir

ergoterapi programı tanımlanmıştır Bu program gazete yayımlanması hastane

odasının suumlslenmesi gibi iş ile ilgili aktivitelerin bireylerin duumlşuumlnceleri hisleri

davranışları ile bunların uumlretici fonksiyonlar uumlzerine olan etkisinin yapılandırılmasını

sağlamıştır

293 Gelişimsel Referans Ccedilerccedilevesi

Bireyin ilerlemesinin ccedileşitli fonksiyonlardaki ccedileşitli gelişimsel basamaklara

bağlı olduğunu accedilıklar Her aşamada bireyin davranış ya da becerilerinin o alandaki

geccedilmiş ve gelecek deneyimlere goumlre farklılık goumlsterebileceğini belirtir (7475)

Gelişimsel referans ccedilerccedilevesine akılcı bir yaklaşım her bir fonksiyon alanının her bir

aşamada belirli bir olgunlaşma seviyesini temsil eden bir merdiven olarak

goumlruumllmesidir Gelişimsel değerlendirme bireyin mevcut gelişimsel sırasını tanımlar

(70) Terapist değerlendirmede bireyin en ilkel goumlsterdiği fonksiyon seviyesinden

tedaviye başlar Terapi birbirleriyle ilişkili olan becerilerde ustalaşarak kademeli

olarak ilerlemesini sağlar Tedavinin amacı bireyin kronolojik yaşına uygun gelişimsel

seviyeye gelene kadar ya da başka gelişimin muumlmkuumln olmadığı seviyeye gelene kadar

bireyi buumltuumln evrelerde desteklemektir (6772) Ergoterapi yaklaşımlarında Mosey (72)

fiziksel disfonksiyonu ve aktivite davranışını gelişimsel olarak sınıflandırmıştır

Aktivite davranışı youmlnelimi lsquooyun deneyimleri ccedilalışma davranışının oumln koşuludur

aktivite seccedilimi gelişimsel bir suumlreccediltir bireyler hayatları boyunca bir dizi rol uumlstlenirler

ve bu beceriler birbirleriyle ilişkili olup karmaşık becerileri ortaya ccedilıkarırlarrsquo

18

prensiplerini iccedilerir (7677) Ergoterapidersquoki işle ilgili değerlendirme bataryalarından

birccediloğu da aktivite davranış youmlnelimini benimseyerek oluşturulmuştur (67)

Teorik ccedilerccedileveler uygulamaların alt yapısını oluştururlar klinik karar verme

ve yorumlama becerilerini desteklerler Ccedilerccedilevelerdeki kavramlar bir durumun daha

net anlaşılması ve accedilıklanması iccedilin kullanılır muumldahalelerin gerekccedilelendirilmesini

sağlarlar (73)

Teorik ccedilerccedileveler birccedilok disiplinin dahil olduğu mesleki rehabilitasyonda

meslek profesyonellerinin uygulamalarını net bir şekilde ortaya koyabilmeleri

accedilısından oldukccedila oumlnemlidir Bu nedenle ergoterapistler Ergoterapi uygulamalarının

diğer uygulamalardan farkını ortaya koymak ve etkisini goumlstermek amacıyla referans

ccedilerccedilevelerini kullanırlar (6779)

Mesleki rehabilitasyonda kullanılan ccedilerccedilevelerinin ccedileşitliliğine rağmen

Ergoterapi modelleri birccedilok uygulayıcının da aşina olduğu iş aktivitesini daha iyi

anlamak iccedilin iyi bir başlangıccedil noktası sunmaktadır Ergoterapinin mesleki

rehabilitasyonda başarıyla kullandığı modeller arasında Kanada Aktivite Performans

Modeli (KAPM) ve İnsan Aktivite Rol Modeli (MOHO) yer almaktadır (658081)

294 Kanada Aktivite Performans Modeli

En iyi bilinen modeller arasında yer alıp uumlccedil ana bileşenden oluşmaktadır

Bunlar kişi ccedilevre ve aktivitedir Model bu uumlccedil bileşenin birbirleriyle etkileşimde

olduğunu ve aktivite performansını ortaya ccedilıkardığını kabul eder Aktivite performansı

dinamik bir suumlreccediltir ve kişi-ccedilevre-aktivite arasındaki ilişkiye goumlre değişir Bu

değişiklikler ayrıca tuumlm yaşam boyunca her guumln meydana gelir

Aktivite birey ve kuumlltuumlr tarafından anlamlı bulunan değerli olan ve

duumlzenlenen guumlnluumlk yaşamdaki goumlrevleri ifade etmektedir Aktivite kendine bakım

hayattan zevk alma (serbest zaman) ve topluma sosyal ve ekonomik olarak katkı

vermeyi (uumlretkenlik) iccedileren bireylerin kendilerini meşgul ettikleri her şeydir (80)

Mesleki rehabilitasyonda KAPMrsquonin kullanımında odak nokta uumlretkenliktir

Uumlretkenlik yaşam boyu devam eden oyundan okul oumldevlerine oradan da ccedilalışmaya

doğru giden ev idaresi ve ebebeynlik gibi goumlnuumllluumlluumlk işlerini de kapsayan bir

aktivitedir Bu ccedilerccedilevede ccedilalışan=kişirsquodir Burada bireyin ccedilalışan kimliğine sahip

olması oldukccedila oumlnemlidir Bireyi etkileyen pek ccedilok faktoumlr bulunmaktadır (fiziksel

19

durum bilişsel durum ruhsal durum vb) Kişinin maneviyatı dikkat edilen diğer bir

komponenttir Maneviyat lsquokişinin oumlzuumlrsquo olarak tanımlanıp bireyi biricik kılar Bir diğer

tanımıysa bizim iccedilin neyin oumlnemli ya da anlamlı olduğunu anlamamızı ve bunu nasıl

ifade edeceğimizi goumlsteren komponenttir Kişiliğimiz belirli aktivitelere ya da

mesleklere youmlnelmemizi sağlayan guumlduuml motivasyon ve maneviyatımızın birer

ifadesidir Maneviyat seccedilimlerimizi nasıl ifade ettiğimiz konusunda bize yol

goumlsterdiği iccedilin kariyer tercihlerimizi de etkileyebilir Maneviyat bir oumlz-belirleme ve

kişisel kontrol kaynağı olduğu iccedilin ccedilalışmamıza kattığımız değeri ve ondan aldığımız

anlamı etkileyebilir (658283)

Bireylerin aktivitelerini ve hikayelerini dinlemek terapiste birey iccedilin neyin

oumlnemli ve anlamlı olduğunu anlamasına yardım eder KAPM direk olarak iccedilermese de

kişisel faktoumlrler oumlz guumlven benlik saygısı motivasyon emosyonel durum gibi

değerlerin mesleki rehabilitasyon suumlreci boyunca goumlz oumlnuumlnde bulundurulması gerekir

(1)

KAPM aktiviteleri kendine bakım serbest zaman ve uumlreticilik olarak ayırır

Fakat bunun aktiviteleri oldukccedila basite indirgediği ve bu alanların sınırlarının net

olarak ccedilizilemediğini goumlz oumlnuumlnde bulundurmalıyız Mesleki rehabilitasyonda

kullanımında aktivite=iş olarak goumlruumllmektedir Terapistler bireyin performans

sergilediği işleri işin doğasını işin gerekliliklerini ve bileşenlerini tanımlarlar

Aktivite analizinin kullanımı kişi-iş uyumunu anlamak iccedilin terapiste yardımcı olur

(6580)

Aktivite performansı fiziksel kuumlltuumlrel sosyal kurumsal oumlzellikleri olan

ccedilevrede meydana gelir Mesleki rehabilitasyonda kullanımında ccedilevre=işyeri olarak

goumlruumllmektedir Bireyin performansını destekleyen ya da engelleyen ccedilevresel

faktoumlrlerin tanımlanması oumlnemlidir Bireyin iş performansını sergilediği insanlı ve

insansız ccedilevrenin değerlendirilip kişiye uygun hale getirilmesi ile aktivite

performansının arttırılması sağlanır (80)

295 İnsan Aktivite Rol Modeli (MOHO)

Ergoterapistlerin Mesleki rehabilitasyonda kullandıkları diğer bir modelse

MOHOrsquodur MOHO ccedilalışma davranışını anlamamız iccedilin bireyin uumlccedil oumlzelliğinden

bahsetmiştir Bunlar irade alışkanlıklar ve performans kapasitesidir İrade bireyin

20

deneyim ve tercihlerini etkileyen bir bileşendir Alışkanlıklar bireyin aktivitelerini

rutin ve alışkanlıklarıyla nasıl organize ettiğini tanımlar Performans kapasite bir

aktiviteyi yuumlruumltmede bireyin doğuştan gelen fiziksel ve zihinsel yeteneklerini ifade

eder Ccedilevre ise bireyin aktivitesini gerccedilekleştirdiği yerdir Her bileşen birbirleriyle

ilişkilidir ve alt parametrelere ayrılır (538184)

İrademiz ya da motivasyonumuz yeteneklerimizi ve kendimizi ne kadar etkili

goumlrduumlğuumlmuumlz (kişisel nedenler) neyin oumlnemli olduğunu duumlşuumlnduumlğuumlmuumlz (değerler) ve

yapmaktan keyif aldığımız ve memnun olduğumuz şeyler(ilgiler) ile belirlenir Bireyin

değerlerinin ve ccedilalışma goumlruumlşlerinin nasıl farklı olabileceğini ve bunların bir engele

uyum sağlamaları gerektiğinde mesleki yaşamlarını nasıl etkileyebileceğini goumlsterir

(8485)

MOHOdaki kişinin ikinci bileşeni alışkanlıklardır Alışkanlıklar guumlnluumlk

rutinlerimiz hakkında neredeyse hiccedil ccedilaba sarf etmeden yaptığımız yarı otomatik

davranış kalıplarını tanımlar Hepimizin alışkanlıklar ve roller oluşturmak iccedilin

oluşturduğumuz kendi oumlzel aktivitelerimiz vardır Bir sağlık sorunu veya engeli olan

bireylerdeyse bu iyi belirlenmiş alışkanlıklar bozulabilir (8184)

MOHO ergoterapistler tarafından oumlzellikle bireylerin aktivite rollerini

tanımlamak iccedilin yaygın olarak kullanılmaktadır Ccedilalışan roluuml toplumda sosyal

dışlanmayı ve yoksulluğu azaltma konusundaki oumlneminden dolayı ergoterapistler iccedilin

oumlnemli bir kavramdır Bu kavrama bireysel accedilıdan bakıldığındaysa kişisel bir kimlik

oluşturma yaşama anlam yuumlkleme ve tatmin olma gibi katkılarından dolayı oumlnemlidir

İş aktivitelerine katılım yaşamda sunulan fırsatlara ve ccedilıkan zorluklara uygun şekilde

cevap vermeyi gerektiren aktif bir suumlreccediltir İstihdam edilebilirliğin suumlrduumlruumllmesi iccedilin

de ccedilalışma hayatı boyunca ccedilalışan roluumlnuumln başarıyla suumlrduumlruumllmesinin oumlnemi buumlyuumlktuumlr

(86)

Roller zamanın kullanımını organize eder ve bireyi sosyal yapıya yerleştirir

Bu nedenle her bir ccedilalışan roluumlnuumln bireyin ortamına ve bireye bağlı sosyal beklentileri

vardır Oumlrneğin ccedilalışan roluuml bireyin kişisel kimliğinin merkezindeyse işlerine ayıracağı

zaman ve efor daha fazla olacaktır (87) Bir kişinin yetenekleri ile işlerinin talepleri

arasında ya da diğer rolleri ve ccedilalışan rolleri arasında zayıf bir eşleşme olduğunda ise

rol gerilimi oluşabilir Yaralanma hastalık ya da engele sahip bireyler rollerinde

oumlnemli değişiklikler yapmak zorunda kalabilirler Bu bireylerin ccedilalışma rollerinin

21

yeniden yapılandırılmasında ergoterapistler yaratıcı duumlşuumlnme ve problem ccediloumlzme

becerileri ile bireylere destek olmaktadırlar (84)

MOHOrsquonun uumlccediluumlncuuml bileşeni ise performans kapasitesidir Performans

kapasitesi bireyin vuumlcuduyla kendi duumlnyasını nasıl deneyimlediğini ifade etmesidir

Bireyin kendi deneyimlerini ifade etmesi lived body kavramıyla tanımlanmıştır Bu

kavram vuumlcudun bir deneyim yeri olarak duumlşuumlnuumllmesi gerektiğini tartışan felsefe

ccedilalışmalarından alınmıştır Oumlrneğin engelli bir birey ccedilalışmayı lsquogetir-goumltuumlr işlerirsquo

şeklinde tanımlayabilir Lived bodyrsquonin bu subjektif deneyimi bireyin vuumlcudunu ve

duumlnyayı anlamasını ve gelecekteki aktivite performansını etkileyecektir Performans

problemini belirleyebilmek iccedilin performansın birey tarafından nasıl deneyimlendiğini

anlamamız gerekmektedir (8188)

MOHOrsquonun son bileşeni ise hem fiziksel hem de sosyal boyutları olan ccedilevredir

Bir engelli ya da yaralanma geccediliren ccedilalışanın ccedilalışması iccedilin ccedilevre oumlnemli engeller

oluşturabilir Engelli bireylerin istihdama girme fırsatları sağlıklı bireylere goumlre daha

azdır İstihdama dahil olan engelli bireyler de iş arkadaşları veya işverenler tarafından

olumsuz ya da fazla koruyucu tavırlarla karşı karşıya kalmaktadırlar (6581)

Engelliliğe oumlzellikle de mental problemlere bağlı damgalama sosyal ccedilevrenin

oumlnemli bir oumlğesidir ve bu nedenle engelli kişinin iş tecruumlbesi uumlzerinde derin bir etkiye

sahiptir Bu tuumlr meselelerin eğitimi ve farkındalığı ergoterapistin roluumlnuumln oumlnemli

bileşenleridir Fiziksel ccedilevre soumlz konusu olduğunda lsquoherkes iccedilin erişilebilirlikrsquo gibi

kavramlarda yasalarca devreye girmektedirler Bu tuumlr girişimler fiziksel engellerin

aşılmasında oumlnemli rol oynar Ergoterapistler iccedilin de ccedilevre de yapılacak olan

değişiklikler bireylerin işe geri doumlnmesinde ya da engelli bireyin ccedilalışmasının

oumlnuumlndeki engellerin aşılmasında oumlnemlidir (818485)

210 Ccedilalışma Performansı

Youmlnetim alanı oumlncelikle bir ccedilalışanın muumlmkuumln olduğunca uumlretken olması ile

meşgulken sağlık alanında ccedilalışanlar bir hastalık engel ya da sağlık problemi

nedeniyle uumlretkenlik kaybının nasıl oumlnleneceğine odaklanmışlardır (89-91) Diğer

yandan kurum psikologları ccedilalışmaya katılım tatmin ve kişilik gibi oumlzelliklerin

bireysel ccedilalışma performansı uumlzerindeki etkisiyle ilgilenmektedir (9293) Ccedilalışma

performansı doğrudan oumllccediluumllemeyen soyut bir kavramdır Birden ccedilok boyut ve

22

bileşenden oluşmaktadır (94-96) Psikoloji alanında Campbell (94) ccedilalışma

performansını lsquokurumun amaccedilları ile ilgili olan eylem ve davranışlardırrsquo şeklinde

tanımlamıştır Bu tanıma uumlccedil kavram eşlik etmektedir sonuccedil yerine davranışı ifade

eder sadece kurumun hedefleriyle ilişkili davranışlardır performans ccedilok boyutludur

Ancak davranış ve sonuccedil arasında ayrım yapmak oldukccedila guumlccediltuumlr Wiswesvaran ve

Ones (97) ise lsquokurumsal hedeflere bağlı ve onlara katkıda bulunan ccedilalışanların

oumllccediluumllebilir eylemleri davranışları ve sonuccedillardırrsquo şeklinde tanımlamışlardır Ccedilalışma

verimliliği ve ccedilalışma performansı literatuumlrde ccedilok karıştırılan iki kavramdır (89)

Ccedilalışma verimliliği ccedilıktıya boumlluumlnmuumlş girdi olarak tanımlanıp ccedilalışma

performansından ccedilok daha dar kapsamlı bir kavramdır (92) Ccedilalışma performansı

goumlstergelerini ve nedensel değişken ya da belirleyicilerini de birbirinden ayırmak

zordur Nedensel değişkenler bireyin ccedilalışma performans seviyesini belirlerken ya da

oumlngoumlruumlrken goumlstergeler ccedilalışma performansının yansımalarıdır Oumlrneğin tatmin

performansın belirleyicisi olarak kabul edilirken kalite performansın bir goumlstergesidir

(9798)

Bireysel ccedilalışma performansını değerlendirmek iccedilin kullanılan birccedilok

kavramsal referans ccedilerccedileveleri mevcuttur (9395) Yapılan bir derlemede (89)

kullanılan referans ccedilerccedilevelerinin ccedilalışma performansını doumlrt geniş boyutta ele

aldıkları goumlruumllmuumlştuumlr Bunlar goumlrev performansı uyumlandırılmış performans

bağlamsal performans ve zarar verici ccedilalışma davranışlarıdır Toplamda 17 tane genel

ccedilerccedileve ve 18 tane işe oumlzguuml kullanılan referans ccedilerccedilevesi birleştirilip buluşsal referans

ccedilerccedilevesi oluşturulmuştur Bireysel ccedilalışma performansını değerlendirmede

kullanılmak uumlzere geliştirilen buluşsal referans ccedilerccedilevesinin oumlzellikleri Tablo 21rsquode

goumlsterilmektedir

23

Tablo 21 Bireysel Ccedilalışma Performansı Buluşsal Referans Ccedilerccedilevesi

Bireysel

Ccedilalışma Performansı

Boyutlar Goumlstergeler

Goumlrev Performansı goumlrevi tamamlama iş becerileri ccedilalışma

kalitesi ccedilalışmanın etkinliği planlama

organize etme soumlzel ve yazılı iletişim

kaynakları izleme ve kontrol etme vb

Bağlamsal

Performans

ekstra goumlrevler ccedilaba goumlreve verilen

dikkat motivasyon yaratıcılık yardım

isteme ve yardım etme kibarlık etkili

iletişim vb

Uyumlandırılmış

Performans

yeni fikirler uumlretme hedef ve planları

duruma uyarlama yeni goumlrevleri ve

teknolojiyi oumlğrenme accedilık goumlruumlşluuml olma

diğer kuumlltuumlrleri anlama sakin kalma

ccedilabuk analiz etme vb

Zarar Verici

Ccedilalışma Davranışı

goumlrev dışı davranışlar fazla ve uzun suumlren

aralar işe gitmeme şikayet etme

goumlrevleri yanlış yapma ccedilalışma

arkadaşlarıyla kavga etme guumlvenlik

uyaranlarını goumlz ardı etme agresif

davranma madde kullanımı vb

Ergoterapi Uygulama Ccedilerccedilevesi işi lsquouumlcretli istihdam veya goumlnuumllluuml aktivitelerde

bulunmak iccedilin gereken faaliyetlerrsquo olarak tanımlamaktadır Ccedilalışma performansı

sağlık ve bireylerin iyi olma hali iccedilin temel olan katılım ve uumlretkenliği

desteklemektedir Ergoterapistler ccedilalışma performansı alanında problemleri olan

bireyler iccedilin hizmet verirler Ergoterapistler problem ccediloumlzuumlmuuml iccedilin problemi

24

tanımlama ve analiz etme uygun muumldahale yaklaşımını seccedilme veya dizayn etmeye

odaklanırlar (7)

Ccedilalışma performansındaki problemler fiziksel duyusal bilişsel algısal

psikolojik sosyal veya gelişimsel değişikliklerden dolayı meydana gelmektedir Bu

nedenle Ergoterapi akut bakım ve rehabilitasyon kurumlarında enduumlstriyel alanlarda

korumalı işyerlerinde desteklenmiş istihdamda ofislerde psikiyatri tedavi

merkezlerinde ve toplumda iş ile ilgili hizmetler sağlamaktadır Ergoterapistler

değerlendirme ve muumldahale (danışmanlık oumlnleyici iyileştirici ve uyumlandırılmış

yaklaşımlar) olarak iki anahtar hizmet vermektedir (99)

211 Mesleki Rehabilitasyonda Ergoterapi Değerlendirmeleri

Bireyin mesleki guumlccedilluuml youmlnlerini ihtiyaccedillarını ve kariyer potansiyelini

belirlemek iccedilin ilgi yetenek ve becerilerini belirleme suumlrecidir Klasik mesleki

değerlendirme modeli kişinin iş başında değerlendirilmesini ve eğitilmesini kapsar

Değerlendirme iccedilin standartlaştırılmış teknikler (testler) ya da goumlzlem goumlruumlşme gibi

standart olmayan yaklaşımlar kullanılır Engelli bireylerde oumlzellikle değerlendirilmesi

gereken alanlar kişiyi işte ve eğitimde başarıya ulaştıracak ihtiyacın belirlenmesi

yardımcı araccedil-gereccediller ccedilevresel duumlzenlemeler ve engelliliğe ait diğer sorunlardır

Uumllkelerin kuumlltuumlr ve sosyal sistemlerine goumlre değerlendirmelerin iccedilerikleri

değişebilmektedir (37100101)

Becerilerin goumlzlemlenmesi goumlruumlşme bireyin performans beceri ve

paternlerinin değerlendirilmesi ile ergoterapist bireyin ccedilalışma performansı ile ilişkili

ilgilerini becerilerini ve ihtiyaccedillarını tanımlayabilir İş yerinin duumlzenlenmesi

yaralanmaların oumlnlenmesi ile ilgili olarak ise ergoterapist aktivite analizi yapar ve

ccedilevresel faktoumlrleri (iş rutini araccedil-gereccediller- ergonomik stres yaratan faktoumlrler

ulaşılabilirlik işveren ve iş arkadaşlarıyla goumlruumlşme) değerlendirir (102-105)

Genel olarak ergoterapi değerlendirme suumlreci aşağıdaki gibi işler

1- Goumlruumlşme bireyin başvuru amacına goumlre değişkenlik goumlstermek ile birlikte ilk olarak

sosyodemeografik tıbbi aktivite performansı ve varsa geccedilmiş iş deneyimi (saat

pozisyon uumlcret memnuniyet ayrılma sebebi vb) ile ilgili bilgi toplanır (6599)

2- İşe hazırlık durumunun değerlendirilmesi yaralanma sonrası gelen bir birey ise

tıbbi durumu ccedilalışan kimliği işe geri doumlnuumlş ile ilgili motivasyonu oumlnuumlndeki engeller

25

risk faktoumlrleri işvereni ile goumlruumlşme işyerindeki pozisyonlar ccedilalışma arkadaşlarının

goumlruumlşuuml iş toleransı gibi bilgiler toplanır Eğer iş geccedilmişi olmayan bir birey ise neden

ccedilalışmak istediği hedefleri eğitim durumu aktivite farkındalığı gibi bilgiler toplanır

(6566102)

3- Meslek oumlncesi becerilerin değerlendirilmesi bireyin iş ile ilgili davranışları

rutininin değerlendirilmesi bir goumlrevi başlatma-suumlrduumlrme-bitirme becerisi iş

arkadaşlarıyla iletişimi yardım isteme ve kabul etme durumu ccedilalışma ve mola

zamanına uyumu işveren ile olan iletişimi gibi bilgiler toplanır (66105)

4- Bireyin ccedilalışma becerilerinin değerlendirilmesi yaralanmaya ya da engel tuumlruumlne

bağlı olarak bireyin fiziksel bilişsel psikososyal durumunun değerlendirilmesi ccedileşitli

iş oumlrnekleri uumlzerinde bireyin ccedilalışma becerilerinin değerlendirilmesi gibi bilgiler

toplanır (6699105)

212 Mesleki Rehabilitasyonda Ergoterapi Muumldahaleleri

Ergoterapistler değerlendirmeler doğrultusunda muumldahale stratejisine karar

verirler Strateji belirlerken bireyin yaşı ilgileri değerleri kuumlltuumlruuml becerileri

motivasyonu psikolojik durumu ccedilalışan roluuml aktivite gereklilikleri ccedilalışma ortamı

ve ulaşılabilir kaynaklar ele alınır Muumldahale iş opsiyonlarını keşfetmek ya da

genişletmek iccedilin iş ile ilgili becerilerini arttırmak iccedilin ve bireyin ccedilalışan roluumlnuuml

suumlrduumlrebilmesi iccedilin uygulanır Muumldahaleler bireysel ya da grup muumldahaleleri şeklinde

olabilir (6566) Ccedilalışma performansını arttırmak iccedilin kullanılan muumldahalelere oumlrnek

olarak (799)

- Yaralanmayı oumlnleme stresle başa ccedilıkma guumlvenlik vuumlcut mekaniğini doğru

kullanma vuumlcut farkındalığı ağrı youmlnetimi eklem koruma ve semptomların

farkındalığı iccedilin eğitim

- Bireyin ccedilalışan roluuml iccedilin gerekli olan fiziksel iş goumlrevlerinin derecelendirilerek

ccedilalışılması

- Ccedilalışma davranış ve becerileri ile ilgili aktivitelerle ccedilalışılması

- Başarılı ccedilalışma performansı iccedilin iş modifikasyonları ve adaptasyonlarının yapılması

- İş yerinde başarılı performansı sağlamak iccedilin kuumlltuumlrel faktoumlrlerin de dahil olduğu

motivasyon oumlzguumlven sosyal ve iletişim becerileri problem ccediloumlzme becerisi hedef

belirleme becerisi uumlzerine ccedilalışılması

26

- İş goumlrevlerinin araccedil-gereccedillerin iş ccedilevresinin adaptasyonu iccedilin ccedilalışana ya da işverene

oumlnerilerde bulunulması

- Yaralanmaya bağlı engelliliği azaltmak iccedilin işverene yaralanma youmlnetimi ile ilgili

danışmanlık yapılması

- Ccedilalışanla ilişkili diğer ccedilalışanlarla işverenle hizmetlerle ve kuruluşlarla iş birliği

yapılması

- Vaka youmlneticisi olarak işe geri doumlnuumlş planı hazırlamak ve koordine etmek (6699)

Geniş hizmet alanı iccedilerisinde ILOrsquonun tanımladığı (1973) lsquoengelli bireyin

guumlvenli ve suumlrduumlruumllebilir uygun işin sağlanması iccedilin mesleki rehabilitasyon hizmetleri

mesleki rehberlik mesleki eğitim ve uygun işe yerleştirme rehabilitasyonun devamlı

ve duumlzenli bir suumlrecidirrsquo ifadesinde belirtilen alanlarda ergoterapistler temel katkı

verecek profesyonellerdir (104)

Ergoterapistler sıklıkla değerlendirme ve mesleki rehabilitasyon suumlrecinde

beceri yapılandırması bilgi ve becerinin terapoumltik etkileşimi işyeri uyumlandırması

işin gereklilikleri ve iş yerinde yapılacak duumlzenlemeler ile katkı vermektedirler (105)

İş ile ilgili uygulamalar ergoterapi hizmetlerinin temeli olan yaralanmanın

oumlnlenmesi ve işyerinde sağlığın suumlrduumlruumllmesi ya da yaralanma-engel-hastalık sonrası

işe geri doumlnuumlş veya anlamlı ve uumlretici aktivitelerinin guumlvenli ve suumlrduumlruumllebilir olmasını

sağlamayı ifade etmektedir (66) Yaralanmayı ya da hastalığı takip eden muumlmkuumln olan

en kısa suumlrede ergoterapi hizmetleri iş yerinde diğer ccedilalışan işveren ve danışmanlarla

birlikte ccedilalışmak uumlzere yer almalıdır (100101) Ergoterapinin temel fonksiyonu

sağlığı aktiviteler ile iyileştirmektir (56) Aktivite ergoterapinin referans

ccedilerccedilevelerinin merkezinde yer alır Ergoterapistler ccedilevre ve bağlam iccedilerisinde yer alan

iş ile ilgili aktivitelerde bireyin fiziksel davranışsal bilişsel sosyal ve emosyonel

kapasitelerine odaklanır Aktivite analizi mesleğin temel taşlarındandır ve

ergoterapiste iş ile ilgili engeller ve destekler hakkında bilgi verir Bu şekilde

ergoterapistler kişi-iş uyumunu sağlamak iccedilin gerekli olan muumldahale yaklaşımını

belirleyebilir (66) Ergoterapistler istenen sonuccedillara ulaşmak iccedilin diğer paydaşlarla

işbirliği halinde iş ccedilevresini kişiye uygun şekilde adapte edebilir Ergoterapistler

fiziksel fonksiyon değerlendirmesi hastalık ve yaralanmayla ilgili bilgi ve birey ya da

toplumun fonksiyonlarının bu durumdan nasıl etkilendiğine dair psikososyal

27

değerlendirme ve muumldahale iccedilin gerekli olan bilgi ve beceriye sahiplerdir

(66100105)

Duumlnya Ergoterapi Federasyonu (WFOT) katılımı sağlayan aktivite sağlığı ve

guumlvenliğini iccedileren iş ile ilgili uygulamalarda bireylerin ne olursa olsun becerilerine

odaklanmada uumlretici aktivitelere katılımda ergoterapinin roluumlnuuml beyan etmiştir

ILOrsquonun lsquouygun işrsquo tanımının sağlanmasında ve uzun doumlnem hedeflerde ergoterapinin

vereceği desteği de durum beyanı ile accedilıklamıştır (104)

Ergoterapinin bu uygulamaları mesleğin ilk ortaya ccedilıktığı zamandan beri yer

almaktadır (84) Ergoterapistler insan fonksiyon ve performansı uumlzerine aldıkları

eğitim ile mesleki rehabilitasyona katkı vermektedirler Ergoterapi hizmetleri ccedilalışma

aktivitesinin meydana geldiği ccedilevre birey ve işverenin ihtiyaccedil ve hedeflerine bağlı

olarak gerccedilekleşir (104)

Ergoterapi mesleki rehabilitasyonda geniş uygulama alanlarına sahiptir (işe

geri doumlnuumlş işyeri modifikasyonları kişi-iş uyumu vb) Ergoterapistler hem bireyi hem

de sistemleri analiz ederken aktivite analizini kullanırlar Ergoterapistlerin klinik

uygulama becerileri problem ccediloumlzme becerileri yaratıcı duumlşuumlnme becerileri geleneksel

klinik uygulamalarıyla sınırlandırılamaz Terapist son hedefe ulaşmak iccedilin mevcut

olan ccedilerccedilevelere bağlı kalmadan kendi stratejilerini oluşturabilir Kullanılan stratejiler

muumldahaleler farklı olsa da mesleki rehabilitasyon alanında ccedilalışan ergoterapistlerle

yapılan ccedilalışmalarda odak noktanın aktivite performansını ve kişi-ccedilevre-aktivite

uyumunu arttırmak olduğu goumlruumllmuumlştuumlr (100106)

28

3BİREYLER VE YOumlNTEM

31Bireyler

Ccedilalışmamıza Hacettepe Mesleki Rehabilitasyon Merkezine başvuran

bireylerden kriterlere uyan 20 danışan dahil edilmiştir (Şekil 31 Mesleki

Rehabilitasyon Merkezi)

Ccedilalışmaya dahil edilme kriterleri

-18-65 yaş aralığında olmak

-Engelli raporunun olması (40 ve uumlzeri)

-Ccedilalışmaya katılmaya goumlnuumllluuml olmak

Hariccedil tutulma kriterleri

-Engel raporunda mental retardasyon tanısının olması

Hacettepe Uumlniversitesi Mesleki Rehabilitasyon Merkezi Avrupa Birliği ve

Tuumlrkiye Cumhuriyeti tarafından finanse edilen lsquoEngelli Bireylerin İstihdam

Edilebilirliğinin Artırılması iccedilin Teknik Yardım Projesirsquo kapsamında accedilılmıştır Proje

kapsamında hem engelli bireylere hem de faydalanıcı konumunda olan Hacettepe

Uumlniversitesi Ergoterapi Boumlluumlmuuml ccedilalışanları iccedilin eğitimler duumlzenlenmiştir Mesleki

Rehabilitasyon Merkezirsquonin temel amacı engelli bireylerin istihdama giden yolda ve

iş yaşamlarında desteklenmesinin sağlanmasıdır Proje ile birlikte faaliyetlerini

gerccedilekleştiren Mesleki Rehabilitasyon Merkezi Temmuz 2017 proje bitimini takiben

de hizmetlerini suumlrduumlrmeye devam etmektedir Merkez 3 odadan oluşmaktadır Her bir

odada engelli bireylerin becerilerinin değerlendirilip geliştirilebileceği Valpar

JTECH suumlruumlcuuml simuumllasyonu Vienna test sistemi gibi araccedil gereccediller bulunmaktadır

(Şekil 32 Suumlruumlcuuml Simuumllasyonu ve Vienna Test Sistemi)

Şekil 31 Mesleki Rehabilitasyon Merkezi

29

Şekil 32 Suumlruumlcuuml Simuumllasyonu ve Vienna Test Sistemi

32Youmlntem

321Verilerin Toplanması

Grup muumldahalesi oumlncesinde 1 hafta ve sonrasında 1 hafta goumlruumlşmeler yapıldı

ve ccedilalışma performansı değerlendirildi Grup muumldahalesini takiben 3 ay iccedilerisinde işe

giren bireylerle telefonla veya yuumlz yuumlze goumlruumlşuumlluumlp problem yaşadıkları alanlar tespit

edildi bireysel olarak muumldahale edildi ve 3 bir değerlendirme daha yapıldı Ccedilalışmaya

katılan bireylere ccedilalışmanın amacı hakkında bilgi verildikten sonra veriler araştırmacı

tarafından el ile yazılarak kayıt edildi Her bir goumlruumlşme 60-90 dk suumlrduuml Ccedilalışma

performansının değerlendirilmesi 80-90 dk suumlrduuml Ccedilalışmanın akış şeması aşağıda

verilmiştir (Şekil 33 Akış şeması)

1 Değerlendirme

n=20

60-90 dakika

Goumlruumlşme Youmlntemi

-Anamnez

-KAPOuml

-OPHI-II

Şekil 33 Akış Şeması

7 haftalık grup muumldahalesi haftada

1 guumln 2 saat (n=20)

4-6 kişilik 4 grup

2 Değerlendirme n=20 60-90 dakika Goumlruumlşme Youmlntemi -Anamnez -KAPOuml -OPHI-II

Ccedilalışma Performansı

1Değerlendirme (n=4)

80-90 dakika

Aktivite goumlzlemi

4-5 kişilik 5 grup

Ccedilalışma Performansı

2Değerlendirme (n=4)

80-90 dakika

Aktivite goumlzlemi

4-5 kişilik 5 grup

30

33Değerlendirme

331Sosyodemografik Bilgiler

Ccedilalışmaya katılan bireylerin hikayesi yaşı cinsiyeti oumlzuumlr yuumlzdeleri ccedilalışma

deneyimleri eğitim durumları yarı yapılandırılmış goumlruumlşme olan Mesleki

Rehabilitasyon Anamnez formu ile toplandı Goumlruumlşme 5 başlıkta yapıldı

- Ailevi bilgiler

- Maddi bilgiler

- Mesleki bilgiler

- Mobilite bilgileri

- Tıbbi bilgiler

332Aktivite Performansının Değerlendirilmesi

Bireylerde aktivite performansı ve memnuniyet duumlzeylerini değerlendirmek

iccedilin Kanada Aktivite Performans Oumllccediluumlmuuml (KAPOuml) değerlendirmesi kullanıldı Torpil

ve Ekici (107) KAPOumlrsquonuumln Tuumlrkccedile verisyonunun başta multiple sklerozlu bireylerde

olmak uumlzere pek ccedilok hastalık ve bozukluklarda geccedilerli ve guumlvenilir bir oumllccediluumlm aracı

olduğunu belirtmişlerdir Bu değerlendirme oumllccedileği ile aktivite performansı alanında

kişilerin karşılaştığı problemler belirlendi Bu oumllccedilek bireylerin aktivite tercihlerini

yine kendisi tarafından verilen performans ve tatmin puanları ile değerlendirir İlk

basamakta bireylerden guumlnluumlk rutin yaşantılarında yaptığı yapmak istediği veya

yapmakta kısıtlandığı kendine bakım guumlnluumlk yaşam uumlretkenlik ve serbest zaman

aktiviteleri belirlemeleri istendi İkinci basamakta bireyler bu belirledikleri

aktivitelerin her birisine likert skalasına goumlre 0-10 arası bir oumlnem değeri vermesi

istendi (0-Hiccedil oumlnemli değil 10-ccedilok oumlnemli) Uumlccediluumlncuuml basamak olarak bireylerden onun

iccedilin en oumlnemli en az 1 en fazla 5 aktiviteyi seccedilip her bir aktivite iccedilin yine likert

skalasına goumlre 0-10 arası performans ve tatmin puanı belirlemeleri istendi Elde edilen

performans ve tatmin puanları toplanıp bireyin oumlnemli bulduğu aktivite sayısına

boumlluumlnerek performans ve tatmin puanları elde edildi (108109) KAPOumlrsquode bireysel

olarak 2 puan ve uumlzerindeki fark klinik accedilıdan oumlnemli bir değişim olarak kabul edildi

(110)

31

Kanada aktivite performans oumllccediluumlmuumlnde oumlnceliklendirilmiş aktivite konuları

kişisel hedeflere doumlnuumlştuumlruumllduuml Kişilerden istediği ihtiyaccedil duyduğu performans

goumlstermek istediği ve oumlnemli ya da problemli goumlrduumlğuuml aktiviteleri belirtmeleri istendi

Aktiviteler seccedilildikten sonra yukarıda yazıldığı gibi kişiden performans ve tatmin

puanları alındı

Ccedilalışma Performansının Değerlendirilmesi

Koopmans ve ark tarafından lsquoBireysel Ccedilalışma Performansı Goumlstergelerinin

Belirlenmesi ve Seccedililmesirsquo ccedilalışmasından elde edilen performans goumlstergeleri

belirlenen standart bir grup aktivitesi uumlzerinde terapist tarafından likert skalasına goumlre

1-4 arası puanlandı (1- problemli performans 2- goumlzlem gerektiren performans 3-

kabul edilebilir performans 4- duumlzguumln performans) Değerlendirme goumlruumlşmeleri takip

eden guumlnde her biri 4rsquoer kişiden oluşan 2 grup ve 3 grup olarak gerccedilekleştirildi

Muumldahalenin bitiminde ise değerlendirme goumlruumlşmelerini takiben farklı gruplarla

tekrarlandı (Şekil 34 Kutu uumlretimi aktivitesi)

Şekil 34 Kutu uumlretimi aktivitesi

İşe başlayan bireylerde de goumlrev başında işveren ve iş arkadaşlarıyla

goumlruumlşuumllerek iş yerlerinde terapist tarafından dolduruldu

333Aktivite Performansı Hikayesi Goumlruumlşmesi

Bireylerin istihdama youmlnelik motivasyon uumlretken rol ve rutinlerini

değerlendirmek iccedilin Aktivite Performans Hikayesi Goumlruumlşmesi (Occupational

Performance History Interview-II (OPHI-II)) kullanıldı Yarı yapılandırılmış bir

değerlendirme olup yanıtlar uumlccedil derecelendirme oumllccedileğinde organize edildi aktivite

kimliği (11 madde) aktivite yeterliliği (9 madde) aktivite ccedilevresi (9 madde) Yapılan

32

goumlruumlşme sonrası terapist tarafından puanlandı Aktivite kimliği bireylerin istedikleri

yaşam ile ilgili değerlerini ilgilerini ve guumlvenlerini oumllccediler Aktivite yeterliliği bireyin

aktivite davranışını verimli ve tatmin edici bir şekilde suumlrduumlrmesini oumllccediler Aktivite

ccedilevresi ise ccedilevrenin bireyin aktivite performansına olan etkisini oumllccediler Yanıtlar likert

skalasına goumlre 1-4 arası puanlandı ( 1- rol performanslarında aşırı problemler 4- yetkin

rol işlevleri kabul edilebilir) (111) Bu değerlendirme ile bireylerin ccedilalışma

performanslarını etkileyen durumlar belirlendi

34Grup Muumldahalesi

Değerlendirme yapılan bireylere 7 haftalık haftada 1 guumln 2 saatlik grup

muumldahale programı uygulandı her bir grup 4-6 kişiden oluşturuldu Değerlendirmeler

muumldahale sonrası tekrarlandı Muumldahalenin bitimini takip eden 3 ay iccedilerisinde işe

yerleşen bireylere bireysel muumldahale yapılıp değerlendirmeler tekrar edildi

341Grup Youmlnetimi İccedilin Benimsenen 7 Adım

Muumldahale programı suumlresince her moduumlluumln iccedileriği 7 adım ccedilerccedilevesinde uygulandı

(112)

1- Isınma Bireyleri rahatlatan yeni deneyimlere hazırlayan egzersiz olarak

tanımlanmaktadır Bireylerin duygu durumlarını duumlzenlemek iccedilin terapistin yuumlz

ifadesinden ortamın ışıklandırılmasına kadar yaptığı duumlzenlemeler bu aşamada

oumlnemlidir Bu aşamadao guumln neler yapılacağını accedilıklandı Bireylerin guumlvende ve rahat

hissettikleri bir atmosfer oluşturulmaya ccedilalışıldı O guumlnkuuml konuyla ilişkili genel bir

soru sorulup grubun hazırlanması sağlandı

2- Aktivite Terapistin bireylerin kişisel oumlzelliklerine goumlre planlama yaptığı aşamadır

Bu aşamada herkesi kapsayacak terapoumltik hedefleri belirleyerek kişilere uygun olarak

o guumlnkuuml iccedilerik sunuldu

3- Paylaşım Grup uumlyelerinin deneyimlerini paylaşmalarına destek olundu Fikrini

soumlylemekten kaccedilınan bireyler iccedilin oumlrnek bir olay uumlzerinden gidildi Herkese soumlz hakkı

vermeye ve gruba dahil etmeye ccedilalışıldı

4- Suumlreccedil Suumlreccedil terapistin bireyleri goumlzlemlemesi ve akışı ona goumlre duumlzenlemesidir

Bireylerin soumlzsuumlz olarak goumlsterdikleri tepkiler anlaşılmaya ccedilalışıldı Bireyleri rahatsız

eden durumları goumlzlemlendi ve ondan kaccedilınıldı

33

5- Genelleme Oumlğrenilenler genellenmeye ccedilalışıldı Oumlrneğin ev ortamındaki

iletişimden yola ccedilıkıp iletişimin iş ortamında da oumlnemli olduğunu bireylerin fark

etmesi sağlandı Kişiden kişiye goumlre durumların değişebileceği aktarıldı

Tamamlanmamış cuumlmlelerle bireylerin ccedilıkarımda bulunmaları kolaylaştırıldı

6- Uygulama Oumlğrenilenlerin guumlnluumlk yaşamda nasıl kullanıldığına dair ilerleyen bir

suumlreccediltir Herkes kendi deneyimlerini ya da hayatlarına nasıl dahil edebileceklerine dair

fikir paylaşımında bulundu Terapist kendi hayatından oumlrnekler vererek bireylerin

daha rahat konuşmalarını sağlamaya ccedilalıştı ve bireylere kendi fikirlerini oluşturmada

youmln vermeye ccedilalıştı Bireylerin birbirlerinden bir şeyler oumlğrendikleri bir suumlreccedil olarak

işlendi Grup ccedilalışmaları ile hayata katılımı arttırılmaya ccedilalışıldı

7- Oumlzet Oumlğrenilenleri hatırlama kalıcılığını arttırmak ve bir sonraki moduumlle

hazırlanmak iccedilin kullanıldı Genel prensipler tekrar edildi Bireylerin duygu durumları

dikkate alındı Terapist bireylerin pozitif olarak ayrılmalarını sağlamaya ccedilalıştı Suumlreccedil

kısaca goumlzden geccedilirildi ve katılımları iccedilin teşekkuumlr edilip guumln tamamlandı

342 Muumldahale Programı

1 Hafta

Amaccedil

-Katılımcıların birbirlerini tanıması

-Neden burada olduklarına dair bilgi verilmesi

-Beklentilerin ve korkuların konuşulması

-Grup iccedili kuralların belirlenmesi

Suumlreccedil

7 hafta boyunca suumlrecek olan eğitim programı kısaca anlatıldı sonrasında

terapist kendisini tanıttı Grup iccedili etkileşimi sağlamak iccedilin samimi ve guumlvende

oldukları bir ortam yaratılmaya ccedilalışıldı Bu bağlamda bireylerden de sıra ile isimleri

ve kendileriyle ilgili 3 oumlzellik soumlyleyerek kendilerini tanıtmaları istendi Ardından

kendilerine dağıtılan kağıtlara bu programdan beklenti ve korkularını yazmaları

istendi Kağıtlar toplanıp sıra ile terapist liderliğinde tek tek yazılanlar uumlzerine

konuşuldu Son olarak grup iccedilerisindeki iletişimi arttırmak amaccedillı her bireye soumlz hakkı

verilerek grup kuralları ve grup iccedili roller belirlendi

2 Hafta

Amaccedil

34

-Guumlccedilluuml ve zayıf yanların belirlenmesi

-Bireylerin kendileri ve ccedilevre ile ilgili farkındalıklarının sağlanması

-Aktivite ve aktivite dengesi hakkında bilgi verilmesi

-Bireylerin rutinlerini değerlendirmelerinin sağlanması

Suumlreccedil

Bireylere yeşil ve pembe olmak uumlzere ikişer kart dağıtıldı Yeşil kartlara zayıf

yanlarını pembe kartlara guumlccedilluuml yanlarını yazmaları istendi Bireylerin kendilerini

doğru ifade edip edemediklerini goumlrmelerini sağlamak iccedilin kartlar toplanıp bireylere

sorularak seccedililen kartlar okundu ve bu kimin kartı olabilir diye soruldu Ardından her

bireyin değiştirmek istediği bir zayıf youmln belirlendi ve grup iccedilerisinde bunu nasıl

değiştirebileceğine youmlnelik beyin fırtınası yapıldı

Aktivite dengesi hakkında bilgi verildi Bireylerin aktivitelerinin farkında

olmalarını ve hangi aktiviteye ne kadar zaman harcadıklarını goumlrmelerini sağlamak

iccedilin aktivite tekerleği uumlzerinden guumln iccedilerisinde neler yaptıklarını yazmaları istendi

Oumlrnek bir aktivite tekerleği uumlzerinden bireylerin rutinlerinden memnun olup

olmadıklarını ve kendi aktivite dengelerini goumlrmeleri sağlandı

3 Hafta

Amaccedil

-Bireylerin ccedilalışma hayatı ile ilgili duumlşuumlncelerinin ortaya konulması

-Bireylerin aldıkları eğitimlerin istedikleri iş iccedilin uygun olup olmadığını

goumlrmelerinin sağlanması

-İş yerinde uyulması gereken kurallar hakkında bilgi verilmesi

Suumlreccedil

Bireylerle nasıl bir işte ccedilalışmak istedikleri hangi işlerin ilgilerini ccedilektiği

aldıkları eğitimler ve bu eğitimlerin istedikleri iş iccedilin uygunluğu uumlzerine grup

iccedilerisinde konuşuldu İş yerinde uyulması gereken kurallar anlatıldı Nasıl bir ortamda

ccedilalışmak istedikleri ve iş iccedilin gerekli temel beceriler uumlzerine konuşulup talimatlara

uyma dikkatini toplama uumlzerine aktivite yapıldı

4 Hafta

Amaccedil

-Problem ccediloumlzme basamaklarının anlatılması

-İş yerinde karşılaşılabilecek problemlerin belirlenmesi

35

-Olası ccediloumlzuumlmlerin konuşulması

Suumlreccedil

Oumlncelikle bireylerden iş yerinde karşılaşabilecekleri problemlerin neler

olabileceği soruldu Belirlenen problemler tahtaya yazıldı Ardından problem ccediloumlzme

basamakları anlatıldı Sıra ile yazılan problemlere grup iccedilerisinde ccediloumlzuumlmler uumlretilmeye

ccedilalışıldı Her bir ccediloumlzuumlmuumln avantaj ve dezavantajları konuşuldu En iyi ccediloumlzuumlm ya da

ccediloumlzuumlm bileşenleri seccedililip nasıl uygulanabileceği uumlzerine konuşuldu Burada kişisel

farklılıklarda goumlz oumlnuumlnde bulundurularak bireylerin empati becerileri artırılmaya

ccedilalışıldı

5 Hafta

Amaccedil

-Hedeflerin belirlenmesi

-Zaman planlaması ccedilalışılması

-Gevşeme egzersizlerinin yapılması

Suumlreccedil

Aktivite Performans Hikayesi Goumlruumlşmesinden alınan bireylerin kendileri iccedilin

belirttikleri hedefler listelenip dağıtıldı Eklemek istedikleri maddeler varsa eklemeleri

istendi Ardından bireylerden bu hedeflerine ulaşmaları iccedilin gerekli olan ve engel olan

faktoumlrleri yazmaları istendi Grup iccedilerisinde engel ve gereklilikler uumlzerine

konuşulduktan sonra hedeflerine ulaşmak iccedilin bir zaman planlaması yapmaları istendi

Bireylerle kontrollerini kaybettikleri durumlarda neler yaptıkları ile ilgili konuşuldu

Bu durumları en az hasarla atlatmak iccedilin gevşeme egzersizi yapılıp kendilerini

rahatlatıcı bir duumlşuumlnce oluşturmaları istendi

6 Hafta

Amaccedil

-Girişkenlik becerisinin kazandırılması

-Oumlzgeccedilmiş hazırlanması

Suumlreccedil

Bireylere girişkenlik becerisi hakkında kısa bir bilgi verildikten sonra bir

durum uumlzerinden pasif cevap agresif cevap ve girişken cevaplar tanımlandı Her bir

cevabın yaratabileceği olumlu sonuccedillar ve olumsuz hisler anlatıldı Ardından

bireylerden başka bir durumla ilgili bu cevapları oluşturmaları istendi Grup iccedilerisinde

36

hangisinin daha iyi olabileceği konuşuldu Girişkenlik becerisini artırmaya youmlnelik bir

aktivite yapıldı İş başvurularında oumlzgeccedilmişin istendiği ve bunu nasıl hazırlamaları

gerektiği goumlsterildi

7 Hafta

Amaccedil

-İş muumllakatı hakkında bilgi verilmesi

-Engellerini anlatmanın oumlnemi

-İş arama becerisinin kazandırılması

Suumlreccedil

Bir iş muumllakatında dikkat edilmesi gerekenler anlatıldı Bireylerden kendilerini

nasıl ifade edebileceklerine youmlnelik bir hazırlık yapmaları istedi Oumlzellikle engellerini

ve engelleri ile nasıl baş ettikleri engellerine youmlnelik ihtiyaccedil duydukları şeyleri

belirlemeleri istendi (diğerleri tarafından anlaşılmak rampa-tutunma barı gibi fiziksel

ihtiyaccedillar ilaccedil kullanımı ya da noumlbet geccedilirme gibi durumları var ise tetikleyen ya da

yaklaştığını goumlsteren işaretleri fark etme ve başkalarına bu durumu anlatma vb) İş

muumllakatı ile ilgili deneyimi olan bireylerden deneyimlerini paylaşmaları istendi

Ardından grup iccedilerisinde sıra ile goumlruumlşmeler canlandırılıp geri bildirimlerle neleri

geliştirebilecekleri uumlzerine konuşuldu İş arama motorları goumlsterilip bireylerden

kendilerine youmlnelik iş ilanlarını araştırmaları istendi

İşe başlayanlara youmlnelik bireysel muumldahale

Muumldahale bitimini takiben 3 ay sonra bireylere telefon ile ulaşılıp işe girip

girmedikleri sorulmuştur İşe başlayan bireylere işlerinden memnun olup olmadıkları

soruldu Memnun olanlarla değerlendirmeler tekrar edildi Memnun olmayan

bireylerle nedenini belirtmeleri istenip uygun muumldahale yapıldı ve değerlendirmeler

tekrar edildi Değerlendirmeler bireylerin işyerinde gerccedilekleştirildi (Şekil 35 İşe

giren bireyler akış şeması)

37

Şekil 35 İşe giren bireylerde muumldahale şeması

35 İstatiksel Analiz

İstatistiksel power analizi yapılarak 80 guumlccedilte hata payı 5 (p=005) olarak

kabul edildiğinde oumlrneklem sayısı 15 olarak hesaplanmış ve 25 yanıtsızlık oranı ile

toplam 20 birey dahil edilmiştir Verilerin istatistiksel analizlerinde SPSS 200

programı kullanılmıştır Oumllccediluumlmle belirlenen değişkenler ortalama plusmn standart sapma (X

plusmn SS) olarak ifade edilmiş sayımla belirlenen değişkenler iccedilin yuumlzde () değeri

hesaplanmıştır

Muumldahale oumlncesi ve sonrası yapılan değerlendirme sonuccedillarının

karşılaştırılmasında parametrik test varsayımları sağlandığında bağımlı gruplarda

eşleştirilmiş t-testi parametrik test varsayımları sağlanmadığında Wilcoxon

eşleştirilmiş iki oumlrneklem testi kullanılmıştır İşe giren ve girmeyen bireyler olmak

uumlzere iki grubun sayısal değişkenler accedilısından karşılaştırılmasında parametrik test

varsayımları sağlandığında bağımsız t-testi sağlanmadığında ise MannWhitney U

Testi kullanılmıştır İki ortalama arasındaki farkın analizlerinde p anlamlılık değeri

005 olarak alınmıştır

İşinizden Memnun Musunuz

Evet Hayır( aşağıdakilerden hangisi ile ilgili accedilıklayınız)

-KAPOuml -Kişisel nedenler

-OPHI-II -Ccedilalışma koşulları

-Ccedilalışma Performansı -İş veren

-İş arkadaşları

-İş (işi sevmeme değiştirmek isteme vb)

-Maddi

-Ccedilevre (ulaşım mimari vb)

Değerlendirmeler tekrar edildi

38

İşe giren bireylerin muumldahale oumlncesi muumldahale sonrası ve takip

değerlendirmelerine ait sayısal verilerin analizinde oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml 8

olduğundan dolayı non-parametrik Friedman Testi kullanılmış ve anlamlı fark

saptanan değişkenler iccedilin (plt005) Bonferroni duumlzleltmeleri yapılmıştır Bonferroni

duumlzeltmesi sonucunda elde edilen yeni p değeri (00166) anlamlılık duumlzeyi olarak

kabul edilmiş ve Wilcoxon eşleştirilmiş iki oumlrneklem testi kullanılarak post-hoc

analizleri yapılmıştır

39

4BULGULAR

Ccedilalışmaya dahil edilme kriterlerine uyan ve goumlnuumllluuml olan 20 kişi ile başlandı

Hacettepe Mesleki Rehabilitasyon Merkezirsquonde 20 kişi ile tuumlm muumldahale ve

değerlendirmeler tamamlanarak bulgular analiz edildi

41 Sosyo-Demografik Oumlzellikler

Katılımcıların yaş ortalaması 288plusmn49 (22-39) yıldır Katılımcıların

ccediloğunluğunun lise mezunu olduğu (60) goumlruumllmektedir Engel tuumlruumlne bakıldığında ise

katılımcıların ccediloğu (40) kronik engele sahip olup kalp yetmezliği (n=1) boumlbrek

yetmezliği (n=2) epilepsi (n=3) astım (n=2) gibi teşhisleri bulunmaktadır Ortopedik

engele sahip (n=5) katılımcılar arasında iş kazası geccedilirmiş 1 kişi de yer almaktadır

Katılımcıların diğer demografik oumlzellikleri Tablo 41rsquode yer almaktadır

Tablo 41 Katılımcıların demografik oumlzellikleri

Cinsiyet n

Kadın 13 65

Erkek 7 35

Medeni Hal N

Bekar 13 65

Evli 4 20

Boşanmış 3 15

Eğitim Durumu N

İlkokul 4 20

Lise 12 60

Uumlniversite 1 5

Yuumlksekokul 2 10

Yuumlksek Lisans 1 5

Engel Tuumlruuml N

Fiziksel 5 25

Kronik 8 40

Goumlrme 1 5

İşitme 3 15

Psikososyal 3 15

Toplam 20 100

Muumldahale oumlncesinde değerlendirme sonuccedillarına goumlre katılımcıların 50rsquosinin

geccedilmiş iş deneyimi var iken 50rsquosinin olmadığı Tablo 42rsquode goumlruumllmektedir

40

Katılımcılar market elemanı uumlcretli oumlğretmenlik ccedilağrı merkezi ccedilalışanı kasiyerlik

oumlzel guumlvenlik garsonluk depo goumlrevlisi gibi farklı sektoumlrlerde birden fazla kısa suumlreli

ve duumlzensiz iş deneyimlerinin olduğunu belirttiler Katılımcılar işten ayrılma

sebeplerini iş kazası (n=1) ağır iş yuumlkuuml (n=2) oumlzel durumlar (n=3) işten ccedilıkarılma

(n=2) haksızlığa uğrama (n=2) olarak ifade ettiler

Tablo 42 Katılımcıların ccedilalışma deneyimleri

Ccedilalışma Deneyimi n

Yok 10 500

Var 10 500

Toplam 20 1000

42 Bireylerin Aktivite Performanlarının ve Kişisel Hedeflerinin

Değerlendirilmesine Ait Bulgular

Kanada aktivite performans oumllccediluumlmuumlnde sınıflanan performans alanlarına goumlre

bireylerin en fazla problem yaşadıkları alanın uumlretici aktiviteler olduğu goumlruumllduuml

Muumldahale oumlncesinde katılımcıların tuumlmuuml uumlcretli bir işte ccedilalışmayı birinci sırada

seccediltiler Ccedilalışmak isteme sebeplerini daha iyi koşullarda yaşamak kendilerini değerli

hissetmek geccedilimlerini sağlamak sosyal ccedilevre edinmek olarak belirttiler İş ile ilgili

belirledikleri hedefleri ise uygun iş bulma (n= 12) guumlvenceli iş bulma (n=6) kendi iş

yerini accedilma (n=2) olarak accedilıkladılar Katılımcılar ccedilalışma ile ilgili yaşadıkları

problemleri iş bulma iş arama sorunlarını dile getirme devamlılık tam zamanlı

ccedilalışma insanlarla iletişim ve iş birliği kurma sorunlarını soumlyleyememe verilen

goumlrevlerin suumlrekli değişmesi olarak belirttiler Uumlcretli iş dışında katılımcılardan 3 kişi

ev temizliği ve 2 kişi ise ccedilocuk bakımında problem yaşadıklarını belirttiler Muumldahale

sonrasında katılımcıların ccediloğu (n=13) problem belirttikleri alanlarda bireysel olarak

performans puanlarında 2 puandan fazla değişiklik goumlsterdiler Tatmin puanlarında ise

16 kişi bireysel olarak 2 puandan fazla değişiklik goumlsterdi

Guumlnluumlk yaşam aktivitelerinde katılımcıların ccediloğu (n=13) problem belirtmez

iken 2 kişi toplu taşıma araccedillarını kullanma 2 kişi hastalık youmlnetimi (hastaneye gitme

ilaccedil takibi) 3 kişi toplumda stres youmlnetiminde problem yaşadıklarını belirttiler

Muumldahale sonrasında problem belirten 7 kişiden 3rsquouuml performans ve tatmin puanlarında

2 puandan fazla artış goumlsterdi

41

Serbest zaman aktivitelerinde katılımcıların ccediloğu (n=12) problem belirtmez

iken 5 kişi doğru iletişim kurma 3 kişi yeni insanlarla tanışma ve arkadaş edinmede

problem yaşadıklarını belirttiler Muumldahale sonrasında problem belirten 8 kişiden 6rsquosı

performans ve tatmin puanlarında 2 puandan fazla artış goumlsterdi Katılımcıların

muumldahale oumlncesi ve sonrası ortalama KAPOuml puanları Tablo 43rsquote verilmiştir

Ccedilalışmamıza katılan bireylerin muumldahale oumlncesi ve sonrası aktivite

performanslarında anlamlı artış goumlruumllmektedir Katılımcıların muumldahale oumlncesi ve

sonrası en ccedilok problem yaşadıklarını belirttikleri uumlcretli iş alanı ve toplam performans

tatmin puanlarının karşılaştırılması Tablo 44rsquote verilmiştir

Tablo 43 Katılımcıların muumldahale oumlncesi ve sonrası KAPOuml ortalama ve standart

sapmaları

KAPOuml Muumldahale Oumlncesi Muumldahale Sonrası

Problem belirten kişi

sayısı Performans

X plusmn SS

Tatmin X plusmn SS

Performans X plusmn SS

Tatmin X plusmn SS

Uumlretici

Uumlcretliuumlcretsiz iş 20 350plusmn203 283plusmn269 464plusmn156 391plusmn247 Ev youmlnetimi 5 720plusmn255 600plusmn214 840plusmn253 720plusmn321 Oyunokul - - - - -

Kendine Bakım Kişisel bakım 2 654plusmn246 511plusmn313 755plusmn222 687plusmn310 Fonksiyonel

mobilite 2 715plusmn278 460plusmn245 715plusmn113 460plusmn254

Toplumsal youmlnetim 3 443plusmn344 261plusmn110 564plusmn273 464plusmn191 Serbest Zaman

Sessiz rekreasyon - - - - - Aktif rekreasyon 3 660plusmn302 390plusmn232 860plusmn277 630plusmn222

Sosyalleşme 5 403plusmn195 565plusmn165 600plusmn310 744plusmn308

Tablo 44 Muumldahale Oumlncesi ve Sonrası KAPOuml Karşılaştırması

KAPOuml

Muumldahale Oumlncesi

X plusmn SS

Muumldahale Sonrası

X plusmn SS t p

Uumlcretli İş

Performans 350plusmn203 464plusmn156 -3161 0002

Uumlcretli İş

Tatmin 283plusmn269 391plusmn247 -4531 00001

z p

Toplam

Performans 564plusmn197 703plusmn115 -2201 0028

Toplam Tatmin 511plusmn156 630plusmn220 -2201 0028

plt005 plt0001

42

43 Aktivite Performans Hikayesi Goumlruumlşmesirsquone (OPHI-II) Ait Bulgular

Katılımcıların OPHI-II Aktivite Kimliği (plt0001) Aktivite Yeterliliği

(plt0001) ve Aktivite Ccedilevresi (plt0001) alanlarında anlamlı gelişme goumlsterdikleri

bulunmuştur Ccedilalışmamıza katılan bireylerin muumldahale sonrasında ortalama OPHI-II

aktivite kimliği aktivite yeterliliği ve aktivite ccedilevresi ortalama puanlarında artış

olduğu goumlruumllmektedir Katılımcıların muumldahale oumlncesi ve sonrası aktivite kimliği

aktivite yeterliliği ve aktivite ccedilevresi alanlarında aldıkları puanların karşılaştırılması

Tablo 45rsquote verilmiştir

Tablo 45 Muumldahale Oumlncesi ve Sonrası OPHI-II Karşılaştırması

OPHI-II

Muumldahale

Oumlncesi

X plusmn SS

Muumldahale

Sonrası

X plusmn SS

t p

Aktivite

kimliği

2530 plusmn 724

3220 plusmn 534 -8722 00001

Aktivite

yeterliliği 1935 plusmn 555 2535 plusmn 447 -10338 00001

Aktivite

ccedilevresi 2540 plusmn 549 2855 plusmn 428 -7112 00001

plt0001

Ccedilalışmaya katılan bireylerin muumldahale oumlncesi ve sonrası aktivite kimliği

bulgularına bakıldığında geccedilmiş ile ilgili olan maddeler dışında diğer tuumlm maddelerde

gelişme goumlsterdikleri goumlruumllmektedir Katılımcıların aktivite yeterliliği ile ilgili

maddelerden yaşam tarzından memnuniyeti koruma rollerinin beklentilerini

karşılaması hedefe youmlnelik işler kişisel performanslarının standartlarını karşılaması

sorumlulukları iccedilin zaman organize etme ve ilgilerine katılım maddelerinde artış

olduğu goumlruumllmektedir Aktivite ccedilevresi ile ilgili maddelerden ise katılımcıların ev

yaşamı aktivite goumlrevleri temel uumlretici aktivite goumlrevleri temel uumlretici sosyal grup

serbest zaman sosyal grup maddelerinde artış olduğu goumlruumllmektedir Katılımcıların

43

aktivite kimliği aktivite yeterliliği ve aktivite ccedilevresine ait maddelerden aldıkları

puanlardaki değişiklikler Tablo 46rsquoda verilmiştir

Tablo 46 Muumldahale Oumlncesi ve Sonrası OPHI-II Alt Başlık Maddelerinden Alınan

Puanların Karşılaştırılması

OPHI-II Muumldahale Oumlncesi

X plusmn SS

Muumldahale Sonrası

X plusmn SS z p

Aktivite Kimliği

Kişisel hedef ve

projeleri var 300 plusmn 072 280 plusmn 061 -3666 00001

Arzuladığı rol

yaşam tarzını

tanımlar

205 plusmn 082 280 plusmn 052 -3419 0001

Başarı beklentisi 150 plusmn 383 295 plusmn 060 -3874 00001

Sorumlulukların

kabuluuml 270 plusmn 108 330 plusmn 065 -3464 0001

Yeteneklerine ve

kısıtlılıklarına değer

biccedilme

245 plusmn 094 310 plusmn 064 -3127 0002

Bağlanma ve

değerlerin varlığı 275 plusmn 116 300 plusmn 092 -3000 0003

Kimlik ve

yuumlkuumlmluumlluumlkleri

tanıma

250 plusmn 119 300 plusmn 075 -3071 0002

İlgi varlığı 220 plusmn 119 337 plusmn 178 -3491 00001

Geccedilmişte etkili

hissetme 255 plusmn 114 280 plusmn 095 -1633 0102

Geccedilmiş yaşam

tarzını anlamlı ve

memnun edici

bulma

245 plusmn 099 255 plusmn 088 -1414 0157

Geccedilmiş aktivite

seccedilimleri yapma 270 plusmn 112 275 plusmn 096 -0557 0564

Aktivite Yeterliliği

Yaşam tarzından

memnuniyetini

koruma

290 plusmn 102 285 plusmn 067 -3819 00001

Rollerinin

beklentilerini

karşılaması

185 plusmn 081 265 plusmn 058 -3358 0001

Hedefe youmlnelik

işler 190 plusmn 055 285 plusmn 048 -3755 00001

Kişisel performans

standartlarını

karşılar

215 plusmn 074 290 plusmn 055 -3419 0001

Sorumlulukları iccedilin

zaman organize

eder

215 plusmn 113 295 plusmn 068 -3557 00001

İlgilere katılım 200 plusmn 091 290 plusmn 064 -3626 00001

Geccedilmiş

tamamlanmış roller 235 plusmn 108 300 plusmn 092 -2236 0025

Geccedilmiş suumlrduumlruumllen

alışkanlıklar 265 plusmn 098 275 plusmn 096 1414 0157

Geccedilmiş başarılmış

memnuniyet 230 plusmn 121 255 plusmn 109 -1131 0258

44

Tablo 46 (Devam) Muumldahale Oumlncesi ve Sonrası OPHI-II Alt Başlık Maddelerinden

Alınan Puanların Karşılaştırılması

Aktivite Ccedilevresi

Ev yaşamı goumlrevler 275 plusmn 101 347 plusmn 073 -3000 0003

Uumlretici goumlrevler 200 plusmn 079 270 plusmn 073 -3742 00001

Serbest zaman

goumlrevler 265 plusmn 098 295 plusmn 082 -2449 0014

Ev yaşamı sosyal

grup 295 plusmn 105 325 plusmn 091 -2449 0014

Uumlretici sosyal

grup 215 plusmn 081 285 plusmn 058 -3500 00001

Serbest zaman

sosyal grup 245 plusmn 119 300 plusmn 079 -2598 0009

Ev yaşamı fiziksel

alan 320 plusmn 069 365 plusmn 081 -1131 0157

Uumlretici fiziksel alan 340 plusmn 088 340 plusmn 088 -1633 0102

Serbest zaman

fiziksel alan 340 plusmn 097 340 plusmn 082 -1414 0157

plt005 plt0001

44 Ccedilalışma Performansına Ait Bulgular

Katılımcıların muumldahale oumlncesi ve sonrası ccedilalışma performansı verilerinin

karşılaştırılması Tablo 47rsquo de verilmiştir Katılımcıların goumlrev performansı

bağlamsal performans-kişilerarası bağlamsal performans-kurumsal uyumlandırılmış

performans ve zarar verici iş davranışlarından aldıkları skorların muumldahale oumlncesi ve

sonrası karşılaştırmasında ccedilalışma performanslarının arttığı goumlruumllmektedir

Tablo 47 Muumldahale Oumlncesi ve Sonrası Ccedilalışma Performansı Alt Başlık Puanlarının

Karşılaştırılması

Ccedilalışma Performansı

Muumldahale

Oumlncesi

X plusmn SS

Muumldahale

Sonrası

X plusmn SS

z p

Goumlrev Performansı 875 plusmn 312 1395 plusmn 311 -3938 00001

Bağlamsal Performans-

kişilerarası 1030 plusmn 319 1255 plusmn 241 -3655 00001

Bağlamsal Performans-

kurumsal 950 plusmn 433 1150 plusmn 383 -3580 00001

Uyumlandırılmış

Performans 660 plusmn 247 1100 plusmn 220 -3936 00001

Zarar Verici İş Davranışı 1350 plusmn 348 1445 plusmn 248 -2388 0017

plt005 plt0001

45

Katılımcılar tuumlm goumlrev performansı kişilerarası bağlamsal performans ve

kurumsal bağlamsal performans maddelerinde gelişme goumlsterdikleri goumlruumllmektedir

Katılımcıların uyumlandırılmış performans maddelerinden esneklik goumlsterme

beklenmedik iş durumlarıyla başa ccedilıkabilme ve gerekli olan iş hedeflerini ayarlama

başlıklarında gelişme goumlsterdikleri goumlruumllmektedir İş bilgisini guumlncel tutma ve iş

becerilerini guumlncel tutma maddeleri bir suumlreccedil iccedilerdiği iccedilin aktivite başında

goumlzlemlenememiş ve muumldahale oumlncesi ve sonrası değerlendirmelere dahil

edilmemiştir Ccedilalışmaya katılan bireylerin zarar verici iş davranışı maddelerinden aşırı

olumsuzluk goumlsterme ccedilalışma arkadaşlarına zarar verecek şeyler yapma (tartışmaya

girme) başlıklarında gelişme olduğu goumlruumllmektedir Katılımcıların ccedilalışma

performansı alt başlık maddelerinin muumldahale oumlncesi ve sonrasına ait bulguları Tablo

48rsquo de verilmiştir

Tablo 48 Muumldahale Oumlncesi ve Sonrası Ccedilalışma Performansı Alt Başlık

Maddelerinden Alınan Puanların Karşılaştırılması

Ccedilalışma Performansı Muumldahale Oumlncesi

X plusmn SS

Muumldahale Sonrası

X plusmn SS

z p

Goumlrev Performansı

İşin Kalitesi 215 plusmn 093 295 plusmn 068 -4000 00001

İşi Planlama ve Organize

Etme

135 plusmn 058 280 plusmn 069 -3938 00001

Sonuccedil Odaklı Olma 170 plusmn 092 260 plusmn 094 -3626 00001

Oumlncelikleri Belirleme 150 plusmn 060 270 plusmn 065 -3739 00001

Verimli Ccedilalışma 220 plusmn 095 290 plusmn 071 -3071 0002

Bağlamsal Performans-Kişilerarası

Girişkenlik 195 plusmn 088 290 plusmn 078 -4146 00001

Geri Bildirimleri Kabul Etme

ve Duumlzeltme

285 plusmn 122 32 5plusmn 085 -2530 0011

Diğerleri ile İşbirliği 285 plusmn 122 340 plusmn 068 -2598 0009

Etkili İletişim 230 plusmn 112 300 plusmn 072 -3500 00001

Bağlamsal Performans-Kurumsal

Sorumluluk Goumlsterme 240 plusmn 127 315 plusmn 087 -3638 00001

46

Tablo 48 (Devam) Muumldahale Oumlncesi ve Sonrası Ccedilalışma Performansı Alt Başlık

Maddelerinden Alınan Puanların Karşılaştırılması

Muumlşteri Odaklı Olma 240 plusmn 123 280 plusmn 115 -2828 0005

Yaratıcı Olma 255 plusmn 105 290 plusmn 102 -2646 0008

Zorlu İş Goumlrevlerini Uumlstlenme 215 plusmn 122 265 plusmn 103 -2640 0008

Uyumlandırılmış Performans

Esneklik Goumlsterme 140 plusmn 075 285 plusmn 058 -3938 00001

Zorlu Problemlere Yaratıcı

Ccediloumlzuumlmler Uumlretme

210 plusmn 085 415 plusmn 685 -2970 0003

İş Bilgisini Guumlncel Tutma - - - -

İş Becerilerini Guumlncel Tutma - - - -

Beklenmedik Durumlarla Başa

Ccedilıkma

160 plusmn 094 260 plusmn 068 -3704

00001

Gerekli Olan İş Hedeflerini

Ayarlama

150 plusmn 076 300 plusmn 045 -3946 00001

Zarar Verici İş Davranışı

Aşırı Olumsuzluk Goumlsterme 280 plusmn 150 335 plusmn 093 -2428 0015

Kuruma Zarar Verecek Şeyler

Yapma

360 plusmn 099 375 plusmn 063 -1342 0180

Ccedilalışma Arkadaşlarına Zarar

Verecek Şeyler Yapma

315 plusmn 134 345 plusmn 088 -2121 0034

Bilerek Hata Yapma 395 plusmn 022 400 plusmn 000 -1000 0317

plt005 plt0001

47

45 İşe Giren ve İşe Girmeyen Bireylerin Değerlendirmelerinin

Karşılaştırılması

İşe giren ve girmeyen katılımcıların muumldahale oumlncesi ve sonrası KAPOuml

performans ve tatmin puanlarının karşılaştırılması Tablo 49rsquo da verilmiştir İki grup

arasında muumldahale oumlncesi ve sonrası performans ve tatmin puanlarında anlamlı fark

bulunmamıştır Bu sonuccedil işe giren bireylerin aktivite performansında işe girmeyen

bireylere goumlre daha ccedilok fark goumlstermeksizin işe girdiklerini goumlstermektedir

Tablo 49 İşe giren ve işe girmeyen katılımcıların muumldahale oumlncesi ve sonrası aktivite

performans puanlarının karşılaştırılması

KAPOuml İşe Giren (n=8) İşe Girmeyen (n=12)

z p X plusmn SS X plusmn SS

Performans MOuml 515plusmn120 502plusmn120 -0850 0368

MS 664plusmn228 615plusmn202 -1798 0069

Tatmin MOuml 511plusmn197 523plusmn202 -0850 0367

MS 668plusmn140 615plusmn113 -1192 0237

İşe giren ve girmeyen katılımcıların muumldahale oumlncesi ve sonrası OPHI-II

performans alanlarından alınan puanların karşılaştırılması verileri Tablo 410rsquo da

verilmiştir İki grup arasında muumldahale oumlncesi ve sonrası performans alanlarında

anlamlı fark bulunmamıştır Bu sonuccedil işe giren bireylerin aktivite kimliği aktivite

yeterliliğ ve aktivite ccedilevresi başlıklarında işe girmeyen bireylere goumlre daha ccedilok fark

goumlstermeksizin işe girdiklerini goumlstermektedir

Tablo 410 İşe Giren Ve Girmeyen Katılımcıların Muumldahale Oumlncesi Ve Sonrası

OPHI-II Performans Alanlarından Alınan Puanların Karşılaştırılması

OPHI-II İşe Giren (n=8) İşe Girmeyen (n=12)

z p X plusmn SS X plusmn SS

Aktivite

kimliği

MOuml 900 plusmn 320 858 plusmn 320 -0892 0372

MS 1425 plusmn 328 1375 plusmn 313 -0969 0332

Aktivite

yeterliliği

MOuml 1062 plusmn 282 1008 plusmn 352 -1666 0096

MS 1362 plusmn 140 1183 plusmn 272 -1019 0308

Aktivite

ccedilevresi

MOuml 1037 plusmn 424 891 plusmn 448 -0350 0726

MS 1250 plusmn 325 1083 plusmn 417 -0776 0438

48

İşe giren ve girmeyen katılımcıların muumldahale oumlncesi ve sonrası ccedilalışma

performans alanlarının karşılaştırılması verileri Tablo 411rsquo de verilmiştir İki grup

arasında muumldahale oumlncesi ve sonrası ccedilalışma performans alanlarında anlamlı fark

bulunamamıştır Bu sonuccedil işe giren bireylerin ccedilalışma performansı maddelerinde işe

girmeyen bireylere goumlre daha ccedilok fark goumlstermeksizin işe girdiklerini goumlstermektedir

Tablo 411 İşe Giren Ve Girmeyen Katılımcıların Muumldahale Oumlncesi Ve Sonrası

Ccedilalışma Performans Alanlarından Alınan Puanların Karşılaştırılması

Ccedilalışma Performansı

İşe Giren (n=8) İşe Girmeyen (n=12)

z p X plusmn SS X plusmn SS

Goumlrev

Performansı

MOuml 900 plusmn 320 858 plusmn 320 -0430 0667

MS 1425 plusmn 328 1375 plusmn 313 -0506 0613

Bağlamsal

Performans-

Kişilerarası

MOuml 1062 plusmn 282 1008 plusmn 352 -0430 0668

MS 1362 plusmn 140 1183 plusmn 272 -1834 0067

Bağlamsal

Performans-

Kurumsal

MOuml 1037 plusmn 424 891 plusmn 448 -0898 0369

MS 1250 plusmn 325 1083 plusmn 417 -0858 0391

Uyumlandırıl

mış

Performans

MOuml 787 plusmn 339 575 plusmn 113 -1500 0134

MS 1175 plusmn 286 1050 plusmn 156 -0396 0692

Zarar Verici

İş Davranışı

MOuml 1475 plusmn 254 1266 plusmn 386 -1178 0239

MS 1500 plusmn 213 1408 plusmn 637 -1047 0295

MOuml Muumldahale oumlncesi MS Muumldahale sonrası

46 İşe Giren Bireylere Ait Bulgular

Grup muumldahalesinden 3 ay sonra ulaşılabilen 15 kişiden 8rsquoinin işe yerleştiği

tespit edilmiştir Ulaşılabilen ancak işe girmeyen bireyler kursa gitme Ekpssrsquoye

hazırlanma engelli maaşı aldığı iccedilin ccedilalışmak istememe maaşta anlaşamama

sebeplerinden ccedilalışmadıklarını belirtmişlerdir

Ccedilalışmaya başlayan bireylerin ccediloğunun (n=5) daha oumlnce ccedilalışma deneyiminin

olmadığı 4rsquouumlnuumln lise mezunu olduğu goumlruumllmektedir Katılımcıların cinsiyet engel

eğitim ve ccedilalışma deneyimleri Tablo 412rsquo de verilmiştir

49

Katılımcılar satış danışmanı grafik tasarımcısı soumlzleşmeli memur guumlzellik

uzmanı falcı oumln muhasebeci kafe ccedilalışanı ve aşccedilı olarak işe girmişlerdir İşe giren

bireyler ccedilalışmak istedikleri alanlarda işe girmişlerdir

Tablo 412 İşe Giren Katılımcılara Ait Demografik Oumlzellikler

n

Cinsiyet Kadın 5 625

Erkek 3 375

Engel tuumlruuml Fiziksel 2 250

Kronik 2 250

İşitme 3 375

Psikososyal 1 125

Eğitim durumu İlkokul 2 250

Lise 4 500

Yuumlksekokul 1 125

Yuumlksek lisans 1 125

Ccedilalışma deneyimi Var 3 375

Yok 5 625

İşe giren bireylerde aktivite kimliği maddelerinden kişisel hedef ve projeleri

var arzuladığı rol yaşam tarzını tanımlar başarı beklentisi bağlanma ve değerlerin

varlığı kimlik ve yuumlkuumlmluumlluumlkleri tanıma ilgi başlıklarında gelişme goumlsterdikleri

aktivite yeterliliği maddelerinden yaşam tarzından memnuniyeti koruma rollerinin

beklentilerini karşılaması hedefe youmlnelik işler kişisel performanslarının standartlarını

karşılaması başlıklarında gelişme goumlsterdikleri ve aktivite ccedilevresindeki maddelere

bakıldığında uumlretici goumlrevlerinin olduğu uumlretici aktiviteleri yaparken iş arkadaşlarıyla

olan iletişimlerinde ve sosyal ccedilevrelerinde de gelişme olduğu Tablo 413rsquo de

goumlruumllmektedir Bireylerin daha net hedef oluşturdukları diğerlerine ve kendilerine

karşı sorumluluk uumlstlendikleri ccedilalıştıkları alana olan ilgileri ile kendilerini

geliştirmeye accedilık oldukları ccedilalışmaktan memnun oldukları kendilerini daha iyi ve

yeterli hissettikleri goumlzlemlenmiştir

50

Tablo 413 İşe Giren Bireylerde OPHI-II Alt Başlıklarının ve Maddelerinin Muumldahale

Oumlncesi Muumldahale Sonrası ve Takip Verilerinin Karşılaştırılması

OPHI-II Muumldahale

Oumlncesi

X plusmn SS

Muumldahale

Sonrası

X plusmn SS

Takip

X plusmn SS

χ2 p

Aktivite Kimliği 2787 plusmn 813 2225 plusmn 589 2537 plusmn 417 16000 00001

Kişisel hedef ve

projeleri var

187 plusmn 035 250 plusmn 053 312 plusmn 035 13000 0002

Arzuladığı rol yaşam

tarzını tanımlar

225 plusmn 103 275 plusmn 070 337 plusmn 074 11000 0004

Başarı beklentisi 200 plusmn 106 300 plusmn 075 325 plusmn 070 13130 0001

Sorumlulukların

kabuluuml

300 plusmn 106 350 plusmn 053 375 plusmn 046 7429 0024

Yeteneklerine ve

kısıtlılıklarına değer

biccedilme

250 plusmn 075 300 plusmn 053 325 plusmn 046 9333 0009

Bağlanma ve

değerlerin varlığı

275 plusmn 116 300 plusmn 092 362 plusmn 051 9294 0010

Kimlik ve

yuumlkuumlmluumlluumlkleri

tanıma

250 plusmn 119 300 plusmn 075 362 plusmn 051 10571 0005

İlgi varlığı 237 plusmn 130 537 plusmn 678 362 plusmn 051 9364 0009

Geccedilmişte etkili

hissetme

300 plusmn 130 325 plusmn 103 337 plusmn 074 3000 0223

Geccedilmiş yaşam

tarzını anlamlı ve

memnun edici bulma

287 plusmn 112 300 plusmn 092 300 plusmn 092 2000 0368

Geccedilmiş aktivite

seccedilimleri yapma

325 plusmn 103 337 plusmn 074 337 plusmn 074 2000 0368

Aktivite

Yeterliliği

3387 plusmn 624 2687 plusmn 432 2787 plusmn 318 16000 00001

Yaşam tarzından

memnuniyetini

koruma

212 plusmn 064 287 plusmn 064 337 plusmn 051 12250 0002

Rollerinin

beklentilerini

karşılaması

212 plusmn 083 275 plusmn 070 337 plusmn 051 12000 0002

51

Tablo 413 İşe Giren Bireylerde OPHI-II Alt Başlıklarının ve Maddelerinin Muumldahale

Oumlncesi Muumldahale Sonrası ve Takip Verilerinin Karşılaştırılması

Hedefe youmlnelik

işler

225 plusmn 046 275 plusmn 046 350 plusmn 053 13231 0001

Kişisel performans

standartlarını

karşılar

237 plusmn 074 312 plusmn 035 387 plusmn 035 13000 0002

Sorumlulukları iccedilin

zaman organize

eder

250 plusmn 130 312 plusmn 083 35 plusmn 053 6091

0048

İlgilere katılım 212 plusmn 112 275 plusmn 070 350 plusmn 075 12560 0002

Geccedilmiş

tamamlanmış roller

262 plusmn 130 300 plusmn 092 325 plusmn 088 5636 0060

Geccedilmiş suumlrduumlruumllen

alışkanlıklar

337 plusmn 074 3500 plusmn 053 350 plusmn 053 2000 0368

Geccedilmiş başarılmış

memnuniyet

275 plusmn 138 300 plusmn 119 312 plusmn 099 3000 0223

Aktivite Ccedilevresi 3775 plusmn 446 3150 plusmn 414 3325 plusmn 296 16000 0000

Ev yaşamı goumlrevler 300 plusmn 106 337 plusmn 074 375 plusmn 046 7000 0030

Uumlretici goumlrevler 175 plusmn 070 237 plusmn 074 387 plusmn 035 14966 0001

Serbest zaman

goumlrevler

300 plusmn 092 300 plusmn 092 337 plusmn 091 4000 0135

Ev yaşamı sosyal

grup

325 plusmn 088 362 plusmn 051 375 plusmn 046 6500 0039

Uumlretici sosyal grup 200 plusmn 075 275 plusmn 046 375 plusmn 046 13556 0001

Serbest zaman

sosyal grup

275 plusmn 116 300 plusmn 092 362 plusmn 051 9294 0010

Ev yaşamı fiziksel

alan

362 plusmn 074 362 plusmn 074 387 plusmn 035 2000 0368

Uumlretici fiziksel alan 300 plusmn 106 300 plusmn 106 375 plusmn 046 6000 0050

Serbest zaman

fiziksel alan

300 plusmn 092 312 plusmn 083 350 plusmn 075 4667 0097

plt005 plt0001

Değerlendirmeler arasındaki karşılaştırmalar Tablo 414rsquo te goumlruumllmektedir

52

Tablo 414 İşe Giren Bireylerde OPHI-II Alt Başlıklarının ve Maddelerinin Muumldahale

Oumlncesi Muumldahale Sonrası ve Takip Verilerinin Karşılaştırılması

OPHI-II MOuml-MS MOuml-T MS-T

Aktivite Kimliği z -2527 -2524 -2552

p 0012 0012 0011

Kişisel hedef ve projeleri

var

z -2236 -2640 -2236

p 0025 0008 0025

Arzuladığı rol yaşam

tarzını tanımlar

z -2000 -2460 -1890

p 0046 0014 0059

Başarı beklentisi z -2530 -2428 -1414

p 0011 0015 0157

Sorumlulukların kabuluuml z -2000 -1857 -1414

p 0046 0063 0157

Yeteneklerine ve

kısıtlılıklarına değer biccedilme

z -2000 -2449 -1414

p 0046 0014 0157

Bağlanma ve değerlerin

varlığı

z -1414 -2070 -2236

p 0157 0038 0025

Kimlik ve

yuumlkuumlmluumlluumlklerini tanıma

z -2000 -2251 -2236

p 0046 0024 0025

İlgi varlığı z -2121 -2232 -0687

p 0034 0026 0492

Geccedilmişte kendini etkili

hissetme

z -1000 -1342 -1000

p 0317 0180 0317

Geccedilmiş yaşam tarzını

anlamlı ve memnun edici

bulma

z -1342 -1414 -1217

p 0317 0317 0317

Geccedilmişte aktivite

seccedilimleri yapma

z -1414 -1236 -0687

p 0317 0317 0492

Aktivite Yeterliliği z -2527 -2533 -2530

p 0012 0011 0011

Yaşam tarzından

memnuniyetini koruma

z -2449 -2428 -2000

p 0014 0015 0046

Rollerinin beklentilerini

karşılaması

z -2236 -2428 -2236

p 0025 0015 0025

Hedefe youmlnelik işler z -2000 -2640 -2449

p 0046 0008 0014

Kişisel performans

standartlarını karşılar

z -2449 -2460 -2449

p 0014 0014 0014

53

Tablo 414 (Devam) İşe Giren Bireylerde OPHI-II Alt Başlıklarının ve Maddelerinin

Muumldahale Oumlncesi Muumldahale Sonrası ve Takip Verilerinin Karşılaştırılması

Sorumlulukları iccedilin zaman

organize eder

z -2236 -1947 -1342

p 0025 0052 0180

İlgilere katılım z -2236 -2428 -2449

p 0025 0015 0014

Geccedilmişte tamamlanmış

roller

z -1732 -1633 -1414

p 0083 0102 0157

Geccedilmişte suumlrduumlruumllen

alışkanlıklar

z -1000 -1000 -1832

p 0317 0317 0492

Geccedilmişte başarılmış

memnuniyet

z -1000 -1342 -1000

p 0317 0180 0317

Aktivite Ccedilevresi z -2539 -2533 -2539

p 0011 0011 0011

Ev yaşamı goumlrevler z -1732 -1857 -1732

p 0083 0063 0083

Temel uumlretici goumlrevler z -2236 -2588 -2588

p 0025 0010 0010

Serbest zaman goumlrevler z -1414 -1342 -1342

p 0897 0180 0180

Ev yaşamı sosyal grup z -1732 -2000 -1000

p 0083 0046 0317

Temel uumlretici sosyal grup z -2449 -2456 -2530

p 0014 0014 0011

Serbest zaman sosyal grup z -1414 -2070 -2236

p 0157 0038 0025

Ev yaşamı fiziksel alan z -1732 -1857 -1857

p 0083 0063 0317

Temel uumlretici fiziksel alan z 0000 -1604 -1604

p 0987 0109 0109

Serbest zaman fiziksel

alan

z -1000 -1633 -1342

p 0317 0102 0180

Bonferroni duumlzeltmesi ardından elde edilen anlamlılık duumlzeyi plt0016 MOuml Muumldahale oumlncesi MS Muumldahale sonrası T

Takip

54

Katılımcı 4

Cinsiyet K

Yaş 35

Teşhis İşitme engelli (cihaz kullanıyor yuumlz yuumlze iletişim kurabiliyor)

Eğitim-ccedilalışma geccedilmişi Accedilık lise mezunu accedilık oumlğretim sosyal hizmete başlamış

ancak kişisel nedenlerden dolayı bırakmış eğitim hayatına devam etmek istiyor ama

ccedilalışması gerektiğini belirtti

Daha oumlnce ccedilalışma deneyimleri mevcut İşten ayrılma sebeplerini işlerin ağırlaşması

oumlzel durumlar performans yetersizliği olarak belirtti Şuanda ccedilalışmama sebebini ise

uygun iş bulamadığı şeklinde accedilıkladı

Hikacircye Fiziksel şiddetten dolayı engelli duruma gelmiş Eşinden boşanmış 2 ccedilocuğu

var İkinci evliliğini yapmış Evlendiği kişinin de 2 ccedilocuğu var

Psikosoyal faktoumlrler Birey sıcakkanlı motivasyonu ccedilabuk kırılabiliyor ccedilalışma ile

ilgili durumlarla ilgili şikayet etme eğilimi var beklenmedik durumlarla ve geccedilmişle

başa ccedilıkma ve kendini doğru ifade etme ile igili problemler yaşadığı goumlzlemlendi

Muumldahale Grup muumldahalesi sonrası bireyde şikayet etme eğiliminin azaldığı işe daha

ccedilok odaklandığı geccedilmişi ile daha barışık hale gelip ailesi ile arasını duumlzeltmeye

ccedilalıştığı yaşamı ile ilgili hedefler koyabildiği goumlzlemlenmiştir

İş Satış danışmanı

Problemler Ccedilalışma koşulları iş arkadaşları ve muumlduumlr ile doğru iletişim kuramama

İş yeri ziyareti Bireyin belirttiği gibi muumlduumlruumln ve iş arkadaşlarının fazla iş yuumlkledikleri

goumlzlemlenmiştir İş veren ile goumlruumlşme talep edilmiş ancak reddedilmiştir Ccedilalışma

saatlerinin daha uygun olduğu daha rahat iletişim kurabileceği daha sakin bir ccedilalışma

ortamının olabileceği farklı firmalara danışman olarak başvurması oumlnerilmiştir Bir ay

sonra bu koşullara uyan bir kurumda ccedilalışmaya başlamıştır

İş Danışmanlık

İş yeri ziyareti Bireyin oumlnceliklerini belirleme planlama ve organize etme alanlarında

anlık kararsızlıklar yaşadığı goumlzlemlenmiştir Bunu duumlzeltmeye youmlnelik işe adapte

olana kadar bir suumlre oumlnce ve sonra bitmesi gereken işler şeklinde kontrol listesi

hazırlaması oumlnerilmiştir Oumlnceliğinin kuruma gelen kişileri karşılama ve yardımcı

olmak olduğunu netleştirip bu doğrultuda devam etmesi oumlnerilmiştir Birey ccedilalışırken

eğitim hayatına devam istediğini belirtmiştir Bunun iccedilin aktivite tekerleği uumlzerinden

55

guumlnluumlk hangi işlere ne kadar vakit ayırıldığı ccedilıkarılmış ve ders ccedilalışmak iccedilin her guumln

bir saat ayrılmıştır İlerleyen zamanlarda iş yaşamına adapte oldukccedila bu zamanı

artırabileceğine youmlnelik plan yapılmıştır

Zorlu iş goumlrevlerini uumlstlenme yaratıcı olma girişkenlik ve etkili iletişim alanlarında

da ccedilekingen davrandığı goumlzlemlenmiştir Birey bu problemleri KAPOumlde de

belirtmiştir Bireye grup muumldahalesi iccedilerisinde ki ccedilalışmalarımız hatırlatılmış ve

aslında yaptığı işin temel gereksinimlerinin girişkenlik ve iletişim olduğu

goumlsterilmiştir Bunu sevdiği ve yapabildiğini goumlstermek iccedilin birey bir muumlşteri ile

iletişime geccediltikten sonra karşılıklı olarak bireyin performansı tartışılmıştır Yine grup

muumldahalesinde yaptığımız gibi ihtiyaccedillarını ve isteklerini doğru bir şekilde dile

getirdiğinde işveren ve iş arkadaşları ile olan iletişiminin artacağı hatırlatılmıştır İşe

yeni başladığı iccedilin kendisine biraz zaman tanıması istenmiştir

Katılımcı 7

Cinsiyet E

Yaş 22

Teşhis Ortopedik engel (sağ torakal C skolyoz)

Eğitim-ccedilalışma geccedilmişi Duumlz lise mezunu ccedilalışma geccedilmişi yok Eğitim hayatına

devam etmek istemediğini ama ne iş yapabileceğini bilmediğini ifade etti

Hikacircye Konjenital skolyozu mevcut ailesi ile yaşıyor eğitim hayatından

hoşlanmıyor rutininden bahsederken fal bakmayı sevdiğini ve evde fal ccedileşitleri ile

ilgili kendini geliştirdiği oumlğrenildi

Psikosoyal faktoumlrler Birey sıcakkanlı mutlu ve ccedilalışmaya youmlnelik motivasyonu vardı

Sosyal olarak arkadaş ccedilevresi var ve aile bireyleri ile arası iyi

Muumldahale Grup muumldahalesi sonrası bireyde yaşamı ile ilgili hedefler koyabildiği ve

ccedilalışmak istediği alana karar verdiği goumlruumllmuumlştuumlr

İş Falcı

Problemler Ağrılarının olduğunu ifade etmiştir

İş yeri ziyareti Ccedilalışma ortamı ziyaret edildiğinde bireyin ağrılarının uygun olmayan

masa ve sandalyeden olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Bunun iccedilin bireye uygun masa sandalye

oumllccediluumlleri hesaplanmış ve bu oumllccediluumllerde masa sandalye alması oumlnerilmiştir Bel ve ayak

desteğinin oumlnemli olduğu belirtilmiş bunlara hemen ccediloumlzuumlm uumlretilmiştir Eğrilik sol

tarafa doğru olduğu iccedilin bireyin sol tarafta duvar olan bir masaya geccedilmesi ve omuz

56

seviyesinde bir raf takılıp kartları oradan accedilması her zaman bunu yapamasada sol

kolunu daha aktif olarak kullanması ve guumln iccedilerisinde fizyoterapistinin verdiği

egzersizleri yapmaya oumlzen goumlstermesi oumlnerildi Ccedilalışma performansı ile ilgili bir

problem goumlzlemlenmemiştir

Katılımcı 8

Cinsiyet E

Yaş 26

Teşhis Ortopedik engel (vertebra fraktuumlruuml spinal kord yaralanması T12- L2)

Eğitim-ccedilalışma geccedilmişi Yuumlksekokul muhasebe ve vergi boumlluumlmuuml mezunu Daha oumlnce

baba mesleği olan izolasyonculuk yapmış İşten ayrılma sebebi kaza geccedilirmesi

Hikacircye Birey iş kazası geccedilirmiş urge inkontinansı ve dorsifleksiyon kaybı mevcuttur

İnkontinans iccedilin ilaccedil kullanmakta ve dorsifleksiyon kaybı iccedilin de ayak bileği ortezi

kullanmaktadır

Psikosoyal faktoumlrler Kaza sonrası karışık anksiyete bozukluğu goumlruumllmuumlş ve tedavi

edilmiştir Şu an da maneviyatı yuumlksek olduğu iccedilin durumunu kabul etmiş ve bu

doğrultuda yaşamını suumlrduumlrmek istediğini belirtmiştir Ailesi ile iletişimi iyi ve

yardımsever bir insan Boş zamanlarında kuzeninin internet kafesine giderek ona

yardım ediyor

Muumldahale Grup muumldahalesi sırasında kendisine tek hedef aile kurmak olarak

belirlemiştir Ancak mevcut durumda bunu yapamayacağını oumlnce bir iş sahibi olması

gerektiğini ifade etmiştir Bireye oumln lisans tamamlama ya da EKPSSrsquoye hazırlanma

gibi eğitimi suumlrduumlrmeye youmlnelik hedefler belirtilmiştir fakat birey oumlnceliğini aile

kurmak olarak tekrar etmiştir Buumlro memurluğu muhasebe elemanı insan

kaynaklarına yardımcı eleman gibi meslekler hedef olarak belirlenmiştir

İş Oumln muhasebeci

Problemler İşinden memnun olduğunu ancak ulaşım ile ilgili problem yaşadığını

belirtmiştir

İş yeri ziyareti Bireyin ccedilalıştığı kurumun servis imkanı olmadığı iccedilin yuumlruumlme-ulaşım

aracı kullanma-ulaşım aracı değiştirme şeklinde onu yoran bir işe ulaşma rutininin

olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Ccedilalışma ortamı ziyaret edildiğinde bireyin ağrılarının uygun

olmayan masa ve sandalyeden olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Bireyin ehliyeti vardır ancak araba

57

kullanmaktan ccedilekindiğini ifade etmiştir Uygun olduğu zamanlarda merkezimize

gelerek suumlruumlcuuml rehabilitasyonuna alınmıştır Alt ekstremite reaksiyon hızı ve trafik risk

algısı uumlzerine ccedilalışılmıştır Rehabilitasyon sonrası otomatik vites araba alıp ccedilalışma

hayatını suumlrduumlrmeye devam etmiştir Bireyin kendini geliştirmeye accedilık olduğu yaptığı

işten keyif almaya başladığı goumlzlemlenmiştir Yuumlkselmek istediğini ifade etmiş ve bu

doğrultuda lisans tamamlama iccedilin girişimlerde bulunacağını belirtmiştir Ccedilalışma

performansı ile ilgili bir problem goumlzlemlenmemiştir

Katılımcı 10

Cinsiyet K

Yaş 26

Teşhis İşitme engelli (yardımcı cihaz kullanıyor dudak okuyabiliyor yazarak iletişim

kuruyor)

Eğitim-ccedilalışma geccedilmişi Lise mezunu ccedilalışma geccedilmişi yok İyi derecede ccedileşitli

bilgisayar programlarını kullanabilmektedir

Hikaye Konjenital olan engelinin hayatı boyunca onu olumsuz etkilemediğini

belirtmiştir

Psikosoyal faktoumlrler Ailesi ile iletişimi iyi sosyal ccedilevresi-hobileri var geccedilmiş

yaşantısından memnun ve ccedilalışmak iccedilin motivasyonu yuumlksek (aile ccedilok koruyucu

ccedilalışmasını ccedilok istemiyorlar)

Muumldahale grup muumldahalesi sonrası kendini daha doğru ifade edebildiği aktif dinleme

suumlresinin arttığı bağımsız hedefler koyabildiği ve hobilerine katılımının arttığı

goumlzlemlenmiştir

İş Kurum memurluğu

Problemler İşinden memnun olduğunu belirtmiştir

İş yeri ziyareti Bireyin ccedilalıştığı kurum ziyaret edildiğinde masa başında kayıt-kontrol-

veri aktarma goumlrevlerinin olduğu muumlduumlr ve iş arkadaşları ile olan iletişiminin de iyi

olduğu goumlzlemlenmiştir Ccedilalışma performansı ile ilgili bir problem

goumlzlemlenmemiştir

Katılımcı 11

Cinsiyet K

Yaş 28

Teşhis İşitme engelli (yardımcı cihaz kullanarak yuumlz yuumlze iletişim kurabiliyor)

58

Eğitim-ccedilalışma geccedilmişi Grafik tasarım boumlluumlmuuml yuumlksek lisans mezunu ccedilalışma

geccedilmişi yok

Hikacircye Konjenital işitme engelli hayatını olumsuz etkilediğini duumlşuumlnmuumlyor ancak

diğerleri ile iletişim kurmakta geccedilmişte ve şimdi telaffuzu duumlzguumln olmadığı iccedilin

ccedilekindiği goumlzlemlenmiştir

Psikosoyal faktoumlrler Ailesi ile iletişimi iyi motivasyonu yuumlksek ccedilekingen

Muumldahale Grup muumldahalesi sonrası daha girişken olduğu kendine guumlveninin arttığı

hedeflerine ulaşmak iccedilin motivasyonunun arttığı goumlzlemlenmiştir

İş Grafik tasarımcısı

Problemler İşinden memnun olduğunu belirtmiştir

İş yeri ziyareti Birey bir yayınevinde grafik tasarımcısı olarak işe girmiştir İş veren

ve iş arkadaşları ile iletişiminin iyi olduğu sosyal katılımının arttığı kendini

geliştirmek iccedilin hedef koyduğu eğitm hayatına devam etmek iccedilin girişimlerde

bulunduğu goumlruumllmuumlştuumlr Ccedilalışma performansı ile ilgili bir problem

goumlzlemlenmemiştir

Katılımcı 12

Cinsiyet E

Yaş 26

Teşhis Kronik engel (kalp yetmezliği)

Eğitim-ccedilalışma geccedilmişi Meslek lisesi yiyecek iccedilecek hazırlama boumlluumlmuumlnden mezun

Ccedilalışma geccedilmişi yok

Hikacircye Konjenital kalp yetmezliği mevcut olup efor dispnesi var Hastalığı aktif

sosyal katılımını olumsuz etkilemektedir Mezun olduğu boumlluumlmuuml sevmekte ancak

yapabileceği konusunda endişeleri vardır

Psikosoyal faktoumlrler Sosyal ccedilevresi ailesinden oluşuyor ccedilekingen ccedilalışma hayatı ile

ilgili endişeleri var ama ccedilalışmak istiyor

Muumldahale Grup muumldahalesi sonrası ccedilekingenliğinin azaldığı kendini daha rahat ifade

edebildiği ccedilalışmak iccedilin motivasyonunun arttığı goumlzlemlenmiştir

İş Aşccedilı

Problemler Ccedilalışma koşulları ile ilgili olarak kalp hastası olduğu iccedilin yorulduğundan

bir guumln iyi performans goumlsterirken bir guumln işe gitmek istemediğini ifade etmiştir

59

İş yeri ziyareti İş veren ile de goumlruumlşuumllerek molalarının az ve sık olarak duumlzenlenmesi

oumlnerilmiştir Kişiye kesme doğrama gibi işlemler yaparken oturarak yapması

molalarını mutfak dışında geccedilirmesi ağır tencereleri kaldırmak iccedilin ccedilalışma

arkadaşlarının desteğini alması oumlnerilmiştir Ccedilalışma performansı ile ilgili zorlu iş

goumlrevlerini uumlstlenme basamağında duumlşuumlk performans goumlsterdiği goumlzlemlenmiştir Efor

dispnesinden dolayı muumldahale bu performans basamağını azaltmaya youmlnelik

şekillendirilmiştir Bireyin işin kalitesi ve goumlsterdiği ccedilaba işveren tarafından yeterli

bulunduğu iccedilin bu alan bir problem teşkil etmemektedir

Katılımcı 15

Cinsiyet K

Yaş 25

Teşhis Mental ve emosyonel engel (şizofreni)

Eğitim-ccedilalışma geccedilmişi İlkokul mezunu olup daha oumlnce iş deneyimi

bulunmamaktadır

Hikacircye Negatif belirtilerin kontrol altına alınması ile guumlnluumlk yaşamında bağımsızlığı

artmış Eğitim hayatını ailevi nedenlerden dolayı bırakmış Aile ile birlikte vakit

geccediliriyor Ev işlerine yardım ediyor Tek başına yaptığı bir aktivitesi bulunmamakta

Psikosoyal faktoumlrler İccediline kapanık kendini ifade etmekten ccedilekingen girişken

olmayan bir yapısı mevcut ccedilevresel faktoumlrlerden dolayı ccedilalışmak istiyor

Muumldahale Grup muumldahalesi sonrası girişkenlik becerilerinin ccedilalışmak iccedilin

motivasyonun arttığı kendini ifade etmeye ccedilalıştığı goumlzlemlenmiştir

İş Kafede yardımcı personel

Problemler Birey iş arkadaşlarının onun ile ilgili soumlylemlerinden rahatsızlık

duyduğunu belirtmiştir

İş yeri ziyareti İş arkadaşları ve işveren ile goumlruumlşuumllduumlğuumlnde siparişleri karıştırdığı

dalıp gittiği şeklinde problemler belirtmişlerdir İş verenin de desteği ile masalar

numaralandırılmış ve bireye de numaraların olduğu kartlar hazırlanmıştır Birey

siparişi mutfağa iletirken ve siparişi alırken bu kartlar aracılığı ile yapması istenmiştir

Muumlşterilerden sipariş aldıktan sonra da tek tek siparişleri teyit etmesi istenmiştir

Bireyin kafeye bağlılığını arttırmak ve dikkat uumlzerine ccedilalışmak iccedilin her akşam

fişlerden o guumln hangi uumlruumlnden ne kadar sipariş verildiğini hesaplaması istenmiştir Bu

hem bireyin dikkatini arttırmış hem de guumlnduumlz sipariş alırken daha ccedilok odaklanmasını

60

sağlamıştır İş veren ve iş arkadaşları isteklerini net gerekirse yazarak ifade etmeleri

istenmiş Guumln iccedilerisinde sıralı olarak bireye dikkat etmeleri dalıp gitme gibi

durumlarda soumlzel olarak uyarılması oumlnerilmiştir

Katılımcı 16

Cinsiyet K

Yaş 37

Teşhis Kronik engel (epilepsi)

Eğitim-ccedilalışma geccedilmişi İlkokul mezunu olup daha oumlnce kuafoumlrde yardımcı eleman ve

sekreter olarak ccedilalışmıştır Uzun yıllar sekreter olarak ccedilalıştığı kişinin oumlluumlmuumlnden

dolayı işinden ayrılmıştır

Hikacircye Ailevi faktoumlrlerden dolayı eğitim hayatına devam edememiştir Boşanmış

olup 2 ccedilocuk annesidir Kızlarından biri babası ile yaşarken diğeri kendisi ile beraber

kalmaktadır Buumlyuumlk kızı ile iletişimle ilgili problemler yaşamaktadır Kuumlccediluumlk kızının

da derslerine yardım etmek istemekte fakat yeterli olamadığını ifade etmektedir Birey

hastalığı ile ilgili iş başvurularında olumsuz deneyimler yaşadığını ve noumlbetlerinin

duumlzensiz olmasının onu korkuttuğunu ifade etmiştir

Psikosoyal faktoumlrler Ccedilalışma motivasyonu yuumlksek ancak ccedilabuk pes etmeye youmlnelik

bir tutumu var Buumlyuumlk kızı ile iletişim problemi mevcut ccedilalışma hayatının kuumlccediluumlk kızı

ile geccedilireceği vakti olumsuz etkileyeceğini duumlşuumlnuumlyor

Muumldahale Grup muumldahalesi sonrası kızları ile iletişimini artırdığı kendi

sorumluluklarını netleştirip geri kalanları kabul etmeye youmlnelik bir tutum sergilediği

hastalığını insanlara daha doğru anlatabildiği ihtiyaccedillarını karşı tarafa daha net ifade

edebildiği goumlzlemlenmiştir

İş Ağda-makyaj

Problemler Birey kişisel olarak yuumlkselmek istediğini popuumller uygulamalar uumlzerine

kursa gitmek istediğini kendi yerini accedilmak istediğini ancak parasının olmadığını

belirtmiştir

İş yeri ziyareti Birey ile beraber oumlncelikleri belirlenmiştir Kurslara katılım iccedilin

gereken parayı kazanana kadar burada devam etmesi ve sadece kira verebileceği başka

bir kuafoumlr araştırması oumlnerilmiştir Uumlccedil hafta iccedilerisinde boumlyle bir yere geccediliş yapmıştır

Birey ile para youmlnetimi ccedilalışılmış ve hedeflere ulaşmak iccedilin plan yapılmıştır İşyerinin

eve yakın olması bireyin kuumlccediluumlk kızı ile ilgilenmesini olumlu youmlnde etkilemiştir

61

Ccedilalışma ortamının guumlvenliği iccedilin koumlşeli yerler suumlnger ile kaplanmış ve iccedileride muumlşteri

olmadığı zamanlarda kapıyı accedilık tutması oumlnerilmiştir İşveren ve diğer ccedilalışanları

hastalığı ile ilgili bilgilendirmesi oumlnerilmiştir Parlamaların oumlnlenmesi ve noumlbetleri

tetiklememesi iccedilin ortam aydınlatmasının led ışık ya da doğal ışık veren aydınlatmalar

ile değiştirilmesi oumlnerilmiştir Ccedilalışma performansında bir problem

goumlzlemlenmemiştir

62

5TARTIŞMA

Ccedilalışmamızda engelli bireylerin ccedilalışma becerileri ve aktivite duumlzeyleri KAPOuml

OPHI-II ve aktivite goumlzlemi ile değerlendirilerek ccedilalışma performanslarını

geliştirmek amacıyla mesleki rehabilitasyon uygulanmıştır Grup muumldahalesi şeklinde

başlayan uygulama bireylerin ccedilalışma performansı alt başlık maddelerinden

girişkenlik geri bildirimleri kabul etme ve kendini duumlzeltme etkili iletişim

sorumluluk goumlsterme esneklik goumlsterme aşırı olumsuzluk goumlsterme gibi grup

etkileşim becerilerinin dahil olduğu alanlarda gelişme goumlsterdikleri goumlruumllmuumlştuumlr

Bireylerin başlangıccedilta grup muumldahalesi sırasında kendilerini ifade etmekten

ccedilekindikleri paylaşmak istemedikleri ancak zaman iccedilerisinde gruba katılıma istekli

oldukları goumlzlemlenmiştir Grup iccedilerisinde bireylerin farklı deneyimlere sahip olması

bireylerin birbirlerini olumlu youmlnde etkilemesini sağlamıştır Grup muumldahalesi sonrası

bireylerin ilgi alanlarını keşfedebildikleri yaşamı anlamlandırmalarının olumlu youmlnde

değiştiği aktivite seccedilimleri yapabildikleri ve sorumluluk duygularının arttığı

goumlzlemlenmiştir Grup muumldahalesi oumlncesi ve sonrası karşılaştırmalarında ccedilalışma

performanslarında artış olduğu bulunmuş ancak işe giren ve girmeyen bireylerin

muumldahale oumlncesinde ve sonrasında gruplar arası fark bulunmamıştır

Engelli bireylerin istihdam sorunları duumlnyada ve uumllkemizde guumlncelliğini

koruyan bir problemdir (14) Ccedilalışmak ekonomik kazanccedil yanında topluma tam

katılım ve psikososyal ihtiyaccedilların karşılanması iccedilin oumlnemli olduğu gibi engelli

bireyler iccedilin de aynı oumlneme sahiptir (114) Literatuumlre goumlre engelli bireylerin mesleki

rehabilitasyon sonrası ccedilalışma hayatına katılımlarını cinsiyet faktoumlruumlnuumln etkilemediği

ancak daha iyi istihdam sonuccedillarına ulaşmada genccedil bireylerin daha avantajlı oldukları

belirtilmiştir (113) İstatistiklere bakıldığında ise cinsiyetin oumlnemli bir değişken

olduğu goumlruumllmektedir (4) Carter ve arkadaşları genccedil yetişkin engelli bireylerde iş

deneyimlerinin olmasının ve cinsiyetin eğitim sonrası istihdam edilme durumlarını

etkilediğini yaş ırk ve engel tuumlruumlnuumln etkilemediğini bulmuşlardır(114) Rogers ve

arkadaşlarının (115) mesleki olarak hazır olan bireylerin demografik bilgilerini

karşılaştırdıkları ccedilalışmada iş deneyiminin istihdam sonuccedillarıyla ilişkili olmadığı

bulunmuştur

63

Ccedilalışmamıza katılan 13 kadın 7 erkek bireyden 8rsquo i işe girmiştir İşe girenlerin

5rsquo i kadın 3rsquo uuml erkektir Sayı olarak işe giren kadın sayısının erkeklere goumlre daha fazla

olmasına karşılık cinsiyet faktoumlruumlnuumln istihdam edilme durumlarını etkileyip

etkilemediğine youmlnelik yeterli bir kanıt oluşamamıştır İşe giren bireylerin 3rsquo uumlnuumln

geccedilmiş iş deneyimi varken 5rsquo inin geccedilmiş iş deneyimi yoktur İşe giren bireylerin

ccediloğunluğunun geccedilmiş iş deneyimlerinin olmamasından dolayı işe girme ile geccedilmiş iş

deneyiminin ilişkili olmadığı duumlşuumlnuumllmektedir

Mcfadden ve arkadaşları (116) aktivite temelli mesleki değerlendirmelerle

ilgili yaptıkları bir derlemede ergoterapistlerin gerccedilek iş goumlrevlerinde ccedilalışma

performansının oumllccediluumlleceği araccedilların geliştirilmesine olan ihtiyaccediltan bahsetmişlerdir

Gross ve arkadaşları (117) iş becerilerinin performansa dayalı değerlendirmelerinin

daha doğru bir yaklaşım olacağı sonucuna varmışlardır

Ccedilalışmamızda bireylerin ccedilalışma performansları yapılandırılmış bir aktivite

uumlzerinde goumlzlem aracılığı ile değerlendirilmiştir Ccedilalışmada işe giren bireylerin simuumlle

edilmiş iş aktivitesi uumlzerinden değerlendirilmesi sırasında goumlzlenen guumlccedilluuml ve guumlccedilsuumlz

yanlar işe girdiklerinde de karşılaştıkları problemlerle eşleşmiştir Bu nedenle

bireylerin sonunda bir uumlruumln elde edilen simuumlle aktivite uumlzerinden performanslarının

goumlzlemlenmesinin bireylerin gerccedilek iş aktivitelerinde yaşayabilecekleri sorunları

belirlemede faydalı olduğu duumlşuumlnuumllmektedir

Birccedilok ccedilalışma oumlzellikle işe geri doumlnuumlşlerde fonksiyonel kapasite oumllccediluumlmuumlnuumln

belirleyici bir faktoumlr olmadığını goumlsterirken bireylerin guumlnluumlk yaşam aktivitelerindeki

performanslarını cinsiyet medeni durum ve fonksiyonel kapasiteye goumlre daha

belirleyici bir faktoumlr olarak bulmuşlardır (118-123) Brouwer ve arkadaşları (124) kas

iskelet yaralanması olan bireylerin işe geri doumlnuumlşleri ile oumlz yeterlilik arasında ilişki

olduğunu saptamışlardır

Bireyler KAPOumlrsquo de en ccedilok uumlcretli iş alanında sorun ve hedef belirtmişlerdir

Diğer performans alanlarında belirttikleri hastalık youmlnetimi toplum iccedilinde stres

youmlnetimi iletişim yeni insanlarla tanışma ve arkadaş edinme problemlerinin ccedilalışma

performansı değerlendirmesindeki planlama ve organize etme etkili iletişim şikayet

etme esneklik goumlsterme alanlarında goumlzlemlenen problemleri desteklediği

duumlşuumlnuumllmektedir Ccedilalışmamızda iş yaralanması sonrası işe doumlnmeyi planlayan ve işe

girebilen bir katılımcı bulunmaktadır katılımcının işe geri doumlnuumlşuumlnuuml etkileyen en

64

oumlnemli faktoumlruumln engelini kabul etmesi ve ccedilalışmak iccedilin motivasyonunun yuumlksek

olması yani oumlz yeterliliğin yuumlksek olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Bireyin guumlnluumlk yaşam

aktivitelerinde bağımsız olması onun guumlccedilluuml yanı olup yeni bir aktivite kimliği

kazanmasını oumlnemli oumllccediluumlde etkilemiştir Muumldahale sonrası bireyin hem aktivite kimliği

hem de aktivite yeterliliği alanlarında gelişme goumlsterdiği goumlruumllmuumlştuumlr Bireyin

muumldahale sonrası işe girmesinde kendine hedef koyup oumlnceliklendirebilmesinin

yaşam tarzından memnuniyetini suumlrduumlrmesinin beklentilerine youmlnelik ccedilalışan roluuml

kazanmak istemesinin ve bunun iccedilin planlama yapmasının etkili olduğu

duumlşuumlnuumllmektedir Bireyin kendine uygun bir iş bulması ve işinden memnun olması

muumldahalemizin etkinliği accedilısından oumlnemli bir sonuccediltur Bireyin işe ulaşım ile ilgili

problem yaşaması ve bu alana muumldahale edilmesi bireyin işini suumlrduumlrmesinde

desteklenmesini sağlamış ve ccedilalışma performansına da olumlu bir şekilde yansımıştır

Michon ve arkadaşlarının (113) psikososyal problemi olan hastalarda mesleki

rehabilitasyon sonrası istihdam sonuccedillarının belirlenmesine youmlnelik yapılan derlemede

iş ile oumlz yeterlilik ve ccedilalışma performansının ilişkili olduğu ccedilalışma oumlykuumlsuuml ve

semptom şiddetine goumlre ccedilalışma performansı sonuccedillarının daha iyi istihdam sonuccedilları

verdiği bulunmuştur

Ccedilalışmamızda bireylerin aktivite yeterliliği alanında muumldahale oumlncesi ve

sonrası yaşam tarzından memnuniyeti koruma hedef belirleme ve buna youmlnelik plan

yapma sorumlulukları iccedilin zaman organize etme ilgilere katılımlarının arttığı

bulunmuştur Ancak işe giren ve girmeyen bireylerin muumldahale oumlncesi ve sonrası

aktivite yeterliliğinin karşılaştırılmasında bir fark bulunamamıştır Bunun nedeninin

işe girmeyen bireylerin oumlncelikli hedeflerinin farklı olmasından kaynaklandığı

duumlşuumlnuumllmektedir Bu durumun bireylerin aktivite yeterliliklerinin duumlşuumlk olmasından

değil hedef belirleme ve buna youmlnelik plan yapma becerilerinde olumlu gelişme

olmasından kaynaklandığı duumlşuumlnuumllmektedir

Cook ve arkadaşları (125) ciddi psikososyal problemi olan bireylerde işe geccediliş

programı sonrası olumlu istihdam sonuccedilları ile sosyalleşme arasında oumlnemli bir ilişki

bulmuşlardır Verhoef ve arkadaşları (126) mesleki rehabilitasyon sonrası bireylerin

sosyal katılımlarının artmasını bireylerin otonomi ve bağımsızlık becerilerinin artması

ile ilişkilendirmişlerdir Bireylerin iş hayatına başlamaları muumldahalenin oumlnemli bir

65

sonucu olarak goumlruumllmuumlş ve diğer performans alanlarında da bireyleri desteklediği

bulunmuştur

Ccedilalışmamızda aktivite ccedilevresi alanında muumldahale oumlncesi ve sonrası gelişme

olduğu bulunmuştur Bireylerin ev yaşamında daha fazla sorumluluk uumlstlendikleri

bununla beraber evde yaşayan bireylerle etkileşimlerinin arttığı goumlzlemlenmiştir Grup

muumldahalesindeki etkileşim becerilerinin ve aktivite dengesi ccedilalışmasının bireyleri bu

alanda desteklediği duumlşuumlnuumllmektedir İşe giren bireylerde hem iş ccedilevresinde hem de

aile yaşantısında sosyalliklerinin artması bireylerin aktivite dengelerini

suumlrduumlrmelerine yardımcı olduğu ve ccedilalışma performanslarını olumlu youmlnde etkilediği

goumlzlemlenmiştir

Kronik hastalığa sahip birccedilok kişi işinde başarılı iken birccedilok kişi de ccedilalışma

performansı ve iş ile ilgili problemler yaşadıklarını belirtmişlerdir Varekamp ve

arkadaşları (127) işyerinde yapılacak uyarlamaların bu problemleri iş kaybını ve

hastalıkları oumlnlemek iccedilin bir ccediloumlzuumlm olabileceğini soumlylemişlerdir Romatoid artrit

diyabet ve işitme kaybı olan bireylerle yapılan ccedilalışmalarda hastalığı kabul etme ve

işveren ile iyi ilişkiler kurmanın hastalık ile başa ccedilıkma deneyimlerini olumlu youmlnde

etkilediğini belirtmişlerdir (127-130)

Ccedilalışmamızda bireylerin guumlccedilluuml ve zayıf youmlnlerini belirlemeye youmlnelik eğitim

grup iccedilerisinde paylaşımın ve geri bildirim vermenin desteklenmesi ve problem ccediloumlzme

becerilerinin ccedilalışılması bireyleri diğerleriyle olan iletişim zorlu problemlere yaratıcı

ccediloumlzuumlmler uumlretebilme ccedilatışmalarla başa ccedilıkmada daha doğru tepkiler verme

konularında desteklediği goumlzlemlenmiştir Grup muumldahalesi sırasında ccedilatışma yaşayan

bireylerin sorunlara girişimci bir yaklaşım sergileyerek ilişkilerini suumlrduumlruumllebilir hale

getirdikleri goumlzlemlenmiştir İşe giren bireylerde işverene ihtiyaccedillarını doğru bir

şekilde aktarmanın ve diğer ccedilalışanları durumları ile ilgili bilgilendirmenin ccedilalışma

performanslarını olumlu youmlnde etkilediği goumlzlemlenmiştir

Waddell ve arkadaşlarının (65) mesleki rehabilitasyon ile ilgili yaptıkları

ccedilalışmada yaygın sağlık problemlerinin uzun doumlnemde kapasite kaybı ve

semptomların artmasından dolayı emeklilik gibi olumsuz sonuccedillara neden olduğunu

belirterek bunların derecelendirilmiş aktivite muumldahalesi ve bilişsel davranışccedilı terapi

uygulamaları ile kontrol edilebilecek sorunlar olduğunu soumlylemişlerdir Varekamp ve

arkadaşları (128) kronik hastalığa sahip bireyleri işyerinde guumlccedillendirme amacı ile

66

yaptıkları ccedilalışmada ccedilalışanların işlerini daha sağlıklı bir şekilde suumlrduumlrebilmeleri iccedilin

yapmaları gerekenleri ccedilıkarmışlardır Guumlccedillendirme ccedilalışması bireylerin hastalıkları

ihtiyaccedilları ve değerleri ile ilgili farkındalıklarını artırmak hedef belirleme sorumluluk

alma problem ccediloumlzme ve iletişim becerilerinin ccedilalışılmasını iccedilermektedir (127131)

Ccedilalışan bireylerin yapması gerekenler kendi becerileri hakkında gerccedilekccedili fikirlere

sahip olma oumlzguumlvenli bir şekilde kendini savunabilme karşılıklı anlayış ccedilerccedilevesinde

işveren ve iş arkadaşları ile ilişkileri suumlrduumlrebilme fırsat hak ve goumlrevleri ile ilgili

bilgi edinme başkalarına danışma ve ihtiyaccedil duyduğu uyarlamalara youmlnelik fikir

paylaşımı yapma muumlşteri odaklı bir şekilde işini organize etme ve iş dışında sosyal

bir yaşam suumlrduumlrebilme olarak bulunmuştur (127)

Ccedilalışmamızda işe giren bireyler bireysel olarak sorun belirttikleri alanlarda

desteklenmiş ve değerlendirilmişlerdir İşe giren bireylerin becerileri doğrultusunda iş

seccediliminde bulundukları kendilerini daha rahat ifade edebildikleri sosyal becerilerinin

ve aktivite uyarlaması ile ccedilalışma motivasyonlarının arttığı goumlzlemlenmiştir Grup

muumldahalesinde hastalık hikayelerini anlatma ve girişkenlik becerisi iccedilin yapılan

aktivitelerin bireyleri oumlzguumlvenli bir şekilde kendini ifade etme ve yardım isteme

becerilerinde desteklediği duumlşuumlnuumllmektedir

Verhoef ve arkadaşları (126128) fiziksel engelli genccedil yetişkin bireylerde iş

başında (at work) ismi verilen mesleki rehabilitasyon uygulaması

gerccedilekleştirmişlerdir Muumldahale 1 yıl suumlren grup ve bireysel uygulamaları iccedilerisinde

barındıran iş koccedilu ve ergoterapistlerin dahil olduğu bir uygulamadır Grup muumldahalesi

iccedilerisinde aktivite dengesi engelli birey olarak ccedilalışma deneyimleri ccedilalışma hayatında

hastalık youmlnetimi uygun iş arama iş goumlruumlşmesi gibi becerilerin eğitimi yer

almaktadır Grup muumldahalesi sonrası iş koccedilları ve ergoterapistler ile olan goumlruumlşme

devam edip danışmanlık işe yerleştirme iş koccedilluğu aktivite dengesi iş ve iş ccedilevresi

uyarlamaları gibi uygulamalar bireysel olarak 1 yıl boyunca suumlrmektedir Uumlretkenlik

aktivitelerinde bireylerin en ccedilok belirttikleri sorun iş bulma olarak bulunmuştur

Muumldahale sonrası bireyler iş saatleri duumlzenli iş yardım isteme iş goumlrevlerini organize

etme gibi sorunlar belirtmişlerdir Tuumlm aktivite performans alanlarında hem işe giren

hem de işe girmeyen bireylerde gelişme olduğu bulunmuştur

Ccedilalışmamızda muumldahale iccedileriği iş başında ismi verilen muumldahale

programından yararlanılarak hazırlanmıştır Verhoef ve arkadaşlarının (126) yaptığı

67

ccedilalışmadan farklı olarak grup muumldahalesi sonrası bireylere değerlendirmeler

uygulanmış ve 3 ay takip suumlresi sonucu işe yerleşen bireylere bireysel muumldahale

yapılmıştır Bu ccedilalışmaya paralel olarak bizim ccedilalışmamızda da buumltuumln bireyler uumlcretli

iş alanında ccedilalışmakla ilgili sorunlar belirtmişlerdir Bireylerin belirttikleri uygun iş

bulma iş arama sorunları dile getirme iletişim problemlerinde muumldahale sonrası

bireylerin kendi verdikleri puanlarda olumlu değişiklikler olduğu bulunmuştur

Ccedilalışma aktivitesinin engelli bireyler iccedilin oumlnemli olduğu ve bireylerin aktivite kimliği

ve yeterliliği oluşturmasına youmlnelik duumlzenlenen mesleki rehabilitasyonun bireylerin

aktivite performanslarını artırdığı bulunmuştur

İşe hazır olma durumu bireylerin guumlnluumlk yaşam aktivitelerindeki

performansını istek ve değerlerini iş arama motivasyonunu ve istenen işi etkin

yuumlruumltmedeki ccedilalışma performansını ve kariyer gelişim potansiyelini ifade etmektedir

(132133) Christian ve Claphamrsquoın (134) sığınma evinde kalan annelere duumlşuumlk benlik

saygısını artırmaya youmlnelik meslek oumlncesi beceri eğitimi vermişlerdir Grup ve

bireysel olarak iş goumlruumlşmesi uygun iş arama atoumllyelere katılım stresi azaltma ve

zaman youmlnetimi becerileri eğitimi verilmiştir Muumldahalenin benlik saygısını artırdığı

ve bireylerin işle ilgili hedef belirleyebildikleri bulunmuştur Psikososyal problemi

olan bireyler iccedilin yapılan bir mesleki hazırlık muumldahalesinde de farkındalık iletişim

problem ccediloumlzme iş iccedilin gerekli olan kognitif beceriler iş başvurusu iş arama iş

goumlruumlşmesi stresli durumlarla başa ccedilıkma adımları ccedilalışılmıştır Bireylerden toplanan

veriler kendilerini daha hazır hissettikleri davranış ve tutumlarının olumlu youmlnde

değiştiğini goumlstermiştir (135)

Ccedilalışmamızda benzer beceri eğitimleri interaktif grup tartışmaları rol oynama

aktiviteler ile desteklenerek verilmiştir Muumldahale sonrası bireylerin kendilerini daha

doğru ifade ettikleri engelleri ile ilgili ihtiyaccedillarını belirleyebildikleri grup

arkadaşları ile tartışma ve olumsuzluk belirtme gibi davranışların azalarak ccedilalışma

performanslarının arttığı bulunmuştur

Girişkenlik ve iletişim becerileri temel yaşam becerileri oumlrneklerindendir ve

temel yaşam becerilerindeki problemler engelli bireylerin sosyal katılımlarında

karşılaştıkları zorlukları artıran bir faktoumlr olarak kabul edilmektedir (136137) Bal ve

arkadaşlarının (138) iş başında ismi verilen muumldahalenin sonuccedillarını nitel olarak

tartıştıkları ccedilalışmada bireyler muumldahale programına girişkenlik ve accedilık soumlzluumlluumlk ile

68

ilgili eğitimlerin eklenmesinin gerektiğini belirtmişlerdir ve grup muumldahalesinin oumlz

yeterliliği geliştirdiğini ifade etmişlerdir Ccedilalışmalar girişken ve accedilık soumlzluuml olmanın iş

bulma ve suumlrduumlrmede oumlnemli olduğunu ve kronik sağlık problemi olan bireylerin bu

konuda desteklenmesi gerektiğini belirtmektedirler (139140) Bazı ccedilalışmalar engelli

bireylerin iş fırsatlarından dışlanmasını bireysel işlevlerden ziyade sosyal iş

ortamından kaynaklandığını belirtmekte ve sosyal iş ortamına daha yoğun muumldahale

edilmesi gerektiğini soumlylemektedirler (141-143) Bal ve arkadaşlarının (138) yaptığı

ccedilalışmada bireyler yaşam becerileri gelişiminin oumlnemini vurgularken oumlzel ccedilalışma

koşulları ccedilalışma ortamının duumlzenlenmesi işverenin tutumu gibi durumlarında

kendileri iccedilin oumlnemli olduğunu belirtmişlerdir

Ccedilalışmamızda mevcut ccedilalışmaların bu konudaki sonuccedillara dikkate alınarak

bireylerin eklenmesini istediği eğitimler iccedilin girişkenlik becerilerine youmlnelik

aktiviteler konulmuş ve her seansta bireylerin hem kendileriyle ilgili hem de

diğerleriyle ilgili geri bildirim vermeleri istenmiştir Muumldahale sonrası ccedilalışma

performansı maddelerinden girişkenlik geri bildirimleri kabul etme ve duumlzeltme

diğerleriyle iş birliği becerilerinde gelişme goumlsterdikleri goumlruumllmuumlştuumlr İşe giren

bireylerde genel olarak işverenlerin tutumunun olumlu olduğu bireylerin ihtiyaccedil ve

isteklerini doğru bir şekilde dile getirdikleri ve bu becerilerin ccedilalışma performanslarını

olumlu youmlnde etkilediği goumlzlemlenmiştir İşverenle ilgili problem yaşayan bir

katılımcımızın ccedilalışma performansıyla ilgili de problem yaşadığı bir sonraki iş

deneyiminde de bu sorunlardan kaynaklı olarak ccedilekingenlik goumlsterdiği

goumlzlemlenmiştir Ccedilalışmamızda bireylerin sorunlara yaklaşımlarının farklı olduğu ve

bunun bireyleri desteklediği ancak kişisel farklılıkların karşılaştırılmamasının

ccedilalışmanın bir limitasyonu olduğu ve ileriki ccedilalışmalarda eklenmesi gerektiği

duumlşuumlnuumllmektedir

Ccedilalışan roluuml bireyin iccedil potansiyelini yansıttığı gibi goumlrevlere katılım yoluyla

oluştuğu iccedilin dış potansiyeli de temsil eder İş verimliliğini sağlamak iccedilin iş ccedilevresinin

desteklenmesi bireyin otonomisinin gelişmesini sağlar Goumlrevin kişinin mevcut

becerilerine uygun olması kişinin motivasyonu ve yaptığı işi anlamlı bulması beden

ve zihin sağlığını olumlu youmlnde etkilemektedir (144145) Kronik hastalığa sahip

birccedilok kişinin en yaygın yaşadıkları sorun ccedilalışma performansı ile ilişkilidir Ccedilevresel

69

destek ve duumlzenlemeler ile engelli bireylerin rol yeterliliği sağlanıp ccedilalışma

performansları artırılabilir (146)

Ccedilalışmamızda işe giren bireylerin iş yerinde yaşadıkları problemlere youmlnelik

ergonomik duumlzenlemeler (masa sandalye yuumlksekliklerinin ayarlanması masa

duumlzeninin değiştirilmesi vb) ccedilevresel duumlzenlemeler (aydınlatma guumlvenlik) aktivite

uyarlaması molaların duumlzenlenmesi ulaşım ile ilgili muumldahale semptom youmlnetimi

ccedilalışma arkadaşlarının desteklemesine youmlnelik uygulamalar yapılmıştır Bu

uygulamalar sonrası yapılan değerlendirmelerde bireylerin ccedilalışma performanslarının

ve aktivite yeterliliklerinin olumlu youmlnde geliştiği goumlruumllmuumlştuumlr Ccedilevresel desteklerin

artırılması ile bireyler kendilerini daha iyi hissettiklerini belirtmişlerdir

İş katılımı bireylerin kendileriyle gurur duymalarını sağlayan ve benlik

saygılarını guumlccedillendiren bir kavramdır Kronik hastalığa sahip bireyler iccedilin iş sahibi

olmak yaşam kalitelerini olumlu youmlnde etkileyen oumlnemli faktoumlrler arasındadır (147-

149) Mesleki kimlik bireyler iccedilin oumlnemli bir yaşam roluuml olup işe katılım ile

gerccedilekleşmektedir (144150151152) Mesleki kimlik bireyin işle ilgili ilgi ve

becerilerini tanımlaması ve iş hedeflerine sahip olmasını tanımlamaktadır (151152)

İş tatmini goumlrev otonomisi goumlrev kimliği goumlrev ccedileşitliliği işveren ve diğer

ccedilalışanlarla uyum ccedilalışma koşulları ccedilalışma ortamının kuumlltuumlruuml gibi pek ccedilok faktoumlrle

ilişkili bir kavramdır (152153) Ccedilalışmalar iş tatminsizliğinin psikososyal problemlere

neden olduğunu oumlzellikle tuumlkenmişlik ile arasında oumlnemli bir ilişki olduğunu

goumlstermiştir (154155) Brown ve arkadaşları (85) iş memnuniyetini sağlamak ve iş

kayıplarının azalması iccedilin yaratıcılık anlamlı iş ccedilevresi oluşturma ve uumlretkenlik

alanlarında bireylerin desteklenmesi gerektiğini soumlylemektedirler

Ccedilalışmamız bireylerin aktivite kimliği oluşturmasını desteklemek iccedilin herkesin

farklı becerilere sahip olabileceğinin ve grup iccedilerisinde her bireyin bir roluumlnuumln

olduğunun goumlsterilmesi bireylerin kendi ilgi ve becerilerini tanımlayıp buna youmlnelik

hedef oluşturmalarına youmlnelik eğitimleri iccedilermektedir Muumldahale sonrasında bireylerin

aktivite kimliği bulgularında olumlu gelişme goumlsterdikleri bulunmuştur İşe giren

bireyler muumldahale oumlncesi KAPOumlrsquode uumlretici aktiviteler ile ilgili problemleri dile

getirirken işe girdikten sonra kendilerini geliştirmek ve eğitim hayatlarına devam

etmek gibi hedefler belirtmişlerdir Bu hedeflerin bireylerin işlerinden memnun

olduklarının bir goumlstergesi olduğu duumlşuumlnuumlluumlp bireyler tarafından da bu memnuniyet

70

doğrulanmıştır İşe giren bireylerin aktivite kimliği ve aktivite yeterliliklerinin artması

da yine bu memnuniyeti doğrulamıştır

Ccedilalışma hayatı iş goumlruumlşmesi ile başlar ve goumlruumlşme bireylerin takım ccedilalışma

becerileri ve sosyal problem ccediloumlzme becerilerine youmlnelikte sorular iccedilermektedir

(156157) Goumlruumlşmede temel beceriler verilen yanıtlar rahatlık goumlruumlnuumlm

goumlruumlşmecinin değerlendirmesini etkileyen faktoumlrlerdendir (158159) Elksnin ve

Elksinin (160) engelli bireylerde sosyal beceri eğitimi ihtiyacını belirlemeye youmlnelik

yaptıkları ccedilalışmada engelli bireylerde iş kayıplarının 90rsquoının sosyal iletişim

becerilerindeki problemlerden kaynaklandığını bulmuşlardır Dorothy ve arkadaşları

(161) otizm spektrum bozukluğu olan bireylerde iş goumlruumlşme becerilerini arttırmaya

youmlnelik multimedia aracılığı ile ilgileri belirleme iş bulma işi suumlrduumlrme gibi alanlarda

eğitim vermişler ve ccedilalışmanın sonunda bireylerin sorulara daha uygun cevaplar

verdiklerini bulmuşlardır Bonete ve arkadaşları (162) asperger sendromu olan

bireylerle işyeri uyumlandırması iccedilin kişilerarası problem ccediloumlzme becerisi grup eğitimi

uygulamışlardır Programın iccedileriği sendromun oumlzellikleri ve problem ccediloumlzme hakkında

bilgi verilmesi iletişim becerileri problem tanımlamak farklı bakış accedilıları olaylar

hakkında duumlşuumlnme genel ccediloumlzuumlmler sonuccedilların tartışılması ve en iyi ccediloumlzuumlmuumln

bulunması plan yapılması planın değerlendirilmesi ve hataların belirlenmesi suumlrecin

goumlzden geccedilirilmesinden oluşmaktadır Muumldahale sonrası kontrol grubu ile

değerlendirmeler arasında fark bulunmamıştır

Ccedilalışmamızda iş goumlruumlşmesine youmlnelik oumlzgeccedilmiş hazırlama işle ilgili

yaşanabilecek problemlere youmlnelik problem ccediloumlzme becerileri ccedilalışılmış ve rol oynama

şeklinde goumlruumlşmeler gerccedilekleştirilip grup uumlyeleri tarafından geri bildirimler verilip

bireylerin performansları tartışılmıştır Bu ccedilalışma ile bireylerin farkındalıklarının

arttığı ve yeri geldiğinde kendilerini olumlu bir şekilde savunabildikleri

goumlzlemlenmiştir

Li ve arkadaşlarının (163) kas iskelet sistemi yaralanması olan ccedilalışanlarda işe

hazırlık eğitimi programının etkinliğini değerlendirdikleri ccedilalışmada bireylerin

anksiyete ve stres duumlzeylerinin azaldığı bulunmuştur Grup ve bireysel muumldahaleyi

iccedileren 3 haftalık bir uygulama olup bireylerin psikososyal sorunlarına odaklanarak işe

hazır olma iş edinme meslek oumlncesi beceriler uygun iş davranışları iş goumlruumlşmesi

ağrı ve stres youmlnetimine youmlnelik eğitim verilmiştir Kronik engele sahip bireylerde iş

71

suumlrduumlrme muumldahalesinin sonuccedillarının değerlendirildiği bir ccedilalışmada bireylerin

engeller ve ccediloumlzuumlmlerini tanımlayabildikleri hedef belirleyebildikleri baş etme

becerilerinin geliştiği ve daha oumlzguumlvenli oldukları goumlruumllmuumlştuumlr Muumldahale işle ilgili

engelleri ve ccediloumlzuumlmleri tanımlayabilme mesleki danışmanlık (bireyin sahip olduğu

haklar ile ilgili bilgi verilmesi iş uyumlandırması iccedilin beceri eğitimi) ve savunma

becerilerini geliştirmeye youmlnelik eğitimi iccedilermektedir (164)

Ccedilalışmamızda grup muumldahalesindeki problem ccediloumlzme becerileri eğitimi

bireylerin iş hayatında karşılaşabilecekleri problemlere youmlnelik olmuş seans sonunda

genelleme aşamasında buradan elde edilen sonuccedillar guumlnluumlk yaşamlarına da olumlu

yansıması iccedilin ccedilalışılmıştır Bu şekilde bireylerin sadece iş ortamında değil guumlnluumlk

yaşamlarında da problem değil ccediloumlzuumlm odaklı olmaları desteklenmiştir Grup

muumldahalesinde bireylerin stresli durumlarda nasıl tepkiler verdiklerine youmlnelik yapılan

seansta bireylerin deneyimledikleri olayları anlatıp verdikleri tepkiler tartışılmıştır

Herkesin farklı bakış accedilısına sahip olabileceği duumlşuumlncesi benimsenerek ccedilatışma

durumlarında verilebilecek en uygun tepkiler ve kendilerini rahatlatabilecekleri guumlzel

bir duumlşuumlnce ya da imge bulmaları sağlanmıştır Muumldahale sonrası bireylerin sosyal

etkileşimlerinin arttığı daha oumlnce problem yaşadıkları kişilerle daha iyi iletişim

kurdukları ve daha esnek davranabildikleri goumlzlemlenmiştir

Psikososyal problemi olan bireylerde hastane ortamında işle ilgili davranış

yaşam dengesi başetme becerileri dakiklik sorumluluk alma iş arama iş

goumlruumlşmesini ve hastanedeki atoumllyelerde (oto yıkama fırın vb) goumlnuumllluuml ccedilalışmayı

iccedileren meslek oumlncesi beceri eğitimi uygulanmıştır Muumldahale sonrası bireylerin iş

bulma oranlarında artış olduğu ancak takip değerlendirmelerinde bir fark bulunmadığı

goumlruumllmuumlştuumlr Takip değerlendirmesinde ergoterapistlerin olması ve bu merkezlere

engelli bireylerin erişebilmelerinin iş hayatını suumlrduumlrmede oumlnemli bir roluuml olduğu

sonucuna varılmıştır (165)

Ccedilalışmamıza farklı engellere sahip bireyler dahil edilmiştir Bireylerin herkesin

farklı becerilere sahip olabileceğini anlamaları ve bu şekilde kendi guumlccedilluuml yanlarını

daha iyi keşfettikleri goumlruumllmuumlştuumlr Grup iccedilerisinde psikososyal problemi olan

bireylerin zamanla diğerleri ile ilgili şikacircyet etme eğilimlerinin azaldığı diğerlerini

kabul ettikleri yaşadıkları olayları anlamlandırma suumlreccedillerinin değiştiği yardım

isteme ve yardım kabul etme becerilerinin geliştiği goumlruumllmuumlştuumlr Muumldahale iccedileriğinde

72

yer alan iş goumlruumlşmesi ve iş arama kaynaklarının araştırılması ile bireylerin iş arama

becerilerindeki girişkenliklerinin arttığı goumlzlemlenmiştir Ccedilalışmamızda muumldahale

sonrasında bireyler iş başvurusunda bulunacakları veya bir şey danışmak istedikleri

zaman mesleki rehabilitasyon merkezine ulaşmışlardır İhtiyaccedil duydukları zaman

mesleki rehabilitasyon merkezinden danışmanlık alabilmelerinin bireylerde bir guumlven

duygusu yarattığı duumlşuumlnuumllmektedir Bu nedenle mesleki rehabilitasyon merkezlerinin

ccedilalışma performansı geliştirme programları sonrası iş arama işe girme aşamalarında

ve işe yerleştiklerinde de iş ortamında oumlnleyici ve destekleyici roluumlnuumln oumlnemli olduğu

sonucuna varılmıştır

73

6SONUCcedilLAR ve OumlNERİLER

Engelli bireylerde mesleki rehabilitasyonun ccedilalışma performansına olan

etkisinin araştırıldığı ccedilalışmamızda aşağıdaki sonuccedillar elde edilmiştir

1 Yapılan değerlendirmeler ile ccedilalışmaya katılan engelli bireylerin iş arama iş

bulma iletişim etkileşim becerileri hedef belirleme zaman youmlnetimi yardım

isteme diğerlerinin ve kendi ihtiyaccedillarının farkındalığı gibi aktivite yeterliliği

aktivite kimliği ve ccedilalışma performanslarında problemlerinin olduğu

saptanmıştır Bu nedenle engelli bireylerde mesleki rehabilitasyona youmlnelik

muumldahale programları hazırlanırken bu konuların dikkatlice ele alınması

gerekliliği ortaya ccedilıkmaktadır

2 Bu ccedilalışmada bireylerin ccedilalışma performansları yapılandırılmış bir uumlretici

aktivite sırasında goumlzlemlenmiş ve terapistin kişinin ccedilalışma performansı

hakkında gerccedilek durumunu iyi yansıtan sonuccedillara ulaşılması sağlanmıştır Bu

nedenle ccedilalışma performansı değerlendirilirken yapılandırılmış aktiviteler

iccedilerisinde değerlendirilmesi oumlnerilmektedir

3 Bu ccedilalışmada KAPOuml ile bireylerin oumlnceliklendirdikleri aktiviteler hedeflere

doumlnuumlştuumlruumllmuumlştuumlr Bireylerin hepsi işe girmeyi hedef olarak belirlemişlerdir

Bu sonuccedil uumlretime katılmanın engelli bireyler iccedilin ccedilok oumlnemli ortak bir hedef

olduğunu ortaya koymaktadır Bu da engelli bireylerin ccedilalışma hayatına

katılımlarının desteklenmesi iccedilin mesleki rehabilitasyon hizmetlerine olan

gereksinimi ortaya ccedilıkartmıştır

4 Ccedilalışmamızda kullanılan fiziksel engelli genccedil bireyler iccedilin tasarlanmış ldquoİş

Başındardquo ismi verilen muumldahalenin farklı engel gruplarında da olumlu sonuccedillar

sağladığı bulunmuştur Bu nedenle iş başında mesleki rehabilitasyon

muumldahalesinin diğer engelli gruplarında da uygulanmasının faydalı olacağı

duumlşuumlnuumllmektedir

5 Engelli bireylerin farklı engellere sahip olmalarının grup iccedilerisinde bireylerin

farklı bakış accedilıları kazanmalarını ve şikayet etme davranışlarının azalmasına

katkı sağladığı goumlzlemlenmiştir Grup muumldahalelerinde farklı engel

gruplarının sağlıklı bireylerin bir araya getirildiği ccedilalışmalar oumlnerilmektedir

74

6 Bu ccedilalışmada işe giren ve girmeyen bireylerde muumldahale oumlncesi ve sonrası

gelişme olmasına rağmen grupların değerlendirme sonuccedillarının

karşılaştırılmasında işe giren bireylerin daha ccedilok fark goumlstermeksizin işe

girdikleri tespit edilmiştir Grup muumldahalesi sonrası işe girmeyi etkileyen

faktoumlrlerin ayrıca araştırılması oumlnerilmektedir

7 İşe giren bireylerin problem yaşadıkları alanlara youmlnelik yapılan muumldahalelerin

ccedilalışma performansını artırdığı bulunmuştur Uumllkemizde işe giren engelli

bireylerin ccedilalışma performanslarını artırmaya youmlnelik danışmanlık ccedilevresel

duumlzenlemeler goumlrev uyumlandırması ccedilalışma saatlerinin uyumlandırılması

gibi hizmetleri sağlayacak kurum veya kişiler bulunmamaktadır Engelli

bireylerin ccedilalışma hayatlarının verimli bir şekilde devamlılığının sağlanmasına

youmlnelik ergoterapistlerin dahil olduğu rehabilitasyon hizmetlerinin verilmesi

oumlnerilmektedir

8 Bireysel muumldahale sonuccedillarının karşılaştırılmamasının ccedilalışmanın limitasyonu

olduğunu duumlşuumlnmekteyiz Kişisel faktoumlrlerin etkilerini ve grup muumldahalesinde

tespit edilemeyecek olan faktoumlrlerin de goumlz oumlnuumlnde bulundurulabilmesi iccedilin

yeni ccedilalışmalarda bireysel muumldahale sonuccedillarının da karşılaştırılması

oumlnerilmektedir

75

KAYNAKLAR

1 Frank A editor Vocational rehabilitation Supporting ill or disabled individuals in

(to) work A UK perspective Healthcare 2016 Multidisciplinary Digital Publishing

Institute

2 Roebroeck ME Jahnsen R Carona C Kent RM Chamberlain MA Adult outcomes

and lifespan issues for people with childhood‐onset physical disability Developmental

Medicine amp Child Neurology 200951(8)670-8

3 Mamatoğlu N Tuumlrkiyede engelli istihdamının genel goumlruumlnuumlmuuml işveren goumlzuumlyle

engelli istihdamını artırma konusunda oumlnerilen politikalar 1 alternatif politika

20157(3)524

4 Kayıtlı Olan Oumlzuumlrluuml Bireylerin Ccedilalışma Durumu ve Oumlzuumlr Tuumlruumlne Goumlre Dağılımı

[Internet] 2011[Erişim Tarihi 5 Temmuz 2018] Erişim adresi

httpwwwtuikgovtrPreTablodoalt_id=1017

5 Kuzgun İ Tuumlrkiyede oumlzuumlrluumllerin uumlcret karşılığı istihdamını belirleyen değişkenler

ve oumlneriler Journal of Yaşar University 20094(15)2451ndash68

6 Miller EK Occupational therapists ıntervention approaches in secondary transition

services for students with disabilities 2012

7 Roley S Delany JV Barrows C Honaker D Sava D Talley V Occupational

therapy practice framework Domain and process American Journal of Occupational

Therapy 200862(6)

8 Wehman P Chan F Ditchman N Kang H-J Effect of supported employment on

vocational rehabilitation outcomes of transition-age youth with intellectual and

developmental disabilities A case control study Intellectual and developmental

disabilities 201452(4)296-310

9 Jacoby A Gorry J Baker GA Employers attitudes to employment of people with

epilepsy still the same old story Epilepsia 200546(12)1978-87

10 Roessler RT Neath J McMahon BT Rumrill PD Workplace discrimination

outcomes and their predictive factors for adults with multiple sclerosis Rehabilitation

Counseling Bulletin 200750(3)139-52

11 Guumlneş N Akccedilamete G Oumlzel gereksinimi olan bireylerin mesleki istihdamı Ccedilorum

ili oumlrneği Ankara Uumlniversitesi Eğitim Bilimleri Fakuumlltesi Oumlzel Eğitim Dergisi

201415(03)001-15

12 Oumlzbey F Diken İH Zihinsel yetersizliği olan bireylerin iş-meslek eğitimi ve

istihdamlarına youmlnelik Tuumlrkiyersquode yapılan araştırmaların goumlzden geccedilirilmesi Ankara

Uumlniversitesi Eğitim Bilimleri Fakuumlltesi Oumlzel Eğitim Dergisi 201011(02)019-42

13 Kurumu TD Buumlyuumlk tuumlrkccedile soumlzluumlk Ankara Tuumlrk Dil Kurumu Yayınları 2011

14 Waddell G Burton AK Is work good for your health and well-being The

Stationery Office 2006

15 Black CD Frost D Health at work-an independent review of sickness absence

The Stationery Office 2011

76

16 Black CM Working for a healthier tomorrow Dame Carol Blacks review of the

health of Britains working age population The Stationery Office 2008

17 Coole C Radford K Grant M Terry J Returning to work after stroke perspectives

of employer stakeholders a qualitative study Journal of occupational rehabilitation

201323(3)406-18

18 Friedli L Stearn R Positive affect as coercive strategy conditionality activation

and the role of psychology in UK government workfare programmes Medical

Humanities 201541(1)40-7

19 Kielhofner G Barrett L Theories derived from occupational behavior perspective

Willard and Spackmanrsquos Occupational Therapy (9th ed) Neistadt ME Blesedell

Crepeau E(eds) 1998527-9

20 Kielhofner G Conceptual foundations of occupational therapy practice FA Davis

2009

21 Johansson U Tham K The meaning of work after acquired brain injury American

Journal of Occupational Therapy 200660(1)60-9

22 Bryant W Craik C McKay E Perspectives of day and accommodation services

for people with enduring mental illness Journal of mental health 200514(2)109-20

23 Gard G Sandberg AC Motivating factors for return to work Physiotherapy

research international 19983(2)100-8

24 Cifu DX Keyser-Marcus L Lopez E Wehman P Kreutzer JS Englander J et al

Acute predictors of successful return to work 1 year after traumatic brain injury a

multicenter analysis Archives of physical medicine and rehabilitation

199778(2)125-31

25 25Tipton-Burton M McLaughlin R Englander J Traumatic brain injury In

Pedretti`s occupational therapy Practise skills for physical dysfunction (6th edition)

Philadelphia Elsevier Mosby 2005

26 Holzberg E The best practice for gaining and maintaining employment for

individuals with traumatic brain injury Work 200116(3)245-58

27 Shaw MA Vroom V(1964) Work and motivation New York John Wiley and

Sons Document Resume 1992212

28 Foreman P Murphy G Work values and expectancies in occupational

rehabilitation The role of cognitive variables in the return-to-work process Journal of

Rehabilitation 199662(3)44

29 Bandura A editor Self-regulation of motivation through anticipatory and self-

reactive mechanisms Perspectives on motivation Nebraska symposium on

motivation 1991

30 Cicerone KD Azulay J Perceived self-efficacy and life satisfaction after traumatic

brain injury The Journal of head trauma rehabilitation 200722(5)257-66

31 Darries Z Exploring the challenges that women with traumatic brain injury

experience in their work environment after vocational rehabilitation 2015

77

32 Law M Baptiste S McColl M Opzoomer A Polatajko H Pollock N The

Canadian occupational performance measure an outcome measure for occupational

therapy Canadian Journal of Occupational Therapy 199057(2)82-7

33 Lee J Kielhofner G Vocational intervention based on the Model of Human

Occupation a review of evidence Scandinavian Journal of Occupational Therapy

201017(3)177-90

34 Yerxa EJ Occupational science A new source of power for participants in

occupational therapy Journal of occupational science 19931(1)3-9

35 Somavia J General ID editors Decent work Report of the Director-General to

the 87th Session of the International Labour Conference(Geneva ILO) 1999

36 Facts on Disability in the World of Work International Labor of Organization

2007

37 Perry D The basics of vocational assessment a tool for finding the right match

between people with disabilities and occupations [Internet] [Erişim Tarihi 5 Temmuz

2018] Erişim adresi

httpwwwiloorgpublicenglishregionasrobangkokabilitydownloadvoc_assess

mentpdf

38 Tuumlrkiyenin Onayladığı ILO Soumlzleşmeleri [Internet] [Erişim Tarihi 5 Temmuz

2018] (httpwwwiloorgankaraconventions-ratified-by-turkeylang--trindexhtm)

39 Rehabilitation IV Employment (Disabled Persons) Convention (No 159) and

Recommendation (No 168) United Nations Convention on the Rights of Persons with

Disabilities Geneva International Labour Office 2008

40 Oumlzuumlrluumller ve Bazı Kanun ve Kanun Huumlkmuumlnde Kararnamalerde Değişiklik

Yapılması Hakkında Kanun (25868) (07072005) TC Resmi Gazete

41 Vural S Yuumlcesoy Ş Tuumlrkiyersquode oumlzel gereksinimli bireylere youmlnelik hizmetlerin

yasal yapılanmasında Avrupa Birliğirsquone uyum ccedilabalarının yansımaları 2003

42 Guumllsevil A Oumlzuumlrluumller hakkında kanun ve oumlzuumlrluuml ccedilalıştırma zorunluluğu konusunda

mevzuattaki son değişiklikler Mercek Y 20051040

43 Şişman Y editor Tuumlrkiyede oumlzuumlrluumllere youmlnelik yasal duumlzenlemeler Conference

Journal of Social PolicySosyal Siyaset Konferanslar Dergisi 2011

44 Guumlngoumlr F Guumlneş G Duumlnyadaki gelişmeler paralelinde tuumlrkiyede değişen

oumlzuumlrluumlluumlk politikaları Yalova Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 20122(3)

45 Alsancak H Tomruk H Ccedilatana N Tuumlrkekul A Dolamaccedil N Engelli Hakları

Başucu Kitapccedilığı Sosyal Hizmetler Dairesi Başkanlığı Ankara 2013

46 Engelli Kamu Personel Seccedilme Sınavı Ve Engellilerin Devlet Memurluğuna

Alınmaları Hakkında Youmlnetmelik (28906) (07022014) TC Resmi Gazete

47 British Society of Rehabilitation Medicine Vocational assessment and

rehabilitation for people with long-term neurological conditions recommendations for

best practice 1st ed British Society of Rehabilitation Medicine London UK 2010

48 Harvey-Krefting L The concept of work in occupational therapy A historical

review American Journal of Occupational Therapy 198539(5)301-7

78

49 Bing RK Occupational therapy revisited A paraphrastic journey American

Journal of Occupational Therapy 198135(8)499-518

50 Bockoven JS Occupational therapy--a historical perspective Legacy of moral

treatment--1800s to 1910 The American journal of occupational therapy official

publication of the American Occupational Therapy Association 197125(5)223

51 Woodside HH The development of occupational therapy 1910-1929 The

American journal of occupational therapy official publication of the American

Occupational Therapy Association 197125(5)226

52 West W The occupational therapists changing responsibility to the community

The American journal of occupational therapy official publication of the American

Occupational Therapy Association 196721(5)312

53 Kielhofner G Burke J The evolution of knowledge and practice in occupational

therapy Past present and future Health through occupation Theory and practice in

occupational therapy 1983

54 Cromwell FS Occupational therapists manual for basic skills assessment or

primary pre-vocational evaluation Fair Oaks Print Company 1960

55 Cromwell FS Work-related programming in occupational therapy Its roots

course and prognosis Occupational therapy in health care 19852(4)9-25

56 Holmes D The role of the occupational therapist-work evaluator human

environment 19853(9)17-24

57 Steele RL Humanistic Psychology and rehabilitation programs in mental

hospitals American Journal of Occupational Therapy 1976

58 Association AOT The role of occupational therapy in the vocational rehabilitation

process American Journal of Occupational Therapy 198034881-3

59 Hightower-Vandamm M The role of occupational therapy in vocational

evaluation part 1 The American journal of occupational therapy official publication

of the American Occupational Therapy Association 198135(9)563-5

60 Brintnell ESG Harvey-Krefting L Rosenfeld M Friesen M Position paper on

occupational therapists role in work related therapy Canadian Journal of

Occupational Therapy 198855(4)2-4

61 Reed KL Sanderson SN Concepts of occupational therapy Lippincott Williams

amp Wilkins 1999

62 Ogden LD Wright MC Work related programs in occupational therapy A

renaissance Occupational therapy in health care 19852(1)109-26

63 Schell BA Gillen G Scaffa M Cohn ES Willard and Spackmans occupational

therapy Lippincott Williams amp Wilkins 2013

64 Dutta A Gervey R Chan F Chou C-C Ditchman N Vocational rehabilitation

services and employment outcomes for people with disabilities A United States study

Journal of occupational rehabilitation 200818(4)326

65 Waddell G Burton AK Kendall NA Vocational rehabilitationndashwhat works for

whom and when(Report for the Vocational Rehabilitation Task Group) TSO 2008

79

66 Ross J Occupational therapy and vocational rehabilitation John Wiley amp Sons

2013

67 Creighton C Three frames of reference in work-related occupational therapy

programs American Journal of Occupational Therapy 198539(5)331-4

68 Gold MW Research on the Vocational Habilitation of the Retarded The Present

The Future1 International review of research in mental retardation 6 Elsevier 1973

p 97-147

69 Pruitt WA Basic assumptions underlying work sample theory Journal of

rehabilitation 197036(1)24

70 Clark PN Human development through occupation theoretical frameworks in

contemporary occupational therapy practice part 1 The American journal of

occupational therapy official publication of the American Occupational Therapy

Association 197933(8)505-14

71 Mosey AC Involvement in the rehabilitation movement--1942-1960 The

American journal of occupational therapy official publication of the American

Occupational Therapy Association 197125(5)234

72 Mosey AC An alternative the biopsychosocial model American Journal of

Occupational Therapy 1974

73 Mosey AC A model for occupational therapy Occupational therapy in mental

health 19801(1)11-32

74 Llorens LA Levy R Rubin EZ Work Adjustment Program A Pre-Vocatıonal

Experıence The American journal of occupational therapy official publication of the

American Occupational Therapy Association 19641815-9

75 Ethridge DA Pre-vocational assessment of rehabilitation potential of psychiatric

patients American Journal of Occupational Therapy 1968

76 Ogburn KD Fast D Tiffany D The effects of reinforcing working behavior

American Journal of Occupational Therapy 1972

77 Watts F Modification of the employment handicaps of psychiatric patients by

behavioral methods The American journal of occupational therapy official

publication of the American Occupational Therapy Association 197630(8)487

78 Fidler GS The task-oriented group as a context for treatment Amer J Occup

Therapy 1969

79 Schell BA Gillen G Scaffa M Cohn ES Willard and Spackmans occupational

therapy Lippincott Williams amp Wilkins 2013

80 Townsend E A Wilcock A Occupational justice and client-centred practice A

dialogue in progress Canadian journal of occupational therapy 200471(2)75-87

81 Kielhofner G A model of human occupation Theory and application Lippincott

Williams amp Wilkins 2002

82 Waddell G Burton AK Concepts of rehabilitation for the management of common

health problems The Stationery Office 2004

80

83 Unruh AM Versnel J Kerr N Spirituality unplugged A review of commonalities

and contentions and a resolution Canadian Journal of Occupational Therapy

200269(1)5-19

84 Kielhofner G Braveman B Baron K Fisher G Hammel J Littleton M The model

of human occupation understanding the worker who is injured or disabled Work

199912(1)37-45

85 Brown A Kitchell M ONeill T Lockliear J Vosler A Kubek D et al Identifying

meaning and perceived level of satisfaction within the context of work Work

200116(3)219-26

86 Furnham A The psychology of behaviour at work The individual in the

organization Psychology Press 2012

87 Oxley C Work and work programmes for clients with mental health problems

British Journal of Occupational Therapy 199558(11)465-8

88 Schultz S Schkade J Theories derived from occupational behaviour perspectives

section 3 Willard and Spackmanrsquos occupational therapy Philadelphia Lippincott

Williams amp Wilkins 2003

89 Koopmans L Bernaards CM Hildebrandt VH Schaufeli WB de Vet Henrica C

van der Beek AJ Conceptual frameworks of individual work performance a

systematic review Journal of occupational and environmental medicine

201153(8)856-66

90 Schultz AB Chen C-Y Edington DW The cost and impact of health conditions

on presenteeism to employers Pharmacoeconomics 200927(5)365-78

91 Beaton D Bombardier C Escorpizo R Zhang W Lacaille D Boonen A et al

Measuring worker productivity frameworks and measures The Journal of

rheumatology 200936(9)2100-9

92 Judge TA Thoresen CJ Bono JE Patton GK The job satisfactionndashjob

performance relationship A qualitative and quantitative review Psychological

bulletin 2001127(3)376

93 Barrick MR Mount MK Judge TA Personality and performance at the beginning

of the new millennium What do we know and where do we go next International

Journal of Selection and assessment 20019(1‐2)9-30

94 Campbell JP The role of theory in industrial and organizational psychology 1990

95 Viswesvaran C Assessment of individual job performance A review of the past

century and a look ahead Handbook of industrial work and organizational

psychology 20011110-26

96 Fay D Sonnentag S A look back to move ahead New directions for research on

proactive performance and other discretionary work behaviours Applied Psychology

201059(1)1-20

97 Viswesvaran C Ones DS Perspectives on models of job performance

International Journal of Selection and Assessment 20008(4)216-26

81

98 Fayers PM Hand DJ Causal variables indicator variables and measurement

scales an example from quality of life Journal of the Royal Statistical Society Series

A (Statistics in Society) 2002165(2)233-53

99 Melanie Ellexson M Barbara Larson M Occupational therapy services in

facilitating work performance The American Journal of Occupational Therapy

201165(6)S55

100 Adam K Gibson E Lyle A Strong J Development of roles for occupational

therapists and physiotherapists in work related practice An Australian perspective

Work 201036(3)263-72

101 Scriven A Atwal A Occupational therapists as primary health promoters

Opportunities and barriers British Journal of Occupational Therapy 200467(10)424-

9

102 Kollee A Ren H Lofgren K Saarloos S Slaven K Shaw L Advancing

Occupational Therapy in Workplace Health and Wellbeing A Scoping Review

framework 20138(1)19-32

103 Canadian Association of Occupational Therapists Position Statement Vocational

Rehabilitation Services in Canada Toronto 199360(1)

104 World Federation of Occupational Therapists Position Statement Occupational

Therapy in Work-Related Practice WFOT 2016

105 World Federation of Occupational Therapists Position Statement Vocational

Rehabilitation WFOT Council Meeting Taiwan 2012

106 Strong S Baptiste S Salvatori P Learning from todays clinicians in vocational

practice to educate tomorrows therapists Canadian Journal of Occupational Therapy

200370(1)11-20

107 Torpil B Ekici G Multipl Sklerozlu Bireylerde Kanada Aktivite Performans

Oumllccediluumlmuumlnin Tuumlrkccedile Kuumlltuumlrel Adaptasyonu Geccedilerlilik ve Guumlvenirliği Ergoterapi ve

Rehabilitasyon Dergisi 20175(3)332

108 Law M Baum C Dunn W Challenges and strategies in applying an occupational

performance measurement approach Measuring occupational performance

Supporting best practice in occupational therapy 2005375-81

109 McColl MA Law M Baptiste S Pollock N Carswell A Polatajko HJ Targeted

applications of the Canadian occupational performance measure Canadian journal of

occupational therapy 200572(5)298-300

110 Law M Polatajko H Pollock N Mccoll MA Carswell A Baptiste S Pilot testing

of the Canadian Occupational Performance Measure clinical and measurement issues

Canadian Journal of Occupational Therapy 199461(4)191-7

111 Kielhofner G Mallinson T Crawford C Nowak M Rigby M Henry A et al The

Occupational Performance History Interview (version 21) OPHI-II Chicago IL

Model of Human Occupation Clearinghouse Department of Occupational Therapy

University of Illinois 2004

112 Cole MB Group Dynamics in Occupational Therapy-The Theoretical Basis and

Practice Application of Group Intervention 3th ed USA Slack 2005

82

113 Michon HW van Weeghel J Kroon H Schene AH Person-related predictors of

employment outcomes after participation in psychiatric vocational rehabilitation

programmes Social psychiatry and psychiatric epidemiology 200540(5)408-16

114 Carter EW Austin D Trainor AA Predictors of postschool employment

outcomes for young adults with severe disabilities Journal of Disability Policy

Studies 201223(1)50-63

115 Rogers ES Anthony WA Cohen M Davies RR Prediction of vocational

outcome based on clinical and demographic indicators among vocationally ready

clients Community Mental Health Journal 199733(2)99-112

116 McFadden S MacDonald A Fogarty A Le S Merritt BK Vocational

assessment a review of the literature from an occupation-based perspective

Scandinavian Journal of Occupational Therapy 201017(1)43-8

117 Gross DP Battie M Does functional capacity evaluation predict recovery in

workersrsquo compensation claimants with upper extremity disorders Occupational and

environmental medicine 200663(6)404-10

118 Rustenburg G Kuijer P Frings-Dresen MH The concurrent validity of the

ERGOStrade work simulator and the Ergo-Kitreg with respect to maximum lifting

capacity Journal of occupational rehabilitation 200414(2)107-18

119 Jones T Kumar S Functional capacity evaluation of manual materials handlers

a review Disability and rehabilitation 200325(4-5)179-91

120 Lang A Defining Normative Upper Limb Kinematics during Functional Capacity

Evaluation (FCE) Task Performance University of Waterloo 2015

121 Fan C-W Taylor RR Ekbladh E Hemmingsson H Sandqvist J Evaluating the

psychometric properties of a clinical vocational rehabilitation outcome measurement

The Assessment of Work Performance (AWP) OTJR occupation participation and

health 201333(3)125-33

122 Jang Y Li W Hwang M-T Chang W-Y Factors related to returning to work

following a work-oriented occupational therapy program for individuals with physical

disabilities Journal of Occupational Rehabilitation 19988(2)141-51

123 Bernspang B Johansson U Predicting return to work after brain injury using

occupational therapy assessments Disability and rehabilitation 200123(11)474-80

124 Brouwer S Amick BC Lee H Franche R-L Hogg-Johnson S The predictive

validity of the return-to-work self-efficacy scale for return-to-work outcomes in

claimants with musculoskeletal disorders Journal of occupational rehabilitation

201525(4)725-32

125 Cook JA Razzano L Discriminant function analysis of competitive employment

outcomes in a transitional employment program for persons with severe mental illness

Journal of Vocational Rehabilitation 19955(2)127-39

126 Verhoef JA Roebroeck ME van Schaardenburgh N Floothuis MC Miedema

HS Improved occupational performance of young adults with a physical disability

after a vocational rehabilitation intervention Journal of occupational rehabilitation

201424(1)42-51

83

127 Varekamp I Heutink A Landman S Koning CE De Vries G Van Dijk FJ

Facilitating empowerment in employees with chronic disease qualitative analysis of

the process of change Journal of occupational rehabilitation 200919(4)398

128 Verhoef JA Miedema HS Van Meeteren J Stam HJ Roebroeck ME A new

intervention to improve work participation of young adults with physical disabilities

a feasibility study Developmental Medicine amp Child Neurology 201355(8)722-8

129 Detaille SI Haafkens JA van Dijk FJ What employees with rheumatoid arthritis

diabetes mellitus and hearing loss need to cope at work Scandinavian journal of work

environment amp health 2003134-42

130 Obrien R Woodbridge S Hammond A Adkin J Culley J The development and

evaluation of a vocational rehabilitation training programme for rheumatology

occupational therapists Musculoskeletal Care 201311(2)99-105

131 Varekamp I Haafkens JA Detaille SI Tak PP Van Dijk FJ Preventing work

disability among employees with rheumatoid arthritis what medical professionals can

learn from the patients perspective Arthritis Care amp Research Official Journal of the

American College of Rheumatology 200553(6)965-72

132 Hammell KRW Empowerment and occupation A new perspective

Autonomisation et occupation une nouvelle perspective Canadian Journal of

Occupational Therapy 201683(5)281-7

133 Choudhary S Viner S Kirsh B How Do Occupational Therapists Assess Work

Readiness Among Mental Health Consumers Occupational Therapy in Mental

Health 201531(3)266-82

134 Christian J Clapham D The role of efficacy and well-being in guiding the use of

education and training services by young homeless mothers Housing Care and

Support 201013(3)14-20

135 Sturesson M Edlund C Fjellman-Wiklund A Falkdal AH Bernsparingng B Work

ability as obscure complex and unique views of Swedish occupational therapists and

physicians Work 201345(1)117-28

136 World Health Organization Skills-Based Health Education Including Life Skills

An Important Component of a Child-FriendlyHealth-Promoting School Switserland

Geneva 2003

137 Christian J Clapham D The role of efficacy and well-being in guiding the use of

education and training services by young homeless mothers Housing Care and

Support 201013(3)14-20

138 Bal MI Sattoe J Schaardenburgh N Floothuis M Roebroeck M Miedema H A

vocational rehabilitation intervention for young adults with physical disabilities

participantsrsquo perception of beneficial attributes Child care health and development

2016(January 2017)114-25

139 King GA Baldwin PJ Currie M Evans J Planning successful transitions from

school to adult roles for youth with disabilities Childrens Health Care

200534(3)193-216

84

140 de Jong M de Boer AG Tamminga SJ Frings-Dresen MH Quality of working

life issues of employees with a chronic physical disease a systematic review Journal

of occupational rehabilitation 201525(1)182-96

141 Lindsay S McDougall C Sanford R Disclosure accommodations and self-care

at work among adolescents with disabilities Disability and rehabilitation

201335(26)2227-36

142 Stewart DA Lawless JJ Shimmell LJ Palisano RJ Freeman M Rosenbaum PL

et al Social participation of adolescents with cerebral palsy trade-offs and choices

Physical amp occupational therapy in pediatrics 201232(2)167-79

143 Stewart D Law M Young NL Forhan M Healy H Burke-Gaffney J et al

Complexities during transitions to adulthood for youth with disabilities personndash

environment interactions Disability and Rehabilitation 201436(23)1998-2004

144 Anaby D Hand C Bradley L DiRezze B Forhan M DiGiacomo A et al The

effect of the environment on participation of children and youth with disabilities a

scoping review Disability and rehabilitation 201335(19)1589-98

145 Metzinger C Berg C Work readiness tools for young adults with chronic

conditions Work 201552(3)605-15

146 Csikszentmihalyi M LeFevre J Optimal experience in work and leisure Journal

of personality and social psychology 198956(5)815

147 Strauser DR Wagner S Wong AW Enhancing psychosocial outcomes for young

adult childhood CNS cancer survivors importance of addressing vocational identity

and community integration International Journal of Rehabilitation Research

201235(4)311-6

148 Zoer I de Graaf L Kuijer P Prinzie P Hoozemans MJ Frings-Dresen MH

Matching work capacities and demands at job placement in employees with

disabilities Work 201242(2)205-14

149 Bowling A What things are important in peoples lives A survey of the publics

judgements to inform scales of health related quality of life Social science amp

medicine 199541(10)1447-62

150 Radonsky VE Haffenbreidel J Harper C Kligman K Timms C Occupational

Therapy in Vocational Readiness Occupational Therapy in Mental Health

19877(3)83-91

151 Christiansen C Baum CM Bass-Haugen J Occupational therapy Performance

participation and well-being Slack Incorporated 2005

152 Baker NA Jacobs K The nature of working in the United States An occupational

therapy perspective Work 200320(1)53-61

153 Dunn EC Wewiorski NJ Rogers ES The meaning and importance of

employment to people in recovery from serious mental illness results of a qualitative

study Psychiatric rehabilitation journal 200832(1)59

154 Roelen CA Koopmans P Groothoff J Which work factors determine job

satisfaction Work 200830(4)433-9

85

155 Faragher EB Cass M Cooper CL The relationship between job satisfaction and

health a meta-analysis From Stress to Wellbeing Volume 1 Springer 2013 p 254-

71

156 Posthuma RA Morgeson FP Campion MA Beyond employment interview

validity A comprehensive narrative review of recent research and trends over time

Personnel Psychology 200255(1)1-81

157 Huffcutt AI Conway JM Roth PL Stone NJ Identification and meta-analytic

assessment of psychological constructs measured in employment interviews Journal

of Applied Psychology 200186(5)897

158 Barrick MR Shaffer JA DeGrassi SW What you see may not be what you get

relationships among self-presentation tactics and ratings of interview and job

performance Journal of Applied Psychology 200994(6)1394

159 Barrick MR Dustin SL Giluk TL Stewart GL Shaffer JA Swider BW

Candidate characteristics driving initial impressions during rapport building

Implications for employment interview validity Journal of Occupational and

Organizational Psychology 201285(2)330-52

160 Elksnin N Elksnin LK Adolescents with disabilities The need for occupational

social skills training Exceptionality 20019(1-2)91-105

161 Dorothy C Strickland DC Coles CD Southern LB JobTIPS A transition to

employment program for individuals with autism spectrum disorders Journal of

autism and developmental disorders 201343(10)2472-83

162 Bonete S Calero MD Fernaacutendez-Parra A Group training in interpersonal

problem-solving skills for workplace adaptation of adolescents and adults with

Asperger syndrome A preliminary study Autism 201519(4)409-20

163 Li EJ Li-Tsang CW Lam C Hui KY Chan CC The effect of a ldquotraining on work

readinessrdquo program for workers with musculoskeletal injuries a randomized control

trial (RCT) study Journal of Occupational Rehabilitation 200616(4)529-41

164 Allaire SH Niu J LaValley MP Employment and satisfaction outcomes from a

job retention intervention delivered to persons with chronic diseases Rehabilitation

Counseling Bulletin 200548(2)100-9

165 Chuang WF Hwang E Lee HL Wu SL An in‐house prevocational training

program for newly discharged psychiatric inpatients Exploring its employment

outcomes and the predictive factors Occupational therapy international

201522(2)94-103

8 EKLER

EK-1Etik Kurul

EK-2 Anamnez

BOumlLUumlM 1 ndash AİLEVİ BİLGİLER

Medeni Hali bekar evli hayat arkadaşı var

boşanmış dul

Partnerin işi mesleği

Ccedilocuk yok var kaccedil tane

yaşıyaşları

Ccedilocuk bakımı mevcut mu hayır evet nasıl

Tek ebeveyn mi evet hayır

Bakmakla yuumlkuumlmluuml olduğu

kişi(-ler) var mı evet hayır

İkamet durumu

Yalnız Hayat arkadaşı ile Kendi ailesi ile Anneampbabasıile

Kira Kendi evi Diğer

Ev işleriniz ile (ev idaresi) ile başa ccedilıkabiliyor musunuz

evet hayır kısmen ama desteğe ihtiyacım var

Yaşama alanınız (eviniz) guumlvence atında mı (oumlrn Ccedilok sıkışık haciz gelme tehlikesi var sağlığı tehdit edici ortam)

evet hayır

BOumlLUumlM 2 ndash MADDİ BİLGİLER

Eve giren toplam gelir

Diğer gelirler (oumlrneğin Sosyal yardım Aile yardımı diğer maddi

yardımlar)

Maddi olarak her hangi birine bağımlı mısınız evet hayır

Size maddi olarak bağımlı olan biri(-leri) var mı evet hayır

Cevabınız evet ise bu durumun size etkileri nelerdir

Maddi Sorunlarınız var mı evet

hayır

Borcunuz var mı evet hayır yaklaşık mikatrı

Ne tuumlr (Kredi borcu geccedilim borcu vs)

Borccedilların oumldenmesine ilişkin bir planınız var mı evet hayır

BOumlLUumlM 3 - MESLEKİ BİLGİLER

Oumlğrenilen bir meslek evet

hayır

Mesleki-Ccedilalışma hayatınızla ilgili genel bir bilgi veriniz luumltfen

Hangi mesleği (meslekleri) icra ettiniz veya hangi işlerde ccedilalıştınız

Ccedilalışma Suumlresi (guumlnayyıl)

Yapılan İş

1-hizmet sektoumlruuml 4-

2-sağlık sektoumlruuml

3-bilişim sektoumlruuml

Ccedilalışmanın boyutu

Tam zamanlı yarı zamanlı duumlzensiz

Mesleki olaark bilgisayar ekranında ccedilalışabilir misiniz evet hayır kısmen

Bilgisayar uygulamaları tecruumlbeniz var mı evet hayır sadece

internet ile

BOumlLUumlM 4 ndash MOBİLİTE BİLGİLERİ

Ehliyet evet Hangi tip hayır

Mobiliteniz kısıtlı mı (Yuumlruumlme oturma ayakta durma)

evet hayır kısmen

Binek aracınız var mı evet hayır

Toplu taşıma araccedillarını kullanmada sorununuz var mı

evet hayır kısmen

BOumlLUumlM 5 ndash TIBBİ BİLGİLER

Rehabilitasyon ile bağlantılı yardımcı araccedillar kullanıyor musunuz (oumlrn baston

kompres ccedilorapları otomatik-araccedilhellip) evet hayır

Sigara iccediliyor musunuz evet hayır

Evet ise kaccedil adet

Alkol tuumlketiyor musunuz

evet hayır

Nasıl besleniyorsunuz (oumlrn Guumlnde kaccedil oumlğuumln yemek yersiniz tek youmlnluuml beslenme vs )

duumlzenli

duumlzensiz

Spor yapıyor musunuz evet hayır

Uykunuzu nasıl tanımlarsınız

duumlzenli

duumlzensiz

5 saatten daha az

6-8 saat

8 ve daha fazlası

Ruh haliniz (psikolojiniz) şu aralar ne durumda

ccedilok iyi

iyi

pek iyi değil

koumltuuml

Meslek seccediliminde dikkate almanız gereken veya dikkate almak istediğiniz mevcut fiziksel veveya psikolojik teşhisler

Bulgu mevcut

Tarih

Evet Hayır (yaklaşık tarih yıl)

Raporlanmış bir meslek hastalığınız var mı veya bir iş kazası geccedilirdiniz mi

Ccedilalışma kapasitenizin kısıtlanmış olmasına ilişkin bir raporunuz var mı

evet hayır

bull Hangi oranda ne zamandan beri

Duumlzenli olarak kullandığınız ilaccedillar var mı evet hayır

Evet ise hangisihangileri ve de ne iccedilin kullanıyorsunuz

İlaccedillarınızı bağımsız bir biccedilimde kendiniz mi alıyorsunuz evet hayır

Hayır ise ne tuumlr bir desteğe ihtiyaccedil duyuyorsunuz

Duumlzenli bir biccedilimde yatılı veya ayakta tedavi goumlruumlyor musunuz (oumlrn medikal

psikoterapivs) evet

hayır

Evet ise hangi biccedilim ve oumllccedilekte

EK-3 Kanada Aktivite Performans Oumllccediluumlmuuml

EK-4 Aktivite Performans Hikayesi Goumlruumlşmesi

Aktivite Rolleri

Aktivite rolleri boumlluumlmuuml kişinin hayat tarzında yaptığı aktivite rollerini keşfetmek iccedilin yapılmış sorulardan

oluşur

Ccedilalışan oumlğrenci bakımveren rolleri

bull Bana biraz kendinizden bahsedin

bull Şu anda ccedilalışıyor musunuz

Şu an okula gidiyor musunuz

Ccedilocukların eşinizin veya bakımından sorumlu musunuz

(Veya)

Ccedilalışanoumlğrencirsquonın bakımından sorumlu olduğunuzu anlıyorum

(Şu anki tuumlm oumlğrenciccedilalışanbakımveren rolleri iccedilin sorgulama)

bull Nasıl oldu (bu işinizişin veya ccedilalışmanın seccedililmesisizin sorumluluklarınızı almanız)

bull İşinizccedilalışmalarınızbakımvermeniz neleri iccedilerir

(Veya)

bull olarak ne tuumlr (sorumluklarınızyapmak zorunda olduğunuz şeyler) var

Bu sorumluluklarıgoumlrevleri ne kadar iyi uumlstesinden geliyorsunuz

Bunları yapmaktan hoşlanıyor musunuz

bull İşiccedilalışmayı bırakmanızda temel olan şey hakkında ne soumlylersiniz

(Veya)

Bunu yapmanızdaki temel sebep nedir

bull Ne tuumlr bir ccedilalışanoumlğrencibakımveren olduğunuzu soumlylersiniz

Bunun nasıl olduğunu goumlsteren bir oumlrnek verebilir misiniz

(Veya)

Bana ne tuumlr bir ccedilalışanebeveyneşoğulkız olduğunuzu goumlsteren son zamanlarda olmuş bir şey anlatın

(Veya)

Bana ccedilalışanebeveyneşoğulkız olarak son zamanlarda gerccedilekten gurur duyarak yaptığınız bir şey anlatın

(şu anda bir oumlğrenci veya işccedili değil iseniz)

bull Geccedilmişte ccedilalıştınız mı

bull (Evetse) Nasıl oldu (bu işin iş veya ccedilalışmanın seccedililmesi)

nasıl geldiniz (bu işebu iş veya ccedilalışma seccedilimine)

(Veveya)

ne ccedileşit bir işccedili olduğunuzu soumlylersiniz

Bir işi yapmak ne kadar zamanınızıenerjinizi alır

İş sizin iccedilin zor mudur

İşten ccedilıkmanızda temel sebep olarak ne soumlylersiniz

Neden bıraktın(ccedilalışmayıkonuyubu işi)

Hastalığınızsakatlığınızengeliniz işinizi nasıl etkiledi

(Hayırsa) Sizce neden ccedilalışmıyorsunuz

bull Geccedilmiş oumlğrencilik deneyimleri hakkında

Ne tuumlr bir oumlğrenci olduğunuzu soumlylersiniz

Ccedilalışmalarınız ne kadar zamanınızıenerjinizi alır

Okul sizin iccediliz zor muydu

Ccedilalışmalarınızı bıraktıran temel sebep iccedilin ne soumlylersiniz

Ne kadar okula gittiniz

Hastalığınızsakatlığınızengeliniz okulunuzu nasıl etkiledi

Arkadaş goumlnuumllluuml amatoumlr hobiler ve diğer roller

bull İşccedilalışma diğer sorumluluklara ilaveten sizin iccedilin gerccedilekten oumlnemli olan zamanınızı ve enerjinizi

alan başka bir şey var mı

(VEYA)

bull Ccedilok sık yaptığınız başka oumlzel bir şey var mı

(VEYA)

bull roluumlnde gibi goumlzuumlkuumlyorsunuz(ayara veya gruba atıfta) bu (bazı oumlzel rollere atıfta birine

lider gibi başkalarına yardım eden herkesi alkışlayan biri boumlyle devam eder)

Ev bakım roluuml ( şu anda bir oumlğrenci veya işccedili değil iseniz)

bull Bir Apartmanevyurt huzurevi diğerde mi yaşıyorsun

Başka kimlerle yaşıyorsun

Evinizdeapartmanınızdaodanızda ne tarz sorumluluklarınız var

(VEYA)

Evinizdeapartmanınızdaodanızda sorumlulukları nasıl boumlluumlşuumlyorsunuz

Dini organizasyon katılımı

bull Aktif olarak herhangi organizasyona veya kiliseyetapınak gruplarına katılıyor musunuz

Bana bunun hakkında soumlyleyin

Ne ccedileşit işler yapıyorsunuz

Nasıl başladınız

bull Bunu neden yapıyorsunuz

Bu sadece eğlence iccedilin mi ya da daha mi ciddi

Guumlnluumlk Rutin

Guumlnluumlk rutin boumlluumlmuuml kişinin nasıl organize olduğu ve zamanı kullanımı onun guumlnluumlk rutinlerindeki

memnuniyetini ve onun zamanını doldururan tipik aktiviteleri hakkında sorular iccedilerir

bull Hafta boyunca olan tipik bir guumlnuuml tanımlayın

Bana şu anda bu rutininin sizin iccedilin nasıl bir şey simgelediği hakkında herhangi bir soumlyleyebilir misiniz

bull Bu haftasonu farklı mıydı

(Evetse) Tanımla

bull Bu rutinden memnun musun

bull (Evetse) Ne gibi

bull (Hayırsa) Ne gibi

bull Gerccedilekten iyi veya koumltuuml bir guumln geccediliriyorsan guumln nasıl olurdu

bull Rutininizdeki en oumlnemli şeyler nelerdir

Rutininiz en oumlnemli şeyleri halletmenize izin veriyor mu

(Hayırsa) Yapamadığınız oumlnemli şeyler nelerdir

bull Guumlnluumlk rutininiz her zamankinden farklı mıydı

(veya geccedilmiş oumlzel doumlnemine atıf)

zamanında rutininiz nasıl farklıydı

Bu rutinleri nasıl karşılaştırırsınız

Sizin iccedilin en iyisi hangisiydi

Geccedilmişte rutininiz olan herhangi bir hobiniz yada projeleriniz var mıydı

bull Rutininizi aynı tutmada en oumlnemli şey nedir

bull Rutininizi değiştirmek iccedilin en ccedilok ne yapardın

bull Şu anki rutininizde devam eden hobilerinizprojeleriniz var mı

bana hakkında soumlyleyin

Ne sıklıkta yaparsınız

Ne zaman yapmaya başladınız

Bunun nesinden hoşlanıyorsunuz

Bu ne kadardır rutininizin bir parccedilası

bull Geccedilmişte rutininizin bir parccedilası olan herhangi bir hobiniz veya projeleriniz var mıydı

Aktivite Şartları (Ccedilevresel)

Aktivite şartları (ccedilevresel) boumlluumlmuuml kişinin aktivite ccedilevresi aktivitesini etkileyen kişileri ve onların aktiviteleri

etkileri hakkında soruları iccedilerir

Ev

bull Yaşadığınız yer hakkında bana bilgi verin

(Veya)

rsquoda yaşadığınızı anlıyorum

(Veya)

Evin apartmanın odan yurdun hakkında bana kuumlccediluumlk bir tur ver hakkında bana bilgi ver

Neye benziyor

Eviniz apartmanınız odanız yurdunuz rahat mı

Yeterince gizliliğiniz var mı

Evin apartmanın odan yurdun ccedilevresinde gezinebilir musun

Bunun iccedilin elverişli mi

İhtiyacınız olan yapmak istediğiniz şeyler orada var mı

Orada hiccedil sıkıldınız mı

Ccedilevrenizi sever misiniz

Onlar sizin iccedilin uyarıcı mıdır

(Devam eden sorular roller boumlluumlmuumlndeki bakımveren rol soruları ile ccedilakışırsa ve o boumlluumlm daha oumlnce yapıldı ise

tekrar etmeye gerek olmayabilir)

bull Evinizi apartmanınızı odanızı yurdunuzu geccedilindirmek iccedilin ne yapıyorsunuz

Bunu yapmaktan hoşlanıyor musunuz

Bunu yapabilir misiniz

bull Kim ile yaşıyorsunuz

(Veya)

Hayatınızdaki oumlnemli kişi kimdir

(Veya)

ile mi yaşadığınızı anlıyorum

Nasıl geccediliniyorsunuz

Beraber nasıl şeyler yapıyorsunuz

bull Yaşadığınız yer hakkındaki şeyleri nasıl tanımlarsınız (Oumlrneğin eviniziyaşadığınız yeri hangileri

tanımlar sevgi dolu muumlcadeleci stresi sakin kaotik dolu sıkıcı)

(Veya)

Yaşadığın yerde yakın zamanda olan bir olay hakkında bana biraz bilgi verir misin boumlylece bende senin hakkında

biraz bilgi edinirim

bull Evinizdeailenizde sizi strese sokan yada sizin iccedilin zor olan herhangi biri var mı

bull Eğer bir şeye ihtiyaccedil duyarsanız ailenizden eşinizdenoda arkadaşınızdan vb size yardım

etmesini bekler misiniz

Bana bir oumlrnek verir misiniz

bull Depresyonda veya uumlzguumln hissettiğinizde ailenizden eşinizdenoda arkadaşınızdan vb size destek

olmasını bekler misiniz

Bana bir oumlrnek verir misiniz

Temel Uumlretici Rol

bull Ccedilalıştığınız yer gittiniz okul hakkında bana bilgi verin

(Veya)

bull (kuumlccediluumlk bir turBana hakkında bilgi) işyerin okulun Neye benziyor

Ders ccedilalışman işini yapman iccedilin uygun mu

Yeterince gizliliğin var mı

Etrafında iyi misin

Okuldaişte yaptığınız temel şeyler nelerdir

Bunun iccedilin yeterli mi

İhtiyacın olan şeyleri yapabileceğin şeyler orada var mı

Orada hiccedil sıkıldın mı

İş ccedilevresini seviyor musunuz

bull Yaşadığınız yerdeki şeyleri nasıl tanımlarsınız (Oumlrneğin hangileri iş durumunuzu tanımlar sevgi

dolu muumlcadeleci stresi sakin kaotik dolu sıkıcı)

(Veya)

İşyerinde yakın zamanda olan bir olay hakkında bana biraz bilgi verir misin boumlylece bende senin hakkında biraz

bilgi edinirim

bull (İş ile ilgilioumlğrenci olarak) En ccedilok etkileşimde olduğunuz kişiler kimler

bull Okularkadaşlarınızişarkadaşlarınızişinizoumlğrencilerinizoumlğretmenleriniz ile ne kadar suumlredir

berabersiniz

Bana bir oumlrnek verebilir misin

bull Depresyonda ya da uumlsguumln hissettiğinizde patronunuzdan ya da iş arkadaşlarınızdan size tavsiye

yada destek vermesini bekler misiniz

Bana bir oumlrnek verebilir misin

Serbest Zaman

bull Yeniden yarattığınız ya da rahatladığınız temel şeyler nelerdir

Bunun iccedilin nereye gidiyorsunuz

Bulunulması guumlzel bir yer mi

Tesisleriatmosferi seviyor musunuz

Sizin iccedilin uygun mu

Rahatlamak ya da dinlenmek istediğinizde gidebileceğiniz yerler var mı

bull En ccedilok kimlerin yanında rahatlıyordinleniyorsunuz

Onlarla ne kadar geccediliniyorsun

bull Rahatladığın ya da dinlendiğin zamanda nasıl bir atmosferde olduğun hakkında bana biraz bilgi verir

misin boumlylece bende senin hakkında biraz bilgi edinirim

Aktivite Aktivite Seccedilimleri

Aktiviteaktivite rolleri seccedilimleri boumlluumlmuuml kişinin aktivite seccedilimlerini ve değerlerini ilgilerini nasıl yaptığı ile

bağlantılı ve bu seccedilimlerin arkasında yatan kişisel nedensellikleri anlamayı hedefleyen soruları iccedilerir

bull Nasıl geldiniz( bu işeişte yada ccedilalışmada bu boumlluumlmuumln seccedilimineebeveynlerinizin

sorumluluklarına)

bull Gerccedilekten oumlnemli olduğunu duumlşuumlnduumlğuumlnuumlz şeyleri yapabildiniz mi

(Evetse) Sizin iccedilin gerccedilekten oumlnemli olan bazı şeyler nelerdir

(Hayırsa) Yapamadığınız şeyleri bana soumlyleyebilir misiniz ve neden

(Veya)

Yapamadığınız şeyler nelerdir

Bana bir oumlrnek verebilir misiniz

Bana gerccedilekten size değerli olan bazı şeyleri yapamadığınız guumlncel bir durum anlatabilir misiniz

bull Sizin iccedilin oumlnemli olan hayatınızdaki şeyleri seccedilebilir misiniz

bull Yapmak istediğiniz şeyleri rutin olarak engelleyen her hangi bir şey var mı

bull Hoşlandığınız şeyleri yapmak iccedilin yeterli zamanınız olduğunu hissediyor musunuz

(Evetse) Serbest zamanınız var mı

Ne yaparak harcamaktan hoşlanırsınız

Gerccedilekten en ccedilok eğlendiğiniz guumlncel zamanı bana soumlyleyebilir misiniz

(Hayırsa) Neden zamanınız olmadığını duumlşuumlnuumlyorsunuz

Hoşlandığınız şeyleri yapmak iccedilin yeterli zamanınınız olmadığını hissettiğiniz zamanı bana bir oumlrnek verebilir

misiniz

(Cevap veremezse) Sence neden artık eğlenemiyorsun

bull Hiccedil yaptın mı (kendine hedefler koymak gelecek planları yapmak)

(Evetse) Gerccedilekleştirebildin mi

(Evetse) Bana hedefin olduğu ve onunla ilgili gerccedilekleştirebildiğin zamana bir oumlrnek verebilir misin

(Hayırsa) Bana hedefin olduğu ve onunla ilgili gerccedilekleştiremediğin zamana bir oumlrnek verebilir misin

(Hayırsa) Geccedilmişe baktığında her hangi bir şeyi hiccedil yapmadın mı veya gerccedilekten yapmak istediğin

(Veya)

Boumlylece bu şeyleri yapmak iccedilin kararlarınızı nasıl alıyorsunuz

bull Engellerle veya zorluklarla karşılaştınız zaman nasıl uumlstesinden geliyorsunuz

Bana bir oumlrnek verebilir misiniz

bull Şu an yuumlzleştiğiniz en buumlyuumlk meydan okumanın ne olduğunu duumlşuumlnuumlyorsunuz

(Veya bilinen koşullar travma vb değinerek)

bull rsquoyı nasıl (ayarlamayıuumlstesinden gelmeyi) duumlşuumlnuumlyorsunuz

Bana henuumlz yaptığınız bazı kararlarınızı oumlrneklendirerek bir oumlrnek verebilir misiniz

Kritik Hayat Olayları

Kritik hayat olayları boumlluumlmuuml kişinin hayatındaki doumlnuumlm noktalarını iyi zamanları koumltuuml zamanları başarıları ve

başarısızlıkları hakkında soruları sormayı iccedilerir

bull Sizin hayatınızı değiştiren veya şekillendiren en oumlnemli olaylar yada deneyimler nelerdir

(Veya belirginbilinen bir değişiklik varsa)

Ne zaman bu şeyler sizi değiştirdi

(Veya bilinen oumlzel bir olay varsa)

rsquodan beri işler nasıl değişti

(her bir olay iccedilin sorun)

bull hakkında bana soumlyleyin

Nasıl oldu

Beraberinde ne gibi değişiklikler getirdi

bull Hayatınızı duumlşuumlnecek olduğunuzda en iyi yaptığınız zamanı nasıl dikkate alırsınız

Bana bu doumlnemi anlatın

Onu iyi yapan neydi

(Veya)

Neden Sizin davranışlarınız veya koşullarınızda onu en iyi doumlnem yapan neydi

bull Hayatınızdaki en buumlyuumlk başarının ne olduğunu duumlşuumlnuumlyorsunuz

(Veya)

Bana okulda veya işte olan (veya temel aktivite rollerinizin iccedilinden) kendinizi gerccedilekten başarılı hissettiniz

bir şey soumlyleyin

bull Hayatınızdaki en koumltuuml doumlnemin ne olduğunu duumlşuumlnuumlyorsunuz

Bana bu doumlnemi anlatın

Onu ccedilok koumltuuml yapan neydi

(Veya)

Neden Sizin davranışlarınız veya koşullarınızda onu en koumltuuml doumlnem yapan neydi

bull Hayatınızdaki en buumlyuumlk başarısızlığın ne olduğunu duumlşuumlnuumlyorsunuz

(Veya)

Bana okulda veya işte olan (veya temel aktivite rollerinizin iccedilinden) kendinizi gerccedilekten başarısız

hissettiniz bir şey soumlyleyin

bull Eğer geleceğinizi istediğiniz gibi değiştirebilecek olsanız ne yapardınız

Gelecekte ne yapacağınızı duumlşuumlnuumlyorsunuz

(Veya)

Gelecekte kendinizi ne yaparken goumlruumlyorsunuz Bu olmak istediğiniz gibi mi

Madd

e

Derecele

ndirme Kriter

İlave

değerlend

irici

notları

Kişisel

hedef

ve

projel

eri var

4

1113088Hedeflerkişisel projelerde zorlukuzatmaefor gerektirir

Gelecek hedeflerikişisel projeleri iccedilin heyecanlı enejik

hisseder

3

Hedefler kişisel projeleri guumlcuumlne kısıtlılıklarına uygun

Gelecekteki zorlukların muumlcadelelerin uumlstesinden gelmede

yeterli arzu

Hedefler kişisel projelerde ccedilalışmada motive

2

Hedefler bekleyen projeler tahmini yeteneklerinin

uumlstuumlndealtında Hedefler kişisel projeleri ccedilalışmada ccedilok

motive değil

Hedeflerkişisel projeler gelecek hakkında duumlşuumlnmede zorluk

Limitli kararlılıkheyecan motivasyon

1

Amaccedilkişisel projelerini tanımlayamaz Kişisel

amaccedillarınaarzuladığı projelere sahip olduğu yetenekler ile

ulaşılamaz hedefler guumlccedilluuml yanları kısıtlılıkları ile biraz

ilişkilidir hiccedil ilişkili değildir Geleceğe bağlılık ya da

motivasyon eksikliği Ccedilelişkili luumlzumsuz hedefler kişisel

projeler nedeni ile motive değildir

Arzul

adığı

rol

yaşam

tarzını

tanıml

ar

4

Belirli bir yaşam biccedilimine aşırı bağlılık Yaşamını nasıl

yaşayacağı ile ilgili guumlccedilluuml hisler tercih ettiği yaşam tarzını

guumlccedilluuml şekilde tanımlar Bir veya daha fazla anlamlı aktivite

tanımlar Yapılandırmada zamanı doldurmada oumlncelikleri ile

ilgili net fikirler

3

Arzuladığı yaşam tarzı ile ilgili Bazı kaccedilırdığı

memnuniyetsizlikler tanımlar Yapılandırmada zaman

doldurmada oumlncelikleri ile ilgili yeterli fikir Bir dereceye

kadar oumlnemlianlamlı olan bir veya daha fazla aktivite

tanımlar Şimdiki rol yaşam tarzında basitccedile mutlu

2

Arzulanan rol yaşam tarzını tanımlamada zorluk Seccediltiği rol

yaşam tarzından fazlası ile kuşkulu tatminsiz Zamanı nasıl

Yapılandıracağınıdolduracağını tanımlamada zorluk Anlamlı

aktiviteler iccedilin kaybolmuş heves tanımlamada sorun

1

Yaşam tarzırutinlerinden aşırı derecede mutsuz Gelecek iccedilin

anlamlı yaşam tarzını tanımlayamaz

Heyecanlandıracakyapacağı aktiviteler tanımlayamaz

Başarı

beklen

tisi

4

Engelkısıtlılık başarısızlıkların uumlstesinden gelmede oldukccedila

oumlzguumlvene sahip Zorlukları doumlrt goumlzle bekler Kişisel

etkinliğine guumlccedilluuml inanış Yaşamın baş etme kontrolluuml hisseder

Cesaretlendirmeksizin kontrol oumltesinde durumu kabul eder

3

Engelkısıtlılık başarısızlıkların uumlstesinden gelmede yeterli

oumlzguumlvene sahip Başarı umarak zorluklarla yuumlzleşir Birccedilok

alanda başarı bekler Kişisel etkinliğine yeterli inanış

Anahtar 4= yetkin rol işlevleri kabul edilebilir 3= uygun memnuniyet verici rol fonksiyonları 2= bazı rol

fonksiyonlarında bazı problemler 1= rol performanslarında aşırı problemler

Rol kimlik oumllccedileği (Devamı)

Madde

Derece

lendir

me

Kriter

Değerlen

direnin

ilave

notu

Sorumlulu

klarının

kabuluuml

4 Kişisel eylemleri iccedilin makul sorumlulukları kabul eder

Kendini geliştirmek iccedilin geri bildirim ararkullanır

3

Ccediloğu kişisel eylemleri iccedilin sorumluluk kabul eder Kendini

aşırı succedillamaz eleştirmez Stratejilerini değiştirmek iccedilin geri

bildirim kullanabilir

2

Kişisel hareketleri iccedilin sorumluluk almaktan kaccedilınmaya

meyillidir Kişisel başarısızlıklar iccedilin diğerlerinidurumları

succedillar Kendini aşırı derecede eleştirir Geri bildirimleri

inkar etmeye lsquoe şaşırmaya meyillidir

1

Kişisel başarısızlıklar iccedilin kuumlccediluumlk sorumluluklar alır veya hiccedil

almaz Oumlz değersizliği Kroniktir Geri bildirimleri etkili

kullanamazkullanmaktan sakınır Kaccedilındığı

sorumluluklarda diğerlerinidurumları kronik olarak kullanır

Yetenekle

rine ve

kısıtlılıkla

rına değer

biccedilme

4

Varlıkları vurgularken sınırları kolayca tanırkabul eder

Kısıtlılıkları nasıl kompanse edeceğini kolayca bilir Rol

seccediliminde eforunu uygularken kendi yeteneklerini gerccedilekccedili

değerlendirir

3

Bazı kısıtlılıklarını fark eder Fazlaeksik tahmini

yeteneklerine makul eğilim Uygun aktiviteefor seccedilim iccedilin

yetenek ve kısıtlılıklarını yeterince bilir

2

Engel kısıtlılık başarısızlıkları ile yuumlzleşmedekendini

kontrol etmede şuumlpheli yetenek Başarı şansı belirsiz hisler

Engel kısıtlılık başarısızlıkların uumlstesinden gelmede zorlukla

sağlanan guumlven Zorluklarla yuumlzleştiğinde kolayca cesareti

kırılır

1

Potansiyel performansına olumsuz bakış Ccedilaresizlik hissi

Kendini kontrol edemediğini hisseder Yeteneğinde Etkilenen

sonuccedillardan ccedilaresiz hisseder Engelkısıtlılıkbaşarısızlıklarla

yuumlzleşmeyi bırakır

2

Fazla eksik tahmin ettiği yetenekleri uygun olmayan

aktivitelere oumlncuumlluumlk eder Kısıtlılık yeteneklerini algılamada

kompanse etmede zorluk

1 Kendi yeteneklerini gerccedilekccedili tahminde başarısız kısıtlı

yeteneklerini algılamada kompanse etmede zorluk

Bağlanma

ve

değerlerin

varlığı

4

Hayatını şekillendirenyoumlnlendiren oumlnemli şeyleri guumlccedilluuml

hisseder Hedefyoumlnelmeye guumlccedilluuml hislerle bağlıdır Olumlu

oumlz saygıda yaşam sonuccedilları iccedilin kişisel standartları nettir

3

Aktivite seccedilimlerini etkileyen bazı değerler tanımlar

Yaşamında youmlnlendirme ve amaccedillara yeterli bağlılık Yeterli

oumlz saygı sonucu kişisel standartlarprensipler

2

Kısıtlı aktivite seccedilimleri ile ccedilakışan değerler Yaşam

hedefleri ve youmlnleri hakkında belirsizlik Sosyal

gruplartoplum tarafından duumlzenlenen değerleri paylaşmaz

1

Bağlılık ve aktivite seccedilimleri yabancılaşmışeksilmiş

Hayatta bir amaccedil ve youmlnlendirme yatırımıduygusu bulamaz

Sosyal gruplarıntoplumsal değerleri tanımlayamaz Tutuğu

değerleri sosyal gruptoplumdan sapmış toplum ile kavgalı

Kimlik ve

yuumlkuumlmluumll

uumlkleri

tanıma

4

Kendini rol aralığında goumlruumlr Rollerinden kaynaklanan

kimliğine karşı guumlccedilluuml duyguları vardır Rollerine oldukccedila

bağlıdır

3 Kendini bir veya birkaccedil rol aralığında goumlruumlr Rollerinden

kimliğini yeterli ccedilizer rollerine bağlıdır

2

Kendini bir veya birkaccedil rolde goumlrmede zorluk Rollerine

bağlanmada uzaklaşmış Rollerini istemesine rağmen

rollerinin sorumluklarını tanımlamada zorluk Zayıf rol

kimliği

1 Herhangi bir aktivite rol tanımlayamaz Sapmış roller

tanımlar Role bağlılık eksik

Anahtar 4= yetkin rol işlevleri kabul edilebilir 3= uygun memnuniyet verici rol fonksiyonları 2= bazı rol

fonksiyonlarında bazı problemler 1= rol performanslarında aşırı problemler

Rol kimlik oumllccedileği (Devamı)

Madde

Derec

elendi

rme

Kriter

Değerlen

direnin

ilave

notu

İlgi varlığı

4

Seccedilimlerini motive eden bir veya daha fazla rol

aktivitesi(leri)ne oldukccedila ilgilidir Yeteneklerifırsatları

ilgilerini geliştirir

3 Rehberlik eden seccedilimlere yeterli ilgi Yetenek fırsatlara

karşılık aktiviteleri ile ilgilidir

2

İlgilerini tanımlamada zorluk Yetenekleri ile ilgili

herhangi bir aktivitesine sınırlı ilgi İlgileri beceri fırsatları

ile iyi uyuşmaz

1 İlgilerini tanımlayamaz İlgileri ile buluşan beceri

fırsatları ile ilgileri ilişkili değildir

Etkili

hissetme

(geccedilmişi)

4 Kişisel sorumluluklarına guumlccedilluuml duygular Zorlu durumlarda

başarı bekler

3 Verildiğinde sorumluluklarda yeterli hissetti Zorlu

durumlarda başarıyı umdu

2 Verildiğinde sorumluluklarda yetersiz hissetti Zorlu

durumlarla yuumlzleştiğinde cesaretsiz hale gelir

1 Sorumluluk duygusu eksiktir Umutsuz hisseder

Yaşam

tarzını

anlamlı ve

memnun

edici

bulma

(geccedilmişte)

4

Geccedilmişteki yaşam tarzından oldukccedila mutluydu

Yaşamından oldukccedila memnunduyaşamını anlamlı buldu

Guumlccedilluuml bir aktivite kimliğine sahipti

3

Genel olarak yaşam rollerinden memnundu fakat

değiştirmek istediği şeyler vardı Birkaccedil anlamlı memnun

edici aktivite deneyimine sahipti

2

Yaşam rollerinin bazılarından mutsuzdu İlgilerini

tanımlamada bazı zorlukları vardı Yaşamından anlamı ve

memnuniyeti bulmakta zorlanırdı

1 Yaşam tarzındanyaşam rollerinden oldukccedila mutsuzdu

İlgilerini tanımlayamazdı Yaşamın anlamını bulamazdı

Aktivite

seccedilimleri

yapma

(geccedilmiş)

4

Anlamlı yaşam hikayesine oldukccedila bağlı ve enerjilidir

izlediği yaşam hikayesi iccedilin aktive seccedilimlerini muumlkemmel

yapmış Geccedilmiş yaşam seccedilimleri gerccedilekten başarılıydı

3 Anlamlı yaşam hikayesine oldukccedila motiveydi izlediği

yaşam hikayesi iccedilin aktive seccedilimlerini yeterli yapmış

2

Yaşam hikayesini tanımlamada ona bağlanmada zorlanmış

izlediği yaşam hikayesi iccedilin aktive seccedilimlerini muumldahale ile

yapmış Yaşam hikayesi olumsuz aktivite seccedilimlerine

sebep olmuş

1

Yaşam hikayesi motive edici değildi (oumlrn Trajik kendini

kurban olarak goumlruumlyor) Yaşam hikayesini goumlzuumlnuumln oumlnuumlne

getirmede başarısızdı Aktivite seccedilimi yapmaktan kaccedilınmış

yapmakta oldukccedila zayıf

Anahtar 4= yetkin rol işlevleri kabul edilebilir 3= uygun memnuniyet verici rol fonksiyonları 2= bazı rol

fonksiyonlarında bazı problemler 1= rol performanslarında aşırı problemler

Rol kimlik oumllccedileği (Devamı)

Madde

Derec

elendi

rme

Kriter

Değerlendi

renin ilave

notu

Yaşam

tarzından

memnuni

yetini

koruma

4

Oldukccedila yararlı kimlik deneyim veren rollerkişisel

projeler alışkanlıkların tam oumlvguumlde buluşması

Yaşam tarzı doğrudan oumlnemli değerhedeflere bağlı

Yaşamı Rol aralığı kişisel projeleri ile dolu Yaşam

tarzı guumlccedilluuml youmlnlendirme anlam bir his goumlsterir

3

Kimlik memnuniyet sağlayan roller kişisel

projelerin ccedileşitliliği vardır

Yaşam tarzı bazı oumlnemli değerhedeflerin ifadesine

izin verir

Yaşam alanını dolduran rollerkişisel projelerin genel

olarak dengesi iyidir

Yaşam tarzı genel olarak youmlnlendirmelerini anlamlı

duygularını yansıtır

2

Suumlrduumlrduumlğuumltamamladığı rol aralıkları kişisel

projeleri aktivitelerinde zorluk Yaşam alanını yeterli

roller kişisel projeler aktiviteler ile doldurmada

zorluk Ccedilok fazla oumlncelik ve talep ile stresli bir yaşam

tarzı Yaşam tarzının youmlnlendirmeanlamlılığının

anlamında eksikliği net Roller kişisel projeler

sorumluluklar arasında uyumsuzluk anlaşmazlık

1

Roller kişisel projeler ile ilgili sorumluluklardan

bunalmış Roller kişisel projelerde devamlı

başarısızlık Yaşam tarzını doldurmada rollerkişisel

projeler sorumlulukların temel eksiklik Yaşam tarzı

youmlnlendirme anlam goumlstermiyor

Rollerinin

beklentile

rinin

karşılama

sı

4

Tuumlm rollerinde rol yuumlkuumlmluumlluumlklerini yerine

getirmede başarı goumlsterir Rol yuumlkuumlmluumlluumlkleri

talepleri yuumlksek uumlretici yaşam tarzı ile son derece

tutarlıdır

3

Birccedilok roluumlnuumln yuumlkuumlmluumlluumlklerini gelen olarak

yapabilir Rol yuumlkuumlmluumlluumlkleri talepleri genellikle

başarısını korumada tutarlılığı yeterlidir

2

Rol beklentilerini yapmada ara sıraartan zorluk (aşırı

rol talepleri azalmış kapasite yuumlzuumlnden) tutarlı

başarı paternlerinin korunmasını ccedilok az suumlrduumlruumlr

1

Temel yaşam rollerinin taleplerini karşılamaya uygun

değil Engeli yuumlzuumlnden temel yaşam rollerini

tamamen kaybetmiş Başarı iccedilin kuumlccediluumlk fırsatlar

gerektiren rol talepleri yok veya ihmal edilebilir

azlıkta

Hedefe

youmlnelik

işler

4

Hedefe ulaşmaya youmlnelik oldukccedila başarılı

eforuodaklanmayı suumlsduumlruumlr İstikrarlı başarı

ziyadesi ile hedefler Optimal uumlretkenlik

memnuniyet iccedilin hedefleri nasıl ve ne zaman yeniden

yapılandıracağını accedilıklar

3

Hedefe doğru eforunu duumlzenli olarak suumlrduumlruumlr Ccediloğu

hedefini başarmışnerede ise başarmıştır Şartlar

belirlediği zaman bile hedef efora yeniden youmlnlenir

2

Hastalık hedefi başarmada aralıklıkısmi aksamaya

sebep olur Ara sıra hedeflere bağlanmayı

odaklanmayı kaybeder Hedefler hastalıktan anlamlı

şekilde etkilenir Hedefe doğru istikrarsız ilerler

Bazen ulaşılamaz hedefte ısrar eder

1

Hastalık travma hedefleri geccedilersiz kılar Hedefe

odaklanmış kalamaz zamanla hedeflere eforu azalır

Hedeflerinden vazgeccedilmiş Kronik başarısızlıklar

sonucu ulaşılamaz hedeflerle muumlcadele eder

Anahtar 4= yetkin rol işlevleri kabul edilebilir 3= uygun memnuniyet verici rol fonksiyonları 2= bazı rol

fonksiyonlarında bazı problemler 1= rol performanslarında aşırı problemler

Madde Derecelendir

me Kriter

İlave

değerle

ndirici

notları

Kişisel

performa

ns

standartla

rını

karşılar

4 Yuumlksek kişisel istekler beklentiler ile tutarlı

performans seviyesini başarır

3

Standartlardaki bazı aşamalara

Becerideki limitasyonlara rağmen genellikle

beklentileri karşılayan performans seviyesine

ulaşır

2

Aşan kişisel beklentiler nedeniyle

Oumlnemli kısıtlılıklar azalmış kapasite

nedeniyle başarı ve standart sonuccedilları

arasındaki boşlukta kendinden şuumlphe ederek

devam ediyor

1

Tamamen gerccedilekccedili olmayan kişisel beklentilerin

karşılanmasında kronik zorluk

Performans standartlarının başarısının

ilerlemesinde kapasitenin temel kaybı

Sorumlul

ukları

iccedilin

zaman

organize

etme

4

Sorumluklukların hedeflerin hızlıca

suumlrduumlruumllmesinde iyi organizasyon

Değişen sorumluklarda şartlarda yaratıcı

goumlsteren kolayca esneyen rutin

Rutini oldukccedila adaptif başa ccedilıkma stratejilerini

ifade eder

3

Ccediloğu sorumlulukları hedefleri başarmada tutarlı

rutin

Sorumluluğundurum değişikliği gerektiğinde

rutini genellikle değiştirebilir

Rutini genellikle adaptif başa ccedilıkma

stratejilerini ifade eder

2

Ccediloklu sorumluluklarla değişen durumlarla

karşılaştığında rutini organize etmede temel

zorluk

Adaptif rutin gerektiğinde

hedeflerisorumlulukları ccedilok azdır

Rutinin parccedilaları uyumsuz davranışlar başarma

stratejileri iccedilerir

1

Tamamen organize olmayan kaotik rutin

Temel basit kendine bakım goumlrevleri iccedilin

rutininde organize olamama

Yeni durumları rutine adapte edememe

Rutinleri madde bağımsızlığı olumsuz başa

ccedilıkma stratejileri gibi oldukccedila uyumsuz

davranışları ifade eder

İlgilere

katılım

4

Bir ya da daha fazla ilgiyi tatminlitutkulu takip

Yeni ilgileri zevkli bulurkolayca dener

3

Makul memnuniyetle ilgilere suumlrekli katılım

Yeni ilgileri genellikle denerhoşlanır

2

İlgilere tutarsız katılım

Guumlccedilluuml ilgilere katılmak iccedilin zamanı

doldurmaenerjide bazı zorluklar

Hastalık geccedilmiş ilgilere katılımı yarıda keser

azaltır

Yeni ilgileri denemede ilgilere adapte olmada

memnun olacağı yeniuygun ilgiler bulmada

zorluk

1

İlgilere katılmada minimal katılım yok

İlgilere katılmada ccedilok az enerjizaman vardır-

enerjizaman yoktur

Hastalık travma geccedilmiş ilgilere oldukccedila

muumldahele eder katılımı engeller

Yeni ilgilere uyum sağlamaz kesinlikle

denemez

Madde Derecelendirme Kriter

İlave

değerlendi

rici notları

Tamamlanmı

ş roller

(geccedilmiş)

4

Geccedilmişinde gelişen rolleri yetkin youmlnetti

Ccediloklu rol taleplerini dengeleyebiliyordu

3

Gelişimsel olarak uygun rolleri genellikle

suumlrduumlruumlr

Ccediloklu rol taleplerini genellikle

dengeleyebiliyordu

2

Rol taleplerini dengelemekte zorlanırdı

Zorlu rol doumlnemlerine sahipti

Değişkentutarsız rol performansları vardı

Rol ccedilatışmaları vardı

1

Bir veya daha fazla temel yaşam rollerinde

oumlnemli başarısızlıklara sahip

Rol yoksunluğu vardı

Ccediloğubuumltuumln rollerinde temel zorlanmalar

vardı

Suumlrduumlruumllen

alışkanlıklar

(geccedilmiş)

4

Gelişimsel aşamaları hedefleri iccedilin oldukccedila

organize rutinleri korur

Yuumlksek tatmin edici uumlretici guumlnluumlk

programını suumlrduumlruumlr

3

Organize uumlretici guumlnluumlk programınıını

genellikle korur

Gelişimsel aşamaları hedefleri rutin

uygunluğunu genellikle korur

2

Guumlnluumlk programında tutarsızdı

Rutini gelişimsel doumlnemleramaccedilları iccedilin

yetersiz organize

Guumlnluumlk yaşamda oumlnemli organize olmadığı

doumlnemleri vardı

1

Suumlrduumlrduumlğuuml rutininde oumlnemli problemleri

vardı

Rutin paternleri gelişimsel

doumlnemlerhedefleri ile uyuşmada başarısızdı

Uygun gelişimsel doumlnemhedeflerin ilişkisi

kaotik yaşam paternlerine sahip

Etkili olmayan rutine sahip

Yaşam paterninde belirgin sapkınlıkları

vardı

Başarılmış

memnuniyet

4 Başarılar hedefler ulaşılmış geccedilmiş yaşam

tarzında yuumlksek seviye memnuniyet sağlar

Madde Derecelendirme Kriter

İlave

Değerlendi

rici Notları

(geccedilmiş)

İş dinlenme ve oyunda iyi dengeye sahipti

3

Oumlnemli hayat hedeflerini ccediloğunlukla yerine

getirir

İş dinlenme ve oyunda genellikle

dengedeydi

Yaşam tarzı genellikle eğlenceliydi

Hedeflerini genellikle korursuumlrduumlruumlr

2

Yaşam tarzı ile ilgili oumlnemli

memnuniyetsizlikleri vardır

İşte dinlenmede ve oyunda bazı

dengesizlikleri vardır

Temel başarısızlıkları başarılarını

goumllgelemişazaltmış

Temel ilgileri veya hedeflerini kaybetmiş ve

yerine koyamamış

Hedefleri yuumlzuumlnden devam eden zorlukları

vardı

1

Hastalıktravma hedefilgileri başarmada

takip etmede oumlnemli derecede

engellemişoumlnlemiş

Yaşam tarzında guumlccedilluuml başarısızlık hissi

memnuniyetsizliği vardı

Memnuniyetsizliğe oumlncuumlluumlk eden oumlnemli

başarısızlıkları vardı

İşte dinlenmede ve oyunda zayıf dengesi

vardı

Ev yaşam aktivite

şekilleri (goumlrevler)

4

Fiziksel

Bilişsel

Duygusal

Talepler fırsatlar ilgi ve

yeteneklerini

zorlaruyarır

Zamanefor uygun

zamanenerji gerektirdi

3

Fiziksel

Bilişsel

Duygusal

Talepler fırsatlar ilgi

ve yetenekleriyle

genellikle eşleşir

Zamanefor uygun

zamanenerji gerektirdi

2

Fiziksel

Bilişsel

Duygusal

Talepler fırsatlar ilgi

ve yetenekleriyle ccedilok az

eşleşir

Zamanefor uygun

zamanenerji gerektirdi

1

Fiziksel

Bilişsel

Duygusal

Talepler fırsatlar ilgi

ve yetenekleriyle

yetersiz eşleşir

Zamanefor uygun

zamanenerji gerektirdi

Temel uumlretici roller

aktivite şekilleri

(goumlrevler)

4

Fiziksel

Bilişsel

Duygusal

Talepler fırsatlar ilgi

ve yeteneklerini

zorlaruyarır

Zamanefor uygun

zamanenerji gerektirdi

3

Fiziksel

Bilişsel

Duygusal

Talepler fırsatlar ilgi

ve yetenekleriyle

genellikle eşleşir

Zamanefor uygun

zamanenerji gerektirdi

2

Fiziksel

Bilişsel

Duygusal

Talepler fırsatlar ilgi

ve yetenekleriyle ccedilok az

eşleşir

Zamanefor uygun

zamanenerji gerektirdi

1

Fiziksel

Bilişsel

Duygusal

Talepler fırsatlar ilgi

ve yetenekleriyle

yetersiz eşleşir

Zamanefor uygun

zamanenerji gerektirdi

Serbest zaman

aktivite şekilleri

(goumlrevler)

4

Fiziksel

Bilişsel

Duygusal

Talepler fırsatlar ilgi

ve yeteneklerini

zorlaruyarır

Zamanefor uygun

zamanenerji gerektirdi

3

Fiziksel

Bilişsel

Duygusal

Talepler fırsatlar ilgi

ve yetenekleriyle

genellikle eşleşir

Zamanefor uygun

zamanenerji gerektirdi

2

Fiziksel

Bilişsel

Duygusal

Talepler fırsatlar ilgi

ve yetenekleriyle ccedilok az

eşleşir

Zamanefor uygun

zamanenerji gerektirdi

1

Fiziksel

Bilişsel

Duygusal

Talepler fırsatlar ilgi

ve yetenekleriyle

yetersiz eşleşir

Zamanefor uygun

zamanenerji gerektirdi

Anahtar 4= yetkin rol işlevleri kabul edilebilir 3= uygun memnuniyet verici rol fonksiyonları 2= bazı

rol fonksiyonlarında bazı problemler 1= rol performanslarında aşırı problemler

Rol kimlik oumllccedileği (Devamı)

Madde Derecele

ndirme Kriter

İlave

değerlend

irici

notları

Ev yaşamı

sosyal grup

4

Etkileşim iccedilin fırsatlarbeklentiler optimal

fonksiyonları destekler

Duygusaluygulamalı şartlar fonksiyonu

başa ccedilıkmayı artırır

Diğerleri becerileri katkılarıccedilabaları oumlver

3

Diğerleriyle gerekli olan etkileşimişbirliği

genellikle olumlu fonksiyonları destekler

Duygusaluygulamalı iklim fonksiyonu başa

ccedilıkmayı destekler

Diğerleri becerilerikatkılarıccedilabaları bilir

2

Ccedilok azaşırı talepkar etkileşimişbirliği

fonksiyonları kısıtlar

Duygusaluygulamalı iklim fonksiyonu başa

ccedilıkmayı azaltır

Diğerleri becerilerikatkılarıccedilabaları takdir

etmez

1

Ne Etkileşim işbirliği ne de varolmayan

imkansız talepler ccedilatışmalar

Duygusaluygulamalı iklim aşırı uyumsuz

fonksiyonbaşa ccedilıkmaya katkıda bulunur

Diğerleri becerilerikatkılarıccedilabaları

goumlrmezden gelirdeğersiz bulur

Kendi becerilerinin etkisi sonucu ccedilaresiz

hisseder

Temel uumlretici

rol sosyal

grup

4

Etkileşim iccedilin fırsatlarbeklentiler optimal

fonksiyonları destekler

Duygusaluygulamalı iklim fonksiyonu başa

ccedilıkmayı artırır

Diğerleri becerileri katkılarıccedilabaları oumlver

3

Diğerleriyle gerekli olan etkileşimişbirliği

genellikle olumlu fonksiyonları destekler

Duygusaluygulamalı iklim fonksiyonu başa

ccedilıkmayı destekler

Diğerleri becerilerikatkılarıccedilabaları bilir

2

Ccedilok azaşırı talepkar etkileşimişbirliği

fonksiyonları kısıtlar

Duygusaluygulamalı iklim fonksiyonu başa

ccedilıkmayı azaltır

Diğerleri becerilerikatkılarıccedilabaları takdir

etmez

1

Ne Etkileşim işbirliği ne de varolmayan

imkansız talepler ccedilatışmalar

Duygusaluygulamalı iklim aşırı uyumsuz

fonksiyonbaşa ccedilıkmaya katkıda bulunur

Diğerleri becerilerikatkılarıccedilabaları

goumlrmezden gelirdeğersiz bulur

Kendi becerilerinin etkisi sonucu ccedilaresiz

hisseder

Serbest

zaman

sosyal grup

4

Etkileşim iccedilin fırsatlarbeklentiler optimal

fonksiyonları destekler

Duygusaluygulamalı iklim fonksiyonu başa

ccedilıkmayı artırır

Diğerleri becerileri katkılarıccedilabaları oumlver

3

Diğerleriyle gerekli olan etkileşimişbirliği

genellikle olumlu fonksiyonları destekler

Duygusaluygulamalı iklim fonksiyonu başa

ccedilıkmayı destekler

Diğerleri becerilerikatkılarıccedilabaları bilir

2

Ccedilok azaşırı talepkar etkileşimişbirliği

fonksiyonları kısıtlar

Duygusaluygulamalı iklim fonksiyonu başa

ccedilıkmayı azaltır

Diğerleri becerilerikatkılarıccedilabaları takdir

etmez

1

Ne Etkileşim işbirliği ne de varolmayan

imkansız talepler ccedilatışmalar

Duygusaluygulamalı iklim aşırı uyumsuz

fonksiyonbaşa ccedilıkmaya katkıda bulunur

Diğerleri becerilerikatkılarıccedilabaları

goumlrmezden gelirdeğersiz bulur

Kendi becerilerinin etkisi sonucu ccedilaresiz

hisseder

Anahtar 4= yetkin rol işlevleri kabul edilebilir 3= uygun memnuniyet verici rol fonksiyonları 2= bazı

rol fonksiyonlarında bazı problemler 1= rol performanslarında aşırı problemler

Rol kimlik oumllccedileği (Devamı)

Madde Derecelendirme Kriter

ilave

değerlendirici

notları

Ev yaşamı

fiziksel alan

nesneler ve

4

Tamamen ulaşılabilir

Guumlvenli ( minimal risk)

kaynaklar Tamamen oumlzel ( arzuladığı gibi)

Ccedilok rahat

Ccedilok uyarıcı anlamlı

Geniş destekleyici

Ccedilevre ve nesneler

3

Ccediloğunlukla ulaşılabilir

Genellikle guumlvenli ( orta riskler)

Yeteri kadar oumlzel

Yeteri kadar rahat

Yeteri kadar uyarıcı anlamlı

Yeteri kadar destekleyici

Ccedilevre ve nesneler

2

Biraz ulaşılabilir

Guumlvensiz ( ciddi riskler)

Biraz zorlayıcı

Biraz rahatsız

Biraz uyarıcısız anlamsız

Biraz destekleyicisiz

Ccedilevre ve nesneler

1

Ulaşılamaz

Guumlvensiz( yuumlksek riskler)

Biraz zorlayıcı

Oumlzel değil

Ccedilok rahatsız

Uyarıcısız anlamsız

Tamamen yetersiz

Ccedilevre ve nesneler

Temel uumlretici

rol fiziksel alan

nesneler ve

kaynaklar

4

Tamamen ulaşılabilir

Guumlvenli ( minimal risk)

Tamamen oumlzel ( arzuladığı gibi)

Ccedilok rahat

Ccedilok uyarıcı anlamlı

Geniş destekleyici

Ccedilevre ve nesneler

3

Ccediloğunlukla ulaşılabilir

Genellikle guumlvenli ( orta riskler)

Yeteri kadar oumlzel

Yeteri kadar rahat

Yeteri kadar uyarıcı anlamlı

Yeteri kadar destekleyici

Ccedilevre ve nesneler

2

Biraz ulaşılabilir

Guumlvensiz ( ciddi riskler)

Biraz zorlayıcı

Biraz rahatsız

Biraz uyarıcısız anlamsız

Biraz destekleyicisiz

Ccedilevre ve nesneler

1

Ulaşılamaz

Guumlvensiz( yuumlksek riskler)

Biraz zorlayıcı

Oumlzel değil

Ccedilok rahatsız

Uyarıcısız anlamsız

Tamamen yetersiz

Ccedilevre ve nesneler

Anahtar 4= yetkin rol işlevleri kabul edilebilir 3= uygun memnuniyet verici rol fonksiyonları 2= bazı

rol fonksiyonlarında bazı problemler 1= rol performanslarında aşırı problemler

Rol kimlik oumllccedileği (Devamı)

Madde Skorlama Kriter

ilave

değerlendir

ici notları

Serbest zaman

fiziksel alan

nesneler ve

kaynaklar

4

Tamamen ulaşılabilir

Guumlvenli ( minimal risk)

Tamamen oumlzel ( arzuladığı gibi)

Ccedilok rahat

Ccedilok uyarıcı anlamlı

Geniş destekleyici

Ccedilevre ve nesneler

3

Ccediloğunlukla ulaşılabilir

Genellikle guumlvenli ( orta riskler)

Yeteri kadar oumlzel

Yeteri kadar rahat

Yeteri kadar uyarıcı anlamlı

Yeteri kadar destekleyici

Ccedilevre ve nesneler

2

Biraz ulaşılabilir

Guumlvensiz ( ciddi riskler)

Anahtar 4= yetkin rol işlevleri kabul edilebilir 3= uygun memnuniyet verici rol fonksiyonları 2= bazı

rol fonksiyonlarında bazı problemler 1= rol performanslarında aşırı problemler

Biraz zorlayıcı

Biraz rahatsız

Biraz uyarıcısız anlamsız

Biraz destekleyicisiz

Ccedilevre ve nesneler

1

Ulaşılamaz

Guumlvensiz( yuumlksek riskler)

Biraz zorlayıcı

Oumlzel değil

Ccedilok rahatsız

Uyarıcısız anlamsız

Tamamen yetersiz

Ccedilevre ve nesneler

EK-5 Standart Aktivite

KARTON KUTU UumlRETİMİ

Diğer gruplarla oumlnemli mağaza zincirlerine yuumlksek kalitede karton kutu

uumlretimi ve tedariki sağlamak iccedilin karlı bir kazanccedil yarışı iccedilerisindesiniz

Mağaza zincirleri ihtiyacı olan kutular iccedilin tartışmasız ve 3 uumlretim

denemesinde en iyi performansı sağlayan grubu soumlzleşme ile oumlduumlllendirecek

titiz bir şartname hazırladı

Organize bir takım olarak iyi iş ccedilıkaracağınız youmlnuumlnde mağaza zincirleri

temsilcilerini guumlven vererek etkileme kabiliyetiniz gibi tuumlm uumlretim suumlrecinde

uumlretilen karton kutuların miktarı ve kalitesi de değerlendirmeye alınacaktır

Her bir uumlretim suumlreci sonrasında uumlrettiğiniz karton kutuların kalitesi ile

ilgili geribildirim alacaksınız

Uumlruumln şartnamesine ek olarak mağaza zincirleri yarışma ile ilgili de ekte

bazı kurallar planladılar

Karton Kutu Şartnamesi Kutular A4 boyuntunda kağıttan

yapılmalıdır

Adım 1

Her bir A4 kağıdını katlayın ve ikiye boumlluumln

Adım 2

Her bir kağıdı şekildeki gibi uzunlamasına

uumlccedile ve yanlamasına ikiye katlayın ve boumlylece

uzunlamasına katlanan parccedilalar birbirine eşit

olacaktır

Adım 3

Kağıdı iki sıra uzunlamasına katlanmış

yerinden enine doğru doumlrt parccedila kesin

Adım 4

Renkli kalemle boyayın

bull Bir renkte dikey ccedilizgiler

bull Farklı bir renkte yatay ccedilizgiler

Adım 5

Kağıdın her iki ucundaki orta boumlluumlmleri

yukarı katlayın Yan boumlluumlmleri orta boumlluumlmuumln bir dış

ve bir iccedil tarafında olacak şekilde katlayın Kutunun

her koumlşesi duumlzguumlnce katlanmış olmalıdır Ekstra

yapılan katlamalar kabul edilmez

Adım 6

Kağıdın her bir ucunu bir zımba ile

zımbalayın Zımbanın bitim yeri kutunun iccedilerisinde

olmalıdır Zımba kutunun altına paralel olmalı ve

yatay ccedilizgilerle kesişmelidir Kutuda delik ya da yırtık

olmamalı kutunun bitim yerleri duumlz ve eşit bir

şekilde uyuşmalıdır (Kabul edilebilir fark ya da

sapma miktarı 15 mm kadardır)

Karton Kutu Uumlretimi İccedilin Kurallar

1 Hakemler

Hakemler mağaza zincirleri tarafından goumlnderilmiş olup yuumlksek

şoumlhrete sahip yolsuzluğun oumltesinde kararları kesin kişilerdir

2 Boumlluumlmleri Planlama ve Uumlretim Suumlreci

Karton kutular 3 farklı uumlretim suumlrecinde uumlretilecektir Her bir uumlretim

suumlreci tam olarak 8 dakika suumlrecek ve tam zamanında başlayacaktır Birinci

uumlretim suumlreci başlamadan oumlnce 20 dk planlama suumlreniz olacaktır Birinci

uumlretim suumlrecinden sonra 15 dk daha planlama suumlreniz olacaktır İkinci

uumlretim suumlrecinden sonra son 10 dklık bir planlama suumlreniz daha olacaktır

Toplam zaman tablonuz aşağıdaki gibidir

Birinci planlama boumlluumlmuuml 20 dakika

Birinci uumlretim suumlreci 8 dakika

İkinci planlama boumlluumlmuuml 15 dakika

İkinci uumlretim suumlreci 8 dakika

Uumlccediluumlncuuml planlama suumlreci 10 dakika

Uumlccediluumlncuuml uumlretim suumlreci 8 dakika

3 Materyal ve Ekipman

Karton kutu uumlretimi iccedilin gerekli olan tuumlm ham maddeler ve

ekipmanların hakem tarafından satın alınması gerekir Aşağıdakiler alım iccedilin

uygundur

Makas her biri 3 jeton

Zımba her biri 3 jeton

Zımba teli her 100 tane 2 jeton

Cetvel her biri 1 jeton

A4 kağıdı her 10 kağıt 2 jeton

Renkli kalem her biri 2 jeton

Materyaller ve ekipmanlar sadece buumltccedile planlama oturumunda satın

alınabilir (İndirim yok) Hakem satın aldığınız hiccedilbir materyali ya da

ekipmanı geri iade alamayacaktır

4 Sermaye ve Krediler

Başlangıccedil sermayesi olarak 15 jetonunuz olacaktır Hakemden en

az 5 jeton olacak şekilde 5 jetonluk partileri ek girişim sermayesi olarak

oumlduumlnccedil alabilirsiniz Geri oumldeme oranları aşağıda belirtilen kredi

doumlnemlerine goumlre değişmektedir ve belirtilen oranlarla sabitlenmiştir

Kredi Bir uumlretim

doumlnemi

sonrasında

İki uumlretim

doumlnemi

sonrasında

Uumlccedil uumlretim

doumlnemi

sonrasında

5

jeton

6 8 10

10

jeton

12 16 20

15

Jeton

18 24 30

5 Oumldeme

Her bir uumlretim doumlneminden hemen sonra hakeme sunmak

istediğiniz karton kutuları teslim etmelisiniz ve hakemin kalite kontrol

denetiminden geccedilen her bir kutu iccedilin 5 jeton alacaksınız

6 Tahmin

Her bir uumlretim doumlneminden oumlnce o uumlretim doumlneminde uumlretmeyi

planladığınız karton kutu sayısını yazılı olarak hakeme bildirmelisiniz

Eğer mevcut uumlretim doumlnemindeki gerccedilek ccedilıktınız o doumlnem iccedilin

tahmininizle uyuşuyorsa hakem bonus puan verecektir Uumlretim doumlnemi

başlamadan oumlnce hakeme tahmininizi bildirmemenizin cezası otomatik

olarak 20 jetondur

7 Geri bildirim

Her bir uumlretim doumlneminden sonra hakemden performansınız ile

ilgili geri bildirim alacaksınız

8 Uumlretim Doumlneminden Oumlnce Ham Maddelerin Durumu

Bir uumlretim doumlnemine başlamadan oumlnce kullanılacak kağıt

herhangi bir şekilde yırtık kesik katlanmış ya da işaretlenmiş olmamalı

her bir uumlretim doumlnemine işlem goumlrmemiş A4 kağıtları ile başlanmalıdır

Bir oumlnceki uumlretim doumlneminden kalan işlem goumlrmuumlş herhangi bir kağıt

hurdaya ayrılmalıdır Eğer hurda materyaller herhangi bir şekilde tekrar

kullanılırsa otomatik olarak 20 jeton ceza uygulanacaktır

EK-6 Ccedilalışma Performansı Değerlendirmesi

Bireysel Ccedilalışma Performansı (1- problemli performans 2- goumlzlem gerektiren performans 3- kabul edilebilir performans 4- duumlzguumln

performans)

Bağlamsal Performans-kişilerarası

1 2 3 4

1- Girişkenlik

2- Geri bildirimleri kabul etme ve duumlzeltme

3- Diğerleriyle işbirliği

4- Etkili iletişim

Bağlamsal Performans-kurumsal

1 2 3 4

1- Sorumluluk goumlsterme

2- Muumlşteri odaklı olma

3- Yaratıcı olma

4- Zorlu iş goumlrevlerini uumlstlenme

Uyumlandırılmış Performans

1 2 3 4

1- Esneklik goumlsterme( stresle başa ccedilıkma zorlu durumlarla baş etme)

2- Zorlu problemlere yaratıcı ccediloumlzuumlmler uumlretme

Goumlrev Performansı

1 2 3 4

1- İşin kalitesi

2- İşi planlama ve organize etme

3- Sonuccedil odaklı olma

4- Oumlncelikleri belirleme

5- Verimli ccedilalışma

3- İş bilgisini guumlncel tutma

4- İş becerilerini guumlncel tutma

5- Beklenmedik iş durumlarıyla başa ccedilıkma

6- Gerekli olan iş hedeflerini ayarlamak

Zarar Verici İş Davranışı

1 2 3 4

1- Aşırı olumsuzluk goumlsterme( şikayet etme problemleri buumlyuumltme)

2- Kuruma zarar verecek şeyler yapma( kurallara uymama gizli bilgileri saklamama)

3- Ccedilalışma arkadaşlarına zarar verecek şeyler yapma( işi diğerlerine yuumlkleme tartışma)

4- Bilerek hata yapma

9 OumlZGECcedilMİŞ

Ceren DAVUTOĞLU 26081992 tarihinde Erzurumrsquoda doğdu 2014 yılında

Hacettepe Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Fakuumlltesi Ergoterapi Boumlluumlmuumlnden mezun

oldu 2015 yılında Hacettepe Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Fakuumlltesi Ergoterapi

Boumlluumlmuumlnde yuumlksek lisansa başladı 2016 yılından itibaren Hacettepe Uumlniversitesinde

araştırma goumlrevlisi olarak ccedilalışmaktadır İlgi alanları mesleki rehabilitasyon koginitif

rehabilitasyon geriatri toplum temelli rehabilitasyon

TC

HACETTEPE UumlNİVERSİTESİ

SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTUumlSUuml

ENGELLİ BİREYLERDE MESLEKİ REHABİLİTASYONUN

CcedilALIŞMA PERFORMANSINA ETKİSİ

Erg Ceren DAVUTOĞLU

Ergoterapi Programı

YUumlKSEK LİSANS TEZİ

TEZ DANIŞMANI

Prof Dr Huumllya KAYIHAN

ANKARA

2018

iii

iv

v

vi

TEŞEKKUumlR

Ergoterapi alanına duyduğu ilgi ve bu alana olan sayısız katkıları ile mesleğimi

kazanmamı sağlayan tez ccedilalışmamın planlanmasında ve suumlrduumlruumllmesinde kıymetli

zaman ve bilgisi ile beni destekleyen Sayın Hocam Prof Dr Huumllya KAYIHANrsquoa

Ergoterapiyi benimsediği mesleğini severek yaptığı ve ne zaman ihtiyacım

olsa bilgi ve deneyimlerini guumlleryuumlzuuml eşliğinde benimle paylaştığı iccedilin Sayın Hocam

Dr Sinem SALAR ve iccediltenliğiyle bilgi ve deneyimlerini benimle paylaşıp yol goumlsteren

Sayın Hocam Yrd Doccedil Dr Serkan PEKCcedilETİNrsquoe

Eğitim hayatım boyunca bilgilerini benimle paylaşan ve beni destekleyen

değerli hocalarım Prof Dr Mine UYANIK Prof Dr Esra AKI Prof Dr Gonca

BUMİN Prof Dr Gamze EKİCİ Doccedil Dr Ccediliğdem OumlKSUumlZ Doccedil Dr Semin AKEL

Doccedil Dr Meral HURİ ve Yrd Doccedil Dr Onur ALTUNTAŞrsquoa

Hem tez ccedilalışmam boyunca hem de ccedilalışma hayatımda ergoterapi ile ilgili fikir

paylaşımları yapabildiğim ve her zaman beni destekleyen sevgili meslektaşlarım ve

canım arkadaşlarım Zeynep CcedilORAKCI Dilara OumlZOĞLU Ege TEMİZKAN ve Sayın

hocam Orkun Tahir ARANrsquoa

Eğitim ve tez ccedilalışmam boyunca daima yanımda olan sevgili arkadaşlarım

Zeynep CcedilELİK Sinem KARS ve Oumlzge Buket CESİMrsquoe

Ben sana soumlylemiştim demeden her zaman koşulsuz sevgisi ve deneyimleriyle

beni destekleyen kahramanım Ali Haydar Guumlnhan KOCcedil koşulsuz sevginin kaynağı

olan ve ışığı ile ailemize yol goumlsteren meleğim Birten KOCcedil bilmişliğiyle beni bazen

kızdıran ama her zaman varlığıyla beni mutlu eden ve hayatımı guumlzelleştiren kuumlccediluumlk

prensim Oumlnder KOCcedil her zaman her durumda yanımda olan canım halam Zeynep

KOCcedil anneannem Dilber TEKİN ve dedem Yusuf TEKİNrsquoe

Hayatıma girdiği guumlnden beri her konuda beni destekleyen ve kendimi

geliştirmemi sağlayan canım eşim Mehmet DAVUTOĞLUrsquona

Hayata insanlara ve kendime olan bakış accedilımı değiştirdiği ve herkesin biricik

olduğunu goumlrmemi sağladığı iccedilin değerli mesleğim ERGOTERAPİrsquoye ve mesleğini

severek yapan herkese

Sonsuz teşekkuumlrlerhellip

vii

OumlZET

DAVUTOĞLU C Engelli Bireylerde Mesleki Rehabilitasyonun Ccedilalışma

Performansına Etkisi Hacettepe Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml

Ergoterapi Programı Yuumlksek Lisans Tezi Ankara 2018 Bu ccedilalışma engelli

bireylerin aktivite kimliği aktivite yeterliliği ve aktivite performansında yaşadıkları

problemleri geliştirmeye youmlnelik duumlzenlenen ergoterapi programının ccedilalışma

performansına olan etkisini değerlendirmek amacıyla planlandı Ccedilalışmaya Hacettepe

Uumlniversitesi Mesleki Rehabilitasyon Merkezirsquo ne başvuran 20 birey dahil edildi

Bireylere yapılandırılmış goumlruumlşme youmlntemi ile Anamnez formu Kanada Aktivite

Performans Oumllccediluumlmuuml (KAPOuml) Aktivite Performans Hikayesi Goumlruumlşmesi (OPHI-II)

uygulandı Bireylerin ccedilalışma performansları yapılandırılmış bir aktivite uumlzerinden

goumlzlemlenerek değerlendirildi Ergoterapi temelli uygulama 7 hafta suumlreyle her seans

120 dakika olmak uumlzere haftada 1 guumln grup muumldahalesi olarak uygulandı Grup

muumldahalesi sonrası engelli bireyler tekrar aynı oumllccedilekler yardımıyla değerlendirilerek

sonuccedilları karşılaştırıldı Grup muumldahalesini takip eden 3 ay iccedilerisinde işe giren

bireylere bireysel muumldahale uygulanıp değerlendirmeler işyerinde tekrar edildi

Ccedilalışmamızın sonucunda KAPOuml OPHI-II ccedilalışma performansı oumllccediluumlmlerinde

muumldahale oumlncesi ve sonrası arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmadı

(plt001) Takip eden 3 ay iccedilerisinde 15 kişiye ulaşılabilmiş ve bunların 8rsquoinin işe

girdiği tespit edildi İşe giren bireylerin problem yaşadıkları alanlar sorulup bunlara

youmlnelik muumldahaleden (danışmanlık aktivite uyumlandırılması ergonomik duumlzenleme

suumlruumlcuuml rehabilitasyonu vb) sonra KAPOumlrsquo de belirttikleri problemlerin geliştirmek

istedikleri alanlara youmlnelik olduğu goumlruumlluumlp OPHI-II sonuccedillarında istatistiksel olarak

anlamlı bulundu (plt001) ve ccedilalışma performanslarında da bir problem goumlruumllmedi

Engelli bireylerde ergoterapi temelli mesleki rehabilitasyon uygulaması bireylerin

ccedilalışma performansı aktivite kimliği ve aktivite yeterliliği alanlarında gelişme

sağlamaktadır Engelli bireylerde ergoterapi temelli mesleki rehabilitasyonun yaşam

kalitesi guumlnluumlk yaşam motivasyon gibi diğer alanlara olan etkisini inceleyen ve iş yeri

muumldahalelerini iccedileren uygulamalara ihtiyaccedil vardır

Anahtar kelimeler Ergoterapi Mesleki Rehabilitasyon Ccedilalışma Performansı Engelli

Kişiler

viii

ABSTRACT

DAVUTOĞLU C The Impact of Vocational Rehabilitation on Work Performance

in Persons with Disabilities Hacettepe University Institute of Health Sciences

Occupational Therapy Program Master Thesis Ankara 2018 This study was

planned to evaluate the effect of the occupational therapy program designed to enhance

the problems of people with disabilities in their occupational identity occupational

competence and occupational performance 20 People who have applied to Hacettepe

University Vocational Rehabilitation Center were included in the study A configured

interview method was practiced to the individuals by using the form of medical record

Canadian Occupational Performance Measurement (COPM) the Occpational

Performance History Interview about the occupational performance (OPHI-II) Individual

work performance was observed and assessed with a structured activity Practice based

occupational therapy (OT) had been practiced 120 minutes per session for once a week

over 7 weeks as group intervention After the group intervention people with disabilities

were evaluated again with same assesments and the results were compared Within 3

months of group intervention individual intervention was applied to the people who

entered a job and the evaluations were repeated at the workplace As a result of our study

there was a statistically significant difference between before and after intervention in

COPM OPHI-II the measures of work performance (plt001) 15 people could be reached

within the following 3 months and it was determined that 8 of them were entered a job

The individuals who entered the job were asked about areas they experienced problems

After the intervention (consultancy activity adaptation ergonomic arrangement driver

rehabilitation etc) in these problems it was seen that the problems they stated in the

COPM are intended for the areas they want to develop Statistical significant was found

in the results of OPHI-II (plt001) and it was not seen any problems about work

performance Vocational rehabilitation based on OT in people with disabilities provides

an improvement in areas of work performance occupational identity and occupational

competence of individuals There is a need for interventions include workplace

intervention and analyze the effect of vocational rehabilitation based on OT in other areas

such as quaility of life daily living motivation

Keywords Occupational Therapy Vocational Rehabilitation Work Performance

Disabled Persons

ix

İCcedilİNDEKİLER

Sayfa

ONAY SAYFASI iii

YAYIMLAMA VE FİKRİ MUumlLKİYET HAKLARI BEYANI iv

ETİK BEYAN v

TEŞEKKUumlR vi

OumlZET vii

ABSTRACT viii

İCcedilİNDEKİLER ix

SİMGELER ve KISALTMALAR xii

ŞEKİLLER xiii

TABLOLAR xiv

1 GİRİŞ 1

2 GENEL BİLGİLER 4

21 İşin Tanımı ndash İş Nedir 4

22 Engelli Bireyler İccedilin Ccedilalışmanın Oumlnemi 4

23 Motivasyon ve Ccedilalışma İlişkisi 5

24 İnsan Rol ve Aktiviteleri 6

25 İş ile İlgili Yasal Duumlzenlemeler 7

251 Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuuml (ILO) 7

252 Uumllkemizde Engelli Bireylere İlişkin Yasal Duumlzenlemeler 8

26 Rehabilitasyon ve Mesleki Rehabilitasyon 9

27 Ergoterapide Mesleki Rehabilitasyon Tarihccedilesi 10

271 Paradigma Oumlncesi 10

272 Aktivite Paradigması 11

273 Kriz 11

274 Paradigma Evresi 12

28 Mesleki Rehabilitasyon ve Ergoterapi 14

29 Ergoterapinin Mesleki Rehabilitasyonda Kullandığı Teorik Ccedilerccedileve

ve Modeller

15

291 Kazanımsal Referans Ccedilerccedilevesi 16

x

292 Analitik Referans Ccedilerccedilevesi 16

293 Gelişimsel Referans Ccedilerccedilevesi 17

294 Kanada Aktivite Performans Modeli (KAPM) 18

295 İnsan Aktivite Rol Modeli (MOHO) 19

210 Ccedilalışma Performansı 21

211 Mesleki Rehabilitasyonda Ergoterapi Değerlendirmeleri 24

212 Mesleki Rehabilitasyonda Ergoterapi Muumldahaleleri 25

3BİREYLER ve YOumlNTEM 28

31 Bireyler 28

32Youmlntem 29

321 Verilerin Toplanması 29

33Değerlendirme 30

331 Sosyodemografik Bilgiler 30

332 Aktivite Performansı Değerlendirmesi 30

333 Ccedilalışma Performansı Değerlendirmesi 31

334 Aktivite Performansı Hikayesi Goumlruumlşmesi 31

34 Grup Muumldahalesi 32

341 Grup Youmlnetimi İccedilin Benimsenen 7 Adım 32

342 Muumldahale Programı 33

35 İstatiksel Analiz 37

4 BULGULAR 39

41 Sosyo-Demografik Oumlzellikler 39

42 Bireylerin Aktivite Performanlarının ve Kişisel Hedeflerinin

Değerlendirilmesine Ait Bulgular

40

43 Aktivite Performans Hikayesi Goumlruumlşmesirsquone (OPHI-II) Ait Bulgular 42

44 Ccedilalışma Performansına Ait Bulgular 44

45 İşe Giren ve İşe Girmeyen Bireylerin Değerlendirmelerinin

Karşılaştırılması

47

46 İşe Giren Bireylere Ait Bulgular 48

5 TARTIŞMA 62

6 SONUCcedil ve OumlNERİLER 73

7 KAYNAKLAR 75

xi

8 EKLER 86

EK-1 Etik Kurul

EK-2 Anamnez

EK-3 Kanada Aktivite Performans Oumllccediluumlmuuml

EK-4 Aktivite Performans Hikayesi Goumlruumlşmesi

EK-5 Standart Aktivite

EK-6 Ccedilalışma Performansı Değerlendirmesi

9 OumlZGECcedilMİŞ

xii

SİMGELER ve KISALTMALAR

AOTA Amerikan Ergoterapi Derneği

EKPSS Engelli Kamu Personel Seccedilme Sınavı

ILO Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuuml

KAPM Kanada Aktivite Performans Modeli

KAPOuml Kanada Aktivite Performans Oumllccediluumlmuuml

MOHO İnsan Aktivite Rol Modeli

OPHI-II Aktivite Performans Hikayesi Goumlruumlşmesi-II

OT Occupational Therapy

xiii

ŞEKİLLER

Şekil Sayfa

21 Mesleki rehabilitasyonda aktivite odaklı yaklaşım 15

31 Mesleki rehabilitasyon merkezi 28

32 Suumlruumlcuuml Simuumllasyonu ve Vienna Test Sistemi 29

33 Akış Şeması 29

34 Kutu uumlretimi aktivitesi 31

35 İşe giren bireylerde muumldahale şeması 37

xiv

TABLOLAR

Tablo Sayfa

21 Bireysel ccedilalışma performansı buluşsal referans ccedilerccedilevesi 23

41 Katılımcılarn demografik oumlzellikleri 39

42 Katılımcıların ccedilalışma deneyimi 40

43 Katılımcıların muumldahale oumlncesi ve sonrası KAPOuml ortalama ve

standart sapmaları

41

44 Muumldahale oumlncesi ve sonrası KAPOuml karşılaştırması 41

45 Muumldahale oumlncesi ve sonrası OPHI-II karşılaştırması 42

46 Muumldahale oumlncesi ve sonrası OPHI-II alt başlık maddelerinden

alınan puanların karşılaştırılması

43

47 Muumldahale oumlncesi ve sonrası ccedilalışma performansı alt başlık

puanlarının karşılaştırılması

44

48 Muumldahale oumlncesi ve sonrası ccedilalışma performansı alt başlık

maddelerinden alınan puanların karşılaştırılması

45

49 İşe giren ve işe girmeyen katılımcıların muumldahale oumlncesi ve

sonrası aktivite performans puanlarının karşılaştırılması

47

410 İşe giren ve girmeyen katılımcıların muumldahale oumlncesi ve sonrası

OPHI-II performans alanlarından alınan puanların

karşılaştırılması

47

411 İşe giren ve girmeyen katılımcıların muumldahale oumlncesi ve sonrası

ccedilalışma performans alanlarından alınan puanların

karşılaştırılması

48

412 İşe giren katılımcılara ait demografik oumlzellikler 49

413 İşe giren bireylerde OPHI-II alt başlıklarının ve maddelerinin

muumldahale oumlncesi muumldahale sonrası ve takip verilerinin

karşılaştırılması

50

414 İşe giren bireylerde OPHI-II alt başlıklarının ve maddelerinin

muumldahale oumlncesi muumldahale sonrası ve takip verilerinin ikili

karşılaştırmaları

52

1

1 GİRİŞ

Ccedilalışma kişinin oumlzsaygı sosyal statuumlsuuml ve toplumsal katılıma etkisi ile birlikte

maddi getirisi ve aileye olan faydası accedilısından oumlnemli bir aktivitedir (1) İnsanlar

genellikle kendilerini sahip oldukları iş ile tanıtırlar Bir işe sahip olmak yaşamdan

tatmin olma durumunu ortaya koymaktadır Bireylerin kendileri iccedilin uygun olan işi

bulmaları her zaman ccedilok kolay olmamaktadır Durum boumlyle iken uygun iş bulma

konusunda engelli bireylerde bu tablo daha da zorlaşmaktadır (2)

Tuumlrkiyersquode ve duumlnyada engelli bireylerin istihdam edilme oranları oldukccedila

duumlşuumlk olup guumlncelliğini koruyan bir sorundur (3) Tuumlrkiye İstatistik Kurumu 2010

istatistiklerine goumlre uumllkemizdeki engelli bireylerin 857rsquosi işguumlcuumlne dahil değildir

(4) Tuumlrkiyersquode engelli bireylerin istihdamına youmlnelik pozitif ayrımcılık ilkesi

benimsenmiş ancak beklenen sonuccedillara ulaşılamamıştır (5)

Yapılan araştırmalar ccedilocukluk ccedilağında edinilen engele sahip genccedil

yetişkinlerin fonksiyonel kayıp ağrı yorgunluk ve inaktif yaşam tarzı gibi sağlıkla

ilişkili problemler yaşadığını ve birccediloğunun ccedilalışma barınma ve yakın ilişkiler

kurmaya katılımlarında kısıtlandıklarını goumlstermektedir (2) Nitelikli bir ccedilalışma

hayatı işe youmlnelik becerilerin eğitiminden sonra başlamaktadır Lise sonrası bireylerin

toplum iccedilerisindeki roluuml oumlğrencilik roluumlnden yetişkinlik rollerine doğru değişmektedir

(6) Bu rollerdeki değişiklik bir geccediliş suumlrecini goumlstermektedir

Geccediliş suumlreci erken ccedilocukluktan ergenliğe ergenlikten yetişkinliğe geccediliş olarak

tanımlanmaktadır Amerikan Ergoterapi Derneği (AOTA) geccediliş suumlrecini lsquobir

ccedilevreden diğerine bir fonksiyon seviyesinden diğerine bir yaşam aşamasından

diğerine bir programdan diğerine geccediliş yapmak iccedilin hazırlanmak veya bunları

kolaylaştırmak iccedilin koordine edilen eylemleri iccedilerirrsquo şeklinde tanımlamaktadır (7)

Bireyler liseden sonra uumlniversiteye ya da işe devam edebilmekte sonuccedilta toplum

iccedilerisindeki rolleri değişmektedir Engelli bireyler bu suumlreccedilte birccedilok zorlukla karşı

karşıya kalmaktadır (6) Bu zorluklar kendi istek ihtiyaccedil ve değerlerinin farkında

olamama kısıtlı iş ve toplumsal katılım zayıf yaşam becerileri olup yetişkinlik

rollerinin başarılı bir şekilde yerine getirilmesini engellemektedir Engelli bireylerin

ihtiyaccedillarını belirlemeye youmlnelik yapılan ccedilalışmalarda iş becerileri yaşam becerileri

yardımcı teknoloji kullanımı ccedilevresel modifikasyonlar ile bu popuumllasyonun yaşam

2

kalitelerinin ve okul sonrası durumlarının olumlu youmlnde etkilendiğini goumlstermektedir

(8) Ergoterapi yaşam becerileri eğitimi ve ccedilevresel adapstasyonlar ile bu hedeflere

katkı sağlamaktadır Rehabilitasyonun genel amacı bireylerin geccediliş suumlreccedillerini başarılı

bir şekilde yerine getirmelerini sonrasında kazanılan anlamlı rolleri uygun şekilde

suumlrduumlrmelerini ve toplumsal katılımlarını sağlamaktır Topluma tam katılım ve

yetişkinlik rollerinin yerine getirilmesi iccedilin yaşam kalitesi başarılı olma hissi

bağımsızlık iş sahibi olma oumlnemli bir yere sahiptir (5)

Birccedilok araştırma engel goumlzetmeksizin engelli bireylerin tuumlm yaşamlarında

oumlnyargı ve dışlanmaya maruz kaldıklarını goumlstermektedir (910) Engelli bireyler hem

istihdam oumlncesi yeterli eğitim ve deneyim fırsatından yoksun kalmakta hem de

işyerinde olumsuz tutumlarla karşı karşıya kalmaktadırlar İşverenlerin engelli

istihdamına youmlnelik goumlruumlşlerinin belirtildiği bir ccedilalışmada sırasıyla lsquosektoumlre uygun

engelli bulamama vasıflı engelli bulamama İŞKURrsquoun işe uygun engelli adayı

goumlndermemesirsquo gibi sorunlar belirtilmiştir (3) Aynı ccedilalışmada engelli bireyin işyerine

olumsuz etkileri arasında iş kazası riskinin yuumlksek olması ve iletişim guumlccedilluumlğuuml en ccedilok

sorun belirtilen alanlar olmuşlardır Yapılan ccedilalışmalarda engelli bireylerin

istihdamında karşılaşılan guumlccedilluumlkler istihdama hazırlama iş arama işe girme ve

istihdam sırasındaki sorunlar olarak belirlenmiştir (11)

Tuumlrkiye de engelli bireylerin mesleki eğitimlerine ilişkin olarak yapılan

araştırmalar grup ve bireysel ccedilalışmalara ihtiyaccedil duyulduğu belirtmektedir (12)

Bireylerin istihdam edildikten sonra da sorunlar yaşayabileceği ve buna youmlnelik

ccedilalışmaların yetersiz olduğu ifade edilmiştir (11) AOTA ergoterapiyi lsquo ev okul işyeri

toplum ve diğer alanlardaki rollerinde birey ya da grupların katılımlarını sağlamak

iccedilin guumlnluumlk yaşam aktivitelerinin terapoumltik kullanımırsquo olarak tanımlamaktadır Bunu

yaparken ergoterapi rol goumlrev ve aktivite performansına odaklanmaktadır Aktivite

performansı kişiler onların aktiviteleri ve yaşam-iş-serbest zaman ccedilevresi arasında

var olan bir suumlreccedil ilişkisinin sonucu olarak tanımlanmaktadır Bireyin aktivite

performansı bu komponentler arasındaki denge ile oluşmaktadır Mesleki

rehabilitasyonda ergoterapinin roluuml de bu komponenetlere youmlnelik yapılan

muumldahaleler ve değerlendirmelerle ortaya ccedilıkmaktadır (67)

3

Uumllkemizde mesleki rehabilitasyon uygulamalarının yetersizliği ve bu konuda

yapılan araştırmaların sayısının ccedilok az oluşu nedeniyle ergoterapiye oumlzel yaklaşımlarla

mesleki rehabilitasyonun etkisini goumlsterecek ccedilalışmalara ihtiyaccedil duyulmaktadır (6-8)

Ccedilalışmamız aktivite yeterliliği ve aktivite kimliği problemlerinin geliştrilmeye

ccedilalışıldığı Ergoterapi programının ccedilalışma performansına olan etkisini değerlendirmek

iccedilin planlanmıştır

CcedilALIŞMANIN HİPOTEZİ

Engelli bireylerde mesleki rehabilitasyonun ccedilalışma performansına etkisi

yoktur

4

2GENEL BİLGİLER

21 İşin Tanımı ndash İş Nedir

Soumlzluumlk tanımına goumlre iş bir sonuca ulaşmak iccedilin fiziksel veya mental ccedilaba

gerektiren aktivitelerdir (13) Yirminci yuumlzyılın sonlarında İngilterersquode yapılan

ccedilalışmalar ccedilalışmanın sağlık ve iyi olma hali iccedilin gerekli olduğuna dair bilimsel

kanıtlar sunup uumlcretli istihdamın yararlarını aramaktan ziyade yararlı ve uumlretken

olmanın getirileri uumlzerine durmuştur (1) Waddell ve Burton (14) lsquoccedilalışmarsquo terimini

uumlcretli veya uumlcretsiz faaliyetlere harcanan ccedilaba lsquoistihdamrsquo terimini ise finansal getirisi

olan faaliyetlerde bulunmak olarak tanımlamışlardır ve topluma tam katılımı

kolaylaştırmak oumlnemli psikososyal ihtiyaccedilları karşılamak ve bireysel kimlik

toplumsal roller ve sosyal statuuml iccedilin yeterli ekonomik kaynaklar accedilısından işin yararlı

etkilerini destekleyen kapsamlı kanıtlar bulmuşlardır Dame Carol Black (15) ise

istihdamın avantajlarını şoumlyle oumlzetlemiştir ldquoCcediloğu insan iccedilin yapılan paralı iş oumlzdeğer

ve saygınlık kazanma aile kurma kimlik oluşturma ve toplum iccedilinde yer alma ve

dolayısıyla para kazanma ile sosyal katılımın ve kendini gerccedilekleştirmenin oumlnemli bir

belirleyicisidirrdquo Genel nuumlfus iccedilin kanıtlanan bu durum fiziksel veya zihinsel

bozukluklardan dolayı dezavantajlı olan bireyler iccedilin de doğrudur Engelli bireylerin

işsizliği duumlnya ccedilapında buumlyuumlyen sosyal bir problemdir Bu bilgiler ışığında bakıma

muhtaccedil grupların işe hazır olma ccedilalışmaya devam edebilme ya da işsiz kalmaları

halinde yeni bir iş bulmaları iccedilin bu kişilere istihdam ile ilgili destek verilmesi

gerekliliği ortaya ccedilıkmaktadır (15-18)

22 Engelli Bireyler İccedilin Ccedilalışmanın Oumlnemi

Bireyler guumlnluumlk yaşam serbest zaman ve uumlretici aktivitelerle var olan

varlıklardır (19) Ccedilalışma sağlıklı bireyler iccedilin olduğu kadar engelli bireyler iccedilin de

oumlnemlidir Ccedilalışmak refah oumlz değer ve oumlz kimlik sağlamaya yardımcı bir kavram

olarak insan varoluşunun merkezinde yer almaktadır Kielhofnerrsquoa goumlre (20) ccedilalışmak

faydalı veya sanatsal nesneler fikirler bilgi paylaşımı ve korunması gibi uumlruumlnlerin

geliştirilmesi iccedilin temel oluşturur Bu nedenle ccedilalışmak bireyin uumlretkenliğini

geliştirmesini ve ccedilalışan roluuml kazanmasını sağlar

5

Ccedilalışma hayatının iccedilerisinde olup iş kazası geccediliren birccedilok bireyin ccedilalışan rolleri

bozulmaktadır Bu bireylerin ccedilalışan rollerine yuumlkledikleri anlamın değişmesine

neden olabilmektedir Mental problemleri olan bireylerle yapılan bir ccedilalışmada

bireylerin ccedilalışan roluuml gibi değerli sosyal rol ve aktivitelerinin eksikliğinin

yaşamlarında buumlyuumlk engel olarak goumlrduumlkleri bulunmuştur (2122) Toplumsal

dışlanma ile birlikte bireylerde aidiyet duygusunun gelişmemesine ve yabancılaşma

hissine sebep olmuştur Kronik kas iskelet ağrısı bulunan bireylerde işe geri doumlnuumlşuuml

motive eden faktoumlrlerin araştırıldığı bir ccedilalışmada hem ccedilalışan hem de ccedilalışmayan

bireyler iccedilin anlamlı bulunan ccedilalışmanın kendisinin motive edici bir faktoumlr olduğu

goumlruumllmuumlştuumlr (23) Johansson ve Tham (21) yaptıkları bir ccedilalışmada kafa travması

geccedilirmiş bireylerin yetkinliklerinin ve ccedilalışan kimliklerinin tehdit edildiğini

algıladıklarını goumlrmuumlşlerdir Aynı zamanda bu bireylerin ccedilalışma hayatına geri

doumlnmek iccedilin yoğun muumlcadele ettiklerini ve işe geri doumlnuumlşlerinin başarılarının kanıtı

olduğunu accedilıklamışlardır

Yapılan ccedilalışmalar yaralanma sonrası bireylerin işe geri doumlnmelerinin zor

olduğunu goumlstermiştir Ccediluumlnkuuml yaralanmalara ek olarak bireyler travma sonrası stres

bozukluğu ve depresyon gibi problemlerle de karşı karşıya kalmaktadır Bu

bozuklukların semptomu olan iccedilgoumlruuml eksikliği yaralanma geccediliren bireylerin algılarını

yeteneklerini ve ccedilalışma performanslarını da olumsuz youmlnde etkilemektedir (24-26)

23 Motivasyon ve Ccedilalışma İlişkisi

Vroom (27) mesleki davranışı anlamak iccedilin lsquobeklenti ve değere bağlı

motivasyon teorisinirsquo (expectancy valency theory of motivation) geliştirmiştir

Motivasyonu bireyin alternatif bir eylem planı arasında yaptığı seccedilimleri anlamak iccedilin

accedilıklayıcı bir yapı olarak kavramsallaştırmıştır Bireyin tercihinin her olası eylemle

ilgili motivasyona bağlı olduğunu belirtmiştir Değerlik (valence) ise bir sonuccediltan elde

edilebilecek ve beklenen memnuniyeti ifade etmektedir (27) Oumlrneğin bireyin iş

yerinde terfi etmesi olumlu ve olumsuz sonuccedil doğurabilmektedir Sosyal statuumlsuumlnuumln

artması olumlu iken daha fazla iş yuumlkuumlnuumln olması olumsuz bir sonuccedil olacaktır

Buradaki değerlik kavramı bireyin olumlu bir sonuccedil elde etme şansına sahip

olduklarını duumlşuumlnduumlkleri ya da inandıklarını hissettiklerinde aktiviteyi daha motive bir

şekilde gerccedilekleştirdiklerini goumlstermektedir (28) Bununla birlikte ccedilevresel olaylar

6

inanccedilları ya da bireyle ilgili bir durumun anlamını değiştirebilecekleri oumllccediluumlde davranışı

etkileyebilir Vroomun (27) teorisi ile Banduranın (29) oumlz yeterlilik inanccedilları teorisi

arasında bir benzerlik vardır Her ikisi de bir davranış kaynağı olarak iccedilsel

motivasyonu savunur Bandura oumlz yeterlilik beklentilerinin motivasyon uumlzerinde daha

guumlccedilluuml etkilere sahip olduğunu ve sonuccedil beklentilerinin oumlz yeterlilik inanccedillarından

bağımsız olarak motivasyona katkıda bulunduğunu ileri suumlrmuumlştuumlr (28) Ccedilalışmalar

gerccedilek yeteneklerden bağımsız bir oumlz yeterlilik inancının azim performans ve uygun

stratejilerin seccedilimini oumlngoumlrduumlğuumlnuuml belgelemiştir (29)

Ccedilalışmalar motivasyon ile aktivite arasında ilişki olduğunu goumlstermiştir

(3031) Aktivite bilimi (occupation science) aktivitelere katılmak iccedilin motivasyon

gibi işlevsellik unsurlarının buumltuumlnleyici bir bileşen olduğunu incelemiş ve oumlz yeterlilik

inancının bireyin aktivitelere katılma motivasyonunu etkilediğini goumlstermiştir (20)

24 İnsan Rol ve Aktiviteleri

İnsan rol goumlrev ve aktivitelerinin incelenmesi ergoterapinin temeli olarak

goumlruumllmektedir Ergoterapinin oumlncuumlsuuml olan Adolp Meyer aktivitenin insan hayatındaki

roluumlne ilişkin ana varsayımlardan birini şoumlyle accedilıklamıştır insanoğlunun bir

organizma olarak kendini gerccedilek duumlnyada ve gerccedileklikte kendi doğasıyla ve

doğallıyla harmonik olarak yaşayarak davranarak ve kullanarak kendini aktif olarak

var etmesidir Bu da bireyin buumltuumln organlarına en uumlst duumlzeyde işlevsellik kazandırır

(31)

Aktivite ergoterapistler tarafından mesleğin temel alanını tanımlamak iccedilin

kullanılır (32) Aktiviteler insanların zaman iccedilinde yaşamlarını suumlrduumlrebilmeleri ve

yaşamlarını anlamlandırmalarını sağlamak iccedilin yaşamları boyunca gerccedilekleştirdikleri

faaliyetler olarak tanımlanabilir (7) Ayrıca aktivitelerin zihinsel yetenekleri becerileri

iccedilerdiğini ve goumlzlemlenebilir bir fiziksel boyuta sahip olabileceği veya olmayabileceği

belirtilmektedir Aktivite aynı zamanda insanların yaratıcı uumlretken ve eğlenceli

arayışlara gerek duydukları temel bir ihtiyaccedil olarak kabul edilmektedir (33) Bu ilgi

alanları bireylerin bu alanlara katılımıyla gelişir Katılımın bağlamsal zamansal

psikolojik sosyal sembolik kuumlltuumlrel etnik ve manevi boyutları da bulunmaktadır

Yerxa (34) bir bireyin sağlık duumlzeyinin bireyin aktivitesinin uyarlanabilir

niteliklerine bağlı olduğunu belirtmekte bu da aktivitelere katılımın bireyin biyolojik

7

psikolojik ve sosyal refahı iccedilin gerekli olduğunu goumlstermektedir Aktiviteye katılım

kas-iskelet sistemi ve kardiyorespiratuar fonksiyonlar gibi bireylerin biyolojik

işlevlerini olumlu youmlnde etkileyebilir Duyusal yoksunluk deneyleri beyin duumlnya ile

etkileşim yoluyla bilgi akışını almazsa noumlrolojik duumlzensizliğin meydana geldiğini

ortaya koymaktadır (19)

Psikolojik olarak bireyler oumlz onaylama ve oumlzguumlven gibi iccedilsel olarak motive

edici oumlzellikleri olan aktivitelerle uğraşırlar Aktivitenin kendisinin bir oumlduumll olması

gibi dış oumlduumlller de (parasal statuuml vb) vardır Bununla birlikte dışsal oumlduumlller

aktiviteleri seccedilmek iccedilin birincil neden değildir Daha ziyade aktivite guumlduumlsuuml faaliyette

bulunmaya ve bir ustalık derecesini gerccedilekleştirmeye youmlnelik biyolojik ve kuumlltuumlrel

temelli arzulardan doğar (19) Bireyler suumlrekli olarak aktivitenin bir parccedilası olarak

amaca youmlnelik faaliyetlerde bulunurlar (32) Bu amaca youmlnelik faaliyetlerde hedefe

ulaşmak iccedilin bireyin aktif katılımının olması gerekir Ergoterapistler bu yaşam

aktivitelerini uumlretici kendine bakım ve serbest zaman olarak kategorileştirip organize

ederler (7)

25 İş ile İlgili Yasal Duumlzenlemeler

251 Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuuml (ILO)

Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuuml (ILO) oumlzguumlrluumlk hakkaniyet guumlvenlik ve insanlık

onuruna uygun koşullarda iyi ve uumlretken bir iş elde etmek iccedilin engelliler de dahil olmak

uumlzere kadın ve erkeklere youmlnelik fırsatları sağlamaya youmlnelik bir Birleşmiş Milletler

ajansıdır Temel hedefleri işyerinde hakların desteklenmesi iyi iş fırsatlarının teşvik

edilmesi sosyal korumanın geliştirilmesi ve iş ile ilgili sorunların ele alınmasında iş

birliğini guumlccedillendirmektir (35-39)

ILO eşit fırsat eşit muamele kaynaştırma ve toplum katılımı ilkelerine

dayanarak engelli bireyler iccedilin lsquouygun işrsquo (decent work)rsquoin teşvik edilmesinde uzun

zamandır katkı vermektedir Ayrımcılık meseleleri insan haklarına aykırı bir durum

olarak goumlruumllmeye başlandığı iccedilin ayrımcılık yapmama ilkesini giderek daha fazla

vurgulamaktadır (3536)

Engellilik temelinde ayrımcılığı yasaklayan ve engelli bireylerin uygun iş

hakkına youmlnelik temel ILO belgeleri 1983 tarihli Mesleki Rehabilitasyon ve İstihdam

8

(Engelli Bireyler) hakkında ki 159 sayılı ILO soumlzleşmesi ve beraberindeki 168 sayılı

Tavsiye Kararı 80 uumllke tarafından Haziran 2008rsquo de onaylanmıştır (37)

Bu kapsamda Tuumlrkiye de ILOrsquonun soumlzleşmelerinden 59rsquounu onaylamış ve

55rsquoini yuumlruumlrluumlğe sokmuştur Yukarıda bahsedilen 159 sayılı soumlzleşmede uumllkemiz

tarafından onaylanmıştır (38)

252 Uumllkemizde Engelli Bireylere İlişkin Yasal Duumlzenlemeler

Birleşmiş Milletlerin 2000 yılında goumlruumlşmeye başladığı lsquoEngellilerin

Haklarına İlişkin Soumlzleşmersquo 2006rsquoda kabul goumlrmuumlştuumlr Bu soumlzleşme 30 Mart 2007rsquode

Tuumlrkiye tarafından da imzalanmıştır Bu soumlzleşme ile beraber engelli bireylerin

haklarına youmlnelik daha kapsamlı politikalar yuumlruumltuumllmeye başlanmış olup bunların

arasında engelli bireylerin istihdamı da ele alınmıştır (38)

Bu kapsamda anayasamızda engelli bireylerin hakları 5378 sayılı Oumlzuumlrluumller

Kanununda tanımlanmış ve korunmaya ccedilalışılmıştır (40)

Bu kanuna goumlre engelli bireyin tanımı ve oumlzellikleri şu şekilde belirtilmiştir

-Doğuştan veya sonradan herhangi bir sebeple fiziksel zihinsel duyusal ruhsal ve

sosyal becerilerini ccedileşitli derecelerde kaybetmesi nedenleri ile toplumsal duumlzene uyum

sağlama ve guumlnluumlk gereksinimlerini karşılamada guumlccedilluumlkleri olan

-Korunma bakım rehabilitasyon destek ve danışmanlık gibi hizmetlere ihtiyaccedil duyan

kişilerdir

5378 Sayılı Kanunrsquoun amaccedillarının arasında engelli bireylerin istihdamı da yer

almakta ve bu kanunun ccedileşitli maddelerinde işlenmektedir Buna oumlrnek teşkil eden

3maddede ldquoengellilerin topluma tam ve etkin katılımlarının sağlanmasırdquo ifadesi yer

almaktadır (40)

Engel tuumlrlerinin dikkate alınarak iş analizlerinin yapılması bu analizler

doğrultusunda uygun eğitim programlarının ve mesleki rehabilitasyon

uygulamalarının geliştirilmesine 12 maddede yer verilmiştir Kanunun 13

maddesinde de engelli bireylerin yetenekleri doğrultusunda eğitilmesi toplum ve

kendileri iccedilin verimli hale gelebilmeleri amacıyla mesleki rehabilitasyon

hizmetlerinden yararlanmalarının esas olduğu ifade edilmiştir Geccedilmişe bakıldığında

engelli bireylerin istihdamının oumlnuumlndeki en buumlyuumlk eksikliğin eğitim olduğu accedilıktır

Boumlylece engelli bireylerin kendi becerilerine uygun iş alanlarına yerleştirilmeleri

9

accedilısından buumlyuumlk yol kat edilecek ve suumlrduumlruumllebilirlik konusunda da katkı

sağlayacaktır Suumlrduumlruumllebilir istihdam ile engelli bireylerin toplumsal katılımları

artacak ve toplumsal etiketleme de bir miktar azalacaktır (41-43)

Bu maddeleri takiben 14 madde de istihdam accedilısından politikaların

belirlenmesi işe alınma suumlreci yasal işlemler engelli haklarının korunması pozitif

ayrımcılığın goumlzetilmesi mesleki edinim ve korumalı işyerlerinde istihdam gibi

hususlar ccedilalışılmıştır (4044)

Engelli bireylerin devlet memuru olarak işe yerleştirilmeleri Devlet Personel

Başkanlığı tarafından yapılmakta ve işccedili olarak yerleştirilmeleri ise Tuumlrkiye İş Kurumu

tarafından yapılmaktadır Her iki durumda da 50 ve uumlzeri ccedilalışanı olan işyerleri en az

3 oranında engelli birey ccedilalıştırmakla yuumlkuumlmluumlduumlr (404445)

Karar Sayısı 20145780 olan lsquoEngelli Kamu personel Seccedilme Sınavı ve

Engellilerin Devlet Memurluğuna Alınmaları Hakkında Youmlnetmelikrsquo Ccedilalışma ve

Sosyal Bakanlığının 201325290 sayılı yazısının 657 Devlet Memurları Kanunun 53

uumlncuuml maddesine goumlre Bakanlar Kurulu tarafından yuumlruumlrluumlğe konmuştur

Bu karar kapsamında Engelli Kamu Personel Seccedilme Sınavı (EKPSS)

Ortaoumlğretim oumln lisans ve lisans mezunu engellilerin engel grupları ve eğitim

durumlarına goumlre yapılan ve sonuccedilları devlet memurluğu ile kamu kurum ve

kuruluşlarının işccedili kadrolarına alınmalarında kullanılan merkezi sınav ve kura

youmlntemidir

Ayrıca bu kararın 16 maddesinde lsquoiş yerlerinin engellilerin ccedilalışma şartlarına

goumlre duumlzenlenmesirsquo de yer almaktadır Bu madde ile bireylerin işe uyumlarının

artırılacağı oumlngoumlruumllmektedir (46)

26 Rehabilitasyon ve Mesleki Rehabilitasyon

Rehabilitasyon teriminin geniş bir anlamı bulunmaktadır Tuumlrkiye Cumhuriyeti

5378 sayılı kanunun 3 maddesinde rehabilitasyon lsquoHerhangi bir nedenle oluşan

engelin etkilerini muumlmkuumln olan en az duumlzeye indirmeyi ve engellinin hayatını bağımsız

bir şekilde suumlrduumlrebilmesini sağlamayı amaccedillayan fiziksel sosyal zihinsel ve mesleki

beceriler geliştirmeye youmlnelik hizmetlerrsquo şeklinde tanımlanmıştır (40) Mesleki

rehabilitasyon ise rehabilitasyon hizmetlerinin istihdam (ya da diğer gelir getiren

aktiviteler) ile ilişkili olan suumlrecidir (47) Mesleki rehabilitasyon suumlrecinin 3 youmlnuumlnuuml

10

dezavantajlı bireylerin istihdam duumlnyasına hazırlanması mevcut olan işinde bireylerin

desteklenmesi-işin suumlrduumlruumllebilirliğinin arttırılması ve mevcut durumda işsiz olan ya

da sağlık durumu nedeniyle işten uzaklaşmış olan dezavantajlı bireyler iccedilin yeni iş

olanakları oluşturmaktır (1)

27 Ergoterapide Mesleki Rehabilitasyon Tarihccedilesi

Ergoterapi aktiviteler aracılığı ile sağlığı destekleyen bir bilim dalıdır

Uumlretkenlik aktiviteleri de ergoterapinin temel olarak ccedilalıştığı aktivite performans

alanlarından biridir İyileşme ve ccedilalışma arasında buumlyuumlk bir uyum bulunmaktadır

Ergoterapi ccedilalışmanın terapoumltik olarak kullanımı ile sağlık alanında ki yerini

guumlccedillendirmiştir Ccedilalışma ile ilgili iki temel varsayımı kabul etmiştir ustalaşmak-

kendini gerccedilekleştirmek iccedilin bir insan ihtiyacıdır ve insan doğası aktiviteye dayanır

Harvey-Kreftingrsquoin (48) belirttiğine goumlre ergoterapide ccedilalışma kavramının gelişim

suumlreci Shannon Kielhofner ve Burke tarafından 4 basamakta ele alınmıştır Bu

suumlreccediller paradigma oumlncesi aktivite paradigması kriz ve paradigma evresidir (48)

271 Paradigma Oumlncesi

Mesleğin koumlkenlerinin dayandığı yılları ifade etmektedir Tarihccedililer 18-19

uncu yuumlzyıllarda gerccedilekleşen ahlaki tedavi hareketi sırasında ergoterapinin ortaya

ccedilıktığında hem fikirlerdir Bu tedavi hareketinde tarımsal aktiviteler rekreasyon ev

işleri ile mental problemi olan bireyler tedavi edilmişlerdir Ccedilalışmak tıbbi reccedilete gibi

ilk kayıtlı uygulama olarak burada kullanılmıştır (49-51)

Duumlzenlilik ve bedensel hareket ccedilalışmanın iki terapoumltik youmlnuumlnuuml

oluşturmaktadır Ccedilalışmanın amacı hastanın semptomlarına odaklanmasını oumlnlemek

ve dikkatini verebileceği alışkanlıklar kazandırmaktır Ccedilalışma istihdam olarak

tanımlanmak yerine mevcut ihtiyaccedillarını tamamlamak olarak goumlruumllmuumlştuumlr ve bu

duumlşuumlnce ccedilalışmanın terapoumltik kullanımını artırmıştır (51)

Bu suumlreccedilte ccedilalışmanın terapoumltik olarak diğer bir kullanımı ise koumlrler iccedilin

hazırlanan atoumllyelerde olmuştur Atoumllyelerde Braille alfabesi kullanılarak muumlzik el

11

sanatları ve iş ile ilgili aktiviteler yaptırılarak kilim sepet gibi uumlruumlnler elde edilmiştir

Bağımsız ekonomiye sahip olmaktansa yaşamlarına değer katmalarını sağlamak

amacıyla yapılmıştır (50)

Oumlzet olarak ccedilalışma bu suumlreccedilte rekreasyon ve guumlnluumlk goumlrevlerde dahil olmak

uumlzere bozulmuş davranışı duumlzeltmek iccedilin kullanılmıştır Ergoterapi toplumla

buumltuumlnleşmeyi sağlamadaki yerini bu suumlreccedille beraber ortaya koymuştur Ancak bundan

sonra 19 uncu yuumlzyılın sonlarına kadar ccedilalışmanın terapoumltik kullanımı kaybolmuştur

(48)

272 Aktivite Paradigması

Harvey-Kreftingrsquoin (48) belirttiğine goumlre aktivite paradigması Tracy Slagle

Major ve Barton gibi oumlnde gelen ergoterapistlerin aktiviteyi baz alarak ahlaki tedavi

hareketini şekillendirmeleri ile ortaya ccedilıkmıştır Ccedilalışmanın hastalıkları olumlu youmlnde

etkilediği goumlruumlşuuml ile tedavi yaklaşımlarında baskın olarak kullanımı bu seviyede

olmuştur Ccedilalışmak para kazanmak yerine bir iccedilguumlduuml olarak tanımlanmıştır Ccediluumlnkuuml

uumlretmenin insanın doğası olduğu kabul edilmiştir (48)

Birinci duumlnya savaşında yaralı askerlerle yatak başı aktiviteleri yapılmıştır

Buna ccedilalışma kuumlrleri denilmiştir El sanatları terapinin amacı olmuştur Terapide

hastaların becerileri ve ilgileri dikkate alınmış ve onlara uygun mesleki eğitim

verilmiştir Mesleki eğitimlerin amacı yaralı askerleri bir mesleğe geri doumlnduumlrebilmek

olmuştur Bu suumlreccedilte ccedilalışmak bir anlam değer olarak goumlruumllmuumlş hedef olmamıştır

(4951)

273 Kriz

1950rsquolerin başlarında aktivite paradigması hem tıp profesoumlrleri hem de

ergoterapistler tarafından ele alınmıştır Tıp alanı hastalığa karşı daha bilimsel bir

yaklaşım benimserken ergoterapide bilimsel bir gerekccedilenin bulunmaması

eleştirilmiştir Gelişmekte olan tıbbi model indirgemeci yaklaşıma dayanmıştır

İndirgemecilik anlamayı derinleştirmek iccedilin fenomeni daha kuumlccediluumlk değişkenlere

ayırmak anlamına gelmektedir İnsan performansı biyolojik ve fizyolojik bir madde

olarak goumlruumllmeye başlanmıştır Bu goumlruumlşuuml kabul eden terapistler iccedilin insanın aktivite

doğası akıl-beden birliği gibi daha geniş kavram karşısında yetersiz kalmıştır (52)

12

Ccedilalışmanın değişen tanımında fenomenler parccedilalara indirgenmeye

başlanmıştır İccedilguumlduuml olarak goumlruumllen uumlretkenlik istihdam olarak ele alınmaya

başlanmıştır Harvey-Kreftingrsquoin (48) belirttiğine goumlre Gordon ve Wellerson hastanın

değer ve ilgisini iccedilermeyen modellerin kullanımının ergoterapi mesleğinde buumlyuumlk

eksiklik olduğunu saptamışlardır

İndirgemeciliğin etkisi arttıkccedila ve mesleğe lsquotam bir bilimrsquo olması iccedilin uumlzerine

duumlşuumllduumlkccedile aktivite paradigması yeterince tanımlanamamıştır Harvey-Kreftingrsquoin

(48) belirttiğine goumlre Mosey terapistlerin engelli bireyleri meşgul etmenin onlara iyi

geldiği gibi basit ccedilalışma prensiplerinden rahatsız olduklarını goumlzlemlemiştir Bu

rahatsızlık sonunda diğer disiplinlerden fikir oumlduumlnccedil alıp adapte etmeye dolayısıyla

kendi iccedil işleyiş paradigmasının yuumlkselişine sebep olmuştur (48)

274 Paradigma Evresi

İccedil işleyiş paradigmasının kabuluuml ile kriz evresi sona ermiştir Kısaca belirtmek

gerekirse bu paradigma akıl ve bedenin iccedil fonksiyonlarının incelenmesine ve

değiştirilmesine dayanıyordu Aktivite paradigması boyunca kabul edilen buumltuumlnsel

ilkeler savunma mekanizmaları ve duyu buumltuumlnleme gibi daha dar daha kesin

kavramlara indirgenmiştir (53)

Bu paradigma noumlrolojik kinezyolojik ve psikodinamik yaklaşımlardan alınan

birtakım fikirler iccedileriyordu En oumlnemlisi mesleğe ihtiyaccedil duyduğu bilimsel temeli

sağlamış oldu İccedil işleyiş paradigmasının hakim olduğu kriz evresinde ccedilalışmanın ve

terapoumltik kullanımının yeni tanımı gelişti Ccedilalışmanın tanımı istihdam meslek

becerileri ve uumlcret kavramlarını iccedileriyordu İstihdam tedavinin odak noktası haline

gelmeye başlamıştı Aktivite paradigmasının merkezinde yer alan iccedilsel uumlreticilik ve

aktivite dengesi artık ccedilalışmanın terapoumltik kullanımında ccedilok oumlnemli değildi

İndirgemeciliğin etkileri ccedilalışma motivasyonu bilişsel beceriler kuumlltuumlrel etkiler gibi

analiz edildiğinde ortaya ccedilıkıyordu Bu ccedilalışmanın değerlendirilmesinde ve

enduumlstriyel terapide daha oumlzel yaklaşımların ortaya ccedilıkmasını sağlamıştır (48)

Aktivite paradigmasında değerlendirme ağırlıklı olarak meslek oumlncesi

becerilerle ilişkiliydi ve ccedilalışmaya hazırlığı değerlendirmek iccedilin guumlnluumlk yaşam

aktivitelerini veya el sanatlarını kullanıyorlardı İccedil işleyiş paradigmasında terapistler

13

iş değerlendirme programları oluşturmaya ve belirli işleri değerlendiren iş oumlrnekleri

geliştirmeye başladılar (54)

Harvey-Kreftingrsquoin (48) belirttiğine goumlre 1957 yılında Eleanor Clarke Slagle

ve Wegg ccedilalışmanın değerlendirmesinde daha bilimsel olmak iccedilin ccedilağrıda bulunmuş

ve Cromwell meslek oumlncesi değerlendirme prensiplerini ve terapistin roluumlnuuml

tanımlamıştır Meslek oumlncesi değerlendirme bataryalarının guumlvenilirliği uumlzerine

ccedilalışmalar yapılmıştır raporların resmileştirilmesi ve değerlendirilen becerilerin

Mesleki Uumlnvanlar Soumlzluumlğuumlnde ki iş becerileriyle eşleştirilmesi iccedilin girişimlerde

bulunulmuştur (55)

Mesleki rehabilitasyon ccedilalışmalarına eşlik eden değerlendirme suumlrecini

duumlzenleyen mevzuatın yuumlruumlrluumlğe konmasıyla ergoterapistlerin ccedilalışmanın

değerlendirilmesine dahil olduğu desteklenmiştir Mevzuat ve finansman

politikalarında ki bu değişiklikler diğer profesyoneller iccedilin de ccedilekici ve kazanccedillı bir

hal almasına rağmen değerlendiricilerin ccediloğunu ergoterapistler oluşturmuştur (5657)

İccedil işleyiş paradigması sırasında ergoterapistlerin diğer bir oumlzelleştikleri alan ise

enduumlstri terapisi olmuştur Hastanede yatan hastalar iccedilin geccedilici istihdam fikriyle ortaya

ccedilıkan bu durum mevcut kurumsal hizmetleri kullanarak işe hazır olmayı

değerlendirmeyi ve beceri eğitimi vermeyi iccedilermiştir Enduumlstri terapisinde aktivite

kronik hastalarda hastanın bireysel tedavisinden iş değerlendirilmesine ve iş eğitimine

geccedilmesini sağlayan bir suumlreccedil olarak ele alınmıştır (4858)

Bu doumlnemde iş terapisi şeklinde geliştirilen programların gerccedilek iş ve

değerlendirilmesinden farklı olduğu tanımlanmıştır Terapistler daha ccedilok program

yuumlruumltmekten sorumlu olmuşlardır (48)

Araştırmalar yapılan değerlendirmeleri desteklemek uumlzerine olmuştur ve

pratiğin teorik temeline odaklanılmıştır AOTA 1980 yılında durum beyanında

ergoterapistlerin bu alanda yaptıklarını 8 basamakta toplamıştır Ama bazı terapistler

bu beyanın kendilerini limitlediğini belirtmişlerdir Bunun uumlzerine insan

performansına ya da aktivitesine dayanan daha genel bir yaklaşım benimsenmiştir Bu

yaklaşımda iccedilsel bir yetkinlik ve ustalaşmaya odaklanılmıştır Reillyrsquonin aktivite

davranış modeli bu genel yaklaşımın temelidir Model iccedil işleyiş paradigmasının

yetersizliğine youmlnelik geliştirilmiştir ve geleneksel prensiplere anlamlı ve amaccedillı

aktivite tanımına doumlnmeye teşvik etmiştir Buna istinaden Kielhofner ccedilalışmayı uumlcret

14

dışındaki uumlretici aktivitenin buumltuumln biccedilimleri ve aktiviteyi de başlıca yaşam roluuml olarak

tanımlamıştır (58-62) Reed ve Sanderson (61) ergoterapi ve mesleki terapi arasındaki

ayrımı ergoterapistler insanların uumlretici aktivitelere katılımı iccedilin gerekli olan

becerileriyle ilgilidirler şeklinde yapmışlardır Araştırmacılar iş ile ilgili olmasa da

uumlretici aktiviteler oumlnemlidir ve ergoterapistler dar ve sığ bir role sahip iş

değerlendiricileri pazar analistleri ya da firma youmlneticileri değillerdir onlar

terapistlerdir şeklinde vurgu yapmışlardır (4855)

28 Mesleki Rehabilitasyon Ve Ergoterapi

Mesleki rehabilitasyon farklı insan grupları iccedilerisinde farklı anlamlara sahip

olduğu iccedilin genel bir tanımını yapmak oldukccedila zordur Genel halkın yanı sıra

sağlıkccedilılar politikacılar sağlık profesyonelleri her biri kendi terimleri ve hizmet

amaccedilları doğrultusunda mesleki rehabilitasyonu tanımlamışlardır (6364)

Buumlyuumlk Britanya Ccedilalışma ve Emeklilik boumlluumlmuumlnuumln tanımına goumlre mesleki

rehabilitasyon bireylerin yaralanma hastalık sonrası ccedilalışmaya devam etmelerinin

oumlnuumlndeki engelleri aşmak iccedilin bir suumlreccediltir Bu suumlreccedil bireyi işvereni ya da diğer kişileri

işyerinde destekleme mesleki rehabilitasyon hizmetlerine ulaşmayı sağlama suumlreci

duumlzenleme şeklinde ilerler Buna ek olarak iş edinme işe geri doumlnme ya da işi

suumlrduumlrmek iccedilin bir sağlık problemi olan ya da engeli olan bireye geniş ccedilaplı muumldahale

programının uygulanmasını iccedilerir (65)

Ergoterapinin eğitim iccedileriği bu alanlara ait geniş bilgi ve beceri edinimini

kapsar Ergoterapi bu alana aktivite odaklı olarak yaklaşır Mesleki rehabilitasyona

aktivite odaklı yaklaşımda Ergoterapi temel olarak 5 alandaki bilgisini kullanır (66)

Aktivite odaklı yaklaşım aşağıda şema olarak verilmiştir (Şekil 21 Mesleki

rehabilitasyonda aktivite odaklı yaklaşım)

15

Şekil 21 Mesleki rehabilitasyonda aktivite odaklı yaklaşım

229 Ergoterapinin Mesleki Rehabilitasyonda Kullandığı Teorik

Ccedilerccedileve ve Modeller

Ccedilalışmayla ilişkili davranışlarla ilgilenen mesleklerdeki araştırmacılar pratik

uygulama iccedilin kavramsal ccedilerccedilevenin gerekliliği uumlzerine durmuşlardır Ancak ccedilalışma

hakkında ki teorik goumlruumlşlerin ccedileşitliliği iş programlarının geliştirilmesinde zorluklara

sebep olmuşlardır Mesleki danışmanlık mesleki değerlendirme ve ergoterapi

alanlarında teorik bakış accedilılarını kategorilere ayırarak ve pratikteki uygulamaları

accedilıklayarak bu ccedileşitliliğin ele alınması iccedilin girişimlerde bulunulmuştur (67-69)

Mesleki değerlendiriciler iccedilin Pruitt (69) iş değerlendirme verilerinin

yorumlanmasını etkileyen oumlğrenme teorisi mesleki gelişim ve psikoanalitik teoriden

bahsetmiştir Ergoterapide pratiğe youmln veren teorilerle ilgili ccedileşitli sistemler

geliştirilmiştir Creightonrsquoın (67) belirttiğine goumlre bunlara oumlrnek olarak genel sistem

teorisine dayanan Clarkrsquoın lsquoaktivite aracılığıyla insan gelişimi modelirsquo Moseyrsquoin uumlccedil

referans ccedilerccedilevesi ve Kielhofnerrsquoın lsquogelecek paradigmasırsquo verilebilir Moseyrsquoin uumlccedil

referans ccedilerccedilevesi (kazanımsal analitik gelişimsel) mesleki değerlendirme ve

muumldahale planlama aşamalarında diğer uygulama sistemlerine goumlre daha net yorumlar

yapılabilmesine olanak sağlamaktadır Her bir referans ccedilerccedilevesi insanı ve ccedilevreyi

16

fonksiyon ve disfonksiyonu değerlendirme araccedil gereccedillerini benzersiz bir şekilde

tanımlamaktadır (677071)

291 Kazanımsal Referans Ccedilerccedilevesi

Toplumda bireyin fonksiyon goumlsterebilmesi iccedilin gerekli olan beceri ve

davranışları tanımlar Bu beceri ve davranışlar gelişimle ilişkili değildir Bu ccedilerccedileve

iccedilin beceri beceridir Becerinin yokluğuna ya da neden yok olduğuna odaklanmak

yerine mevcut olan becerilerle bireyi kabul eder Tedavide bireyin ccedilevredeki

performansını arttırmaya ve ccedilevredeki değişikliklere odaklanır Mesleki

değerlendirmedeki en eski yaklaşımlardan biri kazanımsal referans ccedilerccedilevesidir (72)

Ccediluumlnkuuml somut ve farklı becerilere ve şimdiki performansa odaklanır Bunu baz alan

programlardan birisi kişisel oumlzellik yaklaşımıdır 1960rsquolarda Ergoterapi literatuumlruumlnuumln

ccediloğunluğu bu yaklaşımı iccedilermektedir (71) Dakiklik hız goumlreve verilen dikkat

işbirliği gibi başarılı istihdamı sağlayan fonksiyonların değerlendirilmesinde

kullanılan beceri kontrol listeleri ve iş oumlrnekleri iccedilin bu programlar kullanılır Bazı

programlarda ise değerlendirme uygun işe yerleştirme iccedilin yorumlamada kullanılır

Diğer programlarda ise yapılandırılmış bir iş başında bireylerin uygulama becerileri

geliştirilmeye ccedilalışılır (62737475)

Bu referans ccedilerccedilevesini temel alan diğer bir programda 1970rsquolerde

tanımlanmıştır (7677) Bu program işle ilgili tedavi ve değerlendirme iccedilin oumlğrenme

teorisini uygulamıştır Bireylerin işe girmesini veya suumlrduumlrmesini engelleyen

davranışlar tanımlanır ve değerlendirilir Değişim koşullandırma ile desteklenmiştir

(pekiştirme ekonomik durumu oumln plana ccedilıkartma) (77)

Bu programlarda şimdiki davranışlara odaklanılması ve gelişim aşamalarına ya

da becerilerine odaklanılmaması kazanımsal referans ccedilerccedilevesinin oumlzelliklerindendir

(67)

292 Analitik Referans Ccedilerccedilevesi

Bireyin bilişsel emosyonel ve sosyal fonksiyonlarına odaklanır Disfonksiyon

kişinin iccedilguumlduumlleri ihtiyaccedilları ilkel duumlrtuumlleri kendi değer sistemi veya ccedilevresi

arasındaki bilinccedilsiz ccedilatışmalardan kaynaklanan mantıksız davranış olarak tanımlanır

(72) Değerlendirme bireyin hikayesi davranışı ve soumlzsuumlz iletişimini keşfederek

17

bilinccedildışı ccedilatışmaların tanımlanması suumlrecidir Tedavi bilinccedilsiz davranışları

bilinccedillendirmek uumlzerine tasarlanır boumlylece birey davranışının ne anlama geldiğini fark

eder ve kontrol edebilmeyi oumlğrenir Ergoterapide tamamen analitik referans

ccedilerccedilevesine dayalı bir yaklaşım programı bulunmamaktadır Boumlyle bir programın

geliştirilebileceği duumlşuumlnuumllebilir (67) Bu ccedilerccedileve ele alındığında bireyden lsquoanlamlı

aktivitelere katıldığı zaman iş performansıyla ilgili olan ccedilatışmalarını tanımlamasırsquo

istenilerek değerlendirilebilir Ccedileşitli mesleklerin ihtiyaccedil duyulan ve tatmin eden

alanlarının (psikoanalitik oumlzellikleri) belirlenmesiyle bireylerin aktivite seccedilimlerine

yardımcı olunabilir (7375)

Fidler (78) tarafından şizofrenili bireylerde sosyal bilimler ve oumlğrenme

teorisinin prensiplerine dayanan psikoanalitik nitelikleri olan aktivite odaklı bir

ergoterapi programı tanımlanmıştır Bu program gazete yayımlanması hastane

odasının suumlslenmesi gibi iş ile ilgili aktivitelerin bireylerin duumlşuumlnceleri hisleri

davranışları ile bunların uumlretici fonksiyonlar uumlzerine olan etkisinin yapılandırılmasını

sağlamıştır

293 Gelişimsel Referans Ccedilerccedilevesi

Bireyin ilerlemesinin ccedileşitli fonksiyonlardaki ccedileşitli gelişimsel basamaklara

bağlı olduğunu accedilıklar Her aşamada bireyin davranış ya da becerilerinin o alandaki

geccedilmiş ve gelecek deneyimlere goumlre farklılık goumlsterebileceğini belirtir (7475)

Gelişimsel referans ccedilerccedilevesine akılcı bir yaklaşım her bir fonksiyon alanının her bir

aşamada belirli bir olgunlaşma seviyesini temsil eden bir merdiven olarak

goumlruumllmesidir Gelişimsel değerlendirme bireyin mevcut gelişimsel sırasını tanımlar

(70) Terapist değerlendirmede bireyin en ilkel goumlsterdiği fonksiyon seviyesinden

tedaviye başlar Terapi birbirleriyle ilişkili olan becerilerde ustalaşarak kademeli

olarak ilerlemesini sağlar Tedavinin amacı bireyin kronolojik yaşına uygun gelişimsel

seviyeye gelene kadar ya da başka gelişimin muumlmkuumln olmadığı seviyeye gelene kadar

bireyi buumltuumln evrelerde desteklemektir (6772) Ergoterapi yaklaşımlarında Mosey (72)

fiziksel disfonksiyonu ve aktivite davranışını gelişimsel olarak sınıflandırmıştır

Aktivite davranışı youmlnelimi lsquooyun deneyimleri ccedilalışma davranışının oumln koşuludur

aktivite seccedilimi gelişimsel bir suumlreccediltir bireyler hayatları boyunca bir dizi rol uumlstlenirler

ve bu beceriler birbirleriyle ilişkili olup karmaşık becerileri ortaya ccedilıkarırlarrsquo

18

prensiplerini iccedilerir (7677) Ergoterapidersquoki işle ilgili değerlendirme bataryalarından

birccediloğu da aktivite davranış youmlnelimini benimseyerek oluşturulmuştur (67)

Teorik ccedilerccedileveler uygulamaların alt yapısını oluştururlar klinik karar verme

ve yorumlama becerilerini desteklerler Ccedilerccedilevelerdeki kavramlar bir durumun daha

net anlaşılması ve accedilıklanması iccedilin kullanılır muumldahalelerin gerekccedilelendirilmesini

sağlarlar (73)

Teorik ccedilerccedileveler birccedilok disiplinin dahil olduğu mesleki rehabilitasyonda

meslek profesyonellerinin uygulamalarını net bir şekilde ortaya koyabilmeleri

accedilısından oldukccedila oumlnemlidir Bu nedenle ergoterapistler Ergoterapi uygulamalarının

diğer uygulamalardan farkını ortaya koymak ve etkisini goumlstermek amacıyla referans

ccedilerccedilevelerini kullanırlar (6779)

Mesleki rehabilitasyonda kullanılan ccedilerccedilevelerinin ccedileşitliliğine rağmen

Ergoterapi modelleri birccedilok uygulayıcının da aşina olduğu iş aktivitesini daha iyi

anlamak iccedilin iyi bir başlangıccedil noktası sunmaktadır Ergoterapinin mesleki

rehabilitasyonda başarıyla kullandığı modeller arasında Kanada Aktivite Performans

Modeli (KAPM) ve İnsan Aktivite Rol Modeli (MOHO) yer almaktadır (658081)

294 Kanada Aktivite Performans Modeli

En iyi bilinen modeller arasında yer alıp uumlccedil ana bileşenden oluşmaktadır

Bunlar kişi ccedilevre ve aktivitedir Model bu uumlccedil bileşenin birbirleriyle etkileşimde

olduğunu ve aktivite performansını ortaya ccedilıkardığını kabul eder Aktivite performansı

dinamik bir suumlreccediltir ve kişi-ccedilevre-aktivite arasındaki ilişkiye goumlre değişir Bu

değişiklikler ayrıca tuumlm yaşam boyunca her guumln meydana gelir

Aktivite birey ve kuumlltuumlr tarafından anlamlı bulunan değerli olan ve

duumlzenlenen guumlnluumlk yaşamdaki goumlrevleri ifade etmektedir Aktivite kendine bakım

hayattan zevk alma (serbest zaman) ve topluma sosyal ve ekonomik olarak katkı

vermeyi (uumlretkenlik) iccedileren bireylerin kendilerini meşgul ettikleri her şeydir (80)

Mesleki rehabilitasyonda KAPMrsquonin kullanımında odak nokta uumlretkenliktir

Uumlretkenlik yaşam boyu devam eden oyundan okul oumldevlerine oradan da ccedilalışmaya

doğru giden ev idaresi ve ebebeynlik gibi goumlnuumllluumlluumlk işlerini de kapsayan bir

aktivitedir Bu ccedilerccedilevede ccedilalışan=kişirsquodir Burada bireyin ccedilalışan kimliğine sahip

olması oldukccedila oumlnemlidir Bireyi etkileyen pek ccedilok faktoumlr bulunmaktadır (fiziksel

19

durum bilişsel durum ruhsal durum vb) Kişinin maneviyatı dikkat edilen diğer bir

komponenttir Maneviyat lsquokişinin oumlzuumlrsquo olarak tanımlanıp bireyi biricik kılar Bir diğer

tanımıysa bizim iccedilin neyin oumlnemli ya da anlamlı olduğunu anlamamızı ve bunu nasıl

ifade edeceğimizi goumlsteren komponenttir Kişiliğimiz belirli aktivitelere ya da

mesleklere youmlnelmemizi sağlayan guumlduuml motivasyon ve maneviyatımızın birer

ifadesidir Maneviyat seccedilimlerimizi nasıl ifade ettiğimiz konusunda bize yol

goumlsterdiği iccedilin kariyer tercihlerimizi de etkileyebilir Maneviyat bir oumlz-belirleme ve

kişisel kontrol kaynağı olduğu iccedilin ccedilalışmamıza kattığımız değeri ve ondan aldığımız

anlamı etkileyebilir (658283)

Bireylerin aktivitelerini ve hikayelerini dinlemek terapiste birey iccedilin neyin

oumlnemli ve anlamlı olduğunu anlamasına yardım eder KAPM direk olarak iccedilermese de

kişisel faktoumlrler oumlz guumlven benlik saygısı motivasyon emosyonel durum gibi

değerlerin mesleki rehabilitasyon suumlreci boyunca goumlz oumlnuumlnde bulundurulması gerekir

(1)

KAPM aktiviteleri kendine bakım serbest zaman ve uumlreticilik olarak ayırır

Fakat bunun aktiviteleri oldukccedila basite indirgediği ve bu alanların sınırlarının net

olarak ccedilizilemediğini goumlz oumlnuumlnde bulundurmalıyız Mesleki rehabilitasyonda

kullanımında aktivite=iş olarak goumlruumllmektedir Terapistler bireyin performans

sergilediği işleri işin doğasını işin gerekliliklerini ve bileşenlerini tanımlarlar

Aktivite analizinin kullanımı kişi-iş uyumunu anlamak iccedilin terapiste yardımcı olur

(6580)

Aktivite performansı fiziksel kuumlltuumlrel sosyal kurumsal oumlzellikleri olan

ccedilevrede meydana gelir Mesleki rehabilitasyonda kullanımında ccedilevre=işyeri olarak

goumlruumllmektedir Bireyin performansını destekleyen ya da engelleyen ccedilevresel

faktoumlrlerin tanımlanması oumlnemlidir Bireyin iş performansını sergilediği insanlı ve

insansız ccedilevrenin değerlendirilip kişiye uygun hale getirilmesi ile aktivite

performansının arttırılması sağlanır (80)

295 İnsan Aktivite Rol Modeli (MOHO)

Ergoterapistlerin Mesleki rehabilitasyonda kullandıkları diğer bir modelse

MOHOrsquodur MOHO ccedilalışma davranışını anlamamız iccedilin bireyin uumlccedil oumlzelliğinden

bahsetmiştir Bunlar irade alışkanlıklar ve performans kapasitesidir İrade bireyin

20

deneyim ve tercihlerini etkileyen bir bileşendir Alışkanlıklar bireyin aktivitelerini

rutin ve alışkanlıklarıyla nasıl organize ettiğini tanımlar Performans kapasite bir

aktiviteyi yuumlruumltmede bireyin doğuştan gelen fiziksel ve zihinsel yeteneklerini ifade

eder Ccedilevre ise bireyin aktivitesini gerccedilekleştirdiği yerdir Her bileşen birbirleriyle

ilişkilidir ve alt parametrelere ayrılır (538184)

İrademiz ya da motivasyonumuz yeteneklerimizi ve kendimizi ne kadar etkili

goumlrduumlğuumlmuumlz (kişisel nedenler) neyin oumlnemli olduğunu duumlşuumlnduumlğuumlmuumlz (değerler) ve

yapmaktan keyif aldığımız ve memnun olduğumuz şeyler(ilgiler) ile belirlenir Bireyin

değerlerinin ve ccedilalışma goumlruumlşlerinin nasıl farklı olabileceğini ve bunların bir engele

uyum sağlamaları gerektiğinde mesleki yaşamlarını nasıl etkileyebileceğini goumlsterir

(8485)

MOHOdaki kişinin ikinci bileşeni alışkanlıklardır Alışkanlıklar guumlnluumlk

rutinlerimiz hakkında neredeyse hiccedil ccedilaba sarf etmeden yaptığımız yarı otomatik

davranış kalıplarını tanımlar Hepimizin alışkanlıklar ve roller oluşturmak iccedilin

oluşturduğumuz kendi oumlzel aktivitelerimiz vardır Bir sağlık sorunu veya engeli olan

bireylerdeyse bu iyi belirlenmiş alışkanlıklar bozulabilir (8184)

MOHO ergoterapistler tarafından oumlzellikle bireylerin aktivite rollerini

tanımlamak iccedilin yaygın olarak kullanılmaktadır Ccedilalışan roluuml toplumda sosyal

dışlanmayı ve yoksulluğu azaltma konusundaki oumlneminden dolayı ergoterapistler iccedilin

oumlnemli bir kavramdır Bu kavrama bireysel accedilıdan bakıldığındaysa kişisel bir kimlik

oluşturma yaşama anlam yuumlkleme ve tatmin olma gibi katkılarından dolayı oumlnemlidir

İş aktivitelerine katılım yaşamda sunulan fırsatlara ve ccedilıkan zorluklara uygun şekilde

cevap vermeyi gerektiren aktif bir suumlreccediltir İstihdam edilebilirliğin suumlrduumlruumllmesi iccedilin

de ccedilalışma hayatı boyunca ccedilalışan roluumlnuumln başarıyla suumlrduumlruumllmesinin oumlnemi buumlyuumlktuumlr

(86)

Roller zamanın kullanımını organize eder ve bireyi sosyal yapıya yerleştirir

Bu nedenle her bir ccedilalışan roluumlnuumln bireyin ortamına ve bireye bağlı sosyal beklentileri

vardır Oumlrneğin ccedilalışan roluuml bireyin kişisel kimliğinin merkezindeyse işlerine ayıracağı

zaman ve efor daha fazla olacaktır (87) Bir kişinin yetenekleri ile işlerinin talepleri

arasında ya da diğer rolleri ve ccedilalışan rolleri arasında zayıf bir eşleşme olduğunda ise

rol gerilimi oluşabilir Yaralanma hastalık ya da engele sahip bireyler rollerinde

oumlnemli değişiklikler yapmak zorunda kalabilirler Bu bireylerin ccedilalışma rollerinin

21

yeniden yapılandırılmasında ergoterapistler yaratıcı duumlşuumlnme ve problem ccediloumlzme

becerileri ile bireylere destek olmaktadırlar (84)

MOHOrsquonun uumlccediluumlncuuml bileşeni ise performans kapasitesidir Performans

kapasitesi bireyin vuumlcuduyla kendi duumlnyasını nasıl deneyimlediğini ifade etmesidir

Bireyin kendi deneyimlerini ifade etmesi lived body kavramıyla tanımlanmıştır Bu

kavram vuumlcudun bir deneyim yeri olarak duumlşuumlnuumllmesi gerektiğini tartışan felsefe

ccedilalışmalarından alınmıştır Oumlrneğin engelli bir birey ccedilalışmayı lsquogetir-goumltuumlr işlerirsquo

şeklinde tanımlayabilir Lived bodyrsquonin bu subjektif deneyimi bireyin vuumlcudunu ve

duumlnyayı anlamasını ve gelecekteki aktivite performansını etkileyecektir Performans

problemini belirleyebilmek iccedilin performansın birey tarafından nasıl deneyimlendiğini

anlamamız gerekmektedir (8188)

MOHOrsquonun son bileşeni ise hem fiziksel hem de sosyal boyutları olan ccedilevredir

Bir engelli ya da yaralanma geccediliren ccedilalışanın ccedilalışması iccedilin ccedilevre oumlnemli engeller

oluşturabilir Engelli bireylerin istihdama girme fırsatları sağlıklı bireylere goumlre daha

azdır İstihdama dahil olan engelli bireyler de iş arkadaşları veya işverenler tarafından

olumsuz ya da fazla koruyucu tavırlarla karşı karşıya kalmaktadırlar (6581)

Engelliliğe oumlzellikle de mental problemlere bağlı damgalama sosyal ccedilevrenin

oumlnemli bir oumlğesidir ve bu nedenle engelli kişinin iş tecruumlbesi uumlzerinde derin bir etkiye

sahiptir Bu tuumlr meselelerin eğitimi ve farkındalığı ergoterapistin roluumlnuumln oumlnemli

bileşenleridir Fiziksel ccedilevre soumlz konusu olduğunda lsquoherkes iccedilin erişilebilirlikrsquo gibi

kavramlarda yasalarca devreye girmektedirler Bu tuumlr girişimler fiziksel engellerin

aşılmasında oumlnemli rol oynar Ergoterapistler iccedilin de ccedilevre de yapılacak olan

değişiklikler bireylerin işe geri doumlnmesinde ya da engelli bireyin ccedilalışmasının

oumlnuumlndeki engellerin aşılmasında oumlnemlidir (818485)

210 Ccedilalışma Performansı

Youmlnetim alanı oumlncelikle bir ccedilalışanın muumlmkuumln olduğunca uumlretken olması ile

meşgulken sağlık alanında ccedilalışanlar bir hastalık engel ya da sağlık problemi

nedeniyle uumlretkenlik kaybının nasıl oumlnleneceğine odaklanmışlardır (89-91) Diğer

yandan kurum psikologları ccedilalışmaya katılım tatmin ve kişilik gibi oumlzelliklerin

bireysel ccedilalışma performansı uumlzerindeki etkisiyle ilgilenmektedir (9293) Ccedilalışma

performansı doğrudan oumllccediluumllemeyen soyut bir kavramdır Birden ccedilok boyut ve

22

bileşenden oluşmaktadır (94-96) Psikoloji alanında Campbell (94) ccedilalışma

performansını lsquokurumun amaccedilları ile ilgili olan eylem ve davranışlardırrsquo şeklinde

tanımlamıştır Bu tanıma uumlccedil kavram eşlik etmektedir sonuccedil yerine davranışı ifade

eder sadece kurumun hedefleriyle ilişkili davranışlardır performans ccedilok boyutludur

Ancak davranış ve sonuccedil arasında ayrım yapmak oldukccedila guumlccediltuumlr Wiswesvaran ve

Ones (97) ise lsquokurumsal hedeflere bağlı ve onlara katkıda bulunan ccedilalışanların

oumllccediluumllebilir eylemleri davranışları ve sonuccedillardırrsquo şeklinde tanımlamışlardır Ccedilalışma

verimliliği ve ccedilalışma performansı literatuumlrde ccedilok karıştırılan iki kavramdır (89)

Ccedilalışma verimliliği ccedilıktıya boumlluumlnmuumlş girdi olarak tanımlanıp ccedilalışma

performansından ccedilok daha dar kapsamlı bir kavramdır (92) Ccedilalışma performansı

goumlstergelerini ve nedensel değişken ya da belirleyicilerini de birbirinden ayırmak

zordur Nedensel değişkenler bireyin ccedilalışma performans seviyesini belirlerken ya da

oumlngoumlruumlrken goumlstergeler ccedilalışma performansının yansımalarıdır Oumlrneğin tatmin

performansın belirleyicisi olarak kabul edilirken kalite performansın bir goumlstergesidir

(9798)

Bireysel ccedilalışma performansını değerlendirmek iccedilin kullanılan birccedilok

kavramsal referans ccedilerccedileveleri mevcuttur (9395) Yapılan bir derlemede (89)

kullanılan referans ccedilerccedilevelerinin ccedilalışma performansını doumlrt geniş boyutta ele

aldıkları goumlruumllmuumlştuumlr Bunlar goumlrev performansı uyumlandırılmış performans

bağlamsal performans ve zarar verici ccedilalışma davranışlarıdır Toplamda 17 tane genel

ccedilerccedileve ve 18 tane işe oumlzguuml kullanılan referans ccedilerccedilevesi birleştirilip buluşsal referans

ccedilerccedilevesi oluşturulmuştur Bireysel ccedilalışma performansını değerlendirmede

kullanılmak uumlzere geliştirilen buluşsal referans ccedilerccedilevesinin oumlzellikleri Tablo 21rsquode

goumlsterilmektedir

23

Tablo 21 Bireysel Ccedilalışma Performansı Buluşsal Referans Ccedilerccedilevesi

Bireysel

Ccedilalışma Performansı

Boyutlar Goumlstergeler

Goumlrev Performansı goumlrevi tamamlama iş becerileri ccedilalışma

kalitesi ccedilalışmanın etkinliği planlama

organize etme soumlzel ve yazılı iletişim

kaynakları izleme ve kontrol etme vb

Bağlamsal

Performans

ekstra goumlrevler ccedilaba goumlreve verilen

dikkat motivasyon yaratıcılık yardım

isteme ve yardım etme kibarlık etkili

iletişim vb

Uyumlandırılmış

Performans

yeni fikirler uumlretme hedef ve planları

duruma uyarlama yeni goumlrevleri ve

teknolojiyi oumlğrenme accedilık goumlruumlşluuml olma

diğer kuumlltuumlrleri anlama sakin kalma

ccedilabuk analiz etme vb

Zarar Verici

Ccedilalışma Davranışı

goumlrev dışı davranışlar fazla ve uzun suumlren

aralar işe gitmeme şikayet etme

goumlrevleri yanlış yapma ccedilalışma

arkadaşlarıyla kavga etme guumlvenlik

uyaranlarını goumlz ardı etme agresif

davranma madde kullanımı vb

Ergoterapi Uygulama Ccedilerccedilevesi işi lsquouumlcretli istihdam veya goumlnuumllluuml aktivitelerde

bulunmak iccedilin gereken faaliyetlerrsquo olarak tanımlamaktadır Ccedilalışma performansı

sağlık ve bireylerin iyi olma hali iccedilin temel olan katılım ve uumlretkenliği

desteklemektedir Ergoterapistler ccedilalışma performansı alanında problemleri olan

bireyler iccedilin hizmet verirler Ergoterapistler problem ccediloumlzuumlmuuml iccedilin problemi

24

tanımlama ve analiz etme uygun muumldahale yaklaşımını seccedilme veya dizayn etmeye

odaklanırlar (7)

Ccedilalışma performansındaki problemler fiziksel duyusal bilişsel algısal

psikolojik sosyal veya gelişimsel değişikliklerden dolayı meydana gelmektedir Bu

nedenle Ergoterapi akut bakım ve rehabilitasyon kurumlarında enduumlstriyel alanlarda

korumalı işyerlerinde desteklenmiş istihdamda ofislerde psikiyatri tedavi

merkezlerinde ve toplumda iş ile ilgili hizmetler sağlamaktadır Ergoterapistler

değerlendirme ve muumldahale (danışmanlık oumlnleyici iyileştirici ve uyumlandırılmış

yaklaşımlar) olarak iki anahtar hizmet vermektedir (99)

211 Mesleki Rehabilitasyonda Ergoterapi Değerlendirmeleri

Bireyin mesleki guumlccedilluuml youmlnlerini ihtiyaccedillarını ve kariyer potansiyelini

belirlemek iccedilin ilgi yetenek ve becerilerini belirleme suumlrecidir Klasik mesleki

değerlendirme modeli kişinin iş başında değerlendirilmesini ve eğitilmesini kapsar

Değerlendirme iccedilin standartlaştırılmış teknikler (testler) ya da goumlzlem goumlruumlşme gibi

standart olmayan yaklaşımlar kullanılır Engelli bireylerde oumlzellikle değerlendirilmesi

gereken alanlar kişiyi işte ve eğitimde başarıya ulaştıracak ihtiyacın belirlenmesi

yardımcı araccedil-gereccediller ccedilevresel duumlzenlemeler ve engelliliğe ait diğer sorunlardır

Uumllkelerin kuumlltuumlr ve sosyal sistemlerine goumlre değerlendirmelerin iccedilerikleri

değişebilmektedir (37100101)

Becerilerin goumlzlemlenmesi goumlruumlşme bireyin performans beceri ve

paternlerinin değerlendirilmesi ile ergoterapist bireyin ccedilalışma performansı ile ilişkili

ilgilerini becerilerini ve ihtiyaccedillarını tanımlayabilir İş yerinin duumlzenlenmesi

yaralanmaların oumlnlenmesi ile ilgili olarak ise ergoterapist aktivite analizi yapar ve

ccedilevresel faktoumlrleri (iş rutini araccedil-gereccediller- ergonomik stres yaratan faktoumlrler

ulaşılabilirlik işveren ve iş arkadaşlarıyla goumlruumlşme) değerlendirir (102-105)

Genel olarak ergoterapi değerlendirme suumlreci aşağıdaki gibi işler

1- Goumlruumlşme bireyin başvuru amacına goumlre değişkenlik goumlstermek ile birlikte ilk olarak

sosyodemeografik tıbbi aktivite performansı ve varsa geccedilmiş iş deneyimi (saat

pozisyon uumlcret memnuniyet ayrılma sebebi vb) ile ilgili bilgi toplanır (6599)

2- İşe hazırlık durumunun değerlendirilmesi yaralanma sonrası gelen bir birey ise

tıbbi durumu ccedilalışan kimliği işe geri doumlnuumlş ile ilgili motivasyonu oumlnuumlndeki engeller

25

risk faktoumlrleri işvereni ile goumlruumlşme işyerindeki pozisyonlar ccedilalışma arkadaşlarının

goumlruumlşuuml iş toleransı gibi bilgiler toplanır Eğer iş geccedilmişi olmayan bir birey ise neden

ccedilalışmak istediği hedefleri eğitim durumu aktivite farkındalığı gibi bilgiler toplanır

(6566102)

3- Meslek oumlncesi becerilerin değerlendirilmesi bireyin iş ile ilgili davranışları

rutininin değerlendirilmesi bir goumlrevi başlatma-suumlrduumlrme-bitirme becerisi iş

arkadaşlarıyla iletişimi yardım isteme ve kabul etme durumu ccedilalışma ve mola

zamanına uyumu işveren ile olan iletişimi gibi bilgiler toplanır (66105)

4- Bireyin ccedilalışma becerilerinin değerlendirilmesi yaralanmaya ya da engel tuumlruumlne

bağlı olarak bireyin fiziksel bilişsel psikososyal durumunun değerlendirilmesi ccedileşitli

iş oumlrnekleri uumlzerinde bireyin ccedilalışma becerilerinin değerlendirilmesi gibi bilgiler

toplanır (6699105)

212 Mesleki Rehabilitasyonda Ergoterapi Muumldahaleleri

Ergoterapistler değerlendirmeler doğrultusunda muumldahale stratejisine karar

verirler Strateji belirlerken bireyin yaşı ilgileri değerleri kuumlltuumlruuml becerileri

motivasyonu psikolojik durumu ccedilalışan roluuml aktivite gereklilikleri ccedilalışma ortamı

ve ulaşılabilir kaynaklar ele alınır Muumldahale iş opsiyonlarını keşfetmek ya da

genişletmek iccedilin iş ile ilgili becerilerini arttırmak iccedilin ve bireyin ccedilalışan roluumlnuuml

suumlrduumlrebilmesi iccedilin uygulanır Muumldahaleler bireysel ya da grup muumldahaleleri şeklinde

olabilir (6566) Ccedilalışma performansını arttırmak iccedilin kullanılan muumldahalelere oumlrnek

olarak (799)

- Yaralanmayı oumlnleme stresle başa ccedilıkma guumlvenlik vuumlcut mekaniğini doğru

kullanma vuumlcut farkındalığı ağrı youmlnetimi eklem koruma ve semptomların

farkındalığı iccedilin eğitim

- Bireyin ccedilalışan roluuml iccedilin gerekli olan fiziksel iş goumlrevlerinin derecelendirilerek

ccedilalışılması

- Ccedilalışma davranış ve becerileri ile ilgili aktivitelerle ccedilalışılması

- Başarılı ccedilalışma performansı iccedilin iş modifikasyonları ve adaptasyonlarının yapılması

- İş yerinde başarılı performansı sağlamak iccedilin kuumlltuumlrel faktoumlrlerin de dahil olduğu

motivasyon oumlzguumlven sosyal ve iletişim becerileri problem ccediloumlzme becerisi hedef

belirleme becerisi uumlzerine ccedilalışılması

26

- İş goumlrevlerinin araccedil-gereccedillerin iş ccedilevresinin adaptasyonu iccedilin ccedilalışana ya da işverene

oumlnerilerde bulunulması

- Yaralanmaya bağlı engelliliği azaltmak iccedilin işverene yaralanma youmlnetimi ile ilgili

danışmanlık yapılması

- Ccedilalışanla ilişkili diğer ccedilalışanlarla işverenle hizmetlerle ve kuruluşlarla iş birliği

yapılması

- Vaka youmlneticisi olarak işe geri doumlnuumlş planı hazırlamak ve koordine etmek (6699)

Geniş hizmet alanı iccedilerisinde ILOrsquonun tanımladığı (1973) lsquoengelli bireyin

guumlvenli ve suumlrduumlruumllebilir uygun işin sağlanması iccedilin mesleki rehabilitasyon hizmetleri

mesleki rehberlik mesleki eğitim ve uygun işe yerleştirme rehabilitasyonun devamlı

ve duumlzenli bir suumlrecidirrsquo ifadesinde belirtilen alanlarda ergoterapistler temel katkı

verecek profesyonellerdir (104)

Ergoterapistler sıklıkla değerlendirme ve mesleki rehabilitasyon suumlrecinde

beceri yapılandırması bilgi ve becerinin terapoumltik etkileşimi işyeri uyumlandırması

işin gereklilikleri ve iş yerinde yapılacak duumlzenlemeler ile katkı vermektedirler (105)

İş ile ilgili uygulamalar ergoterapi hizmetlerinin temeli olan yaralanmanın

oumlnlenmesi ve işyerinde sağlığın suumlrduumlruumllmesi ya da yaralanma-engel-hastalık sonrası

işe geri doumlnuumlş veya anlamlı ve uumlretici aktivitelerinin guumlvenli ve suumlrduumlruumllebilir olmasını

sağlamayı ifade etmektedir (66) Yaralanmayı ya da hastalığı takip eden muumlmkuumln olan

en kısa suumlrede ergoterapi hizmetleri iş yerinde diğer ccedilalışan işveren ve danışmanlarla

birlikte ccedilalışmak uumlzere yer almalıdır (100101) Ergoterapinin temel fonksiyonu

sağlığı aktiviteler ile iyileştirmektir (56) Aktivite ergoterapinin referans

ccedilerccedilevelerinin merkezinde yer alır Ergoterapistler ccedilevre ve bağlam iccedilerisinde yer alan

iş ile ilgili aktivitelerde bireyin fiziksel davranışsal bilişsel sosyal ve emosyonel

kapasitelerine odaklanır Aktivite analizi mesleğin temel taşlarındandır ve

ergoterapiste iş ile ilgili engeller ve destekler hakkında bilgi verir Bu şekilde

ergoterapistler kişi-iş uyumunu sağlamak iccedilin gerekli olan muumldahale yaklaşımını

belirleyebilir (66) Ergoterapistler istenen sonuccedillara ulaşmak iccedilin diğer paydaşlarla

işbirliği halinde iş ccedilevresini kişiye uygun şekilde adapte edebilir Ergoterapistler

fiziksel fonksiyon değerlendirmesi hastalık ve yaralanmayla ilgili bilgi ve birey ya da

toplumun fonksiyonlarının bu durumdan nasıl etkilendiğine dair psikososyal

27

değerlendirme ve muumldahale iccedilin gerekli olan bilgi ve beceriye sahiplerdir

(66100105)

Duumlnya Ergoterapi Federasyonu (WFOT) katılımı sağlayan aktivite sağlığı ve

guumlvenliğini iccedileren iş ile ilgili uygulamalarda bireylerin ne olursa olsun becerilerine

odaklanmada uumlretici aktivitelere katılımda ergoterapinin roluumlnuuml beyan etmiştir

ILOrsquonun lsquouygun işrsquo tanımının sağlanmasında ve uzun doumlnem hedeflerde ergoterapinin

vereceği desteği de durum beyanı ile accedilıklamıştır (104)

Ergoterapinin bu uygulamaları mesleğin ilk ortaya ccedilıktığı zamandan beri yer

almaktadır (84) Ergoterapistler insan fonksiyon ve performansı uumlzerine aldıkları

eğitim ile mesleki rehabilitasyona katkı vermektedirler Ergoterapi hizmetleri ccedilalışma

aktivitesinin meydana geldiği ccedilevre birey ve işverenin ihtiyaccedil ve hedeflerine bağlı

olarak gerccedilekleşir (104)

Ergoterapi mesleki rehabilitasyonda geniş uygulama alanlarına sahiptir (işe

geri doumlnuumlş işyeri modifikasyonları kişi-iş uyumu vb) Ergoterapistler hem bireyi hem

de sistemleri analiz ederken aktivite analizini kullanırlar Ergoterapistlerin klinik

uygulama becerileri problem ccediloumlzme becerileri yaratıcı duumlşuumlnme becerileri geleneksel

klinik uygulamalarıyla sınırlandırılamaz Terapist son hedefe ulaşmak iccedilin mevcut

olan ccedilerccedilevelere bağlı kalmadan kendi stratejilerini oluşturabilir Kullanılan stratejiler

muumldahaleler farklı olsa da mesleki rehabilitasyon alanında ccedilalışan ergoterapistlerle

yapılan ccedilalışmalarda odak noktanın aktivite performansını ve kişi-ccedilevre-aktivite

uyumunu arttırmak olduğu goumlruumllmuumlştuumlr (100106)

28

3BİREYLER VE YOumlNTEM

31Bireyler

Ccedilalışmamıza Hacettepe Mesleki Rehabilitasyon Merkezine başvuran

bireylerden kriterlere uyan 20 danışan dahil edilmiştir (Şekil 31 Mesleki

Rehabilitasyon Merkezi)

Ccedilalışmaya dahil edilme kriterleri

-18-65 yaş aralığında olmak

-Engelli raporunun olması (40 ve uumlzeri)

-Ccedilalışmaya katılmaya goumlnuumllluuml olmak

Hariccedil tutulma kriterleri

-Engel raporunda mental retardasyon tanısının olması

Hacettepe Uumlniversitesi Mesleki Rehabilitasyon Merkezi Avrupa Birliği ve

Tuumlrkiye Cumhuriyeti tarafından finanse edilen lsquoEngelli Bireylerin İstihdam

Edilebilirliğinin Artırılması iccedilin Teknik Yardım Projesirsquo kapsamında accedilılmıştır Proje

kapsamında hem engelli bireylere hem de faydalanıcı konumunda olan Hacettepe

Uumlniversitesi Ergoterapi Boumlluumlmuuml ccedilalışanları iccedilin eğitimler duumlzenlenmiştir Mesleki

Rehabilitasyon Merkezirsquonin temel amacı engelli bireylerin istihdama giden yolda ve

iş yaşamlarında desteklenmesinin sağlanmasıdır Proje ile birlikte faaliyetlerini

gerccedilekleştiren Mesleki Rehabilitasyon Merkezi Temmuz 2017 proje bitimini takiben

de hizmetlerini suumlrduumlrmeye devam etmektedir Merkez 3 odadan oluşmaktadır Her bir

odada engelli bireylerin becerilerinin değerlendirilip geliştirilebileceği Valpar

JTECH suumlruumlcuuml simuumllasyonu Vienna test sistemi gibi araccedil gereccediller bulunmaktadır

(Şekil 32 Suumlruumlcuuml Simuumllasyonu ve Vienna Test Sistemi)

Şekil 31 Mesleki Rehabilitasyon Merkezi

29

Şekil 32 Suumlruumlcuuml Simuumllasyonu ve Vienna Test Sistemi

32Youmlntem

321Verilerin Toplanması

Grup muumldahalesi oumlncesinde 1 hafta ve sonrasında 1 hafta goumlruumlşmeler yapıldı

ve ccedilalışma performansı değerlendirildi Grup muumldahalesini takiben 3 ay iccedilerisinde işe

giren bireylerle telefonla veya yuumlz yuumlze goumlruumlşuumlluumlp problem yaşadıkları alanlar tespit

edildi bireysel olarak muumldahale edildi ve 3 bir değerlendirme daha yapıldı Ccedilalışmaya

katılan bireylere ccedilalışmanın amacı hakkında bilgi verildikten sonra veriler araştırmacı

tarafından el ile yazılarak kayıt edildi Her bir goumlruumlşme 60-90 dk suumlrduuml Ccedilalışma

performansının değerlendirilmesi 80-90 dk suumlrduuml Ccedilalışmanın akış şeması aşağıda

verilmiştir (Şekil 33 Akış şeması)

1 Değerlendirme

n=20

60-90 dakika

Goumlruumlşme Youmlntemi

-Anamnez

-KAPOuml

-OPHI-II

Şekil 33 Akış Şeması

7 haftalık grup muumldahalesi haftada

1 guumln 2 saat (n=20)

4-6 kişilik 4 grup

2 Değerlendirme n=20 60-90 dakika Goumlruumlşme Youmlntemi -Anamnez -KAPOuml -OPHI-II

Ccedilalışma Performansı

1Değerlendirme (n=4)

80-90 dakika

Aktivite goumlzlemi

4-5 kişilik 5 grup

Ccedilalışma Performansı

2Değerlendirme (n=4)

80-90 dakika

Aktivite goumlzlemi

4-5 kişilik 5 grup

30

33Değerlendirme

331Sosyodemografik Bilgiler

Ccedilalışmaya katılan bireylerin hikayesi yaşı cinsiyeti oumlzuumlr yuumlzdeleri ccedilalışma

deneyimleri eğitim durumları yarı yapılandırılmış goumlruumlşme olan Mesleki

Rehabilitasyon Anamnez formu ile toplandı Goumlruumlşme 5 başlıkta yapıldı

- Ailevi bilgiler

- Maddi bilgiler

- Mesleki bilgiler

- Mobilite bilgileri

- Tıbbi bilgiler

332Aktivite Performansının Değerlendirilmesi

Bireylerde aktivite performansı ve memnuniyet duumlzeylerini değerlendirmek

iccedilin Kanada Aktivite Performans Oumllccediluumlmuuml (KAPOuml) değerlendirmesi kullanıldı Torpil

ve Ekici (107) KAPOumlrsquonuumln Tuumlrkccedile verisyonunun başta multiple sklerozlu bireylerde

olmak uumlzere pek ccedilok hastalık ve bozukluklarda geccedilerli ve guumlvenilir bir oumllccediluumlm aracı

olduğunu belirtmişlerdir Bu değerlendirme oumllccedileği ile aktivite performansı alanında

kişilerin karşılaştığı problemler belirlendi Bu oumllccedilek bireylerin aktivite tercihlerini

yine kendisi tarafından verilen performans ve tatmin puanları ile değerlendirir İlk

basamakta bireylerden guumlnluumlk rutin yaşantılarında yaptığı yapmak istediği veya

yapmakta kısıtlandığı kendine bakım guumlnluumlk yaşam uumlretkenlik ve serbest zaman

aktiviteleri belirlemeleri istendi İkinci basamakta bireyler bu belirledikleri

aktivitelerin her birisine likert skalasına goumlre 0-10 arası bir oumlnem değeri vermesi

istendi (0-Hiccedil oumlnemli değil 10-ccedilok oumlnemli) Uumlccediluumlncuuml basamak olarak bireylerden onun

iccedilin en oumlnemli en az 1 en fazla 5 aktiviteyi seccedilip her bir aktivite iccedilin yine likert

skalasına goumlre 0-10 arası performans ve tatmin puanı belirlemeleri istendi Elde edilen

performans ve tatmin puanları toplanıp bireyin oumlnemli bulduğu aktivite sayısına

boumlluumlnerek performans ve tatmin puanları elde edildi (108109) KAPOumlrsquode bireysel

olarak 2 puan ve uumlzerindeki fark klinik accedilıdan oumlnemli bir değişim olarak kabul edildi

(110)

31

Kanada aktivite performans oumllccediluumlmuumlnde oumlnceliklendirilmiş aktivite konuları

kişisel hedeflere doumlnuumlştuumlruumllduuml Kişilerden istediği ihtiyaccedil duyduğu performans

goumlstermek istediği ve oumlnemli ya da problemli goumlrduumlğuuml aktiviteleri belirtmeleri istendi

Aktiviteler seccedilildikten sonra yukarıda yazıldığı gibi kişiden performans ve tatmin

puanları alındı

Ccedilalışma Performansının Değerlendirilmesi

Koopmans ve ark tarafından lsquoBireysel Ccedilalışma Performansı Goumlstergelerinin

Belirlenmesi ve Seccedililmesirsquo ccedilalışmasından elde edilen performans goumlstergeleri

belirlenen standart bir grup aktivitesi uumlzerinde terapist tarafından likert skalasına goumlre

1-4 arası puanlandı (1- problemli performans 2- goumlzlem gerektiren performans 3-

kabul edilebilir performans 4- duumlzguumln performans) Değerlendirme goumlruumlşmeleri takip

eden guumlnde her biri 4rsquoer kişiden oluşan 2 grup ve 3 grup olarak gerccedilekleştirildi

Muumldahalenin bitiminde ise değerlendirme goumlruumlşmelerini takiben farklı gruplarla

tekrarlandı (Şekil 34 Kutu uumlretimi aktivitesi)

Şekil 34 Kutu uumlretimi aktivitesi

İşe başlayan bireylerde de goumlrev başında işveren ve iş arkadaşlarıyla

goumlruumlşuumllerek iş yerlerinde terapist tarafından dolduruldu

333Aktivite Performansı Hikayesi Goumlruumlşmesi

Bireylerin istihdama youmlnelik motivasyon uumlretken rol ve rutinlerini

değerlendirmek iccedilin Aktivite Performans Hikayesi Goumlruumlşmesi (Occupational

Performance History Interview-II (OPHI-II)) kullanıldı Yarı yapılandırılmış bir

değerlendirme olup yanıtlar uumlccedil derecelendirme oumllccedileğinde organize edildi aktivite

kimliği (11 madde) aktivite yeterliliği (9 madde) aktivite ccedilevresi (9 madde) Yapılan

32

goumlruumlşme sonrası terapist tarafından puanlandı Aktivite kimliği bireylerin istedikleri

yaşam ile ilgili değerlerini ilgilerini ve guumlvenlerini oumllccediler Aktivite yeterliliği bireyin

aktivite davranışını verimli ve tatmin edici bir şekilde suumlrduumlrmesini oumllccediler Aktivite

ccedilevresi ise ccedilevrenin bireyin aktivite performansına olan etkisini oumllccediler Yanıtlar likert

skalasına goumlre 1-4 arası puanlandı ( 1- rol performanslarında aşırı problemler 4- yetkin

rol işlevleri kabul edilebilir) (111) Bu değerlendirme ile bireylerin ccedilalışma

performanslarını etkileyen durumlar belirlendi

34Grup Muumldahalesi

Değerlendirme yapılan bireylere 7 haftalık haftada 1 guumln 2 saatlik grup

muumldahale programı uygulandı her bir grup 4-6 kişiden oluşturuldu Değerlendirmeler

muumldahale sonrası tekrarlandı Muumldahalenin bitimini takip eden 3 ay iccedilerisinde işe

yerleşen bireylere bireysel muumldahale yapılıp değerlendirmeler tekrar edildi

341Grup Youmlnetimi İccedilin Benimsenen 7 Adım

Muumldahale programı suumlresince her moduumlluumln iccedileriği 7 adım ccedilerccedilevesinde uygulandı

(112)

1- Isınma Bireyleri rahatlatan yeni deneyimlere hazırlayan egzersiz olarak

tanımlanmaktadır Bireylerin duygu durumlarını duumlzenlemek iccedilin terapistin yuumlz

ifadesinden ortamın ışıklandırılmasına kadar yaptığı duumlzenlemeler bu aşamada

oumlnemlidir Bu aşamadao guumln neler yapılacağını accedilıklandı Bireylerin guumlvende ve rahat

hissettikleri bir atmosfer oluşturulmaya ccedilalışıldı O guumlnkuuml konuyla ilişkili genel bir

soru sorulup grubun hazırlanması sağlandı

2- Aktivite Terapistin bireylerin kişisel oumlzelliklerine goumlre planlama yaptığı aşamadır

Bu aşamada herkesi kapsayacak terapoumltik hedefleri belirleyerek kişilere uygun olarak

o guumlnkuuml iccedilerik sunuldu

3- Paylaşım Grup uumlyelerinin deneyimlerini paylaşmalarına destek olundu Fikrini

soumlylemekten kaccedilınan bireyler iccedilin oumlrnek bir olay uumlzerinden gidildi Herkese soumlz hakkı

vermeye ve gruba dahil etmeye ccedilalışıldı

4- Suumlreccedil Suumlreccedil terapistin bireyleri goumlzlemlemesi ve akışı ona goumlre duumlzenlemesidir

Bireylerin soumlzsuumlz olarak goumlsterdikleri tepkiler anlaşılmaya ccedilalışıldı Bireyleri rahatsız

eden durumları goumlzlemlendi ve ondan kaccedilınıldı

33

5- Genelleme Oumlğrenilenler genellenmeye ccedilalışıldı Oumlrneğin ev ortamındaki

iletişimden yola ccedilıkıp iletişimin iş ortamında da oumlnemli olduğunu bireylerin fark

etmesi sağlandı Kişiden kişiye goumlre durumların değişebileceği aktarıldı

Tamamlanmamış cuumlmlelerle bireylerin ccedilıkarımda bulunmaları kolaylaştırıldı

6- Uygulama Oumlğrenilenlerin guumlnluumlk yaşamda nasıl kullanıldığına dair ilerleyen bir

suumlreccediltir Herkes kendi deneyimlerini ya da hayatlarına nasıl dahil edebileceklerine dair

fikir paylaşımında bulundu Terapist kendi hayatından oumlrnekler vererek bireylerin

daha rahat konuşmalarını sağlamaya ccedilalıştı ve bireylere kendi fikirlerini oluşturmada

youmln vermeye ccedilalıştı Bireylerin birbirlerinden bir şeyler oumlğrendikleri bir suumlreccedil olarak

işlendi Grup ccedilalışmaları ile hayata katılımı arttırılmaya ccedilalışıldı

7- Oumlzet Oumlğrenilenleri hatırlama kalıcılığını arttırmak ve bir sonraki moduumlle

hazırlanmak iccedilin kullanıldı Genel prensipler tekrar edildi Bireylerin duygu durumları

dikkate alındı Terapist bireylerin pozitif olarak ayrılmalarını sağlamaya ccedilalıştı Suumlreccedil

kısaca goumlzden geccedilirildi ve katılımları iccedilin teşekkuumlr edilip guumln tamamlandı

342 Muumldahale Programı

1 Hafta

Amaccedil

-Katılımcıların birbirlerini tanıması

-Neden burada olduklarına dair bilgi verilmesi

-Beklentilerin ve korkuların konuşulması

-Grup iccedili kuralların belirlenmesi

Suumlreccedil

7 hafta boyunca suumlrecek olan eğitim programı kısaca anlatıldı sonrasında

terapist kendisini tanıttı Grup iccedili etkileşimi sağlamak iccedilin samimi ve guumlvende

oldukları bir ortam yaratılmaya ccedilalışıldı Bu bağlamda bireylerden de sıra ile isimleri

ve kendileriyle ilgili 3 oumlzellik soumlyleyerek kendilerini tanıtmaları istendi Ardından

kendilerine dağıtılan kağıtlara bu programdan beklenti ve korkularını yazmaları

istendi Kağıtlar toplanıp sıra ile terapist liderliğinde tek tek yazılanlar uumlzerine

konuşuldu Son olarak grup iccedilerisindeki iletişimi arttırmak amaccedillı her bireye soumlz hakkı

verilerek grup kuralları ve grup iccedili roller belirlendi

2 Hafta

Amaccedil

34

-Guumlccedilluuml ve zayıf yanların belirlenmesi

-Bireylerin kendileri ve ccedilevre ile ilgili farkındalıklarının sağlanması

-Aktivite ve aktivite dengesi hakkında bilgi verilmesi

-Bireylerin rutinlerini değerlendirmelerinin sağlanması

Suumlreccedil

Bireylere yeşil ve pembe olmak uumlzere ikişer kart dağıtıldı Yeşil kartlara zayıf

yanlarını pembe kartlara guumlccedilluuml yanlarını yazmaları istendi Bireylerin kendilerini

doğru ifade edip edemediklerini goumlrmelerini sağlamak iccedilin kartlar toplanıp bireylere

sorularak seccedililen kartlar okundu ve bu kimin kartı olabilir diye soruldu Ardından her

bireyin değiştirmek istediği bir zayıf youmln belirlendi ve grup iccedilerisinde bunu nasıl

değiştirebileceğine youmlnelik beyin fırtınası yapıldı

Aktivite dengesi hakkında bilgi verildi Bireylerin aktivitelerinin farkında

olmalarını ve hangi aktiviteye ne kadar zaman harcadıklarını goumlrmelerini sağlamak

iccedilin aktivite tekerleği uumlzerinden guumln iccedilerisinde neler yaptıklarını yazmaları istendi

Oumlrnek bir aktivite tekerleği uumlzerinden bireylerin rutinlerinden memnun olup

olmadıklarını ve kendi aktivite dengelerini goumlrmeleri sağlandı

3 Hafta

Amaccedil

-Bireylerin ccedilalışma hayatı ile ilgili duumlşuumlncelerinin ortaya konulması

-Bireylerin aldıkları eğitimlerin istedikleri iş iccedilin uygun olup olmadığını

goumlrmelerinin sağlanması

-İş yerinde uyulması gereken kurallar hakkında bilgi verilmesi

Suumlreccedil

Bireylerle nasıl bir işte ccedilalışmak istedikleri hangi işlerin ilgilerini ccedilektiği

aldıkları eğitimler ve bu eğitimlerin istedikleri iş iccedilin uygunluğu uumlzerine grup

iccedilerisinde konuşuldu İş yerinde uyulması gereken kurallar anlatıldı Nasıl bir ortamda

ccedilalışmak istedikleri ve iş iccedilin gerekli temel beceriler uumlzerine konuşulup talimatlara

uyma dikkatini toplama uumlzerine aktivite yapıldı

4 Hafta

Amaccedil

-Problem ccediloumlzme basamaklarının anlatılması

-İş yerinde karşılaşılabilecek problemlerin belirlenmesi

35

-Olası ccediloumlzuumlmlerin konuşulması

Suumlreccedil

Oumlncelikle bireylerden iş yerinde karşılaşabilecekleri problemlerin neler

olabileceği soruldu Belirlenen problemler tahtaya yazıldı Ardından problem ccediloumlzme

basamakları anlatıldı Sıra ile yazılan problemlere grup iccedilerisinde ccediloumlzuumlmler uumlretilmeye

ccedilalışıldı Her bir ccediloumlzuumlmuumln avantaj ve dezavantajları konuşuldu En iyi ccediloumlzuumlm ya da

ccediloumlzuumlm bileşenleri seccedililip nasıl uygulanabileceği uumlzerine konuşuldu Burada kişisel

farklılıklarda goumlz oumlnuumlnde bulundurularak bireylerin empati becerileri artırılmaya

ccedilalışıldı

5 Hafta

Amaccedil

-Hedeflerin belirlenmesi

-Zaman planlaması ccedilalışılması

-Gevşeme egzersizlerinin yapılması

Suumlreccedil

Aktivite Performans Hikayesi Goumlruumlşmesinden alınan bireylerin kendileri iccedilin

belirttikleri hedefler listelenip dağıtıldı Eklemek istedikleri maddeler varsa eklemeleri

istendi Ardından bireylerden bu hedeflerine ulaşmaları iccedilin gerekli olan ve engel olan

faktoumlrleri yazmaları istendi Grup iccedilerisinde engel ve gereklilikler uumlzerine

konuşulduktan sonra hedeflerine ulaşmak iccedilin bir zaman planlaması yapmaları istendi

Bireylerle kontrollerini kaybettikleri durumlarda neler yaptıkları ile ilgili konuşuldu

Bu durumları en az hasarla atlatmak iccedilin gevşeme egzersizi yapılıp kendilerini

rahatlatıcı bir duumlşuumlnce oluşturmaları istendi

6 Hafta

Amaccedil

-Girişkenlik becerisinin kazandırılması

-Oumlzgeccedilmiş hazırlanması

Suumlreccedil

Bireylere girişkenlik becerisi hakkında kısa bir bilgi verildikten sonra bir

durum uumlzerinden pasif cevap agresif cevap ve girişken cevaplar tanımlandı Her bir

cevabın yaratabileceği olumlu sonuccedillar ve olumsuz hisler anlatıldı Ardından

bireylerden başka bir durumla ilgili bu cevapları oluşturmaları istendi Grup iccedilerisinde

36

hangisinin daha iyi olabileceği konuşuldu Girişkenlik becerisini artırmaya youmlnelik bir

aktivite yapıldı İş başvurularında oumlzgeccedilmişin istendiği ve bunu nasıl hazırlamaları

gerektiği goumlsterildi

7 Hafta

Amaccedil

-İş muumllakatı hakkında bilgi verilmesi

-Engellerini anlatmanın oumlnemi

-İş arama becerisinin kazandırılması

Suumlreccedil

Bir iş muumllakatında dikkat edilmesi gerekenler anlatıldı Bireylerden kendilerini

nasıl ifade edebileceklerine youmlnelik bir hazırlık yapmaları istedi Oumlzellikle engellerini

ve engelleri ile nasıl baş ettikleri engellerine youmlnelik ihtiyaccedil duydukları şeyleri

belirlemeleri istendi (diğerleri tarafından anlaşılmak rampa-tutunma barı gibi fiziksel

ihtiyaccedillar ilaccedil kullanımı ya da noumlbet geccedilirme gibi durumları var ise tetikleyen ya da

yaklaştığını goumlsteren işaretleri fark etme ve başkalarına bu durumu anlatma vb) İş

muumllakatı ile ilgili deneyimi olan bireylerden deneyimlerini paylaşmaları istendi

Ardından grup iccedilerisinde sıra ile goumlruumlşmeler canlandırılıp geri bildirimlerle neleri

geliştirebilecekleri uumlzerine konuşuldu İş arama motorları goumlsterilip bireylerden

kendilerine youmlnelik iş ilanlarını araştırmaları istendi

İşe başlayanlara youmlnelik bireysel muumldahale

Muumldahale bitimini takiben 3 ay sonra bireylere telefon ile ulaşılıp işe girip

girmedikleri sorulmuştur İşe başlayan bireylere işlerinden memnun olup olmadıkları

soruldu Memnun olanlarla değerlendirmeler tekrar edildi Memnun olmayan

bireylerle nedenini belirtmeleri istenip uygun muumldahale yapıldı ve değerlendirmeler

tekrar edildi Değerlendirmeler bireylerin işyerinde gerccedilekleştirildi (Şekil 35 İşe

giren bireyler akış şeması)

37

Şekil 35 İşe giren bireylerde muumldahale şeması

35 İstatiksel Analiz

İstatistiksel power analizi yapılarak 80 guumlccedilte hata payı 5 (p=005) olarak

kabul edildiğinde oumlrneklem sayısı 15 olarak hesaplanmış ve 25 yanıtsızlık oranı ile

toplam 20 birey dahil edilmiştir Verilerin istatistiksel analizlerinde SPSS 200

programı kullanılmıştır Oumllccediluumlmle belirlenen değişkenler ortalama plusmn standart sapma (X

plusmn SS) olarak ifade edilmiş sayımla belirlenen değişkenler iccedilin yuumlzde () değeri

hesaplanmıştır

Muumldahale oumlncesi ve sonrası yapılan değerlendirme sonuccedillarının

karşılaştırılmasında parametrik test varsayımları sağlandığında bağımlı gruplarda

eşleştirilmiş t-testi parametrik test varsayımları sağlanmadığında Wilcoxon

eşleştirilmiş iki oumlrneklem testi kullanılmıştır İşe giren ve girmeyen bireyler olmak

uumlzere iki grubun sayısal değişkenler accedilısından karşılaştırılmasında parametrik test

varsayımları sağlandığında bağımsız t-testi sağlanmadığında ise MannWhitney U

Testi kullanılmıştır İki ortalama arasındaki farkın analizlerinde p anlamlılık değeri

005 olarak alınmıştır

İşinizden Memnun Musunuz

Evet Hayır( aşağıdakilerden hangisi ile ilgili accedilıklayınız)

-KAPOuml -Kişisel nedenler

-OPHI-II -Ccedilalışma koşulları

-Ccedilalışma Performansı -İş veren

-İş arkadaşları

-İş (işi sevmeme değiştirmek isteme vb)

-Maddi

-Ccedilevre (ulaşım mimari vb)

Değerlendirmeler tekrar edildi

38

İşe giren bireylerin muumldahale oumlncesi muumldahale sonrası ve takip

değerlendirmelerine ait sayısal verilerin analizinde oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml 8

olduğundan dolayı non-parametrik Friedman Testi kullanılmış ve anlamlı fark

saptanan değişkenler iccedilin (plt005) Bonferroni duumlzleltmeleri yapılmıştır Bonferroni

duumlzeltmesi sonucunda elde edilen yeni p değeri (00166) anlamlılık duumlzeyi olarak

kabul edilmiş ve Wilcoxon eşleştirilmiş iki oumlrneklem testi kullanılarak post-hoc

analizleri yapılmıştır

39

4BULGULAR

Ccedilalışmaya dahil edilme kriterlerine uyan ve goumlnuumllluuml olan 20 kişi ile başlandı

Hacettepe Mesleki Rehabilitasyon Merkezirsquonde 20 kişi ile tuumlm muumldahale ve

değerlendirmeler tamamlanarak bulgular analiz edildi

41 Sosyo-Demografik Oumlzellikler

Katılımcıların yaş ortalaması 288plusmn49 (22-39) yıldır Katılımcıların

ccediloğunluğunun lise mezunu olduğu (60) goumlruumllmektedir Engel tuumlruumlne bakıldığında ise

katılımcıların ccediloğu (40) kronik engele sahip olup kalp yetmezliği (n=1) boumlbrek

yetmezliği (n=2) epilepsi (n=3) astım (n=2) gibi teşhisleri bulunmaktadır Ortopedik

engele sahip (n=5) katılımcılar arasında iş kazası geccedilirmiş 1 kişi de yer almaktadır

Katılımcıların diğer demografik oumlzellikleri Tablo 41rsquode yer almaktadır

Tablo 41 Katılımcıların demografik oumlzellikleri

Cinsiyet n

Kadın 13 65

Erkek 7 35

Medeni Hal N

Bekar 13 65

Evli 4 20

Boşanmış 3 15

Eğitim Durumu N

İlkokul 4 20

Lise 12 60

Uumlniversite 1 5

Yuumlksekokul 2 10

Yuumlksek Lisans 1 5

Engel Tuumlruuml N

Fiziksel 5 25

Kronik 8 40

Goumlrme 1 5

İşitme 3 15

Psikososyal 3 15

Toplam 20 100

Muumldahale oumlncesinde değerlendirme sonuccedillarına goumlre katılımcıların 50rsquosinin

geccedilmiş iş deneyimi var iken 50rsquosinin olmadığı Tablo 42rsquode goumlruumllmektedir

40

Katılımcılar market elemanı uumlcretli oumlğretmenlik ccedilağrı merkezi ccedilalışanı kasiyerlik

oumlzel guumlvenlik garsonluk depo goumlrevlisi gibi farklı sektoumlrlerde birden fazla kısa suumlreli

ve duumlzensiz iş deneyimlerinin olduğunu belirttiler Katılımcılar işten ayrılma

sebeplerini iş kazası (n=1) ağır iş yuumlkuuml (n=2) oumlzel durumlar (n=3) işten ccedilıkarılma

(n=2) haksızlığa uğrama (n=2) olarak ifade ettiler

Tablo 42 Katılımcıların ccedilalışma deneyimleri

Ccedilalışma Deneyimi n

Yok 10 500

Var 10 500

Toplam 20 1000

42 Bireylerin Aktivite Performanlarının ve Kişisel Hedeflerinin

Değerlendirilmesine Ait Bulgular

Kanada aktivite performans oumllccediluumlmuumlnde sınıflanan performans alanlarına goumlre

bireylerin en fazla problem yaşadıkları alanın uumlretici aktiviteler olduğu goumlruumllduuml

Muumldahale oumlncesinde katılımcıların tuumlmuuml uumlcretli bir işte ccedilalışmayı birinci sırada

seccediltiler Ccedilalışmak isteme sebeplerini daha iyi koşullarda yaşamak kendilerini değerli

hissetmek geccedilimlerini sağlamak sosyal ccedilevre edinmek olarak belirttiler İş ile ilgili

belirledikleri hedefleri ise uygun iş bulma (n= 12) guumlvenceli iş bulma (n=6) kendi iş

yerini accedilma (n=2) olarak accedilıkladılar Katılımcılar ccedilalışma ile ilgili yaşadıkları

problemleri iş bulma iş arama sorunlarını dile getirme devamlılık tam zamanlı

ccedilalışma insanlarla iletişim ve iş birliği kurma sorunlarını soumlyleyememe verilen

goumlrevlerin suumlrekli değişmesi olarak belirttiler Uumlcretli iş dışında katılımcılardan 3 kişi

ev temizliği ve 2 kişi ise ccedilocuk bakımında problem yaşadıklarını belirttiler Muumldahale

sonrasında katılımcıların ccediloğu (n=13) problem belirttikleri alanlarda bireysel olarak

performans puanlarında 2 puandan fazla değişiklik goumlsterdiler Tatmin puanlarında ise

16 kişi bireysel olarak 2 puandan fazla değişiklik goumlsterdi

Guumlnluumlk yaşam aktivitelerinde katılımcıların ccediloğu (n=13) problem belirtmez

iken 2 kişi toplu taşıma araccedillarını kullanma 2 kişi hastalık youmlnetimi (hastaneye gitme

ilaccedil takibi) 3 kişi toplumda stres youmlnetiminde problem yaşadıklarını belirttiler

Muumldahale sonrasında problem belirten 7 kişiden 3rsquouuml performans ve tatmin puanlarında

2 puandan fazla artış goumlsterdi

41

Serbest zaman aktivitelerinde katılımcıların ccediloğu (n=12) problem belirtmez

iken 5 kişi doğru iletişim kurma 3 kişi yeni insanlarla tanışma ve arkadaş edinmede

problem yaşadıklarını belirttiler Muumldahale sonrasında problem belirten 8 kişiden 6rsquosı

performans ve tatmin puanlarında 2 puandan fazla artış goumlsterdi Katılımcıların

muumldahale oumlncesi ve sonrası ortalama KAPOuml puanları Tablo 43rsquote verilmiştir

Ccedilalışmamıza katılan bireylerin muumldahale oumlncesi ve sonrası aktivite

performanslarında anlamlı artış goumlruumllmektedir Katılımcıların muumldahale oumlncesi ve

sonrası en ccedilok problem yaşadıklarını belirttikleri uumlcretli iş alanı ve toplam performans

tatmin puanlarının karşılaştırılması Tablo 44rsquote verilmiştir

Tablo 43 Katılımcıların muumldahale oumlncesi ve sonrası KAPOuml ortalama ve standart

sapmaları

KAPOuml Muumldahale Oumlncesi Muumldahale Sonrası

Problem belirten kişi

sayısı Performans

X plusmn SS

Tatmin X plusmn SS

Performans X plusmn SS

Tatmin X plusmn SS

Uumlretici

Uumlcretliuumlcretsiz iş 20 350plusmn203 283plusmn269 464plusmn156 391plusmn247 Ev youmlnetimi 5 720plusmn255 600plusmn214 840plusmn253 720plusmn321 Oyunokul - - - - -

Kendine Bakım Kişisel bakım 2 654plusmn246 511plusmn313 755plusmn222 687plusmn310 Fonksiyonel

mobilite 2 715plusmn278 460plusmn245 715plusmn113 460plusmn254

Toplumsal youmlnetim 3 443plusmn344 261plusmn110 564plusmn273 464plusmn191 Serbest Zaman

Sessiz rekreasyon - - - - - Aktif rekreasyon 3 660plusmn302 390plusmn232 860plusmn277 630plusmn222

Sosyalleşme 5 403plusmn195 565plusmn165 600plusmn310 744plusmn308

Tablo 44 Muumldahale Oumlncesi ve Sonrası KAPOuml Karşılaştırması

KAPOuml

Muumldahale Oumlncesi

X plusmn SS

Muumldahale Sonrası

X plusmn SS t p

Uumlcretli İş

Performans 350plusmn203 464plusmn156 -3161 0002

Uumlcretli İş

Tatmin 283plusmn269 391plusmn247 -4531 00001

z p

Toplam

Performans 564plusmn197 703plusmn115 -2201 0028

Toplam Tatmin 511plusmn156 630plusmn220 -2201 0028

plt005 plt0001

42

43 Aktivite Performans Hikayesi Goumlruumlşmesirsquone (OPHI-II) Ait Bulgular

Katılımcıların OPHI-II Aktivite Kimliği (plt0001) Aktivite Yeterliliği

(plt0001) ve Aktivite Ccedilevresi (plt0001) alanlarında anlamlı gelişme goumlsterdikleri

bulunmuştur Ccedilalışmamıza katılan bireylerin muumldahale sonrasında ortalama OPHI-II

aktivite kimliği aktivite yeterliliği ve aktivite ccedilevresi ortalama puanlarında artış

olduğu goumlruumllmektedir Katılımcıların muumldahale oumlncesi ve sonrası aktivite kimliği

aktivite yeterliliği ve aktivite ccedilevresi alanlarında aldıkları puanların karşılaştırılması

Tablo 45rsquote verilmiştir

Tablo 45 Muumldahale Oumlncesi ve Sonrası OPHI-II Karşılaştırması

OPHI-II

Muumldahale

Oumlncesi

X plusmn SS

Muumldahale

Sonrası

X plusmn SS

t p

Aktivite

kimliği

2530 plusmn 724

3220 plusmn 534 -8722 00001

Aktivite

yeterliliği 1935 plusmn 555 2535 plusmn 447 -10338 00001

Aktivite

ccedilevresi 2540 plusmn 549 2855 plusmn 428 -7112 00001

plt0001

Ccedilalışmaya katılan bireylerin muumldahale oumlncesi ve sonrası aktivite kimliği

bulgularına bakıldığında geccedilmiş ile ilgili olan maddeler dışında diğer tuumlm maddelerde

gelişme goumlsterdikleri goumlruumllmektedir Katılımcıların aktivite yeterliliği ile ilgili

maddelerden yaşam tarzından memnuniyeti koruma rollerinin beklentilerini

karşılaması hedefe youmlnelik işler kişisel performanslarının standartlarını karşılaması

sorumlulukları iccedilin zaman organize etme ve ilgilerine katılım maddelerinde artış

olduğu goumlruumllmektedir Aktivite ccedilevresi ile ilgili maddelerden ise katılımcıların ev

yaşamı aktivite goumlrevleri temel uumlretici aktivite goumlrevleri temel uumlretici sosyal grup

serbest zaman sosyal grup maddelerinde artış olduğu goumlruumllmektedir Katılımcıların

43

aktivite kimliği aktivite yeterliliği ve aktivite ccedilevresine ait maddelerden aldıkları

puanlardaki değişiklikler Tablo 46rsquoda verilmiştir

Tablo 46 Muumldahale Oumlncesi ve Sonrası OPHI-II Alt Başlık Maddelerinden Alınan

Puanların Karşılaştırılması

OPHI-II Muumldahale Oumlncesi

X plusmn SS

Muumldahale Sonrası

X plusmn SS z p

Aktivite Kimliği

Kişisel hedef ve

projeleri var 300 plusmn 072 280 plusmn 061 -3666 00001

Arzuladığı rol

yaşam tarzını

tanımlar

205 plusmn 082 280 plusmn 052 -3419 0001

Başarı beklentisi 150 plusmn 383 295 plusmn 060 -3874 00001

Sorumlulukların

kabuluuml 270 plusmn 108 330 plusmn 065 -3464 0001

Yeteneklerine ve

kısıtlılıklarına değer

biccedilme

245 plusmn 094 310 plusmn 064 -3127 0002

Bağlanma ve

değerlerin varlığı 275 plusmn 116 300 plusmn 092 -3000 0003

Kimlik ve

yuumlkuumlmluumlluumlkleri

tanıma

250 plusmn 119 300 plusmn 075 -3071 0002

İlgi varlığı 220 plusmn 119 337 plusmn 178 -3491 00001

Geccedilmişte etkili

hissetme 255 plusmn 114 280 plusmn 095 -1633 0102

Geccedilmiş yaşam

tarzını anlamlı ve

memnun edici

bulma

245 plusmn 099 255 plusmn 088 -1414 0157

Geccedilmiş aktivite

seccedilimleri yapma 270 plusmn 112 275 plusmn 096 -0557 0564

Aktivite Yeterliliği

Yaşam tarzından

memnuniyetini

koruma

290 plusmn 102 285 plusmn 067 -3819 00001

Rollerinin

beklentilerini

karşılaması

185 plusmn 081 265 plusmn 058 -3358 0001

Hedefe youmlnelik

işler 190 plusmn 055 285 plusmn 048 -3755 00001

Kişisel performans

standartlarını

karşılar

215 plusmn 074 290 plusmn 055 -3419 0001

Sorumlulukları iccedilin

zaman organize

eder

215 plusmn 113 295 plusmn 068 -3557 00001

İlgilere katılım 200 plusmn 091 290 plusmn 064 -3626 00001

Geccedilmiş

tamamlanmış roller 235 plusmn 108 300 plusmn 092 -2236 0025

Geccedilmiş suumlrduumlruumllen

alışkanlıklar 265 plusmn 098 275 plusmn 096 1414 0157

Geccedilmiş başarılmış

memnuniyet 230 plusmn 121 255 plusmn 109 -1131 0258

44

Tablo 46 (Devam) Muumldahale Oumlncesi ve Sonrası OPHI-II Alt Başlık Maddelerinden

Alınan Puanların Karşılaştırılması

Aktivite Ccedilevresi

Ev yaşamı goumlrevler 275 plusmn 101 347 plusmn 073 -3000 0003

Uumlretici goumlrevler 200 plusmn 079 270 plusmn 073 -3742 00001

Serbest zaman

goumlrevler 265 plusmn 098 295 plusmn 082 -2449 0014

Ev yaşamı sosyal

grup 295 plusmn 105 325 plusmn 091 -2449 0014

Uumlretici sosyal

grup 215 plusmn 081 285 plusmn 058 -3500 00001

Serbest zaman

sosyal grup 245 plusmn 119 300 plusmn 079 -2598 0009

Ev yaşamı fiziksel

alan 320 plusmn 069 365 plusmn 081 -1131 0157

Uumlretici fiziksel alan 340 plusmn 088 340 plusmn 088 -1633 0102

Serbest zaman

fiziksel alan 340 plusmn 097 340 plusmn 082 -1414 0157

plt005 plt0001

44 Ccedilalışma Performansına Ait Bulgular

Katılımcıların muumldahale oumlncesi ve sonrası ccedilalışma performansı verilerinin

karşılaştırılması Tablo 47rsquo de verilmiştir Katılımcıların goumlrev performansı

bağlamsal performans-kişilerarası bağlamsal performans-kurumsal uyumlandırılmış

performans ve zarar verici iş davranışlarından aldıkları skorların muumldahale oumlncesi ve

sonrası karşılaştırmasında ccedilalışma performanslarının arttığı goumlruumllmektedir

Tablo 47 Muumldahale Oumlncesi ve Sonrası Ccedilalışma Performansı Alt Başlık Puanlarının

Karşılaştırılması

Ccedilalışma Performansı

Muumldahale

Oumlncesi

X plusmn SS

Muumldahale

Sonrası

X plusmn SS

z p

Goumlrev Performansı 875 plusmn 312 1395 plusmn 311 -3938 00001

Bağlamsal Performans-

kişilerarası 1030 plusmn 319 1255 plusmn 241 -3655 00001

Bağlamsal Performans-

kurumsal 950 plusmn 433 1150 plusmn 383 -3580 00001

Uyumlandırılmış

Performans 660 plusmn 247 1100 plusmn 220 -3936 00001

Zarar Verici İş Davranışı 1350 plusmn 348 1445 plusmn 248 -2388 0017

plt005 plt0001

45

Katılımcılar tuumlm goumlrev performansı kişilerarası bağlamsal performans ve

kurumsal bağlamsal performans maddelerinde gelişme goumlsterdikleri goumlruumllmektedir

Katılımcıların uyumlandırılmış performans maddelerinden esneklik goumlsterme

beklenmedik iş durumlarıyla başa ccedilıkabilme ve gerekli olan iş hedeflerini ayarlama

başlıklarında gelişme goumlsterdikleri goumlruumllmektedir İş bilgisini guumlncel tutma ve iş

becerilerini guumlncel tutma maddeleri bir suumlreccedil iccedilerdiği iccedilin aktivite başında

goumlzlemlenememiş ve muumldahale oumlncesi ve sonrası değerlendirmelere dahil

edilmemiştir Ccedilalışmaya katılan bireylerin zarar verici iş davranışı maddelerinden aşırı

olumsuzluk goumlsterme ccedilalışma arkadaşlarına zarar verecek şeyler yapma (tartışmaya

girme) başlıklarında gelişme olduğu goumlruumllmektedir Katılımcıların ccedilalışma

performansı alt başlık maddelerinin muumldahale oumlncesi ve sonrasına ait bulguları Tablo

48rsquo de verilmiştir

Tablo 48 Muumldahale Oumlncesi ve Sonrası Ccedilalışma Performansı Alt Başlık

Maddelerinden Alınan Puanların Karşılaştırılması

Ccedilalışma Performansı Muumldahale Oumlncesi

X plusmn SS

Muumldahale Sonrası

X plusmn SS

z p

Goumlrev Performansı

İşin Kalitesi 215 plusmn 093 295 plusmn 068 -4000 00001

İşi Planlama ve Organize

Etme

135 plusmn 058 280 plusmn 069 -3938 00001

Sonuccedil Odaklı Olma 170 plusmn 092 260 plusmn 094 -3626 00001

Oumlncelikleri Belirleme 150 plusmn 060 270 plusmn 065 -3739 00001

Verimli Ccedilalışma 220 plusmn 095 290 plusmn 071 -3071 0002

Bağlamsal Performans-Kişilerarası

Girişkenlik 195 plusmn 088 290 plusmn 078 -4146 00001

Geri Bildirimleri Kabul Etme

ve Duumlzeltme

285 plusmn 122 32 5plusmn 085 -2530 0011

Diğerleri ile İşbirliği 285 plusmn 122 340 plusmn 068 -2598 0009

Etkili İletişim 230 plusmn 112 300 plusmn 072 -3500 00001

Bağlamsal Performans-Kurumsal

Sorumluluk Goumlsterme 240 plusmn 127 315 plusmn 087 -3638 00001

46

Tablo 48 (Devam) Muumldahale Oumlncesi ve Sonrası Ccedilalışma Performansı Alt Başlık

Maddelerinden Alınan Puanların Karşılaştırılması

Muumlşteri Odaklı Olma 240 plusmn 123 280 plusmn 115 -2828 0005

Yaratıcı Olma 255 plusmn 105 290 plusmn 102 -2646 0008

Zorlu İş Goumlrevlerini Uumlstlenme 215 plusmn 122 265 plusmn 103 -2640 0008

Uyumlandırılmış Performans

Esneklik Goumlsterme 140 plusmn 075 285 plusmn 058 -3938 00001

Zorlu Problemlere Yaratıcı

Ccediloumlzuumlmler Uumlretme

210 plusmn 085 415 plusmn 685 -2970 0003

İş Bilgisini Guumlncel Tutma - - - -

İş Becerilerini Guumlncel Tutma - - - -

Beklenmedik Durumlarla Başa

Ccedilıkma

160 plusmn 094 260 plusmn 068 -3704

00001

Gerekli Olan İş Hedeflerini

Ayarlama

150 plusmn 076 300 plusmn 045 -3946 00001

Zarar Verici İş Davranışı

Aşırı Olumsuzluk Goumlsterme 280 plusmn 150 335 plusmn 093 -2428 0015

Kuruma Zarar Verecek Şeyler

Yapma

360 plusmn 099 375 plusmn 063 -1342 0180

Ccedilalışma Arkadaşlarına Zarar

Verecek Şeyler Yapma

315 plusmn 134 345 plusmn 088 -2121 0034

Bilerek Hata Yapma 395 plusmn 022 400 plusmn 000 -1000 0317

plt005 plt0001

47

45 İşe Giren ve İşe Girmeyen Bireylerin Değerlendirmelerinin

Karşılaştırılması

İşe giren ve girmeyen katılımcıların muumldahale oumlncesi ve sonrası KAPOuml

performans ve tatmin puanlarının karşılaştırılması Tablo 49rsquo da verilmiştir İki grup

arasında muumldahale oumlncesi ve sonrası performans ve tatmin puanlarında anlamlı fark

bulunmamıştır Bu sonuccedil işe giren bireylerin aktivite performansında işe girmeyen

bireylere goumlre daha ccedilok fark goumlstermeksizin işe girdiklerini goumlstermektedir

Tablo 49 İşe giren ve işe girmeyen katılımcıların muumldahale oumlncesi ve sonrası aktivite

performans puanlarının karşılaştırılması

KAPOuml İşe Giren (n=8) İşe Girmeyen (n=12)

z p X plusmn SS X plusmn SS

Performans MOuml 515plusmn120 502plusmn120 -0850 0368

MS 664plusmn228 615plusmn202 -1798 0069

Tatmin MOuml 511plusmn197 523plusmn202 -0850 0367

MS 668plusmn140 615plusmn113 -1192 0237

İşe giren ve girmeyen katılımcıların muumldahale oumlncesi ve sonrası OPHI-II

performans alanlarından alınan puanların karşılaştırılması verileri Tablo 410rsquo da

verilmiştir İki grup arasında muumldahale oumlncesi ve sonrası performans alanlarında

anlamlı fark bulunmamıştır Bu sonuccedil işe giren bireylerin aktivite kimliği aktivite

yeterliliğ ve aktivite ccedilevresi başlıklarında işe girmeyen bireylere goumlre daha ccedilok fark

goumlstermeksizin işe girdiklerini goumlstermektedir

Tablo 410 İşe Giren Ve Girmeyen Katılımcıların Muumldahale Oumlncesi Ve Sonrası

OPHI-II Performans Alanlarından Alınan Puanların Karşılaştırılması

OPHI-II İşe Giren (n=8) İşe Girmeyen (n=12)

z p X plusmn SS X plusmn SS

Aktivite

kimliği

MOuml 900 plusmn 320 858 plusmn 320 -0892 0372

MS 1425 plusmn 328 1375 plusmn 313 -0969 0332

Aktivite

yeterliliği

MOuml 1062 plusmn 282 1008 plusmn 352 -1666 0096

MS 1362 plusmn 140 1183 plusmn 272 -1019 0308

Aktivite

ccedilevresi

MOuml 1037 plusmn 424 891 plusmn 448 -0350 0726

MS 1250 plusmn 325 1083 plusmn 417 -0776 0438

48

İşe giren ve girmeyen katılımcıların muumldahale oumlncesi ve sonrası ccedilalışma

performans alanlarının karşılaştırılması verileri Tablo 411rsquo de verilmiştir İki grup

arasında muumldahale oumlncesi ve sonrası ccedilalışma performans alanlarında anlamlı fark

bulunamamıştır Bu sonuccedil işe giren bireylerin ccedilalışma performansı maddelerinde işe

girmeyen bireylere goumlre daha ccedilok fark goumlstermeksizin işe girdiklerini goumlstermektedir

Tablo 411 İşe Giren Ve Girmeyen Katılımcıların Muumldahale Oumlncesi Ve Sonrası

Ccedilalışma Performans Alanlarından Alınan Puanların Karşılaştırılması

Ccedilalışma Performansı

İşe Giren (n=8) İşe Girmeyen (n=12)

z p X plusmn SS X plusmn SS

Goumlrev

Performansı

MOuml 900 plusmn 320 858 plusmn 320 -0430 0667

MS 1425 plusmn 328 1375 plusmn 313 -0506 0613

Bağlamsal

Performans-

Kişilerarası

MOuml 1062 plusmn 282 1008 plusmn 352 -0430 0668

MS 1362 plusmn 140 1183 plusmn 272 -1834 0067

Bağlamsal

Performans-

Kurumsal

MOuml 1037 plusmn 424 891 plusmn 448 -0898 0369

MS 1250 plusmn 325 1083 plusmn 417 -0858 0391

Uyumlandırıl

mış

Performans

MOuml 787 plusmn 339 575 plusmn 113 -1500 0134

MS 1175 plusmn 286 1050 plusmn 156 -0396 0692

Zarar Verici

İş Davranışı

MOuml 1475 plusmn 254 1266 plusmn 386 -1178 0239

MS 1500 plusmn 213 1408 plusmn 637 -1047 0295

MOuml Muumldahale oumlncesi MS Muumldahale sonrası

46 İşe Giren Bireylere Ait Bulgular

Grup muumldahalesinden 3 ay sonra ulaşılabilen 15 kişiden 8rsquoinin işe yerleştiği

tespit edilmiştir Ulaşılabilen ancak işe girmeyen bireyler kursa gitme Ekpssrsquoye

hazırlanma engelli maaşı aldığı iccedilin ccedilalışmak istememe maaşta anlaşamama

sebeplerinden ccedilalışmadıklarını belirtmişlerdir

Ccedilalışmaya başlayan bireylerin ccediloğunun (n=5) daha oumlnce ccedilalışma deneyiminin

olmadığı 4rsquouumlnuumln lise mezunu olduğu goumlruumllmektedir Katılımcıların cinsiyet engel

eğitim ve ccedilalışma deneyimleri Tablo 412rsquo de verilmiştir

49

Katılımcılar satış danışmanı grafik tasarımcısı soumlzleşmeli memur guumlzellik

uzmanı falcı oumln muhasebeci kafe ccedilalışanı ve aşccedilı olarak işe girmişlerdir İşe giren

bireyler ccedilalışmak istedikleri alanlarda işe girmişlerdir

Tablo 412 İşe Giren Katılımcılara Ait Demografik Oumlzellikler

n

Cinsiyet Kadın 5 625

Erkek 3 375

Engel tuumlruuml Fiziksel 2 250

Kronik 2 250

İşitme 3 375

Psikososyal 1 125

Eğitim durumu İlkokul 2 250

Lise 4 500

Yuumlksekokul 1 125

Yuumlksek lisans 1 125

Ccedilalışma deneyimi Var 3 375

Yok 5 625

İşe giren bireylerde aktivite kimliği maddelerinden kişisel hedef ve projeleri

var arzuladığı rol yaşam tarzını tanımlar başarı beklentisi bağlanma ve değerlerin

varlığı kimlik ve yuumlkuumlmluumlluumlkleri tanıma ilgi başlıklarında gelişme goumlsterdikleri

aktivite yeterliliği maddelerinden yaşam tarzından memnuniyeti koruma rollerinin

beklentilerini karşılaması hedefe youmlnelik işler kişisel performanslarının standartlarını

karşılaması başlıklarında gelişme goumlsterdikleri ve aktivite ccedilevresindeki maddelere

bakıldığında uumlretici goumlrevlerinin olduğu uumlretici aktiviteleri yaparken iş arkadaşlarıyla

olan iletişimlerinde ve sosyal ccedilevrelerinde de gelişme olduğu Tablo 413rsquo de

goumlruumllmektedir Bireylerin daha net hedef oluşturdukları diğerlerine ve kendilerine

karşı sorumluluk uumlstlendikleri ccedilalıştıkları alana olan ilgileri ile kendilerini

geliştirmeye accedilık oldukları ccedilalışmaktan memnun oldukları kendilerini daha iyi ve

yeterli hissettikleri goumlzlemlenmiştir

50

Tablo 413 İşe Giren Bireylerde OPHI-II Alt Başlıklarının ve Maddelerinin Muumldahale

Oumlncesi Muumldahale Sonrası ve Takip Verilerinin Karşılaştırılması

OPHI-II Muumldahale

Oumlncesi

X plusmn SS

Muumldahale

Sonrası

X plusmn SS

Takip

X plusmn SS

χ2 p

Aktivite Kimliği 2787 plusmn 813 2225 plusmn 589 2537 plusmn 417 16000 00001

Kişisel hedef ve

projeleri var

187 plusmn 035 250 plusmn 053 312 plusmn 035 13000 0002

Arzuladığı rol yaşam

tarzını tanımlar

225 plusmn 103 275 plusmn 070 337 plusmn 074 11000 0004

Başarı beklentisi 200 plusmn 106 300 plusmn 075 325 plusmn 070 13130 0001

Sorumlulukların

kabuluuml

300 plusmn 106 350 plusmn 053 375 plusmn 046 7429 0024

Yeteneklerine ve

kısıtlılıklarına değer

biccedilme

250 plusmn 075 300 plusmn 053 325 plusmn 046 9333 0009

Bağlanma ve

değerlerin varlığı

275 plusmn 116 300 plusmn 092 362 plusmn 051 9294 0010

Kimlik ve

yuumlkuumlmluumlluumlkleri

tanıma

250 plusmn 119 300 plusmn 075 362 plusmn 051 10571 0005

İlgi varlığı 237 plusmn 130 537 plusmn 678 362 plusmn 051 9364 0009

Geccedilmişte etkili

hissetme

300 plusmn 130 325 plusmn 103 337 plusmn 074 3000 0223

Geccedilmiş yaşam

tarzını anlamlı ve

memnun edici bulma

287 plusmn 112 300 plusmn 092 300 plusmn 092 2000 0368

Geccedilmiş aktivite

seccedilimleri yapma

325 plusmn 103 337 plusmn 074 337 plusmn 074 2000 0368

Aktivite

Yeterliliği

3387 plusmn 624 2687 plusmn 432 2787 plusmn 318 16000 00001

Yaşam tarzından

memnuniyetini

koruma

212 plusmn 064 287 plusmn 064 337 plusmn 051 12250 0002

Rollerinin

beklentilerini

karşılaması

212 plusmn 083 275 plusmn 070 337 plusmn 051 12000 0002

51

Tablo 413 İşe Giren Bireylerde OPHI-II Alt Başlıklarının ve Maddelerinin Muumldahale

Oumlncesi Muumldahale Sonrası ve Takip Verilerinin Karşılaştırılması

Hedefe youmlnelik

işler

225 plusmn 046 275 plusmn 046 350 plusmn 053 13231 0001

Kişisel performans

standartlarını

karşılar

237 plusmn 074 312 plusmn 035 387 plusmn 035 13000 0002

Sorumlulukları iccedilin

zaman organize

eder

250 plusmn 130 312 plusmn 083 35 plusmn 053 6091

0048

İlgilere katılım 212 plusmn 112 275 plusmn 070 350 plusmn 075 12560 0002

Geccedilmiş

tamamlanmış roller

262 plusmn 130 300 plusmn 092 325 plusmn 088 5636 0060

Geccedilmiş suumlrduumlruumllen

alışkanlıklar

337 plusmn 074 3500 plusmn 053 350 plusmn 053 2000 0368

Geccedilmiş başarılmış

memnuniyet

275 plusmn 138 300 plusmn 119 312 plusmn 099 3000 0223

Aktivite Ccedilevresi 3775 plusmn 446 3150 plusmn 414 3325 plusmn 296 16000 0000

Ev yaşamı goumlrevler 300 plusmn 106 337 plusmn 074 375 plusmn 046 7000 0030

Uumlretici goumlrevler 175 plusmn 070 237 plusmn 074 387 plusmn 035 14966 0001

Serbest zaman

goumlrevler

300 plusmn 092 300 plusmn 092 337 plusmn 091 4000 0135

Ev yaşamı sosyal

grup

325 plusmn 088 362 plusmn 051 375 plusmn 046 6500 0039

Uumlretici sosyal grup 200 plusmn 075 275 plusmn 046 375 plusmn 046 13556 0001

Serbest zaman

sosyal grup

275 plusmn 116 300 plusmn 092 362 plusmn 051 9294 0010

Ev yaşamı fiziksel

alan

362 plusmn 074 362 plusmn 074 387 plusmn 035 2000 0368

Uumlretici fiziksel alan 300 plusmn 106 300 plusmn 106 375 plusmn 046 6000 0050

Serbest zaman

fiziksel alan

300 plusmn 092 312 plusmn 083 350 plusmn 075 4667 0097

plt005 plt0001

Değerlendirmeler arasındaki karşılaştırmalar Tablo 414rsquo te goumlruumllmektedir

52

Tablo 414 İşe Giren Bireylerde OPHI-II Alt Başlıklarının ve Maddelerinin Muumldahale

Oumlncesi Muumldahale Sonrası ve Takip Verilerinin Karşılaştırılması

OPHI-II MOuml-MS MOuml-T MS-T

Aktivite Kimliği z -2527 -2524 -2552

p 0012 0012 0011

Kişisel hedef ve projeleri

var

z -2236 -2640 -2236

p 0025 0008 0025

Arzuladığı rol yaşam

tarzını tanımlar

z -2000 -2460 -1890

p 0046 0014 0059

Başarı beklentisi z -2530 -2428 -1414

p 0011 0015 0157

Sorumlulukların kabuluuml z -2000 -1857 -1414

p 0046 0063 0157

Yeteneklerine ve

kısıtlılıklarına değer biccedilme

z -2000 -2449 -1414

p 0046 0014 0157

Bağlanma ve değerlerin

varlığı

z -1414 -2070 -2236

p 0157 0038 0025

Kimlik ve

yuumlkuumlmluumlluumlklerini tanıma

z -2000 -2251 -2236

p 0046 0024 0025

İlgi varlığı z -2121 -2232 -0687

p 0034 0026 0492

Geccedilmişte kendini etkili

hissetme

z -1000 -1342 -1000

p 0317 0180 0317

Geccedilmiş yaşam tarzını

anlamlı ve memnun edici

bulma

z -1342 -1414 -1217

p 0317 0317 0317

Geccedilmişte aktivite

seccedilimleri yapma

z -1414 -1236 -0687

p 0317 0317 0492

Aktivite Yeterliliği z -2527 -2533 -2530

p 0012 0011 0011

Yaşam tarzından

memnuniyetini koruma

z -2449 -2428 -2000

p 0014 0015 0046

Rollerinin beklentilerini

karşılaması

z -2236 -2428 -2236

p 0025 0015 0025

Hedefe youmlnelik işler z -2000 -2640 -2449

p 0046 0008 0014

Kişisel performans

standartlarını karşılar

z -2449 -2460 -2449

p 0014 0014 0014

53

Tablo 414 (Devam) İşe Giren Bireylerde OPHI-II Alt Başlıklarının ve Maddelerinin

Muumldahale Oumlncesi Muumldahale Sonrası ve Takip Verilerinin Karşılaştırılması

Sorumlulukları iccedilin zaman

organize eder

z -2236 -1947 -1342

p 0025 0052 0180

İlgilere katılım z -2236 -2428 -2449

p 0025 0015 0014

Geccedilmişte tamamlanmış

roller

z -1732 -1633 -1414

p 0083 0102 0157

Geccedilmişte suumlrduumlruumllen

alışkanlıklar

z -1000 -1000 -1832

p 0317 0317 0492

Geccedilmişte başarılmış

memnuniyet

z -1000 -1342 -1000

p 0317 0180 0317

Aktivite Ccedilevresi z -2539 -2533 -2539

p 0011 0011 0011

Ev yaşamı goumlrevler z -1732 -1857 -1732

p 0083 0063 0083

Temel uumlretici goumlrevler z -2236 -2588 -2588

p 0025 0010 0010

Serbest zaman goumlrevler z -1414 -1342 -1342

p 0897 0180 0180

Ev yaşamı sosyal grup z -1732 -2000 -1000

p 0083 0046 0317

Temel uumlretici sosyal grup z -2449 -2456 -2530

p 0014 0014 0011

Serbest zaman sosyal grup z -1414 -2070 -2236

p 0157 0038 0025

Ev yaşamı fiziksel alan z -1732 -1857 -1857

p 0083 0063 0317

Temel uumlretici fiziksel alan z 0000 -1604 -1604

p 0987 0109 0109

Serbest zaman fiziksel

alan

z -1000 -1633 -1342

p 0317 0102 0180

Bonferroni duumlzeltmesi ardından elde edilen anlamlılık duumlzeyi plt0016 MOuml Muumldahale oumlncesi MS Muumldahale sonrası T

Takip

54

Katılımcı 4

Cinsiyet K

Yaş 35

Teşhis İşitme engelli (cihaz kullanıyor yuumlz yuumlze iletişim kurabiliyor)

Eğitim-ccedilalışma geccedilmişi Accedilık lise mezunu accedilık oumlğretim sosyal hizmete başlamış

ancak kişisel nedenlerden dolayı bırakmış eğitim hayatına devam etmek istiyor ama

ccedilalışması gerektiğini belirtti

Daha oumlnce ccedilalışma deneyimleri mevcut İşten ayrılma sebeplerini işlerin ağırlaşması

oumlzel durumlar performans yetersizliği olarak belirtti Şuanda ccedilalışmama sebebini ise

uygun iş bulamadığı şeklinde accedilıkladı

Hikacircye Fiziksel şiddetten dolayı engelli duruma gelmiş Eşinden boşanmış 2 ccedilocuğu

var İkinci evliliğini yapmış Evlendiği kişinin de 2 ccedilocuğu var

Psikosoyal faktoumlrler Birey sıcakkanlı motivasyonu ccedilabuk kırılabiliyor ccedilalışma ile

ilgili durumlarla ilgili şikayet etme eğilimi var beklenmedik durumlarla ve geccedilmişle

başa ccedilıkma ve kendini doğru ifade etme ile igili problemler yaşadığı goumlzlemlendi

Muumldahale Grup muumldahalesi sonrası bireyde şikayet etme eğiliminin azaldığı işe daha

ccedilok odaklandığı geccedilmişi ile daha barışık hale gelip ailesi ile arasını duumlzeltmeye

ccedilalıştığı yaşamı ile ilgili hedefler koyabildiği goumlzlemlenmiştir

İş Satış danışmanı

Problemler Ccedilalışma koşulları iş arkadaşları ve muumlduumlr ile doğru iletişim kuramama

İş yeri ziyareti Bireyin belirttiği gibi muumlduumlruumln ve iş arkadaşlarının fazla iş yuumlkledikleri

goumlzlemlenmiştir İş veren ile goumlruumlşme talep edilmiş ancak reddedilmiştir Ccedilalışma

saatlerinin daha uygun olduğu daha rahat iletişim kurabileceği daha sakin bir ccedilalışma

ortamının olabileceği farklı firmalara danışman olarak başvurması oumlnerilmiştir Bir ay

sonra bu koşullara uyan bir kurumda ccedilalışmaya başlamıştır

İş Danışmanlık

İş yeri ziyareti Bireyin oumlnceliklerini belirleme planlama ve organize etme alanlarında

anlık kararsızlıklar yaşadığı goumlzlemlenmiştir Bunu duumlzeltmeye youmlnelik işe adapte

olana kadar bir suumlre oumlnce ve sonra bitmesi gereken işler şeklinde kontrol listesi

hazırlaması oumlnerilmiştir Oumlnceliğinin kuruma gelen kişileri karşılama ve yardımcı

olmak olduğunu netleştirip bu doğrultuda devam etmesi oumlnerilmiştir Birey ccedilalışırken

eğitim hayatına devam istediğini belirtmiştir Bunun iccedilin aktivite tekerleği uumlzerinden

55

guumlnluumlk hangi işlere ne kadar vakit ayırıldığı ccedilıkarılmış ve ders ccedilalışmak iccedilin her guumln

bir saat ayrılmıştır İlerleyen zamanlarda iş yaşamına adapte oldukccedila bu zamanı

artırabileceğine youmlnelik plan yapılmıştır

Zorlu iş goumlrevlerini uumlstlenme yaratıcı olma girişkenlik ve etkili iletişim alanlarında

da ccedilekingen davrandığı goumlzlemlenmiştir Birey bu problemleri KAPOumlde de

belirtmiştir Bireye grup muumldahalesi iccedilerisinde ki ccedilalışmalarımız hatırlatılmış ve

aslında yaptığı işin temel gereksinimlerinin girişkenlik ve iletişim olduğu

goumlsterilmiştir Bunu sevdiği ve yapabildiğini goumlstermek iccedilin birey bir muumlşteri ile

iletişime geccediltikten sonra karşılıklı olarak bireyin performansı tartışılmıştır Yine grup

muumldahalesinde yaptığımız gibi ihtiyaccedillarını ve isteklerini doğru bir şekilde dile

getirdiğinde işveren ve iş arkadaşları ile olan iletişiminin artacağı hatırlatılmıştır İşe

yeni başladığı iccedilin kendisine biraz zaman tanıması istenmiştir

Katılımcı 7

Cinsiyet E

Yaş 22

Teşhis Ortopedik engel (sağ torakal C skolyoz)

Eğitim-ccedilalışma geccedilmişi Duumlz lise mezunu ccedilalışma geccedilmişi yok Eğitim hayatına

devam etmek istemediğini ama ne iş yapabileceğini bilmediğini ifade etti

Hikacircye Konjenital skolyozu mevcut ailesi ile yaşıyor eğitim hayatından

hoşlanmıyor rutininden bahsederken fal bakmayı sevdiğini ve evde fal ccedileşitleri ile

ilgili kendini geliştirdiği oumlğrenildi

Psikosoyal faktoumlrler Birey sıcakkanlı mutlu ve ccedilalışmaya youmlnelik motivasyonu vardı

Sosyal olarak arkadaş ccedilevresi var ve aile bireyleri ile arası iyi

Muumldahale Grup muumldahalesi sonrası bireyde yaşamı ile ilgili hedefler koyabildiği ve

ccedilalışmak istediği alana karar verdiği goumlruumllmuumlştuumlr

İş Falcı

Problemler Ağrılarının olduğunu ifade etmiştir

İş yeri ziyareti Ccedilalışma ortamı ziyaret edildiğinde bireyin ağrılarının uygun olmayan

masa ve sandalyeden olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Bunun iccedilin bireye uygun masa sandalye

oumllccediluumlleri hesaplanmış ve bu oumllccediluumllerde masa sandalye alması oumlnerilmiştir Bel ve ayak

desteğinin oumlnemli olduğu belirtilmiş bunlara hemen ccediloumlzuumlm uumlretilmiştir Eğrilik sol

tarafa doğru olduğu iccedilin bireyin sol tarafta duvar olan bir masaya geccedilmesi ve omuz

56

seviyesinde bir raf takılıp kartları oradan accedilması her zaman bunu yapamasada sol

kolunu daha aktif olarak kullanması ve guumln iccedilerisinde fizyoterapistinin verdiği

egzersizleri yapmaya oumlzen goumlstermesi oumlnerildi Ccedilalışma performansı ile ilgili bir

problem goumlzlemlenmemiştir

Katılımcı 8

Cinsiyet E

Yaş 26

Teşhis Ortopedik engel (vertebra fraktuumlruuml spinal kord yaralanması T12- L2)

Eğitim-ccedilalışma geccedilmişi Yuumlksekokul muhasebe ve vergi boumlluumlmuuml mezunu Daha oumlnce

baba mesleği olan izolasyonculuk yapmış İşten ayrılma sebebi kaza geccedilirmesi

Hikacircye Birey iş kazası geccedilirmiş urge inkontinansı ve dorsifleksiyon kaybı mevcuttur

İnkontinans iccedilin ilaccedil kullanmakta ve dorsifleksiyon kaybı iccedilin de ayak bileği ortezi

kullanmaktadır

Psikosoyal faktoumlrler Kaza sonrası karışık anksiyete bozukluğu goumlruumllmuumlş ve tedavi

edilmiştir Şu an da maneviyatı yuumlksek olduğu iccedilin durumunu kabul etmiş ve bu

doğrultuda yaşamını suumlrduumlrmek istediğini belirtmiştir Ailesi ile iletişimi iyi ve

yardımsever bir insan Boş zamanlarında kuzeninin internet kafesine giderek ona

yardım ediyor

Muumldahale Grup muumldahalesi sırasında kendisine tek hedef aile kurmak olarak

belirlemiştir Ancak mevcut durumda bunu yapamayacağını oumlnce bir iş sahibi olması

gerektiğini ifade etmiştir Bireye oumln lisans tamamlama ya da EKPSSrsquoye hazırlanma

gibi eğitimi suumlrduumlrmeye youmlnelik hedefler belirtilmiştir fakat birey oumlnceliğini aile

kurmak olarak tekrar etmiştir Buumlro memurluğu muhasebe elemanı insan

kaynaklarına yardımcı eleman gibi meslekler hedef olarak belirlenmiştir

İş Oumln muhasebeci

Problemler İşinden memnun olduğunu ancak ulaşım ile ilgili problem yaşadığını

belirtmiştir

İş yeri ziyareti Bireyin ccedilalıştığı kurumun servis imkanı olmadığı iccedilin yuumlruumlme-ulaşım

aracı kullanma-ulaşım aracı değiştirme şeklinde onu yoran bir işe ulaşma rutininin

olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Ccedilalışma ortamı ziyaret edildiğinde bireyin ağrılarının uygun

olmayan masa ve sandalyeden olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Bireyin ehliyeti vardır ancak araba

57

kullanmaktan ccedilekindiğini ifade etmiştir Uygun olduğu zamanlarda merkezimize

gelerek suumlruumlcuuml rehabilitasyonuna alınmıştır Alt ekstremite reaksiyon hızı ve trafik risk

algısı uumlzerine ccedilalışılmıştır Rehabilitasyon sonrası otomatik vites araba alıp ccedilalışma

hayatını suumlrduumlrmeye devam etmiştir Bireyin kendini geliştirmeye accedilık olduğu yaptığı

işten keyif almaya başladığı goumlzlemlenmiştir Yuumlkselmek istediğini ifade etmiş ve bu

doğrultuda lisans tamamlama iccedilin girişimlerde bulunacağını belirtmiştir Ccedilalışma

performansı ile ilgili bir problem goumlzlemlenmemiştir

Katılımcı 10

Cinsiyet K

Yaş 26

Teşhis İşitme engelli (yardımcı cihaz kullanıyor dudak okuyabiliyor yazarak iletişim

kuruyor)

Eğitim-ccedilalışma geccedilmişi Lise mezunu ccedilalışma geccedilmişi yok İyi derecede ccedileşitli

bilgisayar programlarını kullanabilmektedir

Hikaye Konjenital olan engelinin hayatı boyunca onu olumsuz etkilemediğini

belirtmiştir

Psikosoyal faktoumlrler Ailesi ile iletişimi iyi sosyal ccedilevresi-hobileri var geccedilmiş

yaşantısından memnun ve ccedilalışmak iccedilin motivasyonu yuumlksek (aile ccedilok koruyucu

ccedilalışmasını ccedilok istemiyorlar)

Muumldahale grup muumldahalesi sonrası kendini daha doğru ifade edebildiği aktif dinleme

suumlresinin arttığı bağımsız hedefler koyabildiği ve hobilerine katılımının arttığı

goumlzlemlenmiştir

İş Kurum memurluğu

Problemler İşinden memnun olduğunu belirtmiştir

İş yeri ziyareti Bireyin ccedilalıştığı kurum ziyaret edildiğinde masa başında kayıt-kontrol-

veri aktarma goumlrevlerinin olduğu muumlduumlr ve iş arkadaşları ile olan iletişiminin de iyi

olduğu goumlzlemlenmiştir Ccedilalışma performansı ile ilgili bir problem

goumlzlemlenmemiştir

Katılımcı 11

Cinsiyet K

Yaş 28

Teşhis İşitme engelli (yardımcı cihaz kullanarak yuumlz yuumlze iletişim kurabiliyor)

58

Eğitim-ccedilalışma geccedilmişi Grafik tasarım boumlluumlmuuml yuumlksek lisans mezunu ccedilalışma

geccedilmişi yok

Hikacircye Konjenital işitme engelli hayatını olumsuz etkilediğini duumlşuumlnmuumlyor ancak

diğerleri ile iletişim kurmakta geccedilmişte ve şimdi telaffuzu duumlzguumln olmadığı iccedilin

ccedilekindiği goumlzlemlenmiştir

Psikosoyal faktoumlrler Ailesi ile iletişimi iyi motivasyonu yuumlksek ccedilekingen

Muumldahale Grup muumldahalesi sonrası daha girişken olduğu kendine guumlveninin arttığı

hedeflerine ulaşmak iccedilin motivasyonunun arttığı goumlzlemlenmiştir

İş Grafik tasarımcısı

Problemler İşinden memnun olduğunu belirtmiştir

İş yeri ziyareti Birey bir yayınevinde grafik tasarımcısı olarak işe girmiştir İş veren

ve iş arkadaşları ile iletişiminin iyi olduğu sosyal katılımının arttığı kendini

geliştirmek iccedilin hedef koyduğu eğitm hayatına devam etmek iccedilin girişimlerde

bulunduğu goumlruumllmuumlştuumlr Ccedilalışma performansı ile ilgili bir problem

goumlzlemlenmemiştir

Katılımcı 12

Cinsiyet E

Yaş 26

Teşhis Kronik engel (kalp yetmezliği)

Eğitim-ccedilalışma geccedilmişi Meslek lisesi yiyecek iccedilecek hazırlama boumlluumlmuumlnden mezun

Ccedilalışma geccedilmişi yok

Hikacircye Konjenital kalp yetmezliği mevcut olup efor dispnesi var Hastalığı aktif

sosyal katılımını olumsuz etkilemektedir Mezun olduğu boumlluumlmuuml sevmekte ancak

yapabileceği konusunda endişeleri vardır

Psikosoyal faktoumlrler Sosyal ccedilevresi ailesinden oluşuyor ccedilekingen ccedilalışma hayatı ile

ilgili endişeleri var ama ccedilalışmak istiyor

Muumldahale Grup muumldahalesi sonrası ccedilekingenliğinin azaldığı kendini daha rahat ifade

edebildiği ccedilalışmak iccedilin motivasyonunun arttığı goumlzlemlenmiştir

İş Aşccedilı

Problemler Ccedilalışma koşulları ile ilgili olarak kalp hastası olduğu iccedilin yorulduğundan

bir guumln iyi performans goumlsterirken bir guumln işe gitmek istemediğini ifade etmiştir

59

İş yeri ziyareti İş veren ile de goumlruumlşuumllerek molalarının az ve sık olarak duumlzenlenmesi

oumlnerilmiştir Kişiye kesme doğrama gibi işlemler yaparken oturarak yapması

molalarını mutfak dışında geccedilirmesi ağır tencereleri kaldırmak iccedilin ccedilalışma

arkadaşlarının desteğini alması oumlnerilmiştir Ccedilalışma performansı ile ilgili zorlu iş

goumlrevlerini uumlstlenme basamağında duumlşuumlk performans goumlsterdiği goumlzlemlenmiştir Efor

dispnesinden dolayı muumldahale bu performans basamağını azaltmaya youmlnelik

şekillendirilmiştir Bireyin işin kalitesi ve goumlsterdiği ccedilaba işveren tarafından yeterli

bulunduğu iccedilin bu alan bir problem teşkil etmemektedir

Katılımcı 15

Cinsiyet K

Yaş 25

Teşhis Mental ve emosyonel engel (şizofreni)

Eğitim-ccedilalışma geccedilmişi İlkokul mezunu olup daha oumlnce iş deneyimi

bulunmamaktadır

Hikacircye Negatif belirtilerin kontrol altına alınması ile guumlnluumlk yaşamında bağımsızlığı

artmış Eğitim hayatını ailevi nedenlerden dolayı bırakmış Aile ile birlikte vakit

geccediliriyor Ev işlerine yardım ediyor Tek başına yaptığı bir aktivitesi bulunmamakta

Psikosoyal faktoumlrler İccediline kapanık kendini ifade etmekten ccedilekingen girişken

olmayan bir yapısı mevcut ccedilevresel faktoumlrlerden dolayı ccedilalışmak istiyor

Muumldahale Grup muumldahalesi sonrası girişkenlik becerilerinin ccedilalışmak iccedilin

motivasyonun arttığı kendini ifade etmeye ccedilalıştığı goumlzlemlenmiştir

İş Kafede yardımcı personel

Problemler Birey iş arkadaşlarının onun ile ilgili soumlylemlerinden rahatsızlık

duyduğunu belirtmiştir

İş yeri ziyareti İş arkadaşları ve işveren ile goumlruumlşuumllduumlğuumlnde siparişleri karıştırdığı

dalıp gittiği şeklinde problemler belirtmişlerdir İş verenin de desteği ile masalar

numaralandırılmış ve bireye de numaraların olduğu kartlar hazırlanmıştır Birey

siparişi mutfağa iletirken ve siparişi alırken bu kartlar aracılığı ile yapması istenmiştir

Muumlşterilerden sipariş aldıktan sonra da tek tek siparişleri teyit etmesi istenmiştir

Bireyin kafeye bağlılığını arttırmak ve dikkat uumlzerine ccedilalışmak iccedilin her akşam

fişlerden o guumln hangi uumlruumlnden ne kadar sipariş verildiğini hesaplaması istenmiştir Bu

hem bireyin dikkatini arttırmış hem de guumlnduumlz sipariş alırken daha ccedilok odaklanmasını

60

sağlamıştır İş veren ve iş arkadaşları isteklerini net gerekirse yazarak ifade etmeleri

istenmiş Guumln iccedilerisinde sıralı olarak bireye dikkat etmeleri dalıp gitme gibi

durumlarda soumlzel olarak uyarılması oumlnerilmiştir

Katılımcı 16

Cinsiyet K

Yaş 37

Teşhis Kronik engel (epilepsi)

Eğitim-ccedilalışma geccedilmişi İlkokul mezunu olup daha oumlnce kuafoumlrde yardımcı eleman ve

sekreter olarak ccedilalışmıştır Uzun yıllar sekreter olarak ccedilalıştığı kişinin oumlluumlmuumlnden

dolayı işinden ayrılmıştır

Hikacircye Ailevi faktoumlrlerden dolayı eğitim hayatına devam edememiştir Boşanmış

olup 2 ccedilocuk annesidir Kızlarından biri babası ile yaşarken diğeri kendisi ile beraber

kalmaktadır Buumlyuumlk kızı ile iletişimle ilgili problemler yaşamaktadır Kuumlccediluumlk kızının

da derslerine yardım etmek istemekte fakat yeterli olamadığını ifade etmektedir Birey

hastalığı ile ilgili iş başvurularında olumsuz deneyimler yaşadığını ve noumlbetlerinin

duumlzensiz olmasının onu korkuttuğunu ifade etmiştir

Psikosoyal faktoumlrler Ccedilalışma motivasyonu yuumlksek ancak ccedilabuk pes etmeye youmlnelik

bir tutumu var Buumlyuumlk kızı ile iletişim problemi mevcut ccedilalışma hayatının kuumlccediluumlk kızı

ile geccedilireceği vakti olumsuz etkileyeceğini duumlşuumlnuumlyor

Muumldahale Grup muumldahalesi sonrası kızları ile iletişimini artırdığı kendi

sorumluluklarını netleştirip geri kalanları kabul etmeye youmlnelik bir tutum sergilediği

hastalığını insanlara daha doğru anlatabildiği ihtiyaccedillarını karşı tarafa daha net ifade

edebildiği goumlzlemlenmiştir

İş Ağda-makyaj

Problemler Birey kişisel olarak yuumlkselmek istediğini popuumller uygulamalar uumlzerine

kursa gitmek istediğini kendi yerini accedilmak istediğini ancak parasının olmadığını

belirtmiştir

İş yeri ziyareti Birey ile beraber oumlncelikleri belirlenmiştir Kurslara katılım iccedilin

gereken parayı kazanana kadar burada devam etmesi ve sadece kira verebileceği başka

bir kuafoumlr araştırması oumlnerilmiştir Uumlccedil hafta iccedilerisinde boumlyle bir yere geccediliş yapmıştır

Birey ile para youmlnetimi ccedilalışılmış ve hedeflere ulaşmak iccedilin plan yapılmıştır İşyerinin

eve yakın olması bireyin kuumlccediluumlk kızı ile ilgilenmesini olumlu youmlnde etkilemiştir

61

Ccedilalışma ortamının guumlvenliği iccedilin koumlşeli yerler suumlnger ile kaplanmış ve iccedileride muumlşteri

olmadığı zamanlarda kapıyı accedilık tutması oumlnerilmiştir İşveren ve diğer ccedilalışanları

hastalığı ile ilgili bilgilendirmesi oumlnerilmiştir Parlamaların oumlnlenmesi ve noumlbetleri

tetiklememesi iccedilin ortam aydınlatmasının led ışık ya da doğal ışık veren aydınlatmalar

ile değiştirilmesi oumlnerilmiştir Ccedilalışma performansında bir problem

goumlzlemlenmemiştir

62

5TARTIŞMA

Ccedilalışmamızda engelli bireylerin ccedilalışma becerileri ve aktivite duumlzeyleri KAPOuml

OPHI-II ve aktivite goumlzlemi ile değerlendirilerek ccedilalışma performanslarını

geliştirmek amacıyla mesleki rehabilitasyon uygulanmıştır Grup muumldahalesi şeklinde

başlayan uygulama bireylerin ccedilalışma performansı alt başlık maddelerinden

girişkenlik geri bildirimleri kabul etme ve kendini duumlzeltme etkili iletişim

sorumluluk goumlsterme esneklik goumlsterme aşırı olumsuzluk goumlsterme gibi grup

etkileşim becerilerinin dahil olduğu alanlarda gelişme goumlsterdikleri goumlruumllmuumlştuumlr

Bireylerin başlangıccedilta grup muumldahalesi sırasında kendilerini ifade etmekten

ccedilekindikleri paylaşmak istemedikleri ancak zaman iccedilerisinde gruba katılıma istekli

oldukları goumlzlemlenmiştir Grup iccedilerisinde bireylerin farklı deneyimlere sahip olması

bireylerin birbirlerini olumlu youmlnde etkilemesini sağlamıştır Grup muumldahalesi sonrası

bireylerin ilgi alanlarını keşfedebildikleri yaşamı anlamlandırmalarının olumlu youmlnde

değiştiği aktivite seccedilimleri yapabildikleri ve sorumluluk duygularının arttığı

goumlzlemlenmiştir Grup muumldahalesi oumlncesi ve sonrası karşılaştırmalarında ccedilalışma

performanslarında artış olduğu bulunmuş ancak işe giren ve girmeyen bireylerin

muumldahale oumlncesinde ve sonrasında gruplar arası fark bulunmamıştır

Engelli bireylerin istihdam sorunları duumlnyada ve uumllkemizde guumlncelliğini

koruyan bir problemdir (14) Ccedilalışmak ekonomik kazanccedil yanında topluma tam

katılım ve psikososyal ihtiyaccedilların karşılanması iccedilin oumlnemli olduğu gibi engelli

bireyler iccedilin de aynı oumlneme sahiptir (114) Literatuumlre goumlre engelli bireylerin mesleki

rehabilitasyon sonrası ccedilalışma hayatına katılımlarını cinsiyet faktoumlruumlnuumln etkilemediği

ancak daha iyi istihdam sonuccedillarına ulaşmada genccedil bireylerin daha avantajlı oldukları

belirtilmiştir (113) İstatistiklere bakıldığında ise cinsiyetin oumlnemli bir değişken

olduğu goumlruumllmektedir (4) Carter ve arkadaşları genccedil yetişkin engelli bireylerde iş

deneyimlerinin olmasının ve cinsiyetin eğitim sonrası istihdam edilme durumlarını

etkilediğini yaş ırk ve engel tuumlruumlnuumln etkilemediğini bulmuşlardır(114) Rogers ve

arkadaşlarının (115) mesleki olarak hazır olan bireylerin demografik bilgilerini

karşılaştırdıkları ccedilalışmada iş deneyiminin istihdam sonuccedillarıyla ilişkili olmadığı

bulunmuştur

63

Ccedilalışmamıza katılan 13 kadın 7 erkek bireyden 8rsquo i işe girmiştir İşe girenlerin

5rsquo i kadın 3rsquo uuml erkektir Sayı olarak işe giren kadın sayısının erkeklere goumlre daha fazla

olmasına karşılık cinsiyet faktoumlruumlnuumln istihdam edilme durumlarını etkileyip

etkilemediğine youmlnelik yeterli bir kanıt oluşamamıştır İşe giren bireylerin 3rsquo uumlnuumln

geccedilmiş iş deneyimi varken 5rsquo inin geccedilmiş iş deneyimi yoktur İşe giren bireylerin

ccediloğunluğunun geccedilmiş iş deneyimlerinin olmamasından dolayı işe girme ile geccedilmiş iş

deneyiminin ilişkili olmadığı duumlşuumlnuumllmektedir

Mcfadden ve arkadaşları (116) aktivite temelli mesleki değerlendirmelerle

ilgili yaptıkları bir derlemede ergoterapistlerin gerccedilek iş goumlrevlerinde ccedilalışma

performansının oumllccediluumlleceği araccedilların geliştirilmesine olan ihtiyaccediltan bahsetmişlerdir

Gross ve arkadaşları (117) iş becerilerinin performansa dayalı değerlendirmelerinin

daha doğru bir yaklaşım olacağı sonucuna varmışlardır

Ccedilalışmamızda bireylerin ccedilalışma performansları yapılandırılmış bir aktivite

uumlzerinde goumlzlem aracılığı ile değerlendirilmiştir Ccedilalışmada işe giren bireylerin simuumlle

edilmiş iş aktivitesi uumlzerinden değerlendirilmesi sırasında goumlzlenen guumlccedilluuml ve guumlccedilsuumlz

yanlar işe girdiklerinde de karşılaştıkları problemlerle eşleşmiştir Bu nedenle

bireylerin sonunda bir uumlruumln elde edilen simuumlle aktivite uumlzerinden performanslarının

goumlzlemlenmesinin bireylerin gerccedilek iş aktivitelerinde yaşayabilecekleri sorunları

belirlemede faydalı olduğu duumlşuumlnuumllmektedir

Birccedilok ccedilalışma oumlzellikle işe geri doumlnuumlşlerde fonksiyonel kapasite oumllccediluumlmuumlnuumln

belirleyici bir faktoumlr olmadığını goumlsterirken bireylerin guumlnluumlk yaşam aktivitelerindeki

performanslarını cinsiyet medeni durum ve fonksiyonel kapasiteye goumlre daha

belirleyici bir faktoumlr olarak bulmuşlardır (118-123) Brouwer ve arkadaşları (124) kas

iskelet yaralanması olan bireylerin işe geri doumlnuumlşleri ile oumlz yeterlilik arasında ilişki

olduğunu saptamışlardır

Bireyler KAPOumlrsquo de en ccedilok uumlcretli iş alanında sorun ve hedef belirtmişlerdir

Diğer performans alanlarında belirttikleri hastalık youmlnetimi toplum iccedilinde stres

youmlnetimi iletişim yeni insanlarla tanışma ve arkadaş edinme problemlerinin ccedilalışma

performansı değerlendirmesindeki planlama ve organize etme etkili iletişim şikayet

etme esneklik goumlsterme alanlarında goumlzlemlenen problemleri desteklediği

duumlşuumlnuumllmektedir Ccedilalışmamızda iş yaralanması sonrası işe doumlnmeyi planlayan ve işe

girebilen bir katılımcı bulunmaktadır katılımcının işe geri doumlnuumlşuumlnuuml etkileyen en

64

oumlnemli faktoumlruumln engelini kabul etmesi ve ccedilalışmak iccedilin motivasyonunun yuumlksek

olması yani oumlz yeterliliğin yuumlksek olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Bireyin guumlnluumlk yaşam

aktivitelerinde bağımsız olması onun guumlccedilluuml yanı olup yeni bir aktivite kimliği

kazanmasını oumlnemli oumllccediluumlde etkilemiştir Muumldahale sonrası bireyin hem aktivite kimliği

hem de aktivite yeterliliği alanlarında gelişme goumlsterdiği goumlruumllmuumlştuumlr Bireyin

muumldahale sonrası işe girmesinde kendine hedef koyup oumlnceliklendirebilmesinin

yaşam tarzından memnuniyetini suumlrduumlrmesinin beklentilerine youmlnelik ccedilalışan roluuml

kazanmak istemesinin ve bunun iccedilin planlama yapmasının etkili olduğu

duumlşuumlnuumllmektedir Bireyin kendine uygun bir iş bulması ve işinden memnun olması

muumldahalemizin etkinliği accedilısından oumlnemli bir sonuccediltur Bireyin işe ulaşım ile ilgili

problem yaşaması ve bu alana muumldahale edilmesi bireyin işini suumlrduumlrmesinde

desteklenmesini sağlamış ve ccedilalışma performansına da olumlu bir şekilde yansımıştır

Michon ve arkadaşlarının (113) psikososyal problemi olan hastalarda mesleki

rehabilitasyon sonrası istihdam sonuccedillarının belirlenmesine youmlnelik yapılan derlemede

iş ile oumlz yeterlilik ve ccedilalışma performansının ilişkili olduğu ccedilalışma oumlykuumlsuuml ve

semptom şiddetine goumlre ccedilalışma performansı sonuccedillarının daha iyi istihdam sonuccedilları

verdiği bulunmuştur

Ccedilalışmamızda bireylerin aktivite yeterliliği alanında muumldahale oumlncesi ve

sonrası yaşam tarzından memnuniyeti koruma hedef belirleme ve buna youmlnelik plan

yapma sorumlulukları iccedilin zaman organize etme ilgilere katılımlarının arttığı

bulunmuştur Ancak işe giren ve girmeyen bireylerin muumldahale oumlncesi ve sonrası

aktivite yeterliliğinin karşılaştırılmasında bir fark bulunamamıştır Bunun nedeninin

işe girmeyen bireylerin oumlncelikli hedeflerinin farklı olmasından kaynaklandığı

duumlşuumlnuumllmektedir Bu durumun bireylerin aktivite yeterliliklerinin duumlşuumlk olmasından

değil hedef belirleme ve buna youmlnelik plan yapma becerilerinde olumlu gelişme

olmasından kaynaklandığı duumlşuumlnuumllmektedir

Cook ve arkadaşları (125) ciddi psikososyal problemi olan bireylerde işe geccediliş

programı sonrası olumlu istihdam sonuccedilları ile sosyalleşme arasında oumlnemli bir ilişki

bulmuşlardır Verhoef ve arkadaşları (126) mesleki rehabilitasyon sonrası bireylerin

sosyal katılımlarının artmasını bireylerin otonomi ve bağımsızlık becerilerinin artması

ile ilişkilendirmişlerdir Bireylerin iş hayatına başlamaları muumldahalenin oumlnemli bir

65

sonucu olarak goumlruumllmuumlş ve diğer performans alanlarında da bireyleri desteklediği

bulunmuştur

Ccedilalışmamızda aktivite ccedilevresi alanında muumldahale oumlncesi ve sonrası gelişme

olduğu bulunmuştur Bireylerin ev yaşamında daha fazla sorumluluk uumlstlendikleri

bununla beraber evde yaşayan bireylerle etkileşimlerinin arttığı goumlzlemlenmiştir Grup

muumldahalesindeki etkileşim becerilerinin ve aktivite dengesi ccedilalışmasının bireyleri bu

alanda desteklediği duumlşuumlnuumllmektedir İşe giren bireylerde hem iş ccedilevresinde hem de

aile yaşantısında sosyalliklerinin artması bireylerin aktivite dengelerini

suumlrduumlrmelerine yardımcı olduğu ve ccedilalışma performanslarını olumlu youmlnde etkilediği

goumlzlemlenmiştir

Kronik hastalığa sahip birccedilok kişi işinde başarılı iken birccedilok kişi de ccedilalışma

performansı ve iş ile ilgili problemler yaşadıklarını belirtmişlerdir Varekamp ve

arkadaşları (127) işyerinde yapılacak uyarlamaların bu problemleri iş kaybını ve

hastalıkları oumlnlemek iccedilin bir ccediloumlzuumlm olabileceğini soumlylemişlerdir Romatoid artrit

diyabet ve işitme kaybı olan bireylerle yapılan ccedilalışmalarda hastalığı kabul etme ve

işveren ile iyi ilişkiler kurmanın hastalık ile başa ccedilıkma deneyimlerini olumlu youmlnde

etkilediğini belirtmişlerdir (127-130)

Ccedilalışmamızda bireylerin guumlccedilluuml ve zayıf youmlnlerini belirlemeye youmlnelik eğitim

grup iccedilerisinde paylaşımın ve geri bildirim vermenin desteklenmesi ve problem ccediloumlzme

becerilerinin ccedilalışılması bireyleri diğerleriyle olan iletişim zorlu problemlere yaratıcı

ccediloumlzuumlmler uumlretebilme ccedilatışmalarla başa ccedilıkmada daha doğru tepkiler verme

konularında desteklediği goumlzlemlenmiştir Grup muumldahalesi sırasında ccedilatışma yaşayan

bireylerin sorunlara girişimci bir yaklaşım sergileyerek ilişkilerini suumlrduumlruumllebilir hale

getirdikleri goumlzlemlenmiştir İşe giren bireylerde işverene ihtiyaccedillarını doğru bir

şekilde aktarmanın ve diğer ccedilalışanları durumları ile ilgili bilgilendirmenin ccedilalışma

performanslarını olumlu youmlnde etkilediği goumlzlemlenmiştir

Waddell ve arkadaşlarının (65) mesleki rehabilitasyon ile ilgili yaptıkları

ccedilalışmada yaygın sağlık problemlerinin uzun doumlnemde kapasite kaybı ve

semptomların artmasından dolayı emeklilik gibi olumsuz sonuccedillara neden olduğunu

belirterek bunların derecelendirilmiş aktivite muumldahalesi ve bilişsel davranışccedilı terapi

uygulamaları ile kontrol edilebilecek sorunlar olduğunu soumlylemişlerdir Varekamp ve

arkadaşları (128) kronik hastalığa sahip bireyleri işyerinde guumlccedillendirme amacı ile

66

yaptıkları ccedilalışmada ccedilalışanların işlerini daha sağlıklı bir şekilde suumlrduumlrebilmeleri iccedilin

yapmaları gerekenleri ccedilıkarmışlardır Guumlccedillendirme ccedilalışması bireylerin hastalıkları

ihtiyaccedilları ve değerleri ile ilgili farkındalıklarını artırmak hedef belirleme sorumluluk

alma problem ccediloumlzme ve iletişim becerilerinin ccedilalışılmasını iccedilermektedir (127131)

Ccedilalışan bireylerin yapması gerekenler kendi becerileri hakkında gerccedilekccedili fikirlere

sahip olma oumlzguumlvenli bir şekilde kendini savunabilme karşılıklı anlayış ccedilerccedilevesinde

işveren ve iş arkadaşları ile ilişkileri suumlrduumlrebilme fırsat hak ve goumlrevleri ile ilgili

bilgi edinme başkalarına danışma ve ihtiyaccedil duyduğu uyarlamalara youmlnelik fikir

paylaşımı yapma muumlşteri odaklı bir şekilde işini organize etme ve iş dışında sosyal

bir yaşam suumlrduumlrebilme olarak bulunmuştur (127)

Ccedilalışmamızda işe giren bireyler bireysel olarak sorun belirttikleri alanlarda

desteklenmiş ve değerlendirilmişlerdir İşe giren bireylerin becerileri doğrultusunda iş

seccediliminde bulundukları kendilerini daha rahat ifade edebildikleri sosyal becerilerinin

ve aktivite uyarlaması ile ccedilalışma motivasyonlarının arttığı goumlzlemlenmiştir Grup

muumldahalesinde hastalık hikayelerini anlatma ve girişkenlik becerisi iccedilin yapılan

aktivitelerin bireyleri oumlzguumlvenli bir şekilde kendini ifade etme ve yardım isteme

becerilerinde desteklediği duumlşuumlnuumllmektedir

Verhoef ve arkadaşları (126128) fiziksel engelli genccedil yetişkin bireylerde iş

başında (at work) ismi verilen mesleki rehabilitasyon uygulaması

gerccedilekleştirmişlerdir Muumldahale 1 yıl suumlren grup ve bireysel uygulamaları iccedilerisinde

barındıran iş koccedilu ve ergoterapistlerin dahil olduğu bir uygulamadır Grup muumldahalesi

iccedilerisinde aktivite dengesi engelli birey olarak ccedilalışma deneyimleri ccedilalışma hayatında

hastalık youmlnetimi uygun iş arama iş goumlruumlşmesi gibi becerilerin eğitimi yer

almaktadır Grup muumldahalesi sonrası iş koccedilları ve ergoterapistler ile olan goumlruumlşme

devam edip danışmanlık işe yerleştirme iş koccedilluğu aktivite dengesi iş ve iş ccedilevresi

uyarlamaları gibi uygulamalar bireysel olarak 1 yıl boyunca suumlrmektedir Uumlretkenlik

aktivitelerinde bireylerin en ccedilok belirttikleri sorun iş bulma olarak bulunmuştur

Muumldahale sonrası bireyler iş saatleri duumlzenli iş yardım isteme iş goumlrevlerini organize

etme gibi sorunlar belirtmişlerdir Tuumlm aktivite performans alanlarında hem işe giren

hem de işe girmeyen bireylerde gelişme olduğu bulunmuştur

Ccedilalışmamızda muumldahale iccedileriği iş başında ismi verilen muumldahale

programından yararlanılarak hazırlanmıştır Verhoef ve arkadaşlarının (126) yaptığı

67

ccedilalışmadan farklı olarak grup muumldahalesi sonrası bireylere değerlendirmeler

uygulanmış ve 3 ay takip suumlresi sonucu işe yerleşen bireylere bireysel muumldahale

yapılmıştır Bu ccedilalışmaya paralel olarak bizim ccedilalışmamızda da buumltuumln bireyler uumlcretli

iş alanında ccedilalışmakla ilgili sorunlar belirtmişlerdir Bireylerin belirttikleri uygun iş

bulma iş arama sorunları dile getirme iletişim problemlerinde muumldahale sonrası

bireylerin kendi verdikleri puanlarda olumlu değişiklikler olduğu bulunmuştur

Ccedilalışma aktivitesinin engelli bireyler iccedilin oumlnemli olduğu ve bireylerin aktivite kimliği

ve yeterliliği oluşturmasına youmlnelik duumlzenlenen mesleki rehabilitasyonun bireylerin

aktivite performanslarını artırdığı bulunmuştur

İşe hazır olma durumu bireylerin guumlnluumlk yaşam aktivitelerindeki

performansını istek ve değerlerini iş arama motivasyonunu ve istenen işi etkin

yuumlruumltmedeki ccedilalışma performansını ve kariyer gelişim potansiyelini ifade etmektedir

(132133) Christian ve Claphamrsquoın (134) sığınma evinde kalan annelere duumlşuumlk benlik

saygısını artırmaya youmlnelik meslek oumlncesi beceri eğitimi vermişlerdir Grup ve

bireysel olarak iş goumlruumlşmesi uygun iş arama atoumllyelere katılım stresi azaltma ve

zaman youmlnetimi becerileri eğitimi verilmiştir Muumldahalenin benlik saygısını artırdığı

ve bireylerin işle ilgili hedef belirleyebildikleri bulunmuştur Psikososyal problemi

olan bireyler iccedilin yapılan bir mesleki hazırlık muumldahalesinde de farkındalık iletişim

problem ccediloumlzme iş iccedilin gerekli olan kognitif beceriler iş başvurusu iş arama iş

goumlruumlşmesi stresli durumlarla başa ccedilıkma adımları ccedilalışılmıştır Bireylerden toplanan

veriler kendilerini daha hazır hissettikleri davranış ve tutumlarının olumlu youmlnde

değiştiğini goumlstermiştir (135)

Ccedilalışmamızda benzer beceri eğitimleri interaktif grup tartışmaları rol oynama

aktiviteler ile desteklenerek verilmiştir Muumldahale sonrası bireylerin kendilerini daha

doğru ifade ettikleri engelleri ile ilgili ihtiyaccedillarını belirleyebildikleri grup

arkadaşları ile tartışma ve olumsuzluk belirtme gibi davranışların azalarak ccedilalışma

performanslarının arttığı bulunmuştur

Girişkenlik ve iletişim becerileri temel yaşam becerileri oumlrneklerindendir ve

temel yaşam becerilerindeki problemler engelli bireylerin sosyal katılımlarında

karşılaştıkları zorlukları artıran bir faktoumlr olarak kabul edilmektedir (136137) Bal ve

arkadaşlarının (138) iş başında ismi verilen muumldahalenin sonuccedillarını nitel olarak

tartıştıkları ccedilalışmada bireyler muumldahale programına girişkenlik ve accedilık soumlzluumlluumlk ile

68

ilgili eğitimlerin eklenmesinin gerektiğini belirtmişlerdir ve grup muumldahalesinin oumlz

yeterliliği geliştirdiğini ifade etmişlerdir Ccedilalışmalar girişken ve accedilık soumlzluuml olmanın iş

bulma ve suumlrduumlrmede oumlnemli olduğunu ve kronik sağlık problemi olan bireylerin bu

konuda desteklenmesi gerektiğini belirtmektedirler (139140) Bazı ccedilalışmalar engelli

bireylerin iş fırsatlarından dışlanmasını bireysel işlevlerden ziyade sosyal iş

ortamından kaynaklandığını belirtmekte ve sosyal iş ortamına daha yoğun muumldahale

edilmesi gerektiğini soumlylemektedirler (141-143) Bal ve arkadaşlarının (138) yaptığı

ccedilalışmada bireyler yaşam becerileri gelişiminin oumlnemini vurgularken oumlzel ccedilalışma

koşulları ccedilalışma ortamının duumlzenlenmesi işverenin tutumu gibi durumlarında

kendileri iccedilin oumlnemli olduğunu belirtmişlerdir

Ccedilalışmamızda mevcut ccedilalışmaların bu konudaki sonuccedillara dikkate alınarak

bireylerin eklenmesini istediği eğitimler iccedilin girişkenlik becerilerine youmlnelik

aktiviteler konulmuş ve her seansta bireylerin hem kendileriyle ilgili hem de

diğerleriyle ilgili geri bildirim vermeleri istenmiştir Muumldahale sonrası ccedilalışma

performansı maddelerinden girişkenlik geri bildirimleri kabul etme ve duumlzeltme

diğerleriyle iş birliği becerilerinde gelişme goumlsterdikleri goumlruumllmuumlştuumlr İşe giren

bireylerde genel olarak işverenlerin tutumunun olumlu olduğu bireylerin ihtiyaccedil ve

isteklerini doğru bir şekilde dile getirdikleri ve bu becerilerin ccedilalışma performanslarını

olumlu youmlnde etkilediği goumlzlemlenmiştir İşverenle ilgili problem yaşayan bir

katılımcımızın ccedilalışma performansıyla ilgili de problem yaşadığı bir sonraki iş

deneyiminde de bu sorunlardan kaynaklı olarak ccedilekingenlik goumlsterdiği

goumlzlemlenmiştir Ccedilalışmamızda bireylerin sorunlara yaklaşımlarının farklı olduğu ve

bunun bireyleri desteklediği ancak kişisel farklılıkların karşılaştırılmamasının

ccedilalışmanın bir limitasyonu olduğu ve ileriki ccedilalışmalarda eklenmesi gerektiği

duumlşuumlnuumllmektedir

Ccedilalışan roluuml bireyin iccedil potansiyelini yansıttığı gibi goumlrevlere katılım yoluyla

oluştuğu iccedilin dış potansiyeli de temsil eder İş verimliliğini sağlamak iccedilin iş ccedilevresinin

desteklenmesi bireyin otonomisinin gelişmesini sağlar Goumlrevin kişinin mevcut

becerilerine uygun olması kişinin motivasyonu ve yaptığı işi anlamlı bulması beden

ve zihin sağlığını olumlu youmlnde etkilemektedir (144145) Kronik hastalığa sahip

birccedilok kişinin en yaygın yaşadıkları sorun ccedilalışma performansı ile ilişkilidir Ccedilevresel

69

destek ve duumlzenlemeler ile engelli bireylerin rol yeterliliği sağlanıp ccedilalışma

performansları artırılabilir (146)

Ccedilalışmamızda işe giren bireylerin iş yerinde yaşadıkları problemlere youmlnelik

ergonomik duumlzenlemeler (masa sandalye yuumlksekliklerinin ayarlanması masa

duumlzeninin değiştirilmesi vb) ccedilevresel duumlzenlemeler (aydınlatma guumlvenlik) aktivite

uyarlaması molaların duumlzenlenmesi ulaşım ile ilgili muumldahale semptom youmlnetimi

ccedilalışma arkadaşlarının desteklemesine youmlnelik uygulamalar yapılmıştır Bu

uygulamalar sonrası yapılan değerlendirmelerde bireylerin ccedilalışma performanslarının

ve aktivite yeterliliklerinin olumlu youmlnde geliştiği goumlruumllmuumlştuumlr Ccedilevresel desteklerin

artırılması ile bireyler kendilerini daha iyi hissettiklerini belirtmişlerdir

İş katılımı bireylerin kendileriyle gurur duymalarını sağlayan ve benlik

saygılarını guumlccedillendiren bir kavramdır Kronik hastalığa sahip bireyler iccedilin iş sahibi

olmak yaşam kalitelerini olumlu youmlnde etkileyen oumlnemli faktoumlrler arasındadır (147-

149) Mesleki kimlik bireyler iccedilin oumlnemli bir yaşam roluuml olup işe katılım ile

gerccedilekleşmektedir (144150151152) Mesleki kimlik bireyin işle ilgili ilgi ve

becerilerini tanımlaması ve iş hedeflerine sahip olmasını tanımlamaktadır (151152)

İş tatmini goumlrev otonomisi goumlrev kimliği goumlrev ccedileşitliliği işveren ve diğer

ccedilalışanlarla uyum ccedilalışma koşulları ccedilalışma ortamının kuumlltuumlruuml gibi pek ccedilok faktoumlrle

ilişkili bir kavramdır (152153) Ccedilalışmalar iş tatminsizliğinin psikososyal problemlere

neden olduğunu oumlzellikle tuumlkenmişlik ile arasında oumlnemli bir ilişki olduğunu

goumlstermiştir (154155) Brown ve arkadaşları (85) iş memnuniyetini sağlamak ve iş

kayıplarının azalması iccedilin yaratıcılık anlamlı iş ccedilevresi oluşturma ve uumlretkenlik

alanlarında bireylerin desteklenmesi gerektiğini soumlylemektedirler

Ccedilalışmamız bireylerin aktivite kimliği oluşturmasını desteklemek iccedilin herkesin

farklı becerilere sahip olabileceğinin ve grup iccedilerisinde her bireyin bir roluumlnuumln

olduğunun goumlsterilmesi bireylerin kendi ilgi ve becerilerini tanımlayıp buna youmlnelik

hedef oluşturmalarına youmlnelik eğitimleri iccedilermektedir Muumldahale sonrasında bireylerin

aktivite kimliği bulgularında olumlu gelişme goumlsterdikleri bulunmuştur İşe giren

bireyler muumldahale oumlncesi KAPOumlrsquode uumlretici aktiviteler ile ilgili problemleri dile

getirirken işe girdikten sonra kendilerini geliştirmek ve eğitim hayatlarına devam

etmek gibi hedefler belirtmişlerdir Bu hedeflerin bireylerin işlerinden memnun

olduklarının bir goumlstergesi olduğu duumlşuumlnuumlluumlp bireyler tarafından da bu memnuniyet

70

doğrulanmıştır İşe giren bireylerin aktivite kimliği ve aktivite yeterliliklerinin artması

da yine bu memnuniyeti doğrulamıştır

Ccedilalışma hayatı iş goumlruumlşmesi ile başlar ve goumlruumlşme bireylerin takım ccedilalışma

becerileri ve sosyal problem ccediloumlzme becerilerine youmlnelikte sorular iccedilermektedir

(156157) Goumlruumlşmede temel beceriler verilen yanıtlar rahatlık goumlruumlnuumlm

goumlruumlşmecinin değerlendirmesini etkileyen faktoumlrlerdendir (158159) Elksnin ve

Elksinin (160) engelli bireylerde sosyal beceri eğitimi ihtiyacını belirlemeye youmlnelik

yaptıkları ccedilalışmada engelli bireylerde iş kayıplarının 90rsquoının sosyal iletişim

becerilerindeki problemlerden kaynaklandığını bulmuşlardır Dorothy ve arkadaşları

(161) otizm spektrum bozukluğu olan bireylerde iş goumlruumlşme becerilerini arttırmaya

youmlnelik multimedia aracılığı ile ilgileri belirleme iş bulma işi suumlrduumlrme gibi alanlarda

eğitim vermişler ve ccedilalışmanın sonunda bireylerin sorulara daha uygun cevaplar

verdiklerini bulmuşlardır Bonete ve arkadaşları (162) asperger sendromu olan

bireylerle işyeri uyumlandırması iccedilin kişilerarası problem ccediloumlzme becerisi grup eğitimi

uygulamışlardır Programın iccedileriği sendromun oumlzellikleri ve problem ccediloumlzme hakkında

bilgi verilmesi iletişim becerileri problem tanımlamak farklı bakış accedilıları olaylar

hakkında duumlşuumlnme genel ccediloumlzuumlmler sonuccedilların tartışılması ve en iyi ccediloumlzuumlmuumln

bulunması plan yapılması planın değerlendirilmesi ve hataların belirlenmesi suumlrecin

goumlzden geccedilirilmesinden oluşmaktadır Muumldahale sonrası kontrol grubu ile

değerlendirmeler arasında fark bulunmamıştır

Ccedilalışmamızda iş goumlruumlşmesine youmlnelik oumlzgeccedilmiş hazırlama işle ilgili

yaşanabilecek problemlere youmlnelik problem ccediloumlzme becerileri ccedilalışılmış ve rol oynama

şeklinde goumlruumlşmeler gerccedilekleştirilip grup uumlyeleri tarafından geri bildirimler verilip

bireylerin performansları tartışılmıştır Bu ccedilalışma ile bireylerin farkındalıklarının

arttığı ve yeri geldiğinde kendilerini olumlu bir şekilde savunabildikleri

goumlzlemlenmiştir

Li ve arkadaşlarının (163) kas iskelet sistemi yaralanması olan ccedilalışanlarda işe

hazırlık eğitimi programının etkinliğini değerlendirdikleri ccedilalışmada bireylerin

anksiyete ve stres duumlzeylerinin azaldığı bulunmuştur Grup ve bireysel muumldahaleyi

iccedileren 3 haftalık bir uygulama olup bireylerin psikososyal sorunlarına odaklanarak işe

hazır olma iş edinme meslek oumlncesi beceriler uygun iş davranışları iş goumlruumlşmesi

ağrı ve stres youmlnetimine youmlnelik eğitim verilmiştir Kronik engele sahip bireylerde iş

71

suumlrduumlrme muumldahalesinin sonuccedillarının değerlendirildiği bir ccedilalışmada bireylerin

engeller ve ccediloumlzuumlmlerini tanımlayabildikleri hedef belirleyebildikleri baş etme

becerilerinin geliştiği ve daha oumlzguumlvenli oldukları goumlruumllmuumlştuumlr Muumldahale işle ilgili

engelleri ve ccediloumlzuumlmleri tanımlayabilme mesleki danışmanlık (bireyin sahip olduğu

haklar ile ilgili bilgi verilmesi iş uyumlandırması iccedilin beceri eğitimi) ve savunma

becerilerini geliştirmeye youmlnelik eğitimi iccedilermektedir (164)

Ccedilalışmamızda grup muumldahalesindeki problem ccediloumlzme becerileri eğitimi

bireylerin iş hayatında karşılaşabilecekleri problemlere youmlnelik olmuş seans sonunda

genelleme aşamasında buradan elde edilen sonuccedillar guumlnluumlk yaşamlarına da olumlu

yansıması iccedilin ccedilalışılmıştır Bu şekilde bireylerin sadece iş ortamında değil guumlnluumlk

yaşamlarında da problem değil ccediloumlzuumlm odaklı olmaları desteklenmiştir Grup

muumldahalesinde bireylerin stresli durumlarda nasıl tepkiler verdiklerine youmlnelik yapılan

seansta bireylerin deneyimledikleri olayları anlatıp verdikleri tepkiler tartışılmıştır

Herkesin farklı bakış accedilısına sahip olabileceği duumlşuumlncesi benimsenerek ccedilatışma

durumlarında verilebilecek en uygun tepkiler ve kendilerini rahatlatabilecekleri guumlzel

bir duumlşuumlnce ya da imge bulmaları sağlanmıştır Muumldahale sonrası bireylerin sosyal

etkileşimlerinin arttığı daha oumlnce problem yaşadıkları kişilerle daha iyi iletişim

kurdukları ve daha esnek davranabildikleri goumlzlemlenmiştir

Psikososyal problemi olan bireylerde hastane ortamında işle ilgili davranış

yaşam dengesi başetme becerileri dakiklik sorumluluk alma iş arama iş

goumlruumlşmesini ve hastanedeki atoumllyelerde (oto yıkama fırın vb) goumlnuumllluuml ccedilalışmayı

iccedileren meslek oumlncesi beceri eğitimi uygulanmıştır Muumldahale sonrası bireylerin iş

bulma oranlarında artış olduğu ancak takip değerlendirmelerinde bir fark bulunmadığı

goumlruumllmuumlştuumlr Takip değerlendirmesinde ergoterapistlerin olması ve bu merkezlere

engelli bireylerin erişebilmelerinin iş hayatını suumlrduumlrmede oumlnemli bir roluuml olduğu

sonucuna varılmıştır (165)

Ccedilalışmamıza farklı engellere sahip bireyler dahil edilmiştir Bireylerin herkesin

farklı becerilere sahip olabileceğini anlamaları ve bu şekilde kendi guumlccedilluuml yanlarını

daha iyi keşfettikleri goumlruumllmuumlştuumlr Grup iccedilerisinde psikososyal problemi olan

bireylerin zamanla diğerleri ile ilgili şikacircyet etme eğilimlerinin azaldığı diğerlerini

kabul ettikleri yaşadıkları olayları anlamlandırma suumlreccedillerinin değiştiği yardım

isteme ve yardım kabul etme becerilerinin geliştiği goumlruumllmuumlştuumlr Muumldahale iccedileriğinde

72

yer alan iş goumlruumlşmesi ve iş arama kaynaklarının araştırılması ile bireylerin iş arama

becerilerindeki girişkenliklerinin arttığı goumlzlemlenmiştir Ccedilalışmamızda muumldahale

sonrasında bireyler iş başvurusunda bulunacakları veya bir şey danışmak istedikleri

zaman mesleki rehabilitasyon merkezine ulaşmışlardır İhtiyaccedil duydukları zaman

mesleki rehabilitasyon merkezinden danışmanlık alabilmelerinin bireylerde bir guumlven

duygusu yarattığı duumlşuumlnuumllmektedir Bu nedenle mesleki rehabilitasyon merkezlerinin

ccedilalışma performansı geliştirme programları sonrası iş arama işe girme aşamalarında

ve işe yerleştiklerinde de iş ortamında oumlnleyici ve destekleyici roluumlnuumln oumlnemli olduğu

sonucuna varılmıştır

73

6SONUCcedilLAR ve OumlNERİLER

Engelli bireylerde mesleki rehabilitasyonun ccedilalışma performansına olan

etkisinin araştırıldığı ccedilalışmamızda aşağıdaki sonuccedillar elde edilmiştir

1 Yapılan değerlendirmeler ile ccedilalışmaya katılan engelli bireylerin iş arama iş

bulma iletişim etkileşim becerileri hedef belirleme zaman youmlnetimi yardım

isteme diğerlerinin ve kendi ihtiyaccedillarının farkındalığı gibi aktivite yeterliliği

aktivite kimliği ve ccedilalışma performanslarında problemlerinin olduğu

saptanmıştır Bu nedenle engelli bireylerde mesleki rehabilitasyona youmlnelik

muumldahale programları hazırlanırken bu konuların dikkatlice ele alınması

gerekliliği ortaya ccedilıkmaktadır

2 Bu ccedilalışmada bireylerin ccedilalışma performansları yapılandırılmış bir uumlretici

aktivite sırasında goumlzlemlenmiş ve terapistin kişinin ccedilalışma performansı

hakkında gerccedilek durumunu iyi yansıtan sonuccedillara ulaşılması sağlanmıştır Bu

nedenle ccedilalışma performansı değerlendirilirken yapılandırılmış aktiviteler

iccedilerisinde değerlendirilmesi oumlnerilmektedir

3 Bu ccedilalışmada KAPOuml ile bireylerin oumlnceliklendirdikleri aktiviteler hedeflere

doumlnuumlştuumlruumllmuumlştuumlr Bireylerin hepsi işe girmeyi hedef olarak belirlemişlerdir

Bu sonuccedil uumlretime katılmanın engelli bireyler iccedilin ccedilok oumlnemli ortak bir hedef

olduğunu ortaya koymaktadır Bu da engelli bireylerin ccedilalışma hayatına

katılımlarının desteklenmesi iccedilin mesleki rehabilitasyon hizmetlerine olan

gereksinimi ortaya ccedilıkartmıştır

4 Ccedilalışmamızda kullanılan fiziksel engelli genccedil bireyler iccedilin tasarlanmış ldquoİş

Başındardquo ismi verilen muumldahalenin farklı engel gruplarında da olumlu sonuccedillar

sağladığı bulunmuştur Bu nedenle iş başında mesleki rehabilitasyon

muumldahalesinin diğer engelli gruplarında da uygulanmasının faydalı olacağı

duumlşuumlnuumllmektedir

5 Engelli bireylerin farklı engellere sahip olmalarının grup iccedilerisinde bireylerin

farklı bakış accedilıları kazanmalarını ve şikayet etme davranışlarının azalmasına

katkı sağladığı goumlzlemlenmiştir Grup muumldahalelerinde farklı engel

gruplarının sağlıklı bireylerin bir araya getirildiği ccedilalışmalar oumlnerilmektedir

74

6 Bu ccedilalışmada işe giren ve girmeyen bireylerde muumldahale oumlncesi ve sonrası

gelişme olmasına rağmen grupların değerlendirme sonuccedillarının

karşılaştırılmasında işe giren bireylerin daha ccedilok fark goumlstermeksizin işe

girdikleri tespit edilmiştir Grup muumldahalesi sonrası işe girmeyi etkileyen

faktoumlrlerin ayrıca araştırılması oumlnerilmektedir

7 İşe giren bireylerin problem yaşadıkları alanlara youmlnelik yapılan muumldahalelerin

ccedilalışma performansını artırdığı bulunmuştur Uumllkemizde işe giren engelli

bireylerin ccedilalışma performanslarını artırmaya youmlnelik danışmanlık ccedilevresel

duumlzenlemeler goumlrev uyumlandırması ccedilalışma saatlerinin uyumlandırılması

gibi hizmetleri sağlayacak kurum veya kişiler bulunmamaktadır Engelli

bireylerin ccedilalışma hayatlarının verimli bir şekilde devamlılığının sağlanmasına

youmlnelik ergoterapistlerin dahil olduğu rehabilitasyon hizmetlerinin verilmesi

oumlnerilmektedir

8 Bireysel muumldahale sonuccedillarının karşılaştırılmamasının ccedilalışmanın limitasyonu

olduğunu duumlşuumlnmekteyiz Kişisel faktoumlrlerin etkilerini ve grup muumldahalesinde

tespit edilemeyecek olan faktoumlrlerin de goumlz oumlnuumlnde bulundurulabilmesi iccedilin

yeni ccedilalışmalarda bireysel muumldahale sonuccedillarının da karşılaştırılması

oumlnerilmektedir

75

KAYNAKLAR

1 Frank A editor Vocational rehabilitation Supporting ill or disabled individuals in

(to) work A UK perspective Healthcare 2016 Multidisciplinary Digital Publishing

Institute

2 Roebroeck ME Jahnsen R Carona C Kent RM Chamberlain MA Adult outcomes

and lifespan issues for people with childhood‐onset physical disability Developmental

Medicine amp Child Neurology 200951(8)670-8

3 Mamatoğlu N Tuumlrkiyede engelli istihdamının genel goumlruumlnuumlmuuml işveren goumlzuumlyle

engelli istihdamını artırma konusunda oumlnerilen politikalar 1 alternatif politika

20157(3)524

4 Kayıtlı Olan Oumlzuumlrluuml Bireylerin Ccedilalışma Durumu ve Oumlzuumlr Tuumlruumlne Goumlre Dağılımı

[Internet] 2011[Erişim Tarihi 5 Temmuz 2018] Erişim adresi

httpwwwtuikgovtrPreTablodoalt_id=1017

5 Kuzgun İ Tuumlrkiyede oumlzuumlrluumllerin uumlcret karşılığı istihdamını belirleyen değişkenler

ve oumlneriler Journal of Yaşar University 20094(15)2451ndash68

6 Miller EK Occupational therapists ıntervention approaches in secondary transition

services for students with disabilities 2012

7 Roley S Delany JV Barrows C Honaker D Sava D Talley V Occupational

therapy practice framework Domain and process American Journal of Occupational

Therapy 200862(6)

8 Wehman P Chan F Ditchman N Kang H-J Effect of supported employment on

vocational rehabilitation outcomes of transition-age youth with intellectual and

developmental disabilities A case control study Intellectual and developmental

disabilities 201452(4)296-310

9 Jacoby A Gorry J Baker GA Employers attitudes to employment of people with

epilepsy still the same old story Epilepsia 200546(12)1978-87

10 Roessler RT Neath J McMahon BT Rumrill PD Workplace discrimination

outcomes and their predictive factors for adults with multiple sclerosis Rehabilitation

Counseling Bulletin 200750(3)139-52

11 Guumlneş N Akccedilamete G Oumlzel gereksinimi olan bireylerin mesleki istihdamı Ccedilorum

ili oumlrneği Ankara Uumlniversitesi Eğitim Bilimleri Fakuumlltesi Oumlzel Eğitim Dergisi

201415(03)001-15

12 Oumlzbey F Diken İH Zihinsel yetersizliği olan bireylerin iş-meslek eğitimi ve

istihdamlarına youmlnelik Tuumlrkiyersquode yapılan araştırmaların goumlzden geccedilirilmesi Ankara

Uumlniversitesi Eğitim Bilimleri Fakuumlltesi Oumlzel Eğitim Dergisi 201011(02)019-42

13 Kurumu TD Buumlyuumlk tuumlrkccedile soumlzluumlk Ankara Tuumlrk Dil Kurumu Yayınları 2011

14 Waddell G Burton AK Is work good for your health and well-being The

Stationery Office 2006

15 Black CD Frost D Health at work-an independent review of sickness absence

The Stationery Office 2011

76

16 Black CM Working for a healthier tomorrow Dame Carol Blacks review of the

health of Britains working age population The Stationery Office 2008

17 Coole C Radford K Grant M Terry J Returning to work after stroke perspectives

of employer stakeholders a qualitative study Journal of occupational rehabilitation

201323(3)406-18

18 Friedli L Stearn R Positive affect as coercive strategy conditionality activation

and the role of psychology in UK government workfare programmes Medical

Humanities 201541(1)40-7

19 Kielhofner G Barrett L Theories derived from occupational behavior perspective

Willard and Spackmanrsquos Occupational Therapy (9th ed) Neistadt ME Blesedell

Crepeau E(eds) 1998527-9

20 Kielhofner G Conceptual foundations of occupational therapy practice FA Davis

2009

21 Johansson U Tham K The meaning of work after acquired brain injury American

Journal of Occupational Therapy 200660(1)60-9

22 Bryant W Craik C McKay E Perspectives of day and accommodation services

for people with enduring mental illness Journal of mental health 200514(2)109-20

23 Gard G Sandberg AC Motivating factors for return to work Physiotherapy

research international 19983(2)100-8

24 Cifu DX Keyser-Marcus L Lopez E Wehman P Kreutzer JS Englander J et al

Acute predictors of successful return to work 1 year after traumatic brain injury a

multicenter analysis Archives of physical medicine and rehabilitation

199778(2)125-31

25 25Tipton-Burton M McLaughlin R Englander J Traumatic brain injury In

Pedretti`s occupational therapy Practise skills for physical dysfunction (6th edition)

Philadelphia Elsevier Mosby 2005

26 Holzberg E The best practice for gaining and maintaining employment for

individuals with traumatic brain injury Work 200116(3)245-58

27 Shaw MA Vroom V(1964) Work and motivation New York John Wiley and

Sons Document Resume 1992212

28 Foreman P Murphy G Work values and expectancies in occupational

rehabilitation The role of cognitive variables in the return-to-work process Journal of

Rehabilitation 199662(3)44

29 Bandura A editor Self-regulation of motivation through anticipatory and self-

reactive mechanisms Perspectives on motivation Nebraska symposium on

motivation 1991

30 Cicerone KD Azulay J Perceived self-efficacy and life satisfaction after traumatic

brain injury The Journal of head trauma rehabilitation 200722(5)257-66

31 Darries Z Exploring the challenges that women with traumatic brain injury

experience in their work environment after vocational rehabilitation 2015

77

32 Law M Baptiste S McColl M Opzoomer A Polatajko H Pollock N The

Canadian occupational performance measure an outcome measure for occupational

therapy Canadian Journal of Occupational Therapy 199057(2)82-7

33 Lee J Kielhofner G Vocational intervention based on the Model of Human

Occupation a review of evidence Scandinavian Journal of Occupational Therapy

201017(3)177-90

34 Yerxa EJ Occupational science A new source of power for participants in

occupational therapy Journal of occupational science 19931(1)3-9

35 Somavia J General ID editors Decent work Report of the Director-General to

the 87th Session of the International Labour Conference(Geneva ILO) 1999

36 Facts on Disability in the World of Work International Labor of Organization

2007

37 Perry D The basics of vocational assessment a tool for finding the right match

between people with disabilities and occupations [Internet] [Erişim Tarihi 5 Temmuz

2018] Erişim adresi

httpwwwiloorgpublicenglishregionasrobangkokabilitydownloadvoc_assess

mentpdf

38 Tuumlrkiyenin Onayladığı ILO Soumlzleşmeleri [Internet] [Erişim Tarihi 5 Temmuz

2018] (httpwwwiloorgankaraconventions-ratified-by-turkeylang--trindexhtm)

39 Rehabilitation IV Employment (Disabled Persons) Convention (No 159) and

Recommendation (No 168) United Nations Convention on the Rights of Persons with

Disabilities Geneva International Labour Office 2008

40 Oumlzuumlrluumller ve Bazı Kanun ve Kanun Huumlkmuumlnde Kararnamalerde Değişiklik

Yapılması Hakkında Kanun (25868) (07072005) TC Resmi Gazete

41 Vural S Yuumlcesoy Ş Tuumlrkiyersquode oumlzel gereksinimli bireylere youmlnelik hizmetlerin

yasal yapılanmasında Avrupa Birliğirsquone uyum ccedilabalarının yansımaları 2003

42 Guumllsevil A Oumlzuumlrluumller hakkında kanun ve oumlzuumlrluuml ccedilalıştırma zorunluluğu konusunda

mevzuattaki son değişiklikler Mercek Y 20051040

43 Şişman Y editor Tuumlrkiyede oumlzuumlrluumllere youmlnelik yasal duumlzenlemeler Conference

Journal of Social PolicySosyal Siyaset Konferanslar Dergisi 2011

44 Guumlngoumlr F Guumlneş G Duumlnyadaki gelişmeler paralelinde tuumlrkiyede değişen

oumlzuumlrluumlluumlk politikaları Yalova Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 20122(3)

45 Alsancak H Tomruk H Ccedilatana N Tuumlrkekul A Dolamaccedil N Engelli Hakları

Başucu Kitapccedilığı Sosyal Hizmetler Dairesi Başkanlığı Ankara 2013

46 Engelli Kamu Personel Seccedilme Sınavı Ve Engellilerin Devlet Memurluğuna

Alınmaları Hakkında Youmlnetmelik (28906) (07022014) TC Resmi Gazete

47 British Society of Rehabilitation Medicine Vocational assessment and

rehabilitation for people with long-term neurological conditions recommendations for

best practice 1st ed British Society of Rehabilitation Medicine London UK 2010

48 Harvey-Krefting L The concept of work in occupational therapy A historical

review American Journal of Occupational Therapy 198539(5)301-7

78

49 Bing RK Occupational therapy revisited A paraphrastic journey American

Journal of Occupational Therapy 198135(8)499-518

50 Bockoven JS Occupational therapy--a historical perspective Legacy of moral

treatment--1800s to 1910 The American journal of occupational therapy official

publication of the American Occupational Therapy Association 197125(5)223

51 Woodside HH The development of occupational therapy 1910-1929 The

American journal of occupational therapy official publication of the American

Occupational Therapy Association 197125(5)226

52 West W The occupational therapists changing responsibility to the community

The American journal of occupational therapy official publication of the American

Occupational Therapy Association 196721(5)312

53 Kielhofner G Burke J The evolution of knowledge and practice in occupational

therapy Past present and future Health through occupation Theory and practice in

occupational therapy 1983

54 Cromwell FS Occupational therapists manual for basic skills assessment or

primary pre-vocational evaluation Fair Oaks Print Company 1960

55 Cromwell FS Work-related programming in occupational therapy Its roots

course and prognosis Occupational therapy in health care 19852(4)9-25

56 Holmes D The role of the occupational therapist-work evaluator human

environment 19853(9)17-24

57 Steele RL Humanistic Psychology and rehabilitation programs in mental

hospitals American Journal of Occupational Therapy 1976

58 Association AOT The role of occupational therapy in the vocational rehabilitation

process American Journal of Occupational Therapy 198034881-3

59 Hightower-Vandamm M The role of occupational therapy in vocational

evaluation part 1 The American journal of occupational therapy official publication

of the American Occupational Therapy Association 198135(9)563-5

60 Brintnell ESG Harvey-Krefting L Rosenfeld M Friesen M Position paper on

occupational therapists role in work related therapy Canadian Journal of

Occupational Therapy 198855(4)2-4

61 Reed KL Sanderson SN Concepts of occupational therapy Lippincott Williams

amp Wilkins 1999

62 Ogden LD Wright MC Work related programs in occupational therapy A

renaissance Occupational therapy in health care 19852(1)109-26

63 Schell BA Gillen G Scaffa M Cohn ES Willard and Spackmans occupational

therapy Lippincott Williams amp Wilkins 2013

64 Dutta A Gervey R Chan F Chou C-C Ditchman N Vocational rehabilitation

services and employment outcomes for people with disabilities A United States study

Journal of occupational rehabilitation 200818(4)326

65 Waddell G Burton AK Kendall NA Vocational rehabilitationndashwhat works for

whom and when(Report for the Vocational Rehabilitation Task Group) TSO 2008

79

66 Ross J Occupational therapy and vocational rehabilitation John Wiley amp Sons

2013

67 Creighton C Three frames of reference in work-related occupational therapy

programs American Journal of Occupational Therapy 198539(5)331-4

68 Gold MW Research on the Vocational Habilitation of the Retarded The Present

The Future1 International review of research in mental retardation 6 Elsevier 1973

p 97-147

69 Pruitt WA Basic assumptions underlying work sample theory Journal of

rehabilitation 197036(1)24

70 Clark PN Human development through occupation theoretical frameworks in

contemporary occupational therapy practice part 1 The American journal of

occupational therapy official publication of the American Occupational Therapy

Association 197933(8)505-14

71 Mosey AC Involvement in the rehabilitation movement--1942-1960 The

American journal of occupational therapy official publication of the American

Occupational Therapy Association 197125(5)234

72 Mosey AC An alternative the biopsychosocial model American Journal of

Occupational Therapy 1974

73 Mosey AC A model for occupational therapy Occupational therapy in mental

health 19801(1)11-32

74 Llorens LA Levy R Rubin EZ Work Adjustment Program A Pre-Vocatıonal

Experıence The American journal of occupational therapy official publication of the

American Occupational Therapy Association 19641815-9

75 Ethridge DA Pre-vocational assessment of rehabilitation potential of psychiatric

patients American Journal of Occupational Therapy 1968

76 Ogburn KD Fast D Tiffany D The effects of reinforcing working behavior

American Journal of Occupational Therapy 1972

77 Watts F Modification of the employment handicaps of psychiatric patients by

behavioral methods The American journal of occupational therapy official

publication of the American Occupational Therapy Association 197630(8)487

78 Fidler GS The task-oriented group as a context for treatment Amer J Occup

Therapy 1969

79 Schell BA Gillen G Scaffa M Cohn ES Willard and Spackmans occupational

therapy Lippincott Williams amp Wilkins 2013

80 Townsend E A Wilcock A Occupational justice and client-centred practice A

dialogue in progress Canadian journal of occupational therapy 200471(2)75-87

81 Kielhofner G A model of human occupation Theory and application Lippincott

Williams amp Wilkins 2002

82 Waddell G Burton AK Concepts of rehabilitation for the management of common

health problems The Stationery Office 2004

80

83 Unruh AM Versnel J Kerr N Spirituality unplugged A review of commonalities

and contentions and a resolution Canadian Journal of Occupational Therapy

200269(1)5-19

84 Kielhofner G Braveman B Baron K Fisher G Hammel J Littleton M The model

of human occupation understanding the worker who is injured or disabled Work

199912(1)37-45

85 Brown A Kitchell M ONeill T Lockliear J Vosler A Kubek D et al Identifying

meaning and perceived level of satisfaction within the context of work Work

200116(3)219-26

86 Furnham A The psychology of behaviour at work The individual in the

organization Psychology Press 2012

87 Oxley C Work and work programmes for clients with mental health problems

British Journal of Occupational Therapy 199558(11)465-8

88 Schultz S Schkade J Theories derived from occupational behaviour perspectives

section 3 Willard and Spackmanrsquos occupational therapy Philadelphia Lippincott

Williams amp Wilkins 2003

89 Koopmans L Bernaards CM Hildebrandt VH Schaufeli WB de Vet Henrica C

van der Beek AJ Conceptual frameworks of individual work performance a

systematic review Journal of occupational and environmental medicine

201153(8)856-66

90 Schultz AB Chen C-Y Edington DW The cost and impact of health conditions

on presenteeism to employers Pharmacoeconomics 200927(5)365-78

91 Beaton D Bombardier C Escorpizo R Zhang W Lacaille D Boonen A et al

Measuring worker productivity frameworks and measures The Journal of

rheumatology 200936(9)2100-9

92 Judge TA Thoresen CJ Bono JE Patton GK The job satisfactionndashjob

performance relationship A qualitative and quantitative review Psychological

bulletin 2001127(3)376

93 Barrick MR Mount MK Judge TA Personality and performance at the beginning

of the new millennium What do we know and where do we go next International

Journal of Selection and assessment 20019(1‐2)9-30

94 Campbell JP The role of theory in industrial and organizational psychology 1990

95 Viswesvaran C Assessment of individual job performance A review of the past

century and a look ahead Handbook of industrial work and organizational

psychology 20011110-26

96 Fay D Sonnentag S A look back to move ahead New directions for research on

proactive performance and other discretionary work behaviours Applied Psychology

201059(1)1-20

97 Viswesvaran C Ones DS Perspectives on models of job performance

International Journal of Selection and Assessment 20008(4)216-26

81

98 Fayers PM Hand DJ Causal variables indicator variables and measurement

scales an example from quality of life Journal of the Royal Statistical Society Series

A (Statistics in Society) 2002165(2)233-53

99 Melanie Ellexson M Barbara Larson M Occupational therapy services in

facilitating work performance The American Journal of Occupational Therapy

201165(6)S55

100 Adam K Gibson E Lyle A Strong J Development of roles for occupational

therapists and physiotherapists in work related practice An Australian perspective

Work 201036(3)263-72

101 Scriven A Atwal A Occupational therapists as primary health promoters

Opportunities and barriers British Journal of Occupational Therapy 200467(10)424-

9

102 Kollee A Ren H Lofgren K Saarloos S Slaven K Shaw L Advancing

Occupational Therapy in Workplace Health and Wellbeing A Scoping Review

framework 20138(1)19-32

103 Canadian Association of Occupational Therapists Position Statement Vocational

Rehabilitation Services in Canada Toronto 199360(1)

104 World Federation of Occupational Therapists Position Statement Occupational

Therapy in Work-Related Practice WFOT 2016

105 World Federation of Occupational Therapists Position Statement Vocational

Rehabilitation WFOT Council Meeting Taiwan 2012

106 Strong S Baptiste S Salvatori P Learning from todays clinicians in vocational

practice to educate tomorrows therapists Canadian Journal of Occupational Therapy

200370(1)11-20

107 Torpil B Ekici G Multipl Sklerozlu Bireylerde Kanada Aktivite Performans

Oumllccediluumlmuumlnin Tuumlrkccedile Kuumlltuumlrel Adaptasyonu Geccedilerlilik ve Guumlvenirliği Ergoterapi ve

Rehabilitasyon Dergisi 20175(3)332

108 Law M Baum C Dunn W Challenges and strategies in applying an occupational

performance measurement approach Measuring occupational performance

Supporting best practice in occupational therapy 2005375-81

109 McColl MA Law M Baptiste S Pollock N Carswell A Polatajko HJ Targeted

applications of the Canadian occupational performance measure Canadian journal of

occupational therapy 200572(5)298-300

110 Law M Polatajko H Pollock N Mccoll MA Carswell A Baptiste S Pilot testing

of the Canadian Occupational Performance Measure clinical and measurement issues

Canadian Journal of Occupational Therapy 199461(4)191-7

111 Kielhofner G Mallinson T Crawford C Nowak M Rigby M Henry A et al The

Occupational Performance History Interview (version 21) OPHI-II Chicago IL

Model of Human Occupation Clearinghouse Department of Occupational Therapy

University of Illinois 2004

112 Cole MB Group Dynamics in Occupational Therapy-The Theoretical Basis and

Practice Application of Group Intervention 3th ed USA Slack 2005

82

113 Michon HW van Weeghel J Kroon H Schene AH Person-related predictors of

employment outcomes after participation in psychiatric vocational rehabilitation

programmes Social psychiatry and psychiatric epidemiology 200540(5)408-16

114 Carter EW Austin D Trainor AA Predictors of postschool employment

outcomes for young adults with severe disabilities Journal of Disability Policy

Studies 201223(1)50-63

115 Rogers ES Anthony WA Cohen M Davies RR Prediction of vocational

outcome based on clinical and demographic indicators among vocationally ready

clients Community Mental Health Journal 199733(2)99-112

116 McFadden S MacDonald A Fogarty A Le S Merritt BK Vocational

assessment a review of the literature from an occupation-based perspective

Scandinavian Journal of Occupational Therapy 201017(1)43-8

117 Gross DP Battie M Does functional capacity evaluation predict recovery in

workersrsquo compensation claimants with upper extremity disorders Occupational and

environmental medicine 200663(6)404-10

118 Rustenburg G Kuijer P Frings-Dresen MH The concurrent validity of the

ERGOStrade work simulator and the Ergo-Kitreg with respect to maximum lifting

capacity Journal of occupational rehabilitation 200414(2)107-18

119 Jones T Kumar S Functional capacity evaluation of manual materials handlers

a review Disability and rehabilitation 200325(4-5)179-91

120 Lang A Defining Normative Upper Limb Kinematics during Functional Capacity

Evaluation (FCE) Task Performance University of Waterloo 2015

121 Fan C-W Taylor RR Ekbladh E Hemmingsson H Sandqvist J Evaluating the

psychometric properties of a clinical vocational rehabilitation outcome measurement

The Assessment of Work Performance (AWP) OTJR occupation participation and

health 201333(3)125-33

122 Jang Y Li W Hwang M-T Chang W-Y Factors related to returning to work

following a work-oriented occupational therapy program for individuals with physical

disabilities Journal of Occupational Rehabilitation 19988(2)141-51

123 Bernspang B Johansson U Predicting return to work after brain injury using

occupational therapy assessments Disability and rehabilitation 200123(11)474-80

124 Brouwer S Amick BC Lee H Franche R-L Hogg-Johnson S The predictive

validity of the return-to-work self-efficacy scale for return-to-work outcomes in

claimants with musculoskeletal disorders Journal of occupational rehabilitation

201525(4)725-32

125 Cook JA Razzano L Discriminant function analysis of competitive employment

outcomes in a transitional employment program for persons with severe mental illness

Journal of Vocational Rehabilitation 19955(2)127-39

126 Verhoef JA Roebroeck ME van Schaardenburgh N Floothuis MC Miedema

HS Improved occupational performance of young adults with a physical disability

after a vocational rehabilitation intervention Journal of occupational rehabilitation

201424(1)42-51

83

127 Varekamp I Heutink A Landman S Koning CE De Vries G Van Dijk FJ

Facilitating empowerment in employees with chronic disease qualitative analysis of

the process of change Journal of occupational rehabilitation 200919(4)398

128 Verhoef JA Miedema HS Van Meeteren J Stam HJ Roebroeck ME A new

intervention to improve work participation of young adults with physical disabilities

a feasibility study Developmental Medicine amp Child Neurology 201355(8)722-8

129 Detaille SI Haafkens JA van Dijk FJ What employees with rheumatoid arthritis

diabetes mellitus and hearing loss need to cope at work Scandinavian journal of work

environment amp health 2003134-42

130 Obrien R Woodbridge S Hammond A Adkin J Culley J The development and

evaluation of a vocational rehabilitation training programme for rheumatology

occupational therapists Musculoskeletal Care 201311(2)99-105

131 Varekamp I Haafkens JA Detaille SI Tak PP Van Dijk FJ Preventing work

disability among employees with rheumatoid arthritis what medical professionals can

learn from the patients perspective Arthritis Care amp Research Official Journal of the

American College of Rheumatology 200553(6)965-72

132 Hammell KRW Empowerment and occupation A new perspective

Autonomisation et occupation une nouvelle perspective Canadian Journal of

Occupational Therapy 201683(5)281-7

133 Choudhary S Viner S Kirsh B How Do Occupational Therapists Assess Work

Readiness Among Mental Health Consumers Occupational Therapy in Mental

Health 201531(3)266-82

134 Christian J Clapham D The role of efficacy and well-being in guiding the use of

education and training services by young homeless mothers Housing Care and

Support 201013(3)14-20

135 Sturesson M Edlund C Fjellman-Wiklund A Falkdal AH Bernsparingng B Work

ability as obscure complex and unique views of Swedish occupational therapists and

physicians Work 201345(1)117-28

136 World Health Organization Skills-Based Health Education Including Life Skills

An Important Component of a Child-FriendlyHealth-Promoting School Switserland

Geneva 2003

137 Christian J Clapham D The role of efficacy and well-being in guiding the use of

education and training services by young homeless mothers Housing Care and

Support 201013(3)14-20

138 Bal MI Sattoe J Schaardenburgh N Floothuis M Roebroeck M Miedema H A

vocational rehabilitation intervention for young adults with physical disabilities

participantsrsquo perception of beneficial attributes Child care health and development

2016(January 2017)114-25

139 King GA Baldwin PJ Currie M Evans J Planning successful transitions from

school to adult roles for youth with disabilities Childrens Health Care

200534(3)193-216

84

140 de Jong M de Boer AG Tamminga SJ Frings-Dresen MH Quality of working

life issues of employees with a chronic physical disease a systematic review Journal

of occupational rehabilitation 201525(1)182-96

141 Lindsay S McDougall C Sanford R Disclosure accommodations and self-care

at work among adolescents with disabilities Disability and rehabilitation

201335(26)2227-36

142 Stewart DA Lawless JJ Shimmell LJ Palisano RJ Freeman M Rosenbaum PL

et al Social participation of adolescents with cerebral palsy trade-offs and choices

Physical amp occupational therapy in pediatrics 201232(2)167-79

143 Stewart D Law M Young NL Forhan M Healy H Burke-Gaffney J et al

Complexities during transitions to adulthood for youth with disabilities personndash

environment interactions Disability and Rehabilitation 201436(23)1998-2004

144 Anaby D Hand C Bradley L DiRezze B Forhan M DiGiacomo A et al The

effect of the environment on participation of children and youth with disabilities a

scoping review Disability and rehabilitation 201335(19)1589-98

145 Metzinger C Berg C Work readiness tools for young adults with chronic

conditions Work 201552(3)605-15

146 Csikszentmihalyi M LeFevre J Optimal experience in work and leisure Journal

of personality and social psychology 198956(5)815

147 Strauser DR Wagner S Wong AW Enhancing psychosocial outcomes for young

adult childhood CNS cancer survivors importance of addressing vocational identity

and community integration International Journal of Rehabilitation Research

201235(4)311-6

148 Zoer I de Graaf L Kuijer P Prinzie P Hoozemans MJ Frings-Dresen MH

Matching work capacities and demands at job placement in employees with

disabilities Work 201242(2)205-14

149 Bowling A What things are important in peoples lives A survey of the publics

judgements to inform scales of health related quality of life Social science amp

medicine 199541(10)1447-62

150 Radonsky VE Haffenbreidel J Harper C Kligman K Timms C Occupational

Therapy in Vocational Readiness Occupational Therapy in Mental Health

19877(3)83-91

151 Christiansen C Baum CM Bass-Haugen J Occupational therapy Performance

participation and well-being Slack Incorporated 2005

152 Baker NA Jacobs K The nature of working in the United States An occupational

therapy perspective Work 200320(1)53-61

153 Dunn EC Wewiorski NJ Rogers ES The meaning and importance of

employment to people in recovery from serious mental illness results of a qualitative

study Psychiatric rehabilitation journal 200832(1)59

154 Roelen CA Koopmans P Groothoff J Which work factors determine job

satisfaction Work 200830(4)433-9

85

155 Faragher EB Cass M Cooper CL The relationship between job satisfaction and

health a meta-analysis From Stress to Wellbeing Volume 1 Springer 2013 p 254-

71

156 Posthuma RA Morgeson FP Campion MA Beyond employment interview

validity A comprehensive narrative review of recent research and trends over time

Personnel Psychology 200255(1)1-81

157 Huffcutt AI Conway JM Roth PL Stone NJ Identification and meta-analytic

assessment of psychological constructs measured in employment interviews Journal

of Applied Psychology 200186(5)897

158 Barrick MR Shaffer JA DeGrassi SW What you see may not be what you get

relationships among self-presentation tactics and ratings of interview and job

performance Journal of Applied Psychology 200994(6)1394

159 Barrick MR Dustin SL Giluk TL Stewart GL Shaffer JA Swider BW

Candidate characteristics driving initial impressions during rapport building

Implications for employment interview validity Journal of Occupational and

Organizational Psychology 201285(2)330-52

160 Elksnin N Elksnin LK Adolescents with disabilities The need for occupational

social skills training Exceptionality 20019(1-2)91-105

161 Dorothy C Strickland DC Coles CD Southern LB JobTIPS A transition to

employment program for individuals with autism spectrum disorders Journal of

autism and developmental disorders 201343(10)2472-83

162 Bonete S Calero MD Fernaacutendez-Parra A Group training in interpersonal

problem-solving skills for workplace adaptation of adolescents and adults with

Asperger syndrome A preliminary study Autism 201519(4)409-20

163 Li EJ Li-Tsang CW Lam C Hui KY Chan CC The effect of a ldquotraining on work

readinessrdquo program for workers with musculoskeletal injuries a randomized control

trial (RCT) study Journal of Occupational Rehabilitation 200616(4)529-41

164 Allaire SH Niu J LaValley MP Employment and satisfaction outcomes from a

job retention intervention delivered to persons with chronic diseases Rehabilitation

Counseling Bulletin 200548(2)100-9

165 Chuang WF Hwang E Lee HL Wu SL An in‐house prevocational training

program for newly discharged psychiatric inpatients Exploring its employment

outcomes and the predictive factors Occupational therapy international

201522(2)94-103

8 EKLER

EK-1Etik Kurul

EK-2 Anamnez

BOumlLUumlM 1 ndash AİLEVİ BİLGİLER

Medeni Hali bekar evli hayat arkadaşı var

boşanmış dul

Partnerin işi mesleği

Ccedilocuk yok var kaccedil tane

yaşıyaşları

Ccedilocuk bakımı mevcut mu hayır evet nasıl

Tek ebeveyn mi evet hayır

Bakmakla yuumlkuumlmluuml olduğu

kişi(-ler) var mı evet hayır

İkamet durumu

Yalnız Hayat arkadaşı ile Kendi ailesi ile Anneampbabasıile

Kira Kendi evi Diğer

Ev işleriniz ile (ev idaresi) ile başa ccedilıkabiliyor musunuz

evet hayır kısmen ama desteğe ihtiyacım var

Yaşama alanınız (eviniz) guumlvence atında mı (oumlrn Ccedilok sıkışık haciz gelme tehlikesi var sağlığı tehdit edici ortam)

evet hayır

BOumlLUumlM 2 ndash MADDİ BİLGİLER

Eve giren toplam gelir

Diğer gelirler (oumlrneğin Sosyal yardım Aile yardımı diğer maddi

yardımlar)

Maddi olarak her hangi birine bağımlı mısınız evet hayır

Size maddi olarak bağımlı olan biri(-leri) var mı evet hayır

Cevabınız evet ise bu durumun size etkileri nelerdir

Maddi Sorunlarınız var mı evet

hayır

Borcunuz var mı evet hayır yaklaşık mikatrı

Ne tuumlr (Kredi borcu geccedilim borcu vs)

Borccedilların oumldenmesine ilişkin bir planınız var mı evet hayır

BOumlLUumlM 3 - MESLEKİ BİLGİLER

Oumlğrenilen bir meslek evet

hayır

Mesleki-Ccedilalışma hayatınızla ilgili genel bir bilgi veriniz luumltfen

Hangi mesleği (meslekleri) icra ettiniz veya hangi işlerde ccedilalıştınız

Ccedilalışma Suumlresi (guumlnayyıl)

Yapılan İş

1-hizmet sektoumlruuml 4-

2-sağlık sektoumlruuml

3-bilişim sektoumlruuml

Ccedilalışmanın boyutu

Tam zamanlı yarı zamanlı duumlzensiz

Mesleki olaark bilgisayar ekranında ccedilalışabilir misiniz evet hayır kısmen

Bilgisayar uygulamaları tecruumlbeniz var mı evet hayır sadece

internet ile

BOumlLUumlM 4 ndash MOBİLİTE BİLGİLERİ

Ehliyet evet Hangi tip hayır

Mobiliteniz kısıtlı mı (Yuumlruumlme oturma ayakta durma)

evet hayır kısmen

Binek aracınız var mı evet hayır

Toplu taşıma araccedillarını kullanmada sorununuz var mı

evet hayır kısmen

BOumlLUumlM 5 ndash TIBBİ BİLGİLER

Rehabilitasyon ile bağlantılı yardımcı araccedillar kullanıyor musunuz (oumlrn baston

kompres ccedilorapları otomatik-araccedilhellip) evet hayır

Sigara iccediliyor musunuz evet hayır

Evet ise kaccedil adet

Alkol tuumlketiyor musunuz

evet hayır

Nasıl besleniyorsunuz (oumlrn Guumlnde kaccedil oumlğuumln yemek yersiniz tek youmlnluuml beslenme vs )

duumlzenli

duumlzensiz

Spor yapıyor musunuz evet hayır

Uykunuzu nasıl tanımlarsınız

duumlzenli

duumlzensiz

5 saatten daha az

6-8 saat

8 ve daha fazlası

Ruh haliniz (psikolojiniz) şu aralar ne durumda

ccedilok iyi

iyi

pek iyi değil

koumltuuml

Meslek seccediliminde dikkate almanız gereken veya dikkate almak istediğiniz mevcut fiziksel veveya psikolojik teşhisler

Bulgu mevcut

Tarih

Evet Hayır (yaklaşık tarih yıl)

Raporlanmış bir meslek hastalığınız var mı veya bir iş kazası geccedilirdiniz mi

Ccedilalışma kapasitenizin kısıtlanmış olmasına ilişkin bir raporunuz var mı

evet hayır

bull Hangi oranda ne zamandan beri

Duumlzenli olarak kullandığınız ilaccedillar var mı evet hayır

Evet ise hangisihangileri ve de ne iccedilin kullanıyorsunuz

İlaccedillarınızı bağımsız bir biccedilimde kendiniz mi alıyorsunuz evet hayır

Hayır ise ne tuumlr bir desteğe ihtiyaccedil duyuyorsunuz

Duumlzenli bir biccedilimde yatılı veya ayakta tedavi goumlruumlyor musunuz (oumlrn medikal

psikoterapivs) evet

hayır

Evet ise hangi biccedilim ve oumllccedilekte

EK-3 Kanada Aktivite Performans Oumllccediluumlmuuml

EK-4 Aktivite Performans Hikayesi Goumlruumlşmesi

Aktivite Rolleri

Aktivite rolleri boumlluumlmuuml kişinin hayat tarzında yaptığı aktivite rollerini keşfetmek iccedilin yapılmış sorulardan

oluşur

Ccedilalışan oumlğrenci bakımveren rolleri

bull Bana biraz kendinizden bahsedin

bull Şu anda ccedilalışıyor musunuz

Şu an okula gidiyor musunuz

Ccedilocukların eşinizin veya bakımından sorumlu musunuz

(Veya)

Ccedilalışanoumlğrencirsquonın bakımından sorumlu olduğunuzu anlıyorum

(Şu anki tuumlm oumlğrenciccedilalışanbakımveren rolleri iccedilin sorgulama)

bull Nasıl oldu (bu işinizişin veya ccedilalışmanın seccedililmesisizin sorumluluklarınızı almanız)

bull İşinizccedilalışmalarınızbakımvermeniz neleri iccedilerir

(Veya)

bull olarak ne tuumlr (sorumluklarınızyapmak zorunda olduğunuz şeyler) var

Bu sorumluluklarıgoumlrevleri ne kadar iyi uumlstesinden geliyorsunuz

Bunları yapmaktan hoşlanıyor musunuz

bull İşiccedilalışmayı bırakmanızda temel olan şey hakkında ne soumlylersiniz

(Veya)

Bunu yapmanızdaki temel sebep nedir

bull Ne tuumlr bir ccedilalışanoumlğrencibakımveren olduğunuzu soumlylersiniz

Bunun nasıl olduğunu goumlsteren bir oumlrnek verebilir misiniz

(Veya)

Bana ne tuumlr bir ccedilalışanebeveyneşoğulkız olduğunuzu goumlsteren son zamanlarda olmuş bir şey anlatın

(Veya)

Bana ccedilalışanebeveyneşoğulkız olarak son zamanlarda gerccedilekten gurur duyarak yaptığınız bir şey anlatın

(şu anda bir oumlğrenci veya işccedili değil iseniz)

bull Geccedilmişte ccedilalıştınız mı

bull (Evetse) Nasıl oldu (bu işin iş veya ccedilalışmanın seccedililmesi)

nasıl geldiniz (bu işebu iş veya ccedilalışma seccedilimine)

(Veveya)

ne ccedileşit bir işccedili olduğunuzu soumlylersiniz

Bir işi yapmak ne kadar zamanınızıenerjinizi alır

İş sizin iccedilin zor mudur

İşten ccedilıkmanızda temel sebep olarak ne soumlylersiniz

Neden bıraktın(ccedilalışmayıkonuyubu işi)

Hastalığınızsakatlığınızengeliniz işinizi nasıl etkiledi

(Hayırsa) Sizce neden ccedilalışmıyorsunuz

bull Geccedilmiş oumlğrencilik deneyimleri hakkında

Ne tuumlr bir oumlğrenci olduğunuzu soumlylersiniz

Ccedilalışmalarınız ne kadar zamanınızıenerjinizi alır

Okul sizin iccediliz zor muydu

Ccedilalışmalarınızı bıraktıran temel sebep iccedilin ne soumlylersiniz

Ne kadar okula gittiniz

Hastalığınızsakatlığınızengeliniz okulunuzu nasıl etkiledi

Arkadaş goumlnuumllluuml amatoumlr hobiler ve diğer roller

bull İşccedilalışma diğer sorumluluklara ilaveten sizin iccedilin gerccedilekten oumlnemli olan zamanınızı ve enerjinizi

alan başka bir şey var mı

(VEYA)

bull Ccedilok sık yaptığınız başka oumlzel bir şey var mı

(VEYA)

bull roluumlnde gibi goumlzuumlkuumlyorsunuz(ayara veya gruba atıfta) bu (bazı oumlzel rollere atıfta birine

lider gibi başkalarına yardım eden herkesi alkışlayan biri boumlyle devam eder)

Ev bakım roluuml ( şu anda bir oumlğrenci veya işccedili değil iseniz)

bull Bir Apartmanevyurt huzurevi diğerde mi yaşıyorsun

Başka kimlerle yaşıyorsun

Evinizdeapartmanınızdaodanızda ne tarz sorumluluklarınız var

(VEYA)

Evinizdeapartmanınızdaodanızda sorumlulukları nasıl boumlluumlşuumlyorsunuz

Dini organizasyon katılımı

bull Aktif olarak herhangi organizasyona veya kiliseyetapınak gruplarına katılıyor musunuz

Bana bunun hakkında soumlyleyin

Ne ccedileşit işler yapıyorsunuz

Nasıl başladınız

bull Bunu neden yapıyorsunuz

Bu sadece eğlence iccedilin mi ya da daha mi ciddi

Guumlnluumlk Rutin

Guumlnluumlk rutin boumlluumlmuuml kişinin nasıl organize olduğu ve zamanı kullanımı onun guumlnluumlk rutinlerindeki

memnuniyetini ve onun zamanını doldururan tipik aktiviteleri hakkında sorular iccedilerir

bull Hafta boyunca olan tipik bir guumlnuuml tanımlayın

Bana şu anda bu rutininin sizin iccedilin nasıl bir şey simgelediği hakkında herhangi bir soumlyleyebilir misiniz

bull Bu haftasonu farklı mıydı

(Evetse) Tanımla

bull Bu rutinden memnun musun

bull (Evetse) Ne gibi

bull (Hayırsa) Ne gibi

bull Gerccedilekten iyi veya koumltuuml bir guumln geccediliriyorsan guumln nasıl olurdu

bull Rutininizdeki en oumlnemli şeyler nelerdir

Rutininiz en oumlnemli şeyleri halletmenize izin veriyor mu

(Hayırsa) Yapamadığınız oumlnemli şeyler nelerdir

bull Guumlnluumlk rutininiz her zamankinden farklı mıydı

(veya geccedilmiş oumlzel doumlnemine atıf)

zamanında rutininiz nasıl farklıydı

Bu rutinleri nasıl karşılaştırırsınız

Sizin iccedilin en iyisi hangisiydi

Geccedilmişte rutininiz olan herhangi bir hobiniz yada projeleriniz var mıydı

bull Rutininizi aynı tutmada en oumlnemli şey nedir

bull Rutininizi değiştirmek iccedilin en ccedilok ne yapardın

bull Şu anki rutininizde devam eden hobilerinizprojeleriniz var mı

bana hakkında soumlyleyin

Ne sıklıkta yaparsınız

Ne zaman yapmaya başladınız

Bunun nesinden hoşlanıyorsunuz

Bu ne kadardır rutininizin bir parccedilası

bull Geccedilmişte rutininizin bir parccedilası olan herhangi bir hobiniz veya projeleriniz var mıydı

Aktivite Şartları (Ccedilevresel)

Aktivite şartları (ccedilevresel) boumlluumlmuuml kişinin aktivite ccedilevresi aktivitesini etkileyen kişileri ve onların aktiviteleri

etkileri hakkında soruları iccedilerir

Ev

bull Yaşadığınız yer hakkında bana bilgi verin

(Veya)

rsquoda yaşadığınızı anlıyorum

(Veya)

Evin apartmanın odan yurdun hakkında bana kuumlccediluumlk bir tur ver hakkında bana bilgi ver

Neye benziyor

Eviniz apartmanınız odanız yurdunuz rahat mı

Yeterince gizliliğiniz var mı

Evin apartmanın odan yurdun ccedilevresinde gezinebilir musun

Bunun iccedilin elverişli mi

İhtiyacınız olan yapmak istediğiniz şeyler orada var mı

Orada hiccedil sıkıldınız mı

Ccedilevrenizi sever misiniz

Onlar sizin iccedilin uyarıcı mıdır

(Devam eden sorular roller boumlluumlmuumlndeki bakımveren rol soruları ile ccedilakışırsa ve o boumlluumlm daha oumlnce yapıldı ise

tekrar etmeye gerek olmayabilir)

bull Evinizi apartmanınızı odanızı yurdunuzu geccedilindirmek iccedilin ne yapıyorsunuz

Bunu yapmaktan hoşlanıyor musunuz

Bunu yapabilir misiniz

bull Kim ile yaşıyorsunuz

(Veya)

Hayatınızdaki oumlnemli kişi kimdir

(Veya)

ile mi yaşadığınızı anlıyorum

Nasıl geccediliniyorsunuz

Beraber nasıl şeyler yapıyorsunuz

bull Yaşadığınız yer hakkındaki şeyleri nasıl tanımlarsınız (Oumlrneğin eviniziyaşadığınız yeri hangileri

tanımlar sevgi dolu muumlcadeleci stresi sakin kaotik dolu sıkıcı)

(Veya)

Yaşadığın yerde yakın zamanda olan bir olay hakkında bana biraz bilgi verir misin boumlylece bende senin hakkında

biraz bilgi edinirim

bull Evinizdeailenizde sizi strese sokan yada sizin iccedilin zor olan herhangi biri var mı

bull Eğer bir şeye ihtiyaccedil duyarsanız ailenizden eşinizdenoda arkadaşınızdan vb size yardım

etmesini bekler misiniz

Bana bir oumlrnek verir misiniz

bull Depresyonda veya uumlzguumln hissettiğinizde ailenizden eşinizdenoda arkadaşınızdan vb size destek

olmasını bekler misiniz

Bana bir oumlrnek verir misiniz

Temel Uumlretici Rol

bull Ccedilalıştığınız yer gittiniz okul hakkında bana bilgi verin

(Veya)

bull (kuumlccediluumlk bir turBana hakkında bilgi) işyerin okulun Neye benziyor

Ders ccedilalışman işini yapman iccedilin uygun mu

Yeterince gizliliğin var mı

Etrafında iyi misin

Okuldaişte yaptığınız temel şeyler nelerdir

Bunun iccedilin yeterli mi

İhtiyacın olan şeyleri yapabileceğin şeyler orada var mı

Orada hiccedil sıkıldın mı

İş ccedilevresini seviyor musunuz

bull Yaşadığınız yerdeki şeyleri nasıl tanımlarsınız (Oumlrneğin hangileri iş durumunuzu tanımlar sevgi

dolu muumlcadeleci stresi sakin kaotik dolu sıkıcı)

(Veya)

İşyerinde yakın zamanda olan bir olay hakkında bana biraz bilgi verir misin boumlylece bende senin hakkında biraz

bilgi edinirim

bull (İş ile ilgilioumlğrenci olarak) En ccedilok etkileşimde olduğunuz kişiler kimler

bull Okularkadaşlarınızişarkadaşlarınızişinizoumlğrencilerinizoumlğretmenleriniz ile ne kadar suumlredir

berabersiniz

Bana bir oumlrnek verebilir misin

bull Depresyonda ya da uumlsguumln hissettiğinizde patronunuzdan ya da iş arkadaşlarınızdan size tavsiye

yada destek vermesini bekler misiniz

Bana bir oumlrnek verebilir misin

Serbest Zaman

bull Yeniden yarattığınız ya da rahatladığınız temel şeyler nelerdir

Bunun iccedilin nereye gidiyorsunuz

Bulunulması guumlzel bir yer mi

Tesisleriatmosferi seviyor musunuz

Sizin iccedilin uygun mu

Rahatlamak ya da dinlenmek istediğinizde gidebileceğiniz yerler var mı

bull En ccedilok kimlerin yanında rahatlıyordinleniyorsunuz

Onlarla ne kadar geccediliniyorsun

bull Rahatladığın ya da dinlendiğin zamanda nasıl bir atmosferde olduğun hakkında bana biraz bilgi verir

misin boumlylece bende senin hakkında biraz bilgi edinirim

Aktivite Aktivite Seccedilimleri

Aktiviteaktivite rolleri seccedilimleri boumlluumlmuuml kişinin aktivite seccedilimlerini ve değerlerini ilgilerini nasıl yaptığı ile

bağlantılı ve bu seccedilimlerin arkasında yatan kişisel nedensellikleri anlamayı hedefleyen soruları iccedilerir

bull Nasıl geldiniz( bu işeişte yada ccedilalışmada bu boumlluumlmuumln seccedilimineebeveynlerinizin

sorumluluklarına)

bull Gerccedilekten oumlnemli olduğunu duumlşuumlnduumlğuumlnuumlz şeyleri yapabildiniz mi

(Evetse) Sizin iccedilin gerccedilekten oumlnemli olan bazı şeyler nelerdir

(Hayırsa) Yapamadığınız şeyleri bana soumlyleyebilir misiniz ve neden

(Veya)

Yapamadığınız şeyler nelerdir

Bana bir oumlrnek verebilir misiniz

Bana gerccedilekten size değerli olan bazı şeyleri yapamadığınız guumlncel bir durum anlatabilir misiniz

bull Sizin iccedilin oumlnemli olan hayatınızdaki şeyleri seccedilebilir misiniz

bull Yapmak istediğiniz şeyleri rutin olarak engelleyen her hangi bir şey var mı

bull Hoşlandığınız şeyleri yapmak iccedilin yeterli zamanınız olduğunu hissediyor musunuz

(Evetse) Serbest zamanınız var mı

Ne yaparak harcamaktan hoşlanırsınız

Gerccedilekten en ccedilok eğlendiğiniz guumlncel zamanı bana soumlyleyebilir misiniz

(Hayırsa) Neden zamanınız olmadığını duumlşuumlnuumlyorsunuz

Hoşlandığınız şeyleri yapmak iccedilin yeterli zamanınınız olmadığını hissettiğiniz zamanı bana bir oumlrnek verebilir

misiniz

(Cevap veremezse) Sence neden artık eğlenemiyorsun

bull Hiccedil yaptın mı (kendine hedefler koymak gelecek planları yapmak)

(Evetse) Gerccedilekleştirebildin mi

(Evetse) Bana hedefin olduğu ve onunla ilgili gerccedilekleştirebildiğin zamana bir oumlrnek verebilir misin

(Hayırsa) Bana hedefin olduğu ve onunla ilgili gerccedilekleştiremediğin zamana bir oumlrnek verebilir misin

(Hayırsa) Geccedilmişe baktığında her hangi bir şeyi hiccedil yapmadın mı veya gerccedilekten yapmak istediğin

(Veya)

Boumlylece bu şeyleri yapmak iccedilin kararlarınızı nasıl alıyorsunuz

bull Engellerle veya zorluklarla karşılaştınız zaman nasıl uumlstesinden geliyorsunuz

Bana bir oumlrnek verebilir misiniz

bull Şu an yuumlzleştiğiniz en buumlyuumlk meydan okumanın ne olduğunu duumlşuumlnuumlyorsunuz

(Veya bilinen koşullar travma vb değinerek)

bull rsquoyı nasıl (ayarlamayıuumlstesinden gelmeyi) duumlşuumlnuumlyorsunuz

Bana henuumlz yaptığınız bazı kararlarınızı oumlrneklendirerek bir oumlrnek verebilir misiniz

Kritik Hayat Olayları

Kritik hayat olayları boumlluumlmuuml kişinin hayatındaki doumlnuumlm noktalarını iyi zamanları koumltuuml zamanları başarıları ve

başarısızlıkları hakkında soruları sormayı iccedilerir

bull Sizin hayatınızı değiştiren veya şekillendiren en oumlnemli olaylar yada deneyimler nelerdir

(Veya belirginbilinen bir değişiklik varsa)

Ne zaman bu şeyler sizi değiştirdi

(Veya bilinen oumlzel bir olay varsa)

rsquodan beri işler nasıl değişti

(her bir olay iccedilin sorun)

bull hakkında bana soumlyleyin

Nasıl oldu

Beraberinde ne gibi değişiklikler getirdi

bull Hayatınızı duumlşuumlnecek olduğunuzda en iyi yaptığınız zamanı nasıl dikkate alırsınız

Bana bu doumlnemi anlatın

Onu iyi yapan neydi

(Veya)

Neden Sizin davranışlarınız veya koşullarınızda onu en iyi doumlnem yapan neydi

bull Hayatınızdaki en buumlyuumlk başarının ne olduğunu duumlşuumlnuumlyorsunuz

(Veya)

Bana okulda veya işte olan (veya temel aktivite rollerinizin iccedilinden) kendinizi gerccedilekten başarılı hissettiniz

bir şey soumlyleyin

bull Hayatınızdaki en koumltuuml doumlnemin ne olduğunu duumlşuumlnuumlyorsunuz

Bana bu doumlnemi anlatın

Onu ccedilok koumltuuml yapan neydi

(Veya)

Neden Sizin davranışlarınız veya koşullarınızda onu en koumltuuml doumlnem yapan neydi

bull Hayatınızdaki en buumlyuumlk başarısızlığın ne olduğunu duumlşuumlnuumlyorsunuz

(Veya)

Bana okulda veya işte olan (veya temel aktivite rollerinizin iccedilinden) kendinizi gerccedilekten başarısız

hissettiniz bir şey soumlyleyin

bull Eğer geleceğinizi istediğiniz gibi değiştirebilecek olsanız ne yapardınız

Gelecekte ne yapacağınızı duumlşuumlnuumlyorsunuz

(Veya)

Gelecekte kendinizi ne yaparken goumlruumlyorsunuz Bu olmak istediğiniz gibi mi

Madd

e

Derecele

ndirme Kriter

İlave

değerlend

irici

notları

Kişisel

hedef

ve

projel

eri var

4

1113088Hedeflerkişisel projelerde zorlukuzatmaefor gerektirir

Gelecek hedeflerikişisel projeleri iccedilin heyecanlı enejik

hisseder

3

Hedefler kişisel projeleri guumlcuumlne kısıtlılıklarına uygun

Gelecekteki zorlukların muumlcadelelerin uumlstesinden gelmede

yeterli arzu

Hedefler kişisel projelerde ccedilalışmada motive

2

Hedefler bekleyen projeler tahmini yeteneklerinin

uumlstuumlndealtında Hedefler kişisel projeleri ccedilalışmada ccedilok

motive değil

Hedeflerkişisel projeler gelecek hakkında duumlşuumlnmede zorluk

Limitli kararlılıkheyecan motivasyon

1

Amaccedilkişisel projelerini tanımlayamaz Kişisel

amaccedillarınaarzuladığı projelere sahip olduğu yetenekler ile

ulaşılamaz hedefler guumlccedilluuml yanları kısıtlılıkları ile biraz

ilişkilidir hiccedil ilişkili değildir Geleceğe bağlılık ya da

motivasyon eksikliği Ccedilelişkili luumlzumsuz hedefler kişisel

projeler nedeni ile motive değildir

Arzul

adığı

rol

yaşam

tarzını

tanıml

ar

4

Belirli bir yaşam biccedilimine aşırı bağlılık Yaşamını nasıl

yaşayacağı ile ilgili guumlccedilluuml hisler tercih ettiği yaşam tarzını

guumlccedilluuml şekilde tanımlar Bir veya daha fazla anlamlı aktivite

tanımlar Yapılandırmada zamanı doldurmada oumlncelikleri ile

ilgili net fikirler

3

Arzuladığı yaşam tarzı ile ilgili Bazı kaccedilırdığı

memnuniyetsizlikler tanımlar Yapılandırmada zaman

doldurmada oumlncelikleri ile ilgili yeterli fikir Bir dereceye

kadar oumlnemlianlamlı olan bir veya daha fazla aktivite

tanımlar Şimdiki rol yaşam tarzında basitccedile mutlu

2

Arzulanan rol yaşam tarzını tanımlamada zorluk Seccediltiği rol

yaşam tarzından fazlası ile kuşkulu tatminsiz Zamanı nasıl

Yapılandıracağınıdolduracağını tanımlamada zorluk Anlamlı

aktiviteler iccedilin kaybolmuş heves tanımlamada sorun

1

Yaşam tarzırutinlerinden aşırı derecede mutsuz Gelecek iccedilin

anlamlı yaşam tarzını tanımlayamaz

Heyecanlandıracakyapacağı aktiviteler tanımlayamaz

Başarı

beklen

tisi

4

Engelkısıtlılık başarısızlıkların uumlstesinden gelmede oldukccedila

oumlzguumlvene sahip Zorlukları doumlrt goumlzle bekler Kişisel

etkinliğine guumlccedilluuml inanış Yaşamın baş etme kontrolluuml hisseder

Cesaretlendirmeksizin kontrol oumltesinde durumu kabul eder

3

Engelkısıtlılık başarısızlıkların uumlstesinden gelmede yeterli

oumlzguumlvene sahip Başarı umarak zorluklarla yuumlzleşir Birccedilok

alanda başarı bekler Kişisel etkinliğine yeterli inanış

Anahtar 4= yetkin rol işlevleri kabul edilebilir 3= uygun memnuniyet verici rol fonksiyonları 2= bazı rol

fonksiyonlarında bazı problemler 1= rol performanslarında aşırı problemler

Rol kimlik oumllccedileği (Devamı)

Madde

Derece

lendir

me

Kriter

Değerlen

direnin

ilave

notu

Sorumlulu

klarının

kabuluuml

4 Kişisel eylemleri iccedilin makul sorumlulukları kabul eder

Kendini geliştirmek iccedilin geri bildirim ararkullanır

3

Ccediloğu kişisel eylemleri iccedilin sorumluluk kabul eder Kendini

aşırı succedillamaz eleştirmez Stratejilerini değiştirmek iccedilin geri

bildirim kullanabilir

2

Kişisel hareketleri iccedilin sorumluluk almaktan kaccedilınmaya

meyillidir Kişisel başarısızlıklar iccedilin diğerlerinidurumları

succedillar Kendini aşırı derecede eleştirir Geri bildirimleri

inkar etmeye lsquoe şaşırmaya meyillidir

1

Kişisel başarısızlıklar iccedilin kuumlccediluumlk sorumluluklar alır veya hiccedil

almaz Oumlz değersizliği Kroniktir Geri bildirimleri etkili

kullanamazkullanmaktan sakınır Kaccedilındığı

sorumluluklarda diğerlerinidurumları kronik olarak kullanır

Yetenekle

rine ve

kısıtlılıkla

rına değer

biccedilme

4

Varlıkları vurgularken sınırları kolayca tanırkabul eder

Kısıtlılıkları nasıl kompanse edeceğini kolayca bilir Rol

seccediliminde eforunu uygularken kendi yeteneklerini gerccedilekccedili

değerlendirir

3

Bazı kısıtlılıklarını fark eder Fazlaeksik tahmini

yeteneklerine makul eğilim Uygun aktiviteefor seccedilim iccedilin

yetenek ve kısıtlılıklarını yeterince bilir

2

Engel kısıtlılık başarısızlıkları ile yuumlzleşmedekendini

kontrol etmede şuumlpheli yetenek Başarı şansı belirsiz hisler

Engel kısıtlılık başarısızlıkların uumlstesinden gelmede zorlukla

sağlanan guumlven Zorluklarla yuumlzleştiğinde kolayca cesareti

kırılır

1

Potansiyel performansına olumsuz bakış Ccedilaresizlik hissi

Kendini kontrol edemediğini hisseder Yeteneğinde Etkilenen

sonuccedillardan ccedilaresiz hisseder Engelkısıtlılıkbaşarısızlıklarla

yuumlzleşmeyi bırakır

2

Fazla eksik tahmin ettiği yetenekleri uygun olmayan

aktivitelere oumlncuumlluumlk eder Kısıtlılık yeteneklerini algılamada

kompanse etmede zorluk

1 Kendi yeteneklerini gerccedilekccedili tahminde başarısız kısıtlı

yeteneklerini algılamada kompanse etmede zorluk

Bağlanma

ve

değerlerin

varlığı

4

Hayatını şekillendirenyoumlnlendiren oumlnemli şeyleri guumlccedilluuml

hisseder Hedefyoumlnelmeye guumlccedilluuml hislerle bağlıdır Olumlu

oumlz saygıda yaşam sonuccedilları iccedilin kişisel standartları nettir

3

Aktivite seccedilimlerini etkileyen bazı değerler tanımlar

Yaşamında youmlnlendirme ve amaccedillara yeterli bağlılık Yeterli

oumlz saygı sonucu kişisel standartlarprensipler

2

Kısıtlı aktivite seccedilimleri ile ccedilakışan değerler Yaşam

hedefleri ve youmlnleri hakkında belirsizlik Sosyal

gruplartoplum tarafından duumlzenlenen değerleri paylaşmaz

1

Bağlılık ve aktivite seccedilimleri yabancılaşmışeksilmiş

Hayatta bir amaccedil ve youmlnlendirme yatırımıduygusu bulamaz

Sosyal gruplarıntoplumsal değerleri tanımlayamaz Tutuğu

değerleri sosyal gruptoplumdan sapmış toplum ile kavgalı

Kimlik ve

yuumlkuumlmluumll

uumlkleri

tanıma

4

Kendini rol aralığında goumlruumlr Rollerinden kaynaklanan

kimliğine karşı guumlccedilluuml duyguları vardır Rollerine oldukccedila

bağlıdır

3 Kendini bir veya birkaccedil rol aralığında goumlruumlr Rollerinden

kimliğini yeterli ccedilizer rollerine bağlıdır

2

Kendini bir veya birkaccedil rolde goumlrmede zorluk Rollerine

bağlanmada uzaklaşmış Rollerini istemesine rağmen

rollerinin sorumluklarını tanımlamada zorluk Zayıf rol

kimliği

1 Herhangi bir aktivite rol tanımlayamaz Sapmış roller

tanımlar Role bağlılık eksik

Anahtar 4= yetkin rol işlevleri kabul edilebilir 3= uygun memnuniyet verici rol fonksiyonları 2= bazı rol

fonksiyonlarında bazı problemler 1= rol performanslarında aşırı problemler

Rol kimlik oumllccedileği (Devamı)

Madde

Derec

elendi

rme

Kriter

Değerlen

direnin

ilave

notu

İlgi varlığı

4

Seccedilimlerini motive eden bir veya daha fazla rol

aktivitesi(leri)ne oldukccedila ilgilidir Yeteneklerifırsatları

ilgilerini geliştirir

3 Rehberlik eden seccedilimlere yeterli ilgi Yetenek fırsatlara

karşılık aktiviteleri ile ilgilidir

2

İlgilerini tanımlamada zorluk Yetenekleri ile ilgili

herhangi bir aktivitesine sınırlı ilgi İlgileri beceri fırsatları

ile iyi uyuşmaz

1 İlgilerini tanımlayamaz İlgileri ile buluşan beceri

fırsatları ile ilgileri ilişkili değildir

Etkili

hissetme

(geccedilmişi)

4 Kişisel sorumluluklarına guumlccedilluuml duygular Zorlu durumlarda

başarı bekler

3 Verildiğinde sorumluluklarda yeterli hissetti Zorlu

durumlarda başarıyı umdu

2 Verildiğinde sorumluluklarda yetersiz hissetti Zorlu

durumlarla yuumlzleştiğinde cesaretsiz hale gelir

1 Sorumluluk duygusu eksiktir Umutsuz hisseder

Yaşam

tarzını

anlamlı ve

memnun

edici

bulma

(geccedilmişte)

4

Geccedilmişteki yaşam tarzından oldukccedila mutluydu

Yaşamından oldukccedila memnunduyaşamını anlamlı buldu

Guumlccedilluuml bir aktivite kimliğine sahipti

3

Genel olarak yaşam rollerinden memnundu fakat

değiştirmek istediği şeyler vardı Birkaccedil anlamlı memnun

edici aktivite deneyimine sahipti

2

Yaşam rollerinin bazılarından mutsuzdu İlgilerini

tanımlamada bazı zorlukları vardı Yaşamından anlamı ve

memnuniyeti bulmakta zorlanırdı

1 Yaşam tarzındanyaşam rollerinden oldukccedila mutsuzdu

İlgilerini tanımlayamazdı Yaşamın anlamını bulamazdı

Aktivite

seccedilimleri

yapma

(geccedilmiş)

4

Anlamlı yaşam hikayesine oldukccedila bağlı ve enerjilidir

izlediği yaşam hikayesi iccedilin aktive seccedilimlerini muumlkemmel

yapmış Geccedilmiş yaşam seccedilimleri gerccedilekten başarılıydı

3 Anlamlı yaşam hikayesine oldukccedila motiveydi izlediği

yaşam hikayesi iccedilin aktive seccedilimlerini yeterli yapmış

2

Yaşam hikayesini tanımlamada ona bağlanmada zorlanmış

izlediği yaşam hikayesi iccedilin aktive seccedilimlerini muumldahale ile

yapmış Yaşam hikayesi olumsuz aktivite seccedilimlerine

sebep olmuş

1

Yaşam hikayesi motive edici değildi (oumlrn Trajik kendini

kurban olarak goumlruumlyor) Yaşam hikayesini goumlzuumlnuumln oumlnuumlne

getirmede başarısızdı Aktivite seccedilimi yapmaktan kaccedilınmış

yapmakta oldukccedila zayıf

Anahtar 4= yetkin rol işlevleri kabul edilebilir 3= uygun memnuniyet verici rol fonksiyonları 2= bazı rol

fonksiyonlarında bazı problemler 1= rol performanslarında aşırı problemler

Rol kimlik oumllccedileği (Devamı)

Madde

Derec

elendi

rme

Kriter

Değerlendi

renin ilave

notu

Yaşam

tarzından

memnuni

yetini

koruma

4

Oldukccedila yararlı kimlik deneyim veren rollerkişisel

projeler alışkanlıkların tam oumlvguumlde buluşması

Yaşam tarzı doğrudan oumlnemli değerhedeflere bağlı

Yaşamı Rol aralığı kişisel projeleri ile dolu Yaşam

tarzı guumlccedilluuml youmlnlendirme anlam bir his goumlsterir

3

Kimlik memnuniyet sağlayan roller kişisel

projelerin ccedileşitliliği vardır

Yaşam tarzı bazı oumlnemli değerhedeflerin ifadesine

izin verir

Yaşam alanını dolduran rollerkişisel projelerin genel

olarak dengesi iyidir

Yaşam tarzı genel olarak youmlnlendirmelerini anlamlı

duygularını yansıtır

2

Suumlrduumlrduumlğuumltamamladığı rol aralıkları kişisel

projeleri aktivitelerinde zorluk Yaşam alanını yeterli

roller kişisel projeler aktiviteler ile doldurmada

zorluk Ccedilok fazla oumlncelik ve talep ile stresli bir yaşam

tarzı Yaşam tarzının youmlnlendirmeanlamlılığının

anlamında eksikliği net Roller kişisel projeler

sorumluluklar arasında uyumsuzluk anlaşmazlık

1

Roller kişisel projeler ile ilgili sorumluluklardan

bunalmış Roller kişisel projelerde devamlı

başarısızlık Yaşam tarzını doldurmada rollerkişisel

projeler sorumlulukların temel eksiklik Yaşam tarzı

youmlnlendirme anlam goumlstermiyor

Rollerinin

beklentile

rinin

karşılama

sı

4

Tuumlm rollerinde rol yuumlkuumlmluumlluumlklerini yerine

getirmede başarı goumlsterir Rol yuumlkuumlmluumlluumlkleri

talepleri yuumlksek uumlretici yaşam tarzı ile son derece

tutarlıdır

3

Birccedilok roluumlnuumln yuumlkuumlmluumlluumlklerini gelen olarak

yapabilir Rol yuumlkuumlmluumlluumlkleri talepleri genellikle

başarısını korumada tutarlılığı yeterlidir

2

Rol beklentilerini yapmada ara sıraartan zorluk (aşırı

rol talepleri azalmış kapasite yuumlzuumlnden) tutarlı

başarı paternlerinin korunmasını ccedilok az suumlrduumlruumlr

1

Temel yaşam rollerinin taleplerini karşılamaya uygun

değil Engeli yuumlzuumlnden temel yaşam rollerini

tamamen kaybetmiş Başarı iccedilin kuumlccediluumlk fırsatlar

gerektiren rol talepleri yok veya ihmal edilebilir

azlıkta

Hedefe

youmlnelik

işler

4

Hedefe ulaşmaya youmlnelik oldukccedila başarılı

eforuodaklanmayı suumlsduumlruumlr İstikrarlı başarı

ziyadesi ile hedefler Optimal uumlretkenlik

memnuniyet iccedilin hedefleri nasıl ve ne zaman yeniden

yapılandıracağını accedilıklar

3

Hedefe doğru eforunu duumlzenli olarak suumlrduumlruumlr Ccediloğu

hedefini başarmışnerede ise başarmıştır Şartlar

belirlediği zaman bile hedef efora yeniden youmlnlenir

2

Hastalık hedefi başarmada aralıklıkısmi aksamaya

sebep olur Ara sıra hedeflere bağlanmayı

odaklanmayı kaybeder Hedefler hastalıktan anlamlı

şekilde etkilenir Hedefe doğru istikrarsız ilerler

Bazen ulaşılamaz hedefte ısrar eder

1

Hastalık travma hedefleri geccedilersiz kılar Hedefe

odaklanmış kalamaz zamanla hedeflere eforu azalır

Hedeflerinden vazgeccedilmiş Kronik başarısızlıklar

sonucu ulaşılamaz hedeflerle muumlcadele eder

Anahtar 4= yetkin rol işlevleri kabul edilebilir 3= uygun memnuniyet verici rol fonksiyonları 2= bazı rol

fonksiyonlarında bazı problemler 1= rol performanslarında aşırı problemler

Madde Derecelendir

me Kriter

İlave

değerle

ndirici

notları

Kişisel

performa

ns

standartla

rını

karşılar

4 Yuumlksek kişisel istekler beklentiler ile tutarlı

performans seviyesini başarır

3

Standartlardaki bazı aşamalara

Becerideki limitasyonlara rağmen genellikle

beklentileri karşılayan performans seviyesine

ulaşır

2

Aşan kişisel beklentiler nedeniyle

Oumlnemli kısıtlılıklar azalmış kapasite

nedeniyle başarı ve standart sonuccedilları

arasındaki boşlukta kendinden şuumlphe ederek

devam ediyor

1

Tamamen gerccedilekccedili olmayan kişisel beklentilerin

karşılanmasında kronik zorluk

Performans standartlarının başarısının

ilerlemesinde kapasitenin temel kaybı

Sorumlul

ukları

iccedilin

zaman

organize

etme

4

Sorumluklukların hedeflerin hızlıca

suumlrduumlruumllmesinde iyi organizasyon

Değişen sorumluklarda şartlarda yaratıcı

goumlsteren kolayca esneyen rutin

Rutini oldukccedila adaptif başa ccedilıkma stratejilerini

ifade eder

3

Ccediloğu sorumlulukları hedefleri başarmada tutarlı

rutin

Sorumluluğundurum değişikliği gerektiğinde

rutini genellikle değiştirebilir

Rutini genellikle adaptif başa ccedilıkma

stratejilerini ifade eder

2

Ccediloklu sorumluluklarla değişen durumlarla

karşılaştığında rutini organize etmede temel

zorluk

Adaptif rutin gerektiğinde

hedeflerisorumlulukları ccedilok azdır

Rutinin parccedilaları uyumsuz davranışlar başarma

stratejileri iccedilerir

1

Tamamen organize olmayan kaotik rutin

Temel basit kendine bakım goumlrevleri iccedilin

rutininde organize olamama

Yeni durumları rutine adapte edememe

Rutinleri madde bağımsızlığı olumsuz başa

ccedilıkma stratejileri gibi oldukccedila uyumsuz

davranışları ifade eder

İlgilere

katılım

4

Bir ya da daha fazla ilgiyi tatminlitutkulu takip

Yeni ilgileri zevkli bulurkolayca dener

3

Makul memnuniyetle ilgilere suumlrekli katılım

Yeni ilgileri genellikle denerhoşlanır

2

İlgilere tutarsız katılım

Guumlccedilluuml ilgilere katılmak iccedilin zamanı

doldurmaenerjide bazı zorluklar

Hastalık geccedilmiş ilgilere katılımı yarıda keser

azaltır

Yeni ilgileri denemede ilgilere adapte olmada

memnun olacağı yeniuygun ilgiler bulmada

zorluk

1

İlgilere katılmada minimal katılım yok

İlgilere katılmada ccedilok az enerjizaman vardır-

enerjizaman yoktur

Hastalık travma geccedilmiş ilgilere oldukccedila

muumldahele eder katılımı engeller

Yeni ilgilere uyum sağlamaz kesinlikle

denemez

Madde Derecelendirme Kriter

İlave

değerlendi

rici notları

Tamamlanmı

ş roller

(geccedilmiş)

4

Geccedilmişinde gelişen rolleri yetkin youmlnetti

Ccediloklu rol taleplerini dengeleyebiliyordu

3

Gelişimsel olarak uygun rolleri genellikle

suumlrduumlruumlr

Ccediloklu rol taleplerini genellikle

dengeleyebiliyordu

2

Rol taleplerini dengelemekte zorlanırdı

Zorlu rol doumlnemlerine sahipti

Değişkentutarsız rol performansları vardı

Rol ccedilatışmaları vardı

1

Bir veya daha fazla temel yaşam rollerinde

oumlnemli başarısızlıklara sahip

Rol yoksunluğu vardı

Ccediloğubuumltuumln rollerinde temel zorlanmalar

vardı

Suumlrduumlruumllen

alışkanlıklar

(geccedilmiş)

4

Gelişimsel aşamaları hedefleri iccedilin oldukccedila

organize rutinleri korur

Yuumlksek tatmin edici uumlretici guumlnluumlk

programını suumlrduumlruumlr

3

Organize uumlretici guumlnluumlk programınıını

genellikle korur

Gelişimsel aşamaları hedefleri rutin

uygunluğunu genellikle korur

2

Guumlnluumlk programında tutarsızdı

Rutini gelişimsel doumlnemleramaccedilları iccedilin

yetersiz organize

Guumlnluumlk yaşamda oumlnemli organize olmadığı

doumlnemleri vardı

1

Suumlrduumlrduumlğuuml rutininde oumlnemli problemleri

vardı

Rutin paternleri gelişimsel

doumlnemlerhedefleri ile uyuşmada başarısızdı

Uygun gelişimsel doumlnemhedeflerin ilişkisi

kaotik yaşam paternlerine sahip

Etkili olmayan rutine sahip

Yaşam paterninde belirgin sapkınlıkları

vardı

Başarılmış

memnuniyet

4 Başarılar hedefler ulaşılmış geccedilmiş yaşam

tarzında yuumlksek seviye memnuniyet sağlar

Madde Derecelendirme Kriter

İlave

Değerlendi

rici Notları

(geccedilmiş)

İş dinlenme ve oyunda iyi dengeye sahipti

3

Oumlnemli hayat hedeflerini ccediloğunlukla yerine

getirir

İş dinlenme ve oyunda genellikle

dengedeydi

Yaşam tarzı genellikle eğlenceliydi

Hedeflerini genellikle korursuumlrduumlruumlr

2

Yaşam tarzı ile ilgili oumlnemli

memnuniyetsizlikleri vardır

İşte dinlenmede ve oyunda bazı

dengesizlikleri vardır

Temel başarısızlıkları başarılarını

goumllgelemişazaltmış

Temel ilgileri veya hedeflerini kaybetmiş ve

yerine koyamamış

Hedefleri yuumlzuumlnden devam eden zorlukları

vardı

1

Hastalıktravma hedefilgileri başarmada

takip etmede oumlnemli derecede

engellemişoumlnlemiş

Yaşam tarzında guumlccedilluuml başarısızlık hissi

memnuniyetsizliği vardı

Memnuniyetsizliğe oumlncuumlluumlk eden oumlnemli

başarısızlıkları vardı

İşte dinlenmede ve oyunda zayıf dengesi

vardı

Ev yaşam aktivite

şekilleri (goumlrevler)

4

Fiziksel

Bilişsel

Duygusal

Talepler fırsatlar ilgi ve

yeteneklerini

zorlaruyarır

Zamanefor uygun

zamanenerji gerektirdi

3

Fiziksel

Bilişsel

Duygusal

Talepler fırsatlar ilgi

ve yetenekleriyle

genellikle eşleşir

Zamanefor uygun

zamanenerji gerektirdi

2

Fiziksel

Bilişsel

Duygusal

Talepler fırsatlar ilgi

ve yetenekleriyle ccedilok az

eşleşir

Zamanefor uygun

zamanenerji gerektirdi

1

Fiziksel

Bilişsel

Duygusal

Talepler fırsatlar ilgi

ve yetenekleriyle

yetersiz eşleşir

Zamanefor uygun

zamanenerji gerektirdi

Temel uumlretici roller

aktivite şekilleri

(goumlrevler)

4

Fiziksel

Bilişsel

Duygusal

Talepler fırsatlar ilgi

ve yeteneklerini

zorlaruyarır

Zamanefor uygun

zamanenerji gerektirdi

3

Fiziksel

Bilişsel

Duygusal

Talepler fırsatlar ilgi

ve yetenekleriyle

genellikle eşleşir

Zamanefor uygun

zamanenerji gerektirdi

2

Fiziksel

Bilişsel

Duygusal

Talepler fırsatlar ilgi

ve yetenekleriyle ccedilok az

eşleşir

Zamanefor uygun

zamanenerji gerektirdi

1

Fiziksel

Bilişsel

Duygusal

Talepler fırsatlar ilgi

ve yetenekleriyle

yetersiz eşleşir

Zamanefor uygun

zamanenerji gerektirdi

Serbest zaman

aktivite şekilleri

(goumlrevler)

4

Fiziksel

Bilişsel

Duygusal

Talepler fırsatlar ilgi

ve yeteneklerini

zorlaruyarır

Zamanefor uygun

zamanenerji gerektirdi

3

Fiziksel

Bilişsel

Duygusal

Talepler fırsatlar ilgi

ve yetenekleriyle

genellikle eşleşir

Zamanefor uygun

zamanenerji gerektirdi

2

Fiziksel

Bilişsel

Duygusal

Talepler fırsatlar ilgi

ve yetenekleriyle ccedilok az

eşleşir

Zamanefor uygun

zamanenerji gerektirdi

1

Fiziksel

Bilişsel

Duygusal

Talepler fırsatlar ilgi

ve yetenekleriyle

yetersiz eşleşir

Zamanefor uygun

zamanenerji gerektirdi

Anahtar 4= yetkin rol işlevleri kabul edilebilir 3= uygun memnuniyet verici rol fonksiyonları 2= bazı

rol fonksiyonlarında bazı problemler 1= rol performanslarında aşırı problemler

Rol kimlik oumllccedileği (Devamı)

Madde Derecele

ndirme Kriter

İlave

değerlend

irici

notları

Ev yaşamı

sosyal grup

4

Etkileşim iccedilin fırsatlarbeklentiler optimal

fonksiyonları destekler

Duygusaluygulamalı şartlar fonksiyonu

başa ccedilıkmayı artırır

Diğerleri becerileri katkılarıccedilabaları oumlver

3

Diğerleriyle gerekli olan etkileşimişbirliği

genellikle olumlu fonksiyonları destekler

Duygusaluygulamalı iklim fonksiyonu başa

ccedilıkmayı destekler

Diğerleri becerilerikatkılarıccedilabaları bilir

2

Ccedilok azaşırı talepkar etkileşimişbirliği

fonksiyonları kısıtlar

Duygusaluygulamalı iklim fonksiyonu başa

ccedilıkmayı azaltır

Diğerleri becerilerikatkılarıccedilabaları takdir

etmez

1

Ne Etkileşim işbirliği ne de varolmayan

imkansız talepler ccedilatışmalar

Duygusaluygulamalı iklim aşırı uyumsuz

fonksiyonbaşa ccedilıkmaya katkıda bulunur

Diğerleri becerilerikatkılarıccedilabaları

goumlrmezden gelirdeğersiz bulur

Kendi becerilerinin etkisi sonucu ccedilaresiz

hisseder

Temel uumlretici

rol sosyal

grup

4

Etkileşim iccedilin fırsatlarbeklentiler optimal

fonksiyonları destekler

Duygusaluygulamalı iklim fonksiyonu başa

ccedilıkmayı artırır

Diğerleri becerileri katkılarıccedilabaları oumlver

3

Diğerleriyle gerekli olan etkileşimişbirliği

genellikle olumlu fonksiyonları destekler

Duygusaluygulamalı iklim fonksiyonu başa

ccedilıkmayı destekler

Diğerleri becerilerikatkılarıccedilabaları bilir

2

Ccedilok azaşırı talepkar etkileşimişbirliği

fonksiyonları kısıtlar

Duygusaluygulamalı iklim fonksiyonu başa

ccedilıkmayı azaltır

Diğerleri becerilerikatkılarıccedilabaları takdir

etmez

1

Ne Etkileşim işbirliği ne de varolmayan

imkansız talepler ccedilatışmalar

Duygusaluygulamalı iklim aşırı uyumsuz

fonksiyonbaşa ccedilıkmaya katkıda bulunur

Diğerleri becerilerikatkılarıccedilabaları

goumlrmezden gelirdeğersiz bulur

Kendi becerilerinin etkisi sonucu ccedilaresiz

hisseder

Serbest

zaman

sosyal grup

4

Etkileşim iccedilin fırsatlarbeklentiler optimal

fonksiyonları destekler

Duygusaluygulamalı iklim fonksiyonu başa

ccedilıkmayı artırır

Diğerleri becerileri katkılarıccedilabaları oumlver

3

Diğerleriyle gerekli olan etkileşimişbirliği

genellikle olumlu fonksiyonları destekler

Duygusaluygulamalı iklim fonksiyonu başa

ccedilıkmayı destekler

Diğerleri becerilerikatkılarıccedilabaları bilir

2

Ccedilok azaşırı talepkar etkileşimişbirliği

fonksiyonları kısıtlar

Duygusaluygulamalı iklim fonksiyonu başa

ccedilıkmayı azaltır

Diğerleri becerilerikatkılarıccedilabaları takdir

etmez

1

Ne Etkileşim işbirliği ne de varolmayan

imkansız talepler ccedilatışmalar

Duygusaluygulamalı iklim aşırı uyumsuz

fonksiyonbaşa ccedilıkmaya katkıda bulunur

Diğerleri becerilerikatkılarıccedilabaları

goumlrmezden gelirdeğersiz bulur

Kendi becerilerinin etkisi sonucu ccedilaresiz

hisseder

Anahtar 4= yetkin rol işlevleri kabul edilebilir 3= uygun memnuniyet verici rol fonksiyonları 2= bazı

rol fonksiyonlarında bazı problemler 1= rol performanslarında aşırı problemler

Rol kimlik oumllccedileği (Devamı)

Madde Derecelendirme Kriter

ilave

değerlendirici

notları

Ev yaşamı

fiziksel alan

nesneler ve

4

Tamamen ulaşılabilir

Guumlvenli ( minimal risk)

kaynaklar Tamamen oumlzel ( arzuladığı gibi)

Ccedilok rahat

Ccedilok uyarıcı anlamlı

Geniş destekleyici

Ccedilevre ve nesneler

3

Ccediloğunlukla ulaşılabilir

Genellikle guumlvenli ( orta riskler)

Yeteri kadar oumlzel

Yeteri kadar rahat

Yeteri kadar uyarıcı anlamlı

Yeteri kadar destekleyici

Ccedilevre ve nesneler

2

Biraz ulaşılabilir

Guumlvensiz ( ciddi riskler)

Biraz zorlayıcı

Biraz rahatsız

Biraz uyarıcısız anlamsız

Biraz destekleyicisiz

Ccedilevre ve nesneler

1

Ulaşılamaz

Guumlvensiz( yuumlksek riskler)

Biraz zorlayıcı

Oumlzel değil

Ccedilok rahatsız

Uyarıcısız anlamsız

Tamamen yetersiz

Ccedilevre ve nesneler

Temel uumlretici

rol fiziksel alan

nesneler ve

kaynaklar

4

Tamamen ulaşılabilir

Guumlvenli ( minimal risk)

Tamamen oumlzel ( arzuladığı gibi)

Ccedilok rahat

Ccedilok uyarıcı anlamlı

Geniş destekleyici

Ccedilevre ve nesneler

3

Ccediloğunlukla ulaşılabilir

Genellikle guumlvenli ( orta riskler)

Yeteri kadar oumlzel

Yeteri kadar rahat

Yeteri kadar uyarıcı anlamlı

Yeteri kadar destekleyici

Ccedilevre ve nesneler

2

Biraz ulaşılabilir

Guumlvensiz ( ciddi riskler)

Biraz zorlayıcı

Biraz rahatsız

Biraz uyarıcısız anlamsız

Biraz destekleyicisiz

Ccedilevre ve nesneler

1

Ulaşılamaz

Guumlvensiz( yuumlksek riskler)

Biraz zorlayıcı

Oumlzel değil

Ccedilok rahatsız

Uyarıcısız anlamsız

Tamamen yetersiz

Ccedilevre ve nesneler

Anahtar 4= yetkin rol işlevleri kabul edilebilir 3= uygun memnuniyet verici rol fonksiyonları 2= bazı

rol fonksiyonlarında bazı problemler 1= rol performanslarında aşırı problemler

Rol kimlik oumllccedileği (Devamı)

Madde Skorlama Kriter

ilave

değerlendir

ici notları

Serbest zaman

fiziksel alan

nesneler ve

kaynaklar

4

Tamamen ulaşılabilir

Guumlvenli ( minimal risk)

Tamamen oumlzel ( arzuladığı gibi)

Ccedilok rahat

Ccedilok uyarıcı anlamlı

Geniş destekleyici

Ccedilevre ve nesneler

3

Ccediloğunlukla ulaşılabilir

Genellikle guumlvenli ( orta riskler)

Yeteri kadar oumlzel

Yeteri kadar rahat

Yeteri kadar uyarıcı anlamlı

Yeteri kadar destekleyici

Ccedilevre ve nesneler

2

Biraz ulaşılabilir

Guumlvensiz ( ciddi riskler)

Anahtar 4= yetkin rol işlevleri kabul edilebilir 3= uygun memnuniyet verici rol fonksiyonları 2= bazı

rol fonksiyonlarında bazı problemler 1= rol performanslarında aşırı problemler

Biraz zorlayıcı

Biraz rahatsız

Biraz uyarıcısız anlamsız

Biraz destekleyicisiz

Ccedilevre ve nesneler

1

Ulaşılamaz

Guumlvensiz( yuumlksek riskler)

Biraz zorlayıcı

Oumlzel değil

Ccedilok rahatsız

Uyarıcısız anlamsız

Tamamen yetersiz

Ccedilevre ve nesneler

EK-5 Standart Aktivite

KARTON KUTU UumlRETİMİ

Diğer gruplarla oumlnemli mağaza zincirlerine yuumlksek kalitede karton kutu

uumlretimi ve tedariki sağlamak iccedilin karlı bir kazanccedil yarışı iccedilerisindesiniz

Mağaza zincirleri ihtiyacı olan kutular iccedilin tartışmasız ve 3 uumlretim

denemesinde en iyi performansı sağlayan grubu soumlzleşme ile oumlduumlllendirecek

titiz bir şartname hazırladı

Organize bir takım olarak iyi iş ccedilıkaracağınız youmlnuumlnde mağaza zincirleri

temsilcilerini guumlven vererek etkileme kabiliyetiniz gibi tuumlm uumlretim suumlrecinde

uumlretilen karton kutuların miktarı ve kalitesi de değerlendirmeye alınacaktır

Her bir uumlretim suumlreci sonrasında uumlrettiğiniz karton kutuların kalitesi ile

ilgili geribildirim alacaksınız

Uumlruumln şartnamesine ek olarak mağaza zincirleri yarışma ile ilgili de ekte

bazı kurallar planladılar

Karton Kutu Şartnamesi Kutular A4 boyuntunda kağıttan

yapılmalıdır

Adım 1

Her bir A4 kağıdını katlayın ve ikiye boumlluumln

Adım 2

Her bir kağıdı şekildeki gibi uzunlamasına

uumlccedile ve yanlamasına ikiye katlayın ve boumlylece

uzunlamasına katlanan parccedilalar birbirine eşit

olacaktır

Adım 3

Kağıdı iki sıra uzunlamasına katlanmış

yerinden enine doğru doumlrt parccedila kesin

Adım 4

Renkli kalemle boyayın

bull Bir renkte dikey ccedilizgiler

bull Farklı bir renkte yatay ccedilizgiler

Adım 5

Kağıdın her iki ucundaki orta boumlluumlmleri

yukarı katlayın Yan boumlluumlmleri orta boumlluumlmuumln bir dış

ve bir iccedil tarafında olacak şekilde katlayın Kutunun

her koumlşesi duumlzguumlnce katlanmış olmalıdır Ekstra

yapılan katlamalar kabul edilmez

Adım 6

Kağıdın her bir ucunu bir zımba ile

zımbalayın Zımbanın bitim yeri kutunun iccedilerisinde

olmalıdır Zımba kutunun altına paralel olmalı ve

yatay ccedilizgilerle kesişmelidir Kutuda delik ya da yırtık

olmamalı kutunun bitim yerleri duumlz ve eşit bir

şekilde uyuşmalıdır (Kabul edilebilir fark ya da

sapma miktarı 15 mm kadardır)

Karton Kutu Uumlretimi İccedilin Kurallar

1 Hakemler

Hakemler mağaza zincirleri tarafından goumlnderilmiş olup yuumlksek

şoumlhrete sahip yolsuzluğun oumltesinde kararları kesin kişilerdir

2 Boumlluumlmleri Planlama ve Uumlretim Suumlreci

Karton kutular 3 farklı uumlretim suumlrecinde uumlretilecektir Her bir uumlretim

suumlreci tam olarak 8 dakika suumlrecek ve tam zamanında başlayacaktır Birinci

uumlretim suumlreci başlamadan oumlnce 20 dk planlama suumlreniz olacaktır Birinci

uumlretim suumlrecinden sonra 15 dk daha planlama suumlreniz olacaktır İkinci

uumlretim suumlrecinden sonra son 10 dklık bir planlama suumlreniz daha olacaktır

Toplam zaman tablonuz aşağıdaki gibidir

Birinci planlama boumlluumlmuuml 20 dakika

Birinci uumlretim suumlreci 8 dakika

İkinci planlama boumlluumlmuuml 15 dakika

İkinci uumlretim suumlreci 8 dakika

Uumlccediluumlncuuml planlama suumlreci 10 dakika

Uumlccediluumlncuuml uumlretim suumlreci 8 dakika

3 Materyal ve Ekipman

Karton kutu uumlretimi iccedilin gerekli olan tuumlm ham maddeler ve

ekipmanların hakem tarafından satın alınması gerekir Aşağıdakiler alım iccedilin

uygundur

Makas her biri 3 jeton

Zımba her biri 3 jeton

Zımba teli her 100 tane 2 jeton

Cetvel her biri 1 jeton

A4 kağıdı her 10 kağıt 2 jeton

Renkli kalem her biri 2 jeton

Materyaller ve ekipmanlar sadece buumltccedile planlama oturumunda satın

alınabilir (İndirim yok) Hakem satın aldığınız hiccedilbir materyali ya da

ekipmanı geri iade alamayacaktır

4 Sermaye ve Krediler

Başlangıccedil sermayesi olarak 15 jetonunuz olacaktır Hakemden en

az 5 jeton olacak şekilde 5 jetonluk partileri ek girişim sermayesi olarak

oumlduumlnccedil alabilirsiniz Geri oumldeme oranları aşağıda belirtilen kredi

doumlnemlerine goumlre değişmektedir ve belirtilen oranlarla sabitlenmiştir

Kredi Bir uumlretim

doumlnemi

sonrasında

İki uumlretim

doumlnemi

sonrasında

Uumlccedil uumlretim

doumlnemi

sonrasında

5

jeton

6 8 10

10

jeton

12 16 20

15

Jeton

18 24 30

5 Oumldeme

Her bir uumlretim doumlneminden hemen sonra hakeme sunmak

istediğiniz karton kutuları teslim etmelisiniz ve hakemin kalite kontrol

denetiminden geccedilen her bir kutu iccedilin 5 jeton alacaksınız

6 Tahmin

Her bir uumlretim doumlneminden oumlnce o uumlretim doumlneminde uumlretmeyi

planladığınız karton kutu sayısını yazılı olarak hakeme bildirmelisiniz

Eğer mevcut uumlretim doumlnemindeki gerccedilek ccedilıktınız o doumlnem iccedilin

tahmininizle uyuşuyorsa hakem bonus puan verecektir Uumlretim doumlnemi

başlamadan oumlnce hakeme tahmininizi bildirmemenizin cezası otomatik

olarak 20 jetondur

7 Geri bildirim

Her bir uumlretim doumlneminden sonra hakemden performansınız ile

ilgili geri bildirim alacaksınız

8 Uumlretim Doumlneminden Oumlnce Ham Maddelerin Durumu

Bir uumlretim doumlnemine başlamadan oumlnce kullanılacak kağıt

herhangi bir şekilde yırtık kesik katlanmış ya da işaretlenmiş olmamalı

her bir uumlretim doumlnemine işlem goumlrmemiş A4 kağıtları ile başlanmalıdır

Bir oumlnceki uumlretim doumlneminden kalan işlem goumlrmuumlş herhangi bir kağıt

hurdaya ayrılmalıdır Eğer hurda materyaller herhangi bir şekilde tekrar

kullanılırsa otomatik olarak 20 jeton ceza uygulanacaktır

EK-6 Ccedilalışma Performansı Değerlendirmesi

Bireysel Ccedilalışma Performansı (1- problemli performans 2- goumlzlem gerektiren performans 3- kabul edilebilir performans 4- duumlzguumln

performans)

Bağlamsal Performans-kişilerarası

1 2 3 4

1- Girişkenlik

2- Geri bildirimleri kabul etme ve duumlzeltme

3- Diğerleriyle işbirliği

4- Etkili iletişim

Bağlamsal Performans-kurumsal

1 2 3 4

1- Sorumluluk goumlsterme

2- Muumlşteri odaklı olma

3- Yaratıcı olma

4- Zorlu iş goumlrevlerini uumlstlenme

Uyumlandırılmış Performans

1 2 3 4

1- Esneklik goumlsterme( stresle başa ccedilıkma zorlu durumlarla baş etme)

2- Zorlu problemlere yaratıcı ccediloumlzuumlmler uumlretme

Goumlrev Performansı

1 2 3 4

1- İşin kalitesi

2- İşi planlama ve organize etme

3- Sonuccedil odaklı olma

4- Oumlncelikleri belirleme

5- Verimli ccedilalışma

3- İş bilgisini guumlncel tutma

4- İş becerilerini guumlncel tutma

5- Beklenmedik iş durumlarıyla başa ccedilıkma

6- Gerekli olan iş hedeflerini ayarlamak

Zarar Verici İş Davranışı

1 2 3 4

1- Aşırı olumsuzluk goumlsterme( şikayet etme problemleri buumlyuumltme)

2- Kuruma zarar verecek şeyler yapma( kurallara uymama gizli bilgileri saklamama)

3- Ccedilalışma arkadaşlarına zarar verecek şeyler yapma( işi diğerlerine yuumlkleme tartışma)

4- Bilerek hata yapma

9 OumlZGECcedilMİŞ

Ceren DAVUTOĞLU 26081992 tarihinde Erzurumrsquoda doğdu 2014 yılında

Hacettepe Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Fakuumlltesi Ergoterapi Boumlluumlmuumlnden mezun

oldu 2015 yılında Hacettepe Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Fakuumlltesi Ergoterapi

Boumlluumlmuumlnde yuumlksek lisansa başladı 2016 yılından itibaren Hacettepe Uumlniversitesinde

araştırma goumlrevlisi olarak ccedilalışmaktadır İlgi alanları mesleki rehabilitasyon koginitif

rehabilitasyon geriatri toplum temelli rehabilitasyon

iii

iv

v

vi

TEŞEKKUumlR

Ergoterapi alanına duyduğu ilgi ve bu alana olan sayısız katkıları ile mesleğimi

kazanmamı sağlayan tez ccedilalışmamın planlanmasında ve suumlrduumlruumllmesinde kıymetli

zaman ve bilgisi ile beni destekleyen Sayın Hocam Prof Dr Huumllya KAYIHANrsquoa

Ergoterapiyi benimsediği mesleğini severek yaptığı ve ne zaman ihtiyacım

olsa bilgi ve deneyimlerini guumlleryuumlzuuml eşliğinde benimle paylaştığı iccedilin Sayın Hocam

Dr Sinem SALAR ve iccediltenliğiyle bilgi ve deneyimlerini benimle paylaşıp yol goumlsteren

Sayın Hocam Yrd Doccedil Dr Serkan PEKCcedilETİNrsquoe

Eğitim hayatım boyunca bilgilerini benimle paylaşan ve beni destekleyen

değerli hocalarım Prof Dr Mine UYANIK Prof Dr Esra AKI Prof Dr Gonca

BUMİN Prof Dr Gamze EKİCİ Doccedil Dr Ccediliğdem OumlKSUumlZ Doccedil Dr Semin AKEL

Doccedil Dr Meral HURİ ve Yrd Doccedil Dr Onur ALTUNTAŞrsquoa

Hem tez ccedilalışmam boyunca hem de ccedilalışma hayatımda ergoterapi ile ilgili fikir

paylaşımları yapabildiğim ve her zaman beni destekleyen sevgili meslektaşlarım ve

canım arkadaşlarım Zeynep CcedilORAKCI Dilara OumlZOĞLU Ege TEMİZKAN ve Sayın

hocam Orkun Tahir ARANrsquoa

Eğitim ve tez ccedilalışmam boyunca daima yanımda olan sevgili arkadaşlarım

Zeynep CcedilELİK Sinem KARS ve Oumlzge Buket CESİMrsquoe

Ben sana soumlylemiştim demeden her zaman koşulsuz sevgisi ve deneyimleriyle

beni destekleyen kahramanım Ali Haydar Guumlnhan KOCcedil koşulsuz sevginin kaynağı

olan ve ışığı ile ailemize yol goumlsteren meleğim Birten KOCcedil bilmişliğiyle beni bazen

kızdıran ama her zaman varlığıyla beni mutlu eden ve hayatımı guumlzelleştiren kuumlccediluumlk

prensim Oumlnder KOCcedil her zaman her durumda yanımda olan canım halam Zeynep

KOCcedil anneannem Dilber TEKİN ve dedem Yusuf TEKİNrsquoe

Hayatıma girdiği guumlnden beri her konuda beni destekleyen ve kendimi

geliştirmemi sağlayan canım eşim Mehmet DAVUTOĞLUrsquona

Hayata insanlara ve kendime olan bakış accedilımı değiştirdiği ve herkesin biricik

olduğunu goumlrmemi sağladığı iccedilin değerli mesleğim ERGOTERAPİrsquoye ve mesleğini

severek yapan herkese

Sonsuz teşekkuumlrlerhellip

vii

OumlZET

DAVUTOĞLU C Engelli Bireylerde Mesleki Rehabilitasyonun Ccedilalışma

Performansına Etkisi Hacettepe Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml

Ergoterapi Programı Yuumlksek Lisans Tezi Ankara 2018 Bu ccedilalışma engelli

bireylerin aktivite kimliği aktivite yeterliliği ve aktivite performansında yaşadıkları

problemleri geliştirmeye youmlnelik duumlzenlenen ergoterapi programının ccedilalışma

performansına olan etkisini değerlendirmek amacıyla planlandı Ccedilalışmaya Hacettepe

Uumlniversitesi Mesleki Rehabilitasyon Merkezirsquo ne başvuran 20 birey dahil edildi

Bireylere yapılandırılmış goumlruumlşme youmlntemi ile Anamnez formu Kanada Aktivite

Performans Oumllccediluumlmuuml (KAPOuml) Aktivite Performans Hikayesi Goumlruumlşmesi (OPHI-II)

uygulandı Bireylerin ccedilalışma performansları yapılandırılmış bir aktivite uumlzerinden

goumlzlemlenerek değerlendirildi Ergoterapi temelli uygulama 7 hafta suumlreyle her seans

120 dakika olmak uumlzere haftada 1 guumln grup muumldahalesi olarak uygulandı Grup

muumldahalesi sonrası engelli bireyler tekrar aynı oumllccedilekler yardımıyla değerlendirilerek

sonuccedilları karşılaştırıldı Grup muumldahalesini takip eden 3 ay iccedilerisinde işe giren

bireylere bireysel muumldahale uygulanıp değerlendirmeler işyerinde tekrar edildi

Ccedilalışmamızın sonucunda KAPOuml OPHI-II ccedilalışma performansı oumllccediluumlmlerinde

muumldahale oumlncesi ve sonrası arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmadı

(plt001) Takip eden 3 ay iccedilerisinde 15 kişiye ulaşılabilmiş ve bunların 8rsquoinin işe

girdiği tespit edildi İşe giren bireylerin problem yaşadıkları alanlar sorulup bunlara

youmlnelik muumldahaleden (danışmanlık aktivite uyumlandırılması ergonomik duumlzenleme

suumlruumlcuuml rehabilitasyonu vb) sonra KAPOumlrsquo de belirttikleri problemlerin geliştirmek

istedikleri alanlara youmlnelik olduğu goumlruumlluumlp OPHI-II sonuccedillarında istatistiksel olarak

anlamlı bulundu (plt001) ve ccedilalışma performanslarında da bir problem goumlruumllmedi

Engelli bireylerde ergoterapi temelli mesleki rehabilitasyon uygulaması bireylerin

ccedilalışma performansı aktivite kimliği ve aktivite yeterliliği alanlarında gelişme

sağlamaktadır Engelli bireylerde ergoterapi temelli mesleki rehabilitasyonun yaşam

kalitesi guumlnluumlk yaşam motivasyon gibi diğer alanlara olan etkisini inceleyen ve iş yeri

muumldahalelerini iccedileren uygulamalara ihtiyaccedil vardır

Anahtar kelimeler Ergoterapi Mesleki Rehabilitasyon Ccedilalışma Performansı Engelli

Kişiler

viii

ABSTRACT

DAVUTOĞLU C The Impact of Vocational Rehabilitation on Work Performance

in Persons with Disabilities Hacettepe University Institute of Health Sciences

Occupational Therapy Program Master Thesis Ankara 2018 This study was

planned to evaluate the effect of the occupational therapy program designed to enhance

the problems of people with disabilities in their occupational identity occupational

competence and occupational performance 20 People who have applied to Hacettepe

University Vocational Rehabilitation Center were included in the study A configured

interview method was practiced to the individuals by using the form of medical record

Canadian Occupational Performance Measurement (COPM) the Occpational

Performance History Interview about the occupational performance (OPHI-II) Individual

work performance was observed and assessed with a structured activity Practice based

occupational therapy (OT) had been practiced 120 minutes per session for once a week

over 7 weeks as group intervention After the group intervention people with disabilities

were evaluated again with same assesments and the results were compared Within 3

months of group intervention individual intervention was applied to the people who

entered a job and the evaluations were repeated at the workplace As a result of our study

there was a statistically significant difference between before and after intervention in

COPM OPHI-II the measures of work performance (plt001) 15 people could be reached

within the following 3 months and it was determined that 8 of them were entered a job

The individuals who entered the job were asked about areas they experienced problems

After the intervention (consultancy activity adaptation ergonomic arrangement driver

rehabilitation etc) in these problems it was seen that the problems they stated in the

COPM are intended for the areas they want to develop Statistical significant was found

in the results of OPHI-II (plt001) and it was not seen any problems about work

performance Vocational rehabilitation based on OT in people with disabilities provides

an improvement in areas of work performance occupational identity and occupational

competence of individuals There is a need for interventions include workplace

intervention and analyze the effect of vocational rehabilitation based on OT in other areas

such as quaility of life daily living motivation

Keywords Occupational Therapy Vocational Rehabilitation Work Performance

Disabled Persons

ix

İCcedilİNDEKİLER

Sayfa

ONAY SAYFASI iii

YAYIMLAMA VE FİKRİ MUumlLKİYET HAKLARI BEYANI iv

ETİK BEYAN v

TEŞEKKUumlR vi

OumlZET vii

ABSTRACT viii

İCcedilİNDEKİLER ix

SİMGELER ve KISALTMALAR xii

ŞEKİLLER xiii

TABLOLAR xiv

1 GİRİŞ 1

2 GENEL BİLGİLER 4

21 İşin Tanımı ndash İş Nedir 4

22 Engelli Bireyler İccedilin Ccedilalışmanın Oumlnemi 4

23 Motivasyon ve Ccedilalışma İlişkisi 5

24 İnsan Rol ve Aktiviteleri 6

25 İş ile İlgili Yasal Duumlzenlemeler 7

251 Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuuml (ILO) 7

252 Uumllkemizde Engelli Bireylere İlişkin Yasal Duumlzenlemeler 8

26 Rehabilitasyon ve Mesleki Rehabilitasyon 9

27 Ergoterapide Mesleki Rehabilitasyon Tarihccedilesi 10

271 Paradigma Oumlncesi 10

272 Aktivite Paradigması 11

273 Kriz 11

274 Paradigma Evresi 12

28 Mesleki Rehabilitasyon ve Ergoterapi 14

29 Ergoterapinin Mesleki Rehabilitasyonda Kullandığı Teorik Ccedilerccedileve

ve Modeller

15

291 Kazanımsal Referans Ccedilerccedilevesi 16

x

292 Analitik Referans Ccedilerccedilevesi 16

293 Gelişimsel Referans Ccedilerccedilevesi 17

294 Kanada Aktivite Performans Modeli (KAPM) 18

295 İnsan Aktivite Rol Modeli (MOHO) 19

210 Ccedilalışma Performansı 21

211 Mesleki Rehabilitasyonda Ergoterapi Değerlendirmeleri 24

212 Mesleki Rehabilitasyonda Ergoterapi Muumldahaleleri 25

3BİREYLER ve YOumlNTEM 28

31 Bireyler 28

32Youmlntem 29

321 Verilerin Toplanması 29

33Değerlendirme 30

331 Sosyodemografik Bilgiler 30

332 Aktivite Performansı Değerlendirmesi 30

333 Ccedilalışma Performansı Değerlendirmesi 31

334 Aktivite Performansı Hikayesi Goumlruumlşmesi 31

34 Grup Muumldahalesi 32

341 Grup Youmlnetimi İccedilin Benimsenen 7 Adım 32

342 Muumldahale Programı 33

35 İstatiksel Analiz 37

4 BULGULAR 39

41 Sosyo-Demografik Oumlzellikler 39

42 Bireylerin Aktivite Performanlarının ve Kişisel Hedeflerinin

Değerlendirilmesine Ait Bulgular

40

43 Aktivite Performans Hikayesi Goumlruumlşmesirsquone (OPHI-II) Ait Bulgular 42

44 Ccedilalışma Performansına Ait Bulgular 44

45 İşe Giren ve İşe Girmeyen Bireylerin Değerlendirmelerinin

Karşılaştırılması

47

46 İşe Giren Bireylere Ait Bulgular 48

5 TARTIŞMA 62

6 SONUCcedil ve OumlNERİLER 73

7 KAYNAKLAR 75

xi

8 EKLER 86

EK-1 Etik Kurul

EK-2 Anamnez

EK-3 Kanada Aktivite Performans Oumllccediluumlmuuml

EK-4 Aktivite Performans Hikayesi Goumlruumlşmesi

EK-5 Standart Aktivite

EK-6 Ccedilalışma Performansı Değerlendirmesi

9 OumlZGECcedilMİŞ

xii

SİMGELER ve KISALTMALAR

AOTA Amerikan Ergoterapi Derneği

EKPSS Engelli Kamu Personel Seccedilme Sınavı

ILO Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuuml

KAPM Kanada Aktivite Performans Modeli

KAPOuml Kanada Aktivite Performans Oumllccediluumlmuuml

MOHO İnsan Aktivite Rol Modeli

OPHI-II Aktivite Performans Hikayesi Goumlruumlşmesi-II

OT Occupational Therapy

xiii

ŞEKİLLER

Şekil Sayfa

21 Mesleki rehabilitasyonda aktivite odaklı yaklaşım 15

31 Mesleki rehabilitasyon merkezi 28

32 Suumlruumlcuuml Simuumllasyonu ve Vienna Test Sistemi 29

33 Akış Şeması 29

34 Kutu uumlretimi aktivitesi 31

35 İşe giren bireylerde muumldahale şeması 37

xiv

TABLOLAR

Tablo Sayfa

21 Bireysel ccedilalışma performansı buluşsal referans ccedilerccedilevesi 23

41 Katılımcılarn demografik oumlzellikleri 39

42 Katılımcıların ccedilalışma deneyimi 40

43 Katılımcıların muumldahale oumlncesi ve sonrası KAPOuml ortalama ve

standart sapmaları

41

44 Muumldahale oumlncesi ve sonrası KAPOuml karşılaştırması 41

45 Muumldahale oumlncesi ve sonrası OPHI-II karşılaştırması 42

46 Muumldahale oumlncesi ve sonrası OPHI-II alt başlık maddelerinden

alınan puanların karşılaştırılması

43

47 Muumldahale oumlncesi ve sonrası ccedilalışma performansı alt başlık

puanlarının karşılaştırılması

44

48 Muumldahale oumlncesi ve sonrası ccedilalışma performansı alt başlık

maddelerinden alınan puanların karşılaştırılması

45

49 İşe giren ve işe girmeyen katılımcıların muumldahale oumlncesi ve

sonrası aktivite performans puanlarının karşılaştırılması

47

410 İşe giren ve girmeyen katılımcıların muumldahale oumlncesi ve sonrası

OPHI-II performans alanlarından alınan puanların

karşılaştırılması

47

411 İşe giren ve girmeyen katılımcıların muumldahale oumlncesi ve sonrası

ccedilalışma performans alanlarından alınan puanların

karşılaştırılması

48

412 İşe giren katılımcılara ait demografik oumlzellikler 49

413 İşe giren bireylerde OPHI-II alt başlıklarının ve maddelerinin

muumldahale oumlncesi muumldahale sonrası ve takip verilerinin

karşılaştırılması

50

414 İşe giren bireylerde OPHI-II alt başlıklarının ve maddelerinin

muumldahale oumlncesi muumldahale sonrası ve takip verilerinin ikili

karşılaştırmaları

52

1

1 GİRİŞ

Ccedilalışma kişinin oumlzsaygı sosyal statuumlsuuml ve toplumsal katılıma etkisi ile birlikte

maddi getirisi ve aileye olan faydası accedilısından oumlnemli bir aktivitedir (1) İnsanlar

genellikle kendilerini sahip oldukları iş ile tanıtırlar Bir işe sahip olmak yaşamdan

tatmin olma durumunu ortaya koymaktadır Bireylerin kendileri iccedilin uygun olan işi

bulmaları her zaman ccedilok kolay olmamaktadır Durum boumlyle iken uygun iş bulma

konusunda engelli bireylerde bu tablo daha da zorlaşmaktadır (2)

Tuumlrkiyersquode ve duumlnyada engelli bireylerin istihdam edilme oranları oldukccedila

duumlşuumlk olup guumlncelliğini koruyan bir sorundur (3) Tuumlrkiye İstatistik Kurumu 2010

istatistiklerine goumlre uumllkemizdeki engelli bireylerin 857rsquosi işguumlcuumlne dahil değildir

(4) Tuumlrkiyersquode engelli bireylerin istihdamına youmlnelik pozitif ayrımcılık ilkesi

benimsenmiş ancak beklenen sonuccedillara ulaşılamamıştır (5)

Yapılan araştırmalar ccedilocukluk ccedilağında edinilen engele sahip genccedil

yetişkinlerin fonksiyonel kayıp ağrı yorgunluk ve inaktif yaşam tarzı gibi sağlıkla

ilişkili problemler yaşadığını ve birccediloğunun ccedilalışma barınma ve yakın ilişkiler

kurmaya katılımlarında kısıtlandıklarını goumlstermektedir (2) Nitelikli bir ccedilalışma

hayatı işe youmlnelik becerilerin eğitiminden sonra başlamaktadır Lise sonrası bireylerin

toplum iccedilerisindeki roluuml oumlğrencilik roluumlnden yetişkinlik rollerine doğru değişmektedir

(6) Bu rollerdeki değişiklik bir geccediliş suumlrecini goumlstermektedir

Geccediliş suumlreci erken ccedilocukluktan ergenliğe ergenlikten yetişkinliğe geccediliş olarak

tanımlanmaktadır Amerikan Ergoterapi Derneği (AOTA) geccediliş suumlrecini lsquobir

ccedilevreden diğerine bir fonksiyon seviyesinden diğerine bir yaşam aşamasından

diğerine bir programdan diğerine geccediliş yapmak iccedilin hazırlanmak veya bunları

kolaylaştırmak iccedilin koordine edilen eylemleri iccedilerirrsquo şeklinde tanımlamaktadır (7)

Bireyler liseden sonra uumlniversiteye ya da işe devam edebilmekte sonuccedilta toplum

iccedilerisindeki rolleri değişmektedir Engelli bireyler bu suumlreccedilte birccedilok zorlukla karşı

karşıya kalmaktadır (6) Bu zorluklar kendi istek ihtiyaccedil ve değerlerinin farkında

olamama kısıtlı iş ve toplumsal katılım zayıf yaşam becerileri olup yetişkinlik

rollerinin başarılı bir şekilde yerine getirilmesini engellemektedir Engelli bireylerin

ihtiyaccedillarını belirlemeye youmlnelik yapılan ccedilalışmalarda iş becerileri yaşam becerileri

yardımcı teknoloji kullanımı ccedilevresel modifikasyonlar ile bu popuumllasyonun yaşam

2

kalitelerinin ve okul sonrası durumlarının olumlu youmlnde etkilendiğini goumlstermektedir

(8) Ergoterapi yaşam becerileri eğitimi ve ccedilevresel adapstasyonlar ile bu hedeflere

katkı sağlamaktadır Rehabilitasyonun genel amacı bireylerin geccediliş suumlreccedillerini başarılı

bir şekilde yerine getirmelerini sonrasında kazanılan anlamlı rolleri uygun şekilde

suumlrduumlrmelerini ve toplumsal katılımlarını sağlamaktır Topluma tam katılım ve

yetişkinlik rollerinin yerine getirilmesi iccedilin yaşam kalitesi başarılı olma hissi

bağımsızlık iş sahibi olma oumlnemli bir yere sahiptir (5)

Birccedilok araştırma engel goumlzetmeksizin engelli bireylerin tuumlm yaşamlarında

oumlnyargı ve dışlanmaya maruz kaldıklarını goumlstermektedir (910) Engelli bireyler hem

istihdam oumlncesi yeterli eğitim ve deneyim fırsatından yoksun kalmakta hem de

işyerinde olumsuz tutumlarla karşı karşıya kalmaktadırlar İşverenlerin engelli

istihdamına youmlnelik goumlruumlşlerinin belirtildiği bir ccedilalışmada sırasıyla lsquosektoumlre uygun

engelli bulamama vasıflı engelli bulamama İŞKURrsquoun işe uygun engelli adayı

goumlndermemesirsquo gibi sorunlar belirtilmiştir (3) Aynı ccedilalışmada engelli bireyin işyerine

olumsuz etkileri arasında iş kazası riskinin yuumlksek olması ve iletişim guumlccedilluumlğuuml en ccedilok

sorun belirtilen alanlar olmuşlardır Yapılan ccedilalışmalarda engelli bireylerin

istihdamında karşılaşılan guumlccedilluumlkler istihdama hazırlama iş arama işe girme ve

istihdam sırasındaki sorunlar olarak belirlenmiştir (11)

Tuumlrkiye de engelli bireylerin mesleki eğitimlerine ilişkin olarak yapılan

araştırmalar grup ve bireysel ccedilalışmalara ihtiyaccedil duyulduğu belirtmektedir (12)

Bireylerin istihdam edildikten sonra da sorunlar yaşayabileceği ve buna youmlnelik

ccedilalışmaların yetersiz olduğu ifade edilmiştir (11) AOTA ergoterapiyi lsquo ev okul işyeri

toplum ve diğer alanlardaki rollerinde birey ya da grupların katılımlarını sağlamak

iccedilin guumlnluumlk yaşam aktivitelerinin terapoumltik kullanımırsquo olarak tanımlamaktadır Bunu

yaparken ergoterapi rol goumlrev ve aktivite performansına odaklanmaktadır Aktivite

performansı kişiler onların aktiviteleri ve yaşam-iş-serbest zaman ccedilevresi arasında

var olan bir suumlreccedil ilişkisinin sonucu olarak tanımlanmaktadır Bireyin aktivite

performansı bu komponentler arasındaki denge ile oluşmaktadır Mesleki

rehabilitasyonda ergoterapinin roluuml de bu komponenetlere youmlnelik yapılan

muumldahaleler ve değerlendirmelerle ortaya ccedilıkmaktadır (67)

3

Uumllkemizde mesleki rehabilitasyon uygulamalarının yetersizliği ve bu konuda

yapılan araştırmaların sayısının ccedilok az oluşu nedeniyle ergoterapiye oumlzel yaklaşımlarla

mesleki rehabilitasyonun etkisini goumlsterecek ccedilalışmalara ihtiyaccedil duyulmaktadır (6-8)

Ccedilalışmamız aktivite yeterliliği ve aktivite kimliği problemlerinin geliştrilmeye

ccedilalışıldığı Ergoterapi programının ccedilalışma performansına olan etkisini değerlendirmek

iccedilin planlanmıştır

CcedilALIŞMANIN HİPOTEZİ

Engelli bireylerde mesleki rehabilitasyonun ccedilalışma performansına etkisi

yoktur

4

2GENEL BİLGİLER

21 İşin Tanımı ndash İş Nedir

Soumlzluumlk tanımına goumlre iş bir sonuca ulaşmak iccedilin fiziksel veya mental ccedilaba

gerektiren aktivitelerdir (13) Yirminci yuumlzyılın sonlarında İngilterersquode yapılan

ccedilalışmalar ccedilalışmanın sağlık ve iyi olma hali iccedilin gerekli olduğuna dair bilimsel

kanıtlar sunup uumlcretli istihdamın yararlarını aramaktan ziyade yararlı ve uumlretken

olmanın getirileri uumlzerine durmuştur (1) Waddell ve Burton (14) lsquoccedilalışmarsquo terimini

uumlcretli veya uumlcretsiz faaliyetlere harcanan ccedilaba lsquoistihdamrsquo terimini ise finansal getirisi

olan faaliyetlerde bulunmak olarak tanımlamışlardır ve topluma tam katılımı

kolaylaştırmak oumlnemli psikososyal ihtiyaccedilları karşılamak ve bireysel kimlik

toplumsal roller ve sosyal statuuml iccedilin yeterli ekonomik kaynaklar accedilısından işin yararlı

etkilerini destekleyen kapsamlı kanıtlar bulmuşlardır Dame Carol Black (15) ise

istihdamın avantajlarını şoumlyle oumlzetlemiştir ldquoCcediloğu insan iccedilin yapılan paralı iş oumlzdeğer

ve saygınlık kazanma aile kurma kimlik oluşturma ve toplum iccedilinde yer alma ve

dolayısıyla para kazanma ile sosyal katılımın ve kendini gerccedilekleştirmenin oumlnemli bir

belirleyicisidirrdquo Genel nuumlfus iccedilin kanıtlanan bu durum fiziksel veya zihinsel

bozukluklardan dolayı dezavantajlı olan bireyler iccedilin de doğrudur Engelli bireylerin

işsizliği duumlnya ccedilapında buumlyuumlyen sosyal bir problemdir Bu bilgiler ışığında bakıma

muhtaccedil grupların işe hazır olma ccedilalışmaya devam edebilme ya da işsiz kalmaları

halinde yeni bir iş bulmaları iccedilin bu kişilere istihdam ile ilgili destek verilmesi

gerekliliği ortaya ccedilıkmaktadır (15-18)

22 Engelli Bireyler İccedilin Ccedilalışmanın Oumlnemi

Bireyler guumlnluumlk yaşam serbest zaman ve uumlretici aktivitelerle var olan

varlıklardır (19) Ccedilalışma sağlıklı bireyler iccedilin olduğu kadar engelli bireyler iccedilin de

oumlnemlidir Ccedilalışmak refah oumlz değer ve oumlz kimlik sağlamaya yardımcı bir kavram

olarak insan varoluşunun merkezinde yer almaktadır Kielhofnerrsquoa goumlre (20) ccedilalışmak

faydalı veya sanatsal nesneler fikirler bilgi paylaşımı ve korunması gibi uumlruumlnlerin

geliştirilmesi iccedilin temel oluşturur Bu nedenle ccedilalışmak bireyin uumlretkenliğini

geliştirmesini ve ccedilalışan roluuml kazanmasını sağlar

5

Ccedilalışma hayatının iccedilerisinde olup iş kazası geccediliren birccedilok bireyin ccedilalışan rolleri

bozulmaktadır Bu bireylerin ccedilalışan rollerine yuumlkledikleri anlamın değişmesine

neden olabilmektedir Mental problemleri olan bireylerle yapılan bir ccedilalışmada

bireylerin ccedilalışan roluuml gibi değerli sosyal rol ve aktivitelerinin eksikliğinin

yaşamlarında buumlyuumlk engel olarak goumlrduumlkleri bulunmuştur (2122) Toplumsal

dışlanma ile birlikte bireylerde aidiyet duygusunun gelişmemesine ve yabancılaşma

hissine sebep olmuştur Kronik kas iskelet ağrısı bulunan bireylerde işe geri doumlnuumlşuuml

motive eden faktoumlrlerin araştırıldığı bir ccedilalışmada hem ccedilalışan hem de ccedilalışmayan

bireyler iccedilin anlamlı bulunan ccedilalışmanın kendisinin motive edici bir faktoumlr olduğu

goumlruumllmuumlştuumlr (23) Johansson ve Tham (21) yaptıkları bir ccedilalışmada kafa travması

geccedilirmiş bireylerin yetkinliklerinin ve ccedilalışan kimliklerinin tehdit edildiğini

algıladıklarını goumlrmuumlşlerdir Aynı zamanda bu bireylerin ccedilalışma hayatına geri

doumlnmek iccedilin yoğun muumlcadele ettiklerini ve işe geri doumlnuumlşlerinin başarılarının kanıtı

olduğunu accedilıklamışlardır

Yapılan ccedilalışmalar yaralanma sonrası bireylerin işe geri doumlnmelerinin zor

olduğunu goumlstermiştir Ccediluumlnkuuml yaralanmalara ek olarak bireyler travma sonrası stres

bozukluğu ve depresyon gibi problemlerle de karşı karşıya kalmaktadır Bu

bozuklukların semptomu olan iccedilgoumlruuml eksikliği yaralanma geccediliren bireylerin algılarını

yeteneklerini ve ccedilalışma performanslarını da olumsuz youmlnde etkilemektedir (24-26)

23 Motivasyon ve Ccedilalışma İlişkisi

Vroom (27) mesleki davranışı anlamak iccedilin lsquobeklenti ve değere bağlı

motivasyon teorisinirsquo (expectancy valency theory of motivation) geliştirmiştir

Motivasyonu bireyin alternatif bir eylem planı arasında yaptığı seccedilimleri anlamak iccedilin

accedilıklayıcı bir yapı olarak kavramsallaştırmıştır Bireyin tercihinin her olası eylemle

ilgili motivasyona bağlı olduğunu belirtmiştir Değerlik (valence) ise bir sonuccediltan elde

edilebilecek ve beklenen memnuniyeti ifade etmektedir (27) Oumlrneğin bireyin iş

yerinde terfi etmesi olumlu ve olumsuz sonuccedil doğurabilmektedir Sosyal statuumlsuumlnuumln

artması olumlu iken daha fazla iş yuumlkuumlnuumln olması olumsuz bir sonuccedil olacaktır

Buradaki değerlik kavramı bireyin olumlu bir sonuccedil elde etme şansına sahip

olduklarını duumlşuumlnduumlkleri ya da inandıklarını hissettiklerinde aktiviteyi daha motive bir

şekilde gerccedilekleştirdiklerini goumlstermektedir (28) Bununla birlikte ccedilevresel olaylar

6

inanccedilları ya da bireyle ilgili bir durumun anlamını değiştirebilecekleri oumllccediluumlde davranışı

etkileyebilir Vroomun (27) teorisi ile Banduranın (29) oumlz yeterlilik inanccedilları teorisi

arasında bir benzerlik vardır Her ikisi de bir davranış kaynağı olarak iccedilsel

motivasyonu savunur Bandura oumlz yeterlilik beklentilerinin motivasyon uumlzerinde daha

guumlccedilluuml etkilere sahip olduğunu ve sonuccedil beklentilerinin oumlz yeterlilik inanccedillarından

bağımsız olarak motivasyona katkıda bulunduğunu ileri suumlrmuumlştuumlr (28) Ccedilalışmalar

gerccedilek yeteneklerden bağımsız bir oumlz yeterlilik inancının azim performans ve uygun

stratejilerin seccedilimini oumlngoumlrduumlğuumlnuuml belgelemiştir (29)

Ccedilalışmalar motivasyon ile aktivite arasında ilişki olduğunu goumlstermiştir

(3031) Aktivite bilimi (occupation science) aktivitelere katılmak iccedilin motivasyon

gibi işlevsellik unsurlarının buumltuumlnleyici bir bileşen olduğunu incelemiş ve oumlz yeterlilik

inancının bireyin aktivitelere katılma motivasyonunu etkilediğini goumlstermiştir (20)

24 İnsan Rol ve Aktiviteleri

İnsan rol goumlrev ve aktivitelerinin incelenmesi ergoterapinin temeli olarak

goumlruumllmektedir Ergoterapinin oumlncuumlsuuml olan Adolp Meyer aktivitenin insan hayatındaki

roluumlne ilişkin ana varsayımlardan birini şoumlyle accedilıklamıştır insanoğlunun bir

organizma olarak kendini gerccedilek duumlnyada ve gerccedileklikte kendi doğasıyla ve

doğallıyla harmonik olarak yaşayarak davranarak ve kullanarak kendini aktif olarak

var etmesidir Bu da bireyin buumltuumln organlarına en uumlst duumlzeyde işlevsellik kazandırır

(31)

Aktivite ergoterapistler tarafından mesleğin temel alanını tanımlamak iccedilin

kullanılır (32) Aktiviteler insanların zaman iccedilinde yaşamlarını suumlrduumlrebilmeleri ve

yaşamlarını anlamlandırmalarını sağlamak iccedilin yaşamları boyunca gerccedilekleştirdikleri

faaliyetler olarak tanımlanabilir (7) Ayrıca aktivitelerin zihinsel yetenekleri becerileri

iccedilerdiğini ve goumlzlemlenebilir bir fiziksel boyuta sahip olabileceği veya olmayabileceği

belirtilmektedir Aktivite aynı zamanda insanların yaratıcı uumlretken ve eğlenceli

arayışlara gerek duydukları temel bir ihtiyaccedil olarak kabul edilmektedir (33) Bu ilgi

alanları bireylerin bu alanlara katılımıyla gelişir Katılımın bağlamsal zamansal

psikolojik sosyal sembolik kuumlltuumlrel etnik ve manevi boyutları da bulunmaktadır

Yerxa (34) bir bireyin sağlık duumlzeyinin bireyin aktivitesinin uyarlanabilir

niteliklerine bağlı olduğunu belirtmekte bu da aktivitelere katılımın bireyin biyolojik

7

psikolojik ve sosyal refahı iccedilin gerekli olduğunu goumlstermektedir Aktiviteye katılım

kas-iskelet sistemi ve kardiyorespiratuar fonksiyonlar gibi bireylerin biyolojik

işlevlerini olumlu youmlnde etkileyebilir Duyusal yoksunluk deneyleri beyin duumlnya ile

etkileşim yoluyla bilgi akışını almazsa noumlrolojik duumlzensizliğin meydana geldiğini

ortaya koymaktadır (19)

Psikolojik olarak bireyler oumlz onaylama ve oumlzguumlven gibi iccedilsel olarak motive

edici oumlzellikleri olan aktivitelerle uğraşırlar Aktivitenin kendisinin bir oumlduumll olması

gibi dış oumlduumlller de (parasal statuuml vb) vardır Bununla birlikte dışsal oumlduumlller

aktiviteleri seccedilmek iccedilin birincil neden değildir Daha ziyade aktivite guumlduumlsuuml faaliyette

bulunmaya ve bir ustalık derecesini gerccedilekleştirmeye youmlnelik biyolojik ve kuumlltuumlrel

temelli arzulardan doğar (19) Bireyler suumlrekli olarak aktivitenin bir parccedilası olarak

amaca youmlnelik faaliyetlerde bulunurlar (32) Bu amaca youmlnelik faaliyetlerde hedefe

ulaşmak iccedilin bireyin aktif katılımının olması gerekir Ergoterapistler bu yaşam

aktivitelerini uumlretici kendine bakım ve serbest zaman olarak kategorileştirip organize

ederler (7)

25 İş ile İlgili Yasal Duumlzenlemeler

251 Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuuml (ILO)

Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuuml (ILO) oumlzguumlrluumlk hakkaniyet guumlvenlik ve insanlık

onuruna uygun koşullarda iyi ve uumlretken bir iş elde etmek iccedilin engelliler de dahil olmak

uumlzere kadın ve erkeklere youmlnelik fırsatları sağlamaya youmlnelik bir Birleşmiş Milletler

ajansıdır Temel hedefleri işyerinde hakların desteklenmesi iyi iş fırsatlarının teşvik

edilmesi sosyal korumanın geliştirilmesi ve iş ile ilgili sorunların ele alınmasında iş

birliğini guumlccedillendirmektir (35-39)

ILO eşit fırsat eşit muamele kaynaştırma ve toplum katılımı ilkelerine

dayanarak engelli bireyler iccedilin lsquouygun işrsquo (decent work)rsquoin teşvik edilmesinde uzun

zamandır katkı vermektedir Ayrımcılık meseleleri insan haklarına aykırı bir durum

olarak goumlruumllmeye başlandığı iccedilin ayrımcılık yapmama ilkesini giderek daha fazla

vurgulamaktadır (3536)

Engellilik temelinde ayrımcılığı yasaklayan ve engelli bireylerin uygun iş

hakkına youmlnelik temel ILO belgeleri 1983 tarihli Mesleki Rehabilitasyon ve İstihdam

8

(Engelli Bireyler) hakkında ki 159 sayılı ILO soumlzleşmesi ve beraberindeki 168 sayılı

Tavsiye Kararı 80 uumllke tarafından Haziran 2008rsquo de onaylanmıştır (37)

Bu kapsamda Tuumlrkiye de ILOrsquonun soumlzleşmelerinden 59rsquounu onaylamış ve

55rsquoini yuumlruumlrluumlğe sokmuştur Yukarıda bahsedilen 159 sayılı soumlzleşmede uumllkemiz

tarafından onaylanmıştır (38)

252 Uumllkemizde Engelli Bireylere İlişkin Yasal Duumlzenlemeler

Birleşmiş Milletlerin 2000 yılında goumlruumlşmeye başladığı lsquoEngellilerin

Haklarına İlişkin Soumlzleşmersquo 2006rsquoda kabul goumlrmuumlştuumlr Bu soumlzleşme 30 Mart 2007rsquode

Tuumlrkiye tarafından da imzalanmıştır Bu soumlzleşme ile beraber engelli bireylerin

haklarına youmlnelik daha kapsamlı politikalar yuumlruumltuumllmeye başlanmış olup bunların

arasında engelli bireylerin istihdamı da ele alınmıştır (38)

Bu kapsamda anayasamızda engelli bireylerin hakları 5378 sayılı Oumlzuumlrluumller

Kanununda tanımlanmış ve korunmaya ccedilalışılmıştır (40)

Bu kanuna goumlre engelli bireyin tanımı ve oumlzellikleri şu şekilde belirtilmiştir

-Doğuştan veya sonradan herhangi bir sebeple fiziksel zihinsel duyusal ruhsal ve

sosyal becerilerini ccedileşitli derecelerde kaybetmesi nedenleri ile toplumsal duumlzene uyum

sağlama ve guumlnluumlk gereksinimlerini karşılamada guumlccedilluumlkleri olan

-Korunma bakım rehabilitasyon destek ve danışmanlık gibi hizmetlere ihtiyaccedil duyan

kişilerdir

5378 Sayılı Kanunrsquoun amaccedillarının arasında engelli bireylerin istihdamı da yer

almakta ve bu kanunun ccedileşitli maddelerinde işlenmektedir Buna oumlrnek teşkil eden

3maddede ldquoengellilerin topluma tam ve etkin katılımlarının sağlanmasırdquo ifadesi yer

almaktadır (40)

Engel tuumlrlerinin dikkate alınarak iş analizlerinin yapılması bu analizler

doğrultusunda uygun eğitim programlarının ve mesleki rehabilitasyon

uygulamalarının geliştirilmesine 12 maddede yer verilmiştir Kanunun 13

maddesinde de engelli bireylerin yetenekleri doğrultusunda eğitilmesi toplum ve

kendileri iccedilin verimli hale gelebilmeleri amacıyla mesleki rehabilitasyon

hizmetlerinden yararlanmalarının esas olduğu ifade edilmiştir Geccedilmişe bakıldığında

engelli bireylerin istihdamının oumlnuumlndeki en buumlyuumlk eksikliğin eğitim olduğu accedilıktır

Boumlylece engelli bireylerin kendi becerilerine uygun iş alanlarına yerleştirilmeleri

9

accedilısından buumlyuumlk yol kat edilecek ve suumlrduumlruumllebilirlik konusunda da katkı

sağlayacaktır Suumlrduumlruumllebilir istihdam ile engelli bireylerin toplumsal katılımları

artacak ve toplumsal etiketleme de bir miktar azalacaktır (41-43)

Bu maddeleri takiben 14 madde de istihdam accedilısından politikaların

belirlenmesi işe alınma suumlreci yasal işlemler engelli haklarının korunması pozitif

ayrımcılığın goumlzetilmesi mesleki edinim ve korumalı işyerlerinde istihdam gibi

hususlar ccedilalışılmıştır (4044)

Engelli bireylerin devlet memuru olarak işe yerleştirilmeleri Devlet Personel

Başkanlığı tarafından yapılmakta ve işccedili olarak yerleştirilmeleri ise Tuumlrkiye İş Kurumu

tarafından yapılmaktadır Her iki durumda da 50 ve uumlzeri ccedilalışanı olan işyerleri en az

3 oranında engelli birey ccedilalıştırmakla yuumlkuumlmluumlduumlr (404445)

Karar Sayısı 20145780 olan lsquoEngelli Kamu personel Seccedilme Sınavı ve

Engellilerin Devlet Memurluğuna Alınmaları Hakkında Youmlnetmelikrsquo Ccedilalışma ve

Sosyal Bakanlığının 201325290 sayılı yazısının 657 Devlet Memurları Kanunun 53

uumlncuuml maddesine goumlre Bakanlar Kurulu tarafından yuumlruumlrluumlğe konmuştur

Bu karar kapsamında Engelli Kamu Personel Seccedilme Sınavı (EKPSS)

Ortaoumlğretim oumln lisans ve lisans mezunu engellilerin engel grupları ve eğitim

durumlarına goumlre yapılan ve sonuccedilları devlet memurluğu ile kamu kurum ve

kuruluşlarının işccedili kadrolarına alınmalarında kullanılan merkezi sınav ve kura

youmlntemidir

Ayrıca bu kararın 16 maddesinde lsquoiş yerlerinin engellilerin ccedilalışma şartlarına

goumlre duumlzenlenmesirsquo de yer almaktadır Bu madde ile bireylerin işe uyumlarının

artırılacağı oumlngoumlruumllmektedir (46)

26 Rehabilitasyon ve Mesleki Rehabilitasyon

Rehabilitasyon teriminin geniş bir anlamı bulunmaktadır Tuumlrkiye Cumhuriyeti

5378 sayılı kanunun 3 maddesinde rehabilitasyon lsquoHerhangi bir nedenle oluşan

engelin etkilerini muumlmkuumln olan en az duumlzeye indirmeyi ve engellinin hayatını bağımsız

bir şekilde suumlrduumlrebilmesini sağlamayı amaccedillayan fiziksel sosyal zihinsel ve mesleki

beceriler geliştirmeye youmlnelik hizmetlerrsquo şeklinde tanımlanmıştır (40) Mesleki

rehabilitasyon ise rehabilitasyon hizmetlerinin istihdam (ya da diğer gelir getiren

aktiviteler) ile ilişkili olan suumlrecidir (47) Mesleki rehabilitasyon suumlrecinin 3 youmlnuumlnuuml

10

dezavantajlı bireylerin istihdam duumlnyasına hazırlanması mevcut olan işinde bireylerin

desteklenmesi-işin suumlrduumlruumllebilirliğinin arttırılması ve mevcut durumda işsiz olan ya

da sağlık durumu nedeniyle işten uzaklaşmış olan dezavantajlı bireyler iccedilin yeni iş

olanakları oluşturmaktır (1)

27 Ergoterapide Mesleki Rehabilitasyon Tarihccedilesi

Ergoterapi aktiviteler aracılığı ile sağlığı destekleyen bir bilim dalıdır

Uumlretkenlik aktiviteleri de ergoterapinin temel olarak ccedilalıştığı aktivite performans

alanlarından biridir İyileşme ve ccedilalışma arasında buumlyuumlk bir uyum bulunmaktadır

Ergoterapi ccedilalışmanın terapoumltik olarak kullanımı ile sağlık alanında ki yerini

guumlccedillendirmiştir Ccedilalışma ile ilgili iki temel varsayımı kabul etmiştir ustalaşmak-

kendini gerccedilekleştirmek iccedilin bir insan ihtiyacıdır ve insan doğası aktiviteye dayanır

Harvey-Kreftingrsquoin (48) belirttiğine goumlre ergoterapide ccedilalışma kavramının gelişim

suumlreci Shannon Kielhofner ve Burke tarafından 4 basamakta ele alınmıştır Bu

suumlreccediller paradigma oumlncesi aktivite paradigması kriz ve paradigma evresidir (48)

271 Paradigma Oumlncesi

Mesleğin koumlkenlerinin dayandığı yılları ifade etmektedir Tarihccedililer 18-19

uncu yuumlzyıllarda gerccedilekleşen ahlaki tedavi hareketi sırasında ergoterapinin ortaya

ccedilıktığında hem fikirlerdir Bu tedavi hareketinde tarımsal aktiviteler rekreasyon ev

işleri ile mental problemi olan bireyler tedavi edilmişlerdir Ccedilalışmak tıbbi reccedilete gibi

ilk kayıtlı uygulama olarak burada kullanılmıştır (49-51)

Duumlzenlilik ve bedensel hareket ccedilalışmanın iki terapoumltik youmlnuumlnuuml

oluşturmaktadır Ccedilalışmanın amacı hastanın semptomlarına odaklanmasını oumlnlemek

ve dikkatini verebileceği alışkanlıklar kazandırmaktır Ccedilalışma istihdam olarak

tanımlanmak yerine mevcut ihtiyaccedillarını tamamlamak olarak goumlruumllmuumlştuumlr ve bu

duumlşuumlnce ccedilalışmanın terapoumltik kullanımını artırmıştır (51)

Bu suumlreccedilte ccedilalışmanın terapoumltik olarak diğer bir kullanımı ise koumlrler iccedilin

hazırlanan atoumllyelerde olmuştur Atoumllyelerde Braille alfabesi kullanılarak muumlzik el

11

sanatları ve iş ile ilgili aktiviteler yaptırılarak kilim sepet gibi uumlruumlnler elde edilmiştir

Bağımsız ekonomiye sahip olmaktansa yaşamlarına değer katmalarını sağlamak

amacıyla yapılmıştır (50)

Oumlzet olarak ccedilalışma bu suumlreccedilte rekreasyon ve guumlnluumlk goumlrevlerde dahil olmak

uumlzere bozulmuş davranışı duumlzeltmek iccedilin kullanılmıştır Ergoterapi toplumla

buumltuumlnleşmeyi sağlamadaki yerini bu suumlreccedille beraber ortaya koymuştur Ancak bundan

sonra 19 uncu yuumlzyılın sonlarına kadar ccedilalışmanın terapoumltik kullanımı kaybolmuştur

(48)

272 Aktivite Paradigması

Harvey-Kreftingrsquoin (48) belirttiğine goumlre aktivite paradigması Tracy Slagle

Major ve Barton gibi oumlnde gelen ergoterapistlerin aktiviteyi baz alarak ahlaki tedavi

hareketini şekillendirmeleri ile ortaya ccedilıkmıştır Ccedilalışmanın hastalıkları olumlu youmlnde

etkilediği goumlruumlşuuml ile tedavi yaklaşımlarında baskın olarak kullanımı bu seviyede

olmuştur Ccedilalışmak para kazanmak yerine bir iccedilguumlduuml olarak tanımlanmıştır Ccediluumlnkuuml

uumlretmenin insanın doğası olduğu kabul edilmiştir (48)

Birinci duumlnya savaşında yaralı askerlerle yatak başı aktiviteleri yapılmıştır

Buna ccedilalışma kuumlrleri denilmiştir El sanatları terapinin amacı olmuştur Terapide

hastaların becerileri ve ilgileri dikkate alınmış ve onlara uygun mesleki eğitim

verilmiştir Mesleki eğitimlerin amacı yaralı askerleri bir mesleğe geri doumlnduumlrebilmek

olmuştur Bu suumlreccedilte ccedilalışmak bir anlam değer olarak goumlruumllmuumlş hedef olmamıştır

(4951)

273 Kriz

1950rsquolerin başlarında aktivite paradigması hem tıp profesoumlrleri hem de

ergoterapistler tarafından ele alınmıştır Tıp alanı hastalığa karşı daha bilimsel bir

yaklaşım benimserken ergoterapide bilimsel bir gerekccedilenin bulunmaması

eleştirilmiştir Gelişmekte olan tıbbi model indirgemeci yaklaşıma dayanmıştır

İndirgemecilik anlamayı derinleştirmek iccedilin fenomeni daha kuumlccediluumlk değişkenlere

ayırmak anlamına gelmektedir İnsan performansı biyolojik ve fizyolojik bir madde

olarak goumlruumllmeye başlanmıştır Bu goumlruumlşuuml kabul eden terapistler iccedilin insanın aktivite

doğası akıl-beden birliği gibi daha geniş kavram karşısında yetersiz kalmıştır (52)

12

Ccedilalışmanın değişen tanımında fenomenler parccedilalara indirgenmeye

başlanmıştır İccedilguumlduuml olarak goumlruumllen uumlretkenlik istihdam olarak ele alınmaya

başlanmıştır Harvey-Kreftingrsquoin (48) belirttiğine goumlre Gordon ve Wellerson hastanın

değer ve ilgisini iccedilermeyen modellerin kullanımının ergoterapi mesleğinde buumlyuumlk

eksiklik olduğunu saptamışlardır

İndirgemeciliğin etkisi arttıkccedila ve mesleğe lsquotam bir bilimrsquo olması iccedilin uumlzerine

duumlşuumllduumlkccedile aktivite paradigması yeterince tanımlanamamıştır Harvey-Kreftingrsquoin

(48) belirttiğine goumlre Mosey terapistlerin engelli bireyleri meşgul etmenin onlara iyi

geldiği gibi basit ccedilalışma prensiplerinden rahatsız olduklarını goumlzlemlemiştir Bu

rahatsızlık sonunda diğer disiplinlerden fikir oumlduumlnccedil alıp adapte etmeye dolayısıyla

kendi iccedil işleyiş paradigmasının yuumlkselişine sebep olmuştur (48)

274 Paradigma Evresi

İccedil işleyiş paradigmasının kabuluuml ile kriz evresi sona ermiştir Kısaca belirtmek

gerekirse bu paradigma akıl ve bedenin iccedil fonksiyonlarının incelenmesine ve

değiştirilmesine dayanıyordu Aktivite paradigması boyunca kabul edilen buumltuumlnsel

ilkeler savunma mekanizmaları ve duyu buumltuumlnleme gibi daha dar daha kesin

kavramlara indirgenmiştir (53)

Bu paradigma noumlrolojik kinezyolojik ve psikodinamik yaklaşımlardan alınan

birtakım fikirler iccedileriyordu En oumlnemlisi mesleğe ihtiyaccedil duyduğu bilimsel temeli

sağlamış oldu İccedil işleyiş paradigmasının hakim olduğu kriz evresinde ccedilalışmanın ve

terapoumltik kullanımının yeni tanımı gelişti Ccedilalışmanın tanımı istihdam meslek

becerileri ve uumlcret kavramlarını iccedileriyordu İstihdam tedavinin odak noktası haline

gelmeye başlamıştı Aktivite paradigmasının merkezinde yer alan iccedilsel uumlreticilik ve

aktivite dengesi artık ccedilalışmanın terapoumltik kullanımında ccedilok oumlnemli değildi

İndirgemeciliğin etkileri ccedilalışma motivasyonu bilişsel beceriler kuumlltuumlrel etkiler gibi

analiz edildiğinde ortaya ccedilıkıyordu Bu ccedilalışmanın değerlendirilmesinde ve

enduumlstriyel terapide daha oumlzel yaklaşımların ortaya ccedilıkmasını sağlamıştır (48)

Aktivite paradigmasında değerlendirme ağırlıklı olarak meslek oumlncesi

becerilerle ilişkiliydi ve ccedilalışmaya hazırlığı değerlendirmek iccedilin guumlnluumlk yaşam

aktivitelerini veya el sanatlarını kullanıyorlardı İccedil işleyiş paradigmasında terapistler

13

iş değerlendirme programları oluşturmaya ve belirli işleri değerlendiren iş oumlrnekleri

geliştirmeye başladılar (54)

Harvey-Kreftingrsquoin (48) belirttiğine goumlre 1957 yılında Eleanor Clarke Slagle

ve Wegg ccedilalışmanın değerlendirmesinde daha bilimsel olmak iccedilin ccedilağrıda bulunmuş

ve Cromwell meslek oumlncesi değerlendirme prensiplerini ve terapistin roluumlnuuml

tanımlamıştır Meslek oumlncesi değerlendirme bataryalarının guumlvenilirliği uumlzerine

ccedilalışmalar yapılmıştır raporların resmileştirilmesi ve değerlendirilen becerilerin

Mesleki Uumlnvanlar Soumlzluumlğuumlnde ki iş becerileriyle eşleştirilmesi iccedilin girişimlerde

bulunulmuştur (55)

Mesleki rehabilitasyon ccedilalışmalarına eşlik eden değerlendirme suumlrecini

duumlzenleyen mevzuatın yuumlruumlrluumlğe konmasıyla ergoterapistlerin ccedilalışmanın

değerlendirilmesine dahil olduğu desteklenmiştir Mevzuat ve finansman

politikalarında ki bu değişiklikler diğer profesyoneller iccedilin de ccedilekici ve kazanccedillı bir

hal almasına rağmen değerlendiricilerin ccediloğunu ergoterapistler oluşturmuştur (5657)

İccedil işleyiş paradigması sırasında ergoterapistlerin diğer bir oumlzelleştikleri alan ise

enduumlstri terapisi olmuştur Hastanede yatan hastalar iccedilin geccedilici istihdam fikriyle ortaya

ccedilıkan bu durum mevcut kurumsal hizmetleri kullanarak işe hazır olmayı

değerlendirmeyi ve beceri eğitimi vermeyi iccedilermiştir Enduumlstri terapisinde aktivite

kronik hastalarda hastanın bireysel tedavisinden iş değerlendirilmesine ve iş eğitimine

geccedilmesini sağlayan bir suumlreccedil olarak ele alınmıştır (4858)

Bu doumlnemde iş terapisi şeklinde geliştirilen programların gerccedilek iş ve

değerlendirilmesinden farklı olduğu tanımlanmıştır Terapistler daha ccedilok program

yuumlruumltmekten sorumlu olmuşlardır (48)

Araştırmalar yapılan değerlendirmeleri desteklemek uumlzerine olmuştur ve

pratiğin teorik temeline odaklanılmıştır AOTA 1980 yılında durum beyanında

ergoterapistlerin bu alanda yaptıklarını 8 basamakta toplamıştır Ama bazı terapistler

bu beyanın kendilerini limitlediğini belirtmişlerdir Bunun uumlzerine insan

performansına ya da aktivitesine dayanan daha genel bir yaklaşım benimsenmiştir Bu

yaklaşımda iccedilsel bir yetkinlik ve ustalaşmaya odaklanılmıştır Reillyrsquonin aktivite

davranış modeli bu genel yaklaşımın temelidir Model iccedil işleyiş paradigmasının

yetersizliğine youmlnelik geliştirilmiştir ve geleneksel prensiplere anlamlı ve amaccedillı

aktivite tanımına doumlnmeye teşvik etmiştir Buna istinaden Kielhofner ccedilalışmayı uumlcret

14

dışındaki uumlretici aktivitenin buumltuumln biccedilimleri ve aktiviteyi de başlıca yaşam roluuml olarak

tanımlamıştır (58-62) Reed ve Sanderson (61) ergoterapi ve mesleki terapi arasındaki

ayrımı ergoterapistler insanların uumlretici aktivitelere katılımı iccedilin gerekli olan

becerileriyle ilgilidirler şeklinde yapmışlardır Araştırmacılar iş ile ilgili olmasa da

uumlretici aktiviteler oumlnemlidir ve ergoterapistler dar ve sığ bir role sahip iş

değerlendiricileri pazar analistleri ya da firma youmlneticileri değillerdir onlar

terapistlerdir şeklinde vurgu yapmışlardır (4855)

28 Mesleki Rehabilitasyon Ve Ergoterapi

Mesleki rehabilitasyon farklı insan grupları iccedilerisinde farklı anlamlara sahip

olduğu iccedilin genel bir tanımını yapmak oldukccedila zordur Genel halkın yanı sıra

sağlıkccedilılar politikacılar sağlık profesyonelleri her biri kendi terimleri ve hizmet

amaccedilları doğrultusunda mesleki rehabilitasyonu tanımlamışlardır (6364)

Buumlyuumlk Britanya Ccedilalışma ve Emeklilik boumlluumlmuumlnuumln tanımına goumlre mesleki

rehabilitasyon bireylerin yaralanma hastalık sonrası ccedilalışmaya devam etmelerinin

oumlnuumlndeki engelleri aşmak iccedilin bir suumlreccediltir Bu suumlreccedil bireyi işvereni ya da diğer kişileri

işyerinde destekleme mesleki rehabilitasyon hizmetlerine ulaşmayı sağlama suumlreci

duumlzenleme şeklinde ilerler Buna ek olarak iş edinme işe geri doumlnme ya da işi

suumlrduumlrmek iccedilin bir sağlık problemi olan ya da engeli olan bireye geniş ccedilaplı muumldahale

programının uygulanmasını iccedilerir (65)

Ergoterapinin eğitim iccedileriği bu alanlara ait geniş bilgi ve beceri edinimini

kapsar Ergoterapi bu alana aktivite odaklı olarak yaklaşır Mesleki rehabilitasyona

aktivite odaklı yaklaşımda Ergoterapi temel olarak 5 alandaki bilgisini kullanır (66)

Aktivite odaklı yaklaşım aşağıda şema olarak verilmiştir (Şekil 21 Mesleki

rehabilitasyonda aktivite odaklı yaklaşım)

15

Şekil 21 Mesleki rehabilitasyonda aktivite odaklı yaklaşım

229 Ergoterapinin Mesleki Rehabilitasyonda Kullandığı Teorik

Ccedilerccedileve ve Modeller

Ccedilalışmayla ilişkili davranışlarla ilgilenen mesleklerdeki araştırmacılar pratik

uygulama iccedilin kavramsal ccedilerccedilevenin gerekliliği uumlzerine durmuşlardır Ancak ccedilalışma

hakkında ki teorik goumlruumlşlerin ccedileşitliliği iş programlarının geliştirilmesinde zorluklara

sebep olmuşlardır Mesleki danışmanlık mesleki değerlendirme ve ergoterapi

alanlarında teorik bakış accedilılarını kategorilere ayırarak ve pratikteki uygulamaları

accedilıklayarak bu ccedileşitliliğin ele alınması iccedilin girişimlerde bulunulmuştur (67-69)

Mesleki değerlendiriciler iccedilin Pruitt (69) iş değerlendirme verilerinin

yorumlanmasını etkileyen oumlğrenme teorisi mesleki gelişim ve psikoanalitik teoriden

bahsetmiştir Ergoterapide pratiğe youmln veren teorilerle ilgili ccedileşitli sistemler

geliştirilmiştir Creightonrsquoın (67) belirttiğine goumlre bunlara oumlrnek olarak genel sistem

teorisine dayanan Clarkrsquoın lsquoaktivite aracılığıyla insan gelişimi modelirsquo Moseyrsquoin uumlccedil

referans ccedilerccedilevesi ve Kielhofnerrsquoın lsquogelecek paradigmasırsquo verilebilir Moseyrsquoin uumlccedil

referans ccedilerccedilevesi (kazanımsal analitik gelişimsel) mesleki değerlendirme ve

muumldahale planlama aşamalarında diğer uygulama sistemlerine goumlre daha net yorumlar

yapılabilmesine olanak sağlamaktadır Her bir referans ccedilerccedilevesi insanı ve ccedilevreyi

16

fonksiyon ve disfonksiyonu değerlendirme araccedil gereccedillerini benzersiz bir şekilde

tanımlamaktadır (677071)

291 Kazanımsal Referans Ccedilerccedilevesi

Toplumda bireyin fonksiyon goumlsterebilmesi iccedilin gerekli olan beceri ve

davranışları tanımlar Bu beceri ve davranışlar gelişimle ilişkili değildir Bu ccedilerccedileve

iccedilin beceri beceridir Becerinin yokluğuna ya da neden yok olduğuna odaklanmak

yerine mevcut olan becerilerle bireyi kabul eder Tedavide bireyin ccedilevredeki

performansını arttırmaya ve ccedilevredeki değişikliklere odaklanır Mesleki

değerlendirmedeki en eski yaklaşımlardan biri kazanımsal referans ccedilerccedilevesidir (72)

Ccediluumlnkuuml somut ve farklı becerilere ve şimdiki performansa odaklanır Bunu baz alan

programlardan birisi kişisel oumlzellik yaklaşımıdır 1960rsquolarda Ergoterapi literatuumlruumlnuumln

ccediloğunluğu bu yaklaşımı iccedilermektedir (71) Dakiklik hız goumlreve verilen dikkat

işbirliği gibi başarılı istihdamı sağlayan fonksiyonların değerlendirilmesinde

kullanılan beceri kontrol listeleri ve iş oumlrnekleri iccedilin bu programlar kullanılır Bazı

programlarda ise değerlendirme uygun işe yerleştirme iccedilin yorumlamada kullanılır

Diğer programlarda ise yapılandırılmış bir iş başında bireylerin uygulama becerileri

geliştirilmeye ccedilalışılır (62737475)

Bu referans ccedilerccedilevesini temel alan diğer bir programda 1970rsquolerde

tanımlanmıştır (7677) Bu program işle ilgili tedavi ve değerlendirme iccedilin oumlğrenme

teorisini uygulamıştır Bireylerin işe girmesini veya suumlrduumlrmesini engelleyen

davranışlar tanımlanır ve değerlendirilir Değişim koşullandırma ile desteklenmiştir

(pekiştirme ekonomik durumu oumln plana ccedilıkartma) (77)

Bu programlarda şimdiki davranışlara odaklanılması ve gelişim aşamalarına ya

da becerilerine odaklanılmaması kazanımsal referans ccedilerccedilevesinin oumlzelliklerindendir

(67)

292 Analitik Referans Ccedilerccedilevesi

Bireyin bilişsel emosyonel ve sosyal fonksiyonlarına odaklanır Disfonksiyon

kişinin iccedilguumlduumlleri ihtiyaccedilları ilkel duumlrtuumlleri kendi değer sistemi veya ccedilevresi

arasındaki bilinccedilsiz ccedilatışmalardan kaynaklanan mantıksız davranış olarak tanımlanır

(72) Değerlendirme bireyin hikayesi davranışı ve soumlzsuumlz iletişimini keşfederek

17

bilinccedildışı ccedilatışmaların tanımlanması suumlrecidir Tedavi bilinccedilsiz davranışları

bilinccedillendirmek uumlzerine tasarlanır boumlylece birey davranışının ne anlama geldiğini fark

eder ve kontrol edebilmeyi oumlğrenir Ergoterapide tamamen analitik referans

ccedilerccedilevesine dayalı bir yaklaşım programı bulunmamaktadır Boumlyle bir programın

geliştirilebileceği duumlşuumlnuumllebilir (67) Bu ccedilerccedileve ele alındığında bireyden lsquoanlamlı

aktivitelere katıldığı zaman iş performansıyla ilgili olan ccedilatışmalarını tanımlamasırsquo

istenilerek değerlendirilebilir Ccedileşitli mesleklerin ihtiyaccedil duyulan ve tatmin eden

alanlarının (psikoanalitik oumlzellikleri) belirlenmesiyle bireylerin aktivite seccedilimlerine

yardımcı olunabilir (7375)

Fidler (78) tarafından şizofrenili bireylerde sosyal bilimler ve oumlğrenme

teorisinin prensiplerine dayanan psikoanalitik nitelikleri olan aktivite odaklı bir

ergoterapi programı tanımlanmıştır Bu program gazete yayımlanması hastane

odasının suumlslenmesi gibi iş ile ilgili aktivitelerin bireylerin duumlşuumlnceleri hisleri

davranışları ile bunların uumlretici fonksiyonlar uumlzerine olan etkisinin yapılandırılmasını

sağlamıştır

293 Gelişimsel Referans Ccedilerccedilevesi

Bireyin ilerlemesinin ccedileşitli fonksiyonlardaki ccedileşitli gelişimsel basamaklara

bağlı olduğunu accedilıklar Her aşamada bireyin davranış ya da becerilerinin o alandaki

geccedilmiş ve gelecek deneyimlere goumlre farklılık goumlsterebileceğini belirtir (7475)

Gelişimsel referans ccedilerccedilevesine akılcı bir yaklaşım her bir fonksiyon alanının her bir

aşamada belirli bir olgunlaşma seviyesini temsil eden bir merdiven olarak

goumlruumllmesidir Gelişimsel değerlendirme bireyin mevcut gelişimsel sırasını tanımlar

(70) Terapist değerlendirmede bireyin en ilkel goumlsterdiği fonksiyon seviyesinden

tedaviye başlar Terapi birbirleriyle ilişkili olan becerilerde ustalaşarak kademeli

olarak ilerlemesini sağlar Tedavinin amacı bireyin kronolojik yaşına uygun gelişimsel

seviyeye gelene kadar ya da başka gelişimin muumlmkuumln olmadığı seviyeye gelene kadar

bireyi buumltuumln evrelerde desteklemektir (6772) Ergoterapi yaklaşımlarında Mosey (72)

fiziksel disfonksiyonu ve aktivite davranışını gelişimsel olarak sınıflandırmıştır

Aktivite davranışı youmlnelimi lsquooyun deneyimleri ccedilalışma davranışının oumln koşuludur

aktivite seccedilimi gelişimsel bir suumlreccediltir bireyler hayatları boyunca bir dizi rol uumlstlenirler

ve bu beceriler birbirleriyle ilişkili olup karmaşık becerileri ortaya ccedilıkarırlarrsquo

18

prensiplerini iccedilerir (7677) Ergoterapidersquoki işle ilgili değerlendirme bataryalarından

birccediloğu da aktivite davranış youmlnelimini benimseyerek oluşturulmuştur (67)

Teorik ccedilerccedileveler uygulamaların alt yapısını oluştururlar klinik karar verme

ve yorumlama becerilerini desteklerler Ccedilerccedilevelerdeki kavramlar bir durumun daha

net anlaşılması ve accedilıklanması iccedilin kullanılır muumldahalelerin gerekccedilelendirilmesini

sağlarlar (73)

Teorik ccedilerccedileveler birccedilok disiplinin dahil olduğu mesleki rehabilitasyonda

meslek profesyonellerinin uygulamalarını net bir şekilde ortaya koyabilmeleri

accedilısından oldukccedila oumlnemlidir Bu nedenle ergoterapistler Ergoterapi uygulamalarının

diğer uygulamalardan farkını ortaya koymak ve etkisini goumlstermek amacıyla referans

ccedilerccedilevelerini kullanırlar (6779)

Mesleki rehabilitasyonda kullanılan ccedilerccedilevelerinin ccedileşitliliğine rağmen

Ergoterapi modelleri birccedilok uygulayıcının da aşina olduğu iş aktivitesini daha iyi

anlamak iccedilin iyi bir başlangıccedil noktası sunmaktadır Ergoterapinin mesleki

rehabilitasyonda başarıyla kullandığı modeller arasında Kanada Aktivite Performans

Modeli (KAPM) ve İnsan Aktivite Rol Modeli (MOHO) yer almaktadır (658081)

294 Kanada Aktivite Performans Modeli

En iyi bilinen modeller arasında yer alıp uumlccedil ana bileşenden oluşmaktadır

Bunlar kişi ccedilevre ve aktivitedir Model bu uumlccedil bileşenin birbirleriyle etkileşimde

olduğunu ve aktivite performansını ortaya ccedilıkardığını kabul eder Aktivite performansı

dinamik bir suumlreccediltir ve kişi-ccedilevre-aktivite arasındaki ilişkiye goumlre değişir Bu

değişiklikler ayrıca tuumlm yaşam boyunca her guumln meydana gelir

Aktivite birey ve kuumlltuumlr tarafından anlamlı bulunan değerli olan ve

duumlzenlenen guumlnluumlk yaşamdaki goumlrevleri ifade etmektedir Aktivite kendine bakım

hayattan zevk alma (serbest zaman) ve topluma sosyal ve ekonomik olarak katkı

vermeyi (uumlretkenlik) iccedileren bireylerin kendilerini meşgul ettikleri her şeydir (80)

Mesleki rehabilitasyonda KAPMrsquonin kullanımında odak nokta uumlretkenliktir

Uumlretkenlik yaşam boyu devam eden oyundan okul oumldevlerine oradan da ccedilalışmaya

doğru giden ev idaresi ve ebebeynlik gibi goumlnuumllluumlluumlk işlerini de kapsayan bir

aktivitedir Bu ccedilerccedilevede ccedilalışan=kişirsquodir Burada bireyin ccedilalışan kimliğine sahip

olması oldukccedila oumlnemlidir Bireyi etkileyen pek ccedilok faktoumlr bulunmaktadır (fiziksel

19

durum bilişsel durum ruhsal durum vb) Kişinin maneviyatı dikkat edilen diğer bir

komponenttir Maneviyat lsquokişinin oumlzuumlrsquo olarak tanımlanıp bireyi biricik kılar Bir diğer

tanımıysa bizim iccedilin neyin oumlnemli ya da anlamlı olduğunu anlamamızı ve bunu nasıl

ifade edeceğimizi goumlsteren komponenttir Kişiliğimiz belirli aktivitelere ya da

mesleklere youmlnelmemizi sağlayan guumlduuml motivasyon ve maneviyatımızın birer

ifadesidir Maneviyat seccedilimlerimizi nasıl ifade ettiğimiz konusunda bize yol

goumlsterdiği iccedilin kariyer tercihlerimizi de etkileyebilir Maneviyat bir oumlz-belirleme ve

kişisel kontrol kaynağı olduğu iccedilin ccedilalışmamıza kattığımız değeri ve ondan aldığımız

anlamı etkileyebilir (658283)

Bireylerin aktivitelerini ve hikayelerini dinlemek terapiste birey iccedilin neyin

oumlnemli ve anlamlı olduğunu anlamasına yardım eder KAPM direk olarak iccedilermese de

kişisel faktoumlrler oumlz guumlven benlik saygısı motivasyon emosyonel durum gibi

değerlerin mesleki rehabilitasyon suumlreci boyunca goumlz oumlnuumlnde bulundurulması gerekir

(1)

KAPM aktiviteleri kendine bakım serbest zaman ve uumlreticilik olarak ayırır

Fakat bunun aktiviteleri oldukccedila basite indirgediği ve bu alanların sınırlarının net

olarak ccedilizilemediğini goumlz oumlnuumlnde bulundurmalıyız Mesleki rehabilitasyonda

kullanımında aktivite=iş olarak goumlruumllmektedir Terapistler bireyin performans

sergilediği işleri işin doğasını işin gerekliliklerini ve bileşenlerini tanımlarlar

Aktivite analizinin kullanımı kişi-iş uyumunu anlamak iccedilin terapiste yardımcı olur

(6580)

Aktivite performansı fiziksel kuumlltuumlrel sosyal kurumsal oumlzellikleri olan

ccedilevrede meydana gelir Mesleki rehabilitasyonda kullanımında ccedilevre=işyeri olarak

goumlruumllmektedir Bireyin performansını destekleyen ya da engelleyen ccedilevresel

faktoumlrlerin tanımlanması oumlnemlidir Bireyin iş performansını sergilediği insanlı ve

insansız ccedilevrenin değerlendirilip kişiye uygun hale getirilmesi ile aktivite

performansının arttırılması sağlanır (80)

295 İnsan Aktivite Rol Modeli (MOHO)

Ergoterapistlerin Mesleki rehabilitasyonda kullandıkları diğer bir modelse

MOHOrsquodur MOHO ccedilalışma davranışını anlamamız iccedilin bireyin uumlccedil oumlzelliğinden

bahsetmiştir Bunlar irade alışkanlıklar ve performans kapasitesidir İrade bireyin

20

deneyim ve tercihlerini etkileyen bir bileşendir Alışkanlıklar bireyin aktivitelerini

rutin ve alışkanlıklarıyla nasıl organize ettiğini tanımlar Performans kapasite bir

aktiviteyi yuumlruumltmede bireyin doğuştan gelen fiziksel ve zihinsel yeteneklerini ifade

eder Ccedilevre ise bireyin aktivitesini gerccedilekleştirdiği yerdir Her bileşen birbirleriyle

ilişkilidir ve alt parametrelere ayrılır (538184)

İrademiz ya da motivasyonumuz yeteneklerimizi ve kendimizi ne kadar etkili

goumlrduumlğuumlmuumlz (kişisel nedenler) neyin oumlnemli olduğunu duumlşuumlnduumlğuumlmuumlz (değerler) ve

yapmaktan keyif aldığımız ve memnun olduğumuz şeyler(ilgiler) ile belirlenir Bireyin

değerlerinin ve ccedilalışma goumlruumlşlerinin nasıl farklı olabileceğini ve bunların bir engele

uyum sağlamaları gerektiğinde mesleki yaşamlarını nasıl etkileyebileceğini goumlsterir

(8485)

MOHOdaki kişinin ikinci bileşeni alışkanlıklardır Alışkanlıklar guumlnluumlk

rutinlerimiz hakkında neredeyse hiccedil ccedilaba sarf etmeden yaptığımız yarı otomatik

davranış kalıplarını tanımlar Hepimizin alışkanlıklar ve roller oluşturmak iccedilin

oluşturduğumuz kendi oumlzel aktivitelerimiz vardır Bir sağlık sorunu veya engeli olan

bireylerdeyse bu iyi belirlenmiş alışkanlıklar bozulabilir (8184)

MOHO ergoterapistler tarafından oumlzellikle bireylerin aktivite rollerini

tanımlamak iccedilin yaygın olarak kullanılmaktadır Ccedilalışan roluuml toplumda sosyal

dışlanmayı ve yoksulluğu azaltma konusundaki oumlneminden dolayı ergoterapistler iccedilin

oumlnemli bir kavramdır Bu kavrama bireysel accedilıdan bakıldığındaysa kişisel bir kimlik

oluşturma yaşama anlam yuumlkleme ve tatmin olma gibi katkılarından dolayı oumlnemlidir

İş aktivitelerine katılım yaşamda sunulan fırsatlara ve ccedilıkan zorluklara uygun şekilde

cevap vermeyi gerektiren aktif bir suumlreccediltir İstihdam edilebilirliğin suumlrduumlruumllmesi iccedilin

de ccedilalışma hayatı boyunca ccedilalışan roluumlnuumln başarıyla suumlrduumlruumllmesinin oumlnemi buumlyuumlktuumlr

(86)

Roller zamanın kullanımını organize eder ve bireyi sosyal yapıya yerleştirir

Bu nedenle her bir ccedilalışan roluumlnuumln bireyin ortamına ve bireye bağlı sosyal beklentileri

vardır Oumlrneğin ccedilalışan roluuml bireyin kişisel kimliğinin merkezindeyse işlerine ayıracağı

zaman ve efor daha fazla olacaktır (87) Bir kişinin yetenekleri ile işlerinin talepleri

arasında ya da diğer rolleri ve ccedilalışan rolleri arasında zayıf bir eşleşme olduğunda ise

rol gerilimi oluşabilir Yaralanma hastalık ya da engele sahip bireyler rollerinde

oumlnemli değişiklikler yapmak zorunda kalabilirler Bu bireylerin ccedilalışma rollerinin

21

yeniden yapılandırılmasında ergoterapistler yaratıcı duumlşuumlnme ve problem ccediloumlzme

becerileri ile bireylere destek olmaktadırlar (84)

MOHOrsquonun uumlccediluumlncuuml bileşeni ise performans kapasitesidir Performans

kapasitesi bireyin vuumlcuduyla kendi duumlnyasını nasıl deneyimlediğini ifade etmesidir

Bireyin kendi deneyimlerini ifade etmesi lived body kavramıyla tanımlanmıştır Bu

kavram vuumlcudun bir deneyim yeri olarak duumlşuumlnuumllmesi gerektiğini tartışan felsefe

ccedilalışmalarından alınmıştır Oumlrneğin engelli bir birey ccedilalışmayı lsquogetir-goumltuumlr işlerirsquo

şeklinde tanımlayabilir Lived bodyrsquonin bu subjektif deneyimi bireyin vuumlcudunu ve

duumlnyayı anlamasını ve gelecekteki aktivite performansını etkileyecektir Performans

problemini belirleyebilmek iccedilin performansın birey tarafından nasıl deneyimlendiğini

anlamamız gerekmektedir (8188)

MOHOrsquonun son bileşeni ise hem fiziksel hem de sosyal boyutları olan ccedilevredir

Bir engelli ya da yaralanma geccediliren ccedilalışanın ccedilalışması iccedilin ccedilevre oumlnemli engeller

oluşturabilir Engelli bireylerin istihdama girme fırsatları sağlıklı bireylere goumlre daha

azdır İstihdama dahil olan engelli bireyler de iş arkadaşları veya işverenler tarafından

olumsuz ya da fazla koruyucu tavırlarla karşı karşıya kalmaktadırlar (6581)

Engelliliğe oumlzellikle de mental problemlere bağlı damgalama sosyal ccedilevrenin

oumlnemli bir oumlğesidir ve bu nedenle engelli kişinin iş tecruumlbesi uumlzerinde derin bir etkiye

sahiptir Bu tuumlr meselelerin eğitimi ve farkındalığı ergoterapistin roluumlnuumln oumlnemli

bileşenleridir Fiziksel ccedilevre soumlz konusu olduğunda lsquoherkes iccedilin erişilebilirlikrsquo gibi

kavramlarda yasalarca devreye girmektedirler Bu tuumlr girişimler fiziksel engellerin

aşılmasında oumlnemli rol oynar Ergoterapistler iccedilin de ccedilevre de yapılacak olan

değişiklikler bireylerin işe geri doumlnmesinde ya da engelli bireyin ccedilalışmasının

oumlnuumlndeki engellerin aşılmasında oumlnemlidir (818485)

210 Ccedilalışma Performansı

Youmlnetim alanı oumlncelikle bir ccedilalışanın muumlmkuumln olduğunca uumlretken olması ile

meşgulken sağlık alanında ccedilalışanlar bir hastalık engel ya da sağlık problemi

nedeniyle uumlretkenlik kaybının nasıl oumlnleneceğine odaklanmışlardır (89-91) Diğer

yandan kurum psikologları ccedilalışmaya katılım tatmin ve kişilik gibi oumlzelliklerin

bireysel ccedilalışma performansı uumlzerindeki etkisiyle ilgilenmektedir (9293) Ccedilalışma

performansı doğrudan oumllccediluumllemeyen soyut bir kavramdır Birden ccedilok boyut ve

22

bileşenden oluşmaktadır (94-96) Psikoloji alanında Campbell (94) ccedilalışma

performansını lsquokurumun amaccedilları ile ilgili olan eylem ve davranışlardırrsquo şeklinde

tanımlamıştır Bu tanıma uumlccedil kavram eşlik etmektedir sonuccedil yerine davranışı ifade

eder sadece kurumun hedefleriyle ilişkili davranışlardır performans ccedilok boyutludur

Ancak davranış ve sonuccedil arasında ayrım yapmak oldukccedila guumlccediltuumlr Wiswesvaran ve

Ones (97) ise lsquokurumsal hedeflere bağlı ve onlara katkıda bulunan ccedilalışanların

oumllccediluumllebilir eylemleri davranışları ve sonuccedillardırrsquo şeklinde tanımlamışlardır Ccedilalışma

verimliliği ve ccedilalışma performansı literatuumlrde ccedilok karıştırılan iki kavramdır (89)

Ccedilalışma verimliliği ccedilıktıya boumlluumlnmuumlş girdi olarak tanımlanıp ccedilalışma

performansından ccedilok daha dar kapsamlı bir kavramdır (92) Ccedilalışma performansı

goumlstergelerini ve nedensel değişken ya da belirleyicilerini de birbirinden ayırmak

zordur Nedensel değişkenler bireyin ccedilalışma performans seviyesini belirlerken ya da

oumlngoumlruumlrken goumlstergeler ccedilalışma performansının yansımalarıdır Oumlrneğin tatmin

performansın belirleyicisi olarak kabul edilirken kalite performansın bir goumlstergesidir

(9798)

Bireysel ccedilalışma performansını değerlendirmek iccedilin kullanılan birccedilok

kavramsal referans ccedilerccedileveleri mevcuttur (9395) Yapılan bir derlemede (89)

kullanılan referans ccedilerccedilevelerinin ccedilalışma performansını doumlrt geniş boyutta ele

aldıkları goumlruumllmuumlştuumlr Bunlar goumlrev performansı uyumlandırılmış performans

bağlamsal performans ve zarar verici ccedilalışma davranışlarıdır Toplamda 17 tane genel

ccedilerccedileve ve 18 tane işe oumlzguuml kullanılan referans ccedilerccedilevesi birleştirilip buluşsal referans

ccedilerccedilevesi oluşturulmuştur Bireysel ccedilalışma performansını değerlendirmede

kullanılmak uumlzere geliştirilen buluşsal referans ccedilerccedilevesinin oumlzellikleri Tablo 21rsquode

goumlsterilmektedir

23

Tablo 21 Bireysel Ccedilalışma Performansı Buluşsal Referans Ccedilerccedilevesi

Bireysel

Ccedilalışma Performansı

Boyutlar Goumlstergeler

Goumlrev Performansı goumlrevi tamamlama iş becerileri ccedilalışma

kalitesi ccedilalışmanın etkinliği planlama

organize etme soumlzel ve yazılı iletişim

kaynakları izleme ve kontrol etme vb

Bağlamsal

Performans

ekstra goumlrevler ccedilaba goumlreve verilen

dikkat motivasyon yaratıcılık yardım

isteme ve yardım etme kibarlık etkili

iletişim vb

Uyumlandırılmış

Performans

yeni fikirler uumlretme hedef ve planları

duruma uyarlama yeni goumlrevleri ve

teknolojiyi oumlğrenme accedilık goumlruumlşluuml olma

diğer kuumlltuumlrleri anlama sakin kalma

ccedilabuk analiz etme vb

Zarar Verici

Ccedilalışma Davranışı

goumlrev dışı davranışlar fazla ve uzun suumlren

aralar işe gitmeme şikayet etme

goumlrevleri yanlış yapma ccedilalışma

arkadaşlarıyla kavga etme guumlvenlik

uyaranlarını goumlz ardı etme agresif

davranma madde kullanımı vb

Ergoterapi Uygulama Ccedilerccedilevesi işi lsquouumlcretli istihdam veya goumlnuumllluuml aktivitelerde

bulunmak iccedilin gereken faaliyetlerrsquo olarak tanımlamaktadır Ccedilalışma performansı

sağlık ve bireylerin iyi olma hali iccedilin temel olan katılım ve uumlretkenliği

desteklemektedir Ergoterapistler ccedilalışma performansı alanında problemleri olan

bireyler iccedilin hizmet verirler Ergoterapistler problem ccediloumlzuumlmuuml iccedilin problemi

24

tanımlama ve analiz etme uygun muumldahale yaklaşımını seccedilme veya dizayn etmeye

odaklanırlar (7)

Ccedilalışma performansındaki problemler fiziksel duyusal bilişsel algısal

psikolojik sosyal veya gelişimsel değişikliklerden dolayı meydana gelmektedir Bu

nedenle Ergoterapi akut bakım ve rehabilitasyon kurumlarında enduumlstriyel alanlarda

korumalı işyerlerinde desteklenmiş istihdamda ofislerde psikiyatri tedavi

merkezlerinde ve toplumda iş ile ilgili hizmetler sağlamaktadır Ergoterapistler

değerlendirme ve muumldahale (danışmanlık oumlnleyici iyileştirici ve uyumlandırılmış

yaklaşımlar) olarak iki anahtar hizmet vermektedir (99)

211 Mesleki Rehabilitasyonda Ergoterapi Değerlendirmeleri

Bireyin mesleki guumlccedilluuml youmlnlerini ihtiyaccedillarını ve kariyer potansiyelini

belirlemek iccedilin ilgi yetenek ve becerilerini belirleme suumlrecidir Klasik mesleki

değerlendirme modeli kişinin iş başında değerlendirilmesini ve eğitilmesini kapsar

Değerlendirme iccedilin standartlaştırılmış teknikler (testler) ya da goumlzlem goumlruumlşme gibi

standart olmayan yaklaşımlar kullanılır Engelli bireylerde oumlzellikle değerlendirilmesi

gereken alanlar kişiyi işte ve eğitimde başarıya ulaştıracak ihtiyacın belirlenmesi

yardımcı araccedil-gereccediller ccedilevresel duumlzenlemeler ve engelliliğe ait diğer sorunlardır

Uumllkelerin kuumlltuumlr ve sosyal sistemlerine goumlre değerlendirmelerin iccedilerikleri

değişebilmektedir (37100101)

Becerilerin goumlzlemlenmesi goumlruumlşme bireyin performans beceri ve

paternlerinin değerlendirilmesi ile ergoterapist bireyin ccedilalışma performansı ile ilişkili

ilgilerini becerilerini ve ihtiyaccedillarını tanımlayabilir İş yerinin duumlzenlenmesi

yaralanmaların oumlnlenmesi ile ilgili olarak ise ergoterapist aktivite analizi yapar ve

ccedilevresel faktoumlrleri (iş rutini araccedil-gereccediller- ergonomik stres yaratan faktoumlrler

ulaşılabilirlik işveren ve iş arkadaşlarıyla goumlruumlşme) değerlendirir (102-105)

Genel olarak ergoterapi değerlendirme suumlreci aşağıdaki gibi işler

1- Goumlruumlşme bireyin başvuru amacına goumlre değişkenlik goumlstermek ile birlikte ilk olarak

sosyodemeografik tıbbi aktivite performansı ve varsa geccedilmiş iş deneyimi (saat

pozisyon uumlcret memnuniyet ayrılma sebebi vb) ile ilgili bilgi toplanır (6599)

2- İşe hazırlık durumunun değerlendirilmesi yaralanma sonrası gelen bir birey ise

tıbbi durumu ccedilalışan kimliği işe geri doumlnuumlş ile ilgili motivasyonu oumlnuumlndeki engeller

25

risk faktoumlrleri işvereni ile goumlruumlşme işyerindeki pozisyonlar ccedilalışma arkadaşlarının

goumlruumlşuuml iş toleransı gibi bilgiler toplanır Eğer iş geccedilmişi olmayan bir birey ise neden

ccedilalışmak istediği hedefleri eğitim durumu aktivite farkındalığı gibi bilgiler toplanır

(6566102)

3- Meslek oumlncesi becerilerin değerlendirilmesi bireyin iş ile ilgili davranışları

rutininin değerlendirilmesi bir goumlrevi başlatma-suumlrduumlrme-bitirme becerisi iş

arkadaşlarıyla iletişimi yardım isteme ve kabul etme durumu ccedilalışma ve mola

zamanına uyumu işveren ile olan iletişimi gibi bilgiler toplanır (66105)

4- Bireyin ccedilalışma becerilerinin değerlendirilmesi yaralanmaya ya da engel tuumlruumlne

bağlı olarak bireyin fiziksel bilişsel psikososyal durumunun değerlendirilmesi ccedileşitli

iş oumlrnekleri uumlzerinde bireyin ccedilalışma becerilerinin değerlendirilmesi gibi bilgiler

toplanır (6699105)

212 Mesleki Rehabilitasyonda Ergoterapi Muumldahaleleri

Ergoterapistler değerlendirmeler doğrultusunda muumldahale stratejisine karar

verirler Strateji belirlerken bireyin yaşı ilgileri değerleri kuumlltuumlruuml becerileri

motivasyonu psikolojik durumu ccedilalışan roluuml aktivite gereklilikleri ccedilalışma ortamı

ve ulaşılabilir kaynaklar ele alınır Muumldahale iş opsiyonlarını keşfetmek ya da

genişletmek iccedilin iş ile ilgili becerilerini arttırmak iccedilin ve bireyin ccedilalışan roluumlnuuml

suumlrduumlrebilmesi iccedilin uygulanır Muumldahaleler bireysel ya da grup muumldahaleleri şeklinde

olabilir (6566) Ccedilalışma performansını arttırmak iccedilin kullanılan muumldahalelere oumlrnek

olarak (799)

- Yaralanmayı oumlnleme stresle başa ccedilıkma guumlvenlik vuumlcut mekaniğini doğru

kullanma vuumlcut farkındalığı ağrı youmlnetimi eklem koruma ve semptomların

farkındalığı iccedilin eğitim

- Bireyin ccedilalışan roluuml iccedilin gerekli olan fiziksel iş goumlrevlerinin derecelendirilerek

ccedilalışılması

- Ccedilalışma davranış ve becerileri ile ilgili aktivitelerle ccedilalışılması

- Başarılı ccedilalışma performansı iccedilin iş modifikasyonları ve adaptasyonlarının yapılması

- İş yerinde başarılı performansı sağlamak iccedilin kuumlltuumlrel faktoumlrlerin de dahil olduğu

motivasyon oumlzguumlven sosyal ve iletişim becerileri problem ccediloumlzme becerisi hedef

belirleme becerisi uumlzerine ccedilalışılması

26

- İş goumlrevlerinin araccedil-gereccedillerin iş ccedilevresinin adaptasyonu iccedilin ccedilalışana ya da işverene

oumlnerilerde bulunulması

- Yaralanmaya bağlı engelliliği azaltmak iccedilin işverene yaralanma youmlnetimi ile ilgili

danışmanlık yapılması

- Ccedilalışanla ilişkili diğer ccedilalışanlarla işverenle hizmetlerle ve kuruluşlarla iş birliği

yapılması

- Vaka youmlneticisi olarak işe geri doumlnuumlş planı hazırlamak ve koordine etmek (6699)

Geniş hizmet alanı iccedilerisinde ILOrsquonun tanımladığı (1973) lsquoengelli bireyin

guumlvenli ve suumlrduumlruumllebilir uygun işin sağlanması iccedilin mesleki rehabilitasyon hizmetleri

mesleki rehberlik mesleki eğitim ve uygun işe yerleştirme rehabilitasyonun devamlı

ve duumlzenli bir suumlrecidirrsquo ifadesinde belirtilen alanlarda ergoterapistler temel katkı

verecek profesyonellerdir (104)

Ergoterapistler sıklıkla değerlendirme ve mesleki rehabilitasyon suumlrecinde

beceri yapılandırması bilgi ve becerinin terapoumltik etkileşimi işyeri uyumlandırması

işin gereklilikleri ve iş yerinde yapılacak duumlzenlemeler ile katkı vermektedirler (105)

İş ile ilgili uygulamalar ergoterapi hizmetlerinin temeli olan yaralanmanın

oumlnlenmesi ve işyerinde sağlığın suumlrduumlruumllmesi ya da yaralanma-engel-hastalık sonrası

işe geri doumlnuumlş veya anlamlı ve uumlretici aktivitelerinin guumlvenli ve suumlrduumlruumllebilir olmasını

sağlamayı ifade etmektedir (66) Yaralanmayı ya da hastalığı takip eden muumlmkuumln olan

en kısa suumlrede ergoterapi hizmetleri iş yerinde diğer ccedilalışan işveren ve danışmanlarla

birlikte ccedilalışmak uumlzere yer almalıdır (100101) Ergoterapinin temel fonksiyonu

sağlığı aktiviteler ile iyileştirmektir (56) Aktivite ergoterapinin referans

ccedilerccedilevelerinin merkezinde yer alır Ergoterapistler ccedilevre ve bağlam iccedilerisinde yer alan

iş ile ilgili aktivitelerde bireyin fiziksel davranışsal bilişsel sosyal ve emosyonel

kapasitelerine odaklanır Aktivite analizi mesleğin temel taşlarındandır ve

ergoterapiste iş ile ilgili engeller ve destekler hakkında bilgi verir Bu şekilde

ergoterapistler kişi-iş uyumunu sağlamak iccedilin gerekli olan muumldahale yaklaşımını

belirleyebilir (66) Ergoterapistler istenen sonuccedillara ulaşmak iccedilin diğer paydaşlarla

işbirliği halinde iş ccedilevresini kişiye uygun şekilde adapte edebilir Ergoterapistler

fiziksel fonksiyon değerlendirmesi hastalık ve yaralanmayla ilgili bilgi ve birey ya da

toplumun fonksiyonlarının bu durumdan nasıl etkilendiğine dair psikososyal

27

değerlendirme ve muumldahale iccedilin gerekli olan bilgi ve beceriye sahiplerdir

(66100105)

Duumlnya Ergoterapi Federasyonu (WFOT) katılımı sağlayan aktivite sağlığı ve

guumlvenliğini iccedileren iş ile ilgili uygulamalarda bireylerin ne olursa olsun becerilerine

odaklanmada uumlretici aktivitelere katılımda ergoterapinin roluumlnuuml beyan etmiştir

ILOrsquonun lsquouygun işrsquo tanımının sağlanmasında ve uzun doumlnem hedeflerde ergoterapinin

vereceği desteği de durum beyanı ile accedilıklamıştır (104)

Ergoterapinin bu uygulamaları mesleğin ilk ortaya ccedilıktığı zamandan beri yer

almaktadır (84) Ergoterapistler insan fonksiyon ve performansı uumlzerine aldıkları

eğitim ile mesleki rehabilitasyona katkı vermektedirler Ergoterapi hizmetleri ccedilalışma

aktivitesinin meydana geldiği ccedilevre birey ve işverenin ihtiyaccedil ve hedeflerine bağlı

olarak gerccedilekleşir (104)

Ergoterapi mesleki rehabilitasyonda geniş uygulama alanlarına sahiptir (işe

geri doumlnuumlş işyeri modifikasyonları kişi-iş uyumu vb) Ergoterapistler hem bireyi hem

de sistemleri analiz ederken aktivite analizini kullanırlar Ergoterapistlerin klinik

uygulama becerileri problem ccediloumlzme becerileri yaratıcı duumlşuumlnme becerileri geleneksel

klinik uygulamalarıyla sınırlandırılamaz Terapist son hedefe ulaşmak iccedilin mevcut

olan ccedilerccedilevelere bağlı kalmadan kendi stratejilerini oluşturabilir Kullanılan stratejiler

muumldahaleler farklı olsa da mesleki rehabilitasyon alanında ccedilalışan ergoterapistlerle

yapılan ccedilalışmalarda odak noktanın aktivite performansını ve kişi-ccedilevre-aktivite

uyumunu arttırmak olduğu goumlruumllmuumlştuumlr (100106)

28

3BİREYLER VE YOumlNTEM

31Bireyler

Ccedilalışmamıza Hacettepe Mesleki Rehabilitasyon Merkezine başvuran

bireylerden kriterlere uyan 20 danışan dahil edilmiştir (Şekil 31 Mesleki

Rehabilitasyon Merkezi)

Ccedilalışmaya dahil edilme kriterleri

-18-65 yaş aralığında olmak

-Engelli raporunun olması (40 ve uumlzeri)

-Ccedilalışmaya katılmaya goumlnuumllluuml olmak

Hariccedil tutulma kriterleri

-Engel raporunda mental retardasyon tanısının olması

Hacettepe Uumlniversitesi Mesleki Rehabilitasyon Merkezi Avrupa Birliği ve

Tuumlrkiye Cumhuriyeti tarafından finanse edilen lsquoEngelli Bireylerin İstihdam

Edilebilirliğinin Artırılması iccedilin Teknik Yardım Projesirsquo kapsamında accedilılmıştır Proje

kapsamında hem engelli bireylere hem de faydalanıcı konumunda olan Hacettepe

Uumlniversitesi Ergoterapi Boumlluumlmuuml ccedilalışanları iccedilin eğitimler duumlzenlenmiştir Mesleki

Rehabilitasyon Merkezirsquonin temel amacı engelli bireylerin istihdama giden yolda ve

iş yaşamlarında desteklenmesinin sağlanmasıdır Proje ile birlikte faaliyetlerini

gerccedilekleştiren Mesleki Rehabilitasyon Merkezi Temmuz 2017 proje bitimini takiben

de hizmetlerini suumlrduumlrmeye devam etmektedir Merkez 3 odadan oluşmaktadır Her bir

odada engelli bireylerin becerilerinin değerlendirilip geliştirilebileceği Valpar

JTECH suumlruumlcuuml simuumllasyonu Vienna test sistemi gibi araccedil gereccediller bulunmaktadır

(Şekil 32 Suumlruumlcuuml Simuumllasyonu ve Vienna Test Sistemi)

Şekil 31 Mesleki Rehabilitasyon Merkezi

29

Şekil 32 Suumlruumlcuuml Simuumllasyonu ve Vienna Test Sistemi

32Youmlntem

321Verilerin Toplanması

Grup muumldahalesi oumlncesinde 1 hafta ve sonrasında 1 hafta goumlruumlşmeler yapıldı

ve ccedilalışma performansı değerlendirildi Grup muumldahalesini takiben 3 ay iccedilerisinde işe

giren bireylerle telefonla veya yuumlz yuumlze goumlruumlşuumlluumlp problem yaşadıkları alanlar tespit

edildi bireysel olarak muumldahale edildi ve 3 bir değerlendirme daha yapıldı Ccedilalışmaya

katılan bireylere ccedilalışmanın amacı hakkında bilgi verildikten sonra veriler araştırmacı

tarafından el ile yazılarak kayıt edildi Her bir goumlruumlşme 60-90 dk suumlrduuml Ccedilalışma

performansının değerlendirilmesi 80-90 dk suumlrduuml Ccedilalışmanın akış şeması aşağıda

verilmiştir (Şekil 33 Akış şeması)

1 Değerlendirme

n=20

60-90 dakika

Goumlruumlşme Youmlntemi

-Anamnez

-KAPOuml

-OPHI-II

Şekil 33 Akış Şeması

7 haftalık grup muumldahalesi haftada

1 guumln 2 saat (n=20)

4-6 kişilik 4 grup

2 Değerlendirme n=20 60-90 dakika Goumlruumlşme Youmlntemi -Anamnez -KAPOuml -OPHI-II

Ccedilalışma Performansı

1Değerlendirme (n=4)

80-90 dakika

Aktivite goumlzlemi

4-5 kişilik 5 grup

Ccedilalışma Performansı

2Değerlendirme (n=4)

80-90 dakika

Aktivite goumlzlemi

4-5 kişilik 5 grup

30

33Değerlendirme

331Sosyodemografik Bilgiler

Ccedilalışmaya katılan bireylerin hikayesi yaşı cinsiyeti oumlzuumlr yuumlzdeleri ccedilalışma

deneyimleri eğitim durumları yarı yapılandırılmış goumlruumlşme olan Mesleki

Rehabilitasyon Anamnez formu ile toplandı Goumlruumlşme 5 başlıkta yapıldı

- Ailevi bilgiler

- Maddi bilgiler

- Mesleki bilgiler

- Mobilite bilgileri

- Tıbbi bilgiler

332Aktivite Performansının Değerlendirilmesi

Bireylerde aktivite performansı ve memnuniyet duumlzeylerini değerlendirmek

iccedilin Kanada Aktivite Performans Oumllccediluumlmuuml (KAPOuml) değerlendirmesi kullanıldı Torpil

ve Ekici (107) KAPOumlrsquonuumln Tuumlrkccedile verisyonunun başta multiple sklerozlu bireylerde

olmak uumlzere pek ccedilok hastalık ve bozukluklarda geccedilerli ve guumlvenilir bir oumllccediluumlm aracı

olduğunu belirtmişlerdir Bu değerlendirme oumllccedileği ile aktivite performansı alanında

kişilerin karşılaştığı problemler belirlendi Bu oumllccedilek bireylerin aktivite tercihlerini

yine kendisi tarafından verilen performans ve tatmin puanları ile değerlendirir İlk

basamakta bireylerden guumlnluumlk rutin yaşantılarında yaptığı yapmak istediği veya

yapmakta kısıtlandığı kendine bakım guumlnluumlk yaşam uumlretkenlik ve serbest zaman

aktiviteleri belirlemeleri istendi İkinci basamakta bireyler bu belirledikleri

aktivitelerin her birisine likert skalasına goumlre 0-10 arası bir oumlnem değeri vermesi

istendi (0-Hiccedil oumlnemli değil 10-ccedilok oumlnemli) Uumlccediluumlncuuml basamak olarak bireylerden onun

iccedilin en oumlnemli en az 1 en fazla 5 aktiviteyi seccedilip her bir aktivite iccedilin yine likert

skalasına goumlre 0-10 arası performans ve tatmin puanı belirlemeleri istendi Elde edilen

performans ve tatmin puanları toplanıp bireyin oumlnemli bulduğu aktivite sayısına

boumlluumlnerek performans ve tatmin puanları elde edildi (108109) KAPOumlrsquode bireysel

olarak 2 puan ve uumlzerindeki fark klinik accedilıdan oumlnemli bir değişim olarak kabul edildi

(110)

31

Kanada aktivite performans oumllccediluumlmuumlnde oumlnceliklendirilmiş aktivite konuları

kişisel hedeflere doumlnuumlştuumlruumllduuml Kişilerden istediği ihtiyaccedil duyduğu performans

goumlstermek istediği ve oumlnemli ya da problemli goumlrduumlğuuml aktiviteleri belirtmeleri istendi

Aktiviteler seccedilildikten sonra yukarıda yazıldığı gibi kişiden performans ve tatmin

puanları alındı

Ccedilalışma Performansının Değerlendirilmesi

Koopmans ve ark tarafından lsquoBireysel Ccedilalışma Performansı Goumlstergelerinin

Belirlenmesi ve Seccedililmesirsquo ccedilalışmasından elde edilen performans goumlstergeleri

belirlenen standart bir grup aktivitesi uumlzerinde terapist tarafından likert skalasına goumlre

1-4 arası puanlandı (1- problemli performans 2- goumlzlem gerektiren performans 3-

kabul edilebilir performans 4- duumlzguumln performans) Değerlendirme goumlruumlşmeleri takip

eden guumlnde her biri 4rsquoer kişiden oluşan 2 grup ve 3 grup olarak gerccedilekleştirildi

Muumldahalenin bitiminde ise değerlendirme goumlruumlşmelerini takiben farklı gruplarla

tekrarlandı (Şekil 34 Kutu uumlretimi aktivitesi)

Şekil 34 Kutu uumlretimi aktivitesi

İşe başlayan bireylerde de goumlrev başında işveren ve iş arkadaşlarıyla

goumlruumlşuumllerek iş yerlerinde terapist tarafından dolduruldu

333Aktivite Performansı Hikayesi Goumlruumlşmesi

Bireylerin istihdama youmlnelik motivasyon uumlretken rol ve rutinlerini

değerlendirmek iccedilin Aktivite Performans Hikayesi Goumlruumlşmesi (Occupational

Performance History Interview-II (OPHI-II)) kullanıldı Yarı yapılandırılmış bir

değerlendirme olup yanıtlar uumlccedil derecelendirme oumllccedileğinde organize edildi aktivite

kimliği (11 madde) aktivite yeterliliği (9 madde) aktivite ccedilevresi (9 madde) Yapılan

32

goumlruumlşme sonrası terapist tarafından puanlandı Aktivite kimliği bireylerin istedikleri

yaşam ile ilgili değerlerini ilgilerini ve guumlvenlerini oumllccediler Aktivite yeterliliği bireyin

aktivite davranışını verimli ve tatmin edici bir şekilde suumlrduumlrmesini oumllccediler Aktivite

ccedilevresi ise ccedilevrenin bireyin aktivite performansına olan etkisini oumllccediler Yanıtlar likert

skalasına goumlre 1-4 arası puanlandı ( 1- rol performanslarında aşırı problemler 4- yetkin

rol işlevleri kabul edilebilir) (111) Bu değerlendirme ile bireylerin ccedilalışma

performanslarını etkileyen durumlar belirlendi

34Grup Muumldahalesi

Değerlendirme yapılan bireylere 7 haftalık haftada 1 guumln 2 saatlik grup

muumldahale programı uygulandı her bir grup 4-6 kişiden oluşturuldu Değerlendirmeler

muumldahale sonrası tekrarlandı Muumldahalenin bitimini takip eden 3 ay iccedilerisinde işe

yerleşen bireylere bireysel muumldahale yapılıp değerlendirmeler tekrar edildi

341Grup Youmlnetimi İccedilin Benimsenen 7 Adım

Muumldahale programı suumlresince her moduumlluumln iccedileriği 7 adım ccedilerccedilevesinde uygulandı

(112)

1- Isınma Bireyleri rahatlatan yeni deneyimlere hazırlayan egzersiz olarak

tanımlanmaktadır Bireylerin duygu durumlarını duumlzenlemek iccedilin terapistin yuumlz

ifadesinden ortamın ışıklandırılmasına kadar yaptığı duumlzenlemeler bu aşamada

oumlnemlidir Bu aşamadao guumln neler yapılacağını accedilıklandı Bireylerin guumlvende ve rahat

hissettikleri bir atmosfer oluşturulmaya ccedilalışıldı O guumlnkuuml konuyla ilişkili genel bir

soru sorulup grubun hazırlanması sağlandı

2- Aktivite Terapistin bireylerin kişisel oumlzelliklerine goumlre planlama yaptığı aşamadır

Bu aşamada herkesi kapsayacak terapoumltik hedefleri belirleyerek kişilere uygun olarak

o guumlnkuuml iccedilerik sunuldu

3- Paylaşım Grup uumlyelerinin deneyimlerini paylaşmalarına destek olundu Fikrini

soumlylemekten kaccedilınan bireyler iccedilin oumlrnek bir olay uumlzerinden gidildi Herkese soumlz hakkı

vermeye ve gruba dahil etmeye ccedilalışıldı

4- Suumlreccedil Suumlreccedil terapistin bireyleri goumlzlemlemesi ve akışı ona goumlre duumlzenlemesidir

Bireylerin soumlzsuumlz olarak goumlsterdikleri tepkiler anlaşılmaya ccedilalışıldı Bireyleri rahatsız

eden durumları goumlzlemlendi ve ondan kaccedilınıldı

33

5- Genelleme Oumlğrenilenler genellenmeye ccedilalışıldı Oumlrneğin ev ortamındaki

iletişimden yola ccedilıkıp iletişimin iş ortamında da oumlnemli olduğunu bireylerin fark

etmesi sağlandı Kişiden kişiye goumlre durumların değişebileceği aktarıldı

Tamamlanmamış cuumlmlelerle bireylerin ccedilıkarımda bulunmaları kolaylaştırıldı

6- Uygulama Oumlğrenilenlerin guumlnluumlk yaşamda nasıl kullanıldığına dair ilerleyen bir

suumlreccediltir Herkes kendi deneyimlerini ya da hayatlarına nasıl dahil edebileceklerine dair

fikir paylaşımında bulundu Terapist kendi hayatından oumlrnekler vererek bireylerin

daha rahat konuşmalarını sağlamaya ccedilalıştı ve bireylere kendi fikirlerini oluşturmada

youmln vermeye ccedilalıştı Bireylerin birbirlerinden bir şeyler oumlğrendikleri bir suumlreccedil olarak

işlendi Grup ccedilalışmaları ile hayata katılımı arttırılmaya ccedilalışıldı

7- Oumlzet Oumlğrenilenleri hatırlama kalıcılığını arttırmak ve bir sonraki moduumlle

hazırlanmak iccedilin kullanıldı Genel prensipler tekrar edildi Bireylerin duygu durumları

dikkate alındı Terapist bireylerin pozitif olarak ayrılmalarını sağlamaya ccedilalıştı Suumlreccedil

kısaca goumlzden geccedilirildi ve katılımları iccedilin teşekkuumlr edilip guumln tamamlandı

342 Muumldahale Programı

1 Hafta

Amaccedil

-Katılımcıların birbirlerini tanıması

-Neden burada olduklarına dair bilgi verilmesi

-Beklentilerin ve korkuların konuşulması

-Grup iccedili kuralların belirlenmesi

Suumlreccedil

7 hafta boyunca suumlrecek olan eğitim programı kısaca anlatıldı sonrasında

terapist kendisini tanıttı Grup iccedili etkileşimi sağlamak iccedilin samimi ve guumlvende

oldukları bir ortam yaratılmaya ccedilalışıldı Bu bağlamda bireylerden de sıra ile isimleri

ve kendileriyle ilgili 3 oumlzellik soumlyleyerek kendilerini tanıtmaları istendi Ardından

kendilerine dağıtılan kağıtlara bu programdan beklenti ve korkularını yazmaları

istendi Kağıtlar toplanıp sıra ile terapist liderliğinde tek tek yazılanlar uumlzerine

konuşuldu Son olarak grup iccedilerisindeki iletişimi arttırmak amaccedillı her bireye soumlz hakkı

verilerek grup kuralları ve grup iccedili roller belirlendi

2 Hafta

Amaccedil

34

-Guumlccedilluuml ve zayıf yanların belirlenmesi

-Bireylerin kendileri ve ccedilevre ile ilgili farkındalıklarının sağlanması

-Aktivite ve aktivite dengesi hakkında bilgi verilmesi

-Bireylerin rutinlerini değerlendirmelerinin sağlanması

Suumlreccedil

Bireylere yeşil ve pembe olmak uumlzere ikişer kart dağıtıldı Yeşil kartlara zayıf

yanlarını pembe kartlara guumlccedilluuml yanlarını yazmaları istendi Bireylerin kendilerini

doğru ifade edip edemediklerini goumlrmelerini sağlamak iccedilin kartlar toplanıp bireylere

sorularak seccedililen kartlar okundu ve bu kimin kartı olabilir diye soruldu Ardından her

bireyin değiştirmek istediği bir zayıf youmln belirlendi ve grup iccedilerisinde bunu nasıl

değiştirebileceğine youmlnelik beyin fırtınası yapıldı

Aktivite dengesi hakkında bilgi verildi Bireylerin aktivitelerinin farkında

olmalarını ve hangi aktiviteye ne kadar zaman harcadıklarını goumlrmelerini sağlamak

iccedilin aktivite tekerleği uumlzerinden guumln iccedilerisinde neler yaptıklarını yazmaları istendi

Oumlrnek bir aktivite tekerleği uumlzerinden bireylerin rutinlerinden memnun olup

olmadıklarını ve kendi aktivite dengelerini goumlrmeleri sağlandı

3 Hafta

Amaccedil

-Bireylerin ccedilalışma hayatı ile ilgili duumlşuumlncelerinin ortaya konulması

-Bireylerin aldıkları eğitimlerin istedikleri iş iccedilin uygun olup olmadığını

goumlrmelerinin sağlanması

-İş yerinde uyulması gereken kurallar hakkında bilgi verilmesi

Suumlreccedil

Bireylerle nasıl bir işte ccedilalışmak istedikleri hangi işlerin ilgilerini ccedilektiği

aldıkları eğitimler ve bu eğitimlerin istedikleri iş iccedilin uygunluğu uumlzerine grup

iccedilerisinde konuşuldu İş yerinde uyulması gereken kurallar anlatıldı Nasıl bir ortamda

ccedilalışmak istedikleri ve iş iccedilin gerekli temel beceriler uumlzerine konuşulup talimatlara

uyma dikkatini toplama uumlzerine aktivite yapıldı

4 Hafta

Amaccedil

-Problem ccediloumlzme basamaklarının anlatılması

-İş yerinde karşılaşılabilecek problemlerin belirlenmesi

35

-Olası ccediloumlzuumlmlerin konuşulması

Suumlreccedil

Oumlncelikle bireylerden iş yerinde karşılaşabilecekleri problemlerin neler

olabileceği soruldu Belirlenen problemler tahtaya yazıldı Ardından problem ccediloumlzme

basamakları anlatıldı Sıra ile yazılan problemlere grup iccedilerisinde ccediloumlzuumlmler uumlretilmeye

ccedilalışıldı Her bir ccediloumlzuumlmuumln avantaj ve dezavantajları konuşuldu En iyi ccediloumlzuumlm ya da

ccediloumlzuumlm bileşenleri seccedililip nasıl uygulanabileceği uumlzerine konuşuldu Burada kişisel

farklılıklarda goumlz oumlnuumlnde bulundurularak bireylerin empati becerileri artırılmaya

ccedilalışıldı

5 Hafta

Amaccedil

-Hedeflerin belirlenmesi

-Zaman planlaması ccedilalışılması

-Gevşeme egzersizlerinin yapılması

Suumlreccedil

Aktivite Performans Hikayesi Goumlruumlşmesinden alınan bireylerin kendileri iccedilin

belirttikleri hedefler listelenip dağıtıldı Eklemek istedikleri maddeler varsa eklemeleri

istendi Ardından bireylerden bu hedeflerine ulaşmaları iccedilin gerekli olan ve engel olan

faktoumlrleri yazmaları istendi Grup iccedilerisinde engel ve gereklilikler uumlzerine

konuşulduktan sonra hedeflerine ulaşmak iccedilin bir zaman planlaması yapmaları istendi

Bireylerle kontrollerini kaybettikleri durumlarda neler yaptıkları ile ilgili konuşuldu

Bu durumları en az hasarla atlatmak iccedilin gevşeme egzersizi yapılıp kendilerini

rahatlatıcı bir duumlşuumlnce oluşturmaları istendi

6 Hafta

Amaccedil

-Girişkenlik becerisinin kazandırılması

-Oumlzgeccedilmiş hazırlanması

Suumlreccedil

Bireylere girişkenlik becerisi hakkında kısa bir bilgi verildikten sonra bir

durum uumlzerinden pasif cevap agresif cevap ve girişken cevaplar tanımlandı Her bir

cevabın yaratabileceği olumlu sonuccedillar ve olumsuz hisler anlatıldı Ardından

bireylerden başka bir durumla ilgili bu cevapları oluşturmaları istendi Grup iccedilerisinde

36

hangisinin daha iyi olabileceği konuşuldu Girişkenlik becerisini artırmaya youmlnelik bir

aktivite yapıldı İş başvurularında oumlzgeccedilmişin istendiği ve bunu nasıl hazırlamaları

gerektiği goumlsterildi

7 Hafta

Amaccedil

-İş muumllakatı hakkında bilgi verilmesi

-Engellerini anlatmanın oumlnemi

-İş arama becerisinin kazandırılması

Suumlreccedil

Bir iş muumllakatında dikkat edilmesi gerekenler anlatıldı Bireylerden kendilerini

nasıl ifade edebileceklerine youmlnelik bir hazırlık yapmaları istedi Oumlzellikle engellerini

ve engelleri ile nasıl baş ettikleri engellerine youmlnelik ihtiyaccedil duydukları şeyleri

belirlemeleri istendi (diğerleri tarafından anlaşılmak rampa-tutunma barı gibi fiziksel

ihtiyaccedillar ilaccedil kullanımı ya da noumlbet geccedilirme gibi durumları var ise tetikleyen ya da

yaklaştığını goumlsteren işaretleri fark etme ve başkalarına bu durumu anlatma vb) İş

muumllakatı ile ilgili deneyimi olan bireylerden deneyimlerini paylaşmaları istendi

Ardından grup iccedilerisinde sıra ile goumlruumlşmeler canlandırılıp geri bildirimlerle neleri

geliştirebilecekleri uumlzerine konuşuldu İş arama motorları goumlsterilip bireylerden

kendilerine youmlnelik iş ilanlarını araştırmaları istendi

İşe başlayanlara youmlnelik bireysel muumldahale

Muumldahale bitimini takiben 3 ay sonra bireylere telefon ile ulaşılıp işe girip

girmedikleri sorulmuştur İşe başlayan bireylere işlerinden memnun olup olmadıkları

soruldu Memnun olanlarla değerlendirmeler tekrar edildi Memnun olmayan

bireylerle nedenini belirtmeleri istenip uygun muumldahale yapıldı ve değerlendirmeler

tekrar edildi Değerlendirmeler bireylerin işyerinde gerccedilekleştirildi (Şekil 35 İşe

giren bireyler akış şeması)

37

Şekil 35 İşe giren bireylerde muumldahale şeması

35 İstatiksel Analiz

İstatistiksel power analizi yapılarak 80 guumlccedilte hata payı 5 (p=005) olarak

kabul edildiğinde oumlrneklem sayısı 15 olarak hesaplanmış ve 25 yanıtsızlık oranı ile

toplam 20 birey dahil edilmiştir Verilerin istatistiksel analizlerinde SPSS 200

programı kullanılmıştır Oumllccediluumlmle belirlenen değişkenler ortalama plusmn standart sapma (X

plusmn SS) olarak ifade edilmiş sayımla belirlenen değişkenler iccedilin yuumlzde () değeri

hesaplanmıştır

Muumldahale oumlncesi ve sonrası yapılan değerlendirme sonuccedillarının

karşılaştırılmasında parametrik test varsayımları sağlandığında bağımlı gruplarda

eşleştirilmiş t-testi parametrik test varsayımları sağlanmadığında Wilcoxon

eşleştirilmiş iki oumlrneklem testi kullanılmıştır İşe giren ve girmeyen bireyler olmak

uumlzere iki grubun sayısal değişkenler accedilısından karşılaştırılmasında parametrik test

varsayımları sağlandığında bağımsız t-testi sağlanmadığında ise MannWhitney U

Testi kullanılmıştır İki ortalama arasındaki farkın analizlerinde p anlamlılık değeri

005 olarak alınmıştır

İşinizden Memnun Musunuz

Evet Hayır( aşağıdakilerden hangisi ile ilgili accedilıklayınız)

-KAPOuml -Kişisel nedenler

-OPHI-II -Ccedilalışma koşulları

-Ccedilalışma Performansı -İş veren

-İş arkadaşları

-İş (işi sevmeme değiştirmek isteme vb)

-Maddi

-Ccedilevre (ulaşım mimari vb)

Değerlendirmeler tekrar edildi

38

İşe giren bireylerin muumldahale oumlncesi muumldahale sonrası ve takip

değerlendirmelerine ait sayısal verilerin analizinde oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml 8

olduğundan dolayı non-parametrik Friedman Testi kullanılmış ve anlamlı fark

saptanan değişkenler iccedilin (plt005) Bonferroni duumlzleltmeleri yapılmıştır Bonferroni

duumlzeltmesi sonucunda elde edilen yeni p değeri (00166) anlamlılık duumlzeyi olarak

kabul edilmiş ve Wilcoxon eşleştirilmiş iki oumlrneklem testi kullanılarak post-hoc

analizleri yapılmıştır

39

4BULGULAR

Ccedilalışmaya dahil edilme kriterlerine uyan ve goumlnuumllluuml olan 20 kişi ile başlandı

Hacettepe Mesleki Rehabilitasyon Merkezirsquonde 20 kişi ile tuumlm muumldahale ve

değerlendirmeler tamamlanarak bulgular analiz edildi

41 Sosyo-Demografik Oumlzellikler

Katılımcıların yaş ortalaması 288plusmn49 (22-39) yıldır Katılımcıların

ccediloğunluğunun lise mezunu olduğu (60) goumlruumllmektedir Engel tuumlruumlne bakıldığında ise

katılımcıların ccediloğu (40) kronik engele sahip olup kalp yetmezliği (n=1) boumlbrek

yetmezliği (n=2) epilepsi (n=3) astım (n=2) gibi teşhisleri bulunmaktadır Ortopedik

engele sahip (n=5) katılımcılar arasında iş kazası geccedilirmiş 1 kişi de yer almaktadır

Katılımcıların diğer demografik oumlzellikleri Tablo 41rsquode yer almaktadır

Tablo 41 Katılımcıların demografik oumlzellikleri

Cinsiyet n

Kadın 13 65

Erkek 7 35

Medeni Hal N

Bekar 13 65

Evli 4 20

Boşanmış 3 15

Eğitim Durumu N

İlkokul 4 20

Lise 12 60

Uumlniversite 1 5

Yuumlksekokul 2 10

Yuumlksek Lisans 1 5

Engel Tuumlruuml N

Fiziksel 5 25

Kronik 8 40

Goumlrme 1 5

İşitme 3 15

Psikososyal 3 15

Toplam 20 100

Muumldahale oumlncesinde değerlendirme sonuccedillarına goumlre katılımcıların 50rsquosinin

geccedilmiş iş deneyimi var iken 50rsquosinin olmadığı Tablo 42rsquode goumlruumllmektedir

40

Katılımcılar market elemanı uumlcretli oumlğretmenlik ccedilağrı merkezi ccedilalışanı kasiyerlik

oumlzel guumlvenlik garsonluk depo goumlrevlisi gibi farklı sektoumlrlerde birden fazla kısa suumlreli

ve duumlzensiz iş deneyimlerinin olduğunu belirttiler Katılımcılar işten ayrılma

sebeplerini iş kazası (n=1) ağır iş yuumlkuuml (n=2) oumlzel durumlar (n=3) işten ccedilıkarılma

(n=2) haksızlığa uğrama (n=2) olarak ifade ettiler

Tablo 42 Katılımcıların ccedilalışma deneyimleri

Ccedilalışma Deneyimi n

Yok 10 500

Var 10 500

Toplam 20 1000

42 Bireylerin Aktivite Performanlarının ve Kişisel Hedeflerinin

Değerlendirilmesine Ait Bulgular

Kanada aktivite performans oumllccediluumlmuumlnde sınıflanan performans alanlarına goumlre

bireylerin en fazla problem yaşadıkları alanın uumlretici aktiviteler olduğu goumlruumllduuml

Muumldahale oumlncesinde katılımcıların tuumlmuuml uumlcretli bir işte ccedilalışmayı birinci sırada

seccediltiler Ccedilalışmak isteme sebeplerini daha iyi koşullarda yaşamak kendilerini değerli

hissetmek geccedilimlerini sağlamak sosyal ccedilevre edinmek olarak belirttiler İş ile ilgili

belirledikleri hedefleri ise uygun iş bulma (n= 12) guumlvenceli iş bulma (n=6) kendi iş

yerini accedilma (n=2) olarak accedilıkladılar Katılımcılar ccedilalışma ile ilgili yaşadıkları

problemleri iş bulma iş arama sorunlarını dile getirme devamlılık tam zamanlı

ccedilalışma insanlarla iletişim ve iş birliği kurma sorunlarını soumlyleyememe verilen

goumlrevlerin suumlrekli değişmesi olarak belirttiler Uumlcretli iş dışında katılımcılardan 3 kişi

ev temizliği ve 2 kişi ise ccedilocuk bakımında problem yaşadıklarını belirttiler Muumldahale

sonrasında katılımcıların ccediloğu (n=13) problem belirttikleri alanlarda bireysel olarak

performans puanlarında 2 puandan fazla değişiklik goumlsterdiler Tatmin puanlarında ise

16 kişi bireysel olarak 2 puandan fazla değişiklik goumlsterdi

Guumlnluumlk yaşam aktivitelerinde katılımcıların ccediloğu (n=13) problem belirtmez

iken 2 kişi toplu taşıma araccedillarını kullanma 2 kişi hastalık youmlnetimi (hastaneye gitme

ilaccedil takibi) 3 kişi toplumda stres youmlnetiminde problem yaşadıklarını belirttiler

Muumldahale sonrasında problem belirten 7 kişiden 3rsquouuml performans ve tatmin puanlarında

2 puandan fazla artış goumlsterdi

41

Serbest zaman aktivitelerinde katılımcıların ccediloğu (n=12) problem belirtmez

iken 5 kişi doğru iletişim kurma 3 kişi yeni insanlarla tanışma ve arkadaş edinmede

problem yaşadıklarını belirttiler Muumldahale sonrasında problem belirten 8 kişiden 6rsquosı

performans ve tatmin puanlarında 2 puandan fazla artış goumlsterdi Katılımcıların

muumldahale oumlncesi ve sonrası ortalama KAPOuml puanları Tablo 43rsquote verilmiştir

Ccedilalışmamıza katılan bireylerin muumldahale oumlncesi ve sonrası aktivite

performanslarında anlamlı artış goumlruumllmektedir Katılımcıların muumldahale oumlncesi ve

sonrası en ccedilok problem yaşadıklarını belirttikleri uumlcretli iş alanı ve toplam performans

tatmin puanlarının karşılaştırılması Tablo 44rsquote verilmiştir

Tablo 43 Katılımcıların muumldahale oumlncesi ve sonrası KAPOuml ortalama ve standart

sapmaları

KAPOuml Muumldahale Oumlncesi Muumldahale Sonrası

Problem belirten kişi

sayısı Performans

X plusmn SS

Tatmin X plusmn SS

Performans X plusmn SS

Tatmin X plusmn SS

Uumlretici

Uumlcretliuumlcretsiz iş 20 350plusmn203 283plusmn269 464plusmn156 391plusmn247 Ev youmlnetimi 5 720plusmn255 600plusmn214 840plusmn253 720plusmn321 Oyunokul - - - - -

Kendine Bakım Kişisel bakım 2 654plusmn246 511plusmn313 755plusmn222 687plusmn310 Fonksiyonel

mobilite 2 715plusmn278 460plusmn245 715plusmn113 460plusmn254

Toplumsal youmlnetim 3 443plusmn344 261plusmn110 564plusmn273 464plusmn191 Serbest Zaman

Sessiz rekreasyon - - - - - Aktif rekreasyon 3 660plusmn302 390plusmn232 860plusmn277 630plusmn222

Sosyalleşme 5 403plusmn195 565plusmn165 600plusmn310 744plusmn308

Tablo 44 Muumldahale Oumlncesi ve Sonrası KAPOuml Karşılaştırması

KAPOuml

Muumldahale Oumlncesi

X plusmn SS

Muumldahale Sonrası

X plusmn SS t p

Uumlcretli İş

Performans 350plusmn203 464plusmn156 -3161 0002

Uumlcretli İş

Tatmin 283plusmn269 391plusmn247 -4531 00001

z p

Toplam

Performans 564plusmn197 703plusmn115 -2201 0028

Toplam Tatmin 511plusmn156 630plusmn220 -2201 0028

plt005 plt0001

42

43 Aktivite Performans Hikayesi Goumlruumlşmesirsquone (OPHI-II) Ait Bulgular

Katılımcıların OPHI-II Aktivite Kimliği (plt0001) Aktivite Yeterliliği

(plt0001) ve Aktivite Ccedilevresi (plt0001) alanlarında anlamlı gelişme goumlsterdikleri

bulunmuştur Ccedilalışmamıza katılan bireylerin muumldahale sonrasında ortalama OPHI-II

aktivite kimliği aktivite yeterliliği ve aktivite ccedilevresi ortalama puanlarında artış

olduğu goumlruumllmektedir Katılımcıların muumldahale oumlncesi ve sonrası aktivite kimliği

aktivite yeterliliği ve aktivite ccedilevresi alanlarında aldıkları puanların karşılaştırılması

Tablo 45rsquote verilmiştir

Tablo 45 Muumldahale Oumlncesi ve Sonrası OPHI-II Karşılaştırması

OPHI-II

Muumldahale

Oumlncesi

X plusmn SS

Muumldahale

Sonrası

X plusmn SS

t p

Aktivite

kimliği

2530 plusmn 724

3220 plusmn 534 -8722 00001

Aktivite

yeterliliği 1935 plusmn 555 2535 plusmn 447 -10338 00001

Aktivite

ccedilevresi 2540 plusmn 549 2855 plusmn 428 -7112 00001

plt0001

Ccedilalışmaya katılan bireylerin muumldahale oumlncesi ve sonrası aktivite kimliği

bulgularına bakıldığında geccedilmiş ile ilgili olan maddeler dışında diğer tuumlm maddelerde

gelişme goumlsterdikleri goumlruumllmektedir Katılımcıların aktivite yeterliliği ile ilgili

maddelerden yaşam tarzından memnuniyeti koruma rollerinin beklentilerini

karşılaması hedefe youmlnelik işler kişisel performanslarının standartlarını karşılaması

sorumlulukları iccedilin zaman organize etme ve ilgilerine katılım maddelerinde artış

olduğu goumlruumllmektedir Aktivite ccedilevresi ile ilgili maddelerden ise katılımcıların ev

yaşamı aktivite goumlrevleri temel uumlretici aktivite goumlrevleri temel uumlretici sosyal grup

serbest zaman sosyal grup maddelerinde artış olduğu goumlruumllmektedir Katılımcıların

43

aktivite kimliği aktivite yeterliliği ve aktivite ccedilevresine ait maddelerden aldıkları

puanlardaki değişiklikler Tablo 46rsquoda verilmiştir

Tablo 46 Muumldahale Oumlncesi ve Sonrası OPHI-II Alt Başlık Maddelerinden Alınan

Puanların Karşılaştırılması

OPHI-II Muumldahale Oumlncesi

X plusmn SS

Muumldahale Sonrası

X plusmn SS z p

Aktivite Kimliği

Kişisel hedef ve

projeleri var 300 plusmn 072 280 plusmn 061 -3666 00001

Arzuladığı rol

yaşam tarzını

tanımlar

205 plusmn 082 280 plusmn 052 -3419 0001

Başarı beklentisi 150 plusmn 383 295 plusmn 060 -3874 00001

Sorumlulukların

kabuluuml 270 plusmn 108 330 plusmn 065 -3464 0001

Yeteneklerine ve

kısıtlılıklarına değer

biccedilme

245 plusmn 094 310 plusmn 064 -3127 0002

Bağlanma ve

değerlerin varlığı 275 plusmn 116 300 plusmn 092 -3000 0003

Kimlik ve

yuumlkuumlmluumlluumlkleri

tanıma

250 plusmn 119 300 plusmn 075 -3071 0002

İlgi varlığı 220 plusmn 119 337 plusmn 178 -3491 00001

Geccedilmişte etkili

hissetme 255 plusmn 114 280 plusmn 095 -1633 0102

Geccedilmiş yaşam

tarzını anlamlı ve

memnun edici

bulma

245 plusmn 099 255 plusmn 088 -1414 0157

Geccedilmiş aktivite

seccedilimleri yapma 270 plusmn 112 275 plusmn 096 -0557 0564

Aktivite Yeterliliği

Yaşam tarzından

memnuniyetini

koruma

290 plusmn 102 285 plusmn 067 -3819 00001

Rollerinin

beklentilerini

karşılaması

185 plusmn 081 265 plusmn 058 -3358 0001

Hedefe youmlnelik

işler 190 plusmn 055 285 plusmn 048 -3755 00001

Kişisel performans

standartlarını

karşılar

215 plusmn 074 290 plusmn 055 -3419 0001

Sorumlulukları iccedilin

zaman organize

eder

215 plusmn 113 295 plusmn 068 -3557 00001

İlgilere katılım 200 plusmn 091 290 plusmn 064 -3626 00001

Geccedilmiş

tamamlanmış roller 235 plusmn 108 300 plusmn 092 -2236 0025

Geccedilmiş suumlrduumlruumllen

alışkanlıklar 265 plusmn 098 275 plusmn 096 1414 0157

Geccedilmiş başarılmış

memnuniyet 230 plusmn 121 255 plusmn 109 -1131 0258

44

Tablo 46 (Devam) Muumldahale Oumlncesi ve Sonrası OPHI-II Alt Başlık Maddelerinden

Alınan Puanların Karşılaştırılması

Aktivite Ccedilevresi

Ev yaşamı goumlrevler 275 plusmn 101 347 plusmn 073 -3000 0003

Uumlretici goumlrevler 200 plusmn 079 270 plusmn 073 -3742 00001

Serbest zaman

goumlrevler 265 plusmn 098 295 plusmn 082 -2449 0014

Ev yaşamı sosyal

grup 295 plusmn 105 325 plusmn 091 -2449 0014

Uumlretici sosyal

grup 215 plusmn 081 285 plusmn 058 -3500 00001

Serbest zaman

sosyal grup 245 plusmn 119 300 plusmn 079 -2598 0009

Ev yaşamı fiziksel

alan 320 plusmn 069 365 plusmn 081 -1131 0157

Uumlretici fiziksel alan 340 plusmn 088 340 plusmn 088 -1633 0102

Serbest zaman

fiziksel alan 340 plusmn 097 340 plusmn 082 -1414 0157

plt005 plt0001

44 Ccedilalışma Performansına Ait Bulgular

Katılımcıların muumldahale oumlncesi ve sonrası ccedilalışma performansı verilerinin

karşılaştırılması Tablo 47rsquo de verilmiştir Katılımcıların goumlrev performansı

bağlamsal performans-kişilerarası bağlamsal performans-kurumsal uyumlandırılmış

performans ve zarar verici iş davranışlarından aldıkları skorların muumldahale oumlncesi ve

sonrası karşılaştırmasında ccedilalışma performanslarının arttığı goumlruumllmektedir

Tablo 47 Muumldahale Oumlncesi ve Sonrası Ccedilalışma Performansı Alt Başlık Puanlarının

Karşılaştırılması

Ccedilalışma Performansı

Muumldahale

Oumlncesi

X plusmn SS

Muumldahale

Sonrası

X plusmn SS

z p

Goumlrev Performansı 875 plusmn 312 1395 plusmn 311 -3938 00001

Bağlamsal Performans-

kişilerarası 1030 plusmn 319 1255 plusmn 241 -3655 00001

Bağlamsal Performans-

kurumsal 950 plusmn 433 1150 plusmn 383 -3580 00001

Uyumlandırılmış

Performans 660 plusmn 247 1100 plusmn 220 -3936 00001

Zarar Verici İş Davranışı 1350 plusmn 348 1445 plusmn 248 -2388 0017

plt005 plt0001

45

Katılımcılar tuumlm goumlrev performansı kişilerarası bağlamsal performans ve

kurumsal bağlamsal performans maddelerinde gelişme goumlsterdikleri goumlruumllmektedir

Katılımcıların uyumlandırılmış performans maddelerinden esneklik goumlsterme

beklenmedik iş durumlarıyla başa ccedilıkabilme ve gerekli olan iş hedeflerini ayarlama

başlıklarında gelişme goumlsterdikleri goumlruumllmektedir İş bilgisini guumlncel tutma ve iş

becerilerini guumlncel tutma maddeleri bir suumlreccedil iccedilerdiği iccedilin aktivite başında

goumlzlemlenememiş ve muumldahale oumlncesi ve sonrası değerlendirmelere dahil

edilmemiştir Ccedilalışmaya katılan bireylerin zarar verici iş davranışı maddelerinden aşırı

olumsuzluk goumlsterme ccedilalışma arkadaşlarına zarar verecek şeyler yapma (tartışmaya

girme) başlıklarında gelişme olduğu goumlruumllmektedir Katılımcıların ccedilalışma

performansı alt başlık maddelerinin muumldahale oumlncesi ve sonrasına ait bulguları Tablo

48rsquo de verilmiştir

Tablo 48 Muumldahale Oumlncesi ve Sonrası Ccedilalışma Performansı Alt Başlık

Maddelerinden Alınan Puanların Karşılaştırılması

Ccedilalışma Performansı Muumldahale Oumlncesi

X plusmn SS

Muumldahale Sonrası

X plusmn SS

z p

Goumlrev Performansı

İşin Kalitesi 215 plusmn 093 295 plusmn 068 -4000 00001

İşi Planlama ve Organize

Etme

135 plusmn 058 280 plusmn 069 -3938 00001

Sonuccedil Odaklı Olma 170 plusmn 092 260 plusmn 094 -3626 00001

Oumlncelikleri Belirleme 150 plusmn 060 270 plusmn 065 -3739 00001

Verimli Ccedilalışma 220 plusmn 095 290 plusmn 071 -3071 0002

Bağlamsal Performans-Kişilerarası

Girişkenlik 195 plusmn 088 290 plusmn 078 -4146 00001

Geri Bildirimleri Kabul Etme

ve Duumlzeltme

285 plusmn 122 32 5plusmn 085 -2530 0011

Diğerleri ile İşbirliği 285 plusmn 122 340 plusmn 068 -2598 0009

Etkili İletişim 230 plusmn 112 300 plusmn 072 -3500 00001

Bağlamsal Performans-Kurumsal

Sorumluluk Goumlsterme 240 plusmn 127 315 plusmn 087 -3638 00001

46

Tablo 48 (Devam) Muumldahale Oumlncesi ve Sonrası Ccedilalışma Performansı Alt Başlık

Maddelerinden Alınan Puanların Karşılaştırılması

Muumlşteri Odaklı Olma 240 plusmn 123 280 plusmn 115 -2828 0005

Yaratıcı Olma 255 plusmn 105 290 plusmn 102 -2646 0008

Zorlu İş Goumlrevlerini Uumlstlenme 215 plusmn 122 265 plusmn 103 -2640 0008

Uyumlandırılmış Performans

Esneklik Goumlsterme 140 plusmn 075 285 plusmn 058 -3938 00001

Zorlu Problemlere Yaratıcı

Ccediloumlzuumlmler Uumlretme

210 plusmn 085 415 plusmn 685 -2970 0003

İş Bilgisini Guumlncel Tutma - - - -

İş Becerilerini Guumlncel Tutma - - - -

Beklenmedik Durumlarla Başa

Ccedilıkma

160 plusmn 094 260 plusmn 068 -3704

00001

Gerekli Olan İş Hedeflerini

Ayarlama

150 plusmn 076 300 plusmn 045 -3946 00001

Zarar Verici İş Davranışı

Aşırı Olumsuzluk Goumlsterme 280 plusmn 150 335 plusmn 093 -2428 0015

Kuruma Zarar Verecek Şeyler

Yapma

360 plusmn 099 375 plusmn 063 -1342 0180

Ccedilalışma Arkadaşlarına Zarar

Verecek Şeyler Yapma

315 plusmn 134 345 plusmn 088 -2121 0034

Bilerek Hata Yapma 395 plusmn 022 400 plusmn 000 -1000 0317

plt005 plt0001

47

45 İşe Giren ve İşe Girmeyen Bireylerin Değerlendirmelerinin

Karşılaştırılması

İşe giren ve girmeyen katılımcıların muumldahale oumlncesi ve sonrası KAPOuml

performans ve tatmin puanlarının karşılaştırılması Tablo 49rsquo da verilmiştir İki grup

arasında muumldahale oumlncesi ve sonrası performans ve tatmin puanlarında anlamlı fark

bulunmamıştır Bu sonuccedil işe giren bireylerin aktivite performansında işe girmeyen

bireylere goumlre daha ccedilok fark goumlstermeksizin işe girdiklerini goumlstermektedir

Tablo 49 İşe giren ve işe girmeyen katılımcıların muumldahale oumlncesi ve sonrası aktivite

performans puanlarının karşılaştırılması

KAPOuml İşe Giren (n=8) İşe Girmeyen (n=12)

z p X plusmn SS X plusmn SS

Performans MOuml 515plusmn120 502plusmn120 -0850 0368

MS 664plusmn228 615plusmn202 -1798 0069

Tatmin MOuml 511plusmn197 523plusmn202 -0850 0367

MS 668plusmn140 615plusmn113 -1192 0237

İşe giren ve girmeyen katılımcıların muumldahale oumlncesi ve sonrası OPHI-II

performans alanlarından alınan puanların karşılaştırılması verileri Tablo 410rsquo da

verilmiştir İki grup arasında muumldahale oumlncesi ve sonrası performans alanlarında

anlamlı fark bulunmamıştır Bu sonuccedil işe giren bireylerin aktivite kimliği aktivite

yeterliliğ ve aktivite ccedilevresi başlıklarında işe girmeyen bireylere goumlre daha ccedilok fark

goumlstermeksizin işe girdiklerini goumlstermektedir

Tablo 410 İşe Giren Ve Girmeyen Katılımcıların Muumldahale Oumlncesi Ve Sonrası

OPHI-II Performans Alanlarından Alınan Puanların Karşılaştırılması

OPHI-II İşe Giren (n=8) İşe Girmeyen (n=12)

z p X plusmn SS X plusmn SS

Aktivite

kimliği

MOuml 900 plusmn 320 858 plusmn 320 -0892 0372

MS 1425 plusmn 328 1375 plusmn 313 -0969 0332

Aktivite

yeterliliği

MOuml 1062 plusmn 282 1008 plusmn 352 -1666 0096

MS 1362 plusmn 140 1183 plusmn 272 -1019 0308

Aktivite

ccedilevresi

MOuml 1037 plusmn 424 891 plusmn 448 -0350 0726

MS 1250 plusmn 325 1083 plusmn 417 -0776 0438

48

İşe giren ve girmeyen katılımcıların muumldahale oumlncesi ve sonrası ccedilalışma

performans alanlarının karşılaştırılması verileri Tablo 411rsquo de verilmiştir İki grup

arasında muumldahale oumlncesi ve sonrası ccedilalışma performans alanlarında anlamlı fark

bulunamamıştır Bu sonuccedil işe giren bireylerin ccedilalışma performansı maddelerinde işe

girmeyen bireylere goumlre daha ccedilok fark goumlstermeksizin işe girdiklerini goumlstermektedir

Tablo 411 İşe Giren Ve Girmeyen Katılımcıların Muumldahale Oumlncesi Ve Sonrası

Ccedilalışma Performans Alanlarından Alınan Puanların Karşılaştırılması

Ccedilalışma Performansı

İşe Giren (n=8) İşe Girmeyen (n=12)

z p X plusmn SS X plusmn SS

Goumlrev

Performansı

MOuml 900 plusmn 320 858 plusmn 320 -0430 0667

MS 1425 plusmn 328 1375 plusmn 313 -0506 0613

Bağlamsal

Performans-

Kişilerarası

MOuml 1062 plusmn 282 1008 plusmn 352 -0430 0668

MS 1362 plusmn 140 1183 plusmn 272 -1834 0067

Bağlamsal

Performans-

Kurumsal

MOuml 1037 plusmn 424 891 plusmn 448 -0898 0369

MS 1250 plusmn 325 1083 plusmn 417 -0858 0391

Uyumlandırıl

mış

Performans

MOuml 787 plusmn 339 575 plusmn 113 -1500 0134

MS 1175 plusmn 286 1050 plusmn 156 -0396 0692

Zarar Verici

İş Davranışı

MOuml 1475 plusmn 254 1266 plusmn 386 -1178 0239

MS 1500 plusmn 213 1408 plusmn 637 -1047 0295

MOuml Muumldahale oumlncesi MS Muumldahale sonrası

46 İşe Giren Bireylere Ait Bulgular

Grup muumldahalesinden 3 ay sonra ulaşılabilen 15 kişiden 8rsquoinin işe yerleştiği

tespit edilmiştir Ulaşılabilen ancak işe girmeyen bireyler kursa gitme Ekpssrsquoye

hazırlanma engelli maaşı aldığı iccedilin ccedilalışmak istememe maaşta anlaşamama

sebeplerinden ccedilalışmadıklarını belirtmişlerdir

Ccedilalışmaya başlayan bireylerin ccediloğunun (n=5) daha oumlnce ccedilalışma deneyiminin

olmadığı 4rsquouumlnuumln lise mezunu olduğu goumlruumllmektedir Katılımcıların cinsiyet engel

eğitim ve ccedilalışma deneyimleri Tablo 412rsquo de verilmiştir

49

Katılımcılar satış danışmanı grafik tasarımcısı soumlzleşmeli memur guumlzellik

uzmanı falcı oumln muhasebeci kafe ccedilalışanı ve aşccedilı olarak işe girmişlerdir İşe giren

bireyler ccedilalışmak istedikleri alanlarda işe girmişlerdir

Tablo 412 İşe Giren Katılımcılara Ait Demografik Oumlzellikler

n

Cinsiyet Kadın 5 625

Erkek 3 375

Engel tuumlruuml Fiziksel 2 250

Kronik 2 250

İşitme 3 375

Psikososyal 1 125

Eğitim durumu İlkokul 2 250

Lise 4 500

Yuumlksekokul 1 125

Yuumlksek lisans 1 125

Ccedilalışma deneyimi Var 3 375

Yok 5 625

İşe giren bireylerde aktivite kimliği maddelerinden kişisel hedef ve projeleri

var arzuladığı rol yaşam tarzını tanımlar başarı beklentisi bağlanma ve değerlerin

varlığı kimlik ve yuumlkuumlmluumlluumlkleri tanıma ilgi başlıklarında gelişme goumlsterdikleri

aktivite yeterliliği maddelerinden yaşam tarzından memnuniyeti koruma rollerinin

beklentilerini karşılaması hedefe youmlnelik işler kişisel performanslarının standartlarını

karşılaması başlıklarında gelişme goumlsterdikleri ve aktivite ccedilevresindeki maddelere

bakıldığında uumlretici goumlrevlerinin olduğu uumlretici aktiviteleri yaparken iş arkadaşlarıyla

olan iletişimlerinde ve sosyal ccedilevrelerinde de gelişme olduğu Tablo 413rsquo de

goumlruumllmektedir Bireylerin daha net hedef oluşturdukları diğerlerine ve kendilerine

karşı sorumluluk uumlstlendikleri ccedilalıştıkları alana olan ilgileri ile kendilerini

geliştirmeye accedilık oldukları ccedilalışmaktan memnun oldukları kendilerini daha iyi ve

yeterli hissettikleri goumlzlemlenmiştir

50

Tablo 413 İşe Giren Bireylerde OPHI-II Alt Başlıklarının ve Maddelerinin Muumldahale

Oumlncesi Muumldahale Sonrası ve Takip Verilerinin Karşılaştırılması

OPHI-II Muumldahale

Oumlncesi

X plusmn SS

Muumldahale

Sonrası

X plusmn SS

Takip

X plusmn SS

χ2 p

Aktivite Kimliği 2787 plusmn 813 2225 plusmn 589 2537 plusmn 417 16000 00001

Kişisel hedef ve

projeleri var

187 plusmn 035 250 plusmn 053 312 plusmn 035 13000 0002

Arzuladığı rol yaşam

tarzını tanımlar

225 plusmn 103 275 plusmn 070 337 plusmn 074 11000 0004

Başarı beklentisi 200 plusmn 106 300 plusmn 075 325 plusmn 070 13130 0001

Sorumlulukların

kabuluuml

300 plusmn 106 350 plusmn 053 375 plusmn 046 7429 0024

Yeteneklerine ve

kısıtlılıklarına değer

biccedilme

250 plusmn 075 300 plusmn 053 325 plusmn 046 9333 0009

Bağlanma ve

değerlerin varlığı

275 plusmn 116 300 plusmn 092 362 plusmn 051 9294 0010

Kimlik ve

yuumlkuumlmluumlluumlkleri

tanıma

250 plusmn 119 300 plusmn 075 362 plusmn 051 10571 0005

İlgi varlığı 237 plusmn 130 537 plusmn 678 362 plusmn 051 9364 0009

Geccedilmişte etkili

hissetme

300 plusmn 130 325 plusmn 103 337 plusmn 074 3000 0223

Geccedilmiş yaşam

tarzını anlamlı ve

memnun edici bulma

287 plusmn 112 300 plusmn 092 300 plusmn 092 2000 0368

Geccedilmiş aktivite

seccedilimleri yapma

325 plusmn 103 337 plusmn 074 337 plusmn 074 2000 0368

Aktivite

Yeterliliği

3387 plusmn 624 2687 plusmn 432 2787 plusmn 318 16000 00001

Yaşam tarzından

memnuniyetini

koruma

212 plusmn 064 287 plusmn 064 337 plusmn 051 12250 0002

Rollerinin

beklentilerini

karşılaması

212 plusmn 083 275 plusmn 070 337 plusmn 051 12000 0002

51

Tablo 413 İşe Giren Bireylerde OPHI-II Alt Başlıklarının ve Maddelerinin Muumldahale

Oumlncesi Muumldahale Sonrası ve Takip Verilerinin Karşılaştırılması

Hedefe youmlnelik

işler

225 plusmn 046 275 plusmn 046 350 plusmn 053 13231 0001

Kişisel performans

standartlarını

karşılar

237 plusmn 074 312 plusmn 035 387 plusmn 035 13000 0002

Sorumlulukları iccedilin

zaman organize

eder

250 plusmn 130 312 plusmn 083 35 plusmn 053 6091

0048

İlgilere katılım 212 plusmn 112 275 plusmn 070 350 plusmn 075 12560 0002

Geccedilmiş

tamamlanmış roller

262 plusmn 130 300 plusmn 092 325 plusmn 088 5636 0060

Geccedilmiş suumlrduumlruumllen

alışkanlıklar

337 plusmn 074 3500 plusmn 053 350 plusmn 053 2000 0368

Geccedilmiş başarılmış

memnuniyet

275 plusmn 138 300 plusmn 119 312 plusmn 099 3000 0223

Aktivite Ccedilevresi 3775 plusmn 446 3150 plusmn 414 3325 plusmn 296 16000 0000

Ev yaşamı goumlrevler 300 plusmn 106 337 plusmn 074 375 plusmn 046 7000 0030

Uumlretici goumlrevler 175 plusmn 070 237 plusmn 074 387 plusmn 035 14966 0001

Serbest zaman

goumlrevler

300 plusmn 092 300 plusmn 092 337 plusmn 091 4000 0135

Ev yaşamı sosyal

grup

325 plusmn 088 362 plusmn 051 375 plusmn 046 6500 0039

Uumlretici sosyal grup 200 plusmn 075 275 plusmn 046 375 plusmn 046 13556 0001

Serbest zaman

sosyal grup

275 plusmn 116 300 plusmn 092 362 plusmn 051 9294 0010

Ev yaşamı fiziksel

alan

362 plusmn 074 362 plusmn 074 387 plusmn 035 2000 0368

Uumlretici fiziksel alan 300 plusmn 106 300 plusmn 106 375 plusmn 046 6000 0050

Serbest zaman

fiziksel alan

300 plusmn 092 312 plusmn 083 350 plusmn 075 4667 0097

plt005 plt0001

Değerlendirmeler arasındaki karşılaştırmalar Tablo 414rsquo te goumlruumllmektedir

52

Tablo 414 İşe Giren Bireylerde OPHI-II Alt Başlıklarının ve Maddelerinin Muumldahale

Oumlncesi Muumldahale Sonrası ve Takip Verilerinin Karşılaştırılması

OPHI-II MOuml-MS MOuml-T MS-T

Aktivite Kimliği z -2527 -2524 -2552

p 0012 0012 0011

Kişisel hedef ve projeleri

var

z -2236 -2640 -2236

p 0025 0008 0025

Arzuladığı rol yaşam

tarzını tanımlar

z -2000 -2460 -1890

p 0046 0014 0059

Başarı beklentisi z -2530 -2428 -1414

p 0011 0015 0157

Sorumlulukların kabuluuml z -2000 -1857 -1414

p 0046 0063 0157

Yeteneklerine ve

kısıtlılıklarına değer biccedilme

z -2000 -2449 -1414

p 0046 0014 0157

Bağlanma ve değerlerin

varlığı

z -1414 -2070 -2236

p 0157 0038 0025

Kimlik ve

yuumlkuumlmluumlluumlklerini tanıma

z -2000 -2251 -2236

p 0046 0024 0025

İlgi varlığı z -2121 -2232 -0687

p 0034 0026 0492

Geccedilmişte kendini etkili

hissetme

z -1000 -1342 -1000

p 0317 0180 0317

Geccedilmiş yaşam tarzını

anlamlı ve memnun edici

bulma

z -1342 -1414 -1217

p 0317 0317 0317

Geccedilmişte aktivite

seccedilimleri yapma

z -1414 -1236 -0687

p 0317 0317 0492

Aktivite Yeterliliği z -2527 -2533 -2530

p 0012 0011 0011

Yaşam tarzından

memnuniyetini koruma

z -2449 -2428 -2000

p 0014 0015 0046

Rollerinin beklentilerini

karşılaması

z -2236 -2428 -2236

p 0025 0015 0025

Hedefe youmlnelik işler z -2000 -2640 -2449

p 0046 0008 0014

Kişisel performans

standartlarını karşılar

z -2449 -2460 -2449

p 0014 0014 0014

53

Tablo 414 (Devam) İşe Giren Bireylerde OPHI-II Alt Başlıklarının ve Maddelerinin

Muumldahale Oumlncesi Muumldahale Sonrası ve Takip Verilerinin Karşılaştırılması

Sorumlulukları iccedilin zaman

organize eder

z -2236 -1947 -1342

p 0025 0052 0180

İlgilere katılım z -2236 -2428 -2449

p 0025 0015 0014

Geccedilmişte tamamlanmış

roller

z -1732 -1633 -1414

p 0083 0102 0157

Geccedilmişte suumlrduumlruumllen

alışkanlıklar

z -1000 -1000 -1832

p 0317 0317 0492

Geccedilmişte başarılmış

memnuniyet

z -1000 -1342 -1000

p 0317 0180 0317

Aktivite Ccedilevresi z -2539 -2533 -2539

p 0011 0011 0011

Ev yaşamı goumlrevler z -1732 -1857 -1732

p 0083 0063 0083

Temel uumlretici goumlrevler z -2236 -2588 -2588

p 0025 0010 0010

Serbest zaman goumlrevler z -1414 -1342 -1342

p 0897 0180 0180

Ev yaşamı sosyal grup z -1732 -2000 -1000

p 0083 0046 0317

Temel uumlretici sosyal grup z -2449 -2456 -2530

p 0014 0014 0011

Serbest zaman sosyal grup z -1414 -2070 -2236

p 0157 0038 0025

Ev yaşamı fiziksel alan z -1732 -1857 -1857

p 0083 0063 0317

Temel uumlretici fiziksel alan z 0000 -1604 -1604

p 0987 0109 0109

Serbest zaman fiziksel

alan

z -1000 -1633 -1342

p 0317 0102 0180

Bonferroni duumlzeltmesi ardından elde edilen anlamlılık duumlzeyi plt0016 MOuml Muumldahale oumlncesi MS Muumldahale sonrası T

Takip

54

Katılımcı 4

Cinsiyet K

Yaş 35

Teşhis İşitme engelli (cihaz kullanıyor yuumlz yuumlze iletişim kurabiliyor)

Eğitim-ccedilalışma geccedilmişi Accedilık lise mezunu accedilık oumlğretim sosyal hizmete başlamış

ancak kişisel nedenlerden dolayı bırakmış eğitim hayatına devam etmek istiyor ama

ccedilalışması gerektiğini belirtti

Daha oumlnce ccedilalışma deneyimleri mevcut İşten ayrılma sebeplerini işlerin ağırlaşması

oumlzel durumlar performans yetersizliği olarak belirtti Şuanda ccedilalışmama sebebini ise

uygun iş bulamadığı şeklinde accedilıkladı

Hikacircye Fiziksel şiddetten dolayı engelli duruma gelmiş Eşinden boşanmış 2 ccedilocuğu

var İkinci evliliğini yapmış Evlendiği kişinin de 2 ccedilocuğu var

Psikosoyal faktoumlrler Birey sıcakkanlı motivasyonu ccedilabuk kırılabiliyor ccedilalışma ile

ilgili durumlarla ilgili şikayet etme eğilimi var beklenmedik durumlarla ve geccedilmişle

başa ccedilıkma ve kendini doğru ifade etme ile igili problemler yaşadığı goumlzlemlendi

Muumldahale Grup muumldahalesi sonrası bireyde şikayet etme eğiliminin azaldığı işe daha

ccedilok odaklandığı geccedilmişi ile daha barışık hale gelip ailesi ile arasını duumlzeltmeye

ccedilalıştığı yaşamı ile ilgili hedefler koyabildiği goumlzlemlenmiştir

İş Satış danışmanı

Problemler Ccedilalışma koşulları iş arkadaşları ve muumlduumlr ile doğru iletişim kuramama

İş yeri ziyareti Bireyin belirttiği gibi muumlduumlruumln ve iş arkadaşlarının fazla iş yuumlkledikleri

goumlzlemlenmiştir İş veren ile goumlruumlşme talep edilmiş ancak reddedilmiştir Ccedilalışma

saatlerinin daha uygun olduğu daha rahat iletişim kurabileceği daha sakin bir ccedilalışma

ortamının olabileceği farklı firmalara danışman olarak başvurması oumlnerilmiştir Bir ay

sonra bu koşullara uyan bir kurumda ccedilalışmaya başlamıştır

İş Danışmanlık

İş yeri ziyareti Bireyin oumlnceliklerini belirleme planlama ve organize etme alanlarında

anlık kararsızlıklar yaşadığı goumlzlemlenmiştir Bunu duumlzeltmeye youmlnelik işe adapte

olana kadar bir suumlre oumlnce ve sonra bitmesi gereken işler şeklinde kontrol listesi

hazırlaması oumlnerilmiştir Oumlnceliğinin kuruma gelen kişileri karşılama ve yardımcı

olmak olduğunu netleştirip bu doğrultuda devam etmesi oumlnerilmiştir Birey ccedilalışırken

eğitim hayatına devam istediğini belirtmiştir Bunun iccedilin aktivite tekerleği uumlzerinden

55

guumlnluumlk hangi işlere ne kadar vakit ayırıldığı ccedilıkarılmış ve ders ccedilalışmak iccedilin her guumln

bir saat ayrılmıştır İlerleyen zamanlarda iş yaşamına adapte oldukccedila bu zamanı

artırabileceğine youmlnelik plan yapılmıştır

Zorlu iş goumlrevlerini uumlstlenme yaratıcı olma girişkenlik ve etkili iletişim alanlarında

da ccedilekingen davrandığı goumlzlemlenmiştir Birey bu problemleri KAPOumlde de

belirtmiştir Bireye grup muumldahalesi iccedilerisinde ki ccedilalışmalarımız hatırlatılmış ve

aslında yaptığı işin temel gereksinimlerinin girişkenlik ve iletişim olduğu

goumlsterilmiştir Bunu sevdiği ve yapabildiğini goumlstermek iccedilin birey bir muumlşteri ile

iletişime geccediltikten sonra karşılıklı olarak bireyin performansı tartışılmıştır Yine grup

muumldahalesinde yaptığımız gibi ihtiyaccedillarını ve isteklerini doğru bir şekilde dile

getirdiğinde işveren ve iş arkadaşları ile olan iletişiminin artacağı hatırlatılmıştır İşe

yeni başladığı iccedilin kendisine biraz zaman tanıması istenmiştir

Katılımcı 7

Cinsiyet E

Yaş 22

Teşhis Ortopedik engel (sağ torakal C skolyoz)

Eğitim-ccedilalışma geccedilmişi Duumlz lise mezunu ccedilalışma geccedilmişi yok Eğitim hayatına

devam etmek istemediğini ama ne iş yapabileceğini bilmediğini ifade etti

Hikacircye Konjenital skolyozu mevcut ailesi ile yaşıyor eğitim hayatından

hoşlanmıyor rutininden bahsederken fal bakmayı sevdiğini ve evde fal ccedileşitleri ile

ilgili kendini geliştirdiği oumlğrenildi

Psikosoyal faktoumlrler Birey sıcakkanlı mutlu ve ccedilalışmaya youmlnelik motivasyonu vardı

Sosyal olarak arkadaş ccedilevresi var ve aile bireyleri ile arası iyi

Muumldahale Grup muumldahalesi sonrası bireyde yaşamı ile ilgili hedefler koyabildiği ve

ccedilalışmak istediği alana karar verdiği goumlruumllmuumlştuumlr

İş Falcı

Problemler Ağrılarının olduğunu ifade etmiştir

İş yeri ziyareti Ccedilalışma ortamı ziyaret edildiğinde bireyin ağrılarının uygun olmayan

masa ve sandalyeden olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Bunun iccedilin bireye uygun masa sandalye

oumllccediluumlleri hesaplanmış ve bu oumllccediluumllerde masa sandalye alması oumlnerilmiştir Bel ve ayak

desteğinin oumlnemli olduğu belirtilmiş bunlara hemen ccediloumlzuumlm uumlretilmiştir Eğrilik sol

tarafa doğru olduğu iccedilin bireyin sol tarafta duvar olan bir masaya geccedilmesi ve omuz

56

seviyesinde bir raf takılıp kartları oradan accedilması her zaman bunu yapamasada sol

kolunu daha aktif olarak kullanması ve guumln iccedilerisinde fizyoterapistinin verdiği

egzersizleri yapmaya oumlzen goumlstermesi oumlnerildi Ccedilalışma performansı ile ilgili bir

problem goumlzlemlenmemiştir

Katılımcı 8

Cinsiyet E

Yaş 26

Teşhis Ortopedik engel (vertebra fraktuumlruuml spinal kord yaralanması T12- L2)

Eğitim-ccedilalışma geccedilmişi Yuumlksekokul muhasebe ve vergi boumlluumlmuuml mezunu Daha oumlnce

baba mesleği olan izolasyonculuk yapmış İşten ayrılma sebebi kaza geccedilirmesi

Hikacircye Birey iş kazası geccedilirmiş urge inkontinansı ve dorsifleksiyon kaybı mevcuttur

İnkontinans iccedilin ilaccedil kullanmakta ve dorsifleksiyon kaybı iccedilin de ayak bileği ortezi

kullanmaktadır

Psikosoyal faktoumlrler Kaza sonrası karışık anksiyete bozukluğu goumlruumllmuumlş ve tedavi

edilmiştir Şu an da maneviyatı yuumlksek olduğu iccedilin durumunu kabul etmiş ve bu

doğrultuda yaşamını suumlrduumlrmek istediğini belirtmiştir Ailesi ile iletişimi iyi ve

yardımsever bir insan Boş zamanlarında kuzeninin internet kafesine giderek ona

yardım ediyor

Muumldahale Grup muumldahalesi sırasında kendisine tek hedef aile kurmak olarak

belirlemiştir Ancak mevcut durumda bunu yapamayacağını oumlnce bir iş sahibi olması

gerektiğini ifade etmiştir Bireye oumln lisans tamamlama ya da EKPSSrsquoye hazırlanma

gibi eğitimi suumlrduumlrmeye youmlnelik hedefler belirtilmiştir fakat birey oumlnceliğini aile

kurmak olarak tekrar etmiştir Buumlro memurluğu muhasebe elemanı insan

kaynaklarına yardımcı eleman gibi meslekler hedef olarak belirlenmiştir

İş Oumln muhasebeci

Problemler İşinden memnun olduğunu ancak ulaşım ile ilgili problem yaşadığını

belirtmiştir

İş yeri ziyareti Bireyin ccedilalıştığı kurumun servis imkanı olmadığı iccedilin yuumlruumlme-ulaşım

aracı kullanma-ulaşım aracı değiştirme şeklinde onu yoran bir işe ulaşma rutininin

olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Ccedilalışma ortamı ziyaret edildiğinde bireyin ağrılarının uygun

olmayan masa ve sandalyeden olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Bireyin ehliyeti vardır ancak araba

57

kullanmaktan ccedilekindiğini ifade etmiştir Uygun olduğu zamanlarda merkezimize

gelerek suumlruumlcuuml rehabilitasyonuna alınmıştır Alt ekstremite reaksiyon hızı ve trafik risk

algısı uumlzerine ccedilalışılmıştır Rehabilitasyon sonrası otomatik vites araba alıp ccedilalışma

hayatını suumlrduumlrmeye devam etmiştir Bireyin kendini geliştirmeye accedilık olduğu yaptığı

işten keyif almaya başladığı goumlzlemlenmiştir Yuumlkselmek istediğini ifade etmiş ve bu

doğrultuda lisans tamamlama iccedilin girişimlerde bulunacağını belirtmiştir Ccedilalışma

performansı ile ilgili bir problem goumlzlemlenmemiştir

Katılımcı 10

Cinsiyet K

Yaş 26

Teşhis İşitme engelli (yardımcı cihaz kullanıyor dudak okuyabiliyor yazarak iletişim

kuruyor)

Eğitim-ccedilalışma geccedilmişi Lise mezunu ccedilalışma geccedilmişi yok İyi derecede ccedileşitli

bilgisayar programlarını kullanabilmektedir

Hikaye Konjenital olan engelinin hayatı boyunca onu olumsuz etkilemediğini

belirtmiştir

Psikosoyal faktoumlrler Ailesi ile iletişimi iyi sosyal ccedilevresi-hobileri var geccedilmiş

yaşantısından memnun ve ccedilalışmak iccedilin motivasyonu yuumlksek (aile ccedilok koruyucu

ccedilalışmasını ccedilok istemiyorlar)

Muumldahale grup muumldahalesi sonrası kendini daha doğru ifade edebildiği aktif dinleme

suumlresinin arttığı bağımsız hedefler koyabildiği ve hobilerine katılımının arttığı

goumlzlemlenmiştir

İş Kurum memurluğu

Problemler İşinden memnun olduğunu belirtmiştir

İş yeri ziyareti Bireyin ccedilalıştığı kurum ziyaret edildiğinde masa başında kayıt-kontrol-

veri aktarma goumlrevlerinin olduğu muumlduumlr ve iş arkadaşları ile olan iletişiminin de iyi

olduğu goumlzlemlenmiştir Ccedilalışma performansı ile ilgili bir problem

goumlzlemlenmemiştir

Katılımcı 11

Cinsiyet K

Yaş 28

Teşhis İşitme engelli (yardımcı cihaz kullanarak yuumlz yuumlze iletişim kurabiliyor)

58

Eğitim-ccedilalışma geccedilmişi Grafik tasarım boumlluumlmuuml yuumlksek lisans mezunu ccedilalışma

geccedilmişi yok

Hikacircye Konjenital işitme engelli hayatını olumsuz etkilediğini duumlşuumlnmuumlyor ancak

diğerleri ile iletişim kurmakta geccedilmişte ve şimdi telaffuzu duumlzguumln olmadığı iccedilin

ccedilekindiği goumlzlemlenmiştir

Psikosoyal faktoumlrler Ailesi ile iletişimi iyi motivasyonu yuumlksek ccedilekingen

Muumldahale Grup muumldahalesi sonrası daha girişken olduğu kendine guumlveninin arttığı

hedeflerine ulaşmak iccedilin motivasyonunun arttığı goumlzlemlenmiştir

İş Grafik tasarımcısı

Problemler İşinden memnun olduğunu belirtmiştir

İş yeri ziyareti Birey bir yayınevinde grafik tasarımcısı olarak işe girmiştir İş veren

ve iş arkadaşları ile iletişiminin iyi olduğu sosyal katılımının arttığı kendini

geliştirmek iccedilin hedef koyduğu eğitm hayatına devam etmek iccedilin girişimlerde

bulunduğu goumlruumllmuumlştuumlr Ccedilalışma performansı ile ilgili bir problem

goumlzlemlenmemiştir

Katılımcı 12

Cinsiyet E

Yaş 26

Teşhis Kronik engel (kalp yetmezliği)

Eğitim-ccedilalışma geccedilmişi Meslek lisesi yiyecek iccedilecek hazırlama boumlluumlmuumlnden mezun

Ccedilalışma geccedilmişi yok

Hikacircye Konjenital kalp yetmezliği mevcut olup efor dispnesi var Hastalığı aktif

sosyal katılımını olumsuz etkilemektedir Mezun olduğu boumlluumlmuuml sevmekte ancak

yapabileceği konusunda endişeleri vardır

Psikosoyal faktoumlrler Sosyal ccedilevresi ailesinden oluşuyor ccedilekingen ccedilalışma hayatı ile

ilgili endişeleri var ama ccedilalışmak istiyor

Muumldahale Grup muumldahalesi sonrası ccedilekingenliğinin azaldığı kendini daha rahat ifade

edebildiği ccedilalışmak iccedilin motivasyonunun arttığı goumlzlemlenmiştir

İş Aşccedilı

Problemler Ccedilalışma koşulları ile ilgili olarak kalp hastası olduğu iccedilin yorulduğundan

bir guumln iyi performans goumlsterirken bir guumln işe gitmek istemediğini ifade etmiştir

59

İş yeri ziyareti İş veren ile de goumlruumlşuumllerek molalarının az ve sık olarak duumlzenlenmesi

oumlnerilmiştir Kişiye kesme doğrama gibi işlemler yaparken oturarak yapması

molalarını mutfak dışında geccedilirmesi ağır tencereleri kaldırmak iccedilin ccedilalışma

arkadaşlarının desteğini alması oumlnerilmiştir Ccedilalışma performansı ile ilgili zorlu iş

goumlrevlerini uumlstlenme basamağında duumlşuumlk performans goumlsterdiği goumlzlemlenmiştir Efor

dispnesinden dolayı muumldahale bu performans basamağını azaltmaya youmlnelik

şekillendirilmiştir Bireyin işin kalitesi ve goumlsterdiği ccedilaba işveren tarafından yeterli

bulunduğu iccedilin bu alan bir problem teşkil etmemektedir

Katılımcı 15

Cinsiyet K

Yaş 25

Teşhis Mental ve emosyonel engel (şizofreni)

Eğitim-ccedilalışma geccedilmişi İlkokul mezunu olup daha oumlnce iş deneyimi

bulunmamaktadır

Hikacircye Negatif belirtilerin kontrol altına alınması ile guumlnluumlk yaşamında bağımsızlığı

artmış Eğitim hayatını ailevi nedenlerden dolayı bırakmış Aile ile birlikte vakit

geccediliriyor Ev işlerine yardım ediyor Tek başına yaptığı bir aktivitesi bulunmamakta

Psikosoyal faktoumlrler İccediline kapanık kendini ifade etmekten ccedilekingen girişken

olmayan bir yapısı mevcut ccedilevresel faktoumlrlerden dolayı ccedilalışmak istiyor

Muumldahale Grup muumldahalesi sonrası girişkenlik becerilerinin ccedilalışmak iccedilin

motivasyonun arttığı kendini ifade etmeye ccedilalıştığı goumlzlemlenmiştir

İş Kafede yardımcı personel

Problemler Birey iş arkadaşlarının onun ile ilgili soumlylemlerinden rahatsızlık

duyduğunu belirtmiştir

İş yeri ziyareti İş arkadaşları ve işveren ile goumlruumlşuumllduumlğuumlnde siparişleri karıştırdığı

dalıp gittiği şeklinde problemler belirtmişlerdir İş verenin de desteği ile masalar

numaralandırılmış ve bireye de numaraların olduğu kartlar hazırlanmıştır Birey

siparişi mutfağa iletirken ve siparişi alırken bu kartlar aracılığı ile yapması istenmiştir

Muumlşterilerden sipariş aldıktan sonra da tek tek siparişleri teyit etmesi istenmiştir

Bireyin kafeye bağlılığını arttırmak ve dikkat uumlzerine ccedilalışmak iccedilin her akşam

fişlerden o guumln hangi uumlruumlnden ne kadar sipariş verildiğini hesaplaması istenmiştir Bu

hem bireyin dikkatini arttırmış hem de guumlnduumlz sipariş alırken daha ccedilok odaklanmasını

60

sağlamıştır İş veren ve iş arkadaşları isteklerini net gerekirse yazarak ifade etmeleri

istenmiş Guumln iccedilerisinde sıralı olarak bireye dikkat etmeleri dalıp gitme gibi

durumlarda soumlzel olarak uyarılması oumlnerilmiştir

Katılımcı 16

Cinsiyet K

Yaş 37

Teşhis Kronik engel (epilepsi)

Eğitim-ccedilalışma geccedilmişi İlkokul mezunu olup daha oumlnce kuafoumlrde yardımcı eleman ve

sekreter olarak ccedilalışmıştır Uzun yıllar sekreter olarak ccedilalıştığı kişinin oumlluumlmuumlnden

dolayı işinden ayrılmıştır

Hikacircye Ailevi faktoumlrlerden dolayı eğitim hayatına devam edememiştir Boşanmış

olup 2 ccedilocuk annesidir Kızlarından biri babası ile yaşarken diğeri kendisi ile beraber

kalmaktadır Buumlyuumlk kızı ile iletişimle ilgili problemler yaşamaktadır Kuumlccediluumlk kızının

da derslerine yardım etmek istemekte fakat yeterli olamadığını ifade etmektedir Birey

hastalığı ile ilgili iş başvurularında olumsuz deneyimler yaşadığını ve noumlbetlerinin

duumlzensiz olmasının onu korkuttuğunu ifade etmiştir

Psikosoyal faktoumlrler Ccedilalışma motivasyonu yuumlksek ancak ccedilabuk pes etmeye youmlnelik

bir tutumu var Buumlyuumlk kızı ile iletişim problemi mevcut ccedilalışma hayatının kuumlccediluumlk kızı

ile geccedilireceği vakti olumsuz etkileyeceğini duumlşuumlnuumlyor

Muumldahale Grup muumldahalesi sonrası kızları ile iletişimini artırdığı kendi

sorumluluklarını netleştirip geri kalanları kabul etmeye youmlnelik bir tutum sergilediği

hastalığını insanlara daha doğru anlatabildiği ihtiyaccedillarını karşı tarafa daha net ifade

edebildiği goumlzlemlenmiştir

İş Ağda-makyaj

Problemler Birey kişisel olarak yuumlkselmek istediğini popuumller uygulamalar uumlzerine

kursa gitmek istediğini kendi yerini accedilmak istediğini ancak parasının olmadığını

belirtmiştir

İş yeri ziyareti Birey ile beraber oumlncelikleri belirlenmiştir Kurslara katılım iccedilin

gereken parayı kazanana kadar burada devam etmesi ve sadece kira verebileceği başka

bir kuafoumlr araştırması oumlnerilmiştir Uumlccedil hafta iccedilerisinde boumlyle bir yere geccediliş yapmıştır

Birey ile para youmlnetimi ccedilalışılmış ve hedeflere ulaşmak iccedilin plan yapılmıştır İşyerinin

eve yakın olması bireyin kuumlccediluumlk kızı ile ilgilenmesini olumlu youmlnde etkilemiştir

61

Ccedilalışma ortamının guumlvenliği iccedilin koumlşeli yerler suumlnger ile kaplanmış ve iccedileride muumlşteri

olmadığı zamanlarda kapıyı accedilık tutması oumlnerilmiştir İşveren ve diğer ccedilalışanları

hastalığı ile ilgili bilgilendirmesi oumlnerilmiştir Parlamaların oumlnlenmesi ve noumlbetleri

tetiklememesi iccedilin ortam aydınlatmasının led ışık ya da doğal ışık veren aydınlatmalar

ile değiştirilmesi oumlnerilmiştir Ccedilalışma performansında bir problem

goumlzlemlenmemiştir

62

5TARTIŞMA

Ccedilalışmamızda engelli bireylerin ccedilalışma becerileri ve aktivite duumlzeyleri KAPOuml

OPHI-II ve aktivite goumlzlemi ile değerlendirilerek ccedilalışma performanslarını

geliştirmek amacıyla mesleki rehabilitasyon uygulanmıştır Grup muumldahalesi şeklinde

başlayan uygulama bireylerin ccedilalışma performansı alt başlık maddelerinden

girişkenlik geri bildirimleri kabul etme ve kendini duumlzeltme etkili iletişim

sorumluluk goumlsterme esneklik goumlsterme aşırı olumsuzluk goumlsterme gibi grup

etkileşim becerilerinin dahil olduğu alanlarda gelişme goumlsterdikleri goumlruumllmuumlştuumlr

Bireylerin başlangıccedilta grup muumldahalesi sırasında kendilerini ifade etmekten

ccedilekindikleri paylaşmak istemedikleri ancak zaman iccedilerisinde gruba katılıma istekli

oldukları goumlzlemlenmiştir Grup iccedilerisinde bireylerin farklı deneyimlere sahip olması

bireylerin birbirlerini olumlu youmlnde etkilemesini sağlamıştır Grup muumldahalesi sonrası

bireylerin ilgi alanlarını keşfedebildikleri yaşamı anlamlandırmalarının olumlu youmlnde

değiştiği aktivite seccedilimleri yapabildikleri ve sorumluluk duygularının arttığı

goumlzlemlenmiştir Grup muumldahalesi oumlncesi ve sonrası karşılaştırmalarında ccedilalışma

performanslarında artış olduğu bulunmuş ancak işe giren ve girmeyen bireylerin

muumldahale oumlncesinde ve sonrasında gruplar arası fark bulunmamıştır

Engelli bireylerin istihdam sorunları duumlnyada ve uumllkemizde guumlncelliğini

koruyan bir problemdir (14) Ccedilalışmak ekonomik kazanccedil yanında topluma tam

katılım ve psikososyal ihtiyaccedilların karşılanması iccedilin oumlnemli olduğu gibi engelli

bireyler iccedilin de aynı oumlneme sahiptir (114) Literatuumlre goumlre engelli bireylerin mesleki

rehabilitasyon sonrası ccedilalışma hayatına katılımlarını cinsiyet faktoumlruumlnuumln etkilemediği

ancak daha iyi istihdam sonuccedillarına ulaşmada genccedil bireylerin daha avantajlı oldukları

belirtilmiştir (113) İstatistiklere bakıldığında ise cinsiyetin oumlnemli bir değişken

olduğu goumlruumllmektedir (4) Carter ve arkadaşları genccedil yetişkin engelli bireylerde iş

deneyimlerinin olmasının ve cinsiyetin eğitim sonrası istihdam edilme durumlarını

etkilediğini yaş ırk ve engel tuumlruumlnuumln etkilemediğini bulmuşlardır(114) Rogers ve

arkadaşlarının (115) mesleki olarak hazır olan bireylerin demografik bilgilerini

karşılaştırdıkları ccedilalışmada iş deneyiminin istihdam sonuccedillarıyla ilişkili olmadığı

bulunmuştur

63

Ccedilalışmamıza katılan 13 kadın 7 erkek bireyden 8rsquo i işe girmiştir İşe girenlerin

5rsquo i kadın 3rsquo uuml erkektir Sayı olarak işe giren kadın sayısının erkeklere goumlre daha fazla

olmasına karşılık cinsiyet faktoumlruumlnuumln istihdam edilme durumlarını etkileyip

etkilemediğine youmlnelik yeterli bir kanıt oluşamamıştır İşe giren bireylerin 3rsquo uumlnuumln

geccedilmiş iş deneyimi varken 5rsquo inin geccedilmiş iş deneyimi yoktur İşe giren bireylerin

ccediloğunluğunun geccedilmiş iş deneyimlerinin olmamasından dolayı işe girme ile geccedilmiş iş

deneyiminin ilişkili olmadığı duumlşuumlnuumllmektedir

Mcfadden ve arkadaşları (116) aktivite temelli mesleki değerlendirmelerle

ilgili yaptıkları bir derlemede ergoterapistlerin gerccedilek iş goumlrevlerinde ccedilalışma

performansının oumllccediluumlleceği araccedilların geliştirilmesine olan ihtiyaccediltan bahsetmişlerdir

Gross ve arkadaşları (117) iş becerilerinin performansa dayalı değerlendirmelerinin

daha doğru bir yaklaşım olacağı sonucuna varmışlardır

Ccedilalışmamızda bireylerin ccedilalışma performansları yapılandırılmış bir aktivite

uumlzerinde goumlzlem aracılığı ile değerlendirilmiştir Ccedilalışmada işe giren bireylerin simuumlle

edilmiş iş aktivitesi uumlzerinden değerlendirilmesi sırasında goumlzlenen guumlccedilluuml ve guumlccedilsuumlz

yanlar işe girdiklerinde de karşılaştıkları problemlerle eşleşmiştir Bu nedenle

bireylerin sonunda bir uumlruumln elde edilen simuumlle aktivite uumlzerinden performanslarının

goumlzlemlenmesinin bireylerin gerccedilek iş aktivitelerinde yaşayabilecekleri sorunları

belirlemede faydalı olduğu duumlşuumlnuumllmektedir

Birccedilok ccedilalışma oumlzellikle işe geri doumlnuumlşlerde fonksiyonel kapasite oumllccediluumlmuumlnuumln

belirleyici bir faktoumlr olmadığını goumlsterirken bireylerin guumlnluumlk yaşam aktivitelerindeki

performanslarını cinsiyet medeni durum ve fonksiyonel kapasiteye goumlre daha

belirleyici bir faktoumlr olarak bulmuşlardır (118-123) Brouwer ve arkadaşları (124) kas

iskelet yaralanması olan bireylerin işe geri doumlnuumlşleri ile oumlz yeterlilik arasında ilişki

olduğunu saptamışlardır

Bireyler KAPOumlrsquo de en ccedilok uumlcretli iş alanında sorun ve hedef belirtmişlerdir

Diğer performans alanlarında belirttikleri hastalık youmlnetimi toplum iccedilinde stres

youmlnetimi iletişim yeni insanlarla tanışma ve arkadaş edinme problemlerinin ccedilalışma

performansı değerlendirmesindeki planlama ve organize etme etkili iletişim şikayet

etme esneklik goumlsterme alanlarında goumlzlemlenen problemleri desteklediği

duumlşuumlnuumllmektedir Ccedilalışmamızda iş yaralanması sonrası işe doumlnmeyi planlayan ve işe

girebilen bir katılımcı bulunmaktadır katılımcının işe geri doumlnuumlşuumlnuuml etkileyen en

64

oumlnemli faktoumlruumln engelini kabul etmesi ve ccedilalışmak iccedilin motivasyonunun yuumlksek

olması yani oumlz yeterliliğin yuumlksek olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Bireyin guumlnluumlk yaşam

aktivitelerinde bağımsız olması onun guumlccedilluuml yanı olup yeni bir aktivite kimliği

kazanmasını oumlnemli oumllccediluumlde etkilemiştir Muumldahale sonrası bireyin hem aktivite kimliği

hem de aktivite yeterliliği alanlarında gelişme goumlsterdiği goumlruumllmuumlştuumlr Bireyin

muumldahale sonrası işe girmesinde kendine hedef koyup oumlnceliklendirebilmesinin

yaşam tarzından memnuniyetini suumlrduumlrmesinin beklentilerine youmlnelik ccedilalışan roluuml

kazanmak istemesinin ve bunun iccedilin planlama yapmasının etkili olduğu

duumlşuumlnuumllmektedir Bireyin kendine uygun bir iş bulması ve işinden memnun olması

muumldahalemizin etkinliği accedilısından oumlnemli bir sonuccediltur Bireyin işe ulaşım ile ilgili

problem yaşaması ve bu alana muumldahale edilmesi bireyin işini suumlrduumlrmesinde

desteklenmesini sağlamış ve ccedilalışma performansına da olumlu bir şekilde yansımıştır

Michon ve arkadaşlarının (113) psikososyal problemi olan hastalarda mesleki

rehabilitasyon sonrası istihdam sonuccedillarının belirlenmesine youmlnelik yapılan derlemede

iş ile oumlz yeterlilik ve ccedilalışma performansının ilişkili olduğu ccedilalışma oumlykuumlsuuml ve

semptom şiddetine goumlre ccedilalışma performansı sonuccedillarının daha iyi istihdam sonuccedilları

verdiği bulunmuştur

Ccedilalışmamızda bireylerin aktivite yeterliliği alanında muumldahale oumlncesi ve

sonrası yaşam tarzından memnuniyeti koruma hedef belirleme ve buna youmlnelik plan

yapma sorumlulukları iccedilin zaman organize etme ilgilere katılımlarının arttığı

bulunmuştur Ancak işe giren ve girmeyen bireylerin muumldahale oumlncesi ve sonrası

aktivite yeterliliğinin karşılaştırılmasında bir fark bulunamamıştır Bunun nedeninin

işe girmeyen bireylerin oumlncelikli hedeflerinin farklı olmasından kaynaklandığı

duumlşuumlnuumllmektedir Bu durumun bireylerin aktivite yeterliliklerinin duumlşuumlk olmasından

değil hedef belirleme ve buna youmlnelik plan yapma becerilerinde olumlu gelişme

olmasından kaynaklandığı duumlşuumlnuumllmektedir

Cook ve arkadaşları (125) ciddi psikososyal problemi olan bireylerde işe geccediliş

programı sonrası olumlu istihdam sonuccedilları ile sosyalleşme arasında oumlnemli bir ilişki

bulmuşlardır Verhoef ve arkadaşları (126) mesleki rehabilitasyon sonrası bireylerin

sosyal katılımlarının artmasını bireylerin otonomi ve bağımsızlık becerilerinin artması

ile ilişkilendirmişlerdir Bireylerin iş hayatına başlamaları muumldahalenin oumlnemli bir

65

sonucu olarak goumlruumllmuumlş ve diğer performans alanlarında da bireyleri desteklediği

bulunmuştur

Ccedilalışmamızda aktivite ccedilevresi alanında muumldahale oumlncesi ve sonrası gelişme

olduğu bulunmuştur Bireylerin ev yaşamında daha fazla sorumluluk uumlstlendikleri

bununla beraber evde yaşayan bireylerle etkileşimlerinin arttığı goumlzlemlenmiştir Grup

muumldahalesindeki etkileşim becerilerinin ve aktivite dengesi ccedilalışmasının bireyleri bu

alanda desteklediği duumlşuumlnuumllmektedir İşe giren bireylerde hem iş ccedilevresinde hem de

aile yaşantısında sosyalliklerinin artması bireylerin aktivite dengelerini

suumlrduumlrmelerine yardımcı olduğu ve ccedilalışma performanslarını olumlu youmlnde etkilediği

goumlzlemlenmiştir

Kronik hastalığa sahip birccedilok kişi işinde başarılı iken birccedilok kişi de ccedilalışma

performansı ve iş ile ilgili problemler yaşadıklarını belirtmişlerdir Varekamp ve

arkadaşları (127) işyerinde yapılacak uyarlamaların bu problemleri iş kaybını ve

hastalıkları oumlnlemek iccedilin bir ccediloumlzuumlm olabileceğini soumlylemişlerdir Romatoid artrit

diyabet ve işitme kaybı olan bireylerle yapılan ccedilalışmalarda hastalığı kabul etme ve

işveren ile iyi ilişkiler kurmanın hastalık ile başa ccedilıkma deneyimlerini olumlu youmlnde

etkilediğini belirtmişlerdir (127-130)

Ccedilalışmamızda bireylerin guumlccedilluuml ve zayıf youmlnlerini belirlemeye youmlnelik eğitim

grup iccedilerisinde paylaşımın ve geri bildirim vermenin desteklenmesi ve problem ccediloumlzme

becerilerinin ccedilalışılması bireyleri diğerleriyle olan iletişim zorlu problemlere yaratıcı

ccediloumlzuumlmler uumlretebilme ccedilatışmalarla başa ccedilıkmada daha doğru tepkiler verme

konularında desteklediği goumlzlemlenmiştir Grup muumldahalesi sırasında ccedilatışma yaşayan

bireylerin sorunlara girişimci bir yaklaşım sergileyerek ilişkilerini suumlrduumlruumllebilir hale

getirdikleri goumlzlemlenmiştir İşe giren bireylerde işverene ihtiyaccedillarını doğru bir

şekilde aktarmanın ve diğer ccedilalışanları durumları ile ilgili bilgilendirmenin ccedilalışma

performanslarını olumlu youmlnde etkilediği goumlzlemlenmiştir

Waddell ve arkadaşlarının (65) mesleki rehabilitasyon ile ilgili yaptıkları

ccedilalışmada yaygın sağlık problemlerinin uzun doumlnemde kapasite kaybı ve

semptomların artmasından dolayı emeklilik gibi olumsuz sonuccedillara neden olduğunu

belirterek bunların derecelendirilmiş aktivite muumldahalesi ve bilişsel davranışccedilı terapi

uygulamaları ile kontrol edilebilecek sorunlar olduğunu soumlylemişlerdir Varekamp ve

arkadaşları (128) kronik hastalığa sahip bireyleri işyerinde guumlccedillendirme amacı ile

66

yaptıkları ccedilalışmada ccedilalışanların işlerini daha sağlıklı bir şekilde suumlrduumlrebilmeleri iccedilin

yapmaları gerekenleri ccedilıkarmışlardır Guumlccedillendirme ccedilalışması bireylerin hastalıkları

ihtiyaccedilları ve değerleri ile ilgili farkındalıklarını artırmak hedef belirleme sorumluluk

alma problem ccediloumlzme ve iletişim becerilerinin ccedilalışılmasını iccedilermektedir (127131)

Ccedilalışan bireylerin yapması gerekenler kendi becerileri hakkında gerccedilekccedili fikirlere

sahip olma oumlzguumlvenli bir şekilde kendini savunabilme karşılıklı anlayış ccedilerccedilevesinde

işveren ve iş arkadaşları ile ilişkileri suumlrduumlrebilme fırsat hak ve goumlrevleri ile ilgili

bilgi edinme başkalarına danışma ve ihtiyaccedil duyduğu uyarlamalara youmlnelik fikir

paylaşımı yapma muumlşteri odaklı bir şekilde işini organize etme ve iş dışında sosyal

bir yaşam suumlrduumlrebilme olarak bulunmuştur (127)

Ccedilalışmamızda işe giren bireyler bireysel olarak sorun belirttikleri alanlarda

desteklenmiş ve değerlendirilmişlerdir İşe giren bireylerin becerileri doğrultusunda iş

seccediliminde bulundukları kendilerini daha rahat ifade edebildikleri sosyal becerilerinin

ve aktivite uyarlaması ile ccedilalışma motivasyonlarının arttığı goumlzlemlenmiştir Grup

muumldahalesinde hastalık hikayelerini anlatma ve girişkenlik becerisi iccedilin yapılan

aktivitelerin bireyleri oumlzguumlvenli bir şekilde kendini ifade etme ve yardım isteme

becerilerinde desteklediği duumlşuumlnuumllmektedir

Verhoef ve arkadaşları (126128) fiziksel engelli genccedil yetişkin bireylerde iş

başında (at work) ismi verilen mesleki rehabilitasyon uygulaması

gerccedilekleştirmişlerdir Muumldahale 1 yıl suumlren grup ve bireysel uygulamaları iccedilerisinde

barındıran iş koccedilu ve ergoterapistlerin dahil olduğu bir uygulamadır Grup muumldahalesi

iccedilerisinde aktivite dengesi engelli birey olarak ccedilalışma deneyimleri ccedilalışma hayatında

hastalık youmlnetimi uygun iş arama iş goumlruumlşmesi gibi becerilerin eğitimi yer

almaktadır Grup muumldahalesi sonrası iş koccedilları ve ergoterapistler ile olan goumlruumlşme

devam edip danışmanlık işe yerleştirme iş koccedilluğu aktivite dengesi iş ve iş ccedilevresi

uyarlamaları gibi uygulamalar bireysel olarak 1 yıl boyunca suumlrmektedir Uumlretkenlik

aktivitelerinde bireylerin en ccedilok belirttikleri sorun iş bulma olarak bulunmuştur

Muumldahale sonrası bireyler iş saatleri duumlzenli iş yardım isteme iş goumlrevlerini organize

etme gibi sorunlar belirtmişlerdir Tuumlm aktivite performans alanlarında hem işe giren

hem de işe girmeyen bireylerde gelişme olduğu bulunmuştur

Ccedilalışmamızda muumldahale iccedileriği iş başında ismi verilen muumldahale

programından yararlanılarak hazırlanmıştır Verhoef ve arkadaşlarının (126) yaptığı

67

ccedilalışmadan farklı olarak grup muumldahalesi sonrası bireylere değerlendirmeler

uygulanmış ve 3 ay takip suumlresi sonucu işe yerleşen bireylere bireysel muumldahale

yapılmıştır Bu ccedilalışmaya paralel olarak bizim ccedilalışmamızda da buumltuumln bireyler uumlcretli

iş alanında ccedilalışmakla ilgili sorunlar belirtmişlerdir Bireylerin belirttikleri uygun iş

bulma iş arama sorunları dile getirme iletişim problemlerinde muumldahale sonrası

bireylerin kendi verdikleri puanlarda olumlu değişiklikler olduğu bulunmuştur

Ccedilalışma aktivitesinin engelli bireyler iccedilin oumlnemli olduğu ve bireylerin aktivite kimliği

ve yeterliliği oluşturmasına youmlnelik duumlzenlenen mesleki rehabilitasyonun bireylerin

aktivite performanslarını artırdığı bulunmuştur

İşe hazır olma durumu bireylerin guumlnluumlk yaşam aktivitelerindeki

performansını istek ve değerlerini iş arama motivasyonunu ve istenen işi etkin

yuumlruumltmedeki ccedilalışma performansını ve kariyer gelişim potansiyelini ifade etmektedir

(132133) Christian ve Claphamrsquoın (134) sığınma evinde kalan annelere duumlşuumlk benlik

saygısını artırmaya youmlnelik meslek oumlncesi beceri eğitimi vermişlerdir Grup ve

bireysel olarak iş goumlruumlşmesi uygun iş arama atoumllyelere katılım stresi azaltma ve

zaman youmlnetimi becerileri eğitimi verilmiştir Muumldahalenin benlik saygısını artırdığı

ve bireylerin işle ilgili hedef belirleyebildikleri bulunmuştur Psikososyal problemi

olan bireyler iccedilin yapılan bir mesleki hazırlık muumldahalesinde de farkındalık iletişim

problem ccediloumlzme iş iccedilin gerekli olan kognitif beceriler iş başvurusu iş arama iş

goumlruumlşmesi stresli durumlarla başa ccedilıkma adımları ccedilalışılmıştır Bireylerden toplanan

veriler kendilerini daha hazır hissettikleri davranış ve tutumlarının olumlu youmlnde

değiştiğini goumlstermiştir (135)

Ccedilalışmamızda benzer beceri eğitimleri interaktif grup tartışmaları rol oynama

aktiviteler ile desteklenerek verilmiştir Muumldahale sonrası bireylerin kendilerini daha

doğru ifade ettikleri engelleri ile ilgili ihtiyaccedillarını belirleyebildikleri grup

arkadaşları ile tartışma ve olumsuzluk belirtme gibi davranışların azalarak ccedilalışma

performanslarının arttığı bulunmuştur

Girişkenlik ve iletişim becerileri temel yaşam becerileri oumlrneklerindendir ve

temel yaşam becerilerindeki problemler engelli bireylerin sosyal katılımlarında

karşılaştıkları zorlukları artıran bir faktoumlr olarak kabul edilmektedir (136137) Bal ve

arkadaşlarının (138) iş başında ismi verilen muumldahalenin sonuccedillarını nitel olarak

tartıştıkları ccedilalışmada bireyler muumldahale programına girişkenlik ve accedilık soumlzluumlluumlk ile

68

ilgili eğitimlerin eklenmesinin gerektiğini belirtmişlerdir ve grup muumldahalesinin oumlz

yeterliliği geliştirdiğini ifade etmişlerdir Ccedilalışmalar girişken ve accedilık soumlzluuml olmanın iş

bulma ve suumlrduumlrmede oumlnemli olduğunu ve kronik sağlık problemi olan bireylerin bu

konuda desteklenmesi gerektiğini belirtmektedirler (139140) Bazı ccedilalışmalar engelli

bireylerin iş fırsatlarından dışlanmasını bireysel işlevlerden ziyade sosyal iş

ortamından kaynaklandığını belirtmekte ve sosyal iş ortamına daha yoğun muumldahale

edilmesi gerektiğini soumlylemektedirler (141-143) Bal ve arkadaşlarının (138) yaptığı

ccedilalışmada bireyler yaşam becerileri gelişiminin oumlnemini vurgularken oumlzel ccedilalışma

koşulları ccedilalışma ortamının duumlzenlenmesi işverenin tutumu gibi durumlarında

kendileri iccedilin oumlnemli olduğunu belirtmişlerdir

Ccedilalışmamızda mevcut ccedilalışmaların bu konudaki sonuccedillara dikkate alınarak

bireylerin eklenmesini istediği eğitimler iccedilin girişkenlik becerilerine youmlnelik

aktiviteler konulmuş ve her seansta bireylerin hem kendileriyle ilgili hem de

diğerleriyle ilgili geri bildirim vermeleri istenmiştir Muumldahale sonrası ccedilalışma

performansı maddelerinden girişkenlik geri bildirimleri kabul etme ve duumlzeltme

diğerleriyle iş birliği becerilerinde gelişme goumlsterdikleri goumlruumllmuumlştuumlr İşe giren

bireylerde genel olarak işverenlerin tutumunun olumlu olduğu bireylerin ihtiyaccedil ve

isteklerini doğru bir şekilde dile getirdikleri ve bu becerilerin ccedilalışma performanslarını

olumlu youmlnde etkilediği goumlzlemlenmiştir İşverenle ilgili problem yaşayan bir

katılımcımızın ccedilalışma performansıyla ilgili de problem yaşadığı bir sonraki iş

deneyiminde de bu sorunlardan kaynaklı olarak ccedilekingenlik goumlsterdiği

goumlzlemlenmiştir Ccedilalışmamızda bireylerin sorunlara yaklaşımlarının farklı olduğu ve

bunun bireyleri desteklediği ancak kişisel farklılıkların karşılaştırılmamasının

ccedilalışmanın bir limitasyonu olduğu ve ileriki ccedilalışmalarda eklenmesi gerektiği

duumlşuumlnuumllmektedir

Ccedilalışan roluuml bireyin iccedil potansiyelini yansıttığı gibi goumlrevlere katılım yoluyla

oluştuğu iccedilin dış potansiyeli de temsil eder İş verimliliğini sağlamak iccedilin iş ccedilevresinin

desteklenmesi bireyin otonomisinin gelişmesini sağlar Goumlrevin kişinin mevcut

becerilerine uygun olması kişinin motivasyonu ve yaptığı işi anlamlı bulması beden

ve zihin sağlığını olumlu youmlnde etkilemektedir (144145) Kronik hastalığa sahip

birccedilok kişinin en yaygın yaşadıkları sorun ccedilalışma performansı ile ilişkilidir Ccedilevresel

69

destek ve duumlzenlemeler ile engelli bireylerin rol yeterliliği sağlanıp ccedilalışma

performansları artırılabilir (146)

Ccedilalışmamızda işe giren bireylerin iş yerinde yaşadıkları problemlere youmlnelik

ergonomik duumlzenlemeler (masa sandalye yuumlksekliklerinin ayarlanması masa

duumlzeninin değiştirilmesi vb) ccedilevresel duumlzenlemeler (aydınlatma guumlvenlik) aktivite

uyarlaması molaların duumlzenlenmesi ulaşım ile ilgili muumldahale semptom youmlnetimi

ccedilalışma arkadaşlarının desteklemesine youmlnelik uygulamalar yapılmıştır Bu

uygulamalar sonrası yapılan değerlendirmelerde bireylerin ccedilalışma performanslarının

ve aktivite yeterliliklerinin olumlu youmlnde geliştiği goumlruumllmuumlştuumlr Ccedilevresel desteklerin

artırılması ile bireyler kendilerini daha iyi hissettiklerini belirtmişlerdir

İş katılımı bireylerin kendileriyle gurur duymalarını sağlayan ve benlik

saygılarını guumlccedillendiren bir kavramdır Kronik hastalığa sahip bireyler iccedilin iş sahibi

olmak yaşam kalitelerini olumlu youmlnde etkileyen oumlnemli faktoumlrler arasındadır (147-

149) Mesleki kimlik bireyler iccedilin oumlnemli bir yaşam roluuml olup işe katılım ile

gerccedilekleşmektedir (144150151152) Mesleki kimlik bireyin işle ilgili ilgi ve

becerilerini tanımlaması ve iş hedeflerine sahip olmasını tanımlamaktadır (151152)

İş tatmini goumlrev otonomisi goumlrev kimliği goumlrev ccedileşitliliği işveren ve diğer

ccedilalışanlarla uyum ccedilalışma koşulları ccedilalışma ortamının kuumlltuumlruuml gibi pek ccedilok faktoumlrle

ilişkili bir kavramdır (152153) Ccedilalışmalar iş tatminsizliğinin psikososyal problemlere

neden olduğunu oumlzellikle tuumlkenmişlik ile arasında oumlnemli bir ilişki olduğunu

goumlstermiştir (154155) Brown ve arkadaşları (85) iş memnuniyetini sağlamak ve iş

kayıplarının azalması iccedilin yaratıcılık anlamlı iş ccedilevresi oluşturma ve uumlretkenlik

alanlarında bireylerin desteklenmesi gerektiğini soumlylemektedirler

Ccedilalışmamız bireylerin aktivite kimliği oluşturmasını desteklemek iccedilin herkesin

farklı becerilere sahip olabileceğinin ve grup iccedilerisinde her bireyin bir roluumlnuumln

olduğunun goumlsterilmesi bireylerin kendi ilgi ve becerilerini tanımlayıp buna youmlnelik

hedef oluşturmalarına youmlnelik eğitimleri iccedilermektedir Muumldahale sonrasında bireylerin

aktivite kimliği bulgularında olumlu gelişme goumlsterdikleri bulunmuştur İşe giren

bireyler muumldahale oumlncesi KAPOumlrsquode uumlretici aktiviteler ile ilgili problemleri dile

getirirken işe girdikten sonra kendilerini geliştirmek ve eğitim hayatlarına devam

etmek gibi hedefler belirtmişlerdir Bu hedeflerin bireylerin işlerinden memnun

olduklarının bir goumlstergesi olduğu duumlşuumlnuumlluumlp bireyler tarafından da bu memnuniyet

70

doğrulanmıştır İşe giren bireylerin aktivite kimliği ve aktivite yeterliliklerinin artması

da yine bu memnuniyeti doğrulamıştır

Ccedilalışma hayatı iş goumlruumlşmesi ile başlar ve goumlruumlşme bireylerin takım ccedilalışma

becerileri ve sosyal problem ccediloumlzme becerilerine youmlnelikte sorular iccedilermektedir

(156157) Goumlruumlşmede temel beceriler verilen yanıtlar rahatlık goumlruumlnuumlm

goumlruumlşmecinin değerlendirmesini etkileyen faktoumlrlerdendir (158159) Elksnin ve

Elksinin (160) engelli bireylerde sosyal beceri eğitimi ihtiyacını belirlemeye youmlnelik

yaptıkları ccedilalışmada engelli bireylerde iş kayıplarının 90rsquoının sosyal iletişim

becerilerindeki problemlerden kaynaklandığını bulmuşlardır Dorothy ve arkadaşları

(161) otizm spektrum bozukluğu olan bireylerde iş goumlruumlşme becerilerini arttırmaya

youmlnelik multimedia aracılığı ile ilgileri belirleme iş bulma işi suumlrduumlrme gibi alanlarda

eğitim vermişler ve ccedilalışmanın sonunda bireylerin sorulara daha uygun cevaplar

verdiklerini bulmuşlardır Bonete ve arkadaşları (162) asperger sendromu olan

bireylerle işyeri uyumlandırması iccedilin kişilerarası problem ccediloumlzme becerisi grup eğitimi

uygulamışlardır Programın iccedileriği sendromun oumlzellikleri ve problem ccediloumlzme hakkında

bilgi verilmesi iletişim becerileri problem tanımlamak farklı bakış accedilıları olaylar

hakkında duumlşuumlnme genel ccediloumlzuumlmler sonuccedilların tartışılması ve en iyi ccediloumlzuumlmuumln

bulunması plan yapılması planın değerlendirilmesi ve hataların belirlenmesi suumlrecin

goumlzden geccedilirilmesinden oluşmaktadır Muumldahale sonrası kontrol grubu ile

değerlendirmeler arasında fark bulunmamıştır

Ccedilalışmamızda iş goumlruumlşmesine youmlnelik oumlzgeccedilmiş hazırlama işle ilgili

yaşanabilecek problemlere youmlnelik problem ccediloumlzme becerileri ccedilalışılmış ve rol oynama

şeklinde goumlruumlşmeler gerccedilekleştirilip grup uumlyeleri tarafından geri bildirimler verilip

bireylerin performansları tartışılmıştır Bu ccedilalışma ile bireylerin farkındalıklarının

arttığı ve yeri geldiğinde kendilerini olumlu bir şekilde savunabildikleri

goumlzlemlenmiştir

Li ve arkadaşlarının (163) kas iskelet sistemi yaralanması olan ccedilalışanlarda işe

hazırlık eğitimi programının etkinliğini değerlendirdikleri ccedilalışmada bireylerin

anksiyete ve stres duumlzeylerinin azaldığı bulunmuştur Grup ve bireysel muumldahaleyi

iccedileren 3 haftalık bir uygulama olup bireylerin psikososyal sorunlarına odaklanarak işe

hazır olma iş edinme meslek oumlncesi beceriler uygun iş davranışları iş goumlruumlşmesi

ağrı ve stres youmlnetimine youmlnelik eğitim verilmiştir Kronik engele sahip bireylerde iş

71

suumlrduumlrme muumldahalesinin sonuccedillarının değerlendirildiği bir ccedilalışmada bireylerin

engeller ve ccediloumlzuumlmlerini tanımlayabildikleri hedef belirleyebildikleri baş etme

becerilerinin geliştiği ve daha oumlzguumlvenli oldukları goumlruumllmuumlştuumlr Muumldahale işle ilgili

engelleri ve ccediloumlzuumlmleri tanımlayabilme mesleki danışmanlık (bireyin sahip olduğu

haklar ile ilgili bilgi verilmesi iş uyumlandırması iccedilin beceri eğitimi) ve savunma

becerilerini geliştirmeye youmlnelik eğitimi iccedilermektedir (164)

Ccedilalışmamızda grup muumldahalesindeki problem ccediloumlzme becerileri eğitimi

bireylerin iş hayatında karşılaşabilecekleri problemlere youmlnelik olmuş seans sonunda

genelleme aşamasında buradan elde edilen sonuccedillar guumlnluumlk yaşamlarına da olumlu

yansıması iccedilin ccedilalışılmıştır Bu şekilde bireylerin sadece iş ortamında değil guumlnluumlk

yaşamlarında da problem değil ccediloumlzuumlm odaklı olmaları desteklenmiştir Grup

muumldahalesinde bireylerin stresli durumlarda nasıl tepkiler verdiklerine youmlnelik yapılan

seansta bireylerin deneyimledikleri olayları anlatıp verdikleri tepkiler tartışılmıştır

Herkesin farklı bakış accedilısına sahip olabileceği duumlşuumlncesi benimsenerek ccedilatışma

durumlarında verilebilecek en uygun tepkiler ve kendilerini rahatlatabilecekleri guumlzel

bir duumlşuumlnce ya da imge bulmaları sağlanmıştır Muumldahale sonrası bireylerin sosyal

etkileşimlerinin arttığı daha oumlnce problem yaşadıkları kişilerle daha iyi iletişim

kurdukları ve daha esnek davranabildikleri goumlzlemlenmiştir

Psikososyal problemi olan bireylerde hastane ortamında işle ilgili davranış

yaşam dengesi başetme becerileri dakiklik sorumluluk alma iş arama iş

goumlruumlşmesini ve hastanedeki atoumllyelerde (oto yıkama fırın vb) goumlnuumllluuml ccedilalışmayı

iccedileren meslek oumlncesi beceri eğitimi uygulanmıştır Muumldahale sonrası bireylerin iş

bulma oranlarında artış olduğu ancak takip değerlendirmelerinde bir fark bulunmadığı

goumlruumllmuumlştuumlr Takip değerlendirmesinde ergoterapistlerin olması ve bu merkezlere

engelli bireylerin erişebilmelerinin iş hayatını suumlrduumlrmede oumlnemli bir roluuml olduğu

sonucuna varılmıştır (165)

Ccedilalışmamıza farklı engellere sahip bireyler dahil edilmiştir Bireylerin herkesin

farklı becerilere sahip olabileceğini anlamaları ve bu şekilde kendi guumlccedilluuml yanlarını

daha iyi keşfettikleri goumlruumllmuumlştuumlr Grup iccedilerisinde psikososyal problemi olan

bireylerin zamanla diğerleri ile ilgili şikacircyet etme eğilimlerinin azaldığı diğerlerini

kabul ettikleri yaşadıkları olayları anlamlandırma suumlreccedillerinin değiştiği yardım

isteme ve yardım kabul etme becerilerinin geliştiği goumlruumllmuumlştuumlr Muumldahale iccedileriğinde

72

yer alan iş goumlruumlşmesi ve iş arama kaynaklarının araştırılması ile bireylerin iş arama

becerilerindeki girişkenliklerinin arttığı goumlzlemlenmiştir Ccedilalışmamızda muumldahale

sonrasında bireyler iş başvurusunda bulunacakları veya bir şey danışmak istedikleri

zaman mesleki rehabilitasyon merkezine ulaşmışlardır İhtiyaccedil duydukları zaman

mesleki rehabilitasyon merkezinden danışmanlık alabilmelerinin bireylerde bir guumlven

duygusu yarattığı duumlşuumlnuumllmektedir Bu nedenle mesleki rehabilitasyon merkezlerinin

ccedilalışma performansı geliştirme programları sonrası iş arama işe girme aşamalarında

ve işe yerleştiklerinde de iş ortamında oumlnleyici ve destekleyici roluumlnuumln oumlnemli olduğu

sonucuna varılmıştır

73

6SONUCcedilLAR ve OumlNERİLER

Engelli bireylerde mesleki rehabilitasyonun ccedilalışma performansına olan

etkisinin araştırıldığı ccedilalışmamızda aşağıdaki sonuccedillar elde edilmiştir

1 Yapılan değerlendirmeler ile ccedilalışmaya katılan engelli bireylerin iş arama iş

bulma iletişim etkileşim becerileri hedef belirleme zaman youmlnetimi yardım

isteme diğerlerinin ve kendi ihtiyaccedillarının farkındalığı gibi aktivite yeterliliği

aktivite kimliği ve ccedilalışma performanslarında problemlerinin olduğu

saptanmıştır Bu nedenle engelli bireylerde mesleki rehabilitasyona youmlnelik

muumldahale programları hazırlanırken bu konuların dikkatlice ele alınması

gerekliliği ortaya ccedilıkmaktadır

2 Bu ccedilalışmada bireylerin ccedilalışma performansları yapılandırılmış bir uumlretici

aktivite sırasında goumlzlemlenmiş ve terapistin kişinin ccedilalışma performansı

hakkında gerccedilek durumunu iyi yansıtan sonuccedillara ulaşılması sağlanmıştır Bu

nedenle ccedilalışma performansı değerlendirilirken yapılandırılmış aktiviteler

iccedilerisinde değerlendirilmesi oumlnerilmektedir

3 Bu ccedilalışmada KAPOuml ile bireylerin oumlnceliklendirdikleri aktiviteler hedeflere

doumlnuumlştuumlruumllmuumlştuumlr Bireylerin hepsi işe girmeyi hedef olarak belirlemişlerdir

Bu sonuccedil uumlretime katılmanın engelli bireyler iccedilin ccedilok oumlnemli ortak bir hedef

olduğunu ortaya koymaktadır Bu da engelli bireylerin ccedilalışma hayatına

katılımlarının desteklenmesi iccedilin mesleki rehabilitasyon hizmetlerine olan

gereksinimi ortaya ccedilıkartmıştır

4 Ccedilalışmamızda kullanılan fiziksel engelli genccedil bireyler iccedilin tasarlanmış ldquoİş

Başındardquo ismi verilen muumldahalenin farklı engel gruplarında da olumlu sonuccedillar

sağladığı bulunmuştur Bu nedenle iş başında mesleki rehabilitasyon

muumldahalesinin diğer engelli gruplarında da uygulanmasının faydalı olacağı

duumlşuumlnuumllmektedir

5 Engelli bireylerin farklı engellere sahip olmalarının grup iccedilerisinde bireylerin

farklı bakış accedilıları kazanmalarını ve şikayet etme davranışlarının azalmasına

katkı sağladığı goumlzlemlenmiştir Grup muumldahalelerinde farklı engel

gruplarının sağlıklı bireylerin bir araya getirildiği ccedilalışmalar oumlnerilmektedir

74

6 Bu ccedilalışmada işe giren ve girmeyen bireylerde muumldahale oumlncesi ve sonrası

gelişme olmasına rağmen grupların değerlendirme sonuccedillarının

karşılaştırılmasında işe giren bireylerin daha ccedilok fark goumlstermeksizin işe

girdikleri tespit edilmiştir Grup muumldahalesi sonrası işe girmeyi etkileyen

faktoumlrlerin ayrıca araştırılması oumlnerilmektedir

7 İşe giren bireylerin problem yaşadıkları alanlara youmlnelik yapılan muumldahalelerin

ccedilalışma performansını artırdığı bulunmuştur Uumllkemizde işe giren engelli

bireylerin ccedilalışma performanslarını artırmaya youmlnelik danışmanlık ccedilevresel

duumlzenlemeler goumlrev uyumlandırması ccedilalışma saatlerinin uyumlandırılması

gibi hizmetleri sağlayacak kurum veya kişiler bulunmamaktadır Engelli

bireylerin ccedilalışma hayatlarının verimli bir şekilde devamlılığının sağlanmasına

youmlnelik ergoterapistlerin dahil olduğu rehabilitasyon hizmetlerinin verilmesi

oumlnerilmektedir

8 Bireysel muumldahale sonuccedillarının karşılaştırılmamasının ccedilalışmanın limitasyonu

olduğunu duumlşuumlnmekteyiz Kişisel faktoumlrlerin etkilerini ve grup muumldahalesinde

tespit edilemeyecek olan faktoumlrlerin de goumlz oumlnuumlnde bulundurulabilmesi iccedilin

yeni ccedilalışmalarda bireysel muumldahale sonuccedillarının da karşılaştırılması

oumlnerilmektedir

75

KAYNAKLAR

1 Frank A editor Vocational rehabilitation Supporting ill or disabled individuals in

(to) work A UK perspective Healthcare 2016 Multidisciplinary Digital Publishing

Institute

2 Roebroeck ME Jahnsen R Carona C Kent RM Chamberlain MA Adult outcomes

and lifespan issues for people with childhood‐onset physical disability Developmental

Medicine amp Child Neurology 200951(8)670-8

3 Mamatoğlu N Tuumlrkiyede engelli istihdamının genel goumlruumlnuumlmuuml işveren goumlzuumlyle

engelli istihdamını artırma konusunda oumlnerilen politikalar 1 alternatif politika

20157(3)524

4 Kayıtlı Olan Oumlzuumlrluuml Bireylerin Ccedilalışma Durumu ve Oumlzuumlr Tuumlruumlne Goumlre Dağılımı

[Internet] 2011[Erişim Tarihi 5 Temmuz 2018] Erişim adresi

httpwwwtuikgovtrPreTablodoalt_id=1017

5 Kuzgun İ Tuumlrkiyede oumlzuumlrluumllerin uumlcret karşılığı istihdamını belirleyen değişkenler

ve oumlneriler Journal of Yaşar University 20094(15)2451ndash68

6 Miller EK Occupational therapists ıntervention approaches in secondary transition

services for students with disabilities 2012

7 Roley S Delany JV Barrows C Honaker D Sava D Talley V Occupational

therapy practice framework Domain and process American Journal of Occupational

Therapy 200862(6)

8 Wehman P Chan F Ditchman N Kang H-J Effect of supported employment on

vocational rehabilitation outcomes of transition-age youth with intellectual and

developmental disabilities A case control study Intellectual and developmental

disabilities 201452(4)296-310

9 Jacoby A Gorry J Baker GA Employers attitudes to employment of people with

epilepsy still the same old story Epilepsia 200546(12)1978-87

10 Roessler RT Neath J McMahon BT Rumrill PD Workplace discrimination

outcomes and their predictive factors for adults with multiple sclerosis Rehabilitation

Counseling Bulletin 200750(3)139-52

11 Guumlneş N Akccedilamete G Oumlzel gereksinimi olan bireylerin mesleki istihdamı Ccedilorum

ili oumlrneği Ankara Uumlniversitesi Eğitim Bilimleri Fakuumlltesi Oumlzel Eğitim Dergisi

201415(03)001-15

12 Oumlzbey F Diken İH Zihinsel yetersizliği olan bireylerin iş-meslek eğitimi ve

istihdamlarına youmlnelik Tuumlrkiyersquode yapılan araştırmaların goumlzden geccedilirilmesi Ankara

Uumlniversitesi Eğitim Bilimleri Fakuumlltesi Oumlzel Eğitim Dergisi 201011(02)019-42

13 Kurumu TD Buumlyuumlk tuumlrkccedile soumlzluumlk Ankara Tuumlrk Dil Kurumu Yayınları 2011

14 Waddell G Burton AK Is work good for your health and well-being The

Stationery Office 2006

15 Black CD Frost D Health at work-an independent review of sickness absence

The Stationery Office 2011

76

16 Black CM Working for a healthier tomorrow Dame Carol Blacks review of the

health of Britains working age population The Stationery Office 2008

17 Coole C Radford K Grant M Terry J Returning to work after stroke perspectives

of employer stakeholders a qualitative study Journal of occupational rehabilitation

201323(3)406-18

18 Friedli L Stearn R Positive affect as coercive strategy conditionality activation

and the role of psychology in UK government workfare programmes Medical

Humanities 201541(1)40-7

19 Kielhofner G Barrett L Theories derived from occupational behavior perspective

Willard and Spackmanrsquos Occupational Therapy (9th ed) Neistadt ME Blesedell

Crepeau E(eds) 1998527-9

20 Kielhofner G Conceptual foundations of occupational therapy practice FA Davis

2009

21 Johansson U Tham K The meaning of work after acquired brain injury American

Journal of Occupational Therapy 200660(1)60-9

22 Bryant W Craik C McKay E Perspectives of day and accommodation services

for people with enduring mental illness Journal of mental health 200514(2)109-20

23 Gard G Sandberg AC Motivating factors for return to work Physiotherapy

research international 19983(2)100-8

24 Cifu DX Keyser-Marcus L Lopez E Wehman P Kreutzer JS Englander J et al

Acute predictors of successful return to work 1 year after traumatic brain injury a

multicenter analysis Archives of physical medicine and rehabilitation

199778(2)125-31

25 25Tipton-Burton M McLaughlin R Englander J Traumatic brain injury In

Pedretti`s occupational therapy Practise skills for physical dysfunction (6th edition)

Philadelphia Elsevier Mosby 2005

26 Holzberg E The best practice for gaining and maintaining employment for

individuals with traumatic brain injury Work 200116(3)245-58

27 Shaw MA Vroom V(1964) Work and motivation New York John Wiley and

Sons Document Resume 1992212

28 Foreman P Murphy G Work values and expectancies in occupational

rehabilitation The role of cognitive variables in the return-to-work process Journal of

Rehabilitation 199662(3)44

29 Bandura A editor Self-regulation of motivation through anticipatory and self-

reactive mechanisms Perspectives on motivation Nebraska symposium on

motivation 1991

30 Cicerone KD Azulay J Perceived self-efficacy and life satisfaction after traumatic

brain injury The Journal of head trauma rehabilitation 200722(5)257-66

31 Darries Z Exploring the challenges that women with traumatic brain injury

experience in their work environment after vocational rehabilitation 2015

77

32 Law M Baptiste S McColl M Opzoomer A Polatajko H Pollock N The

Canadian occupational performance measure an outcome measure for occupational

therapy Canadian Journal of Occupational Therapy 199057(2)82-7

33 Lee J Kielhofner G Vocational intervention based on the Model of Human

Occupation a review of evidence Scandinavian Journal of Occupational Therapy

201017(3)177-90

34 Yerxa EJ Occupational science A new source of power for participants in

occupational therapy Journal of occupational science 19931(1)3-9

35 Somavia J General ID editors Decent work Report of the Director-General to

the 87th Session of the International Labour Conference(Geneva ILO) 1999

36 Facts on Disability in the World of Work International Labor of Organization

2007

37 Perry D The basics of vocational assessment a tool for finding the right match

between people with disabilities and occupations [Internet] [Erişim Tarihi 5 Temmuz

2018] Erişim adresi

httpwwwiloorgpublicenglishregionasrobangkokabilitydownloadvoc_assess

mentpdf

38 Tuumlrkiyenin Onayladığı ILO Soumlzleşmeleri [Internet] [Erişim Tarihi 5 Temmuz

2018] (httpwwwiloorgankaraconventions-ratified-by-turkeylang--trindexhtm)

39 Rehabilitation IV Employment (Disabled Persons) Convention (No 159) and

Recommendation (No 168) United Nations Convention on the Rights of Persons with

Disabilities Geneva International Labour Office 2008

40 Oumlzuumlrluumller ve Bazı Kanun ve Kanun Huumlkmuumlnde Kararnamalerde Değişiklik

Yapılması Hakkında Kanun (25868) (07072005) TC Resmi Gazete

41 Vural S Yuumlcesoy Ş Tuumlrkiyersquode oumlzel gereksinimli bireylere youmlnelik hizmetlerin

yasal yapılanmasında Avrupa Birliğirsquone uyum ccedilabalarının yansımaları 2003

42 Guumllsevil A Oumlzuumlrluumller hakkında kanun ve oumlzuumlrluuml ccedilalıştırma zorunluluğu konusunda

mevzuattaki son değişiklikler Mercek Y 20051040

43 Şişman Y editor Tuumlrkiyede oumlzuumlrluumllere youmlnelik yasal duumlzenlemeler Conference

Journal of Social PolicySosyal Siyaset Konferanslar Dergisi 2011

44 Guumlngoumlr F Guumlneş G Duumlnyadaki gelişmeler paralelinde tuumlrkiyede değişen

oumlzuumlrluumlluumlk politikaları Yalova Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 20122(3)

45 Alsancak H Tomruk H Ccedilatana N Tuumlrkekul A Dolamaccedil N Engelli Hakları

Başucu Kitapccedilığı Sosyal Hizmetler Dairesi Başkanlığı Ankara 2013

46 Engelli Kamu Personel Seccedilme Sınavı Ve Engellilerin Devlet Memurluğuna

Alınmaları Hakkında Youmlnetmelik (28906) (07022014) TC Resmi Gazete

47 British Society of Rehabilitation Medicine Vocational assessment and

rehabilitation for people with long-term neurological conditions recommendations for

best practice 1st ed British Society of Rehabilitation Medicine London UK 2010

48 Harvey-Krefting L The concept of work in occupational therapy A historical

review American Journal of Occupational Therapy 198539(5)301-7

78

49 Bing RK Occupational therapy revisited A paraphrastic journey American

Journal of Occupational Therapy 198135(8)499-518

50 Bockoven JS Occupational therapy--a historical perspective Legacy of moral

treatment--1800s to 1910 The American journal of occupational therapy official

publication of the American Occupational Therapy Association 197125(5)223

51 Woodside HH The development of occupational therapy 1910-1929 The

American journal of occupational therapy official publication of the American

Occupational Therapy Association 197125(5)226

52 West W The occupational therapists changing responsibility to the community

The American journal of occupational therapy official publication of the American

Occupational Therapy Association 196721(5)312

53 Kielhofner G Burke J The evolution of knowledge and practice in occupational

therapy Past present and future Health through occupation Theory and practice in

occupational therapy 1983

54 Cromwell FS Occupational therapists manual for basic skills assessment or

primary pre-vocational evaluation Fair Oaks Print Company 1960

55 Cromwell FS Work-related programming in occupational therapy Its roots

course and prognosis Occupational therapy in health care 19852(4)9-25

56 Holmes D The role of the occupational therapist-work evaluator human

environment 19853(9)17-24

57 Steele RL Humanistic Psychology and rehabilitation programs in mental

hospitals American Journal of Occupational Therapy 1976

58 Association AOT The role of occupational therapy in the vocational rehabilitation

process American Journal of Occupational Therapy 198034881-3

59 Hightower-Vandamm M The role of occupational therapy in vocational

evaluation part 1 The American journal of occupational therapy official publication

of the American Occupational Therapy Association 198135(9)563-5

60 Brintnell ESG Harvey-Krefting L Rosenfeld M Friesen M Position paper on

occupational therapists role in work related therapy Canadian Journal of

Occupational Therapy 198855(4)2-4

61 Reed KL Sanderson SN Concepts of occupational therapy Lippincott Williams

amp Wilkins 1999

62 Ogden LD Wright MC Work related programs in occupational therapy A

renaissance Occupational therapy in health care 19852(1)109-26

63 Schell BA Gillen G Scaffa M Cohn ES Willard and Spackmans occupational

therapy Lippincott Williams amp Wilkins 2013

64 Dutta A Gervey R Chan F Chou C-C Ditchman N Vocational rehabilitation

services and employment outcomes for people with disabilities A United States study

Journal of occupational rehabilitation 200818(4)326

65 Waddell G Burton AK Kendall NA Vocational rehabilitationndashwhat works for

whom and when(Report for the Vocational Rehabilitation Task Group) TSO 2008

79

66 Ross J Occupational therapy and vocational rehabilitation John Wiley amp Sons

2013

67 Creighton C Three frames of reference in work-related occupational therapy

programs American Journal of Occupational Therapy 198539(5)331-4

68 Gold MW Research on the Vocational Habilitation of the Retarded The Present

The Future1 International review of research in mental retardation 6 Elsevier 1973

p 97-147

69 Pruitt WA Basic assumptions underlying work sample theory Journal of

rehabilitation 197036(1)24

70 Clark PN Human development through occupation theoretical frameworks in

contemporary occupational therapy practice part 1 The American journal of

occupational therapy official publication of the American Occupational Therapy

Association 197933(8)505-14

71 Mosey AC Involvement in the rehabilitation movement--1942-1960 The

American journal of occupational therapy official publication of the American

Occupational Therapy Association 197125(5)234

72 Mosey AC An alternative the biopsychosocial model American Journal of

Occupational Therapy 1974

73 Mosey AC A model for occupational therapy Occupational therapy in mental

health 19801(1)11-32

74 Llorens LA Levy R Rubin EZ Work Adjustment Program A Pre-Vocatıonal

Experıence The American journal of occupational therapy official publication of the

American Occupational Therapy Association 19641815-9

75 Ethridge DA Pre-vocational assessment of rehabilitation potential of psychiatric

patients American Journal of Occupational Therapy 1968

76 Ogburn KD Fast D Tiffany D The effects of reinforcing working behavior

American Journal of Occupational Therapy 1972

77 Watts F Modification of the employment handicaps of psychiatric patients by

behavioral methods The American journal of occupational therapy official

publication of the American Occupational Therapy Association 197630(8)487

78 Fidler GS The task-oriented group as a context for treatment Amer J Occup

Therapy 1969

79 Schell BA Gillen G Scaffa M Cohn ES Willard and Spackmans occupational

therapy Lippincott Williams amp Wilkins 2013

80 Townsend E A Wilcock A Occupational justice and client-centred practice A

dialogue in progress Canadian journal of occupational therapy 200471(2)75-87

81 Kielhofner G A model of human occupation Theory and application Lippincott

Williams amp Wilkins 2002

82 Waddell G Burton AK Concepts of rehabilitation for the management of common

health problems The Stationery Office 2004

80

83 Unruh AM Versnel J Kerr N Spirituality unplugged A review of commonalities

and contentions and a resolution Canadian Journal of Occupational Therapy

200269(1)5-19

84 Kielhofner G Braveman B Baron K Fisher G Hammel J Littleton M The model

of human occupation understanding the worker who is injured or disabled Work

199912(1)37-45

85 Brown A Kitchell M ONeill T Lockliear J Vosler A Kubek D et al Identifying

meaning and perceived level of satisfaction within the context of work Work

200116(3)219-26

86 Furnham A The psychology of behaviour at work The individual in the

organization Psychology Press 2012

87 Oxley C Work and work programmes for clients with mental health problems

British Journal of Occupational Therapy 199558(11)465-8

88 Schultz S Schkade J Theories derived from occupational behaviour perspectives

section 3 Willard and Spackmanrsquos occupational therapy Philadelphia Lippincott

Williams amp Wilkins 2003

89 Koopmans L Bernaards CM Hildebrandt VH Schaufeli WB de Vet Henrica C

van der Beek AJ Conceptual frameworks of individual work performance a

systematic review Journal of occupational and environmental medicine

201153(8)856-66

90 Schultz AB Chen C-Y Edington DW The cost and impact of health conditions

on presenteeism to employers Pharmacoeconomics 200927(5)365-78

91 Beaton D Bombardier C Escorpizo R Zhang W Lacaille D Boonen A et al

Measuring worker productivity frameworks and measures The Journal of

rheumatology 200936(9)2100-9

92 Judge TA Thoresen CJ Bono JE Patton GK The job satisfactionndashjob

performance relationship A qualitative and quantitative review Psychological

bulletin 2001127(3)376

93 Barrick MR Mount MK Judge TA Personality and performance at the beginning

of the new millennium What do we know and where do we go next International

Journal of Selection and assessment 20019(1‐2)9-30

94 Campbell JP The role of theory in industrial and organizational psychology 1990

95 Viswesvaran C Assessment of individual job performance A review of the past

century and a look ahead Handbook of industrial work and organizational

psychology 20011110-26

96 Fay D Sonnentag S A look back to move ahead New directions for research on

proactive performance and other discretionary work behaviours Applied Psychology

201059(1)1-20

97 Viswesvaran C Ones DS Perspectives on models of job performance

International Journal of Selection and Assessment 20008(4)216-26

81

98 Fayers PM Hand DJ Causal variables indicator variables and measurement

scales an example from quality of life Journal of the Royal Statistical Society Series

A (Statistics in Society) 2002165(2)233-53

99 Melanie Ellexson M Barbara Larson M Occupational therapy services in

facilitating work performance The American Journal of Occupational Therapy

201165(6)S55

100 Adam K Gibson E Lyle A Strong J Development of roles for occupational

therapists and physiotherapists in work related practice An Australian perspective

Work 201036(3)263-72

101 Scriven A Atwal A Occupational therapists as primary health promoters

Opportunities and barriers British Journal of Occupational Therapy 200467(10)424-

9

102 Kollee A Ren H Lofgren K Saarloos S Slaven K Shaw L Advancing

Occupational Therapy in Workplace Health and Wellbeing A Scoping Review

framework 20138(1)19-32

103 Canadian Association of Occupational Therapists Position Statement Vocational

Rehabilitation Services in Canada Toronto 199360(1)

104 World Federation of Occupational Therapists Position Statement Occupational

Therapy in Work-Related Practice WFOT 2016

105 World Federation of Occupational Therapists Position Statement Vocational

Rehabilitation WFOT Council Meeting Taiwan 2012

106 Strong S Baptiste S Salvatori P Learning from todays clinicians in vocational

practice to educate tomorrows therapists Canadian Journal of Occupational Therapy

200370(1)11-20

107 Torpil B Ekici G Multipl Sklerozlu Bireylerde Kanada Aktivite Performans

Oumllccediluumlmuumlnin Tuumlrkccedile Kuumlltuumlrel Adaptasyonu Geccedilerlilik ve Guumlvenirliği Ergoterapi ve

Rehabilitasyon Dergisi 20175(3)332

108 Law M Baum C Dunn W Challenges and strategies in applying an occupational

performance measurement approach Measuring occupational performance

Supporting best practice in occupational therapy 2005375-81

109 McColl MA Law M Baptiste S Pollock N Carswell A Polatajko HJ Targeted

applications of the Canadian occupational performance measure Canadian journal of

occupational therapy 200572(5)298-300

110 Law M Polatajko H Pollock N Mccoll MA Carswell A Baptiste S Pilot testing

of the Canadian Occupational Performance Measure clinical and measurement issues

Canadian Journal of Occupational Therapy 199461(4)191-7

111 Kielhofner G Mallinson T Crawford C Nowak M Rigby M Henry A et al The

Occupational Performance History Interview (version 21) OPHI-II Chicago IL

Model of Human Occupation Clearinghouse Department of Occupational Therapy

University of Illinois 2004

112 Cole MB Group Dynamics in Occupational Therapy-The Theoretical Basis and

Practice Application of Group Intervention 3th ed USA Slack 2005

82

113 Michon HW van Weeghel J Kroon H Schene AH Person-related predictors of

employment outcomes after participation in psychiatric vocational rehabilitation

programmes Social psychiatry and psychiatric epidemiology 200540(5)408-16

114 Carter EW Austin D Trainor AA Predictors of postschool employment

outcomes for young adults with severe disabilities Journal of Disability Policy

Studies 201223(1)50-63

115 Rogers ES Anthony WA Cohen M Davies RR Prediction of vocational

outcome based on clinical and demographic indicators among vocationally ready

clients Community Mental Health Journal 199733(2)99-112

116 McFadden S MacDonald A Fogarty A Le S Merritt BK Vocational

assessment a review of the literature from an occupation-based perspective

Scandinavian Journal of Occupational Therapy 201017(1)43-8

117 Gross DP Battie M Does functional capacity evaluation predict recovery in

workersrsquo compensation claimants with upper extremity disorders Occupational and

environmental medicine 200663(6)404-10

118 Rustenburg G Kuijer P Frings-Dresen MH The concurrent validity of the

ERGOStrade work simulator and the Ergo-Kitreg with respect to maximum lifting

capacity Journal of occupational rehabilitation 200414(2)107-18

119 Jones T Kumar S Functional capacity evaluation of manual materials handlers

a review Disability and rehabilitation 200325(4-5)179-91

120 Lang A Defining Normative Upper Limb Kinematics during Functional Capacity

Evaluation (FCE) Task Performance University of Waterloo 2015

121 Fan C-W Taylor RR Ekbladh E Hemmingsson H Sandqvist J Evaluating the

psychometric properties of a clinical vocational rehabilitation outcome measurement

The Assessment of Work Performance (AWP) OTJR occupation participation and

health 201333(3)125-33

122 Jang Y Li W Hwang M-T Chang W-Y Factors related to returning to work

following a work-oriented occupational therapy program for individuals with physical

disabilities Journal of Occupational Rehabilitation 19988(2)141-51

123 Bernspang B Johansson U Predicting return to work after brain injury using

occupational therapy assessments Disability and rehabilitation 200123(11)474-80

124 Brouwer S Amick BC Lee H Franche R-L Hogg-Johnson S The predictive

validity of the return-to-work self-efficacy scale for return-to-work outcomes in

claimants with musculoskeletal disorders Journal of occupational rehabilitation

201525(4)725-32

125 Cook JA Razzano L Discriminant function analysis of competitive employment

outcomes in a transitional employment program for persons with severe mental illness

Journal of Vocational Rehabilitation 19955(2)127-39

126 Verhoef JA Roebroeck ME van Schaardenburgh N Floothuis MC Miedema

HS Improved occupational performance of young adults with a physical disability

after a vocational rehabilitation intervention Journal of occupational rehabilitation

201424(1)42-51

83

127 Varekamp I Heutink A Landman S Koning CE De Vries G Van Dijk FJ

Facilitating empowerment in employees with chronic disease qualitative analysis of

the process of change Journal of occupational rehabilitation 200919(4)398

128 Verhoef JA Miedema HS Van Meeteren J Stam HJ Roebroeck ME A new

intervention to improve work participation of young adults with physical disabilities

a feasibility study Developmental Medicine amp Child Neurology 201355(8)722-8

129 Detaille SI Haafkens JA van Dijk FJ What employees with rheumatoid arthritis

diabetes mellitus and hearing loss need to cope at work Scandinavian journal of work

environment amp health 2003134-42

130 Obrien R Woodbridge S Hammond A Adkin J Culley J The development and

evaluation of a vocational rehabilitation training programme for rheumatology

occupational therapists Musculoskeletal Care 201311(2)99-105

131 Varekamp I Haafkens JA Detaille SI Tak PP Van Dijk FJ Preventing work

disability among employees with rheumatoid arthritis what medical professionals can

learn from the patients perspective Arthritis Care amp Research Official Journal of the

American College of Rheumatology 200553(6)965-72

132 Hammell KRW Empowerment and occupation A new perspective

Autonomisation et occupation une nouvelle perspective Canadian Journal of

Occupational Therapy 201683(5)281-7

133 Choudhary S Viner S Kirsh B How Do Occupational Therapists Assess Work

Readiness Among Mental Health Consumers Occupational Therapy in Mental

Health 201531(3)266-82

134 Christian J Clapham D The role of efficacy and well-being in guiding the use of

education and training services by young homeless mothers Housing Care and

Support 201013(3)14-20

135 Sturesson M Edlund C Fjellman-Wiklund A Falkdal AH Bernsparingng B Work

ability as obscure complex and unique views of Swedish occupational therapists and

physicians Work 201345(1)117-28

136 World Health Organization Skills-Based Health Education Including Life Skills

An Important Component of a Child-FriendlyHealth-Promoting School Switserland

Geneva 2003

137 Christian J Clapham D The role of efficacy and well-being in guiding the use of

education and training services by young homeless mothers Housing Care and

Support 201013(3)14-20

138 Bal MI Sattoe J Schaardenburgh N Floothuis M Roebroeck M Miedema H A

vocational rehabilitation intervention for young adults with physical disabilities

participantsrsquo perception of beneficial attributes Child care health and development

2016(January 2017)114-25

139 King GA Baldwin PJ Currie M Evans J Planning successful transitions from

school to adult roles for youth with disabilities Childrens Health Care

200534(3)193-216

84

140 de Jong M de Boer AG Tamminga SJ Frings-Dresen MH Quality of working

life issues of employees with a chronic physical disease a systematic review Journal

of occupational rehabilitation 201525(1)182-96

141 Lindsay S McDougall C Sanford R Disclosure accommodations and self-care

at work among adolescents with disabilities Disability and rehabilitation

201335(26)2227-36

142 Stewart DA Lawless JJ Shimmell LJ Palisano RJ Freeman M Rosenbaum PL

et al Social participation of adolescents with cerebral palsy trade-offs and choices

Physical amp occupational therapy in pediatrics 201232(2)167-79

143 Stewart D Law M Young NL Forhan M Healy H Burke-Gaffney J et al

Complexities during transitions to adulthood for youth with disabilities personndash

environment interactions Disability and Rehabilitation 201436(23)1998-2004

144 Anaby D Hand C Bradley L DiRezze B Forhan M DiGiacomo A et al The

effect of the environment on participation of children and youth with disabilities a

scoping review Disability and rehabilitation 201335(19)1589-98

145 Metzinger C Berg C Work readiness tools for young adults with chronic

conditions Work 201552(3)605-15

146 Csikszentmihalyi M LeFevre J Optimal experience in work and leisure Journal

of personality and social psychology 198956(5)815

147 Strauser DR Wagner S Wong AW Enhancing psychosocial outcomes for young

adult childhood CNS cancer survivors importance of addressing vocational identity

and community integration International Journal of Rehabilitation Research

201235(4)311-6

148 Zoer I de Graaf L Kuijer P Prinzie P Hoozemans MJ Frings-Dresen MH

Matching work capacities and demands at job placement in employees with

disabilities Work 201242(2)205-14

149 Bowling A What things are important in peoples lives A survey of the publics

judgements to inform scales of health related quality of life Social science amp

medicine 199541(10)1447-62

150 Radonsky VE Haffenbreidel J Harper C Kligman K Timms C Occupational

Therapy in Vocational Readiness Occupational Therapy in Mental Health

19877(3)83-91

151 Christiansen C Baum CM Bass-Haugen J Occupational therapy Performance

participation and well-being Slack Incorporated 2005

152 Baker NA Jacobs K The nature of working in the United States An occupational

therapy perspective Work 200320(1)53-61

153 Dunn EC Wewiorski NJ Rogers ES The meaning and importance of

employment to people in recovery from serious mental illness results of a qualitative

study Psychiatric rehabilitation journal 200832(1)59

154 Roelen CA Koopmans P Groothoff J Which work factors determine job

satisfaction Work 200830(4)433-9

85

155 Faragher EB Cass M Cooper CL The relationship between job satisfaction and

health a meta-analysis From Stress to Wellbeing Volume 1 Springer 2013 p 254-

71

156 Posthuma RA Morgeson FP Campion MA Beyond employment interview

validity A comprehensive narrative review of recent research and trends over time

Personnel Psychology 200255(1)1-81

157 Huffcutt AI Conway JM Roth PL Stone NJ Identification and meta-analytic

assessment of psychological constructs measured in employment interviews Journal

of Applied Psychology 200186(5)897

158 Barrick MR Shaffer JA DeGrassi SW What you see may not be what you get

relationships among self-presentation tactics and ratings of interview and job

performance Journal of Applied Psychology 200994(6)1394

159 Barrick MR Dustin SL Giluk TL Stewart GL Shaffer JA Swider BW

Candidate characteristics driving initial impressions during rapport building

Implications for employment interview validity Journal of Occupational and

Organizational Psychology 201285(2)330-52

160 Elksnin N Elksnin LK Adolescents with disabilities The need for occupational

social skills training Exceptionality 20019(1-2)91-105

161 Dorothy C Strickland DC Coles CD Southern LB JobTIPS A transition to

employment program for individuals with autism spectrum disorders Journal of

autism and developmental disorders 201343(10)2472-83

162 Bonete S Calero MD Fernaacutendez-Parra A Group training in interpersonal

problem-solving skills for workplace adaptation of adolescents and adults with

Asperger syndrome A preliminary study Autism 201519(4)409-20

163 Li EJ Li-Tsang CW Lam C Hui KY Chan CC The effect of a ldquotraining on work

readinessrdquo program for workers with musculoskeletal injuries a randomized control

trial (RCT) study Journal of Occupational Rehabilitation 200616(4)529-41

164 Allaire SH Niu J LaValley MP Employment and satisfaction outcomes from a

job retention intervention delivered to persons with chronic diseases Rehabilitation

Counseling Bulletin 200548(2)100-9

165 Chuang WF Hwang E Lee HL Wu SL An in‐house prevocational training

program for newly discharged psychiatric inpatients Exploring its employment

outcomes and the predictive factors Occupational therapy international

201522(2)94-103

8 EKLER

EK-1Etik Kurul

EK-2 Anamnez

BOumlLUumlM 1 ndash AİLEVİ BİLGİLER

Medeni Hali bekar evli hayat arkadaşı var

boşanmış dul

Partnerin işi mesleği

Ccedilocuk yok var kaccedil tane

yaşıyaşları

Ccedilocuk bakımı mevcut mu hayır evet nasıl

Tek ebeveyn mi evet hayır

Bakmakla yuumlkuumlmluuml olduğu

kişi(-ler) var mı evet hayır

İkamet durumu

Yalnız Hayat arkadaşı ile Kendi ailesi ile Anneampbabasıile

Kira Kendi evi Diğer

Ev işleriniz ile (ev idaresi) ile başa ccedilıkabiliyor musunuz

evet hayır kısmen ama desteğe ihtiyacım var

Yaşama alanınız (eviniz) guumlvence atında mı (oumlrn Ccedilok sıkışık haciz gelme tehlikesi var sağlığı tehdit edici ortam)

evet hayır

BOumlLUumlM 2 ndash MADDİ BİLGİLER

Eve giren toplam gelir

Diğer gelirler (oumlrneğin Sosyal yardım Aile yardımı diğer maddi

yardımlar)

Maddi olarak her hangi birine bağımlı mısınız evet hayır

Size maddi olarak bağımlı olan biri(-leri) var mı evet hayır

Cevabınız evet ise bu durumun size etkileri nelerdir

Maddi Sorunlarınız var mı evet

hayır

Borcunuz var mı evet hayır yaklaşık mikatrı

Ne tuumlr (Kredi borcu geccedilim borcu vs)

Borccedilların oumldenmesine ilişkin bir planınız var mı evet hayır

BOumlLUumlM 3 - MESLEKİ BİLGİLER

Oumlğrenilen bir meslek evet

hayır

Mesleki-Ccedilalışma hayatınızla ilgili genel bir bilgi veriniz luumltfen

Hangi mesleği (meslekleri) icra ettiniz veya hangi işlerde ccedilalıştınız

Ccedilalışma Suumlresi (guumlnayyıl)

Yapılan İş

1-hizmet sektoumlruuml 4-

2-sağlık sektoumlruuml

3-bilişim sektoumlruuml

Ccedilalışmanın boyutu

Tam zamanlı yarı zamanlı duumlzensiz

Mesleki olaark bilgisayar ekranında ccedilalışabilir misiniz evet hayır kısmen

Bilgisayar uygulamaları tecruumlbeniz var mı evet hayır sadece

internet ile

BOumlLUumlM 4 ndash MOBİLİTE BİLGİLERİ

Ehliyet evet Hangi tip hayır

Mobiliteniz kısıtlı mı (Yuumlruumlme oturma ayakta durma)

evet hayır kısmen

Binek aracınız var mı evet hayır

Toplu taşıma araccedillarını kullanmada sorununuz var mı

evet hayır kısmen

BOumlLUumlM 5 ndash TIBBİ BİLGİLER

Rehabilitasyon ile bağlantılı yardımcı araccedillar kullanıyor musunuz (oumlrn baston

kompres ccedilorapları otomatik-araccedilhellip) evet hayır

Sigara iccediliyor musunuz evet hayır

Evet ise kaccedil adet

Alkol tuumlketiyor musunuz

evet hayır

Nasıl besleniyorsunuz (oumlrn Guumlnde kaccedil oumlğuumln yemek yersiniz tek youmlnluuml beslenme vs )

duumlzenli

duumlzensiz

Spor yapıyor musunuz evet hayır

Uykunuzu nasıl tanımlarsınız

duumlzenli

duumlzensiz

5 saatten daha az

6-8 saat

8 ve daha fazlası

Ruh haliniz (psikolojiniz) şu aralar ne durumda

ccedilok iyi

iyi

pek iyi değil

koumltuuml

Meslek seccediliminde dikkate almanız gereken veya dikkate almak istediğiniz mevcut fiziksel veveya psikolojik teşhisler

Bulgu mevcut

Tarih

Evet Hayır (yaklaşık tarih yıl)

Raporlanmış bir meslek hastalığınız var mı veya bir iş kazası geccedilirdiniz mi

Ccedilalışma kapasitenizin kısıtlanmış olmasına ilişkin bir raporunuz var mı

evet hayır

bull Hangi oranda ne zamandan beri

Duumlzenli olarak kullandığınız ilaccedillar var mı evet hayır

Evet ise hangisihangileri ve de ne iccedilin kullanıyorsunuz

İlaccedillarınızı bağımsız bir biccedilimde kendiniz mi alıyorsunuz evet hayır

Hayır ise ne tuumlr bir desteğe ihtiyaccedil duyuyorsunuz

Duumlzenli bir biccedilimde yatılı veya ayakta tedavi goumlruumlyor musunuz (oumlrn medikal

psikoterapivs) evet

hayır

Evet ise hangi biccedilim ve oumllccedilekte

EK-3 Kanada Aktivite Performans Oumllccediluumlmuuml

EK-4 Aktivite Performans Hikayesi Goumlruumlşmesi

Aktivite Rolleri

Aktivite rolleri boumlluumlmuuml kişinin hayat tarzında yaptığı aktivite rollerini keşfetmek iccedilin yapılmış sorulardan

oluşur

Ccedilalışan oumlğrenci bakımveren rolleri

bull Bana biraz kendinizden bahsedin

bull Şu anda ccedilalışıyor musunuz

Şu an okula gidiyor musunuz

Ccedilocukların eşinizin veya bakımından sorumlu musunuz

(Veya)

Ccedilalışanoumlğrencirsquonın bakımından sorumlu olduğunuzu anlıyorum

(Şu anki tuumlm oumlğrenciccedilalışanbakımveren rolleri iccedilin sorgulama)

bull Nasıl oldu (bu işinizişin veya ccedilalışmanın seccedililmesisizin sorumluluklarınızı almanız)

bull İşinizccedilalışmalarınızbakımvermeniz neleri iccedilerir

(Veya)

bull olarak ne tuumlr (sorumluklarınızyapmak zorunda olduğunuz şeyler) var

Bu sorumluluklarıgoumlrevleri ne kadar iyi uumlstesinden geliyorsunuz

Bunları yapmaktan hoşlanıyor musunuz

bull İşiccedilalışmayı bırakmanızda temel olan şey hakkında ne soumlylersiniz

(Veya)

Bunu yapmanızdaki temel sebep nedir

bull Ne tuumlr bir ccedilalışanoumlğrencibakımveren olduğunuzu soumlylersiniz

Bunun nasıl olduğunu goumlsteren bir oumlrnek verebilir misiniz

(Veya)

Bana ne tuumlr bir ccedilalışanebeveyneşoğulkız olduğunuzu goumlsteren son zamanlarda olmuş bir şey anlatın

(Veya)

Bana ccedilalışanebeveyneşoğulkız olarak son zamanlarda gerccedilekten gurur duyarak yaptığınız bir şey anlatın

(şu anda bir oumlğrenci veya işccedili değil iseniz)

bull Geccedilmişte ccedilalıştınız mı

bull (Evetse) Nasıl oldu (bu işin iş veya ccedilalışmanın seccedililmesi)

nasıl geldiniz (bu işebu iş veya ccedilalışma seccedilimine)

(Veveya)

ne ccedileşit bir işccedili olduğunuzu soumlylersiniz

Bir işi yapmak ne kadar zamanınızıenerjinizi alır

İş sizin iccedilin zor mudur

İşten ccedilıkmanızda temel sebep olarak ne soumlylersiniz

Neden bıraktın(ccedilalışmayıkonuyubu işi)

Hastalığınızsakatlığınızengeliniz işinizi nasıl etkiledi

(Hayırsa) Sizce neden ccedilalışmıyorsunuz

bull Geccedilmiş oumlğrencilik deneyimleri hakkında

Ne tuumlr bir oumlğrenci olduğunuzu soumlylersiniz

Ccedilalışmalarınız ne kadar zamanınızıenerjinizi alır

Okul sizin iccediliz zor muydu

Ccedilalışmalarınızı bıraktıran temel sebep iccedilin ne soumlylersiniz

Ne kadar okula gittiniz

Hastalığınızsakatlığınızengeliniz okulunuzu nasıl etkiledi

Arkadaş goumlnuumllluuml amatoumlr hobiler ve diğer roller

bull İşccedilalışma diğer sorumluluklara ilaveten sizin iccedilin gerccedilekten oumlnemli olan zamanınızı ve enerjinizi

alan başka bir şey var mı

(VEYA)

bull Ccedilok sık yaptığınız başka oumlzel bir şey var mı

(VEYA)

bull roluumlnde gibi goumlzuumlkuumlyorsunuz(ayara veya gruba atıfta) bu (bazı oumlzel rollere atıfta birine

lider gibi başkalarına yardım eden herkesi alkışlayan biri boumlyle devam eder)

Ev bakım roluuml ( şu anda bir oumlğrenci veya işccedili değil iseniz)

bull Bir Apartmanevyurt huzurevi diğerde mi yaşıyorsun

Başka kimlerle yaşıyorsun

Evinizdeapartmanınızdaodanızda ne tarz sorumluluklarınız var

(VEYA)

Evinizdeapartmanınızdaodanızda sorumlulukları nasıl boumlluumlşuumlyorsunuz

Dini organizasyon katılımı

bull Aktif olarak herhangi organizasyona veya kiliseyetapınak gruplarına katılıyor musunuz

Bana bunun hakkında soumlyleyin

Ne ccedileşit işler yapıyorsunuz

Nasıl başladınız

bull Bunu neden yapıyorsunuz

Bu sadece eğlence iccedilin mi ya da daha mi ciddi

Guumlnluumlk Rutin

Guumlnluumlk rutin boumlluumlmuuml kişinin nasıl organize olduğu ve zamanı kullanımı onun guumlnluumlk rutinlerindeki

memnuniyetini ve onun zamanını doldururan tipik aktiviteleri hakkında sorular iccedilerir

bull Hafta boyunca olan tipik bir guumlnuuml tanımlayın

Bana şu anda bu rutininin sizin iccedilin nasıl bir şey simgelediği hakkında herhangi bir soumlyleyebilir misiniz

bull Bu haftasonu farklı mıydı

(Evetse) Tanımla

bull Bu rutinden memnun musun

bull (Evetse) Ne gibi

bull (Hayırsa) Ne gibi

bull Gerccedilekten iyi veya koumltuuml bir guumln geccediliriyorsan guumln nasıl olurdu

bull Rutininizdeki en oumlnemli şeyler nelerdir

Rutininiz en oumlnemli şeyleri halletmenize izin veriyor mu

(Hayırsa) Yapamadığınız oumlnemli şeyler nelerdir

bull Guumlnluumlk rutininiz her zamankinden farklı mıydı

(veya geccedilmiş oumlzel doumlnemine atıf)

zamanında rutininiz nasıl farklıydı

Bu rutinleri nasıl karşılaştırırsınız

Sizin iccedilin en iyisi hangisiydi

Geccedilmişte rutininiz olan herhangi bir hobiniz yada projeleriniz var mıydı

bull Rutininizi aynı tutmada en oumlnemli şey nedir

bull Rutininizi değiştirmek iccedilin en ccedilok ne yapardın

bull Şu anki rutininizde devam eden hobilerinizprojeleriniz var mı

bana hakkında soumlyleyin

Ne sıklıkta yaparsınız

Ne zaman yapmaya başladınız

Bunun nesinden hoşlanıyorsunuz

Bu ne kadardır rutininizin bir parccedilası

bull Geccedilmişte rutininizin bir parccedilası olan herhangi bir hobiniz veya projeleriniz var mıydı

Aktivite Şartları (Ccedilevresel)

Aktivite şartları (ccedilevresel) boumlluumlmuuml kişinin aktivite ccedilevresi aktivitesini etkileyen kişileri ve onların aktiviteleri

etkileri hakkında soruları iccedilerir

Ev

bull Yaşadığınız yer hakkında bana bilgi verin

(Veya)

rsquoda yaşadığınızı anlıyorum

(Veya)

Evin apartmanın odan yurdun hakkında bana kuumlccediluumlk bir tur ver hakkında bana bilgi ver

Neye benziyor

Eviniz apartmanınız odanız yurdunuz rahat mı

Yeterince gizliliğiniz var mı

Evin apartmanın odan yurdun ccedilevresinde gezinebilir musun

Bunun iccedilin elverişli mi

İhtiyacınız olan yapmak istediğiniz şeyler orada var mı

Orada hiccedil sıkıldınız mı

Ccedilevrenizi sever misiniz

Onlar sizin iccedilin uyarıcı mıdır

(Devam eden sorular roller boumlluumlmuumlndeki bakımveren rol soruları ile ccedilakışırsa ve o boumlluumlm daha oumlnce yapıldı ise

tekrar etmeye gerek olmayabilir)

bull Evinizi apartmanınızı odanızı yurdunuzu geccedilindirmek iccedilin ne yapıyorsunuz

Bunu yapmaktan hoşlanıyor musunuz

Bunu yapabilir misiniz

bull Kim ile yaşıyorsunuz

(Veya)

Hayatınızdaki oumlnemli kişi kimdir

(Veya)

ile mi yaşadığınızı anlıyorum

Nasıl geccediliniyorsunuz

Beraber nasıl şeyler yapıyorsunuz

bull Yaşadığınız yer hakkındaki şeyleri nasıl tanımlarsınız (Oumlrneğin eviniziyaşadığınız yeri hangileri

tanımlar sevgi dolu muumlcadeleci stresi sakin kaotik dolu sıkıcı)

(Veya)

Yaşadığın yerde yakın zamanda olan bir olay hakkında bana biraz bilgi verir misin boumlylece bende senin hakkında

biraz bilgi edinirim

bull Evinizdeailenizde sizi strese sokan yada sizin iccedilin zor olan herhangi biri var mı

bull Eğer bir şeye ihtiyaccedil duyarsanız ailenizden eşinizdenoda arkadaşınızdan vb size yardım

etmesini bekler misiniz

Bana bir oumlrnek verir misiniz

bull Depresyonda veya uumlzguumln hissettiğinizde ailenizden eşinizdenoda arkadaşınızdan vb size destek

olmasını bekler misiniz

Bana bir oumlrnek verir misiniz

Temel Uumlretici Rol

bull Ccedilalıştığınız yer gittiniz okul hakkında bana bilgi verin

(Veya)

bull (kuumlccediluumlk bir turBana hakkında bilgi) işyerin okulun Neye benziyor

Ders ccedilalışman işini yapman iccedilin uygun mu

Yeterince gizliliğin var mı

Etrafında iyi misin

Okuldaişte yaptığınız temel şeyler nelerdir

Bunun iccedilin yeterli mi

İhtiyacın olan şeyleri yapabileceğin şeyler orada var mı

Orada hiccedil sıkıldın mı

İş ccedilevresini seviyor musunuz

bull Yaşadığınız yerdeki şeyleri nasıl tanımlarsınız (Oumlrneğin hangileri iş durumunuzu tanımlar sevgi

dolu muumlcadeleci stresi sakin kaotik dolu sıkıcı)

(Veya)

İşyerinde yakın zamanda olan bir olay hakkında bana biraz bilgi verir misin boumlylece bende senin hakkında biraz

bilgi edinirim

bull (İş ile ilgilioumlğrenci olarak) En ccedilok etkileşimde olduğunuz kişiler kimler

bull Okularkadaşlarınızişarkadaşlarınızişinizoumlğrencilerinizoumlğretmenleriniz ile ne kadar suumlredir

berabersiniz

Bana bir oumlrnek verebilir misin

bull Depresyonda ya da uumlsguumln hissettiğinizde patronunuzdan ya da iş arkadaşlarınızdan size tavsiye

yada destek vermesini bekler misiniz

Bana bir oumlrnek verebilir misin

Serbest Zaman

bull Yeniden yarattığınız ya da rahatladığınız temel şeyler nelerdir

Bunun iccedilin nereye gidiyorsunuz

Bulunulması guumlzel bir yer mi

Tesisleriatmosferi seviyor musunuz

Sizin iccedilin uygun mu

Rahatlamak ya da dinlenmek istediğinizde gidebileceğiniz yerler var mı

bull En ccedilok kimlerin yanında rahatlıyordinleniyorsunuz

Onlarla ne kadar geccediliniyorsun

bull Rahatladığın ya da dinlendiğin zamanda nasıl bir atmosferde olduğun hakkında bana biraz bilgi verir

misin boumlylece bende senin hakkında biraz bilgi edinirim

Aktivite Aktivite Seccedilimleri

Aktiviteaktivite rolleri seccedilimleri boumlluumlmuuml kişinin aktivite seccedilimlerini ve değerlerini ilgilerini nasıl yaptığı ile

bağlantılı ve bu seccedilimlerin arkasında yatan kişisel nedensellikleri anlamayı hedefleyen soruları iccedilerir

bull Nasıl geldiniz( bu işeişte yada ccedilalışmada bu boumlluumlmuumln seccedilimineebeveynlerinizin

sorumluluklarına)

bull Gerccedilekten oumlnemli olduğunu duumlşuumlnduumlğuumlnuumlz şeyleri yapabildiniz mi

(Evetse) Sizin iccedilin gerccedilekten oumlnemli olan bazı şeyler nelerdir

(Hayırsa) Yapamadığınız şeyleri bana soumlyleyebilir misiniz ve neden

(Veya)

Yapamadığınız şeyler nelerdir

Bana bir oumlrnek verebilir misiniz

Bana gerccedilekten size değerli olan bazı şeyleri yapamadığınız guumlncel bir durum anlatabilir misiniz

bull Sizin iccedilin oumlnemli olan hayatınızdaki şeyleri seccedilebilir misiniz

bull Yapmak istediğiniz şeyleri rutin olarak engelleyen her hangi bir şey var mı

bull Hoşlandığınız şeyleri yapmak iccedilin yeterli zamanınız olduğunu hissediyor musunuz

(Evetse) Serbest zamanınız var mı

Ne yaparak harcamaktan hoşlanırsınız

Gerccedilekten en ccedilok eğlendiğiniz guumlncel zamanı bana soumlyleyebilir misiniz

(Hayırsa) Neden zamanınız olmadığını duumlşuumlnuumlyorsunuz

Hoşlandığınız şeyleri yapmak iccedilin yeterli zamanınınız olmadığını hissettiğiniz zamanı bana bir oumlrnek verebilir

misiniz

(Cevap veremezse) Sence neden artık eğlenemiyorsun

bull Hiccedil yaptın mı (kendine hedefler koymak gelecek planları yapmak)

(Evetse) Gerccedilekleştirebildin mi

(Evetse) Bana hedefin olduğu ve onunla ilgili gerccedilekleştirebildiğin zamana bir oumlrnek verebilir misin

(Hayırsa) Bana hedefin olduğu ve onunla ilgili gerccedilekleştiremediğin zamana bir oumlrnek verebilir misin

(Hayırsa) Geccedilmişe baktığında her hangi bir şeyi hiccedil yapmadın mı veya gerccedilekten yapmak istediğin

(Veya)

Boumlylece bu şeyleri yapmak iccedilin kararlarınızı nasıl alıyorsunuz

bull Engellerle veya zorluklarla karşılaştınız zaman nasıl uumlstesinden geliyorsunuz

Bana bir oumlrnek verebilir misiniz

bull Şu an yuumlzleştiğiniz en buumlyuumlk meydan okumanın ne olduğunu duumlşuumlnuumlyorsunuz

(Veya bilinen koşullar travma vb değinerek)

bull rsquoyı nasıl (ayarlamayıuumlstesinden gelmeyi) duumlşuumlnuumlyorsunuz

Bana henuumlz yaptığınız bazı kararlarınızı oumlrneklendirerek bir oumlrnek verebilir misiniz

Kritik Hayat Olayları

Kritik hayat olayları boumlluumlmuuml kişinin hayatındaki doumlnuumlm noktalarını iyi zamanları koumltuuml zamanları başarıları ve

başarısızlıkları hakkında soruları sormayı iccedilerir

bull Sizin hayatınızı değiştiren veya şekillendiren en oumlnemli olaylar yada deneyimler nelerdir

(Veya belirginbilinen bir değişiklik varsa)

Ne zaman bu şeyler sizi değiştirdi

(Veya bilinen oumlzel bir olay varsa)

rsquodan beri işler nasıl değişti

(her bir olay iccedilin sorun)

bull hakkında bana soumlyleyin

Nasıl oldu

Beraberinde ne gibi değişiklikler getirdi

bull Hayatınızı duumlşuumlnecek olduğunuzda en iyi yaptığınız zamanı nasıl dikkate alırsınız

Bana bu doumlnemi anlatın

Onu iyi yapan neydi

(Veya)

Neden Sizin davranışlarınız veya koşullarınızda onu en iyi doumlnem yapan neydi

bull Hayatınızdaki en buumlyuumlk başarının ne olduğunu duumlşuumlnuumlyorsunuz

(Veya)

Bana okulda veya işte olan (veya temel aktivite rollerinizin iccedilinden) kendinizi gerccedilekten başarılı hissettiniz

bir şey soumlyleyin

bull Hayatınızdaki en koumltuuml doumlnemin ne olduğunu duumlşuumlnuumlyorsunuz

Bana bu doumlnemi anlatın

Onu ccedilok koumltuuml yapan neydi

(Veya)

Neden Sizin davranışlarınız veya koşullarınızda onu en koumltuuml doumlnem yapan neydi

bull Hayatınızdaki en buumlyuumlk başarısızlığın ne olduğunu duumlşuumlnuumlyorsunuz

(Veya)

Bana okulda veya işte olan (veya temel aktivite rollerinizin iccedilinden) kendinizi gerccedilekten başarısız

hissettiniz bir şey soumlyleyin

bull Eğer geleceğinizi istediğiniz gibi değiştirebilecek olsanız ne yapardınız

Gelecekte ne yapacağınızı duumlşuumlnuumlyorsunuz

(Veya)

Gelecekte kendinizi ne yaparken goumlruumlyorsunuz Bu olmak istediğiniz gibi mi

Madd

e

Derecele

ndirme Kriter

İlave

değerlend

irici

notları

Kişisel

hedef

ve

projel

eri var

4

1113088Hedeflerkişisel projelerde zorlukuzatmaefor gerektirir

Gelecek hedeflerikişisel projeleri iccedilin heyecanlı enejik

hisseder

3

Hedefler kişisel projeleri guumlcuumlne kısıtlılıklarına uygun

Gelecekteki zorlukların muumlcadelelerin uumlstesinden gelmede

yeterli arzu

Hedefler kişisel projelerde ccedilalışmada motive

2

Hedefler bekleyen projeler tahmini yeteneklerinin

uumlstuumlndealtında Hedefler kişisel projeleri ccedilalışmada ccedilok

motive değil

Hedeflerkişisel projeler gelecek hakkında duumlşuumlnmede zorluk

Limitli kararlılıkheyecan motivasyon

1

Amaccedilkişisel projelerini tanımlayamaz Kişisel

amaccedillarınaarzuladığı projelere sahip olduğu yetenekler ile

ulaşılamaz hedefler guumlccedilluuml yanları kısıtlılıkları ile biraz

ilişkilidir hiccedil ilişkili değildir Geleceğe bağlılık ya da

motivasyon eksikliği Ccedilelişkili luumlzumsuz hedefler kişisel

projeler nedeni ile motive değildir

Arzul

adığı

rol

yaşam

tarzını

tanıml

ar

4

Belirli bir yaşam biccedilimine aşırı bağlılık Yaşamını nasıl

yaşayacağı ile ilgili guumlccedilluuml hisler tercih ettiği yaşam tarzını

guumlccedilluuml şekilde tanımlar Bir veya daha fazla anlamlı aktivite

tanımlar Yapılandırmada zamanı doldurmada oumlncelikleri ile

ilgili net fikirler

3

Arzuladığı yaşam tarzı ile ilgili Bazı kaccedilırdığı

memnuniyetsizlikler tanımlar Yapılandırmada zaman

doldurmada oumlncelikleri ile ilgili yeterli fikir Bir dereceye

kadar oumlnemlianlamlı olan bir veya daha fazla aktivite

tanımlar Şimdiki rol yaşam tarzında basitccedile mutlu

2

Arzulanan rol yaşam tarzını tanımlamada zorluk Seccediltiği rol

yaşam tarzından fazlası ile kuşkulu tatminsiz Zamanı nasıl

Yapılandıracağınıdolduracağını tanımlamada zorluk Anlamlı

aktiviteler iccedilin kaybolmuş heves tanımlamada sorun

1

Yaşam tarzırutinlerinden aşırı derecede mutsuz Gelecek iccedilin

anlamlı yaşam tarzını tanımlayamaz

Heyecanlandıracakyapacağı aktiviteler tanımlayamaz

Başarı

beklen

tisi

4

Engelkısıtlılık başarısızlıkların uumlstesinden gelmede oldukccedila

oumlzguumlvene sahip Zorlukları doumlrt goumlzle bekler Kişisel

etkinliğine guumlccedilluuml inanış Yaşamın baş etme kontrolluuml hisseder

Cesaretlendirmeksizin kontrol oumltesinde durumu kabul eder

3

Engelkısıtlılık başarısızlıkların uumlstesinden gelmede yeterli

oumlzguumlvene sahip Başarı umarak zorluklarla yuumlzleşir Birccedilok

alanda başarı bekler Kişisel etkinliğine yeterli inanış

Anahtar 4= yetkin rol işlevleri kabul edilebilir 3= uygun memnuniyet verici rol fonksiyonları 2= bazı rol

fonksiyonlarında bazı problemler 1= rol performanslarında aşırı problemler

Rol kimlik oumllccedileği (Devamı)

Madde

Derece

lendir

me

Kriter

Değerlen

direnin

ilave

notu

Sorumlulu

klarının

kabuluuml

4 Kişisel eylemleri iccedilin makul sorumlulukları kabul eder

Kendini geliştirmek iccedilin geri bildirim ararkullanır

3

Ccediloğu kişisel eylemleri iccedilin sorumluluk kabul eder Kendini

aşırı succedillamaz eleştirmez Stratejilerini değiştirmek iccedilin geri

bildirim kullanabilir

2

Kişisel hareketleri iccedilin sorumluluk almaktan kaccedilınmaya

meyillidir Kişisel başarısızlıklar iccedilin diğerlerinidurumları

succedillar Kendini aşırı derecede eleştirir Geri bildirimleri

inkar etmeye lsquoe şaşırmaya meyillidir

1

Kişisel başarısızlıklar iccedilin kuumlccediluumlk sorumluluklar alır veya hiccedil

almaz Oumlz değersizliği Kroniktir Geri bildirimleri etkili

kullanamazkullanmaktan sakınır Kaccedilındığı

sorumluluklarda diğerlerinidurumları kronik olarak kullanır

Yetenekle

rine ve

kısıtlılıkla

rına değer

biccedilme

4

Varlıkları vurgularken sınırları kolayca tanırkabul eder

Kısıtlılıkları nasıl kompanse edeceğini kolayca bilir Rol

seccediliminde eforunu uygularken kendi yeteneklerini gerccedilekccedili

değerlendirir

3

Bazı kısıtlılıklarını fark eder Fazlaeksik tahmini

yeteneklerine makul eğilim Uygun aktiviteefor seccedilim iccedilin

yetenek ve kısıtlılıklarını yeterince bilir

2

Engel kısıtlılık başarısızlıkları ile yuumlzleşmedekendini

kontrol etmede şuumlpheli yetenek Başarı şansı belirsiz hisler

Engel kısıtlılık başarısızlıkların uumlstesinden gelmede zorlukla

sağlanan guumlven Zorluklarla yuumlzleştiğinde kolayca cesareti

kırılır

1

Potansiyel performansına olumsuz bakış Ccedilaresizlik hissi

Kendini kontrol edemediğini hisseder Yeteneğinde Etkilenen

sonuccedillardan ccedilaresiz hisseder Engelkısıtlılıkbaşarısızlıklarla

yuumlzleşmeyi bırakır

2

Fazla eksik tahmin ettiği yetenekleri uygun olmayan

aktivitelere oumlncuumlluumlk eder Kısıtlılık yeteneklerini algılamada

kompanse etmede zorluk

1 Kendi yeteneklerini gerccedilekccedili tahminde başarısız kısıtlı

yeteneklerini algılamada kompanse etmede zorluk

Bağlanma

ve

değerlerin

varlığı

4

Hayatını şekillendirenyoumlnlendiren oumlnemli şeyleri guumlccedilluuml

hisseder Hedefyoumlnelmeye guumlccedilluuml hislerle bağlıdır Olumlu

oumlz saygıda yaşam sonuccedilları iccedilin kişisel standartları nettir

3

Aktivite seccedilimlerini etkileyen bazı değerler tanımlar

Yaşamında youmlnlendirme ve amaccedillara yeterli bağlılık Yeterli

oumlz saygı sonucu kişisel standartlarprensipler

2

Kısıtlı aktivite seccedilimleri ile ccedilakışan değerler Yaşam

hedefleri ve youmlnleri hakkında belirsizlik Sosyal

gruplartoplum tarafından duumlzenlenen değerleri paylaşmaz

1

Bağlılık ve aktivite seccedilimleri yabancılaşmışeksilmiş

Hayatta bir amaccedil ve youmlnlendirme yatırımıduygusu bulamaz

Sosyal gruplarıntoplumsal değerleri tanımlayamaz Tutuğu

değerleri sosyal gruptoplumdan sapmış toplum ile kavgalı

Kimlik ve

yuumlkuumlmluumll

uumlkleri

tanıma

4

Kendini rol aralığında goumlruumlr Rollerinden kaynaklanan

kimliğine karşı guumlccedilluuml duyguları vardır Rollerine oldukccedila

bağlıdır

3 Kendini bir veya birkaccedil rol aralığında goumlruumlr Rollerinden

kimliğini yeterli ccedilizer rollerine bağlıdır

2

Kendini bir veya birkaccedil rolde goumlrmede zorluk Rollerine

bağlanmada uzaklaşmış Rollerini istemesine rağmen

rollerinin sorumluklarını tanımlamada zorluk Zayıf rol

kimliği

1 Herhangi bir aktivite rol tanımlayamaz Sapmış roller

tanımlar Role bağlılık eksik

Anahtar 4= yetkin rol işlevleri kabul edilebilir 3= uygun memnuniyet verici rol fonksiyonları 2= bazı rol

fonksiyonlarında bazı problemler 1= rol performanslarında aşırı problemler

Rol kimlik oumllccedileği (Devamı)

Madde

Derec

elendi

rme

Kriter

Değerlen

direnin

ilave

notu

İlgi varlığı

4

Seccedilimlerini motive eden bir veya daha fazla rol

aktivitesi(leri)ne oldukccedila ilgilidir Yeteneklerifırsatları

ilgilerini geliştirir

3 Rehberlik eden seccedilimlere yeterli ilgi Yetenek fırsatlara

karşılık aktiviteleri ile ilgilidir

2

İlgilerini tanımlamada zorluk Yetenekleri ile ilgili

herhangi bir aktivitesine sınırlı ilgi İlgileri beceri fırsatları

ile iyi uyuşmaz

1 İlgilerini tanımlayamaz İlgileri ile buluşan beceri

fırsatları ile ilgileri ilişkili değildir

Etkili

hissetme

(geccedilmişi)

4 Kişisel sorumluluklarına guumlccedilluuml duygular Zorlu durumlarda

başarı bekler

3 Verildiğinde sorumluluklarda yeterli hissetti Zorlu

durumlarda başarıyı umdu

2 Verildiğinde sorumluluklarda yetersiz hissetti Zorlu

durumlarla yuumlzleştiğinde cesaretsiz hale gelir

1 Sorumluluk duygusu eksiktir Umutsuz hisseder

Yaşam

tarzını

anlamlı ve

memnun

edici

bulma

(geccedilmişte)

4

Geccedilmişteki yaşam tarzından oldukccedila mutluydu

Yaşamından oldukccedila memnunduyaşamını anlamlı buldu

Guumlccedilluuml bir aktivite kimliğine sahipti

3

Genel olarak yaşam rollerinden memnundu fakat

değiştirmek istediği şeyler vardı Birkaccedil anlamlı memnun

edici aktivite deneyimine sahipti

2

Yaşam rollerinin bazılarından mutsuzdu İlgilerini

tanımlamada bazı zorlukları vardı Yaşamından anlamı ve

memnuniyeti bulmakta zorlanırdı

1 Yaşam tarzındanyaşam rollerinden oldukccedila mutsuzdu

İlgilerini tanımlayamazdı Yaşamın anlamını bulamazdı

Aktivite

seccedilimleri

yapma

(geccedilmiş)

4

Anlamlı yaşam hikayesine oldukccedila bağlı ve enerjilidir

izlediği yaşam hikayesi iccedilin aktive seccedilimlerini muumlkemmel

yapmış Geccedilmiş yaşam seccedilimleri gerccedilekten başarılıydı

3 Anlamlı yaşam hikayesine oldukccedila motiveydi izlediği

yaşam hikayesi iccedilin aktive seccedilimlerini yeterli yapmış

2

Yaşam hikayesini tanımlamada ona bağlanmada zorlanmış

izlediği yaşam hikayesi iccedilin aktive seccedilimlerini muumldahale ile

yapmış Yaşam hikayesi olumsuz aktivite seccedilimlerine

sebep olmuş

1

Yaşam hikayesi motive edici değildi (oumlrn Trajik kendini

kurban olarak goumlruumlyor) Yaşam hikayesini goumlzuumlnuumln oumlnuumlne

getirmede başarısızdı Aktivite seccedilimi yapmaktan kaccedilınmış

yapmakta oldukccedila zayıf

Anahtar 4= yetkin rol işlevleri kabul edilebilir 3= uygun memnuniyet verici rol fonksiyonları 2= bazı rol

fonksiyonlarında bazı problemler 1= rol performanslarında aşırı problemler

Rol kimlik oumllccedileği (Devamı)

Madde

Derec

elendi

rme

Kriter

Değerlendi

renin ilave

notu

Yaşam

tarzından

memnuni

yetini

koruma

4

Oldukccedila yararlı kimlik deneyim veren rollerkişisel

projeler alışkanlıkların tam oumlvguumlde buluşması

Yaşam tarzı doğrudan oumlnemli değerhedeflere bağlı

Yaşamı Rol aralığı kişisel projeleri ile dolu Yaşam

tarzı guumlccedilluuml youmlnlendirme anlam bir his goumlsterir

3

Kimlik memnuniyet sağlayan roller kişisel

projelerin ccedileşitliliği vardır

Yaşam tarzı bazı oumlnemli değerhedeflerin ifadesine

izin verir

Yaşam alanını dolduran rollerkişisel projelerin genel

olarak dengesi iyidir

Yaşam tarzı genel olarak youmlnlendirmelerini anlamlı

duygularını yansıtır

2

Suumlrduumlrduumlğuumltamamladığı rol aralıkları kişisel

projeleri aktivitelerinde zorluk Yaşam alanını yeterli

roller kişisel projeler aktiviteler ile doldurmada

zorluk Ccedilok fazla oumlncelik ve talep ile stresli bir yaşam

tarzı Yaşam tarzının youmlnlendirmeanlamlılığının

anlamında eksikliği net Roller kişisel projeler

sorumluluklar arasında uyumsuzluk anlaşmazlık

1

Roller kişisel projeler ile ilgili sorumluluklardan

bunalmış Roller kişisel projelerde devamlı

başarısızlık Yaşam tarzını doldurmada rollerkişisel

projeler sorumlulukların temel eksiklik Yaşam tarzı

youmlnlendirme anlam goumlstermiyor

Rollerinin

beklentile

rinin

karşılama

sı

4

Tuumlm rollerinde rol yuumlkuumlmluumlluumlklerini yerine

getirmede başarı goumlsterir Rol yuumlkuumlmluumlluumlkleri

talepleri yuumlksek uumlretici yaşam tarzı ile son derece

tutarlıdır

3

Birccedilok roluumlnuumln yuumlkuumlmluumlluumlklerini gelen olarak

yapabilir Rol yuumlkuumlmluumlluumlkleri talepleri genellikle

başarısını korumada tutarlılığı yeterlidir

2

Rol beklentilerini yapmada ara sıraartan zorluk (aşırı

rol talepleri azalmış kapasite yuumlzuumlnden) tutarlı

başarı paternlerinin korunmasını ccedilok az suumlrduumlruumlr

1

Temel yaşam rollerinin taleplerini karşılamaya uygun

değil Engeli yuumlzuumlnden temel yaşam rollerini

tamamen kaybetmiş Başarı iccedilin kuumlccediluumlk fırsatlar

gerektiren rol talepleri yok veya ihmal edilebilir

azlıkta

Hedefe

youmlnelik

işler

4

Hedefe ulaşmaya youmlnelik oldukccedila başarılı

eforuodaklanmayı suumlsduumlruumlr İstikrarlı başarı

ziyadesi ile hedefler Optimal uumlretkenlik

memnuniyet iccedilin hedefleri nasıl ve ne zaman yeniden

yapılandıracağını accedilıklar

3

Hedefe doğru eforunu duumlzenli olarak suumlrduumlruumlr Ccediloğu

hedefini başarmışnerede ise başarmıştır Şartlar

belirlediği zaman bile hedef efora yeniden youmlnlenir

2

Hastalık hedefi başarmada aralıklıkısmi aksamaya

sebep olur Ara sıra hedeflere bağlanmayı

odaklanmayı kaybeder Hedefler hastalıktan anlamlı

şekilde etkilenir Hedefe doğru istikrarsız ilerler

Bazen ulaşılamaz hedefte ısrar eder

1

Hastalık travma hedefleri geccedilersiz kılar Hedefe

odaklanmış kalamaz zamanla hedeflere eforu azalır

Hedeflerinden vazgeccedilmiş Kronik başarısızlıklar

sonucu ulaşılamaz hedeflerle muumlcadele eder

Anahtar 4= yetkin rol işlevleri kabul edilebilir 3= uygun memnuniyet verici rol fonksiyonları 2= bazı rol

fonksiyonlarında bazı problemler 1= rol performanslarında aşırı problemler

Madde Derecelendir

me Kriter

İlave

değerle

ndirici

notları

Kişisel

performa

ns

standartla

rını

karşılar

4 Yuumlksek kişisel istekler beklentiler ile tutarlı

performans seviyesini başarır

3

Standartlardaki bazı aşamalara

Becerideki limitasyonlara rağmen genellikle

beklentileri karşılayan performans seviyesine

ulaşır

2

Aşan kişisel beklentiler nedeniyle

Oumlnemli kısıtlılıklar azalmış kapasite

nedeniyle başarı ve standart sonuccedilları

arasındaki boşlukta kendinden şuumlphe ederek

devam ediyor

1

Tamamen gerccedilekccedili olmayan kişisel beklentilerin

karşılanmasında kronik zorluk

Performans standartlarının başarısının

ilerlemesinde kapasitenin temel kaybı

Sorumlul

ukları

iccedilin

zaman

organize

etme

4

Sorumluklukların hedeflerin hızlıca

suumlrduumlruumllmesinde iyi organizasyon

Değişen sorumluklarda şartlarda yaratıcı

goumlsteren kolayca esneyen rutin

Rutini oldukccedila adaptif başa ccedilıkma stratejilerini

ifade eder

3

Ccediloğu sorumlulukları hedefleri başarmada tutarlı

rutin

Sorumluluğundurum değişikliği gerektiğinde

rutini genellikle değiştirebilir

Rutini genellikle adaptif başa ccedilıkma

stratejilerini ifade eder

2

Ccediloklu sorumluluklarla değişen durumlarla

karşılaştığında rutini organize etmede temel

zorluk

Adaptif rutin gerektiğinde

hedeflerisorumlulukları ccedilok azdır

Rutinin parccedilaları uyumsuz davranışlar başarma

stratejileri iccedilerir

1

Tamamen organize olmayan kaotik rutin

Temel basit kendine bakım goumlrevleri iccedilin

rutininde organize olamama

Yeni durumları rutine adapte edememe

Rutinleri madde bağımsızlığı olumsuz başa

ccedilıkma stratejileri gibi oldukccedila uyumsuz

davranışları ifade eder

İlgilere

katılım

4

Bir ya da daha fazla ilgiyi tatminlitutkulu takip

Yeni ilgileri zevkli bulurkolayca dener

3

Makul memnuniyetle ilgilere suumlrekli katılım

Yeni ilgileri genellikle denerhoşlanır

2

İlgilere tutarsız katılım

Guumlccedilluuml ilgilere katılmak iccedilin zamanı

doldurmaenerjide bazı zorluklar

Hastalık geccedilmiş ilgilere katılımı yarıda keser

azaltır

Yeni ilgileri denemede ilgilere adapte olmada

memnun olacağı yeniuygun ilgiler bulmada

zorluk

1

İlgilere katılmada minimal katılım yok

İlgilere katılmada ccedilok az enerjizaman vardır-

enerjizaman yoktur

Hastalık travma geccedilmiş ilgilere oldukccedila

muumldahele eder katılımı engeller

Yeni ilgilere uyum sağlamaz kesinlikle

denemez

Madde Derecelendirme Kriter

İlave

değerlendi

rici notları

Tamamlanmı

ş roller

(geccedilmiş)

4

Geccedilmişinde gelişen rolleri yetkin youmlnetti

Ccediloklu rol taleplerini dengeleyebiliyordu

3

Gelişimsel olarak uygun rolleri genellikle

suumlrduumlruumlr

Ccediloklu rol taleplerini genellikle

dengeleyebiliyordu

2

Rol taleplerini dengelemekte zorlanırdı

Zorlu rol doumlnemlerine sahipti

Değişkentutarsız rol performansları vardı

Rol ccedilatışmaları vardı

1

Bir veya daha fazla temel yaşam rollerinde

oumlnemli başarısızlıklara sahip

Rol yoksunluğu vardı

Ccediloğubuumltuumln rollerinde temel zorlanmalar

vardı

Suumlrduumlruumllen

alışkanlıklar

(geccedilmiş)

4

Gelişimsel aşamaları hedefleri iccedilin oldukccedila

organize rutinleri korur

Yuumlksek tatmin edici uumlretici guumlnluumlk

programını suumlrduumlruumlr

3

Organize uumlretici guumlnluumlk programınıını

genellikle korur

Gelişimsel aşamaları hedefleri rutin

uygunluğunu genellikle korur

2

Guumlnluumlk programında tutarsızdı

Rutini gelişimsel doumlnemleramaccedilları iccedilin

yetersiz organize

Guumlnluumlk yaşamda oumlnemli organize olmadığı

doumlnemleri vardı

1

Suumlrduumlrduumlğuuml rutininde oumlnemli problemleri

vardı

Rutin paternleri gelişimsel

doumlnemlerhedefleri ile uyuşmada başarısızdı

Uygun gelişimsel doumlnemhedeflerin ilişkisi

kaotik yaşam paternlerine sahip

Etkili olmayan rutine sahip

Yaşam paterninde belirgin sapkınlıkları

vardı

Başarılmış

memnuniyet

4 Başarılar hedefler ulaşılmış geccedilmiş yaşam

tarzında yuumlksek seviye memnuniyet sağlar

Madde Derecelendirme Kriter

İlave

Değerlendi

rici Notları

(geccedilmiş)

İş dinlenme ve oyunda iyi dengeye sahipti

3

Oumlnemli hayat hedeflerini ccediloğunlukla yerine

getirir

İş dinlenme ve oyunda genellikle

dengedeydi

Yaşam tarzı genellikle eğlenceliydi

Hedeflerini genellikle korursuumlrduumlruumlr

2

Yaşam tarzı ile ilgili oumlnemli

memnuniyetsizlikleri vardır

İşte dinlenmede ve oyunda bazı

dengesizlikleri vardır

Temel başarısızlıkları başarılarını

goumllgelemişazaltmış

Temel ilgileri veya hedeflerini kaybetmiş ve

yerine koyamamış

Hedefleri yuumlzuumlnden devam eden zorlukları

vardı

1

Hastalıktravma hedefilgileri başarmada

takip etmede oumlnemli derecede

engellemişoumlnlemiş

Yaşam tarzında guumlccedilluuml başarısızlık hissi

memnuniyetsizliği vardı

Memnuniyetsizliğe oumlncuumlluumlk eden oumlnemli

başarısızlıkları vardı

İşte dinlenmede ve oyunda zayıf dengesi

vardı

Ev yaşam aktivite

şekilleri (goumlrevler)

4

Fiziksel

Bilişsel

Duygusal

Talepler fırsatlar ilgi ve

yeteneklerini

zorlaruyarır

Zamanefor uygun

zamanenerji gerektirdi

3

Fiziksel

Bilişsel

Duygusal

Talepler fırsatlar ilgi

ve yetenekleriyle

genellikle eşleşir

Zamanefor uygun

zamanenerji gerektirdi

2

Fiziksel

Bilişsel

Duygusal

Talepler fırsatlar ilgi

ve yetenekleriyle ccedilok az

eşleşir

Zamanefor uygun

zamanenerji gerektirdi

1

Fiziksel

Bilişsel

Duygusal

Talepler fırsatlar ilgi

ve yetenekleriyle

yetersiz eşleşir

Zamanefor uygun

zamanenerji gerektirdi

Temel uumlretici roller

aktivite şekilleri

(goumlrevler)

4

Fiziksel

Bilişsel

Duygusal

Talepler fırsatlar ilgi

ve yeteneklerini

zorlaruyarır

Zamanefor uygun

zamanenerji gerektirdi

3

Fiziksel

Bilişsel

Duygusal

Talepler fırsatlar ilgi

ve yetenekleriyle

genellikle eşleşir

Zamanefor uygun

zamanenerji gerektirdi

2

Fiziksel

Bilişsel

Duygusal

Talepler fırsatlar ilgi

ve yetenekleriyle ccedilok az

eşleşir

Zamanefor uygun

zamanenerji gerektirdi

1

Fiziksel

Bilişsel

Duygusal

Talepler fırsatlar ilgi

ve yetenekleriyle

yetersiz eşleşir

Zamanefor uygun

zamanenerji gerektirdi

Serbest zaman

aktivite şekilleri

(goumlrevler)

4

Fiziksel

Bilişsel

Duygusal

Talepler fırsatlar ilgi

ve yeteneklerini

zorlaruyarır

Zamanefor uygun

zamanenerji gerektirdi

3

Fiziksel

Bilişsel

Duygusal

Talepler fırsatlar ilgi

ve yetenekleriyle

genellikle eşleşir

Zamanefor uygun

zamanenerji gerektirdi

2

Fiziksel

Bilişsel

Duygusal

Talepler fırsatlar ilgi

ve yetenekleriyle ccedilok az

eşleşir

Zamanefor uygun

zamanenerji gerektirdi

1

Fiziksel

Bilişsel

Duygusal

Talepler fırsatlar ilgi

ve yetenekleriyle

yetersiz eşleşir

Zamanefor uygun

zamanenerji gerektirdi

Anahtar 4= yetkin rol işlevleri kabul edilebilir 3= uygun memnuniyet verici rol fonksiyonları 2= bazı

rol fonksiyonlarında bazı problemler 1= rol performanslarında aşırı problemler

Rol kimlik oumllccedileği (Devamı)

Madde Derecele

ndirme Kriter

İlave

değerlend

irici

notları

Ev yaşamı

sosyal grup

4

Etkileşim iccedilin fırsatlarbeklentiler optimal

fonksiyonları destekler

Duygusaluygulamalı şartlar fonksiyonu

başa ccedilıkmayı artırır

Diğerleri becerileri katkılarıccedilabaları oumlver

3

Diğerleriyle gerekli olan etkileşimişbirliği

genellikle olumlu fonksiyonları destekler

Duygusaluygulamalı iklim fonksiyonu başa

ccedilıkmayı destekler

Diğerleri becerilerikatkılarıccedilabaları bilir

2

Ccedilok azaşırı talepkar etkileşimişbirliği

fonksiyonları kısıtlar

Duygusaluygulamalı iklim fonksiyonu başa

ccedilıkmayı azaltır

Diğerleri becerilerikatkılarıccedilabaları takdir

etmez

1

Ne Etkileşim işbirliği ne de varolmayan

imkansız talepler ccedilatışmalar

Duygusaluygulamalı iklim aşırı uyumsuz

fonksiyonbaşa ccedilıkmaya katkıda bulunur

Diğerleri becerilerikatkılarıccedilabaları

goumlrmezden gelirdeğersiz bulur

Kendi becerilerinin etkisi sonucu ccedilaresiz

hisseder

Temel uumlretici

rol sosyal

grup

4

Etkileşim iccedilin fırsatlarbeklentiler optimal

fonksiyonları destekler

Duygusaluygulamalı iklim fonksiyonu başa

ccedilıkmayı artırır

Diğerleri becerileri katkılarıccedilabaları oumlver

3

Diğerleriyle gerekli olan etkileşimişbirliği

genellikle olumlu fonksiyonları destekler

Duygusaluygulamalı iklim fonksiyonu başa

ccedilıkmayı destekler

Diğerleri becerilerikatkılarıccedilabaları bilir

2

Ccedilok azaşırı talepkar etkileşimişbirliği

fonksiyonları kısıtlar

Duygusaluygulamalı iklim fonksiyonu başa

ccedilıkmayı azaltır

Diğerleri becerilerikatkılarıccedilabaları takdir

etmez

1

Ne Etkileşim işbirliği ne de varolmayan

imkansız talepler ccedilatışmalar

Duygusaluygulamalı iklim aşırı uyumsuz

fonksiyonbaşa ccedilıkmaya katkıda bulunur

Diğerleri becerilerikatkılarıccedilabaları

goumlrmezden gelirdeğersiz bulur

Kendi becerilerinin etkisi sonucu ccedilaresiz

hisseder

Serbest

zaman

sosyal grup

4

Etkileşim iccedilin fırsatlarbeklentiler optimal

fonksiyonları destekler

Duygusaluygulamalı iklim fonksiyonu başa

ccedilıkmayı artırır

Diğerleri becerileri katkılarıccedilabaları oumlver

3

Diğerleriyle gerekli olan etkileşimişbirliği

genellikle olumlu fonksiyonları destekler

Duygusaluygulamalı iklim fonksiyonu başa

ccedilıkmayı destekler

Diğerleri becerilerikatkılarıccedilabaları bilir

2

Ccedilok azaşırı talepkar etkileşimişbirliği

fonksiyonları kısıtlar

Duygusaluygulamalı iklim fonksiyonu başa

ccedilıkmayı azaltır

Diğerleri becerilerikatkılarıccedilabaları takdir

etmez

1

Ne Etkileşim işbirliği ne de varolmayan

imkansız talepler ccedilatışmalar

Duygusaluygulamalı iklim aşırı uyumsuz

fonksiyonbaşa ccedilıkmaya katkıda bulunur

Diğerleri becerilerikatkılarıccedilabaları

goumlrmezden gelirdeğersiz bulur

Kendi becerilerinin etkisi sonucu ccedilaresiz

hisseder

Anahtar 4= yetkin rol işlevleri kabul edilebilir 3= uygun memnuniyet verici rol fonksiyonları 2= bazı

rol fonksiyonlarında bazı problemler 1= rol performanslarında aşırı problemler

Rol kimlik oumllccedileği (Devamı)

Madde Derecelendirme Kriter

ilave

değerlendirici

notları

Ev yaşamı

fiziksel alan

nesneler ve

4

Tamamen ulaşılabilir

Guumlvenli ( minimal risk)

kaynaklar Tamamen oumlzel ( arzuladığı gibi)

Ccedilok rahat

Ccedilok uyarıcı anlamlı

Geniş destekleyici

Ccedilevre ve nesneler

3

Ccediloğunlukla ulaşılabilir

Genellikle guumlvenli ( orta riskler)

Yeteri kadar oumlzel

Yeteri kadar rahat

Yeteri kadar uyarıcı anlamlı

Yeteri kadar destekleyici

Ccedilevre ve nesneler

2

Biraz ulaşılabilir

Guumlvensiz ( ciddi riskler)

Biraz zorlayıcı

Biraz rahatsız

Biraz uyarıcısız anlamsız

Biraz destekleyicisiz

Ccedilevre ve nesneler

1

Ulaşılamaz

Guumlvensiz( yuumlksek riskler)

Biraz zorlayıcı

Oumlzel değil

Ccedilok rahatsız

Uyarıcısız anlamsız

Tamamen yetersiz

Ccedilevre ve nesneler

Temel uumlretici

rol fiziksel alan

nesneler ve

kaynaklar

4

Tamamen ulaşılabilir

Guumlvenli ( minimal risk)

Tamamen oumlzel ( arzuladığı gibi)

Ccedilok rahat

Ccedilok uyarıcı anlamlı

Geniş destekleyici

Ccedilevre ve nesneler

3

Ccediloğunlukla ulaşılabilir

Genellikle guumlvenli ( orta riskler)

Yeteri kadar oumlzel

Yeteri kadar rahat

Yeteri kadar uyarıcı anlamlı

Yeteri kadar destekleyici

Ccedilevre ve nesneler

2

Biraz ulaşılabilir

Guumlvensiz ( ciddi riskler)

Biraz zorlayıcı

Biraz rahatsız

Biraz uyarıcısız anlamsız

Biraz destekleyicisiz

Ccedilevre ve nesneler

1

Ulaşılamaz

Guumlvensiz( yuumlksek riskler)

Biraz zorlayıcı

Oumlzel değil

Ccedilok rahatsız

Uyarıcısız anlamsız

Tamamen yetersiz

Ccedilevre ve nesneler

Anahtar 4= yetkin rol işlevleri kabul edilebilir 3= uygun memnuniyet verici rol fonksiyonları 2= bazı

rol fonksiyonlarında bazı problemler 1= rol performanslarında aşırı problemler

Rol kimlik oumllccedileği (Devamı)

Madde Skorlama Kriter

ilave

değerlendir

ici notları

Serbest zaman

fiziksel alan

nesneler ve

kaynaklar

4

Tamamen ulaşılabilir

Guumlvenli ( minimal risk)

Tamamen oumlzel ( arzuladığı gibi)

Ccedilok rahat

Ccedilok uyarıcı anlamlı

Geniş destekleyici

Ccedilevre ve nesneler

3

Ccediloğunlukla ulaşılabilir

Genellikle guumlvenli ( orta riskler)

Yeteri kadar oumlzel

Yeteri kadar rahat

Yeteri kadar uyarıcı anlamlı

Yeteri kadar destekleyici

Ccedilevre ve nesneler

2

Biraz ulaşılabilir

Guumlvensiz ( ciddi riskler)

Anahtar 4= yetkin rol işlevleri kabul edilebilir 3= uygun memnuniyet verici rol fonksiyonları 2= bazı

rol fonksiyonlarında bazı problemler 1= rol performanslarında aşırı problemler

Biraz zorlayıcı

Biraz rahatsız

Biraz uyarıcısız anlamsız

Biraz destekleyicisiz

Ccedilevre ve nesneler

1

Ulaşılamaz

Guumlvensiz( yuumlksek riskler)

Biraz zorlayıcı

Oumlzel değil

Ccedilok rahatsız

Uyarıcısız anlamsız

Tamamen yetersiz

Ccedilevre ve nesneler

EK-5 Standart Aktivite

KARTON KUTU UumlRETİMİ

Diğer gruplarla oumlnemli mağaza zincirlerine yuumlksek kalitede karton kutu

uumlretimi ve tedariki sağlamak iccedilin karlı bir kazanccedil yarışı iccedilerisindesiniz

Mağaza zincirleri ihtiyacı olan kutular iccedilin tartışmasız ve 3 uumlretim

denemesinde en iyi performansı sağlayan grubu soumlzleşme ile oumlduumlllendirecek

titiz bir şartname hazırladı

Organize bir takım olarak iyi iş ccedilıkaracağınız youmlnuumlnde mağaza zincirleri

temsilcilerini guumlven vererek etkileme kabiliyetiniz gibi tuumlm uumlretim suumlrecinde

uumlretilen karton kutuların miktarı ve kalitesi de değerlendirmeye alınacaktır

Her bir uumlretim suumlreci sonrasında uumlrettiğiniz karton kutuların kalitesi ile

ilgili geribildirim alacaksınız

Uumlruumln şartnamesine ek olarak mağaza zincirleri yarışma ile ilgili de ekte

bazı kurallar planladılar

Karton Kutu Şartnamesi Kutular A4 boyuntunda kağıttan

yapılmalıdır

Adım 1

Her bir A4 kağıdını katlayın ve ikiye boumlluumln

Adım 2

Her bir kağıdı şekildeki gibi uzunlamasına

uumlccedile ve yanlamasına ikiye katlayın ve boumlylece

uzunlamasına katlanan parccedilalar birbirine eşit

olacaktır

Adım 3

Kağıdı iki sıra uzunlamasına katlanmış

yerinden enine doğru doumlrt parccedila kesin

Adım 4

Renkli kalemle boyayın

bull Bir renkte dikey ccedilizgiler

bull Farklı bir renkte yatay ccedilizgiler

Adım 5

Kağıdın her iki ucundaki orta boumlluumlmleri

yukarı katlayın Yan boumlluumlmleri orta boumlluumlmuumln bir dış

ve bir iccedil tarafında olacak şekilde katlayın Kutunun

her koumlşesi duumlzguumlnce katlanmış olmalıdır Ekstra

yapılan katlamalar kabul edilmez

Adım 6

Kağıdın her bir ucunu bir zımba ile

zımbalayın Zımbanın bitim yeri kutunun iccedilerisinde

olmalıdır Zımba kutunun altına paralel olmalı ve

yatay ccedilizgilerle kesişmelidir Kutuda delik ya da yırtık

olmamalı kutunun bitim yerleri duumlz ve eşit bir

şekilde uyuşmalıdır (Kabul edilebilir fark ya da

sapma miktarı 15 mm kadardır)

Karton Kutu Uumlretimi İccedilin Kurallar

1 Hakemler

Hakemler mağaza zincirleri tarafından goumlnderilmiş olup yuumlksek

şoumlhrete sahip yolsuzluğun oumltesinde kararları kesin kişilerdir

2 Boumlluumlmleri Planlama ve Uumlretim Suumlreci

Karton kutular 3 farklı uumlretim suumlrecinde uumlretilecektir Her bir uumlretim

suumlreci tam olarak 8 dakika suumlrecek ve tam zamanında başlayacaktır Birinci

uumlretim suumlreci başlamadan oumlnce 20 dk planlama suumlreniz olacaktır Birinci

uumlretim suumlrecinden sonra 15 dk daha planlama suumlreniz olacaktır İkinci

uumlretim suumlrecinden sonra son 10 dklık bir planlama suumlreniz daha olacaktır

Toplam zaman tablonuz aşağıdaki gibidir

Birinci planlama boumlluumlmuuml 20 dakika

Birinci uumlretim suumlreci 8 dakika

İkinci planlama boumlluumlmuuml 15 dakika

İkinci uumlretim suumlreci 8 dakika

Uumlccediluumlncuuml planlama suumlreci 10 dakika

Uumlccediluumlncuuml uumlretim suumlreci 8 dakika

3 Materyal ve Ekipman

Karton kutu uumlretimi iccedilin gerekli olan tuumlm ham maddeler ve

ekipmanların hakem tarafından satın alınması gerekir Aşağıdakiler alım iccedilin

uygundur

Makas her biri 3 jeton

Zımba her biri 3 jeton

Zımba teli her 100 tane 2 jeton

Cetvel her biri 1 jeton

A4 kağıdı her 10 kağıt 2 jeton

Renkli kalem her biri 2 jeton

Materyaller ve ekipmanlar sadece buumltccedile planlama oturumunda satın

alınabilir (İndirim yok) Hakem satın aldığınız hiccedilbir materyali ya da

ekipmanı geri iade alamayacaktır

4 Sermaye ve Krediler

Başlangıccedil sermayesi olarak 15 jetonunuz olacaktır Hakemden en

az 5 jeton olacak şekilde 5 jetonluk partileri ek girişim sermayesi olarak

oumlduumlnccedil alabilirsiniz Geri oumldeme oranları aşağıda belirtilen kredi

doumlnemlerine goumlre değişmektedir ve belirtilen oranlarla sabitlenmiştir

Kredi Bir uumlretim

doumlnemi

sonrasında

İki uumlretim

doumlnemi

sonrasında

Uumlccedil uumlretim

doumlnemi

sonrasında

5

jeton

6 8 10

10

jeton

12 16 20

15

Jeton

18 24 30

5 Oumldeme

Her bir uumlretim doumlneminden hemen sonra hakeme sunmak

istediğiniz karton kutuları teslim etmelisiniz ve hakemin kalite kontrol

denetiminden geccedilen her bir kutu iccedilin 5 jeton alacaksınız

6 Tahmin

Her bir uumlretim doumlneminden oumlnce o uumlretim doumlneminde uumlretmeyi

planladığınız karton kutu sayısını yazılı olarak hakeme bildirmelisiniz

Eğer mevcut uumlretim doumlnemindeki gerccedilek ccedilıktınız o doumlnem iccedilin

tahmininizle uyuşuyorsa hakem bonus puan verecektir Uumlretim doumlnemi

başlamadan oumlnce hakeme tahmininizi bildirmemenizin cezası otomatik

olarak 20 jetondur

7 Geri bildirim

Her bir uumlretim doumlneminden sonra hakemden performansınız ile

ilgili geri bildirim alacaksınız

8 Uumlretim Doumlneminden Oumlnce Ham Maddelerin Durumu

Bir uumlretim doumlnemine başlamadan oumlnce kullanılacak kağıt

herhangi bir şekilde yırtık kesik katlanmış ya da işaretlenmiş olmamalı

her bir uumlretim doumlnemine işlem goumlrmemiş A4 kağıtları ile başlanmalıdır

Bir oumlnceki uumlretim doumlneminden kalan işlem goumlrmuumlş herhangi bir kağıt

hurdaya ayrılmalıdır Eğer hurda materyaller herhangi bir şekilde tekrar

kullanılırsa otomatik olarak 20 jeton ceza uygulanacaktır

EK-6 Ccedilalışma Performansı Değerlendirmesi

Bireysel Ccedilalışma Performansı (1- problemli performans 2- goumlzlem gerektiren performans 3- kabul edilebilir performans 4- duumlzguumln

performans)

Bağlamsal Performans-kişilerarası

1 2 3 4

1- Girişkenlik

2- Geri bildirimleri kabul etme ve duumlzeltme

3- Diğerleriyle işbirliği

4- Etkili iletişim

Bağlamsal Performans-kurumsal

1 2 3 4

1- Sorumluluk goumlsterme

2- Muumlşteri odaklı olma

3- Yaratıcı olma

4- Zorlu iş goumlrevlerini uumlstlenme

Uyumlandırılmış Performans

1 2 3 4

1- Esneklik goumlsterme( stresle başa ccedilıkma zorlu durumlarla baş etme)

2- Zorlu problemlere yaratıcı ccediloumlzuumlmler uumlretme

Goumlrev Performansı

1 2 3 4

1- İşin kalitesi

2- İşi planlama ve organize etme

3- Sonuccedil odaklı olma

4- Oumlncelikleri belirleme

5- Verimli ccedilalışma

3- İş bilgisini guumlncel tutma

4- İş becerilerini guumlncel tutma

5- Beklenmedik iş durumlarıyla başa ccedilıkma

6- Gerekli olan iş hedeflerini ayarlamak

Zarar Verici İş Davranışı

1 2 3 4

1- Aşırı olumsuzluk goumlsterme( şikayet etme problemleri buumlyuumltme)

2- Kuruma zarar verecek şeyler yapma( kurallara uymama gizli bilgileri saklamama)

3- Ccedilalışma arkadaşlarına zarar verecek şeyler yapma( işi diğerlerine yuumlkleme tartışma)

4- Bilerek hata yapma

9 OumlZGECcedilMİŞ

Ceren DAVUTOĞLU 26081992 tarihinde Erzurumrsquoda doğdu 2014 yılında

Hacettepe Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Fakuumlltesi Ergoterapi Boumlluumlmuumlnden mezun

oldu 2015 yılında Hacettepe Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Fakuumlltesi Ergoterapi

Boumlluumlmuumlnde yuumlksek lisansa başladı 2016 yılından itibaren Hacettepe Uumlniversitesinde

araştırma goumlrevlisi olarak ccedilalışmaktadır İlgi alanları mesleki rehabilitasyon koginitif

rehabilitasyon geriatri toplum temelli rehabilitasyon

iv

v

vi

TEŞEKKUumlR

Ergoterapi alanına duyduğu ilgi ve bu alana olan sayısız katkıları ile mesleğimi

kazanmamı sağlayan tez ccedilalışmamın planlanmasında ve suumlrduumlruumllmesinde kıymetli

zaman ve bilgisi ile beni destekleyen Sayın Hocam Prof Dr Huumllya KAYIHANrsquoa

Ergoterapiyi benimsediği mesleğini severek yaptığı ve ne zaman ihtiyacım

olsa bilgi ve deneyimlerini guumlleryuumlzuuml eşliğinde benimle paylaştığı iccedilin Sayın Hocam

Dr Sinem SALAR ve iccediltenliğiyle bilgi ve deneyimlerini benimle paylaşıp yol goumlsteren

Sayın Hocam Yrd Doccedil Dr Serkan PEKCcedilETİNrsquoe

Eğitim hayatım boyunca bilgilerini benimle paylaşan ve beni destekleyen

değerli hocalarım Prof Dr Mine UYANIK Prof Dr Esra AKI Prof Dr Gonca

BUMİN Prof Dr Gamze EKİCİ Doccedil Dr Ccediliğdem OumlKSUumlZ Doccedil Dr Semin AKEL

Doccedil Dr Meral HURİ ve Yrd Doccedil Dr Onur ALTUNTAŞrsquoa

Hem tez ccedilalışmam boyunca hem de ccedilalışma hayatımda ergoterapi ile ilgili fikir

paylaşımları yapabildiğim ve her zaman beni destekleyen sevgili meslektaşlarım ve

canım arkadaşlarım Zeynep CcedilORAKCI Dilara OumlZOĞLU Ege TEMİZKAN ve Sayın

hocam Orkun Tahir ARANrsquoa

Eğitim ve tez ccedilalışmam boyunca daima yanımda olan sevgili arkadaşlarım

Zeynep CcedilELİK Sinem KARS ve Oumlzge Buket CESİMrsquoe

Ben sana soumlylemiştim demeden her zaman koşulsuz sevgisi ve deneyimleriyle

beni destekleyen kahramanım Ali Haydar Guumlnhan KOCcedil koşulsuz sevginin kaynağı

olan ve ışığı ile ailemize yol goumlsteren meleğim Birten KOCcedil bilmişliğiyle beni bazen

kızdıran ama her zaman varlığıyla beni mutlu eden ve hayatımı guumlzelleştiren kuumlccediluumlk

prensim Oumlnder KOCcedil her zaman her durumda yanımda olan canım halam Zeynep

KOCcedil anneannem Dilber TEKİN ve dedem Yusuf TEKİNrsquoe

Hayatıma girdiği guumlnden beri her konuda beni destekleyen ve kendimi

geliştirmemi sağlayan canım eşim Mehmet DAVUTOĞLUrsquona

Hayata insanlara ve kendime olan bakış accedilımı değiştirdiği ve herkesin biricik

olduğunu goumlrmemi sağladığı iccedilin değerli mesleğim ERGOTERAPİrsquoye ve mesleğini

severek yapan herkese

Sonsuz teşekkuumlrlerhellip

vii

OumlZET

DAVUTOĞLU C Engelli Bireylerde Mesleki Rehabilitasyonun Ccedilalışma

Performansına Etkisi Hacettepe Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml

Ergoterapi Programı Yuumlksek Lisans Tezi Ankara 2018 Bu ccedilalışma engelli

bireylerin aktivite kimliği aktivite yeterliliği ve aktivite performansında yaşadıkları

problemleri geliştirmeye youmlnelik duumlzenlenen ergoterapi programının ccedilalışma

performansına olan etkisini değerlendirmek amacıyla planlandı Ccedilalışmaya Hacettepe

Uumlniversitesi Mesleki Rehabilitasyon Merkezirsquo ne başvuran 20 birey dahil edildi

Bireylere yapılandırılmış goumlruumlşme youmlntemi ile Anamnez formu Kanada Aktivite

Performans Oumllccediluumlmuuml (KAPOuml) Aktivite Performans Hikayesi Goumlruumlşmesi (OPHI-II)

uygulandı Bireylerin ccedilalışma performansları yapılandırılmış bir aktivite uumlzerinden

goumlzlemlenerek değerlendirildi Ergoterapi temelli uygulama 7 hafta suumlreyle her seans

120 dakika olmak uumlzere haftada 1 guumln grup muumldahalesi olarak uygulandı Grup

muumldahalesi sonrası engelli bireyler tekrar aynı oumllccedilekler yardımıyla değerlendirilerek

sonuccedilları karşılaştırıldı Grup muumldahalesini takip eden 3 ay iccedilerisinde işe giren

bireylere bireysel muumldahale uygulanıp değerlendirmeler işyerinde tekrar edildi

Ccedilalışmamızın sonucunda KAPOuml OPHI-II ccedilalışma performansı oumllccediluumlmlerinde

muumldahale oumlncesi ve sonrası arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmadı

(plt001) Takip eden 3 ay iccedilerisinde 15 kişiye ulaşılabilmiş ve bunların 8rsquoinin işe

girdiği tespit edildi İşe giren bireylerin problem yaşadıkları alanlar sorulup bunlara

youmlnelik muumldahaleden (danışmanlık aktivite uyumlandırılması ergonomik duumlzenleme

suumlruumlcuuml rehabilitasyonu vb) sonra KAPOumlrsquo de belirttikleri problemlerin geliştirmek

istedikleri alanlara youmlnelik olduğu goumlruumlluumlp OPHI-II sonuccedillarında istatistiksel olarak

anlamlı bulundu (plt001) ve ccedilalışma performanslarında da bir problem goumlruumllmedi

Engelli bireylerde ergoterapi temelli mesleki rehabilitasyon uygulaması bireylerin

ccedilalışma performansı aktivite kimliği ve aktivite yeterliliği alanlarında gelişme

sağlamaktadır Engelli bireylerde ergoterapi temelli mesleki rehabilitasyonun yaşam

kalitesi guumlnluumlk yaşam motivasyon gibi diğer alanlara olan etkisini inceleyen ve iş yeri

muumldahalelerini iccedileren uygulamalara ihtiyaccedil vardır

Anahtar kelimeler Ergoterapi Mesleki Rehabilitasyon Ccedilalışma Performansı Engelli

Kişiler

viii

ABSTRACT

DAVUTOĞLU C The Impact of Vocational Rehabilitation on Work Performance

in Persons with Disabilities Hacettepe University Institute of Health Sciences

Occupational Therapy Program Master Thesis Ankara 2018 This study was

planned to evaluate the effect of the occupational therapy program designed to enhance

the problems of people with disabilities in their occupational identity occupational

competence and occupational performance 20 People who have applied to Hacettepe

University Vocational Rehabilitation Center were included in the study A configured

interview method was practiced to the individuals by using the form of medical record

Canadian Occupational Performance Measurement (COPM) the Occpational

Performance History Interview about the occupational performance (OPHI-II) Individual

work performance was observed and assessed with a structured activity Practice based

occupational therapy (OT) had been practiced 120 minutes per session for once a week

over 7 weeks as group intervention After the group intervention people with disabilities

were evaluated again with same assesments and the results were compared Within 3

months of group intervention individual intervention was applied to the people who

entered a job and the evaluations were repeated at the workplace As a result of our study

there was a statistically significant difference between before and after intervention in

COPM OPHI-II the measures of work performance (plt001) 15 people could be reached

within the following 3 months and it was determined that 8 of them were entered a job

The individuals who entered the job were asked about areas they experienced problems

After the intervention (consultancy activity adaptation ergonomic arrangement driver

rehabilitation etc) in these problems it was seen that the problems they stated in the

COPM are intended for the areas they want to develop Statistical significant was found

in the results of OPHI-II (plt001) and it was not seen any problems about work

performance Vocational rehabilitation based on OT in people with disabilities provides

an improvement in areas of work performance occupational identity and occupational

competence of individuals There is a need for interventions include workplace

intervention and analyze the effect of vocational rehabilitation based on OT in other areas

such as quaility of life daily living motivation

Keywords Occupational Therapy Vocational Rehabilitation Work Performance

Disabled Persons

ix

İCcedilİNDEKİLER

Sayfa

ONAY SAYFASI iii

YAYIMLAMA VE FİKRİ MUumlLKİYET HAKLARI BEYANI iv

ETİK BEYAN v

TEŞEKKUumlR vi

OumlZET vii

ABSTRACT viii

İCcedilİNDEKİLER ix

SİMGELER ve KISALTMALAR xii

ŞEKİLLER xiii

TABLOLAR xiv

1 GİRİŞ 1

2 GENEL BİLGİLER 4

21 İşin Tanımı ndash İş Nedir 4

22 Engelli Bireyler İccedilin Ccedilalışmanın Oumlnemi 4

23 Motivasyon ve Ccedilalışma İlişkisi 5

24 İnsan Rol ve Aktiviteleri 6

25 İş ile İlgili Yasal Duumlzenlemeler 7

251 Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuuml (ILO) 7

252 Uumllkemizde Engelli Bireylere İlişkin Yasal Duumlzenlemeler 8

26 Rehabilitasyon ve Mesleki Rehabilitasyon 9

27 Ergoterapide Mesleki Rehabilitasyon Tarihccedilesi 10

271 Paradigma Oumlncesi 10

272 Aktivite Paradigması 11

273 Kriz 11

274 Paradigma Evresi 12

28 Mesleki Rehabilitasyon ve Ergoterapi 14

29 Ergoterapinin Mesleki Rehabilitasyonda Kullandığı Teorik Ccedilerccedileve

ve Modeller

15

291 Kazanımsal Referans Ccedilerccedilevesi 16

x

292 Analitik Referans Ccedilerccedilevesi 16

293 Gelişimsel Referans Ccedilerccedilevesi 17

294 Kanada Aktivite Performans Modeli (KAPM) 18

295 İnsan Aktivite Rol Modeli (MOHO) 19

210 Ccedilalışma Performansı 21

211 Mesleki Rehabilitasyonda Ergoterapi Değerlendirmeleri 24

212 Mesleki Rehabilitasyonda Ergoterapi Muumldahaleleri 25

3BİREYLER ve YOumlNTEM 28

31 Bireyler 28

32Youmlntem 29

321 Verilerin Toplanması 29

33Değerlendirme 30

331 Sosyodemografik Bilgiler 30

332 Aktivite Performansı Değerlendirmesi 30

333 Ccedilalışma Performansı Değerlendirmesi 31

334 Aktivite Performansı Hikayesi Goumlruumlşmesi 31

34 Grup Muumldahalesi 32

341 Grup Youmlnetimi İccedilin Benimsenen 7 Adım 32

342 Muumldahale Programı 33

35 İstatiksel Analiz 37

4 BULGULAR 39

41 Sosyo-Demografik Oumlzellikler 39

42 Bireylerin Aktivite Performanlarının ve Kişisel Hedeflerinin

Değerlendirilmesine Ait Bulgular

40

43 Aktivite Performans Hikayesi Goumlruumlşmesirsquone (OPHI-II) Ait Bulgular 42

44 Ccedilalışma Performansına Ait Bulgular 44

45 İşe Giren ve İşe Girmeyen Bireylerin Değerlendirmelerinin

Karşılaştırılması

47

46 İşe Giren Bireylere Ait Bulgular 48

5 TARTIŞMA 62

6 SONUCcedil ve OumlNERİLER 73

7 KAYNAKLAR 75

xi

8 EKLER 86

EK-1 Etik Kurul

EK-2 Anamnez

EK-3 Kanada Aktivite Performans Oumllccediluumlmuuml

EK-4 Aktivite Performans Hikayesi Goumlruumlşmesi

EK-5 Standart Aktivite

EK-6 Ccedilalışma Performansı Değerlendirmesi

9 OumlZGECcedilMİŞ

xii

SİMGELER ve KISALTMALAR

AOTA Amerikan Ergoterapi Derneği

EKPSS Engelli Kamu Personel Seccedilme Sınavı

ILO Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuuml

KAPM Kanada Aktivite Performans Modeli

KAPOuml Kanada Aktivite Performans Oumllccediluumlmuuml

MOHO İnsan Aktivite Rol Modeli

OPHI-II Aktivite Performans Hikayesi Goumlruumlşmesi-II

OT Occupational Therapy

xiii

ŞEKİLLER

Şekil Sayfa

21 Mesleki rehabilitasyonda aktivite odaklı yaklaşım 15

31 Mesleki rehabilitasyon merkezi 28

32 Suumlruumlcuuml Simuumllasyonu ve Vienna Test Sistemi 29

33 Akış Şeması 29

34 Kutu uumlretimi aktivitesi 31

35 İşe giren bireylerde muumldahale şeması 37

xiv

TABLOLAR

Tablo Sayfa

21 Bireysel ccedilalışma performansı buluşsal referans ccedilerccedilevesi 23

41 Katılımcılarn demografik oumlzellikleri 39

42 Katılımcıların ccedilalışma deneyimi 40

43 Katılımcıların muumldahale oumlncesi ve sonrası KAPOuml ortalama ve

standart sapmaları

41

44 Muumldahale oumlncesi ve sonrası KAPOuml karşılaştırması 41

45 Muumldahale oumlncesi ve sonrası OPHI-II karşılaştırması 42

46 Muumldahale oumlncesi ve sonrası OPHI-II alt başlık maddelerinden

alınan puanların karşılaştırılması

43

47 Muumldahale oumlncesi ve sonrası ccedilalışma performansı alt başlık

puanlarının karşılaştırılması

44

48 Muumldahale oumlncesi ve sonrası ccedilalışma performansı alt başlık

maddelerinden alınan puanların karşılaştırılması

45

49 İşe giren ve işe girmeyen katılımcıların muumldahale oumlncesi ve

sonrası aktivite performans puanlarının karşılaştırılması

47

410 İşe giren ve girmeyen katılımcıların muumldahale oumlncesi ve sonrası

OPHI-II performans alanlarından alınan puanların

karşılaştırılması

47

411 İşe giren ve girmeyen katılımcıların muumldahale oumlncesi ve sonrası

ccedilalışma performans alanlarından alınan puanların

karşılaştırılması

48

412 İşe giren katılımcılara ait demografik oumlzellikler 49

413 İşe giren bireylerde OPHI-II alt başlıklarının ve maddelerinin

muumldahale oumlncesi muumldahale sonrası ve takip verilerinin

karşılaştırılması

50

414 İşe giren bireylerde OPHI-II alt başlıklarının ve maddelerinin

muumldahale oumlncesi muumldahale sonrası ve takip verilerinin ikili

karşılaştırmaları

52

1

1 GİRİŞ

Ccedilalışma kişinin oumlzsaygı sosyal statuumlsuuml ve toplumsal katılıma etkisi ile birlikte

maddi getirisi ve aileye olan faydası accedilısından oumlnemli bir aktivitedir (1) İnsanlar

genellikle kendilerini sahip oldukları iş ile tanıtırlar Bir işe sahip olmak yaşamdan

tatmin olma durumunu ortaya koymaktadır Bireylerin kendileri iccedilin uygun olan işi

bulmaları her zaman ccedilok kolay olmamaktadır Durum boumlyle iken uygun iş bulma

konusunda engelli bireylerde bu tablo daha da zorlaşmaktadır (2)

Tuumlrkiyersquode ve duumlnyada engelli bireylerin istihdam edilme oranları oldukccedila

duumlşuumlk olup guumlncelliğini koruyan bir sorundur (3) Tuumlrkiye İstatistik Kurumu 2010

istatistiklerine goumlre uumllkemizdeki engelli bireylerin 857rsquosi işguumlcuumlne dahil değildir

(4) Tuumlrkiyersquode engelli bireylerin istihdamına youmlnelik pozitif ayrımcılık ilkesi

benimsenmiş ancak beklenen sonuccedillara ulaşılamamıştır (5)

Yapılan araştırmalar ccedilocukluk ccedilağında edinilen engele sahip genccedil

yetişkinlerin fonksiyonel kayıp ağrı yorgunluk ve inaktif yaşam tarzı gibi sağlıkla

ilişkili problemler yaşadığını ve birccediloğunun ccedilalışma barınma ve yakın ilişkiler

kurmaya katılımlarında kısıtlandıklarını goumlstermektedir (2) Nitelikli bir ccedilalışma

hayatı işe youmlnelik becerilerin eğitiminden sonra başlamaktadır Lise sonrası bireylerin

toplum iccedilerisindeki roluuml oumlğrencilik roluumlnden yetişkinlik rollerine doğru değişmektedir

(6) Bu rollerdeki değişiklik bir geccediliş suumlrecini goumlstermektedir

Geccediliş suumlreci erken ccedilocukluktan ergenliğe ergenlikten yetişkinliğe geccediliş olarak

tanımlanmaktadır Amerikan Ergoterapi Derneği (AOTA) geccediliş suumlrecini lsquobir

ccedilevreden diğerine bir fonksiyon seviyesinden diğerine bir yaşam aşamasından

diğerine bir programdan diğerine geccediliş yapmak iccedilin hazırlanmak veya bunları

kolaylaştırmak iccedilin koordine edilen eylemleri iccedilerirrsquo şeklinde tanımlamaktadır (7)

Bireyler liseden sonra uumlniversiteye ya da işe devam edebilmekte sonuccedilta toplum

iccedilerisindeki rolleri değişmektedir Engelli bireyler bu suumlreccedilte birccedilok zorlukla karşı

karşıya kalmaktadır (6) Bu zorluklar kendi istek ihtiyaccedil ve değerlerinin farkında

olamama kısıtlı iş ve toplumsal katılım zayıf yaşam becerileri olup yetişkinlik

rollerinin başarılı bir şekilde yerine getirilmesini engellemektedir Engelli bireylerin

ihtiyaccedillarını belirlemeye youmlnelik yapılan ccedilalışmalarda iş becerileri yaşam becerileri

yardımcı teknoloji kullanımı ccedilevresel modifikasyonlar ile bu popuumllasyonun yaşam

2

kalitelerinin ve okul sonrası durumlarının olumlu youmlnde etkilendiğini goumlstermektedir

(8) Ergoterapi yaşam becerileri eğitimi ve ccedilevresel adapstasyonlar ile bu hedeflere

katkı sağlamaktadır Rehabilitasyonun genel amacı bireylerin geccediliş suumlreccedillerini başarılı

bir şekilde yerine getirmelerini sonrasında kazanılan anlamlı rolleri uygun şekilde

suumlrduumlrmelerini ve toplumsal katılımlarını sağlamaktır Topluma tam katılım ve

yetişkinlik rollerinin yerine getirilmesi iccedilin yaşam kalitesi başarılı olma hissi

bağımsızlık iş sahibi olma oumlnemli bir yere sahiptir (5)

Birccedilok araştırma engel goumlzetmeksizin engelli bireylerin tuumlm yaşamlarında

oumlnyargı ve dışlanmaya maruz kaldıklarını goumlstermektedir (910) Engelli bireyler hem

istihdam oumlncesi yeterli eğitim ve deneyim fırsatından yoksun kalmakta hem de

işyerinde olumsuz tutumlarla karşı karşıya kalmaktadırlar İşverenlerin engelli

istihdamına youmlnelik goumlruumlşlerinin belirtildiği bir ccedilalışmada sırasıyla lsquosektoumlre uygun

engelli bulamama vasıflı engelli bulamama İŞKURrsquoun işe uygun engelli adayı

goumlndermemesirsquo gibi sorunlar belirtilmiştir (3) Aynı ccedilalışmada engelli bireyin işyerine

olumsuz etkileri arasında iş kazası riskinin yuumlksek olması ve iletişim guumlccedilluumlğuuml en ccedilok

sorun belirtilen alanlar olmuşlardır Yapılan ccedilalışmalarda engelli bireylerin

istihdamında karşılaşılan guumlccedilluumlkler istihdama hazırlama iş arama işe girme ve

istihdam sırasındaki sorunlar olarak belirlenmiştir (11)

Tuumlrkiye de engelli bireylerin mesleki eğitimlerine ilişkin olarak yapılan

araştırmalar grup ve bireysel ccedilalışmalara ihtiyaccedil duyulduğu belirtmektedir (12)

Bireylerin istihdam edildikten sonra da sorunlar yaşayabileceği ve buna youmlnelik

ccedilalışmaların yetersiz olduğu ifade edilmiştir (11) AOTA ergoterapiyi lsquo ev okul işyeri

toplum ve diğer alanlardaki rollerinde birey ya da grupların katılımlarını sağlamak

iccedilin guumlnluumlk yaşam aktivitelerinin terapoumltik kullanımırsquo olarak tanımlamaktadır Bunu

yaparken ergoterapi rol goumlrev ve aktivite performansına odaklanmaktadır Aktivite

performansı kişiler onların aktiviteleri ve yaşam-iş-serbest zaman ccedilevresi arasında

var olan bir suumlreccedil ilişkisinin sonucu olarak tanımlanmaktadır Bireyin aktivite

performansı bu komponentler arasındaki denge ile oluşmaktadır Mesleki

rehabilitasyonda ergoterapinin roluuml de bu komponenetlere youmlnelik yapılan

muumldahaleler ve değerlendirmelerle ortaya ccedilıkmaktadır (67)

3

Uumllkemizde mesleki rehabilitasyon uygulamalarının yetersizliği ve bu konuda

yapılan araştırmaların sayısının ccedilok az oluşu nedeniyle ergoterapiye oumlzel yaklaşımlarla

mesleki rehabilitasyonun etkisini goumlsterecek ccedilalışmalara ihtiyaccedil duyulmaktadır (6-8)

Ccedilalışmamız aktivite yeterliliği ve aktivite kimliği problemlerinin geliştrilmeye

ccedilalışıldığı Ergoterapi programının ccedilalışma performansına olan etkisini değerlendirmek

iccedilin planlanmıştır

CcedilALIŞMANIN HİPOTEZİ

Engelli bireylerde mesleki rehabilitasyonun ccedilalışma performansına etkisi

yoktur

4

2GENEL BİLGİLER

21 İşin Tanımı ndash İş Nedir

Soumlzluumlk tanımına goumlre iş bir sonuca ulaşmak iccedilin fiziksel veya mental ccedilaba

gerektiren aktivitelerdir (13) Yirminci yuumlzyılın sonlarında İngilterersquode yapılan

ccedilalışmalar ccedilalışmanın sağlık ve iyi olma hali iccedilin gerekli olduğuna dair bilimsel

kanıtlar sunup uumlcretli istihdamın yararlarını aramaktan ziyade yararlı ve uumlretken

olmanın getirileri uumlzerine durmuştur (1) Waddell ve Burton (14) lsquoccedilalışmarsquo terimini

uumlcretli veya uumlcretsiz faaliyetlere harcanan ccedilaba lsquoistihdamrsquo terimini ise finansal getirisi

olan faaliyetlerde bulunmak olarak tanımlamışlardır ve topluma tam katılımı

kolaylaştırmak oumlnemli psikososyal ihtiyaccedilları karşılamak ve bireysel kimlik

toplumsal roller ve sosyal statuuml iccedilin yeterli ekonomik kaynaklar accedilısından işin yararlı

etkilerini destekleyen kapsamlı kanıtlar bulmuşlardır Dame Carol Black (15) ise

istihdamın avantajlarını şoumlyle oumlzetlemiştir ldquoCcediloğu insan iccedilin yapılan paralı iş oumlzdeğer

ve saygınlık kazanma aile kurma kimlik oluşturma ve toplum iccedilinde yer alma ve

dolayısıyla para kazanma ile sosyal katılımın ve kendini gerccedilekleştirmenin oumlnemli bir

belirleyicisidirrdquo Genel nuumlfus iccedilin kanıtlanan bu durum fiziksel veya zihinsel

bozukluklardan dolayı dezavantajlı olan bireyler iccedilin de doğrudur Engelli bireylerin

işsizliği duumlnya ccedilapında buumlyuumlyen sosyal bir problemdir Bu bilgiler ışığında bakıma

muhtaccedil grupların işe hazır olma ccedilalışmaya devam edebilme ya da işsiz kalmaları

halinde yeni bir iş bulmaları iccedilin bu kişilere istihdam ile ilgili destek verilmesi

gerekliliği ortaya ccedilıkmaktadır (15-18)

22 Engelli Bireyler İccedilin Ccedilalışmanın Oumlnemi

Bireyler guumlnluumlk yaşam serbest zaman ve uumlretici aktivitelerle var olan

varlıklardır (19) Ccedilalışma sağlıklı bireyler iccedilin olduğu kadar engelli bireyler iccedilin de

oumlnemlidir Ccedilalışmak refah oumlz değer ve oumlz kimlik sağlamaya yardımcı bir kavram

olarak insan varoluşunun merkezinde yer almaktadır Kielhofnerrsquoa goumlre (20) ccedilalışmak

faydalı veya sanatsal nesneler fikirler bilgi paylaşımı ve korunması gibi uumlruumlnlerin

geliştirilmesi iccedilin temel oluşturur Bu nedenle ccedilalışmak bireyin uumlretkenliğini

geliştirmesini ve ccedilalışan roluuml kazanmasını sağlar

5

Ccedilalışma hayatının iccedilerisinde olup iş kazası geccediliren birccedilok bireyin ccedilalışan rolleri

bozulmaktadır Bu bireylerin ccedilalışan rollerine yuumlkledikleri anlamın değişmesine

neden olabilmektedir Mental problemleri olan bireylerle yapılan bir ccedilalışmada

bireylerin ccedilalışan roluuml gibi değerli sosyal rol ve aktivitelerinin eksikliğinin

yaşamlarında buumlyuumlk engel olarak goumlrduumlkleri bulunmuştur (2122) Toplumsal

dışlanma ile birlikte bireylerde aidiyet duygusunun gelişmemesine ve yabancılaşma

hissine sebep olmuştur Kronik kas iskelet ağrısı bulunan bireylerde işe geri doumlnuumlşuuml

motive eden faktoumlrlerin araştırıldığı bir ccedilalışmada hem ccedilalışan hem de ccedilalışmayan

bireyler iccedilin anlamlı bulunan ccedilalışmanın kendisinin motive edici bir faktoumlr olduğu

goumlruumllmuumlştuumlr (23) Johansson ve Tham (21) yaptıkları bir ccedilalışmada kafa travması

geccedilirmiş bireylerin yetkinliklerinin ve ccedilalışan kimliklerinin tehdit edildiğini

algıladıklarını goumlrmuumlşlerdir Aynı zamanda bu bireylerin ccedilalışma hayatına geri

doumlnmek iccedilin yoğun muumlcadele ettiklerini ve işe geri doumlnuumlşlerinin başarılarının kanıtı

olduğunu accedilıklamışlardır

Yapılan ccedilalışmalar yaralanma sonrası bireylerin işe geri doumlnmelerinin zor

olduğunu goumlstermiştir Ccediluumlnkuuml yaralanmalara ek olarak bireyler travma sonrası stres

bozukluğu ve depresyon gibi problemlerle de karşı karşıya kalmaktadır Bu

bozuklukların semptomu olan iccedilgoumlruuml eksikliği yaralanma geccediliren bireylerin algılarını

yeteneklerini ve ccedilalışma performanslarını da olumsuz youmlnde etkilemektedir (24-26)

23 Motivasyon ve Ccedilalışma İlişkisi

Vroom (27) mesleki davranışı anlamak iccedilin lsquobeklenti ve değere bağlı

motivasyon teorisinirsquo (expectancy valency theory of motivation) geliştirmiştir

Motivasyonu bireyin alternatif bir eylem planı arasında yaptığı seccedilimleri anlamak iccedilin

accedilıklayıcı bir yapı olarak kavramsallaştırmıştır Bireyin tercihinin her olası eylemle

ilgili motivasyona bağlı olduğunu belirtmiştir Değerlik (valence) ise bir sonuccediltan elde

edilebilecek ve beklenen memnuniyeti ifade etmektedir (27) Oumlrneğin bireyin iş

yerinde terfi etmesi olumlu ve olumsuz sonuccedil doğurabilmektedir Sosyal statuumlsuumlnuumln

artması olumlu iken daha fazla iş yuumlkuumlnuumln olması olumsuz bir sonuccedil olacaktır

Buradaki değerlik kavramı bireyin olumlu bir sonuccedil elde etme şansına sahip

olduklarını duumlşuumlnduumlkleri ya da inandıklarını hissettiklerinde aktiviteyi daha motive bir

şekilde gerccedilekleştirdiklerini goumlstermektedir (28) Bununla birlikte ccedilevresel olaylar

6

inanccedilları ya da bireyle ilgili bir durumun anlamını değiştirebilecekleri oumllccediluumlde davranışı

etkileyebilir Vroomun (27) teorisi ile Banduranın (29) oumlz yeterlilik inanccedilları teorisi

arasında bir benzerlik vardır Her ikisi de bir davranış kaynağı olarak iccedilsel

motivasyonu savunur Bandura oumlz yeterlilik beklentilerinin motivasyon uumlzerinde daha

guumlccedilluuml etkilere sahip olduğunu ve sonuccedil beklentilerinin oumlz yeterlilik inanccedillarından

bağımsız olarak motivasyona katkıda bulunduğunu ileri suumlrmuumlştuumlr (28) Ccedilalışmalar

gerccedilek yeteneklerden bağımsız bir oumlz yeterlilik inancının azim performans ve uygun

stratejilerin seccedilimini oumlngoumlrduumlğuumlnuuml belgelemiştir (29)

Ccedilalışmalar motivasyon ile aktivite arasında ilişki olduğunu goumlstermiştir

(3031) Aktivite bilimi (occupation science) aktivitelere katılmak iccedilin motivasyon

gibi işlevsellik unsurlarının buumltuumlnleyici bir bileşen olduğunu incelemiş ve oumlz yeterlilik

inancının bireyin aktivitelere katılma motivasyonunu etkilediğini goumlstermiştir (20)

24 İnsan Rol ve Aktiviteleri

İnsan rol goumlrev ve aktivitelerinin incelenmesi ergoterapinin temeli olarak

goumlruumllmektedir Ergoterapinin oumlncuumlsuuml olan Adolp Meyer aktivitenin insan hayatındaki

roluumlne ilişkin ana varsayımlardan birini şoumlyle accedilıklamıştır insanoğlunun bir

organizma olarak kendini gerccedilek duumlnyada ve gerccedileklikte kendi doğasıyla ve

doğallıyla harmonik olarak yaşayarak davranarak ve kullanarak kendini aktif olarak

var etmesidir Bu da bireyin buumltuumln organlarına en uumlst duumlzeyde işlevsellik kazandırır

(31)

Aktivite ergoterapistler tarafından mesleğin temel alanını tanımlamak iccedilin

kullanılır (32) Aktiviteler insanların zaman iccedilinde yaşamlarını suumlrduumlrebilmeleri ve

yaşamlarını anlamlandırmalarını sağlamak iccedilin yaşamları boyunca gerccedilekleştirdikleri

faaliyetler olarak tanımlanabilir (7) Ayrıca aktivitelerin zihinsel yetenekleri becerileri

iccedilerdiğini ve goumlzlemlenebilir bir fiziksel boyuta sahip olabileceği veya olmayabileceği

belirtilmektedir Aktivite aynı zamanda insanların yaratıcı uumlretken ve eğlenceli

arayışlara gerek duydukları temel bir ihtiyaccedil olarak kabul edilmektedir (33) Bu ilgi

alanları bireylerin bu alanlara katılımıyla gelişir Katılımın bağlamsal zamansal

psikolojik sosyal sembolik kuumlltuumlrel etnik ve manevi boyutları da bulunmaktadır

Yerxa (34) bir bireyin sağlık duumlzeyinin bireyin aktivitesinin uyarlanabilir

niteliklerine bağlı olduğunu belirtmekte bu da aktivitelere katılımın bireyin biyolojik

7

psikolojik ve sosyal refahı iccedilin gerekli olduğunu goumlstermektedir Aktiviteye katılım

kas-iskelet sistemi ve kardiyorespiratuar fonksiyonlar gibi bireylerin biyolojik

işlevlerini olumlu youmlnde etkileyebilir Duyusal yoksunluk deneyleri beyin duumlnya ile

etkileşim yoluyla bilgi akışını almazsa noumlrolojik duumlzensizliğin meydana geldiğini

ortaya koymaktadır (19)

Psikolojik olarak bireyler oumlz onaylama ve oumlzguumlven gibi iccedilsel olarak motive

edici oumlzellikleri olan aktivitelerle uğraşırlar Aktivitenin kendisinin bir oumlduumll olması

gibi dış oumlduumlller de (parasal statuuml vb) vardır Bununla birlikte dışsal oumlduumlller

aktiviteleri seccedilmek iccedilin birincil neden değildir Daha ziyade aktivite guumlduumlsuuml faaliyette

bulunmaya ve bir ustalık derecesini gerccedilekleştirmeye youmlnelik biyolojik ve kuumlltuumlrel

temelli arzulardan doğar (19) Bireyler suumlrekli olarak aktivitenin bir parccedilası olarak

amaca youmlnelik faaliyetlerde bulunurlar (32) Bu amaca youmlnelik faaliyetlerde hedefe

ulaşmak iccedilin bireyin aktif katılımının olması gerekir Ergoterapistler bu yaşam

aktivitelerini uumlretici kendine bakım ve serbest zaman olarak kategorileştirip organize

ederler (7)

25 İş ile İlgili Yasal Duumlzenlemeler

251 Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuuml (ILO)

Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuuml (ILO) oumlzguumlrluumlk hakkaniyet guumlvenlik ve insanlık

onuruna uygun koşullarda iyi ve uumlretken bir iş elde etmek iccedilin engelliler de dahil olmak

uumlzere kadın ve erkeklere youmlnelik fırsatları sağlamaya youmlnelik bir Birleşmiş Milletler

ajansıdır Temel hedefleri işyerinde hakların desteklenmesi iyi iş fırsatlarının teşvik

edilmesi sosyal korumanın geliştirilmesi ve iş ile ilgili sorunların ele alınmasında iş

birliğini guumlccedillendirmektir (35-39)

ILO eşit fırsat eşit muamele kaynaştırma ve toplum katılımı ilkelerine

dayanarak engelli bireyler iccedilin lsquouygun işrsquo (decent work)rsquoin teşvik edilmesinde uzun

zamandır katkı vermektedir Ayrımcılık meseleleri insan haklarına aykırı bir durum

olarak goumlruumllmeye başlandığı iccedilin ayrımcılık yapmama ilkesini giderek daha fazla

vurgulamaktadır (3536)

Engellilik temelinde ayrımcılığı yasaklayan ve engelli bireylerin uygun iş

hakkına youmlnelik temel ILO belgeleri 1983 tarihli Mesleki Rehabilitasyon ve İstihdam

8

(Engelli Bireyler) hakkında ki 159 sayılı ILO soumlzleşmesi ve beraberindeki 168 sayılı

Tavsiye Kararı 80 uumllke tarafından Haziran 2008rsquo de onaylanmıştır (37)

Bu kapsamda Tuumlrkiye de ILOrsquonun soumlzleşmelerinden 59rsquounu onaylamış ve

55rsquoini yuumlruumlrluumlğe sokmuştur Yukarıda bahsedilen 159 sayılı soumlzleşmede uumllkemiz

tarafından onaylanmıştır (38)

252 Uumllkemizde Engelli Bireylere İlişkin Yasal Duumlzenlemeler

Birleşmiş Milletlerin 2000 yılında goumlruumlşmeye başladığı lsquoEngellilerin

Haklarına İlişkin Soumlzleşmersquo 2006rsquoda kabul goumlrmuumlştuumlr Bu soumlzleşme 30 Mart 2007rsquode

Tuumlrkiye tarafından da imzalanmıştır Bu soumlzleşme ile beraber engelli bireylerin

haklarına youmlnelik daha kapsamlı politikalar yuumlruumltuumllmeye başlanmış olup bunların

arasında engelli bireylerin istihdamı da ele alınmıştır (38)

Bu kapsamda anayasamızda engelli bireylerin hakları 5378 sayılı Oumlzuumlrluumller

Kanununda tanımlanmış ve korunmaya ccedilalışılmıştır (40)

Bu kanuna goumlre engelli bireyin tanımı ve oumlzellikleri şu şekilde belirtilmiştir

-Doğuştan veya sonradan herhangi bir sebeple fiziksel zihinsel duyusal ruhsal ve

sosyal becerilerini ccedileşitli derecelerde kaybetmesi nedenleri ile toplumsal duumlzene uyum

sağlama ve guumlnluumlk gereksinimlerini karşılamada guumlccedilluumlkleri olan

-Korunma bakım rehabilitasyon destek ve danışmanlık gibi hizmetlere ihtiyaccedil duyan

kişilerdir

5378 Sayılı Kanunrsquoun amaccedillarının arasında engelli bireylerin istihdamı da yer

almakta ve bu kanunun ccedileşitli maddelerinde işlenmektedir Buna oumlrnek teşkil eden

3maddede ldquoengellilerin topluma tam ve etkin katılımlarının sağlanmasırdquo ifadesi yer

almaktadır (40)

Engel tuumlrlerinin dikkate alınarak iş analizlerinin yapılması bu analizler

doğrultusunda uygun eğitim programlarının ve mesleki rehabilitasyon

uygulamalarının geliştirilmesine 12 maddede yer verilmiştir Kanunun 13

maddesinde de engelli bireylerin yetenekleri doğrultusunda eğitilmesi toplum ve

kendileri iccedilin verimli hale gelebilmeleri amacıyla mesleki rehabilitasyon

hizmetlerinden yararlanmalarının esas olduğu ifade edilmiştir Geccedilmişe bakıldığında

engelli bireylerin istihdamının oumlnuumlndeki en buumlyuumlk eksikliğin eğitim olduğu accedilıktır

Boumlylece engelli bireylerin kendi becerilerine uygun iş alanlarına yerleştirilmeleri

9

accedilısından buumlyuumlk yol kat edilecek ve suumlrduumlruumllebilirlik konusunda da katkı

sağlayacaktır Suumlrduumlruumllebilir istihdam ile engelli bireylerin toplumsal katılımları

artacak ve toplumsal etiketleme de bir miktar azalacaktır (41-43)

Bu maddeleri takiben 14 madde de istihdam accedilısından politikaların

belirlenmesi işe alınma suumlreci yasal işlemler engelli haklarının korunması pozitif

ayrımcılığın goumlzetilmesi mesleki edinim ve korumalı işyerlerinde istihdam gibi

hususlar ccedilalışılmıştır (4044)

Engelli bireylerin devlet memuru olarak işe yerleştirilmeleri Devlet Personel

Başkanlığı tarafından yapılmakta ve işccedili olarak yerleştirilmeleri ise Tuumlrkiye İş Kurumu

tarafından yapılmaktadır Her iki durumda da 50 ve uumlzeri ccedilalışanı olan işyerleri en az

3 oranında engelli birey ccedilalıştırmakla yuumlkuumlmluumlduumlr (404445)

Karar Sayısı 20145780 olan lsquoEngelli Kamu personel Seccedilme Sınavı ve

Engellilerin Devlet Memurluğuna Alınmaları Hakkında Youmlnetmelikrsquo Ccedilalışma ve

Sosyal Bakanlığının 201325290 sayılı yazısının 657 Devlet Memurları Kanunun 53

uumlncuuml maddesine goumlre Bakanlar Kurulu tarafından yuumlruumlrluumlğe konmuştur

Bu karar kapsamında Engelli Kamu Personel Seccedilme Sınavı (EKPSS)

Ortaoumlğretim oumln lisans ve lisans mezunu engellilerin engel grupları ve eğitim

durumlarına goumlre yapılan ve sonuccedilları devlet memurluğu ile kamu kurum ve

kuruluşlarının işccedili kadrolarına alınmalarında kullanılan merkezi sınav ve kura

youmlntemidir

Ayrıca bu kararın 16 maddesinde lsquoiş yerlerinin engellilerin ccedilalışma şartlarına

goumlre duumlzenlenmesirsquo de yer almaktadır Bu madde ile bireylerin işe uyumlarının

artırılacağı oumlngoumlruumllmektedir (46)

26 Rehabilitasyon ve Mesleki Rehabilitasyon

Rehabilitasyon teriminin geniş bir anlamı bulunmaktadır Tuumlrkiye Cumhuriyeti

5378 sayılı kanunun 3 maddesinde rehabilitasyon lsquoHerhangi bir nedenle oluşan

engelin etkilerini muumlmkuumln olan en az duumlzeye indirmeyi ve engellinin hayatını bağımsız

bir şekilde suumlrduumlrebilmesini sağlamayı amaccedillayan fiziksel sosyal zihinsel ve mesleki

beceriler geliştirmeye youmlnelik hizmetlerrsquo şeklinde tanımlanmıştır (40) Mesleki

rehabilitasyon ise rehabilitasyon hizmetlerinin istihdam (ya da diğer gelir getiren

aktiviteler) ile ilişkili olan suumlrecidir (47) Mesleki rehabilitasyon suumlrecinin 3 youmlnuumlnuuml

10

dezavantajlı bireylerin istihdam duumlnyasına hazırlanması mevcut olan işinde bireylerin

desteklenmesi-işin suumlrduumlruumllebilirliğinin arttırılması ve mevcut durumda işsiz olan ya

da sağlık durumu nedeniyle işten uzaklaşmış olan dezavantajlı bireyler iccedilin yeni iş

olanakları oluşturmaktır (1)

27 Ergoterapide Mesleki Rehabilitasyon Tarihccedilesi

Ergoterapi aktiviteler aracılığı ile sağlığı destekleyen bir bilim dalıdır

Uumlretkenlik aktiviteleri de ergoterapinin temel olarak ccedilalıştığı aktivite performans

alanlarından biridir İyileşme ve ccedilalışma arasında buumlyuumlk bir uyum bulunmaktadır

Ergoterapi ccedilalışmanın terapoumltik olarak kullanımı ile sağlık alanında ki yerini

guumlccedillendirmiştir Ccedilalışma ile ilgili iki temel varsayımı kabul etmiştir ustalaşmak-

kendini gerccedilekleştirmek iccedilin bir insan ihtiyacıdır ve insan doğası aktiviteye dayanır

Harvey-Kreftingrsquoin (48) belirttiğine goumlre ergoterapide ccedilalışma kavramının gelişim

suumlreci Shannon Kielhofner ve Burke tarafından 4 basamakta ele alınmıştır Bu

suumlreccediller paradigma oumlncesi aktivite paradigması kriz ve paradigma evresidir (48)

271 Paradigma Oumlncesi

Mesleğin koumlkenlerinin dayandığı yılları ifade etmektedir Tarihccedililer 18-19

uncu yuumlzyıllarda gerccedilekleşen ahlaki tedavi hareketi sırasında ergoterapinin ortaya

ccedilıktığında hem fikirlerdir Bu tedavi hareketinde tarımsal aktiviteler rekreasyon ev

işleri ile mental problemi olan bireyler tedavi edilmişlerdir Ccedilalışmak tıbbi reccedilete gibi

ilk kayıtlı uygulama olarak burada kullanılmıştır (49-51)

Duumlzenlilik ve bedensel hareket ccedilalışmanın iki terapoumltik youmlnuumlnuuml

oluşturmaktadır Ccedilalışmanın amacı hastanın semptomlarına odaklanmasını oumlnlemek

ve dikkatini verebileceği alışkanlıklar kazandırmaktır Ccedilalışma istihdam olarak

tanımlanmak yerine mevcut ihtiyaccedillarını tamamlamak olarak goumlruumllmuumlştuumlr ve bu

duumlşuumlnce ccedilalışmanın terapoumltik kullanımını artırmıştır (51)

Bu suumlreccedilte ccedilalışmanın terapoumltik olarak diğer bir kullanımı ise koumlrler iccedilin

hazırlanan atoumllyelerde olmuştur Atoumllyelerde Braille alfabesi kullanılarak muumlzik el

11

sanatları ve iş ile ilgili aktiviteler yaptırılarak kilim sepet gibi uumlruumlnler elde edilmiştir

Bağımsız ekonomiye sahip olmaktansa yaşamlarına değer katmalarını sağlamak

amacıyla yapılmıştır (50)

Oumlzet olarak ccedilalışma bu suumlreccedilte rekreasyon ve guumlnluumlk goumlrevlerde dahil olmak

uumlzere bozulmuş davranışı duumlzeltmek iccedilin kullanılmıştır Ergoterapi toplumla

buumltuumlnleşmeyi sağlamadaki yerini bu suumlreccedille beraber ortaya koymuştur Ancak bundan

sonra 19 uncu yuumlzyılın sonlarına kadar ccedilalışmanın terapoumltik kullanımı kaybolmuştur

(48)

272 Aktivite Paradigması

Harvey-Kreftingrsquoin (48) belirttiğine goumlre aktivite paradigması Tracy Slagle

Major ve Barton gibi oumlnde gelen ergoterapistlerin aktiviteyi baz alarak ahlaki tedavi

hareketini şekillendirmeleri ile ortaya ccedilıkmıştır Ccedilalışmanın hastalıkları olumlu youmlnde

etkilediği goumlruumlşuuml ile tedavi yaklaşımlarında baskın olarak kullanımı bu seviyede

olmuştur Ccedilalışmak para kazanmak yerine bir iccedilguumlduuml olarak tanımlanmıştır Ccediluumlnkuuml

uumlretmenin insanın doğası olduğu kabul edilmiştir (48)

Birinci duumlnya savaşında yaralı askerlerle yatak başı aktiviteleri yapılmıştır

Buna ccedilalışma kuumlrleri denilmiştir El sanatları terapinin amacı olmuştur Terapide

hastaların becerileri ve ilgileri dikkate alınmış ve onlara uygun mesleki eğitim

verilmiştir Mesleki eğitimlerin amacı yaralı askerleri bir mesleğe geri doumlnduumlrebilmek

olmuştur Bu suumlreccedilte ccedilalışmak bir anlam değer olarak goumlruumllmuumlş hedef olmamıştır

(4951)

273 Kriz

1950rsquolerin başlarında aktivite paradigması hem tıp profesoumlrleri hem de

ergoterapistler tarafından ele alınmıştır Tıp alanı hastalığa karşı daha bilimsel bir

yaklaşım benimserken ergoterapide bilimsel bir gerekccedilenin bulunmaması

eleştirilmiştir Gelişmekte olan tıbbi model indirgemeci yaklaşıma dayanmıştır

İndirgemecilik anlamayı derinleştirmek iccedilin fenomeni daha kuumlccediluumlk değişkenlere

ayırmak anlamına gelmektedir İnsan performansı biyolojik ve fizyolojik bir madde

olarak goumlruumllmeye başlanmıştır Bu goumlruumlşuuml kabul eden terapistler iccedilin insanın aktivite

doğası akıl-beden birliği gibi daha geniş kavram karşısında yetersiz kalmıştır (52)

12

Ccedilalışmanın değişen tanımında fenomenler parccedilalara indirgenmeye

başlanmıştır İccedilguumlduuml olarak goumlruumllen uumlretkenlik istihdam olarak ele alınmaya

başlanmıştır Harvey-Kreftingrsquoin (48) belirttiğine goumlre Gordon ve Wellerson hastanın

değer ve ilgisini iccedilermeyen modellerin kullanımının ergoterapi mesleğinde buumlyuumlk

eksiklik olduğunu saptamışlardır

İndirgemeciliğin etkisi arttıkccedila ve mesleğe lsquotam bir bilimrsquo olması iccedilin uumlzerine

duumlşuumllduumlkccedile aktivite paradigması yeterince tanımlanamamıştır Harvey-Kreftingrsquoin

(48) belirttiğine goumlre Mosey terapistlerin engelli bireyleri meşgul etmenin onlara iyi

geldiği gibi basit ccedilalışma prensiplerinden rahatsız olduklarını goumlzlemlemiştir Bu

rahatsızlık sonunda diğer disiplinlerden fikir oumlduumlnccedil alıp adapte etmeye dolayısıyla

kendi iccedil işleyiş paradigmasının yuumlkselişine sebep olmuştur (48)

274 Paradigma Evresi

İccedil işleyiş paradigmasının kabuluuml ile kriz evresi sona ermiştir Kısaca belirtmek

gerekirse bu paradigma akıl ve bedenin iccedil fonksiyonlarının incelenmesine ve

değiştirilmesine dayanıyordu Aktivite paradigması boyunca kabul edilen buumltuumlnsel

ilkeler savunma mekanizmaları ve duyu buumltuumlnleme gibi daha dar daha kesin

kavramlara indirgenmiştir (53)

Bu paradigma noumlrolojik kinezyolojik ve psikodinamik yaklaşımlardan alınan

birtakım fikirler iccedileriyordu En oumlnemlisi mesleğe ihtiyaccedil duyduğu bilimsel temeli

sağlamış oldu İccedil işleyiş paradigmasının hakim olduğu kriz evresinde ccedilalışmanın ve

terapoumltik kullanımının yeni tanımı gelişti Ccedilalışmanın tanımı istihdam meslek

becerileri ve uumlcret kavramlarını iccedileriyordu İstihdam tedavinin odak noktası haline

gelmeye başlamıştı Aktivite paradigmasının merkezinde yer alan iccedilsel uumlreticilik ve

aktivite dengesi artık ccedilalışmanın terapoumltik kullanımında ccedilok oumlnemli değildi

İndirgemeciliğin etkileri ccedilalışma motivasyonu bilişsel beceriler kuumlltuumlrel etkiler gibi

analiz edildiğinde ortaya ccedilıkıyordu Bu ccedilalışmanın değerlendirilmesinde ve

enduumlstriyel terapide daha oumlzel yaklaşımların ortaya ccedilıkmasını sağlamıştır (48)

Aktivite paradigmasında değerlendirme ağırlıklı olarak meslek oumlncesi

becerilerle ilişkiliydi ve ccedilalışmaya hazırlığı değerlendirmek iccedilin guumlnluumlk yaşam

aktivitelerini veya el sanatlarını kullanıyorlardı İccedil işleyiş paradigmasında terapistler

13

iş değerlendirme programları oluşturmaya ve belirli işleri değerlendiren iş oumlrnekleri

geliştirmeye başladılar (54)

Harvey-Kreftingrsquoin (48) belirttiğine goumlre 1957 yılında Eleanor Clarke Slagle

ve Wegg ccedilalışmanın değerlendirmesinde daha bilimsel olmak iccedilin ccedilağrıda bulunmuş

ve Cromwell meslek oumlncesi değerlendirme prensiplerini ve terapistin roluumlnuuml

tanımlamıştır Meslek oumlncesi değerlendirme bataryalarının guumlvenilirliği uumlzerine

ccedilalışmalar yapılmıştır raporların resmileştirilmesi ve değerlendirilen becerilerin

Mesleki Uumlnvanlar Soumlzluumlğuumlnde ki iş becerileriyle eşleştirilmesi iccedilin girişimlerde

bulunulmuştur (55)

Mesleki rehabilitasyon ccedilalışmalarına eşlik eden değerlendirme suumlrecini

duumlzenleyen mevzuatın yuumlruumlrluumlğe konmasıyla ergoterapistlerin ccedilalışmanın

değerlendirilmesine dahil olduğu desteklenmiştir Mevzuat ve finansman

politikalarında ki bu değişiklikler diğer profesyoneller iccedilin de ccedilekici ve kazanccedillı bir

hal almasına rağmen değerlendiricilerin ccediloğunu ergoterapistler oluşturmuştur (5657)

İccedil işleyiş paradigması sırasında ergoterapistlerin diğer bir oumlzelleştikleri alan ise

enduumlstri terapisi olmuştur Hastanede yatan hastalar iccedilin geccedilici istihdam fikriyle ortaya

ccedilıkan bu durum mevcut kurumsal hizmetleri kullanarak işe hazır olmayı

değerlendirmeyi ve beceri eğitimi vermeyi iccedilermiştir Enduumlstri terapisinde aktivite

kronik hastalarda hastanın bireysel tedavisinden iş değerlendirilmesine ve iş eğitimine

geccedilmesini sağlayan bir suumlreccedil olarak ele alınmıştır (4858)

Bu doumlnemde iş terapisi şeklinde geliştirilen programların gerccedilek iş ve

değerlendirilmesinden farklı olduğu tanımlanmıştır Terapistler daha ccedilok program

yuumlruumltmekten sorumlu olmuşlardır (48)

Araştırmalar yapılan değerlendirmeleri desteklemek uumlzerine olmuştur ve

pratiğin teorik temeline odaklanılmıştır AOTA 1980 yılında durum beyanında

ergoterapistlerin bu alanda yaptıklarını 8 basamakta toplamıştır Ama bazı terapistler

bu beyanın kendilerini limitlediğini belirtmişlerdir Bunun uumlzerine insan

performansına ya da aktivitesine dayanan daha genel bir yaklaşım benimsenmiştir Bu

yaklaşımda iccedilsel bir yetkinlik ve ustalaşmaya odaklanılmıştır Reillyrsquonin aktivite

davranış modeli bu genel yaklaşımın temelidir Model iccedil işleyiş paradigmasının

yetersizliğine youmlnelik geliştirilmiştir ve geleneksel prensiplere anlamlı ve amaccedillı

aktivite tanımına doumlnmeye teşvik etmiştir Buna istinaden Kielhofner ccedilalışmayı uumlcret

14

dışındaki uumlretici aktivitenin buumltuumln biccedilimleri ve aktiviteyi de başlıca yaşam roluuml olarak

tanımlamıştır (58-62) Reed ve Sanderson (61) ergoterapi ve mesleki terapi arasındaki

ayrımı ergoterapistler insanların uumlretici aktivitelere katılımı iccedilin gerekli olan

becerileriyle ilgilidirler şeklinde yapmışlardır Araştırmacılar iş ile ilgili olmasa da

uumlretici aktiviteler oumlnemlidir ve ergoterapistler dar ve sığ bir role sahip iş

değerlendiricileri pazar analistleri ya da firma youmlneticileri değillerdir onlar

terapistlerdir şeklinde vurgu yapmışlardır (4855)

28 Mesleki Rehabilitasyon Ve Ergoterapi

Mesleki rehabilitasyon farklı insan grupları iccedilerisinde farklı anlamlara sahip

olduğu iccedilin genel bir tanımını yapmak oldukccedila zordur Genel halkın yanı sıra

sağlıkccedilılar politikacılar sağlık profesyonelleri her biri kendi terimleri ve hizmet

amaccedilları doğrultusunda mesleki rehabilitasyonu tanımlamışlardır (6364)

Buumlyuumlk Britanya Ccedilalışma ve Emeklilik boumlluumlmuumlnuumln tanımına goumlre mesleki

rehabilitasyon bireylerin yaralanma hastalık sonrası ccedilalışmaya devam etmelerinin

oumlnuumlndeki engelleri aşmak iccedilin bir suumlreccediltir Bu suumlreccedil bireyi işvereni ya da diğer kişileri

işyerinde destekleme mesleki rehabilitasyon hizmetlerine ulaşmayı sağlama suumlreci

duumlzenleme şeklinde ilerler Buna ek olarak iş edinme işe geri doumlnme ya da işi

suumlrduumlrmek iccedilin bir sağlık problemi olan ya da engeli olan bireye geniş ccedilaplı muumldahale

programının uygulanmasını iccedilerir (65)

Ergoterapinin eğitim iccedileriği bu alanlara ait geniş bilgi ve beceri edinimini

kapsar Ergoterapi bu alana aktivite odaklı olarak yaklaşır Mesleki rehabilitasyona

aktivite odaklı yaklaşımda Ergoterapi temel olarak 5 alandaki bilgisini kullanır (66)

Aktivite odaklı yaklaşım aşağıda şema olarak verilmiştir (Şekil 21 Mesleki

rehabilitasyonda aktivite odaklı yaklaşım)

15

Şekil 21 Mesleki rehabilitasyonda aktivite odaklı yaklaşım

229 Ergoterapinin Mesleki Rehabilitasyonda Kullandığı Teorik

Ccedilerccedileve ve Modeller

Ccedilalışmayla ilişkili davranışlarla ilgilenen mesleklerdeki araştırmacılar pratik

uygulama iccedilin kavramsal ccedilerccedilevenin gerekliliği uumlzerine durmuşlardır Ancak ccedilalışma

hakkında ki teorik goumlruumlşlerin ccedileşitliliği iş programlarının geliştirilmesinde zorluklara

sebep olmuşlardır Mesleki danışmanlık mesleki değerlendirme ve ergoterapi

alanlarında teorik bakış accedilılarını kategorilere ayırarak ve pratikteki uygulamaları

accedilıklayarak bu ccedileşitliliğin ele alınması iccedilin girişimlerde bulunulmuştur (67-69)

Mesleki değerlendiriciler iccedilin Pruitt (69) iş değerlendirme verilerinin

yorumlanmasını etkileyen oumlğrenme teorisi mesleki gelişim ve psikoanalitik teoriden

bahsetmiştir Ergoterapide pratiğe youmln veren teorilerle ilgili ccedileşitli sistemler

geliştirilmiştir Creightonrsquoın (67) belirttiğine goumlre bunlara oumlrnek olarak genel sistem

teorisine dayanan Clarkrsquoın lsquoaktivite aracılığıyla insan gelişimi modelirsquo Moseyrsquoin uumlccedil

referans ccedilerccedilevesi ve Kielhofnerrsquoın lsquogelecek paradigmasırsquo verilebilir Moseyrsquoin uumlccedil

referans ccedilerccedilevesi (kazanımsal analitik gelişimsel) mesleki değerlendirme ve

muumldahale planlama aşamalarında diğer uygulama sistemlerine goumlre daha net yorumlar

yapılabilmesine olanak sağlamaktadır Her bir referans ccedilerccedilevesi insanı ve ccedilevreyi

16

fonksiyon ve disfonksiyonu değerlendirme araccedil gereccedillerini benzersiz bir şekilde

tanımlamaktadır (677071)

291 Kazanımsal Referans Ccedilerccedilevesi

Toplumda bireyin fonksiyon goumlsterebilmesi iccedilin gerekli olan beceri ve

davranışları tanımlar Bu beceri ve davranışlar gelişimle ilişkili değildir Bu ccedilerccedileve

iccedilin beceri beceridir Becerinin yokluğuna ya da neden yok olduğuna odaklanmak

yerine mevcut olan becerilerle bireyi kabul eder Tedavide bireyin ccedilevredeki

performansını arttırmaya ve ccedilevredeki değişikliklere odaklanır Mesleki

değerlendirmedeki en eski yaklaşımlardan biri kazanımsal referans ccedilerccedilevesidir (72)

Ccediluumlnkuuml somut ve farklı becerilere ve şimdiki performansa odaklanır Bunu baz alan

programlardan birisi kişisel oumlzellik yaklaşımıdır 1960rsquolarda Ergoterapi literatuumlruumlnuumln

ccediloğunluğu bu yaklaşımı iccedilermektedir (71) Dakiklik hız goumlreve verilen dikkat

işbirliği gibi başarılı istihdamı sağlayan fonksiyonların değerlendirilmesinde

kullanılan beceri kontrol listeleri ve iş oumlrnekleri iccedilin bu programlar kullanılır Bazı

programlarda ise değerlendirme uygun işe yerleştirme iccedilin yorumlamada kullanılır

Diğer programlarda ise yapılandırılmış bir iş başında bireylerin uygulama becerileri

geliştirilmeye ccedilalışılır (62737475)

Bu referans ccedilerccedilevesini temel alan diğer bir programda 1970rsquolerde

tanımlanmıştır (7677) Bu program işle ilgili tedavi ve değerlendirme iccedilin oumlğrenme

teorisini uygulamıştır Bireylerin işe girmesini veya suumlrduumlrmesini engelleyen

davranışlar tanımlanır ve değerlendirilir Değişim koşullandırma ile desteklenmiştir

(pekiştirme ekonomik durumu oumln plana ccedilıkartma) (77)

Bu programlarda şimdiki davranışlara odaklanılması ve gelişim aşamalarına ya

da becerilerine odaklanılmaması kazanımsal referans ccedilerccedilevesinin oumlzelliklerindendir

(67)

292 Analitik Referans Ccedilerccedilevesi

Bireyin bilişsel emosyonel ve sosyal fonksiyonlarına odaklanır Disfonksiyon

kişinin iccedilguumlduumlleri ihtiyaccedilları ilkel duumlrtuumlleri kendi değer sistemi veya ccedilevresi

arasındaki bilinccedilsiz ccedilatışmalardan kaynaklanan mantıksız davranış olarak tanımlanır

(72) Değerlendirme bireyin hikayesi davranışı ve soumlzsuumlz iletişimini keşfederek

17

bilinccedildışı ccedilatışmaların tanımlanması suumlrecidir Tedavi bilinccedilsiz davranışları

bilinccedillendirmek uumlzerine tasarlanır boumlylece birey davranışının ne anlama geldiğini fark

eder ve kontrol edebilmeyi oumlğrenir Ergoterapide tamamen analitik referans

ccedilerccedilevesine dayalı bir yaklaşım programı bulunmamaktadır Boumlyle bir programın

geliştirilebileceği duumlşuumlnuumllebilir (67) Bu ccedilerccedileve ele alındığında bireyden lsquoanlamlı

aktivitelere katıldığı zaman iş performansıyla ilgili olan ccedilatışmalarını tanımlamasırsquo

istenilerek değerlendirilebilir Ccedileşitli mesleklerin ihtiyaccedil duyulan ve tatmin eden

alanlarının (psikoanalitik oumlzellikleri) belirlenmesiyle bireylerin aktivite seccedilimlerine

yardımcı olunabilir (7375)

Fidler (78) tarafından şizofrenili bireylerde sosyal bilimler ve oumlğrenme

teorisinin prensiplerine dayanan psikoanalitik nitelikleri olan aktivite odaklı bir

ergoterapi programı tanımlanmıştır Bu program gazete yayımlanması hastane

odasının suumlslenmesi gibi iş ile ilgili aktivitelerin bireylerin duumlşuumlnceleri hisleri

davranışları ile bunların uumlretici fonksiyonlar uumlzerine olan etkisinin yapılandırılmasını

sağlamıştır

293 Gelişimsel Referans Ccedilerccedilevesi

Bireyin ilerlemesinin ccedileşitli fonksiyonlardaki ccedileşitli gelişimsel basamaklara

bağlı olduğunu accedilıklar Her aşamada bireyin davranış ya da becerilerinin o alandaki

geccedilmiş ve gelecek deneyimlere goumlre farklılık goumlsterebileceğini belirtir (7475)

Gelişimsel referans ccedilerccedilevesine akılcı bir yaklaşım her bir fonksiyon alanının her bir

aşamada belirli bir olgunlaşma seviyesini temsil eden bir merdiven olarak

goumlruumllmesidir Gelişimsel değerlendirme bireyin mevcut gelişimsel sırasını tanımlar

(70) Terapist değerlendirmede bireyin en ilkel goumlsterdiği fonksiyon seviyesinden

tedaviye başlar Terapi birbirleriyle ilişkili olan becerilerde ustalaşarak kademeli

olarak ilerlemesini sağlar Tedavinin amacı bireyin kronolojik yaşına uygun gelişimsel

seviyeye gelene kadar ya da başka gelişimin muumlmkuumln olmadığı seviyeye gelene kadar

bireyi buumltuumln evrelerde desteklemektir (6772) Ergoterapi yaklaşımlarında Mosey (72)

fiziksel disfonksiyonu ve aktivite davranışını gelişimsel olarak sınıflandırmıştır

Aktivite davranışı youmlnelimi lsquooyun deneyimleri ccedilalışma davranışının oumln koşuludur

aktivite seccedilimi gelişimsel bir suumlreccediltir bireyler hayatları boyunca bir dizi rol uumlstlenirler

ve bu beceriler birbirleriyle ilişkili olup karmaşık becerileri ortaya ccedilıkarırlarrsquo

18

prensiplerini iccedilerir (7677) Ergoterapidersquoki işle ilgili değerlendirme bataryalarından

birccediloğu da aktivite davranış youmlnelimini benimseyerek oluşturulmuştur (67)

Teorik ccedilerccedileveler uygulamaların alt yapısını oluştururlar klinik karar verme

ve yorumlama becerilerini desteklerler Ccedilerccedilevelerdeki kavramlar bir durumun daha

net anlaşılması ve accedilıklanması iccedilin kullanılır muumldahalelerin gerekccedilelendirilmesini

sağlarlar (73)

Teorik ccedilerccedileveler birccedilok disiplinin dahil olduğu mesleki rehabilitasyonda

meslek profesyonellerinin uygulamalarını net bir şekilde ortaya koyabilmeleri

accedilısından oldukccedila oumlnemlidir Bu nedenle ergoterapistler Ergoterapi uygulamalarının

diğer uygulamalardan farkını ortaya koymak ve etkisini goumlstermek amacıyla referans

ccedilerccedilevelerini kullanırlar (6779)

Mesleki rehabilitasyonda kullanılan ccedilerccedilevelerinin ccedileşitliliğine rağmen

Ergoterapi modelleri birccedilok uygulayıcının da aşina olduğu iş aktivitesini daha iyi

anlamak iccedilin iyi bir başlangıccedil noktası sunmaktadır Ergoterapinin mesleki

rehabilitasyonda başarıyla kullandığı modeller arasında Kanada Aktivite Performans

Modeli (KAPM) ve İnsan Aktivite Rol Modeli (MOHO) yer almaktadır (658081)

294 Kanada Aktivite Performans Modeli

En iyi bilinen modeller arasında yer alıp uumlccedil ana bileşenden oluşmaktadır

Bunlar kişi ccedilevre ve aktivitedir Model bu uumlccedil bileşenin birbirleriyle etkileşimde

olduğunu ve aktivite performansını ortaya ccedilıkardığını kabul eder Aktivite performansı

dinamik bir suumlreccediltir ve kişi-ccedilevre-aktivite arasındaki ilişkiye goumlre değişir Bu

değişiklikler ayrıca tuumlm yaşam boyunca her guumln meydana gelir

Aktivite birey ve kuumlltuumlr tarafından anlamlı bulunan değerli olan ve

duumlzenlenen guumlnluumlk yaşamdaki goumlrevleri ifade etmektedir Aktivite kendine bakım

hayattan zevk alma (serbest zaman) ve topluma sosyal ve ekonomik olarak katkı

vermeyi (uumlretkenlik) iccedileren bireylerin kendilerini meşgul ettikleri her şeydir (80)

Mesleki rehabilitasyonda KAPMrsquonin kullanımında odak nokta uumlretkenliktir

Uumlretkenlik yaşam boyu devam eden oyundan okul oumldevlerine oradan da ccedilalışmaya

doğru giden ev idaresi ve ebebeynlik gibi goumlnuumllluumlluumlk işlerini de kapsayan bir

aktivitedir Bu ccedilerccedilevede ccedilalışan=kişirsquodir Burada bireyin ccedilalışan kimliğine sahip

olması oldukccedila oumlnemlidir Bireyi etkileyen pek ccedilok faktoumlr bulunmaktadır (fiziksel

19

durum bilişsel durum ruhsal durum vb) Kişinin maneviyatı dikkat edilen diğer bir

komponenttir Maneviyat lsquokişinin oumlzuumlrsquo olarak tanımlanıp bireyi biricik kılar Bir diğer

tanımıysa bizim iccedilin neyin oumlnemli ya da anlamlı olduğunu anlamamızı ve bunu nasıl

ifade edeceğimizi goumlsteren komponenttir Kişiliğimiz belirli aktivitelere ya da

mesleklere youmlnelmemizi sağlayan guumlduuml motivasyon ve maneviyatımızın birer

ifadesidir Maneviyat seccedilimlerimizi nasıl ifade ettiğimiz konusunda bize yol

goumlsterdiği iccedilin kariyer tercihlerimizi de etkileyebilir Maneviyat bir oumlz-belirleme ve

kişisel kontrol kaynağı olduğu iccedilin ccedilalışmamıza kattığımız değeri ve ondan aldığımız

anlamı etkileyebilir (658283)

Bireylerin aktivitelerini ve hikayelerini dinlemek terapiste birey iccedilin neyin

oumlnemli ve anlamlı olduğunu anlamasına yardım eder KAPM direk olarak iccedilermese de

kişisel faktoumlrler oumlz guumlven benlik saygısı motivasyon emosyonel durum gibi

değerlerin mesleki rehabilitasyon suumlreci boyunca goumlz oumlnuumlnde bulundurulması gerekir

(1)

KAPM aktiviteleri kendine bakım serbest zaman ve uumlreticilik olarak ayırır

Fakat bunun aktiviteleri oldukccedila basite indirgediği ve bu alanların sınırlarının net

olarak ccedilizilemediğini goumlz oumlnuumlnde bulundurmalıyız Mesleki rehabilitasyonda

kullanımında aktivite=iş olarak goumlruumllmektedir Terapistler bireyin performans

sergilediği işleri işin doğasını işin gerekliliklerini ve bileşenlerini tanımlarlar

Aktivite analizinin kullanımı kişi-iş uyumunu anlamak iccedilin terapiste yardımcı olur

(6580)

Aktivite performansı fiziksel kuumlltuumlrel sosyal kurumsal oumlzellikleri olan

ccedilevrede meydana gelir Mesleki rehabilitasyonda kullanımında ccedilevre=işyeri olarak

goumlruumllmektedir Bireyin performansını destekleyen ya da engelleyen ccedilevresel

faktoumlrlerin tanımlanması oumlnemlidir Bireyin iş performansını sergilediği insanlı ve

insansız ccedilevrenin değerlendirilip kişiye uygun hale getirilmesi ile aktivite

performansının arttırılması sağlanır (80)

295 İnsan Aktivite Rol Modeli (MOHO)

Ergoterapistlerin Mesleki rehabilitasyonda kullandıkları diğer bir modelse

MOHOrsquodur MOHO ccedilalışma davranışını anlamamız iccedilin bireyin uumlccedil oumlzelliğinden

bahsetmiştir Bunlar irade alışkanlıklar ve performans kapasitesidir İrade bireyin

20

deneyim ve tercihlerini etkileyen bir bileşendir Alışkanlıklar bireyin aktivitelerini

rutin ve alışkanlıklarıyla nasıl organize ettiğini tanımlar Performans kapasite bir

aktiviteyi yuumlruumltmede bireyin doğuştan gelen fiziksel ve zihinsel yeteneklerini ifade

eder Ccedilevre ise bireyin aktivitesini gerccedilekleştirdiği yerdir Her bileşen birbirleriyle

ilişkilidir ve alt parametrelere ayrılır (538184)

İrademiz ya da motivasyonumuz yeteneklerimizi ve kendimizi ne kadar etkili

goumlrduumlğuumlmuumlz (kişisel nedenler) neyin oumlnemli olduğunu duumlşuumlnduumlğuumlmuumlz (değerler) ve

yapmaktan keyif aldığımız ve memnun olduğumuz şeyler(ilgiler) ile belirlenir Bireyin

değerlerinin ve ccedilalışma goumlruumlşlerinin nasıl farklı olabileceğini ve bunların bir engele

uyum sağlamaları gerektiğinde mesleki yaşamlarını nasıl etkileyebileceğini goumlsterir

(8485)

MOHOdaki kişinin ikinci bileşeni alışkanlıklardır Alışkanlıklar guumlnluumlk

rutinlerimiz hakkında neredeyse hiccedil ccedilaba sarf etmeden yaptığımız yarı otomatik

davranış kalıplarını tanımlar Hepimizin alışkanlıklar ve roller oluşturmak iccedilin

oluşturduğumuz kendi oumlzel aktivitelerimiz vardır Bir sağlık sorunu veya engeli olan

bireylerdeyse bu iyi belirlenmiş alışkanlıklar bozulabilir (8184)

MOHO ergoterapistler tarafından oumlzellikle bireylerin aktivite rollerini

tanımlamak iccedilin yaygın olarak kullanılmaktadır Ccedilalışan roluuml toplumda sosyal

dışlanmayı ve yoksulluğu azaltma konusundaki oumlneminden dolayı ergoterapistler iccedilin

oumlnemli bir kavramdır Bu kavrama bireysel accedilıdan bakıldığındaysa kişisel bir kimlik

oluşturma yaşama anlam yuumlkleme ve tatmin olma gibi katkılarından dolayı oumlnemlidir

İş aktivitelerine katılım yaşamda sunulan fırsatlara ve ccedilıkan zorluklara uygun şekilde

cevap vermeyi gerektiren aktif bir suumlreccediltir İstihdam edilebilirliğin suumlrduumlruumllmesi iccedilin

de ccedilalışma hayatı boyunca ccedilalışan roluumlnuumln başarıyla suumlrduumlruumllmesinin oumlnemi buumlyuumlktuumlr

(86)

Roller zamanın kullanımını organize eder ve bireyi sosyal yapıya yerleştirir

Bu nedenle her bir ccedilalışan roluumlnuumln bireyin ortamına ve bireye bağlı sosyal beklentileri

vardır Oumlrneğin ccedilalışan roluuml bireyin kişisel kimliğinin merkezindeyse işlerine ayıracağı

zaman ve efor daha fazla olacaktır (87) Bir kişinin yetenekleri ile işlerinin talepleri

arasında ya da diğer rolleri ve ccedilalışan rolleri arasında zayıf bir eşleşme olduğunda ise

rol gerilimi oluşabilir Yaralanma hastalık ya da engele sahip bireyler rollerinde

oumlnemli değişiklikler yapmak zorunda kalabilirler Bu bireylerin ccedilalışma rollerinin

21

yeniden yapılandırılmasında ergoterapistler yaratıcı duumlşuumlnme ve problem ccediloumlzme

becerileri ile bireylere destek olmaktadırlar (84)

MOHOrsquonun uumlccediluumlncuuml bileşeni ise performans kapasitesidir Performans

kapasitesi bireyin vuumlcuduyla kendi duumlnyasını nasıl deneyimlediğini ifade etmesidir

Bireyin kendi deneyimlerini ifade etmesi lived body kavramıyla tanımlanmıştır Bu

kavram vuumlcudun bir deneyim yeri olarak duumlşuumlnuumllmesi gerektiğini tartışan felsefe

ccedilalışmalarından alınmıştır Oumlrneğin engelli bir birey ccedilalışmayı lsquogetir-goumltuumlr işlerirsquo

şeklinde tanımlayabilir Lived bodyrsquonin bu subjektif deneyimi bireyin vuumlcudunu ve

duumlnyayı anlamasını ve gelecekteki aktivite performansını etkileyecektir Performans

problemini belirleyebilmek iccedilin performansın birey tarafından nasıl deneyimlendiğini

anlamamız gerekmektedir (8188)

MOHOrsquonun son bileşeni ise hem fiziksel hem de sosyal boyutları olan ccedilevredir

Bir engelli ya da yaralanma geccediliren ccedilalışanın ccedilalışması iccedilin ccedilevre oumlnemli engeller

oluşturabilir Engelli bireylerin istihdama girme fırsatları sağlıklı bireylere goumlre daha

azdır İstihdama dahil olan engelli bireyler de iş arkadaşları veya işverenler tarafından

olumsuz ya da fazla koruyucu tavırlarla karşı karşıya kalmaktadırlar (6581)

Engelliliğe oumlzellikle de mental problemlere bağlı damgalama sosyal ccedilevrenin

oumlnemli bir oumlğesidir ve bu nedenle engelli kişinin iş tecruumlbesi uumlzerinde derin bir etkiye

sahiptir Bu tuumlr meselelerin eğitimi ve farkındalığı ergoterapistin roluumlnuumln oumlnemli

bileşenleridir Fiziksel ccedilevre soumlz konusu olduğunda lsquoherkes iccedilin erişilebilirlikrsquo gibi

kavramlarda yasalarca devreye girmektedirler Bu tuumlr girişimler fiziksel engellerin

aşılmasında oumlnemli rol oynar Ergoterapistler iccedilin de ccedilevre de yapılacak olan

değişiklikler bireylerin işe geri doumlnmesinde ya da engelli bireyin ccedilalışmasının

oumlnuumlndeki engellerin aşılmasında oumlnemlidir (818485)

210 Ccedilalışma Performansı

Youmlnetim alanı oumlncelikle bir ccedilalışanın muumlmkuumln olduğunca uumlretken olması ile

meşgulken sağlık alanında ccedilalışanlar bir hastalık engel ya da sağlık problemi

nedeniyle uumlretkenlik kaybının nasıl oumlnleneceğine odaklanmışlardır (89-91) Diğer

yandan kurum psikologları ccedilalışmaya katılım tatmin ve kişilik gibi oumlzelliklerin

bireysel ccedilalışma performansı uumlzerindeki etkisiyle ilgilenmektedir (9293) Ccedilalışma

performansı doğrudan oumllccediluumllemeyen soyut bir kavramdır Birden ccedilok boyut ve

22

bileşenden oluşmaktadır (94-96) Psikoloji alanında Campbell (94) ccedilalışma

performansını lsquokurumun amaccedilları ile ilgili olan eylem ve davranışlardırrsquo şeklinde

tanımlamıştır Bu tanıma uumlccedil kavram eşlik etmektedir sonuccedil yerine davranışı ifade

eder sadece kurumun hedefleriyle ilişkili davranışlardır performans ccedilok boyutludur

Ancak davranış ve sonuccedil arasında ayrım yapmak oldukccedila guumlccediltuumlr Wiswesvaran ve

Ones (97) ise lsquokurumsal hedeflere bağlı ve onlara katkıda bulunan ccedilalışanların

oumllccediluumllebilir eylemleri davranışları ve sonuccedillardırrsquo şeklinde tanımlamışlardır Ccedilalışma

verimliliği ve ccedilalışma performansı literatuumlrde ccedilok karıştırılan iki kavramdır (89)

Ccedilalışma verimliliği ccedilıktıya boumlluumlnmuumlş girdi olarak tanımlanıp ccedilalışma

performansından ccedilok daha dar kapsamlı bir kavramdır (92) Ccedilalışma performansı

goumlstergelerini ve nedensel değişken ya da belirleyicilerini de birbirinden ayırmak

zordur Nedensel değişkenler bireyin ccedilalışma performans seviyesini belirlerken ya da

oumlngoumlruumlrken goumlstergeler ccedilalışma performansının yansımalarıdır Oumlrneğin tatmin

performansın belirleyicisi olarak kabul edilirken kalite performansın bir goumlstergesidir

(9798)

Bireysel ccedilalışma performansını değerlendirmek iccedilin kullanılan birccedilok

kavramsal referans ccedilerccedileveleri mevcuttur (9395) Yapılan bir derlemede (89)

kullanılan referans ccedilerccedilevelerinin ccedilalışma performansını doumlrt geniş boyutta ele

aldıkları goumlruumllmuumlştuumlr Bunlar goumlrev performansı uyumlandırılmış performans

bağlamsal performans ve zarar verici ccedilalışma davranışlarıdır Toplamda 17 tane genel

ccedilerccedileve ve 18 tane işe oumlzguuml kullanılan referans ccedilerccedilevesi birleştirilip buluşsal referans

ccedilerccedilevesi oluşturulmuştur Bireysel ccedilalışma performansını değerlendirmede

kullanılmak uumlzere geliştirilen buluşsal referans ccedilerccedilevesinin oumlzellikleri Tablo 21rsquode

goumlsterilmektedir

23

Tablo 21 Bireysel Ccedilalışma Performansı Buluşsal Referans Ccedilerccedilevesi

Bireysel

Ccedilalışma Performansı

Boyutlar Goumlstergeler

Goumlrev Performansı goumlrevi tamamlama iş becerileri ccedilalışma

kalitesi ccedilalışmanın etkinliği planlama

organize etme soumlzel ve yazılı iletişim

kaynakları izleme ve kontrol etme vb

Bağlamsal

Performans

ekstra goumlrevler ccedilaba goumlreve verilen

dikkat motivasyon yaratıcılık yardım

isteme ve yardım etme kibarlık etkili

iletişim vb

Uyumlandırılmış

Performans

yeni fikirler uumlretme hedef ve planları

duruma uyarlama yeni goumlrevleri ve

teknolojiyi oumlğrenme accedilık goumlruumlşluuml olma

diğer kuumlltuumlrleri anlama sakin kalma

ccedilabuk analiz etme vb

Zarar Verici

Ccedilalışma Davranışı

goumlrev dışı davranışlar fazla ve uzun suumlren

aralar işe gitmeme şikayet etme

goumlrevleri yanlış yapma ccedilalışma

arkadaşlarıyla kavga etme guumlvenlik

uyaranlarını goumlz ardı etme agresif

davranma madde kullanımı vb

Ergoterapi Uygulama Ccedilerccedilevesi işi lsquouumlcretli istihdam veya goumlnuumllluuml aktivitelerde

bulunmak iccedilin gereken faaliyetlerrsquo olarak tanımlamaktadır Ccedilalışma performansı

sağlık ve bireylerin iyi olma hali iccedilin temel olan katılım ve uumlretkenliği

desteklemektedir Ergoterapistler ccedilalışma performansı alanında problemleri olan

bireyler iccedilin hizmet verirler Ergoterapistler problem ccediloumlzuumlmuuml iccedilin problemi

24

tanımlama ve analiz etme uygun muumldahale yaklaşımını seccedilme veya dizayn etmeye

odaklanırlar (7)

Ccedilalışma performansındaki problemler fiziksel duyusal bilişsel algısal

psikolojik sosyal veya gelişimsel değişikliklerden dolayı meydana gelmektedir Bu

nedenle Ergoterapi akut bakım ve rehabilitasyon kurumlarında enduumlstriyel alanlarda

korumalı işyerlerinde desteklenmiş istihdamda ofislerde psikiyatri tedavi

merkezlerinde ve toplumda iş ile ilgili hizmetler sağlamaktadır Ergoterapistler

değerlendirme ve muumldahale (danışmanlık oumlnleyici iyileştirici ve uyumlandırılmış

yaklaşımlar) olarak iki anahtar hizmet vermektedir (99)

211 Mesleki Rehabilitasyonda Ergoterapi Değerlendirmeleri

Bireyin mesleki guumlccedilluuml youmlnlerini ihtiyaccedillarını ve kariyer potansiyelini

belirlemek iccedilin ilgi yetenek ve becerilerini belirleme suumlrecidir Klasik mesleki

değerlendirme modeli kişinin iş başında değerlendirilmesini ve eğitilmesini kapsar

Değerlendirme iccedilin standartlaştırılmış teknikler (testler) ya da goumlzlem goumlruumlşme gibi

standart olmayan yaklaşımlar kullanılır Engelli bireylerde oumlzellikle değerlendirilmesi

gereken alanlar kişiyi işte ve eğitimde başarıya ulaştıracak ihtiyacın belirlenmesi

yardımcı araccedil-gereccediller ccedilevresel duumlzenlemeler ve engelliliğe ait diğer sorunlardır

Uumllkelerin kuumlltuumlr ve sosyal sistemlerine goumlre değerlendirmelerin iccedilerikleri

değişebilmektedir (37100101)

Becerilerin goumlzlemlenmesi goumlruumlşme bireyin performans beceri ve

paternlerinin değerlendirilmesi ile ergoterapist bireyin ccedilalışma performansı ile ilişkili

ilgilerini becerilerini ve ihtiyaccedillarını tanımlayabilir İş yerinin duumlzenlenmesi

yaralanmaların oumlnlenmesi ile ilgili olarak ise ergoterapist aktivite analizi yapar ve

ccedilevresel faktoumlrleri (iş rutini araccedil-gereccediller- ergonomik stres yaratan faktoumlrler

ulaşılabilirlik işveren ve iş arkadaşlarıyla goumlruumlşme) değerlendirir (102-105)

Genel olarak ergoterapi değerlendirme suumlreci aşağıdaki gibi işler

1- Goumlruumlşme bireyin başvuru amacına goumlre değişkenlik goumlstermek ile birlikte ilk olarak

sosyodemeografik tıbbi aktivite performansı ve varsa geccedilmiş iş deneyimi (saat

pozisyon uumlcret memnuniyet ayrılma sebebi vb) ile ilgili bilgi toplanır (6599)

2- İşe hazırlık durumunun değerlendirilmesi yaralanma sonrası gelen bir birey ise

tıbbi durumu ccedilalışan kimliği işe geri doumlnuumlş ile ilgili motivasyonu oumlnuumlndeki engeller

25

risk faktoumlrleri işvereni ile goumlruumlşme işyerindeki pozisyonlar ccedilalışma arkadaşlarının

goumlruumlşuuml iş toleransı gibi bilgiler toplanır Eğer iş geccedilmişi olmayan bir birey ise neden

ccedilalışmak istediği hedefleri eğitim durumu aktivite farkındalığı gibi bilgiler toplanır

(6566102)

3- Meslek oumlncesi becerilerin değerlendirilmesi bireyin iş ile ilgili davranışları

rutininin değerlendirilmesi bir goumlrevi başlatma-suumlrduumlrme-bitirme becerisi iş

arkadaşlarıyla iletişimi yardım isteme ve kabul etme durumu ccedilalışma ve mola

zamanına uyumu işveren ile olan iletişimi gibi bilgiler toplanır (66105)

4- Bireyin ccedilalışma becerilerinin değerlendirilmesi yaralanmaya ya da engel tuumlruumlne

bağlı olarak bireyin fiziksel bilişsel psikososyal durumunun değerlendirilmesi ccedileşitli

iş oumlrnekleri uumlzerinde bireyin ccedilalışma becerilerinin değerlendirilmesi gibi bilgiler

toplanır (6699105)

212 Mesleki Rehabilitasyonda Ergoterapi Muumldahaleleri

Ergoterapistler değerlendirmeler doğrultusunda muumldahale stratejisine karar

verirler Strateji belirlerken bireyin yaşı ilgileri değerleri kuumlltuumlruuml becerileri

motivasyonu psikolojik durumu ccedilalışan roluuml aktivite gereklilikleri ccedilalışma ortamı

ve ulaşılabilir kaynaklar ele alınır Muumldahale iş opsiyonlarını keşfetmek ya da

genişletmek iccedilin iş ile ilgili becerilerini arttırmak iccedilin ve bireyin ccedilalışan roluumlnuuml

suumlrduumlrebilmesi iccedilin uygulanır Muumldahaleler bireysel ya da grup muumldahaleleri şeklinde

olabilir (6566) Ccedilalışma performansını arttırmak iccedilin kullanılan muumldahalelere oumlrnek

olarak (799)

- Yaralanmayı oumlnleme stresle başa ccedilıkma guumlvenlik vuumlcut mekaniğini doğru

kullanma vuumlcut farkındalığı ağrı youmlnetimi eklem koruma ve semptomların

farkındalığı iccedilin eğitim

- Bireyin ccedilalışan roluuml iccedilin gerekli olan fiziksel iş goumlrevlerinin derecelendirilerek

ccedilalışılması

- Ccedilalışma davranış ve becerileri ile ilgili aktivitelerle ccedilalışılması

- Başarılı ccedilalışma performansı iccedilin iş modifikasyonları ve adaptasyonlarının yapılması

- İş yerinde başarılı performansı sağlamak iccedilin kuumlltuumlrel faktoumlrlerin de dahil olduğu

motivasyon oumlzguumlven sosyal ve iletişim becerileri problem ccediloumlzme becerisi hedef

belirleme becerisi uumlzerine ccedilalışılması

26

- İş goumlrevlerinin araccedil-gereccedillerin iş ccedilevresinin adaptasyonu iccedilin ccedilalışana ya da işverene

oumlnerilerde bulunulması

- Yaralanmaya bağlı engelliliği azaltmak iccedilin işverene yaralanma youmlnetimi ile ilgili

danışmanlık yapılması

- Ccedilalışanla ilişkili diğer ccedilalışanlarla işverenle hizmetlerle ve kuruluşlarla iş birliği

yapılması

- Vaka youmlneticisi olarak işe geri doumlnuumlş planı hazırlamak ve koordine etmek (6699)

Geniş hizmet alanı iccedilerisinde ILOrsquonun tanımladığı (1973) lsquoengelli bireyin

guumlvenli ve suumlrduumlruumllebilir uygun işin sağlanması iccedilin mesleki rehabilitasyon hizmetleri

mesleki rehberlik mesleki eğitim ve uygun işe yerleştirme rehabilitasyonun devamlı

ve duumlzenli bir suumlrecidirrsquo ifadesinde belirtilen alanlarda ergoterapistler temel katkı

verecek profesyonellerdir (104)

Ergoterapistler sıklıkla değerlendirme ve mesleki rehabilitasyon suumlrecinde

beceri yapılandırması bilgi ve becerinin terapoumltik etkileşimi işyeri uyumlandırması

işin gereklilikleri ve iş yerinde yapılacak duumlzenlemeler ile katkı vermektedirler (105)

İş ile ilgili uygulamalar ergoterapi hizmetlerinin temeli olan yaralanmanın

oumlnlenmesi ve işyerinde sağlığın suumlrduumlruumllmesi ya da yaralanma-engel-hastalık sonrası

işe geri doumlnuumlş veya anlamlı ve uumlretici aktivitelerinin guumlvenli ve suumlrduumlruumllebilir olmasını

sağlamayı ifade etmektedir (66) Yaralanmayı ya da hastalığı takip eden muumlmkuumln olan

en kısa suumlrede ergoterapi hizmetleri iş yerinde diğer ccedilalışan işveren ve danışmanlarla

birlikte ccedilalışmak uumlzere yer almalıdır (100101) Ergoterapinin temel fonksiyonu

sağlığı aktiviteler ile iyileştirmektir (56) Aktivite ergoterapinin referans

ccedilerccedilevelerinin merkezinde yer alır Ergoterapistler ccedilevre ve bağlam iccedilerisinde yer alan

iş ile ilgili aktivitelerde bireyin fiziksel davranışsal bilişsel sosyal ve emosyonel

kapasitelerine odaklanır Aktivite analizi mesleğin temel taşlarındandır ve

ergoterapiste iş ile ilgili engeller ve destekler hakkında bilgi verir Bu şekilde

ergoterapistler kişi-iş uyumunu sağlamak iccedilin gerekli olan muumldahale yaklaşımını

belirleyebilir (66) Ergoterapistler istenen sonuccedillara ulaşmak iccedilin diğer paydaşlarla

işbirliği halinde iş ccedilevresini kişiye uygun şekilde adapte edebilir Ergoterapistler

fiziksel fonksiyon değerlendirmesi hastalık ve yaralanmayla ilgili bilgi ve birey ya da

toplumun fonksiyonlarının bu durumdan nasıl etkilendiğine dair psikososyal

27

değerlendirme ve muumldahale iccedilin gerekli olan bilgi ve beceriye sahiplerdir

(66100105)

Duumlnya Ergoterapi Federasyonu (WFOT) katılımı sağlayan aktivite sağlığı ve

guumlvenliğini iccedileren iş ile ilgili uygulamalarda bireylerin ne olursa olsun becerilerine

odaklanmada uumlretici aktivitelere katılımda ergoterapinin roluumlnuuml beyan etmiştir

ILOrsquonun lsquouygun işrsquo tanımının sağlanmasında ve uzun doumlnem hedeflerde ergoterapinin

vereceği desteği de durum beyanı ile accedilıklamıştır (104)

Ergoterapinin bu uygulamaları mesleğin ilk ortaya ccedilıktığı zamandan beri yer

almaktadır (84) Ergoterapistler insan fonksiyon ve performansı uumlzerine aldıkları

eğitim ile mesleki rehabilitasyona katkı vermektedirler Ergoterapi hizmetleri ccedilalışma

aktivitesinin meydana geldiği ccedilevre birey ve işverenin ihtiyaccedil ve hedeflerine bağlı

olarak gerccedilekleşir (104)

Ergoterapi mesleki rehabilitasyonda geniş uygulama alanlarına sahiptir (işe

geri doumlnuumlş işyeri modifikasyonları kişi-iş uyumu vb) Ergoterapistler hem bireyi hem

de sistemleri analiz ederken aktivite analizini kullanırlar Ergoterapistlerin klinik

uygulama becerileri problem ccediloumlzme becerileri yaratıcı duumlşuumlnme becerileri geleneksel

klinik uygulamalarıyla sınırlandırılamaz Terapist son hedefe ulaşmak iccedilin mevcut

olan ccedilerccedilevelere bağlı kalmadan kendi stratejilerini oluşturabilir Kullanılan stratejiler

muumldahaleler farklı olsa da mesleki rehabilitasyon alanında ccedilalışan ergoterapistlerle

yapılan ccedilalışmalarda odak noktanın aktivite performansını ve kişi-ccedilevre-aktivite

uyumunu arttırmak olduğu goumlruumllmuumlştuumlr (100106)

28

3BİREYLER VE YOumlNTEM

31Bireyler

Ccedilalışmamıza Hacettepe Mesleki Rehabilitasyon Merkezine başvuran

bireylerden kriterlere uyan 20 danışan dahil edilmiştir (Şekil 31 Mesleki

Rehabilitasyon Merkezi)

Ccedilalışmaya dahil edilme kriterleri

-18-65 yaş aralığında olmak

-Engelli raporunun olması (40 ve uumlzeri)

-Ccedilalışmaya katılmaya goumlnuumllluuml olmak

Hariccedil tutulma kriterleri

-Engel raporunda mental retardasyon tanısının olması

Hacettepe Uumlniversitesi Mesleki Rehabilitasyon Merkezi Avrupa Birliği ve

Tuumlrkiye Cumhuriyeti tarafından finanse edilen lsquoEngelli Bireylerin İstihdam

Edilebilirliğinin Artırılması iccedilin Teknik Yardım Projesirsquo kapsamında accedilılmıştır Proje

kapsamında hem engelli bireylere hem de faydalanıcı konumunda olan Hacettepe

Uumlniversitesi Ergoterapi Boumlluumlmuuml ccedilalışanları iccedilin eğitimler duumlzenlenmiştir Mesleki

Rehabilitasyon Merkezirsquonin temel amacı engelli bireylerin istihdama giden yolda ve

iş yaşamlarında desteklenmesinin sağlanmasıdır Proje ile birlikte faaliyetlerini

gerccedilekleştiren Mesleki Rehabilitasyon Merkezi Temmuz 2017 proje bitimini takiben

de hizmetlerini suumlrduumlrmeye devam etmektedir Merkez 3 odadan oluşmaktadır Her bir

odada engelli bireylerin becerilerinin değerlendirilip geliştirilebileceği Valpar

JTECH suumlruumlcuuml simuumllasyonu Vienna test sistemi gibi araccedil gereccediller bulunmaktadır

(Şekil 32 Suumlruumlcuuml Simuumllasyonu ve Vienna Test Sistemi)

Şekil 31 Mesleki Rehabilitasyon Merkezi

29

Şekil 32 Suumlruumlcuuml Simuumllasyonu ve Vienna Test Sistemi

32Youmlntem

321Verilerin Toplanması

Grup muumldahalesi oumlncesinde 1 hafta ve sonrasında 1 hafta goumlruumlşmeler yapıldı

ve ccedilalışma performansı değerlendirildi Grup muumldahalesini takiben 3 ay iccedilerisinde işe

giren bireylerle telefonla veya yuumlz yuumlze goumlruumlşuumlluumlp problem yaşadıkları alanlar tespit

edildi bireysel olarak muumldahale edildi ve 3 bir değerlendirme daha yapıldı Ccedilalışmaya

katılan bireylere ccedilalışmanın amacı hakkında bilgi verildikten sonra veriler araştırmacı

tarafından el ile yazılarak kayıt edildi Her bir goumlruumlşme 60-90 dk suumlrduuml Ccedilalışma

performansının değerlendirilmesi 80-90 dk suumlrduuml Ccedilalışmanın akış şeması aşağıda

verilmiştir (Şekil 33 Akış şeması)

1 Değerlendirme

n=20

60-90 dakika

Goumlruumlşme Youmlntemi

-Anamnez

-KAPOuml

-OPHI-II

Şekil 33 Akış Şeması

7 haftalık grup muumldahalesi haftada

1 guumln 2 saat (n=20)

4-6 kişilik 4 grup

2 Değerlendirme n=20 60-90 dakika Goumlruumlşme Youmlntemi -Anamnez -KAPOuml -OPHI-II

Ccedilalışma Performansı

1Değerlendirme (n=4)

80-90 dakika

Aktivite goumlzlemi

4-5 kişilik 5 grup

Ccedilalışma Performansı

2Değerlendirme (n=4)

80-90 dakika

Aktivite goumlzlemi

4-5 kişilik 5 grup

30

33Değerlendirme

331Sosyodemografik Bilgiler

Ccedilalışmaya katılan bireylerin hikayesi yaşı cinsiyeti oumlzuumlr yuumlzdeleri ccedilalışma

deneyimleri eğitim durumları yarı yapılandırılmış goumlruumlşme olan Mesleki

Rehabilitasyon Anamnez formu ile toplandı Goumlruumlşme 5 başlıkta yapıldı

- Ailevi bilgiler

- Maddi bilgiler

- Mesleki bilgiler

- Mobilite bilgileri

- Tıbbi bilgiler

332Aktivite Performansının Değerlendirilmesi

Bireylerde aktivite performansı ve memnuniyet duumlzeylerini değerlendirmek

iccedilin Kanada Aktivite Performans Oumllccediluumlmuuml (KAPOuml) değerlendirmesi kullanıldı Torpil

ve Ekici (107) KAPOumlrsquonuumln Tuumlrkccedile verisyonunun başta multiple sklerozlu bireylerde

olmak uumlzere pek ccedilok hastalık ve bozukluklarda geccedilerli ve guumlvenilir bir oumllccediluumlm aracı

olduğunu belirtmişlerdir Bu değerlendirme oumllccedileği ile aktivite performansı alanında

kişilerin karşılaştığı problemler belirlendi Bu oumllccedilek bireylerin aktivite tercihlerini

yine kendisi tarafından verilen performans ve tatmin puanları ile değerlendirir İlk

basamakta bireylerden guumlnluumlk rutin yaşantılarında yaptığı yapmak istediği veya

yapmakta kısıtlandığı kendine bakım guumlnluumlk yaşam uumlretkenlik ve serbest zaman

aktiviteleri belirlemeleri istendi İkinci basamakta bireyler bu belirledikleri

aktivitelerin her birisine likert skalasına goumlre 0-10 arası bir oumlnem değeri vermesi

istendi (0-Hiccedil oumlnemli değil 10-ccedilok oumlnemli) Uumlccediluumlncuuml basamak olarak bireylerden onun

iccedilin en oumlnemli en az 1 en fazla 5 aktiviteyi seccedilip her bir aktivite iccedilin yine likert

skalasına goumlre 0-10 arası performans ve tatmin puanı belirlemeleri istendi Elde edilen

performans ve tatmin puanları toplanıp bireyin oumlnemli bulduğu aktivite sayısına

boumlluumlnerek performans ve tatmin puanları elde edildi (108109) KAPOumlrsquode bireysel

olarak 2 puan ve uumlzerindeki fark klinik accedilıdan oumlnemli bir değişim olarak kabul edildi

(110)

31

Kanada aktivite performans oumllccediluumlmuumlnde oumlnceliklendirilmiş aktivite konuları

kişisel hedeflere doumlnuumlştuumlruumllduuml Kişilerden istediği ihtiyaccedil duyduğu performans

goumlstermek istediği ve oumlnemli ya da problemli goumlrduumlğuuml aktiviteleri belirtmeleri istendi

Aktiviteler seccedilildikten sonra yukarıda yazıldığı gibi kişiden performans ve tatmin

puanları alındı

Ccedilalışma Performansının Değerlendirilmesi

Koopmans ve ark tarafından lsquoBireysel Ccedilalışma Performansı Goumlstergelerinin

Belirlenmesi ve Seccedililmesirsquo ccedilalışmasından elde edilen performans goumlstergeleri

belirlenen standart bir grup aktivitesi uumlzerinde terapist tarafından likert skalasına goumlre

1-4 arası puanlandı (1- problemli performans 2- goumlzlem gerektiren performans 3-

kabul edilebilir performans 4- duumlzguumln performans) Değerlendirme goumlruumlşmeleri takip

eden guumlnde her biri 4rsquoer kişiden oluşan 2 grup ve 3 grup olarak gerccedilekleştirildi

Muumldahalenin bitiminde ise değerlendirme goumlruumlşmelerini takiben farklı gruplarla

tekrarlandı (Şekil 34 Kutu uumlretimi aktivitesi)

Şekil 34 Kutu uumlretimi aktivitesi

İşe başlayan bireylerde de goumlrev başında işveren ve iş arkadaşlarıyla

goumlruumlşuumllerek iş yerlerinde terapist tarafından dolduruldu

333Aktivite Performansı Hikayesi Goumlruumlşmesi

Bireylerin istihdama youmlnelik motivasyon uumlretken rol ve rutinlerini

değerlendirmek iccedilin Aktivite Performans Hikayesi Goumlruumlşmesi (Occupational

Performance History Interview-II (OPHI-II)) kullanıldı Yarı yapılandırılmış bir

değerlendirme olup yanıtlar uumlccedil derecelendirme oumllccedileğinde organize edildi aktivite

kimliği (11 madde) aktivite yeterliliği (9 madde) aktivite ccedilevresi (9 madde) Yapılan

32

goumlruumlşme sonrası terapist tarafından puanlandı Aktivite kimliği bireylerin istedikleri

yaşam ile ilgili değerlerini ilgilerini ve guumlvenlerini oumllccediler Aktivite yeterliliği bireyin

aktivite davranışını verimli ve tatmin edici bir şekilde suumlrduumlrmesini oumllccediler Aktivite

ccedilevresi ise ccedilevrenin bireyin aktivite performansına olan etkisini oumllccediler Yanıtlar likert

skalasına goumlre 1-4 arası puanlandı ( 1- rol performanslarında aşırı problemler 4- yetkin

rol işlevleri kabul edilebilir) (111) Bu değerlendirme ile bireylerin ccedilalışma

performanslarını etkileyen durumlar belirlendi

34Grup Muumldahalesi

Değerlendirme yapılan bireylere 7 haftalık haftada 1 guumln 2 saatlik grup

muumldahale programı uygulandı her bir grup 4-6 kişiden oluşturuldu Değerlendirmeler

muumldahale sonrası tekrarlandı Muumldahalenin bitimini takip eden 3 ay iccedilerisinde işe

yerleşen bireylere bireysel muumldahale yapılıp değerlendirmeler tekrar edildi

341Grup Youmlnetimi İccedilin Benimsenen 7 Adım

Muumldahale programı suumlresince her moduumlluumln iccedileriği 7 adım ccedilerccedilevesinde uygulandı

(112)

1- Isınma Bireyleri rahatlatan yeni deneyimlere hazırlayan egzersiz olarak

tanımlanmaktadır Bireylerin duygu durumlarını duumlzenlemek iccedilin terapistin yuumlz

ifadesinden ortamın ışıklandırılmasına kadar yaptığı duumlzenlemeler bu aşamada

oumlnemlidir Bu aşamadao guumln neler yapılacağını accedilıklandı Bireylerin guumlvende ve rahat

hissettikleri bir atmosfer oluşturulmaya ccedilalışıldı O guumlnkuuml konuyla ilişkili genel bir

soru sorulup grubun hazırlanması sağlandı

2- Aktivite Terapistin bireylerin kişisel oumlzelliklerine goumlre planlama yaptığı aşamadır

Bu aşamada herkesi kapsayacak terapoumltik hedefleri belirleyerek kişilere uygun olarak

o guumlnkuuml iccedilerik sunuldu

3- Paylaşım Grup uumlyelerinin deneyimlerini paylaşmalarına destek olundu Fikrini

soumlylemekten kaccedilınan bireyler iccedilin oumlrnek bir olay uumlzerinden gidildi Herkese soumlz hakkı

vermeye ve gruba dahil etmeye ccedilalışıldı

4- Suumlreccedil Suumlreccedil terapistin bireyleri goumlzlemlemesi ve akışı ona goumlre duumlzenlemesidir

Bireylerin soumlzsuumlz olarak goumlsterdikleri tepkiler anlaşılmaya ccedilalışıldı Bireyleri rahatsız

eden durumları goumlzlemlendi ve ondan kaccedilınıldı

33

5- Genelleme Oumlğrenilenler genellenmeye ccedilalışıldı Oumlrneğin ev ortamındaki

iletişimden yola ccedilıkıp iletişimin iş ortamında da oumlnemli olduğunu bireylerin fark

etmesi sağlandı Kişiden kişiye goumlre durumların değişebileceği aktarıldı

Tamamlanmamış cuumlmlelerle bireylerin ccedilıkarımda bulunmaları kolaylaştırıldı

6- Uygulama Oumlğrenilenlerin guumlnluumlk yaşamda nasıl kullanıldığına dair ilerleyen bir

suumlreccediltir Herkes kendi deneyimlerini ya da hayatlarına nasıl dahil edebileceklerine dair

fikir paylaşımında bulundu Terapist kendi hayatından oumlrnekler vererek bireylerin

daha rahat konuşmalarını sağlamaya ccedilalıştı ve bireylere kendi fikirlerini oluşturmada

youmln vermeye ccedilalıştı Bireylerin birbirlerinden bir şeyler oumlğrendikleri bir suumlreccedil olarak

işlendi Grup ccedilalışmaları ile hayata katılımı arttırılmaya ccedilalışıldı

7- Oumlzet Oumlğrenilenleri hatırlama kalıcılığını arttırmak ve bir sonraki moduumlle

hazırlanmak iccedilin kullanıldı Genel prensipler tekrar edildi Bireylerin duygu durumları

dikkate alındı Terapist bireylerin pozitif olarak ayrılmalarını sağlamaya ccedilalıştı Suumlreccedil

kısaca goumlzden geccedilirildi ve katılımları iccedilin teşekkuumlr edilip guumln tamamlandı

342 Muumldahale Programı

1 Hafta

Amaccedil

-Katılımcıların birbirlerini tanıması

-Neden burada olduklarına dair bilgi verilmesi

-Beklentilerin ve korkuların konuşulması

-Grup iccedili kuralların belirlenmesi

Suumlreccedil

7 hafta boyunca suumlrecek olan eğitim programı kısaca anlatıldı sonrasında

terapist kendisini tanıttı Grup iccedili etkileşimi sağlamak iccedilin samimi ve guumlvende

oldukları bir ortam yaratılmaya ccedilalışıldı Bu bağlamda bireylerden de sıra ile isimleri

ve kendileriyle ilgili 3 oumlzellik soumlyleyerek kendilerini tanıtmaları istendi Ardından

kendilerine dağıtılan kağıtlara bu programdan beklenti ve korkularını yazmaları

istendi Kağıtlar toplanıp sıra ile terapist liderliğinde tek tek yazılanlar uumlzerine

konuşuldu Son olarak grup iccedilerisindeki iletişimi arttırmak amaccedillı her bireye soumlz hakkı

verilerek grup kuralları ve grup iccedili roller belirlendi

2 Hafta

Amaccedil

34

-Guumlccedilluuml ve zayıf yanların belirlenmesi

-Bireylerin kendileri ve ccedilevre ile ilgili farkındalıklarının sağlanması

-Aktivite ve aktivite dengesi hakkında bilgi verilmesi

-Bireylerin rutinlerini değerlendirmelerinin sağlanması

Suumlreccedil

Bireylere yeşil ve pembe olmak uumlzere ikişer kart dağıtıldı Yeşil kartlara zayıf

yanlarını pembe kartlara guumlccedilluuml yanlarını yazmaları istendi Bireylerin kendilerini

doğru ifade edip edemediklerini goumlrmelerini sağlamak iccedilin kartlar toplanıp bireylere

sorularak seccedililen kartlar okundu ve bu kimin kartı olabilir diye soruldu Ardından her

bireyin değiştirmek istediği bir zayıf youmln belirlendi ve grup iccedilerisinde bunu nasıl

değiştirebileceğine youmlnelik beyin fırtınası yapıldı

Aktivite dengesi hakkında bilgi verildi Bireylerin aktivitelerinin farkında

olmalarını ve hangi aktiviteye ne kadar zaman harcadıklarını goumlrmelerini sağlamak

iccedilin aktivite tekerleği uumlzerinden guumln iccedilerisinde neler yaptıklarını yazmaları istendi

Oumlrnek bir aktivite tekerleği uumlzerinden bireylerin rutinlerinden memnun olup

olmadıklarını ve kendi aktivite dengelerini goumlrmeleri sağlandı

3 Hafta

Amaccedil

-Bireylerin ccedilalışma hayatı ile ilgili duumlşuumlncelerinin ortaya konulması

-Bireylerin aldıkları eğitimlerin istedikleri iş iccedilin uygun olup olmadığını

goumlrmelerinin sağlanması

-İş yerinde uyulması gereken kurallar hakkında bilgi verilmesi

Suumlreccedil

Bireylerle nasıl bir işte ccedilalışmak istedikleri hangi işlerin ilgilerini ccedilektiği

aldıkları eğitimler ve bu eğitimlerin istedikleri iş iccedilin uygunluğu uumlzerine grup

iccedilerisinde konuşuldu İş yerinde uyulması gereken kurallar anlatıldı Nasıl bir ortamda

ccedilalışmak istedikleri ve iş iccedilin gerekli temel beceriler uumlzerine konuşulup talimatlara

uyma dikkatini toplama uumlzerine aktivite yapıldı

4 Hafta

Amaccedil

-Problem ccediloumlzme basamaklarının anlatılması

-İş yerinde karşılaşılabilecek problemlerin belirlenmesi

35

-Olası ccediloumlzuumlmlerin konuşulması

Suumlreccedil

Oumlncelikle bireylerden iş yerinde karşılaşabilecekleri problemlerin neler

olabileceği soruldu Belirlenen problemler tahtaya yazıldı Ardından problem ccediloumlzme

basamakları anlatıldı Sıra ile yazılan problemlere grup iccedilerisinde ccediloumlzuumlmler uumlretilmeye

ccedilalışıldı Her bir ccediloumlzuumlmuumln avantaj ve dezavantajları konuşuldu En iyi ccediloumlzuumlm ya da

ccediloumlzuumlm bileşenleri seccedililip nasıl uygulanabileceği uumlzerine konuşuldu Burada kişisel

farklılıklarda goumlz oumlnuumlnde bulundurularak bireylerin empati becerileri artırılmaya

ccedilalışıldı

5 Hafta

Amaccedil

-Hedeflerin belirlenmesi

-Zaman planlaması ccedilalışılması

-Gevşeme egzersizlerinin yapılması

Suumlreccedil

Aktivite Performans Hikayesi Goumlruumlşmesinden alınan bireylerin kendileri iccedilin

belirttikleri hedefler listelenip dağıtıldı Eklemek istedikleri maddeler varsa eklemeleri

istendi Ardından bireylerden bu hedeflerine ulaşmaları iccedilin gerekli olan ve engel olan

faktoumlrleri yazmaları istendi Grup iccedilerisinde engel ve gereklilikler uumlzerine

konuşulduktan sonra hedeflerine ulaşmak iccedilin bir zaman planlaması yapmaları istendi

Bireylerle kontrollerini kaybettikleri durumlarda neler yaptıkları ile ilgili konuşuldu

Bu durumları en az hasarla atlatmak iccedilin gevşeme egzersizi yapılıp kendilerini

rahatlatıcı bir duumlşuumlnce oluşturmaları istendi

6 Hafta

Amaccedil

-Girişkenlik becerisinin kazandırılması

-Oumlzgeccedilmiş hazırlanması

Suumlreccedil

Bireylere girişkenlik becerisi hakkında kısa bir bilgi verildikten sonra bir

durum uumlzerinden pasif cevap agresif cevap ve girişken cevaplar tanımlandı Her bir

cevabın yaratabileceği olumlu sonuccedillar ve olumsuz hisler anlatıldı Ardından

bireylerden başka bir durumla ilgili bu cevapları oluşturmaları istendi Grup iccedilerisinde

36

hangisinin daha iyi olabileceği konuşuldu Girişkenlik becerisini artırmaya youmlnelik bir

aktivite yapıldı İş başvurularında oumlzgeccedilmişin istendiği ve bunu nasıl hazırlamaları

gerektiği goumlsterildi

7 Hafta

Amaccedil

-İş muumllakatı hakkında bilgi verilmesi

-Engellerini anlatmanın oumlnemi

-İş arama becerisinin kazandırılması

Suumlreccedil

Bir iş muumllakatında dikkat edilmesi gerekenler anlatıldı Bireylerden kendilerini

nasıl ifade edebileceklerine youmlnelik bir hazırlık yapmaları istedi Oumlzellikle engellerini

ve engelleri ile nasıl baş ettikleri engellerine youmlnelik ihtiyaccedil duydukları şeyleri

belirlemeleri istendi (diğerleri tarafından anlaşılmak rampa-tutunma barı gibi fiziksel

ihtiyaccedillar ilaccedil kullanımı ya da noumlbet geccedilirme gibi durumları var ise tetikleyen ya da

yaklaştığını goumlsteren işaretleri fark etme ve başkalarına bu durumu anlatma vb) İş

muumllakatı ile ilgili deneyimi olan bireylerden deneyimlerini paylaşmaları istendi

Ardından grup iccedilerisinde sıra ile goumlruumlşmeler canlandırılıp geri bildirimlerle neleri

geliştirebilecekleri uumlzerine konuşuldu İş arama motorları goumlsterilip bireylerden

kendilerine youmlnelik iş ilanlarını araştırmaları istendi

İşe başlayanlara youmlnelik bireysel muumldahale

Muumldahale bitimini takiben 3 ay sonra bireylere telefon ile ulaşılıp işe girip

girmedikleri sorulmuştur İşe başlayan bireylere işlerinden memnun olup olmadıkları

soruldu Memnun olanlarla değerlendirmeler tekrar edildi Memnun olmayan

bireylerle nedenini belirtmeleri istenip uygun muumldahale yapıldı ve değerlendirmeler

tekrar edildi Değerlendirmeler bireylerin işyerinde gerccedilekleştirildi (Şekil 35 İşe

giren bireyler akış şeması)

37

Şekil 35 İşe giren bireylerde muumldahale şeması

35 İstatiksel Analiz

İstatistiksel power analizi yapılarak 80 guumlccedilte hata payı 5 (p=005) olarak

kabul edildiğinde oumlrneklem sayısı 15 olarak hesaplanmış ve 25 yanıtsızlık oranı ile

toplam 20 birey dahil edilmiştir Verilerin istatistiksel analizlerinde SPSS 200

programı kullanılmıştır Oumllccediluumlmle belirlenen değişkenler ortalama plusmn standart sapma (X

plusmn SS) olarak ifade edilmiş sayımla belirlenen değişkenler iccedilin yuumlzde () değeri

hesaplanmıştır

Muumldahale oumlncesi ve sonrası yapılan değerlendirme sonuccedillarının

karşılaştırılmasında parametrik test varsayımları sağlandığında bağımlı gruplarda

eşleştirilmiş t-testi parametrik test varsayımları sağlanmadığında Wilcoxon

eşleştirilmiş iki oumlrneklem testi kullanılmıştır İşe giren ve girmeyen bireyler olmak

uumlzere iki grubun sayısal değişkenler accedilısından karşılaştırılmasında parametrik test

varsayımları sağlandığında bağımsız t-testi sağlanmadığında ise MannWhitney U

Testi kullanılmıştır İki ortalama arasındaki farkın analizlerinde p anlamlılık değeri

005 olarak alınmıştır

İşinizden Memnun Musunuz

Evet Hayır( aşağıdakilerden hangisi ile ilgili accedilıklayınız)

-KAPOuml -Kişisel nedenler

-OPHI-II -Ccedilalışma koşulları

-Ccedilalışma Performansı -İş veren

-İş arkadaşları

-İş (işi sevmeme değiştirmek isteme vb)

-Maddi

-Ccedilevre (ulaşım mimari vb)

Değerlendirmeler tekrar edildi

38

İşe giren bireylerin muumldahale oumlncesi muumldahale sonrası ve takip

değerlendirmelerine ait sayısal verilerin analizinde oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml 8

olduğundan dolayı non-parametrik Friedman Testi kullanılmış ve anlamlı fark

saptanan değişkenler iccedilin (plt005) Bonferroni duumlzleltmeleri yapılmıştır Bonferroni

duumlzeltmesi sonucunda elde edilen yeni p değeri (00166) anlamlılık duumlzeyi olarak

kabul edilmiş ve Wilcoxon eşleştirilmiş iki oumlrneklem testi kullanılarak post-hoc

analizleri yapılmıştır

39

4BULGULAR

Ccedilalışmaya dahil edilme kriterlerine uyan ve goumlnuumllluuml olan 20 kişi ile başlandı

Hacettepe Mesleki Rehabilitasyon Merkezirsquonde 20 kişi ile tuumlm muumldahale ve

değerlendirmeler tamamlanarak bulgular analiz edildi

41 Sosyo-Demografik Oumlzellikler

Katılımcıların yaş ortalaması 288plusmn49 (22-39) yıldır Katılımcıların

ccediloğunluğunun lise mezunu olduğu (60) goumlruumllmektedir Engel tuumlruumlne bakıldığında ise

katılımcıların ccediloğu (40) kronik engele sahip olup kalp yetmezliği (n=1) boumlbrek

yetmezliği (n=2) epilepsi (n=3) astım (n=2) gibi teşhisleri bulunmaktadır Ortopedik

engele sahip (n=5) katılımcılar arasında iş kazası geccedilirmiş 1 kişi de yer almaktadır

Katılımcıların diğer demografik oumlzellikleri Tablo 41rsquode yer almaktadır

Tablo 41 Katılımcıların demografik oumlzellikleri

Cinsiyet n

Kadın 13 65

Erkek 7 35

Medeni Hal N

Bekar 13 65

Evli 4 20

Boşanmış 3 15

Eğitim Durumu N

İlkokul 4 20

Lise 12 60

Uumlniversite 1 5

Yuumlksekokul 2 10

Yuumlksek Lisans 1 5

Engel Tuumlruuml N

Fiziksel 5 25

Kronik 8 40

Goumlrme 1 5

İşitme 3 15

Psikososyal 3 15

Toplam 20 100

Muumldahale oumlncesinde değerlendirme sonuccedillarına goumlre katılımcıların 50rsquosinin

geccedilmiş iş deneyimi var iken 50rsquosinin olmadığı Tablo 42rsquode goumlruumllmektedir

40

Katılımcılar market elemanı uumlcretli oumlğretmenlik ccedilağrı merkezi ccedilalışanı kasiyerlik

oumlzel guumlvenlik garsonluk depo goumlrevlisi gibi farklı sektoumlrlerde birden fazla kısa suumlreli

ve duumlzensiz iş deneyimlerinin olduğunu belirttiler Katılımcılar işten ayrılma

sebeplerini iş kazası (n=1) ağır iş yuumlkuuml (n=2) oumlzel durumlar (n=3) işten ccedilıkarılma

(n=2) haksızlığa uğrama (n=2) olarak ifade ettiler

Tablo 42 Katılımcıların ccedilalışma deneyimleri

Ccedilalışma Deneyimi n

Yok 10 500

Var 10 500

Toplam 20 1000

42 Bireylerin Aktivite Performanlarının ve Kişisel Hedeflerinin

Değerlendirilmesine Ait Bulgular

Kanada aktivite performans oumllccediluumlmuumlnde sınıflanan performans alanlarına goumlre

bireylerin en fazla problem yaşadıkları alanın uumlretici aktiviteler olduğu goumlruumllduuml

Muumldahale oumlncesinde katılımcıların tuumlmuuml uumlcretli bir işte ccedilalışmayı birinci sırada

seccediltiler Ccedilalışmak isteme sebeplerini daha iyi koşullarda yaşamak kendilerini değerli

hissetmek geccedilimlerini sağlamak sosyal ccedilevre edinmek olarak belirttiler İş ile ilgili

belirledikleri hedefleri ise uygun iş bulma (n= 12) guumlvenceli iş bulma (n=6) kendi iş

yerini accedilma (n=2) olarak accedilıkladılar Katılımcılar ccedilalışma ile ilgili yaşadıkları

problemleri iş bulma iş arama sorunlarını dile getirme devamlılık tam zamanlı

ccedilalışma insanlarla iletişim ve iş birliği kurma sorunlarını soumlyleyememe verilen

goumlrevlerin suumlrekli değişmesi olarak belirttiler Uumlcretli iş dışında katılımcılardan 3 kişi

ev temizliği ve 2 kişi ise ccedilocuk bakımında problem yaşadıklarını belirttiler Muumldahale

sonrasında katılımcıların ccediloğu (n=13) problem belirttikleri alanlarda bireysel olarak

performans puanlarında 2 puandan fazla değişiklik goumlsterdiler Tatmin puanlarında ise

16 kişi bireysel olarak 2 puandan fazla değişiklik goumlsterdi

Guumlnluumlk yaşam aktivitelerinde katılımcıların ccediloğu (n=13) problem belirtmez

iken 2 kişi toplu taşıma araccedillarını kullanma 2 kişi hastalık youmlnetimi (hastaneye gitme

ilaccedil takibi) 3 kişi toplumda stres youmlnetiminde problem yaşadıklarını belirttiler

Muumldahale sonrasında problem belirten 7 kişiden 3rsquouuml performans ve tatmin puanlarında

2 puandan fazla artış goumlsterdi

41

Serbest zaman aktivitelerinde katılımcıların ccediloğu (n=12) problem belirtmez

iken 5 kişi doğru iletişim kurma 3 kişi yeni insanlarla tanışma ve arkadaş edinmede

problem yaşadıklarını belirttiler Muumldahale sonrasında problem belirten 8 kişiden 6rsquosı

performans ve tatmin puanlarında 2 puandan fazla artış goumlsterdi Katılımcıların

muumldahale oumlncesi ve sonrası ortalama KAPOuml puanları Tablo 43rsquote verilmiştir

Ccedilalışmamıza katılan bireylerin muumldahale oumlncesi ve sonrası aktivite

performanslarında anlamlı artış goumlruumllmektedir Katılımcıların muumldahale oumlncesi ve

sonrası en ccedilok problem yaşadıklarını belirttikleri uumlcretli iş alanı ve toplam performans

tatmin puanlarının karşılaştırılması Tablo 44rsquote verilmiştir

Tablo 43 Katılımcıların muumldahale oumlncesi ve sonrası KAPOuml ortalama ve standart

sapmaları

KAPOuml Muumldahale Oumlncesi Muumldahale Sonrası

Problem belirten kişi

sayısı Performans

X plusmn SS

Tatmin X plusmn SS

Performans X plusmn SS

Tatmin X plusmn SS

Uumlretici

Uumlcretliuumlcretsiz iş 20 350plusmn203 283plusmn269 464plusmn156 391plusmn247 Ev youmlnetimi 5 720plusmn255 600plusmn214 840plusmn253 720plusmn321 Oyunokul - - - - -

Kendine Bakım Kişisel bakım 2 654plusmn246 511plusmn313 755plusmn222 687plusmn310 Fonksiyonel

mobilite 2 715plusmn278 460plusmn245 715plusmn113 460plusmn254

Toplumsal youmlnetim 3 443plusmn344 261plusmn110 564plusmn273 464plusmn191 Serbest Zaman

Sessiz rekreasyon - - - - - Aktif rekreasyon 3 660plusmn302 390plusmn232 860plusmn277 630plusmn222

Sosyalleşme 5 403plusmn195 565plusmn165 600plusmn310 744plusmn308

Tablo 44 Muumldahale Oumlncesi ve Sonrası KAPOuml Karşılaştırması

KAPOuml

Muumldahale Oumlncesi

X plusmn SS

Muumldahale Sonrası

X plusmn SS t p

Uumlcretli İş

Performans 350plusmn203 464plusmn156 -3161 0002

Uumlcretli İş

Tatmin 283plusmn269 391plusmn247 -4531 00001

z p

Toplam

Performans 564plusmn197 703plusmn115 -2201 0028

Toplam Tatmin 511plusmn156 630plusmn220 -2201 0028

plt005 plt0001

42

43 Aktivite Performans Hikayesi Goumlruumlşmesirsquone (OPHI-II) Ait Bulgular

Katılımcıların OPHI-II Aktivite Kimliği (plt0001) Aktivite Yeterliliği

(plt0001) ve Aktivite Ccedilevresi (plt0001) alanlarında anlamlı gelişme goumlsterdikleri

bulunmuştur Ccedilalışmamıza katılan bireylerin muumldahale sonrasında ortalama OPHI-II

aktivite kimliği aktivite yeterliliği ve aktivite ccedilevresi ortalama puanlarında artış

olduğu goumlruumllmektedir Katılımcıların muumldahale oumlncesi ve sonrası aktivite kimliği

aktivite yeterliliği ve aktivite ccedilevresi alanlarında aldıkları puanların karşılaştırılması

Tablo 45rsquote verilmiştir

Tablo 45 Muumldahale Oumlncesi ve Sonrası OPHI-II Karşılaştırması

OPHI-II

Muumldahale

Oumlncesi

X plusmn SS

Muumldahale

Sonrası

X plusmn SS

t p

Aktivite

kimliği

2530 plusmn 724

3220 plusmn 534 -8722 00001

Aktivite

yeterliliği 1935 plusmn 555 2535 plusmn 447 -10338 00001

Aktivite

ccedilevresi 2540 plusmn 549 2855 plusmn 428 -7112 00001

plt0001

Ccedilalışmaya katılan bireylerin muumldahale oumlncesi ve sonrası aktivite kimliği

bulgularına bakıldığında geccedilmiş ile ilgili olan maddeler dışında diğer tuumlm maddelerde

gelişme goumlsterdikleri goumlruumllmektedir Katılımcıların aktivite yeterliliği ile ilgili

maddelerden yaşam tarzından memnuniyeti koruma rollerinin beklentilerini

karşılaması hedefe youmlnelik işler kişisel performanslarının standartlarını karşılaması

sorumlulukları iccedilin zaman organize etme ve ilgilerine katılım maddelerinde artış

olduğu goumlruumllmektedir Aktivite ccedilevresi ile ilgili maddelerden ise katılımcıların ev

yaşamı aktivite goumlrevleri temel uumlretici aktivite goumlrevleri temel uumlretici sosyal grup

serbest zaman sosyal grup maddelerinde artış olduğu goumlruumllmektedir Katılımcıların

43

aktivite kimliği aktivite yeterliliği ve aktivite ccedilevresine ait maddelerden aldıkları

puanlardaki değişiklikler Tablo 46rsquoda verilmiştir

Tablo 46 Muumldahale Oumlncesi ve Sonrası OPHI-II Alt Başlık Maddelerinden Alınan

Puanların Karşılaştırılması

OPHI-II Muumldahale Oumlncesi

X plusmn SS

Muumldahale Sonrası

X plusmn SS z p

Aktivite Kimliği

Kişisel hedef ve

projeleri var 300 plusmn 072 280 plusmn 061 -3666 00001

Arzuladığı rol

yaşam tarzını

tanımlar

205 plusmn 082 280 plusmn 052 -3419 0001

Başarı beklentisi 150 plusmn 383 295 plusmn 060 -3874 00001

Sorumlulukların

kabuluuml 270 plusmn 108 330 plusmn 065 -3464 0001

Yeteneklerine ve

kısıtlılıklarına değer

biccedilme

245 plusmn 094 310 plusmn 064 -3127 0002

Bağlanma ve

değerlerin varlığı 275 plusmn 116 300 plusmn 092 -3000 0003

Kimlik ve

yuumlkuumlmluumlluumlkleri

tanıma

250 plusmn 119 300 plusmn 075 -3071 0002

İlgi varlığı 220 plusmn 119 337 plusmn 178 -3491 00001

Geccedilmişte etkili

hissetme 255 plusmn 114 280 plusmn 095 -1633 0102

Geccedilmiş yaşam

tarzını anlamlı ve

memnun edici

bulma

245 plusmn 099 255 plusmn 088 -1414 0157

Geccedilmiş aktivite

seccedilimleri yapma 270 plusmn 112 275 plusmn 096 -0557 0564

Aktivite Yeterliliği

Yaşam tarzından

memnuniyetini

koruma

290 plusmn 102 285 plusmn 067 -3819 00001

Rollerinin

beklentilerini

karşılaması

185 plusmn 081 265 plusmn 058 -3358 0001

Hedefe youmlnelik

işler 190 plusmn 055 285 plusmn 048 -3755 00001

Kişisel performans

standartlarını

karşılar

215 plusmn 074 290 plusmn 055 -3419 0001

Sorumlulukları iccedilin

zaman organize

eder

215 plusmn 113 295 plusmn 068 -3557 00001

İlgilere katılım 200 plusmn 091 290 plusmn 064 -3626 00001

Geccedilmiş

tamamlanmış roller 235 plusmn 108 300 plusmn 092 -2236 0025

Geccedilmiş suumlrduumlruumllen

alışkanlıklar 265 plusmn 098 275 plusmn 096 1414 0157

Geccedilmiş başarılmış

memnuniyet 230 plusmn 121 255 plusmn 109 -1131 0258

44

Tablo 46 (Devam) Muumldahale Oumlncesi ve Sonrası OPHI-II Alt Başlık Maddelerinden

Alınan Puanların Karşılaştırılması

Aktivite Ccedilevresi

Ev yaşamı goumlrevler 275 plusmn 101 347 plusmn 073 -3000 0003

Uumlretici goumlrevler 200 plusmn 079 270 plusmn 073 -3742 00001

Serbest zaman

goumlrevler 265 plusmn 098 295 plusmn 082 -2449 0014

Ev yaşamı sosyal

grup 295 plusmn 105 325 plusmn 091 -2449 0014

Uumlretici sosyal

grup 215 plusmn 081 285 plusmn 058 -3500 00001

Serbest zaman

sosyal grup 245 plusmn 119 300 plusmn 079 -2598 0009

Ev yaşamı fiziksel

alan 320 plusmn 069 365 plusmn 081 -1131 0157

Uumlretici fiziksel alan 340 plusmn 088 340 plusmn 088 -1633 0102

Serbest zaman

fiziksel alan 340 plusmn 097 340 plusmn 082 -1414 0157

plt005 plt0001

44 Ccedilalışma Performansına Ait Bulgular

Katılımcıların muumldahale oumlncesi ve sonrası ccedilalışma performansı verilerinin

karşılaştırılması Tablo 47rsquo de verilmiştir Katılımcıların goumlrev performansı

bağlamsal performans-kişilerarası bağlamsal performans-kurumsal uyumlandırılmış

performans ve zarar verici iş davranışlarından aldıkları skorların muumldahale oumlncesi ve

sonrası karşılaştırmasında ccedilalışma performanslarının arttığı goumlruumllmektedir

Tablo 47 Muumldahale Oumlncesi ve Sonrası Ccedilalışma Performansı Alt Başlık Puanlarının

Karşılaştırılması

Ccedilalışma Performansı

Muumldahale

Oumlncesi

X plusmn SS

Muumldahale

Sonrası

X plusmn SS

z p

Goumlrev Performansı 875 plusmn 312 1395 plusmn 311 -3938 00001

Bağlamsal Performans-

kişilerarası 1030 plusmn 319 1255 plusmn 241 -3655 00001

Bağlamsal Performans-

kurumsal 950 plusmn 433 1150 plusmn 383 -3580 00001

Uyumlandırılmış

Performans 660 plusmn 247 1100 plusmn 220 -3936 00001

Zarar Verici İş Davranışı 1350 plusmn 348 1445 plusmn 248 -2388 0017

plt005 plt0001

45

Katılımcılar tuumlm goumlrev performansı kişilerarası bağlamsal performans ve

kurumsal bağlamsal performans maddelerinde gelişme goumlsterdikleri goumlruumllmektedir

Katılımcıların uyumlandırılmış performans maddelerinden esneklik goumlsterme

beklenmedik iş durumlarıyla başa ccedilıkabilme ve gerekli olan iş hedeflerini ayarlama

başlıklarında gelişme goumlsterdikleri goumlruumllmektedir İş bilgisini guumlncel tutma ve iş

becerilerini guumlncel tutma maddeleri bir suumlreccedil iccedilerdiği iccedilin aktivite başında

goumlzlemlenememiş ve muumldahale oumlncesi ve sonrası değerlendirmelere dahil

edilmemiştir Ccedilalışmaya katılan bireylerin zarar verici iş davranışı maddelerinden aşırı

olumsuzluk goumlsterme ccedilalışma arkadaşlarına zarar verecek şeyler yapma (tartışmaya

girme) başlıklarında gelişme olduğu goumlruumllmektedir Katılımcıların ccedilalışma

performansı alt başlık maddelerinin muumldahale oumlncesi ve sonrasına ait bulguları Tablo

48rsquo de verilmiştir

Tablo 48 Muumldahale Oumlncesi ve Sonrası Ccedilalışma Performansı Alt Başlık

Maddelerinden Alınan Puanların Karşılaştırılması

Ccedilalışma Performansı Muumldahale Oumlncesi

X plusmn SS

Muumldahale Sonrası

X plusmn SS

z p

Goumlrev Performansı

İşin Kalitesi 215 plusmn 093 295 plusmn 068 -4000 00001

İşi Planlama ve Organize

Etme

135 plusmn 058 280 plusmn 069 -3938 00001

Sonuccedil Odaklı Olma 170 plusmn 092 260 plusmn 094 -3626 00001

Oumlncelikleri Belirleme 150 plusmn 060 270 plusmn 065 -3739 00001

Verimli Ccedilalışma 220 plusmn 095 290 plusmn 071 -3071 0002

Bağlamsal Performans-Kişilerarası

Girişkenlik 195 plusmn 088 290 plusmn 078 -4146 00001

Geri Bildirimleri Kabul Etme

ve Duumlzeltme

285 plusmn 122 32 5plusmn 085 -2530 0011

Diğerleri ile İşbirliği 285 plusmn 122 340 plusmn 068 -2598 0009

Etkili İletişim 230 plusmn 112 300 plusmn 072 -3500 00001

Bağlamsal Performans-Kurumsal

Sorumluluk Goumlsterme 240 plusmn 127 315 plusmn 087 -3638 00001

46

Tablo 48 (Devam) Muumldahale Oumlncesi ve Sonrası Ccedilalışma Performansı Alt Başlık

Maddelerinden Alınan Puanların Karşılaştırılması

Muumlşteri Odaklı Olma 240 plusmn 123 280 plusmn 115 -2828 0005

Yaratıcı Olma 255 plusmn 105 290 plusmn 102 -2646 0008

Zorlu İş Goumlrevlerini Uumlstlenme 215 plusmn 122 265 plusmn 103 -2640 0008

Uyumlandırılmış Performans

Esneklik Goumlsterme 140 plusmn 075 285 plusmn 058 -3938 00001

Zorlu Problemlere Yaratıcı

Ccediloumlzuumlmler Uumlretme

210 plusmn 085 415 plusmn 685 -2970 0003

İş Bilgisini Guumlncel Tutma - - - -

İş Becerilerini Guumlncel Tutma - - - -

Beklenmedik Durumlarla Başa

Ccedilıkma

160 plusmn 094 260 plusmn 068 -3704

00001

Gerekli Olan İş Hedeflerini

Ayarlama

150 plusmn 076 300 plusmn 045 -3946 00001

Zarar Verici İş Davranışı

Aşırı Olumsuzluk Goumlsterme 280 plusmn 150 335 plusmn 093 -2428 0015

Kuruma Zarar Verecek Şeyler

Yapma

360 plusmn 099 375 plusmn 063 -1342 0180

Ccedilalışma Arkadaşlarına Zarar

Verecek Şeyler Yapma

315 plusmn 134 345 plusmn 088 -2121 0034

Bilerek Hata Yapma 395 plusmn 022 400 plusmn 000 -1000 0317

plt005 plt0001

47

45 İşe Giren ve İşe Girmeyen Bireylerin Değerlendirmelerinin

Karşılaştırılması

İşe giren ve girmeyen katılımcıların muumldahale oumlncesi ve sonrası KAPOuml

performans ve tatmin puanlarının karşılaştırılması Tablo 49rsquo da verilmiştir İki grup

arasında muumldahale oumlncesi ve sonrası performans ve tatmin puanlarında anlamlı fark

bulunmamıştır Bu sonuccedil işe giren bireylerin aktivite performansında işe girmeyen

bireylere goumlre daha ccedilok fark goumlstermeksizin işe girdiklerini goumlstermektedir

Tablo 49 İşe giren ve işe girmeyen katılımcıların muumldahale oumlncesi ve sonrası aktivite

performans puanlarının karşılaştırılması

KAPOuml İşe Giren (n=8) İşe Girmeyen (n=12)

z p X plusmn SS X plusmn SS

Performans MOuml 515plusmn120 502plusmn120 -0850 0368

MS 664plusmn228 615plusmn202 -1798 0069

Tatmin MOuml 511plusmn197 523plusmn202 -0850 0367

MS 668plusmn140 615plusmn113 -1192 0237

İşe giren ve girmeyen katılımcıların muumldahale oumlncesi ve sonrası OPHI-II

performans alanlarından alınan puanların karşılaştırılması verileri Tablo 410rsquo da

verilmiştir İki grup arasında muumldahale oumlncesi ve sonrası performans alanlarında

anlamlı fark bulunmamıştır Bu sonuccedil işe giren bireylerin aktivite kimliği aktivite

yeterliliğ ve aktivite ccedilevresi başlıklarında işe girmeyen bireylere goumlre daha ccedilok fark

goumlstermeksizin işe girdiklerini goumlstermektedir

Tablo 410 İşe Giren Ve Girmeyen Katılımcıların Muumldahale Oumlncesi Ve Sonrası

OPHI-II Performans Alanlarından Alınan Puanların Karşılaştırılması

OPHI-II İşe Giren (n=8) İşe Girmeyen (n=12)

z p X plusmn SS X plusmn SS

Aktivite

kimliği

MOuml 900 plusmn 320 858 plusmn 320 -0892 0372

MS 1425 plusmn 328 1375 plusmn 313 -0969 0332

Aktivite

yeterliliği

MOuml 1062 plusmn 282 1008 plusmn 352 -1666 0096

MS 1362 plusmn 140 1183 plusmn 272 -1019 0308

Aktivite

ccedilevresi

MOuml 1037 plusmn 424 891 plusmn 448 -0350 0726

MS 1250 plusmn 325 1083 plusmn 417 -0776 0438

48

İşe giren ve girmeyen katılımcıların muumldahale oumlncesi ve sonrası ccedilalışma

performans alanlarının karşılaştırılması verileri Tablo 411rsquo de verilmiştir İki grup

arasında muumldahale oumlncesi ve sonrası ccedilalışma performans alanlarında anlamlı fark

bulunamamıştır Bu sonuccedil işe giren bireylerin ccedilalışma performansı maddelerinde işe

girmeyen bireylere goumlre daha ccedilok fark goumlstermeksizin işe girdiklerini goumlstermektedir

Tablo 411 İşe Giren Ve Girmeyen Katılımcıların Muumldahale Oumlncesi Ve Sonrası

Ccedilalışma Performans Alanlarından Alınan Puanların Karşılaştırılması

Ccedilalışma Performansı

İşe Giren (n=8) İşe Girmeyen (n=12)

z p X plusmn SS X plusmn SS

Goumlrev

Performansı

MOuml 900 plusmn 320 858 plusmn 320 -0430 0667

MS 1425 plusmn 328 1375 plusmn 313 -0506 0613

Bağlamsal

Performans-

Kişilerarası

MOuml 1062 plusmn 282 1008 plusmn 352 -0430 0668

MS 1362 plusmn 140 1183 plusmn 272 -1834 0067

Bağlamsal

Performans-

Kurumsal

MOuml 1037 plusmn 424 891 plusmn 448 -0898 0369

MS 1250 plusmn 325 1083 plusmn 417 -0858 0391

Uyumlandırıl

mış

Performans

MOuml 787 plusmn 339 575 plusmn 113 -1500 0134

MS 1175 plusmn 286 1050 plusmn 156 -0396 0692

Zarar Verici

İş Davranışı

MOuml 1475 plusmn 254 1266 plusmn 386 -1178 0239

MS 1500 plusmn 213 1408 plusmn 637 -1047 0295

MOuml Muumldahale oumlncesi MS Muumldahale sonrası

46 İşe Giren Bireylere Ait Bulgular

Grup muumldahalesinden 3 ay sonra ulaşılabilen 15 kişiden 8rsquoinin işe yerleştiği

tespit edilmiştir Ulaşılabilen ancak işe girmeyen bireyler kursa gitme Ekpssrsquoye

hazırlanma engelli maaşı aldığı iccedilin ccedilalışmak istememe maaşta anlaşamama

sebeplerinden ccedilalışmadıklarını belirtmişlerdir

Ccedilalışmaya başlayan bireylerin ccediloğunun (n=5) daha oumlnce ccedilalışma deneyiminin

olmadığı 4rsquouumlnuumln lise mezunu olduğu goumlruumllmektedir Katılımcıların cinsiyet engel

eğitim ve ccedilalışma deneyimleri Tablo 412rsquo de verilmiştir

49

Katılımcılar satış danışmanı grafik tasarımcısı soumlzleşmeli memur guumlzellik

uzmanı falcı oumln muhasebeci kafe ccedilalışanı ve aşccedilı olarak işe girmişlerdir İşe giren

bireyler ccedilalışmak istedikleri alanlarda işe girmişlerdir

Tablo 412 İşe Giren Katılımcılara Ait Demografik Oumlzellikler

n

Cinsiyet Kadın 5 625

Erkek 3 375

Engel tuumlruuml Fiziksel 2 250

Kronik 2 250

İşitme 3 375

Psikososyal 1 125

Eğitim durumu İlkokul 2 250

Lise 4 500

Yuumlksekokul 1 125

Yuumlksek lisans 1 125

Ccedilalışma deneyimi Var 3 375

Yok 5 625

İşe giren bireylerde aktivite kimliği maddelerinden kişisel hedef ve projeleri

var arzuladığı rol yaşam tarzını tanımlar başarı beklentisi bağlanma ve değerlerin

varlığı kimlik ve yuumlkuumlmluumlluumlkleri tanıma ilgi başlıklarında gelişme goumlsterdikleri

aktivite yeterliliği maddelerinden yaşam tarzından memnuniyeti koruma rollerinin

beklentilerini karşılaması hedefe youmlnelik işler kişisel performanslarının standartlarını

karşılaması başlıklarında gelişme goumlsterdikleri ve aktivite ccedilevresindeki maddelere

bakıldığında uumlretici goumlrevlerinin olduğu uumlretici aktiviteleri yaparken iş arkadaşlarıyla

olan iletişimlerinde ve sosyal ccedilevrelerinde de gelişme olduğu Tablo 413rsquo de

goumlruumllmektedir Bireylerin daha net hedef oluşturdukları diğerlerine ve kendilerine

karşı sorumluluk uumlstlendikleri ccedilalıştıkları alana olan ilgileri ile kendilerini

geliştirmeye accedilık oldukları ccedilalışmaktan memnun oldukları kendilerini daha iyi ve

yeterli hissettikleri goumlzlemlenmiştir

50

Tablo 413 İşe Giren Bireylerde OPHI-II Alt Başlıklarının ve Maddelerinin Muumldahale

Oumlncesi Muumldahale Sonrası ve Takip Verilerinin Karşılaştırılması

OPHI-II Muumldahale

Oumlncesi

X plusmn SS

Muumldahale

Sonrası

X plusmn SS

Takip

X plusmn SS

χ2 p

Aktivite Kimliği 2787 plusmn 813 2225 plusmn 589 2537 plusmn 417 16000 00001

Kişisel hedef ve

projeleri var

187 plusmn 035 250 plusmn 053 312 plusmn 035 13000 0002

Arzuladığı rol yaşam

tarzını tanımlar

225 plusmn 103 275 plusmn 070 337 plusmn 074 11000 0004

Başarı beklentisi 200 plusmn 106 300 plusmn 075 325 plusmn 070 13130 0001

Sorumlulukların

kabuluuml

300 plusmn 106 350 plusmn 053 375 plusmn 046 7429 0024

Yeteneklerine ve

kısıtlılıklarına değer

biccedilme

250 plusmn 075 300 plusmn 053 325 plusmn 046 9333 0009

Bağlanma ve

değerlerin varlığı

275 plusmn 116 300 plusmn 092 362 plusmn 051 9294 0010

Kimlik ve

yuumlkuumlmluumlluumlkleri

tanıma

250 plusmn 119 300 plusmn 075 362 plusmn 051 10571 0005

İlgi varlığı 237 plusmn 130 537 plusmn 678 362 plusmn 051 9364 0009

Geccedilmişte etkili

hissetme

300 plusmn 130 325 plusmn 103 337 plusmn 074 3000 0223

Geccedilmiş yaşam

tarzını anlamlı ve

memnun edici bulma

287 plusmn 112 300 plusmn 092 300 plusmn 092 2000 0368

Geccedilmiş aktivite

seccedilimleri yapma

325 plusmn 103 337 plusmn 074 337 plusmn 074 2000 0368

Aktivite

Yeterliliği

3387 plusmn 624 2687 plusmn 432 2787 plusmn 318 16000 00001

Yaşam tarzından

memnuniyetini

koruma

212 plusmn 064 287 plusmn 064 337 plusmn 051 12250 0002

Rollerinin

beklentilerini

karşılaması

212 plusmn 083 275 plusmn 070 337 plusmn 051 12000 0002

51

Tablo 413 İşe Giren Bireylerde OPHI-II Alt Başlıklarının ve Maddelerinin Muumldahale

Oumlncesi Muumldahale Sonrası ve Takip Verilerinin Karşılaştırılması

Hedefe youmlnelik

işler

225 plusmn 046 275 plusmn 046 350 plusmn 053 13231 0001

Kişisel performans

standartlarını

karşılar

237 plusmn 074 312 plusmn 035 387 plusmn 035 13000 0002

Sorumlulukları iccedilin

zaman organize

eder

250 plusmn 130 312 plusmn 083 35 plusmn 053 6091

0048

İlgilere katılım 212 plusmn 112 275 plusmn 070 350 plusmn 075 12560 0002

Geccedilmiş

tamamlanmış roller

262 plusmn 130 300 plusmn 092 325 plusmn 088 5636 0060

Geccedilmiş suumlrduumlruumllen

alışkanlıklar

337 plusmn 074 3500 plusmn 053 350 plusmn 053 2000 0368

Geccedilmiş başarılmış

memnuniyet

275 plusmn 138 300 plusmn 119 312 plusmn 099 3000 0223

Aktivite Ccedilevresi 3775 plusmn 446 3150 plusmn 414 3325 plusmn 296 16000 0000

Ev yaşamı goumlrevler 300 plusmn 106 337 plusmn 074 375 plusmn 046 7000 0030

Uumlretici goumlrevler 175 plusmn 070 237 plusmn 074 387 plusmn 035 14966 0001

Serbest zaman

goumlrevler

300 plusmn 092 300 plusmn 092 337 plusmn 091 4000 0135

Ev yaşamı sosyal

grup

325 plusmn 088 362 plusmn 051 375 plusmn 046 6500 0039

Uumlretici sosyal grup 200 plusmn 075 275 plusmn 046 375 plusmn 046 13556 0001

Serbest zaman

sosyal grup

275 plusmn 116 300 plusmn 092 362 plusmn 051 9294 0010

Ev yaşamı fiziksel

alan

362 plusmn 074 362 plusmn 074 387 plusmn 035 2000 0368

Uumlretici fiziksel alan 300 plusmn 106 300 plusmn 106 375 plusmn 046 6000 0050

Serbest zaman

fiziksel alan

300 plusmn 092 312 plusmn 083 350 plusmn 075 4667 0097

plt005 plt0001

Değerlendirmeler arasındaki karşılaştırmalar Tablo 414rsquo te goumlruumllmektedir

52

Tablo 414 İşe Giren Bireylerde OPHI-II Alt Başlıklarının ve Maddelerinin Muumldahale

Oumlncesi Muumldahale Sonrası ve Takip Verilerinin Karşılaştırılması

OPHI-II MOuml-MS MOuml-T MS-T

Aktivite Kimliği z -2527 -2524 -2552

p 0012 0012 0011

Kişisel hedef ve projeleri

var

z -2236 -2640 -2236

p 0025 0008 0025

Arzuladığı rol yaşam

tarzını tanımlar

z -2000 -2460 -1890

p 0046 0014 0059

Başarı beklentisi z -2530 -2428 -1414

p 0011 0015 0157

Sorumlulukların kabuluuml z -2000 -1857 -1414

p 0046 0063 0157

Yeteneklerine ve

kısıtlılıklarına değer biccedilme

z -2000 -2449 -1414

p 0046 0014 0157

Bağlanma ve değerlerin

varlığı

z -1414 -2070 -2236

p 0157 0038 0025

Kimlik ve

yuumlkuumlmluumlluumlklerini tanıma

z -2000 -2251 -2236

p 0046 0024 0025

İlgi varlığı z -2121 -2232 -0687

p 0034 0026 0492

Geccedilmişte kendini etkili

hissetme

z -1000 -1342 -1000

p 0317 0180 0317

Geccedilmiş yaşam tarzını

anlamlı ve memnun edici

bulma

z -1342 -1414 -1217

p 0317 0317 0317

Geccedilmişte aktivite

seccedilimleri yapma

z -1414 -1236 -0687

p 0317 0317 0492

Aktivite Yeterliliği z -2527 -2533 -2530

p 0012 0011 0011

Yaşam tarzından

memnuniyetini koruma

z -2449 -2428 -2000

p 0014 0015 0046

Rollerinin beklentilerini

karşılaması

z -2236 -2428 -2236

p 0025 0015 0025

Hedefe youmlnelik işler z -2000 -2640 -2449

p 0046 0008 0014

Kişisel performans

standartlarını karşılar

z -2449 -2460 -2449

p 0014 0014 0014

53

Tablo 414 (Devam) İşe Giren Bireylerde OPHI-II Alt Başlıklarının ve Maddelerinin

Muumldahale Oumlncesi Muumldahale Sonrası ve Takip Verilerinin Karşılaştırılması

Sorumlulukları iccedilin zaman

organize eder

z -2236 -1947 -1342

p 0025 0052 0180

İlgilere katılım z -2236 -2428 -2449

p 0025 0015 0014

Geccedilmişte tamamlanmış

roller

z -1732 -1633 -1414

p 0083 0102 0157

Geccedilmişte suumlrduumlruumllen

alışkanlıklar

z -1000 -1000 -1832

p 0317 0317 0492

Geccedilmişte başarılmış

memnuniyet

z -1000 -1342 -1000

p 0317 0180 0317

Aktivite Ccedilevresi z -2539 -2533 -2539

p 0011 0011 0011

Ev yaşamı goumlrevler z -1732 -1857 -1732

p 0083 0063 0083

Temel uumlretici goumlrevler z -2236 -2588 -2588

p 0025 0010 0010

Serbest zaman goumlrevler z -1414 -1342 -1342

p 0897 0180 0180

Ev yaşamı sosyal grup z -1732 -2000 -1000

p 0083 0046 0317

Temel uumlretici sosyal grup z -2449 -2456 -2530

p 0014 0014 0011

Serbest zaman sosyal grup z -1414 -2070 -2236

p 0157 0038 0025

Ev yaşamı fiziksel alan z -1732 -1857 -1857

p 0083 0063 0317

Temel uumlretici fiziksel alan z 0000 -1604 -1604

p 0987 0109 0109

Serbest zaman fiziksel

alan

z -1000 -1633 -1342

p 0317 0102 0180

Bonferroni duumlzeltmesi ardından elde edilen anlamlılık duumlzeyi plt0016 MOuml Muumldahale oumlncesi MS Muumldahale sonrası T

Takip

54

Katılımcı 4

Cinsiyet K

Yaş 35

Teşhis İşitme engelli (cihaz kullanıyor yuumlz yuumlze iletişim kurabiliyor)

Eğitim-ccedilalışma geccedilmişi Accedilık lise mezunu accedilık oumlğretim sosyal hizmete başlamış

ancak kişisel nedenlerden dolayı bırakmış eğitim hayatına devam etmek istiyor ama

ccedilalışması gerektiğini belirtti

Daha oumlnce ccedilalışma deneyimleri mevcut İşten ayrılma sebeplerini işlerin ağırlaşması

oumlzel durumlar performans yetersizliği olarak belirtti Şuanda ccedilalışmama sebebini ise

uygun iş bulamadığı şeklinde accedilıkladı

Hikacircye Fiziksel şiddetten dolayı engelli duruma gelmiş Eşinden boşanmış 2 ccedilocuğu

var İkinci evliliğini yapmış Evlendiği kişinin de 2 ccedilocuğu var

Psikosoyal faktoumlrler Birey sıcakkanlı motivasyonu ccedilabuk kırılabiliyor ccedilalışma ile

ilgili durumlarla ilgili şikayet etme eğilimi var beklenmedik durumlarla ve geccedilmişle

başa ccedilıkma ve kendini doğru ifade etme ile igili problemler yaşadığı goumlzlemlendi

Muumldahale Grup muumldahalesi sonrası bireyde şikayet etme eğiliminin azaldığı işe daha

ccedilok odaklandığı geccedilmişi ile daha barışık hale gelip ailesi ile arasını duumlzeltmeye

ccedilalıştığı yaşamı ile ilgili hedefler koyabildiği goumlzlemlenmiştir

İş Satış danışmanı

Problemler Ccedilalışma koşulları iş arkadaşları ve muumlduumlr ile doğru iletişim kuramama

İş yeri ziyareti Bireyin belirttiği gibi muumlduumlruumln ve iş arkadaşlarının fazla iş yuumlkledikleri

goumlzlemlenmiştir İş veren ile goumlruumlşme talep edilmiş ancak reddedilmiştir Ccedilalışma

saatlerinin daha uygun olduğu daha rahat iletişim kurabileceği daha sakin bir ccedilalışma

ortamının olabileceği farklı firmalara danışman olarak başvurması oumlnerilmiştir Bir ay

sonra bu koşullara uyan bir kurumda ccedilalışmaya başlamıştır

İş Danışmanlık

İş yeri ziyareti Bireyin oumlnceliklerini belirleme planlama ve organize etme alanlarında

anlık kararsızlıklar yaşadığı goumlzlemlenmiştir Bunu duumlzeltmeye youmlnelik işe adapte

olana kadar bir suumlre oumlnce ve sonra bitmesi gereken işler şeklinde kontrol listesi

hazırlaması oumlnerilmiştir Oumlnceliğinin kuruma gelen kişileri karşılama ve yardımcı

olmak olduğunu netleştirip bu doğrultuda devam etmesi oumlnerilmiştir Birey ccedilalışırken

eğitim hayatına devam istediğini belirtmiştir Bunun iccedilin aktivite tekerleği uumlzerinden

55

guumlnluumlk hangi işlere ne kadar vakit ayırıldığı ccedilıkarılmış ve ders ccedilalışmak iccedilin her guumln

bir saat ayrılmıştır İlerleyen zamanlarda iş yaşamına adapte oldukccedila bu zamanı

artırabileceğine youmlnelik plan yapılmıştır

Zorlu iş goumlrevlerini uumlstlenme yaratıcı olma girişkenlik ve etkili iletişim alanlarında

da ccedilekingen davrandığı goumlzlemlenmiştir Birey bu problemleri KAPOumlde de

belirtmiştir Bireye grup muumldahalesi iccedilerisinde ki ccedilalışmalarımız hatırlatılmış ve

aslında yaptığı işin temel gereksinimlerinin girişkenlik ve iletişim olduğu

goumlsterilmiştir Bunu sevdiği ve yapabildiğini goumlstermek iccedilin birey bir muumlşteri ile

iletişime geccediltikten sonra karşılıklı olarak bireyin performansı tartışılmıştır Yine grup

muumldahalesinde yaptığımız gibi ihtiyaccedillarını ve isteklerini doğru bir şekilde dile

getirdiğinde işveren ve iş arkadaşları ile olan iletişiminin artacağı hatırlatılmıştır İşe

yeni başladığı iccedilin kendisine biraz zaman tanıması istenmiştir

Katılımcı 7

Cinsiyet E

Yaş 22

Teşhis Ortopedik engel (sağ torakal C skolyoz)

Eğitim-ccedilalışma geccedilmişi Duumlz lise mezunu ccedilalışma geccedilmişi yok Eğitim hayatına

devam etmek istemediğini ama ne iş yapabileceğini bilmediğini ifade etti

Hikacircye Konjenital skolyozu mevcut ailesi ile yaşıyor eğitim hayatından

hoşlanmıyor rutininden bahsederken fal bakmayı sevdiğini ve evde fal ccedileşitleri ile

ilgili kendini geliştirdiği oumlğrenildi

Psikosoyal faktoumlrler Birey sıcakkanlı mutlu ve ccedilalışmaya youmlnelik motivasyonu vardı

Sosyal olarak arkadaş ccedilevresi var ve aile bireyleri ile arası iyi

Muumldahale Grup muumldahalesi sonrası bireyde yaşamı ile ilgili hedefler koyabildiği ve

ccedilalışmak istediği alana karar verdiği goumlruumllmuumlştuumlr

İş Falcı

Problemler Ağrılarının olduğunu ifade etmiştir

İş yeri ziyareti Ccedilalışma ortamı ziyaret edildiğinde bireyin ağrılarının uygun olmayan

masa ve sandalyeden olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Bunun iccedilin bireye uygun masa sandalye

oumllccediluumlleri hesaplanmış ve bu oumllccediluumllerde masa sandalye alması oumlnerilmiştir Bel ve ayak

desteğinin oumlnemli olduğu belirtilmiş bunlara hemen ccediloumlzuumlm uumlretilmiştir Eğrilik sol

tarafa doğru olduğu iccedilin bireyin sol tarafta duvar olan bir masaya geccedilmesi ve omuz

56

seviyesinde bir raf takılıp kartları oradan accedilması her zaman bunu yapamasada sol

kolunu daha aktif olarak kullanması ve guumln iccedilerisinde fizyoterapistinin verdiği

egzersizleri yapmaya oumlzen goumlstermesi oumlnerildi Ccedilalışma performansı ile ilgili bir

problem goumlzlemlenmemiştir

Katılımcı 8

Cinsiyet E

Yaş 26

Teşhis Ortopedik engel (vertebra fraktuumlruuml spinal kord yaralanması T12- L2)

Eğitim-ccedilalışma geccedilmişi Yuumlksekokul muhasebe ve vergi boumlluumlmuuml mezunu Daha oumlnce

baba mesleği olan izolasyonculuk yapmış İşten ayrılma sebebi kaza geccedilirmesi

Hikacircye Birey iş kazası geccedilirmiş urge inkontinansı ve dorsifleksiyon kaybı mevcuttur

İnkontinans iccedilin ilaccedil kullanmakta ve dorsifleksiyon kaybı iccedilin de ayak bileği ortezi

kullanmaktadır

Psikosoyal faktoumlrler Kaza sonrası karışık anksiyete bozukluğu goumlruumllmuumlş ve tedavi

edilmiştir Şu an da maneviyatı yuumlksek olduğu iccedilin durumunu kabul etmiş ve bu

doğrultuda yaşamını suumlrduumlrmek istediğini belirtmiştir Ailesi ile iletişimi iyi ve

yardımsever bir insan Boş zamanlarında kuzeninin internet kafesine giderek ona

yardım ediyor

Muumldahale Grup muumldahalesi sırasında kendisine tek hedef aile kurmak olarak

belirlemiştir Ancak mevcut durumda bunu yapamayacağını oumlnce bir iş sahibi olması

gerektiğini ifade etmiştir Bireye oumln lisans tamamlama ya da EKPSSrsquoye hazırlanma

gibi eğitimi suumlrduumlrmeye youmlnelik hedefler belirtilmiştir fakat birey oumlnceliğini aile

kurmak olarak tekrar etmiştir Buumlro memurluğu muhasebe elemanı insan

kaynaklarına yardımcı eleman gibi meslekler hedef olarak belirlenmiştir

İş Oumln muhasebeci

Problemler İşinden memnun olduğunu ancak ulaşım ile ilgili problem yaşadığını

belirtmiştir

İş yeri ziyareti Bireyin ccedilalıştığı kurumun servis imkanı olmadığı iccedilin yuumlruumlme-ulaşım

aracı kullanma-ulaşım aracı değiştirme şeklinde onu yoran bir işe ulaşma rutininin

olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Ccedilalışma ortamı ziyaret edildiğinde bireyin ağrılarının uygun

olmayan masa ve sandalyeden olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Bireyin ehliyeti vardır ancak araba

57

kullanmaktan ccedilekindiğini ifade etmiştir Uygun olduğu zamanlarda merkezimize

gelerek suumlruumlcuuml rehabilitasyonuna alınmıştır Alt ekstremite reaksiyon hızı ve trafik risk

algısı uumlzerine ccedilalışılmıştır Rehabilitasyon sonrası otomatik vites araba alıp ccedilalışma

hayatını suumlrduumlrmeye devam etmiştir Bireyin kendini geliştirmeye accedilık olduğu yaptığı

işten keyif almaya başladığı goumlzlemlenmiştir Yuumlkselmek istediğini ifade etmiş ve bu

doğrultuda lisans tamamlama iccedilin girişimlerde bulunacağını belirtmiştir Ccedilalışma

performansı ile ilgili bir problem goumlzlemlenmemiştir

Katılımcı 10

Cinsiyet K

Yaş 26

Teşhis İşitme engelli (yardımcı cihaz kullanıyor dudak okuyabiliyor yazarak iletişim

kuruyor)

Eğitim-ccedilalışma geccedilmişi Lise mezunu ccedilalışma geccedilmişi yok İyi derecede ccedileşitli

bilgisayar programlarını kullanabilmektedir

Hikaye Konjenital olan engelinin hayatı boyunca onu olumsuz etkilemediğini

belirtmiştir

Psikosoyal faktoumlrler Ailesi ile iletişimi iyi sosyal ccedilevresi-hobileri var geccedilmiş

yaşantısından memnun ve ccedilalışmak iccedilin motivasyonu yuumlksek (aile ccedilok koruyucu

ccedilalışmasını ccedilok istemiyorlar)

Muumldahale grup muumldahalesi sonrası kendini daha doğru ifade edebildiği aktif dinleme

suumlresinin arttığı bağımsız hedefler koyabildiği ve hobilerine katılımının arttığı

goumlzlemlenmiştir

İş Kurum memurluğu

Problemler İşinden memnun olduğunu belirtmiştir

İş yeri ziyareti Bireyin ccedilalıştığı kurum ziyaret edildiğinde masa başında kayıt-kontrol-

veri aktarma goumlrevlerinin olduğu muumlduumlr ve iş arkadaşları ile olan iletişiminin de iyi

olduğu goumlzlemlenmiştir Ccedilalışma performansı ile ilgili bir problem

goumlzlemlenmemiştir

Katılımcı 11

Cinsiyet K

Yaş 28

Teşhis İşitme engelli (yardımcı cihaz kullanarak yuumlz yuumlze iletişim kurabiliyor)

58

Eğitim-ccedilalışma geccedilmişi Grafik tasarım boumlluumlmuuml yuumlksek lisans mezunu ccedilalışma

geccedilmişi yok

Hikacircye Konjenital işitme engelli hayatını olumsuz etkilediğini duumlşuumlnmuumlyor ancak

diğerleri ile iletişim kurmakta geccedilmişte ve şimdi telaffuzu duumlzguumln olmadığı iccedilin

ccedilekindiği goumlzlemlenmiştir

Psikosoyal faktoumlrler Ailesi ile iletişimi iyi motivasyonu yuumlksek ccedilekingen

Muumldahale Grup muumldahalesi sonrası daha girişken olduğu kendine guumlveninin arttığı

hedeflerine ulaşmak iccedilin motivasyonunun arttığı goumlzlemlenmiştir

İş Grafik tasarımcısı

Problemler İşinden memnun olduğunu belirtmiştir

İş yeri ziyareti Birey bir yayınevinde grafik tasarımcısı olarak işe girmiştir İş veren

ve iş arkadaşları ile iletişiminin iyi olduğu sosyal katılımının arttığı kendini

geliştirmek iccedilin hedef koyduğu eğitm hayatına devam etmek iccedilin girişimlerde

bulunduğu goumlruumllmuumlştuumlr Ccedilalışma performansı ile ilgili bir problem

goumlzlemlenmemiştir

Katılımcı 12

Cinsiyet E

Yaş 26

Teşhis Kronik engel (kalp yetmezliği)

Eğitim-ccedilalışma geccedilmişi Meslek lisesi yiyecek iccedilecek hazırlama boumlluumlmuumlnden mezun

Ccedilalışma geccedilmişi yok

Hikacircye Konjenital kalp yetmezliği mevcut olup efor dispnesi var Hastalığı aktif

sosyal katılımını olumsuz etkilemektedir Mezun olduğu boumlluumlmuuml sevmekte ancak

yapabileceği konusunda endişeleri vardır

Psikosoyal faktoumlrler Sosyal ccedilevresi ailesinden oluşuyor ccedilekingen ccedilalışma hayatı ile

ilgili endişeleri var ama ccedilalışmak istiyor

Muumldahale Grup muumldahalesi sonrası ccedilekingenliğinin azaldığı kendini daha rahat ifade

edebildiği ccedilalışmak iccedilin motivasyonunun arttığı goumlzlemlenmiştir

İş Aşccedilı

Problemler Ccedilalışma koşulları ile ilgili olarak kalp hastası olduğu iccedilin yorulduğundan

bir guumln iyi performans goumlsterirken bir guumln işe gitmek istemediğini ifade etmiştir

59

İş yeri ziyareti İş veren ile de goumlruumlşuumllerek molalarının az ve sık olarak duumlzenlenmesi

oumlnerilmiştir Kişiye kesme doğrama gibi işlemler yaparken oturarak yapması

molalarını mutfak dışında geccedilirmesi ağır tencereleri kaldırmak iccedilin ccedilalışma

arkadaşlarının desteğini alması oumlnerilmiştir Ccedilalışma performansı ile ilgili zorlu iş

goumlrevlerini uumlstlenme basamağında duumlşuumlk performans goumlsterdiği goumlzlemlenmiştir Efor

dispnesinden dolayı muumldahale bu performans basamağını azaltmaya youmlnelik

şekillendirilmiştir Bireyin işin kalitesi ve goumlsterdiği ccedilaba işveren tarafından yeterli

bulunduğu iccedilin bu alan bir problem teşkil etmemektedir

Katılımcı 15

Cinsiyet K

Yaş 25

Teşhis Mental ve emosyonel engel (şizofreni)

Eğitim-ccedilalışma geccedilmişi İlkokul mezunu olup daha oumlnce iş deneyimi

bulunmamaktadır

Hikacircye Negatif belirtilerin kontrol altına alınması ile guumlnluumlk yaşamında bağımsızlığı

artmış Eğitim hayatını ailevi nedenlerden dolayı bırakmış Aile ile birlikte vakit

geccediliriyor Ev işlerine yardım ediyor Tek başına yaptığı bir aktivitesi bulunmamakta

Psikosoyal faktoumlrler İccediline kapanık kendini ifade etmekten ccedilekingen girişken

olmayan bir yapısı mevcut ccedilevresel faktoumlrlerden dolayı ccedilalışmak istiyor

Muumldahale Grup muumldahalesi sonrası girişkenlik becerilerinin ccedilalışmak iccedilin

motivasyonun arttığı kendini ifade etmeye ccedilalıştığı goumlzlemlenmiştir

İş Kafede yardımcı personel

Problemler Birey iş arkadaşlarının onun ile ilgili soumlylemlerinden rahatsızlık

duyduğunu belirtmiştir

İş yeri ziyareti İş arkadaşları ve işveren ile goumlruumlşuumllduumlğuumlnde siparişleri karıştırdığı

dalıp gittiği şeklinde problemler belirtmişlerdir İş verenin de desteği ile masalar

numaralandırılmış ve bireye de numaraların olduğu kartlar hazırlanmıştır Birey

siparişi mutfağa iletirken ve siparişi alırken bu kartlar aracılığı ile yapması istenmiştir

Muumlşterilerden sipariş aldıktan sonra da tek tek siparişleri teyit etmesi istenmiştir

Bireyin kafeye bağlılığını arttırmak ve dikkat uumlzerine ccedilalışmak iccedilin her akşam

fişlerden o guumln hangi uumlruumlnden ne kadar sipariş verildiğini hesaplaması istenmiştir Bu

hem bireyin dikkatini arttırmış hem de guumlnduumlz sipariş alırken daha ccedilok odaklanmasını

60

sağlamıştır İş veren ve iş arkadaşları isteklerini net gerekirse yazarak ifade etmeleri

istenmiş Guumln iccedilerisinde sıralı olarak bireye dikkat etmeleri dalıp gitme gibi

durumlarda soumlzel olarak uyarılması oumlnerilmiştir

Katılımcı 16

Cinsiyet K

Yaş 37

Teşhis Kronik engel (epilepsi)

Eğitim-ccedilalışma geccedilmişi İlkokul mezunu olup daha oumlnce kuafoumlrde yardımcı eleman ve

sekreter olarak ccedilalışmıştır Uzun yıllar sekreter olarak ccedilalıştığı kişinin oumlluumlmuumlnden

dolayı işinden ayrılmıştır

Hikacircye Ailevi faktoumlrlerden dolayı eğitim hayatına devam edememiştir Boşanmış

olup 2 ccedilocuk annesidir Kızlarından biri babası ile yaşarken diğeri kendisi ile beraber

kalmaktadır Buumlyuumlk kızı ile iletişimle ilgili problemler yaşamaktadır Kuumlccediluumlk kızının

da derslerine yardım etmek istemekte fakat yeterli olamadığını ifade etmektedir Birey

hastalığı ile ilgili iş başvurularında olumsuz deneyimler yaşadığını ve noumlbetlerinin

duumlzensiz olmasının onu korkuttuğunu ifade etmiştir

Psikosoyal faktoumlrler Ccedilalışma motivasyonu yuumlksek ancak ccedilabuk pes etmeye youmlnelik

bir tutumu var Buumlyuumlk kızı ile iletişim problemi mevcut ccedilalışma hayatının kuumlccediluumlk kızı

ile geccedilireceği vakti olumsuz etkileyeceğini duumlşuumlnuumlyor

Muumldahale Grup muumldahalesi sonrası kızları ile iletişimini artırdığı kendi

sorumluluklarını netleştirip geri kalanları kabul etmeye youmlnelik bir tutum sergilediği

hastalığını insanlara daha doğru anlatabildiği ihtiyaccedillarını karşı tarafa daha net ifade

edebildiği goumlzlemlenmiştir

İş Ağda-makyaj

Problemler Birey kişisel olarak yuumlkselmek istediğini popuumller uygulamalar uumlzerine

kursa gitmek istediğini kendi yerini accedilmak istediğini ancak parasının olmadığını

belirtmiştir

İş yeri ziyareti Birey ile beraber oumlncelikleri belirlenmiştir Kurslara katılım iccedilin

gereken parayı kazanana kadar burada devam etmesi ve sadece kira verebileceği başka

bir kuafoumlr araştırması oumlnerilmiştir Uumlccedil hafta iccedilerisinde boumlyle bir yere geccediliş yapmıştır

Birey ile para youmlnetimi ccedilalışılmış ve hedeflere ulaşmak iccedilin plan yapılmıştır İşyerinin

eve yakın olması bireyin kuumlccediluumlk kızı ile ilgilenmesini olumlu youmlnde etkilemiştir

61

Ccedilalışma ortamının guumlvenliği iccedilin koumlşeli yerler suumlnger ile kaplanmış ve iccedileride muumlşteri

olmadığı zamanlarda kapıyı accedilık tutması oumlnerilmiştir İşveren ve diğer ccedilalışanları

hastalığı ile ilgili bilgilendirmesi oumlnerilmiştir Parlamaların oumlnlenmesi ve noumlbetleri

tetiklememesi iccedilin ortam aydınlatmasının led ışık ya da doğal ışık veren aydınlatmalar

ile değiştirilmesi oumlnerilmiştir Ccedilalışma performansında bir problem

goumlzlemlenmemiştir

62

5TARTIŞMA

Ccedilalışmamızda engelli bireylerin ccedilalışma becerileri ve aktivite duumlzeyleri KAPOuml

OPHI-II ve aktivite goumlzlemi ile değerlendirilerek ccedilalışma performanslarını

geliştirmek amacıyla mesleki rehabilitasyon uygulanmıştır Grup muumldahalesi şeklinde

başlayan uygulama bireylerin ccedilalışma performansı alt başlık maddelerinden

girişkenlik geri bildirimleri kabul etme ve kendini duumlzeltme etkili iletişim

sorumluluk goumlsterme esneklik goumlsterme aşırı olumsuzluk goumlsterme gibi grup

etkileşim becerilerinin dahil olduğu alanlarda gelişme goumlsterdikleri goumlruumllmuumlştuumlr

Bireylerin başlangıccedilta grup muumldahalesi sırasında kendilerini ifade etmekten

ccedilekindikleri paylaşmak istemedikleri ancak zaman iccedilerisinde gruba katılıma istekli

oldukları goumlzlemlenmiştir Grup iccedilerisinde bireylerin farklı deneyimlere sahip olması

bireylerin birbirlerini olumlu youmlnde etkilemesini sağlamıştır Grup muumldahalesi sonrası

bireylerin ilgi alanlarını keşfedebildikleri yaşamı anlamlandırmalarının olumlu youmlnde

değiştiği aktivite seccedilimleri yapabildikleri ve sorumluluk duygularının arttığı

goumlzlemlenmiştir Grup muumldahalesi oumlncesi ve sonrası karşılaştırmalarında ccedilalışma

performanslarında artış olduğu bulunmuş ancak işe giren ve girmeyen bireylerin

muumldahale oumlncesinde ve sonrasında gruplar arası fark bulunmamıştır

Engelli bireylerin istihdam sorunları duumlnyada ve uumllkemizde guumlncelliğini

koruyan bir problemdir (14) Ccedilalışmak ekonomik kazanccedil yanında topluma tam

katılım ve psikososyal ihtiyaccedilların karşılanması iccedilin oumlnemli olduğu gibi engelli

bireyler iccedilin de aynı oumlneme sahiptir (114) Literatuumlre goumlre engelli bireylerin mesleki

rehabilitasyon sonrası ccedilalışma hayatına katılımlarını cinsiyet faktoumlruumlnuumln etkilemediği

ancak daha iyi istihdam sonuccedillarına ulaşmada genccedil bireylerin daha avantajlı oldukları

belirtilmiştir (113) İstatistiklere bakıldığında ise cinsiyetin oumlnemli bir değişken

olduğu goumlruumllmektedir (4) Carter ve arkadaşları genccedil yetişkin engelli bireylerde iş

deneyimlerinin olmasının ve cinsiyetin eğitim sonrası istihdam edilme durumlarını

etkilediğini yaş ırk ve engel tuumlruumlnuumln etkilemediğini bulmuşlardır(114) Rogers ve

arkadaşlarının (115) mesleki olarak hazır olan bireylerin demografik bilgilerini

karşılaştırdıkları ccedilalışmada iş deneyiminin istihdam sonuccedillarıyla ilişkili olmadığı

bulunmuştur

63

Ccedilalışmamıza katılan 13 kadın 7 erkek bireyden 8rsquo i işe girmiştir İşe girenlerin

5rsquo i kadın 3rsquo uuml erkektir Sayı olarak işe giren kadın sayısının erkeklere goumlre daha fazla

olmasına karşılık cinsiyet faktoumlruumlnuumln istihdam edilme durumlarını etkileyip

etkilemediğine youmlnelik yeterli bir kanıt oluşamamıştır İşe giren bireylerin 3rsquo uumlnuumln

geccedilmiş iş deneyimi varken 5rsquo inin geccedilmiş iş deneyimi yoktur İşe giren bireylerin

ccediloğunluğunun geccedilmiş iş deneyimlerinin olmamasından dolayı işe girme ile geccedilmiş iş

deneyiminin ilişkili olmadığı duumlşuumlnuumllmektedir

Mcfadden ve arkadaşları (116) aktivite temelli mesleki değerlendirmelerle

ilgili yaptıkları bir derlemede ergoterapistlerin gerccedilek iş goumlrevlerinde ccedilalışma

performansının oumllccediluumlleceği araccedilların geliştirilmesine olan ihtiyaccediltan bahsetmişlerdir

Gross ve arkadaşları (117) iş becerilerinin performansa dayalı değerlendirmelerinin

daha doğru bir yaklaşım olacağı sonucuna varmışlardır

Ccedilalışmamızda bireylerin ccedilalışma performansları yapılandırılmış bir aktivite

uumlzerinde goumlzlem aracılığı ile değerlendirilmiştir Ccedilalışmada işe giren bireylerin simuumlle

edilmiş iş aktivitesi uumlzerinden değerlendirilmesi sırasında goumlzlenen guumlccedilluuml ve guumlccedilsuumlz

yanlar işe girdiklerinde de karşılaştıkları problemlerle eşleşmiştir Bu nedenle

bireylerin sonunda bir uumlruumln elde edilen simuumlle aktivite uumlzerinden performanslarının

goumlzlemlenmesinin bireylerin gerccedilek iş aktivitelerinde yaşayabilecekleri sorunları

belirlemede faydalı olduğu duumlşuumlnuumllmektedir

Birccedilok ccedilalışma oumlzellikle işe geri doumlnuumlşlerde fonksiyonel kapasite oumllccediluumlmuumlnuumln

belirleyici bir faktoumlr olmadığını goumlsterirken bireylerin guumlnluumlk yaşam aktivitelerindeki

performanslarını cinsiyet medeni durum ve fonksiyonel kapasiteye goumlre daha

belirleyici bir faktoumlr olarak bulmuşlardır (118-123) Brouwer ve arkadaşları (124) kas

iskelet yaralanması olan bireylerin işe geri doumlnuumlşleri ile oumlz yeterlilik arasında ilişki

olduğunu saptamışlardır

Bireyler KAPOumlrsquo de en ccedilok uumlcretli iş alanında sorun ve hedef belirtmişlerdir

Diğer performans alanlarında belirttikleri hastalık youmlnetimi toplum iccedilinde stres

youmlnetimi iletişim yeni insanlarla tanışma ve arkadaş edinme problemlerinin ccedilalışma

performansı değerlendirmesindeki planlama ve organize etme etkili iletişim şikayet

etme esneklik goumlsterme alanlarında goumlzlemlenen problemleri desteklediği

duumlşuumlnuumllmektedir Ccedilalışmamızda iş yaralanması sonrası işe doumlnmeyi planlayan ve işe

girebilen bir katılımcı bulunmaktadır katılımcının işe geri doumlnuumlşuumlnuuml etkileyen en

64

oumlnemli faktoumlruumln engelini kabul etmesi ve ccedilalışmak iccedilin motivasyonunun yuumlksek

olması yani oumlz yeterliliğin yuumlksek olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Bireyin guumlnluumlk yaşam

aktivitelerinde bağımsız olması onun guumlccedilluuml yanı olup yeni bir aktivite kimliği

kazanmasını oumlnemli oumllccediluumlde etkilemiştir Muumldahale sonrası bireyin hem aktivite kimliği

hem de aktivite yeterliliği alanlarında gelişme goumlsterdiği goumlruumllmuumlştuumlr Bireyin

muumldahale sonrası işe girmesinde kendine hedef koyup oumlnceliklendirebilmesinin

yaşam tarzından memnuniyetini suumlrduumlrmesinin beklentilerine youmlnelik ccedilalışan roluuml

kazanmak istemesinin ve bunun iccedilin planlama yapmasının etkili olduğu

duumlşuumlnuumllmektedir Bireyin kendine uygun bir iş bulması ve işinden memnun olması

muumldahalemizin etkinliği accedilısından oumlnemli bir sonuccediltur Bireyin işe ulaşım ile ilgili

problem yaşaması ve bu alana muumldahale edilmesi bireyin işini suumlrduumlrmesinde

desteklenmesini sağlamış ve ccedilalışma performansına da olumlu bir şekilde yansımıştır

Michon ve arkadaşlarının (113) psikososyal problemi olan hastalarda mesleki

rehabilitasyon sonrası istihdam sonuccedillarının belirlenmesine youmlnelik yapılan derlemede

iş ile oumlz yeterlilik ve ccedilalışma performansının ilişkili olduğu ccedilalışma oumlykuumlsuuml ve

semptom şiddetine goumlre ccedilalışma performansı sonuccedillarının daha iyi istihdam sonuccedilları

verdiği bulunmuştur

Ccedilalışmamızda bireylerin aktivite yeterliliği alanında muumldahale oumlncesi ve

sonrası yaşam tarzından memnuniyeti koruma hedef belirleme ve buna youmlnelik plan

yapma sorumlulukları iccedilin zaman organize etme ilgilere katılımlarının arttığı

bulunmuştur Ancak işe giren ve girmeyen bireylerin muumldahale oumlncesi ve sonrası

aktivite yeterliliğinin karşılaştırılmasında bir fark bulunamamıştır Bunun nedeninin

işe girmeyen bireylerin oumlncelikli hedeflerinin farklı olmasından kaynaklandığı

duumlşuumlnuumllmektedir Bu durumun bireylerin aktivite yeterliliklerinin duumlşuumlk olmasından

değil hedef belirleme ve buna youmlnelik plan yapma becerilerinde olumlu gelişme

olmasından kaynaklandığı duumlşuumlnuumllmektedir

Cook ve arkadaşları (125) ciddi psikososyal problemi olan bireylerde işe geccediliş

programı sonrası olumlu istihdam sonuccedilları ile sosyalleşme arasında oumlnemli bir ilişki

bulmuşlardır Verhoef ve arkadaşları (126) mesleki rehabilitasyon sonrası bireylerin

sosyal katılımlarının artmasını bireylerin otonomi ve bağımsızlık becerilerinin artması

ile ilişkilendirmişlerdir Bireylerin iş hayatına başlamaları muumldahalenin oumlnemli bir

65

sonucu olarak goumlruumllmuumlş ve diğer performans alanlarında da bireyleri desteklediği

bulunmuştur

Ccedilalışmamızda aktivite ccedilevresi alanında muumldahale oumlncesi ve sonrası gelişme

olduğu bulunmuştur Bireylerin ev yaşamında daha fazla sorumluluk uumlstlendikleri

bununla beraber evde yaşayan bireylerle etkileşimlerinin arttığı goumlzlemlenmiştir Grup

muumldahalesindeki etkileşim becerilerinin ve aktivite dengesi ccedilalışmasının bireyleri bu

alanda desteklediği duumlşuumlnuumllmektedir İşe giren bireylerde hem iş ccedilevresinde hem de

aile yaşantısında sosyalliklerinin artması bireylerin aktivite dengelerini

suumlrduumlrmelerine yardımcı olduğu ve ccedilalışma performanslarını olumlu youmlnde etkilediği

goumlzlemlenmiştir

Kronik hastalığa sahip birccedilok kişi işinde başarılı iken birccedilok kişi de ccedilalışma

performansı ve iş ile ilgili problemler yaşadıklarını belirtmişlerdir Varekamp ve

arkadaşları (127) işyerinde yapılacak uyarlamaların bu problemleri iş kaybını ve

hastalıkları oumlnlemek iccedilin bir ccediloumlzuumlm olabileceğini soumlylemişlerdir Romatoid artrit

diyabet ve işitme kaybı olan bireylerle yapılan ccedilalışmalarda hastalığı kabul etme ve

işveren ile iyi ilişkiler kurmanın hastalık ile başa ccedilıkma deneyimlerini olumlu youmlnde

etkilediğini belirtmişlerdir (127-130)

Ccedilalışmamızda bireylerin guumlccedilluuml ve zayıf youmlnlerini belirlemeye youmlnelik eğitim

grup iccedilerisinde paylaşımın ve geri bildirim vermenin desteklenmesi ve problem ccediloumlzme

becerilerinin ccedilalışılması bireyleri diğerleriyle olan iletişim zorlu problemlere yaratıcı

ccediloumlzuumlmler uumlretebilme ccedilatışmalarla başa ccedilıkmada daha doğru tepkiler verme

konularında desteklediği goumlzlemlenmiştir Grup muumldahalesi sırasında ccedilatışma yaşayan

bireylerin sorunlara girişimci bir yaklaşım sergileyerek ilişkilerini suumlrduumlruumllebilir hale

getirdikleri goumlzlemlenmiştir İşe giren bireylerde işverene ihtiyaccedillarını doğru bir

şekilde aktarmanın ve diğer ccedilalışanları durumları ile ilgili bilgilendirmenin ccedilalışma

performanslarını olumlu youmlnde etkilediği goumlzlemlenmiştir

Waddell ve arkadaşlarının (65) mesleki rehabilitasyon ile ilgili yaptıkları

ccedilalışmada yaygın sağlık problemlerinin uzun doumlnemde kapasite kaybı ve

semptomların artmasından dolayı emeklilik gibi olumsuz sonuccedillara neden olduğunu

belirterek bunların derecelendirilmiş aktivite muumldahalesi ve bilişsel davranışccedilı terapi

uygulamaları ile kontrol edilebilecek sorunlar olduğunu soumlylemişlerdir Varekamp ve

arkadaşları (128) kronik hastalığa sahip bireyleri işyerinde guumlccedillendirme amacı ile

66

yaptıkları ccedilalışmada ccedilalışanların işlerini daha sağlıklı bir şekilde suumlrduumlrebilmeleri iccedilin

yapmaları gerekenleri ccedilıkarmışlardır Guumlccedillendirme ccedilalışması bireylerin hastalıkları

ihtiyaccedilları ve değerleri ile ilgili farkındalıklarını artırmak hedef belirleme sorumluluk

alma problem ccediloumlzme ve iletişim becerilerinin ccedilalışılmasını iccedilermektedir (127131)

Ccedilalışan bireylerin yapması gerekenler kendi becerileri hakkında gerccedilekccedili fikirlere

sahip olma oumlzguumlvenli bir şekilde kendini savunabilme karşılıklı anlayış ccedilerccedilevesinde

işveren ve iş arkadaşları ile ilişkileri suumlrduumlrebilme fırsat hak ve goumlrevleri ile ilgili

bilgi edinme başkalarına danışma ve ihtiyaccedil duyduğu uyarlamalara youmlnelik fikir

paylaşımı yapma muumlşteri odaklı bir şekilde işini organize etme ve iş dışında sosyal

bir yaşam suumlrduumlrebilme olarak bulunmuştur (127)

Ccedilalışmamızda işe giren bireyler bireysel olarak sorun belirttikleri alanlarda

desteklenmiş ve değerlendirilmişlerdir İşe giren bireylerin becerileri doğrultusunda iş

seccediliminde bulundukları kendilerini daha rahat ifade edebildikleri sosyal becerilerinin

ve aktivite uyarlaması ile ccedilalışma motivasyonlarının arttığı goumlzlemlenmiştir Grup

muumldahalesinde hastalık hikayelerini anlatma ve girişkenlik becerisi iccedilin yapılan

aktivitelerin bireyleri oumlzguumlvenli bir şekilde kendini ifade etme ve yardım isteme

becerilerinde desteklediği duumlşuumlnuumllmektedir

Verhoef ve arkadaşları (126128) fiziksel engelli genccedil yetişkin bireylerde iş

başında (at work) ismi verilen mesleki rehabilitasyon uygulaması

gerccedilekleştirmişlerdir Muumldahale 1 yıl suumlren grup ve bireysel uygulamaları iccedilerisinde

barındıran iş koccedilu ve ergoterapistlerin dahil olduğu bir uygulamadır Grup muumldahalesi

iccedilerisinde aktivite dengesi engelli birey olarak ccedilalışma deneyimleri ccedilalışma hayatında

hastalık youmlnetimi uygun iş arama iş goumlruumlşmesi gibi becerilerin eğitimi yer

almaktadır Grup muumldahalesi sonrası iş koccedilları ve ergoterapistler ile olan goumlruumlşme

devam edip danışmanlık işe yerleştirme iş koccedilluğu aktivite dengesi iş ve iş ccedilevresi

uyarlamaları gibi uygulamalar bireysel olarak 1 yıl boyunca suumlrmektedir Uumlretkenlik

aktivitelerinde bireylerin en ccedilok belirttikleri sorun iş bulma olarak bulunmuştur

Muumldahale sonrası bireyler iş saatleri duumlzenli iş yardım isteme iş goumlrevlerini organize

etme gibi sorunlar belirtmişlerdir Tuumlm aktivite performans alanlarında hem işe giren

hem de işe girmeyen bireylerde gelişme olduğu bulunmuştur

Ccedilalışmamızda muumldahale iccedileriği iş başında ismi verilen muumldahale

programından yararlanılarak hazırlanmıştır Verhoef ve arkadaşlarının (126) yaptığı

67

ccedilalışmadan farklı olarak grup muumldahalesi sonrası bireylere değerlendirmeler

uygulanmış ve 3 ay takip suumlresi sonucu işe yerleşen bireylere bireysel muumldahale

yapılmıştır Bu ccedilalışmaya paralel olarak bizim ccedilalışmamızda da buumltuumln bireyler uumlcretli

iş alanında ccedilalışmakla ilgili sorunlar belirtmişlerdir Bireylerin belirttikleri uygun iş

bulma iş arama sorunları dile getirme iletişim problemlerinde muumldahale sonrası

bireylerin kendi verdikleri puanlarda olumlu değişiklikler olduğu bulunmuştur

Ccedilalışma aktivitesinin engelli bireyler iccedilin oumlnemli olduğu ve bireylerin aktivite kimliği

ve yeterliliği oluşturmasına youmlnelik duumlzenlenen mesleki rehabilitasyonun bireylerin

aktivite performanslarını artırdığı bulunmuştur

İşe hazır olma durumu bireylerin guumlnluumlk yaşam aktivitelerindeki

performansını istek ve değerlerini iş arama motivasyonunu ve istenen işi etkin

yuumlruumltmedeki ccedilalışma performansını ve kariyer gelişim potansiyelini ifade etmektedir

(132133) Christian ve Claphamrsquoın (134) sığınma evinde kalan annelere duumlşuumlk benlik

saygısını artırmaya youmlnelik meslek oumlncesi beceri eğitimi vermişlerdir Grup ve

bireysel olarak iş goumlruumlşmesi uygun iş arama atoumllyelere katılım stresi azaltma ve

zaman youmlnetimi becerileri eğitimi verilmiştir Muumldahalenin benlik saygısını artırdığı

ve bireylerin işle ilgili hedef belirleyebildikleri bulunmuştur Psikososyal problemi

olan bireyler iccedilin yapılan bir mesleki hazırlık muumldahalesinde de farkındalık iletişim

problem ccediloumlzme iş iccedilin gerekli olan kognitif beceriler iş başvurusu iş arama iş

goumlruumlşmesi stresli durumlarla başa ccedilıkma adımları ccedilalışılmıştır Bireylerden toplanan

veriler kendilerini daha hazır hissettikleri davranış ve tutumlarının olumlu youmlnde

değiştiğini goumlstermiştir (135)

Ccedilalışmamızda benzer beceri eğitimleri interaktif grup tartışmaları rol oynama

aktiviteler ile desteklenerek verilmiştir Muumldahale sonrası bireylerin kendilerini daha

doğru ifade ettikleri engelleri ile ilgili ihtiyaccedillarını belirleyebildikleri grup

arkadaşları ile tartışma ve olumsuzluk belirtme gibi davranışların azalarak ccedilalışma

performanslarının arttığı bulunmuştur

Girişkenlik ve iletişim becerileri temel yaşam becerileri oumlrneklerindendir ve

temel yaşam becerilerindeki problemler engelli bireylerin sosyal katılımlarında

karşılaştıkları zorlukları artıran bir faktoumlr olarak kabul edilmektedir (136137) Bal ve

arkadaşlarının (138) iş başında ismi verilen muumldahalenin sonuccedillarını nitel olarak

tartıştıkları ccedilalışmada bireyler muumldahale programına girişkenlik ve accedilık soumlzluumlluumlk ile

68

ilgili eğitimlerin eklenmesinin gerektiğini belirtmişlerdir ve grup muumldahalesinin oumlz

yeterliliği geliştirdiğini ifade etmişlerdir Ccedilalışmalar girişken ve accedilık soumlzluuml olmanın iş

bulma ve suumlrduumlrmede oumlnemli olduğunu ve kronik sağlık problemi olan bireylerin bu

konuda desteklenmesi gerektiğini belirtmektedirler (139140) Bazı ccedilalışmalar engelli

bireylerin iş fırsatlarından dışlanmasını bireysel işlevlerden ziyade sosyal iş

ortamından kaynaklandığını belirtmekte ve sosyal iş ortamına daha yoğun muumldahale

edilmesi gerektiğini soumlylemektedirler (141-143) Bal ve arkadaşlarının (138) yaptığı

ccedilalışmada bireyler yaşam becerileri gelişiminin oumlnemini vurgularken oumlzel ccedilalışma

koşulları ccedilalışma ortamının duumlzenlenmesi işverenin tutumu gibi durumlarında

kendileri iccedilin oumlnemli olduğunu belirtmişlerdir

Ccedilalışmamızda mevcut ccedilalışmaların bu konudaki sonuccedillara dikkate alınarak

bireylerin eklenmesini istediği eğitimler iccedilin girişkenlik becerilerine youmlnelik

aktiviteler konulmuş ve her seansta bireylerin hem kendileriyle ilgili hem de

diğerleriyle ilgili geri bildirim vermeleri istenmiştir Muumldahale sonrası ccedilalışma

performansı maddelerinden girişkenlik geri bildirimleri kabul etme ve duumlzeltme

diğerleriyle iş birliği becerilerinde gelişme goumlsterdikleri goumlruumllmuumlştuumlr İşe giren

bireylerde genel olarak işverenlerin tutumunun olumlu olduğu bireylerin ihtiyaccedil ve

isteklerini doğru bir şekilde dile getirdikleri ve bu becerilerin ccedilalışma performanslarını

olumlu youmlnde etkilediği goumlzlemlenmiştir İşverenle ilgili problem yaşayan bir

katılımcımızın ccedilalışma performansıyla ilgili de problem yaşadığı bir sonraki iş

deneyiminde de bu sorunlardan kaynaklı olarak ccedilekingenlik goumlsterdiği

goumlzlemlenmiştir Ccedilalışmamızda bireylerin sorunlara yaklaşımlarının farklı olduğu ve

bunun bireyleri desteklediği ancak kişisel farklılıkların karşılaştırılmamasının

ccedilalışmanın bir limitasyonu olduğu ve ileriki ccedilalışmalarda eklenmesi gerektiği

duumlşuumlnuumllmektedir

Ccedilalışan roluuml bireyin iccedil potansiyelini yansıttığı gibi goumlrevlere katılım yoluyla

oluştuğu iccedilin dış potansiyeli de temsil eder İş verimliliğini sağlamak iccedilin iş ccedilevresinin

desteklenmesi bireyin otonomisinin gelişmesini sağlar Goumlrevin kişinin mevcut

becerilerine uygun olması kişinin motivasyonu ve yaptığı işi anlamlı bulması beden

ve zihin sağlığını olumlu youmlnde etkilemektedir (144145) Kronik hastalığa sahip

birccedilok kişinin en yaygın yaşadıkları sorun ccedilalışma performansı ile ilişkilidir Ccedilevresel

69

destek ve duumlzenlemeler ile engelli bireylerin rol yeterliliği sağlanıp ccedilalışma

performansları artırılabilir (146)

Ccedilalışmamızda işe giren bireylerin iş yerinde yaşadıkları problemlere youmlnelik

ergonomik duumlzenlemeler (masa sandalye yuumlksekliklerinin ayarlanması masa

duumlzeninin değiştirilmesi vb) ccedilevresel duumlzenlemeler (aydınlatma guumlvenlik) aktivite

uyarlaması molaların duumlzenlenmesi ulaşım ile ilgili muumldahale semptom youmlnetimi

ccedilalışma arkadaşlarının desteklemesine youmlnelik uygulamalar yapılmıştır Bu

uygulamalar sonrası yapılan değerlendirmelerde bireylerin ccedilalışma performanslarının

ve aktivite yeterliliklerinin olumlu youmlnde geliştiği goumlruumllmuumlştuumlr Ccedilevresel desteklerin

artırılması ile bireyler kendilerini daha iyi hissettiklerini belirtmişlerdir

İş katılımı bireylerin kendileriyle gurur duymalarını sağlayan ve benlik

saygılarını guumlccedillendiren bir kavramdır Kronik hastalığa sahip bireyler iccedilin iş sahibi

olmak yaşam kalitelerini olumlu youmlnde etkileyen oumlnemli faktoumlrler arasındadır (147-

149) Mesleki kimlik bireyler iccedilin oumlnemli bir yaşam roluuml olup işe katılım ile

gerccedilekleşmektedir (144150151152) Mesleki kimlik bireyin işle ilgili ilgi ve

becerilerini tanımlaması ve iş hedeflerine sahip olmasını tanımlamaktadır (151152)

İş tatmini goumlrev otonomisi goumlrev kimliği goumlrev ccedileşitliliği işveren ve diğer

ccedilalışanlarla uyum ccedilalışma koşulları ccedilalışma ortamının kuumlltuumlruuml gibi pek ccedilok faktoumlrle

ilişkili bir kavramdır (152153) Ccedilalışmalar iş tatminsizliğinin psikososyal problemlere

neden olduğunu oumlzellikle tuumlkenmişlik ile arasında oumlnemli bir ilişki olduğunu

goumlstermiştir (154155) Brown ve arkadaşları (85) iş memnuniyetini sağlamak ve iş

kayıplarının azalması iccedilin yaratıcılık anlamlı iş ccedilevresi oluşturma ve uumlretkenlik

alanlarında bireylerin desteklenmesi gerektiğini soumlylemektedirler

Ccedilalışmamız bireylerin aktivite kimliği oluşturmasını desteklemek iccedilin herkesin

farklı becerilere sahip olabileceğinin ve grup iccedilerisinde her bireyin bir roluumlnuumln

olduğunun goumlsterilmesi bireylerin kendi ilgi ve becerilerini tanımlayıp buna youmlnelik

hedef oluşturmalarına youmlnelik eğitimleri iccedilermektedir Muumldahale sonrasında bireylerin

aktivite kimliği bulgularında olumlu gelişme goumlsterdikleri bulunmuştur İşe giren

bireyler muumldahale oumlncesi KAPOumlrsquode uumlretici aktiviteler ile ilgili problemleri dile

getirirken işe girdikten sonra kendilerini geliştirmek ve eğitim hayatlarına devam

etmek gibi hedefler belirtmişlerdir Bu hedeflerin bireylerin işlerinden memnun

olduklarının bir goumlstergesi olduğu duumlşuumlnuumlluumlp bireyler tarafından da bu memnuniyet

70

doğrulanmıştır İşe giren bireylerin aktivite kimliği ve aktivite yeterliliklerinin artması

da yine bu memnuniyeti doğrulamıştır

Ccedilalışma hayatı iş goumlruumlşmesi ile başlar ve goumlruumlşme bireylerin takım ccedilalışma

becerileri ve sosyal problem ccediloumlzme becerilerine youmlnelikte sorular iccedilermektedir

(156157) Goumlruumlşmede temel beceriler verilen yanıtlar rahatlık goumlruumlnuumlm

goumlruumlşmecinin değerlendirmesini etkileyen faktoumlrlerdendir (158159) Elksnin ve

Elksinin (160) engelli bireylerde sosyal beceri eğitimi ihtiyacını belirlemeye youmlnelik

yaptıkları ccedilalışmada engelli bireylerde iş kayıplarının 90rsquoının sosyal iletişim

becerilerindeki problemlerden kaynaklandığını bulmuşlardır Dorothy ve arkadaşları

(161) otizm spektrum bozukluğu olan bireylerde iş goumlruumlşme becerilerini arttırmaya

youmlnelik multimedia aracılığı ile ilgileri belirleme iş bulma işi suumlrduumlrme gibi alanlarda

eğitim vermişler ve ccedilalışmanın sonunda bireylerin sorulara daha uygun cevaplar

verdiklerini bulmuşlardır Bonete ve arkadaşları (162) asperger sendromu olan

bireylerle işyeri uyumlandırması iccedilin kişilerarası problem ccediloumlzme becerisi grup eğitimi

uygulamışlardır Programın iccedileriği sendromun oumlzellikleri ve problem ccediloumlzme hakkında

bilgi verilmesi iletişim becerileri problem tanımlamak farklı bakış accedilıları olaylar

hakkında duumlşuumlnme genel ccediloumlzuumlmler sonuccedilların tartışılması ve en iyi ccediloumlzuumlmuumln

bulunması plan yapılması planın değerlendirilmesi ve hataların belirlenmesi suumlrecin

goumlzden geccedilirilmesinden oluşmaktadır Muumldahale sonrası kontrol grubu ile

değerlendirmeler arasında fark bulunmamıştır

Ccedilalışmamızda iş goumlruumlşmesine youmlnelik oumlzgeccedilmiş hazırlama işle ilgili

yaşanabilecek problemlere youmlnelik problem ccediloumlzme becerileri ccedilalışılmış ve rol oynama

şeklinde goumlruumlşmeler gerccedilekleştirilip grup uumlyeleri tarafından geri bildirimler verilip

bireylerin performansları tartışılmıştır Bu ccedilalışma ile bireylerin farkındalıklarının

arttığı ve yeri geldiğinde kendilerini olumlu bir şekilde savunabildikleri

goumlzlemlenmiştir

Li ve arkadaşlarının (163) kas iskelet sistemi yaralanması olan ccedilalışanlarda işe

hazırlık eğitimi programının etkinliğini değerlendirdikleri ccedilalışmada bireylerin

anksiyete ve stres duumlzeylerinin azaldığı bulunmuştur Grup ve bireysel muumldahaleyi

iccedileren 3 haftalık bir uygulama olup bireylerin psikososyal sorunlarına odaklanarak işe

hazır olma iş edinme meslek oumlncesi beceriler uygun iş davranışları iş goumlruumlşmesi

ağrı ve stres youmlnetimine youmlnelik eğitim verilmiştir Kronik engele sahip bireylerde iş

71

suumlrduumlrme muumldahalesinin sonuccedillarının değerlendirildiği bir ccedilalışmada bireylerin

engeller ve ccediloumlzuumlmlerini tanımlayabildikleri hedef belirleyebildikleri baş etme

becerilerinin geliştiği ve daha oumlzguumlvenli oldukları goumlruumllmuumlştuumlr Muumldahale işle ilgili

engelleri ve ccediloumlzuumlmleri tanımlayabilme mesleki danışmanlık (bireyin sahip olduğu

haklar ile ilgili bilgi verilmesi iş uyumlandırması iccedilin beceri eğitimi) ve savunma

becerilerini geliştirmeye youmlnelik eğitimi iccedilermektedir (164)

Ccedilalışmamızda grup muumldahalesindeki problem ccediloumlzme becerileri eğitimi

bireylerin iş hayatında karşılaşabilecekleri problemlere youmlnelik olmuş seans sonunda

genelleme aşamasında buradan elde edilen sonuccedillar guumlnluumlk yaşamlarına da olumlu

yansıması iccedilin ccedilalışılmıştır Bu şekilde bireylerin sadece iş ortamında değil guumlnluumlk

yaşamlarında da problem değil ccediloumlzuumlm odaklı olmaları desteklenmiştir Grup

muumldahalesinde bireylerin stresli durumlarda nasıl tepkiler verdiklerine youmlnelik yapılan

seansta bireylerin deneyimledikleri olayları anlatıp verdikleri tepkiler tartışılmıştır

Herkesin farklı bakış accedilısına sahip olabileceği duumlşuumlncesi benimsenerek ccedilatışma

durumlarında verilebilecek en uygun tepkiler ve kendilerini rahatlatabilecekleri guumlzel

bir duumlşuumlnce ya da imge bulmaları sağlanmıştır Muumldahale sonrası bireylerin sosyal

etkileşimlerinin arttığı daha oumlnce problem yaşadıkları kişilerle daha iyi iletişim

kurdukları ve daha esnek davranabildikleri goumlzlemlenmiştir

Psikososyal problemi olan bireylerde hastane ortamında işle ilgili davranış

yaşam dengesi başetme becerileri dakiklik sorumluluk alma iş arama iş

goumlruumlşmesini ve hastanedeki atoumllyelerde (oto yıkama fırın vb) goumlnuumllluuml ccedilalışmayı

iccedileren meslek oumlncesi beceri eğitimi uygulanmıştır Muumldahale sonrası bireylerin iş

bulma oranlarında artış olduğu ancak takip değerlendirmelerinde bir fark bulunmadığı

goumlruumllmuumlştuumlr Takip değerlendirmesinde ergoterapistlerin olması ve bu merkezlere

engelli bireylerin erişebilmelerinin iş hayatını suumlrduumlrmede oumlnemli bir roluuml olduğu

sonucuna varılmıştır (165)

Ccedilalışmamıza farklı engellere sahip bireyler dahil edilmiştir Bireylerin herkesin

farklı becerilere sahip olabileceğini anlamaları ve bu şekilde kendi guumlccedilluuml yanlarını

daha iyi keşfettikleri goumlruumllmuumlştuumlr Grup iccedilerisinde psikososyal problemi olan

bireylerin zamanla diğerleri ile ilgili şikacircyet etme eğilimlerinin azaldığı diğerlerini

kabul ettikleri yaşadıkları olayları anlamlandırma suumlreccedillerinin değiştiği yardım

isteme ve yardım kabul etme becerilerinin geliştiği goumlruumllmuumlştuumlr Muumldahale iccedileriğinde

72

yer alan iş goumlruumlşmesi ve iş arama kaynaklarının araştırılması ile bireylerin iş arama

becerilerindeki girişkenliklerinin arttığı goumlzlemlenmiştir Ccedilalışmamızda muumldahale

sonrasında bireyler iş başvurusunda bulunacakları veya bir şey danışmak istedikleri

zaman mesleki rehabilitasyon merkezine ulaşmışlardır İhtiyaccedil duydukları zaman

mesleki rehabilitasyon merkezinden danışmanlık alabilmelerinin bireylerde bir guumlven

duygusu yarattığı duumlşuumlnuumllmektedir Bu nedenle mesleki rehabilitasyon merkezlerinin

ccedilalışma performansı geliştirme programları sonrası iş arama işe girme aşamalarında

ve işe yerleştiklerinde de iş ortamında oumlnleyici ve destekleyici roluumlnuumln oumlnemli olduğu

sonucuna varılmıştır

73

6SONUCcedilLAR ve OumlNERİLER

Engelli bireylerde mesleki rehabilitasyonun ccedilalışma performansına olan

etkisinin araştırıldığı ccedilalışmamızda aşağıdaki sonuccedillar elde edilmiştir

1 Yapılan değerlendirmeler ile ccedilalışmaya katılan engelli bireylerin iş arama iş

bulma iletişim etkileşim becerileri hedef belirleme zaman youmlnetimi yardım

isteme diğerlerinin ve kendi ihtiyaccedillarının farkındalığı gibi aktivite yeterliliği

aktivite kimliği ve ccedilalışma performanslarında problemlerinin olduğu

saptanmıştır Bu nedenle engelli bireylerde mesleki rehabilitasyona youmlnelik

muumldahale programları hazırlanırken bu konuların dikkatlice ele alınması

gerekliliği ortaya ccedilıkmaktadır

2 Bu ccedilalışmada bireylerin ccedilalışma performansları yapılandırılmış bir uumlretici

aktivite sırasında goumlzlemlenmiş ve terapistin kişinin ccedilalışma performansı

hakkında gerccedilek durumunu iyi yansıtan sonuccedillara ulaşılması sağlanmıştır Bu

nedenle ccedilalışma performansı değerlendirilirken yapılandırılmış aktiviteler

iccedilerisinde değerlendirilmesi oumlnerilmektedir

3 Bu ccedilalışmada KAPOuml ile bireylerin oumlnceliklendirdikleri aktiviteler hedeflere

doumlnuumlştuumlruumllmuumlştuumlr Bireylerin hepsi işe girmeyi hedef olarak belirlemişlerdir

Bu sonuccedil uumlretime katılmanın engelli bireyler iccedilin ccedilok oumlnemli ortak bir hedef

olduğunu ortaya koymaktadır Bu da engelli bireylerin ccedilalışma hayatına

katılımlarının desteklenmesi iccedilin mesleki rehabilitasyon hizmetlerine olan

gereksinimi ortaya ccedilıkartmıştır

4 Ccedilalışmamızda kullanılan fiziksel engelli genccedil bireyler iccedilin tasarlanmış ldquoİş

Başındardquo ismi verilen muumldahalenin farklı engel gruplarında da olumlu sonuccedillar

sağladığı bulunmuştur Bu nedenle iş başında mesleki rehabilitasyon

muumldahalesinin diğer engelli gruplarında da uygulanmasının faydalı olacağı

duumlşuumlnuumllmektedir

5 Engelli bireylerin farklı engellere sahip olmalarının grup iccedilerisinde bireylerin

farklı bakış accedilıları kazanmalarını ve şikayet etme davranışlarının azalmasına

katkı sağladığı goumlzlemlenmiştir Grup muumldahalelerinde farklı engel

gruplarının sağlıklı bireylerin bir araya getirildiği ccedilalışmalar oumlnerilmektedir

74

6 Bu ccedilalışmada işe giren ve girmeyen bireylerde muumldahale oumlncesi ve sonrası

gelişme olmasına rağmen grupların değerlendirme sonuccedillarının

karşılaştırılmasında işe giren bireylerin daha ccedilok fark goumlstermeksizin işe

girdikleri tespit edilmiştir Grup muumldahalesi sonrası işe girmeyi etkileyen

faktoumlrlerin ayrıca araştırılması oumlnerilmektedir

7 İşe giren bireylerin problem yaşadıkları alanlara youmlnelik yapılan muumldahalelerin

ccedilalışma performansını artırdığı bulunmuştur Uumllkemizde işe giren engelli

bireylerin ccedilalışma performanslarını artırmaya youmlnelik danışmanlık ccedilevresel

duumlzenlemeler goumlrev uyumlandırması ccedilalışma saatlerinin uyumlandırılması

gibi hizmetleri sağlayacak kurum veya kişiler bulunmamaktadır Engelli

bireylerin ccedilalışma hayatlarının verimli bir şekilde devamlılığının sağlanmasına

youmlnelik ergoterapistlerin dahil olduğu rehabilitasyon hizmetlerinin verilmesi

oumlnerilmektedir

8 Bireysel muumldahale sonuccedillarının karşılaştırılmamasının ccedilalışmanın limitasyonu

olduğunu duumlşuumlnmekteyiz Kişisel faktoumlrlerin etkilerini ve grup muumldahalesinde

tespit edilemeyecek olan faktoumlrlerin de goumlz oumlnuumlnde bulundurulabilmesi iccedilin

yeni ccedilalışmalarda bireysel muumldahale sonuccedillarının da karşılaştırılması

oumlnerilmektedir

75

KAYNAKLAR

1 Frank A editor Vocational rehabilitation Supporting ill or disabled individuals in

(to) work A UK perspective Healthcare 2016 Multidisciplinary Digital Publishing

Institute

2 Roebroeck ME Jahnsen R Carona C Kent RM Chamberlain MA Adult outcomes

and lifespan issues for people with childhood‐onset physical disability Developmental

Medicine amp Child Neurology 200951(8)670-8

3 Mamatoğlu N Tuumlrkiyede engelli istihdamının genel goumlruumlnuumlmuuml işveren goumlzuumlyle

engelli istihdamını artırma konusunda oumlnerilen politikalar 1 alternatif politika

20157(3)524

4 Kayıtlı Olan Oumlzuumlrluuml Bireylerin Ccedilalışma Durumu ve Oumlzuumlr Tuumlruumlne Goumlre Dağılımı

[Internet] 2011[Erişim Tarihi 5 Temmuz 2018] Erişim adresi

httpwwwtuikgovtrPreTablodoalt_id=1017

5 Kuzgun İ Tuumlrkiyede oumlzuumlrluumllerin uumlcret karşılığı istihdamını belirleyen değişkenler

ve oumlneriler Journal of Yaşar University 20094(15)2451ndash68

6 Miller EK Occupational therapists ıntervention approaches in secondary transition

services for students with disabilities 2012

7 Roley S Delany JV Barrows C Honaker D Sava D Talley V Occupational

therapy practice framework Domain and process American Journal of Occupational

Therapy 200862(6)

8 Wehman P Chan F Ditchman N Kang H-J Effect of supported employment on

vocational rehabilitation outcomes of transition-age youth with intellectual and

developmental disabilities A case control study Intellectual and developmental

disabilities 201452(4)296-310

9 Jacoby A Gorry J Baker GA Employers attitudes to employment of people with

epilepsy still the same old story Epilepsia 200546(12)1978-87

10 Roessler RT Neath J McMahon BT Rumrill PD Workplace discrimination

outcomes and their predictive factors for adults with multiple sclerosis Rehabilitation

Counseling Bulletin 200750(3)139-52

11 Guumlneş N Akccedilamete G Oumlzel gereksinimi olan bireylerin mesleki istihdamı Ccedilorum

ili oumlrneği Ankara Uumlniversitesi Eğitim Bilimleri Fakuumlltesi Oumlzel Eğitim Dergisi

201415(03)001-15

12 Oumlzbey F Diken İH Zihinsel yetersizliği olan bireylerin iş-meslek eğitimi ve

istihdamlarına youmlnelik Tuumlrkiyersquode yapılan araştırmaların goumlzden geccedilirilmesi Ankara

Uumlniversitesi Eğitim Bilimleri Fakuumlltesi Oumlzel Eğitim Dergisi 201011(02)019-42

13 Kurumu TD Buumlyuumlk tuumlrkccedile soumlzluumlk Ankara Tuumlrk Dil Kurumu Yayınları 2011

14 Waddell G Burton AK Is work good for your health and well-being The

Stationery Office 2006

15 Black CD Frost D Health at work-an independent review of sickness absence

The Stationery Office 2011

76

16 Black CM Working for a healthier tomorrow Dame Carol Blacks review of the

health of Britains working age population The Stationery Office 2008

17 Coole C Radford K Grant M Terry J Returning to work after stroke perspectives

of employer stakeholders a qualitative study Journal of occupational rehabilitation

201323(3)406-18

18 Friedli L Stearn R Positive affect as coercive strategy conditionality activation

and the role of psychology in UK government workfare programmes Medical

Humanities 201541(1)40-7

19 Kielhofner G Barrett L Theories derived from occupational behavior perspective

Willard and Spackmanrsquos Occupational Therapy (9th ed) Neistadt ME Blesedell

Crepeau E(eds) 1998527-9

20 Kielhofner G Conceptual foundations of occupational therapy practice FA Davis

2009

21 Johansson U Tham K The meaning of work after acquired brain injury American

Journal of Occupational Therapy 200660(1)60-9

22 Bryant W Craik C McKay E Perspectives of day and accommodation services

for people with enduring mental illness Journal of mental health 200514(2)109-20

23 Gard G Sandberg AC Motivating factors for return to work Physiotherapy

research international 19983(2)100-8

24 Cifu DX Keyser-Marcus L Lopez E Wehman P Kreutzer JS Englander J et al

Acute predictors of successful return to work 1 year after traumatic brain injury a

multicenter analysis Archives of physical medicine and rehabilitation

199778(2)125-31

25 25Tipton-Burton M McLaughlin R Englander J Traumatic brain injury In

Pedretti`s occupational therapy Practise skills for physical dysfunction (6th edition)

Philadelphia Elsevier Mosby 2005

26 Holzberg E The best practice for gaining and maintaining employment for

individuals with traumatic brain injury Work 200116(3)245-58

27 Shaw MA Vroom V(1964) Work and motivation New York John Wiley and

Sons Document Resume 1992212

28 Foreman P Murphy G Work values and expectancies in occupational

rehabilitation The role of cognitive variables in the return-to-work process Journal of

Rehabilitation 199662(3)44

29 Bandura A editor Self-regulation of motivation through anticipatory and self-

reactive mechanisms Perspectives on motivation Nebraska symposium on

motivation 1991

30 Cicerone KD Azulay J Perceived self-efficacy and life satisfaction after traumatic

brain injury The Journal of head trauma rehabilitation 200722(5)257-66

31 Darries Z Exploring the challenges that women with traumatic brain injury

experience in their work environment after vocational rehabilitation 2015

77

32 Law M Baptiste S McColl M Opzoomer A Polatajko H Pollock N The

Canadian occupational performance measure an outcome measure for occupational

therapy Canadian Journal of Occupational Therapy 199057(2)82-7

33 Lee J Kielhofner G Vocational intervention based on the Model of Human

Occupation a review of evidence Scandinavian Journal of Occupational Therapy

201017(3)177-90

34 Yerxa EJ Occupational science A new source of power for participants in

occupational therapy Journal of occupational science 19931(1)3-9

35 Somavia J General ID editors Decent work Report of the Director-General to

the 87th Session of the International Labour Conference(Geneva ILO) 1999

36 Facts on Disability in the World of Work International Labor of Organization

2007

37 Perry D The basics of vocational assessment a tool for finding the right match

between people with disabilities and occupations [Internet] [Erişim Tarihi 5 Temmuz

2018] Erişim adresi

httpwwwiloorgpublicenglishregionasrobangkokabilitydownloadvoc_assess

mentpdf

38 Tuumlrkiyenin Onayladığı ILO Soumlzleşmeleri [Internet] [Erişim Tarihi 5 Temmuz

2018] (httpwwwiloorgankaraconventions-ratified-by-turkeylang--trindexhtm)

39 Rehabilitation IV Employment (Disabled Persons) Convention (No 159) and

Recommendation (No 168) United Nations Convention on the Rights of Persons with

Disabilities Geneva International Labour Office 2008

40 Oumlzuumlrluumller ve Bazı Kanun ve Kanun Huumlkmuumlnde Kararnamalerde Değişiklik

Yapılması Hakkında Kanun (25868) (07072005) TC Resmi Gazete

41 Vural S Yuumlcesoy Ş Tuumlrkiyersquode oumlzel gereksinimli bireylere youmlnelik hizmetlerin

yasal yapılanmasında Avrupa Birliğirsquone uyum ccedilabalarının yansımaları 2003

42 Guumllsevil A Oumlzuumlrluumller hakkında kanun ve oumlzuumlrluuml ccedilalıştırma zorunluluğu konusunda

mevzuattaki son değişiklikler Mercek Y 20051040

43 Şişman Y editor Tuumlrkiyede oumlzuumlrluumllere youmlnelik yasal duumlzenlemeler Conference

Journal of Social PolicySosyal Siyaset Konferanslar Dergisi 2011

44 Guumlngoumlr F Guumlneş G Duumlnyadaki gelişmeler paralelinde tuumlrkiyede değişen

oumlzuumlrluumlluumlk politikaları Yalova Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 20122(3)

45 Alsancak H Tomruk H Ccedilatana N Tuumlrkekul A Dolamaccedil N Engelli Hakları

Başucu Kitapccedilığı Sosyal Hizmetler Dairesi Başkanlığı Ankara 2013

46 Engelli Kamu Personel Seccedilme Sınavı Ve Engellilerin Devlet Memurluğuna

Alınmaları Hakkında Youmlnetmelik (28906) (07022014) TC Resmi Gazete

47 British Society of Rehabilitation Medicine Vocational assessment and

rehabilitation for people with long-term neurological conditions recommendations for

best practice 1st ed British Society of Rehabilitation Medicine London UK 2010

48 Harvey-Krefting L The concept of work in occupational therapy A historical

review American Journal of Occupational Therapy 198539(5)301-7

78

49 Bing RK Occupational therapy revisited A paraphrastic journey American

Journal of Occupational Therapy 198135(8)499-518

50 Bockoven JS Occupational therapy--a historical perspective Legacy of moral

treatment--1800s to 1910 The American journal of occupational therapy official

publication of the American Occupational Therapy Association 197125(5)223

51 Woodside HH The development of occupational therapy 1910-1929 The

American journal of occupational therapy official publication of the American

Occupational Therapy Association 197125(5)226

52 West W The occupational therapists changing responsibility to the community

The American journal of occupational therapy official publication of the American

Occupational Therapy Association 196721(5)312

53 Kielhofner G Burke J The evolution of knowledge and practice in occupational

therapy Past present and future Health through occupation Theory and practice in

occupational therapy 1983

54 Cromwell FS Occupational therapists manual for basic skills assessment or

primary pre-vocational evaluation Fair Oaks Print Company 1960

55 Cromwell FS Work-related programming in occupational therapy Its roots

course and prognosis Occupational therapy in health care 19852(4)9-25

56 Holmes D The role of the occupational therapist-work evaluator human

environment 19853(9)17-24

57 Steele RL Humanistic Psychology and rehabilitation programs in mental

hospitals American Journal of Occupational Therapy 1976

58 Association AOT The role of occupational therapy in the vocational rehabilitation

process American Journal of Occupational Therapy 198034881-3

59 Hightower-Vandamm M The role of occupational therapy in vocational

evaluation part 1 The American journal of occupational therapy official publication

of the American Occupational Therapy Association 198135(9)563-5

60 Brintnell ESG Harvey-Krefting L Rosenfeld M Friesen M Position paper on

occupational therapists role in work related therapy Canadian Journal of

Occupational Therapy 198855(4)2-4

61 Reed KL Sanderson SN Concepts of occupational therapy Lippincott Williams

amp Wilkins 1999

62 Ogden LD Wright MC Work related programs in occupational therapy A

renaissance Occupational therapy in health care 19852(1)109-26

63 Schell BA Gillen G Scaffa M Cohn ES Willard and Spackmans occupational

therapy Lippincott Williams amp Wilkins 2013

64 Dutta A Gervey R Chan F Chou C-C Ditchman N Vocational rehabilitation

services and employment outcomes for people with disabilities A United States study

Journal of occupational rehabilitation 200818(4)326

65 Waddell G Burton AK Kendall NA Vocational rehabilitationndashwhat works for

whom and when(Report for the Vocational Rehabilitation Task Group) TSO 2008

79

66 Ross J Occupational therapy and vocational rehabilitation John Wiley amp Sons

2013

67 Creighton C Three frames of reference in work-related occupational therapy

programs American Journal of Occupational Therapy 198539(5)331-4

68 Gold MW Research on the Vocational Habilitation of the Retarded The Present

The Future1 International review of research in mental retardation 6 Elsevier 1973

p 97-147

69 Pruitt WA Basic assumptions underlying work sample theory Journal of

rehabilitation 197036(1)24

70 Clark PN Human development through occupation theoretical frameworks in

contemporary occupational therapy practice part 1 The American journal of

occupational therapy official publication of the American Occupational Therapy

Association 197933(8)505-14

71 Mosey AC Involvement in the rehabilitation movement--1942-1960 The

American journal of occupational therapy official publication of the American

Occupational Therapy Association 197125(5)234

72 Mosey AC An alternative the biopsychosocial model American Journal of

Occupational Therapy 1974

73 Mosey AC A model for occupational therapy Occupational therapy in mental

health 19801(1)11-32

74 Llorens LA Levy R Rubin EZ Work Adjustment Program A Pre-Vocatıonal

Experıence The American journal of occupational therapy official publication of the

American Occupational Therapy Association 19641815-9

75 Ethridge DA Pre-vocational assessment of rehabilitation potential of psychiatric

patients American Journal of Occupational Therapy 1968

76 Ogburn KD Fast D Tiffany D The effects of reinforcing working behavior

American Journal of Occupational Therapy 1972

77 Watts F Modification of the employment handicaps of psychiatric patients by

behavioral methods The American journal of occupational therapy official

publication of the American Occupational Therapy Association 197630(8)487

78 Fidler GS The task-oriented group as a context for treatment Amer J Occup

Therapy 1969

79 Schell BA Gillen G Scaffa M Cohn ES Willard and Spackmans occupational

therapy Lippincott Williams amp Wilkins 2013

80 Townsend E A Wilcock A Occupational justice and client-centred practice A

dialogue in progress Canadian journal of occupational therapy 200471(2)75-87

81 Kielhofner G A model of human occupation Theory and application Lippincott

Williams amp Wilkins 2002

82 Waddell G Burton AK Concepts of rehabilitation for the management of common

health problems The Stationery Office 2004

80

83 Unruh AM Versnel J Kerr N Spirituality unplugged A review of commonalities

and contentions and a resolution Canadian Journal of Occupational Therapy

200269(1)5-19

84 Kielhofner G Braveman B Baron K Fisher G Hammel J Littleton M The model

of human occupation understanding the worker who is injured or disabled Work

199912(1)37-45

85 Brown A Kitchell M ONeill T Lockliear J Vosler A Kubek D et al Identifying

meaning and perceived level of satisfaction within the context of work Work

200116(3)219-26

86 Furnham A The psychology of behaviour at work The individual in the

organization Psychology Press 2012

87 Oxley C Work and work programmes for clients with mental health problems

British Journal of Occupational Therapy 199558(11)465-8

88 Schultz S Schkade J Theories derived from occupational behaviour perspectives

section 3 Willard and Spackmanrsquos occupational therapy Philadelphia Lippincott

Williams amp Wilkins 2003

89 Koopmans L Bernaards CM Hildebrandt VH Schaufeli WB de Vet Henrica C

van der Beek AJ Conceptual frameworks of individual work performance a

systematic review Journal of occupational and environmental medicine

201153(8)856-66

90 Schultz AB Chen C-Y Edington DW The cost and impact of health conditions

on presenteeism to employers Pharmacoeconomics 200927(5)365-78

91 Beaton D Bombardier C Escorpizo R Zhang W Lacaille D Boonen A et al

Measuring worker productivity frameworks and measures The Journal of

rheumatology 200936(9)2100-9

92 Judge TA Thoresen CJ Bono JE Patton GK The job satisfactionndashjob

performance relationship A qualitative and quantitative review Psychological

bulletin 2001127(3)376

93 Barrick MR Mount MK Judge TA Personality and performance at the beginning

of the new millennium What do we know and where do we go next International

Journal of Selection and assessment 20019(1‐2)9-30

94 Campbell JP The role of theory in industrial and organizational psychology 1990

95 Viswesvaran C Assessment of individual job performance A review of the past

century and a look ahead Handbook of industrial work and organizational

psychology 20011110-26

96 Fay D Sonnentag S A look back to move ahead New directions for research on

proactive performance and other discretionary work behaviours Applied Psychology

201059(1)1-20

97 Viswesvaran C Ones DS Perspectives on models of job performance

International Journal of Selection and Assessment 20008(4)216-26

81

98 Fayers PM Hand DJ Causal variables indicator variables and measurement

scales an example from quality of life Journal of the Royal Statistical Society Series

A (Statistics in Society) 2002165(2)233-53

99 Melanie Ellexson M Barbara Larson M Occupational therapy services in

facilitating work performance The American Journal of Occupational Therapy

201165(6)S55

100 Adam K Gibson E Lyle A Strong J Development of roles for occupational

therapists and physiotherapists in work related practice An Australian perspective

Work 201036(3)263-72

101 Scriven A Atwal A Occupational therapists as primary health promoters

Opportunities and barriers British Journal of Occupational Therapy 200467(10)424-

9

102 Kollee A Ren H Lofgren K Saarloos S Slaven K Shaw L Advancing

Occupational Therapy in Workplace Health and Wellbeing A Scoping Review

framework 20138(1)19-32

103 Canadian Association of Occupational Therapists Position Statement Vocational

Rehabilitation Services in Canada Toronto 199360(1)

104 World Federation of Occupational Therapists Position Statement Occupational

Therapy in Work-Related Practice WFOT 2016

105 World Federation of Occupational Therapists Position Statement Vocational

Rehabilitation WFOT Council Meeting Taiwan 2012

106 Strong S Baptiste S Salvatori P Learning from todays clinicians in vocational

practice to educate tomorrows therapists Canadian Journal of Occupational Therapy

200370(1)11-20

107 Torpil B Ekici G Multipl Sklerozlu Bireylerde Kanada Aktivite Performans

Oumllccediluumlmuumlnin Tuumlrkccedile Kuumlltuumlrel Adaptasyonu Geccedilerlilik ve Guumlvenirliği Ergoterapi ve

Rehabilitasyon Dergisi 20175(3)332

108 Law M Baum C Dunn W Challenges and strategies in applying an occupational

performance measurement approach Measuring occupational performance

Supporting best practice in occupational therapy 2005375-81

109 McColl MA Law M Baptiste S Pollock N Carswell A Polatajko HJ Targeted

applications of the Canadian occupational performance measure Canadian journal of

occupational therapy 200572(5)298-300

110 Law M Polatajko H Pollock N Mccoll MA Carswell A Baptiste S Pilot testing

of the Canadian Occupational Performance Measure clinical and measurement issues

Canadian Journal of Occupational Therapy 199461(4)191-7

111 Kielhofner G Mallinson T Crawford C Nowak M Rigby M Henry A et al The

Occupational Performance History Interview (version 21) OPHI-II Chicago IL

Model of Human Occupation Clearinghouse Department of Occupational Therapy

University of Illinois 2004

112 Cole MB Group Dynamics in Occupational Therapy-The Theoretical Basis and

Practice Application of Group Intervention 3th ed USA Slack 2005

82

113 Michon HW van Weeghel J Kroon H Schene AH Person-related predictors of

employment outcomes after participation in psychiatric vocational rehabilitation

programmes Social psychiatry and psychiatric epidemiology 200540(5)408-16

114 Carter EW Austin D Trainor AA Predictors of postschool employment

outcomes for young adults with severe disabilities Journal of Disability Policy

Studies 201223(1)50-63

115 Rogers ES Anthony WA Cohen M Davies RR Prediction of vocational

outcome based on clinical and demographic indicators among vocationally ready

clients Community Mental Health Journal 199733(2)99-112

116 McFadden S MacDonald A Fogarty A Le S Merritt BK Vocational

assessment a review of the literature from an occupation-based perspective

Scandinavian Journal of Occupational Therapy 201017(1)43-8

117 Gross DP Battie M Does functional capacity evaluation predict recovery in

workersrsquo compensation claimants with upper extremity disorders Occupational and

environmental medicine 200663(6)404-10

118 Rustenburg G Kuijer P Frings-Dresen MH The concurrent validity of the

ERGOStrade work simulator and the Ergo-Kitreg with respect to maximum lifting

capacity Journal of occupational rehabilitation 200414(2)107-18

119 Jones T Kumar S Functional capacity evaluation of manual materials handlers

a review Disability and rehabilitation 200325(4-5)179-91

120 Lang A Defining Normative Upper Limb Kinematics during Functional Capacity

Evaluation (FCE) Task Performance University of Waterloo 2015

121 Fan C-W Taylor RR Ekbladh E Hemmingsson H Sandqvist J Evaluating the

psychometric properties of a clinical vocational rehabilitation outcome measurement

The Assessment of Work Performance (AWP) OTJR occupation participation and

health 201333(3)125-33

122 Jang Y Li W Hwang M-T Chang W-Y Factors related to returning to work

following a work-oriented occupational therapy program for individuals with physical

disabilities Journal of Occupational Rehabilitation 19988(2)141-51

123 Bernspang B Johansson U Predicting return to work after brain injury using

occupational therapy assessments Disability and rehabilitation 200123(11)474-80

124 Brouwer S Amick BC Lee H Franche R-L Hogg-Johnson S The predictive

validity of the return-to-work self-efficacy scale for return-to-work outcomes in

claimants with musculoskeletal disorders Journal of occupational rehabilitation

201525(4)725-32

125 Cook JA Razzano L Discriminant function analysis of competitive employment

outcomes in a transitional employment program for persons with severe mental illness

Journal of Vocational Rehabilitation 19955(2)127-39

126 Verhoef JA Roebroeck ME van Schaardenburgh N Floothuis MC Miedema

HS Improved occupational performance of young adults with a physical disability

after a vocational rehabilitation intervention Journal of occupational rehabilitation

201424(1)42-51

83

127 Varekamp I Heutink A Landman S Koning CE De Vries G Van Dijk FJ

Facilitating empowerment in employees with chronic disease qualitative analysis of

the process of change Journal of occupational rehabilitation 200919(4)398

128 Verhoef JA Miedema HS Van Meeteren J Stam HJ Roebroeck ME A new

intervention to improve work participation of young adults with physical disabilities

a feasibility study Developmental Medicine amp Child Neurology 201355(8)722-8

129 Detaille SI Haafkens JA van Dijk FJ What employees with rheumatoid arthritis

diabetes mellitus and hearing loss need to cope at work Scandinavian journal of work

environment amp health 2003134-42

130 Obrien R Woodbridge S Hammond A Adkin J Culley J The development and

evaluation of a vocational rehabilitation training programme for rheumatology

occupational therapists Musculoskeletal Care 201311(2)99-105

131 Varekamp I Haafkens JA Detaille SI Tak PP Van Dijk FJ Preventing work

disability among employees with rheumatoid arthritis what medical professionals can

learn from the patients perspective Arthritis Care amp Research Official Journal of the

American College of Rheumatology 200553(6)965-72

132 Hammell KRW Empowerment and occupation A new perspective

Autonomisation et occupation une nouvelle perspective Canadian Journal of

Occupational Therapy 201683(5)281-7

133 Choudhary S Viner S Kirsh B How Do Occupational Therapists Assess Work

Readiness Among Mental Health Consumers Occupational Therapy in Mental

Health 201531(3)266-82

134 Christian J Clapham D The role of efficacy and well-being in guiding the use of

education and training services by young homeless mothers Housing Care and

Support 201013(3)14-20

135 Sturesson M Edlund C Fjellman-Wiklund A Falkdal AH Bernsparingng B Work

ability as obscure complex and unique views of Swedish occupational therapists and

physicians Work 201345(1)117-28

136 World Health Organization Skills-Based Health Education Including Life Skills

An Important Component of a Child-FriendlyHealth-Promoting School Switserland

Geneva 2003

137 Christian J Clapham D The role of efficacy and well-being in guiding the use of

education and training services by young homeless mothers Housing Care and

Support 201013(3)14-20

138 Bal MI Sattoe J Schaardenburgh N Floothuis M Roebroeck M Miedema H A

vocational rehabilitation intervention for young adults with physical disabilities

participantsrsquo perception of beneficial attributes Child care health and development

2016(January 2017)114-25

139 King GA Baldwin PJ Currie M Evans J Planning successful transitions from

school to adult roles for youth with disabilities Childrens Health Care

200534(3)193-216

84

140 de Jong M de Boer AG Tamminga SJ Frings-Dresen MH Quality of working

life issues of employees with a chronic physical disease a systematic review Journal

of occupational rehabilitation 201525(1)182-96

141 Lindsay S McDougall C Sanford R Disclosure accommodations and self-care

at work among adolescents with disabilities Disability and rehabilitation

201335(26)2227-36

142 Stewart DA Lawless JJ Shimmell LJ Palisano RJ Freeman M Rosenbaum PL

et al Social participation of adolescents with cerebral palsy trade-offs and choices

Physical amp occupational therapy in pediatrics 201232(2)167-79

143 Stewart D Law M Young NL Forhan M Healy H Burke-Gaffney J et al

Complexities during transitions to adulthood for youth with disabilities personndash

environment interactions Disability and Rehabilitation 201436(23)1998-2004

144 Anaby D Hand C Bradley L DiRezze B Forhan M DiGiacomo A et al The

effect of the environment on participation of children and youth with disabilities a

scoping review Disability and rehabilitation 201335(19)1589-98

145 Metzinger C Berg C Work readiness tools for young adults with chronic

conditions Work 201552(3)605-15

146 Csikszentmihalyi M LeFevre J Optimal experience in work and leisure Journal

of personality and social psychology 198956(5)815

147 Strauser DR Wagner S Wong AW Enhancing psychosocial outcomes for young

adult childhood CNS cancer survivors importance of addressing vocational identity

and community integration International Journal of Rehabilitation Research

201235(4)311-6

148 Zoer I de Graaf L Kuijer P Prinzie P Hoozemans MJ Frings-Dresen MH

Matching work capacities and demands at job placement in employees with

disabilities Work 201242(2)205-14

149 Bowling A What things are important in peoples lives A survey of the publics

judgements to inform scales of health related quality of life Social science amp

medicine 199541(10)1447-62

150 Radonsky VE Haffenbreidel J Harper C Kligman K Timms C Occupational

Therapy in Vocational Readiness Occupational Therapy in Mental Health

19877(3)83-91

151 Christiansen C Baum CM Bass-Haugen J Occupational therapy Performance

participation and well-being Slack Incorporated 2005

152 Baker NA Jacobs K The nature of working in the United States An occupational

therapy perspective Work 200320(1)53-61

153 Dunn EC Wewiorski NJ Rogers ES The meaning and importance of

employment to people in recovery from serious mental illness results of a qualitative

study Psychiatric rehabilitation journal 200832(1)59

154 Roelen CA Koopmans P Groothoff J Which work factors determine job

satisfaction Work 200830(4)433-9

85

155 Faragher EB Cass M Cooper CL The relationship between job satisfaction and

health a meta-analysis From Stress to Wellbeing Volume 1 Springer 2013 p 254-

71

156 Posthuma RA Morgeson FP Campion MA Beyond employment interview

validity A comprehensive narrative review of recent research and trends over time

Personnel Psychology 200255(1)1-81

157 Huffcutt AI Conway JM Roth PL Stone NJ Identification and meta-analytic

assessment of psychological constructs measured in employment interviews Journal

of Applied Psychology 200186(5)897

158 Barrick MR Shaffer JA DeGrassi SW What you see may not be what you get

relationships among self-presentation tactics and ratings of interview and job

performance Journal of Applied Psychology 200994(6)1394

159 Barrick MR Dustin SL Giluk TL Stewart GL Shaffer JA Swider BW

Candidate characteristics driving initial impressions during rapport building

Implications for employment interview validity Journal of Occupational and

Organizational Psychology 201285(2)330-52

160 Elksnin N Elksnin LK Adolescents with disabilities The need for occupational

social skills training Exceptionality 20019(1-2)91-105

161 Dorothy C Strickland DC Coles CD Southern LB JobTIPS A transition to

employment program for individuals with autism spectrum disorders Journal of

autism and developmental disorders 201343(10)2472-83

162 Bonete S Calero MD Fernaacutendez-Parra A Group training in interpersonal

problem-solving skills for workplace adaptation of adolescents and adults with

Asperger syndrome A preliminary study Autism 201519(4)409-20

163 Li EJ Li-Tsang CW Lam C Hui KY Chan CC The effect of a ldquotraining on work

readinessrdquo program for workers with musculoskeletal injuries a randomized control

trial (RCT) study Journal of Occupational Rehabilitation 200616(4)529-41

164 Allaire SH Niu J LaValley MP Employment and satisfaction outcomes from a

job retention intervention delivered to persons with chronic diseases Rehabilitation

Counseling Bulletin 200548(2)100-9

165 Chuang WF Hwang E Lee HL Wu SL An in‐house prevocational training

program for newly discharged psychiatric inpatients Exploring its employment

outcomes and the predictive factors Occupational therapy international

201522(2)94-103

8 EKLER

EK-1Etik Kurul

EK-2 Anamnez

BOumlLUumlM 1 ndash AİLEVİ BİLGİLER

Medeni Hali bekar evli hayat arkadaşı var

boşanmış dul

Partnerin işi mesleği

Ccedilocuk yok var kaccedil tane

yaşıyaşları

Ccedilocuk bakımı mevcut mu hayır evet nasıl

Tek ebeveyn mi evet hayır

Bakmakla yuumlkuumlmluuml olduğu

kişi(-ler) var mı evet hayır

İkamet durumu

Yalnız Hayat arkadaşı ile Kendi ailesi ile Anneampbabasıile

Kira Kendi evi Diğer

Ev işleriniz ile (ev idaresi) ile başa ccedilıkabiliyor musunuz

evet hayır kısmen ama desteğe ihtiyacım var

Yaşama alanınız (eviniz) guumlvence atında mı (oumlrn Ccedilok sıkışık haciz gelme tehlikesi var sağlığı tehdit edici ortam)

evet hayır

BOumlLUumlM 2 ndash MADDİ BİLGİLER

Eve giren toplam gelir

Diğer gelirler (oumlrneğin Sosyal yardım Aile yardımı diğer maddi

yardımlar)

Maddi olarak her hangi birine bağımlı mısınız evet hayır

Size maddi olarak bağımlı olan biri(-leri) var mı evet hayır

Cevabınız evet ise bu durumun size etkileri nelerdir

Maddi Sorunlarınız var mı evet

hayır

Borcunuz var mı evet hayır yaklaşık mikatrı

Ne tuumlr (Kredi borcu geccedilim borcu vs)

Borccedilların oumldenmesine ilişkin bir planınız var mı evet hayır

BOumlLUumlM 3 - MESLEKİ BİLGİLER

Oumlğrenilen bir meslek evet

hayır

Mesleki-Ccedilalışma hayatınızla ilgili genel bir bilgi veriniz luumltfen

Hangi mesleği (meslekleri) icra ettiniz veya hangi işlerde ccedilalıştınız

Ccedilalışma Suumlresi (guumlnayyıl)

Yapılan İş

1-hizmet sektoumlruuml 4-

2-sağlık sektoumlruuml

3-bilişim sektoumlruuml

Ccedilalışmanın boyutu

Tam zamanlı yarı zamanlı duumlzensiz

Mesleki olaark bilgisayar ekranında ccedilalışabilir misiniz evet hayır kısmen

Bilgisayar uygulamaları tecruumlbeniz var mı evet hayır sadece

internet ile

BOumlLUumlM 4 ndash MOBİLİTE BİLGİLERİ

Ehliyet evet Hangi tip hayır

Mobiliteniz kısıtlı mı (Yuumlruumlme oturma ayakta durma)

evet hayır kısmen

Binek aracınız var mı evet hayır

Toplu taşıma araccedillarını kullanmada sorununuz var mı

evet hayır kısmen

BOumlLUumlM 5 ndash TIBBİ BİLGİLER

Rehabilitasyon ile bağlantılı yardımcı araccedillar kullanıyor musunuz (oumlrn baston

kompres ccedilorapları otomatik-araccedilhellip) evet hayır

Sigara iccediliyor musunuz evet hayır

Evet ise kaccedil adet

Alkol tuumlketiyor musunuz

evet hayır

Nasıl besleniyorsunuz (oumlrn Guumlnde kaccedil oumlğuumln yemek yersiniz tek youmlnluuml beslenme vs )

duumlzenli

duumlzensiz

Spor yapıyor musunuz evet hayır

Uykunuzu nasıl tanımlarsınız

duumlzenli

duumlzensiz

5 saatten daha az

6-8 saat

8 ve daha fazlası

Ruh haliniz (psikolojiniz) şu aralar ne durumda

ccedilok iyi

iyi

pek iyi değil

koumltuuml

Meslek seccediliminde dikkate almanız gereken veya dikkate almak istediğiniz mevcut fiziksel veveya psikolojik teşhisler

Bulgu mevcut

Tarih

Evet Hayır (yaklaşık tarih yıl)

Raporlanmış bir meslek hastalığınız var mı veya bir iş kazası geccedilirdiniz mi

Ccedilalışma kapasitenizin kısıtlanmış olmasına ilişkin bir raporunuz var mı

evet hayır

bull Hangi oranda ne zamandan beri

Duumlzenli olarak kullandığınız ilaccedillar var mı evet hayır

Evet ise hangisihangileri ve de ne iccedilin kullanıyorsunuz

İlaccedillarınızı bağımsız bir biccedilimde kendiniz mi alıyorsunuz evet hayır

Hayır ise ne tuumlr bir desteğe ihtiyaccedil duyuyorsunuz

Duumlzenli bir biccedilimde yatılı veya ayakta tedavi goumlruumlyor musunuz (oumlrn medikal

psikoterapivs) evet

hayır

Evet ise hangi biccedilim ve oumllccedilekte

EK-3 Kanada Aktivite Performans Oumllccediluumlmuuml

EK-4 Aktivite Performans Hikayesi Goumlruumlşmesi

Aktivite Rolleri

Aktivite rolleri boumlluumlmuuml kişinin hayat tarzında yaptığı aktivite rollerini keşfetmek iccedilin yapılmış sorulardan

oluşur

Ccedilalışan oumlğrenci bakımveren rolleri

bull Bana biraz kendinizden bahsedin

bull Şu anda ccedilalışıyor musunuz

Şu an okula gidiyor musunuz

Ccedilocukların eşinizin veya bakımından sorumlu musunuz

(Veya)

Ccedilalışanoumlğrencirsquonın bakımından sorumlu olduğunuzu anlıyorum

(Şu anki tuumlm oumlğrenciccedilalışanbakımveren rolleri iccedilin sorgulama)

bull Nasıl oldu (bu işinizişin veya ccedilalışmanın seccedililmesisizin sorumluluklarınızı almanız)

bull İşinizccedilalışmalarınızbakımvermeniz neleri iccedilerir

(Veya)

bull olarak ne tuumlr (sorumluklarınızyapmak zorunda olduğunuz şeyler) var

Bu sorumluluklarıgoumlrevleri ne kadar iyi uumlstesinden geliyorsunuz

Bunları yapmaktan hoşlanıyor musunuz

bull İşiccedilalışmayı bırakmanızda temel olan şey hakkında ne soumlylersiniz

(Veya)

Bunu yapmanızdaki temel sebep nedir

bull Ne tuumlr bir ccedilalışanoumlğrencibakımveren olduğunuzu soumlylersiniz

Bunun nasıl olduğunu goumlsteren bir oumlrnek verebilir misiniz

(Veya)

Bana ne tuumlr bir ccedilalışanebeveyneşoğulkız olduğunuzu goumlsteren son zamanlarda olmuş bir şey anlatın

(Veya)

Bana ccedilalışanebeveyneşoğulkız olarak son zamanlarda gerccedilekten gurur duyarak yaptığınız bir şey anlatın

(şu anda bir oumlğrenci veya işccedili değil iseniz)

bull Geccedilmişte ccedilalıştınız mı

bull (Evetse) Nasıl oldu (bu işin iş veya ccedilalışmanın seccedililmesi)

nasıl geldiniz (bu işebu iş veya ccedilalışma seccedilimine)

(Veveya)

ne ccedileşit bir işccedili olduğunuzu soumlylersiniz

Bir işi yapmak ne kadar zamanınızıenerjinizi alır

İş sizin iccedilin zor mudur

İşten ccedilıkmanızda temel sebep olarak ne soumlylersiniz

Neden bıraktın(ccedilalışmayıkonuyubu işi)

Hastalığınızsakatlığınızengeliniz işinizi nasıl etkiledi

(Hayırsa) Sizce neden ccedilalışmıyorsunuz

bull Geccedilmiş oumlğrencilik deneyimleri hakkında

Ne tuumlr bir oumlğrenci olduğunuzu soumlylersiniz

Ccedilalışmalarınız ne kadar zamanınızıenerjinizi alır

Okul sizin iccediliz zor muydu

Ccedilalışmalarınızı bıraktıran temel sebep iccedilin ne soumlylersiniz

Ne kadar okula gittiniz

Hastalığınızsakatlığınızengeliniz okulunuzu nasıl etkiledi

Arkadaş goumlnuumllluuml amatoumlr hobiler ve diğer roller

bull İşccedilalışma diğer sorumluluklara ilaveten sizin iccedilin gerccedilekten oumlnemli olan zamanınızı ve enerjinizi

alan başka bir şey var mı

(VEYA)

bull Ccedilok sık yaptığınız başka oumlzel bir şey var mı

(VEYA)

bull roluumlnde gibi goumlzuumlkuumlyorsunuz(ayara veya gruba atıfta) bu (bazı oumlzel rollere atıfta birine

lider gibi başkalarına yardım eden herkesi alkışlayan biri boumlyle devam eder)

Ev bakım roluuml ( şu anda bir oumlğrenci veya işccedili değil iseniz)

bull Bir Apartmanevyurt huzurevi diğerde mi yaşıyorsun

Başka kimlerle yaşıyorsun

Evinizdeapartmanınızdaodanızda ne tarz sorumluluklarınız var

(VEYA)

Evinizdeapartmanınızdaodanızda sorumlulukları nasıl boumlluumlşuumlyorsunuz

Dini organizasyon katılımı

bull Aktif olarak herhangi organizasyona veya kiliseyetapınak gruplarına katılıyor musunuz

Bana bunun hakkında soumlyleyin

Ne ccedileşit işler yapıyorsunuz

Nasıl başladınız

bull Bunu neden yapıyorsunuz

Bu sadece eğlence iccedilin mi ya da daha mi ciddi

Guumlnluumlk Rutin

Guumlnluumlk rutin boumlluumlmuuml kişinin nasıl organize olduğu ve zamanı kullanımı onun guumlnluumlk rutinlerindeki

memnuniyetini ve onun zamanını doldururan tipik aktiviteleri hakkında sorular iccedilerir

bull Hafta boyunca olan tipik bir guumlnuuml tanımlayın

Bana şu anda bu rutininin sizin iccedilin nasıl bir şey simgelediği hakkında herhangi bir soumlyleyebilir misiniz

bull Bu haftasonu farklı mıydı

(Evetse) Tanımla

bull Bu rutinden memnun musun

bull (Evetse) Ne gibi

bull (Hayırsa) Ne gibi

bull Gerccedilekten iyi veya koumltuuml bir guumln geccediliriyorsan guumln nasıl olurdu

bull Rutininizdeki en oumlnemli şeyler nelerdir

Rutininiz en oumlnemli şeyleri halletmenize izin veriyor mu

(Hayırsa) Yapamadığınız oumlnemli şeyler nelerdir

bull Guumlnluumlk rutininiz her zamankinden farklı mıydı

(veya geccedilmiş oumlzel doumlnemine atıf)

zamanında rutininiz nasıl farklıydı

Bu rutinleri nasıl karşılaştırırsınız

Sizin iccedilin en iyisi hangisiydi

Geccedilmişte rutininiz olan herhangi bir hobiniz yada projeleriniz var mıydı

bull Rutininizi aynı tutmada en oumlnemli şey nedir

bull Rutininizi değiştirmek iccedilin en ccedilok ne yapardın

bull Şu anki rutininizde devam eden hobilerinizprojeleriniz var mı

bana hakkında soumlyleyin

Ne sıklıkta yaparsınız

Ne zaman yapmaya başladınız

Bunun nesinden hoşlanıyorsunuz

Bu ne kadardır rutininizin bir parccedilası

bull Geccedilmişte rutininizin bir parccedilası olan herhangi bir hobiniz veya projeleriniz var mıydı

Aktivite Şartları (Ccedilevresel)

Aktivite şartları (ccedilevresel) boumlluumlmuuml kişinin aktivite ccedilevresi aktivitesini etkileyen kişileri ve onların aktiviteleri

etkileri hakkında soruları iccedilerir

Ev

bull Yaşadığınız yer hakkında bana bilgi verin

(Veya)

rsquoda yaşadığınızı anlıyorum

(Veya)

Evin apartmanın odan yurdun hakkında bana kuumlccediluumlk bir tur ver hakkında bana bilgi ver

Neye benziyor

Eviniz apartmanınız odanız yurdunuz rahat mı

Yeterince gizliliğiniz var mı

Evin apartmanın odan yurdun ccedilevresinde gezinebilir musun

Bunun iccedilin elverişli mi

İhtiyacınız olan yapmak istediğiniz şeyler orada var mı

Orada hiccedil sıkıldınız mı

Ccedilevrenizi sever misiniz

Onlar sizin iccedilin uyarıcı mıdır

(Devam eden sorular roller boumlluumlmuumlndeki bakımveren rol soruları ile ccedilakışırsa ve o boumlluumlm daha oumlnce yapıldı ise

tekrar etmeye gerek olmayabilir)

bull Evinizi apartmanınızı odanızı yurdunuzu geccedilindirmek iccedilin ne yapıyorsunuz

Bunu yapmaktan hoşlanıyor musunuz

Bunu yapabilir misiniz

bull Kim ile yaşıyorsunuz

(Veya)

Hayatınızdaki oumlnemli kişi kimdir

(Veya)

ile mi yaşadığınızı anlıyorum

Nasıl geccediliniyorsunuz

Beraber nasıl şeyler yapıyorsunuz

bull Yaşadığınız yer hakkındaki şeyleri nasıl tanımlarsınız (Oumlrneğin eviniziyaşadığınız yeri hangileri

tanımlar sevgi dolu muumlcadeleci stresi sakin kaotik dolu sıkıcı)

(Veya)

Yaşadığın yerde yakın zamanda olan bir olay hakkında bana biraz bilgi verir misin boumlylece bende senin hakkında

biraz bilgi edinirim

bull Evinizdeailenizde sizi strese sokan yada sizin iccedilin zor olan herhangi biri var mı

bull Eğer bir şeye ihtiyaccedil duyarsanız ailenizden eşinizdenoda arkadaşınızdan vb size yardım

etmesini bekler misiniz

Bana bir oumlrnek verir misiniz

bull Depresyonda veya uumlzguumln hissettiğinizde ailenizden eşinizdenoda arkadaşınızdan vb size destek

olmasını bekler misiniz

Bana bir oumlrnek verir misiniz

Temel Uumlretici Rol

bull Ccedilalıştığınız yer gittiniz okul hakkında bana bilgi verin

(Veya)

bull (kuumlccediluumlk bir turBana hakkında bilgi) işyerin okulun Neye benziyor

Ders ccedilalışman işini yapman iccedilin uygun mu

Yeterince gizliliğin var mı

Etrafında iyi misin

Okuldaişte yaptığınız temel şeyler nelerdir

Bunun iccedilin yeterli mi

İhtiyacın olan şeyleri yapabileceğin şeyler orada var mı

Orada hiccedil sıkıldın mı

İş ccedilevresini seviyor musunuz

bull Yaşadığınız yerdeki şeyleri nasıl tanımlarsınız (Oumlrneğin hangileri iş durumunuzu tanımlar sevgi

dolu muumlcadeleci stresi sakin kaotik dolu sıkıcı)

(Veya)

İşyerinde yakın zamanda olan bir olay hakkında bana biraz bilgi verir misin boumlylece bende senin hakkında biraz

bilgi edinirim

bull (İş ile ilgilioumlğrenci olarak) En ccedilok etkileşimde olduğunuz kişiler kimler

bull Okularkadaşlarınızişarkadaşlarınızişinizoumlğrencilerinizoumlğretmenleriniz ile ne kadar suumlredir

berabersiniz

Bana bir oumlrnek verebilir misin

bull Depresyonda ya da uumlsguumln hissettiğinizde patronunuzdan ya da iş arkadaşlarınızdan size tavsiye

yada destek vermesini bekler misiniz

Bana bir oumlrnek verebilir misin

Serbest Zaman

bull Yeniden yarattığınız ya da rahatladığınız temel şeyler nelerdir

Bunun iccedilin nereye gidiyorsunuz

Bulunulması guumlzel bir yer mi

Tesisleriatmosferi seviyor musunuz

Sizin iccedilin uygun mu

Rahatlamak ya da dinlenmek istediğinizde gidebileceğiniz yerler var mı

bull En ccedilok kimlerin yanında rahatlıyordinleniyorsunuz

Onlarla ne kadar geccediliniyorsun

bull Rahatladığın ya da dinlendiğin zamanda nasıl bir atmosferde olduğun hakkında bana biraz bilgi verir

misin boumlylece bende senin hakkında biraz bilgi edinirim

Aktivite Aktivite Seccedilimleri

Aktiviteaktivite rolleri seccedilimleri boumlluumlmuuml kişinin aktivite seccedilimlerini ve değerlerini ilgilerini nasıl yaptığı ile

bağlantılı ve bu seccedilimlerin arkasında yatan kişisel nedensellikleri anlamayı hedefleyen soruları iccedilerir

bull Nasıl geldiniz( bu işeişte yada ccedilalışmada bu boumlluumlmuumln seccedilimineebeveynlerinizin

sorumluluklarına)

bull Gerccedilekten oumlnemli olduğunu duumlşuumlnduumlğuumlnuumlz şeyleri yapabildiniz mi

(Evetse) Sizin iccedilin gerccedilekten oumlnemli olan bazı şeyler nelerdir

(Hayırsa) Yapamadığınız şeyleri bana soumlyleyebilir misiniz ve neden

(Veya)

Yapamadığınız şeyler nelerdir

Bana bir oumlrnek verebilir misiniz

Bana gerccedilekten size değerli olan bazı şeyleri yapamadığınız guumlncel bir durum anlatabilir misiniz

bull Sizin iccedilin oumlnemli olan hayatınızdaki şeyleri seccedilebilir misiniz

bull Yapmak istediğiniz şeyleri rutin olarak engelleyen her hangi bir şey var mı

bull Hoşlandığınız şeyleri yapmak iccedilin yeterli zamanınız olduğunu hissediyor musunuz

(Evetse) Serbest zamanınız var mı

Ne yaparak harcamaktan hoşlanırsınız

Gerccedilekten en ccedilok eğlendiğiniz guumlncel zamanı bana soumlyleyebilir misiniz

(Hayırsa) Neden zamanınız olmadığını duumlşuumlnuumlyorsunuz

Hoşlandığınız şeyleri yapmak iccedilin yeterli zamanınınız olmadığını hissettiğiniz zamanı bana bir oumlrnek verebilir

misiniz

(Cevap veremezse) Sence neden artık eğlenemiyorsun

bull Hiccedil yaptın mı (kendine hedefler koymak gelecek planları yapmak)

(Evetse) Gerccedilekleştirebildin mi

(Evetse) Bana hedefin olduğu ve onunla ilgili gerccedilekleştirebildiğin zamana bir oumlrnek verebilir misin

(Hayırsa) Bana hedefin olduğu ve onunla ilgili gerccedilekleştiremediğin zamana bir oumlrnek verebilir misin

(Hayırsa) Geccedilmişe baktığında her hangi bir şeyi hiccedil yapmadın mı veya gerccedilekten yapmak istediğin

(Veya)

Boumlylece bu şeyleri yapmak iccedilin kararlarınızı nasıl alıyorsunuz

bull Engellerle veya zorluklarla karşılaştınız zaman nasıl uumlstesinden geliyorsunuz

Bana bir oumlrnek verebilir misiniz

bull Şu an yuumlzleştiğiniz en buumlyuumlk meydan okumanın ne olduğunu duumlşuumlnuumlyorsunuz

(Veya bilinen koşullar travma vb değinerek)

bull rsquoyı nasıl (ayarlamayıuumlstesinden gelmeyi) duumlşuumlnuumlyorsunuz

Bana henuumlz yaptığınız bazı kararlarınızı oumlrneklendirerek bir oumlrnek verebilir misiniz

Kritik Hayat Olayları

Kritik hayat olayları boumlluumlmuuml kişinin hayatındaki doumlnuumlm noktalarını iyi zamanları koumltuuml zamanları başarıları ve

başarısızlıkları hakkında soruları sormayı iccedilerir

bull Sizin hayatınızı değiştiren veya şekillendiren en oumlnemli olaylar yada deneyimler nelerdir

(Veya belirginbilinen bir değişiklik varsa)

Ne zaman bu şeyler sizi değiştirdi

(Veya bilinen oumlzel bir olay varsa)

rsquodan beri işler nasıl değişti

(her bir olay iccedilin sorun)

bull hakkında bana soumlyleyin

Nasıl oldu

Beraberinde ne gibi değişiklikler getirdi

bull Hayatınızı duumlşuumlnecek olduğunuzda en iyi yaptığınız zamanı nasıl dikkate alırsınız

Bana bu doumlnemi anlatın

Onu iyi yapan neydi

(Veya)

Neden Sizin davranışlarınız veya koşullarınızda onu en iyi doumlnem yapan neydi

bull Hayatınızdaki en buumlyuumlk başarının ne olduğunu duumlşuumlnuumlyorsunuz

(Veya)

Bana okulda veya işte olan (veya temel aktivite rollerinizin iccedilinden) kendinizi gerccedilekten başarılı hissettiniz

bir şey soumlyleyin

bull Hayatınızdaki en koumltuuml doumlnemin ne olduğunu duumlşuumlnuumlyorsunuz

Bana bu doumlnemi anlatın

Onu ccedilok koumltuuml yapan neydi

(Veya)

Neden Sizin davranışlarınız veya koşullarınızda onu en koumltuuml doumlnem yapan neydi

bull Hayatınızdaki en buumlyuumlk başarısızlığın ne olduğunu duumlşuumlnuumlyorsunuz

(Veya)

Bana okulda veya işte olan (veya temel aktivite rollerinizin iccedilinden) kendinizi gerccedilekten başarısız

hissettiniz bir şey soumlyleyin

bull Eğer geleceğinizi istediğiniz gibi değiştirebilecek olsanız ne yapardınız

Gelecekte ne yapacağınızı duumlşuumlnuumlyorsunuz

(Veya)

Gelecekte kendinizi ne yaparken goumlruumlyorsunuz Bu olmak istediğiniz gibi mi

Madd

e

Derecele

ndirme Kriter

İlave

değerlend

irici

notları

Kişisel

hedef

ve

projel

eri var

4

1113088Hedeflerkişisel projelerde zorlukuzatmaefor gerektirir

Gelecek hedeflerikişisel projeleri iccedilin heyecanlı enejik

hisseder

3

Hedefler kişisel projeleri guumlcuumlne kısıtlılıklarına uygun

Gelecekteki zorlukların muumlcadelelerin uumlstesinden gelmede

yeterli arzu

Hedefler kişisel projelerde ccedilalışmada motive

2

Hedefler bekleyen projeler tahmini yeteneklerinin

uumlstuumlndealtında Hedefler kişisel projeleri ccedilalışmada ccedilok

motive değil

Hedeflerkişisel projeler gelecek hakkında duumlşuumlnmede zorluk

Limitli kararlılıkheyecan motivasyon

1

Amaccedilkişisel projelerini tanımlayamaz Kişisel

amaccedillarınaarzuladığı projelere sahip olduğu yetenekler ile

ulaşılamaz hedefler guumlccedilluuml yanları kısıtlılıkları ile biraz

ilişkilidir hiccedil ilişkili değildir Geleceğe bağlılık ya da

motivasyon eksikliği Ccedilelişkili luumlzumsuz hedefler kişisel

projeler nedeni ile motive değildir

Arzul

adığı

rol

yaşam

tarzını

tanıml

ar

4

Belirli bir yaşam biccedilimine aşırı bağlılık Yaşamını nasıl

yaşayacağı ile ilgili guumlccedilluuml hisler tercih ettiği yaşam tarzını

guumlccedilluuml şekilde tanımlar Bir veya daha fazla anlamlı aktivite

tanımlar Yapılandırmada zamanı doldurmada oumlncelikleri ile

ilgili net fikirler

3

Arzuladığı yaşam tarzı ile ilgili Bazı kaccedilırdığı

memnuniyetsizlikler tanımlar Yapılandırmada zaman

doldurmada oumlncelikleri ile ilgili yeterli fikir Bir dereceye

kadar oumlnemlianlamlı olan bir veya daha fazla aktivite

tanımlar Şimdiki rol yaşam tarzında basitccedile mutlu

2

Arzulanan rol yaşam tarzını tanımlamada zorluk Seccediltiği rol

yaşam tarzından fazlası ile kuşkulu tatminsiz Zamanı nasıl

Yapılandıracağınıdolduracağını tanımlamada zorluk Anlamlı

aktiviteler iccedilin kaybolmuş heves tanımlamada sorun

1

Yaşam tarzırutinlerinden aşırı derecede mutsuz Gelecek iccedilin

anlamlı yaşam tarzını tanımlayamaz

Heyecanlandıracakyapacağı aktiviteler tanımlayamaz

Başarı

beklen

tisi

4

Engelkısıtlılık başarısızlıkların uumlstesinden gelmede oldukccedila

oumlzguumlvene sahip Zorlukları doumlrt goumlzle bekler Kişisel

etkinliğine guumlccedilluuml inanış Yaşamın baş etme kontrolluuml hisseder

Cesaretlendirmeksizin kontrol oumltesinde durumu kabul eder

3

Engelkısıtlılık başarısızlıkların uumlstesinden gelmede yeterli

oumlzguumlvene sahip Başarı umarak zorluklarla yuumlzleşir Birccedilok

alanda başarı bekler Kişisel etkinliğine yeterli inanış

Anahtar 4= yetkin rol işlevleri kabul edilebilir 3= uygun memnuniyet verici rol fonksiyonları 2= bazı rol

fonksiyonlarında bazı problemler 1= rol performanslarında aşırı problemler

Rol kimlik oumllccedileği (Devamı)

Madde

Derece

lendir

me

Kriter

Değerlen

direnin

ilave

notu

Sorumlulu

klarının

kabuluuml

4 Kişisel eylemleri iccedilin makul sorumlulukları kabul eder

Kendini geliştirmek iccedilin geri bildirim ararkullanır

3

Ccediloğu kişisel eylemleri iccedilin sorumluluk kabul eder Kendini

aşırı succedillamaz eleştirmez Stratejilerini değiştirmek iccedilin geri

bildirim kullanabilir

2

Kişisel hareketleri iccedilin sorumluluk almaktan kaccedilınmaya

meyillidir Kişisel başarısızlıklar iccedilin diğerlerinidurumları

succedillar Kendini aşırı derecede eleştirir Geri bildirimleri

inkar etmeye lsquoe şaşırmaya meyillidir

1

Kişisel başarısızlıklar iccedilin kuumlccediluumlk sorumluluklar alır veya hiccedil

almaz Oumlz değersizliği Kroniktir Geri bildirimleri etkili

kullanamazkullanmaktan sakınır Kaccedilındığı

sorumluluklarda diğerlerinidurumları kronik olarak kullanır

Yetenekle

rine ve

kısıtlılıkla

rına değer

biccedilme

4

Varlıkları vurgularken sınırları kolayca tanırkabul eder

Kısıtlılıkları nasıl kompanse edeceğini kolayca bilir Rol

seccediliminde eforunu uygularken kendi yeteneklerini gerccedilekccedili

değerlendirir

3

Bazı kısıtlılıklarını fark eder Fazlaeksik tahmini

yeteneklerine makul eğilim Uygun aktiviteefor seccedilim iccedilin

yetenek ve kısıtlılıklarını yeterince bilir

2

Engel kısıtlılık başarısızlıkları ile yuumlzleşmedekendini

kontrol etmede şuumlpheli yetenek Başarı şansı belirsiz hisler

Engel kısıtlılık başarısızlıkların uumlstesinden gelmede zorlukla

sağlanan guumlven Zorluklarla yuumlzleştiğinde kolayca cesareti

kırılır

1

Potansiyel performansına olumsuz bakış Ccedilaresizlik hissi

Kendini kontrol edemediğini hisseder Yeteneğinde Etkilenen

sonuccedillardan ccedilaresiz hisseder Engelkısıtlılıkbaşarısızlıklarla

yuumlzleşmeyi bırakır

2

Fazla eksik tahmin ettiği yetenekleri uygun olmayan

aktivitelere oumlncuumlluumlk eder Kısıtlılık yeteneklerini algılamada

kompanse etmede zorluk

1 Kendi yeteneklerini gerccedilekccedili tahminde başarısız kısıtlı

yeteneklerini algılamada kompanse etmede zorluk

Bağlanma

ve

değerlerin

varlığı

4

Hayatını şekillendirenyoumlnlendiren oumlnemli şeyleri guumlccedilluuml

hisseder Hedefyoumlnelmeye guumlccedilluuml hislerle bağlıdır Olumlu

oumlz saygıda yaşam sonuccedilları iccedilin kişisel standartları nettir

3

Aktivite seccedilimlerini etkileyen bazı değerler tanımlar

Yaşamında youmlnlendirme ve amaccedillara yeterli bağlılık Yeterli

oumlz saygı sonucu kişisel standartlarprensipler

2

Kısıtlı aktivite seccedilimleri ile ccedilakışan değerler Yaşam

hedefleri ve youmlnleri hakkında belirsizlik Sosyal

gruplartoplum tarafından duumlzenlenen değerleri paylaşmaz

1

Bağlılık ve aktivite seccedilimleri yabancılaşmışeksilmiş

Hayatta bir amaccedil ve youmlnlendirme yatırımıduygusu bulamaz

Sosyal gruplarıntoplumsal değerleri tanımlayamaz Tutuğu

değerleri sosyal gruptoplumdan sapmış toplum ile kavgalı

Kimlik ve

yuumlkuumlmluumll

uumlkleri

tanıma

4

Kendini rol aralığında goumlruumlr Rollerinden kaynaklanan

kimliğine karşı guumlccedilluuml duyguları vardır Rollerine oldukccedila

bağlıdır

3 Kendini bir veya birkaccedil rol aralığında goumlruumlr Rollerinden

kimliğini yeterli ccedilizer rollerine bağlıdır

2

Kendini bir veya birkaccedil rolde goumlrmede zorluk Rollerine

bağlanmada uzaklaşmış Rollerini istemesine rağmen

rollerinin sorumluklarını tanımlamada zorluk Zayıf rol

kimliği

1 Herhangi bir aktivite rol tanımlayamaz Sapmış roller

tanımlar Role bağlılık eksik

Anahtar 4= yetkin rol işlevleri kabul edilebilir 3= uygun memnuniyet verici rol fonksiyonları 2= bazı rol

fonksiyonlarında bazı problemler 1= rol performanslarında aşırı problemler

Rol kimlik oumllccedileği (Devamı)

Madde

Derec

elendi

rme

Kriter

Değerlen

direnin

ilave

notu

İlgi varlığı

4

Seccedilimlerini motive eden bir veya daha fazla rol

aktivitesi(leri)ne oldukccedila ilgilidir Yeteneklerifırsatları

ilgilerini geliştirir

3 Rehberlik eden seccedilimlere yeterli ilgi Yetenek fırsatlara

karşılık aktiviteleri ile ilgilidir

2

İlgilerini tanımlamada zorluk Yetenekleri ile ilgili

herhangi bir aktivitesine sınırlı ilgi İlgileri beceri fırsatları

ile iyi uyuşmaz

1 İlgilerini tanımlayamaz İlgileri ile buluşan beceri

fırsatları ile ilgileri ilişkili değildir

Etkili

hissetme

(geccedilmişi)

4 Kişisel sorumluluklarına guumlccedilluuml duygular Zorlu durumlarda

başarı bekler

3 Verildiğinde sorumluluklarda yeterli hissetti Zorlu

durumlarda başarıyı umdu

2 Verildiğinde sorumluluklarda yetersiz hissetti Zorlu

durumlarla yuumlzleştiğinde cesaretsiz hale gelir

1 Sorumluluk duygusu eksiktir Umutsuz hisseder

Yaşam

tarzını

anlamlı ve

memnun

edici

bulma

(geccedilmişte)

4

Geccedilmişteki yaşam tarzından oldukccedila mutluydu

Yaşamından oldukccedila memnunduyaşamını anlamlı buldu

Guumlccedilluuml bir aktivite kimliğine sahipti

3

Genel olarak yaşam rollerinden memnundu fakat

değiştirmek istediği şeyler vardı Birkaccedil anlamlı memnun

edici aktivite deneyimine sahipti

2

Yaşam rollerinin bazılarından mutsuzdu İlgilerini

tanımlamada bazı zorlukları vardı Yaşamından anlamı ve

memnuniyeti bulmakta zorlanırdı

1 Yaşam tarzındanyaşam rollerinden oldukccedila mutsuzdu

İlgilerini tanımlayamazdı Yaşamın anlamını bulamazdı

Aktivite

seccedilimleri

yapma

(geccedilmiş)

4

Anlamlı yaşam hikayesine oldukccedila bağlı ve enerjilidir

izlediği yaşam hikayesi iccedilin aktive seccedilimlerini muumlkemmel

yapmış Geccedilmiş yaşam seccedilimleri gerccedilekten başarılıydı

3 Anlamlı yaşam hikayesine oldukccedila motiveydi izlediği

yaşam hikayesi iccedilin aktive seccedilimlerini yeterli yapmış

2

Yaşam hikayesini tanımlamada ona bağlanmada zorlanmış

izlediği yaşam hikayesi iccedilin aktive seccedilimlerini muumldahale ile

yapmış Yaşam hikayesi olumsuz aktivite seccedilimlerine

sebep olmuş

1

Yaşam hikayesi motive edici değildi (oumlrn Trajik kendini

kurban olarak goumlruumlyor) Yaşam hikayesini goumlzuumlnuumln oumlnuumlne

getirmede başarısızdı Aktivite seccedilimi yapmaktan kaccedilınmış

yapmakta oldukccedila zayıf

Anahtar 4= yetkin rol işlevleri kabul edilebilir 3= uygun memnuniyet verici rol fonksiyonları 2= bazı rol

fonksiyonlarında bazı problemler 1= rol performanslarında aşırı problemler

Rol kimlik oumllccedileği (Devamı)

Madde

Derec

elendi

rme

Kriter

Değerlendi

renin ilave

notu

Yaşam

tarzından

memnuni

yetini

koruma

4

Oldukccedila yararlı kimlik deneyim veren rollerkişisel

projeler alışkanlıkların tam oumlvguumlde buluşması

Yaşam tarzı doğrudan oumlnemli değerhedeflere bağlı

Yaşamı Rol aralığı kişisel projeleri ile dolu Yaşam

tarzı guumlccedilluuml youmlnlendirme anlam bir his goumlsterir

3

Kimlik memnuniyet sağlayan roller kişisel

projelerin ccedileşitliliği vardır

Yaşam tarzı bazı oumlnemli değerhedeflerin ifadesine

izin verir

Yaşam alanını dolduran rollerkişisel projelerin genel

olarak dengesi iyidir

Yaşam tarzı genel olarak youmlnlendirmelerini anlamlı

duygularını yansıtır

2

Suumlrduumlrduumlğuumltamamladığı rol aralıkları kişisel

projeleri aktivitelerinde zorluk Yaşam alanını yeterli

roller kişisel projeler aktiviteler ile doldurmada

zorluk Ccedilok fazla oumlncelik ve talep ile stresli bir yaşam

tarzı Yaşam tarzının youmlnlendirmeanlamlılığının

anlamında eksikliği net Roller kişisel projeler

sorumluluklar arasında uyumsuzluk anlaşmazlık

1

Roller kişisel projeler ile ilgili sorumluluklardan

bunalmış Roller kişisel projelerde devamlı

başarısızlık Yaşam tarzını doldurmada rollerkişisel

projeler sorumlulukların temel eksiklik Yaşam tarzı

youmlnlendirme anlam goumlstermiyor

Rollerinin

beklentile

rinin

karşılama

sı

4

Tuumlm rollerinde rol yuumlkuumlmluumlluumlklerini yerine

getirmede başarı goumlsterir Rol yuumlkuumlmluumlluumlkleri

talepleri yuumlksek uumlretici yaşam tarzı ile son derece

tutarlıdır

3

Birccedilok roluumlnuumln yuumlkuumlmluumlluumlklerini gelen olarak

yapabilir Rol yuumlkuumlmluumlluumlkleri talepleri genellikle

başarısını korumada tutarlılığı yeterlidir

2

Rol beklentilerini yapmada ara sıraartan zorluk (aşırı

rol talepleri azalmış kapasite yuumlzuumlnden) tutarlı

başarı paternlerinin korunmasını ccedilok az suumlrduumlruumlr

1

Temel yaşam rollerinin taleplerini karşılamaya uygun

değil Engeli yuumlzuumlnden temel yaşam rollerini

tamamen kaybetmiş Başarı iccedilin kuumlccediluumlk fırsatlar

gerektiren rol talepleri yok veya ihmal edilebilir

azlıkta

Hedefe

youmlnelik

işler

4

Hedefe ulaşmaya youmlnelik oldukccedila başarılı

eforuodaklanmayı suumlsduumlruumlr İstikrarlı başarı

ziyadesi ile hedefler Optimal uumlretkenlik

memnuniyet iccedilin hedefleri nasıl ve ne zaman yeniden

yapılandıracağını accedilıklar

3

Hedefe doğru eforunu duumlzenli olarak suumlrduumlruumlr Ccediloğu

hedefini başarmışnerede ise başarmıştır Şartlar

belirlediği zaman bile hedef efora yeniden youmlnlenir

2

Hastalık hedefi başarmada aralıklıkısmi aksamaya

sebep olur Ara sıra hedeflere bağlanmayı

odaklanmayı kaybeder Hedefler hastalıktan anlamlı

şekilde etkilenir Hedefe doğru istikrarsız ilerler

Bazen ulaşılamaz hedefte ısrar eder

1

Hastalık travma hedefleri geccedilersiz kılar Hedefe

odaklanmış kalamaz zamanla hedeflere eforu azalır

Hedeflerinden vazgeccedilmiş Kronik başarısızlıklar

sonucu ulaşılamaz hedeflerle muumlcadele eder

Anahtar 4= yetkin rol işlevleri kabul edilebilir 3= uygun memnuniyet verici rol fonksiyonları 2= bazı rol

fonksiyonlarında bazı problemler 1= rol performanslarında aşırı problemler

Madde Derecelendir

me Kriter

İlave

değerle

ndirici

notları

Kişisel

performa

ns

standartla

rını

karşılar

4 Yuumlksek kişisel istekler beklentiler ile tutarlı

performans seviyesini başarır

3

Standartlardaki bazı aşamalara

Becerideki limitasyonlara rağmen genellikle

beklentileri karşılayan performans seviyesine

ulaşır

2

Aşan kişisel beklentiler nedeniyle

Oumlnemli kısıtlılıklar azalmış kapasite

nedeniyle başarı ve standart sonuccedilları

arasındaki boşlukta kendinden şuumlphe ederek

devam ediyor

1

Tamamen gerccedilekccedili olmayan kişisel beklentilerin

karşılanmasında kronik zorluk

Performans standartlarının başarısının

ilerlemesinde kapasitenin temel kaybı

Sorumlul

ukları

iccedilin

zaman

organize

etme

4

Sorumluklukların hedeflerin hızlıca

suumlrduumlruumllmesinde iyi organizasyon

Değişen sorumluklarda şartlarda yaratıcı

goumlsteren kolayca esneyen rutin

Rutini oldukccedila adaptif başa ccedilıkma stratejilerini

ifade eder

3

Ccediloğu sorumlulukları hedefleri başarmada tutarlı

rutin

Sorumluluğundurum değişikliği gerektiğinde

rutini genellikle değiştirebilir

Rutini genellikle adaptif başa ccedilıkma

stratejilerini ifade eder

2

Ccediloklu sorumluluklarla değişen durumlarla

karşılaştığında rutini organize etmede temel

zorluk

Adaptif rutin gerektiğinde

hedeflerisorumlulukları ccedilok azdır

Rutinin parccedilaları uyumsuz davranışlar başarma

stratejileri iccedilerir

1

Tamamen organize olmayan kaotik rutin

Temel basit kendine bakım goumlrevleri iccedilin

rutininde organize olamama

Yeni durumları rutine adapte edememe

Rutinleri madde bağımsızlığı olumsuz başa

ccedilıkma stratejileri gibi oldukccedila uyumsuz

davranışları ifade eder

İlgilere

katılım

4

Bir ya da daha fazla ilgiyi tatminlitutkulu takip

Yeni ilgileri zevkli bulurkolayca dener

3

Makul memnuniyetle ilgilere suumlrekli katılım

Yeni ilgileri genellikle denerhoşlanır

2

İlgilere tutarsız katılım

Guumlccedilluuml ilgilere katılmak iccedilin zamanı

doldurmaenerjide bazı zorluklar

Hastalık geccedilmiş ilgilere katılımı yarıda keser

azaltır

Yeni ilgileri denemede ilgilere adapte olmada

memnun olacağı yeniuygun ilgiler bulmada

zorluk

1

İlgilere katılmada minimal katılım yok

İlgilere katılmada ccedilok az enerjizaman vardır-

enerjizaman yoktur

Hastalık travma geccedilmiş ilgilere oldukccedila

muumldahele eder katılımı engeller

Yeni ilgilere uyum sağlamaz kesinlikle

denemez

Madde Derecelendirme Kriter

İlave

değerlendi

rici notları

Tamamlanmı

ş roller

(geccedilmiş)

4

Geccedilmişinde gelişen rolleri yetkin youmlnetti

Ccediloklu rol taleplerini dengeleyebiliyordu

3

Gelişimsel olarak uygun rolleri genellikle

suumlrduumlruumlr

Ccediloklu rol taleplerini genellikle

dengeleyebiliyordu

2

Rol taleplerini dengelemekte zorlanırdı

Zorlu rol doumlnemlerine sahipti

Değişkentutarsız rol performansları vardı

Rol ccedilatışmaları vardı

1

Bir veya daha fazla temel yaşam rollerinde

oumlnemli başarısızlıklara sahip

Rol yoksunluğu vardı

Ccediloğubuumltuumln rollerinde temel zorlanmalar

vardı

Suumlrduumlruumllen

alışkanlıklar

(geccedilmiş)

4

Gelişimsel aşamaları hedefleri iccedilin oldukccedila

organize rutinleri korur

Yuumlksek tatmin edici uumlretici guumlnluumlk

programını suumlrduumlruumlr

3

Organize uumlretici guumlnluumlk programınıını

genellikle korur

Gelişimsel aşamaları hedefleri rutin

uygunluğunu genellikle korur

2

Guumlnluumlk programında tutarsızdı

Rutini gelişimsel doumlnemleramaccedilları iccedilin

yetersiz organize

Guumlnluumlk yaşamda oumlnemli organize olmadığı

doumlnemleri vardı

1

Suumlrduumlrduumlğuuml rutininde oumlnemli problemleri

vardı

Rutin paternleri gelişimsel

doumlnemlerhedefleri ile uyuşmada başarısızdı

Uygun gelişimsel doumlnemhedeflerin ilişkisi

kaotik yaşam paternlerine sahip

Etkili olmayan rutine sahip

Yaşam paterninde belirgin sapkınlıkları

vardı

Başarılmış

memnuniyet

4 Başarılar hedefler ulaşılmış geccedilmiş yaşam

tarzında yuumlksek seviye memnuniyet sağlar

Madde Derecelendirme Kriter

İlave

Değerlendi

rici Notları

(geccedilmiş)

İş dinlenme ve oyunda iyi dengeye sahipti

3

Oumlnemli hayat hedeflerini ccediloğunlukla yerine

getirir

İş dinlenme ve oyunda genellikle

dengedeydi

Yaşam tarzı genellikle eğlenceliydi

Hedeflerini genellikle korursuumlrduumlruumlr

2

Yaşam tarzı ile ilgili oumlnemli

memnuniyetsizlikleri vardır

İşte dinlenmede ve oyunda bazı

dengesizlikleri vardır

Temel başarısızlıkları başarılarını

goumllgelemişazaltmış

Temel ilgileri veya hedeflerini kaybetmiş ve

yerine koyamamış

Hedefleri yuumlzuumlnden devam eden zorlukları

vardı

1

Hastalıktravma hedefilgileri başarmada

takip etmede oumlnemli derecede

engellemişoumlnlemiş

Yaşam tarzında guumlccedilluuml başarısızlık hissi

memnuniyetsizliği vardı

Memnuniyetsizliğe oumlncuumlluumlk eden oumlnemli

başarısızlıkları vardı

İşte dinlenmede ve oyunda zayıf dengesi

vardı

Ev yaşam aktivite

şekilleri (goumlrevler)

4

Fiziksel

Bilişsel

Duygusal

Talepler fırsatlar ilgi ve

yeteneklerini

zorlaruyarır

Zamanefor uygun

zamanenerji gerektirdi

3

Fiziksel

Bilişsel

Duygusal

Talepler fırsatlar ilgi

ve yetenekleriyle

genellikle eşleşir

Zamanefor uygun

zamanenerji gerektirdi

2

Fiziksel

Bilişsel

Duygusal

Talepler fırsatlar ilgi

ve yetenekleriyle ccedilok az

eşleşir

Zamanefor uygun

zamanenerji gerektirdi

1

Fiziksel

Bilişsel

Duygusal

Talepler fırsatlar ilgi

ve yetenekleriyle

yetersiz eşleşir

Zamanefor uygun

zamanenerji gerektirdi

Temel uumlretici roller

aktivite şekilleri

(goumlrevler)

4

Fiziksel

Bilişsel

Duygusal

Talepler fırsatlar ilgi

ve yeteneklerini

zorlaruyarır

Zamanefor uygun

zamanenerji gerektirdi

3

Fiziksel

Bilişsel

Duygusal

Talepler fırsatlar ilgi

ve yetenekleriyle

genellikle eşleşir

Zamanefor uygun

zamanenerji gerektirdi

2

Fiziksel

Bilişsel

Duygusal

Talepler fırsatlar ilgi

ve yetenekleriyle ccedilok az

eşleşir

Zamanefor uygun

zamanenerji gerektirdi

1

Fiziksel

Bilişsel

Duygusal

Talepler fırsatlar ilgi

ve yetenekleriyle

yetersiz eşleşir

Zamanefor uygun

zamanenerji gerektirdi

Serbest zaman

aktivite şekilleri

(goumlrevler)

4

Fiziksel

Bilişsel

Duygusal

Talepler fırsatlar ilgi

ve yeteneklerini

zorlaruyarır

Zamanefor uygun

zamanenerji gerektirdi

3

Fiziksel

Bilişsel

Duygusal

Talepler fırsatlar ilgi

ve yetenekleriyle

genellikle eşleşir

Zamanefor uygun

zamanenerji gerektirdi

2

Fiziksel

Bilişsel

Duygusal

Talepler fırsatlar ilgi

ve yetenekleriyle ccedilok az

eşleşir

Zamanefor uygun

zamanenerji gerektirdi

1

Fiziksel

Bilişsel

Duygusal

Talepler fırsatlar ilgi

ve yetenekleriyle

yetersiz eşleşir

Zamanefor uygun

zamanenerji gerektirdi

Anahtar 4= yetkin rol işlevleri kabul edilebilir 3= uygun memnuniyet verici rol fonksiyonları 2= bazı

rol fonksiyonlarında bazı problemler 1= rol performanslarında aşırı problemler

Rol kimlik oumllccedileği (Devamı)

Madde Derecele

ndirme Kriter

İlave

değerlend

irici

notları

Ev yaşamı

sosyal grup

4

Etkileşim iccedilin fırsatlarbeklentiler optimal

fonksiyonları destekler

Duygusaluygulamalı şartlar fonksiyonu

başa ccedilıkmayı artırır

Diğerleri becerileri katkılarıccedilabaları oumlver

3

Diğerleriyle gerekli olan etkileşimişbirliği

genellikle olumlu fonksiyonları destekler

Duygusaluygulamalı iklim fonksiyonu başa

ccedilıkmayı destekler

Diğerleri becerilerikatkılarıccedilabaları bilir

2

Ccedilok azaşırı talepkar etkileşimişbirliği

fonksiyonları kısıtlar

Duygusaluygulamalı iklim fonksiyonu başa

ccedilıkmayı azaltır

Diğerleri becerilerikatkılarıccedilabaları takdir

etmez

1

Ne Etkileşim işbirliği ne de varolmayan

imkansız talepler ccedilatışmalar

Duygusaluygulamalı iklim aşırı uyumsuz

fonksiyonbaşa ccedilıkmaya katkıda bulunur

Diğerleri becerilerikatkılarıccedilabaları

goumlrmezden gelirdeğersiz bulur

Kendi becerilerinin etkisi sonucu ccedilaresiz

hisseder

Temel uumlretici

rol sosyal

grup

4

Etkileşim iccedilin fırsatlarbeklentiler optimal

fonksiyonları destekler

Duygusaluygulamalı iklim fonksiyonu başa

ccedilıkmayı artırır

Diğerleri becerileri katkılarıccedilabaları oumlver

3

Diğerleriyle gerekli olan etkileşimişbirliği

genellikle olumlu fonksiyonları destekler

Duygusaluygulamalı iklim fonksiyonu başa

ccedilıkmayı destekler

Diğerleri becerilerikatkılarıccedilabaları bilir

2

Ccedilok azaşırı talepkar etkileşimişbirliği

fonksiyonları kısıtlar

Duygusaluygulamalı iklim fonksiyonu başa

ccedilıkmayı azaltır

Diğerleri becerilerikatkılarıccedilabaları takdir

etmez

1

Ne Etkileşim işbirliği ne de varolmayan

imkansız talepler ccedilatışmalar

Duygusaluygulamalı iklim aşırı uyumsuz

fonksiyonbaşa ccedilıkmaya katkıda bulunur

Diğerleri becerilerikatkılarıccedilabaları

goumlrmezden gelirdeğersiz bulur

Kendi becerilerinin etkisi sonucu ccedilaresiz

hisseder

Serbest

zaman

sosyal grup

4

Etkileşim iccedilin fırsatlarbeklentiler optimal

fonksiyonları destekler

Duygusaluygulamalı iklim fonksiyonu başa

ccedilıkmayı artırır

Diğerleri becerileri katkılarıccedilabaları oumlver

3

Diğerleriyle gerekli olan etkileşimişbirliği

genellikle olumlu fonksiyonları destekler

Duygusaluygulamalı iklim fonksiyonu başa

ccedilıkmayı destekler

Diğerleri becerilerikatkılarıccedilabaları bilir

2

Ccedilok azaşırı talepkar etkileşimişbirliği

fonksiyonları kısıtlar

Duygusaluygulamalı iklim fonksiyonu başa

ccedilıkmayı azaltır

Diğerleri becerilerikatkılarıccedilabaları takdir

etmez

1

Ne Etkileşim işbirliği ne de varolmayan

imkansız talepler ccedilatışmalar

Duygusaluygulamalı iklim aşırı uyumsuz

fonksiyonbaşa ccedilıkmaya katkıda bulunur

Diğerleri becerilerikatkılarıccedilabaları

goumlrmezden gelirdeğersiz bulur

Kendi becerilerinin etkisi sonucu ccedilaresiz

hisseder

Anahtar 4= yetkin rol işlevleri kabul edilebilir 3= uygun memnuniyet verici rol fonksiyonları 2= bazı

rol fonksiyonlarında bazı problemler 1= rol performanslarında aşırı problemler

Rol kimlik oumllccedileği (Devamı)

Madde Derecelendirme Kriter

ilave

değerlendirici

notları

Ev yaşamı

fiziksel alan

nesneler ve

4

Tamamen ulaşılabilir

Guumlvenli ( minimal risk)

kaynaklar Tamamen oumlzel ( arzuladığı gibi)

Ccedilok rahat

Ccedilok uyarıcı anlamlı

Geniş destekleyici

Ccedilevre ve nesneler

3

Ccediloğunlukla ulaşılabilir

Genellikle guumlvenli ( orta riskler)

Yeteri kadar oumlzel

Yeteri kadar rahat

Yeteri kadar uyarıcı anlamlı

Yeteri kadar destekleyici

Ccedilevre ve nesneler

2

Biraz ulaşılabilir

Guumlvensiz ( ciddi riskler)

Biraz zorlayıcı

Biraz rahatsız

Biraz uyarıcısız anlamsız

Biraz destekleyicisiz

Ccedilevre ve nesneler

1

Ulaşılamaz

Guumlvensiz( yuumlksek riskler)

Biraz zorlayıcı

Oumlzel değil

Ccedilok rahatsız

Uyarıcısız anlamsız

Tamamen yetersiz

Ccedilevre ve nesneler

Temel uumlretici

rol fiziksel alan

nesneler ve

kaynaklar

4

Tamamen ulaşılabilir

Guumlvenli ( minimal risk)

Tamamen oumlzel ( arzuladığı gibi)

Ccedilok rahat

Ccedilok uyarıcı anlamlı

Geniş destekleyici

Ccedilevre ve nesneler

3

Ccediloğunlukla ulaşılabilir

Genellikle guumlvenli ( orta riskler)

Yeteri kadar oumlzel

Yeteri kadar rahat

Yeteri kadar uyarıcı anlamlı

Yeteri kadar destekleyici

Ccedilevre ve nesneler

2

Biraz ulaşılabilir

Guumlvensiz ( ciddi riskler)

Biraz zorlayıcı

Biraz rahatsız

Biraz uyarıcısız anlamsız

Biraz destekleyicisiz

Ccedilevre ve nesneler

1

Ulaşılamaz

Guumlvensiz( yuumlksek riskler)

Biraz zorlayıcı

Oumlzel değil

Ccedilok rahatsız

Uyarıcısız anlamsız

Tamamen yetersiz

Ccedilevre ve nesneler

Anahtar 4= yetkin rol işlevleri kabul edilebilir 3= uygun memnuniyet verici rol fonksiyonları 2= bazı

rol fonksiyonlarında bazı problemler 1= rol performanslarında aşırı problemler

Rol kimlik oumllccedileği (Devamı)

Madde Skorlama Kriter

ilave

değerlendir

ici notları

Serbest zaman

fiziksel alan

nesneler ve

kaynaklar

4

Tamamen ulaşılabilir

Guumlvenli ( minimal risk)

Tamamen oumlzel ( arzuladığı gibi)

Ccedilok rahat

Ccedilok uyarıcı anlamlı

Geniş destekleyici

Ccedilevre ve nesneler

3

Ccediloğunlukla ulaşılabilir

Genellikle guumlvenli ( orta riskler)

Yeteri kadar oumlzel

Yeteri kadar rahat

Yeteri kadar uyarıcı anlamlı

Yeteri kadar destekleyici

Ccedilevre ve nesneler

2

Biraz ulaşılabilir

Guumlvensiz ( ciddi riskler)

Anahtar 4= yetkin rol işlevleri kabul edilebilir 3= uygun memnuniyet verici rol fonksiyonları 2= bazı

rol fonksiyonlarında bazı problemler 1= rol performanslarında aşırı problemler

Biraz zorlayıcı

Biraz rahatsız

Biraz uyarıcısız anlamsız

Biraz destekleyicisiz

Ccedilevre ve nesneler

1

Ulaşılamaz

Guumlvensiz( yuumlksek riskler)

Biraz zorlayıcı

Oumlzel değil

Ccedilok rahatsız

Uyarıcısız anlamsız

Tamamen yetersiz

Ccedilevre ve nesneler

EK-5 Standart Aktivite

KARTON KUTU UumlRETİMİ

Diğer gruplarla oumlnemli mağaza zincirlerine yuumlksek kalitede karton kutu

uumlretimi ve tedariki sağlamak iccedilin karlı bir kazanccedil yarışı iccedilerisindesiniz

Mağaza zincirleri ihtiyacı olan kutular iccedilin tartışmasız ve 3 uumlretim

denemesinde en iyi performansı sağlayan grubu soumlzleşme ile oumlduumlllendirecek

titiz bir şartname hazırladı

Organize bir takım olarak iyi iş ccedilıkaracağınız youmlnuumlnde mağaza zincirleri

temsilcilerini guumlven vererek etkileme kabiliyetiniz gibi tuumlm uumlretim suumlrecinde

uumlretilen karton kutuların miktarı ve kalitesi de değerlendirmeye alınacaktır

Her bir uumlretim suumlreci sonrasında uumlrettiğiniz karton kutuların kalitesi ile

ilgili geribildirim alacaksınız

Uumlruumln şartnamesine ek olarak mağaza zincirleri yarışma ile ilgili de ekte

bazı kurallar planladılar

Karton Kutu Şartnamesi Kutular A4 boyuntunda kağıttan

yapılmalıdır

Adım 1

Her bir A4 kağıdını katlayın ve ikiye boumlluumln

Adım 2

Her bir kağıdı şekildeki gibi uzunlamasına

uumlccedile ve yanlamasına ikiye katlayın ve boumlylece

uzunlamasına katlanan parccedilalar birbirine eşit

olacaktır

Adım 3

Kağıdı iki sıra uzunlamasına katlanmış

yerinden enine doğru doumlrt parccedila kesin

Adım 4

Renkli kalemle boyayın

bull Bir renkte dikey ccedilizgiler

bull Farklı bir renkte yatay ccedilizgiler

Adım 5

Kağıdın her iki ucundaki orta boumlluumlmleri

yukarı katlayın Yan boumlluumlmleri orta boumlluumlmuumln bir dış

ve bir iccedil tarafında olacak şekilde katlayın Kutunun

her koumlşesi duumlzguumlnce katlanmış olmalıdır Ekstra

yapılan katlamalar kabul edilmez

Adım 6

Kağıdın her bir ucunu bir zımba ile

zımbalayın Zımbanın bitim yeri kutunun iccedilerisinde

olmalıdır Zımba kutunun altına paralel olmalı ve

yatay ccedilizgilerle kesişmelidir Kutuda delik ya da yırtık

olmamalı kutunun bitim yerleri duumlz ve eşit bir

şekilde uyuşmalıdır (Kabul edilebilir fark ya da

sapma miktarı 15 mm kadardır)

Karton Kutu Uumlretimi İccedilin Kurallar

1 Hakemler

Hakemler mağaza zincirleri tarafından goumlnderilmiş olup yuumlksek

şoumlhrete sahip yolsuzluğun oumltesinde kararları kesin kişilerdir

2 Boumlluumlmleri Planlama ve Uumlretim Suumlreci

Karton kutular 3 farklı uumlretim suumlrecinde uumlretilecektir Her bir uumlretim

suumlreci tam olarak 8 dakika suumlrecek ve tam zamanında başlayacaktır Birinci

uumlretim suumlreci başlamadan oumlnce 20 dk planlama suumlreniz olacaktır Birinci

uumlretim suumlrecinden sonra 15 dk daha planlama suumlreniz olacaktır İkinci

uumlretim suumlrecinden sonra son 10 dklık bir planlama suumlreniz daha olacaktır

Toplam zaman tablonuz aşağıdaki gibidir

Birinci planlama boumlluumlmuuml 20 dakika

Birinci uumlretim suumlreci 8 dakika

İkinci planlama boumlluumlmuuml 15 dakika

İkinci uumlretim suumlreci 8 dakika

Uumlccediluumlncuuml planlama suumlreci 10 dakika

Uumlccediluumlncuuml uumlretim suumlreci 8 dakika

3 Materyal ve Ekipman

Karton kutu uumlretimi iccedilin gerekli olan tuumlm ham maddeler ve

ekipmanların hakem tarafından satın alınması gerekir Aşağıdakiler alım iccedilin

uygundur

Makas her biri 3 jeton

Zımba her biri 3 jeton

Zımba teli her 100 tane 2 jeton

Cetvel her biri 1 jeton

A4 kağıdı her 10 kağıt 2 jeton

Renkli kalem her biri 2 jeton

Materyaller ve ekipmanlar sadece buumltccedile planlama oturumunda satın

alınabilir (İndirim yok) Hakem satın aldığınız hiccedilbir materyali ya da

ekipmanı geri iade alamayacaktır

4 Sermaye ve Krediler

Başlangıccedil sermayesi olarak 15 jetonunuz olacaktır Hakemden en

az 5 jeton olacak şekilde 5 jetonluk partileri ek girişim sermayesi olarak

oumlduumlnccedil alabilirsiniz Geri oumldeme oranları aşağıda belirtilen kredi

doumlnemlerine goumlre değişmektedir ve belirtilen oranlarla sabitlenmiştir

Kredi Bir uumlretim

doumlnemi

sonrasında

İki uumlretim

doumlnemi

sonrasında

Uumlccedil uumlretim

doumlnemi

sonrasında

5

jeton

6 8 10

10

jeton

12 16 20

15

Jeton

18 24 30

5 Oumldeme

Her bir uumlretim doumlneminden hemen sonra hakeme sunmak

istediğiniz karton kutuları teslim etmelisiniz ve hakemin kalite kontrol

denetiminden geccedilen her bir kutu iccedilin 5 jeton alacaksınız

6 Tahmin

Her bir uumlretim doumlneminden oumlnce o uumlretim doumlneminde uumlretmeyi

planladığınız karton kutu sayısını yazılı olarak hakeme bildirmelisiniz

Eğer mevcut uumlretim doumlnemindeki gerccedilek ccedilıktınız o doumlnem iccedilin

tahmininizle uyuşuyorsa hakem bonus puan verecektir Uumlretim doumlnemi

başlamadan oumlnce hakeme tahmininizi bildirmemenizin cezası otomatik

olarak 20 jetondur

7 Geri bildirim

Her bir uumlretim doumlneminden sonra hakemden performansınız ile

ilgili geri bildirim alacaksınız

8 Uumlretim Doumlneminden Oumlnce Ham Maddelerin Durumu

Bir uumlretim doumlnemine başlamadan oumlnce kullanılacak kağıt

herhangi bir şekilde yırtık kesik katlanmış ya da işaretlenmiş olmamalı

her bir uumlretim doumlnemine işlem goumlrmemiş A4 kağıtları ile başlanmalıdır

Bir oumlnceki uumlretim doumlneminden kalan işlem goumlrmuumlş herhangi bir kağıt

hurdaya ayrılmalıdır Eğer hurda materyaller herhangi bir şekilde tekrar

kullanılırsa otomatik olarak 20 jeton ceza uygulanacaktır

EK-6 Ccedilalışma Performansı Değerlendirmesi

Bireysel Ccedilalışma Performansı (1- problemli performans 2- goumlzlem gerektiren performans 3- kabul edilebilir performans 4- duumlzguumln

performans)

Bağlamsal Performans-kişilerarası

1 2 3 4

1- Girişkenlik

2- Geri bildirimleri kabul etme ve duumlzeltme

3- Diğerleriyle işbirliği

4- Etkili iletişim

Bağlamsal Performans-kurumsal

1 2 3 4

1- Sorumluluk goumlsterme

2- Muumlşteri odaklı olma

3- Yaratıcı olma

4- Zorlu iş goumlrevlerini uumlstlenme

Uyumlandırılmış Performans

1 2 3 4

1- Esneklik goumlsterme( stresle başa ccedilıkma zorlu durumlarla baş etme)

2- Zorlu problemlere yaratıcı ccediloumlzuumlmler uumlretme

Goumlrev Performansı

1 2 3 4

1- İşin kalitesi

2- İşi planlama ve organize etme

3- Sonuccedil odaklı olma

4- Oumlncelikleri belirleme

5- Verimli ccedilalışma

3- İş bilgisini guumlncel tutma

4- İş becerilerini guumlncel tutma

5- Beklenmedik iş durumlarıyla başa ccedilıkma

6- Gerekli olan iş hedeflerini ayarlamak

Zarar Verici İş Davranışı

1 2 3 4

1- Aşırı olumsuzluk goumlsterme( şikayet etme problemleri buumlyuumltme)

2- Kuruma zarar verecek şeyler yapma( kurallara uymama gizli bilgileri saklamama)

3- Ccedilalışma arkadaşlarına zarar verecek şeyler yapma( işi diğerlerine yuumlkleme tartışma)

4- Bilerek hata yapma

9 OumlZGECcedilMİŞ

Ceren DAVUTOĞLU 26081992 tarihinde Erzurumrsquoda doğdu 2014 yılında

Hacettepe Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Fakuumlltesi Ergoterapi Boumlluumlmuumlnden mezun

oldu 2015 yılında Hacettepe Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Fakuumlltesi Ergoterapi

Boumlluumlmuumlnde yuumlksek lisansa başladı 2016 yılından itibaren Hacettepe Uumlniversitesinde

araştırma goumlrevlisi olarak ccedilalışmaktadır İlgi alanları mesleki rehabilitasyon koginitif

rehabilitasyon geriatri toplum temelli rehabilitasyon

v

vi

TEŞEKKUumlR

Ergoterapi alanına duyduğu ilgi ve bu alana olan sayısız katkıları ile mesleğimi

kazanmamı sağlayan tez ccedilalışmamın planlanmasında ve suumlrduumlruumllmesinde kıymetli

zaman ve bilgisi ile beni destekleyen Sayın Hocam Prof Dr Huumllya KAYIHANrsquoa

Ergoterapiyi benimsediği mesleğini severek yaptığı ve ne zaman ihtiyacım

olsa bilgi ve deneyimlerini guumlleryuumlzuuml eşliğinde benimle paylaştığı iccedilin Sayın Hocam

Dr Sinem SALAR ve iccediltenliğiyle bilgi ve deneyimlerini benimle paylaşıp yol goumlsteren

Sayın Hocam Yrd Doccedil Dr Serkan PEKCcedilETİNrsquoe

Eğitim hayatım boyunca bilgilerini benimle paylaşan ve beni destekleyen

değerli hocalarım Prof Dr Mine UYANIK Prof Dr Esra AKI Prof Dr Gonca

BUMİN Prof Dr Gamze EKİCİ Doccedil Dr Ccediliğdem OumlKSUumlZ Doccedil Dr Semin AKEL

Doccedil Dr Meral HURİ ve Yrd Doccedil Dr Onur ALTUNTAŞrsquoa

Hem tez ccedilalışmam boyunca hem de ccedilalışma hayatımda ergoterapi ile ilgili fikir

paylaşımları yapabildiğim ve her zaman beni destekleyen sevgili meslektaşlarım ve

canım arkadaşlarım Zeynep CcedilORAKCI Dilara OumlZOĞLU Ege TEMİZKAN ve Sayın

hocam Orkun Tahir ARANrsquoa

Eğitim ve tez ccedilalışmam boyunca daima yanımda olan sevgili arkadaşlarım

Zeynep CcedilELİK Sinem KARS ve Oumlzge Buket CESİMrsquoe

Ben sana soumlylemiştim demeden her zaman koşulsuz sevgisi ve deneyimleriyle

beni destekleyen kahramanım Ali Haydar Guumlnhan KOCcedil koşulsuz sevginin kaynağı

olan ve ışığı ile ailemize yol goumlsteren meleğim Birten KOCcedil bilmişliğiyle beni bazen

kızdıran ama her zaman varlığıyla beni mutlu eden ve hayatımı guumlzelleştiren kuumlccediluumlk

prensim Oumlnder KOCcedil her zaman her durumda yanımda olan canım halam Zeynep

KOCcedil anneannem Dilber TEKİN ve dedem Yusuf TEKİNrsquoe

Hayatıma girdiği guumlnden beri her konuda beni destekleyen ve kendimi

geliştirmemi sağlayan canım eşim Mehmet DAVUTOĞLUrsquona

Hayata insanlara ve kendime olan bakış accedilımı değiştirdiği ve herkesin biricik

olduğunu goumlrmemi sağladığı iccedilin değerli mesleğim ERGOTERAPİrsquoye ve mesleğini

severek yapan herkese

Sonsuz teşekkuumlrlerhellip

vii

OumlZET

DAVUTOĞLU C Engelli Bireylerde Mesleki Rehabilitasyonun Ccedilalışma

Performansına Etkisi Hacettepe Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml

Ergoterapi Programı Yuumlksek Lisans Tezi Ankara 2018 Bu ccedilalışma engelli

bireylerin aktivite kimliği aktivite yeterliliği ve aktivite performansında yaşadıkları

problemleri geliştirmeye youmlnelik duumlzenlenen ergoterapi programının ccedilalışma

performansına olan etkisini değerlendirmek amacıyla planlandı Ccedilalışmaya Hacettepe

Uumlniversitesi Mesleki Rehabilitasyon Merkezirsquo ne başvuran 20 birey dahil edildi

Bireylere yapılandırılmış goumlruumlşme youmlntemi ile Anamnez formu Kanada Aktivite

Performans Oumllccediluumlmuuml (KAPOuml) Aktivite Performans Hikayesi Goumlruumlşmesi (OPHI-II)

uygulandı Bireylerin ccedilalışma performansları yapılandırılmış bir aktivite uumlzerinden

goumlzlemlenerek değerlendirildi Ergoterapi temelli uygulama 7 hafta suumlreyle her seans

120 dakika olmak uumlzere haftada 1 guumln grup muumldahalesi olarak uygulandı Grup

muumldahalesi sonrası engelli bireyler tekrar aynı oumllccedilekler yardımıyla değerlendirilerek

sonuccedilları karşılaştırıldı Grup muumldahalesini takip eden 3 ay iccedilerisinde işe giren

bireylere bireysel muumldahale uygulanıp değerlendirmeler işyerinde tekrar edildi

Ccedilalışmamızın sonucunda KAPOuml OPHI-II ccedilalışma performansı oumllccediluumlmlerinde

muumldahale oumlncesi ve sonrası arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmadı

(plt001) Takip eden 3 ay iccedilerisinde 15 kişiye ulaşılabilmiş ve bunların 8rsquoinin işe

girdiği tespit edildi İşe giren bireylerin problem yaşadıkları alanlar sorulup bunlara

youmlnelik muumldahaleden (danışmanlık aktivite uyumlandırılması ergonomik duumlzenleme

suumlruumlcuuml rehabilitasyonu vb) sonra KAPOumlrsquo de belirttikleri problemlerin geliştirmek

istedikleri alanlara youmlnelik olduğu goumlruumlluumlp OPHI-II sonuccedillarında istatistiksel olarak

anlamlı bulundu (plt001) ve ccedilalışma performanslarında da bir problem goumlruumllmedi

Engelli bireylerde ergoterapi temelli mesleki rehabilitasyon uygulaması bireylerin

ccedilalışma performansı aktivite kimliği ve aktivite yeterliliği alanlarında gelişme

sağlamaktadır Engelli bireylerde ergoterapi temelli mesleki rehabilitasyonun yaşam

kalitesi guumlnluumlk yaşam motivasyon gibi diğer alanlara olan etkisini inceleyen ve iş yeri

muumldahalelerini iccedileren uygulamalara ihtiyaccedil vardır

Anahtar kelimeler Ergoterapi Mesleki Rehabilitasyon Ccedilalışma Performansı Engelli

Kişiler

viii

ABSTRACT

DAVUTOĞLU C The Impact of Vocational Rehabilitation on Work Performance

in Persons with Disabilities Hacettepe University Institute of Health Sciences

Occupational Therapy Program Master Thesis Ankara 2018 This study was

planned to evaluate the effect of the occupational therapy program designed to enhance

the problems of people with disabilities in their occupational identity occupational

competence and occupational performance 20 People who have applied to Hacettepe

University Vocational Rehabilitation Center were included in the study A configured

interview method was practiced to the individuals by using the form of medical record

Canadian Occupational Performance Measurement (COPM) the Occpational

Performance History Interview about the occupational performance (OPHI-II) Individual

work performance was observed and assessed with a structured activity Practice based

occupational therapy (OT) had been practiced 120 minutes per session for once a week

over 7 weeks as group intervention After the group intervention people with disabilities

were evaluated again with same assesments and the results were compared Within 3

months of group intervention individual intervention was applied to the people who

entered a job and the evaluations were repeated at the workplace As a result of our study

there was a statistically significant difference between before and after intervention in

COPM OPHI-II the measures of work performance (plt001) 15 people could be reached

within the following 3 months and it was determined that 8 of them were entered a job

The individuals who entered the job were asked about areas they experienced problems

After the intervention (consultancy activity adaptation ergonomic arrangement driver

rehabilitation etc) in these problems it was seen that the problems they stated in the

COPM are intended for the areas they want to develop Statistical significant was found

in the results of OPHI-II (plt001) and it was not seen any problems about work

performance Vocational rehabilitation based on OT in people with disabilities provides

an improvement in areas of work performance occupational identity and occupational

competence of individuals There is a need for interventions include workplace

intervention and analyze the effect of vocational rehabilitation based on OT in other areas

such as quaility of life daily living motivation

Keywords Occupational Therapy Vocational Rehabilitation Work Performance

Disabled Persons

ix

İCcedilİNDEKİLER

Sayfa

ONAY SAYFASI iii

YAYIMLAMA VE FİKRİ MUumlLKİYET HAKLARI BEYANI iv

ETİK BEYAN v

TEŞEKKUumlR vi

OumlZET vii

ABSTRACT viii

İCcedilİNDEKİLER ix

SİMGELER ve KISALTMALAR xii

ŞEKİLLER xiii

TABLOLAR xiv

1 GİRİŞ 1

2 GENEL BİLGİLER 4

21 İşin Tanımı ndash İş Nedir 4

22 Engelli Bireyler İccedilin Ccedilalışmanın Oumlnemi 4

23 Motivasyon ve Ccedilalışma İlişkisi 5

24 İnsan Rol ve Aktiviteleri 6

25 İş ile İlgili Yasal Duumlzenlemeler 7

251 Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuuml (ILO) 7

252 Uumllkemizde Engelli Bireylere İlişkin Yasal Duumlzenlemeler 8

26 Rehabilitasyon ve Mesleki Rehabilitasyon 9

27 Ergoterapide Mesleki Rehabilitasyon Tarihccedilesi 10

271 Paradigma Oumlncesi 10

272 Aktivite Paradigması 11

273 Kriz 11

274 Paradigma Evresi 12

28 Mesleki Rehabilitasyon ve Ergoterapi 14

29 Ergoterapinin Mesleki Rehabilitasyonda Kullandığı Teorik Ccedilerccedileve

ve Modeller

15

291 Kazanımsal Referans Ccedilerccedilevesi 16

x

292 Analitik Referans Ccedilerccedilevesi 16

293 Gelişimsel Referans Ccedilerccedilevesi 17

294 Kanada Aktivite Performans Modeli (KAPM) 18

295 İnsan Aktivite Rol Modeli (MOHO) 19

210 Ccedilalışma Performansı 21

211 Mesleki Rehabilitasyonda Ergoterapi Değerlendirmeleri 24

212 Mesleki Rehabilitasyonda Ergoterapi Muumldahaleleri 25

3BİREYLER ve YOumlNTEM 28

31 Bireyler 28

32Youmlntem 29

321 Verilerin Toplanması 29

33Değerlendirme 30

331 Sosyodemografik Bilgiler 30

332 Aktivite Performansı Değerlendirmesi 30

333 Ccedilalışma Performansı Değerlendirmesi 31

334 Aktivite Performansı Hikayesi Goumlruumlşmesi 31

34 Grup Muumldahalesi 32

341 Grup Youmlnetimi İccedilin Benimsenen 7 Adım 32

342 Muumldahale Programı 33

35 İstatiksel Analiz 37

4 BULGULAR 39

41 Sosyo-Demografik Oumlzellikler 39

42 Bireylerin Aktivite Performanlarının ve Kişisel Hedeflerinin

Değerlendirilmesine Ait Bulgular

40

43 Aktivite Performans Hikayesi Goumlruumlşmesirsquone (OPHI-II) Ait Bulgular 42

44 Ccedilalışma Performansına Ait Bulgular 44

45 İşe Giren ve İşe Girmeyen Bireylerin Değerlendirmelerinin

Karşılaştırılması

47

46 İşe Giren Bireylere Ait Bulgular 48

5 TARTIŞMA 62

6 SONUCcedil ve OumlNERİLER 73

7 KAYNAKLAR 75

xi

8 EKLER 86

EK-1 Etik Kurul

EK-2 Anamnez

EK-3 Kanada Aktivite Performans Oumllccediluumlmuuml

EK-4 Aktivite Performans Hikayesi Goumlruumlşmesi

EK-5 Standart Aktivite

EK-6 Ccedilalışma Performansı Değerlendirmesi

9 OumlZGECcedilMİŞ

xii

SİMGELER ve KISALTMALAR

AOTA Amerikan Ergoterapi Derneği

EKPSS Engelli Kamu Personel Seccedilme Sınavı

ILO Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuuml

KAPM Kanada Aktivite Performans Modeli

KAPOuml Kanada Aktivite Performans Oumllccediluumlmuuml

MOHO İnsan Aktivite Rol Modeli

OPHI-II Aktivite Performans Hikayesi Goumlruumlşmesi-II

OT Occupational Therapy

xiii

ŞEKİLLER

Şekil Sayfa

21 Mesleki rehabilitasyonda aktivite odaklı yaklaşım 15

31 Mesleki rehabilitasyon merkezi 28

32 Suumlruumlcuuml Simuumllasyonu ve Vienna Test Sistemi 29

33 Akış Şeması 29

34 Kutu uumlretimi aktivitesi 31

35 İşe giren bireylerde muumldahale şeması 37

xiv

TABLOLAR

Tablo Sayfa

21 Bireysel ccedilalışma performansı buluşsal referans ccedilerccedilevesi 23

41 Katılımcılarn demografik oumlzellikleri 39

42 Katılımcıların ccedilalışma deneyimi 40

43 Katılımcıların muumldahale oumlncesi ve sonrası KAPOuml ortalama ve

standart sapmaları

41

44 Muumldahale oumlncesi ve sonrası KAPOuml karşılaştırması 41

45 Muumldahale oumlncesi ve sonrası OPHI-II karşılaştırması 42

46 Muumldahale oumlncesi ve sonrası OPHI-II alt başlık maddelerinden

alınan puanların karşılaştırılması

43

47 Muumldahale oumlncesi ve sonrası ccedilalışma performansı alt başlık

puanlarının karşılaştırılması

44

48 Muumldahale oumlncesi ve sonrası ccedilalışma performansı alt başlık

maddelerinden alınan puanların karşılaştırılması

45

49 İşe giren ve işe girmeyen katılımcıların muumldahale oumlncesi ve

sonrası aktivite performans puanlarının karşılaştırılması

47

410 İşe giren ve girmeyen katılımcıların muumldahale oumlncesi ve sonrası

OPHI-II performans alanlarından alınan puanların

karşılaştırılması

47

411 İşe giren ve girmeyen katılımcıların muumldahale oumlncesi ve sonrası

ccedilalışma performans alanlarından alınan puanların

karşılaştırılması

48

412 İşe giren katılımcılara ait demografik oumlzellikler 49

413 İşe giren bireylerde OPHI-II alt başlıklarının ve maddelerinin

muumldahale oumlncesi muumldahale sonrası ve takip verilerinin

karşılaştırılması

50

414 İşe giren bireylerde OPHI-II alt başlıklarının ve maddelerinin

muumldahale oumlncesi muumldahale sonrası ve takip verilerinin ikili

karşılaştırmaları

52

1

1 GİRİŞ

Ccedilalışma kişinin oumlzsaygı sosyal statuumlsuuml ve toplumsal katılıma etkisi ile birlikte

maddi getirisi ve aileye olan faydası accedilısından oumlnemli bir aktivitedir (1) İnsanlar

genellikle kendilerini sahip oldukları iş ile tanıtırlar Bir işe sahip olmak yaşamdan

tatmin olma durumunu ortaya koymaktadır Bireylerin kendileri iccedilin uygun olan işi

bulmaları her zaman ccedilok kolay olmamaktadır Durum boumlyle iken uygun iş bulma

konusunda engelli bireylerde bu tablo daha da zorlaşmaktadır (2)

Tuumlrkiyersquode ve duumlnyada engelli bireylerin istihdam edilme oranları oldukccedila

duumlşuumlk olup guumlncelliğini koruyan bir sorundur (3) Tuumlrkiye İstatistik Kurumu 2010

istatistiklerine goumlre uumllkemizdeki engelli bireylerin 857rsquosi işguumlcuumlne dahil değildir

(4) Tuumlrkiyersquode engelli bireylerin istihdamına youmlnelik pozitif ayrımcılık ilkesi

benimsenmiş ancak beklenen sonuccedillara ulaşılamamıştır (5)

Yapılan araştırmalar ccedilocukluk ccedilağında edinilen engele sahip genccedil

yetişkinlerin fonksiyonel kayıp ağrı yorgunluk ve inaktif yaşam tarzı gibi sağlıkla

ilişkili problemler yaşadığını ve birccediloğunun ccedilalışma barınma ve yakın ilişkiler

kurmaya katılımlarında kısıtlandıklarını goumlstermektedir (2) Nitelikli bir ccedilalışma

hayatı işe youmlnelik becerilerin eğitiminden sonra başlamaktadır Lise sonrası bireylerin

toplum iccedilerisindeki roluuml oumlğrencilik roluumlnden yetişkinlik rollerine doğru değişmektedir

(6) Bu rollerdeki değişiklik bir geccediliş suumlrecini goumlstermektedir

Geccediliş suumlreci erken ccedilocukluktan ergenliğe ergenlikten yetişkinliğe geccediliş olarak

tanımlanmaktadır Amerikan Ergoterapi Derneği (AOTA) geccediliş suumlrecini lsquobir

ccedilevreden diğerine bir fonksiyon seviyesinden diğerine bir yaşam aşamasından

diğerine bir programdan diğerine geccediliş yapmak iccedilin hazırlanmak veya bunları

kolaylaştırmak iccedilin koordine edilen eylemleri iccedilerirrsquo şeklinde tanımlamaktadır (7)

Bireyler liseden sonra uumlniversiteye ya da işe devam edebilmekte sonuccedilta toplum

iccedilerisindeki rolleri değişmektedir Engelli bireyler bu suumlreccedilte birccedilok zorlukla karşı

karşıya kalmaktadır (6) Bu zorluklar kendi istek ihtiyaccedil ve değerlerinin farkında

olamama kısıtlı iş ve toplumsal katılım zayıf yaşam becerileri olup yetişkinlik

rollerinin başarılı bir şekilde yerine getirilmesini engellemektedir Engelli bireylerin

ihtiyaccedillarını belirlemeye youmlnelik yapılan ccedilalışmalarda iş becerileri yaşam becerileri

yardımcı teknoloji kullanımı ccedilevresel modifikasyonlar ile bu popuumllasyonun yaşam

2

kalitelerinin ve okul sonrası durumlarının olumlu youmlnde etkilendiğini goumlstermektedir

(8) Ergoterapi yaşam becerileri eğitimi ve ccedilevresel adapstasyonlar ile bu hedeflere

katkı sağlamaktadır Rehabilitasyonun genel amacı bireylerin geccediliş suumlreccedillerini başarılı

bir şekilde yerine getirmelerini sonrasında kazanılan anlamlı rolleri uygun şekilde

suumlrduumlrmelerini ve toplumsal katılımlarını sağlamaktır Topluma tam katılım ve

yetişkinlik rollerinin yerine getirilmesi iccedilin yaşam kalitesi başarılı olma hissi

bağımsızlık iş sahibi olma oumlnemli bir yere sahiptir (5)

Birccedilok araştırma engel goumlzetmeksizin engelli bireylerin tuumlm yaşamlarında

oumlnyargı ve dışlanmaya maruz kaldıklarını goumlstermektedir (910) Engelli bireyler hem

istihdam oumlncesi yeterli eğitim ve deneyim fırsatından yoksun kalmakta hem de

işyerinde olumsuz tutumlarla karşı karşıya kalmaktadırlar İşverenlerin engelli

istihdamına youmlnelik goumlruumlşlerinin belirtildiği bir ccedilalışmada sırasıyla lsquosektoumlre uygun

engelli bulamama vasıflı engelli bulamama İŞKURrsquoun işe uygun engelli adayı

goumlndermemesirsquo gibi sorunlar belirtilmiştir (3) Aynı ccedilalışmada engelli bireyin işyerine

olumsuz etkileri arasında iş kazası riskinin yuumlksek olması ve iletişim guumlccedilluumlğuuml en ccedilok

sorun belirtilen alanlar olmuşlardır Yapılan ccedilalışmalarda engelli bireylerin

istihdamında karşılaşılan guumlccedilluumlkler istihdama hazırlama iş arama işe girme ve

istihdam sırasındaki sorunlar olarak belirlenmiştir (11)

Tuumlrkiye de engelli bireylerin mesleki eğitimlerine ilişkin olarak yapılan

araştırmalar grup ve bireysel ccedilalışmalara ihtiyaccedil duyulduğu belirtmektedir (12)

Bireylerin istihdam edildikten sonra da sorunlar yaşayabileceği ve buna youmlnelik

ccedilalışmaların yetersiz olduğu ifade edilmiştir (11) AOTA ergoterapiyi lsquo ev okul işyeri

toplum ve diğer alanlardaki rollerinde birey ya da grupların katılımlarını sağlamak

iccedilin guumlnluumlk yaşam aktivitelerinin terapoumltik kullanımırsquo olarak tanımlamaktadır Bunu

yaparken ergoterapi rol goumlrev ve aktivite performansına odaklanmaktadır Aktivite

performansı kişiler onların aktiviteleri ve yaşam-iş-serbest zaman ccedilevresi arasında

var olan bir suumlreccedil ilişkisinin sonucu olarak tanımlanmaktadır Bireyin aktivite

performansı bu komponentler arasındaki denge ile oluşmaktadır Mesleki

rehabilitasyonda ergoterapinin roluuml de bu komponenetlere youmlnelik yapılan

muumldahaleler ve değerlendirmelerle ortaya ccedilıkmaktadır (67)

3

Uumllkemizde mesleki rehabilitasyon uygulamalarının yetersizliği ve bu konuda

yapılan araştırmaların sayısının ccedilok az oluşu nedeniyle ergoterapiye oumlzel yaklaşımlarla

mesleki rehabilitasyonun etkisini goumlsterecek ccedilalışmalara ihtiyaccedil duyulmaktadır (6-8)

Ccedilalışmamız aktivite yeterliliği ve aktivite kimliği problemlerinin geliştrilmeye

ccedilalışıldığı Ergoterapi programının ccedilalışma performansına olan etkisini değerlendirmek

iccedilin planlanmıştır

CcedilALIŞMANIN HİPOTEZİ

Engelli bireylerde mesleki rehabilitasyonun ccedilalışma performansına etkisi

yoktur

4

2GENEL BİLGİLER

21 İşin Tanımı ndash İş Nedir

Soumlzluumlk tanımına goumlre iş bir sonuca ulaşmak iccedilin fiziksel veya mental ccedilaba

gerektiren aktivitelerdir (13) Yirminci yuumlzyılın sonlarında İngilterersquode yapılan

ccedilalışmalar ccedilalışmanın sağlık ve iyi olma hali iccedilin gerekli olduğuna dair bilimsel

kanıtlar sunup uumlcretli istihdamın yararlarını aramaktan ziyade yararlı ve uumlretken

olmanın getirileri uumlzerine durmuştur (1) Waddell ve Burton (14) lsquoccedilalışmarsquo terimini

uumlcretli veya uumlcretsiz faaliyetlere harcanan ccedilaba lsquoistihdamrsquo terimini ise finansal getirisi

olan faaliyetlerde bulunmak olarak tanımlamışlardır ve topluma tam katılımı

kolaylaştırmak oumlnemli psikososyal ihtiyaccedilları karşılamak ve bireysel kimlik

toplumsal roller ve sosyal statuuml iccedilin yeterli ekonomik kaynaklar accedilısından işin yararlı

etkilerini destekleyen kapsamlı kanıtlar bulmuşlardır Dame Carol Black (15) ise

istihdamın avantajlarını şoumlyle oumlzetlemiştir ldquoCcediloğu insan iccedilin yapılan paralı iş oumlzdeğer

ve saygınlık kazanma aile kurma kimlik oluşturma ve toplum iccedilinde yer alma ve

dolayısıyla para kazanma ile sosyal katılımın ve kendini gerccedilekleştirmenin oumlnemli bir

belirleyicisidirrdquo Genel nuumlfus iccedilin kanıtlanan bu durum fiziksel veya zihinsel

bozukluklardan dolayı dezavantajlı olan bireyler iccedilin de doğrudur Engelli bireylerin

işsizliği duumlnya ccedilapında buumlyuumlyen sosyal bir problemdir Bu bilgiler ışığında bakıma

muhtaccedil grupların işe hazır olma ccedilalışmaya devam edebilme ya da işsiz kalmaları

halinde yeni bir iş bulmaları iccedilin bu kişilere istihdam ile ilgili destek verilmesi

gerekliliği ortaya ccedilıkmaktadır (15-18)

22 Engelli Bireyler İccedilin Ccedilalışmanın Oumlnemi

Bireyler guumlnluumlk yaşam serbest zaman ve uumlretici aktivitelerle var olan

varlıklardır (19) Ccedilalışma sağlıklı bireyler iccedilin olduğu kadar engelli bireyler iccedilin de

oumlnemlidir Ccedilalışmak refah oumlz değer ve oumlz kimlik sağlamaya yardımcı bir kavram

olarak insan varoluşunun merkezinde yer almaktadır Kielhofnerrsquoa goumlre (20) ccedilalışmak

faydalı veya sanatsal nesneler fikirler bilgi paylaşımı ve korunması gibi uumlruumlnlerin

geliştirilmesi iccedilin temel oluşturur Bu nedenle ccedilalışmak bireyin uumlretkenliğini

geliştirmesini ve ccedilalışan roluuml kazanmasını sağlar

5

Ccedilalışma hayatının iccedilerisinde olup iş kazası geccediliren birccedilok bireyin ccedilalışan rolleri

bozulmaktadır Bu bireylerin ccedilalışan rollerine yuumlkledikleri anlamın değişmesine

neden olabilmektedir Mental problemleri olan bireylerle yapılan bir ccedilalışmada

bireylerin ccedilalışan roluuml gibi değerli sosyal rol ve aktivitelerinin eksikliğinin

yaşamlarında buumlyuumlk engel olarak goumlrduumlkleri bulunmuştur (2122) Toplumsal

dışlanma ile birlikte bireylerde aidiyet duygusunun gelişmemesine ve yabancılaşma

hissine sebep olmuştur Kronik kas iskelet ağrısı bulunan bireylerde işe geri doumlnuumlşuuml

motive eden faktoumlrlerin araştırıldığı bir ccedilalışmada hem ccedilalışan hem de ccedilalışmayan

bireyler iccedilin anlamlı bulunan ccedilalışmanın kendisinin motive edici bir faktoumlr olduğu

goumlruumllmuumlştuumlr (23) Johansson ve Tham (21) yaptıkları bir ccedilalışmada kafa travması

geccedilirmiş bireylerin yetkinliklerinin ve ccedilalışan kimliklerinin tehdit edildiğini

algıladıklarını goumlrmuumlşlerdir Aynı zamanda bu bireylerin ccedilalışma hayatına geri

doumlnmek iccedilin yoğun muumlcadele ettiklerini ve işe geri doumlnuumlşlerinin başarılarının kanıtı

olduğunu accedilıklamışlardır

Yapılan ccedilalışmalar yaralanma sonrası bireylerin işe geri doumlnmelerinin zor

olduğunu goumlstermiştir Ccediluumlnkuuml yaralanmalara ek olarak bireyler travma sonrası stres

bozukluğu ve depresyon gibi problemlerle de karşı karşıya kalmaktadır Bu

bozuklukların semptomu olan iccedilgoumlruuml eksikliği yaralanma geccediliren bireylerin algılarını

yeteneklerini ve ccedilalışma performanslarını da olumsuz youmlnde etkilemektedir (24-26)

23 Motivasyon ve Ccedilalışma İlişkisi

Vroom (27) mesleki davranışı anlamak iccedilin lsquobeklenti ve değere bağlı

motivasyon teorisinirsquo (expectancy valency theory of motivation) geliştirmiştir

Motivasyonu bireyin alternatif bir eylem planı arasında yaptığı seccedilimleri anlamak iccedilin

accedilıklayıcı bir yapı olarak kavramsallaştırmıştır Bireyin tercihinin her olası eylemle

ilgili motivasyona bağlı olduğunu belirtmiştir Değerlik (valence) ise bir sonuccediltan elde

edilebilecek ve beklenen memnuniyeti ifade etmektedir (27) Oumlrneğin bireyin iş

yerinde terfi etmesi olumlu ve olumsuz sonuccedil doğurabilmektedir Sosyal statuumlsuumlnuumln

artması olumlu iken daha fazla iş yuumlkuumlnuumln olması olumsuz bir sonuccedil olacaktır

Buradaki değerlik kavramı bireyin olumlu bir sonuccedil elde etme şansına sahip

olduklarını duumlşuumlnduumlkleri ya da inandıklarını hissettiklerinde aktiviteyi daha motive bir

şekilde gerccedilekleştirdiklerini goumlstermektedir (28) Bununla birlikte ccedilevresel olaylar

6

inanccedilları ya da bireyle ilgili bir durumun anlamını değiştirebilecekleri oumllccediluumlde davranışı

etkileyebilir Vroomun (27) teorisi ile Banduranın (29) oumlz yeterlilik inanccedilları teorisi

arasında bir benzerlik vardır Her ikisi de bir davranış kaynağı olarak iccedilsel

motivasyonu savunur Bandura oumlz yeterlilik beklentilerinin motivasyon uumlzerinde daha

guumlccedilluuml etkilere sahip olduğunu ve sonuccedil beklentilerinin oumlz yeterlilik inanccedillarından

bağımsız olarak motivasyona katkıda bulunduğunu ileri suumlrmuumlştuumlr (28) Ccedilalışmalar

gerccedilek yeteneklerden bağımsız bir oumlz yeterlilik inancının azim performans ve uygun

stratejilerin seccedilimini oumlngoumlrduumlğuumlnuuml belgelemiştir (29)

Ccedilalışmalar motivasyon ile aktivite arasında ilişki olduğunu goumlstermiştir

(3031) Aktivite bilimi (occupation science) aktivitelere katılmak iccedilin motivasyon

gibi işlevsellik unsurlarının buumltuumlnleyici bir bileşen olduğunu incelemiş ve oumlz yeterlilik

inancının bireyin aktivitelere katılma motivasyonunu etkilediğini goumlstermiştir (20)

24 İnsan Rol ve Aktiviteleri

İnsan rol goumlrev ve aktivitelerinin incelenmesi ergoterapinin temeli olarak

goumlruumllmektedir Ergoterapinin oumlncuumlsuuml olan Adolp Meyer aktivitenin insan hayatındaki

roluumlne ilişkin ana varsayımlardan birini şoumlyle accedilıklamıştır insanoğlunun bir

organizma olarak kendini gerccedilek duumlnyada ve gerccedileklikte kendi doğasıyla ve

doğallıyla harmonik olarak yaşayarak davranarak ve kullanarak kendini aktif olarak

var etmesidir Bu da bireyin buumltuumln organlarına en uumlst duumlzeyde işlevsellik kazandırır

(31)

Aktivite ergoterapistler tarafından mesleğin temel alanını tanımlamak iccedilin

kullanılır (32) Aktiviteler insanların zaman iccedilinde yaşamlarını suumlrduumlrebilmeleri ve

yaşamlarını anlamlandırmalarını sağlamak iccedilin yaşamları boyunca gerccedilekleştirdikleri

faaliyetler olarak tanımlanabilir (7) Ayrıca aktivitelerin zihinsel yetenekleri becerileri

iccedilerdiğini ve goumlzlemlenebilir bir fiziksel boyuta sahip olabileceği veya olmayabileceği

belirtilmektedir Aktivite aynı zamanda insanların yaratıcı uumlretken ve eğlenceli

arayışlara gerek duydukları temel bir ihtiyaccedil olarak kabul edilmektedir (33) Bu ilgi

alanları bireylerin bu alanlara katılımıyla gelişir Katılımın bağlamsal zamansal

psikolojik sosyal sembolik kuumlltuumlrel etnik ve manevi boyutları da bulunmaktadır

Yerxa (34) bir bireyin sağlık duumlzeyinin bireyin aktivitesinin uyarlanabilir

niteliklerine bağlı olduğunu belirtmekte bu da aktivitelere katılımın bireyin biyolojik

7

psikolojik ve sosyal refahı iccedilin gerekli olduğunu goumlstermektedir Aktiviteye katılım

kas-iskelet sistemi ve kardiyorespiratuar fonksiyonlar gibi bireylerin biyolojik

işlevlerini olumlu youmlnde etkileyebilir Duyusal yoksunluk deneyleri beyin duumlnya ile

etkileşim yoluyla bilgi akışını almazsa noumlrolojik duumlzensizliğin meydana geldiğini

ortaya koymaktadır (19)

Psikolojik olarak bireyler oumlz onaylama ve oumlzguumlven gibi iccedilsel olarak motive

edici oumlzellikleri olan aktivitelerle uğraşırlar Aktivitenin kendisinin bir oumlduumll olması

gibi dış oumlduumlller de (parasal statuuml vb) vardır Bununla birlikte dışsal oumlduumlller

aktiviteleri seccedilmek iccedilin birincil neden değildir Daha ziyade aktivite guumlduumlsuuml faaliyette

bulunmaya ve bir ustalık derecesini gerccedilekleştirmeye youmlnelik biyolojik ve kuumlltuumlrel

temelli arzulardan doğar (19) Bireyler suumlrekli olarak aktivitenin bir parccedilası olarak

amaca youmlnelik faaliyetlerde bulunurlar (32) Bu amaca youmlnelik faaliyetlerde hedefe

ulaşmak iccedilin bireyin aktif katılımının olması gerekir Ergoterapistler bu yaşam

aktivitelerini uumlretici kendine bakım ve serbest zaman olarak kategorileştirip organize

ederler (7)

25 İş ile İlgili Yasal Duumlzenlemeler

251 Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuuml (ILO)

Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuuml (ILO) oumlzguumlrluumlk hakkaniyet guumlvenlik ve insanlık

onuruna uygun koşullarda iyi ve uumlretken bir iş elde etmek iccedilin engelliler de dahil olmak

uumlzere kadın ve erkeklere youmlnelik fırsatları sağlamaya youmlnelik bir Birleşmiş Milletler

ajansıdır Temel hedefleri işyerinde hakların desteklenmesi iyi iş fırsatlarının teşvik

edilmesi sosyal korumanın geliştirilmesi ve iş ile ilgili sorunların ele alınmasında iş

birliğini guumlccedillendirmektir (35-39)

ILO eşit fırsat eşit muamele kaynaştırma ve toplum katılımı ilkelerine

dayanarak engelli bireyler iccedilin lsquouygun işrsquo (decent work)rsquoin teşvik edilmesinde uzun

zamandır katkı vermektedir Ayrımcılık meseleleri insan haklarına aykırı bir durum

olarak goumlruumllmeye başlandığı iccedilin ayrımcılık yapmama ilkesini giderek daha fazla

vurgulamaktadır (3536)

Engellilik temelinde ayrımcılığı yasaklayan ve engelli bireylerin uygun iş

hakkına youmlnelik temel ILO belgeleri 1983 tarihli Mesleki Rehabilitasyon ve İstihdam

8

(Engelli Bireyler) hakkında ki 159 sayılı ILO soumlzleşmesi ve beraberindeki 168 sayılı

Tavsiye Kararı 80 uumllke tarafından Haziran 2008rsquo de onaylanmıştır (37)

Bu kapsamda Tuumlrkiye de ILOrsquonun soumlzleşmelerinden 59rsquounu onaylamış ve

55rsquoini yuumlruumlrluumlğe sokmuştur Yukarıda bahsedilen 159 sayılı soumlzleşmede uumllkemiz

tarafından onaylanmıştır (38)

252 Uumllkemizde Engelli Bireylere İlişkin Yasal Duumlzenlemeler

Birleşmiş Milletlerin 2000 yılında goumlruumlşmeye başladığı lsquoEngellilerin

Haklarına İlişkin Soumlzleşmersquo 2006rsquoda kabul goumlrmuumlştuumlr Bu soumlzleşme 30 Mart 2007rsquode

Tuumlrkiye tarafından da imzalanmıştır Bu soumlzleşme ile beraber engelli bireylerin

haklarına youmlnelik daha kapsamlı politikalar yuumlruumltuumllmeye başlanmış olup bunların

arasında engelli bireylerin istihdamı da ele alınmıştır (38)

Bu kapsamda anayasamızda engelli bireylerin hakları 5378 sayılı Oumlzuumlrluumller

Kanununda tanımlanmış ve korunmaya ccedilalışılmıştır (40)

Bu kanuna goumlre engelli bireyin tanımı ve oumlzellikleri şu şekilde belirtilmiştir

-Doğuştan veya sonradan herhangi bir sebeple fiziksel zihinsel duyusal ruhsal ve

sosyal becerilerini ccedileşitli derecelerde kaybetmesi nedenleri ile toplumsal duumlzene uyum

sağlama ve guumlnluumlk gereksinimlerini karşılamada guumlccedilluumlkleri olan

-Korunma bakım rehabilitasyon destek ve danışmanlık gibi hizmetlere ihtiyaccedil duyan

kişilerdir

5378 Sayılı Kanunrsquoun amaccedillarının arasında engelli bireylerin istihdamı da yer

almakta ve bu kanunun ccedileşitli maddelerinde işlenmektedir Buna oumlrnek teşkil eden

3maddede ldquoengellilerin topluma tam ve etkin katılımlarının sağlanmasırdquo ifadesi yer

almaktadır (40)

Engel tuumlrlerinin dikkate alınarak iş analizlerinin yapılması bu analizler

doğrultusunda uygun eğitim programlarının ve mesleki rehabilitasyon

uygulamalarının geliştirilmesine 12 maddede yer verilmiştir Kanunun 13

maddesinde de engelli bireylerin yetenekleri doğrultusunda eğitilmesi toplum ve

kendileri iccedilin verimli hale gelebilmeleri amacıyla mesleki rehabilitasyon

hizmetlerinden yararlanmalarının esas olduğu ifade edilmiştir Geccedilmişe bakıldığında

engelli bireylerin istihdamının oumlnuumlndeki en buumlyuumlk eksikliğin eğitim olduğu accedilıktır

Boumlylece engelli bireylerin kendi becerilerine uygun iş alanlarına yerleştirilmeleri

9

accedilısından buumlyuumlk yol kat edilecek ve suumlrduumlruumllebilirlik konusunda da katkı

sağlayacaktır Suumlrduumlruumllebilir istihdam ile engelli bireylerin toplumsal katılımları

artacak ve toplumsal etiketleme de bir miktar azalacaktır (41-43)

Bu maddeleri takiben 14 madde de istihdam accedilısından politikaların

belirlenmesi işe alınma suumlreci yasal işlemler engelli haklarının korunması pozitif

ayrımcılığın goumlzetilmesi mesleki edinim ve korumalı işyerlerinde istihdam gibi

hususlar ccedilalışılmıştır (4044)

Engelli bireylerin devlet memuru olarak işe yerleştirilmeleri Devlet Personel

Başkanlığı tarafından yapılmakta ve işccedili olarak yerleştirilmeleri ise Tuumlrkiye İş Kurumu

tarafından yapılmaktadır Her iki durumda da 50 ve uumlzeri ccedilalışanı olan işyerleri en az

3 oranında engelli birey ccedilalıştırmakla yuumlkuumlmluumlduumlr (404445)

Karar Sayısı 20145780 olan lsquoEngelli Kamu personel Seccedilme Sınavı ve

Engellilerin Devlet Memurluğuna Alınmaları Hakkında Youmlnetmelikrsquo Ccedilalışma ve

Sosyal Bakanlığının 201325290 sayılı yazısının 657 Devlet Memurları Kanunun 53

uumlncuuml maddesine goumlre Bakanlar Kurulu tarafından yuumlruumlrluumlğe konmuştur

Bu karar kapsamında Engelli Kamu Personel Seccedilme Sınavı (EKPSS)

Ortaoumlğretim oumln lisans ve lisans mezunu engellilerin engel grupları ve eğitim

durumlarına goumlre yapılan ve sonuccedilları devlet memurluğu ile kamu kurum ve

kuruluşlarının işccedili kadrolarına alınmalarında kullanılan merkezi sınav ve kura

youmlntemidir

Ayrıca bu kararın 16 maddesinde lsquoiş yerlerinin engellilerin ccedilalışma şartlarına

goumlre duumlzenlenmesirsquo de yer almaktadır Bu madde ile bireylerin işe uyumlarının

artırılacağı oumlngoumlruumllmektedir (46)

26 Rehabilitasyon ve Mesleki Rehabilitasyon

Rehabilitasyon teriminin geniş bir anlamı bulunmaktadır Tuumlrkiye Cumhuriyeti

5378 sayılı kanunun 3 maddesinde rehabilitasyon lsquoHerhangi bir nedenle oluşan

engelin etkilerini muumlmkuumln olan en az duumlzeye indirmeyi ve engellinin hayatını bağımsız

bir şekilde suumlrduumlrebilmesini sağlamayı amaccedillayan fiziksel sosyal zihinsel ve mesleki

beceriler geliştirmeye youmlnelik hizmetlerrsquo şeklinde tanımlanmıştır (40) Mesleki

rehabilitasyon ise rehabilitasyon hizmetlerinin istihdam (ya da diğer gelir getiren

aktiviteler) ile ilişkili olan suumlrecidir (47) Mesleki rehabilitasyon suumlrecinin 3 youmlnuumlnuuml

10

dezavantajlı bireylerin istihdam duumlnyasına hazırlanması mevcut olan işinde bireylerin

desteklenmesi-işin suumlrduumlruumllebilirliğinin arttırılması ve mevcut durumda işsiz olan ya

da sağlık durumu nedeniyle işten uzaklaşmış olan dezavantajlı bireyler iccedilin yeni iş

olanakları oluşturmaktır (1)

27 Ergoterapide Mesleki Rehabilitasyon Tarihccedilesi

Ergoterapi aktiviteler aracılığı ile sağlığı destekleyen bir bilim dalıdır

Uumlretkenlik aktiviteleri de ergoterapinin temel olarak ccedilalıştığı aktivite performans

alanlarından biridir İyileşme ve ccedilalışma arasında buumlyuumlk bir uyum bulunmaktadır

Ergoterapi ccedilalışmanın terapoumltik olarak kullanımı ile sağlık alanında ki yerini

guumlccedillendirmiştir Ccedilalışma ile ilgili iki temel varsayımı kabul etmiştir ustalaşmak-

kendini gerccedilekleştirmek iccedilin bir insan ihtiyacıdır ve insan doğası aktiviteye dayanır

Harvey-Kreftingrsquoin (48) belirttiğine goumlre ergoterapide ccedilalışma kavramının gelişim

suumlreci Shannon Kielhofner ve Burke tarafından 4 basamakta ele alınmıştır Bu

suumlreccediller paradigma oumlncesi aktivite paradigması kriz ve paradigma evresidir (48)

271 Paradigma Oumlncesi

Mesleğin koumlkenlerinin dayandığı yılları ifade etmektedir Tarihccedililer 18-19

uncu yuumlzyıllarda gerccedilekleşen ahlaki tedavi hareketi sırasında ergoterapinin ortaya

ccedilıktığında hem fikirlerdir Bu tedavi hareketinde tarımsal aktiviteler rekreasyon ev

işleri ile mental problemi olan bireyler tedavi edilmişlerdir Ccedilalışmak tıbbi reccedilete gibi

ilk kayıtlı uygulama olarak burada kullanılmıştır (49-51)

Duumlzenlilik ve bedensel hareket ccedilalışmanın iki terapoumltik youmlnuumlnuuml

oluşturmaktadır Ccedilalışmanın amacı hastanın semptomlarına odaklanmasını oumlnlemek

ve dikkatini verebileceği alışkanlıklar kazandırmaktır Ccedilalışma istihdam olarak

tanımlanmak yerine mevcut ihtiyaccedillarını tamamlamak olarak goumlruumllmuumlştuumlr ve bu

duumlşuumlnce ccedilalışmanın terapoumltik kullanımını artırmıştır (51)

Bu suumlreccedilte ccedilalışmanın terapoumltik olarak diğer bir kullanımı ise koumlrler iccedilin

hazırlanan atoumllyelerde olmuştur Atoumllyelerde Braille alfabesi kullanılarak muumlzik el

11

sanatları ve iş ile ilgili aktiviteler yaptırılarak kilim sepet gibi uumlruumlnler elde edilmiştir

Bağımsız ekonomiye sahip olmaktansa yaşamlarına değer katmalarını sağlamak

amacıyla yapılmıştır (50)

Oumlzet olarak ccedilalışma bu suumlreccedilte rekreasyon ve guumlnluumlk goumlrevlerde dahil olmak

uumlzere bozulmuş davranışı duumlzeltmek iccedilin kullanılmıştır Ergoterapi toplumla

buumltuumlnleşmeyi sağlamadaki yerini bu suumlreccedille beraber ortaya koymuştur Ancak bundan

sonra 19 uncu yuumlzyılın sonlarına kadar ccedilalışmanın terapoumltik kullanımı kaybolmuştur

(48)

272 Aktivite Paradigması

Harvey-Kreftingrsquoin (48) belirttiğine goumlre aktivite paradigması Tracy Slagle

Major ve Barton gibi oumlnde gelen ergoterapistlerin aktiviteyi baz alarak ahlaki tedavi

hareketini şekillendirmeleri ile ortaya ccedilıkmıştır Ccedilalışmanın hastalıkları olumlu youmlnde

etkilediği goumlruumlşuuml ile tedavi yaklaşımlarında baskın olarak kullanımı bu seviyede

olmuştur Ccedilalışmak para kazanmak yerine bir iccedilguumlduuml olarak tanımlanmıştır Ccediluumlnkuuml

uumlretmenin insanın doğası olduğu kabul edilmiştir (48)

Birinci duumlnya savaşında yaralı askerlerle yatak başı aktiviteleri yapılmıştır

Buna ccedilalışma kuumlrleri denilmiştir El sanatları terapinin amacı olmuştur Terapide

hastaların becerileri ve ilgileri dikkate alınmış ve onlara uygun mesleki eğitim

verilmiştir Mesleki eğitimlerin amacı yaralı askerleri bir mesleğe geri doumlnduumlrebilmek

olmuştur Bu suumlreccedilte ccedilalışmak bir anlam değer olarak goumlruumllmuumlş hedef olmamıştır

(4951)

273 Kriz

1950rsquolerin başlarında aktivite paradigması hem tıp profesoumlrleri hem de

ergoterapistler tarafından ele alınmıştır Tıp alanı hastalığa karşı daha bilimsel bir

yaklaşım benimserken ergoterapide bilimsel bir gerekccedilenin bulunmaması

eleştirilmiştir Gelişmekte olan tıbbi model indirgemeci yaklaşıma dayanmıştır

İndirgemecilik anlamayı derinleştirmek iccedilin fenomeni daha kuumlccediluumlk değişkenlere

ayırmak anlamına gelmektedir İnsan performansı biyolojik ve fizyolojik bir madde

olarak goumlruumllmeye başlanmıştır Bu goumlruumlşuuml kabul eden terapistler iccedilin insanın aktivite

doğası akıl-beden birliği gibi daha geniş kavram karşısında yetersiz kalmıştır (52)

12

Ccedilalışmanın değişen tanımında fenomenler parccedilalara indirgenmeye

başlanmıştır İccedilguumlduuml olarak goumlruumllen uumlretkenlik istihdam olarak ele alınmaya

başlanmıştır Harvey-Kreftingrsquoin (48) belirttiğine goumlre Gordon ve Wellerson hastanın

değer ve ilgisini iccedilermeyen modellerin kullanımının ergoterapi mesleğinde buumlyuumlk

eksiklik olduğunu saptamışlardır

İndirgemeciliğin etkisi arttıkccedila ve mesleğe lsquotam bir bilimrsquo olması iccedilin uumlzerine

duumlşuumllduumlkccedile aktivite paradigması yeterince tanımlanamamıştır Harvey-Kreftingrsquoin

(48) belirttiğine goumlre Mosey terapistlerin engelli bireyleri meşgul etmenin onlara iyi

geldiği gibi basit ccedilalışma prensiplerinden rahatsız olduklarını goumlzlemlemiştir Bu

rahatsızlık sonunda diğer disiplinlerden fikir oumlduumlnccedil alıp adapte etmeye dolayısıyla

kendi iccedil işleyiş paradigmasının yuumlkselişine sebep olmuştur (48)

274 Paradigma Evresi

İccedil işleyiş paradigmasının kabuluuml ile kriz evresi sona ermiştir Kısaca belirtmek

gerekirse bu paradigma akıl ve bedenin iccedil fonksiyonlarının incelenmesine ve

değiştirilmesine dayanıyordu Aktivite paradigması boyunca kabul edilen buumltuumlnsel

ilkeler savunma mekanizmaları ve duyu buumltuumlnleme gibi daha dar daha kesin

kavramlara indirgenmiştir (53)

Bu paradigma noumlrolojik kinezyolojik ve psikodinamik yaklaşımlardan alınan

birtakım fikirler iccedileriyordu En oumlnemlisi mesleğe ihtiyaccedil duyduğu bilimsel temeli

sağlamış oldu İccedil işleyiş paradigmasının hakim olduğu kriz evresinde ccedilalışmanın ve

terapoumltik kullanımının yeni tanımı gelişti Ccedilalışmanın tanımı istihdam meslek

becerileri ve uumlcret kavramlarını iccedileriyordu İstihdam tedavinin odak noktası haline

gelmeye başlamıştı Aktivite paradigmasının merkezinde yer alan iccedilsel uumlreticilik ve

aktivite dengesi artık ccedilalışmanın terapoumltik kullanımında ccedilok oumlnemli değildi

İndirgemeciliğin etkileri ccedilalışma motivasyonu bilişsel beceriler kuumlltuumlrel etkiler gibi

analiz edildiğinde ortaya ccedilıkıyordu Bu ccedilalışmanın değerlendirilmesinde ve

enduumlstriyel terapide daha oumlzel yaklaşımların ortaya ccedilıkmasını sağlamıştır (48)

Aktivite paradigmasında değerlendirme ağırlıklı olarak meslek oumlncesi

becerilerle ilişkiliydi ve ccedilalışmaya hazırlığı değerlendirmek iccedilin guumlnluumlk yaşam

aktivitelerini veya el sanatlarını kullanıyorlardı İccedil işleyiş paradigmasında terapistler

13

iş değerlendirme programları oluşturmaya ve belirli işleri değerlendiren iş oumlrnekleri

geliştirmeye başladılar (54)

Harvey-Kreftingrsquoin (48) belirttiğine goumlre 1957 yılında Eleanor Clarke Slagle

ve Wegg ccedilalışmanın değerlendirmesinde daha bilimsel olmak iccedilin ccedilağrıda bulunmuş

ve Cromwell meslek oumlncesi değerlendirme prensiplerini ve terapistin roluumlnuuml

tanımlamıştır Meslek oumlncesi değerlendirme bataryalarının guumlvenilirliği uumlzerine

ccedilalışmalar yapılmıştır raporların resmileştirilmesi ve değerlendirilen becerilerin

Mesleki Uumlnvanlar Soumlzluumlğuumlnde ki iş becerileriyle eşleştirilmesi iccedilin girişimlerde

bulunulmuştur (55)

Mesleki rehabilitasyon ccedilalışmalarına eşlik eden değerlendirme suumlrecini

duumlzenleyen mevzuatın yuumlruumlrluumlğe konmasıyla ergoterapistlerin ccedilalışmanın

değerlendirilmesine dahil olduğu desteklenmiştir Mevzuat ve finansman

politikalarında ki bu değişiklikler diğer profesyoneller iccedilin de ccedilekici ve kazanccedillı bir

hal almasına rağmen değerlendiricilerin ccediloğunu ergoterapistler oluşturmuştur (5657)

İccedil işleyiş paradigması sırasında ergoterapistlerin diğer bir oumlzelleştikleri alan ise

enduumlstri terapisi olmuştur Hastanede yatan hastalar iccedilin geccedilici istihdam fikriyle ortaya

ccedilıkan bu durum mevcut kurumsal hizmetleri kullanarak işe hazır olmayı

değerlendirmeyi ve beceri eğitimi vermeyi iccedilermiştir Enduumlstri terapisinde aktivite

kronik hastalarda hastanın bireysel tedavisinden iş değerlendirilmesine ve iş eğitimine

geccedilmesini sağlayan bir suumlreccedil olarak ele alınmıştır (4858)

Bu doumlnemde iş terapisi şeklinde geliştirilen programların gerccedilek iş ve

değerlendirilmesinden farklı olduğu tanımlanmıştır Terapistler daha ccedilok program

yuumlruumltmekten sorumlu olmuşlardır (48)

Araştırmalar yapılan değerlendirmeleri desteklemek uumlzerine olmuştur ve

pratiğin teorik temeline odaklanılmıştır AOTA 1980 yılında durum beyanında

ergoterapistlerin bu alanda yaptıklarını 8 basamakta toplamıştır Ama bazı terapistler

bu beyanın kendilerini limitlediğini belirtmişlerdir Bunun uumlzerine insan

performansına ya da aktivitesine dayanan daha genel bir yaklaşım benimsenmiştir Bu

yaklaşımda iccedilsel bir yetkinlik ve ustalaşmaya odaklanılmıştır Reillyrsquonin aktivite

davranış modeli bu genel yaklaşımın temelidir Model iccedil işleyiş paradigmasının

yetersizliğine youmlnelik geliştirilmiştir ve geleneksel prensiplere anlamlı ve amaccedillı

aktivite tanımına doumlnmeye teşvik etmiştir Buna istinaden Kielhofner ccedilalışmayı uumlcret

14

dışındaki uumlretici aktivitenin buumltuumln biccedilimleri ve aktiviteyi de başlıca yaşam roluuml olarak

tanımlamıştır (58-62) Reed ve Sanderson (61) ergoterapi ve mesleki terapi arasındaki

ayrımı ergoterapistler insanların uumlretici aktivitelere katılımı iccedilin gerekli olan

becerileriyle ilgilidirler şeklinde yapmışlardır Araştırmacılar iş ile ilgili olmasa da

uumlretici aktiviteler oumlnemlidir ve ergoterapistler dar ve sığ bir role sahip iş

değerlendiricileri pazar analistleri ya da firma youmlneticileri değillerdir onlar

terapistlerdir şeklinde vurgu yapmışlardır (4855)

28 Mesleki Rehabilitasyon Ve Ergoterapi

Mesleki rehabilitasyon farklı insan grupları iccedilerisinde farklı anlamlara sahip

olduğu iccedilin genel bir tanımını yapmak oldukccedila zordur Genel halkın yanı sıra

sağlıkccedilılar politikacılar sağlık profesyonelleri her biri kendi terimleri ve hizmet

amaccedilları doğrultusunda mesleki rehabilitasyonu tanımlamışlardır (6364)

Buumlyuumlk Britanya Ccedilalışma ve Emeklilik boumlluumlmuumlnuumln tanımına goumlre mesleki

rehabilitasyon bireylerin yaralanma hastalık sonrası ccedilalışmaya devam etmelerinin

oumlnuumlndeki engelleri aşmak iccedilin bir suumlreccediltir Bu suumlreccedil bireyi işvereni ya da diğer kişileri

işyerinde destekleme mesleki rehabilitasyon hizmetlerine ulaşmayı sağlama suumlreci

duumlzenleme şeklinde ilerler Buna ek olarak iş edinme işe geri doumlnme ya da işi

suumlrduumlrmek iccedilin bir sağlık problemi olan ya da engeli olan bireye geniş ccedilaplı muumldahale

programının uygulanmasını iccedilerir (65)

Ergoterapinin eğitim iccedileriği bu alanlara ait geniş bilgi ve beceri edinimini

kapsar Ergoterapi bu alana aktivite odaklı olarak yaklaşır Mesleki rehabilitasyona

aktivite odaklı yaklaşımda Ergoterapi temel olarak 5 alandaki bilgisini kullanır (66)

Aktivite odaklı yaklaşım aşağıda şema olarak verilmiştir (Şekil 21 Mesleki

rehabilitasyonda aktivite odaklı yaklaşım)

15

Şekil 21 Mesleki rehabilitasyonda aktivite odaklı yaklaşım

229 Ergoterapinin Mesleki Rehabilitasyonda Kullandığı Teorik

Ccedilerccedileve ve Modeller

Ccedilalışmayla ilişkili davranışlarla ilgilenen mesleklerdeki araştırmacılar pratik

uygulama iccedilin kavramsal ccedilerccedilevenin gerekliliği uumlzerine durmuşlardır Ancak ccedilalışma

hakkında ki teorik goumlruumlşlerin ccedileşitliliği iş programlarının geliştirilmesinde zorluklara

sebep olmuşlardır Mesleki danışmanlık mesleki değerlendirme ve ergoterapi

alanlarında teorik bakış accedilılarını kategorilere ayırarak ve pratikteki uygulamaları

accedilıklayarak bu ccedileşitliliğin ele alınması iccedilin girişimlerde bulunulmuştur (67-69)

Mesleki değerlendiriciler iccedilin Pruitt (69) iş değerlendirme verilerinin

yorumlanmasını etkileyen oumlğrenme teorisi mesleki gelişim ve psikoanalitik teoriden

bahsetmiştir Ergoterapide pratiğe youmln veren teorilerle ilgili ccedileşitli sistemler

geliştirilmiştir Creightonrsquoın (67) belirttiğine goumlre bunlara oumlrnek olarak genel sistem

teorisine dayanan Clarkrsquoın lsquoaktivite aracılığıyla insan gelişimi modelirsquo Moseyrsquoin uumlccedil

referans ccedilerccedilevesi ve Kielhofnerrsquoın lsquogelecek paradigmasırsquo verilebilir Moseyrsquoin uumlccedil

referans ccedilerccedilevesi (kazanımsal analitik gelişimsel) mesleki değerlendirme ve

muumldahale planlama aşamalarında diğer uygulama sistemlerine goumlre daha net yorumlar

yapılabilmesine olanak sağlamaktadır Her bir referans ccedilerccedilevesi insanı ve ccedilevreyi

16

fonksiyon ve disfonksiyonu değerlendirme araccedil gereccedillerini benzersiz bir şekilde

tanımlamaktadır (677071)

291 Kazanımsal Referans Ccedilerccedilevesi

Toplumda bireyin fonksiyon goumlsterebilmesi iccedilin gerekli olan beceri ve

davranışları tanımlar Bu beceri ve davranışlar gelişimle ilişkili değildir Bu ccedilerccedileve

iccedilin beceri beceridir Becerinin yokluğuna ya da neden yok olduğuna odaklanmak

yerine mevcut olan becerilerle bireyi kabul eder Tedavide bireyin ccedilevredeki

performansını arttırmaya ve ccedilevredeki değişikliklere odaklanır Mesleki

değerlendirmedeki en eski yaklaşımlardan biri kazanımsal referans ccedilerccedilevesidir (72)

Ccediluumlnkuuml somut ve farklı becerilere ve şimdiki performansa odaklanır Bunu baz alan

programlardan birisi kişisel oumlzellik yaklaşımıdır 1960rsquolarda Ergoterapi literatuumlruumlnuumln

ccediloğunluğu bu yaklaşımı iccedilermektedir (71) Dakiklik hız goumlreve verilen dikkat

işbirliği gibi başarılı istihdamı sağlayan fonksiyonların değerlendirilmesinde

kullanılan beceri kontrol listeleri ve iş oumlrnekleri iccedilin bu programlar kullanılır Bazı

programlarda ise değerlendirme uygun işe yerleştirme iccedilin yorumlamada kullanılır

Diğer programlarda ise yapılandırılmış bir iş başında bireylerin uygulama becerileri

geliştirilmeye ccedilalışılır (62737475)

Bu referans ccedilerccedilevesini temel alan diğer bir programda 1970rsquolerde

tanımlanmıştır (7677) Bu program işle ilgili tedavi ve değerlendirme iccedilin oumlğrenme

teorisini uygulamıştır Bireylerin işe girmesini veya suumlrduumlrmesini engelleyen

davranışlar tanımlanır ve değerlendirilir Değişim koşullandırma ile desteklenmiştir

(pekiştirme ekonomik durumu oumln plana ccedilıkartma) (77)

Bu programlarda şimdiki davranışlara odaklanılması ve gelişim aşamalarına ya

da becerilerine odaklanılmaması kazanımsal referans ccedilerccedilevesinin oumlzelliklerindendir

(67)

292 Analitik Referans Ccedilerccedilevesi

Bireyin bilişsel emosyonel ve sosyal fonksiyonlarına odaklanır Disfonksiyon

kişinin iccedilguumlduumlleri ihtiyaccedilları ilkel duumlrtuumlleri kendi değer sistemi veya ccedilevresi

arasındaki bilinccedilsiz ccedilatışmalardan kaynaklanan mantıksız davranış olarak tanımlanır

(72) Değerlendirme bireyin hikayesi davranışı ve soumlzsuumlz iletişimini keşfederek

17

bilinccedildışı ccedilatışmaların tanımlanması suumlrecidir Tedavi bilinccedilsiz davranışları

bilinccedillendirmek uumlzerine tasarlanır boumlylece birey davranışının ne anlama geldiğini fark

eder ve kontrol edebilmeyi oumlğrenir Ergoterapide tamamen analitik referans

ccedilerccedilevesine dayalı bir yaklaşım programı bulunmamaktadır Boumlyle bir programın

geliştirilebileceği duumlşuumlnuumllebilir (67) Bu ccedilerccedileve ele alındığında bireyden lsquoanlamlı

aktivitelere katıldığı zaman iş performansıyla ilgili olan ccedilatışmalarını tanımlamasırsquo

istenilerek değerlendirilebilir Ccedileşitli mesleklerin ihtiyaccedil duyulan ve tatmin eden

alanlarının (psikoanalitik oumlzellikleri) belirlenmesiyle bireylerin aktivite seccedilimlerine

yardımcı olunabilir (7375)

Fidler (78) tarafından şizofrenili bireylerde sosyal bilimler ve oumlğrenme

teorisinin prensiplerine dayanan psikoanalitik nitelikleri olan aktivite odaklı bir

ergoterapi programı tanımlanmıştır Bu program gazete yayımlanması hastane

odasının suumlslenmesi gibi iş ile ilgili aktivitelerin bireylerin duumlşuumlnceleri hisleri

davranışları ile bunların uumlretici fonksiyonlar uumlzerine olan etkisinin yapılandırılmasını

sağlamıştır

293 Gelişimsel Referans Ccedilerccedilevesi

Bireyin ilerlemesinin ccedileşitli fonksiyonlardaki ccedileşitli gelişimsel basamaklara

bağlı olduğunu accedilıklar Her aşamada bireyin davranış ya da becerilerinin o alandaki

geccedilmiş ve gelecek deneyimlere goumlre farklılık goumlsterebileceğini belirtir (7475)

Gelişimsel referans ccedilerccedilevesine akılcı bir yaklaşım her bir fonksiyon alanının her bir

aşamada belirli bir olgunlaşma seviyesini temsil eden bir merdiven olarak

goumlruumllmesidir Gelişimsel değerlendirme bireyin mevcut gelişimsel sırasını tanımlar

(70) Terapist değerlendirmede bireyin en ilkel goumlsterdiği fonksiyon seviyesinden

tedaviye başlar Terapi birbirleriyle ilişkili olan becerilerde ustalaşarak kademeli

olarak ilerlemesini sağlar Tedavinin amacı bireyin kronolojik yaşına uygun gelişimsel

seviyeye gelene kadar ya da başka gelişimin muumlmkuumln olmadığı seviyeye gelene kadar

bireyi buumltuumln evrelerde desteklemektir (6772) Ergoterapi yaklaşımlarında Mosey (72)

fiziksel disfonksiyonu ve aktivite davranışını gelişimsel olarak sınıflandırmıştır

Aktivite davranışı youmlnelimi lsquooyun deneyimleri ccedilalışma davranışının oumln koşuludur

aktivite seccedilimi gelişimsel bir suumlreccediltir bireyler hayatları boyunca bir dizi rol uumlstlenirler

ve bu beceriler birbirleriyle ilişkili olup karmaşık becerileri ortaya ccedilıkarırlarrsquo

18

prensiplerini iccedilerir (7677) Ergoterapidersquoki işle ilgili değerlendirme bataryalarından

birccediloğu da aktivite davranış youmlnelimini benimseyerek oluşturulmuştur (67)

Teorik ccedilerccedileveler uygulamaların alt yapısını oluştururlar klinik karar verme

ve yorumlama becerilerini desteklerler Ccedilerccedilevelerdeki kavramlar bir durumun daha

net anlaşılması ve accedilıklanması iccedilin kullanılır muumldahalelerin gerekccedilelendirilmesini

sağlarlar (73)

Teorik ccedilerccedileveler birccedilok disiplinin dahil olduğu mesleki rehabilitasyonda

meslek profesyonellerinin uygulamalarını net bir şekilde ortaya koyabilmeleri

accedilısından oldukccedila oumlnemlidir Bu nedenle ergoterapistler Ergoterapi uygulamalarının

diğer uygulamalardan farkını ortaya koymak ve etkisini goumlstermek amacıyla referans

ccedilerccedilevelerini kullanırlar (6779)

Mesleki rehabilitasyonda kullanılan ccedilerccedilevelerinin ccedileşitliliğine rağmen

Ergoterapi modelleri birccedilok uygulayıcının da aşina olduğu iş aktivitesini daha iyi

anlamak iccedilin iyi bir başlangıccedil noktası sunmaktadır Ergoterapinin mesleki

rehabilitasyonda başarıyla kullandığı modeller arasında Kanada Aktivite Performans

Modeli (KAPM) ve İnsan Aktivite Rol Modeli (MOHO) yer almaktadır (658081)

294 Kanada Aktivite Performans Modeli

En iyi bilinen modeller arasında yer alıp uumlccedil ana bileşenden oluşmaktadır

Bunlar kişi ccedilevre ve aktivitedir Model bu uumlccedil bileşenin birbirleriyle etkileşimde

olduğunu ve aktivite performansını ortaya ccedilıkardığını kabul eder Aktivite performansı

dinamik bir suumlreccediltir ve kişi-ccedilevre-aktivite arasındaki ilişkiye goumlre değişir Bu

değişiklikler ayrıca tuumlm yaşam boyunca her guumln meydana gelir

Aktivite birey ve kuumlltuumlr tarafından anlamlı bulunan değerli olan ve

duumlzenlenen guumlnluumlk yaşamdaki goumlrevleri ifade etmektedir Aktivite kendine bakım

hayattan zevk alma (serbest zaman) ve topluma sosyal ve ekonomik olarak katkı

vermeyi (uumlretkenlik) iccedileren bireylerin kendilerini meşgul ettikleri her şeydir (80)

Mesleki rehabilitasyonda KAPMrsquonin kullanımında odak nokta uumlretkenliktir

Uumlretkenlik yaşam boyu devam eden oyundan okul oumldevlerine oradan da ccedilalışmaya

doğru giden ev idaresi ve ebebeynlik gibi goumlnuumllluumlluumlk işlerini de kapsayan bir

aktivitedir Bu ccedilerccedilevede ccedilalışan=kişirsquodir Burada bireyin ccedilalışan kimliğine sahip

olması oldukccedila oumlnemlidir Bireyi etkileyen pek ccedilok faktoumlr bulunmaktadır (fiziksel

19

durum bilişsel durum ruhsal durum vb) Kişinin maneviyatı dikkat edilen diğer bir

komponenttir Maneviyat lsquokişinin oumlzuumlrsquo olarak tanımlanıp bireyi biricik kılar Bir diğer

tanımıysa bizim iccedilin neyin oumlnemli ya da anlamlı olduğunu anlamamızı ve bunu nasıl

ifade edeceğimizi goumlsteren komponenttir Kişiliğimiz belirli aktivitelere ya da

mesleklere youmlnelmemizi sağlayan guumlduuml motivasyon ve maneviyatımızın birer

ifadesidir Maneviyat seccedilimlerimizi nasıl ifade ettiğimiz konusunda bize yol

goumlsterdiği iccedilin kariyer tercihlerimizi de etkileyebilir Maneviyat bir oumlz-belirleme ve

kişisel kontrol kaynağı olduğu iccedilin ccedilalışmamıza kattığımız değeri ve ondan aldığımız

anlamı etkileyebilir (658283)

Bireylerin aktivitelerini ve hikayelerini dinlemek terapiste birey iccedilin neyin

oumlnemli ve anlamlı olduğunu anlamasına yardım eder KAPM direk olarak iccedilermese de

kişisel faktoumlrler oumlz guumlven benlik saygısı motivasyon emosyonel durum gibi

değerlerin mesleki rehabilitasyon suumlreci boyunca goumlz oumlnuumlnde bulundurulması gerekir

(1)

KAPM aktiviteleri kendine bakım serbest zaman ve uumlreticilik olarak ayırır

Fakat bunun aktiviteleri oldukccedila basite indirgediği ve bu alanların sınırlarının net

olarak ccedilizilemediğini goumlz oumlnuumlnde bulundurmalıyız Mesleki rehabilitasyonda

kullanımında aktivite=iş olarak goumlruumllmektedir Terapistler bireyin performans

sergilediği işleri işin doğasını işin gerekliliklerini ve bileşenlerini tanımlarlar

Aktivite analizinin kullanımı kişi-iş uyumunu anlamak iccedilin terapiste yardımcı olur

(6580)

Aktivite performansı fiziksel kuumlltuumlrel sosyal kurumsal oumlzellikleri olan

ccedilevrede meydana gelir Mesleki rehabilitasyonda kullanımında ccedilevre=işyeri olarak

goumlruumllmektedir Bireyin performansını destekleyen ya da engelleyen ccedilevresel

faktoumlrlerin tanımlanması oumlnemlidir Bireyin iş performansını sergilediği insanlı ve

insansız ccedilevrenin değerlendirilip kişiye uygun hale getirilmesi ile aktivite

performansının arttırılması sağlanır (80)

295 İnsan Aktivite Rol Modeli (MOHO)

Ergoterapistlerin Mesleki rehabilitasyonda kullandıkları diğer bir modelse

MOHOrsquodur MOHO ccedilalışma davranışını anlamamız iccedilin bireyin uumlccedil oumlzelliğinden

bahsetmiştir Bunlar irade alışkanlıklar ve performans kapasitesidir İrade bireyin

20

deneyim ve tercihlerini etkileyen bir bileşendir Alışkanlıklar bireyin aktivitelerini

rutin ve alışkanlıklarıyla nasıl organize ettiğini tanımlar Performans kapasite bir

aktiviteyi yuumlruumltmede bireyin doğuştan gelen fiziksel ve zihinsel yeteneklerini ifade

eder Ccedilevre ise bireyin aktivitesini gerccedilekleştirdiği yerdir Her bileşen birbirleriyle

ilişkilidir ve alt parametrelere ayrılır (538184)

İrademiz ya da motivasyonumuz yeteneklerimizi ve kendimizi ne kadar etkili

goumlrduumlğuumlmuumlz (kişisel nedenler) neyin oumlnemli olduğunu duumlşuumlnduumlğuumlmuumlz (değerler) ve

yapmaktan keyif aldığımız ve memnun olduğumuz şeyler(ilgiler) ile belirlenir Bireyin

değerlerinin ve ccedilalışma goumlruumlşlerinin nasıl farklı olabileceğini ve bunların bir engele

uyum sağlamaları gerektiğinde mesleki yaşamlarını nasıl etkileyebileceğini goumlsterir

(8485)

MOHOdaki kişinin ikinci bileşeni alışkanlıklardır Alışkanlıklar guumlnluumlk

rutinlerimiz hakkında neredeyse hiccedil ccedilaba sarf etmeden yaptığımız yarı otomatik

davranış kalıplarını tanımlar Hepimizin alışkanlıklar ve roller oluşturmak iccedilin

oluşturduğumuz kendi oumlzel aktivitelerimiz vardır Bir sağlık sorunu veya engeli olan

bireylerdeyse bu iyi belirlenmiş alışkanlıklar bozulabilir (8184)

MOHO ergoterapistler tarafından oumlzellikle bireylerin aktivite rollerini

tanımlamak iccedilin yaygın olarak kullanılmaktadır Ccedilalışan roluuml toplumda sosyal

dışlanmayı ve yoksulluğu azaltma konusundaki oumlneminden dolayı ergoterapistler iccedilin

oumlnemli bir kavramdır Bu kavrama bireysel accedilıdan bakıldığındaysa kişisel bir kimlik

oluşturma yaşama anlam yuumlkleme ve tatmin olma gibi katkılarından dolayı oumlnemlidir

İş aktivitelerine katılım yaşamda sunulan fırsatlara ve ccedilıkan zorluklara uygun şekilde

cevap vermeyi gerektiren aktif bir suumlreccediltir İstihdam edilebilirliğin suumlrduumlruumllmesi iccedilin

de ccedilalışma hayatı boyunca ccedilalışan roluumlnuumln başarıyla suumlrduumlruumllmesinin oumlnemi buumlyuumlktuumlr

(86)

Roller zamanın kullanımını organize eder ve bireyi sosyal yapıya yerleştirir

Bu nedenle her bir ccedilalışan roluumlnuumln bireyin ortamına ve bireye bağlı sosyal beklentileri

vardır Oumlrneğin ccedilalışan roluuml bireyin kişisel kimliğinin merkezindeyse işlerine ayıracağı

zaman ve efor daha fazla olacaktır (87) Bir kişinin yetenekleri ile işlerinin talepleri

arasında ya da diğer rolleri ve ccedilalışan rolleri arasında zayıf bir eşleşme olduğunda ise

rol gerilimi oluşabilir Yaralanma hastalık ya da engele sahip bireyler rollerinde

oumlnemli değişiklikler yapmak zorunda kalabilirler Bu bireylerin ccedilalışma rollerinin

21

yeniden yapılandırılmasında ergoterapistler yaratıcı duumlşuumlnme ve problem ccediloumlzme

becerileri ile bireylere destek olmaktadırlar (84)

MOHOrsquonun uumlccediluumlncuuml bileşeni ise performans kapasitesidir Performans

kapasitesi bireyin vuumlcuduyla kendi duumlnyasını nasıl deneyimlediğini ifade etmesidir

Bireyin kendi deneyimlerini ifade etmesi lived body kavramıyla tanımlanmıştır Bu

kavram vuumlcudun bir deneyim yeri olarak duumlşuumlnuumllmesi gerektiğini tartışan felsefe

ccedilalışmalarından alınmıştır Oumlrneğin engelli bir birey ccedilalışmayı lsquogetir-goumltuumlr işlerirsquo

şeklinde tanımlayabilir Lived bodyrsquonin bu subjektif deneyimi bireyin vuumlcudunu ve

duumlnyayı anlamasını ve gelecekteki aktivite performansını etkileyecektir Performans

problemini belirleyebilmek iccedilin performansın birey tarafından nasıl deneyimlendiğini

anlamamız gerekmektedir (8188)

MOHOrsquonun son bileşeni ise hem fiziksel hem de sosyal boyutları olan ccedilevredir

Bir engelli ya da yaralanma geccediliren ccedilalışanın ccedilalışması iccedilin ccedilevre oumlnemli engeller

oluşturabilir Engelli bireylerin istihdama girme fırsatları sağlıklı bireylere goumlre daha

azdır İstihdama dahil olan engelli bireyler de iş arkadaşları veya işverenler tarafından

olumsuz ya da fazla koruyucu tavırlarla karşı karşıya kalmaktadırlar (6581)

Engelliliğe oumlzellikle de mental problemlere bağlı damgalama sosyal ccedilevrenin

oumlnemli bir oumlğesidir ve bu nedenle engelli kişinin iş tecruumlbesi uumlzerinde derin bir etkiye

sahiptir Bu tuumlr meselelerin eğitimi ve farkındalığı ergoterapistin roluumlnuumln oumlnemli

bileşenleridir Fiziksel ccedilevre soumlz konusu olduğunda lsquoherkes iccedilin erişilebilirlikrsquo gibi

kavramlarda yasalarca devreye girmektedirler Bu tuumlr girişimler fiziksel engellerin

aşılmasında oumlnemli rol oynar Ergoterapistler iccedilin de ccedilevre de yapılacak olan

değişiklikler bireylerin işe geri doumlnmesinde ya da engelli bireyin ccedilalışmasının

oumlnuumlndeki engellerin aşılmasında oumlnemlidir (818485)

210 Ccedilalışma Performansı

Youmlnetim alanı oumlncelikle bir ccedilalışanın muumlmkuumln olduğunca uumlretken olması ile

meşgulken sağlık alanında ccedilalışanlar bir hastalık engel ya da sağlık problemi

nedeniyle uumlretkenlik kaybının nasıl oumlnleneceğine odaklanmışlardır (89-91) Diğer

yandan kurum psikologları ccedilalışmaya katılım tatmin ve kişilik gibi oumlzelliklerin

bireysel ccedilalışma performansı uumlzerindeki etkisiyle ilgilenmektedir (9293) Ccedilalışma

performansı doğrudan oumllccediluumllemeyen soyut bir kavramdır Birden ccedilok boyut ve

22

bileşenden oluşmaktadır (94-96) Psikoloji alanında Campbell (94) ccedilalışma

performansını lsquokurumun amaccedilları ile ilgili olan eylem ve davranışlardırrsquo şeklinde

tanımlamıştır Bu tanıma uumlccedil kavram eşlik etmektedir sonuccedil yerine davranışı ifade

eder sadece kurumun hedefleriyle ilişkili davranışlardır performans ccedilok boyutludur

Ancak davranış ve sonuccedil arasında ayrım yapmak oldukccedila guumlccediltuumlr Wiswesvaran ve

Ones (97) ise lsquokurumsal hedeflere bağlı ve onlara katkıda bulunan ccedilalışanların

oumllccediluumllebilir eylemleri davranışları ve sonuccedillardırrsquo şeklinde tanımlamışlardır Ccedilalışma

verimliliği ve ccedilalışma performansı literatuumlrde ccedilok karıştırılan iki kavramdır (89)

Ccedilalışma verimliliği ccedilıktıya boumlluumlnmuumlş girdi olarak tanımlanıp ccedilalışma

performansından ccedilok daha dar kapsamlı bir kavramdır (92) Ccedilalışma performansı

goumlstergelerini ve nedensel değişken ya da belirleyicilerini de birbirinden ayırmak

zordur Nedensel değişkenler bireyin ccedilalışma performans seviyesini belirlerken ya da

oumlngoumlruumlrken goumlstergeler ccedilalışma performansının yansımalarıdır Oumlrneğin tatmin

performansın belirleyicisi olarak kabul edilirken kalite performansın bir goumlstergesidir

(9798)

Bireysel ccedilalışma performansını değerlendirmek iccedilin kullanılan birccedilok

kavramsal referans ccedilerccedileveleri mevcuttur (9395) Yapılan bir derlemede (89)

kullanılan referans ccedilerccedilevelerinin ccedilalışma performansını doumlrt geniş boyutta ele

aldıkları goumlruumllmuumlştuumlr Bunlar goumlrev performansı uyumlandırılmış performans

bağlamsal performans ve zarar verici ccedilalışma davranışlarıdır Toplamda 17 tane genel

ccedilerccedileve ve 18 tane işe oumlzguuml kullanılan referans ccedilerccedilevesi birleştirilip buluşsal referans

ccedilerccedilevesi oluşturulmuştur Bireysel ccedilalışma performansını değerlendirmede

kullanılmak uumlzere geliştirilen buluşsal referans ccedilerccedilevesinin oumlzellikleri Tablo 21rsquode

goumlsterilmektedir

23

Tablo 21 Bireysel Ccedilalışma Performansı Buluşsal Referans Ccedilerccedilevesi

Bireysel

Ccedilalışma Performansı

Boyutlar Goumlstergeler

Goumlrev Performansı goumlrevi tamamlama iş becerileri ccedilalışma

kalitesi ccedilalışmanın etkinliği planlama

organize etme soumlzel ve yazılı iletişim

kaynakları izleme ve kontrol etme vb

Bağlamsal

Performans

ekstra goumlrevler ccedilaba goumlreve verilen

dikkat motivasyon yaratıcılık yardım

isteme ve yardım etme kibarlık etkili

iletişim vb

Uyumlandırılmış

Performans

yeni fikirler uumlretme hedef ve planları

duruma uyarlama yeni goumlrevleri ve

teknolojiyi oumlğrenme accedilık goumlruumlşluuml olma

diğer kuumlltuumlrleri anlama sakin kalma

ccedilabuk analiz etme vb

Zarar Verici

Ccedilalışma Davranışı

goumlrev dışı davranışlar fazla ve uzun suumlren

aralar işe gitmeme şikayet etme

goumlrevleri yanlış yapma ccedilalışma

arkadaşlarıyla kavga etme guumlvenlik

uyaranlarını goumlz ardı etme agresif

davranma madde kullanımı vb

Ergoterapi Uygulama Ccedilerccedilevesi işi lsquouumlcretli istihdam veya goumlnuumllluuml aktivitelerde

bulunmak iccedilin gereken faaliyetlerrsquo olarak tanımlamaktadır Ccedilalışma performansı

sağlık ve bireylerin iyi olma hali iccedilin temel olan katılım ve uumlretkenliği

desteklemektedir Ergoterapistler ccedilalışma performansı alanında problemleri olan

bireyler iccedilin hizmet verirler Ergoterapistler problem ccediloumlzuumlmuuml iccedilin problemi

24

tanımlama ve analiz etme uygun muumldahale yaklaşımını seccedilme veya dizayn etmeye

odaklanırlar (7)

Ccedilalışma performansındaki problemler fiziksel duyusal bilişsel algısal

psikolojik sosyal veya gelişimsel değişikliklerden dolayı meydana gelmektedir Bu

nedenle Ergoterapi akut bakım ve rehabilitasyon kurumlarında enduumlstriyel alanlarda

korumalı işyerlerinde desteklenmiş istihdamda ofislerde psikiyatri tedavi

merkezlerinde ve toplumda iş ile ilgili hizmetler sağlamaktadır Ergoterapistler

değerlendirme ve muumldahale (danışmanlık oumlnleyici iyileştirici ve uyumlandırılmış

yaklaşımlar) olarak iki anahtar hizmet vermektedir (99)

211 Mesleki Rehabilitasyonda Ergoterapi Değerlendirmeleri

Bireyin mesleki guumlccedilluuml youmlnlerini ihtiyaccedillarını ve kariyer potansiyelini

belirlemek iccedilin ilgi yetenek ve becerilerini belirleme suumlrecidir Klasik mesleki

değerlendirme modeli kişinin iş başında değerlendirilmesini ve eğitilmesini kapsar

Değerlendirme iccedilin standartlaştırılmış teknikler (testler) ya da goumlzlem goumlruumlşme gibi

standart olmayan yaklaşımlar kullanılır Engelli bireylerde oumlzellikle değerlendirilmesi

gereken alanlar kişiyi işte ve eğitimde başarıya ulaştıracak ihtiyacın belirlenmesi

yardımcı araccedil-gereccediller ccedilevresel duumlzenlemeler ve engelliliğe ait diğer sorunlardır

Uumllkelerin kuumlltuumlr ve sosyal sistemlerine goumlre değerlendirmelerin iccedilerikleri

değişebilmektedir (37100101)

Becerilerin goumlzlemlenmesi goumlruumlşme bireyin performans beceri ve

paternlerinin değerlendirilmesi ile ergoterapist bireyin ccedilalışma performansı ile ilişkili

ilgilerini becerilerini ve ihtiyaccedillarını tanımlayabilir İş yerinin duumlzenlenmesi

yaralanmaların oumlnlenmesi ile ilgili olarak ise ergoterapist aktivite analizi yapar ve

ccedilevresel faktoumlrleri (iş rutini araccedil-gereccediller- ergonomik stres yaratan faktoumlrler

ulaşılabilirlik işveren ve iş arkadaşlarıyla goumlruumlşme) değerlendirir (102-105)

Genel olarak ergoterapi değerlendirme suumlreci aşağıdaki gibi işler

1- Goumlruumlşme bireyin başvuru amacına goumlre değişkenlik goumlstermek ile birlikte ilk olarak

sosyodemeografik tıbbi aktivite performansı ve varsa geccedilmiş iş deneyimi (saat

pozisyon uumlcret memnuniyet ayrılma sebebi vb) ile ilgili bilgi toplanır (6599)

2- İşe hazırlık durumunun değerlendirilmesi yaralanma sonrası gelen bir birey ise

tıbbi durumu ccedilalışan kimliği işe geri doumlnuumlş ile ilgili motivasyonu oumlnuumlndeki engeller

25

risk faktoumlrleri işvereni ile goumlruumlşme işyerindeki pozisyonlar ccedilalışma arkadaşlarının

goumlruumlşuuml iş toleransı gibi bilgiler toplanır Eğer iş geccedilmişi olmayan bir birey ise neden

ccedilalışmak istediği hedefleri eğitim durumu aktivite farkındalığı gibi bilgiler toplanır

(6566102)

3- Meslek oumlncesi becerilerin değerlendirilmesi bireyin iş ile ilgili davranışları

rutininin değerlendirilmesi bir goumlrevi başlatma-suumlrduumlrme-bitirme becerisi iş

arkadaşlarıyla iletişimi yardım isteme ve kabul etme durumu ccedilalışma ve mola

zamanına uyumu işveren ile olan iletişimi gibi bilgiler toplanır (66105)

4- Bireyin ccedilalışma becerilerinin değerlendirilmesi yaralanmaya ya da engel tuumlruumlne

bağlı olarak bireyin fiziksel bilişsel psikososyal durumunun değerlendirilmesi ccedileşitli

iş oumlrnekleri uumlzerinde bireyin ccedilalışma becerilerinin değerlendirilmesi gibi bilgiler

toplanır (6699105)

212 Mesleki Rehabilitasyonda Ergoterapi Muumldahaleleri

Ergoterapistler değerlendirmeler doğrultusunda muumldahale stratejisine karar

verirler Strateji belirlerken bireyin yaşı ilgileri değerleri kuumlltuumlruuml becerileri

motivasyonu psikolojik durumu ccedilalışan roluuml aktivite gereklilikleri ccedilalışma ortamı

ve ulaşılabilir kaynaklar ele alınır Muumldahale iş opsiyonlarını keşfetmek ya da

genişletmek iccedilin iş ile ilgili becerilerini arttırmak iccedilin ve bireyin ccedilalışan roluumlnuuml

suumlrduumlrebilmesi iccedilin uygulanır Muumldahaleler bireysel ya da grup muumldahaleleri şeklinde

olabilir (6566) Ccedilalışma performansını arttırmak iccedilin kullanılan muumldahalelere oumlrnek

olarak (799)

- Yaralanmayı oumlnleme stresle başa ccedilıkma guumlvenlik vuumlcut mekaniğini doğru

kullanma vuumlcut farkındalığı ağrı youmlnetimi eklem koruma ve semptomların

farkındalığı iccedilin eğitim

- Bireyin ccedilalışan roluuml iccedilin gerekli olan fiziksel iş goumlrevlerinin derecelendirilerek

ccedilalışılması

- Ccedilalışma davranış ve becerileri ile ilgili aktivitelerle ccedilalışılması

- Başarılı ccedilalışma performansı iccedilin iş modifikasyonları ve adaptasyonlarının yapılması

- İş yerinde başarılı performansı sağlamak iccedilin kuumlltuumlrel faktoumlrlerin de dahil olduğu

motivasyon oumlzguumlven sosyal ve iletişim becerileri problem ccediloumlzme becerisi hedef

belirleme becerisi uumlzerine ccedilalışılması

26

- İş goumlrevlerinin araccedil-gereccedillerin iş ccedilevresinin adaptasyonu iccedilin ccedilalışana ya da işverene

oumlnerilerde bulunulması

- Yaralanmaya bağlı engelliliği azaltmak iccedilin işverene yaralanma youmlnetimi ile ilgili

danışmanlık yapılması

- Ccedilalışanla ilişkili diğer ccedilalışanlarla işverenle hizmetlerle ve kuruluşlarla iş birliği

yapılması

- Vaka youmlneticisi olarak işe geri doumlnuumlş planı hazırlamak ve koordine etmek (6699)

Geniş hizmet alanı iccedilerisinde ILOrsquonun tanımladığı (1973) lsquoengelli bireyin

guumlvenli ve suumlrduumlruumllebilir uygun işin sağlanması iccedilin mesleki rehabilitasyon hizmetleri

mesleki rehberlik mesleki eğitim ve uygun işe yerleştirme rehabilitasyonun devamlı

ve duumlzenli bir suumlrecidirrsquo ifadesinde belirtilen alanlarda ergoterapistler temel katkı

verecek profesyonellerdir (104)

Ergoterapistler sıklıkla değerlendirme ve mesleki rehabilitasyon suumlrecinde

beceri yapılandırması bilgi ve becerinin terapoumltik etkileşimi işyeri uyumlandırması

işin gereklilikleri ve iş yerinde yapılacak duumlzenlemeler ile katkı vermektedirler (105)

İş ile ilgili uygulamalar ergoterapi hizmetlerinin temeli olan yaralanmanın

oumlnlenmesi ve işyerinde sağlığın suumlrduumlruumllmesi ya da yaralanma-engel-hastalık sonrası

işe geri doumlnuumlş veya anlamlı ve uumlretici aktivitelerinin guumlvenli ve suumlrduumlruumllebilir olmasını

sağlamayı ifade etmektedir (66) Yaralanmayı ya da hastalığı takip eden muumlmkuumln olan

en kısa suumlrede ergoterapi hizmetleri iş yerinde diğer ccedilalışan işveren ve danışmanlarla

birlikte ccedilalışmak uumlzere yer almalıdır (100101) Ergoterapinin temel fonksiyonu

sağlığı aktiviteler ile iyileştirmektir (56) Aktivite ergoterapinin referans

ccedilerccedilevelerinin merkezinde yer alır Ergoterapistler ccedilevre ve bağlam iccedilerisinde yer alan

iş ile ilgili aktivitelerde bireyin fiziksel davranışsal bilişsel sosyal ve emosyonel

kapasitelerine odaklanır Aktivite analizi mesleğin temel taşlarındandır ve

ergoterapiste iş ile ilgili engeller ve destekler hakkında bilgi verir Bu şekilde

ergoterapistler kişi-iş uyumunu sağlamak iccedilin gerekli olan muumldahale yaklaşımını

belirleyebilir (66) Ergoterapistler istenen sonuccedillara ulaşmak iccedilin diğer paydaşlarla

işbirliği halinde iş ccedilevresini kişiye uygun şekilde adapte edebilir Ergoterapistler

fiziksel fonksiyon değerlendirmesi hastalık ve yaralanmayla ilgili bilgi ve birey ya da

toplumun fonksiyonlarının bu durumdan nasıl etkilendiğine dair psikososyal

27

değerlendirme ve muumldahale iccedilin gerekli olan bilgi ve beceriye sahiplerdir

(66100105)

Duumlnya Ergoterapi Federasyonu (WFOT) katılımı sağlayan aktivite sağlığı ve

guumlvenliğini iccedileren iş ile ilgili uygulamalarda bireylerin ne olursa olsun becerilerine

odaklanmada uumlretici aktivitelere katılımda ergoterapinin roluumlnuuml beyan etmiştir

ILOrsquonun lsquouygun işrsquo tanımının sağlanmasında ve uzun doumlnem hedeflerde ergoterapinin

vereceği desteği de durum beyanı ile accedilıklamıştır (104)

Ergoterapinin bu uygulamaları mesleğin ilk ortaya ccedilıktığı zamandan beri yer

almaktadır (84) Ergoterapistler insan fonksiyon ve performansı uumlzerine aldıkları

eğitim ile mesleki rehabilitasyona katkı vermektedirler Ergoterapi hizmetleri ccedilalışma

aktivitesinin meydana geldiği ccedilevre birey ve işverenin ihtiyaccedil ve hedeflerine bağlı

olarak gerccedilekleşir (104)

Ergoterapi mesleki rehabilitasyonda geniş uygulama alanlarına sahiptir (işe

geri doumlnuumlş işyeri modifikasyonları kişi-iş uyumu vb) Ergoterapistler hem bireyi hem

de sistemleri analiz ederken aktivite analizini kullanırlar Ergoterapistlerin klinik

uygulama becerileri problem ccediloumlzme becerileri yaratıcı duumlşuumlnme becerileri geleneksel

klinik uygulamalarıyla sınırlandırılamaz Terapist son hedefe ulaşmak iccedilin mevcut

olan ccedilerccedilevelere bağlı kalmadan kendi stratejilerini oluşturabilir Kullanılan stratejiler

muumldahaleler farklı olsa da mesleki rehabilitasyon alanında ccedilalışan ergoterapistlerle

yapılan ccedilalışmalarda odak noktanın aktivite performansını ve kişi-ccedilevre-aktivite

uyumunu arttırmak olduğu goumlruumllmuumlştuumlr (100106)

28

3BİREYLER VE YOumlNTEM

31Bireyler

Ccedilalışmamıza Hacettepe Mesleki Rehabilitasyon Merkezine başvuran

bireylerden kriterlere uyan 20 danışan dahil edilmiştir (Şekil 31 Mesleki

Rehabilitasyon Merkezi)

Ccedilalışmaya dahil edilme kriterleri

-18-65 yaş aralığında olmak

-Engelli raporunun olması (40 ve uumlzeri)

-Ccedilalışmaya katılmaya goumlnuumllluuml olmak

Hariccedil tutulma kriterleri

-Engel raporunda mental retardasyon tanısının olması

Hacettepe Uumlniversitesi Mesleki Rehabilitasyon Merkezi Avrupa Birliği ve

Tuumlrkiye Cumhuriyeti tarafından finanse edilen lsquoEngelli Bireylerin İstihdam

Edilebilirliğinin Artırılması iccedilin Teknik Yardım Projesirsquo kapsamında accedilılmıştır Proje

kapsamında hem engelli bireylere hem de faydalanıcı konumunda olan Hacettepe

Uumlniversitesi Ergoterapi Boumlluumlmuuml ccedilalışanları iccedilin eğitimler duumlzenlenmiştir Mesleki

Rehabilitasyon Merkezirsquonin temel amacı engelli bireylerin istihdama giden yolda ve

iş yaşamlarında desteklenmesinin sağlanmasıdır Proje ile birlikte faaliyetlerini

gerccedilekleştiren Mesleki Rehabilitasyon Merkezi Temmuz 2017 proje bitimini takiben

de hizmetlerini suumlrduumlrmeye devam etmektedir Merkez 3 odadan oluşmaktadır Her bir

odada engelli bireylerin becerilerinin değerlendirilip geliştirilebileceği Valpar

JTECH suumlruumlcuuml simuumllasyonu Vienna test sistemi gibi araccedil gereccediller bulunmaktadır

(Şekil 32 Suumlruumlcuuml Simuumllasyonu ve Vienna Test Sistemi)

Şekil 31 Mesleki Rehabilitasyon Merkezi

29

Şekil 32 Suumlruumlcuuml Simuumllasyonu ve Vienna Test Sistemi

32Youmlntem

321Verilerin Toplanması

Grup muumldahalesi oumlncesinde 1 hafta ve sonrasında 1 hafta goumlruumlşmeler yapıldı

ve ccedilalışma performansı değerlendirildi Grup muumldahalesini takiben 3 ay iccedilerisinde işe

giren bireylerle telefonla veya yuumlz yuumlze goumlruumlşuumlluumlp problem yaşadıkları alanlar tespit

edildi bireysel olarak muumldahale edildi ve 3 bir değerlendirme daha yapıldı Ccedilalışmaya

katılan bireylere ccedilalışmanın amacı hakkında bilgi verildikten sonra veriler araştırmacı

tarafından el ile yazılarak kayıt edildi Her bir goumlruumlşme 60-90 dk suumlrduuml Ccedilalışma

performansının değerlendirilmesi 80-90 dk suumlrduuml Ccedilalışmanın akış şeması aşağıda

verilmiştir (Şekil 33 Akış şeması)

1 Değerlendirme

n=20

60-90 dakika

Goumlruumlşme Youmlntemi

-Anamnez

-KAPOuml

-OPHI-II

Şekil 33 Akış Şeması

7 haftalık grup muumldahalesi haftada

1 guumln 2 saat (n=20)

4-6 kişilik 4 grup

2 Değerlendirme n=20 60-90 dakika Goumlruumlşme Youmlntemi -Anamnez -KAPOuml -OPHI-II

Ccedilalışma Performansı

1Değerlendirme (n=4)

80-90 dakika

Aktivite goumlzlemi

4-5 kişilik 5 grup

Ccedilalışma Performansı

2Değerlendirme (n=4)

80-90 dakika

Aktivite goumlzlemi

4-5 kişilik 5 grup

30

33Değerlendirme

331Sosyodemografik Bilgiler

Ccedilalışmaya katılan bireylerin hikayesi yaşı cinsiyeti oumlzuumlr yuumlzdeleri ccedilalışma

deneyimleri eğitim durumları yarı yapılandırılmış goumlruumlşme olan Mesleki

Rehabilitasyon Anamnez formu ile toplandı Goumlruumlşme 5 başlıkta yapıldı

- Ailevi bilgiler

- Maddi bilgiler

- Mesleki bilgiler

- Mobilite bilgileri

- Tıbbi bilgiler

332Aktivite Performansının Değerlendirilmesi

Bireylerde aktivite performansı ve memnuniyet duumlzeylerini değerlendirmek

iccedilin Kanada Aktivite Performans Oumllccediluumlmuuml (KAPOuml) değerlendirmesi kullanıldı Torpil

ve Ekici (107) KAPOumlrsquonuumln Tuumlrkccedile verisyonunun başta multiple sklerozlu bireylerde

olmak uumlzere pek ccedilok hastalık ve bozukluklarda geccedilerli ve guumlvenilir bir oumllccediluumlm aracı

olduğunu belirtmişlerdir Bu değerlendirme oumllccedileği ile aktivite performansı alanında

kişilerin karşılaştığı problemler belirlendi Bu oumllccedilek bireylerin aktivite tercihlerini

yine kendisi tarafından verilen performans ve tatmin puanları ile değerlendirir İlk

basamakta bireylerden guumlnluumlk rutin yaşantılarında yaptığı yapmak istediği veya

yapmakta kısıtlandığı kendine bakım guumlnluumlk yaşam uumlretkenlik ve serbest zaman

aktiviteleri belirlemeleri istendi İkinci basamakta bireyler bu belirledikleri

aktivitelerin her birisine likert skalasına goumlre 0-10 arası bir oumlnem değeri vermesi

istendi (0-Hiccedil oumlnemli değil 10-ccedilok oumlnemli) Uumlccediluumlncuuml basamak olarak bireylerden onun

iccedilin en oumlnemli en az 1 en fazla 5 aktiviteyi seccedilip her bir aktivite iccedilin yine likert

skalasına goumlre 0-10 arası performans ve tatmin puanı belirlemeleri istendi Elde edilen

performans ve tatmin puanları toplanıp bireyin oumlnemli bulduğu aktivite sayısına

boumlluumlnerek performans ve tatmin puanları elde edildi (108109) KAPOumlrsquode bireysel

olarak 2 puan ve uumlzerindeki fark klinik accedilıdan oumlnemli bir değişim olarak kabul edildi

(110)

31

Kanada aktivite performans oumllccediluumlmuumlnde oumlnceliklendirilmiş aktivite konuları

kişisel hedeflere doumlnuumlştuumlruumllduuml Kişilerden istediği ihtiyaccedil duyduğu performans

goumlstermek istediği ve oumlnemli ya da problemli goumlrduumlğuuml aktiviteleri belirtmeleri istendi

Aktiviteler seccedilildikten sonra yukarıda yazıldığı gibi kişiden performans ve tatmin

puanları alındı

Ccedilalışma Performansının Değerlendirilmesi

Koopmans ve ark tarafından lsquoBireysel Ccedilalışma Performansı Goumlstergelerinin

Belirlenmesi ve Seccedililmesirsquo ccedilalışmasından elde edilen performans goumlstergeleri

belirlenen standart bir grup aktivitesi uumlzerinde terapist tarafından likert skalasına goumlre

1-4 arası puanlandı (1- problemli performans 2- goumlzlem gerektiren performans 3-

kabul edilebilir performans 4- duumlzguumln performans) Değerlendirme goumlruumlşmeleri takip

eden guumlnde her biri 4rsquoer kişiden oluşan 2 grup ve 3 grup olarak gerccedilekleştirildi

Muumldahalenin bitiminde ise değerlendirme goumlruumlşmelerini takiben farklı gruplarla

tekrarlandı (Şekil 34 Kutu uumlretimi aktivitesi)

Şekil 34 Kutu uumlretimi aktivitesi

İşe başlayan bireylerde de goumlrev başında işveren ve iş arkadaşlarıyla

goumlruumlşuumllerek iş yerlerinde terapist tarafından dolduruldu

333Aktivite Performansı Hikayesi Goumlruumlşmesi

Bireylerin istihdama youmlnelik motivasyon uumlretken rol ve rutinlerini

değerlendirmek iccedilin Aktivite Performans Hikayesi Goumlruumlşmesi (Occupational

Performance History Interview-II (OPHI-II)) kullanıldı Yarı yapılandırılmış bir

değerlendirme olup yanıtlar uumlccedil derecelendirme oumllccedileğinde organize edildi aktivite

kimliği (11 madde) aktivite yeterliliği (9 madde) aktivite ccedilevresi (9 madde) Yapılan

32

goumlruumlşme sonrası terapist tarafından puanlandı Aktivite kimliği bireylerin istedikleri

yaşam ile ilgili değerlerini ilgilerini ve guumlvenlerini oumllccediler Aktivite yeterliliği bireyin

aktivite davranışını verimli ve tatmin edici bir şekilde suumlrduumlrmesini oumllccediler Aktivite

ccedilevresi ise ccedilevrenin bireyin aktivite performansına olan etkisini oumllccediler Yanıtlar likert

skalasına goumlre 1-4 arası puanlandı ( 1- rol performanslarında aşırı problemler 4- yetkin

rol işlevleri kabul edilebilir) (111) Bu değerlendirme ile bireylerin ccedilalışma

performanslarını etkileyen durumlar belirlendi

34Grup Muumldahalesi

Değerlendirme yapılan bireylere 7 haftalık haftada 1 guumln 2 saatlik grup

muumldahale programı uygulandı her bir grup 4-6 kişiden oluşturuldu Değerlendirmeler

muumldahale sonrası tekrarlandı Muumldahalenin bitimini takip eden 3 ay iccedilerisinde işe

yerleşen bireylere bireysel muumldahale yapılıp değerlendirmeler tekrar edildi

341Grup Youmlnetimi İccedilin Benimsenen 7 Adım

Muumldahale programı suumlresince her moduumlluumln iccedileriği 7 adım ccedilerccedilevesinde uygulandı

(112)

1- Isınma Bireyleri rahatlatan yeni deneyimlere hazırlayan egzersiz olarak

tanımlanmaktadır Bireylerin duygu durumlarını duumlzenlemek iccedilin terapistin yuumlz

ifadesinden ortamın ışıklandırılmasına kadar yaptığı duumlzenlemeler bu aşamada

oumlnemlidir Bu aşamadao guumln neler yapılacağını accedilıklandı Bireylerin guumlvende ve rahat

hissettikleri bir atmosfer oluşturulmaya ccedilalışıldı O guumlnkuuml konuyla ilişkili genel bir

soru sorulup grubun hazırlanması sağlandı

2- Aktivite Terapistin bireylerin kişisel oumlzelliklerine goumlre planlama yaptığı aşamadır

Bu aşamada herkesi kapsayacak terapoumltik hedefleri belirleyerek kişilere uygun olarak

o guumlnkuuml iccedilerik sunuldu

3- Paylaşım Grup uumlyelerinin deneyimlerini paylaşmalarına destek olundu Fikrini

soumlylemekten kaccedilınan bireyler iccedilin oumlrnek bir olay uumlzerinden gidildi Herkese soumlz hakkı

vermeye ve gruba dahil etmeye ccedilalışıldı

4- Suumlreccedil Suumlreccedil terapistin bireyleri goumlzlemlemesi ve akışı ona goumlre duumlzenlemesidir

Bireylerin soumlzsuumlz olarak goumlsterdikleri tepkiler anlaşılmaya ccedilalışıldı Bireyleri rahatsız

eden durumları goumlzlemlendi ve ondan kaccedilınıldı

33

5- Genelleme Oumlğrenilenler genellenmeye ccedilalışıldı Oumlrneğin ev ortamındaki

iletişimden yola ccedilıkıp iletişimin iş ortamında da oumlnemli olduğunu bireylerin fark

etmesi sağlandı Kişiden kişiye goumlre durumların değişebileceği aktarıldı

Tamamlanmamış cuumlmlelerle bireylerin ccedilıkarımda bulunmaları kolaylaştırıldı

6- Uygulama Oumlğrenilenlerin guumlnluumlk yaşamda nasıl kullanıldığına dair ilerleyen bir

suumlreccediltir Herkes kendi deneyimlerini ya da hayatlarına nasıl dahil edebileceklerine dair

fikir paylaşımında bulundu Terapist kendi hayatından oumlrnekler vererek bireylerin

daha rahat konuşmalarını sağlamaya ccedilalıştı ve bireylere kendi fikirlerini oluşturmada

youmln vermeye ccedilalıştı Bireylerin birbirlerinden bir şeyler oumlğrendikleri bir suumlreccedil olarak

işlendi Grup ccedilalışmaları ile hayata katılımı arttırılmaya ccedilalışıldı

7- Oumlzet Oumlğrenilenleri hatırlama kalıcılığını arttırmak ve bir sonraki moduumlle

hazırlanmak iccedilin kullanıldı Genel prensipler tekrar edildi Bireylerin duygu durumları

dikkate alındı Terapist bireylerin pozitif olarak ayrılmalarını sağlamaya ccedilalıştı Suumlreccedil

kısaca goumlzden geccedilirildi ve katılımları iccedilin teşekkuumlr edilip guumln tamamlandı

342 Muumldahale Programı

1 Hafta

Amaccedil

-Katılımcıların birbirlerini tanıması

-Neden burada olduklarına dair bilgi verilmesi

-Beklentilerin ve korkuların konuşulması

-Grup iccedili kuralların belirlenmesi

Suumlreccedil

7 hafta boyunca suumlrecek olan eğitim programı kısaca anlatıldı sonrasında

terapist kendisini tanıttı Grup iccedili etkileşimi sağlamak iccedilin samimi ve guumlvende

oldukları bir ortam yaratılmaya ccedilalışıldı Bu bağlamda bireylerden de sıra ile isimleri

ve kendileriyle ilgili 3 oumlzellik soumlyleyerek kendilerini tanıtmaları istendi Ardından

kendilerine dağıtılan kağıtlara bu programdan beklenti ve korkularını yazmaları

istendi Kağıtlar toplanıp sıra ile terapist liderliğinde tek tek yazılanlar uumlzerine

konuşuldu Son olarak grup iccedilerisindeki iletişimi arttırmak amaccedillı her bireye soumlz hakkı

verilerek grup kuralları ve grup iccedili roller belirlendi

2 Hafta

Amaccedil

34

-Guumlccedilluuml ve zayıf yanların belirlenmesi

-Bireylerin kendileri ve ccedilevre ile ilgili farkındalıklarının sağlanması

-Aktivite ve aktivite dengesi hakkında bilgi verilmesi

-Bireylerin rutinlerini değerlendirmelerinin sağlanması

Suumlreccedil

Bireylere yeşil ve pembe olmak uumlzere ikişer kart dağıtıldı Yeşil kartlara zayıf

yanlarını pembe kartlara guumlccedilluuml yanlarını yazmaları istendi Bireylerin kendilerini

doğru ifade edip edemediklerini goumlrmelerini sağlamak iccedilin kartlar toplanıp bireylere

sorularak seccedililen kartlar okundu ve bu kimin kartı olabilir diye soruldu Ardından her

bireyin değiştirmek istediği bir zayıf youmln belirlendi ve grup iccedilerisinde bunu nasıl

değiştirebileceğine youmlnelik beyin fırtınası yapıldı

Aktivite dengesi hakkında bilgi verildi Bireylerin aktivitelerinin farkında

olmalarını ve hangi aktiviteye ne kadar zaman harcadıklarını goumlrmelerini sağlamak

iccedilin aktivite tekerleği uumlzerinden guumln iccedilerisinde neler yaptıklarını yazmaları istendi

Oumlrnek bir aktivite tekerleği uumlzerinden bireylerin rutinlerinden memnun olup

olmadıklarını ve kendi aktivite dengelerini goumlrmeleri sağlandı

3 Hafta

Amaccedil

-Bireylerin ccedilalışma hayatı ile ilgili duumlşuumlncelerinin ortaya konulması

-Bireylerin aldıkları eğitimlerin istedikleri iş iccedilin uygun olup olmadığını

goumlrmelerinin sağlanması

-İş yerinde uyulması gereken kurallar hakkında bilgi verilmesi

Suumlreccedil

Bireylerle nasıl bir işte ccedilalışmak istedikleri hangi işlerin ilgilerini ccedilektiği

aldıkları eğitimler ve bu eğitimlerin istedikleri iş iccedilin uygunluğu uumlzerine grup

iccedilerisinde konuşuldu İş yerinde uyulması gereken kurallar anlatıldı Nasıl bir ortamda

ccedilalışmak istedikleri ve iş iccedilin gerekli temel beceriler uumlzerine konuşulup talimatlara

uyma dikkatini toplama uumlzerine aktivite yapıldı

4 Hafta

Amaccedil

-Problem ccediloumlzme basamaklarının anlatılması

-İş yerinde karşılaşılabilecek problemlerin belirlenmesi

35

-Olası ccediloumlzuumlmlerin konuşulması

Suumlreccedil

Oumlncelikle bireylerden iş yerinde karşılaşabilecekleri problemlerin neler

olabileceği soruldu Belirlenen problemler tahtaya yazıldı Ardından problem ccediloumlzme

basamakları anlatıldı Sıra ile yazılan problemlere grup iccedilerisinde ccediloumlzuumlmler uumlretilmeye

ccedilalışıldı Her bir ccediloumlzuumlmuumln avantaj ve dezavantajları konuşuldu En iyi ccediloumlzuumlm ya da

ccediloumlzuumlm bileşenleri seccedililip nasıl uygulanabileceği uumlzerine konuşuldu Burada kişisel

farklılıklarda goumlz oumlnuumlnde bulundurularak bireylerin empati becerileri artırılmaya

ccedilalışıldı

5 Hafta

Amaccedil

-Hedeflerin belirlenmesi

-Zaman planlaması ccedilalışılması

-Gevşeme egzersizlerinin yapılması

Suumlreccedil

Aktivite Performans Hikayesi Goumlruumlşmesinden alınan bireylerin kendileri iccedilin

belirttikleri hedefler listelenip dağıtıldı Eklemek istedikleri maddeler varsa eklemeleri

istendi Ardından bireylerden bu hedeflerine ulaşmaları iccedilin gerekli olan ve engel olan

faktoumlrleri yazmaları istendi Grup iccedilerisinde engel ve gereklilikler uumlzerine

konuşulduktan sonra hedeflerine ulaşmak iccedilin bir zaman planlaması yapmaları istendi

Bireylerle kontrollerini kaybettikleri durumlarda neler yaptıkları ile ilgili konuşuldu

Bu durumları en az hasarla atlatmak iccedilin gevşeme egzersizi yapılıp kendilerini

rahatlatıcı bir duumlşuumlnce oluşturmaları istendi

6 Hafta

Amaccedil

-Girişkenlik becerisinin kazandırılması

-Oumlzgeccedilmiş hazırlanması

Suumlreccedil

Bireylere girişkenlik becerisi hakkında kısa bir bilgi verildikten sonra bir

durum uumlzerinden pasif cevap agresif cevap ve girişken cevaplar tanımlandı Her bir

cevabın yaratabileceği olumlu sonuccedillar ve olumsuz hisler anlatıldı Ardından

bireylerden başka bir durumla ilgili bu cevapları oluşturmaları istendi Grup iccedilerisinde

36

hangisinin daha iyi olabileceği konuşuldu Girişkenlik becerisini artırmaya youmlnelik bir

aktivite yapıldı İş başvurularında oumlzgeccedilmişin istendiği ve bunu nasıl hazırlamaları

gerektiği goumlsterildi

7 Hafta

Amaccedil

-İş muumllakatı hakkında bilgi verilmesi

-Engellerini anlatmanın oumlnemi

-İş arama becerisinin kazandırılması

Suumlreccedil

Bir iş muumllakatında dikkat edilmesi gerekenler anlatıldı Bireylerden kendilerini

nasıl ifade edebileceklerine youmlnelik bir hazırlık yapmaları istedi Oumlzellikle engellerini

ve engelleri ile nasıl baş ettikleri engellerine youmlnelik ihtiyaccedil duydukları şeyleri

belirlemeleri istendi (diğerleri tarafından anlaşılmak rampa-tutunma barı gibi fiziksel

ihtiyaccedillar ilaccedil kullanımı ya da noumlbet geccedilirme gibi durumları var ise tetikleyen ya da

yaklaştığını goumlsteren işaretleri fark etme ve başkalarına bu durumu anlatma vb) İş

muumllakatı ile ilgili deneyimi olan bireylerden deneyimlerini paylaşmaları istendi

Ardından grup iccedilerisinde sıra ile goumlruumlşmeler canlandırılıp geri bildirimlerle neleri

geliştirebilecekleri uumlzerine konuşuldu İş arama motorları goumlsterilip bireylerden

kendilerine youmlnelik iş ilanlarını araştırmaları istendi

İşe başlayanlara youmlnelik bireysel muumldahale

Muumldahale bitimini takiben 3 ay sonra bireylere telefon ile ulaşılıp işe girip

girmedikleri sorulmuştur İşe başlayan bireylere işlerinden memnun olup olmadıkları

soruldu Memnun olanlarla değerlendirmeler tekrar edildi Memnun olmayan

bireylerle nedenini belirtmeleri istenip uygun muumldahale yapıldı ve değerlendirmeler

tekrar edildi Değerlendirmeler bireylerin işyerinde gerccedilekleştirildi (Şekil 35 İşe

giren bireyler akış şeması)

37

Şekil 35 İşe giren bireylerde muumldahale şeması

35 İstatiksel Analiz

İstatistiksel power analizi yapılarak 80 guumlccedilte hata payı 5 (p=005) olarak

kabul edildiğinde oumlrneklem sayısı 15 olarak hesaplanmış ve 25 yanıtsızlık oranı ile

toplam 20 birey dahil edilmiştir Verilerin istatistiksel analizlerinde SPSS 200

programı kullanılmıştır Oumllccediluumlmle belirlenen değişkenler ortalama plusmn standart sapma (X

plusmn SS) olarak ifade edilmiş sayımla belirlenen değişkenler iccedilin yuumlzde () değeri

hesaplanmıştır

Muumldahale oumlncesi ve sonrası yapılan değerlendirme sonuccedillarının

karşılaştırılmasında parametrik test varsayımları sağlandığında bağımlı gruplarda

eşleştirilmiş t-testi parametrik test varsayımları sağlanmadığında Wilcoxon

eşleştirilmiş iki oumlrneklem testi kullanılmıştır İşe giren ve girmeyen bireyler olmak

uumlzere iki grubun sayısal değişkenler accedilısından karşılaştırılmasında parametrik test

varsayımları sağlandığında bağımsız t-testi sağlanmadığında ise MannWhitney U

Testi kullanılmıştır İki ortalama arasındaki farkın analizlerinde p anlamlılık değeri

005 olarak alınmıştır

İşinizden Memnun Musunuz

Evet Hayır( aşağıdakilerden hangisi ile ilgili accedilıklayınız)

-KAPOuml -Kişisel nedenler

-OPHI-II -Ccedilalışma koşulları

-Ccedilalışma Performansı -İş veren

-İş arkadaşları

-İş (işi sevmeme değiştirmek isteme vb)

-Maddi

-Ccedilevre (ulaşım mimari vb)

Değerlendirmeler tekrar edildi

38

İşe giren bireylerin muumldahale oumlncesi muumldahale sonrası ve takip

değerlendirmelerine ait sayısal verilerin analizinde oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml 8

olduğundan dolayı non-parametrik Friedman Testi kullanılmış ve anlamlı fark

saptanan değişkenler iccedilin (plt005) Bonferroni duumlzleltmeleri yapılmıştır Bonferroni

duumlzeltmesi sonucunda elde edilen yeni p değeri (00166) anlamlılık duumlzeyi olarak

kabul edilmiş ve Wilcoxon eşleştirilmiş iki oumlrneklem testi kullanılarak post-hoc

analizleri yapılmıştır

39

4BULGULAR

Ccedilalışmaya dahil edilme kriterlerine uyan ve goumlnuumllluuml olan 20 kişi ile başlandı

Hacettepe Mesleki Rehabilitasyon Merkezirsquonde 20 kişi ile tuumlm muumldahale ve

değerlendirmeler tamamlanarak bulgular analiz edildi

41 Sosyo-Demografik Oumlzellikler

Katılımcıların yaş ortalaması 288plusmn49 (22-39) yıldır Katılımcıların

ccediloğunluğunun lise mezunu olduğu (60) goumlruumllmektedir Engel tuumlruumlne bakıldığında ise

katılımcıların ccediloğu (40) kronik engele sahip olup kalp yetmezliği (n=1) boumlbrek

yetmezliği (n=2) epilepsi (n=3) astım (n=2) gibi teşhisleri bulunmaktadır Ortopedik

engele sahip (n=5) katılımcılar arasında iş kazası geccedilirmiş 1 kişi de yer almaktadır

Katılımcıların diğer demografik oumlzellikleri Tablo 41rsquode yer almaktadır

Tablo 41 Katılımcıların demografik oumlzellikleri

Cinsiyet n

Kadın 13 65

Erkek 7 35

Medeni Hal N

Bekar 13 65

Evli 4 20

Boşanmış 3 15

Eğitim Durumu N

İlkokul 4 20

Lise 12 60

Uumlniversite 1 5

Yuumlksekokul 2 10

Yuumlksek Lisans 1 5

Engel Tuumlruuml N

Fiziksel 5 25

Kronik 8 40

Goumlrme 1 5

İşitme 3 15

Psikososyal 3 15

Toplam 20 100

Muumldahale oumlncesinde değerlendirme sonuccedillarına goumlre katılımcıların 50rsquosinin

geccedilmiş iş deneyimi var iken 50rsquosinin olmadığı Tablo 42rsquode goumlruumllmektedir

40

Katılımcılar market elemanı uumlcretli oumlğretmenlik ccedilağrı merkezi ccedilalışanı kasiyerlik

oumlzel guumlvenlik garsonluk depo goumlrevlisi gibi farklı sektoumlrlerde birden fazla kısa suumlreli

ve duumlzensiz iş deneyimlerinin olduğunu belirttiler Katılımcılar işten ayrılma

sebeplerini iş kazası (n=1) ağır iş yuumlkuuml (n=2) oumlzel durumlar (n=3) işten ccedilıkarılma

(n=2) haksızlığa uğrama (n=2) olarak ifade ettiler

Tablo 42 Katılımcıların ccedilalışma deneyimleri

Ccedilalışma Deneyimi n

Yok 10 500

Var 10 500

Toplam 20 1000

42 Bireylerin Aktivite Performanlarının ve Kişisel Hedeflerinin

Değerlendirilmesine Ait Bulgular

Kanada aktivite performans oumllccediluumlmuumlnde sınıflanan performans alanlarına goumlre

bireylerin en fazla problem yaşadıkları alanın uumlretici aktiviteler olduğu goumlruumllduuml

Muumldahale oumlncesinde katılımcıların tuumlmuuml uumlcretli bir işte ccedilalışmayı birinci sırada

seccediltiler Ccedilalışmak isteme sebeplerini daha iyi koşullarda yaşamak kendilerini değerli

hissetmek geccedilimlerini sağlamak sosyal ccedilevre edinmek olarak belirttiler İş ile ilgili

belirledikleri hedefleri ise uygun iş bulma (n= 12) guumlvenceli iş bulma (n=6) kendi iş

yerini accedilma (n=2) olarak accedilıkladılar Katılımcılar ccedilalışma ile ilgili yaşadıkları

problemleri iş bulma iş arama sorunlarını dile getirme devamlılık tam zamanlı

ccedilalışma insanlarla iletişim ve iş birliği kurma sorunlarını soumlyleyememe verilen

goumlrevlerin suumlrekli değişmesi olarak belirttiler Uumlcretli iş dışında katılımcılardan 3 kişi

ev temizliği ve 2 kişi ise ccedilocuk bakımında problem yaşadıklarını belirttiler Muumldahale

sonrasında katılımcıların ccediloğu (n=13) problem belirttikleri alanlarda bireysel olarak

performans puanlarında 2 puandan fazla değişiklik goumlsterdiler Tatmin puanlarında ise

16 kişi bireysel olarak 2 puandan fazla değişiklik goumlsterdi

Guumlnluumlk yaşam aktivitelerinde katılımcıların ccediloğu (n=13) problem belirtmez

iken 2 kişi toplu taşıma araccedillarını kullanma 2 kişi hastalık youmlnetimi (hastaneye gitme

ilaccedil takibi) 3 kişi toplumda stres youmlnetiminde problem yaşadıklarını belirttiler

Muumldahale sonrasında problem belirten 7 kişiden 3rsquouuml performans ve tatmin puanlarında

2 puandan fazla artış goumlsterdi

41

Serbest zaman aktivitelerinde katılımcıların ccediloğu (n=12) problem belirtmez

iken 5 kişi doğru iletişim kurma 3 kişi yeni insanlarla tanışma ve arkadaş edinmede

problem yaşadıklarını belirttiler Muumldahale sonrasında problem belirten 8 kişiden 6rsquosı

performans ve tatmin puanlarında 2 puandan fazla artış goumlsterdi Katılımcıların

muumldahale oumlncesi ve sonrası ortalama KAPOuml puanları Tablo 43rsquote verilmiştir

Ccedilalışmamıza katılan bireylerin muumldahale oumlncesi ve sonrası aktivite

performanslarında anlamlı artış goumlruumllmektedir Katılımcıların muumldahale oumlncesi ve

sonrası en ccedilok problem yaşadıklarını belirttikleri uumlcretli iş alanı ve toplam performans

tatmin puanlarının karşılaştırılması Tablo 44rsquote verilmiştir

Tablo 43 Katılımcıların muumldahale oumlncesi ve sonrası KAPOuml ortalama ve standart

sapmaları

KAPOuml Muumldahale Oumlncesi Muumldahale Sonrası

Problem belirten kişi

sayısı Performans

X plusmn SS

Tatmin X plusmn SS

Performans X plusmn SS

Tatmin X plusmn SS

Uumlretici

Uumlcretliuumlcretsiz iş 20 350plusmn203 283plusmn269 464plusmn156 391plusmn247 Ev youmlnetimi 5 720plusmn255 600plusmn214 840plusmn253 720plusmn321 Oyunokul - - - - -

Kendine Bakım Kişisel bakım 2 654plusmn246 511plusmn313 755plusmn222 687plusmn310 Fonksiyonel

mobilite 2 715plusmn278 460plusmn245 715plusmn113 460plusmn254

Toplumsal youmlnetim 3 443plusmn344 261plusmn110 564plusmn273 464plusmn191 Serbest Zaman

Sessiz rekreasyon - - - - - Aktif rekreasyon 3 660plusmn302 390plusmn232 860plusmn277 630plusmn222

Sosyalleşme 5 403plusmn195 565plusmn165 600plusmn310 744plusmn308

Tablo 44 Muumldahale Oumlncesi ve Sonrası KAPOuml Karşılaştırması

KAPOuml

Muumldahale Oumlncesi

X plusmn SS

Muumldahale Sonrası

X plusmn SS t p

Uumlcretli İş

Performans 350plusmn203 464plusmn156 -3161 0002

Uumlcretli İş

Tatmin 283plusmn269 391plusmn247 -4531 00001

z p

Toplam

Performans 564plusmn197 703plusmn115 -2201 0028

Toplam Tatmin 511plusmn156 630plusmn220 -2201 0028

plt005 plt0001

42

43 Aktivite Performans Hikayesi Goumlruumlşmesirsquone (OPHI-II) Ait Bulgular

Katılımcıların OPHI-II Aktivite Kimliği (plt0001) Aktivite Yeterliliği

(plt0001) ve Aktivite Ccedilevresi (plt0001) alanlarında anlamlı gelişme goumlsterdikleri

bulunmuştur Ccedilalışmamıza katılan bireylerin muumldahale sonrasında ortalama OPHI-II

aktivite kimliği aktivite yeterliliği ve aktivite ccedilevresi ortalama puanlarında artış

olduğu goumlruumllmektedir Katılımcıların muumldahale oumlncesi ve sonrası aktivite kimliği

aktivite yeterliliği ve aktivite ccedilevresi alanlarında aldıkları puanların karşılaştırılması

Tablo 45rsquote verilmiştir

Tablo 45 Muumldahale Oumlncesi ve Sonrası OPHI-II Karşılaştırması

OPHI-II

Muumldahale

Oumlncesi

X plusmn SS

Muumldahale

Sonrası

X plusmn SS

t p

Aktivite

kimliği

2530 plusmn 724

3220 plusmn 534 -8722 00001

Aktivite

yeterliliği 1935 plusmn 555 2535 plusmn 447 -10338 00001

Aktivite

ccedilevresi 2540 plusmn 549 2855 plusmn 428 -7112 00001

plt0001

Ccedilalışmaya katılan bireylerin muumldahale oumlncesi ve sonrası aktivite kimliği

bulgularına bakıldığında geccedilmiş ile ilgili olan maddeler dışında diğer tuumlm maddelerde

gelişme goumlsterdikleri goumlruumllmektedir Katılımcıların aktivite yeterliliği ile ilgili

maddelerden yaşam tarzından memnuniyeti koruma rollerinin beklentilerini

karşılaması hedefe youmlnelik işler kişisel performanslarının standartlarını karşılaması

sorumlulukları iccedilin zaman organize etme ve ilgilerine katılım maddelerinde artış

olduğu goumlruumllmektedir Aktivite ccedilevresi ile ilgili maddelerden ise katılımcıların ev

yaşamı aktivite goumlrevleri temel uumlretici aktivite goumlrevleri temel uumlretici sosyal grup

serbest zaman sosyal grup maddelerinde artış olduğu goumlruumllmektedir Katılımcıların

43

aktivite kimliği aktivite yeterliliği ve aktivite ccedilevresine ait maddelerden aldıkları

puanlardaki değişiklikler Tablo 46rsquoda verilmiştir

Tablo 46 Muumldahale Oumlncesi ve Sonrası OPHI-II Alt Başlık Maddelerinden Alınan

Puanların Karşılaştırılması

OPHI-II Muumldahale Oumlncesi

X plusmn SS

Muumldahale Sonrası

X plusmn SS z p

Aktivite Kimliği

Kişisel hedef ve

projeleri var 300 plusmn 072 280 plusmn 061 -3666 00001

Arzuladığı rol

yaşam tarzını

tanımlar

205 plusmn 082 280 plusmn 052 -3419 0001

Başarı beklentisi 150 plusmn 383 295 plusmn 060 -3874 00001

Sorumlulukların

kabuluuml 270 plusmn 108 330 plusmn 065 -3464 0001

Yeteneklerine ve

kısıtlılıklarına değer

biccedilme

245 plusmn 094 310 plusmn 064 -3127 0002

Bağlanma ve

değerlerin varlığı 275 plusmn 116 300 plusmn 092 -3000 0003

Kimlik ve

yuumlkuumlmluumlluumlkleri

tanıma

250 plusmn 119 300 plusmn 075 -3071 0002

İlgi varlığı 220 plusmn 119 337 plusmn 178 -3491 00001

Geccedilmişte etkili

hissetme 255 plusmn 114 280 plusmn 095 -1633 0102

Geccedilmiş yaşam

tarzını anlamlı ve

memnun edici

bulma

245 plusmn 099 255 plusmn 088 -1414 0157

Geccedilmiş aktivite

seccedilimleri yapma 270 plusmn 112 275 plusmn 096 -0557 0564

Aktivite Yeterliliği

Yaşam tarzından

memnuniyetini

koruma

290 plusmn 102 285 plusmn 067 -3819 00001

Rollerinin

beklentilerini

karşılaması

185 plusmn 081 265 plusmn 058 -3358 0001

Hedefe youmlnelik

işler 190 plusmn 055 285 plusmn 048 -3755 00001

Kişisel performans

standartlarını

karşılar

215 plusmn 074 290 plusmn 055 -3419 0001

Sorumlulukları iccedilin

zaman organize

eder

215 plusmn 113 295 plusmn 068 -3557 00001

İlgilere katılım 200 plusmn 091 290 plusmn 064 -3626 00001

Geccedilmiş

tamamlanmış roller 235 plusmn 108 300 plusmn 092 -2236 0025

Geccedilmiş suumlrduumlruumllen

alışkanlıklar 265 plusmn 098 275 plusmn 096 1414 0157

Geccedilmiş başarılmış

memnuniyet 230 plusmn 121 255 plusmn 109 -1131 0258

44

Tablo 46 (Devam) Muumldahale Oumlncesi ve Sonrası OPHI-II Alt Başlık Maddelerinden

Alınan Puanların Karşılaştırılması

Aktivite Ccedilevresi

Ev yaşamı goumlrevler 275 plusmn 101 347 plusmn 073 -3000 0003

Uumlretici goumlrevler 200 plusmn 079 270 plusmn 073 -3742 00001

Serbest zaman

goumlrevler 265 plusmn 098 295 plusmn 082 -2449 0014

Ev yaşamı sosyal

grup 295 plusmn 105 325 plusmn 091 -2449 0014

Uumlretici sosyal

grup 215 plusmn 081 285 plusmn 058 -3500 00001

Serbest zaman

sosyal grup 245 plusmn 119 300 plusmn 079 -2598 0009

Ev yaşamı fiziksel

alan 320 plusmn 069 365 plusmn 081 -1131 0157

Uumlretici fiziksel alan 340 plusmn 088 340 plusmn 088 -1633 0102

Serbest zaman

fiziksel alan 340 plusmn 097 340 plusmn 082 -1414 0157

plt005 plt0001

44 Ccedilalışma Performansına Ait Bulgular

Katılımcıların muumldahale oumlncesi ve sonrası ccedilalışma performansı verilerinin

karşılaştırılması Tablo 47rsquo de verilmiştir Katılımcıların goumlrev performansı

bağlamsal performans-kişilerarası bağlamsal performans-kurumsal uyumlandırılmış

performans ve zarar verici iş davranışlarından aldıkları skorların muumldahale oumlncesi ve

sonrası karşılaştırmasında ccedilalışma performanslarının arttığı goumlruumllmektedir

Tablo 47 Muumldahale Oumlncesi ve Sonrası Ccedilalışma Performansı Alt Başlık Puanlarının

Karşılaştırılması

Ccedilalışma Performansı

Muumldahale

Oumlncesi

X plusmn SS

Muumldahale

Sonrası

X plusmn SS

z p

Goumlrev Performansı 875 plusmn 312 1395 plusmn 311 -3938 00001

Bağlamsal Performans-

kişilerarası 1030 plusmn 319 1255 plusmn 241 -3655 00001

Bağlamsal Performans-

kurumsal 950 plusmn 433 1150 plusmn 383 -3580 00001

Uyumlandırılmış

Performans 660 plusmn 247 1100 plusmn 220 -3936 00001

Zarar Verici İş Davranışı 1350 plusmn 348 1445 plusmn 248 -2388 0017

plt005 plt0001

45

Katılımcılar tuumlm goumlrev performansı kişilerarası bağlamsal performans ve

kurumsal bağlamsal performans maddelerinde gelişme goumlsterdikleri goumlruumllmektedir

Katılımcıların uyumlandırılmış performans maddelerinden esneklik goumlsterme

beklenmedik iş durumlarıyla başa ccedilıkabilme ve gerekli olan iş hedeflerini ayarlama

başlıklarında gelişme goumlsterdikleri goumlruumllmektedir İş bilgisini guumlncel tutma ve iş

becerilerini guumlncel tutma maddeleri bir suumlreccedil iccedilerdiği iccedilin aktivite başında

goumlzlemlenememiş ve muumldahale oumlncesi ve sonrası değerlendirmelere dahil

edilmemiştir Ccedilalışmaya katılan bireylerin zarar verici iş davranışı maddelerinden aşırı

olumsuzluk goumlsterme ccedilalışma arkadaşlarına zarar verecek şeyler yapma (tartışmaya

girme) başlıklarında gelişme olduğu goumlruumllmektedir Katılımcıların ccedilalışma

performansı alt başlık maddelerinin muumldahale oumlncesi ve sonrasına ait bulguları Tablo

48rsquo de verilmiştir

Tablo 48 Muumldahale Oumlncesi ve Sonrası Ccedilalışma Performansı Alt Başlık

Maddelerinden Alınan Puanların Karşılaştırılması

Ccedilalışma Performansı Muumldahale Oumlncesi

X plusmn SS

Muumldahale Sonrası

X plusmn SS

z p

Goumlrev Performansı

İşin Kalitesi 215 plusmn 093 295 plusmn 068 -4000 00001

İşi Planlama ve Organize

Etme

135 plusmn 058 280 plusmn 069 -3938 00001

Sonuccedil Odaklı Olma 170 plusmn 092 260 plusmn 094 -3626 00001

Oumlncelikleri Belirleme 150 plusmn 060 270 plusmn 065 -3739 00001

Verimli Ccedilalışma 220 plusmn 095 290 plusmn 071 -3071 0002

Bağlamsal Performans-Kişilerarası

Girişkenlik 195 plusmn 088 290 plusmn 078 -4146 00001

Geri Bildirimleri Kabul Etme

ve Duumlzeltme

285 plusmn 122 32 5plusmn 085 -2530 0011

Diğerleri ile İşbirliği 285 plusmn 122 340 plusmn 068 -2598 0009

Etkili İletişim 230 plusmn 112 300 plusmn 072 -3500 00001

Bağlamsal Performans-Kurumsal

Sorumluluk Goumlsterme 240 plusmn 127 315 plusmn 087 -3638 00001

46

Tablo 48 (Devam) Muumldahale Oumlncesi ve Sonrası Ccedilalışma Performansı Alt Başlık

Maddelerinden Alınan Puanların Karşılaştırılması

Muumlşteri Odaklı Olma 240 plusmn 123 280 plusmn 115 -2828 0005

Yaratıcı Olma 255 plusmn 105 290 plusmn 102 -2646 0008

Zorlu İş Goumlrevlerini Uumlstlenme 215 plusmn 122 265 plusmn 103 -2640 0008

Uyumlandırılmış Performans

Esneklik Goumlsterme 140 plusmn 075 285 plusmn 058 -3938 00001

Zorlu Problemlere Yaratıcı

Ccediloumlzuumlmler Uumlretme

210 plusmn 085 415 plusmn 685 -2970 0003

İş Bilgisini Guumlncel Tutma - - - -

İş Becerilerini Guumlncel Tutma - - - -

Beklenmedik Durumlarla Başa

Ccedilıkma

160 plusmn 094 260 plusmn 068 -3704

00001

Gerekli Olan İş Hedeflerini

Ayarlama

150 plusmn 076 300 plusmn 045 -3946 00001

Zarar Verici İş Davranışı

Aşırı Olumsuzluk Goumlsterme 280 plusmn 150 335 plusmn 093 -2428 0015

Kuruma Zarar Verecek Şeyler

Yapma

360 plusmn 099 375 plusmn 063 -1342 0180

Ccedilalışma Arkadaşlarına Zarar

Verecek Şeyler Yapma

315 plusmn 134 345 plusmn 088 -2121 0034

Bilerek Hata Yapma 395 plusmn 022 400 plusmn 000 -1000 0317

plt005 plt0001

47

45 İşe Giren ve İşe Girmeyen Bireylerin Değerlendirmelerinin

Karşılaştırılması

İşe giren ve girmeyen katılımcıların muumldahale oumlncesi ve sonrası KAPOuml

performans ve tatmin puanlarının karşılaştırılması Tablo 49rsquo da verilmiştir İki grup

arasında muumldahale oumlncesi ve sonrası performans ve tatmin puanlarında anlamlı fark

bulunmamıştır Bu sonuccedil işe giren bireylerin aktivite performansında işe girmeyen

bireylere goumlre daha ccedilok fark goumlstermeksizin işe girdiklerini goumlstermektedir

Tablo 49 İşe giren ve işe girmeyen katılımcıların muumldahale oumlncesi ve sonrası aktivite

performans puanlarının karşılaştırılması

KAPOuml İşe Giren (n=8) İşe Girmeyen (n=12)

z p X plusmn SS X plusmn SS

Performans MOuml 515plusmn120 502plusmn120 -0850 0368

MS 664plusmn228 615plusmn202 -1798 0069

Tatmin MOuml 511plusmn197 523plusmn202 -0850 0367

MS 668plusmn140 615plusmn113 -1192 0237

İşe giren ve girmeyen katılımcıların muumldahale oumlncesi ve sonrası OPHI-II

performans alanlarından alınan puanların karşılaştırılması verileri Tablo 410rsquo da

verilmiştir İki grup arasında muumldahale oumlncesi ve sonrası performans alanlarında

anlamlı fark bulunmamıştır Bu sonuccedil işe giren bireylerin aktivite kimliği aktivite

yeterliliğ ve aktivite ccedilevresi başlıklarında işe girmeyen bireylere goumlre daha ccedilok fark

goumlstermeksizin işe girdiklerini goumlstermektedir

Tablo 410 İşe Giren Ve Girmeyen Katılımcıların Muumldahale Oumlncesi Ve Sonrası

OPHI-II Performans Alanlarından Alınan Puanların Karşılaştırılması

OPHI-II İşe Giren (n=8) İşe Girmeyen (n=12)

z p X plusmn SS X plusmn SS

Aktivite

kimliği

MOuml 900 plusmn 320 858 plusmn 320 -0892 0372

MS 1425 plusmn 328 1375 plusmn 313 -0969 0332

Aktivite

yeterliliği

MOuml 1062 plusmn 282 1008 plusmn 352 -1666 0096

MS 1362 plusmn 140 1183 plusmn 272 -1019 0308

Aktivite

ccedilevresi

MOuml 1037 plusmn 424 891 plusmn 448 -0350 0726

MS 1250 plusmn 325 1083 plusmn 417 -0776 0438

48

İşe giren ve girmeyen katılımcıların muumldahale oumlncesi ve sonrası ccedilalışma

performans alanlarının karşılaştırılması verileri Tablo 411rsquo de verilmiştir İki grup

arasında muumldahale oumlncesi ve sonrası ccedilalışma performans alanlarında anlamlı fark

bulunamamıştır Bu sonuccedil işe giren bireylerin ccedilalışma performansı maddelerinde işe

girmeyen bireylere goumlre daha ccedilok fark goumlstermeksizin işe girdiklerini goumlstermektedir

Tablo 411 İşe Giren Ve Girmeyen Katılımcıların Muumldahale Oumlncesi Ve Sonrası

Ccedilalışma Performans Alanlarından Alınan Puanların Karşılaştırılması

Ccedilalışma Performansı

İşe Giren (n=8) İşe Girmeyen (n=12)

z p X plusmn SS X plusmn SS

Goumlrev

Performansı

MOuml 900 plusmn 320 858 plusmn 320 -0430 0667

MS 1425 plusmn 328 1375 plusmn 313 -0506 0613

Bağlamsal

Performans-

Kişilerarası

MOuml 1062 plusmn 282 1008 plusmn 352 -0430 0668

MS 1362 plusmn 140 1183 plusmn 272 -1834 0067

Bağlamsal

Performans-

Kurumsal

MOuml 1037 plusmn 424 891 plusmn 448 -0898 0369

MS 1250 plusmn 325 1083 plusmn 417 -0858 0391

Uyumlandırıl

mış

Performans

MOuml 787 plusmn 339 575 plusmn 113 -1500 0134

MS 1175 plusmn 286 1050 plusmn 156 -0396 0692

Zarar Verici

İş Davranışı

MOuml 1475 plusmn 254 1266 plusmn 386 -1178 0239

MS 1500 plusmn 213 1408 plusmn 637 -1047 0295

MOuml Muumldahale oumlncesi MS Muumldahale sonrası

46 İşe Giren Bireylere Ait Bulgular

Grup muumldahalesinden 3 ay sonra ulaşılabilen 15 kişiden 8rsquoinin işe yerleştiği

tespit edilmiştir Ulaşılabilen ancak işe girmeyen bireyler kursa gitme Ekpssrsquoye

hazırlanma engelli maaşı aldığı iccedilin ccedilalışmak istememe maaşta anlaşamama

sebeplerinden ccedilalışmadıklarını belirtmişlerdir

Ccedilalışmaya başlayan bireylerin ccediloğunun (n=5) daha oumlnce ccedilalışma deneyiminin

olmadığı 4rsquouumlnuumln lise mezunu olduğu goumlruumllmektedir Katılımcıların cinsiyet engel

eğitim ve ccedilalışma deneyimleri Tablo 412rsquo de verilmiştir

49

Katılımcılar satış danışmanı grafik tasarımcısı soumlzleşmeli memur guumlzellik

uzmanı falcı oumln muhasebeci kafe ccedilalışanı ve aşccedilı olarak işe girmişlerdir İşe giren

bireyler ccedilalışmak istedikleri alanlarda işe girmişlerdir

Tablo 412 İşe Giren Katılımcılara Ait Demografik Oumlzellikler

n

Cinsiyet Kadın 5 625

Erkek 3 375

Engel tuumlruuml Fiziksel 2 250

Kronik 2 250

İşitme 3 375

Psikososyal 1 125

Eğitim durumu İlkokul 2 250

Lise 4 500

Yuumlksekokul 1 125

Yuumlksek lisans 1 125

Ccedilalışma deneyimi Var 3 375

Yok 5 625

İşe giren bireylerde aktivite kimliği maddelerinden kişisel hedef ve projeleri

var arzuladığı rol yaşam tarzını tanımlar başarı beklentisi bağlanma ve değerlerin

varlığı kimlik ve yuumlkuumlmluumlluumlkleri tanıma ilgi başlıklarında gelişme goumlsterdikleri

aktivite yeterliliği maddelerinden yaşam tarzından memnuniyeti koruma rollerinin

beklentilerini karşılaması hedefe youmlnelik işler kişisel performanslarının standartlarını

karşılaması başlıklarında gelişme goumlsterdikleri ve aktivite ccedilevresindeki maddelere

bakıldığında uumlretici goumlrevlerinin olduğu uumlretici aktiviteleri yaparken iş arkadaşlarıyla

olan iletişimlerinde ve sosyal ccedilevrelerinde de gelişme olduğu Tablo 413rsquo de

goumlruumllmektedir Bireylerin daha net hedef oluşturdukları diğerlerine ve kendilerine

karşı sorumluluk uumlstlendikleri ccedilalıştıkları alana olan ilgileri ile kendilerini

geliştirmeye accedilık oldukları ccedilalışmaktan memnun oldukları kendilerini daha iyi ve

yeterli hissettikleri goumlzlemlenmiştir

50

Tablo 413 İşe Giren Bireylerde OPHI-II Alt Başlıklarının ve Maddelerinin Muumldahale

Oumlncesi Muumldahale Sonrası ve Takip Verilerinin Karşılaştırılması

OPHI-II Muumldahale

Oumlncesi

X plusmn SS

Muumldahale

Sonrası

X plusmn SS

Takip

X plusmn SS

χ2 p

Aktivite Kimliği 2787 plusmn 813 2225 plusmn 589 2537 plusmn 417 16000 00001

Kişisel hedef ve

projeleri var

187 plusmn 035 250 plusmn 053 312 plusmn 035 13000 0002

Arzuladığı rol yaşam

tarzını tanımlar

225 plusmn 103 275 plusmn 070 337 plusmn 074 11000 0004

Başarı beklentisi 200 plusmn 106 300 plusmn 075 325 plusmn 070 13130 0001

Sorumlulukların

kabuluuml

300 plusmn 106 350 plusmn 053 375 plusmn 046 7429 0024

Yeteneklerine ve

kısıtlılıklarına değer

biccedilme

250 plusmn 075 300 plusmn 053 325 plusmn 046 9333 0009

Bağlanma ve

değerlerin varlığı

275 plusmn 116 300 plusmn 092 362 plusmn 051 9294 0010

Kimlik ve

yuumlkuumlmluumlluumlkleri

tanıma

250 plusmn 119 300 plusmn 075 362 plusmn 051 10571 0005

İlgi varlığı 237 plusmn 130 537 plusmn 678 362 plusmn 051 9364 0009

Geccedilmişte etkili

hissetme

300 plusmn 130 325 plusmn 103 337 plusmn 074 3000 0223

Geccedilmiş yaşam

tarzını anlamlı ve

memnun edici bulma

287 plusmn 112 300 plusmn 092 300 plusmn 092 2000 0368

Geccedilmiş aktivite

seccedilimleri yapma

325 plusmn 103 337 plusmn 074 337 plusmn 074 2000 0368

Aktivite

Yeterliliği

3387 plusmn 624 2687 plusmn 432 2787 plusmn 318 16000 00001

Yaşam tarzından

memnuniyetini

koruma

212 plusmn 064 287 plusmn 064 337 plusmn 051 12250 0002

Rollerinin

beklentilerini

karşılaması

212 plusmn 083 275 plusmn 070 337 plusmn 051 12000 0002

51

Tablo 413 İşe Giren Bireylerde OPHI-II Alt Başlıklarının ve Maddelerinin Muumldahale

Oumlncesi Muumldahale Sonrası ve Takip Verilerinin Karşılaştırılması

Hedefe youmlnelik

işler

225 plusmn 046 275 plusmn 046 350 plusmn 053 13231 0001

Kişisel performans

standartlarını

karşılar

237 plusmn 074 312 plusmn 035 387 plusmn 035 13000 0002

Sorumlulukları iccedilin

zaman organize

eder

250 plusmn 130 312 plusmn 083 35 plusmn 053 6091

0048

İlgilere katılım 212 plusmn 112 275 plusmn 070 350 plusmn 075 12560 0002

Geccedilmiş

tamamlanmış roller

262 plusmn 130 300 plusmn 092 325 plusmn 088 5636 0060

Geccedilmiş suumlrduumlruumllen

alışkanlıklar

337 plusmn 074 3500 plusmn 053 350 plusmn 053 2000 0368

Geccedilmiş başarılmış

memnuniyet

275 plusmn 138 300 plusmn 119 312 plusmn 099 3000 0223

Aktivite Ccedilevresi 3775 plusmn 446 3150 plusmn 414 3325 plusmn 296 16000 0000

Ev yaşamı goumlrevler 300 plusmn 106 337 plusmn 074 375 plusmn 046 7000 0030

Uumlretici goumlrevler 175 plusmn 070 237 plusmn 074 387 plusmn 035 14966 0001

Serbest zaman

goumlrevler

300 plusmn 092 300 plusmn 092 337 plusmn 091 4000 0135

Ev yaşamı sosyal

grup

325 plusmn 088 362 plusmn 051 375 plusmn 046 6500 0039

Uumlretici sosyal grup 200 plusmn 075 275 plusmn 046 375 plusmn 046 13556 0001

Serbest zaman

sosyal grup

275 plusmn 116 300 plusmn 092 362 plusmn 051 9294 0010

Ev yaşamı fiziksel

alan

362 plusmn 074 362 plusmn 074 387 plusmn 035 2000 0368

Uumlretici fiziksel alan 300 plusmn 106 300 plusmn 106 375 plusmn 046 6000 0050

Serbest zaman

fiziksel alan

300 plusmn 092 312 plusmn 083 350 plusmn 075 4667 0097

plt005 plt0001

Değerlendirmeler arasındaki karşılaştırmalar Tablo 414rsquo te goumlruumllmektedir

52

Tablo 414 İşe Giren Bireylerde OPHI-II Alt Başlıklarının ve Maddelerinin Muumldahale

Oumlncesi Muumldahale Sonrası ve Takip Verilerinin Karşılaştırılması

OPHI-II MOuml-MS MOuml-T MS-T

Aktivite Kimliği z -2527 -2524 -2552

p 0012 0012 0011

Kişisel hedef ve projeleri

var

z -2236 -2640 -2236

p 0025 0008 0025

Arzuladığı rol yaşam

tarzını tanımlar

z -2000 -2460 -1890

p 0046 0014 0059

Başarı beklentisi z -2530 -2428 -1414

p 0011 0015 0157

Sorumlulukların kabuluuml z -2000 -1857 -1414

p 0046 0063 0157

Yeteneklerine ve

kısıtlılıklarına değer biccedilme

z -2000 -2449 -1414

p 0046 0014 0157

Bağlanma ve değerlerin

varlığı

z -1414 -2070 -2236

p 0157 0038 0025

Kimlik ve

yuumlkuumlmluumlluumlklerini tanıma

z -2000 -2251 -2236

p 0046 0024 0025

İlgi varlığı z -2121 -2232 -0687

p 0034 0026 0492

Geccedilmişte kendini etkili

hissetme

z -1000 -1342 -1000

p 0317 0180 0317

Geccedilmiş yaşam tarzını

anlamlı ve memnun edici

bulma

z -1342 -1414 -1217

p 0317 0317 0317

Geccedilmişte aktivite

seccedilimleri yapma

z -1414 -1236 -0687

p 0317 0317 0492

Aktivite Yeterliliği z -2527 -2533 -2530

p 0012 0011 0011

Yaşam tarzından

memnuniyetini koruma

z -2449 -2428 -2000

p 0014 0015 0046

Rollerinin beklentilerini

karşılaması

z -2236 -2428 -2236

p 0025 0015 0025

Hedefe youmlnelik işler z -2000 -2640 -2449

p 0046 0008 0014

Kişisel performans

standartlarını karşılar

z -2449 -2460 -2449

p 0014 0014 0014

53

Tablo 414 (Devam) İşe Giren Bireylerde OPHI-II Alt Başlıklarının ve Maddelerinin

Muumldahale Oumlncesi Muumldahale Sonrası ve Takip Verilerinin Karşılaştırılması

Sorumlulukları iccedilin zaman

organize eder

z -2236 -1947 -1342

p 0025 0052 0180

İlgilere katılım z -2236 -2428 -2449

p 0025 0015 0014

Geccedilmişte tamamlanmış

roller

z -1732 -1633 -1414

p 0083 0102 0157

Geccedilmişte suumlrduumlruumllen

alışkanlıklar

z -1000 -1000 -1832

p 0317 0317 0492

Geccedilmişte başarılmış

memnuniyet

z -1000 -1342 -1000

p 0317 0180 0317

Aktivite Ccedilevresi z -2539 -2533 -2539

p 0011 0011 0011

Ev yaşamı goumlrevler z -1732 -1857 -1732

p 0083 0063 0083

Temel uumlretici goumlrevler z -2236 -2588 -2588

p 0025 0010 0010

Serbest zaman goumlrevler z -1414 -1342 -1342

p 0897 0180 0180

Ev yaşamı sosyal grup z -1732 -2000 -1000

p 0083 0046 0317

Temel uumlretici sosyal grup z -2449 -2456 -2530

p 0014 0014 0011

Serbest zaman sosyal grup z -1414 -2070 -2236

p 0157 0038 0025

Ev yaşamı fiziksel alan z -1732 -1857 -1857

p 0083 0063 0317

Temel uumlretici fiziksel alan z 0000 -1604 -1604

p 0987 0109 0109

Serbest zaman fiziksel

alan

z -1000 -1633 -1342

p 0317 0102 0180

Bonferroni duumlzeltmesi ardından elde edilen anlamlılık duumlzeyi plt0016 MOuml Muumldahale oumlncesi MS Muumldahale sonrası T

Takip

54

Katılımcı 4

Cinsiyet K

Yaş 35

Teşhis İşitme engelli (cihaz kullanıyor yuumlz yuumlze iletişim kurabiliyor)

Eğitim-ccedilalışma geccedilmişi Accedilık lise mezunu accedilık oumlğretim sosyal hizmete başlamış

ancak kişisel nedenlerden dolayı bırakmış eğitim hayatına devam etmek istiyor ama

ccedilalışması gerektiğini belirtti

Daha oumlnce ccedilalışma deneyimleri mevcut İşten ayrılma sebeplerini işlerin ağırlaşması

oumlzel durumlar performans yetersizliği olarak belirtti Şuanda ccedilalışmama sebebini ise

uygun iş bulamadığı şeklinde accedilıkladı

Hikacircye Fiziksel şiddetten dolayı engelli duruma gelmiş Eşinden boşanmış 2 ccedilocuğu

var İkinci evliliğini yapmış Evlendiği kişinin de 2 ccedilocuğu var

Psikosoyal faktoumlrler Birey sıcakkanlı motivasyonu ccedilabuk kırılabiliyor ccedilalışma ile

ilgili durumlarla ilgili şikayet etme eğilimi var beklenmedik durumlarla ve geccedilmişle

başa ccedilıkma ve kendini doğru ifade etme ile igili problemler yaşadığı goumlzlemlendi

Muumldahale Grup muumldahalesi sonrası bireyde şikayet etme eğiliminin azaldığı işe daha

ccedilok odaklandığı geccedilmişi ile daha barışık hale gelip ailesi ile arasını duumlzeltmeye

ccedilalıştığı yaşamı ile ilgili hedefler koyabildiği goumlzlemlenmiştir

İş Satış danışmanı

Problemler Ccedilalışma koşulları iş arkadaşları ve muumlduumlr ile doğru iletişim kuramama

İş yeri ziyareti Bireyin belirttiği gibi muumlduumlruumln ve iş arkadaşlarının fazla iş yuumlkledikleri

goumlzlemlenmiştir İş veren ile goumlruumlşme talep edilmiş ancak reddedilmiştir Ccedilalışma

saatlerinin daha uygun olduğu daha rahat iletişim kurabileceği daha sakin bir ccedilalışma

ortamının olabileceği farklı firmalara danışman olarak başvurması oumlnerilmiştir Bir ay

sonra bu koşullara uyan bir kurumda ccedilalışmaya başlamıştır

İş Danışmanlık

İş yeri ziyareti Bireyin oumlnceliklerini belirleme planlama ve organize etme alanlarında

anlık kararsızlıklar yaşadığı goumlzlemlenmiştir Bunu duumlzeltmeye youmlnelik işe adapte

olana kadar bir suumlre oumlnce ve sonra bitmesi gereken işler şeklinde kontrol listesi

hazırlaması oumlnerilmiştir Oumlnceliğinin kuruma gelen kişileri karşılama ve yardımcı

olmak olduğunu netleştirip bu doğrultuda devam etmesi oumlnerilmiştir Birey ccedilalışırken

eğitim hayatına devam istediğini belirtmiştir Bunun iccedilin aktivite tekerleği uumlzerinden

55

guumlnluumlk hangi işlere ne kadar vakit ayırıldığı ccedilıkarılmış ve ders ccedilalışmak iccedilin her guumln

bir saat ayrılmıştır İlerleyen zamanlarda iş yaşamına adapte oldukccedila bu zamanı

artırabileceğine youmlnelik plan yapılmıştır

Zorlu iş goumlrevlerini uumlstlenme yaratıcı olma girişkenlik ve etkili iletişim alanlarında

da ccedilekingen davrandığı goumlzlemlenmiştir Birey bu problemleri KAPOumlde de

belirtmiştir Bireye grup muumldahalesi iccedilerisinde ki ccedilalışmalarımız hatırlatılmış ve

aslında yaptığı işin temel gereksinimlerinin girişkenlik ve iletişim olduğu

goumlsterilmiştir Bunu sevdiği ve yapabildiğini goumlstermek iccedilin birey bir muumlşteri ile

iletişime geccediltikten sonra karşılıklı olarak bireyin performansı tartışılmıştır Yine grup

muumldahalesinde yaptığımız gibi ihtiyaccedillarını ve isteklerini doğru bir şekilde dile

getirdiğinde işveren ve iş arkadaşları ile olan iletişiminin artacağı hatırlatılmıştır İşe

yeni başladığı iccedilin kendisine biraz zaman tanıması istenmiştir

Katılımcı 7

Cinsiyet E

Yaş 22

Teşhis Ortopedik engel (sağ torakal C skolyoz)

Eğitim-ccedilalışma geccedilmişi Duumlz lise mezunu ccedilalışma geccedilmişi yok Eğitim hayatına

devam etmek istemediğini ama ne iş yapabileceğini bilmediğini ifade etti

Hikacircye Konjenital skolyozu mevcut ailesi ile yaşıyor eğitim hayatından

hoşlanmıyor rutininden bahsederken fal bakmayı sevdiğini ve evde fal ccedileşitleri ile

ilgili kendini geliştirdiği oumlğrenildi

Psikosoyal faktoumlrler Birey sıcakkanlı mutlu ve ccedilalışmaya youmlnelik motivasyonu vardı

Sosyal olarak arkadaş ccedilevresi var ve aile bireyleri ile arası iyi

Muumldahale Grup muumldahalesi sonrası bireyde yaşamı ile ilgili hedefler koyabildiği ve

ccedilalışmak istediği alana karar verdiği goumlruumllmuumlştuumlr

İş Falcı

Problemler Ağrılarının olduğunu ifade etmiştir

İş yeri ziyareti Ccedilalışma ortamı ziyaret edildiğinde bireyin ağrılarının uygun olmayan

masa ve sandalyeden olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Bunun iccedilin bireye uygun masa sandalye

oumllccediluumlleri hesaplanmış ve bu oumllccediluumllerde masa sandalye alması oumlnerilmiştir Bel ve ayak

desteğinin oumlnemli olduğu belirtilmiş bunlara hemen ccediloumlzuumlm uumlretilmiştir Eğrilik sol

tarafa doğru olduğu iccedilin bireyin sol tarafta duvar olan bir masaya geccedilmesi ve omuz

56

seviyesinde bir raf takılıp kartları oradan accedilması her zaman bunu yapamasada sol

kolunu daha aktif olarak kullanması ve guumln iccedilerisinde fizyoterapistinin verdiği

egzersizleri yapmaya oumlzen goumlstermesi oumlnerildi Ccedilalışma performansı ile ilgili bir

problem goumlzlemlenmemiştir

Katılımcı 8

Cinsiyet E

Yaş 26

Teşhis Ortopedik engel (vertebra fraktuumlruuml spinal kord yaralanması T12- L2)

Eğitim-ccedilalışma geccedilmişi Yuumlksekokul muhasebe ve vergi boumlluumlmuuml mezunu Daha oumlnce

baba mesleği olan izolasyonculuk yapmış İşten ayrılma sebebi kaza geccedilirmesi

Hikacircye Birey iş kazası geccedilirmiş urge inkontinansı ve dorsifleksiyon kaybı mevcuttur

İnkontinans iccedilin ilaccedil kullanmakta ve dorsifleksiyon kaybı iccedilin de ayak bileği ortezi

kullanmaktadır

Psikosoyal faktoumlrler Kaza sonrası karışık anksiyete bozukluğu goumlruumllmuumlş ve tedavi

edilmiştir Şu an da maneviyatı yuumlksek olduğu iccedilin durumunu kabul etmiş ve bu

doğrultuda yaşamını suumlrduumlrmek istediğini belirtmiştir Ailesi ile iletişimi iyi ve

yardımsever bir insan Boş zamanlarında kuzeninin internet kafesine giderek ona

yardım ediyor

Muumldahale Grup muumldahalesi sırasında kendisine tek hedef aile kurmak olarak

belirlemiştir Ancak mevcut durumda bunu yapamayacağını oumlnce bir iş sahibi olması

gerektiğini ifade etmiştir Bireye oumln lisans tamamlama ya da EKPSSrsquoye hazırlanma

gibi eğitimi suumlrduumlrmeye youmlnelik hedefler belirtilmiştir fakat birey oumlnceliğini aile

kurmak olarak tekrar etmiştir Buumlro memurluğu muhasebe elemanı insan

kaynaklarına yardımcı eleman gibi meslekler hedef olarak belirlenmiştir

İş Oumln muhasebeci

Problemler İşinden memnun olduğunu ancak ulaşım ile ilgili problem yaşadığını

belirtmiştir

İş yeri ziyareti Bireyin ccedilalıştığı kurumun servis imkanı olmadığı iccedilin yuumlruumlme-ulaşım

aracı kullanma-ulaşım aracı değiştirme şeklinde onu yoran bir işe ulaşma rutininin

olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Ccedilalışma ortamı ziyaret edildiğinde bireyin ağrılarının uygun

olmayan masa ve sandalyeden olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Bireyin ehliyeti vardır ancak araba

57

kullanmaktan ccedilekindiğini ifade etmiştir Uygun olduğu zamanlarda merkezimize

gelerek suumlruumlcuuml rehabilitasyonuna alınmıştır Alt ekstremite reaksiyon hızı ve trafik risk

algısı uumlzerine ccedilalışılmıştır Rehabilitasyon sonrası otomatik vites araba alıp ccedilalışma

hayatını suumlrduumlrmeye devam etmiştir Bireyin kendini geliştirmeye accedilık olduğu yaptığı

işten keyif almaya başladığı goumlzlemlenmiştir Yuumlkselmek istediğini ifade etmiş ve bu

doğrultuda lisans tamamlama iccedilin girişimlerde bulunacağını belirtmiştir Ccedilalışma

performansı ile ilgili bir problem goumlzlemlenmemiştir

Katılımcı 10

Cinsiyet K

Yaş 26

Teşhis İşitme engelli (yardımcı cihaz kullanıyor dudak okuyabiliyor yazarak iletişim

kuruyor)

Eğitim-ccedilalışma geccedilmişi Lise mezunu ccedilalışma geccedilmişi yok İyi derecede ccedileşitli

bilgisayar programlarını kullanabilmektedir

Hikaye Konjenital olan engelinin hayatı boyunca onu olumsuz etkilemediğini

belirtmiştir

Psikosoyal faktoumlrler Ailesi ile iletişimi iyi sosyal ccedilevresi-hobileri var geccedilmiş

yaşantısından memnun ve ccedilalışmak iccedilin motivasyonu yuumlksek (aile ccedilok koruyucu

ccedilalışmasını ccedilok istemiyorlar)

Muumldahale grup muumldahalesi sonrası kendini daha doğru ifade edebildiği aktif dinleme

suumlresinin arttığı bağımsız hedefler koyabildiği ve hobilerine katılımının arttığı

goumlzlemlenmiştir

İş Kurum memurluğu

Problemler İşinden memnun olduğunu belirtmiştir

İş yeri ziyareti Bireyin ccedilalıştığı kurum ziyaret edildiğinde masa başında kayıt-kontrol-

veri aktarma goumlrevlerinin olduğu muumlduumlr ve iş arkadaşları ile olan iletişiminin de iyi

olduğu goumlzlemlenmiştir Ccedilalışma performansı ile ilgili bir problem

goumlzlemlenmemiştir

Katılımcı 11

Cinsiyet K

Yaş 28

Teşhis İşitme engelli (yardımcı cihaz kullanarak yuumlz yuumlze iletişim kurabiliyor)

58

Eğitim-ccedilalışma geccedilmişi Grafik tasarım boumlluumlmuuml yuumlksek lisans mezunu ccedilalışma

geccedilmişi yok

Hikacircye Konjenital işitme engelli hayatını olumsuz etkilediğini duumlşuumlnmuumlyor ancak

diğerleri ile iletişim kurmakta geccedilmişte ve şimdi telaffuzu duumlzguumln olmadığı iccedilin

ccedilekindiği goumlzlemlenmiştir

Psikosoyal faktoumlrler Ailesi ile iletişimi iyi motivasyonu yuumlksek ccedilekingen

Muumldahale Grup muumldahalesi sonrası daha girişken olduğu kendine guumlveninin arttığı

hedeflerine ulaşmak iccedilin motivasyonunun arttığı goumlzlemlenmiştir

İş Grafik tasarımcısı

Problemler İşinden memnun olduğunu belirtmiştir

İş yeri ziyareti Birey bir yayınevinde grafik tasarımcısı olarak işe girmiştir İş veren

ve iş arkadaşları ile iletişiminin iyi olduğu sosyal katılımının arttığı kendini

geliştirmek iccedilin hedef koyduğu eğitm hayatına devam etmek iccedilin girişimlerde

bulunduğu goumlruumllmuumlştuumlr Ccedilalışma performansı ile ilgili bir problem

goumlzlemlenmemiştir

Katılımcı 12

Cinsiyet E

Yaş 26

Teşhis Kronik engel (kalp yetmezliği)

Eğitim-ccedilalışma geccedilmişi Meslek lisesi yiyecek iccedilecek hazırlama boumlluumlmuumlnden mezun

Ccedilalışma geccedilmişi yok

Hikacircye Konjenital kalp yetmezliği mevcut olup efor dispnesi var Hastalığı aktif

sosyal katılımını olumsuz etkilemektedir Mezun olduğu boumlluumlmuuml sevmekte ancak

yapabileceği konusunda endişeleri vardır

Psikosoyal faktoumlrler Sosyal ccedilevresi ailesinden oluşuyor ccedilekingen ccedilalışma hayatı ile

ilgili endişeleri var ama ccedilalışmak istiyor

Muumldahale Grup muumldahalesi sonrası ccedilekingenliğinin azaldığı kendini daha rahat ifade

edebildiği ccedilalışmak iccedilin motivasyonunun arttığı goumlzlemlenmiştir

İş Aşccedilı

Problemler Ccedilalışma koşulları ile ilgili olarak kalp hastası olduğu iccedilin yorulduğundan

bir guumln iyi performans goumlsterirken bir guumln işe gitmek istemediğini ifade etmiştir

59

İş yeri ziyareti İş veren ile de goumlruumlşuumllerek molalarının az ve sık olarak duumlzenlenmesi

oumlnerilmiştir Kişiye kesme doğrama gibi işlemler yaparken oturarak yapması

molalarını mutfak dışında geccedilirmesi ağır tencereleri kaldırmak iccedilin ccedilalışma

arkadaşlarının desteğini alması oumlnerilmiştir Ccedilalışma performansı ile ilgili zorlu iş

goumlrevlerini uumlstlenme basamağında duumlşuumlk performans goumlsterdiği goumlzlemlenmiştir Efor

dispnesinden dolayı muumldahale bu performans basamağını azaltmaya youmlnelik

şekillendirilmiştir Bireyin işin kalitesi ve goumlsterdiği ccedilaba işveren tarafından yeterli

bulunduğu iccedilin bu alan bir problem teşkil etmemektedir

Katılımcı 15

Cinsiyet K

Yaş 25

Teşhis Mental ve emosyonel engel (şizofreni)

Eğitim-ccedilalışma geccedilmişi İlkokul mezunu olup daha oumlnce iş deneyimi

bulunmamaktadır

Hikacircye Negatif belirtilerin kontrol altına alınması ile guumlnluumlk yaşamında bağımsızlığı

artmış Eğitim hayatını ailevi nedenlerden dolayı bırakmış Aile ile birlikte vakit

geccediliriyor Ev işlerine yardım ediyor Tek başına yaptığı bir aktivitesi bulunmamakta

Psikosoyal faktoumlrler İccediline kapanık kendini ifade etmekten ccedilekingen girişken

olmayan bir yapısı mevcut ccedilevresel faktoumlrlerden dolayı ccedilalışmak istiyor

Muumldahale Grup muumldahalesi sonrası girişkenlik becerilerinin ccedilalışmak iccedilin

motivasyonun arttığı kendini ifade etmeye ccedilalıştığı goumlzlemlenmiştir

İş Kafede yardımcı personel

Problemler Birey iş arkadaşlarının onun ile ilgili soumlylemlerinden rahatsızlık

duyduğunu belirtmiştir

İş yeri ziyareti İş arkadaşları ve işveren ile goumlruumlşuumllduumlğuumlnde siparişleri karıştırdığı

dalıp gittiği şeklinde problemler belirtmişlerdir İş verenin de desteği ile masalar

numaralandırılmış ve bireye de numaraların olduğu kartlar hazırlanmıştır Birey

siparişi mutfağa iletirken ve siparişi alırken bu kartlar aracılığı ile yapması istenmiştir

Muumlşterilerden sipariş aldıktan sonra da tek tek siparişleri teyit etmesi istenmiştir

Bireyin kafeye bağlılığını arttırmak ve dikkat uumlzerine ccedilalışmak iccedilin her akşam

fişlerden o guumln hangi uumlruumlnden ne kadar sipariş verildiğini hesaplaması istenmiştir Bu

hem bireyin dikkatini arttırmış hem de guumlnduumlz sipariş alırken daha ccedilok odaklanmasını

60

sağlamıştır İş veren ve iş arkadaşları isteklerini net gerekirse yazarak ifade etmeleri

istenmiş Guumln iccedilerisinde sıralı olarak bireye dikkat etmeleri dalıp gitme gibi

durumlarda soumlzel olarak uyarılması oumlnerilmiştir

Katılımcı 16

Cinsiyet K

Yaş 37

Teşhis Kronik engel (epilepsi)

Eğitim-ccedilalışma geccedilmişi İlkokul mezunu olup daha oumlnce kuafoumlrde yardımcı eleman ve

sekreter olarak ccedilalışmıştır Uzun yıllar sekreter olarak ccedilalıştığı kişinin oumlluumlmuumlnden

dolayı işinden ayrılmıştır

Hikacircye Ailevi faktoumlrlerden dolayı eğitim hayatına devam edememiştir Boşanmış

olup 2 ccedilocuk annesidir Kızlarından biri babası ile yaşarken diğeri kendisi ile beraber

kalmaktadır Buumlyuumlk kızı ile iletişimle ilgili problemler yaşamaktadır Kuumlccediluumlk kızının

da derslerine yardım etmek istemekte fakat yeterli olamadığını ifade etmektedir Birey

hastalığı ile ilgili iş başvurularında olumsuz deneyimler yaşadığını ve noumlbetlerinin

duumlzensiz olmasının onu korkuttuğunu ifade etmiştir

Psikosoyal faktoumlrler Ccedilalışma motivasyonu yuumlksek ancak ccedilabuk pes etmeye youmlnelik

bir tutumu var Buumlyuumlk kızı ile iletişim problemi mevcut ccedilalışma hayatının kuumlccediluumlk kızı

ile geccedilireceği vakti olumsuz etkileyeceğini duumlşuumlnuumlyor

Muumldahale Grup muumldahalesi sonrası kızları ile iletişimini artırdığı kendi

sorumluluklarını netleştirip geri kalanları kabul etmeye youmlnelik bir tutum sergilediği

hastalığını insanlara daha doğru anlatabildiği ihtiyaccedillarını karşı tarafa daha net ifade

edebildiği goumlzlemlenmiştir

İş Ağda-makyaj

Problemler Birey kişisel olarak yuumlkselmek istediğini popuumller uygulamalar uumlzerine

kursa gitmek istediğini kendi yerini accedilmak istediğini ancak parasının olmadığını

belirtmiştir

İş yeri ziyareti Birey ile beraber oumlncelikleri belirlenmiştir Kurslara katılım iccedilin

gereken parayı kazanana kadar burada devam etmesi ve sadece kira verebileceği başka

bir kuafoumlr araştırması oumlnerilmiştir Uumlccedil hafta iccedilerisinde boumlyle bir yere geccediliş yapmıştır

Birey ile para youmlnetimi ccedilalışılmış ve hedeflere ulaşmak iccedilin plan yapılmıştır İşyerinin

eve yakın olması bireyin kuumlccediluumlk kızı ile ilgilenmesini olumlu youmlnde etkilemiştir

61

Ccedilalışma ortamının guumlvenliği iccedilin koumlşeli yerler suumlnger ile kaplanmış ve iccedileride muumlşteri

olmadığı zamanlarda kapıyı accedilık tutması oumlnerilmiştir İşveren ve diğer ccedilalışanları

hastalığı ile ilgili bilgilendirmesi oumlnerilmiştir Parlamaların oumlnlenmesi ve noumlbetleri

tetiklememesi iccedilin ortam aydınlatmasının led ışık ya da doğal ışık veren aydınlatmalar

ile değiştirilmesi oumlnerilmiştir Ccedilalışma performansında bir problem

goumlzlemlenmemiştir

62

5TARTIŞMA

Ccedilalışmamızda engelli bireylerin ccedilalışma becerileri ve aktivite duumlzeyleri KAPOuml

OPHI-II ve aktivite goumlzlemi ile değerlendirilerek ccedilalışma performanslarını

geliştirmek amacıyla mesleki rehabilitasyon uygulanmıştır Grup muumldahalesi şeklinde

başlayan uygulama bireylerin ccedilalışma performansı alt başlık maddelerinden

girişkenlik geri bildirimleri kabul etme ve kendini duumlzeltme etkili iletişim

sorumluluk goumlsterme esneklik goumlsterme aşırı olumsuzluk goumlsterme gibi grup

etkileşim becerilerinin dahil olduğu alanlarda gelişme goumlsterdikleri goumlruumllmuumlştuumlr

Bireylerin başlangıccedilta grup muumldahalesi sırasında kendilerini ifade etmekten

ccedilekindikleri paylaşmak istemedikleri ancak zaman iccedilerisinde gruba katılıma istekli

oldukları goumlzlemlenmiştir Grup iccedilerisinde bireylerin farklı deneyimlere sahip olması

bireylerin birbirlerini olumlu youmlnde etkilemesini sağlamıştır Grup muumldahalesi sonrası

bireylerin ilgi alanlarını keşfedebildikleri yaşamı anlamlandırmalarının olumlu youmlnde

değiştiği aktivite seccedilimleri yapabildikleri ve sorumluluk duygularının arttığı

goumlzlemlenmiştir Grup muumldahalesi oumlncesi ve sonrası karşılaştırmalarında ccedilalışma

performanslarında artış olduğu bulunmuş ancak işe giren ve girmeyen bireylerin

muumldahale oumlncesinde ve sonrasında gruplar arası fark bulunmamıştır

Engelli bireylerin istihdam sorunları duumlnyada ve uumllkemizde guumlncelliğini

koruyan bir problemdir (14) Ccedilalışmak ekonomik kazanccedil yanında topluma tam

katılım ve psikososyal ihtiyaccedilların karşılanması iccedilin oumlnemli olduğu gibi engelli

bireyler iccedilin de aynı oumlneme sahiptir (114) Literatuumlre goumlre engelli bireylerin mesleki

rehabilitasyon sonrası ccedilalışma hayatına katılımlarını cinsiyet faktoumlruumlnuumln etkilemediği

ancak daha iyi istihdam sonuccedillarına ulaşmada genccedil bireylerin daha avantajlı oldukları

belirtilmiştir (113) İstatistiklere bakıldığında ise cinsiyetin oumlnemli bir değişken

olduğu goumlruumllmektedir (4) Carter ve arkadaşları genccedil yetişkin engelli bireylerde iş

deneyimlerinin olmasının ve cinsiyetin eğitim sonrası istihdam edilme durumlarını

etkilediğini yaş ırk ve engel tuumlruumlnuumln etkilemediğini bulmuşlardır(114) Rogers ve

arkadaşlarının (115) mesleki olarak hazır olan bireylerin demografik bilgilerini

karşılaştırdıkları ccedilalışmada iş deneyiminin istihdam sonuccedillarıyla ilişkili olmadığı

bulunmuştur

63

Ccedilalışmamıza katılan 13 kadın 7 erkek bireyden 8rsquo i işe girmiştir İşe girenlerin

5rsquo i kadın 3rsquo uuml erkektir Sayı olarak işe giren kadın sayısının erkeklere goumlre daha fazla

olmasına karşılık cinsiyet faktoumlruumlnuumln istihdam edilme durumlarını etkileyip

etkilemediğine youmlnelik yeterli bir kanıt oluşamamıştır İşe giren bireylerin 3rsquo uumlnuumln

geccedilmiş iş deneyimi varken 5rsquo inin geccedilmiş iş deneyimi yoktur İşe giren bireylerin

ccediloğunluğunun geccedilmiş iş deneyimlerinin olmamasından dolayı işe girme ile geccedilmiş iş

deneyiminin ilişkili olmadığı duumlşuumlnuumllmektedir

Mcfadden ve arkadaşları (116) aktivite temelli mesleki değerlendirmelerle

ilgili yaptıkları bir derlemede ergoterapistlerin gerccedilek iş goumlrevlerinde ccedilalışma

performansının oumllccediluumlleceği araccedilların geliştirilmesine olan ihtiyaccediltan bahsetmişlerdir

Gross ve arkadaşları (117) iş becerilerinin performansa dayalı değerlendirmelerinin

daha doğru bir yaklaşım olacağı sonucuna varmışlardır

Ccedilalışmamızda bireylerin ccedilalışma performansları yapılandırılmış bir aktivite

uumlzerinde goumlzlem aracılığı ile değerlendirilmiştir Ccedilalışmada işe giren bireylerin simuumlle

edilmiş iş aktivitesi uumlzerinden değerlendirilmesi sırasında goumlzlenen guumlccedilluuml ve guumlccedilsuumlz

yanlar işe girdiklerinde de karşılaştıkları problemlerle eşleşmiştir Bu nedenle

bireylerin sonunda bir uumlruumln elde edilen simuumlle aktivite uumlzerinden performanslarının

goumlzlemlenmesinin bireylerin gerccedilek iş aktivitelerinde yaşayabilecekleri sorunları

belirlemede faydalı olduğu duumlşuumlnuumllmektedir

Birccedilok ccedilalışma oumlzellikle işe geri doumlnuumlşlerde fonksiyonel kapasite oumllccediluumlmuumlnuumln

belirleyici bir faktoumlr olmadığını goumlsterirken bireylerin guumlnluumlk yaşam aktivitelerindeki

performanslarını cinsiyet medeni durum ve fonksiyonel kapasiteye goumlre daha

belirleyici bir faktoumlr olarak bulmuşlardır (118-123) Brouwer ve arkadaşları (124) kas

iskelet yaralanması olan bireylerin işe geri doumlnuumlşleri ile oumlz yeterlilik arasında ilişki

olduğunu saptamışlardır

Bireyler KAPOumlrsquo de en ccedilok uumlcretli iş alanında sorun ve hedef belirtmişlerdir

Diğer performans alanlarında belirttikleri hastalık youmlnetimi toplum iccedilinde stres

youmlnetimi iletişim yeni insanlarla tanışma ve arkadaş edinme problemlerinin ccedilalışma

performansı değerlendirmesindeki planlama ve organize etme etkili iletişim şikayet

etme esneklik goumlsterme alanlarında goumlzlemlenen problemleri desteklediği

duumlşuumlnuumllmektedir Ccedilalışmamızda iş yaralanması sonrası işe doumlnmeyi planlayan ve işe

girebilen bir katılımcı bulunmaktadır katılımcının işe geri doumlnuumlşuumlnuuml etkileyen en

64

oumlnemli faktoumlruumln engelini kabul etmesi ve ccedilalışmak iccedilin motivasyonunun yuumlksek

olması yani oumlz yeterliliğin yuumlksek olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Bireyin guumlnluumlk yaşam

aktivitelerinde bağımsız olması onun guumlccedilluuml yanı olup yeni bir aktivite kimliği

kazanmasını oumlnemli oumllccediluumlde etkilemiştir Muumldahale sonrası bireyin hem aktivite kimliği

hem de aktivite yeterliliği alanlarında gelişme goumlsterdiği goumlruumllmuumlştuumlr Bireyin

muumldahale sonrası işe girmesinde kendine hedef koyup oumlnceliklendirebilmesinin

yaşam tarzından memnuniyetini suumlrduumlrmesinin beklentilerine youmlnelik ccedilalışan roluuml

kazanmak istemesinin ve bunun iccedilin planlama yapmasının etkili olduğu

duumlşuumlnuumllmektedir Bireyin kendine uygun bir iş bulması ve işinden memnun olması

muumldahalemizin etkinliği accedilısından oumlnemli bir sonuccediltur Bireyin işe ulaşım ile ilgili

problem yaşaması ve bu alana muumldahale edilmesi bireyin işini suumlrduumlrmesinde

desteklenmesini sağlamış ve ccedilalışma performansına da olumlu bir şekilde yansımıştır

Michon ve arkadaşlarının (113) psikososyal problemi olan hastalarda mesleki

rehabilitasyon sonrası istihdam sonuccedillarının belirlenmesine youmlnelik yapılan derlemede

iş ile oumlz yeterlilik ve ccedilalışma performansının ilişkili olduğu ccedilalışma oumlykuumlsuuml ve

semptom şiddetine goumlre ccedilalışma performansı sonuccedillarının daha iyi istihdam sonuccedilları

verdiği bulunmuştur

Ccedilalışmamızda bireylerin aktivite yeterliliği alanında muumldahale oumlncesi ve

sonrası yaşam tarzından memnuniyeti koruma hedef belirleme ve buna youmlnelik plan

yapma sorumlulukları iccedilin zaman organize etme ilgilere katılımlarının arttığı

bulunmuştur Ancak işe giren ve girmeyen bireylerin muumldahale oumlncesi ve sonrası

aktivite yeterliliğinin karşılaştırılmasında bir fark bulunamamıştır Bunun nedeninin

işe girmeyen bireylerin oumlncelikli hedeflerinin farklı olmasından kaynaklandığı

duumlşuumlnuumllmektedir Bu durumun bireylerin aktivite yeterliliklerinin duumlşuumlk olmasından

değil hedef belirleme ve buna youmlnelik plan yapma becerilerinde olumlu gelişme

olmasından kaynaklandığı duumlşuumlnuumllmektedir

Cook ve arkadaşları (125) ciddi psikososyal problemi olan bireylerde işe geccediliş

programı sonrası olumlu istihdam sonuccedilları ile sosyalleşme arasında oumlnemli bir ilişki

bulmuşlardır Verhoef ve arkadaşları (126) mesleki rehabilitasyon sonrası bireylerin

sosyal katılımlarının artmasını bireylerin otonomi ve bağımsızlık becerilerinin artması

ile ilişkilendirmişlerdir Bireylerin iş hayatına başlamaları muumldahalenin oumlnemli bir

65

sonucu olarak goumlruumllmuumlş ve diğer performans alanlarında da bireyleri desteklediği

bulunmuştur

Ccedilalışmamızda aktivite ccedilevresi alanında muumldahale oumlncesi ve sonrası gelişme

olduğu bulunmuştur Bireylerin ev yaşamında daha fazla sorumluluk uumlstlendikleri

bununla beraber evde yaşayan bireylerle etkileşimlerinin arttığı goumlzlemlenmiştir Grup

muumldahalesindeki etkileşim becerilerinin ve aktivite dengesi ccedilalışmasının bireyleri bu

alanda desteklediği duumlşuumlnuumllmektedir İşe giren bireylerde hem iş ccedilevresinde hem de

aile yaşantısında sosyalliklerinin artması bireylerin aktivite dengelerini

suumlrduumlrmelerine yardımcı olduğu ve ccedilalışma performanslarını olumlu youmlnde etkilediği

goumlzlemlenmiştir

Kronik hastalığa sahip birccedilok kişi işinde başarılı iken birccedilok kişi de ccedilalışma

performansı ve iş ile ilgili problemler yaşadıklarını belirtmişlerdir Varekamp ve

arkadaşları (127) işyerinde yapılacak uyarlamaların bu problemleri iş kaybını ve

hastalıkları oumlnlemek iccedilin bir ccediloumlzuumlm olabileceğini soumlylemişlerdir Romatoid artrit

diyabet ve işitme kaybı olan bireylerle yapılan ccedilalışmalarda hastalığı kabul etme ve

işveren ile iyi ilişkiler kurmanın hastalık ile başa ccedilıkma deneyimlerini olumlu youmlnde

etkilediğini belirtmişlerdir (127-130)

Ccedilalışmamızda bireylerin guumlccedilluuml ve zayıf youmlnlerini belirlemeye youmlnelik eğitim

grup iccedilerisinde paylaşımın ve geri bildirim vermenin desteklenmesi ve problem ccediloumlzme

becerilerinin ccedilalışılması bireyleri diğerleriyle olan iletişim zorlu problemlere yaratıcı

ccediloumlzuumlmler uumlretebilme ccedilatışmalarla başa ccedilıkmada daha doğru tepkiler verme

konularında desteklediği goumlzlemlenmiştir Grup muumldahalesi sırasında ccedilatışma yaşayan

bireylerin sorunlara girişimci bir yaklaşım sergileyerek ilişkilerini suumlrduumlruumllebilir hale

getirdikleri goumlzlemlenmiştir İşe giren bireylerde işverene ihtiyaccedillarını doğru bir

şekilde aktarmanın ve diğer ccedilalışanları durumları ile ilgili bilgilendirmenin ccedilalışma

performanslarını olumlu youmlnde etkilediği goumlzlemlenmiştir

Waddell ve arkadaşlarının (65) mesleki rehabilitasyon ile ilgili yaptıkları

ccedilalışmada yaygın sağlık problemlerinin uzun doumlnemde kapasite kaybı ve

semptomların artmasından dolayı emeklilik gibi olumsuz sonuccedillara neden olduğunu

belirterek bunların derecelendirilmiş aktivite muumldahalesi ve bilişsel davranışccedilı terapi

uygulamaları ile kontrol edilebilecek sorunlar olduğunu soumlylemişlerdir Varekamp ve

arkadaşları (128) kronik hastalığa sahip bireyleri işyerinde guumlccedillendirme amacı ile

66

yaptıkları ccedilalışmada ccedilalışanların işlerini daha sağlıklı bir şekilde suumlrduumlrebilmeleri iccedilin

yapmaları gerekenleri ccedilıkarmışlardır Guumlccedillendirme ccedilalışması bireylerin hastalıkları

ihtiyaccedilları ve değerleri ile ilgili farkındalıklarını artırmak hedef belirleme sorumluluk

alma problem ccediloumlzme ve iletişim becerilerinin ccedilalışılmasını iccedilermektedir (127131)

Ccedilalışan bireylerin yapması gerekenler kendi becerileri hakkında gerccedilekccedili fikirlere

sahip olma oumlzguumlvenli bir şekilde kendini savunabilme karşılıklı anlayış ccedilerccedilevesinde

işveren ve iş arkadaşları ile ilişkileri suumlrduumlrebilme fırsat hak ve goumlrevleri ile ilgili

bilgi edinme başkalarına danışma ve ihtiyaccedil duyduğu uyarlamalara youmlnelik fikir

paylaşımı yapma muumlşteri odaklı bir şekilde işini organize etme ve iş dışında sosyal

bir yaşam suumlrduumlrebilme olarak bulunmuştur (127)

Ccedilalışmamızda işe giren bireyler bireysel olarak sorun belirttikleri alanlarda

desteklenmiş ve değerlendirilmişlerdir İşe giren bireylerin becerileri doğrultusunda iş

seccediliminde bulundukları kendilerini daha rahat ifade edebildikleri sosyal becerilerinin

ve aktivite uyarlaması ile ccedilalışma motivasyonlarının arttığı goumlzlemlenmiştir Grup

muumldahalesinde hastalık hikayelerini anlatma ve girişkenlik becerisi iccedilin yapılan

aktivitelerin bireyleri oumlzguumlvenli bir şekilde kendini ifade etme ve yardım isteme

becerilerinde desteklediği duumlşuumlnuumllmektedir

Verhoef ve arkadaşları (126128) fiziksel engelli genccedil yetişkin bireylerde iş

başında (at work) ismi verilen mesleki rehabilitasyon uygulaması

gerccedilekleştirmişlerdir Muumldahale 1 yıl suumlren grup ve bireysel uygulamaları iccedilerisinde

barındıran iş koccedilu ve ergoterapistlerin dahil olduğu bir uygulamadır Grup muumldahalesi

iccedilerisinde aktivite dengesi engelli birey olarak ccedilalışma deneyimleri ccedilalışma hayatında

hastalık youmlnetimi uygun iş arama iş goumlruumlşmesi gibi becerilerin eğitimi yer

almaktadır Grup muumldahalesi sonrası iş koccedilları ve ergoterapistler ile olan goumlruumlşme

devam edip danışmanlık işe yerleştirme iş koccedilluğu aktivite dengesi iş ve iş ccedilevresi

uyarlamaları gibi uygulamalar bireysel olarak 1 yıl boyunca suumlrmektedir Uumlretkenlik

aktivitelerinde bireylerin en ccedilok belirttikleri sorun iş bulma olarak bulunmuştur

Muumldahale sonrası bireyler iş saatleri duumlzenli iş yardım isteme iş goumlrevlerini organize

etme gibi sorunlar belirtmişlerdir Tuumlm aktivite performans alanlarında hem işe giren

hem de işe girmeyen bireylerde gelişme olduğu bulunmuştur

Ccedilalışmamızda muumldahale iccedileriği iş başında ismi verilen muumldahale

programından yararlanılarak hazırlanmıştır Verhoef ve arkadaşlarının (126) yaptığı

67

ccedilalışmadan farklı olarak grup muumldahalesi sonrası bireylere değerlendirmeler

uygulanmış ve 3 ay takip suumlresi sonucu işe yerleşen bireylere bireysel muumldahale

yapılmıştır Bu ccedilalışmaya paralel olarak bizim ccedilalışmamızda da buumltuumln bireyler uumlcretli

iş alanında ccedilalışmakla ilgili sorunlar belirtmişlerdir Bireylerin belirttikleri uygun iş

bulma iş arama sorunları dile getirme iletişim problemlerinde muumldahale sonrası

bireylerin kendi verdikleri puanlarda olumlu değişiklikler olduğu bulunmuştur

Ccedilalışma aktivitesinin engelli bireyler iccedilin oumlnemli olduğu ve bireylerin aktivite kimliği

ve yeterliliği oluşturmasına youmlnelik duumlzenlenen mesleki rehabilitasyonun bireylerin

aktivite performanslarını artırdığı bulunmuştur

İşe hazır olma durumu bireylerin guumlnluumlk yaşam aktivitelerindeki

performansını istek ve değerlerini iş arama motivasyonunu ve istenen işi etkin

yuumlruumltmedeki ccedilalışma performansını ve kariyer gelişim potansiyelini ifade etmektedir

(132133) Christian ve Claphamrsquoın (134) sığınma evinde kalan annelere duumlşuumlk benlik

saygısını artırmaya youmlnelik meslek oumlncesi beceri eğitimi vermişlerdir Grup ve

bireysel olarak iş goumlruumlşmesi uygun iş arama atoumllyelere katılım stresi azaltma ve

zaman youmlnetimi becerileri eğitimi verilmiştir Muumldahalenin benlik saygısını artırdığı

ve bireylerin işle ilgili hedef belirleyebildikleri bulunmuştur Psikososyal problemi

olan bireyler iccedilin yapılan bir mesleki hazırlık muumldahalesinde de farkındalık iletişim

problem ccediloumlzme iş iccedilin gerekli olan kognitif beceriler iş başvurusu iş arama iş

goumlruumlşmesi stresli durumlarla başa ccedilıkma adımları ccedilalışılmıştır Bireylerden toplanan

veriler kendilerini daha hazır hissettikleri davranış ve tutumlarının olumlu youmlnde

değiştiğini goumlstermiştir (135)

Ccedilalışmamızda benzer beceri eğitimleri interaktif grup tartışmaları rol oynama

aktiviteler ile desteklenerek verilmiştir Muumldahale sonrası bireylerin kendilerini daha

doğru ifade ettikleri engelleri ile ilgili ihtiyaccedillarını belirleyebildikleri grup

arkadaşları ile tartışma ve olumsuzluk belirtme gibi davranışların azalarak ccedilalışma

performanslarının arttığı bulunmuştur

Girişkenlik ve iletişim becerileri temel yaşam becerileri oumlrneklerindendir ve

temel yaşam becerilerindeki problemler engelli bireylerin sosyal katılımlarında

karşılaştıkları zorlukları artıran bir faktoumlr olarak kabul edilmektedir (136137) Bal ve

arkadaşlarının (138) iş başında ismi verilen muumldahalenin sonuccedillarını nitel olarak

tartıştıkları ccedilalışmada bireyler muumldahale programına girişkenlik ve accedilık soumlzluumlluumlk ile

68

ilgili eğitimlerin eklenmesinin gerektiğini belirtmişlerdir ve grup muumldahalesinin oumlz

yeterliliği geliştirdiğini ifade etmişlerdir Ccedilalışmalar girişken ve accedilık soumlzluuml olmanın iş

bulma ve suumlrduumlrmede oumlnemli olduğunu ve kronik sağlık problemi olan bireylerin bu

konuda desteklenmesi gerektiğini belirtmektedirler (139140) Bazı ccedilalışmalar engelli

bireylerin iş fırsatlarından dışlanmasını bireysel işlevlerden ziyade sosyal iş

ortamından kaynaklandığını belirtmekte ve sosyal iş ortamına daha yoğun muumldahale

edilmesi gerektiğini soumlylemektedirler (141-143) Bal ve arkadaşlarının (138) yaptığı

ccedilalışmada bireyler yaşam becerileri gelişiminin oumlnemini vurgularken oumlzel ccedilalışma

koşulları ccedilalışma ortamının duumlzenlenmesi işverenin tutumu gibi durumlarında

kendileri iccedilin oumlnemli olduğunu belirtmişlerdir

Ccedilalışmamızda mevcut ccedilalışmaların bu konudaki sonuccedillara dikkate alınarak

bireylerin eklenmesini istediği eğitimler iccedilin girişkenlik becerilerine youmlnelik

aktiviteler konulmuş ve her seansta bireylerin hem kendileriyle ilgili hem de

diğerleriyle ilgili geri bildirim vermeleri istenmiştir Muumldahale sonrası ccedilalışma

performansı maddelerinden girişkenlik geri bildirimleri kabul etme ve duumlzeltme

diğerleriyle iş birliği becerilerinde gelişme goumlsterdikleri goumlruumllmuumlştuumlr İşe giren

bireylerde genel olarak işverenlerin tutumunun olumlu olduğu bireylerin ihtiyaccedil ve

isteklerini doğru bir şekilde dile getirdikleri ve bu becerilerin ccedilalışma performanslarını

olumlu youmlnde etkilediği goumlzlemlenmiştir İşverenle ilgili problem yaşayan bir

katılımcımızın ccedilalışma performansıyla ilgili de problem yaşadığı bir sonraki iş

deneyiminde de bu sorunlardan kaynaklı olarak ccedilekingenlik goumlsterdiği

goumlzlemlenmiştir Ccedilalışmamızda bireylerin sorunlara yaklaşımlarının farklı olduğu ve

bunun bireyleri desteklediği ancak kişisel farklılıkların karşılaştırılmamasının

ccedilalışmanın bir limitasyonu olduğu ve ileriki ccedilalışmalarda eklenmesi gerektiği

duumlşuumlnuumllmektedir

Ccedilalışan roluuml bireyin iccedil potansiyelini yansıttığı gibi goumlrevlere katılım yoluyla

oluştuğu iccedilin dış potansiyeli de temsil eder İş verimliliğini sağlamak iccedilin iş ccedilevresinin

desteklenmesi bireyin otonomisinin gelişmesini sağlar Goumlrevin kişinin mevcut

becerilerine uygun olması kişinin motivasyonu ve yaptığı işi anlamlı bulması beden

ve zihin sağlığını olumlu youmlnde etkilemektedir (144145) Kronik hastalığa sahip

birccedilok kişinin en yaygın yaşadıkları sorun ccedilalışma performansı ile ilişkilidir Ccedilevresel

69

destek ve duumlzenlemeler ile engelli bireylerin rol yeterliliği sağlanıp ccedilalışma

performansları artırılabilir (146)

Ccedilalışmamızda işe giren bireylerin iş yerinde yaşadıkları problemlere youmlnelik

ergonomik duumlzenlemeler (masa sandalye yuumlksekliklerinin ayarlanması masa

duumlzeninin değiştirilmesi vb) ccedilevresel duumlzenlemeler (aydınlatma guumlvenlik) aktivite

uyarlaması molaların duumlzenlenmesi ulaşım ile ilgili muumldahale semptom youmlnetimi

ccedilalışma arkadaşlarının desteklemesine youmlnelik uygulamalar yapılmıştır Bu

uygulamalar sonrası yapılan değerlendirmelerde bireylerin ccedilalışma performanslarının

ve aktivite yeterliliklerinin olumlu youmlnde geliştiği goumlruumllmuumlştuumlr Ccedilevresel desteklerin

artırılması ile bireyler kendilerini daha iyi hissettiklerini belirtmişlerdir

İş katılımı bireylerin kendileriyle gurur duymalarını sağlayan ve benlik

saygılarını guumlccedillendiren bir kavramdır Kronik hastalığa sahip bireyler iccedilin iş sahibi

olmak yaşam kalitelerini olumlu youmlnde etkileyen oumlnemli faktoumlrler arasındadır (147-

149) Mesleki kimlik bireyler iccedilin oumlnemli bir yaşam roluuml olup işe katılım ile

gerccedilekleşmektedir (144150151152) Mesleki kimlik bireyin işle ilgili ilgi ve

becerilerini tanımlaması ve iş hedeflerine sahip olmasını tanımlamaktadır (151152)

İş tatmini goumlrev otonomisi goumlrev kimliği goumlrev ccedileşitliliği işveren ve diğer

ccedilalışanlarla uyum ccedilalışma koşulları ccedilalışma ortamının kuumlltuumlruuml gibi pek ccedilok faktoumlrle

ilişkili bir kavramdır (152153) Ccedilalışmalar iş tatminsizliğinin psikososyal problemlere

neden olduğunu oumlzellikle tuumlkenmişlik ile arasında oumlnemli bir ilişki olduğunu

goumlstermiştir (154155) Brown ve arkadaşları (85) iş memnuniyetini sağlamak ve iş

kayıplarının azalması iccedilin yaratıcılık anlamlı iş ccedilevresi oluşturma ve uumlretkenlik

alanlarında bireylerin desteklenmesi gerektiğini soumlylemektedirler

Ccedilalışmamız bireylerin aktivite kimliği oluşturmasını desteklemek iccedilin herkesin

farklı becerilere sahip olabileceğinin ve grup iccedilerisinde her bireyin bir roluumlnuumln

olduğunun goumlsterilmesi bireylerin kendi ilgi ve becerilerini tanımlayıp buna youmlnelik

hedef oluşturmalarına youmlnelik eğitimleri iccedilermektedir Muumldahale sonrasında bireylerin

aktivite kimliği bulgularında olumlu gelişme goumlsterdikleri bulunmuştur İşe giren

bireyler muumldahale oumlncesi KAPOumlrsquode uumlretici aktiviteler ile ilgili problemleri dile

getirirken işe girdikten sonra kendilerini geliştirmek ve eğitim hayatlarına devam

etmek gibi hedefler belirtmişlerdir Bu hedeflerin bireylerin işlerinden memnun

olduklarının bir goumlstergesi olduğu duumlşuumlnuumlluumlp bireyler tarafından da bu memnuniyet

70

doğrulanmıştır İşe giren bireylerin aktivite kimliği ve aktivite yeterliliklerinin artması

da yine bu memnuniyeti doğrulamıştır

Ccedilalışma hayatı iş goumlruumlşmesi ile başlar ve goumlruumlşme bireylerin takım ccedilalışma

becerileri ve sosyal problem ccediloumlzme becerilerine youmlnelikte sorular iccedilermektedir

(156157) Goumlruumlşmede temel beceriler verilen yanıtlar rahatlık goumlruumlnuumlm

goumlruumlşmecinin değerlendirmesini etkileyen faktoumlrlerdendir (158159) Elksnin ve

Elksinin (160) engelli bireylerde sosyal beceri eğitimi ihtiyacını belirlemeye youmlnelik

yaptıkları ccedilalışmada engelli bireylerde iş kayıplarının 90rsquoının sosyal iletişim

becerilerindeki problemlerden kaynaklandığını bulmuşlardır Dorothy ve arkadaşları

(161) otizm spektrum bozukluğu olan bireylerde iş goumlruumlşme becerilerini arttırmaya

youmlnelik multimedia aracılığı ile ilgileri belirleme iş bulma işi suumlrduumlrme gibi alanlarda

eğitim vermişler ve ccedilalışmanın sonunda bireylerin sorulara daha uygun cevaplar

verdiklerini bulmuşlardır Bonete ve arkadaşları (162) asperger sendromu olan

bireylerle işyeri uyumlandırması iccedilin kişilerarası problem ccediloumlzme becerisi grup eğitimi

uygulamışlardır Programın iccedileriği sendromun oumlzellikleri ve problem ccediloumlzme hakkında

bilgi verilmesi iletişim becerileri problem tanımlamak farklı bakış accedilıları olaylar

hakkında duumlşuumlnme genel ccediloumlzuumlmler sonuccedilların tartışılması ve en iyi ccediloumlzuumlmuumln

bulunması plan yapılması planın değerlendirilmesi ve hataların belirlenmesi suumlrecin

goumlzden geccedilirilmesinden oluşmaktadır Muumldahale sonrası kontrol grubu ile

değerlendirmeler arasında fark bulunmamıştır

Ccedilalışmamızda iş goumlruumlşmesine youmlnelik oumlzgeccedilmiş hazırlama işle ilgili

yaşanabilecek problemlere youmlnelik problem ccediloumlzme becerileri ccedilalışılmış ve rol oynama

şeklinde goumlruumlşmeler gerccedilekleştirilip grup uumlyeleri tarafından geri bildirimler verilip

bireylerin performansları tartışılmıştır Bu ccedilalışma ile bireylerin farkındalıklarının

arttığı ve yeri geldiğinde kendilerini olumlu bir şekilde savunabildikleri

goumlzlemlenmiştir

Li ve arkadaşlarının (163) kas iskelet sistemi yaralanması olan ccedilalışanlarda işe

hazırlık eğitimi programının etkinliğini değerlendirdikleri ccedilalışmada bireylerin

anksiyete ve stres duumlzeylerinin azaldığı bulunmuştur Grup ve bireysel muumldahaleyi

iccedileren 3 haftalık bir uygulama olup bireylerin psikososyal sorunlarına odaklanarak işe

hazır olma iş edinme meslek oumlncesi beceriler uygun iş davranışları iş goumlruumlşmesi

ağrı ve stres youmlnetimine youmlnelik eğitim verilmiştir Kronik engele sahip bireylerde iş

71

suumlrduumlrme muumldahalesinin sonuccedillarının değerlendirildiği bir ccedilalışmada bireylerin

engeller ve ccediloumlzuumlmlerini tanımlayabildikleri hedef belirleyebildikleri baş etme

becerilerinin geliştiği ve daha oumlzguumlvenli oldukları goumlruumllmuumlştuumlr Muumldahale işle ilgili

engelleri ve ccediloumlzuumlmleri tanımlayabilme mesleki danışmanlık (bireyin sahip olduğu

haklar ile ilgili bilgi verilmesi iş uyumlandırması iccedilin beceri eğitimi) ve savunma

becerilerini geliştirmeye youmlnelik eğitimi iccedilermektedir (164)

Ccedilalışmamızda grup muumldahalesindeki problem ccediloumlzme becerileri eğitimi

bireylerin iş hayatında karşılaşabilecekleri problemlere youmlnelik olmuş seans sonunda

genelleme aşamasında buradan elde edilen sonuccedillar guumlnluumlk yaşamlarına da olumlu

yansıması iccedilin ccedilalışılmıştır Bu şekilde bireylerin sadece iş ortamında değil guumlnluumlk

yaşamlarında da problem değil ccediloumlzuumlm odaklı olmaları desteklenmiştir Grup

muumldahalesinde bireylerin stresli durumlarda nasıl tepkiler verdiklerine youmlnelik yapılan

seansta bireylerin deneyimledikleri olayları anlatıp verdikleri tepkiler tartışılmıştır

Herkesin farklı bakış accedilısına sahip olabileceği duumlşuumlncesi benimsenerek ccedilatışma

durumlarında verilebilecek en uygun tepkiler ve kendilerini rahatlatabilecekleri guumlzel

bir duumlşuumlnce ya da imge bulmaları sağlanmıştır Muumldahale sonrası bireylerin sosyal

etkileşimlerinin arttığı daha oumlnce problem yaşadıkları kişilerle daha iyi iletişim

kurdukları ve daha esnek davranabildikleri goumlzlemlenmiştir

Psikososyal problemi olan bireylerde hastane ortamında işle ilgili davranış

yaşam dengesi başetme becerileri dakiklik sorumluluk alma iş arama iş

goumlruumlşmesini ve hastanedeki atoumllyelerde (oto yıkama fırın vb) goumlnuumllluuml ccedilalışmayı

iccedileren meslek oumlncesi beceri eğitimi uygulanmıştır Muumldahale sonrası bireylerin iş

bulma oranlarında artış olduğu ancak takip değerlendirmelerinde bir fark bulunmadığı

goumlruumllmuumlştuumlr Takip değerlendirmesinde ergoterapistlerin olması ve bu merkezlere

engelli bireylerin erişebilmelerinin iş hayatını suumlrduumlrmede oumlnemli bir roluuml olduğu

sonucuna varılmıştır (165)

Ccedilalışmamıza farklı engellere sahip bireyler dahil edilmiştir Bireylerin herkesin

farklı becerilere sahip olabileceğini anlamaları ve bu şekilde kendi guumlccedilluuml yanlarını

daha iyi keşfettikleri goumlruumllmuumlştuumlr Grup iccedilerisinde psikososyal problemi olan

bireylerin zamanla diğerleri ile ilgili şikacircyet etme eğilimlerinin azaldığı diğerlerini

kabul ettikleri yaşadıkları olayları anlamlandırma suumlreccedillerinin değiştiği yardım

isteme ve yardım kabul etme becerilerinin geliştiği goumlruumllmuumlştuumlr Muumldahale iccedileriğinde

72

yer alan iş goumlruumlşmesi ve iş arama kaynaklarının araştırılması ile bireylerin iş arama

becerilerindeki girişkenliklerinin arttığı goumlzlemlenmiştir Ccedilalışmamızda muumldahale

sonrasında bireyler iş başvurusunda bulunacakları veya bir şey danışmak istedikleri

zaman mesleki rehabilitasyon merkezine ulaşmışlardır İhtiyaccedil duydukları zaman

mesleki rehabilitasyon merkezinden danışmanlık alabilmelerinin bireylerde bir guumlven

duygusu yarattığı duumlşuumlnuumllmektedir Bu nedenle mesleki rehabilitasyon merkezlerinin

ccedilalışma performansı geliştirme programları sonrası iş arama işe girme aşamalarında

ve işe yerleştiklerinde de iş ortamında oumlnleyici ve destekleyici roluumlnuumln oumlnemli olduğu

sonucuna varılmıştır

73

6SONUCcedilLAR ve OumlNERİLER

Engelli bireylerde mesleki rehabilitasyonun ccedilalışma performansına olan

etkisinin araştırıldığı ccedilalışmamızda aşağıdaki sonuccedillar elde edilmiştir

1 Yapılan değerlendirmeler ile ccedilalışmaya katılan engelli bireylerin iş arama iş

bulma iletişim etkileşim becerileri hedef belirleme zaman youmlnetimi yardım

isteme diğerlerinin ve kendi ihtiyaccedillarının farkındalığı gibi aktivite yeterliliği

aktivite kimliği ve ccedilalışma performanslarında problemlerinin olduğu

saptanmıştır Bu nedenle engelli bireylerde mesleki rehabilitasyona youmlnelik

muumldahale programları hazırlanırken bu konuların dikkatlice ele alınması

gerekliliği ortaya ccedilıkmaktadır

2 Bu ccedilalışmada bireylerin ccedilalışma performansları yapılandırılmış bir uumlretici

aktivite sırasında goumlzlemlenmiş ve terapistin kişinin ccedilalışma performansı

hakkında gerccedilek durumunu iyi yansıtan sonuccedillara ulaşılması sağlanmıştır Bu

nedenle ccedilalışma performansı değerlendirilirken yapılandırılmış aktiviteler

iccedilerisinde değerlendirilmesi oumlnerilmektedir

3 Bu ccedilalışmada KAPOuml ile bireylerin oumlnceliklendirdikleri aktiviteler hedeflere

doumlnuumlştuumlruumllmuumlştuumlr Bireylerin hepsi işe girmeyi hedef olarak belirlemişlerdir

Bu sonuccedil uumlretime katılmanın engelli bireyler iccedilin ccedilok oumlnemli ortak bir hedef

olduğunu ortaya koymaktadır Bu da engelli bireylerin ccedilalışma hayatına

katılımlarının desteklenmesi iccedilin mesleki rehabilitasyon hizmetlerine olan

gereksinimi ortaya ccedilıkartmıştır

4 Ccedilalışmamızda kullanılan fiziksel engelli genccedil bireyler iccedilin tasarlanmış ldquoİş

Başındardquo ismi verilen muumldahalenin farklı engel gruplarında da olumlu sonuccedillar

sağladığı bulunmuştur Bu nedenle iş başında mesleki rehabilitasyon

muumldahalesinin diğer engelli gruplarında da uygulanmasının faydalı olacağı

duumlşuumlnuumllmektedir

5 Engelli bireylerin farklı engellere sahip olmalarının grup iccedilerisinde bireylerin

farklı bakış accedilıları kazanmalarını ve şikayet etme davranışlarının azalmasına

katkı sağladığı goumlzlemlenmiştir Grup muumldahalelerinde farklı engel

gruplarının sağlıklı bireylerin bir araya getirildiği ccedilalışmalar oumlnerilmektedir

74

6 Bu ccedilalışmada işe giren ve girmeyen bireylerde muumldahale oumlncesi ve sonrası

gelişme olmasına rağmen grupların değerlendirme sonuccedillarının

karşılaştırılmasında işe giren bireylerin daha ccedilok fark goumlstermeksizin işe

girdikleri tespit edilmiştir Grup muumldahalesi sonrası işe girmeyi etkileyen

faktoumlrlerin ayrıca araştırılması oumlnerilmektedir

7 İşe giren bireylerin problem yaşadıkları alanlara youmlnelik yapılan muumldahalelerin

ccedilalışma performansını artırdığı bulunmuştur Uumllkemizde işe giren engelli

bireylerin ccedilalışma performanslarını artırmaya youmlnelik danışmanlık ccedilevresel

duumlzenlemeler goumlrev uyumlandırması ccedilalışma saatlerinin uyumlandırılması

gibi hizmetleri sağlayacak kurum veya kişiler bulunmamaktadır Engelli

bireylerin ccedilalışma hayatlarının verimli bir şekilde devamlılığının sağlanmasına

youmlnelik ergoterapistlerin dahil olduğu rehabilitasyon hizmetlerinin verilmesi

oumlnerilmektedir

8 Bireysel muumldahale sonuccedillarının karşılaştırılmamasının ccedilalışmanın limitasyonu

olduğunu duumlşuumlnmekteyiz Kişisel faktoumlrlerin etkilerini ve grup muumldahalesinde

tespit edilemeyecek olan faktoumlrlerin de goumlz oumlnuumlnde bulundurulabilmesi iccedilin

yeni ccedilalışmalarda bireysel muumldahale sonuccedillarının da karşılaştırılması

oumlnerilmektedir

75

KAYNAKLAR

1 Frank A editor Vocational rehabilitation Supporting ill or disabled individuals in

(to) work A UK perspective Healthcare 2016 Multidisciplinary Digital Publishing

Institute

2 Roebroeck ME Jahnsen R Carona C Kent RM Chamberlain MA Adult outcomes

and lifespan issues for people with childhood‐onset physical disability Developmental

Medicine amp Child Neurology 200951(8)670-8

3 Mamatoğlu N Tuumlrkiyede engelli istihdamının genel goumlruumlnuumlmuuml işveren goumlzuumlyle

engelli istihdamını artırma konusunda oumlnerilen politikalar 1 alternatif politika

20157(3)524

4 Kayıtlı Olan Oumlzuumlrluuml Bireylerin Ccedilalışma Durumu ve Oumlzuumlr Tuumlruumlne Goumlre Dağılımı

[Internet] 2011[Erişim Tarihi 5 Temmuz 2018] Erişim adresi

httpwwwtuikgovtrPreTablodoalt_id=1017

5 Kuzgun İ Tuumlrkiyede oumlzuumlrluumllerin uumlcret karşılığı istihdamını belirleyen değişkenler

ve oumlneriler Journal of Yaşar University 20094(15)2451ndash68

6 Miller EK Occupational therapists ıntervention approaches in secondary transition

services for students with disabilities 2012

7 Roley S Delany JV Barrows C Honaker D Sava D Talley V Occupational

therapy practice framework Domain and process American Journal of Occupational

Therapy 200862(6)

8 Wehman P Chan F Ditchman N Kang H-J Effect of supported employment on

vocational rehabilitation outcomes of transition-age youth with intellectual and

developmental disabilities A case control study Intellectual and developmental

disabilities 201452(4)296-310

9 Jacoby A Gorry J Baker GA Employers attitudes to employment of people with

epilepsy still the same old story Epilepsia 200546(12)1978-87

10 Roessler RT Neath J McMahon BT Rumrill PD Workplace discrimination

outcomes and their predictive factors for adults with multiple sclerosis Rehabilitation

Counseling Bulletin 200750(3)139-52

11 Guumlneş N Akccedilamete G Oumlzel gereksinimi olan bireylerin mesleki istihdamı Ccedilorum

ili oumlrneği Ankara Uumlniversitesi Eğitim Bilimleri Fakuumlltesi Oumlzel Eğitim Dergisi

201415(03)001-15

12 Oumlzbey F Diken İH Zihinsel yetersizliği olan bireylerin iş-meslek eğitimi ve

istihdamlarına youmlnelik Tuumlrkiyersquode yapılan araştırmaların goumlzden geccedilirilmesi Ankara

Uumlniversitesi Eğitim Bilimleri Fakuumlltesi Oumlzel Eğitim Dergisi 201011(02)019-42

13 Kurumu TD Buumlyuumlk tuumlrkccedile soumlzluumlk Ankara Tuumlrk Dil Kurumu Yayınları 2011

14 Waddell G Burton AK Is work good for your health and well-being The

Stationery Office 2006

15 Black CD Frost D Health at work-an independent review of sickness absence

The Stationery Office 2011

76

16 Black CM Working for a healthier tomorrow Dame Carol Blacks review of the

health of Britains working age population The Stationery Office 2008

17 Coole C Radford K Grant M Terry J Returning to work after stroke perspectives

of employer stakeholders a qualitative study Journal of occupational rehabilitation

201323(3)406-18

18 Friedli L Stearn R Positive affect as coercive strategy conditionality activation

and the role of psychology in UK government workfare programmes Medical

Humanities 201541(1)40-7

19 Kielhofner G Barrett L Theories derived from occupational behavior perspective

Willard and Spackmanrsquos Occupational Therapy (9th ed) Neistadt ME Blesedell

Crepeau E(eds) 1998527-9

20 Kielhofner G Conceptual foundations of occupational therapy practice FA Davis

2009

21 Johansson U Tham K The meaning of work after acquired brain injury American

Journal of Occupational Therapy 200660(1)60-9

22 Bryant W Craik C McKay E Perspectives of day and accommodation services

for people with enduring mental illness Journal of mental health 200514(2)109-20

23 Gard G Sandberg AC Motivating factors for return to work Physiotherapy

research international 19983(2)100-8

24 Cifu DX Keyser-Marcus L Lopez E Wehman P Kreutzer JS Englander J et al

Acute predictors of successful return to work 1 year after traumatic brain injury a

multicenter analysis Archives of physical medicine and rehabilitation

199778(2)125-31

25 25Tipton-Burton M McLaughlin R Englander J Traumatic brain injury In

Pedretti`s occupational therapy Practise skills for physical dysfunction (6th edition)

Philadelphia Elsevier Mosby 2005

26 Holzberg E The best practice for gaining and maintaining employment for

individuals with traumatic brain injury Work 200116(3)245-58

27 Shaw MA Vroom V(1964) Work and motivation New York John Wiley and

Sons Document Resume 1992212

28 Foreman P Murphy G Work values and expectancies in occupational

rehabilitation The role of cognitive variables in the return-to-work process Journal of

Rehabilitation 199662(3)44

29 Bandura A editor Self-regulation of motivation through anticipatory and self-

reactive mechanisms Perspectives on motivation Nebraska symposium on

motivation 1991

30 Cicerone KD Azulay J Perceived self-efficacy and life satisfaction after traumatic

brain injury The Journal of head trauma rehabilitation 200722(5)257-66

31 Darries Z Exploring the challenges that women with traumatic brain injury

experience in their work environment after vocational rehabilitation 2015

77

32 Law M Baptiste S McColl M Opzoomer A Polatajko H Pollock N The

Canadian occupational performance measure an outcome measure for occupational

therapy Canadian Journal of Occupational Therapy 199057(2)82-7

33 Lee J Kielhofner G Vocational intervention based on the Model of Human

Occupation a review of evidence Scandinavian Journal of Occupational Therapy

201017(3)177-90

34 Yerxa EJ Occupational science A new source of power for participants in

occupational therapy Journal of occupational science 19931(1)3-9

35 Somavia J General ID editors Decent work Report of the Director-General to

the 87th Session of the International Labour Conference(Geneva ILO) 1999

36 Facts on Disability in the World of Work International Labor of Organization

2007

37 Perry D The basics of vocational assessment a tool for finding the right match

between people with disabilities and occupations [Internet] [Erişim Tarihi 5 Temmuz

2018] Erişim adresi

httpwwwiloorgpublicenglishregionasrobangkokabilitydownloadvoc_assess

mentpdf

38 Tuumlrkiyenin Onayladığı ILO Soumlzleşmeleri [Internet] [Erişim Tarihi 5 Temmuz

2018] (httpwwwiloorgankaraconventions-ratified-by-turkeylang--trindexhtm)

39 Rehabilitation IV Employment (Disabled Persons) Convention (No 159) and

Recommendation (No 168) United Nations Convention on the Rights of Persons with

Disabilities Geneva International Labour Office 2008

40 Oumlzuumlrluumller ve Bazı Kanun ve Kanun Huumlkmuumlnde Kararnamalerde Değişiklik

Yapılması Hakkında Kanun (25868) (07072005) TC Resmi Gazete

41 Vural S Yuumlcesoy Ş Tuumlrkiyersquode oumlzel gereksinimli bireylere youmlnelik hizmetlerin

yasal yapılanmasında Avrupa Birliğirsquone uyum ccedilabalarının yansımaları 2003

42 Guumllsevil A Oumlzuumlrluumller hakkında kanun ve oumlzuumlrluuml ccedilalıştırma zorunluluğu konusunda

mevzuattaki son değişiklikler Mercek Y 20051040

43 Şişman Y editor Tuumlrkiyede oumlzuumlrluumllere youmlnelik yasal duumlzenlemeler Conference

Journal of Social PolicySosyal Siyaset Konferanslar Dergisi 2011

44 Guumlngoumlr F Guumlneş G Duumlnyadaki gelişmeler paralelinde tuumlrkiyede değişen

oumlzuumlrluumlluumlk politikaları Yalova Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 20122(3)

45 Alsancak H Tomruk H Ccedilatana N Tuumlrkekul A Dolamaccedil N Engelli Hakları

Başucu Kitapccedilığı Sosyal Hizmetler Dairesi Başkanlığı Ankara 2013

46 Engelli Kamu Personel Seccedilme Sınavı Ve Engellilerin Devlet Memurluğuna

Alınmaları Hakkında Youmlnetmelik (28906) (07022014) TC Resmi Gazete

47 British Society of Rehabilitation Medicine Vocational assessment and

rehabilitation for people with long-term neurological conditions recommendations for

best practice 1st ed British Society of Rehabilitation Medicine London UK 2010

48 Harvey-Krefting L The concept of work in occupational therapy A historical

review American Journal of Occupational Therapy 198539(5)301-7

78

49 Bing RK Occupational therapy revisited A paraphrastic journey American

Journal of Occupational Therapy 198135(8)499-518

50 Bockoven JS Occupational therapy--a historical perspective Legacy of moral

treatment--1800s to 1910 The American journal of occupational therapy official

publication of the American Occupational Therapy Association 197125(5)223

51 Woodside HH The development of occupational therapy 1910-1929 The

American journal of occupational therapy official publication of the American

Occupational Therapy Association 197125(5)226

52 West W The occupational therapists changing responsibility to the community

The American journal of occupational therapy official publication of the American

Occupational Therapy Association 196721(5)312

53 Kielhofner G Burke J The evolution of knowledge and practice in occupational

therapy Past present and future Health through occupation Theory and practice in

occupational therapy 1983

54 Cromwell FS Occupational therapists manual for basic skills assessment or

primary pre-vocational evaluation Fair Oaks Print Company 1960

55 Cromwell FS Work-related programming in occupational therapy Its roots

course and prognosis Occupational therapy in health care 19852(4)9-25

56 Holmes D The role of the occupational therapist-work evaluator human

environment 19853(9)17-24

57 Steele RL Humanistic Psychology and rehabilitation programs in mental

hospitals American Journal of Occupational Therapy 1976

58 Association AOT The role of occupational therapy in the vocational rehabilitation

process American Journal of Occupational Therapy 198034881-3

59 Hightower-Vandamm M The role of occupational therapy in vocational

evaluation part 1 The American journal of occupational therapy official publication

of the American Occupational Therapy Association 198135(9)563-5

60 Brintnell ESG Harvey-Krefting L Rosenfeld M Friesen M Position paper on

occupational therapists role in work related therapy Canadian Journal of

Occupational Therapy 198855(4)2-4

61 Reed KL Sanderson SN Concepts of occupational therapy Lippincott Williams

amp Wilkins 1999

62 Ogden LD Wright MC Work related programs in occupational therapy A

renaissance Occupational therapy in health care 19852(1)109-26

63 Schell BA Gillen G Scaffa M Cohn ES Willard and Spackmans occupational

therapy Lippincott Williams amp Wilkins 2013

64 Dutta A Gervey R Chan F Chou C-C Ditchman N Vocational rehabilitation

services and employment outcomes for people with disabilities A United States study

Journal of occupational rehabilitation 200818(4)326

65 Waddell G Burton AK Kendall NA Vocational rehabilitationndashwhat works for

whom and when(Report for the Vocational Rehabilitation Task Group) TSO 2008

79

66 Ross J Occupational therapy and vocational rehabilitation John Wiley amp Sons

2013

67 Creighton C Three frames of reference in work-related occupational therapy

programs American Journal of Occupational Therapy 198539(5)331-4

68 Gold MW Research on the Vocational Habilitation of the Retarded The Present

The Future1 International review of research in mental retardation 6 Elsevier 1973

p 97-147

69 Pruitt WA Basic assumptions underlying work sample theory Journal of

rehabilitation 197036(1)24

70 Clark PN Human development through occupation theoretical frameworks in

contemporary occupational therapy practice part 1 The American journal of

occupational therapy official publication of the American Occupational Therapy

Association 197933(8)505-14

71 Mosey AC Involvement in the rehabilitation movement--1942-1960 The

American journal of occupational therapy official publication of the American

Occupational Therapy Association 197125(5)234

72 Mosey AC An alternative the biopsychosocial model American Journal of

Occupational Therapy 1974

73 Mosey AC A model for occupational therapy Occupational therapy in mental

health 19801(1)11-32

74 Llorens LA Levy R Rubin EZ Work Adjustment Program A Pre-Vocatıonal

Experıence The American journal of occupational therapy official publication of the

American Occupational Therapy Association 19641815-9

75 Ethridge DA Pre-vocational assessment of rehabilitation potential of psychiatric

patients American Journal of Occupational Therapy 1968

76 Ogburn KD Fast D Tiffany D The effects of reinforcing working behavior

American Journal of Occupational Therapy 1972

77 Watts F Modification of the employment handicaps of psychiatric patients by

behavioral methods The American journal of occupational therapy official

publication of the American Occupational Therapy Association 197630(8)487

78 Fidler GS The task-oriented group as a context for treatment Amer J Occup

Therapy 1969

79 Schell BA Gillen G Scaffa M Cohn ES Willard and Spackmans occupational

therapy Lippincott Williams amp Wilkins 2013

80 Townsend E A Wilcock A Occupational justice and client-centred practice A

dialogue in progress Canadian journal of occupational therapy 200471(2)75-87

81 Kielhofner G A model of human occupation Theory and application Lippincott

Williams amp Wilkins 2002

82 Waddell G Burton AK Concepts of rehabilitation for the management of common

health problems The Stationery Office 2004

80

83 Unruh AM Versnel J Kerr N Spirituality unplugged A review of commonalities

and contentions and a resolution Canadian Journal of Occupational Therapy

200269(1)5-19

84 Kielhofner G Braveman B Baron K Fisher G Hammel J Littleton M The model

of human occupation understanding the worker who is injured or disabled Work

199912(1)37-45

85 Brown A Kitchell M ONeill T Lockliear J Vosler A Kubek D et al Identifying

meaning and perceived level of satisfaction within the context of work Work

200116(3)219-26

86 Furnham A The psychology of behaviour at work The individual in the

organization Psychology Press 2012

87 Oxley C Work and work programmes for clients with mental health problems

British Journal of Occupational Therapy 199558(11)465-8

88 Schultz S Schkade J Theories derived from occupational behaviour perspectives

section 3 Willard and Spackmanrsquos occupational therapy Philadelphia Lippincott

Williams amp Wilkins 2003

89 Koopmans L Bernaards CM Hildebrandt VH Schaufeli WB de Vet Henrica C

van der Beek AJ Conceptual frameworks of individual work performance a

systematic review Journal of occupational and environmental medicine

201153(8)856-66

90 Schultz AB Chen C-Y Edington DW The cost and impact of health conditions

on presenteeism to employers Pharmacoeconomics 200927(5)365-78

91 Beaton D Bombardier C Escorpizo R Zhang W Lacaille D Boonen A et al

Measuring worker productivity frameworks and measures The Journal of

rheumatology 200936(9)2100-9

92 Judge TA Thoresen CJ Bono JE Patton GK The job satisfactionndashjob

performance relationship A qualitative and quantitative review Psychological

bulletin 2001127(3)376

93 Barrick MR Mount MK Judge TA Personality and performance at the beginning

of the new millennium What do we know and where do we go next International

Journal of Selection and assessment 20019(1‐2)9-30

94 Campbell JP The role of theory in industrial and organizational psychology 1990

95 Viswesvaran C Assessment of individual job performance A review of the past

century and a look ahead Handbook of industrial work and organizational

psychology 20011110-26

96 Fay D Sonnentag S A look back to move ahead New directions for research on

proactive performance and other discretionary work behaviours Applied Psychology

201059(1)1-20

97 Viswesvaran C Ones DS Perspectives on models of job performance

International Journal of Selection and Assessment 20008(4)216-26

81

98 Fayers PM Hand DJ Causal variables indicator variables and measurement

scales an example from quality of life Journal of the Royal Statistical Society Series

A (Statistics in Society) 2002165(2)233-53

99 Melanie Ellexson M Barbara Larson M Occupational therapy services in

facilitating work performance The American Journal of Occupational Therapy

201165(6)S55

100 Adam K Gibson E Lyle A Strong J Development of roles for occupational

therapists and physiotherapists in work related practice An Australian perspective

Work 201036(3)263-72

101 Scriven A Atwal A Occupational therapists as primary health promoters

Opportunities and barriers British Journal of Occupational Therapy 200467(10)424-

9

102 Kollee A Ren H Lofgren K Saarloos S Slaven K Shaw L Advancing

Occupational Therapy in Workplace Health and Wellbeing A Scoping Review

framework 20138(1)19-32

103 Canadian Association of Occupational Therapists Position Statement Vocational

Rehabilitation Services in Canada Toronto 199360(1)

104 World Federation of Occupational Therapists Position Statement Occupational

Therapy in Work-Related Practice WFOT 2016

105 World Federation of Occupational Therapists Position Statement Vocational

Rehabilitation WFOT Council Meeting Taiwan 2012

106 Strong S Baptiste S Salvatori P Learning from todays clinicians in vocational

practice to educate tomorrows therapists Canadian Journal of Occupational Therapy

200370(1)11-20

107 Torpil B Ekici G Multipl Sklerozlu Bireylerde Kanada Aktivite Performans

Oumllccediluumlmuumlnin Tuumlrkccedile Kuumlltuumlrel Adaptasyonu Geccedilerlilik ve Guumlvenirliği Ergoterapi ve

Rehabilitasyon Dergisi 20175(3)332

108 Law M Baum C Dunn W Challenges and strategies in applying an occupational

performance measurement approach Measuring occupational performance

Supporting best practice in occupational therapy 2005375-81

109 McColl MA Law M Baptiste S Pollock N Carswell A Polatajko HJ Targeted

applications of the Canadian occupational performance measure Canadian journal of

occupational therapy 200572(5)298-300

110 Law M Polatajko H Pollock N Mccoll MA Carswell A Baptiste S Pilot testing

of the Canadian Occupational Performance Measure clinical and measurement issues

Canadian Journal of Occupational Therapy 199461(4)191-7

111 Kielhofner G Mallinson T Crawford C Nowak M Rigby M Henry A et al The

Occupational Performance History Interview (version 21) OPHI-II Chicago IL

Model of Human Occupation Clearinghouse Department of Occupational Therapy

University of Illinois 2004

112 Cole MB Group Dynamics in Occupational Therapy-The Theoretical Basis and

Practice Application of Group Intervention 3th ed USA Slack 2005

82

113 Michon HW van Weeghel J Kroon H Schene AH Person-related predictors of

employment outcomes after participation in psychiatric vocational rehabilitation

programmes Social psychiatry and psychiatric epidemiology 200540(5)408-16

114 Carter EW Austin D Trainor AA Predictors of postschool employment

outcomes for young adults with severe disabilities Journal of Disability Policy

Studies 201223(1)50-63

115 Rogers ES Anthony WA Cohen M Davies RR Prediction of vocational

outcome based on clinical and demographic indicators among vocationally ready

clients Community Mental Health Journal 199733(2)99-112

116 McFadden S MacDonald A Fogarty A Le S Merritt BK Vocational

assessment a review of the literature from an occupation-based perspective

Scandinavian Journal of Occupational Therapy 201017(1)43-8

117 Gross DP Battie M Does functional capacity evaluation predict recovery in

workersrsquo compensation claimants with upper extremity disorders Occupational and

environmental medicine 200663(6)404-10

118 Rustenburg G Kuijer P Frings-Dresen MH The concurrent validity of the

ERGOStrade work simulator and the Ergo-Kitreg with respect to maximum lifting

capacity Journal of occupational rehabilitation 200414(2)107-18

119 Jones T Kumar S Functional capacity evaluation of manual materials handlers

a review Disability and rehabilitation 200325(4-5)179-91

120 Lang A Defining Normative Upper Limb Kinematics during Functional Capacity

Evaluation (FCE) Task Performance University of Waterloo 2015

121 Fan C-W Taylor RR Ekbladh E Hemmingsson H Sandqvist J Evaluating the

psychometric properties of a clinical vocational rehabilitation outcome measurement

The Assessment of Work Performance (AWP) OTJR occupation participation and

health 201333(3)125-33

122 Jang Y Li W Hwang M-T Chang W-Y Factors related to returning to work

following a work-oriented occupational therapy program for individuals with physical

disabilities Journal of Occupational Rehabilitation 19988(2)141-51

123 Bernspang B Johansson U Predicting return to work after brain injury using

occupational therapy assessments Disability and rehabilitation 200123(11)474-80

124 Brouwer S Amick BC Lee H Franche R-L Hogg-Johnson S The predictive

validity of the return-to-work self-efficacy scale for return-to-work outcomes in

claimants with musculoskeletal disorders Journal of occupational rehabilitation

201525(4)725-32

125 Cook JA Razzano L Discriminant function analysis of competitive employment

outcomes in a transitional employment program for persons with severe mental illness

Journal of Vocational Rehabilitation 19955(2)127-39

126 Verhoef JA Roebroeck ME van Schaardenburgh N Floothuis MC Miedema

HS Improved occupational performance of young adults with a physical disability

after a vocational rehabilitation intervention Journal of occupational rehabilitation

201424(1)42-51

83

127 Varekamp I Heutink A Landman S Koning CE De Vries G Van Dijk FJ

Facilitating empowerment in employees with chronic disease qualitative analysis of

the process of change Journal of occupational rehabilitation 200919(4)398

128 Verhoef JA Miedema HS Van Meeteren J Stam HJ Roebroeck ME A new

intervention to improve work participation of young adults with physical disabilities

a feasibility study Developmental Medicine amp Child Neurology 201355(8)722-8

129 Detaille SI Haafkens JA van Dijk FJ What employees with rheumatoid arthritis

diabetes mellitus and hearing loss need to cope at work Scandinavian journal of work

environment amp health 2003134-42

130 Obrien R Woodbridge S Hammond A Adkin J Culley J The development and

evaluation of a vocational rehabilitation training programme for rheumatology

occupational therapists Musculoskeletal Care 201311(2)99-105

131 Varekamp I Haafkens JA Detaille SI Tak PP Van Dijk FJ Preventing work

disability among employees with rheumatoid arthritis what medical professionals can

learn from the patients perspective Arthritis Care amp Research Official Journal of the

American College of Rheumatology 200553(6)965-72

132 Hammell KRW Empowerment and occupation A new perspective

Autonomisation et occupation une nouvelle perspective Canadian Journal of

Occupational Therapy 201683(5)281-7

133 Choudhary S Viner S Kirsh B How Do Occupational Therapists Assess Work

Readiness Among Mental Health Consumers Occupational Therapy in Mental

Health 201531(3)266-82

134 Christian J Clapham D The role of efficacy and well-being in guiding the use of

education and training services by young homeless mothers Housing Care and

Support 201013(3)14-20

135 Sturesson M Edlund C Fjellman-Wiklund A Falkdal AH Bernsparingng B Work

ability as obscure complex and unique views of Swedish occupational therapists and

physicians Work 201345(1)117-28

136 World Health Organization Skills-Based Health Education Including Life Skills

An Important Component of a Child-FriendlyHealth-Promoting School Switserland

Geneva 2003

137 Christian J Clapham D The role of efficacy and well-being in guiding the use of

education and training services by young homeless mothers Housing Care and

Support 201013(3)14-20

138 Bal MI Sattoe J Schaardenburgh N Floothuis M Roebroeck M Miedema H A

vocational rehabilitation intervention for young adults with physical disabilities

participantsrsquo perception of beneficial attributes Child care health and development

2016(January 2017)114-25

139 King GA Baldwin PJ Currie M Evans J Planning successful transitions from

school to adult roles for youth with disabilities Childrens Health Care

200534(3)193-216

84

140 de Jong M de Boer AG Tamminga SJ Frings-Dresen MH Quality of working

life issues of employees with a chronic physical disease a systematic review Journal

of occupational rehabilitation 201525(1)182-96

141 Lindsay S McDougall C Sanford R Disclosure accommodations and self-care

at work among adolescents with disabilities Disability and rehabilitation

201335(26)2227-36

142 Stewart DA Lawless JJ Shimmell LJ Palisano RJ Freeman M Rosenbaum PL

et al Social participation of adolescents with cerebral palsy trade-offs and choices

Physical amp occupational therapy in pediatrics 201232(2)167-79

143 Stewart D Law M Young NL Forhan M Healy H Burke-Gaffney J et al

Complexities during transitions to adulthood for youth with disabilities personndash

environment interactions Disability and Rehabilitation 201436(23)1998-2004

144 Anaby D Hand C Bradley L DiRezze B Forhan M DiGiacomo A et al The

effect of the environment on participation of children and youth with disabilities a

scoping review Disability and rehabilitation 201335(19)1589-98

145 Metzinger C Berg C Work readiness tools for young adults with chronic

conditions Work 201552(3)605-15

146 Csikszentmihalyi M LeFevre J Optimal experience in work and leisure Journal

of personality and social psychology 198956(5)815

147 Strauser DR Wagner S Wong AW Enhancing psychosocial outcomes for young

adult childhood CNS cancer survivors importance of addressing vocational identity

and community integration International Journal of Rehabilitation Research

201235(4)311-6

148 Zoer I de Graaf L Kuijer P Prinzie P Hoozemans MJ Frings-Dresen MH

Matching work capacities and demands at job placement in employees with

disabilities Work 201242(2)205-14

149 Bowling A What things are important in peoples lives A survey of the publics

judgements to inform scales of health related quality of life Social science amp

medicine 199541(10)1447-62

150 Radonsky VE Haffenbreidel J Harper C Kligman K Timms C Occupational

Therapy in Vocational Readiness Occupational Therapy in Mental Health

19877(3)83-91

151 Christiansen C Baum CM Bass-Haugen J Occupational therapy Performance

participation and well-being Slack Incorporated 2005

152 Baker NA Jacobs K The nature of working in the United States An occupational

therapy perspective Work 200320(1)53-61

153 Dunn EC Wewiorski NJ Rogers ES The meaning and importance of

employment to people in recovery from serious mental illness results of a qualitative

study Psychiatric rehabilitation journal 200832(1)59

154 Roelen CA Koopmans P Groothoff J Which work factors determine job

satisfaction Work 200830(4)433-9

85

155 Faragher EB Cass M Cooper CL The relationship between job satisfaction and

health a meta-analysis From Stress to Wellbeing Volume 1 Springer 2013 p 254-

71

156 Posthuma RA Morgeson FP Campion MA Beyond employment interview

validity A comprehensive narrative review of recent research and trends over time

Personnel Psychology 200255(1)1-81

157 Huffcutt AI Conway JM Roth PL Stone NJ Identification and meta-analytic

assessment of psychological constructs measured in employment interviews Journal

of Applied Psychology 200186(5)897

158 Barrick MR Shaffer JA DeGrassi SW What you see may not be what you get

relationships among self-presentation tactics and ratings of interview and job

performance Journal of Applied Psychology 200994(6)1394

159 Barrick MR Dustin SL Giluk TL Stewart GL Shaffer JA Swider BW

Candidate characteristics driving initial impressions during rapport building

Implications for employment interview validity Journal of Occupational and

Organizational Psychology 201285(2)330-52

160 Elksnin N Elksnin LK Adolescents with disabilities The need for occupational

social skills training Exceptionality 20019(1-2)91-105

161 Dorothy C Strickland DC Coles CD Southern LB JobTIPS A transition to

employment program for individuals with autism spectrum disorders Journal of

autism and developmental disorders 201343(10)2472-83

162 Bonete S Calero MD Fernaacutendez-Parra A Group training in interpersonal

problem-solving skills for workplace adaptation of adolescents and adults with

Asperger syndrome A preliminary study Autism 201519(4)409-20

163 Li EJ Li-Tsang CW Lam C Hui KY Chan CC The effect of a ldquotraining on work

readinessrdquo program for workers with musculoskeletal injuries a randomized control

trial (RCT) study Journal of Occupational Rehabilitation 200616(4)529-41

164 Allaire SH Niu J LaValley MP Employment and satisfaction outcomes from a

job retention intervention delivered to persons with chronic diseases Rehabilitation

Counseling Bulletin 200548(2)100-9

165 Chuang WF Hwang E Lee HL Wu SL An in‐house prevocational training

program for newly discharged psychiatric inpatients Exploring its employment

outcomes and the predictive factors Occupational therapy international

201522(2)94-103

8 EKLER

EK-1Etik Kurul

EK-2 Anamnez

BOumlLUumlM 1 ndash AİLEVİ BİLGİLER

Medeni Hali bekar evli hayat arkadaşı var

boşanmış dul

Partnerin işi mesleği

Ccedilocuk yok var kaccedil tane

yaşıyaşları

Ccedilocuk bakımı mevcut mu hayır evet nasıl

Tek ebeveyn mi evet hayır

Bakmakla yuumlkuumlmluuml olduğu

kişi(-ler) var mı evet hayır

İkamet durumu

Yalnız Hayat arkadaşı ile Kendi ailesi ile Anneampbabasıile

Kira Kendi evi Diğer

Ev işleriniz ile (ev idaresi) ile başa ccedilıkabiliyor musunuz

evet hayır kısmen ama desteğe ihtiyacım var

Yaşama alanınız (eviniz) guumlvence atında mı (oumlrn Ccedilok sıkışık haciz gelme tehlikesi var sağlığı tehdit edici ortam)

evet hayır

BOumlLUumlM 2 ndash MADDİ BİLGİLER

Eve giren toplam gelir

Diğer gelirler (oumlrneğin Sosyal yardım Aile yardımı diğer maddi

yardımlar)

Maddi olarak her hangi birine bağımlı mısınız evet hayır

Size maddi olarak bağımlı olan biri(-leri) var mı evet hayır

Cevabınız evet ise bu durumun size etkileri nelerdir

Maddi Sorunlarınız var mı evet

hayır

Borcunuz var mı evet hayır yaklaşık mikatrı

Ne tuumlr (Kredi borcu geccedilim borcu vs)

Borccedilların oumldenmesine ilişkin bir planınız var mı evet hayır

BOumlLUumlM 3 - MESLEKİ BİLGİLER

Oumlğrenilen bir meslek evet

hayır

Mesleki-Ccedilalışma hayatınızla ilgili genel bir bilgi veriniz luumltfen

Hangi mesleği (meslekleri) icra ettiniz veya hangi işlerde ccedilalıştınız

Ccedilalışma Suumlresi (guumlnayyıl)

Yapılan İş

1-hizmet sektoumlruuml 4-

2-sağlık sektoumlruuml

3-bilişim sektoumlruuml

Ccedilalışmanın boyutu

Tam zamanlı yarı zamanlı duumlzensiz

Mesleki olaark bilgisayar ekranında ccedilalışabilir misiniz evet hayır kısmen

Bilgisayar uygulamaları tecruumlbeniz var mı evet hayır sadece

internet ile

BOumlLUumlM 4 ndash MOBİLİTE BİLGİLERİ

Ehliyet evet Hangi tip hayır

Mobiliteniz kısıtlı mı (Yuumlruumlme oturma ayakta durma)

evet hayır kısmen

Binek aracınız var mı evet hayır

Toplu taşıma araccedillarını kullanmada sorununuz var mı

evet hayır kısmen

BOumlLUumlM 5 ndash TIBBİ BİLGİLER

Rehabilitasyon ile bağlantılı yardımcı araccedillar kullanıyor musunuz (oumlrn baston

kompres ccedilorapları otomatik-araccedilhellip) evet hayır

Sigara iccediliyor musunuz evet hayır

Evet ise kaccedil adet

Alkol tuumlketiyor musunuz

evet hayır

Nasıl besleniyorsunuz (oumlrn Guumlnde kaccedil oumlğuumln yemek yersiniz tek youmlnluuml beslenme vs )

duumlzenli

duumlzensiz

Spor yapıyor musunuz evet hayır

Uykunuzu nasıl tanımlarsınız

duumlzenli

duumlzensiz

5 saatten daha az

6-8 saat

8 ve daha fazlası

Ruh haliniz (psikolojiniz) şu aralar ne durumda

ccedilok iyi

iyi

pek iyi değil

koumltuuml

Meslek seccediliminde dikkate almanız gereken veya dikkate almak istediğiniz mevcut fiziksel veveya psikolojik teşhisler

Bulgu mevcut

Tarih

Evet Hayır (yaklaşık tarih yıl)

Raporlanmış bir meslek hastalığınız var mı veya bir iş kazası geccedilirdiniz mi

Ccedilalışma kapasitenizin kısıtlanmış olmasına ilişkin bir raporunuz var mı

evet hayır

bull Hangi oranda ne zamandan beri

Duumlzenli olarak kullandığınız ilaccedillar var mı evet hayır

Evet ise hangisihangileri ve de ne iccedilin kullanıyorsunuz

İlaccedillarınızı bağımsız bir biccedilimde kendiniz mi alıyorsunuz evet hayır

Hayır ise ne tuumlr bir desteğe ihtiyaccedil duyuyorsunuz

Duumlzenli bir biccedilimde yatılı veya ayakta tedavi goumlruumlyor musunuz (oumlrn medikal

psikoterapivs) evet

hayır

Evet ise hangi biccedilim ve oumllccedilekte

EK-3 Kanada Aktivite Performans Oumllccediluumlmuuml

EK-4 Aktivite Performans Hikayesi Goumlruumlşmesi

Aktivite Rolleri

Aktivite rolleri boumlluumlmuuml kişinin hayat tarzında yaptığı aktivite rollerini keşfetmek iccedilin yapılmış sorulardan

oluşur

Ccedilalışan oumlğrenci bakımveren rolleri

bull Bana biraz kendinizden bahsedin

bull Şu anda ccedilalışıyor musunuz

Şu an okula gidiyor musunuz

Ccedilocukların eşinizin veya bakımından sorumlu musunuz

(Veya)

Ccedilalışanoumlğrencirsquonın bakımından sorumlu olduğunuzu anlıyorum

(Şu anki tuumlm oumlğrenciccedilalışanbakımveren rolleri iccedilin sorgulama)

bull Nasıl oldu (bu işinizişin veya ccedilalışmanın seccedililmesisizin sorumluluklarınızı almanız)

bull İşinizccedilalışmalarınızbakımvermeniz neleri iccedilerir

(Veya)

bull olarak ne tuumlr (sorumluklarınızyapmak zorunda olduğunuz şeyler) var

Bu sorumluluklarıgoumlrevleri ne kadar iyi uumlstesinden geliyorsunuz

Bunları yapmaktan hoşlanıyor musunuz

bull İşiccedilalışmayı bırakmanızda temel olan şey hakkında ne soumlylersiniz

(Veya)

Bunu yapmanızdaki temel sebep nedir

bull Ne tuumlr bir ccedilalışanoumlğrencibakımveren olduğunuzu soumlylersiniz

Bunun nasıl olduğunu goumlsteren bir oumlrnek verebilir misiniz

(Veya)

Bana ne tuumlr bir ccedilalışanebeveyneşoğulkız olduğunuzu goumlsteren son zamanlarda olmuş bir şey anlatın

(Veya)

Bana ccedilalışanebeveyneşoğulkız olarak son zamanlarda gerccedilekten gurur duyarak yaptığınız bir şey anlatın

(şu anda bir oumlğrenci veya işccedili değil iseniz)

bull Geccedilmişte ccedilalıştınız mı

bull (Evetse) Nasıl oldu (bu işin iş veya ccedilalışmanın seccedililmesi)

nasıl geldiniz (bu işebu iş veya ccedilalışma seccedilimine)

(Veveya)

ne ccedileşit bir işccedili olduğunuzu soumlylersiniz

Bir işi yapmak ne kadar zamanınızıenerjinizi alır

İş sizin iccedilin zor mudur

İşten ccedilıkmanızda temel sebep olarak ne soumlylersiniz

Neden bıraktın(ccedilalışmayıkonuyubu işi)

Hastalığınızsakatlığınızengeliniz işinizi nasıl etkiledi

(Hayırsa) Sizce neden ccedilalışmıyorsunuz

bull Geccedilmiş oumlğrencilik deneyimleri hakkında

Ne tuumlr bir oumlğrenci olduğunuzu soumlylersiniz

Ccedilalışmalarınız ne kadar zamanınızıenerjinizi alır

Okul sizin iccediliz zor muydu

Ccedilalışmalarınızı bıraktıran temel sebep iccedilin ne soumlylersiniz

Ne kadar okula gittiniz

Hastalığınızsakatlığınızengeliniz okulunuzu nasıl etkiledi

Arkadaş goumlnuumllluuml amatoumlr hobiler ve diğer roller

bull İşccedilalışma diğer sorumluluklara ilaveten sizin iccedilin gerccedilekten oumlnemli olan zamanınızı ve enerjinizi

alan başka bir şey var mı

(VEYA)

bull Ccedilok sık yaptığınız başka oumlzel bir şey var mı

(VEYA)

bull roluumlnde gibi goumlzuumlkuumlyorsunuz(ayara veya gruba atıfta) bu (bazı oumlzel rollere atıfta birine

lider gibi başkalarına yardım eden herkesi alkışlayan biri boumlyle devam eder)

Ev bakım roluuml ( şu anda bir oumlğrenci veya işccedili değil iseniz)

bull Bir Apartmanevyurt huzurevi diğerde mi yaşıyorsun

Başka kimlerle yaşıyorsun

Evinizdeapartmanınızdaodanızda ne tarz sorumluluklarınız var

(VEYA)

Evinizdeapartmanınızdaodanızda sorumlulukları nasıl boumlluumlşuumlyorsunuz

Dini organizasyon katılımı

bull Aktif olarak herhangi organizasyona veya kiliseyetapınak gruplarına katılıyor musunuz

Bana bunun hakkında soumlyleyin

Ne ccedileşit işler yapıyorsunuz

Nasıl başladınız

bull Bunu neden yapıyorsunuz

Bu sadece eğlence iccedilin mi ya da daha mi ciddi

Guumlnluumlk Rutin

Guumlnluumlk rutin boumlluumlmuuml kişinin nasıl organize olduğu ve zamanı kullanımı onun guumlnluumlk rutinlerindeki

memnuniyetini ve onun zamanını doldururan tipik aktiviteleri hakkında sorular iccedilerir

bull Hafta boyunca olan tipik bir guumlnuuml tanımlayın

Bana şu anda bu rutininin sizin iccedilin nasıl bir şey simgelediği hakkında herhangi bir soumlyleyebilir misiniz

bull Bu haftasonu farklı mıydı

(Evetse) Tanımla

bull Bu rutinden memnun musun

bull (Evetse) Ne gibi

bull (Hayırsa) Ne gibi

bull Gerccedilekten iyi veya koumltuuml bir guumln geccediliriyorsan guumln nasıl olurdu

bull Rutininizdeki en oumlnemli şeyler nelerdir

Rutininiz en oumlnemli şeyleri halletmenize izin veriyor mu

(Hayırsa) Yapamadığınız oumlnemli şeyler nelerdir

bull Guumlnluumlk rutininiz her zamankinden farklı mıydı

(veya geccedilmiş oumlzel doumlnemine atıf)

zamanında rutininiz nasıl farklıydı

Bu rutinleri nasıl karşılaştırırsınız

Sizin iccedilin en iyisi hangisiydi

Geccedilmişte rutininiz olan herhangi bir hobiniz yada projeleriniz var mıydı

bull Rutininizi aynı tutmada en oumlnemli şey nedir

bull Rutininizi değiştirmek iccedilin en ccedilok ne yapardın

bull Şu anki rutininizde devam eden hobilerinizprojeleriniz var mı

bana hakkında soumlyleyin

Ne sıklıkta yaparsınız

Ne zaman yapmaya başladınız

Bunun nesinden hoşlanıyorsunuz

Bu ne kadardır rutininizin bir parccedilası

bull Geccedilmişte rutininizin bir parccedilası olan herhangi bir hobiniz veya projeleriniz var mıydı

Aktivite Şartları (Ccedilevresel)

Aktivite şartları (ccedilevresel) boumlluumlmuuml kişinin aktivite ccedilevresi aktivitesini etkileyen kişileri ve onların aktiviteleri

etkileri hakkında soruları iccedilerir

Ev

bull Yaşadığınız yer hakkında bana bilgi verin

(Veya)

rsquoda yaşadığınızı anlıyorum

(Veya)

Evin apartmanın odan yurdun hakkında bana kuumlccediluumlk bir tur ver hakkında bana bilgi ver

Neye benziyor

Eviniz apartmanınız odanız yurdunuz rahat mı

Yeterince gizliliğiniz var mı

Evin apartmanın odan yurdun ccedilevresinde gezinebilir musun

Bunun iccedilin elverişli mi

İhtiyacınız olan yapmak istediğiniz şeyler orada var mı

Orada hiccedil sıkıldınız mı

Ccedilevrenizi sever misiniz

Onlar sizin iccedilin uyarıcı mıdır

(Devam eden sorular roller boumlluumlmuumlndeki bakımveren rol soruları ile ccedilakışırsa ve o boumlluumlm daha oumlnce yapıldı ise

tekrar etmeye gerek olmayabilir)

bull Evinizi apartmanınızı odanızı yurdunuzu geccedilindirmek iccedilin ne yapıyorsunuz

Bunu yapmaktan hoşlanıyor musunuz

Bunu yapabilir misiniz

bull Kim ile yaşıyorsunuz

(Veya)

Hayatınızdaki oumlnemli kişi kimdir

(Veya)

ile mi yaşadığınızı anlıyorum

Nasıl geccediliniyorsunuz

Beraber nasıl şeyler yapıyorsunuz

bull Yaşadığınız yer hakkındaki şeyleri nasıl tanımlarsınız (Oumlrneğin eviniziyaşadığınız yeri hangileri

tanımlar sevgi dolu muumlcadeleci stresi sakin kaotik dolu sıkıcı)

(Veya)

Yaşadığın yerde yakın zamanda olan bir olay hakkında bana biraz bilgi verir misin boumlylece bende senin hakkında

biraz bilgi edinirim

bull Evinizdeailenizde sizi strese sokan yada sizin iccedilin zor olan herhangi biri var mı

bull Eğer bir şeye ihtiyaccedil duyarsanız ailenizden eşinizdenoda arkadaşınızdan vb size yardım

etmesini bekler misiniz

Bana bir oumlrnek verir misiniz

bull Depresyonda veya uumlzguumln hissettiğinizde ailenizden eşinizdenoda arkadaşınızdan vb size destek

olmasını bekler misiniz

Bana bir oumlrnek verir misiniz

Temel Uumlretici Rol

bull Ccedilalıştığınız yer gittiniz okul hakkında bana bilgi verin

(Veya)

bull (kuumlccediluumlk bir turBana hakkında bilgi) işyerin okulun Neye benziyor

Ders ccedilalışman işini yapman iccedilin uygun mu

Yeterince gizliliğin var mı

Etrafında iyi misin

Okuldaişte yaptığınız temel şeyler nelerdir

Bunun iccedilin yeterli mi

İhtiyacın olan şeyleri yapabileceğin şeyler orada var mı

Orada hiccedil sıkıldın mı

İş ccedilevresini seviyor musunuz

bull Yaşadığınız yerdeki şeyleri nasıl tanımlarsınız (Oumlrneğin hangileri iş durumunuzu tanımlar sevgi

dolu muumlcadeleci stresi sakin kaotik dolu sıkıcı)

(Veya)

İşyerinde yakın zamanda olan bir olay hakkında bana biraz bilgi verir misin boumlylece bende senin hakkında biraz

bilgi edinirim

bull (İş ile ilgilioumlğrenci olarak) En ccedilok etkileşimde olduğunuz kişiler kimler

bull Okularkadaşlarınızişarkadaşlarınızişinizoumlğrencilerinizoumlğretmenleriniz ile ne kadar suumlredir

berabersiniz

Bana bir oumlrnek verebilir misin

bull Depresyonda ya da uumlsguumln hissettiğinizde patronunuzdan ya da iş arkadaşlarınızdan size tavsiye

yada destek vermesini bekler misiniz

Bana bir oumlrnek verebilir misin

Serbest Zaman

bull Yeniden yarattığınız ya da rahatladığınız temel şeyler nelerdir

Bunun iccedilin nereye gidiyorsunuz

Bulunulması guumlzel bir yer mi

Tesisleriatmosferi seviyor musunuz

Sizin iccedilin uygun mu

Rahatlamak ya da dinlenmek istediğinizde gidebileceğiniz yerler var mı

bull En ccedilok kimlerin yanında rahatlıyordinleniyorsunuz

Onlarla ne kadar geccediliniyorsun

bull Rahatladığın ya da dinlendiğin zamanda nasıl bir atmosferde olduğun hakkında bana biraz bilgi verir

misin boumlylece bende senin hakkında biraz bilgi edinirim

Aktivite Aktivite Seccedilimleri

Aktiviteaktivite rolleri seccedilimleri boumlluumlmuuml kişinin aktivite seccedilimlerini ve değerlerini ilgilerini nasıl yaptığı ile

bağlantılı ve bu seccedilimlerin arkasında yatan kişisel nedensellikleri anlamayı hedefleyen soruları iccedilerir

bull Nasıl geldiniz( bu işeişte yada ccedilalışmada bu boumlluumlmuumln seccedilimineebeveynlerinizin

sorumluluklarına)

bull Gerccedilekten oumlnemli olduğunu duumlşuumlnduumlğuumlnuumlz şeyleri yapabildiniz mi

(Evetse) Sizin iccedilin gerccedilekten oumlnemli olan bazı şeyler nelerdir

(Hayırsa) Yapamadığınız şeyleri bana soumlyleyebilir misiniz ve neden

(Veya)

Yapamadığınız şeyler nelerdir

Bana bir oumlrnek verebilir misiniz

Bana gerccedilekten size değerli olan bazı şeyleri yapamadığınız guumlncel bir durum anlatabilir misiniz

bull Sizin iccedilin oumlnemli olan hayatınızdaki şeyleri seccedilebilir misiniz

bull Yapmak istediğiniz şeyleri rutin olarak engelleyen her hangi bir şey var mı

bull Hoşlandığınız şeyleri yapmak iccedilin yeterli zamanınız olduğunu hissediyor musunuz

(Evetse) Serbest zamanınız var mı

Ne yaparak harcamaktan hoşlanırsınız

Gerccedilekten en ccedilok eğlendiğiniz guumlncel zamanı bana soumlyleyebilir misiniz

(Hayırsa) Neden zamanınız olmadığını duumlşuumlnuumlyorsunuz

Hoşlandığınız şeyleri yapmak iccedilin yeterli zamanınınız olmadığını hissettiğiniz zamanı bana bir oumlrnek verebilir

misiniz

(Cevap veremezse) Sence neden artık eğlenemiyorsun

bull Hiccedil yaptın mı (kendine hedefler koymak gelecek planları yapmak)

(Evetse) Gerccedilekleştirebildin mi

(Evetse) Bana hedefin olduğu ve onunla ilgili gerccedilekleştirebildiğin zamana bir oumlrnek verebilir misin

(Hayırsa) Bana hedefin olduğu ve onunla ilgili gerccedilekleştiremediğin zamana bir oumlrnek verebilir misin

(Hayırsa) Geccedilmişe baktığında her hangi bir şeyi hiccedil yapmadın mı veya gerccedilekten yapmak istediğin

(Veya)

Boumlylece bu şeyleri yapmak iccedilin kararlarınızı nasıl alıyorsunuz

bull Engellerle veya zorluklarla karşılaştınız zaman nasıl uumlstesinden geliyorsunuz

Bana bir oumlrnek verebilir misiniz

bull Şu an yuumlzleştiğiniz en buumlyuumlk meydan okumanın ne olduğunu duumlşuumlnuumlyorsunuz

(Veya bilinen koşullar travma vb değinerek)

bull rsquoyı nasıl (ayarlamayıuumlstesinden gelmeyi) duumlşuumlnuumlyorsunuz

Bana henuumlz yaptığınız bazı kararlarınızı oumlrneklendirerek bir oumlrnek verebilir misiniz

Kritik Hayat Olayları

Kritik hayat olayları boumlluumlmuuml kişinin hayatındaki doumlnuumlm noktalarını iyi zamanları koumltuuml zamanları başarıları ve

başarısızlıkları hakkında soruları sormayı iccedilerir

bull Sizin hayatınızı değiştiren veya şekillendiren en oumlnemli olaylar yada deneyimler nelerdir

(Veya belirginbilinen bir değişiklik varsa)

Ne zaman bu şeyler sizi değiştirdi

(Veya bilinen oumlzel bir olay varsa)

rsquodan beri işler nasıl değişti

(her bir olay iccedilin sorun)

bull hakkında bana soumlyleyin

Nasıl oldu

Beraberinde ne gibi değişiklikler getirdi

bull Hayatınızı duumlşuumlnecek olduğunuzda en iyi yaptığınız zamanı nasıl dikkate alırsınız

Bana bu doumlnemi anlatın

Onu iyi yapan neydi

(Veya)

Neden Sizin davranışlarınız veya koşullarınızda onu en iyi doumlnem yapan neydi

bull Hayatınızdaki en buumlyuumlk başarının ne olduğunu duumlşuumlnuumlyorsunuz

(Veya)

Bana okulda veya işte olan (veya temel aktivite rollerinizin iccedilinden) kendinizi gerccedilekten başarılı hissettiniz

bir şey soumlyleyin

bull Hayatınızdaki en koumltuuml doumlnemin ne olduğunu duumlşuumlnuumlyorsunuz

Bana bu doumlnemi anlatın

Onu ccedilok koumltuuml yapan neydi

(Veya)

Neden Sizin davranışlarınız veya koşullarınızda onu en koumltuuml doumlnem yapan neydi

bull Hayatınızdaki en buumlyuumlk başarısızlığın ne olduğunu duumlşuumlnuumlyorsunuz

(Veya)

Bana okulda veya işte olan (veya temel aktivite rollerinizin iccedilinden) kendinizi gerccedilekten başarısız

hissettiniz bir şey soumlyleyin

bull Eğer geleceğinizi istediğiniz gibi değiştirebilecek olsanız ne yapardınız

Gelecekte ne yapacağınızı duumlşuumlnuumlyorsunuz

(Veya)

Gelecekte kendinizi ne yaparken goumlruumlyorsunuz Bu olmak istediğiniz gibi mi

Madd

e

Derecele

ndirme Kriter

İlave

değerlend

irici

notları

Kişisel

hedef

ve

projel

eri var

4

1113088Hedeflerkişisel projelerde zorlukuzatmaefor gerektirir

Gelecek hedeflerikişisel projeleri iccedilin heyecanlı enejik

hisseder

3

Hedefler kişisel projeleri guumlcuumlne kısıtlılıklarına uygun

Gelecekteki zorlukların muumlcadelelerin uumlstesinden gelmede

yeterli arzu

Hedefler kişisel projelerde ccedilalışmada motive

2

Hedefler bekleyen projeler tahmini yeteneklerinin

uumlstuumlndealtında Hedefler kişisel projeleri ccedilalışmada ccedilok

motive değil

Hedeflerkişisel projeler gelecek hakkında duumlşuumlnmede zorluk

Limitli kararlılıkheyecan motivasyon

1

Amaccedilkişisel projelerini tanımlayamaz Kişisel

amaccedillarınaarzuladığı projelere sahip olduğu yetenekler ile

ulaşılamaz hedefler guumlccedilluuml yanları kısıtlılıkları ile biraz

ilişkilidir hiccedil ilişkili değildir Geleceğe bağlılık ya da

motivasyon eksikliği Ccedilelişkili luumlzumsuz hedefler kişisel

projeler nedeni ile motive değildir

Arzul

adığı

rol

yaşam

tarzını

tanıml

ar

4

Belirli bir yaşam biccedilimine aşırı bağlılık Yaşamını nasıl

yaşayacağı ile ilgili guumlccedilluuml hisler tercih ettiği yaşam tarzını

guumlccedilluuml şekilde tanımlar Bir veya daha fazla anlamlı aktivite

tanımlar Yapılandırmada zamanı doldurmada oumlncelikleri ile

ilgili net fikirler

3

Arzuladığı yaşam tarzı ile ilgili Bazı kaccedilırdığı

memnuniyetsizlikler tanımlar Yapılandırmada zaman

doldurmada oumlncelikleri ile ilgili yeterli fikir Bir dereceye

kadar oumlnemlianlamlı olan bir veya daha fazla aktivite

tanımlar Şimdiki rol yaşam tarzında basitccedile mutlu

2

Arzulanan rol yaşam tarzını tanımlamada zorluk Seccediltiği rol

yaşam tarzından fazlası ile kuşkulu tatminsiz Zamanı nasıl

Yapılandıracağınıdolduracağını tanımlamada zorluk Anlamlı

aktiviteler iccedilin kaybolmuş heves tanımlamada sorun

1

Yaşam tarzırutinlerinden aşırı derecede mutsuz Gelecek iccedilin

anlamlı yaşam tarzını tanımlayamaz

Heyecanlandıracakyapacağı aktiviteler tanımlayamaz

Başarı

beklen

tisi

4

Engelkısıtlılık başarısızlıkların uumlstesinden gelmede oldukccedila

oumlzguumlvene sahip Zorlukları doumlrt goumlzle bekler Kişisel

etkinliğine guumlccedilluuml inanış Yaşamın baş etme kontrolluuml hisseder

Cesaretlendirmeksizin kontrol oumltesinde durumu kabul eder

3

Engelkısıtlılık başarısızlıkların uumlstesinden gelmede yeterli

oumlzguumlvene sahip Başarı umarak zorluklarla yuumlzleşir Birccedilok

alanda başarı bekler Kişisel etkinliğine yeterli inanış

Anahtar 4= yetkin rol işlevleri kabul edilebilir 3= uygun memnuniyet verici rol fonksiyonları 2= bazı rol

fonksiyonlarında bazı problemler 1= rol performanslarında aşırı problemler

Rol kimlik oumllccedileği (Devamı)

Madde

Derece

lendir

me

Kriter

Değerlen

direnin

ilave

notu

Sorumlulu

klarının

kabuluuml

4 Kişisel eylemleri iccedilin makul sorumlulukları kabul eder

Kendini geliştirmek iccedilin geri bildirim ararkullanır

3

Ccediloğu kişisel eylemleri iccedilin sorumluluk kabul eder Kendini

aşırı succedillamaz eleştirmez Stratejilerini değiştirmek iccedilin geri

bildirim kullanabilir

2

Kişisel hareketleri iccedilin sorumluluk almaktan kaccedilınmaya

meyillidir Kişisel başarısızlıklar iccedilin diğerlerinidurumları

succedillar Kendini aşırı derecede eleştirir Geri bildirimleri

inkar etmeye lsquoe şaşırmaya meyillidir

1

Kişisel başarısızlıklar iccedilin kuumlccediluumlk sorumluluklar alır veya hiccedil

almaz Oumlz değersizliği Kroniktir Geri bildirimleri etkili

kullanamazkullanmaktan sakınır Kaccedilındığı

sorumluluklarda diğerlerinidurumları kronik olarak kullanır

Yetenekle

rine ve

kısıtlılıkla

rına değer

biccedilme

4

Varlıkları vurgularken sınırları kolayca tanırkabul eder

Kısıtlılıkları nasıl kompanse edeceğini kolayca bilir Rol

seccediliminde eforunu uygularken kendi yeteneklerini gerccedilekccedili

değerlendirir

3

Bazı kısıtlılıklarını fark eder Fazlaeksik tahmini

yeteneklerine makul eğilim Uygun aktiviteefor seccedilim iccedilin

yetenek ve kısıtlılıklarını yeterince bilir

2

Engel kısıtlılık başarısızlıkları ile yuumlzleşmedekendini

kontrol etmede şuumlpheli yetenek Başarı şansı belirsiz hisler

Engel kısıtlılık başarısızlıkların uumlstesinden gelmede zorlukla

sağlanan guumlven Zorluklarla yuumlzleştiğinde kolayca cesareti

kırılır

1

Potansiyel performansına olumsuz bakış Ccedilaresizlik hissi

Kendini kontrol edemediğini hisseder Yeteneğinde Etkilenen

sonuccedillardan ccedilaresiz hisseder Engelkısıtlılıkbaşarısızlıklarla

yuumlzleşmeyi bırakır

2

Fazla eksik tahmin ettiği yetenekleri uygun olmayan

aktivitelere oumlncuumlluumlk eder Kısıtlılık yeteneklerini algılamada

kompanse etmede zorluk

1 Kendi yeteneklerini gerccedilekccedili tahminde başarısız kısıtlı

yeteneklerini algılamada kompanse etmede zorluk

Bağlanma

ve

değerlerin

varlığı

4

Hayatını şekillendirenyoumlnlendiren oumlnemli şeyleri guumlccedilluuml

hisseder Hedefyoumlnelmeye guumlccedilluuml hislerle bağlıdır Olumlu

oumlz saygıda yaşam sonuccedilları iccedilin kişisel standartları nettir

3

Aktivite seccedilimlerini etkileyen bazı değerler tanımlar

Yaşamında youmlnlendirme ve amaccedillara yeterli bağlılık Yeterli

oumlz saygı sonucu kişisel standartlarprensipler

2

Kısıtlı aktivite seccedilimleri ile ccedilakışan değerler Yaşam

hedefleri ve youmlnleri hakkında belirsizlik Sosyal

gruplartoplum tarafından duumlzenlenen değerleri paylaşmaz

1

Bağlılık ve aktivite seccedilimleri yabancılaşmışeksilmiş

Hayatta bir amaccedil ve youmlnlendirme yatırımıduygusu bulamaz

Sosyal gruplarıntoplumsal değerleri tanımlayamaz Tutuğu

değerleri sosyal gruptoplumdan sapmış toplum ile kavgalı

Kimlik ve

yuumlkuumlmluumll

uumlkleri

tanıma

4

Kendini rol aralığında goumlruumlr Rollerinden kaynaklanan

kimliğine karşı guumlccedilluuml duyguları vardır Rollerine oldukccedila

bağlıdır

3 Kendini bir veya birkaccedil rol aralığında goumlruumlr Rollerinden

kimliğini yeterli ccedilizer rollerine bağlıdır

2

Kendini bir veya birkaccedil rolde goumlrmede zorluk Rollerine

bağlanmada uzaklaşmış Rollerini istemesine rağmen

rollerinin sorumluklarını tanımlamada zorluk Zayıf rol

kimliği

1 Herhangi bir aktivite rol tanımlayamaz Sapmış roller

tanımlar Role bağlılık eksik

Anahtar 4= yetkin rol işlevleri kabul edilebilir 3= uygun memnuniyet verici rol fonksiyonları 2= bazı rol

fonksiyonlarında bazı problemler 1= rol performanslarında aşırı problemler

Rol kimlik oumllccedileği (Devamı)

Madde

Derec

elendi

rme

Kriter

Değerlen

direnin

ilave

notu

İlgi varlığı

4

Seccedilimlerini motive eden bir veya daha fazla rol

aktivitesi(leri)ne oldukccedila ilgilidir Yeteneklerifırsatları

ilgilerini geliştirir

3 Rehberlik eden seccedilimlere yeterli ilgi Yetenek fırsatlara

karşılık aktiviteleri ile ilgilidir

2

İlgilerini tanımlamada zorluk Yetenekleri ile ilgili

herhangi bir aktivitesine sınırlı ilgi İlgileri beceri fırsatları

ile iyi uyuşmaz

1 İlgilerini tanımlayamaz İlgileri ile buluşan beceri

fırsatları ile ilgileri ilişkili değildir

Etkili

hissetme

(geccedilmişi)

4 Kişisel sorumluluklarına guumlccedilluuml duygular Zorlu durumlarda

başarı bekler

3 Verildiğinde sorumluluklarda yeterli hissetti Zorlu

durumlarda başarıyı umdu

2 Verildiğinde sorumluluklarda yetersiz hissetti Zorlu

durumlarla yuumlzleştiğinde cesaretsiz hale gelir

1 Sorumluluk duygusu eksiktir Umutsuz hisseder

Yaşam

tarzını

anlamlı ve

memnun

edici

bulma

(geccedilmişte)

4

Geccedilmişteki yaşam tarzından oldukccedila mutluydu

Yaşamından oldukccedila memnunduyaşamını anlamlı buldu

Guumlccedilluuml bir aktivite kimliğine sahipti

3

Genel olarak yaşam rollerinden memnundu fakat

değiştirmek istediği şeyler vardı Birkaccedil anlamlı memnun

edici aktivite deneyimine sahipti

2

Yaşam rollerinin bazılarından mutsuzdu İlgilerini

tanımlamada bazı zorlukları vardı Yaşamından anlamı ve

memnuniyeti bulmakta zorlanırdı

1 Yaşam tarzındanyaşam rollerinden oldukccedila mutsuzdu

İlgilerini tanımlayamazdı Yaşamın anlamını bulamazdı

Aktivite

seccedilimleri

yapma

(geccedilmiş)

4

Anlamlı yaşam hikayesine oldukccedila bağlı ve enerjilidir

izlediği yaşam hikayesi iccedilin aktive seccedilimlerini muumlkemmel

yapmış Geccedilmiş yaşam seccedilimleri gerccedilekten başarılıydı

3 Anlamlı yaşam hikayesine oldukccedila motiveydi izlediği

yaşam hikayesi iccedilin aktive seccedilimlerini yeterli yapmış

2

Yaşam hikayesini tanımlamada ona bağlanmada zorlanmış

izlediği yaşam hikayesi iccedilin aktive seccedilimlerini muumldahale ile

yapmış Yaşam hikayesi olumsuz aktivite seccedilimlerine

sebep olmuş

1

Yaşam hikayesi motive edici değildi (oumlrn Trajik kendini

kurban olarak goumlruumlyor) Yaşam hikayesini goumlzuumlnuumln oumlnuumlne

getirmede başarısızdı Aktivite seccedilimi yapmaktan kaccedilınmış

yapmakta oldukccedila zayıf

Anahtar 4= yetkin rol işlevleri kabul edilebilir 3= uygun memnuniyet verici rol fonksiyonları 2= bazı rol

fonksiyonlarında bazı problemler 1= rol performanslarında aşırı problemler

Rol kimlik oumllccedileği (Devamı)

Madde

Derec

elendi

rme

Kriter

Değerlendi

renin ilave

notu

Yaşam

tarzından

memnuni

yetini

koruma

4

Oldukccedila yararlı kimlik deneyim veren rollerkişisel

projeler alışkanlıkların tam oumlvguumlde buluşması

Yaşam tarzı doğrudan oumlnemli değerhedeflere bağlı

Yaşamı Rol aralığı kişisel projeleri ile dolu Yaşam

tarzı guumlccedilluuml youmlnlendirme anlam bir his goumlsterir

3

Kimlik memnuniyet sağlayan roller kişisel

projelerin ccedileşitliliği vardır

Yaşam tarzı bazı oumlnemli değerhedeflerin ifadesine

izin verir

Yaşam alanını dolduran rollerkişisel projelerin genel

olarak dengesi iyidir

Yaşam tarzı genel olarak youmlnlendirmelerini anlamlı

duygularını yansıtır

2

Suumlrduumlrduumlğuumltamamladığı rol aralıkları kişisel

projeleri aktivitelerinde zorluk Yaşam alanını yeterli

roller kişisel projeler aktiviteler ile doldurmada

zorluk Ccedilok fazla oumlncelik ve talep ile stresli bir yaşam

tarzı Yaşam tarzının youmlnlendirmeanlamlılığının

anlamında eksikliği net Roller kişisel projeler

sorumluluklar arasında uyumsuzluk anlaşmazlık

1

Roller kişisel projeler ile ilgili sorumluluklardan

bunalmış Roller kişisel projelerde devamlı

başarısızlık Yaşam tarzını doldurmada rollerkişisel

projeler sorumlulukların temel eksiklik Yaşam tarzı

youmlnlendirme anlam goumlstermiyor

Rollerinin

beklentile

rinin

karşılama

sı

4

Tuumlm rollerinde rol yuumlkuumlmluumlluumlklerini yerine

getirmede başarı goumlsterir Rol yuumlkuumlmluumlluumlkleri

talepleri yuumlksek uumlretici yaşam tarzı ile son derece

tutarlıdır

3

Birccedilok roluumlnuumln yuumlkuumlmluumlluumlklerini gelen olarak

yapabilir Rol yuumlkuumlmluumlluumlkleri talepleri genellikle

başarısını korumada tutarlılığı yeterlidir

2

Rol beklentilerini yapmada ara sıraartan zorluk (aşırı

rol talepleri azalmış kapasite yuumlzuumlnden) tutarlı

başarı paternlerinin korunmasını ccedilok az suumlrduumlruumlr

1

Temel yaşam rollerinin taleplerini karşılamaya uygun

değil Engeli yuumlzuumlnden temel yaşam rollerini

tamamen kaybetmiş Başarı iccedilin kuumlccediluumlk fırsatlar

gerektiren rol talepleri yok veya ihmal edilebilir

azlıkta

Hedefe

youmlnelik

işler

4

Hedefe ulaşmaya youmlnelik oldukccedila başarılı

eforuodaklanmayı suumlsduumlruumlr İstikrarlı başarı

ziyadesi ile hedefler Optimal uumlretkenlik

memnuniyet iccedilin hedefleri nasıl ve ne zaman yeniden

yapılandıracağını accedilıklar

3

Hedefe doğru eforunu duumlzenli olarak suumlrduumlruumlr Ccediloğu

hedefini başarmışnerede ise başarmıştır Şartlar

belirlediği zaman bile hedef efora yeniden youmlnlenir

2

Hastalık hedefi başarmada aralıklıkısmi aksamaya

sebep olur Ara sıra hedeflere bağlanmayı

odaklanmayı kaybeder Hedefler hastalıktan anlamlı

şekilde etkilenir Hedefe doğru istikrarsız ilerler

Bazen ulaşılamaz hedefte ısrar eder

1

Hastalık travma hedefleri geccedilersiz kılar Hedefe

odaklanmış kalamaz zamanla hedeflere eforu azalır

Hedeflerinden vazgeccedilmiş Kronik başarısızlıklar

sonucu ulaşılamaz hedeflerle muumlcadele eder

Anahtar 4= yetkin rol işlevleri kabul edilebilir 3= uygun memnuniyet verici rol fonksiyonları 2= bazı rol

fonksiyonlarında bazı problemler 1= rol performanslarında aşırı problemler

Madde Derecelendir

me Kriter

İlave

değerle

ndirici

notları

Kişisel

performa

ns

standartla

rını

karşılar

4 Yuumlksek kişisel istekler beklentiler ile tutarlı

performans seviyesini başarır

3

Standartlardaki bazı aşamalara

Becerideki limitasyonlara rağmen genellikle

beklentileri karşılayan performans seviyesine

ulaşır

2

Aşan kişisel beklentiler nedeniyle

Oumlnemli kısıtlılıklar azalmış kapasite

nedeniyle başarı ve standart sonuccedilları

arasındaki boşlukta kendinden şuumlphe ederek

devam ediyor

1

Tamamen gerccedilekccedili olmayan kişisel beklentilerin

karşılanmasında kronik zorluk

Performans standartlarının başarısının

ilerlemesinde kapasitenin temel kaybı

Sorumlul

ukları

iccedilin

zaman

organize

etme

4

Sorumluklukların hedeflerin hızlıca

suumlrduumlruumllmesinde iyi organizasyon

Değişen sorumluklarda şartlarda yaratıcı

goumlsteren kolayca esneyen rutin

Rutini oldukccedila adaptif başa ccedilıkma stratejilerini

ifade eder

3

Ccediloğu sorumlulukları hedefleri başarmada tutarlı

rutin

Sorumluluğundurum değişikliği gerektiğinde

rutini genellikle değiştirebilir

Rutini genellikle adaptif başa ccedilıkma

stratejilerini ifade eder

2

Ccediloklu sorumluluklarla değişen durumlarla

karşılaştığında rutini organize etmede temel

zorluk

Adaptif rutin gerektiğinde

hedeflerisorumlulukları ccedilok azdır

Rutinin parccedilaları uyumsuz davranışlar başarma

stratejileri iccedilerir

1

Tamamen organize olmayan kaotik rutin

Temel basit kendine bakım goumlrevleri iccedilin

rutininde organize olamama

Yeni durumları rutine adapte edememe

Rutinleri madde bağımsızlığı olumsuz başa

ccedilıkma stratejileri gibi oldukccedila uyumsuz

davranışları ifade eder

İlgilere

katılım

4

Bir ya da daha fazla ilgiyi tatminlitutkulu takip

Yeni ilgileri zevkli bulurkolayca dener

3

Makul memnuniyetle ilgilere suumlrekli katılım

Yeni ilgileri genellikle denerhoşlanır

2

İlgilere tutarsız katılım

Guumlccedilluuml ilgilere katılmak iccedilin zamanı

doldurmaenerjide bazı zorluklar

Hastalık geccedilmiş ilgilere katılımı yarıda keser

azaltır

Yeni ilgileri denemede ilgilere adapte olmada

memnun olacağı yeniuygun ilgiler bulmada

zorluk

1

İlgilere katılmada minimal katılım yok

İlgilere katılmada ccedilok az enerjizaman vardır-

enerjizaman yoktur

Hastalık travma geccedilmiş ilgilere oldukccedila

muumldahele eder katılımı engeller

Yeni ilgilere uyum sağlamaz kesinlikle

denemez

Madde Derecelendirme Kriter

İlave

değerlendi

rici notları

Tamamlanmı

ş roller

(geccedilmiş)

4

Geccedilmişinde gelişen rolleri yetkin youmlnetti

Ccediloklu rol taleplerini dengeleyebiliyordu

3

Gelişimsel olarak uygun rolleri genellikle

suumlrduumlruumlr

Ccediloklu rol taleplerini genellikle

dengeleyebiliyordu

2

Rol taleplerini dengelemekte zorlanırdı

Zorlu rol doumlnemlerine sahipti

Değişkentutarsız rol performansları vardı

Rol ccedilatışmaları vardı

1

Bir veya daha fazla temel yaşam rollerinde

oumlnemli başarısızlıklara sahip

Rol yoksunluğu vardı

Ccediloğubuumltuumln rollerinde temel zorlanmalar

vardı

Suumlrduumlruumllen

alışkanlıklar

(geccedilmiş)

4

Gelişimsel aşamaları hedefleri iccedilin oldukccedila

organize rutinleri korur

Yuumlksek tatmin edici uumlretici guumlnluumlk

programını suumlrduumlruumlr

3

Organize uumlretici guumlnluumlk programınıını

genellikle korur

Gelişimsel aşamaları hedefleri rutin

uygunluğunu genellikle korur

2

Guumlnluumlk programında tutarsızdı

Rutini gelişimsel doumlnemleramaccedilları iccedilin

yetersiz organize

Guumlnluumlk yaşamda oumlnemli organize olmadığı

doumlnemleri vardı

1

Suumlrduumlrduumlğuuml rutininde oumlnemli problemleri

vardı

Rutin paternleri gelişimsel

doumlnemlerhedefleri ile uyuşmada başarısızdı

Uygun gelişimsel doumlnemhedeflerin ilişkisi

kaotik yaşam paternlerine sahip

Etkili olmayan rutine sahip

Yaşam paterninde belirgin sapkınlıkları

vardı

Başarılmış

memnuniyet

4 Başarılar hedefler ulaşılmış geccedilmiş yaşam

tarzında yuumlksek seviye memnuniyet sağlar

Madde Derecelendirme Kriter

İlave

Değerlendi

rici Notları

(geccedilmiş)

İş dinlenme ve oyunda iyi dengeye sahipti

3

Oumlnemli hayat hedeflerini ccediloğunlukla yerine

getirir

İş dinlenme ve oyunda genellikle

dengedeydi

Yaşam tarzı genellikle eğlenceliydi

Hedeflerini genellikle korursuumlrduumlruumlr

2

Yaşam tarzı ile ilgili oumlnemli

memnuniyetsizlikleri vardır

İşte dinlenmede ve oyunda bazı

dengesizlikleri vardır

Temel başarısızlıkları başarılarını

goumllgelemişazaltmış

Temel ilgileri veya hedeflerini kaybetmiş ve

yerine koyamamış

Hedefleri yuumlzuumlnden devam eden zorlukları

vardı

1

Hastalıktravma hedefilgileri başarmada

takip etmede oumlnemli derecede

engellemişoumlnlemiş

Yaşam tarzında guumlccedilluuml başarısızlık hissi

memnuniyetsizliği vardı

Memnuniyetsizliğe oumlncuumlluumlk eden oumlnemli

başarısızlıkları vardı

İşte dinlenmede ve oyunda zayıf dengesi

vardı

Ev yaşam aktivite

şekilleri (goumlrevler)

4

Fiziksel

Bilişsel

Duygusal

Talepler fırsatlar ilgi ve

yeteneklerini

zorlaruyarır

Zamanefor uygun

zamanenerji gerektirdi

3

Fiziksel

Bilişsel

Duygusal

Talepler fırsatlar ilgi

ve yetenekleriyle

genellikle eşleşir

Zamanefor uygun

zamanenerji gerektirdi

2

Fiziksel

Bilişsel

Duygusal

Talepler fırsatlar ilgi

ve yetenekleriyle ccedilok az

eşleşir

Zamanefor uygun

zamanenerji gerektirdi

1

Fiziksel

Bilişsel

Duygusal

Talepler fırsatlar ilgi

ve yetenekleriyle

yetersiz eşleşir

Zamanefor uygun

zamanenerji gerektirdi

Temel uumlretici roller

aktivite şekilleri

(goumlrevler)

4

Fiziksel

Bilişsel

Duygusal

Talepler fırsatlar ilgi

ve yeteneklerini

zorlaruyarır

Zamanefor uygun

zamanenerji gerektirdi

3

Fiziksel

Bilişsel

Duygusal

Talepler fırsatlar ilgi

ve yetenekleriyle

genellikle eşleşir

Zamanefor uygun

zamanenerji gerektirdi

2

Fiziksel

Bilişsel

Duygusal

Talepler fırsatlar ilgi

ve yetenekleriyle ccedilok az

eşleşir

Zamanefor uygun

zamanenerji gerektirdi

1

Fiziksel

Bilişsel

Duygusal

Talepler fırsatlar ilgi

ve yetenekleriyle

yetersiz eşleşir

Zamanefor uygun

zamanenerji gerektirdi

Serbest zaman

aktivite şekilleri

(goumlrevler)

4

Fiziksel

Bilişsel

Duygusal

Talepler fırsatlar ilgi

ve yeteneklerini

zorlaruyarır

Zamanefor uygun

zamanenerji gerektirdi

3

Fiziksel

Bilişsel

Duygusal

Talepler fırsatlar ilgi

ve yetenekleriyle

genellikle eşleşir

Zamanefor uygun

zamanenerji gerektirdi

2

Fiziksel

Bilişsel

Duygusal

Talepler fırsatlar ilgi

ve yetenekleriyle ccedilok az

eşleşir

Zamanefor uygun

zamanenerji gerektirdi

1

Fiziksel

Bilişsel

Duygusal

Talepler fırsatlar ilgi

ve yetenekleriyle

yetersiz eşleşir

Zamanefor uygun

zamanenerji gerektirdi

Anahtar 4= yetkin rol işlevleri kabul edilebilir 3= uygun memnuniyet verici rol fonksiyonları 2= bazı

rol fonksiyonlarında bazı problemler 1= rol performanslarında aşırı problemler

Rol kimlik oumllccedileği (Devamı)

Madde Derecele

ndirme Kriter

İlave

değerlend

irici

notları

Ev yaşamı

sosyal grup

4

Etkileşim iccedilin fırsatlarbeklentiler optimal

fonksiyonları destekler

Duygusaluygulamalı şartlar fonksiyonu

başa ccedilıkmayı artırır

Diğerleri becerileri katkılarıccedilabaları oumlver

3

Diğerleriyle gerekli olan etkileşimişbirliği

genellikle olumlu fonksiyonları destekler

Duygusaluygulamalı iklim fonksiyonu başa

ccedilıkmayı destekler

Diğerleri becerilerikatkılarıccedilabaları bilir

2

Ccedilok azaşırı talepkar etkileşimişbirliği

fonksiyonları kısıtlar

Duygusaluygulamalı iklim fonksiyonu başa

ccedilıkmayı azaltır

Diğerleri becerilerikatkılarıccedilabaları takdir

etmez

1

Ne Etkileşim işbirliği ne de varolmayan

imkansız talepler ccedilatışmalar

Duygusaluygulamalı iklim aşırı uyumsuz

fonksiyonbaşa ccedilıkmaya katkıda bulunur

Diğerleri becerilerikatkılarıccedilabaları

goumlrmezden gelirdeğersiz bulur

Kendi becerilerinin etkisi sonucu ccedilaresiz

hisseder

Temel uumlretici

rol sosyal

grup

4

Etkileşim iccedilin fırsatlarbeklentiler optimal

fonksiyonları destekler

Duygusaluygulamalı iklim fonksiyonu başa

ccedilıkmayı artırır

Diğerleri becerileri katkılarıccedilabaları oumlver

3

Diğerleriyle gerekli olan etkileşimişbirliği

genellikle olumlu fonksiyonları destekler

Duygusaluygulamalı iklim fonksiyonu başa

ccedilıkmayı destekler

Diğerleri becerilerikatkılarıccedilabaları bilir

2

Ccedilok azaşırı talepkar etkileşimişbirliği

fonksiyonları kısıtlar

Duygusaluygulamalı iklim fonksiyonu başa

ccedilıkmayı azaltır

Diğerleri becerilerikatkılarıccedilabaları takdir

etmez

1

Ne Etkileşim işbirliği ne de varolmayan

imkansız talepler ccedilatışmalar

Duygusaluygulamalı iklim aşırı uyumsuz

fonksiyonbaşa ccedilıkmaya katkıda bulunur

Diğerleri becerilerikatkılarıccedilabaları

goumlrmezden gelirdeğersiz bulur

Kendi becerilerinin etkisi sonucu ccedilaresiz

hisseder

Serbest

zaman

sosyal grup

4

Etkileşim iccedilin fırsatlarbeklentiler optimal

fonksiyonları destekler

Duygusaluygulamalı iklim fonksiyonu başa

ccedilıkmayı artırır

Diğerleri becerileri katkılarıccedilabaları oumlver

3

Diğerleriyle gerekli olan etkileşimişbirliği

genellikle olumlu fonksiyonları destekler

Duygusaluygulamalı iklim fonksiyonu başa

ccedilıkmayı destekler

Diğerleri becerilerikatkılarıccedilabaları bilir

2

Ccedilok azaşırı talepkar etkileşimişbirliği

fonksiyonları kısıtlar

Duygusaluygulamalı iklim fonksiyonu başa

ccedilıkmayı azaltır

Diğerleri becerilerikatkılarıccedilabaları takdir

etmez

1

Ne Etkileşim işbirliği ne de varolmayan

imkansız talepler ccedilatışmalar

Duygusaluygulamalı iklim aşırı uyumsuz

fonksiyonbaşa ccedilıkmaya katkıda bulunur

Diğerleri becerilerikatkılarıccedilabaları

goumlrmezden gelirdeğersiz bulur

Kendi becerilerinin etkisi sonucu ccedilaresiz

hisseder

Anahtar 4= yetkin rol işlevleri kabul edilebilir 3= uygun memnuniyet verici rol fonksiyonları 2= bazı

rol fonksiyonlarında bazı problemler 1= rol performanslarında aşırı problemler

Rol kimlik oumllccedileği (Devamı)

Madde Derecelendirme Kriter

ilave

değerlendirici

notları

Ev yaşamı

fiziksel alan

nesneler ve

4

Tamamen ulaşılabilir

Guumlvenli ( minimal risk)

kaynaklar Tamamen oumlzel ( arzuladığı gibi)

Ccedilok rahat

Ccedilok uyarıcı anlamlı

Geniş destekleyici

Ccedilevre ve nesneler

3

Ccediloğunlukla ulaşılabilir

Genellikle guumlvenli ( orta riskler)

Yeteri kadar oumlzel

Yeteri kadar rahat

Yeteri kadar uyarıcı anlamlı

Yeteri kadar destekleyici

Ccedilevre ve nesneler

2

Biraz ulaşılabilir

Guumlvensiz ( ciddi riskler)

Biraz zorlayıcı

Biraz rahatsız

Biraz uyarıcısız anlamsız

Biraz destekleyicisiz

Ccedilevre ve nesneler

1

Ulaşılamaz

Guumlvensiz( yuumlksek riskler)

Biraz zorlayıcı

Oumlzel değil

Ccedilok rahatsız

Uyarıcısız anlamsız

Tamamen yetersiz

Ccedilevre ve nesneler

Temel uumlretici

rol fiziksel alan

nesneler ve

kaynaklar

4

Tamamen ulaşılabilir

Guumlvenli ( minimal risk)

Tamamen oumlzel ( arzuladığı gibi)

Ccedilok rahat

Ccedilok uyarıcı anlamlı

Geniş destekleyici

Ccedilevre ve nesneler

3

Ccediloğunlukla ulaşılabilir

Genellikle guumlvenli ( orta riskler)

Yeteri kadar oumlzel

Yeteri kadar rahat

Yeteri kadar uyarıcı anlamlı

Yeteri kadar destekleyici

Ccedilevre ve nesneler

2

Biraz ulaşılabilir

Guumlvensiz ( ciddi riskler)

Biraz zorlayıcı

Biraz rahatsız

Biraz uyarıcısız anlamsız

Biraz destekleyicisiz

Ccedilevre ve nesneler

1

Ulaşılamaz

Guumlvensiz( yuumlksek riskler)

Biraz zorlayıcı

Oumlzel değil

Ccedilok rahatsız

Uyarıcısız anlamsız

Tamamen yetersiz

Ccedilevre ve nesneler

Anahtar 4= yetkin rol işlevleri kabul edilebilir 3= uygun memnuniyet verici rol fonksiyonları 2= bazı

rol fonksiyonlarında bazı problemler 1= rol performanslarında aşırı problemler

Rol kimlik oumllccedileği (Devamı)

Madde Skorlama Kriter

ilave

değerlendir

ici notları

Serbest zaman

fiziksel alan

nesneler ve

kaynaklar

4

Tamamen ulaşılabilir

Guumlvenli ( minimal risk)

Tamamen oumlzel ( arzuladığı gibi)

Ccedilok rahat

Ccedilok uyarıcı anlamlı

Geniş destekleyici

Ccedilevre ve nesneler

3

Ccediloğunlukla ulaşılabilir

Genellikle guumlvenli ( orta riskler)

Yeteri kadar oumlzel

Yeteri kadar rahat

Yeteri kadar uyarıcı anlamlı

Yeteri kadar destekleyici

Ccedilevre ve nesneler

2

Biraz ulaşılabilir

Guumlvensiz ( ciddi riskler)

Anahtar 4= yetkin rol işlevleri kabul edilebilir 3= uygun memnuniyet verici rol fonksiyonları 2= bazı

rol fonksiyonlarında bazı problemler 1= rol performanslarında aşırı problemler

Biraz zorlayıcı

Biraz rahatsız

Biraz uyarıcısız anlamsız

Biraz destekleyicisiz

Ccedilevre ve nesneler

1

Ulaşılamaz

Guumlvensiz( yuumlksek riskler)

Biraz zorlayıcı

Oumlzel değil

Ccedilok rahatsız

Uyarıcısız anlamsız

Tamamen yetersiz

Ccedilevre ve nesneler

EK-5 Standart Aktivite

KARTON KUTU UumlRETİMİ

Diğer gruplarla oumlnemli mağaza zincirlerine yuumlksek kalitede karton kutu

uumlretimi ve tedariki sağlamak iccedilin karlı bir kazanccedil yarışı iccedilerisindesiniz

Mağaza zincirleri ihtiyacı olan kutular iccedilin tartışmasız ve 3 uumlretim

denemesinde en iyi performansı sağlayan grubu soumlzleşme ile oumlduumlllendirecek

titiz bir şartname hazırladı

Organize bir takım olarak iyi iş ccedilıkaracağınız youmlnuumlnde mağaza zincirleri

temsilcilerini guumlven vererek etkileme kabiliyetiniz gibi tuumlm uumlretim suumlrecinde

uumlretilen karton kutuların miktarı ve kalitesi de değerlendirmeye alınacaktır

Her bir uumlretim suumlreci sonrasında uumlrettiğiniz karton kutuların kalitesi ile

ilgili geribildirim alacaksınız

Uumlruumln şartnamesine ek olarak mağaza zincirleri yarışma ile ilgili de ekte

bazı kurallar planladılar

Karton Kutu Şartnamesi Kutular A4 boyuntunda kağıttan

yapılmalıdır

Adım 1

Her bir A4 kağıdını katlayın ve ikiye boumlluumln

Adım 2

Her bir kağıdı şekildeki gibi uzunlamasına

uumlccedile ve yanlamasına ikiye katlayın ve boumlylece

uzunlamasına katlanan parccedilalar birbirine eşit

olacaktır

Adım 3

Kağıdı iki sıra uzunlamasına katlanmış

yerinden enine doğru doumlrt parccedila kesin

Adım 4

Renkli kalemle boyayın

bull Bir renkte dikey ccedilizgiler

bull Farklı bir renkte yatay ccedilizgiler

Adım 5

Kağıdın her iki ucundaki orta boumlluumlmleri

yukarı katlayın Yan boumlluumlmleri orta boumlluumlmuumln bir dış

ve bir iccedil tarafında olacak şekilde katlayın Kutunun

her koumlşesi duumlzguumlnce katlanmış olmalıdır Ekstra

yapılan katlamalar kabul edilmez

Adım 6

Kağıdın her bir ucunu bir zımba ile

zımbalayın Zımbanın bitim yeri kutunun iccedilerisinde

olmalıdır Zımba kutunun altına paralel olmalı ve

yatay ccedilizgilerle kesişmelidir Kutuda delik ya da yırtık

olmamalı kutunun bitim yerleri duumlz ve eşit bir

şekilde uyuşmalıdır (Kabul edilebilir fark ya da

sapma miktarı 15 mm kadardır)

Karton Kutu Uumlretimi İccedilin Kurallar

1 Hakemler

Hakemler mağaza zincirleri tarafından goumlnderilmiş olup yuumlksek

şoumlhrete sahip yolsuzluğun oumltesinde kararları kesin kişilerdir

2 Boumlluumlmleri Planlama ve Uumlretim Suumlreci

Karton kutular 3 farklı uumlretim suumlrecinde uumlretilecektir Her bir uumlretim

suumlreci tam olarak 8 dakika suumlrecek ve tam zamanında başlayacaktır Birinci

uumlretim suumlreci başlamadan oumlnce 20 dk planlama suumlreniz olacaktır Birinci

uumlretim suumlrecinden sonra 15 dk daha planlama suumlreniz olacaktır İkinci

uumlretim suumlrecinden sonra son 10 dklık bir planlama suumlreniz daha olacaktır

Toplam zaman tablonuz aşağıdaki gibidir

Birinci planlama boumlluumlmuuml 20 dakika

Birinci uumlretim suumlreci 8 dakika

İkinci planlama boumlluumlmuuml 15 dakika

İkinci uumlretim suumlreci 8 dakika

Uumlccediluumlncuuml planlama suumlreci 10 dakika

Uumlccediluumlncuuml uumlretim suumlreci 8 dakika

3 Materyal ve Ekipman

Karton kutu uumlretimi iccedilin gerekli olan tuumlm ham maddeler ve

ekipmanların hakem tarafından satın alınması gerekir Aşağıdakiler alım iccedilin

uygundur

Makas her biri 3 jeton

Zımba her biri 3 jeton

Zımba teli her 100 tane 2 jeton

Cetvel her biri 1 jeton

A4 kağıdı her 10 kağıt 2 jeton

Renkli kalem her biri 2 jeton

Materyaller ve ekipmanlar sadece buumltccedile planlama oturumunda satın

alınabilir (İndirim yok) Hakem satın aldığınız hiccedilbir materyali ya da

ekipmanı geri iade alamayacaktır

4 Sermaye ve Krediler

Başlangıccedil sermayesi olarak 15 jetonunuz olacaktır Hakemden en

az 5 jeton olacak şekilde 5 jetonluk partileri ek girişim sermayesi olarak

oumlduumlnccedil alabilirsiniz Geri oumldeme oranları aşağıda belirtilen kredi

doumlnemlerine goumlre değişmektedir ve belirtilen oranlarla sabitlenmiştir

Kredi Bir uumlretim

doumlnemi

sonrasında

İki uumlretim

doumlnemi

sonrasında

Uumlccedil uumlretim

doumlnemi

sonrasında

5

jeton

6 8 10

10

jeton

12 16 20

15

Jeton

18 24 30

5 Oumldeme

Her bir uumlretim doumlneminden hemen sonra hakeme sunmak

istediğiniz karton kutuları teslim etmelisiniz ve hakemin kalite kontrol

denetiminden geccedilen her bir kutu iccedilin 5 jeton alacaksınız

6 Tahmin

Her bir uumlretim doumlneminden oumlnce o uumlretim doumlneminde uumlretmeyi

planladığınız karton kutu sayısını yazılı olarak hakeme bildirmelisiniz

Eğer mevcut uumlretim doumlnemindeki gerccedilek ccedilıktınız o doumlnem iccedilin

tahmininizle uyuşuyorsa hakem bonus puan verecektir Uumlretim doumlnemi

başlamadan oumlnce hakeme tahmininizi bildirmemenizin cezası otomatik

olarak 20 jetondur

7 Geri bildirim

Her bir uumlretim doumlneminden sonra hakemden performansınız ile

ilgili geri bildirim alacaksınız

8 Uumlretim Doumlneminden Oumlnce Ham Maddelerin Durumu

Bir uumlretim doumlnemine başlamadan oumlnce kullanılacak kağıt

herhangi bir şekilde yırtık kesik katlanmış ya da işaretlenmiş olmamalı

her bir uumlretim doumlnemine işlem goumlrmemiş A4 kağıtları ile başlanmalıdır

Bir oumlnceki uumlretim doumlneminden kalan işlem goumlrmuumlş herhangi bir kağıt

hurdaya ayrılmalıdır Eğer hurda materyaller herhangi bir şekilde tekrar

kullanılırsa otomatik olarak 20 jeton ceza uygulanacaktır

EK-6 Ccedilalışma Performansı Değerlendirmesi

Bireysel Ccedilalışma Performansı (1- problemli performans 2- goumlzlem gerektiren performans 3- kabul edilebilir performans 4- duumlzguumln

performans)

Bağlamsal Performans-kişilerarası

1 2 3 4

1- Girişkenlik

2- Geri bildirimleri kabul etme ve duumlzeltme

3- Diğerleriyle işbirliği

4- Etkili iletişim

Bağlamsal Performans-kurumsal

1 2 3 4

1- Sorumluluk goumlsterme

2- Muumlşteri odaklı olma

3- Yaratıcı olma

4- Zorlu iş goumlrevlerini uumlstlenme

Uyumlandırılmış Performans

1 2 3 4

1- Esneklik goumlsterme( stresle başa ccedilıkma zorlu durumlarla baş etme)

2- Zorlu problemlere yaratıcı ccediloumlzuumlmler uumlretme

Goumlrev Performansı

1 2 3 4

1- İşin kalitesi

2- İşi planlama ve organize etme

3- Sonuccedil odaklı olma

4- Oumlncelikleri belirleme

5- Verimli ccedilalışma

3- İş bilgisini guumlncel tutma

4- İş becerilerini guumlncel tutma

5- Beklenmedik iş durumlarıyla başa ccedilıkma

6- Gerekli olan iş hedeflerini ayarlamak

Zarar Verici İş Davranışı

1 2 3 4

1- Aşırı olumsuzluk goumlsterme( şikayet etme problemleri buumlyuumltme)

2- Kuruma zarar verecek şeyler yapma( kurallara uymama gizli bilgileri saklamama)

3- Ccedilalışma arkadaşlarına zarar verecek şeyler yapma( işi diğerlerine yuumlkleme tartışma)

4- Bilerek hata yapma

9 OumlZGECcedilMİŞ

Ceren DAVUTOĞLU 26081992 tarihinde Erzurumrsquoda doğdu 2014 yılında

Hacettepe Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Fakuumlltesi Ergoterapi Boumlluumlmuumlnden mezun

oldu 2015 yılında Hacettepe Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Fakuumlltesi Ergoterapi

Boumlluumlmuumlnde yuumlksek lisansa başladı 2016 yılından itibaren Hacettepe Uumlniversitesinde

araştırma goumlrevlisi olarak ccedilalışmaktadır İlgi alanları mesleki rehabilitasyon koginitif

rehabilitasyon geriatri toplum temelli rehabilitasyon

vi

TEŞEKKUumlR

Ergoterapi alanına duyduğu ilgi ve bu alana olan sayısız katkıları ile mesleğimi

kazanmamı sağlayan tez ccedilalışmamın planlanmasında ve suumlrduumlruumllmesinde kıymetli

zaman ve bilgisi ile beni destekleyen Sayın Hocam Prof Dr Huumllya KAYIHANrsquoa

Ergoterapiyi benimsediği mesleğini severek yaptığı ve ne zaman ihtiyacım

olsa bilgi ve deneyimlerini guumlleryuumlzuuml eşliğinde benimle paylaştığı iccedilin Sayın Hocam

Dr Sinem SALAR ve iccediltenliğiyle bilgi ve deneyimlerini benimle paylaşıp yol goumlsteren

Sayın Hocam Yrd Doccedil Dr Serkan PEKCcedilETİNrsquoe

Eğitim hayatım boyunca bilgilerini benimle paylaşan ve beni destekleyen

değerli hocalarım Prof Dr Mine UYANIK Prof Dr Esra AKI Prof Dr Gonca

BUMİN Prof Dr Gamze EKİCİ Doccedil Dr Ccediliğdem OumlKSUumlZ Doccedil Dr Semin AKEL

Doccedil Dr Meral HURİ ve Yrd Doccedil Dr Onur ALTUNTAŞrsquoa

Hem tez ccedilalışmam boyunca hem de ccedilalışma hayatımda ergoterapi ile ilgili fikir

paylaşımları yapabildiğim ve her zaman beni destekleyen sevgili meslektaşlarım ve

canım arkadaşlarım Zeynep CcedilORAKCI Dilara OumlZOĞLU Ege TEMİZKAN ve Sayın

hocam Orkun Tahir ARANrsquoa

Eğitim ve tez ccedilalışmam boyunca daima yanımda olan sevgili arkadaşlarım

Zeynep CcedilELİK Sinem KARS ve Oumlzge Buket CESİMrsquoe

Ben sana soumlylemiştim demeden her zaman koşulsuz sevgisi ve deneyimleriyle

beni destekleyen kahramanım Ali Haydar Guumlnhan KOCcedil koşulsuz sevginin kaynağı

olan ve ışığı ile ailemize yol goumlsteren meleğim Birten KOCcedil bilmişliğiyle beni bazen

kızdıran ama her zaman varlığıyla beni mutlu eden ve hayatımı guumlzelleştiren kuumlccediluumlk

prensim Oumlnder KOCcedil her zaman her durumda yanımda olan canım halam Zeynep

KOCcedil anneannem Dilber TEKİN ve dedem Yusuf TEKİNrsquoe

Hayatıma girdiği guumlnden beri her konuda beni destekleyen ve kendimi

geliştirmemi sağlayan canım eşim Mehmet DAVUTOĞLUrsquona

Hayata insanlara ve kendime olan bakış accedilımı değiştirdiği ve herkesin biricik

olduğunu goumlrmemi sağladığı iccedilin değerli mesleğim ERGOTERAPİrsquoye ve mesleğini

severek yapan herkese

Sonsuz teşekkuumlrlerhellip

vii

OumlZET

DAVUTOĞLU C Engelli Bireylerde Mesleki Rehabilitasyonun Ccedilalışma

Performansına Etkisi Hacettepe Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml

Ergoterapi Programı Yuumlksek Lisans Tezi Ankara 2018 Bu ccedilalışma engelli

bireylerin aktivite kimliği aktivite yeterliliği ve aktivite performansında yaşadıkları

problemleri geliştirmeye youmlnelik duumlzenlenen ergoterapi programının ccedilalışma

performansına olan etkisini değerlendirmek amacıyla planlandı Ccedilalışmaya Hacettepe

Uumlniversitesi Mesleki Rehabilitasyon Merkezirsquo ne başvuran 20 birey dahil edildi

Bireylere yapılandırılmış goumlruumlşme youmlntemi ile Anamnez formu Kanada Aktivite

Performans Oumllccediluumlmuuml (KAPOuml) Aktivite Performans Hikayesi Goumlruumlşmesi (OPHI-II)

uygulandı Bireylerin ccedilalışma performansları yapılandırılmış bir aktivite uumlzerinden

goumlzlemlenerek değerlendirildi Ergoterapi temelli uygulama 7 hafta suumlreyle her seans

120 dakika olmak uumlzere haftada 1 guumln grup muumldahalesi olarak uygulandı Grup

muumldahalesi sonrası engelli bireyler tekrar aynı oumllccedilekler yardımıyla değerlendirilerek

sonuccedilları karşılaştırıldı Grup muumldahalesini takip eden 3 ay iccedilerisinde işe giren

bireylere bireysel muumldahale uygulanıp değerlendirmeler işyerinde tekrar edildi

Ccedilalışmamızın sonucunda KAPOuml OPHI-II ccedilalışma performansı oumllccediluumlmlerinde

muumldahale oumlncesi ve sonrası arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmadı

(plt001) Takip eden 3 ay iccedilerisinde 15 kişiye ulaşılabilmiş ve bunların 8rsquoinin işe

girdiği tespit edildi İşe giren bireylerin problem yaşadıkları alanlar sorulup bunlara

youmlnelik muumldahaleden (danışmanlık aktivite uyumlandırılması ergonomik duumlzenleme

suumlruumlcuuml rehabilitasyonu vb) sonra KAPOumlrsquo de belirttikleri problemlerin geliştirmek

istedikleri alanlara youmlnelik olduğu goumlruumlluumlp OPHI-II sonuccedillarında istatistiksel olarak

anlamlı bulundu (plt001) ve ccedilalışma performanslarında da bir problem goumlruumllmedi

Engelli bireylerde ergoterapi temelli mesleki rehabilitasyon uygulaması bireylerin

ccedilalışma performansı aktivite kimliği ve aktivite yeterliliği alanlarında gelişme

sağlamaktadır Engelli bireylerde ergoterapi temelli mesleki rehabilitasyonun yaşam

kalitesi guumlnluumlk yaşam motivasyon gibi diğer alanlara olan etkisini inceleyen ve iş yeri

muumldahalelerini iccedileren uygulamalara ihtiyaccedil vardır

Anahtar kelimeler Ergoterapi Mesleki Rehabilitasyon Ccedilalışma Performansı Engelli

Kişiler

viii

ABSTRACT

DAVUTOĞLU C The Impact of Vocational Rehabilitation on Work Performance

in Persons with Disabilities Hacettepe University Institute of Health Sciences

Occupational Therapy Program Master Thesis Ankara 2018 This study was

planned to evaluate the effect of the occupational therapy program designed to enhance

the problems of people with disabilities in their occupational identity occupational

competence and occupational performance 20 People who have applied to Hacettepe

University Vocational Rehabilitation Center were included in the study A configured

interview method was practiced to the individuals by using the form of medical record

Canadian Occupational Performance Measurement (COPM) the Occpational

Performance History Interview about the occupational performance (OPHI-II) Individual

work performance was observed and assessed with a structured activity Practice based

occupational therapy (OT) had been practiced 120 minutes per session for once a week

over 7 weeks as group intervention After the group intervention people with disabilities

were evaluated again with same assesments and the results were compared Within 3

months of group intervention individual intervention was applied to the people who

entered a job and the evaluations were repeated at the workplace As a result of our study

there was a statistically significant difference between before and after intervention in

COPM OPHI-II the measures of work performance (plt001) 15 people could be reached

within the following 3 months and it was determined that 8 of them were entered a job

The individuals who entered the job were asked about areas they experienced problems

After the intervention (consultancy activity adaptation ergonomic arrangement driver

rehabilitation etc) in these problems it was seen that the problems they stated in the

COPM are intended for the areas they want to develop Statistical significant was found

in the results of OPHI-II (plt001) and it was not seen any problems about work

performance Vocational rehabilitation based on OT in people with disabilities provides

an improvement in areas of work performance occupational identity and occupational

competence of individuals There is a need for interventions include workplace

intervention and analyze the effect of vocational rehabilitation based on OT in other areas

such as quaility of life daily living motivation

Keywords Occupational Therapy Vocational Rehabilitation Work Performance

Disabled Persons

ix

İCcedilİNDEKİLER

Sayfa

ONAY SAYFASI iii

YAYIMLAMA VE FİKRİ MUumlLKİYET HAKLARI BEYANI iv

ETİK BEYAN v

TEŞEKKUumlR vi

OumlZET vii

ABSTRACT viii

İCcedilİNDEKİLER ix

SİMGELER ve KISALTMALAR xii

ŞEKİLLER xiii

TABLOLAR xiv

1 GİRİŞ 1

2 GENEL BİLGİLER 4

21 İşin Tanımı ndash İş Nedir 4

22 Engelli Bireyler İccedilin Ccedilalışmanın Oumlnemi 4

23 Motivasyon ve Ccedilalışma İlişkisi 5

24 İnsan Rol ve Aktiviteleri 6

25 İş ile İlgili Yasal Duumlzenlemeler 7

251 Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuuml (ILO) 7

252 Uumllkemizde Engelli Bireylere İlişkin Yasal Duumlzenlemeler 8

26 Rehabilitasyon ve Mesleki Rehabilitasyon 9

27 Ergoterapide Mesleki Rehabilitasyon Tarihccedilesi 10

271 Paradigma Oumlncesi 10

272 Aktivite Paradigması 11

273 Kriz 11

274 Paradigma Evresi 12

28 Mesleki Rehabilitasyon ve Ergoterapi 14

29 Ergoterapinin Mesleki Rehabilitasyonda Kullandığı Teorik Ccedilerccedileve

ve Modeller

15

291 Kazanımsal Referans Ccedilerccedilevesi 16

x

292 Analitik Referans Ccedilerccedilevesi 16

293 Gelişimsel Referans Ccedilerccedilevesi 17

294 Kanada Aktivite Performans Modeli (KAPM) 18

295 İnsan Aktivite Rol Modeli (MOHO) 19

210 Ccedilalışma Performansı 21

211 Mesleki Rehabilitasyonda Ergoterapi Değerlendirmeleri 24

212 Mesleki Rehabilitasyonda Ergoterapi Muumldahaleleri 25

3BİREYLER ve YOumlNTEM 28

31 Bireyler 28

32Youmlntem 29

321 Verilerin Toplanması 29

33Değerlendirme 30

331 Sosyodemografik Bilgiler 30

332 Aktivite Performansı Değerlendirmesi 30

333 Ccedilalışma Performansı Değerlendirmesi 31

334 Aktivite Performansı Hikayesi Goumlruumlşmesi 31

34 Grup Muumldahalesi 32

341 Grup Youmlnetimi İccedilin Benimsenen 7 Adım 32

342 Muumldahale Programı 33

35 İstatiksel Analiz 37

4 BULGULAR 39

41 Sosyo-Demografik Oumlzellikler 39

42 Bireylerin Aktivite Performanlarının ve Kişisel Hedeflerinin

Değerlendirilmesine Ait Bulgular

40

43 Aktivite Performans Hikayesi Goumlruumlşmesirsquone (OPHI-II) Ait Bulgular 42

44 Ccedilalışma Performansına Ait Bulgular 44

45 İşe Giren ve İşe Girmeyen Bireylerin Değerlendirmelerinin

Karşılaştırılması

47

46 İşe Giren Bireylere Ait Bulgular 48

5 TARTIŞMA 62

6 SONUCcedil ve OumlNERİLER 73

7 KAYNAKLAR 75

xi

8 EKLER 86

EK-1 Etik Kurul

EK-2 Anamnez

EK-3 Kanada Aktivite Performans Oumllccediluumlmuuml

EK-4 Aktivite Performans Hikayesi Goumlruumlşmesi

EK-5 Standart Aktivite

EK-6 Ccedilalışma Performansı Değerlendirmesi

9 OumlZGECcedilMİŞ

xii

SİMGELER ve KISALTMALAR

AOTA Amerikan Ergoterapi Derneği

EKPSS Engelli Kamu Personel Seccedilme Sınavı

ILO Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuuml

KAPM Kanada Aktivite Performans Modeli

KAPOuml Kanada Aktivite Performans Oumllccediluumlmuuml

MOHO İnsan Aktivite Rol Modeli

OPHI-II Aktivite Performans Hikayesi Goumlruumlşmesi-II

OT Occupational Therapy

xiii

ŞEKİLLER

Şekil Sayfa

21 Mesleki rehabilitasyonda aktivite odaklı yaklaşım 15

31 Mesleki rehabilitasyon merkezi 28

32 Suumlruumlcuuml Simuumllasyonu ve Vienna Test Sistemi 29

33 Akış Şeması 29

34 Kutu uumlretimi aktivitesi 31

35 İşe giren bireylerde muumldahale şeması 37

xiv

TABLOLAR

Tablo Sayfa

21 Bireysel ccedilalışma performansı buluşsal referans ccedilerccedilevesi 23

41 Katılımcılarn demografik oumlzellikleri 39

42 Katılımcıların ccedilalışma deneyimi 40

43 Katılımcıların muumldahale oumlncesi ve sonrası KAPOuml ortalama ve

standart sapmaları

41

44 Muumldahale oumlncesi ve sonrası KAPOuml karşılaştırması 41

45 Muumldahale oumlncesi ve sonrası OPHI-II karşılaştırması 42

46 Muumldahale oumlncesi ve sonrası OPHI-II alt başlık maddelerinden

alınan puanların karşılaştırılması

43

47 Muumldahale oumlncesi ve sonrası ccedilalışma performansı alt başlık

puanlarının karşılaştırılması

44

48 Muumldahale oumlncesi ve sonrası ccedilalışma performansı alt başlık

maddelerinden alınan puanların karşılaştırılması

45

49 İşe giren ve işe girmeyen katılımcıların muumldahale oumlncesi ve

sonrası aktivite performans puanlarının karşılaştırılması

47

410 İşe giren ve girmeyen katılımcıların muumldahale oumlncesi ve sonrası

OPHI-II performans alanlarından alınan puanların

karşılaştırılması

47

411 İşe giren ve girmeyen katılımcıların muumldahale oumlncesi ve sonrası

ccedilalışma performans alanlarından alınan puanların

karşılaştırılması

48

412 İşe giren katılımcılara ait demografik oumlzellikler 49

413 İşe giren bireylerde OPHI-II alt başlıklarının ve maddelerinin

muumldahale oumlncesi muumldahale sonrası ve takip verilerinin

karşılaştırılması

50

414 İşe giren bireylerde OPHI-II alt başlıklarının ve maddelerinin

muumldahale oumlncesi muumldahale sonrası ve takip verilerinin ikili

karşılaştırmaları

52

1

1 GİRİŞ

Ccedilalışma kişinin oumlzsaygı sosyal statuumlsuuml ve toplumsal katılıma etkisi ile birlikte

maddi getirisi ve aileye olan faydası accedilısından oumlnemli bir aktivitedir (1) İnsanlar

genellikle kendilerini sahip oldukları iş ile tanıtırlar Bir işe sahip olmak yaşamdan

tatmin olma durumunu ortaya koymaktadır Bireylerin kendileri iccedilin uygun olan işi

bulmaları her zaman ccedilok kolay olmamaktadır Durum boumlyle iken uygun iş bulma

konusunda engelli bireylerde bu tablo daha da zorlaşmaktadır (2)

Tuumlrkiyersquode ve duumlnyada engelli bireylerin istihdam edilme oranları oldukccedila

duumlşuumlk olup guumlncelliğini koruyan bir sorundur (3) Tuumlrkiye İstatistik Kurumu 2010

istatistiklerine goumlre uumllkemizdeki engelli bireylerin 857rsquosi işguumlcuumlne dahil değildir

(4) Tuumlrkiyersquode engelli bireylerin istihdamına youmlnelik pozitif ayrımcılık ilkesi

benimsenmiş ancak beklenen sonuccedillara ulaşılamamıştır (5)

Yapılan araştırmalar ccedilocukluk ccedilağında edinilen engele sahip genccedil

yetişkinlerin fonksiyonel kayıp ağrı yorgunluk ve inaktif yaşam tarzı gibi sağlıkla

ilişkili problemler yaşadığını ve birccediloğunun ccedilalışma barınma ve yakın ilişkiler

kurmaya katılımlarında kısıtlandıklarını goumlstermektedir (2) Nitelikli bir ccedilalışma

hayatı işe youmlnelik becerilerin eğitiminden sonra başlamaktadır Lise sonrası bireylerin

toplum iccedilerisindeki roluuml oumlğrencilik roluumlnden yetişkinlik rollerine doğru değişmektedir

(6) Bu rollerdeki değişiklik bir geccediliş suumlrecini goumlstermektedir

Geccediliş suumlreci erken ccedilocukluktan ergenliğe ergenlikten yetişkinliğe geccediliş olarak

tanımlanmaktadır Amerikan Ergoterapi Derneği (AOTA) geccediliş suumlrecini lsquobir

ccedilevreden diğerine bir fonksiyon seviyesinden diğerine bir yaşam aşamasından

diğerine bir programdan diğerine geccediliş yapmak iccedilin hazırlanmak veya bunları

kolaylaştırmak iccedilin koordine edilen eylemleri iccedilerirrsquo şeklinde tanımlamaktadır (7)

Bireyler liseden sonra uumlniversiteye ya da işe devam edebilmekte sonuccedilta toplum

iccedilerisindeki rolleri değişmektedir Engelli bireyler bu suumlreccedilte birccedilok zorlukla karşı

karşıya kalmaktadır (6) Bu zorluklar kendi istek ihtiyaccedil ve değerlerinin farkında

olamama kısıtlı iş ve toplumsal katılım zayıf yaşam becerileri olup yetişkinlik

rollerinin başarılı bir şekilde yerine getirilmesini engellemektedir Engelli bireylerin

ihtiyaccedillarını belirlemeye youmlnelik yapılan ccedilalışmalarda iş becerileri yaşam becerileri

yardımcı teknoloji kullanımı ccedilevresel modifikasyonlar ile bu popuumllasyonun yaşam

2

kalitelerinin ve okul sonrası durumlarının olumlu youmlnde etkilendiğini goumlstermektedir

(8) Ergoterapi yaşam becerileri eğitimi ve ccedilevresel adapstasyonlar ile bu hedeflere

katkı sağlamaktadır Rehabilitasyonun genel amacı bireylerin geccediliş suumlreccedillerini başarılı

bir şekilde yerine getirmelerini sonrasında kazanılan anlamlı rolleri uygun şekilde

suumlrduumlrmelerini ve toplumsal katılımlarını sağlamaktır Topluma tam katılım ve

yetişkinlik rollerinin yerine getirilmesi iccedilin yaşam kalitesi başarılı olma hissi

bağımsızlık iş sahibi olma oumlnemli bir yere sahiptir (5)

Birccedilok araştırma engel goumlzetmeksizin engelli bireylerin tuumlm yaşamlarında

oumlnyargı ve dışlanmaya maruz kaldıklarını goumlstermektedir (910) Engelli bireyler hem

istihdam oumlncesi yeterli eğitim ve deneyim fırsatından yoksun kalmakta hem de

işyerinde olumsuz tutumlarla karşı karşıya kalmaktadırlar İşverenlerin engelli

istihdamına youmlnelik goumlruumlşlerinin belirtildiği bir ccedilalışmada sırasıyla lsquosektoumlre uygun

engelli bulamama vasıflı engelli bulamama İŞKURrsquoun işe uygun engelli adayı

goumlndermemesirsquo gibi sorunlar belirtilmiştir (3) Aynı ccedilalışmada engelli bireyin işyerine

olumsuz etkileri arasında iş kazası riskinin yuumlksek olması ve iletişim guumlccedilluumlğuuml en ccedilok

sorun belirtilen alanlar olmuşlardır Yapılan ccedilalışmalarda engelli bireylerin

istihdamında karşılaşılan guumlccedilluumlkler istihdama hazırlama iş arama işe girme ve

istihdam sırasındaki sorunlar olarak belirlenmiştir (11)

Tuumlrkiye de engelli bireylerin mesleki eğitimlerine ilişkin olarak yapılan

araştırmalar grup ve bireysel ccedilalışmalara ihtiyaccedil duyulduğu belirtmektedir (12)

Bireylerin istihdam edildikten sonra da sorunlar yaşayabileceği ve buna youmlnelik

ccedilalışmaların yetersiz olduğu ifade edilmiştir (11) AOTA ergoterapiyi lsquo ev okul işyeri

toplum ve diğer alanlardaki rollerinde birey ya da grupların katılımlarını sağlamak

iccedilin guumlnluumlk yaşam aktivitelerinin terapoumltik kullanımırsquo olarak tanımlamaktadır Bunu

yaparken ergoterapi rol goumlrev ve aktivite performansına odaklanmaktadır Aktivite

performansı kişiler onların aktiviteleri ve yaşam-iş-serbest zaman ccedilevresi arasında

var olan bir suumlreccedil ilişkisinin sonucu olarak tanımlanmaktadır Bireyin aktivite

performansı bu komponentler arasındaki denge ile oluşmaktadır Mesleki

rehabilitasyonda ergoterapinin roluuml de bu komponenetlere youmlnelik yapılan

muumldahaleler ve değerlendirmelerle ortaya ccedilıkmaktadır (67)

3

Uumllkemizde mesleki rehabilitasyon uygulamalarının yetersizliği ve bu konuda

yapılan araştırmaların sayısının ccedilok az oluşu nedeniyle ergoterapiye oumlzel yaklaşımlarla

mesleki rehabilitasyonun etkisini goumlsterecek ccedilalışmalara ihtiyaccedil duyulmaktadır (6-8)

Ccedilalışmamız aktivite yeterliliği ve aktivite kimliği problemlerinin geliştrilmeye

ccedilalışıldığı Ergoterapi programının ccedilalışma performansına olan etkisini değerlendirmek

iccedilin planlanmıştır

CcedilALIŞMANIN HİPOTEZİ

Engelli bireylerde mesleki rehabilitasyonun ccedilalışma performansına etkisi

yoktur

4

2GENEL BİLGİLER

21 İşin Tanımı ndash İş Nedir

Soumlzluumlk tanımına goumlre iş bir sonuca ulaşmak iccedilin fiziksel veya mental ccedilaba

gerektiren aktivitelerdir (13) Yirminci yuumlzyılın sonlarında İngilterersquode yapılan

ccedilalışmalar ccedilalışmanın sağlık ve iyi olma hali iccedilin gerekli olduğuna dair bilimsel

kanıtlar sunup uumlcretli istihdamın yararlarını aramaktan ziyade yararlı ve uumlretken

olmanın getirileri uumlzerine durmuştur (1) Waddell ve Burton (14) lsquoccedilalışmarsquo terimini

uumlcretli veya uumlcretsiz faaliyetlere harcanan ccedilaba lsquoistihdamrsquo terimini ise finansal getirisi

olan faaliyetlerde bulunmak olarak tanımlamışlardır ve topluma tam katılımı

kolaylaştırmak oumlnemli psikososyal ihtiyaccedilları karşılamak ve bireysel kimlik

toplumsal roller ve sosyal statuuml iccedilin yeterli ekonomik kaynaklar accedilısından işin yararlı

etkilerini destekleyen kapsamlı kanıtlar bulmuşlardır Dame Carol Black (15) ise

istihdamın avantajlarını şoumlyle oumlzetlemiştir ldquoCcediloğu insan iccedilin yapılan paralı iş oumlzdeğer

ve saygınlık kazanma aile kurma kimlik oluşturma ve toplum iccedilinde yer alma ve

dolayısıyla para kazanma ile sosyal katılımın ve kendini gerccedilekleştirmenin oumlnemli bir

belirleyicisidirrdquo Genel nuumlfus iccedilin kanıtlanan bu durum fiziksel veya zihinsel

bozukluklardan dolayı dezavantajlı olan bireyler iccedilin de doğrudur Engelli bireylerin

işsizliği duumlnya ccedilapında buumlyuumlyen sosyal bir problemdir Bu bilgiler ışığında bakıma

muhtaccedil grupların işe hazır olma ccedilalışmaya devam edebilme ya da işsiz kalmaları

halinde yeni bir iş bulmaları iccedilin bu kişilere istihdam ile ilgili destek verilmesi

gerekliliği ortaya ccedilıkmaktadır (15-18)

22 Engelli Bireyler İccedilin Ccedilalışmanın Oumlnemi

Bireyler guumlnluumlk yaşam serbest zaman ve uumlretici aktivitelerle var olan

varlıklardır (19) Ccedilalışma sağlıklı bireyler iccedilin olduğu kadar engelli bireyler iccedilin de

oumlnemlidir Ccedilalışmak refah oumlz değer ve oumlz kimlik sağlamaya yardımcı bir kavram

olarak insan varoluşunun merkezinde yer almaktadır Kielhofnerrsquoa goumlre (20) ccedilalışmak

faydalı veya sanatsal nesneler fikirler bilgi paylaşımı ve korunması gibi uumlruumlnlerin

geliştirilmesi iccedilin temel oluşturur Bu nedenle ccedilalışmak bireyin uumlretkenliğini

geliştirmesini ve ccedilalışan roluuml kazanmasını sağlar

5

Ccedilalışma hayatının iccedilerisinde olup iş kazası geccediliren birccedilok bireyin ccedilalışan rolleri

bozulmaktadır Bu bireylerin ccedilalışan rollerine yuumlkledikleri anlamın değişmesine

neden olabilmektedir Mental problemleri olan bireylerle yapılan bir ccedilalışmada

bireylerin ccedilalışan roluuml gibi değerli sosyal rol ve aktivitelerinin eksikliğinin

yaşamlarında buumlyuumlk engel olarak goumlrduumlkleri bulunmuştur (2122) Toplumsal

dışlanma ile birlikte bireylerde aidiyet duygusunun gelişmemesine ve yabancılaşma

hissine sebep olmuştur Kronik kas iskelet ağrısı bulunan bireylerde işe geri doumlnuumlşuuml

motive eden faktoumlrlerin araştırıldığı bir ccedilalışmada hem ccedilalışan hem de ccedilalışmayan

bireyler iccedilin anlamlı bulunan ccedilalışmanın kendisinin motive edici bir faktoumlr olduğu

goumlruumllmuumlştuumlr (23) Johansson ve Tham (21) yaptıkları bir ccedilalışmada kafa travması

geccedilirmiş bireylerin yetkinliklerinin ve ccedilalışan kimliklerinin tehdit edildiğini

algıladıklarını goumlrmuumlşlerdir Aynı zamanda bu bireylerin ccedilalışma hayatına geri

doumlnmek iccedilin yoğun muumlcadele ettiklerini ve işe geri doumlnuumlşlerinin başarılarının kanıtı

olduğunu accedilıklamışlardır

Yapılan ccedilalışmalar yaralanma sonrası bireylerin işe geri doumlnmelerinin zor

olduğunu goumlstermiştir Ccediluumlnkuuml yaralanmalara ek olarak bireyler travma sonrası stres

bozukluğu ve depresyon gibi problemlerle de karşı karşıya kalmaktadır Bu

bozuklukların semptomu olan iccedilgoumlruuml eksikliği yaralanma geccediliren bireylerin algılarını

yeteneklerini ve ccedilalışma performanslarını da olumsuz youmlnde etkilemektedir (24-26)

23 Motivasyon ve Ccedilalışma İlişkisi

Vroom (27) mesleki davranışı anlamak iccedilin lsquobeklenti ve değere bağlı

motivasyon teorisinirsquo (expectancy valency theory of motivation) geliştirmiştir

Motivasyonu bireyin alternatif bir eylem planı arasında yaptığı seccedilimleri anlamak iccedilin

accedilıklayıcı bir yapı olarak kavramsallaştırmıştır Bireyin tercihinin her olası eylemle

ilgili motivasyona bağlı olduğunu belirtmiştir Değerlik (valence) ise bir sonuccediltan elde

edilebilecek ve beklenen memnuniyeti ifade etmektedir (27) Oumlrneğin bireyin iş

yerinde terfi etmesi olumlu ve olumsuz sonuccedil doğurabilmektedir Sosyal statuumlsuumlnuumln

artması olumlu iken daha fazla iş yuumlkuumlnuumln olması olumsuz bir sonuccedil olacaktır

Buradaki değerlik kavramı bireyin olumlu bir sonuccedil elde etme şansına sahip

olduklarını duumlşuumlnduumlkleri ya da inandıklarını hissettiklerinde aktiviteyi daha motive bir

şekilde gerccedilekleştirdiklerini goumlstermektedir (28) Bununla birlikte ccedilevresel olaylar

6

inanccedilları ya da bireyle ilgili bir durumun anlamını değiştirebilecekleri oumllccediluumlde davranışı

etkileyebilir Vroomun (27) teorisi ile Banduranın (29) oumlz yeterlilik inanccedilları teorisi

arasında bir benzerlik vardır Her ikisi de bir davranış kaynağı olarak iccedilsel

motivasyonu savunur Bandura oumlz yeterlilik beklentilerinin motivasyon uumlzerinde daha

guumlccedilluuml etkilere sahip olduğunu ve sonuccedil beklentilerinin oumlz yeterlilik inanccedillarından

bağımsız olarak motivasyona katkıda bulunduğunu ileri suumlrmuumlştuumlr (28) Ccedilalışmalar

gerccedilek yeteneklerden bağımsız bir oumlz yeterlilik inancının azim performans ve uygun

stratejilerin seccedilimini oumlngoumlrduumlğuumlnuuml belgelemiştir (29)

Ccedilalışmalar motivasyon ile aktivite arasında ilişki olduğunu goumlstermiştir

(3031) Aktivite bilimi (occupation science) aktivitelere katılmak iccedilin motivasyon

gibi işlevsellik unsurlarının buumltuumlnleyici bir bileşen olduğunu incelemiş ve oumlz yeterlilik

inancının bireyin aktivitelere katılma motivasyonunu etkilediğini goumlstermiştir (20)

24 İnsan Rol ve Aktiviteleri

İnsan rol goumlrev ve aktivitelerinin incelenmesi ergoterapinin temeli olarak

goumlruumllmektedir Ergoterapinin oumlncuumlsuuml olan Adolp Meyer aktivitenin insan hayatındaki

roluumlne ilişkin ana varsayımlardan birini şoumlyle accedilıklamıştır insanoğlunun bir

organizma olarak kendini gerccedilek duumlnyada ve gerccedileklikte kendi doğasıyla ve

doğallıyla harmonik olarak yaşayarak davranarak ve kullanarak kendini aktif olarak

var etmesidir Bu da bireyin buumltuumln organlarına en uumlst duumlzeyde işlevsellik kazandırır

(31)

Aktivite ergoterapistler tarafından mesleğin temel alanını tanımlamak iccedilin

kullanılır (32) Aktiviteler insanların zaman iccedilinde yaşamlarını suumlrduumlrebilmeleri ve

yaşamlarını anlamlandırmalarını sağlamak iccedilin yaşamları boyunca gerccedilekleştirdikleri

faaliyetler olarak tanımlanabilir (7) Ayrıca aktivitelerin zihinsel yetenekleri becerileri

iccedilerdiğini ve goumlzlemlenebilir bir fiziksel boyuta sahip olabileceği veya olmayabileceği

belirtilmektedir Aktivite aynı zamanda insanların yaratıcı uumlretken ve eğlenceli

arayışlara gerek duydukları temel bir ihtiyaccedil olarak kabul edilmektedir (33) Bu ilgi

alanları bireylerin bu alanlara katılımıyla gelişir Katılımın bağlamsal zamansal

psikolojik sosyal sembolik kuumlltuumlrel etnik ve manevi boyutları da bulunmaktadır

Yerxa (34) bir bireyin sağlık duumlzeyinin bireyin aktivitesinin uyarlanabilir

niteliklerine bağlı olduğunu belirtmekte bu da aktivitelere katılımın bireyin biyolojik

7

psikolojik ve sosyal refahı iccedilin gerekli olduğunu goumlstermektedir Aktiviteye katılım

kas-iskelet sistemi ve kardiyorespiratuar fonksiyonlar gibi bireylerin biyolojik

işlevlerini olumlu youmlnde etkileyebilir Duyusal yoksunluk deneyleri beyin duumlnya ile

etkileşim yoluyla bilgi akışını almazsa noumlrolojik duumlzensizliğin meydana geldiğini

ortaya koymaktadır (19)

Psikolojik olarak bireyler oumlz onaylama ve oumlzguumlven gibi iccedilsel olarak motive

edici oumlzellikleri olan aktivitelerle uğraşırlar Aktivitenin kendisinin bir oumlduumll olması

gibi dış oumlduumlller de (parasal statuuml vb) vardır Bununla birlikte dışsal oumlduumlller

aktiviteleri seccedilmek iccedilin birincil neden değildir Daha ziyade aktivite guumlduumlsuuml faaliyette

bulunmaya ve bir ustalık derecesini gerccedilekleştirmeye youmlnelik biyolojik ve kuumlltuumlrel

temelli arzulardan doğar (19) Bireyler suumlrekli olarak aktivitenin bir parccedilası olarak

amaca youmlnelik faaliyetlerde bulunurlar (32) Bu amaca youmlnelik faaliyetlerde hedefe

ulaşmak iccedilin bireyin aktif katılımının olması gerekir Ergoterapistler bu yaşam

aktivitelerini uumlretici kendine bakım ve serbest zaman olarak kategorileştirip organize

ederler (7)

25 İş ile İlgili Yasal Duumlzenlemeler

251 Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuuml (ILO)

Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuuml (ILO) oumlzguumlrluumlk hakkaniyet guumlvenlik ve insanlık

onuruna uygun koşullarda iyi ve uumlretken bir iş elde etmek iccedilin engelliler de dahil olmak

uumlzere kadın ve erkeklere youmlnelik fırsatları sağlamaya youmlnelik bir Birleşmiş Milletler

ajansıdır Temel hedefleri işyerinde hakların desteklenmesi iyi iş fırsatlarının teşvik

edilmesi sosyal korumanın geliştirilmesi ve iş ile ilgili sorunların ele alınmasında iş

birliğini guumlccedillendirmektir (35-39)

ILO eşit fırsat eşit muamele kaynaştırma ve toplum katılımı ilkelerine

dayanarak engelli bireyler iccedilin lsquouygun işrsquo (decent work)rsquoin teşvik edilmesinde uzun

zamandır katkı vermektedir Ayrımcılık meseleleri insan haklarına aykırı bir durum

olarak goumlruumllmeye başlandığı iccedilin ayrımcılık yapmama ilkesini giderek daha fazla

vurgulamaktadır (3536)

Engellilik temelinde ayrımcılığı yasaklayan ve engelli bireylerin uygun iş

hakkına youmlnelik temel ILO belgeleri 1983 tarihli Mesleki Rehabilitasyon ve İstihdam

8

(Engelli Bireyler) hakkında ki 159 sayılı ILO soumlzleşmesi ve beraberindeki 168 sayılı

Tavsiye Kararı 80 uumllke tarafından Haziran 2008rsquo de onaylanmıştır (37)

Bu kapsamda Tuumlrkiye de ILOrsquonun soumlzleşmelerinden 59rsquounu onaylamış ve

55rsquoini yuumlruumlrluumlğe sokmuştur Yukarıda bahsedilen 159 sayılı soumlzleşmede uumllkemiz

tarafından onaylanmıştır (38)

252 Uumllkemizde Engelli Bireylere İlişkin Yasal Duumlzenlemeler

Birleşmiş Milletlerin 2000 yılında goumlruumlşmeye başladığı lsquoEngellilerin

Haklarına İlişkin Soumlzleşmersquo 2006rsquoda kabul goumlrmuumlştuumlr Bu soumlzleşme 30 Mart 2007rsquode

Tuumlrkiye tarafından da imzalanmıştır Bu soumlzleşme ile beraber engelli bireylerin

haklarına youmlnelik daha kapsamlı politikalar yuumlruumltuumllmeye başlanmış olup bunların

arasında engelli bireylerin istihdamı da ele alınmıştır (38)

Bu kapsamda anayasamızda engelli bireylerin hakları 5378 sayılı Oumlzuumlrluumller

Kanununda tanımlanmış ve korunmaya ccedilalışılmıştır (40)

Bu kanuna goumlre engelli bireyin tanımı ve oumlzellikleri şu şekilde belirtilmiştir

-Doğuştan veya sonradan herhangi bir sebeple fiziksel zihinsel duyusal ruhsal ve

sosyal becerilerini ccedileşitli derecelerde kaybetmesi nedenleri ile toplumsal duumlzene uyum

sağlama ve guumlnluumlk gereksinimlerini karşılamada guumlccedilluumlkleri olan

-Korunma bakım rehabilitasyon destek ve danışmanlık gibi hizmetlere ihtiyaccedil duyan

kişilerdir

5378 Sayılı Kanunrsquoun amaccedillarının arasında engelli bireylerin istihdamı da yer

almakta ve bu kanunun ccedileşitli maddelerinde işlenmektedir Buna oumlrnek teşkil eden

3maddede ldquoengellilerin topluma tam ve etkin katılımlarının sağlanmasırdquo ifadesi yer

almaktadır (40)

Engel tuumlrlerinin dikkate alınarak iş analizlerinin yapılması bu analizler

doğrultusunda uygun eğitim programlarının ve mesleki rehabilitasyon

uygulamalarının geliştirilmesine 12 maddede yer verilmiştir Kanunun 13

maddesinde de engelli bireylerin yetenekleri doğrultusunda eğitilmesi toplum ve

kendileri iccedilin verimli hale gelebilmeleri amacıyla mesleki rehabilitasyon

hizmetlerinden yararlanmalarının esas olduğu ifade edilmiştir Geccedilmişe bakıldığında

engelli bireylerin istihdamının oumlnuumlndeki en buumlyuumlk eksikliğin eğitim olduğu accedilıktır

Boumlylece engelli bireylerin kendi becerilerine uygun iş alanlarına yerleştirilmeleri

9

accedilısından buumlyuumlk yol kat edilecek ve suumlrduumlruumllebilirlik konusunda da katkı

sağlayacaktır Suumlrduumlruumllebilir istihdam ile engelli bireylerin toplumsal katılımları

artacak ve toplumsal etiketleme de bir miktar azalacaktır (41-43)

Bu maddeleri takiben 14 madde de istihdam accedilısından politikaların

belirlenmesi işe alınma suumlreci yasal işlemler engelli haklarının korunması pozitif

ayrımcılığın goumlzetilmesi mesleki edinim ve korumalı işyerlerinde istihdam gibi

hususlar ccedilalışılmıştır (4044)

Engelli bireylerin devlet memuru olarak işe yerleştirilmeleri Devlet Personel

Başkanlığı tarafından yapılmakta ve işccedili olarak yerleştirilmeleri ise Tuumlrkiye İş Kurumu

tarafından yapılmaktadır Her iki durumda da 50 ve uumlzeri ccedilalışanı olan işyerleri en az

3 oranında engelli birey ccedilalıştırmakla yuumlkuumlmluumlduumlr (404445)

Karar Sayısı 20145780 olan lsquoEngelli Kamu personel Seccedilme Sınavı ve

Engellilerin Devlet Memurluğuna Alınmaları Hakkında Youmlnetmelikrsquo Ccedilalışma ve

Sosyal Bakanlığının 201325290 sayılı yazısının 657 Devlet Memurları Kanunun 53

uumlncuuml maddesine goumlre Bakanlar Kurulu tarafından yuumlruumlrluumlğe konmuştur

Bu karar kapsamında Engelli Kamu Personel Seccedilme Sınavı (EKPSS)

Ortaoumlğretim oumln lisans ve lisans mezunu engellilerin engel grupları ve eğitim

durumlarına goumlre yapılan ve sonuccedilları devlet memurluğu ile kamu kurum ve

kuruluşlarının işccedili kadrolarına alınmalarında kullanılan merkezi sınav ve kura

youmlntemidir

Ayrıca bu kararın 16 maddesinde lsquoiş yerlerinin engellilerin ccedilalışma şartlarına

goumlre duumlzenlenmesirsquo de yer almaktadır Bu madde ile bireylerin işe uyumlarının

artırılacağı oumlngoumlruumllmektedir (46)

26 Rehabilitasyon ve Mesleki Rehabilitasyon

Rehabilitasyon teriminin geniş bir anlamı bulunmaktadır Tuumlrkiye Cumhuriyeti

5378 sayılı kanunun 3 maddesinde rehabilitasyon lsquoHerhangi bir nedenle oluşan

engelin etkilerini muumlmkuumln olan en az duumlzeye indirmeyi ve engellinin hayatını bağımsız

bir şekilde suumlrduumlrebilmesini sağlamayı amaccedillayan fiziksel sosyal zihinsel ve mesleki

beceriler geliştirmeye youmlnelik hizmetlerrsquo şeklinde tanımlanmıştır (40) Mesleki

rehabilitasyon ise rehabilitasyon hizmetlerinin istihdam (ya da diğer gelir getiren

aktiviteler) ile ilişkili olan suumlrecidir (47) Mesleki rehabilitasyon suumlrecinin 3 youmlnuumlnuuml

10

dezavantajlı bireylerin istihdam duumlnyasına hazırlanması mevcut olan işinde bireylerin

desteklenmesi-işin suumlrduumlruumllebilirliğinin arttırılması ve mevcut durumda işsiz olan ya

da sağlık durumu nedeniyle işten uzaklaşmış olan dezavantajlı bireyler iccedilin yeni iş

olanakları oluşturmaktır (1)

27 Ergoterapide Mesleki Rehabilitasyon Tarihccedilesi

Ergoterapi aktiviteler aracılığı ile sağlığı destekleyen bir bilim dalıdır

Uumlretkenlik aktiviteleri de ergoterapinin temel olarak ccedilalıştığı aktivite performans

alanlarından biridir İyileşme ve ccedilalışma arasında buumlyuumlk bir uyum bulunmaktadır

Ergoterapi ccedilalışmanın terapoumltik olarak kullanımı ile sağlık alanında ki yerini

guumlccedillendirmiştir Ccedilalışma ile ilgili iki temel varsayımı kabul etmiştir ustalaşmak-

kendini gerccedilekleştirmek iccedilin bir insan ihtiyacıdır ve insan doğası aktiviteye dayanır

Harvey-Kreftingrsquoin (48) belirttiğine goumlre ergoterapide ccedilalışma kavramının gelişim

suumlreci Shannon Kielhofner ve Burke tarafından 4 basamakta ele alınmıştır Bu

suumlreccediller paradigma oumlncesi aktivite paradigması kriz ve paradigma evresidir (48)

271 Paradigma Oumlncesi

Mesleğin koumlkenlerinin dayandığı yılları ifade etmektedir Tarihccedililer 18-19

uncu yuumlzyıllarda gerccedilekleşen ahlaki tedavi hareketi sırasında ergoterapinin ortaya

ccedilıktığında hem fikirlerdir Bu tedavi hareketinde tarımsal aktiviteler rekreasyon ev

işleri ile mental problemi olan bireyler tedavi edilmişlerdir Ccedilalışmak tıbbi reccedilete gibi

ilk kayıtlı uygulama olarak burada kullanılmıştır (49-51)

Duumlzenlilik ve bedensel hareket ccedilalışmanın iki terapoumltik youmlnuumlnuuml

oluşturmaktadır Ccedilalışmanın amacı hastanın semptomlarına odaklanmasını oumlnlemek

ve dikkatini verebileceği alışkanlıklar kazandırmaktır Ccedilalışma istihdam olarak

tanımlanmak yerine mevcut ihtiyaccedillarını tamamlamak olarak goumlruumllmuumlştuumlr ve bu

duumlşuumlnce ccedilalışmanın terapoumltik kullanımını artırmıştır (51)

Bu suumlreccedilte ccedilalışmanın terapoumltik olarak diğer bir kullanımı ise koumlrler iccedilin

hazırlanan atoumllyelerde olmuştur Atoumllyelerde Braille alfabesi kullanılarak muumlzik el

11

sanatları ve iş ile ilgili aktiviteler yaptırılarak kilim sepet gibi uumlruumlnler elde edilmiştir

Bağımsız ekonomiye sahip olmaktansa yaşamlarına değer katmalarını sağlamak

amacıyla yapılmıştır (50)

Oumlzet olarak ccedilalışma bu suumlreccedilte rekreasyon ve guumlnluumlk goumlrevlerde dahil olmak

uumlzere bozulmuş davranışı duumlzeltmek iccedilin kullanılmıştır Ergoterapi toplumla

buumltuumlnleşmeyi sağlamadaki yerini bu suumlreccedille beraber ortaya koymuştur Ancak bundan

sonra 19 uncu yuumlzyılın sonlarına kadar ccedilalışmanın terapoumltik kullanımı kaybolmuştur

(48)

272 Aktivite Paradigması

Harvey-Kreftingrsquoin (48) belirttiğine goumlre aktivite paradigması Tracy Slagle

Major ve Barton gibi oumlnde gelen ergoterapistlerin aktiviteyi baz alarak ahlaki tedavi

hareketini şekillendirmeleri ile ortaya ccedilıkmıştır Ccedilalışmanın hastalıkları olumlu youmlnde

etkilediği goumlruumlşuuml ile tedavi yaklaşımlarında baskın olarak kullanımı bu seviyede

olmuştur Ccedilalışmak para kazanmak yerine bir iccedilguumlduuml olarak tanımlanmıştır Ccediluumlnkuuml

uumlretmenin insanın doğası olduğu kabul edilmiştir (48)

Birinci duumlnya savaşında yaralı askerlerle yatak başı aktiviteleri yapılmıştır

Buna ccedilalışma kuumlrleri denilmiştir El sanatları terapinin amacı olmuştur Terapide

hastaların becerileri ve ilgileri dikkate alınmış ve onlara uygun mesleki eğitim

verilmiştir Mesleki eğitimlerin amacı yaralı askerleri bir mesleğe geri doumlnduumlrebilmek

olmuştur Bu suumlreccedilte ccedilalışmak bir anlam değer olarak goumlruumllmuumlş hedef olmamıştır

(4951)

273 Kriz

1950rsquolerin başlarında aktivite paradigması hem tıp profesoumlrleri hem de

ergoterapistler tarafından ele alınmıştır Tıp alanı hastalığa karşı daha bilimsel bir

yaklaşım benimserken ergoterapide bilimsel bir gerekccedilenin bulunmaması

eleştirilmiştir Gelişmekte olan tıbbi model indirgemeci yaklaşıma dayanmıştır

İndirgemecilik anlamayı derinleştirmek iccedilin fenomeni daha kuumlccediluumlk değişkenlere

ayırmak anlamına gelmektedir İnsan performansı biyolojik ve fizyolojik bir madde

olarak goumlruumllmeye başlanmıştır Bu goumlruumlşuuml kabul eden terapistler iccedilin insanın aktivite

doğası akıl-beden birliği gibi daha geniş kavram karşısında yetersiz kalmıştır (52)

12

Ccedilalışmanın değişen tanımında fenomenler parccedilalara indirgenmeye

başlanmıştır İccedilguumlduuml olarak goumlruumllen uumlretkenlik istihdam olarak ele alınmaya

başlanmıştır Harvey-Kreftingrsquoin (48) belirttiğine goumlre Gordon ve Wellerson hastanın

değer ve ilgisini iccedilermeyen modellerin kullanımının ergoterapi mesleğinde buumlyuumlk

eksiklik olduğunu saptamışlardır

İndirgemeciliğin etkisi arttıkccedila ve mesleğe lsquotam bir bilimrsquo olması iccedilin uumlzerine

duumlşuumllduumlkccedile aktivite paradigması yeterince tanımlanamamıştır Harvey-Kreftingrsquoin

(48) belirttiğine goumlre Mosey terapistlerin engelli bireyleri meşgul etmenin onlara iyi

geldiği gibi basit ccedilalışma prensiplerinden rahatsız olduklarını goumlzlemlemiştir Bu

rahatsızlık sonunda diğer disiplinlerden fikir oumlduumlnccedil alıp adapte etmeye dolayısıyla

kendi iccedil işleyiş paradigmasının yuumlkselişine sebep olmuştur (48)

274 Paradigma Evresi

İccedil işleyiş paradigmasının kabuluuml ile kriz evresi sona ermiştir Kısaca belirtmek

gerekirse bu paradigma akıl ve bedenin iccedil fonksiyonlarının incelenmesine ve

değiştirilmesine dayanıyordu Aktivite paradigması boyunca kabul edilen buumltuumlnsel

ilkeler savunma mekanizmaları ve duyu buumltuumlnleme gibi daha dar daha kesin

kavramlara indirgenmiştir (53)

Bu paradigma noumlrolojik kinezyolojik ve psikodinamik yaklaşımlardan alınan

birtakım fikirler iccedileriyordu En oumlnemlisi mesleğe ihtiyaccedil duyduğu bilimsel temeli

sağlamış oldu İccedil işleyiş paradigmasının hakim olduğu kriz evresinde ccedilalışmanın ve

terapoumltik kullanımının yeni tanımı gelişti Ccedilalışmanın tanımı istihdam meslek

becerileri ve uumlcret kavramlarını iccedileriyordu İstihdam tedavinin odak noktası haline

gelmeye başlamıştı Aktivite paradigmasının merkezinde yer alan iccedilsel uumlreticilik ve

aktivite dengesi artık ccedilalışmanın terapoumltik kullanımında ccedilok oumlnemli değildi

İndirgemeciliğin etkileri ccedilalışma motivasyonu bilişsel beceriler kuumlltuumlrel etkiler gibi

analiz edildiğinde ortaya ccedilıkıyordu Bu ccedilalışmanın değerlendirilmesinde ve

enduumlstriyel terapide daha oumlzel yaklaşımların ortaya ccedilıkmasını sağlamıştır (48)

Aktivite paradigmasında değerlendirme ağırlıklı olarak meslek oumlncesi

becerilerle ilişkiliydi ve ccedilalışmaya hazırlığı değerlendirmek iccedilin guumlnluumlk yaşam

aktivitelerini veya el sanatlarını kullanıyorlardı İccedil işleyiş paradigmasında terapistler

13

iş değerlendirme programları oluşturmaya ve belirli işleri değerlendiren iş oumlrnekleri

geliştirmeye başladılar (54)

Harvey-Kreftingrsquoin (48) belirttiğine goumlre 1957 yılında Eleanor Clarke Slagle

ve Wegg ccedilalışmanın değerlendirmesinde daha bilimsel olmak iccedilin ccedilağrıda bulunmuş

ve Cromwell meslek oumlncesi değerlendirme prensiplerini ve terapistin roluumlnuuml

tanımlamıştır Meslek oumlncesi değerlendirme bataryalarının guumlvenilirliği uumlzerine

ccedilalışmalar yapılmıştır raporların resmileştirilmesi ve değerlendirilen becerilerin

Mesleki Uumlnvanlar Soumlzluumlğuumlnde ki iş becerileriyle eşleştirilmesi iccedilin girişimlerde

bulunulmuştur (55)

Mesleki rehabilitasyon ccedilalışmalarına eşlik eden değerlendirme suumlrecini

duumlzenleyen mevzuatın yuumlruumlrluumlğe konmasıyla ergoterapistlerin ccedilalışmanın

değerlendirilmesine dahil olduğu desteklenmiştir Mevzuat ve finansman

politikalarında ki bu değişiklikler diğer profesyoneller iccedilin de ccedilekici ve kazanccedillı bir

hal almasına rağmen değerlendiricilerin ccediloğunu ergoterapistler oluşturmuştur (5657)

İccedil işleyiş paradigması sırasında ergoterapistlerin diğer bir oumlzelleştikleri alan ise

enduumlstri terapisi olmuştur Hastanede yatan hastalar iccedilin geccedilici istihdam fikriyle ortaya

ccedilıkan bu durum mevcut kurumsal hizmetleri kullanarak işe hazır olmayı

değerlendirmeyi ve beceri eğitimi vermeyi iccedilermiştir Enduumlstri terapisinde aktivite

kronik hastalarda hastanın bireysel tedavisinden iş değerlendirilmesine ve iş eğitimine

geccedilmesini sağlayan bir suumlreccedil olarak ele alınmıştır (4858)

Bu doumlnemde iş terapisi şeklinde geliştirilen programların gerccedilek iş ve

değerlendirilmesinden farklı olduğu tanımlanmıştır Terapistler daha ccedilok program

yuumlruumltmekten sorumlu olmuşlardır (48)

Araştırmalar yapılan değerlendirmeleri desteklemek uumlzerine olmuştur ve

pratiğin teorik temeline odaklanılmıştır AOTA 1980 yılında durum beyanında

ergoterapistlerin bu alanda yaptıklarını 8 basamakta toplamıştır Ama bazı terapistler

bu beyanın kendilerini limitlediğini belirtmişlerdir Bunun uumlzerine insan

performansına ya da aktivitesine dayanan daha genel bir yaklaşım benimsenmiştir Bu

yaklaşımda iccedilsel bir yetkinlik ve ustalaşmaya odaklanılmıştır Reillyrsquonin aktivite

davranış modeli bu genel yaklaşımın temelidir Model iccedil işleyiş paradigmasının

yetersizliğine youmlnelik geliştirilmiştir ve geleneksel prensiplere anlamlı ve amaccedillı

aktivite tanımına doumlnmeye teşvik etmiştir Buna istinaden Kielhofner ccedilalışmayı uumlcret

14

dışındaki uumlretici aktivitenin buumltuumln biccedilimleri ve aktiviteyi de başlıca yaşam roluuml olarak

tanımlamıştır (58-62) Reed ve Sanderson (61) ergoterapi ve mesleki terapi arasındaki

ayrımı ergoterapistler insanların uumlretici aktivitelere katılımı iccedilin gerekli olan

becerileriyle ilgilidirler şeklinde yapmışlardır Araştırmacılar iş ile ilgili olmasa da

uumlretici aktiviteler oumlnemlidir ve ergoterapistler dar ve sığ bir role sahip iş

değerlendiricileri pazar analistleri ya da firma youmlneticileri değillerdir onlar

terapistlerdir şeklinde vurgu yapmışlardır (4855)

28 Mesleki Rehabilitasyon Ve Ergoterapi

Mesleki rehabilitasyon farklı insan grupları iccedilerisinde farklı anlamlara sahip

olduğu iccedilin genel bir tanımını yapmak oldukccedila zordur Genel halkın yanı sıra

sağlıkccedilılar politikacılar sağlık profesyonelleri her biri kendi terimleri ve hizmet

amaccedilları doğrultusunda mesleki rehabilitasyonu tanımlamışlardır (6364)

Buumlyuumlk Britanya Ccedilalışma ve Emeklilik boumlluumlmuumlnuumln tanımına goumlre mesleki

rehabilitasyon bireylerin yaralanma hastalık sonrası ccedilalışmaya devam etmelerinin

oumlnuumlndeki engelleri aşmak iccedilin bir suumlreccediltir Bu suumlreccedil bireyi işvereni ya da diğer kişileri

işyerinde destekleme mesleki rehabilitasyon hizmetlerine ulaşmayı sağlama suumlreci

duumlzenleme şeklinde ilerler Buna ek olarak iş edinme işe geri doumlnme ya da işi

suumlrduumlrmek iccedilin bir sağlık problemi olan ya da engeli olan bireye geniş ccedilaplı muumldahale

programının uygulanmasını iccedilerir (65)

Ergoterapinin eğitim iccedileriği bu alanlara ait geniş bilgi ve beceri edinimini

kapsar Ergoterapi bu alana aktivite odaklı olarak yaklaşır Mesleki rehabilitasyona

aktivite odaklı yaklaşımda Ergoterapi temel olarak 5 alandaki bilgisini kullanır (66)

Aktivite odaklı yaklaşım aşağıda şema olarak verilmiştir (Şekil 21 Mesleki

rehabilitasyonda aktivite odaklı yaklaşım)

15

Şekil 21 Mesleki rehabilitasyonda aktivite odaklı yaklaşım

229 Ergoterapinin Mesleki Rehabilitasyonda Kullandığı Teorik

Ccedilerccedileve ve Modeller

Ccedilalışmayla ilişkili davranışlarla ilgilenen mesleklerdeki araştırmacılar pratik

uygulama iccedilin kavramsal ccedilerccedilevenin gerekliliği uumlzerine durmuşlardır Ancak ccedilalışma

hakkında ki teorik goumlruumlşlerin ccedileşitliliği iş programlarının geliştirilmesinde zorluklara

sebep olmuşlardır Mesleki danışmanlık mesleki değerlendirme ve ergoterapi

alanlarında teorik bakış accedilılarını kategorilere ayırarak ve pratikteki uygulamaları

accedilıklayarak bu ccedileşitliliğin ele alınması iccedilin girişimlerde bulunulmuştur (67-69)

Mesleki değerlendiriciler iccedilin Pruitt (69) iş değerlendirme verilerinin

yorumlanmasını etkileyen oumlğrenme teorisi mesleki gelişim ve psikoanalitik teoriden

bahsetmiştir Ergoterapide pratiğe youmln veren teorilerle ilgili ccedileşitli sistemler

geliştirilmiştir Creightonrsquoın (67) belirttiğine goumlre bunlara oumlrnek olarak genel sistem

teorisine dayanan Clarkrsquoın lsquoaktivite aracılığıyla insan gelişimi modelirsquo Moseyrsquoin uumlccedil

referans ccedilerccedilevesi ve Kielhofnerrsquoın lsquogelecek paradigmasırsquo verilebilir Moseyrsquoin uumlccedil

referans ccedilerccedilevesi (kazanımsal analitik gelişimsel) mesleki değerlendirme ve

muumldahale planlama aşamalarında diğer uygulama sistemlerine goumlre daha net yorumlar

yapılabilmesine olanak sağlamaktadır Her bir referans ccedilerccedilevesi insanı ve ccedilevreyi

16

fonksiyon ve disfonksiyonu değerlendirme araccedil gereccedillerini benzersiz bir şekilde

tanımlamaktadır (677071)

291 Kazanımsal Referans Ccedilerccedilevesi

Toplumda bireyin fonksiyon goumlsterebilmesi iccedilin gerekli olan beceri ve

davranışları tanımlar Bu beceri ve davranışlar gelişimle ilişkili değildir Bu ccedilerccedileve

iccedilin beceri beceridir Becerinin yokluğuna ya da neden yok olduğuna odaklanmak

yerine mevcut olan becerilerle bireyi kabul eder Tedavide bireyin ccedilevredeki

performansını arttırmaya ve ccedilevredeki değişikliklere odaklanır Mesleki

değerlendirmedeki en eski yaklaşımlardan biri kazanımsal referans ccedilerccedilevesidir (72)

Ccediluumlnkuuml somut ve farklı becerilere ve şimdiki performansa odaklanır Bunu baz alan

programlardan birisi kişisel oumlzellik yaklaşımıdır 1960rsquolarda Ergoterapi literatuumlruumlnuumln

ccediloğunluğu bu yaklaşımı iccedilermektedir (71) Dakiklik hız goumlreve verilen dikkat

işbirliği gibi başarılı istihdamı sağlayan fonksiyonların değerlendirilmesinde

kullanılan beceri kontrol listeleri ve iş oumlrnekleri iccedilin bu programlar kullanılır Bazı

programlarda ise değerlendirme uygun işe yerleştirme iccedilin yorumlamada kullanılır

Diğer programlarda ise yapılandırılmış bir iş başında bireylerin uygulama becerileri

geliştirilmeye ccedilalışılır (62737475)

Bu referans ccedilerccedilevesini temel alan diğer bir programda 1970rsquolerde

tanımlanmıştır (7677) Bu program işle ilgili tedavi ve değerlendirme iccedilin oumlğrenme

teorisini uygulamıştır Bireylerin işe girmesini veya suumlrduumlrmesini engelleyen

davranışlar tanımlanır ve değerlendirilir Değişim koşullandırma ile desteklenmiştir

(pekiştirme ekonomik durumu oumln plana ccedilıkartma) (77)

Bu programlarda şimdiki davranışlara odaklanılması ve gelişim aşamalarına ya

da becerilerine odaklanılmaması kazanımsal referans ccedilerccedilevesinin oumlzelliklerindendir

(67)

292 Analitik Referans Ccedilerccedilevesi

Bireyin bilişsel emosyonel ve sosyal fonksiyonlarına odaklanır Disfonksiyon

kişinin iccedilguumlduumlleri ihtiyaccedilları ilkel duumlrtuumlleri kendi değer sistemi veya ccedilevresi

arasındaki bilinccedilsiz ccedilatışmalardan kaynaklanan mantıksız davranış olarak tanımlanır

(72) Değerlendirme bireyin hikayesi davranışı ve soumlzsuumlz iletişimini keşfederek

17

bilinccedildışı ccedilatışmaların tanımlanması suumlrecidir Tedavi bilinccedilsiz davranışları

bilinccedillendirmek uumlzerine tasarlanır boumlylece birey davranışının ne anlama geldiğini fark

eder ve kontrol edebilmeyi oumlğrenir Ergoterapide tamamen analitik referans

ccedilerccedilevesine dayalı bir yaklaşım programı bulunmamaktadır Boumlyle bir programın

geliştirilebileceği duumlşuumlnuumllebilir (67) Bu ccedilerccedileve ele alındığında bireyden lsquoanlamlı

aktivitelere katıldığı zaman iş performansıyla ilgili olan ccedilatışmalarını tanımlamasırsquo

istenilerek değerlendirilebilir Ccedileşitli mesleklerin ihtiyaccedil duyulan ve tatmin eden

alanlarının (psikoanalitik oumlzellikleri) belirlenmesiyle bireylerin aktivite seccedilimlerine

yardımcı olunabilir (7375)

Fidler (78) tarafından şizofrenili bireylerde sosyal bilimler ve oumlğrenme

teorisinin prensiplerine dayanan psikoanalitik nitelikleri olan aktivite odaklı bir

ergoterapi programı tanımlanmıştır Bu program gazete yayımlanması hastane

odasının suumlslenmesi gibi iş ile ilgili aktivitelerin bireylerin duumlşuumlnceleri hisleri

davranışları ile bunların uumlretici fonksiyonlar uumlzerine olan etkisinin yapılandırılmasını

sağlamıştır

293 Gelişimsel Referans Ccedilerccedilevesi

Bireyin ilerlemesinin ccedileşitli fonksiyonlardaki ccedileşitli gelişimsel basamaklara

bağlı olduğunu accedilıklar Her aşamada bireyin davranış ya da becerilerinin o alandaki

geccedilmiş ve gelecek deneyimlere goumlre farklılık goumlsterebileceğini belirtir (7475)

Gelişimsel referans ccedilerccedilevesine akılcı bir yaklaşım her bir fonksiyon alanının her bir

aşamada belirli bir olgunlaşma seviyesini temsil eden bir merdiven olarak

goumlruumllmesidir Gelişimsel değerlendirme bireyin mevcut gelişimsel sırasını tanımlar

(70) Terapist değerlendirmede bireyin en ilkel goumlsterdiği fonksiyon seviyesinden

tedaviye başlar Terapi birbirleriyle ilişkili olan becerilerde ustalaşarak kademeli

olarak ilerlemesini sağlar Tedavinin amacı bireyin kronolojik yaşına uygun gelişimsel

seviyeye gelene kadar ya da başka gelişimin muumlmkuumln olmadığı seviyeye gelene kadar

bireyi buumltuumln evrelerde desteklemektir (6772) Ergoterapi yaklaşımlarında Mosey (72)

fiziksel disfonksiyonu ve aktivite davranışını gelişimsel olarak sınıflandırmıştır

Aktivite davranışı youmlnelimi lsquooyun deneyimleri ccedilalışma davranışının oumln koşuludur

aktivite seccedilimi gelişimsel bir suumlreccediltir bireyler hayatları boyunca bir dizi rol uumlstlenirler

ve bu beceriler birbirleriyle ilişkili olup karmaşık becerileri ortaya ccedilıkarırlarrsquo

18

prensiplerini iccedilerir (7677) Ergoterapidersquoki işle ilgili değerlendirme bataryalarından

birccediloğu da aktivite davranış youmlnelimini benimseyerek oluşturulmuştur (67)

Teorik ccedilerccedileveler uygulamaların alt yapısını oluştururlar klinik karar verme

ve yorumlama becerilerini desteklerler Ccedilerccedilevelerdeki kavramlar bir durumun daha

net anlaşılması ve accedilıklanması iccedilin kullanılır muumldahalelerin gerekccedilelendirilmesini

sağlarlar (73)

Teorik ccedilerccedileveler birccedilok disiplinin dahil olduğu mesleki rehabilitasyonda

meslek profesyonellerinin uygulamalarını net bir şekilde ortaya koyabilmeleri

accedilısından oldukccedila oumlnemlidir Bu nedenle ergoterapistler Ergoterapi uygulamalarının

diğer uygulamalardan farkını ortaya koymak ve etkisini goumlstermek amacıyla referans

ccedilerccedilevelerini kullanırlar (6779)

Mesleki rehabilitasyonda kullanılan ccedilerccedilevelerinin ccedileşitliliğine rağmen

Ergoterapi modelleri birccedilok uygulayıcının da aşina olduğu iş aktivitesini daha iyi

anlamak iccedilin iyi bir başlangıccedil noktası sunmaktadır Ergoterapinin mesleki

rehabilitasyonda başarıyla kullandığı modeller arasında Kanada Aktivite Performans

Modeli (KAPM) ve İnsan Aktivite Rol Modeli (MOHO) yer almaktadır (658081)

294 Kanada Aktivite Performans Modeli

En iyi bilinen modeller arasında yer alıp uumlccedil ana bileşenden oluşmaktadır

Bunlar kişi ccedilevre ve aktivitedir Model bu uumlccedil bileşenin birbirleriyle etkileşimde

olduğunu ve aktivite performansını ortaya ccedilıkardığını kabul eder Aktivite performansı

dinamik bir suumlreccediltir ve kişi-ccedilevre-aktivite arasındaki ilişkiye goumlre değişir Bu

değişiklikler ayrıca tuumlm yaşam boyunca her guumln meydana gelir

Aktivite birey ve kuumlltuumlr tarafından anlamlı bulunan değerli olan ve

duumlzenlenen guumlnluumlk yaşamdaki goumlrevleri ifade etmektedir Aktivite kendine bakım

hayattan zevk alma (serbest zaman) ve topluma sosyal ve ekonomik olarak katkı

vermeyi (uumlretkenlik) iccedileren bireylerin kendilerini meşgul ettikleri her şeydir (80)

Mesleki rehabilitasyonda KAPMrsquonin kullanımında odak nokta uumlretkenliktir

Uumlretkenlik yaşam boyu devam eden oyundan okul oumldevlerine oradan da ccedilalışmaya

doğru giden ev idaresi ve ebebeynlik gibi goumlnuumllluumlluumlk işlerini de kapsayan bir

aktivitedir Bu ccedilerccedilevede ccedilalışan=kişirsquodir Burada bireyin ccedilalışan kimliğine sahip

olması oldukccedila oumlnemlidir Bireyi etkileyen pek ccedilok faktoumlr bulunmaktadır (fiziksel

19

durum bilişsel durum ruhsal durum vb) Kişinin maneviyatı dikkat edilen diğer bir

komponenttir Maneviyat lsquokişinin oumlzuumlrsquo olarak tanımlanıp bireyi biricik kılar Bir diğer

tanımıysa bizim iccedilin neyin oumlnemli ya da anlamlı olduğunu anlamamızı ve bunu nasıl

ifade edeceğimizi goumlsteren komponenttir Kişiliğimiz belirli aktivitelere ya da

mesleklere youmlnelmemizi sağlayan guumlduuml motivasyon ve maneviyatımızın birer

ifadesidir Maneviyat seccedilimlerimizi nasıl ifade ettiğimiz konusunda bize yol

goumlsterdiği iccedilin kariyer tercihlerimizi de etkileyebilir Maneviyat bir oumlz-belirleme ve

kişisel kontrol kaynağı olduğu iccedilin ccedilalışmamıza kattığımız değeri ve ondan aldığımız

anlamı etkileyebilir (658283)

Bireylerin aktivitelerini ve hikayelerini dinlemek terapiste birey iccedilin neyin

oumlnemli ve anlamlı olduğunu anlamasına yardım eder KAPM direk olarak iccedilermese de

kişisel faktoumlrler oumlz guumlven benlik saygısı motivasyon emosyonel durum gibi

değerlerin mesleki rehabilitasyon suumlreci boyunca goumlz oumlnuumlnde bulundurulması gerekir

(1)

KAPM aktiviteleri kendine bakım serbest zaman ve uumlreticilik olarak ayırır

Fakat bunun aktiviteleri oldukccedila basite indirgediği ve bu alanların sınırlarının net

olarak ccedilizilemediğini goumlz oumlnuumlnde bulundurmalıyız Mesleki rehabilitasyonda

kullanımında aktivite=iş olarak goumlruumllmektedir Terapistler bireyin performans

sergilediği işleri işin doğasını işin gerekliliklerini ve bileşenlerini tanımlarlar

Aktivite analizinin kullanımı kişi-iş uyumunu anlamak iccedilin terapiste yardımcı olur

(6580)

Aktivite performansı fiziksel kuumlltuumlrel sosyal kurumsal oumlzellikleri olan

ccedilevrede meydana gelir Mesleki rehabilitasyonda kullanımında ccedilevre=işyeri olarak

goumlruumllmektedir Bireyin performansını destekleyen ya da engelleyen ccedilevresel

faktoumlrlerin tanımlanması oumlnemlidir Bireyin iş performansını sergilediği insanlı ve

insansız ccedilevrenin değerlendirilip kişiye uygun hale getirilmesi ile aktivite

performansının arttırılması sağlanır (80)

295 İnsan Aktivite Rol Modeli (MOHO)

Ergoterapistlerin Mesleki rehabilitasyonda kullandıkları diğer bir modelse

MOHOrsquodur MOHO ccedilalışma davranışını anlamamız iccedilin bireyin uumlccedil oumlzelliğinden

bahsetmiştir Bunlar irade alışkanlıklar ve performans kapasitesidir İrade bireyin

20

deneyim ve tercihlerini etkileyen bir bileşendir Alışkanlıklar bireyin aktivitelerini

rutin ve alışkanlıklarıyla nasıl organize ettiğini tanımlar Performans kapasite bir

aktiviteyi yuumlruumltmede bireyin doğuştan gelen fiziksel ve zihinsel yeteneklerini ifade

eder Ccedilevre ise bireyin aktivitesini gerccedilekleştirdiği yerdir Her bileşen birbirleriyle

ilişkilidir ve alt parametrelere ayrılır (538184)

İrademiz ya da motivasyonumuz yeteneklerimizi ve kendimizi ne kadar etkili

goumlrduumlğuumlmuumlz (kişisel nedenler) neyin oumlnemli olduğunu duumlşuumlnduumlğuumlmuumlz (değerler) ve

yapmaktan keyif aldığımız ve memnun olduğumuz şeyler(ilgiler) ile belirlenir Bireyin

değerlerinin ve ccedilalışma goumlruumlşlerinin nasıl farklı olabileceğini ve bunların bir engele

uyum sağlamaları gerektiğinde mesleki yaşamlarını nasıl etkileyebileceğini goumlsterir

(8485)

MOHOdaki kişinin ikinci bileşeni alışkanlıklardır Alışkanlıklar guumlnluumlk

rutinlerimiz hakkında neredeyse hiccedil ccedilaba sarf etmeden yaptığımız yarı otomatik

davranış kalıplarını tanımlar Hepimizin alışkanlıklar ve roller oluşturmak iccedilin

oluşturduğumuz kendi oumlzel aktivitelerimiz vardır Bir sağlık sorunu veya engeli olan

bireylerdeyse bu iyi belirlenmiş alışkanlıklar bozulabilir (8184)

MOHO ergoterapistler tarafından oumlzellikle bireylerin aktivite rollerini

tanımlamak iccedilin yaygın olarak kullanılmaktadır Ccedilalışan roluuml toplumda sosyal

dışlanmayı ve yoksulluğu azaltma konusundaki oumlneminden dolayı ergoterapistler iccedilin

oumlnemli bir kavramdır Bu kavrama bireysel accedilıdan bakıldığındaysa kişisel bir kimlik

oluşturma yaşama anlam yuumlkleme ve tatmin olma gibi katkılarından dolayı oumlnemlidir

İş aktivitelerine katılım yaşamda sunulan fırsatlara ve ccedilıkan zorluklara uygun şekilde

cevap vermeyi gerektiren aktif bir suumlreccediltir İstihdam edilebilirliğin suumlrduumlruumllmesi iccedilin

de ccedilalışma hayatı boyunca ccedilalışan roluumlnuumln başarıyla suumlrduumlruumllmesinin oumlnemi buumlyuumlktuumlr

(86)

Roller zamanın kullanımını organize eder ve bireyi sosyal yapıya yerleştirir

Bu nedenle her bir ccedilalışan roluumlnuumln bireyin ortamına ve bireye bağlı sosyal beklentileri

vardır Oumlrneğin ccedilalışan roluuml bireyin kişisel kimliğinin merkezindeyse işlerine ayıracağı

zaman ve efor daha fazla olacaktır (87) Bir kişinin yetenekleri ile işlerinin talepleri

arasında ya da diğer rolleri ve ccedilalışan rolleri arasında zayıf bir eşleşme olduğunda ise

rol gerilimi oluşabilir Yaralanma hastalık ya da engele sahip bireyler rollerinde

oumlnemli değişiklikler yapmak zorunda kalabilirler Bu bireylerin ccedilalışma rollerinin

21

yeniden yapılandırılmasında ergoterapistler yaratıcı duumlşuumlnme ve problem ccediloumlzme

becerileri ile bireylere destek olmaktadırlar (84)

MOHOrsquonun uumlccediluumlncuuml bileşeni ise performans kapasitesidir Performans

kapasitesi bireyin vuumlcuduyla kendi duumlnyasını nasıl deneyimlediğini ifade etmesidir

Bireyin kendi deneyimlerini ifade etmesi lived body kavramıyla tanımlanmıştır Bu

kavram vuumlcudun bir deneyim yeri olarak duumlşuumlnuumllmesi gerektiğini tartışan felsefe

ccedilalışmalarından alınmıştır Oumlrneğin engelli bir birey ccedilalışmayı lsquogetir-goumltuumlr işlerirsquo

şeklinde tanımlayabilir Lived bodyrsquonin bu subjektif deneyimi bireyin vuumlcudunu ve

duumlnyayı anlamasını ve gelecekteki aktivite performansını etkileyecektir Performans

problemini belirleyebilmek iccedilin performansın birey tarafından nasıl deneyimlendiğini

anlamamız gerekmektedir (8188)

MOHOrsquonun son bileşeni ise hem fiziksel hem de sosyal boyutları olan ccedilevredir

Bir engelli ya da yaralanma geccediliren ccedilalışanın ccedilalışması iccedilin ccedilevre oumlnemli engeller

oluşturabilir Engelli bireylerin istihdama girme fırsatları sağlıklı bireylere goumlre daha

azdır İstihdama dahil olan engelli bireyler de iş arkadaşları veya işverenler tarafından

olumsuz ya da fazla koruyucu tavırlarla karşı karşıya kalmaktadırlar (6581)

Engelliliğe oumlzellikle de mental problemlere bağlı damgalama sosyal ccedilevrenin

oumlnemli bir oumlğesidir ve bu nedenle engelli kişinin iş tecruumlbesi uumlzerinde derin bir etkiye

sahiptir Bu tuumlr meselelerin eğitimi ve farkındalığı ergoterapistin roluumlnuumln oumlnemli

bileşenleridir Fiziksel ccedilevre soumlz konusu olduğunda lsquoherkes iccedilin erişilebilirlikrsquo gibi

kavramlarda yasalarca devreye girmektedirler Bu tuumlr girişimler fiziksel engellerin

aşılmasında oumlnemli rol oynar Ergoterapistler iccedilin de ccedilevre de yapılacak olan

değişiklikler bireylerin işe geri doumlnmesinde ya da engelli bireyin ccedilalışmasının

oumlnuumlndeki engellerin aşılmasında oumlnemlidir (818485)

210 Ccedilalışma Performansı

Youmlnetim alanı oumlncelikle bir ccedilalışanın muumlmkuumln olduğunca uumlretken olması ile

meşgulken sağlık alanında ccedilalışanlar bir hastalık engel ya da sağlık problemi

nedeniyle uumlretkenlik kaybının nasıl oumlnleneceğine odaklanmışlardır (89-91) Diğer

yandan kurum psikologları ccedilalışmaya katılım tatmin ve kişilik gibi oumlzelliklerin

bireysel ccedilalışma performansı uumlzerindeki etkisiyle ilgilenmektedir (9293) Ccedilalışma

performansı doğrudan oumllccediluumllemeyen soyut bir kavramdır Birden ccedilok boyut ve

22

bileşenden oluşmaktadır (94-96) Psikoloji alanında Campbell (94) ccedilalışma

performansını lsquokurumun amaccedilları ile ilgili olan eylem ve davranışlardırrsquo şeklinde

tanımlamıştır Bu tanıma uumlccedil kavram eşlik etmektedir sonuccedil yerine davranışı ifade

eder sadece kurumun hedefleriyle ilişkili davranışlardır performans ccedilok boyutludur

Ancak davranış ve sonuccedil arasında ayrım yapmak oldukccedila guumlccediltuumlr Wiswesvaran ve

Ones (97) ise lsquokurumsal hedeflere bağlı ve onlara katkıda bulunan ccedilalışanların

oumllccediluumllebilir eylemleri davranışları ve sonuccedillardırrsquo şeklinde tanımlamışlardır Ccedilalışma

verimliliği ve ccedilalışma performansı literatuumlrde ccedilok karıştırılan iki kavramdır (89)

Ccedilalışma verimliliği ccedilıktıya boumlluumlnmuumlş girdi olarak tanımlanıp ccedilalışma

performansından ccedilok daha dar kapsamlı bir kavramdır (92) Ccedilalışma performansı

goumlstergelerini ve nedensel değişken ya da belirleyicilerini de birbirinden ayırmak

zordur Nedensel değişkenler bireyin ccedilalışma performans seviyesini belirlerken ya da

oumlngoumlruumlrken goumlstergeler ccedilalışma performansının yansımalarıdır Oumlrneğin tatmin

performansın belirleyicisi olarak kabul edilirken kalite performansın bir goumlstergesidir

(9798)

Bireysel ccedilalışma performansını değerlendirmek iccedilin kullanılan birccedilok

kavramsal referans ccedilerccedileveleri mevcuttur (9395) Yapılan bir derlemede (89)

kullanılan referans ccedilerccedilevelerinin ccedilalışma performansını doumlrt geniş boyutta ele

aldıkları goumlruumllmuumlştuumlr Bunlar goumlrev performansı uyumlandırılmış performans

bağlamsal performans ve zarar verici ccedilalışma davranışlarıdır Toplamda 17 tane genel

ccedilerccedileve ve 18 tane işe oumlzguuml kullanılan referans ccedilerccedilevesi birleştirilip buluşsal referans

ccedilerccedilevesi oluşturulmuştur Bireysel ccedilalışma performansını değerlendirmede

kullanılmak uumlzere geliştirilen buluşsal referans ccedilerccedilevesinin oumlzellikleri Tablo 21rsquode

goumlsterilmektedir

23

Tablo 21 Bireysel Ccedilalışma Performansı Buluşsal Referans Ccedilerccedilevesi

Bireysel

Ccedilalışma Performansı

Boyutlar Goumlstergeler

Goumlrev Performansı goumlrevi tamamlama iş becerileri ccedilalışma

kalitesi ccedilalışmanın etkinliği planlama

organize etme soumlzel ve yazılı iletişim

kaynakları izleme ve kontrol etme vb

Bağlamsal

Performans

ekstra goumlrevler ccedilaba goumlreve verilen

dikkat motivasyon yaratıcılık yardım

isteme ve yardım etme kibarlık etkili

iletişim vb

Uyumlandırılmış

Performans

yeni fikirler uumlretme hedef ve planları

duruma uyarlama yeni goumlrevleri ve

teknolojiyi oumlğrenme accedilık goumlruumlşluuml olma

diğer kuumlltuumlrleri anlama sakin kalma

ccedilabuk analiz etme vb

Zarar Verici

Ccedilalışma Davranışı

goumlrev dışı davranışlar fazla ve uzun suumlren

aralar işe gitmeme şikayet etme

goumlrevleri yanlış yapma ccedilalışma

arkadaşlarıyla kavga etme guumlvenlik

uyaranlarını goumlz ardı etme agresif

davranma madde kullanımı vb

Ergoterapi Uygulama Ccedilerccedilevesi işi lsquouumlcretli istihdam veya goumlnuumllluuml aktivitelerde

bulunmak iccedilin gereken faaliyetlerrsquo olarak tanımlamaktadır Ccedilalışma performansı

sağlık ve bireylerin iyi olma hali iccedilin temel olan katılım ve uumlretkenliği

desteklemektedir Ergoterapistler ccedilalışma performansı alanında problemleri olan

bireyler iccedilin hizmet verirler Ergoterapistler problem ccediloumlzuumlmuuml iccedilin problemi

24

tanımlama ve analiz etme uygun muumldahale yaklaşımını seccedilme veya dizayn etmeye

odaklanırlar (7)

Ccedilalışma performansındaki problemler fiziksel duyusal bilişsel algısal

psikolojik sosyal veya gelişimsel değişikliklerden dolayı meydana gelmektedir Bu

nedenle Ergoterapi akut bakım ve rehabilitasyon kurumlarında enduumlstriyel alanlarda

korumalı işyerlerinde desteklenmiş istihdamda ofislerde psikiyatri tedavi

merkezlerinde ve toplumda iş ile ilgili hizmetler sağlamaktadır Ergoterapistler

değerlendirme ve muumldahale (danışmanlık oumlnleyici iyileştirici ve uyumlandırılmış

yaklaşımlar) olarak iki anahtar hizmet vermektedir (99)

211 Mesleki Rehabilitasyonda Ergoterapi Değerlendirmeleri

Bireyin mesleki guumlccedilluuml youmlnlerini ihtiyaccedillarını ve kariyer potansiyelini

belirlemek iccedilin ilgi yetenek ve becerilerini belirleme suumlrecidir Klasik mesleki

değerlendirme modeli kişinin iş başında değerlendirilmesini ve eğitilmesini kapsar

Değerlendirme iccedilin standartlaştırılmış teknikler (testler) ya da goumlzlem goumlruumlşme gibi

standart olmayan yaklaşımlar kullanılır Engelli bireylerde oumlzellikle değerlendirilmesi

gereken alanlar kişiyi işte ve eğitimde başarıya ulaştıracak ihtiyacın belirlenmesi

yardımcı araccedil-gereccediller ccedilevresel duumlzenlemeler ve engelliliğe ait diğer sorunlardır

Uumllkelerin kuumlltuumlr ve sosyal sistemlerine goumlre değerlendirmelerin iccedilerikleri

değişebilmektedir (37100101)

Becerilerin goumlzlemlenmesi goumlruumlşme bireyin performans beceri ve

paternlerinin değerlendirilmesi ile ergoterapist bireyin ccedilalışma performansı ile ilişkili

ilgilerini becerilerini ve ihtiyaccedillarını tanımlayabilir İş yerinin duumlzenlenmesi

yaralanmaların oumlnlenmesi ile ilgili olarak ise ergoterapist aktivite analizi yapar ve

ccedilevresel faktoumlrleri (iş rutini araccedil-gereccediller- ergonomik stres yaratan faktoumlrler

ulaşılabilirlik işveren ve iş arkadaşlarıyla goumlruumlşme) değerlendirir (102-105)

Genel olarak ergoterapi değerlendirme suumlreci aşağıdaki gibi işler

1- Goumlruumlşme bireyin başvuru amacına goumlre değişkenlik goumlstermek ile birlikte ilk olarak

sosyodemeografik tıbbi aktivite performansı ve varsa geccedilmiş iş deneyimi (saat

pozisyon uumlcret memnuniyet ayrılma sebebi vb) ile ilgili bilgi toplanır (6599)

2- İşe hazırlık durumunun değerlendirilmesi yaralanma sonrası gelen bir birey ise

tıbbi durumu ccedilalışan kimliği işe geri doumlnuumlş ile ilgili motivasyonu oumlnuumlndeki engeller

25

risk faktoumlrleri işvereni ile goumlruumlşme işyerindeki pozisyonlar ccedilalışma arkadaşlarının

goumlruumlşuuml iş toleransı gibi bilgiler toplanır Eğer iş geccedilmişi olmayan bir birey ise neden

ccedilalışmak istediği hedefleri eğitim durumu aktivite farkındalığı gibi bilgiler toplanır

(6566102)

3- Meslek oumlncesi becerilerin değerlendirilmesi bireyin iş ile ilgili davranışları

rutininin değerlendirilmesi bir goumlrevi başlatma-suumlrduumlrme-bitirme becerisi iş

arkadaşlarıyla iletişimi yardım isteme ve kabul etme durumu ccedilalışma ve mola

zamanına uyumu işveren ile olan iletişimi gibi bilgiler toplanır (66105)

4- Bireyin ccedilalışma becerilerinin değerlendirilmesi yaralanmaya ya da engel tuumlruumlne

bağlı olarak bireyin fiziksel bilişsel psikososyal durumunun değerlendirilmesi ccedileşitli

iş oumlrnekleri uumlzerinde bireyin ccedilalışma becerilerinin değerlendirilmesi gibi bilgiler

toplanır (6699105)

212 Mesleki Rehabilitasyonda Ergoterapi Muumldahaleleri

Ergoterapistler değerlendirmeler doğrultusunda muumldahale stratejisine karar

verirler Strateji belirlerken bireyin yaşı ilgileri değerleri kuumlltuumlruuml becerileri

motivasyonu psikolojik durumu ccedilalışan roluuml aktivite gereklilikleri ccedilalışma ortamı

ve ulaşılabilir kaynaklar ele alınır Muumldahale iş opsiyonlarını keşfetmek ya da

genişletmek iccedilin iş ile ilgili becerilerini arttırmak iccedilin ve bireyin ccedilalışan roluumlnuuml

suumlrduumlrebilmesi iccedilin uygulanır Muumldahaleler bireysel ya da grup muumldahaleleri şeklinde

olabilir (6566) Ccedilalışma performansını arttırmak iccedilin kullanılan muumldahalelere oumlrnek

olarak (799)

- Yaralanmayı oumlnleme stresle başa ccedilıkma guumlvenlik vuumlcut mekaniğini doğru

kullanma vuumlcut farkındalığı ağrı youmlnetimi eklem koruma ve semptomların

farkındalığı iccedilin eğitim

- Bireyin ccedilalışan roluuml iccedilin gerekli olan fiziksel iş goumlrevlerinin derecelendirilerek

ccedilalışılması

- Ccedilalışma davranış ve becerileri ile ilgili aktivitelerle ccedilalışılması

- Başarılı ccedilalışma performansı iccedilin iş modifikasyonları ve adaptasyonlarının yapılması

- İş yerinde başarılı performansı sağlamak iccedilin kuumlltuumlrel faktoumlrlerin de dahil olduğu

motivasyon oumlzguumlven sosyal ve iletişim becerileri problem ccediloumlzme becerisi hedef

belirleme becerisi uumlzerine ccedilalışılması

26

- İş goumlrevlerinin araccedil-gereccedillerin iş ccedilevresinin adaptasyonu iccedilin ccedilalışana ya da işverene

oumlnerilerde bulunulması

- Yaralanmaya bağlı engelliliği azaltmak iccedilin işverene yaralanma youmlnetimi ile ilgili

danışmanlık yapılması

- Ccedilalışanla ilişkili diğer ccedilalışanlarla işverenle hizmetlerle ve kuruluşlarla iş birliği

yapılması

- Vaka youmlneticisi olarak işe geri doumlnuumlş planı hazırlamak ve koordine etmek (6699)

Geniş hizmet alanı iccedilerisinde ILOrsquonun tanımladığı (1973) lsquoengelli bireyin

guumlvenli ve suumlrduumlruumllebilir uygun işin sağlanması iccedilin mesleki rehabilitasyon hizmetleri

mesleki rehberlik mesleki eğitim ve uygun işe yerleştirme rehabilitasyonun devamlı

ve duumlzenli bir suumlrecidirrsquo ifadesinde belirtilen alanlarda ergoterapistler temel katkı

verecek profesyonellerdir (104)

Ergoterapistler sıklıkla değerlendirme ve mesleki rehabilitasyon suumlrecinde

beceri yapılandırması bilgi ve becerinin terapoumltik etkileşimi işyeri uyumlandırması

işin gereklilikleri ve iş yerinde yapılacak duumlzenlemeler ile katkı vermektedirler (105)

İş ile ilgili uygulamalar ergoterapi hizmetlerinin temeli olan yaralanmanın

oumlnlenmesi ve işyerinde sağlığın suumlrduumlruumllmesi ya da yaralanma-engel-hastalık sonrası

işe geri doumlnuumlş veya anlamlı ve uumlretici aktivitelerinin guumlvenli ve suumlrduumlruumllebilir olmasını

sağlamayı ifade etmektedir (66) Yaralanmayı ya da hastalığı takip eden muumlmkuumln olan

en kısa suumlrede ergoterapi hizmetleri iş yerinde diğer ccedilalışan işveren ve danışmanlarla

birlikte ccedilalışmak uumlzere yer almalıdır (100101) Ergoterapinin temel fonksiyonu

sağlığı aktiviteler ile iyileştirmektir (56) Aktivite ergoterapinin referans

ccedilerccedilevelerinin merkezinde yer alır Ergoterapistler ccedilevre ve bağlam iccedilerisinde yer alan

iş ile ilgili aktivitelerde bireyin fiziksel davranışsal bilişsel sosyal ve emosyonel

kapasitelerine odaklanır Aktivite analizi mesleğin temel taşlarındandır ve

ergoterapiste iş ile ilgili engeller ve destekler hakkında bilgi verir Bu şekilde

ergoterapistler kişi-iş uyumunu sağlamak iccedilin gerekli olan muumldahale yaklaşımını

belirleyebilir (66) Ergoterapistler istenen sonuccedillara ulaşmak iccedilin diğer paydaşlarla

işbirliği halinde iş ccedilevresini kişiye uygun şekilde adapte edebilir Ergoterapistler

fiziksel fonksiyon değerlendirmesi hastalık ve yaralanmayla ilgili bilgi ve birey ya da

toplumun fonksiyonlarının bu durumdan nasıl etkilendiğine dair psikososyal

27

değerlendirme ve muumldahale iccedilin gerekli olan bilgi ve beceriye sahiplerdir

(66100105)

Duumlnya Ergoterapi Federasyonu (WFOT) katılımı sağlayan aktivite sağlığı ve

guumlvenliğini iccedileren iş ile ilgili uygulamalarda bireylerin ne olursa olsun becerilerine

odaklanmada uumlretici aktivitelere katılımda ergoterapinin roluumlnuuml beyan etmiştir

ILOrsquonun lsquouygun işrsquo tanımının sağlanmasında ve uzun doumlnem hedeflerde ergoterapinin

vereceği desteği de durum beyanı ile accedilıklamıştır (104)

Ergoterapinin bu uygulamaları mesleğin ilk ortaya ccedilıktığı zamandan beri yer

almaktadır (84) Ergoterapistler insan fonksiyon ve performansı uumlzerine aldıkları

eğitim ile mesleki rehabilitasyona katkı vermektedirler Ergoterapi hizmetleri ccedilalışma

aktivitesinin meydana geldiği ccedilevre birey ve işverenin ihtiyaccedil ve hedeflerine bağlı

olarak gerccedilekleşir (104)

Ergoterapi mesleki rehabilitasyonda geniş uygulama alanlarına sahiptir (işe

geri doumlnuumlş işyeri modifikasyonları kişi-iş uyumu vb) Ergoterapistler hem bireyi hem

de sistemleri analiz ederken aktivite analizini kullanırlar Ergoterapistlerin klinik

uygulama becerileri problem ccediloumlzme becerileri yaratıcı duumlşuumlnme becerileri geleneksel

klinik uygulamalarıyla sınırlandırılamaz Terapist son hedefe ulaşmak iccedilin mevcut

olan ccedilerccedilevelere bağlı kalmadan kendi stratejilerini oluşturabilir Kullanılan stratejiler

muumldahaleler farklı olsa da mesleki rehabilitasyon alanında ccedilalışan ergoterapistlerle

yapılan ccedilalışmalarda odak noktanın aktivite performansını ve kişi-ccedilevre-aktivite

uyumunu arttırmak olduğu goumlruumllmuumlştuumlr (100106)

28

3BİREYLER VE YOumlNTEM

31Bireyler

Ccedilalışmamıza Hacettepe Mesleki Rehabilitasyon Merkezine başvuran

bireylerden kriterlere uyan 20 danışan dahil edilmiştir (Şekil 31 Mesleki

Rehabilitasyon Merkezi)

Ccedilalışmaya dahil edilme kriterleri

-18-65 yaş aralığında olmak

-Engelli raporunun olması (40 ve uumlzeri)

-Ccedilalışmaya katılmaya goumlnuumllluuml olmak

Hariccedil tutulma kriterleri

-Engel raporunda mental retardasyon tanısının olması

Hacettepe Uumlniversitesi Mesleki Rehabilitasyon Merkezi Avrupa Birliği ve

Tuumlrkiye Cumhuriyeti tarafından finanse edilen lsquoEngelli Bireylerin İstihdam

Edilebilirliğinin Artırılması iccedilin Teknik Yardım Projesirsquo kapsamında accedilılmıştır Proje

kapsamında hem engelli bireylere hem de faydalanıcı konumunda olan Hacettepe

Uumlniversitesi Ergoterapi Boumlluumlmuuml ccedilalışanları iccedilin eğitimler duumlzenlenmiştir Mesleki

Rehabilitasyon Merkezirsquonin temel amacı engelli bireylerin istihdama giden yolda ve

iş yaşamlarında desteklenmesinin sağlanmasıdır Proje ile birlikte faaliyetlerini

gerccedilekleştiren Mesleki Rehabilitasyon Merkezi Temmuz 2017 proje bitimini takiben

de hizmetlerini suumlrduumlrmeye devam etmektedir Merkez 3 odadan oluşmaktadır Her bir

odada engelli bireylerin becerilerinin değerlendirilip geliştirilebileceği Valpar

JTECH suumlruumlcuuml simuumllasyonu Vienna test sistemi gibi araccedil gereccediller bulunmaktadır

(Şekil 32 Suumlruumlcuuml Simuumllasyonu ve Vienna Test Sistemi)

Şekil 31 Mesleki Rehabilitasyon Merkezi

29

Şekil 32 Suumlruumlcuuml Simuumllasyonu ve Vienna Test Sistemi

32Youmlntem

321Verilerin Toplanması

Grup muumldahalesi oumlncesinde 1 hafta ve sonrasında 1 hafta goumlruumlşmeler yapıldı

ve ccedilalışma performansı değerlendirildi Grup muumldahalesini takiben 3 ay iccedilerisinde işe

giren bireylerle telefonla veya yuumlz yuumlze goumlruumlşuumlluumlp problem yaşadıkları alanlar tespit

edildi bireysel olarak muumldahale edildi ve 3 bir değerlendirme daha yapıldı Ccedilalışmaya

katılan bireylere ccedilalışmanın amacı hakkında bilgi verildikten sonra veriler araştırmacı

tarafından el ile yazılarak kayıt edildi Her bir goumlruumlşme 60-90 dk suumlrduuml Ccedilalışma

performansının değerlendirilmesi 80-90 dk suumlrduuml Ccedilalışmanın akış şeması aşağıda

verilmiştir (Şekil 33 Akış şeması)

1 Değerlendirme

n=20

60-90 dakika

Goumlruumlşme Youmlntemi

-Anamnez

-KAPOuml

-OPHI-II

Şekil 33 Akış Şeması

7 haftalık grup muumldahalesi haftada

1 guumln 2 saat (n=20)

4-6 kişilik 4 grup

2 Değerlendirme n=20 60-90 dakika Goumlruumlşme Youmlntemi -Anamnez -KAPOuml -OPHI-II

Ccedilalışma Performansı

1Değerlendirme (n=4)

80-90 dakika

Aktivite goumlzlemi

4-5 kişilik 5 grup

Ccedilalışma Performansı

2Değerlendirme (n=4)

80-90 dakika

Aktivite goumlzlemi

4-5 kişilik 5 grup

30

33Değerlendirme

331Sosyodemografik Bilgiler

Ccedilalışmaya katılan bireylerin hikayesi yaşı cinsiyeti oumlzuumlr yuumlzdeleri ccedilalışma

deneyimleri eğitim durumları yarı yapılandırılmış goumlruumlşme olan Mesleki

Rehabilitasyon Anamnez formu ile toplandı Goumlruumlşme 5 başlıkta yapıldı

- Ailevi bilgiler

- Maddi bilgiler

- Mesleki bilgiler

- Mobilite bilgileri

- Tıbbi bilgiler

332Aktivite Performansının Değerlendirilmesi

Bireylerde aktivite performansı ve memnuniyet duumlzeylerini değerlendirmek

iccedilin Kanada Aktivite Performans Oumllccediluumlmuuml (KAPOuml) değerlendirmesi kullanıldı Torpil

ve Ekici (107) KAPOumlrsquonuumln Tuumlrkccedile verisyonunun başta multiple sklerozlu bireylerde

olmak uumlzere pek ccedilok hastalık ve bozukluklarda geccedilerli ve guumlvenilir bir oumllccediluumlm aracı

olduğunu belirtmişlerdir Bu değerlendirme oumllccedileği ile aktivite performansı alanında

kişilerin karşılaştığı problemler belirlendi Bu oumllccedilek bireylerin aktivite tercihlerini

yine kendisi tarafından verilen performans ve tatmin puanları ile değerlendirir İlk

basamakta bireylerden guumlnluumlk rutin yaşantılarında yaptığı yapmak istediği veya

yapmakta kısıtlandığı kendine bakım guumlnluumlk yaşam uumlretkenlik ve serbest zaman

aktiviteleri belirlemeleri istendi İkinci basamakta bireyler bu belirledikleri

aktivitelerin her birisine likert skalasına goumlre 0-10 arası bir oumlnem değeri vermesi

istendi (0-Hiccedil oumlnemli değil 10-ccedilok oumlnemli) Uumlccediluumlncuuml basamak olarak bireylerden onun

iccedilin en oumlnemli en az 1 en fazla 5 aktiviteyi seccedilip her bir aktivite iccedilin yine likert

skalasına goumlre 0-10 arası performans ve tatmin puanı belirlemeleri istendi Elde edilen

performans ve tatmin puanları toplanıp bireyin oumlnemli bulduğu aktivite sayısına

boumlluumlnerek performans ve tatmin puanları elde edildi (108109) KAPOumlrsquode bireysel

olarak 2 puan ve uumlzerindeki fark klinik accedilıdan oumlnemli bir değişim olarak kabul edildi

(110)

31

Kanada aktivite performans oumllccediluumlmuumlnde oumlnceliklendirilmiş aktivite konuları

kişisel hedeflere doumlnuumlştuumlruumllduuml Kişilerden istediği ihtiyaccedil duyduğu performans

goumlstermek istediği ve oumlnemli ya da problemli goumlrduumlğuuml aktiviteleri belirtmeleri istendi

Aktiviteler seccedilildikten sonra yukarıda yazıldığı gibi kişiden performans ve tatmin

puanları alındı

Ccedilalışma Performansının Değerlendirilmesi

Koopmans ve ark tarafından lsquoBireysel Ccedilalışma Performansı Goumlstergelerinin

Belirlenmesi ve Seccedililmesirsquo ccedilalışmasından elde edilen performans goumlstergeleri

belirlenen standart bir grup aktivitesi uumlzerinde terapist tarafından likert skalasına goumlre

1-4 arası puanlandı (1- problemli performans 2- goumlzlem gerektiren performans 3-

kabul edilebilir performans 4- duumlzguumln performans) Değerlendirme goumlruumlşmeleri takip

eden guumlnde her biri 4rsquoer kişiden oluşan 2 grup ve 3 grup olarak gerccedilekleştirildi

Muumldahalenin bitiminde ise değerlendirme goumlruumlşmelerini takiben farklı gruplarla

tekrarlandı (Şekil 34 Kutu uumlretimi aktivitesi)

Şekil 34 Kutu uumlretimi aktivitesi

İşe başlayan bireylerde de goumlrev başında işveren ve iş arkadaşlarıyla

goumlruumlşuumllerek iş yerlerinde terapist tarafından dolduruldu

333Aktivite Performansı Hikayesi Goumlruumlşmesi

Bireylerin istihdama youmlnelik motivasyon uumlretken rol ve rutinlerini

değerlendirmek iccedilin Aktivite Performans Hikayesi Goumlruumlşmesi (Occupational

Performance History Interview-II (OPHI-II)) kullanıldı Yarı yapılandırılmış bir

değerlendirme olup yanıtlar uumlccedil derecelendirme oumllccedileğinde organize edildi aktivite

kimliği (11 madde) aktivite yeterliliği (9 madde) aktivite ccedilevresi (9 madde) Yapılan

32

goumlruumlşme sonrası terapist tarafından puanlandı Aktivite kimliği bireylerin istedikleri

yaşam ile ilgili değerlerini ilgilerini ve guumlvenlerini oumllccediler Aktivite yeterliliği bireyin

aktivite davranışını verimli ve tatmin edici bir şekilde suumlrduumlrmesini oumllccediler Aktivite

ccedilevresi ise ccedilevrenin bireyin aktivite performansına olan etkisini oumllccediler Yanıtlar likert

skalasına goumlre 1-4 arası puanlandı ( 1- rol performanslarında aşırı problemler 4- yetkin

rol işlevleri kabul edilebilir) (111) Bu değerlendirme ile bireylerin ccedilalışma

performanslarını etkileyen durumlar belirlendi

34Grup Muumldahalesi

Değerlendirme yapılan bireylere 7 haftalık haftada 1 guumln 2 saatlik grup

muumldahale programı uygulandı her bir grup 4-6 kişiden oluşturuldu Değerlendirmeler

muumldahale sonrası tekrarlandı Muumldahalenin bitimini takip eden 3 ay iccedilerisinde işe

yerleşen bireylere bireysel muumldahale yapılıp değerlendirmeler tekrar edildi

341Grup Youmlnetimi İccedilin Benimsenen 7 Adım

Muumldahale programı suumlresince her moduumlluumln iccedileriği 7 adım ccedilerccedilevesinde uygulandı

(112)

1- Isınma Bireyleri rahatlatan yeni deneyimlere hazırlayan egzersiz olarak

tanımlanmaktadır Bireylerin duygu durumlarını duumlzenlemek iccedilin terapistin yuumlz

ifadesinden ortamın ışıklandırılmasına kadar yaptığı duumlzenlemeler bu aşamada

oumlnemlidir Bu aşamadao guumln neler yapılacağını accedilıklandı Bireylerin guumlvende ve rahat

hissettikleri bir atmosfer oluşturulmaya ccedilalışıldı O guumlnkuuml konuyla ilişkili genel bir

soru sorulup grubun hazırlanması sağlandı

2- Aktivite Terapistin bireylerin kişisel oumlzelliklerine goumlre planlama yaptığı aşamadır

Bu aşamada herkesi kapsayacak terapoumltik hedefleri belirleyerek kişilere uygun olarak

o guumlnkuuml iccedilerik sunuldu

3- Paylaşım Grup uumlyelerinin deneyimlerini paylaşmalarına destek olundu Fikrini

soumlylemekten kaccedilınan bireyler iccedilin oumlrnek bir olay uumlzerinden gidildi Herkese soumlz hakkı

vermeye ve gruba dahil etmeye ccedilalışıldı

4- Suumlreccedil Suumlreccedil terapistin bireyleri goumlzlemlemesi ve akışı ona goumlre duumlzenlemesidir

Bireylerin soumlzsuumlz olarak goumlsterdikleri tepkiler anlaşılmaya ccedilalışıldı Bireyleri rahatsız

eden durumları goumlzlemlendi ve ondan kaccedilınıldı

33

5- Genelleme Oumlğrenilenler genellenmeye ccedilalışıldı Oumlrneğin ev ortamındaki

iletişimden yola ccedilıkıp iletişimin iş ortamında da oumlnemli olduğunu bireylerin fark

etmesi sağlandı Kişiden kişiye goumlre durumların değişebileceği aktarıldı

Tamamlanmamış cuumlmlelerle bireylerin ccedilıkarımda bulunmaları kolaylaştırıldı

6- Uygulama Oumlğrenilenlerin guumlnluumlk yaşamda nasıl kullanıldığına dair ilerleyen bir

suumlreccediltir Herkes kendi deneyimlerini ya da hayatlarına nasıl dahil edebileceklerine dair

fikir paylaşımında bulundu Terapist kendi hayatından oumlrnekler vererek bireylerin

daha rahat konuşmalarını sağlamaya ccedilalıştı ve bireylere kendi fikirlerini oluşturmada

youmln vermeye ccedilalıştı Bireylerin birbirlerinden bir şeyler oumlğrendikleri bir suumlreccedil olarak

işlendi Grup ccedilalışmaları ile hayata katılımı arttırılmaya ccedilalışıldı

7- Oumlzet Oumlğrenilenleri hatırlama kalıcılığını arttırmak ve bir sonraki moduumlle

hazırlanmak iccedilin kullanıldı Genel prensipler tekrar edildi Bireylerin duygu durumları

dikkate alındı Terapist bireylerin pozitif olarak ayrılmalarını sağlamaya ccedilalıştı Suumlreccedil

kısaca goumlzden geccedilirildi ve katılımları iccedilin teşekkuumlr edilip guumln tamamlandı

342 Muumldahale Programı

1 Hafta

Amaccedil

-Katılımcıların birbirlerini tanıması

-Neden burada olduklarına dair bilgi verilmesi

-Beklentilerin ve korkuların konuşulması

-Grup iccedili kuralların belirlenmesi

Suumlreccedil

7 hafta boyunca suumlrecek olan eğitim programı kısaca anlatıldı sonrasında

terapist kendisini tanıttı Grup iccedili etkileşimi sağlamak iccedilin samimi ve guumlvende

oldukları bir ortam yaratılmaya ccedilalışıldı Bu bağlamda bireylerden de sıra ile isimleri

ve kendileriyle ilgili 3 oumlzellik soumlyleyerek kendilerini tanıtmaları istendi Ardından

kendilerine dağıtılan kağıtlara bu programdan beklenti ve korkularını yazmaları

istendi Kağıtlar toplanıp sıra ile terapist liderliğinde tek tek yazılanlar uumlzerine

konuşuldu Son olarak grup iccedilerisindeki iletişimi arttırmak amaccedillı her bireye soumlz hakkı

verilerek grup kuralları ve grup iccedili roller belirlendi

2 Hafta

Amaccedil

34

-Guumlccedilluuml ve zayıf yanların belirlenmesi

-Bireylerin kendileri ve ccedilevre ile ilgili farkındalıklarının sağlanması

-Aktivite ve aktivite dengesi hakkında bilgi verilmesi

-Bireylerin rutinlerini değerlendirmelerinin sağlanması

Suumlreccedil

Bireylere yeşil ve pembe olmak uumlzere ikişer kart dağıtıldı Yeşil kartlara zayıf

yanlarını pembe kartlara guumlccedilluuml yanlarını yazmaları istendi Bireylerin kendilerini

doğru ifade edip edemediklerini goumlrmelerini sağlamak iccedilin kartlar toplanıp bireylere

sorularak seccedililen kartlar okundu ve bu kimin kartı olabilir diye soruldu Ardından her

bireyin değiştirmek istediği bir zayıf youmln belirlendi ve grup iccedilerisinde bunu nasıl

değiştirebileceğine youmlnelik beyin fırtınası yapıldı

Aktivite dengesi hakkında bilgi verildi Bireylerin aktivitelerinin farkında

olmalarını ve hangi aktiviteye ne kadar zaman harcadıklarını goumlrmelerini sağlamak

iccedilin aktivite tekerleği uumlzerinden guumln iccedilerisinde neler yaptıklarını yazmaları istendi

Oumlrnek bir aktivite tekerleği uumlzerinden bireylerin rutinlerinden memnun olup

olmadıklarını ve kendi aktivite dengelerini goumlrmeleri sağlandı

3 Hafta

Amaccedil

-Bireylerin ccedilalışma hayatı ile ilgili duumlşuumlncelerinin ortaya konulması

-Bireylerin aldıkları eğitimlerin istedikleri iş iccedilin uygun olup olmadığını

goumlrmelerinin sağlanması

-İş yerinde uyulması gereken kurallar hakkında bilgi verilmesi

Suumlreccedil

Bireylerle nasıl bir işte ccedilalışmak istedikleri hangi işlerin ilgilerini ccedilektiği

aldıkları eğitimler ve bu eğitimlerin istedikleri iş iccedilin uygunluğu uumlzerine grup

iccedilerisinde konuşuldu İş yerinde uyulması gereken kurallar anlatıldı Nasıl bir ortamda

ccedilalışmak istedikleri ve iş iccedilin gerekli temel beceriler uumlzerine konuşulup talimatlara

uyma dikkatini toplama uumlzerine aktivite yapıldı

4 Hafta

Amaccedil

-Problem ccediloumlzme basamaklarının anlatılması

-İş yerinde karşılaşılabilecek problemlerin belirlenmesi

35

-Olası ccediloumlzuumlmlerin konuşulması

Suumlreccedil

Oumlncelikle bireylerden iş yerinde karşılaşabilecekleri problemlerin neler

olabileceği soruldu Belirlenen problemler tahtaya yazıldı Ardından problem ccediloumlzme

basamakları anlatıldı Sıra ile yazılan problemlere grup iccedilerisinde ccediloumlzuumlmler uumlretilmeye

ccedilalışıldı Her bir ccediloumlzuumlmuumln avantaj ve dezavantajları konuşuldu En iyi ccediloumlzuumlm ya da

ccediloumlzuumlm bileşenleri seccedililip nasıl uygulanabileceği uumlzerine konuşuldu Burada kişisel

farklılıklarda goumlz oumlnuumlnde bulundurularak bireylerin empati becerileri artırılmaya

ccedilalışıldı

5 Hafta

Amaccedil

-Hedeflerin belirlenmesi

-Zaman planlaması ccedilalışılması

-Gevşeme egzersizlerinin yapılması

Suumlreccedil

Aktivite Performans Hikayesi Goumlruumlşmesinden alınan bireylerin kendileri iccedilin

belirttikleri hedefler listelenip dağıtıldı Eklemek istedikleri maddeler varsa eklemeleri

istendi Ardından bireylerden bu hedeflerine ulaşmaları iccedilin gerekli olan ve engel olan

faktoumlrleri yazmaları istendi Grup iccedilerisinde engel ve gereklilikler uumlzerine

konuşulduktan sonra hedeflerine ulaşmak iccedilin bir zaman planlaması yapmaları istendi

Bireylerle kontrollerini kaybettikleri durumlarda neler yaptıkları ile ilgili konuşuldu

Bu durumları en az hasarla atlatmak iccedilin gevşeme egzersizi yapılıp kendilerini

rahatlatıcı bir duumlşuumlnce oluşturmaları istendi

6 Hafta

Amaccedil

-Girişkenlik becerisinin kazandırılması

-Oumlzgeccedilmiş hazırlanması

Suumlreccedil

Bireylere girişkenlik becerisi hakkında kısa bir bilgi verildikten sonra bir

durum uumlzerinden pasif cevap agresif cevap ve girişken cevaplar tanımlandı Her bir

cevabın yaratabileceği olumlu sonuccedillar ve olumsuz hisler anlatıldı Ardından

bireylerden başka bir durumla ilgili bu cevapları oluşturmaları istendi Grup iccedilerisinde

36

hangisinin daha iyi olabileceği konuşuldu Girişkenlik becerisini artırmaya youmlnelik bir

aktivite yapıldı İş başvurularında oumlzgeccedilmişin istendiği ve bunu nasıl hazırlamaları

gerektiği goumlsterildi

7 Hafta

Amaccedil

-İş muumllakatı hakkında bilgi verilmesi

-Engellerini anlatmanın oumlnemi

-İş arama becerisinin kazandırılması

Suumlreccedil

Bir iş muumllakatında dikkat edilmesi gerekenler anlatıldı Bireylerden kendilerini

nasıl ifade edebileceklerine youmlnelik bir hazırlık yapmaları istedi Oumlzellikle engellerini

ve engelleri ile nasıl baş ettikleri engellerine youmlnelik ihtiyaccedil duydukları şeyleri

belirlemeleri istendi (diğerleri tarafından anlaşılmak rampa-tutunma barı gibi fiziksel

ihtiyaccedillar ilaccedil kullanımı ya da noumlbet geccedilirme gibi durumları var ise tetikleyen ya da

yaklaştığını goumlsteren işaretleri fark etme ve başkalarına bu durumu anlatma vb) İş

muumllakatı ile ilgili deneyimi olan bireylerden deneyimlerini paylaşmaları istendi

Ardından grup iccedilerisinde sıra ile goumlruumlşmeler canlandırılıp geri bildirimlerle neleri

geliştirebilecekleri uumlzerine konuşuldu İş arama motorları goumlsterilip bireylerden

kendilerine youmlnelik iş ilanlarını araştırmaları istendi

İşe başlayanlara youmlnelik bireysel muumldahale

Muumldahale bitimini takiben 3 ay sonra bireylere telefon ile ulaşılıp işe girip

girmedikleri sorulmuştur İşe başlayan bireylere işlerinden memnun olup olmadıkları

soruldu Memnun olanlarla değerlendirmeler tekrar edildi Memnun olmayan

bireylerle nedenini belirtmeleri istenip uygun muumldahale yapıldı ve değerlendirmeler

tekrar edildi Değerlendirmeler bireylerin işyerinde gerccedilekleştirildi (Şekil 35 İşe

giren bireyler akış şeması)

37

Şekil 35 İşe giren bireylerde muumldahale şeması

35 İstatiksel Analiz

İstatistiksel power analizi yapılarak 80 guumlccedilte hata payı 5 (p=005) olarak

kabul edildiğinde oumlrneklem sayısı 15 olarak hesaplanmış ve 25 yanıtsızlık oranı ile

toplam 20 birey dahil edilmiştir Verilerin istatistiksel analizlerinde SPSS 200

programı kullanılmıştır Oumllccediluumlmle belirlenen değişkenler ortalama plusmn standart sapma (X

plusmn SS) olarak ifade edilmiş sayımla belirlenen değişkenler iccedilin yuumlzde () değeri

hesaplanmıştır

Muumldahale oumlncesi ve sonrası yapılan değerlendirme sonuccedillarının

karşılaştırılmasında parametrik test varsayımları sağlandığında bağımlı gruplarda

eşleştirilmiş t-testi parametrik test varsayımları sağlanmadığında Wilcoxon

eşleştirilmiş iki oumlrneklem testi kullanılmıştır İşe giren ve girmeyen bireyler olmak

uumlzere iki grubun sayısal değişkenler accedilısından karşılaştırılmasında parametrik test

varsayımları sağlandığında bağımsız t-testi sağlanmadığında ise MannWhitney U

Testi kullanılmıştır İki ortalama arasındaki farkın analizlerinde p anlamlılık değeri

005 olarak alınmıştır

İşinizden Memnun Musunuz

Evet Hayır( aşağıdakilerden hangisi ile ilgili accedilıklayınız)

-KAPOuml -Kişisel nedenler

-OPHI-II -Ccedilalışma koşulları

-Ccedilalışma Performansı -İş veren

-İş arkadaşları

-İş (işi sevmeme değiştirmek isteme vb)

-Maddi

-Ccedilevre (ulaşım mimari vb)

Değerlendirmeler tekrar edildi

38

İşe giren bireylerin muumldahale oumlncesi muumldahale sonrası ve takip

değerlendirmelerine ait sayısal verilerin analizinde oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml 8

olduğundan dolayı non-parametrik Friedman Testi kullanılmış ve anlamlı fark

saptanan değişkenler iccedilin (plt005) Bonferroni duumlzleltmeleri yapılmıştır Bonferroni

duumlzeltmesi sonucunda elde edilen yeni p değeri (00166) anlamlılık duumlzeyi olarak

kabul edilmiş ve Wilcoxon eşleştirilmiş iki oumlrneklem testi kullanılarak post-hoc

analizleri yapılmıştır

39

4BULGULAR

Ccedilalışmaya dahil edilme kriterlerine uyan ve goumlnuumllluuml olan 20 kişi ile başlandı

Hacettepe Mesleki Rehabilitasyon Merkezirsquonde 20 kişi ile tuumlm muumldahale ve

değerlendirmeler tamamlanarak bulgular analiz edildi

41 Sosyo-Demografik Oumlzellikler

Katılımcıların yaş ortalaması 288plusmn49 (22-39) yıldır Katılımcıların

ccediloğunluğunun lise mezunu olduğu (60) goumlruumllmektedir Engel tuumlruumlne bakıldığında ise

katılımcıların ccediloğu (40) kronik engele sahip olup kalp yetmezliği (n=1) boumlbrek

yetmezliği (n=2) epilepsi (n=3) astım (n=2) gibi teşhisleri bulunmaktadır Ortopedik

engele sahip (n=5) katılımcılar arasında iş kazası geccedilirmiş 1 kişi de yer almaktadır

Katılımcıların diğer demografik oumlzellikleri Tablo 41rsquode yer almaktadır

Tablo 41 Katılımcıların demografik oumlzellikleri

Cinsiyet n

Kadın 13 65

Erkek 7 35

Medeni Hal N

Bekar 13 65

Evli 4 20

Boşanmış 3 15

Eğitim Durumu N

İlkokul 4 20

Lise 12 60

Uumlniversite 1 5

Yuumlksekokul 2 10

Yuumlksek Lisans 1 5

Engel Tuumlruuml N

Fiziksel 5 25

Kronik 8 40

Goumlrme 1 5

İşitme 3 15

Psikososyal 3 15

Toplam 20 100

Muumldahale oumlncesinde değerlendirme sonuccedillarına goumlre katılımcıların 50rsquosinin

geccedilmiş iş deneyimi var iken 50rsquosinin olmadığı Tablo 42rsquode goumlruumllmektedir

40

Katılımcılar market elemanı uumlcretli oumlğretmenlik ccedilağrı merkezi ccedilalışanı kasiyerlik

oumlzel guumlvenlik garsonluk depo goumlrevlisi gibi farklı sektoumlrlerde birden fazla kısa suumlreli

ve duumlzensiz iş deneyimlerinin olduğunu belirttiler Katılımcılar işten ayrılma

sebeplerini iş kazası (n=1) ağır iş yuumlkuuml (n=2) oumlzel durumlar (n=3) işten ccedilıkarılma

(n=2) haksızlığa uğrama (n=2) olarak ifade ettiler

Tablo 42 Katılımcıların ccedilalışma deneyimleri

Ccedilalışma Deneyimi n

Yok 10 500

Var 10 500

Toplam 20 1000

42 Bireylerin Aktivite Performanlarının ve Kişisel Hedeflerinin

Değerlendirilmesine Ait Bulgular

Kanada aktivite performans oumllccediluumlmuumlnde sınıflanan performans alanlarına goumlre

bireylerin en fazla problem yaşadıkları alanın uumlretici aktiviteler olduğu goumlruumllduuml

Muumldahale oumlncesinde katılımcıların tuumlmuuml uumlcretli bir işte ccedilalışmayı birinci sırada

seccediltiler Ccedilalışmak isteme sebeplerini daha iyi koşullarda yaşamak kendilerini değerli

hissetmek geccedilimlerini sağlamak sosyal ccedilevre edinmek olarak belirttiler İş ile ilgili

belirledikleri hedefleri ise uygun iş bulma (n= 12) guumlvenceli iş bulma (n=6) kendi iş

yerini accedilma (n=2) olarak accedilıkladılar Katılımcılar ccedilalışma ile ilgili yaşadıkları

problemleri iş bulma iş arama sorunlarını dile getirme devamlılık tam zamanlı

ccedilalışma insanlarla iletişim ve iş birliği kurma sorunlarını soumlyleyememe verilen

goumlrevlerin suumlrekli değişmesi olarak belirttiler Uumlcretli iş dışında katılımcılardan 3 kişi

ev temizliği ve 2 kişi ise ccedilocuk bakımında problem yaşadıklarını belirttiler Muumldahale

sonrasında katılımcıların ccediloğu (n=13) problem belirttikleri alanlarda bireysel olarak

performans puanlarında 2 puandan fazla değişiklik goumlsterdiler Tatmin puanlarında ise

16 kişi bireysel olarak 2 puandan fazla değişiklik goumlsterdi

Guumlnluumlk yaşam aktivitelerinde katılımcıların ccediloğu (n=13) problem belirtmez

iken 2 kişi toplu taşıma araccedillarını kullanma 2 kişi hastalık youmlnetimi (hastaneye gitme

ilaccedil takibi) 3 kişi toplumda stres youmlnetiminde problem yaşadıklarını belirttiler

Muumldahale sonrasında problem belirten 7 kişiden 3rsquouuml performans ve tatmin puanlarında

2 puandan fazla artış goumlsterdi

41

Serbest zaman aktivitelerinde katılımcıların ccediloğu (n=12) problem belirtmez

iken 5 kişi doğru iletişim kurma 3 kişi yeni insanlarla tanışma ve arkadaş edinmede

problem yaşadıklarını belirttiler Muumldahale sonrasında problem belirten 8 kişiden 6rsquosı

performans ve tatmin puanlarında 2 puandan fazla artış goumlsterdi Katılımcıların

muumldahale oumlncesi ve sonrası ortalama KAPOuml puanları Tablo 43rsquote verilmiştir

Ccedilalışmamıza katılan bireylerin muumldahale oumlncesi ve sonrası aktivite

performanslarında anlamlı artış goumlruumllmektedir Katılımcıların muumldahale oumlncesi ve

sonrası en ccedilok problem yaşadıklarını belirttikleri uumlcretli iş alanı ve toplam performans

tatmin puanlarının karşılaştırılması Tablo 44rsquote verilmiştir

Tablo 43 Katılımcıların muumldahale oumlncesi ve sonrası KAPOuml ortalama ve standart

sapmaları

KAPOuml Muumldahale Oumlncesi Muumldahale Sonrası

Problem belirten kişi

sayısı Performans

X plusmn SS

Tatmin X plusmn SS

Performans X plusmn SS

Tatmin X plusmn SS

Uumlretici

Uumlcretliuumlcretsiz iş 20 350plusmn203 283plusmn269 464plusmn156 391plusmn247 Ev youmlnetimi 5 720plusmn255 600plusmn214 840plusmn253 720plusmn321 Oyunokul - - - - -

Kendine Bakım Kişisel bakım 2 654plusmn246 511plusmn313 755plusmn222 687plusmn310 Fonksiyonel

mobilite 2 715plusmn278 460plusmn245 715plusmn113 460plusmn254

Toplumsal youmlnetim 3 443plusmn344 261plusmn110 564plusmn273 464plusmn191 Serbest Zaman

Sessiz rekreasyon - - - - - Aktif rekreasyon 3 660plusmn302 390plusmn232 860plusmn277 630plusmn222

Sosyalleşme 5 403plusmn195 565plusmn165 600plusmn310 744plusmn308

Tablo 44 Muumldahale Oumlncesi ve Sonrası KAPOuml Karşılaştırması

KAPOuml

Muumldahale Oumlncesi

X plusmn SS

Muumldahale Sonrası

X plusmn SS t p

Uumlcretli İş

Performans 350plusmn203 464plusmn156 -3161 0002

Uumlcretli İş

Tatmin 283plusmn269 391plusmn247 -4531 00001

z p

Toplam

Performans 564plusmn197 703plusmn115 -2201 0028

Toplam Tatmin 511plusmn156 630plusmn220 -2201 0028

plt005 plt0001

42

43 Aktivite Performans Hikayesi Goumlruumlşmesirsquone (OPHI-II) Ait Bulgular

Katılımcıların OPHI-II Aktivite Kimliği (plt0001) Aktivite Yeterliliği

(plt0001) ve Aktivite Ccedilevresi (plt0001) alanlarında anlamlı gelişme goumlsterdikleri

bulunmuştur Ccedilalışmamıza katılan bireylerin muumldahale sonrasında ortalama OPHI-II

aktivite kimliği aktivite yeterliliği ve aktivite ccedilevresi ortalama puanlarında artış

olduğu goumlruumllmektedir Katılımcıların muumldahale oumlncesi ve sonrası aktivite kimliği

aktivite yeterliliği ve aktivite ccedilevresi alanlarında aldıkları puanların karşılaştırılması

Tablo 45rsquote verilmiştir

Tablo 45 Muumldahale Oumlncesi ve Sonrası OPHI-II Karşılaştırması

OPHI-II

Muumldahale

Oumlncesi

X plusmn SS

Muumldahale

Sonrası

X plusmn SS

t p

Aktivite

kimliği

2530 plusmn 724

3220 plusmn 534 -8722 00001

Aktivite

yeterliliği 1935 plusmn 555 2535 plusmn 447 -10338 00001

Aktivite

ccedilevresi 2540 plusmn 549 2855 plusmn 428 -7112 00001

plt0001

Ccedilalışmaya katılan bireylerin muumldahale oumlncesi ve sonrası aktivite kimliği

bulgularına bakıldığında geccedilmiş ile ilgili olan maddeler dışında diğer tuumlm maddelerde

gelişme goumlsterdikleri goumlruumllmektedir Katılımcıların aktivite yeterliliği ile ilgili

maddelerden yaşam tarzından memnuniyeti koruma rollerinin beklentilerini

karşılaması hedefe youmlnelik işler kişisel performanslarının standartlarını karşılaması

sorumlulukları iccedilin zaman organize etme ve ilgilerine katılım maddelerinde artış

olduğu goumlruumllmektedir Aktivite ccedilevresi ile ilgili maddelerden ise katılımcıların ev

yaşamı aktivite goumlrevleri temel uumlretici aktivite goumlrevleri temel uumlretici sosyal grup

serbest zaman sosyal grup maddelerinde artış olduğu goumlruumllmektedir Katılımcıların

43

aktivite kimliği aktivite yeterliliği ve aktivite ccedilevresine ait maddelerden aldıkları

puanlardaki değişiklikler Tablo 46rsquoda verilmiştir

Tablo 46 Muumldahale Oumlncesi ve Sonrası OPHI-II Alt Başlık Maddelerinden Alınan

Puanların Karşılaştırılması

OPHI-II Muumldahale Oumlncesi

X plusmn SS

Muumldahale Sonrası

X plusmn SS z p

Aktivite Kimliği

Kişisel hedef ve

projeleri var 300 plusmn 072 280 plusmn 061 -3666 00001

Arzuladığı rol

yaşam tarzını

tanımlar

205 plusmn 082 280 plusmn 052 -3419 0001

Başarı beklentisi 150 plusmn 383 295 plusmn 060 -3874 00001

Sorumlulukların

kabuluuml 270 plusmn 108 330 plusmn 065 -3464 0001

Yeteneklerine ve

kısıtlılıklarına değer

biccedilme

245 plusmn 094 310 plusmn 064 -3127 0002

Bağlanma ve

değerlerin varlığı 275 plusmn 116 300 plusmn 092 -3000 0003

Kimlik ve

yuumlkuumlmluumlluumlkleri

tanıma

250 plusmn 119 300 plusmn 075 -3071 0002

İlgi varlığı 220 plusmn 119 337 plusmn 178 -3491 00001

Geccedilmişte etkili

hissetme 255 plusmn 114 280 plusmn 095 -1633 0102

Geccedilmiş yaşam

tarzını anlamlı ve

memnun edici

bulma

245 plusmn 099 255 plusmn 088 -1414 0157

Geccedilmiş aktivite

seccedilimleri yapma 270 plusmn 112 275 plusmn 096 -0557 0564

Aktivite Yeterliliği

Yaşam tarzından

memnuniyetini

koruma

290 plusmn 102 285 plusmn 067 -3819 00001

Rollerinin

beklentilerini

karşılaması

185 plusmn 081 265 plusmn 058 -3358 0001

Hedefe youmlnelik

işler 190 plusmn 055 285 plusmn 048 -3755 00001

Kişisel performans

standartlarını

karşılar

215 plusmn 074 290 plusmn 055 -3419 0001

Sorumlulukları iccedilin

zaman organize

eder

215 plusmn 113 295 plusmn 068 -3557 00001

İlgilere katılım 200 plusmn 091 290 plusmn 064 -3626 00001

Geccedilmiş

tamamlanmış roller 235 plusmn 108 300 plusmn 092 -2236 0025

Geccedilmiş suumlrduumlruumllen

alışkanlıklar 265 plusmn 098 275 plusmn 096 1414 0157

Geccedilmiş başarılmış

memnuniyet 230 plusmn 121 255 plusmn 109 -1131 0258

44

Tablo 46 (Devam) Muumldahale Oumlncesi ve Sonrası OPHI-II Alt Başlık Maddelerinden

Alınan Puanların Karşılaştırılması

Aktivite Ccedilevresi

Ev yaşamı goumlrevler 275 plusmn 101 347 plusmn 073 -3000 0003

Uumlretici goumlrevler 200 plusmn 079 270 plusmn 073 -3742 00001

Serbest zaman

goumlrevler 265 plusmn 098 295 plusmn 082 -2449 0014

Ev yaşamı sosyal

grup 295 plusmn 105 325 plusmn 091 -2449 0014

Uumlretici sosyal

grup 215 plusmn 081 285 plusmn 058 -3500 00001

Serbest zaman

sosyal grup 245 plusmn 119 300 plusmn 079 -2598 0009

Ev yaşamı fiziksel

alan 320 plusmn 069 365 plusmn 081 -1131 0157

Uumlretici fiziksel alan 340 plusmn 088 340 plusmn 088 -1633 0102

Serbest zaman

fiziksel alan 340 plusmn 097 340 plusmn 082 -1414 0157

plt005 plt0001

44 Ccedilalışma Performansına Ait Bulgular

Katılımcıların muumldahale oumlncesi ve sonrası ccedilalışma performansı verilerinin

karşılaştırılması Tablo 47rsquo de verilmiştir Katılımcıların goumlrev performansı

bağlamsal performans-kişilerarası bağlamsal performans-kurumsal uyumlandırılmış

performans ve zarar verici iş davranışlarından aldıkları skorların muumldahale oumlncesi ve

sonrası karşılaştırmasında ccedilalışma performanslarının arttığı goumlruumllmektedir

Tablo 47 Muumldahale Oumlncesi ve Sonrası Ccedilalışma Performansı Alt Başlık Puanlarının

Karşılaştırılması

Ccedilalışma Performansı

Muumldahale

Oumlncesi

X plusmn SS

Muumldahale

Sonrası

X plusmn SS

z p

Goumlrev Performansı 875 plusmn 312 1395 plusmn 311 -3938 00001

Bağlamsal Performans-

kişilerarası 1030 plusmn 319 1255 plusmn 241 -3655 00001

Bağlamsal Performans-

kurumsal 950 plusmn 433 1150 plusmn 383 -3580 00001

Uyumlandırılmış

Performans 660 plusmn 247 1100 plusmn 220 -3936 00001

Zarar Verici İş Davranışı 1350 plusmn 348 1445 plusmn 248 -2388 0017

plt005 plt0001

45

Katılımcılar tuumlm goumlrev performansı kişilerarası bağlamsal performans ve

kurumsal bağlamsal performans maddelerinde gelişme goumlsterdikleri goumlruumllmektedir

Katılımcıların uyumlandırılmış performans maddelerinden esneklik goumlsterme

beklenmedik iş durumlarıyla başa ccedilıkabilme ve gerekli olan iş hedeflerini ayarlama

başlıklarında gelişme goumlsterdikleri goumlruumllmektedir İş bilgisini guumlncel tutma ve iş

becerilerini guumlncel tutma maddeleri bir suumlreccedil iccedilerdiği iccedilin aktivite başında

goumlzlemlenememiş ve muumldahale oumlncesi ve sonrası değerlendirmelere dahil

edilmemiştir Ccedilalışmaya katılan bireylerin zarar verici iş davranışı maddelerinden aşırı

olumsuzluk goumlsterme ccedilalışma arkadaşlarına zarar verecek şeyler yapma (tartışmaya

girme) başlıklarında gelişme olduğu goumlruumllmektedir Katılımcıların ccedilalışma

performansı alt başlık maddelerinin muumldahale oumlncesi ve sonrasına ait bulguları Tablo

48rsquo de verilmiştir

Tablo 48 Muumldahale Oumlncesi ve Sonrası Ccedilalışma Performansı Alt Başlık

Maddelerinden Alınan Puanların Karşılaştırılması

Ccedilalışma Performansı Muumldahale Oumlncesi

X plusmn SS

Muumldahale Sonrası

X plusmn SS

z p

Goumlrev Performansı

İşin Kalitesi 215 plusmn 093 295 plusmn 068 -4000 00001

İşi Planlama ve Organize

Etme

135 plusmn 058 280 plusmn 069 -3938 00001

Sonuccedil Odaklı Olma 170 plusmn 092 260 plusmn 094 -3626 00001

Oumlncelikleri Belirleme 150 plusmn 060 270 plusmn 065 -3739 00001

Verimli Ccedilalışma 220 plusmn 095 290 plusmn 071 -3071 0002

Bağlamsal Performans-Kişilerarası

Girişkenlik 195 plusmn 088 290 plusmn 078 -4146 00001

Geri Bildirimleri Kabul Etme

ve Duumlzeltme

285 plusmn 122 32 5plusmn 085 -2530 0011

Diğerleri ile İşbirliği 285 plusmn 122 340 plusmn 068 -2598 0009

Etkili İletişim 230 plusmn 112 300 plusmn 072 -3500 00001

Bağlamsal Performans-Kurumsal

Sorumluluk Goumlsterme 240 plusmn 127 315 plusmn 087 -3638 00001

46

Tablo 48 (Devam) Muumldahale Oumlncesi ve Sonrası Ccedilalışma Performansı Alt Başlık

Maddelerinden Alınan Puanların Karşılaştırılması

Muumlşteri Odaklı Olma 240 plusmn 123 280 plusmn 115 -2828 0005

Yaratıcı Olma 255 plusmn 105 290 plusmn 102 -2646 0008

Zorlu İş Goumlrevlerini Uumlstlenme 215 plusmn 122 265 plusmn 103 -2640 0008

Uyumlandırılmış Performans

Esneklik Goumlsterme 140 plusmn 075 285 plusmn 058 -3938 00001

Zorlu Problemlere Yaratıcı

Ccediloumlzuumlmler Uumlretme

210 plusmn 085 415 plusmn 685 -2970 0003

İş Bilgisini Guumlncel Tutma - - - -

İş Becerilerini Guumlncel Tutma - - - -

Beklenmedik Durumlarla Başa

Ccedilıkma

160 plusmn 094 260 plusmn 068 -3704

00001

Gerekli Olan İş Hedeflerini

Ayarlama

150 plusmn 076 300 plusmn 045 -3946 00001

Zarar Verici İş Davranışı

Aşırı Olumsuzluk Goumlsterme 280 plusmn 150 335 plusmn 093 -2428 0015

Kuruma Zarar Verecek Şeyler

Yapma

360 plusmn 099 375 plusmn 063 -1342 0180

Ccedilalışma Arkadaşlarına Zarar

Verecek Şeyler Yapma

315 plusmn 134 345 plusmn 088 -2121 0034

Bilerek Hata Yapma 395 plusmn 022 400 plusmn 000 -1000 0317

plt005 plt0001

47

45 İşe Giren ve İşe Girmeyen Bireylerin Değerlendirmelerinin

Karşılaştırılması

İşe giren ve girmeyen katılımcıların muumldahale oumlncesi ve sonrası KAPOuml

performans ve tatmin puanlarının karşılaştırılması Tablo 49rsquo da verilmiştir İki grup

arasında muumldahale oumlncesi ve sonrası performans ve tatmin puanlarında anlamlı fark

bulunmamıştır Bu sonuccedil işe giren bireylerin aktivite performansında işe girmeyen

bireylere goumlre daha ccedilok fark goumlstermeksizin işe girdiklerini goumlstermektedir

Tablo 49 İşe giren ve işe girmeyen katılımcıların muumldahale oumlncesi ve sonrası aktivite

performans puanlarının karşılaştırılması

KAPOuml İşe Giren (n=8) İşe Girmeyen (n=12)

z p X plusmn SS X plusmn SS

Performans MOuml 515plusmn120 502plusmn120 -0850 0368

MS 664plusmn228 615plusmn202 -1798 0069

Tatmin MOuml 511plusmn197 523plusmn202 -0850 0367

MS 668plusmn140 615plusmn113 -1192 0237

İşe giren ve girmeyen katılımcıların muumldahale oumlncesi ve sonrası OPHI-II

performans alanlarından alınan puanların karşılaştırılması verileri Tablo 410rsquo da

verilmiştir İki grup arasında muumldahale oumlncesi ve sonrası performans alanlarında

anlamlı fark bulunmamıştır Bu sonuccedil işe giren bireylerin aktivite kimliği aktivite

yeterliliğ ve aktivite ccedilevresi başlıklarında işe girmeyen bireylere goumlre daha ccedilok fark

goumlstermeksizin işe girdiklerini goumlstermektedir

Tablo 410 İşe Giren Ve Girmeyen Katılımcıların Muumldahale Oumlncesi Ve Sonrası

OPHI-II Performans Alanlarından Alınan Puanların Karşılaştırılması

OPHI-II İşe Giren (n=8) İşe Girmeyen (n=12)

z p X plusmn SS X plusmn SS

Aktivite

kimliği

MOuml 900 plusmn 320 858 plusmn 320 -0892 0372

MS 1425 plusmn 328 1375 plusmn 313 -0969 0332

Aktivite

yeterliliği

MOuml 1062 plusmn 282 1008 plusmn 352 -1666 0096

MS 1362 plusmn 140 1183 plusmn 272 -1019 0308

Aktivite

ccedilevresi

MOuml 1037 plusmn 424 891 plusmn 448 -0350 0726

MS 1250 plusmn 325 1083 plusmn 417 -0776 0438

48

İşe giren ve girmeyen katılımcıların muumldahale oumlncesi ve sonrası ccedilalışma

performans alanlarının karşılaştırılması verileri Tablo 411rsquo de verilmiştir İki grup

arasında muumldahale oumlncesi ve sonrası ccedilalışma performans alanlarında anlamlı fark

bulunamamıştır Bu sonuccedil işe giren bireylerin ccedilalışma performansı maddelerinde işe

girmeyen bireylere goumlre daha ccedilok fark goumlstermeksizin işe girdiklerini goumlstermektedir

Tablo 411 İşe Giren Ve Girmeyen Katılımcıların Muumldahale Oumlncesi Ve Sonrası

Ccedilalışma Performans Alanlarından Alınan Puanların Karşılaştırılması

Ccedilalışma Performansı

İşe Giren (n=8) İşe Girmeyen (n=12)

z p X plusmn SS X plusmn SS

Goumlrev

Performansı

MOuml 900 plusmn 320 858 plusmn 320 -0430 0667

MS 1425 plusmn 328 1375 plusmn 313 -0506 0613

Bağlamsal

Performans-

Kişilerarası

MOuml 1062 plusmn 282 1008 plusmn 352 -0430 0668

MS 1362 plusmn 140 1183 plusmn 272 -1834 0067

Bağlamsal

Performans-

Kurumsal

MOuml 1037 plusmn 424 891 plusmn 448 -0898 0369

MS 1250 plusmn 325 1083 plusmn 417 -0858 0391

Uyumlandırıl

mış

Performans

MOuml 787 plusmn 339 575 plusmn 113 -1500 0134

MS 1175 plusmn 286 1050 plusmn 156 -0396 0692

Zarar Verici

İş Davranışı

MOuml 1475 plusmn 254 1266 plusmn 386 -1178 0239

MS 1500 plusmn 213 1408 plusmn 637 -1047 0295

MOuml Muumldahale oumlncesi MS Muumldahale sonrası

46 İşe Giren Bireylere Ait Bulgular

Grup muumldahalesinden 3 ay sonra ulaşılabilen 15 kişiden 8rsquoinin işe yerleştiği

tespit edilmiştir Ulaşılabilen ancak işe girmeyen bireyler kursa gitme Ekpssrsquoye

hazırlanma engelli maaşı aldığı iccedilin ccedilalışmak istememe maaşta anlaşamama

sebeplerinden ccedilalışmadıklarını belirtmişlerdir

Ccedilalışmaya başlayan bireylerin ccediloğunun (n=5) daha oumlnce ccedilalışma deneyiminin

olmadığı 4rsquouumlnuumln lise mezunu olduğu goumlruumllmektedir Katılımcıların cinsiyet engel

eğitim ve ccedilalışma deneyimleri Tablo 412rsquo de verilmiştir

49

Katılımcılar satış danışmanı grafik tasarımcısı soumlzleşmeli memur guumlzellik

uzmanı falcı oumln muhasebeci kafe ccedilalışanı ve aşccedilı olarak işe girmişlerdir İşe giren

bireyler ccedilalışmak istedikleri alanlarda işe girmişlerdir

Tablo 412 İşe Giren Katılımcılara Ait Demografik Oumlzellikler

n

Cinsiyet Kadın 5 625

Erkek 3 375

Engel tuumlruuml Fiziksel 2 250

Kronik 2 250

İşitme 3 375

Psikososyal 1 125

Eğitim durumu İlkokul 2 250

Lise 4 500

Yuumlksekokul 1 125

Yuumlksek lisans 1 125

Ccedilalışma deneyimi Var 3 375

Yok 5 625

İşe giren bireylerde aktivite kimliği maddelerinden kişisel hedef ve projeleri

var arzuladığı rol yaşam tarzını tanımlar başarı beklentisi bağlanma ve değerlerin

varlığı kimlik ve yuumlkuumlmluumlluumlkleri tanıma ilgi başlıklarında gelişme goumlsterdikleri

aktivite yeterliliği maddelerinden yaşam tarzından memnuniyeti koruma rollerinin

beklentilerini karşılaması hedefe youmlnelik işler kişisel performanslarının standartlarını

karşılaması başlıklarında gelişme goumlsterdikleri ve aktivite ccedilevresindeki maddelere

bakıldığında uumlretici goumlrevlerinin olduğu uumlretici aktiviteleri yaparken iş arkadaşlarıyla

olan iletişimlerinde ve sosyal ccedilevrelerinde de gelişme olduğu Tablo 413rsquo de

goumlruumllmektedir Bireylerin daha net hedef oluşturdukları diğerlerine ve kendilerine

karşı sorumluluk uumlstlendikleri ccedilalıştıkları alana olan ilgileri ile kendilerini

geliştirmeye accedilık oldukları ccedilalışmaktan memnun oldukları kendilerini daha iyi ve

yeterli hissettikleri goumlzlemlenmiştir

50

Tablo 413 İşe Giren Bireylerde OPHI-II Alt Başlıklarının ve Maddelerinin Muumldahale

Oumlncesi Muumldahale Sonrası ve Takip Verilerinin Karşılaştırılması

OPHI-II Muumldahale

Oumlncesi

X plusmn SS

Muumldahale

Sonrası

X plusmn SS

Takip

X plusmn SS

χ2 p

Aktivite Kimliği 2787 plusmn 813 2225 plusmn 589 2537 plusmn 417 16000 00001

Kişisel hedef ve

projeleri var

187 plusmn 035 250 plusmn 053 312 plusmn 035 13000 0002

Arzuladığı rol yaşam

tarzını tanımlar

225 plusmn 103 275 plusmn 070 337 plusmn 074 11000 0004

Başarı beklentisi 200 plusmn 106 300 plusmn 075 325 plusmn 070 13130 0001

Sorumlulukların

kabuluuml

300 plusmn 106 350 plusmn 053 375 plusmn 046 7429 0024

Yeteneklerine ve

kısıtlılıklarına değer

biccedilme

250 plusmn 075 300 plusmn 053 325 plusmn 046 9333 0009

Bağlanma ve

değerlerin varlığı

275 plusmn 116 300 plusmn 092 362 plusmn 051 9294 0010

Kimlik ve

yuumlkuumlmluumlluumlkleri

tanıma

250 plusmn 119 300 plusmn 075 362 plusmn 051 10571 0005

İlgi varlığı 237 plusmn 130 537 plusmn 678 362 plusmn 051 9364 0009

Geccedilmişte etkili

hissetme

300 plusmn 130 325 plusmn 103 337 plusmn 074 3000 0223

Geccedilmiş yaşam

tarzını anlamlı ve

memnun edici bulma

287 plusmn 112 300 plusmn 092 300 plusmn 092 2000 0368

Geccedilmiş aktivite

seccedilimleri yapma

325 plusmn 103 337 plusmn 074 337 plusmn 074 2000 0368

Aktivite

Yeterliliği

3387 plusmn 624 2687 plusmn 432 2787 plusmn 318 16000 00001

Yaşam tarzından

memnuniyetini

koruma

212 plusmn 064 287 plusmn 064 337 plusmn 051 12250 0002

Rollerinin

beklentilerini

karşılaması

212 plusmn 083 275 plusmn 070 337 plusmn 051 12000 0002

51

Tablo 413 İşe Giren Bireylerde OPHI-II Alt Başlıklarının ve Maddelerinin Muumldahale

Oumlncesi Muumldahale Sonrası ve Takip Verilerinin Karşılaştırılması

Hedefe youmlnelik

işler

225 plusmn 046 275 plusmn 046 350 plusmn 053 13231 0001

Kişisel performans

standartlarını

karşılar

237 plusmn 074 312 plusmn 035 387 plusmn 035 13000 0002

Sorumlulukları iccedilin

zaman organize

eder

250 plusmn 130 312 plusmn 083 35 plusmn 053 6091

0048

İlgilere katılım 212 plusmn 112 275 plusmn 070 350 plusmn 075 12560 0002

Geccedilmiş

tamamlanmış roller

262 plusmn 130 300 plusmn 092 325 plusmn 088 5636 0060

Geccedilmiş suumlrduumlruumllen

alışkanlıklar

337 plusmn 074 3500 plusmn 053 350 plusmn 053 2000 0368

Geccedilmiş başarılmış

memnuniyet

275 plusmn 138 300 plusmn 119 312 plusmn 099 3000 0223

Aktivite Ccedilevresi 3775 plusmn 446 3150 plusmn 414 3325 plusmn 296 16000 0000

Ev yaşamı goumlrevler 300 plusmn 106 337 plusmn 074 375 plusmn 046 7000 0030

Uumlretici goumlrevler 175 plusmn 070 237 plusmn 074 387 plusmn 035 14966 0001

Serbest zaman

goumlrevler

300 plusmn 092 300 plusmn 092 337 plusmn 091 4000 0135

Ev yaşamı sosyal

grup

325 plusmn 088 362 plusmn 051 375 plusmn 046 6500 0039

Uumlretici sosyal grup 200 plusmn 075 275 plusmn 046 375 plusmn 046 13556 0001

Serbest zaman

sosyal grup

275 plusmn 116 300 plusmn 092 362 plusmn 051 9294 0010

Ev yaşamı fiziksel

alan

362 plusmn 074 362 plusmn 074 387 plusmn 035 2000 0368

Uumlretici fiziksel alan 300 plusmn 106 300 plusmn 106 375 plusmn 046 6000 0050

Serbest zaman

fiziksel alan

300 plusmn 092 312 plusmn 083 350 plusmn 075 4667 0097

plt005 plt0001

Değerlendirmeler arasındaki karşılaştırmalar Tablo 414rsquo te goumlruumllmektedir

52

Tablo 414 İşe Giren Bireylerde OPHI-II Alt Başlıklarının ve Maddelerinin Muumldahale

Oumlncesi Muumldahale Sonrası ve Takip Verilerinin Karşılaştırılması

OPHI-II MOuml-MS MOuml-T MS-T

Aktivite Kimliği z -2527 -2524 -2552

p 0012 0012 0011

Kişisel hedef ve projeleri

var

z -2236 -2640 -2236

p 0025 0008 0025

Arzuladığı rol yaşam

tarzını tanımlar

z -2000 -2460 -1890

p 0046 0014 0059

Başarı beklentisi z -2530 -2428 -1414

p 0011 0015 0157

Sorumlulukların kabuluuml z -2000 -1857 -1414

p 0046 0063 0157

Yeteneklerine ve

kısıtlılıklarına değer biccedilme

z -2000 -2449 -1414

p 0046 0014 0157

Bağlanma ve değerlerin

varlığı

z -1414 -2070 -2236

p 0157 0038 0025

Kimlik ve

yuumlkuumlmluumlluumlklerini tanıma

z -2000 -2251 -2236

p 0046 0024 0025

İlgi varlığı z -2121 -2232 -0687

p 0034 0026 0492

Geccedilmişte kendini etkili

hissetme

z -1000 -1342 -1000

p 0317 0180 0317

Geccedilmiş yaşam tarzını

anlamlı ve memnun edici

bulma

z -1342 -1414 -1217

p 0317 0317 0317

Geccedilmişte aktivite

seccedilimleri yapma

z -1414 -1236 -0687

p 0317 0317 0492

Aktivite Yeterliliği z -2527 -2533 -2530

p 0012 0011 0011

Yaşam tarzından

memnuniyetini koruma

z -2449 -2428 -2000

p 0014 0015 0046

Rollerinin beklentilerini

karşılaması

z -2236 -2428 -2236

p 0025 0015 0025

Hedefe youmlnelik işler z -2000 -2640 -2449

p 0046 0008 0014

Kişisel performans

standartlarını karşılar

z -2449 -2460 -2449

p 0014 0014 0014

53

Tablo 414 (Devam) İşe Giren Bireylerde OPHI-II Alt Başlıklarının ve Maddelerinin

Muumldahale Oumlncesi Muumldahale Sonrası ve Takip Verilerinin Karşılaştırılması

Sorumlulukları iccedilin zaman

organize eder

z -2236 -1947 -1342

p 0025 0052 0180

İlgilere katılım z -2236 -2428 -2449

p 0025 0015 0014

Geccedilmişte tamamlanmış

roller

z -1732 -1633 -1414

p 0083 0102 0157

Geccedilmişte suumlrduumlruumllen

alışkanlıklar

z -1000 -1000 -1832

p 0317 0317 0492

Geccedilmişte başarılmış

memnuniyet

z -1000 -1342 -1000

p 0317 0180 0317

Aktivite Ccedilevresi z -2539 -2533 -2539

p 0011 0011 0011

Ev yaşamı goumlrevler z -1732 -1857 -1732

p 0083 0063 0083

Temel uumlretici goumlrevler z -2236 -2588 -2588

p 0025 0010 0010

Serbest zaman goumlrevler z -1414 -1342 -1342

p 0897 0180 0180

Ev yaşamı sosyal grup z -1732 -2000 -1000

p 0083 0046 0317

Temel uumlretici sosyal grup z -2449 -2456 -2530

p 0014 0014 0011

Serbest zaman sosyal grup z -1414 -2070 -2236

p 0157 0038 0025

Ev yaşamı fiziksel alan z -1732 -1857 -1857

p 0083 0063 0317

Temel uumlretici fiziksel alan z 0000 -1604 -1604

p 0987 0109 0109

Serbest zaman fiziksel

alan

z -1000 -1633 -1342

p 0317 0102 0180

Bonferroni duumlzeltmesi ardından elde edilen anlamlılık duumlzeyi plt0016 MOuml Muumldahale oumlncesi MS Muumldahale sonrası T

Takip

54

Katılımcı 4

Cinsiyet K

Yaş 35

Teşhis İşitme engelli (cihaz kullanıyor yuumlz yuumlze iletişim kurabiliyor)

Eğitim-ccedilalışma geccedilmişi Accedilık lise mezunu accedilık oumlğretim sosyal hizmete başlamış

ancak kişisel nedenlerden dolayı bırakmış eğitim hayatına devam etmek istiyor ama

ccedilalışması gerektiğini belirtti

Daha oumlnce ccedilalışma deneyimleri mevcut İşten ayrılma sebeplerini işlerin ağırlaşması

oumlzel durumlar performans yetersizliği olarak belirtti Şuanda ccedilalışmama sebebini ise

uygun iş bulamadığı şeklinde accedilıkladı

Hikacircye Fiziksel şiddetten dolayı engelli duruma gelmiş Eşinden boşanmış 2 ccedilocuğu

var İkinci evliliğini yapmış Evlendiği kişinin de 2 ccedilocuğu var

Psikosoyal faktoumlrler Birey sıcakkanlı motivasyonu ccedilabuk kırılabiliyor ccedilalışma ile

ilgili durumlarla ilgili şikayet etme eğilimi var beklenmedik durumlarla ve geccedilmişle

başa ccedilıkma ve kendini doğru ifade etme ile igili problemler yaşadığı goumlzlemlendi

Muumldahale Grup muumldahalesi sonrası bireyde şikayet etme eğiliminin azaldığı işe daha

ccedilok odaklandığı geccedilmişi ile daha barışık hale gelip ailesi ile arasını duumlzeltmeye

ccedilalıştığı yaşamı ile ilgili hedefler koyabildiği goumlzlemlenmiştir

İş Satış danışmanı

Problemler Ccedilalışma koşulları iş arkadaşları ve muumlduumlr ile doğru iletişim kuramama

İş yeri ziyareti Bireyin belirttiği gibi muumlduumlruumln ve iş arkadaşlarının fazla iş yuumlkledikleri

goumlzlemlenmiştir İş veren ile goumlruumlşme talep edilmiş ancak reddedilmiştir Ccedilalışma

saatlerinin daha uygun olduğu daha rahat iletişim kurabileceği daha sakin bir ccedilalışma

ortamının olabileceği farklı firmalara danışman olarak başvurması oumlnerilmiştir Bir ay

sonra bu koşullara uyan bir kurumda ccedilalışmaya başlamıştır

İş Danışmanlık

İş yeri ziyareti Bireyin oumlnceliklerini belirleme planlama ve organize etme alanlarında

anlık kararsızlıklar yaşadığı goumlzlemlenmiştir Bunu duumlzeltmeye youmlnelik işe adapte

olana kadar bir suumlre oumlnce ve sonra bitmesi gereken işler şeklinde kontrol listesi

hazırlaması oumlnerilmiştir Oumlnceliğinin kuruma gelen kişileri karşılama ve yardımcı

olmak olduğunu netleştirip bu doğrultuda devam etmesi oumlnerilmiştir Birey ccedilalışırken

eğitim hayatına devam istediğini belirtmiştir Bunun iccedilin aktivite tekerleği uumlzerinden

55

guumlnluumlk hangi işlere ne kadar vakit ayırıldığı ccedilıkarılmış ve ders ccedilalışmak iccedilin her guumln

bir saat ayrılmıştır İlerleyen zamanlarda iş yaşamına adapte oldukccedila bu zamanı

artırabileceğine youmlnelik plan yapılmıştır

Zorlu iş goumlrevlerini uumlstlenme yaratıcı olma girişkenlik ve etkili iletişim alanlarında

da ccedilekingen davrandığı goumlzlemlenmiştir Birey bu problemleri KAPOumlde de

belirtmiştir Bireye grup muumldahalesi iccedilerisinde ki ccedilalışmalarımız hatırlatılmış ve

aslında yaptığı işin temel gereksinimlerinin girişkenlik ve iletişim olduğu

goumlsterilmiştir Bunu sevdiği ve yapabildiğini goumlstermek iccedilin birey bir muumlşteri ile

iletişime geccediltikten sonra karşılıklı olarak bireyin performansı tartışılmıştır Yine grup

muumldahalesinde yaptığımız gibi ihtiyaccedillarını ve isteklerini doğru bir şekilde dile

getirdiğinde işveren ve iş arkadaşları ile olan iletişiminin artacağı hatırlatılmıştır İşe

yeni başladığı iccedilin kendisine biraz zaman tanıması istenmiştir

Katılımcı 7

Cinsiyet E

Yaş 22

Teşhis Ortopedik engel (sağ torakal C skolyoz)

Eğitim-ccedilalışma geccedilmişi Duumlz lise mezunu ccedilalışma geccedilmişi yok Eğitim hayatına

devam etmek istemediğini ama ne iş yapabileceğini bilmediğini ifade etti

Hikacircye Konjenital skolyozu mevcut ailesi ile yaşıyor eğitim hayatından

hoşlanmıyor rutininden bahsederken fal bakmayı sevdiğini ve evde fal ccedileşitleri ile

ilgili kendini geliştirdiği oumlğrenildi

Psikosoyal faktoumlrler Birey sıcakkanlı mutlu ve ccedilalışmaya youmlnelik motivasyonu vardı

Sosyal olarak arkadaş ccedilevresi var ve aile bireyleri ile arası iyi

Muumldahale Grup muumldahalesi sonrası bireyde yaşamı ile ilgili hedefler koyabildiği ve

ccedilalışmak istediği alana karar verdiği goumlruumllmuumlştuumlr

İş Falcı

Problemler Ağrılarının olduğunu ifade etmiştir

İş yeri ziyareti Ccedilalışma ortamı ziyaret edildiğinde bireyin ağrılarının uygun olmayan

masa ve sandalyeden olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Bunun iccedilin bireye uygun masa sandalye

oumllccediluumlleri hesaplanmış ve bu oumllccediluumllerde masa sandalye alması oumlnerilmiştir Bel ve ayak

desteğinin oumlnemli olduğu belirtilmiş bunlara hemen ccediloumlzuumlm uumlretilmiştir Eğrilik sol

tarafa doğru olduğu iccedilin bireyin sol tarafta duvar olan bir masaya geccedilmesi ve omuz

56

seviyesinde bir raf takılıp kartları oradan accedilması her zaman bunu yapamasada sol

kolunu daha aktif olarak kullanması ve guumln iccedilerisinde fizyoterapistinin verdiği

egzersizleri yapmaya oumlzen goumlstermesi oumlnerildi Ccedilalışma performansı ile ilgili bir

problem goumlzlemlenmemiştir

Katılımcı 8

Cinsiyet E

Yaş 26

Teşhis Ortopedik engel (vertebra fraktuumlruuml spinal kord yaralanması T12- L2)

Eğitim-ccedilalışma geccedilmişi Yuumlksekokul muhasebe ve vergi boumlluumlmuuml mezunu Daha oumlnce

baba mesleği olan izolasyonculuk yapmış İşten ayrılma sebebi kaza geccedilirmesi

Hikacircye Birey iş kazası geccedilirmiş urge inkontinansı ve dorsifleksiyon kaybı mevcuttur

İnkontinans iccedilin ilaccedil kullanmakta ve dorsifleksiyon kaybı iccedilin de ayak bileği ortezi

kullanmaktadır

Psikosoyal faktoumlrler Kaza sonrası karışık anksiyete bozukluğu goumlruumllmuumlş ve tedavi

edilmiştir Şu an da maneviyatı yuumlksek olduğu iccedilin durumunu kabul etmiş ve bu

doğrultuda yaşamını suumlrduumlrmek istediğini belirtmiştir Ailesi ile iletişimi iyi ve

yardımsever bir insan Boş zamanlarında kuzeninin internet kafesine giderek ona

yardım ediyor

Muumldahale Grup muumldahalesi sırasında kendisine tek hedef aile kurmak olarak

belirlemiştir Ancak mevcut durumda bunu yapamayacağını oumlnce bir iş sahibi olması

gerektiğini ifade etmiştir Bireye oumln lisans tamamlama ya da EKPSSrsquoye hazırlanma

gibi eğitimi suumlrduumlrmeye youmlnelik hedefler belirtilmiştir fakat birey oumlnceliğini aile

kurmak olarak tekrar etmiştir Buumlro memurluğu muhasebe elemanı insan

kaynaklarına yardımcı eleman gibi meslekler hedef olarak belirlenmiştir

İş Oumln muhasebeci

Problemler İşinden memnun olduğunu ancak ulaşım ile ilgili problem yaşadığını

belirtmiştir

İş yeri ziyareti Bireyin ccedilalıştığı kurumun servis imkanı olmadığı iccedilin yuumlruumlme-ulaşım

aracı kullanma-ulaşım aracı değiştirme şeklinde onu yoran bir işe ulaşma rutininin

olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Ccedilalışma ortamı ziyaret edildiğinde bireyin ağrılarının uygun

olmayan masa ve sandalyeden olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Bireyin ehliyeti vardır ancak araba

57

kullanmaktan ccedilekindiğini ifade etmiştir Uygun olduğu zamanlarda merkezimize

gelerek suumlruumlcuuml rehabilitasyonuna alınmıştır Alt ekstremite reaksiyon hızı ve trafik risk

algısı uumlzerine ccedilalışılmıştır Rehabilitasyon sonrası otomatik vites araba alıp ccedilalışma

hayatını suumlrduumlrmeye devam etmiştir Bireyin kendini geliştirmeye accedilık olduğu yaptığı

işten keyif almaya başladığı goumlzlemlenmiştir Yuumlkselmek istediğini ifade etmiş ve bu

doğrultuda lisans tamamlama iccedilin girişimlerde bulunacağını belirtmiştir Ccedilalışma

performansı ile ilgili bir problem goumlzlemlenmemiştir

Katılımcı 10

Cinsiyet K

Yaş 26

Teşhis İşitme engelli (yardımcı cihaz kullanıyor dudak okuyabiliyor yazarak iletişim

kuruyor)

Eğitim-ccedilalışma geccedilmişi Lise mezunu ccedilalışma geccedilmişi yok İyi derecede ccedileşitli

bilgisayar programlarını kullanabilmektedir

Hikaye Konjenital olan engelinin hayatı boyunca onu olumsuz etkilemediğini

belirtmiştir

Psikosoyal faktoumlrler Ailesi ile iletişimi iyi sosyal ccedilevresi-hobileri var geccedilmiş

yaşantısından memnun ve ccedilalışmak iccedilin motivasyonu yuumlksek (aile ccedilok koruyucu

ccedilalışmasını ccedilok istemiyorlar)

Muumldahale grup muumldahalesi sonrası kendini daha doğru ifade edebildiği aktif dinleme

suumlresinin arttığı bağımsız hedefler koyabildiği ve hobilerine katılımının arttığı

goumlzlemlenmiştir

İş Kurum memurluğu

Problemler İşinden memnun olduğunu belirtmiştir

İş yeri ziyareti Bireyin ccedilalıştığı kurum ziyaret edildiğinde masa başında kayıt-kontrol-

veri aktarma goumlrevlerinin olduğu muumlduumlr ve iş arkadaşları ile olan iletişiminin de iyi

olduğu goumlzlemlenmiştir Ccedilalışma performansı ile ilgili bir problem

goumlzlemlenmemiştir

Katılımcı 11

Cinsiyet K

Yaş 28

Teşhis İşitme engelli (yardımcı cihaz kullanarak yuumlz yuumlze iletişim kurabiliyor)

58

Eğitim-ccedilalışma geccedilmişi Grafik tasarım boumlluumlmuuml yuumlksek lisans mezunu ccedilalışma

geccedilmişi yok

Hikacircye Konjenital işitme engelli hayatını olumsuz etkilediğini duumlşuumlnmuumlyor ancak

diğerleri ile iletişim kurmakta geccedilmişte ve şimdi telaffuzu duumlzguumln olmadığı iccedilin

ccedilekindiği goumlzlemlenmiştir

Psikosoyal faktoumlrler Ailesi ile iletişimi iyi motivasyonu yuumlksek ccedilekingen

Muumldahale Grup muumldahalesi sonrası daha girişken olduğu kendine guumlveninin arttığı

hedeflerine ulaşmak iccedilin motivasyonunun arttığı goumlzlemlenmiştir

İş Grafik tasarımcısı

Problemler İşinden memnun olduğunu belirtmiştir

İş yeri ziyareti Birey bir yayınevinde grafik tasarımcısı olarak işe girmiştir İş veren

ve iş arkadaşları ile iletişiminin iyi olduğu sosyal katılımının arttığı kendini

geliştirmek iccedilin hedef koyduğu eğitm hayatına devam etmek iccedilin girişimlerde

bulunduğu goumlruumllmuumlştuumlr Ccedilalışma performansı ile ilgili bir problem

goumlzlemlenmemiştir

Katılımcı 12

Cinsiyet E

Yaş 26

Teşhis Kronik engel (kalp yetmezliği)

Eğitim-ccedilalışma geccedilmişi Meslek lisesi yiyecek iccedilecek hazırlama boumlluumlmuumlnden mezun

Ccedilalışma geccedilmişi yok

Hikacircye Konjenital kalp yetmezliği mevcut olup efor dispnesi var Hastalığı aktif

sosyal katılımını olumsuz etkilemektedir Mezun olduğu boumlluumlmuuml sevmekte ancak

yapabileceği konusunda endişeleri vardır

Psikosoyal faktoumlrler Sosyal ccedilevresi ailesinden oluşuyor ccedilekingen ccedilalışma hayatı ile

ilgili endişeleri var ama ccedilalışmak istiyor

Muumldahale Grup muumldahalesi sonrası ccedilekingenliğinin azaldığı kendini daha rahat ifade

edebildiği ccedilalışmak iccedilin motivasyonunun arttığı goumlzlemlenmiştir

İş Aşccedilı

Problemler Ccedilalışma koşulları ile ilgili olarak kalp hastası olduğu iccedilin yorulduğundan

bir guumln iyi performans goumlsterirken bir guumln işe gitmek istemediğini ifade etmiştir

59

İş yeri ziyareti İş veren ile de goumlruumlşuumllerek molalarının az ve sık olarak duumlzenlenmesi

oumlnerilmiştir Kişiye kesme doğrama gibi işlemler yaparken oturarak yapması

molalarını mutfak dışında geccedilirmesi ağır tencereleri kaldırmak iccedilin ccedilalışma

arkadaşlarının desteğini alması oumlnerilmiştir Ccedilalışma performansı ile ilgili zorlu iş

goumlrevlerini uumlstlenme basamağında duumlşuumlk performans goumlsterdiği goumlzlemlenmiştir Efor

dispnesinden dolayı muumldahale bu performans basamağını azaltmaya youmlnelik

şekillendirilmiştir Bireyin işin kalitesi ve goumlsterdiği ccedilaba işveren tarafından yeterli

bulunduğu iccedilin bu alan bir problem teşkil etmemektedir

Katılımcı 15

Cinsiyet K

Yaş 25

Teşhis Mental ve emosyonel engel (şizofreni)

Eğitim-ccedilalışma geccedilmişi İlkokul mezunu olup daha oumlnce iş deneyimi

bulunmamaktadır

Hikacircye Negatif belirtilerin kontrol altına alınması ile guumlnluumlk yaşamında bağımsızlığı

artmış Eğitim hayatını ailevi nedenlerden dolayı bırakmış Aile ile birlikte vakit

geccediliriyor Ev işlerine yardım ediyor Tek başına yaptığı bir aktivitesi bulunmamakta

Psikosoyal faktoumlrler İccediline kapanık kendini ifade etmekten ccedilekingen girişken

olmayan bir yapısı mevcut ccedilevresel faktoumlrlerden dolayı ccedilalışmak istiyor

Muumldahale Grup muumldahalesi sonrası girişkenlik becerilerinin ccedilalışmak iccedilin

motivasyonun arttığı kendini ifade etmeye ccedilalıştığı goumlzlemlenmiştir

İş Kafede yardımcı personel

Problemler Birey iş arkadaşlarının onun ile ilgili soumlylemlerinden rahatsızlık

duyduğunu belirtmiştir

İş yeri ziyareti İş arkadaşları ve işveren ile goumlruumlşuumllduumlğuumlnde siparişleri karıştırdığı

dalıp gittiği şeklinde problemler belirtmişlerdir İş verenin de desteği ile masalar

numaralandırılmış ve bireye de numaraların olduğu kartlar hazırlanmıştır Birey

siparişi mutfağa iletirken ve siparişi alırken bu kartlar aracılığı ile yapması istenmiştir

Muumlşterilerden sipariş aldıktan sonra da tek tek siparişleri teyit etmesi istenmiştir

Bireyin kafeye bağlılığını arttırmak ve dikkat uumlzerine ccedilalışmak iccedilin her akşam

fişlerden o guumln hangi uumlruumlnden ne kadar sipariş verildiğini hesaplaması istenmiştir Bu

hem bireyin dikkatini arttırmış hem de guumlnduumlz sipariş alırken daha ccedilok odaklanmasını

60

sağlamıştır İş veren ve iş arkadaşları isteklerini net gerekirse yazarak ifade etmeleri

istenmiş Guumln iccedilerisinde sıralı olarak bireye dikkat etmeleri dalıp gitme gibi

durumlarda soumlzel olarak uyarılması oumlnerilmiştir

Katılımcı 16

Cinsiyet K

Yaş 37

Teşhis Kronik engel (epilepsi)

Eğitim-ccedilalışma geccedilmişi İlkokul mezunu olup daha oumlnce kuafoumlrde yardımcı eleman ve

sekreter olarak ccedilalışmıştır Uzun yıllar sekreter olarak ccedilalıştığı kişinin oumlluumlmuumlnden

dolayı işinden ayrılmıştır

Hikacircye Ailevi faktoumlrlerden dolayı eğitim hayatına devam edememiştir Boşanmış

olup 2 ccedilocuk annesidir Kızlarından biri babası ile yaşarken diğeri kendisi ile beraber

kalmaktadır Buumlyuumlk kızı ile iletişimle ilgili problemler yaşamaktadır Kuumlccediluumlk kızının

da derslerine yardım etmek istemekte fakat yeterli olamadığını ifade etmektedir Birey

hastalığı ile ilgili iş başvurularında olumsuz deneyimler yaşadığını ve noumlbetlerinin

duumlzensiz olmasının onu korkuttuğunu ifade etmiştir

Psikosoyal faktoumlrler Ccedilalışma motivasyonu yuumlksek ancak ccedilabuk pes etmeye youmlnelik

bir tutumu var Buumlyuumlk kızı ile iletişim problemi mevcut ccedilalışma hayatının kuumlccediluumlk kızı

ile geccedilireceği vakti olumsuz etkileyeceğini duumlşuumlnuumlyor

Muumldahale Grup muumldahalesi sonrası kızları ile iletişimini artırdığı kendi

sorumluluklarını netleştirip geri kalanları kabul etmeye youmlnelik bir tutum sergilediği

hastalığını insanlara daha doğru anlatabildiği ihtiyaccedillarını karşı tarafa daha net ifade

edebildiği goumlzlemlenmiştir

İş Ağda-makyaj

Problemler Birey kişisel olarak yuumlkselmek istediğini popuumller uygulamalar uumlzerine

kursa gitmek istediğini kendi yerini accedilmak istediğini ancak parasının olmadığını

belirtmiştir

İş yeri ziyareti Birey ile beraber oumlncelikleri belirlenmiştir Kurslara katılım iccedilin

gereken parayı kazanana kadar burada devam etmesi ve sadece kira verebileceği başka

bir kuafoumlr araştırması oumlnerilmiştir Uumlccedil hafta iccedilerisinde boumlyle bir yere geccediliş yapmıştır

Birey ile para youmlnetimi ccedilalışılmış ve hedeflere ulaşmak iccedilin plan yapılmıştır İşyerinin

eve yakın olması bireyin kuumlccediluumlk kızı ile ilgilenmesini olumlu youmlnde etkilemiştir

61

Ccedilalışma ortamının guumlvenliği iccedilin koumlşeli yerler suumlnger ile kaplanmış ve iccedileride muumlşteri

olmadığı zamanlarda kapıyı accedilık tutması oumlnerilmiştir İşveren ve diğer ccedilalışanları

hastalığı ile ilgili bilgilendirmesi oumlnerilmiştir Parlamaların oumlnlenmesi ve noumlbetleri

tetiklememesi iccedilin ortam aydınlatmasının led ışık ya da doğal ışık veren aydınlatmalar

ile değiştirilmesi oumlnerilmiştir Ccedilalışma performansında bir problem

goumlzlemlenmemiştir

62

5TARTIŞMA

Ccedilalışmamızda engelli bireylerin ccedilalışma becerileri ve aktivite duumlzeyleri KAPOuml

OPHI-II ve aktivite goumlzlemi ile değerlendirilerek ccedilalışma performanslarını

geliştirmek amacıyla mesleki rehabilitasyon uygulanmıştır Grup muumldahalesi şeklinde

başlayan uygulama bireylerin ccedilalışma performansı alt başlık maddelerinden

girişkenlik geri bildirimleri kabul etme ve kendini duumlzeltme etkili iletişim

sorumluluk goumlsterme esneklik goumlsterme aşırı olumsuzluk goumlsterme gibi grup

etkileşim becerilerinin dahil olduğu alanlarda gelişme goumlsterdikleri goumlruumllmuumlştuumlr

Bireylerin başlangıccedilta grup muumldahalesi sırasında kendilerini ifade etmekten

ccedilekindikleri paylaşmak istemedikleri ancak zaman iccedilerisinde gruba katılıma istekli

oldukları goumlzlemlenmiştir Grup iccedilerisinde bireylerin farklı deneyimlere sahip olması

bireylerin birbirlerini olumlu youmlnde etkilemesini sağlamıştır Grup muumldahalesi sonrası

bireylerin ilgi alanlarını keşfedebildikleri yaşamı anlamlandırmalarının olumlu youmlnde

değiştiği aktivite seccedilimleri yapabildikleri ve sorumluluk duygularının arttığı

goumlzlemlenmiştir Grup muumldahalesi oumlncesi ve sonrası karşılaştırmalarında ccedilalışma

performanslarında artış olduğu bulunmuş ancak işe giren ve girmeyen bireylerin

muumldahale oumlncesinde ve sonrasında gruplar arası fark bulunmamıştır

Engelli bireylerin istihdam sorunları duumlnyada ve uumllkemizde guumlncelliğini

koruyan bir problemdir (14) Ccedilalışmak ekonomik kazanccedil yanında topluma tam

katılım ve psikososyal ihtiyaccedilların karşılanması iccedilin oumlnemli olduğu gibi engelli

bireyler iccedilin de aynı oumlneme sahiptir (114) Literatuumlre goumlre engelli bireylerin mesleki

rehabilitasyon sonrası ccedilalışma hayatına katılımlarını cinsiyet faktoumlruumlnuumln etkilemediği

ancak daha iyi istihdam sonuccedillarına ulaşmada genccedil bireylerin daha avantajlı oldukları

belirtilmiştir (113) İstatistiklere bakıldığında ise cinsiyetin oumlnemli bir değişken

olduğu goumlruumllmektedir (4) Carter ve arkadaşları genccedil yetişkin engelli bireylerde iş

deneyimlerinin olmasının ve cinsiyetin eğitim sonrası istihdam edilme durumlarını

etkilediğini yaş ırk ve engel tuumlruumlnuumln etkilemediğini bulmuşlardır(114) Rogers ve

arkadaşlarının (115) mesleki olarak hazır olan bireylerin demografik bilgilerini

karşılaştırdıkları ccedilalışmada iş deneyiminin istihdam sonuccedillarıyla ilişkili olmadığı

bulunmuştur

63

Ccedilalışmamıza katılan 13 kadın 7 erkek bireyden 8rsquo i işe girmiştir İşe girenlerin

5rsquo i kadın 3rsquo uuml erkektir Sayı olarak işe giren kadın sayısının erkeklere goumlre daha fazla

olmasına karşılık cinsiyet faktoumlruumlnuumln istihdam edilme durumlarını etkileyip

etkilemediğine youmlnelik yeterli bir kanıt oluşamamıştır İşe giren bireylerin 3rsquo uumlnuumln

geccedilmiş iş deneyimi varken 5rsquo inin geccedilmiş iş deneyimi yoktur İşe giren bireylerin

ccediloğunluğunun geccedilmiş iş deneyimlerinin olmamasından dolayı işe girme ile geccedilmiş iş

deneyiminin ilişkili olmadığı duumlşuumlnuumllmektedir

Mcfadden ve arkadaşları (116) aktivite temelli mesleki değerlendirmelerle

ilgili yaptıkları bir derlemede ergoterapistlerin gerccedilek iş goumlrevlerinde ccedilalışma

performansının oumllccediluumlleceği araccedilların geliştirilmesine olan ihtiyaccediltan bahsetmişlerdir

Gross ve arkadaşları (117) iş becerilerinin performansa dayalı değerlendirmelerinin

daha doğru bir yaklaşım olacağı sonucuna varmışlardır

Ccedilalışmamızda bireylerin ccedilalışma performansları yapılandırılmış bir aktivite

uumlzerinde goumlzlem aracılığı ile değerlendirilmiştir Ccedilalışmada işe giren bireylerin simuumlle

edilmiş iş aktivitesi uumlzerinden değerlendirilmesi sırasında goumlzlenen guumlccedilluuml ve guumlccedilsuumlz

yanlar işe girdiklerinde de karşılaştıkları problemlerle eşleşmiştir Bu nedenle

bireylerin sonunda bir uumlruumln elde edilen simuumlle aktivite uumlzerinden performanslarının

goumlzlemlenmesinin bireylerin gerccedilek iş aktivitelerinde yaşayabilecekleri sorunları

belirlemede faydalı olduğu duumlşuumlnuumllmektedir

Birccedilok ccedilalışma oumlzellikle işe geri doumlnuumlşlerde fonksiyonel kapasite oumllccediluumlmuumlnuumln

belirleyici bir faktoumlr olmadığını goumlsterirken bireylerin guumlnluumlk yaşam aktivitelerindeki

performanslarını cinsiyet medeni durum ve fonksiyonel kapasiteye goumlre daha

belirleyici bir faktoumlr olarak bulmuşlardır (118-123) Brouwer ve arkadaşları (124) kas

iskelet yaralanması olan bireylerin işe geri doumlnuumlşleri ile oumlz yeterlilik arasında ilişki

olduğunu saptamışlardır

Bireyler KAPOumlrsquo de en ccedilok uumlcretli iş alanında sorun ve hedef belirtmişlerdir

Diğer performans alanlarında belirttikleri hastalık youmlnetimi toplum iccedilinde stres

youmlnetimi iletişim yeni insanlarla tanışma ve arkadaş edinme problemlerinin ccedilalışma

performansı değerlendirmesindeki planlama ve organize etme etkili iletişim şikayet

etme esneklik goumlsterme alanlarında goumlzlemlenen problemleri desteklediği

duumlşuumlnuumllmektedir Ccedilalışmamızda iş yaralanması sonrası işe doumlnmeyi planlayan ve işe

girebilen bir katılımcı bulunmaktadır katılımcının işe geri doumlnuumlşuumlnuuml etkileyen en

64

oumlnemli faktoumlruumln engelini kabul etmesi ve ccedilalışmak iccedilin motivasyonunun yuumlksek

olması yani oumlz yeterliliğin yuumlksek olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Bireyin guumlnluumlk yaşam

aktivitelerinde bağımsız olması onun guumlccedilluuml yanı olup yeni bir aktivite kimliği

kazanmasını oumlnemli oumllccediluumlde etkilemiştir Muumldahale sonrası bireyin hem aktivite kimliği

hem de aktivite yeterliliği alanlarında gelişme goumlsterdiği goumlruumllmuumlştuumlr Bireyin

muumldahale sonrası işe girmesinde kendine hedef koyup oumlnceliklendirebilmesinin

yaşam tarzından memnuniyetini suumlrduumlrmesinin beklentilerine youmlnelik ccedilalışan roluuml

kazanmak istemesinin ve bunun iccedilin planlama yapmasının etkili olduğu

duumlşuumlnuumllmektedir Bireyin kendine uygun bir iş bulması ve işinden memnun olması

muumldahalemizin etkinliği accedilısından oumlnemli bir sonuccediltur Bireyin işe ulaşım ile ilgili

problem yaşaması ve bu alana muumldahale edilmesi bireyin işini suumlrduumlrmesinde

desteklenmesini sağlamış ve ccedilalışma performansına da olumlu bir şekilde yansımıştır

Michon ve arkadaşlarının (113) psikososyal problemi olan hastalarda mesleki

rehabilitasyon sonrası istihdam sonuccedillarının belirlenmesine youmlnelik yapılan derlemede

iş ile oumlz yeterlilik ve ccedilalışma performansının ilişkili olduğu ccedilalışma oumlykuumlsuuml ve

semptom şiddetine goumlre ccedilalışma performansı sonuccedillarının daha iyi istihdam sonuccedilları

verdiği bulunmuştur

Ccedilalışmamızda bireylerin aktivite yeterliliği alanında muumldahale oumlncesi ve

sonrası yaşam tarzından memnuniyeti koruma hedef belirleme ve buna youmlnelik plan

yapma sorumlulukları iccedilin zaman organize etme ilgilere katılımlarının arttığı

bulunmuştur Ancak işe giren ve girmeyen bireylerin muumldahale oumlncesi ve sonrası

aktivite yeterliliğinin karşılaştırılmasında bir fark bulunamamıştır Bunun nedeninin

işe girmeyen bireylerin oumlncelikli hedeflerinin farklı olmasından kaynaklandığı

duumlşuumlnuumllmektedir Bu durumun bireylerin aktivite yeterliliklerinin duumlşuumlk olmasından

değil hedef belirleme ve buna youmlnelik plan yapma becerilerinde olumlu gelişme

olmasından kaynaklandığı duumlşuumlnuumllmektedir

Cook ve arkadaşları (125) ciddi psikososyal problemi olan bireylerde işe geccediliş

programı sonrası olumlu istihdam sonuccedilları ile sosyalleşme arasında oumlnemli bir ilişki

bulmuşlardır Verhoef ve arkadaşları (126) mesleki rehabilitasyon sonrası bireylerin

sosyal katılımlarının artmasını bireylerin otonomi ve bağımsızlık becerilerinin artması

ile ilişkilendirmişlerdir Bireylerin iş hayatına başlamaları muumldahalenin oumlnemli bir

65

sonucu olarak goumlruumllmuumlş ve diğer performans alanlarında da bireyleri desteklediği

bulunmuştur

Ccedilalışmamızda aktivite ccedilevresi alanında muumldahale oumlncesi ve sonrası gelişme

olduğu bulunmuştur Bireylerin ev yaşamında daha fazla sorumluluk uumlstlendikleri

bununla beraber evde yaşayan bireylerle etkileşimlerinin arttığı goumlzlemlenmiştir Grup

muumldahalesindeki etkileşim becerilerinin ve aktivite dengesi ccedilalışmasının bireyleri bu

alanda desteklediği duumlşuumlnuumllmektedir İşe giren bireylerde hem iş ccedilevresinde hem de

aile yaşantısında sosyalliklerinin artması bireylerin aktivite dengelerini

suumlrduumlrmelerine yardımcı olduğu ve ccedilalışma performanslarını olumlu youmlnde etkilediği

goumlzlemlenmiştir

Kronik hastalığa sahip birccedilok kişi işinde başarılı iken birccedilok kişi de ccedilalışma

performansı ve iş ile ilgili problemler yaşadıklarını belirtmişlerdir Varekamp ve

arkadaşları (127) işyerinde yapılacak uyarlamaların bu problemleri iş kaybını ve

hastalıkları oumlnlemek iccedilin bir ccediloumlzuumlm olabileceğini soumlylemişlerdir Romatoid artrit

diyabet ve işitme kaybı olan bireylerle yapılan ccedilalışmalarda hastalığı kabul etme ve

işveren ile iyi ilişkiler kurmanın hastalık ile başa ccedilıkma deneyimlerini olumlu youmlnde

etkilediğini belirtmişlerdir (127-130)

Ccedilalışmamızda bireylerin guumlccedilluuml ve zayıf youmlnlerini belirlemeye youmlnelik eğitim

grup iccedilerisinde paylaşımın ve geri bildirim vermenin desteklenmesi ve problem ccediloumlzme

becerilerinin ccedilalışılması bireyleri diğerleriyle olan iletişim zorlu problemlere yaratıcı

ccediloumlzuumlmler uumlretebilme ccedilatışmalarla başa ccedilıkmada daha doğru tepkiler verme

konularında desteklediği goumlzlemlenmiştir Grup muumldahalesi sırasında ccedilatışma yaşayan

bireylerin sorunlara girişimci bir yaklaşım sergileyerek ilişkilerini suumlrduumlruumllebilir hale

getirdikleri goumlzlemlenmiştir İşe giren bireylerde işverene ihtiyaccedillarını doğru bir

şekilde aktarmanın ve diğer ccedilalışanları durumları ile ilgili bilgilendirmenin ccedilalışma

performanslarını olumlu youmlnde etkilediği goumlzlemlenmiştir

Waddell ve arkadaşlarının (65) mesleki rehabilitasyon ile ilgili yaptıkları

ccedilalışmada yaygın sağlık problemlerinin uzun doumlnemde kapasite kaybı ve

semptomların artmasından dolayı emeklilik gibi olumsuz sonuccedillara neden olduğunu

belirterek bunların derecelendirilmiş aktivite muumldahalesi ve bilişsel davranışccedilı terapi

uygulamaları ile kontrol edilebilecek sorunlar olduğunu soumlylemişlerdir Varekamp ve

arkadaşları (128) kronik hastalığa sahip bireyleri işyerinde guumlccedillendirme amacı ile

66

yaptıkları ccedilalışmada ccedilalışanların işlerini daha sağlıklı bir şekilde suumlrduumlrebilmeleri iccedilin

yapmaları gerekenleri ccedilıkarmışlardır Guumlccedillendirme ccedilalışması bireylerin hastalıkları

ihtiyaccedilları ve değerleri ile ilgili farkındalıklarını artırmak hedef belirleme sorumluluk

alma problem ccediloumlzme ve iletişim becerilerinin ccedilalışılmasını iccedilermektedir (127131)

Ccedilalışan bireylerin yapması gerekenler kendi becerileri hakkında gerccedilekccedili fikirlere

sahip olma oumlzguumlvenli bir şekilde kendini savunabilme karşılıklı anlayış ccedilerccedilevesinde

işveren ve iş arkadaşları ile ilişkileri suumlrduumlrebilme fırsat hak ve goumlrevleri ile ilgili

bilgi edinme başkalarına danışma ve ihtiyaccedil duyduğu uyarlamalara youmlnelik fikir

paylaşımı yapma muumlşteri odaklı bir şekilde işini organize etme ve iş dışında sosyal

bir yaşam suumlrduumlrebilme olarak bulunmuştur (127)

Ccedilalışmamızda işe giren bireyler bireysel olarak sorun belirttikleri alanlarda

desteklenmiş ve değerlendirilmişlerdir İşe giren bireylerin becerileri doğrultusunda iş

seccediliminde bulundukları kendilerini daha rahat ifade edebildikleri sosyal becerilerinin

ve aktivite uyarlaması ile ccedilalışma motivasyonlarının arttığı goumlzlemlenmiştir Grup

muumldahalesinde hastalık hikayelerini anlatma ve girişkenlik becerisi iccedilin yapılan

aktivitelerin bireyleri oumlzguumlvenli bir şekilde kendini ifade etme ve yardım isteme

becerilerinde desteklediği duumlşuumlnuumllmektedir

Verhoef ve arkadaşları (126128) fiziksel engelli genccedil yetişkin bireylerde iş

başında (at work) ismi verilen mesleki rehabilitasyon uygulaması

gerccedilekleştirmişlerdir Muumldahale 1 yıl suumlren grup ve bireysel uygulamaları iccedilerisinde

barındıran iş koccedilu ve ergoterapistlerin dahil olduğu bir uygulamadır Grup muumldahalesi

iccedilerisinde aktivite dengesi engelli birey olarak ccedilalışma deneyimleri ccedilalışma hayatında

hastalık youmlnetimi uygun iş arama iş goumlruumlşmesi gibi becerilerin eğitimi yer

almaktadır Grup muumldahalesi sonrası iş koccedilları ve ergoterapistler ile olan goumlruumlşme

devam edip danışmanlık işe yerleştirme iş koccedilluğu aktivite dengesi iş ve iş ccedilevresi

uyarlamaları gibi uygulamalar bireysel olarak 1 yıl boyunca suumlrmektedir Uumlretkenlik

aktivitelerinde bireylerin en ccedilok belirttikleri sorun iş bulma olarak bulunmuştur

Muumldahale sonrası bireyler iş saatleri duumlzenli iş yardım isteme iş goumlrevlerini organize

etme gibi sorunlar belirtmişlerdir Tuumlm aktivite performans alanlarında hem işe giren

hem de işe girmeyen bireylerde gelişme olduğu bulunmuştur

Ccedilalışmamızda muumldahale iccedileriği iş başında ismi verilen muumldahale

programından yararlanılarak hazırlanmıştır Verhoef ve arkadaşlarının (126) yaptığı

67

ccedilalışmadan farklı olarak grup muumldahalesi sonrası bireylere değerlendirmeler

uygulanmış ve 3 ay takip suumlresi sonucu işe yerleşen bireylere bireysel muumldahale

yapılmıştır Bu ccedilalışmaya paralel olarak bizim ccedilalışmamızda da buumltuumln bireyler uumlcretli

iş alanında ccedilalışmakla ilgili sorunlar belirtmişlerdir Bireylerin belirttikleri uygun iş

bulma iş arama sorunları dile getirme iletişim problemlerinde muumldahale sonrası

bireylerin kendi verdikleri puanlarda olumlu değişiklikler olduğu bulunmuştur

Ccedilalışma aktivitesinin engelli bireyler iccedilin oumlnemli olduğu ve bireylerin aktivite kimliği

ve yeterliliği oluşturmasına youmlnelik duumlzenlenen mesleki rehabilitasyonun bireylerin

aktivite performanslarını artırdığı bulunmuştur

İşe hazır olma durumu bireylerin guumlnluumlk yaşam aktivitelerindeki

performansını istek ve değerlerini iş arama motivasyonunu ve istenen işi etkin

yuumlruumltmedeki ccedilalışma performansını ve kariyer gelişim potansiyelini ifade etmektedir

(132133) Christian ve Claphamrsquoın (134) sığınma evinde kalan annelere duumlşuumlk benlik

saygısını artırmaya youmlnelik meslek oumlncesi beceri eğitimi vermişlerdir Grup ve

bireysel olarak iş goumlruumlşmesi uygun iş arama atoumllyelere katılım stresi azaltma ve

zaman youmlnetimi becerileri eğitimi verilmiştir Muumldahalenin benlik saygısını artırdığı

ve bireylerin işle ilgili hedef belirleyebildikleri bulunmuştur Psikososyal problemi

olan bireyler iccedilin yapılan bir mesleki hazırlık muumldahalesinde de farkındalık iletişim

problem ccediloumlzme iş iccedilin gerekli olan kognitif beceriler iş başvurusu iş arama iş

goumlruumlşmesi stresli durumlarla başa ccedilıkma adımları ccedilalışılmıştır Bireylerden toplanan

veriler kendilerini daha hazır hissettikleri davranış ve tutumlarının olumlu youmlnde

değiştiğini goumlstermiştir (135)

Ccedilalışmamızda benzer beceri eğitimleri interaktif grup tartışmaları rol oynama

aktiviteler ile desteklenerek verilmiştir Muumldahale sonrası bireylerin kendilerini daha

doğru ifade ettikleri engelleri ile ilgili ihtiyaccedillarını belirleyebildikleri grup

arkadaşları ile tartışma ve olumsuzluk belirtme gibi davranışların azalarak ccedilalışma

performanslarının arttığı bulunmuştur

Girişkenlik ve iletişim becerileri temel yaşam becerileri oumlrneklerindendir ve

temel yaşam becerilerindeki problemler engelli bireylerin sosyal katılımlarında

karşılaştıkları zorlukları artıran bir faktoumlr olarak kabul edilmektedir (136137) Bal ve

arkadaşlarının (138) iş başında ismi verilen muumldahalenin sonuccedillarını nitel olarak

tartıştıkları ccedilalışmada bireyler muumldahale programına girişkenlik ve accedilık soumlzluumlluumlk ile

68

ilgili eğitimlerin eklenmesinin gerektiğini belirtmişlerdir ve grup muumldahalesinin oumlz

yeterliliği geliştirdiğini ifade etmişlerdir Ccedilalışmalar girişken ve accedilık soumlzluuml olmanın iş

bulma ve suumlrduumlrmede oumlnemli olduğunu ve kronik sağlık problemi olan bireylerin bu

konuda desteklenmesi gerektiğini belirtmektedirler (139140) Bazı ccedilalışmalar engelli

bireylerin iş fırsatlarından dışlanmasını bireysel işlevlerden ziyade sosyal iş

ortamından kaynaklandığını belirtmekte ve sosyal iş ortamına daha yoğun muumldahale

edilmesi gerektiğini soumlylemektedirler (141-143) Bal ve arkadaşlarının (138) yaptığı

ccedilalışmada bireyler yaşam becerileri gelişiminin oumlnemini vurgularken oumlzel ccedilalışma

koşulları ccedilalışma ortamının duumlzenlenmesi işverenin tutumu gibi durumlarında

kendileri iccedilin oumlnemli olduğunu belirtmişlerdir

Ccedilalışmamızda mevcut ccedilalışmaların bu konudaki sonuccedillara dikkate alınarak

bireylerin eklenmesini istediği eğitimler iccedilin girişkenlik becerilerine youmlnelik

aktiviteler konulmuş ve her seansta bireylerin hem kendileriyle ilgili hem de

diğerleriyle ilgili geri bildirim vermeleri istenmiştir Muumldahale sonrası ccedilalışma

performansı maddelerinden girişkenlik geri bildirimleri kabul etme ve duumlzeltme

diğerleriyle iş birliği becerilerinde gelişme goumlsterdikleri goumlruumllmuumlştuumlr İşe giren

bireylerde genel olarak işverenlerin tutumunun olumlu olduğu bireylerin ihtiyaccedil ve

isteklerini doğru bir şekilde dile getirdikleri ve bu becerilerin ccedilalışma performanslarını

olumlu youmlnde etkilediği goumlzlemlenmiştir İşverenle ilgili problem yaşayan bir

katılımcımızın ccedilalışma performansıyla ilgili de problem yaşadığı bir sonraki iş

deneyiminde de bu sorunlardan kaynaklı olarak ccedilekingenlik goumlsterdiği

goumlzlemlenmiştir Ccedilalışmamızda bireylerin sorunlara yaklaşımlarının farklı olduğu ve

bunun bireyleri desteklediği ancak kişisel farklılıkların karşılaştırılmamasının

ccedilalışmanın bir limitasyonu olduğu ve ileriki ccedilalışmalarda eklenmesi gerektiği

duumlşuumlnuumllmektedir

Ccedilalışan roluuml bireyin iccedil potansiyelini yansıttığı gibi goumlrevlere katılım yoluyla

oluştuğu iccedilin dış potansiyeli de temsil eder İş verimliliğini sağlamak iccedilin iş ccedilevresinin

desteklenmesi bireyin otonomisinin gelişmesini sağlar Goumlrevin kişinin mevcut

becerilerine uygun olması kişinin motivasyonu ve yaptığı işi anlamlı bulması beden

ve zihin sağlığını olumlu youmlnde etkilemektedir (144145) Kronik hastalığa sahip

birccedilok kişinin en yaygın yaşadıkları sorun ccedilalışma performansı ile ilişkilidir Ccedilevresel

69

destek ve duumlzenlemeler ile engelli bireylerin rol yeterliliği sağlanıp ccedilalışma

performansları artırılabilir (146)

Ccedilalışmamızda işe giren bireylerin iş yerinde yaşadıkları problemlere youmlnelik

ergonomik duumlzenlemeler (masa sandalye yuumlksekliklerinin ayarlanması masa

duumlzeninin değiştirilmesi vb) ccedilevresel duumlzenlemeler (aydınlatma guumlvenlik) aktivite

uyarlaması molaların duumlzenlenmesi ulaşım ile ilgili muumldahale semptom youmlnetimi

ccedilalışma arkadaşlarının desteklemesine youmlnelik uygulamalar yapılmıştır Bu

uygulamalar sonrası yapılan değerlendirmelerde bireylerin ccedilalışma performanslarının

ve aktivite yeterliliklerinin olumlu youmlnde geliştiği goumlruumllmuumlştuumlr Ccedilevresel desteklerin

artırılması ile bireyler kendilerini daha iyi hissettiklerini belirtmişlerdir

İş katılımı bireylerin kendileriyle gurur duymalarını sağlayan ve benlik

saygılarını guumlccedillendiren bir kavramdır Kronik hastalığa sahip bireyler iccedilin iş sahibi

olmak yaşam kalitelerini olumlu youmlnde etkileyen oumlnemli faktoumlrler arasındadır (147-

149) Mesleki kimlik bireyler iccedilin oumlnemli bir yaşam roluuml olup işe katılım ile

gerccedilekleşmektedir (144150151152) Mesleki kimlik bireyin işle ilgili ilgi ve

becerilerini tanımlaması ve iş hedeflerine sahip olmasını tanımlamaktadır (151152)

İş tatmini goumlrev otonomisi goumlrev kimliği goumlrev ccedileşitliliği işveren ve diğer

ccedilalışanlarla uyum ccedilalışma koşulları ccedilalışma ortamının kuumlltuumlruuml gibi pek ccedilok faktoumlrle

ilişkili bir kavramdır (152153) Ccedilalışmalar iş tatminsizliğinin psikososyal problemlere

neden olduğunu oumlzellikle tuumlkenmişlik ile arasında oumlnemli bir ilişki olduğunu

goumlstermiştir (154155) Brown ve arkadaşları (85) iş memnuniyetini sağlamak ve iş

kayıplarının azalması iccedilin yaratıcılık anlamlı iş ccedilevresi oluşturma ve uumlretkenlik

alanlarında bireylerin desteklenmesi gerektiğini soumlylemektedirler

Ccedilalışmamız bireylerin aktivite kimliği oluşturmasını desteklemek iccedilin herkesin

farklı becerilere sahip olabileceğinin ve grup iccedilerisinde her bireyin bir roluumlnuumln

olduğunun goumlsterilmesi bireylerin kendi ilgi ve becerilerini tanımlayıp buna youmlnelik

hedef oluşturmalarına youmlnelik eğitimleri iccedilermektedir Muumldahale sonrasında bireylerin

aktivite kimliği bulgularında olumlu gelişme goumlsterdikleri bulunmuştur İşe giren

bireyler muumldahale oumlncesi KAPOumlrsquode uumlretici aktiviteler ile ilgili problemleri dile

getirirken işe girdikten sonra kendilerini geliştirmek ve eğitim hayatlarına devam

etmek gibi hedefler belirtmişlerdir Bu hedeflerin bireylerin işlerinden memnun

olduklarının bir goumlstergesi olduğu duumlşuumlnuumlluumlp bireyler tarafından da bu memnuniyet

70

doğrulanmıştır İşe giren bireylerin aktivite kimliği ve aktivite yeterliliklerinin artması

da yine bu memnuniyeti doğrulamıştır

Ccedilalışma hayatı iş goumlruumlşmesi ile başlar ve goumlruumlşme bireylerin takım ccedilalışma

becerileri ve sosyal problem ccediloumlzme becerilerine youmlnelikte sorular iccedilermektedir

(156157) Goumlruumlşmede temel beceriler verilen yanıtlar rahatlık goumlruumlnuumlm

goumlruumlşmecinin değerlendirmesini etkileyen faktoumlrlerdendir (158159) Elksnin ve

Elksinin (160) engelli bireylerde sosyal beceri eğitimi ihtiyacını belirlemeye youmlnelik

yaptıkları ccedilalışmada engelli bireylerde iş kayıplarının 90rsquoının sosyal iletişim

becerilerindeki problemlerden kaynaklandığını bulmuşlardır Dorothy ve arkadaşları

(161) otizm spektrum bozukluğu olan bireylerde iş goumlruumlşme becerilerini arttırmaya

youmlnelik multimedia aracılığı ile ilgileri belirleme iş bulma işi suumlrduumlrme gibi alanlarda

eğitim vermişler ve ccedilalışmanın sonunda bireylerin sorulara daha uygun cevaplar

verdiklerini bulmuşlardır Bonete ve arkadaşları (162) asperger sendromu olan

bireylerle işyeri uyumlandırması iccedilin kişilerarası problem ccediloumlzme becerisi grup eğitimi

uygulamışlardır Programın iccedileriği sendromun oumlzellikleri ve problem ccediloumlzme hakkında

bilgi verilmesi iletişim becerileri problem tanımlamak farklı bakış accedilıları olaylar

hakkında duumlşuumlnme genel ccediloumlzuumlmler sonuccedilların tartışılması ve en iyi ccediloumlzuumlmuumln

bulunması plan yapılması planın değerlendirilmesi ve hataların belirlenmesi suumlrecin

goumlzden geccedilirilmesinden oluşmaktadır Muumldahale sonrası kontrol grubu ile

değerlendirmeler arasında fark bulunmamıştır

Ccedilalışmamızda iş goumlruumlşmesine youmlnelik oumlzgeccedilmiş hazırlama işle ilgili

yaşanabilecek problemlere youmlnelik problem ccediloumlzme becerileri ccedilalışılmış ve rol oynama

şeklinde goumlruumlşmeler gerccedilekleştirilip grup uumlyeleri tarafından geri bildirimler verilip

bireylerin performansları tartışılmıştır Bu ccedilalışma ile bireylerin farkındalıklarının

arttığı ve yeri geldiğinde kendilerini olumlu bir şekilde savunabildikleri

goumlzlemlenmiştir

Li ve arkadaşlarının (163) kas iskelet sistemi yaralanması olan ccedilalışanlarda işe

hazırlık eğitimi programının etkinliğini değerlendirdikleri ccedilalışmada bireylerin

anksiyete ve stres duumlzeylerinin azaldığı bulunmuştur Grup ve bireysel muumldahaleyi

iccedileren 3 haftalık bir uygulama olup bireylerin psikososyal sorunlarına odaklanarak işe

hazır olma iş edinme meslek oumlncesi beceriler uygun iş davranışları iş goumlruumlşmesi

ağrı ve stres youmlnetimine youmlnelik eğitim verilmiştir Kronik engele sahip bireylerde iş

71

suumlrduumlrme muumldahalesinin sonuccedillarının değerlendirildiği bir ccedilalışmada bireylerin

engeller ve ccediloumlzuumlmlerini tanımlayabildikleri hedef belirleyebildikleri baş etme

becerilerinin geliştiği ve daha oumlzguumlvenli oldukları goumlruumllmuumlştuumlr Muumldahale işle ilgili

engelleri ve ccediloumlzuumlmleri tanımlayabilme mesleki danışmanlık (bireyin sahip olduğu

haklar ile ilgili bilgi verilmesi iş uyumlandırması iccedilin beceri eğitimi) ve savunma

becerilerini geliştirmeye youmlnelik eğitimi iccedilermektedir (164)

Ccedilalışmamızda grup muumldahalesindeki problem ccediloumlzme becerileri eğitimi

bireylerin iş hayatında karşılaşabilecekleri problemlere youmlnelik olmuş seans sonunda

genelleme aşamasında buradan elde edilen sonuccedillar guumlnluumlk yaşamlarına da olumlu

yansıması iccedilin ccedilalışılmıştır Bu şekilde bireylerin sadece iş ortamında değil guumlnluumlk

yaşamlarında da problem değil ccediloumlzuumlm odaklı olmaları desteklenmiştir Grup

muumldahalesinde bireylerin stresli durumlarda nasıl tepkiler verdiklerine youmlnelik yapılan

seansta bireylerin deneyimledikleri olayları anlatıp verdikleri tepkiler tartışılmıştır

Herkesin farklı bakış accedilısına sahip olabileceği duumlşuumlncesi benimsenerek ccedilatışma

durumlarında verilebilecek en uygun tepkiler ve kendilerini rahatlatabilecekleri guumlzel

bir duumlşuumlnce ya da imge bulmaları sağlanmıştır Muumldahale sonrası bireylerin sosyal

etkileşimlerinin arttığı daha oumlnce problem yaşadıkları kişilerle daha iyi iletişim

kurdukları ve daha esnek davranabildikleri goumlzlemlenmiştir

Psikososyal problemi olan bireylerde hastane ortamında işle ilgili davranış

yaşam dengesi başetme becerileri dakiklik sorumluluk alma iş arama iş

goumlruumlşmesini ve hastanedeki atoumllyelerde (oto yıkama fırın vb) goumlnuumllluuml ccedilalışmayı

iccedileren meslek oumlncesi beceri eğitimi uygulanmıştır Muumldahale sonrası bireylerin iş

bulma oranlarında artış olduğu ancak takip değerlendirmelerinde bir fark bulunmadığı

goumlruumllmuumlştuumlr Takip değerlendirmesinde ergoterapistlerin olması ve bu merkezlere

engelli bireylerin erişebilmelerinin iş hayatını suumlrduumlrmede oumlnemli bir roluuml olduğu

sonucuna varılmıştır (165)

Ccedilalışmamıza farklı engellere sahip bireyler dahil edilmiştir Bireylerin herkesin

farklı becerilere sahip olabileceğini anlamaları ve bu şekilde kendi guumlccedilluuml yanlarını

daha iyi keşfettikleri goumlruumllmuumlştuumlr Grup iccedilerisinde psikososyal problemi olan

bireylerin zamanla diğerleri ile ilgili şikacircyet etme eğilimlerinin azaldığı diğerlerini

kabul ettikleri yaşadıkları olayları anlamlandırma suumlreccedillerinin değiştiği yardım

isteme ve yardım kabul etme becerilerinin geliştiği goumlruumllmuumlştuumlr Muumldahale iccedileriğinde

72

yer alan iş goumlruumlşmesi ve iş arama kaynaklarının araştırılması ile bireylerin iş arama

becerilerindeki girişkenliklerinin arttığı goumlzlemlenmiştir Ccedilalışmamızda muumldahale

sonrasında bireyler iş başvurusunda bulunacakları veya bir şey danışmak istedikleri

zaman mesleki rehabilitasyon merkezine ulaşmışlardır İhtiyaccedil duydukları zaman

mesleki rehabilitasyon merkezinden danışmanlık alabilmelerinin bireylerde bir guumlven

duygusu yarattığı duumlşuumlnuumllmektedir Bu nedenle mesleki rehabilitasyon merkezlerinin

ccedilalışma performansı geliştirme programları sonrası iş arama işe girme aşamalarında

ve işe yerleştiklerinde de iş ortamında oumlnleyici ve destekleyici roluumlnuumln oumlnemli olduğu

sonucuna varılmıştır

73

6SONUCcedilLAR ve OumlNERİLER

Engelli bireylerde mesleki rehabilitasyonun ccedilalışma performansına olan

etkisinin araştırıldığı ccedilalışmamızda aşağıdaki sonuccedillar elde edilmiştir

1 Yapılan değerlendirmeler ile ccedilalışmaya katılan engelli bireylerin iş arama iş

bulma iletişim etkileşim becerileri hedef belirleme zaman youmlnetimi yardım

isteme diğerlerinin ve kendi ihtiyaccedillarının farkındalığı gibi aktivite yeterliliği

aktivite kimliği ve ccedilalışma performanslarında problemlerinin olduğu

saptanmıştır Bu nedenle engelli bireylerde mesleki rehabilitasyona youmlnelik

muumldahale programları hazırlanırken bu konuların dikkatlice ele alınması

gerekliliği ortaya ccedilıkmaktadır

2 Bu ccedilalışmada bireylerin ccedilalışma performansları yapılandırılmış bir uumlretici

aktivite sırasında goumlzlemlenmiş ve terapistin kişinin ccedilalışma performansı

hakkında gerccedilek durumunu iyi yansıtan sonuccedillara ulaşılması sağlanmıştır Bu

nedenle ccedilalışma performansı değerlendirilirken yapılandırılmış aktiviteler

iccedilerisinde değerlendirilmesi oumlnerilmektedir

3 Bu ccedilalışmada KAPOuml ile bireylerin oumlnceliklendirdikleri aktiviteler hedeflere

doumlnuumlştuumlruumllmuumlştuumlr Bireylerin hepsi işe girmeyi hedef olarak belirlemişlerdir

Bu sonuccedil uumlretime katılmanın engelli bireyler iccedilin ccedilok oumlnemli ortak bir hedef

olduğunu ortaya koymaktadır Bu da engelli bireylerin ccedilalışma hayatına

katılımlarının desteklenmesi iccedilin mesleki rehabilitasyon hizmetlerine olan

gereksinimi ortaya ccedilıkartmıştır

4 Ccedilalışmamızda kullanılan fiziksel engelli genccedil bireyler iccedilin tasarlanmış ldquoİş

Başındardquo ismi verilen muumldahalenin farklı engel gruplarında da olumlu sonuccedillar

sağladığı bulunmuştur Bu nedenle iş başında mesleki rehabilitasyon

muumldahalesinin diğer engelli gruplarında da uygulanmasının faydalı olacağı

duumlşuumlnuumllmektedir

5 Engelli bireylerin farklı engellere sahip olmalarının grup iccedilerisinde bireylerin

farklı bakış accedilıları kazanmalarını ve şikayet etme davranışlarının azalmasına

katkı sağladığı goumlzlemlenmiştir Grup muumldahalelerinde farklı engel

gruplarının sağlıklı bireylerin bir araya getirildiği ccedilalışmalar oumlnerilmektedir

74

6 Bu ccedilalışmada işe giren ve girmeyen bireylerde muumldahale oumlncesi ve sonrası

gelişme olmasına rağmen grupların değerlendirme sonuccedillarının

karşılaştırılmasında işe giren bireylerin daha ccedilok fark goumlstermeksizin işe

girdikleri tespit edilmiştir Grup muumldahalesi sonrası işe girmeyi etkileyen

faktoumlrlerin ayrıca araştırılması oumlnerilmektedir

7 İşe giren bireylerin problem yaşadıkları alanlara youmlnelik yapılan muumldahalelerin

ccedilalışma performansını artırdığı bulunmuştur Uumllkemizde işe giren engelli

bireylerin ccedilalışma performanslarını artırmaya youmlnelik danışmanlık ccedilevresel

duumlzenlemeler goumlrev uyumlandırması ccedilalışma saatlerinin uyumlandırılması

gibi hizmetleri sağlayacak kurum veya kişiler bulunmamaktadır Engelli

bireylerin ccedilalışma hayatlarının verimli bir şekilde devamlılığının sağlanmasına

youmlnelik ergoterapistlerin dahil olduğu rehabilitasyon hizmetlerinin verilmesi

oumlnerilmektedir

8 Bireysel muumldahale sonuccedillarının karşılaştırılmamasının ccedilalışmanın limitasyonu

olduğunu duumlşuumlnmekteyiz Kişisel faktoumlrlerin etkilerini ve grup muumldahalesinde

tespit edilemeyecek olan faktoumlrlerin de goumlz oumlnuumlnde bulundurulabilmesi iccedilin

yeni ccedilalışmalarda bireysel muumldahale sonuccedillarının da karşılaştırılması

oumlnerilmektedir

75

KAYNAKLAR

1 Frank A editor Vocational rehabilitation Supporting ill or disabled individuals in

(to) work A UK perspective Healthcare 2016 Multidisciplinary Digital Publishing

Institute

2 Roebroeck ME Jahnsen R Carona C Kent RM Chamberlain MA Adult outcomes

and lifespan issues for people with childhood‐onset physical disability Developmental

Medicine amp Child Neurology 200951(8)670-8

3 Mamatoğlu N Tuumlrkiyede engelli istihdamının genel goumlruumlnuumlmuuml işveren goumlzuumlyle

engelli istihdamını artırma konusunda oumlnerilen politikalar 1 alternatif politika

20157(3)524

4 Kayıtlı Olan Oumlzuumlrluuml Bireylerin Ccedilalışma Durumu ve Oumlzuumlr Tuumlruumlne Goumlre Dağılımı

[Internet] 2011[Erişim Tarihi 5 Temmuz 2018] Erişim adresi

httpwwwtuikgovtrPreTablodoalt_id=1017

5 Kuzgun İ Tuumlrkiyede oumlzuumlrluumllerin uumlcret karşılığı istihdamını belirleyen değişkenler

ve oumlneriler Journal of Yaşar University 20094(15)2451ndash68

6 Miller EK Occupational therapists ıntervention approaches in secondary transition

services for students with disabilities 2012

7 Roley S Delany JV Barrows C Honaker D Sava D Talley V Occupational

therapy practice framework Domain and process American Journal of Occupational

Therapy 200862(6)

8 Wehman P Chan F Ditchman N Kang H-J Effect of supported employment on

vocational rehabilitation outcomes of transition-age youth with intellectual and

developmental disabilities A case control study Intellectual and developmental

disabilities 201452(4)296-310

9 Jacoby A Gorry J Baker GA Employers attitudes to employment of people with

epilepsy still the same old story Epilepsia 200546(12)1978-87

10 Roessler RT Neath J McMahon BT Rumrill PD Workplace discrimination

outcomes and their predictive factors for adults with multiple sclerosis Rehabilitation

Counseling Bulletin 200750(3)139-52

11 Guumlneş N Akccedilamete G Oumlzel gereksinimi olan bireylerin mesleki istihdamı Ccedilorum

ili oumlrneği Ankara Uumlniversitesi Eğitim Bilimleri Fakuumlltesi Oumlzel Eğitim Dergisi

201415(03)001-15

12 Oumlzbey F Diken İH Zihinsel yetersizliği olan bireylerin iş-meslek eğitimi ve

istihdamlarına youmlnelik Tuumlrkiyersquode yapılan araştırmaların goumlzden geccedilirilmesi Ankara

Uumlniversitesi Eğitim Bilimleri Fakuumlltesi Oumlzel Eğitim Dergisi 201011(02)019-42

13 Kurumu TD Buumlyuumlk tuumlrkccedile soumlzluumlk Ankara Tuumlrk Dil Kurumu Yayınları 2011

14 Waddell G Burton AK Is work good for your health and well-being The

Stationery Office 2006

15 Black CD Frost D Health at work-an independent review of sickness absence

The Stationery Office 2011

76

16 Black CM Working for a healthier tomorrow Dame Carol Blacks review of the

health of Britains working age population The Stationery Office 2008

17 Coole C Radford K Grant M Terry J Returning to work after stroke perspectives

of employer stakeholders a qualitative study Journal of occupational rehabilitation

201323(3)406-18

18 Friedli L Stearn R Positive affect as coercive strategy conditionality activation

and the role of psychology in UK government workfare programmes Medical

Humanities 201541(1)40-7

19 Kielhofner G Barrett L Theories derived from occupational behavior perspective

Willard and Spackmanrsquos Occupational Therapy (9th ed) Neistadt ME Blesedell

Crepeau E(eds) 1998527-9

20 Kielhofner G Conceptual foundations of occupational therapy practice FA Davis

2009

21 Johansson U Tham K The meaning of work after acquired brain injury American

Journal of Occupational Therapy 200660(1)60-9

22 Bryant W Craik C McKay E Perspectives of day and accommodation services

for people with enduring mental illness Journal of mental health 200514(2)109-20

23 Gard G Sandberg AC Motivating factors for return to work Physiotherapy

research international 19983(2)100-8

24 Cifu DX Keyser-Marcus L Lopez E Wehman P Kreutzer JS Englander J et al

Acute predictors of successful return to work 1 year after traumatic brain injury a

multicenter analysis Archives of physical medicine and rehabilitation

199778(2)125-31

25 25Tipton-Burton M McLaughlin R Englander J Traumatic brain injury In

Pedretti`s occupational therapy Practise skills for physical dysfunction (6th edition)

Philadelphia Elsevier Mosby 2005

26 Holzberg E The best practice for gaining and maintaining employment for

individuals with traumatic brain injury Work 200116(3)245-58

27 Shaw MA Vroom V(1964) Work and motivation New York John Wiley and

Sons Document Resume 1992212

28 Foreman P Murphy G Work values and expectancies in occupational

rehabilitation The role of cognitive variables in the return-to-work process Journal of

Rehabilitation 199662(3)44

29 Bandura A editor Self-regulation of motivation through anticipatory and self-

reactive mechanisms Perspectives on motivation Nebraska symposium on

motivation 1991

30 Cicerone KD Azulay J Perceived self-efficacy and life satisfaction after traumatic

brain injury The Journal of head trauma rehabilitation 200722(5)257-66

31 Darries Z Exploring the challenges that women with traumatic brain injury

experience in their work environment after vocational rehabilitation 2015

77

32 Law M Baptiste S McColl M Opzoomer A Polatajko H Pollock N The

Canadian occupational performance measure an outcome measure for occupational

therapy Canadian Journal of Occupational Therapy 199057(2)82-7

33 Lee J Kielhofner G Vocational intervention based on the Model of Human

Occupation a review of evidence Scandinavian Journal of Occupational Therapy

201017(3)177-90

34 Yerxa EJ Occupational science A new source of power for participants in

occupational therapy Journal of occupational science 19931(1)3-9

35 Somavia J General ID editors Decent work Report of the Director-General to

the 87th Session of the International Labour Conference(Geneva ILO) 1999

36 Facts on Disability in the World of Work International Labor of Organization

2007

37 Perry D The basics of vocational assessment a tool for finding the right match

between people with disabilities and occupations [Internet] [Erişim Tarihi 5 Temmuz

2018] Erişim adresi

httpwwwiloorgpublicenglishregionasrobangkokabilitydownloadvoc_assess

mentpdf

38 Tuumlrkiyenin Onayladığı ILO Soumlzleşmeleri [Internet] [Erişim Tarihi 5 Temmuz

2018] (httpwwwiloorgankaraconventions-ratified-by-turkeylang--trindexhtm)

39 Rehabilitation IV Employment (Disabled Persons) Convention (No 159) and

Recommendation (No 168) United Nations Convention on the Rights of Persons with

Disabilities Geneva International Labour Office 2008

40 Oumlzuumlrluumller ve Bazı Kanun ve Kanun Huumlkmuumlnde Kararnamalerde Değişiklik

Yapılması Hakkında Kanun (25868) (07072005) TC Resmi Gazete

41 Vural S Yuumlcesoy Ş Tuumlrkiyersquode oumlzel gereksinimli bireylere youmlnelik hizmetlerin

yasal yapılanmasında Avrupa Birliğirsquone uyum ccedilabalarının yansımaları 2003

42 Guumllsevil A Oumlzuumlrluumller hakkında kanun ve oumlzuumlrluuml ccedilalıştırma zorunluluğu konusunda

mevzuattaki son değişiklikler Mercek Y 20051040

43 Şişman Y editor Tuumlrkiyede oumlzuumlrluumllere youmlnelik yasal duumlzenlemeler Conference

Journal of Social PolicySosyal Siyaset Konferanslar Dergisi 2011

44 Guumlngoumlr F Guumlneş G Duumlnyadaki gelişmeler paralelinde tuumlrkiyede değişen

oumlzuumlrluumlluumlk politikaları Yalova Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 20122(3)

45 Alsancak H Tomruk H Ccedilatana N Tuumlrkekul A Dolamaccedil N Engelli Hakları

Başucu Kitapccedilığı Sosyal Hizmetler Dairesi Başkanlığı Ankara 2013

46 Engelli Kamu Personel Seccedilme Sınavı Ve Engellilerin Devlet Memurluğuna

Alınmaları Hakkında Youmlnetmelik (28906) (07022014) TC Resmi Gazete

47 British Society of Rehabilitation Medicine Vocational assessment and

rehabilitation for people with long-term neurological conditions recommendations for

best practice 1st ed British Society of Rehabilitation Medicine London UK 2010

48 Harvey-Krefting L The concept of work in occupational therapy A historical

review American Journal of Occupational Therapy 198539(5)301-7

78

49 Bing RK Occupational therapy revisited A paraphrastic journey American

Journal of Occupational Therapy 198135(8)499-518

50 Bockoven JS Occupational therapy--a historical perspective Legacy of moral

treatment--1800s to 1910 The American journal of occupational therapy official

publication of the American Occupational Therapy Association 197125(5)223

51 Woodside HH The development of occupational therapy 1910-1929 The

American journal of occupational therapy official publication of the American

Occupational Therapy Association 197125(5)226

52 West W The occupational therapists changing responsibility to the community

The American journal of occupational therapy official publication of the American

Occupational Therapy Association 196721(5)312

53 Kielhofner G Burke J The evolution of knowledge and practice in occupational

therapy Past present and future Health through occupation Theory and practice in

occupational therapy 1983

54 Cromwell FS Occupational therapists manual for basic skills assessment or

primary pre-vocational evaluation Fair Oaks Print Company 1960

55 Cromwell FS Work-related programming in occupational therapy Its roots

course and prognosis Occupational therapy in health care 19852(4)9-25

56 Holmes D The role of the occupational therapist-work evaluator human

environment 19853(9)17-24

57 Steele RL Humanistic Psychology and rehabilitation programs in mental

hospitals American Journal of Occupational Therapy 1976

58 Association AOT The role of occupational therapy in the vocational rehabilitation

process American Journal of Occupational Therapy 198034881-3

59 Hightower-Vandamm M The role of occupational therapy in vocational

evaluation part 1 The American journal of occupational therapy official publication

of the American Occupational Therapy Association 198135(9)563-5

60 Brintnell ESG Harvey-Krefting L Rosenfeld M Friesen M Position paper on

occupational therapists role in work related therapy Canadian Journal of

Occupational Therapy 198855(4)2-4

61 Reed KL Sanderson SN Concepts of occupational therapy Lippincott Williams

amp Wilkins 1999

62 Ogden LD Wright MC Work related programs in occupational therapy A

renaissance Occupational therapy in health care 19852(1)109-26

63 Schell BA Gillen G Scaffa M Cohn ES Willard and Spackmans occupational

therapy Lippincott Williams amp Wilkins 2013

64 Dutta A Gervey R Chan F Chou C-C Ditchman N Vocational rehabilitation

services and employment outcomes for people with disabilities A United States study

Journal of occupational rehabilitation 200818(4)326

65 Waddell G Burton AK Kendall NA Vocational rehabilitationndashwhat works for

whom and when(Report for the Vocational Rehabilitation Task Group) TSO 2008

79

66 Ross J Occupational therapy and vocational rehabilitation John Wiley amp Sons

2013

67 Creighton C Three frames of reference in work-related occupational therapy

programs American Journal of Occupational Therapy 198539(5)331-4

68 Gold MW Research on the Vocational Habilitation of the Retarded The Present

The Future1 International review of research in mental retardation 6 Elsevier 1973

p 97-147

69 Pruitt WA Basic assumptions underlying work sample theory Journal of

rehabilitation 197036(1)24

70 Clark PN Human development through occupation theoretical frameworks in

contemporary occupational therapy practice part 1 The American journal of

occupational therapy official publication of the American Occupational Therapy

Association 197933(8)505-14

71 Mosey AC Involvement in the rehabilitation movement--1942-1960 The

American journal of occupational therapy official publication of the American

Occupational Therapy Association 197125(5)234

72 Mosey AC An alternative the biopsychosocial model American Journal of

Occupational Therapy 1974

73 Mosey AC A model for occupational therapy Occupational therapy in mental

health 19801(1)11-32

74 Llorens LA Levy R Rubin EZ Work Adjustment Program A Pre-Vocatıonal

Experıence The American journal of occupational therapy official publication of the

American Occupational Therapy Association 19641815-9

75 Ethridge DA Pre-vocational assessment of rehabilitation potential of psychiatric

patients American Journal of Occupational Therapy 1968

76 Ogburn KD Fast D Tiffany D The effects of reinforcing working behavior

American Journal of Occupational Therapy 1972

77 Watts F Modification of the employment handicaps of psychiatric patients by

behavioral methods The American journal of occupational therapy official

publication of the American Occupational Therapy Association 197630(8)487

78 Fidler GS The task-oriented group as a context for treatment Amer J Occup

Therapy 1969

79 Schell BA Gillen G Scaffa M Cohn ES Willard and Spackmans occupational

therapy Lippincott Williams amp Wilkins 2013

80 Townsend E A Wilcock A Occupational justice and client-centred practice A

dialogue in progress Canadian journal of occupational therapy 200471(2)75-87

81 Kielhofner G A model of human occupation Theory and application Lippincott

Williams amp Wilkins 2002

82 Waddell G Burton AK Concepts of rehabilitation for the management of common

health problems The Stationery Office 2004

80

83 Unruh AM Versnel J Kerr N Spirituality unplugged A review of commonalities

and contentions and a resolution Canadian Journal of Occupational Therapy

200269(1)5-19

84 Kielhofner G Braveman B Baron K Fisher G Hammel J Littleton M The model

of human occupation understanding the worker who is injured or disabled Work

199912(1)37-45

85 Brown A Kitchell M ONeill T Lockliear J Vosler A Kubek D et al Identifying

meaning and perceived level of satisfaction within the context of work Work

200116(3)219-26

86 Furnham A The psychology of behaviour at work The individual in the

organization Psychology Press 2012

87 Oxley C Work and work programmes for clients with mental health problems

British Journal of Occupational Therapy 199558(11)465-8

88 Schultz S Schkade J Theories derived from occupational behaviour perspectives

section 3 Willard and Spackmanrsquos occupational therapy Philadelphia Lippincott

Williams amp Wilkins 2003

89 Koopmans L Bernaards CM Hildebrandt VH Schaufeli WB de Vet Henrica C

van der Beek AJ Conceptual frameworks of individual work performance a

systematic review Journal of occupational and environmental medicine

201153(8)856-66

90 Schultz AB Chen C-Y Edington DW The cost and impact of health conditions

on presenteeism to employers Pharmacoeconomics 200927(5)365-78

91 Beaton D Bombardier C Escorpizo R Zhang W Lacaille D Boonen A et al

Measuring worker productivity frameworks and measures The Journal of

rheumatology 200936(9)2100-9

92 Judge TA Thoresen CJ Bono JE Patton GK The job satisfactionndashjob

performance relationship A qualitative and quantitative review Psychological

bulletin 2001127(3)376

93 Barrick MR Mount MK Judge TA Personality and performance at the beginning

of the new millennium What do we know and where do we go next International

Journal of Selection and assessment 20019(1‐2)9-30

94 Campbell JP The role of theory in industrial and organizational psychology 1990

95 Viswesvaran C Assessment of individual job performance A review of the past

century and a look ahead Handbook of industrial work and organizational

psychology 20011110-26

96 Fay D Sonnentag S A look back to move ahead New directions for research on

proactive performance and other discretionary work behaviours Applied Psychology

201059(1)1-20

97 Viswesvaran C Ones DS Perspectives on models of job performance

International Journal of Selection and Assessment 20008(4)216-26

81

98 Fayers PM Hand DJ Causal variables indicator variables and measurement

scales an example from quality of life Journal of the Royal Statistical Society Series

A (Statistics in Society) 2002165(2)233-53

99 Melanie Ellexson M Barbara Larson M Occupational therapy services in

facilitating work performance The American Journal of Occupational Therapy

201165(6)S55

100 Adam K Gibson E Lyle A Strong J Development of roles for occupational

therapists and physiotherapists in work related practice An Australian perspective

Work 201036(3)263-72

101 Scriven A Atwal A Occupational therapists as primary health promoters

Opportunities and barriers British Journal of Occupational Therapy 200467(10)424-

9

102 Kollee A Ren H Lofgren K Saarloos S Slaven K Shaw L Advancing

Occupational Therapy in Workplace Health and Wellbeing A Scoping Review

framework 20138(1)19-32

103 Canadian Association of Occupational Therapists Position Statement Vocational

Rehabilitation Services in Canada Toronto 199360(1)

104 World Federation of Occupational Therapists Position Statement Occupational

Therapy in Work-Related Practice WFOT 2016

105 World Federation of Occupational Therapists Position Statement Vocational

Rehabilitation WFOT Council Meeting Taiwan 2012

106 Strong S Baptiste S Salvatori P Learning from todays clinicians in vocational

practice to educate tomorrows therapists Canadian Journal of Occupational Therapy

200370(1)11-20

107 Torpil B Ekici G Multipl Sklerozlu Bireylerde Kanada Aktivite Performans

Oumllccediluumlmuumlnin Tuumlrkccedile Kuumlltuumlrel Adaptasyonu Geccedilerlilik ve Guumlvenirliği Ergoterapi ve

Rehabilitasyon Dergisi 20175(3)332

108 Law M Baum C Dunn W Challenges and strategies in applying an occupational

performance measurement approach Measuring occupational performance

Supporting best practice in occupational therapy 2005375-81

109 McColl MA Law M Baptiste S Pollock N Carswell A Polatajko HJ Targeted

applications of the Canadian occupational performance measure Canadian journal of

occupational therapy 200572(5)298-300

110 Law M Polatajko H Pollock N Mccoll MA Carswell A Baptiste S Pilot testing

of the Canadian Occupational Performance Measure clinical and measurement issues

Canadian Journal of Occupational Therapy 199461(4)191-7

111 Kielhofner G Mallinson T Crawford C Nowak M Rigby M Henry A et al The

Occupational Performance History Interview (version 21) OPHI-II Chicago IL

Model of Human Occupation Clearinghouse Department of Occupational Therapy

University of Illinois 2004

112 Cole MB Group Dynamics in Occupational Therapy-The Theoretical Basis and

Practice Application of Group Intervention 3th ed USA Slack 2005

82

113 Michon HW van Weeghel J Kroon H Schene AH Person-related predictors of

employment outcomes after participation in psychiatric vocational rehabilitation

programmes Social psychiatry and psychiatric epidemiology 200540(5)408-16

114 Carter EW Austin D Trainor AA Predictors of postschool employment

outcomes for young adults with severe disabilities Journal of Disability Policy

Studies 201223(1)50-63

115 Rogers ES Anthony WA Cohen M Davies RR Prediction of vocational

outcome based on clinical and demographic indicators among vocationally ready

clients Community Mental Health Journal 199733(2)99-112

116 McFadden S MacDonald A Fogarty A Le S Merritt BK Vocational

assessment a review of the literature from an occupation-based perspective

Scandinavian Journal of Occupational Therapy 201017(1)43-8

117 Gross DP Battie M Does functional capacity evaluation predict recovery in

workersrsquo compensation claimants with upper extremity disorders Occupational and

environmental medicine 200663(6)404-10

118 Rustenburg G Kuijer P Frings-Dresen MH The concurrent validity of the

ERGOStrade work simulator and the Ergo-Kitreg with respect to maximum lifting

capacity Journal of occupational rehabilitation 200414(2)107-18

119 Jones T Kumar S Functional capacity evaluation of manual materials handlers

a review Disability and rehabilitation 200325(4-5)179-91

120 Lang A Defining Normative Upper Limb Kinematics during Functional Capacity

Evaluation (FCE) Task Performance University of Waterloo 2015

121 Fan C-W Taylor RR Ekbladh E Hemmingsson H Sandqvist J Evaluating the

psychometric properties of a clinical vocational rehabilitation outcome measurement

The Assessment of Work Performance (AWP) OTJR occupation participation and

health 201333(3)125-33

122 Jang Y Li W Hwang M-T Chang W-Y Factors related to returning to work

following a work-oriented occupational therapy program for individuals with physical

disabilities Journal of Occupational Rehabilitation 19988(2)141-51

123 Bernspang B Johansson U Predicting return to work after brain injury using

occupational therapy assessments Disability and rehabilitation 200123(11)474-80

124 Brouwer S Amick BC Lee H Franche R-L Hogg-Johnson S The predictive

validity of the return-to-work self-efficacy scale for return-to-work outcomes in

claimants with musculoskeletal disorders Journal of occupational rehabilitation

201525(4)725-32

125 Cook JA Razzano L Discriminant function analysis of competitive employment

outcomes in a transitional employment program for persons with severe mental illness

Journal of Vocational Rehabilitation 19955(2)127-39

126 Verhoef JA Roebroeck ME van Schaardenburgh N Floothuis MC Miedema

HS Improved occupational performance of young adults with a physical disability

after a vocational rehabilitation intervention Journal of occupational rehabilitation

201424(1)42-51

83

127 Varekamp I Heutink A Landman S Koning CE De Vries G Van Dijk FJ

Facilitating empowerment in employees with chronic disease qualitative analysis of

the process of change Journal of occupational rehabilitation 200919(4)398

128 Verhoef JA Miedema HS Van Meeteren J Stam HJ Roebroeck ME A new

intervention to improve work participation of young adults with physical disabilities

a feasibility study Developmental Medicine amp Child Neurology 201355(8)722-8

129 Detaille SI Haafkens JA van Dijk FJ What employees with rheumatoid arthritis

diabetes mellitus and hearing loss need to cope at work Scandinavian journal of work

environment amp health 2003134-42

130 Obrien R Woodbridge S Hammond A Adkin J Culley J The development and

evaluation of a vocational rehabilitation training programme for rheumatology

occupational therapists Musculoskeletal Care 201311(2)99-105

131 Varekamp I Haafkens JA Detaille SI Tak PP Van Dijk FJ Preventing work

disability among employees with rheumatoid arthritis what medical professionals can

learn from the patients perspective Arthritis Care amp Research Official Journal of the

American College of Rheumatology 200553(6)965-72

132 Hammell KRW Empowerment and occupation A new perspective

Autonomisation et occupation une nouvelle perspective Canadian Journal of

Occupational Therapy 201683(5)281-7

133 Choudhary S Viner S Kirsh B How Do Occupational Therapists Assess Work

Readiness Among Mental Health Consumers Occupational Therapy in Mental

Health 201531(3)266-82

134 Christian J Clapham D The role of efficacy and well-being in guiding the use of

education and training services by young homeless mothers Housing Care and

Support 201013(3)14-20

135 Sturesson M Edlund C Fjellman-Wiklund A Falkdal AH Bernsparingng B Work

ability as obscure complex and unique views of Swedish occupational therapists and

physicians Work 201345(1)117-28

136 World Health Organization Skills-Based Health Education Including Life Skills

An Important Component of a Child-FriendlyHealth-Promoting School Switserland

Geneva 2003

137 Christian J Clapham D The role of efficacy and well-being in guiding the use of

education and training services by young homeless mothers Housing Care and

Support 201013(3)14-20

138 Bal MI Sattoe J Schaardenburgh N Floothuis M Roebroeck M Miedema H A

vocational rehabilitation intervention for young adults with physical disabilities

participantsrsquo perception of beneficial attributes Child care health and development

2016(January 2017)114-25

139 King GA Baldwin PJ Currie M Evans J Planning successful transitions from

school to adult roles for youth with disabilities Childrens Health Care

200534(3)193-216

84

140 de Jong M de Boer AG Tamminga SJ Frings-Dresen MH Quality of working

life issues of employees with a chronic physical disease a systematic review Journal

of occupational rehabilitation 201525(1)182-96

141 Lindsay S McDougall C Sanford R Disclosure accommodations and self-care

at work among adolescents with disabilities Disability and rehabilitation

201335(26)2227-36

142 Stewart DA Lawless JJ Shimmell LJ Palisano RJ Freeman M Rosenbaum PL

et al Social participation of adolescents with cerebral palsy trade-offs and choices

Physical amp occupational therapy in pediatrics 201232(2)167-79

143 Stewart D Law M Young NL Forhan M Healy H Burke-Gaffney J et al

Complexities during transitions to adulthood for youth with disabilities personndash

environment interactions Disability and Rehabilitation 201436(23)1998-2004

144 Anaby D Hand C Bradley L DiRezze B Forhan M DiGiacomo A et al The

effect of the environment on participation of children and youth with disabilities a

scoping review Disability and rehabilitation 201335(19)1589-98

145 Metzinger C Berg C Work readiness tools for young adults with chronic

conditions Work 201552(3)605-15

146 Csikszentmihalyi M LeFevre J Optimal experience in work and leisure Journal

of personality and social psychology 198956(5)815

147 Strauser DR Wagner S Wong AW Enhancing psychosocial outcomes for young

adult childhood CNS cancer survivors importance of addressing vocational identity

and community integration International Journal of Rehabilitation Research

201235(4)311-6

148 Zoer I de Graaf L Kuijer P Prinzie P Hoozemans MJ Frings-Dresen MH

Matching work capacities and demands at job placement in employees with

disabilities Work 201242(2)205-14

149 Bowling A What things are important in peoples lives A survey of the publics

judgements to inform scales of health related quality of life Social science amp

medicine 199541(10)1447-62

150 Radonsky VE Haffenbreidel J Harper C Kligman K Timms C Occupational

Therapy in Vocational Readiness Occupational Therapy in Mental Health

19877(3)83-91

151 Christiansen C Baum CM Bass-Haugen J Occupational therapy Performance

participation and well-being Slack Incorporated 2005

152 Baker NA Jacobs K The nature of working in the United States An occupational

therapy perspective Work 200320(1)53-61

153 Dunn EC Wewiorski NJ Rogers ES The meaning and importance of

employment to people in recovery from serious mental illness results of a qualitative

study Psychiatric rehabilitation journal 200832(1)59

154 Roelen CA Koopmans P Groothoff J Which work factors determine job

satisfaction Work 200830(4)433-9

85

155 Faragher EB Cass M Cooper CL The relationship between job satisfaction and

health a meta-analysis From Stress to Wellbeing Volume 1 Springer 2013 p 254-

71

156 Posthuma RA Morgeson FP Campion MA Beyond employment interview

validity A comprehensive narrative review of recent research and trends over time

Personnel Psychology 200255(1)1-81

157 Huffcutt AI Conway JM Roth PL Stone NJ Identification and meta-analytic

assessment of psychological constructs measured in employment interviews Journal

of Applied Psychology 200186(5)897

158 Barrick MR Shaffer JA DeGrassi SW What you see may not be what you get

relationships among self-presentation tactics and ratings of interview and job

performance Journal of Applied Psychology 200994(6)1394

159 Barrick MR Dustin SL Giluk TL Stewart GL Shaffer JA Swider BW

Candidate characteristics driving initial impressions during rapport building

Implications for employment interview validity Journal of Occupational and

Organizational Psychology 201285(2)330-52

160 Elksnin N Elksnin LK Adolescents with disabilities The need for occupational

social skills training Exceptionality 20019(1-2)91-105

161 Dorothy C Strickland DC Coles CD Southern LB JobTIPS A transition to

employment program for individuals with autism spectrum disorders Journal of

autism and developmental disorders 201343(10)2472-83

162 Bonete S Calero MD Fernaacutendez-Parra A Group training in interpersonal

problem-solving skills for workplace adaptation of adolescents and adults with

Asperger syndrome A preliminary study Autism 201519(4)409-20

163 Li EJ Li-Tsang CW Lam C Hui KY Chan CC The effect of a ldquotraining on work

readinessrdquo program for workers with musculoskeletal injuries a randomized control

trial (RCT) study Journal of Occupational Rehabilitation 200616(4)529-41

164 Allaire SH Niu J LaValley MP Employment and satisfaction outcomes from a

job retention intervention delivered to persons with chronic diseases Rehabilitation

Counseling Bulletin 200548(2)100-9

165 Chuang WF Hwang E Lee HL Wu SL An in‐house prevocational training

program for newly discharged psychiatric inpatients Exploring its employment

outcomes and the predictive factors Occupational therapy international

201522(2)94-103

8 EKLER

EK-1Etik Kurul

EK-2 Anamnez

BOumlLUumlM 1 ndash AİLEVİ BİLGİLER

Medeni Hali bekar evli hayat arkadaşı var

boşanmış dul

Partnerin işi mesleği

Ccedilocuk yok var kaccedil tane

yaşıyaşları

Ccedilocuk bakımı mevcut mu hayır evet nasıl

Tek ebeveyn mi evet hayır

Bakmakla yuumlkuumlmluuml olduğu

kişi(-ler) var mı evet hayır

İkamet durumu

Yalnız Hayat arkadaşı ile Kendi ailesi ile Anneampbabasıile

Kira Kendi evi Diğer

Ev işleriniz ile (ev idaresi) ile başa ccedilıkabiliyor musunuz

evet hayır kısmen ama desteğe ihtiyacım var

Yaşama alanınız (eviniz) guumlvence atında mı (oumlrn Ccedilok sıkışık haciz gelme tehlikesi var sağlığı tehdit edici ortam)

evet hayır

BOumlLUumlM 2 ndash MADDİ BİLGİLER

Eve giren toplam gelir

Diğer gelirler (oumlrneğin Sosyal yardım Aile yardımı diğer maddi

yardımlar)

Maddi olarak her hangi birine bağımlı mısınız evet hayır

Size maddi olarak bağımlı olan biri(-leri) var mı evet hayır

Cevabınız evet ise bu durumun size etkileri nelerdir

Maddi Sorunlarınız var mı evet

hayır

Borcunuz var mı evet hayır yaklaşık mikatrı

Ne tuumlr (Kredi borcu geccedilim borcu vs)

Borccedilların oumldenmesine ilişkin bir planınız var mı evet hayır

BOumlLUumlM 3 - MESLEKİ BİLGİLER

Oumlğrenilen bir meslek evet

hayır

Mesleki-Ccedilalışma hayatınızla ilgili genel bir bilgi veriniz luumltfen

Hangi mesleği (meslekleri) icra ettiniz veya hangi işlerde ccedilalıştınız

Ccedilalışma Suumlresi (guumlnayyıl)

Yapılan İş

1-hizmet sektoumlruuml 4-

2-sağlık sektoumlruuml

3-bilişim sektoumlruuml

Ccedilalışmanın boyutu

Tam zamanlı yarı zamanlı duumlzensiz

Mesleki olaark bilgisayar ekranında ccedilalışabilir misiniz evet hayır kısmen

Bilgisayar uygulamaları tecruumlbeniz var mı evet hayır sadece

internet ile

BOumlLUumlM 4 ndash MOBİLİTE BİLGİLERİ

Ehliyet evet Hangi tip hayır

Mobiliteniz kısıtlı mı (Yuumlruumlme oturma ayakta durma)

evet hayır kısmen

Binek aracınız var mı evet hayır

Toplu taşıma araccedillarını kullanmada sorununuz var mı

evet hayır kısmen

BOumlLUumlM 5 ndash TIBBİ BİLGİLER

Rehabilitasyon ile bağlantılı yardımcı araccedillar kullanıyor musunuz (oumlrn baston

kompres ccedilorapları otomatik-araccedilhellip) evet hayır

Sigara iccediliyor musunuz evet hayır

Evet ise kaccedil adet

Alkol tuumlketiyor musunuz

evet hayır

Nasıl besleniyorsunuz (oumlrn Guumlnde kaccedil oumlğuumln yemek yersiniz tek youmlnluuml beslenme vs )

duumlzenli

duumlzensiz

Spor yapıyor musunuz evet hayır

Uykunuzu nasıl tanımlarsınız

duumlzenli

duumlzensiz

5 saatten daha az

6-8 saat

8 ve daha fazlası

Ruh haliniz (psikolojiniz) şu aralar ne durumda

ccedilok iyi

iyi

pek iyi değil

koumltuuml

Meslek seccediliminde dikkate almanız gereken veya dikkate almak istediğiniz mevcut fiziksel veveya psikolojik teşhisler

Bulgu mevcut

Tarih

Evet Hayır (yaklaşık tarih yıl)

Raporlanmış bir meslek hastalığınız var mı veya bir iş kazası geccedilirdiniz mi

Ccedilalışma kapasitenizin kısıtlanmış olmasına ilişkin bir raporunuz var mı

evet hayır

bull Hangi oranda ne zamandan beri

Duumlzenli olarak kullandığınız ilaccedillar var mı evet hayır

Evet ise hangisihangileri ve de ne iccedilin kullanıyorsunuz

İlaccedillarınızı bağımsız bir biccedilimde kendiniz mi alıyorsunuz evet hayır

Hayır ise ne tuumlr bir desteğe ihtiyaccedil duyuyorsunuz

Duumlzenli bir biccedilimde yatılı veya ayakta tedavi goumlruumlyor musunuz (oumlrn medikal

psikoterapivs) evet

hayır

Evet ise hangi biccedilim ve oumllccedilekte

EK-3 Kanada Aktivite Performans Oumllccediluumlmuuml

EK-4 Aktivite Performans Hikayesi Goumlruumlşmesi

Aktivite Rolleri

Aktivite rolleri boumlluumlmuuml kişinin hayat tarzında yaptığı aktivite rollerini keşfetmek iccedilin yapılmış sorulardan

oluşur

Ccedilalışan oumlğrenci bakımveren rolleri

bull Bana biraz kendinizden bahsedin

bull Şu anda ccedilalışıyor musunuz

Şu an okula gidiyor musunuz

Ccedilocukların eşinizin veya bakımından sorumlu musunuz

(Veya)

Ccedilalışanoumlğrencirsquonın bakımından sorumlu olduğunuzu anlıyorum

(Şu anki tuumlm oumlğrenciccedilalışanbakımveren rolleri iccedilin sorgulama)

bull Nasıl oldu (bu işinizişin veya ccedilalışmanın seccedililmesisizin sorumluluklarınızı almanız)

bull İşinizccedilalışmalarınızbakımvermeniz neleri iccedilerir

(Veya)

bull olarak ne tuumlr (sorumluklarınızyapmak zorunda olduğunuz şeyler) var

Bu sorumluluklarıgoumlrevleri ne kadar iyi uumlstesinden geliyorsunuz

Bunları yapmaktan hoşlanıyor musunuz

bull İşiccedilalışmayı bırakmanızda temel olan şey hakkında ne soumlylersiniz

(Veya)

Bunu yapmanızdaki temel sebep nedir

bull Ne tuumlr bir ccedilalışanoumlğrencibakımveren olduğunuzu soumlylersiniz

Bunun nasıl olduğunu goumlsteren bir oumlrnek verebilir misiniz

(Veya)

Bana ne tuumlr bir ccedilalışanebeveyneşoğulkız olduğunuzu goumlsteren son zamanlarda olmuş bir şey anlatın

(Veya)

Bana ccedilalışanebeveyneşoğulkız olarak son zamanlarda gerccedilekten gurur duyarak yaptığınız bir şey anlatın

(şu anda bir oumlğrenci veya işccedili değil iseniz)

bull Geccedilmişte ccedilalıştınız mı

bull (Evetse) Nasıl oldu (bu işin iş veya ccedilalışmanın seccedililmesi)

nasıl geldiniz (bu işebu iş veya ccedilalışma seccedilimine)

(Veveya)

ne ccedileşit bir işccedili olduğunuzu soumlylersiniz

Bir işi yapmak ne kadar zamanınızıenerjinizi alır

İş sizin iccedilin zor mudur

İşten ccedilıkmanızda temel sebep olarak ne soumlylersiniz

Neden bıraktın(ccedilalışmayıkonuyubu işi)

Hastalığınızsakatlığınızengeliniz işinizi nasıl etkiledi

(Hayırsa) Sizce neden ccedilalışmıyorsunuz

bull Geccedilmiş oumlğrencilik deneyimleri hakkında

Ne tuumlr bir oumlğrenci olduğunuzu soumlylersiniz

Ccedilalışmalarınız ne kadar zamanınızıenerjinizi alır

Okul sizin iccediliz zor muydu

Ccedilalışmalarınızı bıraktıran temel sebep iccedilin ne soumlylersiniz

Ne kadar okula gittiniz

Hastalığınızsakatlığınızengeliniz okulunuzu nasıl etkiledi

Arkadaş goumlnuumllluuml amatoumlr hobiler ve diğer roller

bull İşccedilalışma diğer sorumluluklara ilaveten sizin iccedilin gerccedilekten oumlnemli olan zamanınızı ve enerjinizi

alan başka bir şey var mı

(VEYA)

bull Ccedilok sık yaptığınız başka oumlzel bir şey var mı

(VEYA)

bull roluumlnde gibi goumlzuumlkuumlyorsunuz(ayara veya gruba atıfta) bu (bazı oumlzel rollere atıfta birine

lider gibi başkalarına yardım eden herkesi alkışlayan biri boumlyle devam eder)

Ev bakım roluuml ( şu anda bir oumlğrenci veya işccedili değil iseniz)

bull Bir Apartmanevyurt huzurevi diğerde mi yaşıyorsun

Başka kimlerle yaşıyorsun

Evinizdeapartmanınızdaodanızda ne tarz sorumluluklarınız var

(VEYA)

Evinizdeapartmanınızdaodanızda sorumlulukları nasıl boumlluumlşuumlyorsunuz

Dini organizasyon katılımı

bull Aktif olarak herhangi organizasyona veya kiliseyetapınak gruplarına katılıyor musunuz

Bana bunun hakkında soumlyleyin

Ne ccedileşit işler yapıyorsunuz

Nasıl başladınız

bull Bunu neden yapıyorsunuz

Bu sadece eğlence iccedilin mi ya da daha mi ciddi

Guumlnluumlk Rutin

Guumlnluumlk rutin boumlluumlmuuml kişinin nasıl organize olduğu ve zamanı kullanımı onun guumlnluumlk rutinlerindeki

memnuniyetini ve onun zamanını doldururan tipik aktiviteleri hakkında sorular iccedilerir

bull Hafta boyunca olan tipik bir guumlnuuml tanımlayın

Bana şu anda bu rutininin sizin iccedilin nasıl bir şey simgelediği hakkında herhangi bir soumlyleyebilir misiniz

bull Bu haftasonu farklı mıydı

(Evetse) Tanımla

bull Bu rutinden memnun musun

bull (Evetse) Ne gibi

bull (Hayırsa) Ne gibi

bull Gerccedilekten iyi veya koumltuuml bir guumln geccediliriyorsan guumln nasıl olurdu

bull Rutininizdeki en oumlnemli şeyler nelerdir

Rutininiz en oumlnemli şeyleri halletmenize izin veriyor mu

(Hayırsa) Yapamadığınız oumlnemli şeyler nelerdir

bull Guumlnluumlk rutininiz her zamankinden farklı mıydı

(veya geccedilmiş oumlzel doumlnemine atıf)

zamanında rutininiz nasıl farklıydı

Bu rutinleri nasıl karşılaştırırsınız

Sizin iccedilin en iyisi hangisiydi

Geccedilmişte rutininiz olan herhangi bir hobiniz yada projeleriniz var mıydı

bull Rutininizi aynı tutmada en oumlnemli şey nedir

bull Rutininizi değiştirmek iccedilin en ccedilok ne yapardın

bull Şu anki rutininizde devam eden hobilerinizprojeleriniz var mı

bana hakkında soumlyleyin

Ne sıklıkta yaparsınız

Ne zaman yapmaya başladınız

Bunun nesinden hoşlanıyorsunuz

Bu ne kadardır rutininizin bir parccedilası

bull Geccedilmişte rutininizin bir parccedilası olan herhangi bir hobiniz veya projeleriniz var mıydı

Aktivite Şartları (Ccedilevresel)

Aktivite şartları (ccedilevresel) boumlluumlmuuml kişinin aktivite ccedilevresi aktivitesini etkileyen kişileri ve onların aktiviteleri

etkileri hakkında soruları iccedilerir

Ev

bull Yaşadığınız yer hakkında bana bilgi verin

(Veya)

rsquoda yaşadığınızı anlıyorum

(Veya)

Evin apartmanın odan yurdun hakkında bana kuumlccediluumlk bir tur ver hakkında bana bilgi ver

Neye benziyor

Eviniz apartmanınız odanız yurdunuz rahat mı

Yeterince gizliliğiniz var mı

Evin apartmanın odan yurdun ccedilevresinde gezinebilir musun

Bunun iccedilin elverişli mi

İhtiyacınız olan yapmak istediğiniz şeyler orada var mı

Orada hiccedil sıkıldınız mı

Ccedilevrenizi sever misiniz

Onlar sizin iccedilin uyarıcı mıdır

(Devam eden sorular roller boumlluumlmuumlndeki bakımveren rol soruları ile ccedilakışırsa ve o boumlluumlm daha oumlnce yapıldı ise

tekrar etmeye gerek olmayabilir)

bull Evinizi apartmanınızı odanızı yurdunuzu geccedilindirmek iccedilin ne yapıyorsunuz

Bunu yapmaktan hoşlanıyor musunuz

Bunu yapabilir misiniz

bull Kim ile yaşıyorsunuz

(Veya)

Hayatınızdaki oumlnemli kişi kimdir

(Veya)

ile mi yaşadığınızı anlıyorum

Nasıl geccediliniyorsunuz

Beraber nasıl şeyler yapıyorsunuz

bull Yaşadığınız yer hakkındaki şeyleri nasıl tanımlarsınız (Oumlrneğin eviniziyaşadığınız yeri hangileri

tanımlar sevgi dolu muumlcadeleci stresi sakin kaotik dolu sıkıcı)

(Veya)

Yaşadığın yerde yakın zamanda olan bir olay hakkında bana biraz bilgi verir misin boumlylece bende senin hakkında

biraz bilgi edinirim

bull Evinizdeailenizde sizi strese sokan yada sizin iccedilin zor olan herhangi biri var mı

bull Eğer bir şeye ihtiyaccedil duyarsanız ailenizden eşinizdenoda arkadaşınızdan vb size yardım

etmesini bekler misiniz

Bana bir oumlrnek verir misiniz

bull Depresyonda veya uumlzguumln hissettiğinizde ailenizden eşinizdenoda arkadaşınızdan vb size destek

olmasını bekler misiniz

Bana bir oumlrnek verir misiniz

Temel Uumlretici Rol

bull Ccedilalıştığınız yer gittiniz okul hakkında bana bilgi verin

(Veya)

bull (kuumlccediluumlk bir turBana hakkında bilgi) işyerin okulun Neye benziyor

Ders ccedilalışman işini yapman iccedilin uygun mu

Yeterince gizliliğin var mı

Etrafında iyi misin

Okuldaişte yaptığınız temel şeyler nelerdir

Bunun iccedilin yeterli mi

İhtiyacın olan şeyleri yapabileceğin şeyler orada var mı

Orada hiccedil sıkıldın mı

İş ccedilevresini seviyor musunuz

bull Yaşadığınız yerdeki şeyleri nasıl tanımlarsınız (Oumlrneğin hangileri iş durumunuzu tanımlar sevgi

dolu muumlcadeleci stresi sakin kaotik dolu sıkıcı)

(Veya)

İşyerinde yakın zamanda olan bir olay hakkında bana biraz bilgi verir misin boumlylece bende senin hakkında biraz

bilgi edinirim

bull (İş ile ilgilioumlğrenci olarak) En ccedilok etkileşimde olduğunuz kişiler kimler

bull Okularkadaşlarınızişarkadaşlarınızişinizoumlğrencilerinizoumlğretmenleriniz ile ne kadar suumlredir

berabersiniz

Bana bir oumlrnek verebilir misin

bull Depresyonda ya da uumlsguumln hissettiğinizde patronunuzdan ya da iş arkadaşlarınızdan size tavsiye

yada destek vermesini bekler misiniz

Bana bir oumlrnek verebilir misin

Serbest Zaman

bull Yeniden yarattığınız ya da rahatladığınız temel şeyler nelerdir

Bunun iccedilin nereye gidiyorsunuz

Bulunulması guumlzel bir yer mi

Tesisleriatmosferi seviyor musunuz

Sizin iccedilin uygun mu

Rahatlamak ya da dinlenmek istediğinizde gidebileceğiniz yerler var mı

bull En ccedilok kimlerin yanında rahatlıyordinleniyorsunuz

Onlarla ne kadar geccediliniyorsun

bull Rahatladığın ya da dinlendiğin zamanda nasıl bir atmosferde olduğun hakkında bana biraz bilgi verir

misin boumlylece bende senin hakkında biraz bilgi edinirim

Aktivite Aktivite Seccedilimleri

Aktiviteaktivite rolleri seccedilimleri boumlluumlmuuml kişinin aktivite seccedilimlerini ve değerlerini ilgilerini nasıl yaptığı ile

bağlantılı ve bu seccedilimlerin arkasında yatan kişisel nedensellikleri anlamayı hedefleyen soruları iccedilerir

bull Nasıl geldiniz( bu işeişte yada ccedilalışmada bu boumlluumlmuumln seccedilimineebeveynlerinizin

sorumluluklarına)

bull Gerccedilekten oumlnemli olduğunu duumlşuumlnduumlğuumlnuumlz şeyleri yapabildiniz mi

(Evetse) Sizin iccedilin gerccedilekten oumlnemli olan bazı şeyler nelerdir

(Hayırsa) Yapamadığınız şeyleri bana soumlyleyebilir misiniz ve neden

(Veya)

Yapamadığınız şeyler nelerdir

Bana bir oumlrnek verebilir misiniz

Bana gerccedilekten size değerli olan bazı şeyleri yapamadığınız guumlncel bir durum anlatabilir misiniz

bull Sizin iccedilin oumlnemli olan hayatınızdaki şeyleri seccedilebilir misiniz

bull Yapmak istediğiniz şeyleri rutin olarak engelleyen her hangi bir şey var mı

bull Hoşlandığınız şeyleri yapmak iccedilin yeterli zamanınız olduğunu hissediyor musunuz

(Evetse) Serbest zamanınız var mı

Ne yaparak harcamaktan hoşlanırsınız

Gerccedilekten en ccedilok eğlendiğiniz guumlncel zamanı bana soumlyleyebilir misiniz

(Hayırsa) Neden zamanınız olmadığını duumlşuumlnuumlyorsunuz

Hoşlandığınız şeyleri yapmak iccedilin yeterli zamanınınız olmadığını hissettiğiniz zamanı bana bir oumlrnek verebilir

misiniz

(Cevap veremezse) Sence neden artık eğlenemiyorsun

bull Hiccedil yaptın mı (kendine hedefler koymak gelecek planları yapmak)

(Evetse) Gerccedilekleştirebildin mi

(Evetse) Bana hedefin olduğu ve onunla ilgili gerccedilekleştirebildiğin zamana bir oumlrnek verebilir misin

(Hayırsa) Bana hedefin olduğu ve onunla ilgili gerccedilekleştiremediğin zamana bir oumlrnek verebilir misin

(Hayırsa) Geccedilmişe baktığında her hangi bir şeyi hiccedil yapmadın mı veya gerccedilekten yapmak istediğin

(Veya)

Boumlylece bu şeyleri yapmak iccedilin kararlarınızı nasıl alıyorsunuz

bull Engellerle veya zorluklarla karşılaştınız zaman nasıl uumlstesinden geliyorsunuz

Bana bir oumlrnek verebilir misiniz

bull Şu an yuumlzleştiğiniz en buumlyuumlk meydan okumanın ne olduğunu duumlşuumlnuumlyorsunuz

(Veya bilinen koşullar travma vb değinerek)

bull rsquoyı nasıl (ayarlamayıuumlstesinden gelmeyi) duumlşuumlnuumlyorsunuz

Bana henuumlz yaptığınız bazı kararlarınızı oumlrneklendirerek bir oumlrnek verebilir misiniz

Kritik Hayat Olayları

Kritik hayat olayları boumlluumlmuuml kişinin hayatındaki doumlnuumlm noktalarını iyi zamanları koumltuuml zamanları başarıları ve

başarısızlıkları hakkında soruları sormayı iccedilerir

bull Sizin hayatınızı değiştiren veya şekillendiren en oumlnemli olaylar yada deneyimler nelerdir

(Veya belirginbilinen bir değişiklik varsa)

Ne zaman bu şeyler sizi değiştirdi

(Veya bilinen oumlzel bir olay varsa)

rsquodan beri işler nasıl değişti

(her bir olay iccedilin sorun)

bull hakkında bana soumlyleyin

Nasıl oldu

Beraberinde ne gibi değişiklikler getirdi

bull Hayatınızı duumlşuumlnecek olduğunuzda en iyi yaptığınız zamanı nasıl dikkate alırsınız

Bana bu doumlnemi anlatın

Onu iyi yapan neydi

(Veya)

Neden Sizin davranışlarınız veya koşullarınızda onu en iyi doumlnem yapan neydi

bull Hayatınızdaki en buumlyuumlk başarının ne olduğunu duumlşuumlnuumlyorsunuz

(Veya)

Bana okulda veya işte olan (veya temel aktivite rollerinizin iccedilinden) kendinizi gerccedilekten başarılı hissettiniz

bir şey soumlyleyin

bull Hayatınızdaki en koumltuuml doumlnemin ne olduğunu duumlşuumlnuumlyorsunuz

Bana bu doumlnemi anlatın

Onu ccedilok koumltuuml yapan neydi

(Veya)

Neden Sizin davranışlarınız veya koşullarınızda onu en koumltuuml doumlnem yapan neydi

bull Hayatınızdaki en buumlyuumlk başarısızlığın ne olduğunu duumlşuumlnuumlyorsunuz

(Veya)

Bana okulda veya işte olan (veya temel aktivite rollerinizin iccedilinden) kendinizi gerccedilekten başarısız

hissettiniz bir şey soumlyleyin

bull Eğer geleceğinizi istediğiniz gibi değiştirebilecek olsanız ne yapardınız

Gelecekte ne yapacağınızı duumlşuumlnuumlyorsunuz

(Veya)

Gelecekte kendinizi ne yaparken goumlruumlyorsunuz Bu olmak istediğiniz gibi mi

Madd

e

Derecele

ndirme Kriter

İlave

değerlend

irici

notları

Kişisel

hedef

ve

projel

eri var

4

1113088Hedeflerkişisel projelerde zorlukuzatmaefor gerektirir

Gelecek hedeflerikişisel projeleri iccedilin heyecanlı enejik

hisseder

3

Hedefler kişisel projeleri guumlcuumlne kısıtlılıklarına uygun

Gelecekteki zorlukların muumlcadelelerin uumlstesinden gelmede

yeterli arzu

Hedefler kişisel projelerde ccedilalışmada motive

2

Hedefler bekleyen projeler tahmini yeteneklerinin

uumlstuumlndealtında Hedefler kişisel projeleri ccedilalışmada ccedilok

motive değil

Hedeflerkişisel projeler gelecek hakkında duumlşuumlnmede zorluk

Limitli kararlılıkheyecan motivasyon

1

Amaccedilkişisel projelerini tanımlayamaz Kişisel

amaccedillarınaarzuladığı projelere sahip olduğu yetenekler ile

ulaşılamaz hedefler guumlccedilluuml yanları kısıtlılıkları ile biraz

ilişkilidir hiccedil ilişkili değildir Geleceğe bağlılık ya da

motivasyon eksikliği Ccedilelişkili luumlzumsuz hedefler kişisel

projeler nedeni ile motive değildir

Arzul

adığı

rol

yaşam

tarzını

tanıml

ar

4

Belirli bir yaşam biccedilimine aşırı bağlılık Yaşamını nasıl

yaşayacağı ile ilgili guumlccedilluuml hisler tercih ettiği yaşam tarzını

guumlccedilluuml şekilde tanımlar Bir veya daha fazla anlamlı aktivite

tanımlar Yapılandırmada zamanı doldurmada oumlncelikleri ile

ilgili net fikirler

3

Arzuladığı yaşam tarzı ile ilgili Bazı kaccedilırdığı

memnuniyetsizlikler tanımlar Yapılandırmada zaman

doldurmada oumlncelikleri ile ilgili yeterli fikir Bir dereceye

kadar oumlnemlianlamlı olan bir veya daha fazla aktivite

tanımlar Şimdiki rol yaşam tarzında basitccedile mutlu

2

Arzulanan rol yaşam tarzını tanımlamada zorluk Seccediltiği rol

yaşam tarzından fazlası ile kuşkulu tatminsiz Zamanı nasıl

Yapılandıracağınıdolduracağını tanımlamada zorluk Anlamlı

aktiviteler iccedilin kaybolmuş heves tanımlamada sorun

1

Yaşam tarzırutinlerinden aşırı derecede mutsuz Gelecek iccedilin

anlamlı yaşam tarzını tanımlayamaz

Heyecanlandıracakyapacağı aktiviteler tanımlayamaz

Başarı

beklen

tisi

4

Engelkısıtlılık başarısızlıkların uumlstesinden gelmede oldukccedila

oumlzguumlvene sahip Zorlukları doumlrt goumlzle bekler Kişisel

etkinliğine guumlccedilluuml inanış Yaşamın baş etme kontrolluuml hisseder

Cesaretlendirmeksizin kontrol oumltesinde durumu kabul eder

3

Engelkısıtlılık başarısızlıkların uumlstesinden gelmede yeterli

oumlzguumlvene sahip Başarı umarak zorluklarla yuumlzleşir Birccedilok

alanda başarı bekler Kişisel etkinliğine yeterli inanış

Anahtar 4= yetkin rol işlevleri kabul edilebilir 3= uygun memnuniyet verici rol fonksiyonları 2= bazı rol

fonksiyonlarında bazı problemler 1= rol performanslarında aşırı problemler

Rol kimlik oumllccedileği (Devamı)

Madde

Derece

lendir

me

Kriter

Değerlen

direnin

ilave

notu

Sorumlulu

klarının

kabuluuml

4 Kişisel eylemleri iccedilin makul sorumlulukları kabul eder

Kendini geliştirmek iccedilin geri bildirim ararkullanır

3

Ccediloğu kişisel eylemleri iccedilin sorumluluk kabul eder Kendini

aşırı succedillamaz eleştirmez Stratejilerini değiştirmek iccedilin geri

bildirim kullanabilir

2

Kişisel hareketleri iccedilin sorumluluk almaktan kaccedilınmaya

meyillidir Kişisel başarısızlıklar iccedilin diğerlerinidurumları

succedillar Kendini aşırı derecede eleştirir Geri bildirimleri

inkar etmeye lsquoe şaşırmaya meyillidir

1

Kişisel başarısızlıklar iccedilin kuumlccediluumlk sorumluluklar alır veya hiccedil

almaz Oumlz değersizliği Kroniktir Geri bildirimleri etkili

kullanamazkullanmaktan sakınır Kaccedilındığı

sorumluluklarda diğerlerinidurumları kronik olarak kullanır

Yetenekle

rine ve

kısıtlılıkla

rına değer

biccedilme

4

Varlıkları vurgularken sınırları kolayca tanırkabul eder

Kısıtlılıkları nasıl kompanse edeceğini kolayca bilir Rol

seccediliminde eforunu uygularken kendi yeteneklerini gerccedilekccedili

değerlendirir

3

Bazı kısıtlılıklarını fark eder Fazlaeksik tahmini

yeteneklerine makul eğilim Uygun aktiviteefor seccedilim iccedilin

yetenek ve kısıtlılıklarını yeterince bilir

2

Engel kısıtlılık başarısızlıkları ile yuumlzleşmedekendini

kontrol etmede şuumlpheli yetenek Başarı şansı belirsiz hisler

Engel kısıtlılık başarısızlıkların uumlstesinden gelmede zorlukla

sağlanan guumlven Zorluklarla yuumlzleştiğinde kolayca cesareti

kırılır

1

Potansiyel performansına olumsuz bakış Ccedilaresizlik hissi

Kendini kontrol edemediğini hisseder Yeteneğinde Etkilenen

sonuccedillardan ccedilaresiz hisseder Engelkısıtlılıkbaşarısızlıklarla

yuumlzleşmeyi bırakır

2

Fazla eksik tahmin ettiği yetenekleri uygun olmayan

aktivitelere oumlncuumlluumlk eder Kısıtlılık yeteneklerini algılamada

kompanse etmede zorluk

1 Kendi yeteneklerini gerccedilekccedili tahminde başarısız kısıtlı

yeteneklerini algılamada kompanse etmede zorluk

Bağlanma

ve

değerlerin

varlığı

4

Hayatını şekillendirenyoumlnlendiren oumlnemli şeyleri guumlccedilluuml

hisseder Hedefyoumlnelmeye guumlccedilluuml hislerle bağlıdır Olumlu

oumlz saygıda yaşam sonuccedilları iccedilin kişisel standartları nettir

3

Aktivite seccedilimlerini etkileyen bazı değerler tanımlar

Yaşamında youmlnlendirme ve amaccedillara yeterli bağlılık Yeterli

oumlz saygı sonucu kişisel standartlarprensipler

2

Kısıtlı aktivite seccedilimleri ile ccedilakışan değerler Yaşam

hedefleri ve youmlnleri hakkında belirsizlik Sosyal

gruplartoplum tarafından duumlzenlenen değerleri paylaşmaz

1

Bağlılık ve aktivite seccedilimleri yabancılaşmışeksilmiş

Hayatta bir amaccedil ve youmlnlendirme yatırımıduygusu bulamaz

Sosyal gruplarıntoplumsal değerleri tanımlayamaz Tutuğu

değerleri sosyal gruptoplumdan sapmış toplum ile kavgalı

Kimlik ve

yuumlkuumlmluumll

uumlkleri

tanıma

4

Kendini rol aralığında goumlruumlr Rollerinden kaynaklanan

kimliğine karşı guumlccedilluuml duyguları vardır Rollerine oldukccedila

bağlıdır

3 Kendini bir veya birkaccedil rol aralığında goumlruumlr Rollerinden

kimliğini yeterli ccedilizer rollerine bağlıdır

2

Kendini bir veya birkaccedil rolde goumlrmede zorluk Rollerine

bağlanmada uzaklaşmış Rollerini istemesine rağmen

rollerinin sorumluklarını tanımlamada zorluk Zayıf rol

kimliği

1 Herhangi bir aktivite rol tanımlayamaz Sapmış roller

tanımlar Role bağlılık eksik

Anahtar 4= yetkin rol işlevleri kabul edilebilir 3= uygun memnuniyet verici rol fonksiyonları 2= bazı rol

fonksiyonlarında bazı problemler 1= rol performanslarında aşırı problemler

Rol kimlik oumllccedileği (Devamı)

Madde

Derec

elendi

rme

Kriter

Değerlen

direnin

ilave

notu

İlgi varlığı

4

Seccedilimlerini motive eden bir veya daha fazla rol

aktivitesi(leri)ne oldukccedila ilgilidir Yeteneklerifırsatları

ilgilerini geliştirir

3 Rehberlik eden seccedilimlere yeterli ilgi Yetenek fırsatlara

karşılık aktiviteleri ile ilgilidir

2

İlgilerini tanımlamada zorluk Yetenekleri ile ilgili

herhangi bir aktivitesine sınırlı ilgi İlgileri beceri fırsatları

ile iyi uyuşmaz

1 İlgilerini tanımlayamaz İlgileri ile buluşan beceri

fırsatları ile ilgileri ilişkili değildir

Etkili

hissetme

(geccedilmişi)

4 Kişisel sorumluluklarına guumlccedilluuml duygular Zorlu durumlarda

başarı bekler

3 Verildiğinde sorumluluklarda yeterli hissetti Zorlu

durumlarda başarıyı umdu

2 Verildiğinde sorumluluklarda yetersiz hissetti Zorlu

durumlarla yuumlzleştiğinde cesaretsiz hale gelir

1 Sorumluluk duygusu eksiktir Umutsuz hisseder

Yaşam

tarzını

anlamlı ve

memnun

edici

bulma

(geccedilmişte)

4

Geccedilmişteki yaşam tarzından oldukccedila mutluydu

Yaşamından oldukccedila memnunduyaşamını anlamlı buldu

Guumlccedilluuml bir aktivite kimliğine sahipti

3

Genel olarak yaşam rollerinden memnundu fakat

değiştirmek istediği şeyler vardı Birkaccedil anlamlı memnun

edici aktivite deneyimine sahipti

2

Yaşam rollerinin bazılarından mutsuzdu İlgilerini

tanımlamada bazı zorlukları vardı Yaşamından anlamı ve

memnuniyeti bulmakta zorlanırdı

1 Yaşam tarzındanyaşam rollerinden oldukccedila mutsuzdu

İlgilerini tanımlayamazdı Yaşamın anlamını bulamazdı

Aktivite

seccedilimleri

yapma

(geccedilmiş)

4

Anlamlı yaşam hikayesine oldukccedila bağlı ve enerjilidir

izlediği yaşam hikayesi iccedilin aktive seccedilimlerini muumlkemmel

yapmış Geccedilmiş yaşam seccedilimleri gerccedilekten başarılıydı

3 Anlamlı yaşam hikayesine oldukccedila motiveydi izlediği

yaşam hikayesi iccedilin aktive seccedilimlerini yeterli yapmış

2

Yaşam hikayesini tanımlamada ona bağlanmada zorlanmış

izlediği yaşam hikayesi iccedilin aktive seccedilimlerini muumldahale ile

yapmış Yaşam hikayesi olumsuz aktivite seccedilimlerine

sebep olmuş

1

Yaşam hikayesi motive edici değildi (oumlrn Trajik kendini

kurban olarak goumlruumlyor) Yaşam hikayesini goumlzuumlnuumln oumlnuumlne

getirmede başarısızdı Aktivite seccedilimi yapmaktan kaccedilınmış

yapmakta oldukccedila zayıf

Anahtar 4= yetkin rol işlevleri kabul edilebilir 3= uygun memnuniyet verici rol fonksiyonları 2= bazı rol

fonksiyonlarında bazı problemler 1= rol performanslarında aşırı problemler

Rol kimlik oumllccedileği (Devamı)

Madde

Derec

elendi

rme

Kriter

Değerlendi

renin ilave

notu

Yaşam

tarzından

memnuni

yetini

koruma

4

Oldukccedila yararlı kimlik deneyim veren rollerkişisel

projeler alışkanlıkların tam oumlvguumlde buluşması

Yaşam tarzı doğrudan oumlnemli değerhedeflere bağlı

Yaşamı Rol aralığı kişisel projeleri ile dolu Yaşam

tarzı guumlccedilluuml youmlnlendirme anlam bir his goumlsterir

3

Kimlik memnuniyet sağlayan roller kişisel

projelerin ccedileşitliliği vardır

Yaşam tarzı bazı oumlnemli değerhedeflerin ifadesine

izin verir

Yaşam alanını dolduran rollerkişisel projelerin genel

olarak dengesi iyidir

Yaşam tarzı genel olarak youmlnlendirmelerini anlamlı

duygularını yansıtır

2

Suumlrduumlrduumlğuumltamamladığı rol aralıkları kişisel

projeleri aktivitelerinde zorluk Yaşam alanını yeterli

roller kişisel projeler aktiviteler ile doldurmada

zorluk Ccedilok fazla oumlncelik ve talep ile stresli bir yaşam

tarzı Yaşam tarzının youmlnlendirmeanlamlılığının

anlamında eksikliği net Roller kişisel projeler

sorumluluklar arasında uyumsuzluk anlaşmazlık

1

Roller kişisel projeler ile ilgili sorumluluklardan

bunalmış Roller kişisel projelerde devamlı

başarısızlık Yaşam tarzını doldurmada rollerkişisel

projeler sorumlulukların temel eksiklik Yaşam tarzı

youmlnlendirme anlam goumlstermiyor

Rollerinin

beklentile

rinin

karşılama

sı

4

Tuumlm rollerinde rol yuumlkuumlmluumlluumlklerini yerine

getirmede başarı goumlsterir Rol yuumlkuumlmluumlluumlkleri

talepleri yuumlksek uumlretici yaşam tarzı ile son derece

tutarlıdır

3

Birccedilok roluumlnuumln yuumlkuumlmluumlluumlklerini gelen olarak

yapabilir Rol yuumlkuumlmluumlluumlkleri talepleri genellikle

başarısını korumada tutarlılığı yeterlidir

2

Rol beklentilerini yapmada ara sıraartan zorluk (aşırı

rol talepleri azalmış kapasite yuumlzuumlnden) tutarlı

başarı paternlerinin korunmasını ccedilok az suumlrduumlruumlr

1

Temel yaşam rollerinin taleplerini karşılamaya uygun

değil Engeli yuumlzuumlnden temel yaşam rollerini

tamamen kaybetmiş Başarı iccedilin kuumlccediluumlk fırsatlar

gerektiren rol talepleri yok veya ihmal edilebilir

azlıkta

Hedefe

youmlnelik

işler

4

Hedefe ulaşmaya youmlnelik oldukccedila başarılı

eforuodaklanmayı suumlsduumlruumlr İstikrarlı başarı

ziyadesi ile hedefler Optimal uumlretkenlik

memnuniyet iccedilin hedefleri nasıl ve ne zaman yeniden

yapılandıracağını accedilıklar

3

Hedefe doğru eforunu duumlzenli olarak suumlrduumlruumlr Ccediloğu

hedefini başarmışnerede ise başarmıştır Şartlar

belirlediği zaman bile hedef efora yeniden youmlnlenir

2

Hastalık hedefi başarmada aralıklıkısmi aksamaya

sebep olur Ara sıra hedeflere bağlanmayı

odaklanmayı kaybeder Hedefler hastalıktan anlamlı

şekilde etkilenir Hedefe doğru istikrarsız ilerler

Bazen ulaşılamaz hedefte ısrar eder

1

Hastalık travma hedefleri geccedilersiz kılar Hedefe

odaklanmış kalamaz zamanla hedeflere eforu azalır

Hedeflerinden vazgeccedilmiş Kronik başarısızlıklar

sonucu ulaşılamaz hedeflerle muumlcadele eder

Anahtar 4= yetkin rol işlevleri kabul edilebilir 3= uygun memnuniyet verici rol fonksiyonları 2= bazı rol

fonksiyonlarında bazı problemler 1= rol performanslarında aşırı problemler

Madde Derecelendir

me Kriter

İlave

değerle

ndirici

notları

Kişisel

performa

ns

standartla

rını

karşılar

4 Yuumlksek kişisel istekler beklentiler ile tutarlı

performans seviyesini başarır

3

Standartlardaki bazı aşamalara

Becerideki limitasyonlara rağmen genellikle

beklentileri karşılayan performans seviyesine

ulaşır

2

Aşan kişisel beklentiler nedeniyle

Oumlnemli kısıtlılıklar azalmış kapasite

nedeniyle başarı ve standart sonuccedilları

arasındaki boşlukta kendinden şuumlphe ederek

devam ediyor

1

Tamamen gerccedilekccedili olmayan kişisel beklentilerin

karşılanmasında kronik zorluk

Performans standartlarının başarısının

ilerlemesinde kapasitenin temel kaybı

Sorumlul

ukları

iccedilin

zaman

organize

etme

4

Sorumluklukların hedeflerin hızlıca

suumlrduumlruumllmesinde iyi organizasyon

Değişen sorumluklarda şartlarda yaratıcı

goumlsteren kolayca esneyen rutin

Rutini oldukccedila adaptif başa ccedilıkma stratejilerini

ifade eder

3

Ccediloğu sorumlulukları hedefleri başarmada tutarlı

rutin

Sorumluluğundurum değişikliği gerektiğinde

rutini genellikle değiştirebilir

Rutini genellikle adaptif başa ccedilıkma

stratejilerini ifade eder

2

Ccediloklu sorumluluklarla değişen durumlarla

karşılaştığında rutini organize etmede temel

zorluk

Adaptif rutin gerektiğinde

hedeflerisorumlulukları ccedilok azdır

Rutinin parccedilaları uyumsuz davranışlar başarma

stratejileri iccedilerir

1

Tamamen organize olmayan kaotik rutin

Temel basit kendine bakım goumlrevleri iccedilin

rutininde organize olamama

Yeni durumları rutine adapte edememe

Rutinleri madde bağımsızlığı olumsuz başa

ccedilıkma stratejileri gibi oldukccedila uyumsuz

davranışları ifade eder

İlgilere

katılım

4

Bir ya da daha fazla ilgiyi tatminlitutkulu takip

Yeni ilgileri zevkli bulurkolayca dener

3

Makul memnuniyetle ilgilere suumlrekli katılım

Yeni ilgileri genellikle denerhoşlanır

2

İlgilere tutarsız katılım

Guumlccedilluuml ilgilere katılmak iccedilin zamanı

doldurmaenerjide bazı zorluklar

Hastalık geccedilmiş ilgilere katılımı yarıda keser

azaltır

Yeni ilgileri denemede ilgilere adapte olmada

memnun olacağı yeniuygun ilgiler bulmada

zorluk

1

İlgilere katılmada minimal katılım yok

İlgilere katılmada ccedilok az enerjizaman vardır-

enerjizaman yoktur

Hastalık travma geccedilmiş ilgilere oldukccedila

muumldahele eder katılımı engeller

Yeni ilgilere uyum sağlamaz kesinlikle

denemez

Madde Derecelendirme Kriter

İlave

değerlendi

rici notları

Tamamlanmı

ş roller

(geccedilmiş)

4

Geccedilmişinde gelişen rolleri yetkin youmlnetti

Ccediloklu rol taleplerini dengeleyebiliyordu

3

Gelişimsel olarak uygun rolleri genellikle

suumlrduumlruumlr

Ccediloklu rol taleplerini genellikle

dengeleyebiliyordu

2

Rol taleplerini dengelemekte zorlanırdı

Zorlu rol doumlnemlerine sahipti

Değişkentutarsız rol performansları vardı

Rol ccedilatışmaları vardı

1

Bir veya daha fazla temel yaşam rollerinde

oumlnemli başarısızlıklara sahip

Rol yoksunluğu vardı

Ccediloğubuumltuumln rollerinde temel zorlanmalar

vardı

Suumlrduumlruumllen

alışkanlıklar

(geccedilmiş)

4

Gelişimsel aşamaları hedefleri iccedilin oldukccedila

organize rutinleri korur

Yuumlksek tatmin edici uumlretici guumlnluumlk

programını suumlrduumlruumlr

3

Organize uumlretici guumlnluumlk programınıını

genellikle korur

Gelişimsel aşamaları hedefleri rutin

uygunluğunu genellikle korur

2

Guumlnluumlk programında tutarsızdı

Rutini gelişimsel doumlnemleramaccedilları iccedilin

yetersiz organize

Guumlnluumlk yaşamda oumlnemli organize olmadığı

doumlnemleri vardı

1

Suumlrduumlrduumlğuuml rutininde oumlnemli problemleri

vardı

Rutin paternleri gelişimsel

doumlnemlerhedefleri ile uyuşmada başarısızdı

Uygun gelişimsel doumlnemhedeflerin ilişkisi

kaotik yaşam paternlerine sahip

Etkili olmayan rutine sahip

Yaşam paterninde belirgin sapkınlıkları

vardı

Başarılmış

memnuniyet

4 Başarılar hedefler ulaşılmış geccedilmiş yaşam

tarzında yuumlksek seviye memnuniyet sağlar

Madde Derecelendirme Kriter

İlave

Değerlendi

rici Notları

(geccedilmiş)

İş dinlenme ve oyunda iyi dengeye sahipti

3

Oumlnemli hayat hedeflerini ccediloğunlukla yerine

getirir

İş dinlenme ve oyunda genellikle

dengedeydi

Yaşam tarzı genellikle eğlenceliydi

Hedeflerini genellikle korursuumlrduumlruumlr

2

Yaşam tarzı ile ilgili oumlnemli

memnuniyetsizlikleri vardır

İşte dinlenmede ve oyunda bazı

dengesizlikleri vardır

Temel başarısızlıkları başarılarını

goumllgelemişazaltmış

Temel ilgileri veya hedeflerini kaybetmiş ve

yerine koyamamış

Hedefleri yuumlzuumlnden devam eden zorlukları

vardı

1

Hastalıktravma hedefilgileri başarmada

takip etmede oumlnemli derecede

engellemişoumlnlemiş

Yaşam tarzında guumlccedilluuml başarısızlık hissi

memnuniyetsizliği vardı

Memnuniyetsizliğe oumlncuumlluumlk eden oumlnemli

başarısızlıkları vardı

İşte dinlenmede ve oyunda zayıf dengesi

vardı

Ev yaşam aktivite

şekilleri (goumlrevler)

4

Fiziksel

Bilişsel

Duygusal

Talepler fırsatlar ilgi ve

yeteneklerini

zorlaruyarır

Zamanefor uygun

zamanenerji gerektirdi

3

Fiziksel

Bilişsel

Duygusal

Talepler fırsatlar ilgi

ve yetenekleriyle

genellikle eşleşir

Zamanefor uygun

zamanenerji gerektirdi

2

Fiziksel

Bilişsel

Duygusal

Talepler fırsatlar ilgi

ve yetenekleriyle ccedilok az

eşleşir

Zamanefor uygun

zamanenerji gerektirdi

1

Fiziksel

Bilişsel

Duygusal

Talepler fırsatlar ilgi

ve yetenekleriyle

yetersiz eşleşir

Zamanefor uygun

zamanenerji gerektirdi

Temel uumlretici roller

aktivite şekilleri

(goumlrevler)

4

Fiziksel

Bilişsel

Duygusal

Talepler fırsatlar ilgi

ve yeteneklerini

zorlaruyarır

Zamanefor uygun

zamanenerji gerektirdi

3

Fiziksel

Bilişsel

Duygusal

Talepler fırsatlar ilgi

ve yetenekleriyle

genellikle eşleşir

Zamanefor uygun

zamanenerji gerektirdi

2

Fiziksel

Bilişsel

Duygusal

Talepler fırsatlar ilgi

ve yetenekleriyle ccedilok az

eşleşir

Zamanefor uygun

zamanenerji gerektirdi

1

Fiziksel

Bilişsel

Duygusal

Talepler fırsatlar ilgi

ve yetenekleriyle

yetersiz eşleşir

Zamanefor uygun

zamanenerji gerektirdi

Serbest zaman

aktivite şekilleri

(goumlrevler)

4

Fiziksel

Bilişsel

Duygusal

Talepler fırsatlar ilgi

ve yeteneklerini

zorlaruyarır

Zamanefor uygun

zamanenerji gerektirdi

3

Fiziksel

Bilişsel

Duygusal

Talepler fırsatlar ilgi

ve yetenekleriyle

genellikle eşleşir

Zamanefor uygun

zamanenerji gerektirdi

2

Fiziksel

Bilişsel

Duygusal

Talepler fırsatlar ilgi

ve yetenekleriyle ccedilok az

eşleşir

Zamanefor uygun

zamanenerji gerektirdi

1

Fiziksel

Bilişsel

Duygusal

Talepler fırsatlar ilgi

ve yetenekleriyle

yetersiz eşleşir

Zamanefor uygun

zamanenerji gerektirdi

Anahtar 4= yetkin rol işlevleri kabul edilebilir 3= uygun memnuniyet verici rol fonksiyonları 2= bazı

rol fonksiyonlarında bazı problemler 1= rol performanslarında aşırı problemler

Rol kimlik oumllccedileği (Devamı)

Madde Derecele

ndirme Kriter

İlave

değerlend

irici

notları

Ev yaşamı

sosyal grup

4

Etkileşim iccedilin fırsatlarbeklentiler optimal

fonksiyonları destekler

Duygusaluygulamalı şartlar fonksiyonu

başa ccedilıkmayı artırır

Diğerleri becerileri katkılarıccedilabaları oumlver

3

Diğerleriyle gerekli olan etkileşimişbirliği

genellikle olumlu fonksiyonları destekler

Duygusaluygulamalı iklim fonksiyonu başa

ccedilıkmayı destekler

Diğerleri becerilerikatkılarıccedilabaları bilir

2

Ccedilok azaşırı talepkar etkileşimişbirliği

fonksiyonları kısıtlar

Duygusaluygulamalı iklim fonksiyonu başa

ccedilıkmayı azaltır

Diğerleri becerilerikatkılarıccedilabaları takdir

etmez

1

Ne Etkileşim işbirliği ne de varolmayan

imkansız talepler ccedilatışmalar

Duygusaluygulamalı iklim aşırı uyumsuz

fonksiyonbaşa ccedilıkmaya katkıda bulunur

Diğerleri becerilerikatkılarıccedilabaları

goumlrmezden gelirdeğersiz bulur

Kendi becerilerinin etkisi sonucu ccedilaresiz

hisseder

Temel uumlretici

rol sosyal

grup

4

Etkileşim iccedilin fırsatlarbeklentiler optimal

fonksiyonları destekler

Duygusaluygulamalı iklim fonksiyonu başa

ccedilıkmayı artırır

Diğerleri becerileri katkılarıccedilabaları oumlver

3

Diğerleriyle gerekli olan etkileşimişbirliği

genellikle olumlu fonksiyonları destekler

Duygusaluygulamalı iklim fonksiyonu başa

ccedilıkmayı destekler

Diğerleri becerilerikatkılarıccedilabaları bilir

2

Ccedilok azaşırı talepkar etkileşimişbirliği

fonksiyonları kısıtlar

Duygusaluygulamalı iklim fonksiyonu başa

ccedilıkmayı azaltır

Diğerleri becerilerikatkılarıccedilabaları takdir

etmez

1

Ne Etkileşim işbirliği ne de varolmayan

imkansız talepler ccedilatışmalar

Duygusaluygulamalı iklim aşırı uyumsuz

fonksiyonbaşa ccedilıkmaya katkıda bulunur

Diğerleri becerilerikatkılarıccedilabaları

goumlrmezden gelirdeğersiz bulur

Kendi becerilerinin etkisi sonucu ccedilaresiz

hisseder

Serbest

zaman

sosyal grup

4

Etkileşim iccedilin fırsatlarbeklentiler optimal

fonksiyonları destekler

Duygusaluygulamalı iklim fonksiyonu başa

ccedilıkmayı artırır

Diğerleri becerileri katkılarıccedilabaları oumlver

3

Diğerleriyle gerekli olan etkileşimişbirliği

genellikle olumlu fonksiyonları destekler

Duygusaluygulamalı iklim fonksiyonu başa

ccedilıkmayı destekler

Diğerleri becerilerikatkılarıccedilabaları bilir

2

Ccedilok azaşırı talepkar etkileşimişbirliği

fonksiyonları kısıtlar

Duygusaluygulamalı iklim fonksiyonu başa

ccedilıkmayı azaltır

Diğerleri becerilerikatkılarıccedilabaları takdir

etmez

1

Ne Etkileşim işbirliği ne de varolmayan

imkansız talepler ccedilatışmalar

Duygusaluygulamalı iklim aşırı uyumsuz

fonksiyonbaşa ccedilıkmaya katkıda bulunur

Diğerleri becerilerikatkılarıccedilabaları

goumlrmezden gelirdeğersiz bulur

Kendi becerilerinin etkisi sonucu ccedilaresiz

hisseder

Anahtar 4= yetkin rol işlevleri kabul edilebilir 3= uygun memnuniyet verici rol fonksiyonları 2= bazı

rol fonksiyonlarında bazı problemler 1= rol performanslarında aşırı problemler

Rol kimlik oumllccedileği (Devamı)

Madde Derecelendirme Kriter

ilave

değerlendirici

notları

Ev yaşamı

fiziksel alan

nesneler ve

4

Tamamen ulaşılabilir

Guumlvenli ( minimal risk)

kaynaklar Tamamen oumlzel ( arzuladığı gibi)

Ccedilok rahat

Ccedilok uyarıcı anlamlı

Geniş destekleyici

Ccedilevre ve nesneler

3

Ccediloğunlukla ulaşılabilir

Genellikle guumlvenli ( orta riskler)

Yeteri kadar oumlzel

Yeteri kadar rahat

Yeteri kadar uyarıcı anlamlı

Yeteri kadar destekleyici

Ccedilevre ve nesneler

2

Biraz ulaşılabilir

Guumlvensiz ( ciddi riskler)

Biraz zorlayıcı

Biraz rahatsız

Biraz uyarıcısız anlamsız

Biraz destekleyicisiz

Ccedilevre ve nesneler

1

Ulaşılamaz

Guumlvensiz( yuumlksek riskler)

Biraz zorlayıcı

Oumlzel değil

Ccedilok rahatsız

Uyarıcısız anlamsız

Tamamen yetersiz

Ccedilevre ve nesneler

Temel uumlretici

rol fiziksel alan

nesneler ve

kaynaklar

4

Tamamen ulaşılabilir

Guumlvenli ( minimal risk)

Tamamen oumlzel ( arzuladığı gibi)

Ccedilok rahat

Ccedilok uyarıcı anlamlı

Geniş destekleyici

Ccedilevre ve nesneler

3

Ccediloğunlukla ulaşılabilir

Genellikle guumlvenli ( orta riskler)

Yeteri kadar oumlzel

Yeteri kadar rahat

Yeteri kadar uyarıcı anlamlı

Yeteri kadar destekleyici

Ccedilevre ve nesneler

2

Biraz ulaşılabilir

Guumlvensiz ( ciddi riskler)

Biraz zorlayıcı

Biraz rahatsız

Biraz uyarıcısız anlamsız

Biraz destekleyicisiz

Ccedilevre ve nesneler

1

Ulaşılamaz

Guumlvensiz( yuumlksek riskler)

Biraz zorlayıcı

Oumlzel değil

Ccedilok rahatsız

Uyarıcısız anlamsız

Tamamen yetersiz

Ccedilevre ve nesneler

Anahtar 4= yetkin rol işlevleri kabul edilebilir 3= uygun memnuniyet verici rol fonksiyonları 2= bazı

rol fonksiyonlarında bazı problemler 1= rol performanslarında aşırı problemler

Rol kimlik oumllccedileği (Devamı)

Madde Skorlama Kriter

ilave

değerlendir

ici notları

Serbest zaman

fiziksel alan

nesneler ve

kaynaklar

4

Tamamen ulaşılabilir

Guumlvenli ( minimal risk)

Tamamen oumlzel ( arzuladığı gibi)

Ccedilok rahat

Ccedilok uyarıcı anlamlı

Geniş destekleyici

Ccedilevre ve nesneler

3

Ccediloğunlukla ulaşılabilir

Genellikle guumlvenli ( orta riskler)

Yeteri kadar oumlzel

Yeteri kadar rahat

Yeteri kadar uyarıcı anlamlı

Yeteri kadar destekleyici

Ccedilevre ve nesneler

2

Biraz ulaşılabilir

Guumlvensiz ( ciddi riskler)

Anahtar 4= yetkin rol işlevleri kabul edilebilir 3= uygun memnuniyet verici rol fonksiyonları 2= bazı

rol fonksiyonlarında bazı problemler 1= rol performanslarında aşırı problemler

Biraz zorlayıcı

Biraz rahatsız

Biraz uyarıcısız anlamsız

Biraz destekleyicisiz

Ccedilevre ve nesneler

1

Ulaşılamaz

Guumlvensiz( yuumlksek riskler)

Biraz zorlayıcı

Oumlzel değil

Ccedilok rahatsız

Uyarıcısız anlamsız

Tamamen yetersiz

Ccedilevre ve nesneler

EK-5 Standart Aktivite

KARTON KUTU UumlRETİMİ

Diğer gruplarla oumlnemli mağaza zincirlerine yuumlksek kalitede karton kutu

uumlretimi ve tedariki sağlamak iccedilin karlı bir kazanccedil yarışı iccedilerisindesiniz

Mağaza zincirleri ihtiyacı olan kutular iccedilin tartışmasız ve 3 uumlretim

denemesinde en iyi performansı sağlayan grubu soumlzleşme ile oumlduumlllendirecek

titiz bir şartname hazırladı

Organize bir takım olarak iyi iş ccedilıkaracağınız youmlnuumlnde mağaza zincirleri

temsilcilerini guumlven vererek etkileme kabiliyetiniz gibi tuumlm uumlretim suumlrecinde

uumlretilen karton kutuların miktarı ve kalitesi de değerlendirmeye alınacaktır

Her bir uumlretim suumlreci sonrasında uumlrettiğiniz karton kutuların kalitesi ile

ilgili geribildirim alacaksınız

Uumlruumln şartnamesine ek olarak mağaza zincirleri yarışma ile ilgili de ekte

bazı kurallar planladılar

Karton Kutu Şartnamesi Kutular A4 boyuntunda kağıttan

yapılmalıdır

Adım 1

Her bir A4 kağıdını katlayın ve ikiye boumlluumln

Adım 2

Her bir kağıdı şekildeki gibi uzunlamasına

uumlccedile ve yanlamasına ikiye katlayın ve boumlylece

uzunlamasına katlanan parccedilalar birbirine eşit

olacaktır

Adım 3

Kağıdı iki sıra uzunlamasına katlanmış

yerinden enine doğru doumlrt parccedila kesin

Adım 4

Renkli kalemle boyayın

bull Bir renkte dikey ccedilizgiler

bull Farklı bir renkte yatay ccedilizgiler

Adım 5

Kağıdın her iki ucundaki orta boumlluumlmleri

yukarı katlayın Yan boumlluumlmleri orta boumlluumlmuumln bir dış

ve bir iccedil tarafında olacak şekilde katlayın Kutunun

her koumlşesi duumlzguumlnce katlanmış olmalıdır Ekstra

yapılan katlamalar kabul edilmez

Adım 6

Kağıdın her bir ucunu bir zımba ile

zımbalayın Zımbanın bitim yeri kutunun iccedilerisinde

olmalıdır Zımba kutunun altına paralel olmalı ve

yatay ccedilizgilerle kesişmelidir Kutuda delik ya da yırtık

olmamalı kutunun bitim yerleri duumlz ve eşit bir

şekilde uyuşmalıdır (Kabul edilebilir fark ya da

sapma miktarı 15 mm kadardır)

Karton Kutu Uumlretimi İccedilin Kurallar

1 Hakemler

Hakemler mağaza zincirleri tarafından goumlnderilmiş olup yuumlksek

şoumlhrete sahip yolsuzluğun oumltesinde kararları kesin kişilerdir

2 Boumlluumlmleri Planlama ve Uumlretim Suumlreci

Karton kutular 3 farklı uumlretim suumlrecinde uumlretilecektir Her bir uumlretim

suumlreci tam olarak 8 dakika suumlrecek ve tam zamanında başlayacaktır Birinci

uumlretim suumlreci başlamadan oumlnce 20 dk planlama suumlreniz olacaktır Birinci

uumlretim suumlrecinden sonra 15 dk daha planlama suumlreniz olacaktır İkinci

uumlretim suumlrecinden sonra son 10 dklık bir planlama suumlreniz daha olacaktır

Toplam zaman tablonuz aşağıdaki gibidir

Birinci planlama boumlluumlmuuml 20 dakika

Birinci uumlretim suumlreci 8 dakika

İkinci planlama boumlluumlmuuml 15 dakika

İkinci uumlretim suumlreci 8 dakika

Uumlccediluumlncuuml planlama suumlreci 10 dakika

Uumlccediluumlncuuml uumlretim suumlreci 8 dakika

3 Materyal ve Ekipman

Karton kutu uumlretimi iccedilin gerekli olan tuumlm ham maddeler ve

ekipmanların hakem tarafından satın alınması gerekir Aşağıdakiler alım iccedilin

uygundur

Makas her biri 3 jeton

Zımba her biri 3 jeton

Zımba teli her 100 tane 2 jeton

Cetvel her biri 1 jeton

A4 kağıdı her 10 kağıt 2 jeton

Renkli kalem her biri 2 jeton

Materyaller ve ekipmanlar sadece buumltccedile planlama oturumunda satın

alınabilir (İndirim yok) Hakem satın aldığınız hiccedilbir materyali ya da

ekipmanı geri iade alamayacaktır

4 Sermaye ve Krediler

Başlangıccedil sermayesi olarak 15 jetonunuz olacaktır Hakemden en

az 5 jeton olacak şekilde 5 jetonluk partileri ek girişim sermayesi olarak

oumlduumlnccedil alabilirsiniz Geri oumldeme oranları aşağıda belirtilen kredi

doumlnemlerine goumlre değişmektedir ve belirtilen oranlarla sabitlenmiştir

Kredi Bir uumlretim

doumlnemi

sonrasında

İki uumlretim

doumlnemi

sonrasında

Uumlccedil uumlretim

doumlnemi

sonrasında

5

jeton

6 8 10

10

jeton

12 16 20

15

Jeton

18 24 30

5 Oumldeme

Her bir uumlretim doumlneminden hemen sonra hakeme sunmak

istediğiniz karton kutuları teslim etmelisiniz ve hakemin kalite kontrol

denetiminden geccedilen her bir kutu iccedilin 5 jeton alacaksınız

6 Tahmin

Her bir uumlretim doumlneminden oumlnce o uumlretim doumlneminde uumlretmeyi

planladığınız karton kutu sayısını yazılı olarak hakeme bildirmelisiniz

Eğer mevcut uumlretim doumlnemindeki gerccedilek ccedilıktınız o doumlnem iccedilin

tahmininizle uyuşuyorsa hakem bonus puan verecektir Uumlretim doumlnemi

başlamadan oumlnce hakeme tahmininizi bildirmemenizin cezası otomatik

olarak 20 jetondur

7 Geri bildirim

Her bir uumlretim doumlneminden sonra hakemden performansınız ile

ilgili geri bildirim alacaksınız

8 Uumlretim Doumlneminden Oumlnce Ham Maddelerin Durumu

Bir uumlretim doumlnemine başlamadan oumlnce kullanılacak kağıt

herhangi bir şekilde yırtık kesik katlanmış ya da işaretlenmiş olmamalı

her bir uumlretim doumlnemine işlem goumlrmemiş A4 kağıtları ile başlanmalıdır

Bir oumlnceki uumlretim doumlneminden kalan işlem goumlrmuumlş herhangi bir kağıt

hurdaya ayrılmalıdır Eğer hurda materyaller herhangi bir şekilde tekrar

kullanılırsa otomatik olarak 20 jeton ceza uygulanacaktır

EK-6 Ccedilalışma Performansı Değerlendirmesi

Bireysel Ccedilalışma Performansı (1- problemli performans 2- goumlzlem gerektiren performans 3- kabul edilebilir performans 4- duumlzguumln

performans)

Bağlamsal Performans-kişilerarası

1 2 3 4

1- Girişkenlik

2- Geri bildirimleri kabul etme ve duumlzeltme

3- Diğerleriyle işbirliği

4- Etkili iletişim

Bağlamsal Performans-kurumsal

1 2 3 4

1- Sorumluluk goumlsterme

2- Muumlşteri odaklı olma

3- Yaratıcı olma

4- Zorlu iş goumlrevlerini uumlstlenme

Uyumlandırılmış Performans

1 2 3 4

1- Esneklik goumlsterme( stresle başa ccedilıkma zorlu durumlarla baş etme)

2- Zorlu problemlere yaratıcı ccediloumlzuumlmler uumlretme

Goumlrev Performansı

1 2 3 4

1- İşin kalitesi

2- İşi planlama ve organize etme

3- Sonuccedil odaklı olma

4- Oumlncelikleri belirleme

5- Verimli ccedilalışma

3- İş bilgisini guumlncel tutma

4- İş becerilerini guumlncel tutma

5- Beklenmedik iş durumlarıyla başa ccedilıkma

6- Gerekli olan iş hedeflerini ayarlamak

Zarar Verici İş Davranışı

1 2 3 4

1- Aşırı olumsuzluk goumlsterme( şikayet etme problemleri buumlyuumltme)

2- Kuruma zarar verecek şeyler yapma( kurallara uymama gizli bilgileri saklamama)

3- Ccedilalışma arkadaşlarına zarar verecek şeyler yapma( işi diğerlerine yuumlkleme tartışma)

4- Bilerek hata yapma

9 OumlZGECcedilMİŞ

Ceren DAVUTOĞLU 26081992 tarihinde Erzurumrsquoda doğdu 2014 yılında

Hacettepe Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Fakuumlltesi Ergoterapi Boumlluumlmuumlnden mezun

oldu 2015 yılında Hacettepe Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Fakuumlltesi Ergoterapi

Boumlluumlmuumlnde yuumlksek lisansa başladı 2016 yılından itibaren Hacettepe Uumlniversitesinde

araştırma goumlrevlisi olarak ccedilalışmaktadır İlgi alanları mesleki rehabilitasyon koginitif

rehabilitasyon geriatri toplum temelli rehabilitasyon

vii

OumlZET

DAVUTOĞLU C Engelli Bireylerde Mesleki Rehabilitasyonun Ccedilalışma

Performansına Etkisi Hacettepe Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml

Ergoterapi Programı Yuumlksek Lisans Tezi Ankara 2018 Bu ccedilalışma engelli

bireylerin aktivite kimliği aktivite yeterliliği ve aktivite performansında yaşadıkları

problemleri geliştirmeye youmlnelik duumlzenlenen ergoterapi programının ccedilalışma

performansına olan etkisini değerlendirmek amacıyla planlandı Ccedilalışmaya Hacettepe

Uumlniversitesi Mesleki Rehabilitasyon Merkezirsquo ne başvuran 20 birey dahil edildi

Bireylere yapılandırılmış goumlruumlşme youmlntemi ile Anamnez formu Kanada Aktivite

Performans Oumllccediluumlmuuml (KAPOuml) Aktivite Performans Hikayesi Goumlruumlşmesi (OPHI-II)

uygulandı Bireylerin ccedilalışma performansları yapılandırılmış bir aktivite uumlzerinden

goumlzlemlenerek değerlendirildi Ergoterapi temelli uygulama 7 hafta suumlreyle her seans

120 dakika olmak uumlzere haftada 1 guumln grup muumldahalesi olarak uygulandı Grup

muumldahalesi sonrası engelli bireyler tekrar aynı oumllccedilekler yardımıyla değerlendirilerek

sonuccedilları karşılaştırıldı Grup muumldahalesini takip eden 3 ay iccedilerisinde işe giren

bireylere bireysel muumldahale uygulanıp değerlendirmeler işyerinde tekrar edildi

Ccedilalışmamızın sonucunda KAPOuml OPHI-II ccedilalışma performansı oumllccediluumlmlerinde

muumldahale oumlncesi ve sonrası arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmadı

(plt001) Takip eden 3 ay iccedilerisinde 15 kişiye ulaşılabilmiş ve bunların 8rsquoinin işe

girdiği tespit edildi İşe giren bireylerin problem yaşadıkları alanlar sorulup bunlara

youmlnelik muumldahaleden (danışmanlık aktivite uyumlandırılması ergonomik duumlzenleme

suumlruumlcuuml rehabilitasyonu vb) sonra KAPOumlrsquo de belirttikleri problemlerin geliştirmek

istedikleri alanlara youmlnelik olduğu goumlruumlluumlp OPHI-II sonuccedillarında istatistiksel olarak

anlamlı bulundu (plt001) ve ccedilalışma performanslarında da bir problem goumlruumllmedi

Engelli bireylerde ergoterapi temelli mesleki rehabilitasyon uygulaması bireylerin

ccedilalışma performansı aktivite kimliği ve aktivite yeterliliği alanlarında gelişme

sağlamaktadır Engelli bireylerde ergoterapi temelli mesleki rehabilitasyonun yaşam

kalitesi guumlnluumlk yaşam motivasyon gibi diğer alanlara olan etkisini inceleyen ve iş yeri

muumldahalelerini iccedileren uygulamalara ihtiyaccedil vardır

Anahtar kelimeler Ergoterapi Mesleki Rehabilitasyon Ccedilalışma Performansı Engelli

Kişiler

viii

ABSTRACT

DAVUTOĞLU C The Impact of Vocational Rehabilitation on Work Performance

in Persons with Disabilities Hacettepe University Institute of Health Sciences

Occupational Therapy Program Master Thesis Ankara 2018 This study was

planned to evaluate the effect of the occupational therapy program designed to enhance

the problems of people with disabilities in their occupational identity occupational

competence and occupational performance 20 People who have applied to Hacettepe

University Vocational Rehabilitation Center were included in the study A configured

interview method was practiced to the individuals by using the form of medical record

Canadian Occupational Performance Measurement (COPM) the Occpational

Performance History Interview about the occupational performance (OPHI-II) Individual

work performance was observed and assessed with a structured activity Practice based

occupational therapy (OT) had been practiced 120 minutes per session for once a week

over 7 weeks as group intervention After the group intervention people with disabilities

were evaluated again with same assesments and the results were compared Within 3

months of group intervention individual intervention was applied to the people who

entered a job and the evaluations were repeated at the workplace As a result of our study

there was a statistically significant difference between before and after intervention in

COPM OPHI-II the measures of work performance (plt001) 15 people could be reached

within the following 3 months and it was determined that 8 of them were entered a job

The individuals who entered the job were asked about areas they experienced problems

After the intervention (consultancy activity adaptation ergonomic arrangement driver

rehabilitation etc) in these problems it was seen that the problems they stated in the

COPM are intended for the areas they want to develop Statistical significant was found

in the results of OPHI-II (plt001) and it was not seen any problems about work

performance Vocational rehabilitation based on OT in people with disabilities provides

an improvement in areas of work performance occupational identity and occupational

competence of individuals There is a need for interventions include workplace

intervention and analyze the effect of vocational rehabilitation based on OT in other areas

such as quaility of life daily living motivation

Keywords Occupational Therapy Vocational Rehabilitation Work Performance

Disabled Persons

ix

İCcedilİNDEKİLER

Sayfa

ONAY SAYFASI iii

YAYIMLAMA VE FİKRİ MUumlLKİYET HAKLARI BEYANI iv

ETİK BEYAN v

TEŞEKKUumlR vi

OumlZET vii

ABSTRACT viii

İCcedilİNDEKİLER ix

SİMGELER ve KISALTMALAR xii

ŞEKİLLER xiii

TABLOLAR xiv

1 GİRİŞ 1

2 GENEL BİLGİLER 4

21 İşin Tanımı ndash İş Nedir 4

22 Engelli Bireyler İccedilin Ccedilalışmanın Oumlnemi 4

23 Motivasyon ve Ccedilalışma İlişkisi 5

24 İnsan Rol ve Aktiviteleri 6

25 İş ile İlgili Yasal Duumlzenlemeler 7

251 Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuuml (ILO) 7

252 Uumllkemizde Engelli Bireylere İlişkin Yasal Duumlzenlemeler 8

26 Rehabilitasyon ve Mesleki Rehabilitasyon 9

27 Ergoterapide Mesleki Rehabilitasyon Tarihccedilesi 10

271 Paradigma Oumlncesi 10

272 Aktivite Paradigması 11

273 Kriz 11

274 Paradigma Evresi 12

28 Mesleki Rehabilitasyon ve Ergoterapi 14

29 Ergoterapinin Mesleki Rehabilitasyonda Kullandığı Teorik Ccedilerccedileve

ve Modeller

15

291 Kazanımsal Referans Ccedilerccedilevesi 16

x

292 Analitik Referans Ccedilerccedilevesi 16

293 Gelişimsel Referans Ccedilerccedilevesi 17

294 Kanada Aktivite Performans Modeli (KAPM) 18

295 İnsan Aktivite Rol Modeli (MOHO) 19

210 Ccedilalışma Performansı 21

211 Mesleki Rehabilitasyonda Ergoterapi Değerlendirmeleri 24

212 Mesleki Rehabilitasyonda Ergoterapi Muumldahaleleri 25

3BİREYLER ve YOumlNTEM 28

31 Bireyler 28

32Youmlntem 29

321 Verilerin Toplanması 29

33Değerlendirme 30

331 Sosyodemografik Bilgiler 30

332 Aktivite Performansı Değerlendirmesi 30

333 Ccedilalışma Performansı Değerlendirmesi 31

334 Aktivite Performansı Hikayesi Goumlruumlşmesi 31

34 Grup Muumldahalesi 32

341 Grup Youmlnetimi İccedilin Benimsenen 7 Adım 32

342 Muumldahale Programı 33

35 İstatiksel Analiz 37

4 BULGULAR 39

41 Sosyo-Demografik Oumlzellikler 39

42 Bireylerin Aktivite Performanlarının ve Kişisel Hedeflerinin

Değerlendirilmesine Ait Bulgular

40

43 Aktivite Performans Hikayesi Goumlruumlşmesirsquone (OPHI-II) Ait Bulgular 42

44 Ccedilalışma Performansına Ait Bulgular 44

45 İşe Giren ve İşe Girmeyen Bireylerin Değerlendirmelerinin

Karşılaştırılması

47

46 İşe Giren Bireylere Ait Bulgular 48

5 TARTIŞMA 62

6 SONUCcedil ve OumlNERİLER 73

7 KAYNAKLAR 75

xi

8 EKLER 86

EK-1 Etik Kurul

EK-2 Anamnez

EK-3 Kanada Aktivite Performans Oumllccediluumlmuuml

EK-4 Aktivite Performans Hikayesi Goumlruumlşmesi

EK-5 Standart Aktivite

EK-6 Ccedilalışma Performansı Değerlendirmesi

9 OumlZGECcedilMİŞ

xii

SİMGELER ve KISALTMALAR

AOTA Amerikan Ergoterapi Derneği

EKPSS Engelli Kamu Personel Seccedilme Sınavı

ILO Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuuml

KAPM Kanada Aktivite Performans Modeli

KAPOuml Kanada Aktivite Performans Oumllccediluumlmuuml

MOHO İnsan Aktivite Rol Modeli

OPHI-II Aktivite Performans Hikayesi Goumlruumlşmesi-II

OT Occupational Therapy

xiii

ŞEKİLLER

Şekil Sayfa

21 Mesleki rehabilitasyonda aktivite odaklı yaklaşım 15

31 Mesleki rehabilitasyon merkezi 28

32 Suumlruumlcuuml Simuumllasyonu ve Vienna Test Sistemi 29

33 Akış Şeması 29

34 Kutu uumlretimi aktivitesi 31

35 İşe giren bireylerde muumldahale şeması 37

xiv

TABLOLAR

Tablo Sayfa

21 Bireysel ccedilalışma performansı buluşsal referans ccedilerccedilevesi 23

41 Katılımcılarn demografik oumlzellikleri 39

42 Katılımcıların ccedilalışma deneyimi 40

43 Katılımcıların muumldahale oumlncesi ve sonrası KAPOuml ortalama ve

standart sapmaları

41

44 Muumldahale oumlncesi ve sonrası KAPOuml karşılaştırması 41

45 Muumldahale oumlncesi ve sonrası OPHI-II karşılaştırması 42

46 Muumldahale oumlncesi ve sonrası OPHI-II alt başlık maddelerinden

alınan puanların karşılaştırılması

43

47 Muumldahale oumlncesi ve sonrası ccedilalışma performansı alt başlık

puanlarının karşılaştırılması

44

48 Muumldahale oumlncesi ve sonrası ccedilalışma performansı alt başlık

maddelerinden alınan puanların karşılaştırılması

45

49 İşe giren ve işe girmeyen katılımcıların muumldahale oumlncesi ve

sonrası aktivite performans puanlarının karşılaştırılması

47

410 İşe giren ve girmeyen katılımcıların muumldahale oumlncesi ve sonrası

OPHI-II performans alanlarından alınan puanların

karşılaştırılması

47

411 İşe giren ve girmeyen katılımcıların muumldahale oumlncesi ve sonrası

ccedilalışma performans alanlarından alınan puanların

karşılaştırılması

48

412 İşe giren katılımcılara ait demografik oumlzellikler 49

413 İşe giren bireylerde OPHI-II alt başlıklarının ve maddelerinin

muumldahale oumlncesi muumldahale sonrası ve takip verilerinin

karşılaştırılması

50

414 İşe giren bireylerde OPHI-II alt başlıklarının ve maddelerinin

muumldahale oumlncesi muumldahale sonrası ve takip verilerinin ikili

karşılaştırmaları

52

1

1 GİRİŞ

Ccedilalışma kişinin oumlzsaygı sosyal statuumlsuuml ve toplumsal katılıma etkisi ile birlikte

maddi getirisi ve aileye olan faydası accedilısından oumlnemli bir aktivitedir (1) İnsanlar

genellikle kendilerini sahip oldukları iş ile tanıtırlar Bir işe sahip olmak yaşamdan

tatmin olma durumunu ortaya koymaktadır Bireylerin kendileri iccedilin uygun olan işi

bulmaları her zaman ccedilok kolay olmamaktadır Durum boumlyle iken uygun iş bulma

konusunda engelli bireylerde bu tablo daha da zorlaşmaktadır (2)

Tuumlrkiyersquode ve duumlnyada engelli bireylerin istihdam edilme oranları oldukccedila

duumlşuumlk olup guumlncelliğini koruyan bir sorundur (3) Tuumlrkiye İstatistik Kurumu 2010

istatistiklerine goumlre uumllkemizdeki engelli bireylerin 857rsquosi işguumlcuumlne dahil değildir

(4) Tuumlrkiyersquode engelli bireylerin istihdamına youmlnelik pozitif ayrımcılık ilkesi

benimsenmiş ancak beklenen sonuccedillara ulaşılamamıştır (5)

Yapılan araştırmalar ccedilocukluk ccedilağında edinilen engele sahip genccedil

yetişkinlerin fonksiyonel kayıp ağrı yorgunluk ve inaktif yaşam tarzı gibi sağlıkla

ilişkili problemler yaşadığını ve birccediloğunun ccedilalışma barınma ve yakın ilişkiler

kurmaya katılımlarında kısıtlandıklarını goumlstermektedir (2) Nitelikli bir ccedilalışma

hayatı işe youmlnelik becerilerin eğitiminden sonra başlamaktadır Lise sonrası bireylerin

toplum iccedilerisindeki roluuml oumlğrencilik roluumlnden yetişkinlik rollerine doğru değişmektedir

(6) Bu rollerdeki değişiklik bir geccediliş suumlrecini goumlstermektedir

Geccediliş suumlreci erken ccedilocukluktan ergenliğe ergenlikten yetişkinliğe geccediliş olarak

tanımlanmaktadır Amerikan Ergoterapi Derneği (AOTA) geccediliş suumlrecini lsquobir

ccedilevreden diğerine bir fonksiyon seviyesinden diğerine bir yaşam aşamasından

diğerine bir programdan diğerine geccediliş yapmak iccedilin hazırlanmak veya bunları

kolaylaştırmak iccedilin koordine edilen eylemleri iccedilerirrsquo şeklinde tanımlamaktadır (7)

Bireyler liseden sonra uumlniversiteye ya da işe devam edebilmekte sonuccedilta toplum

iccedilerisindeki rolleri değişmektedir Engelli bireyler bu suumlreccedilte birccedilok zorlukla karşı

karşıya kalmaktadır (6) Bu zorluklar kendi istek ihtiyaccedil ve değerlerinin farkında

olamama kısıtlı iş ve toplumsal katılım zayıf yaşam becerileri olup yetişkinlik

rollerinin başarılı bir şekilde yerine getirilmesini engellemektedir Engelli bireylerin

ihtiyaccedillarını belirlemeye youmlnelik yapılan ccedilalışmalarda iş becerileri yaşam becerileri

yardımcı teknoloji kullanımı ccedilevresel modifikasyonlar ile bu popuumllasyonun yaşam

2

kalitelerinin ve okul sonrası durumlarının olumlu youmlnde etkilendiğini goumlstermektedir

(8) Ergoterapi yaşam becerileri eğitimi ve ccedilevresel adapstasyonlar ile bu hedeflere

katkı sağlamaktadır Rehabilitasyonun genel amacı bireylerin geccediliş suumlreccedillerini başarılı

bir şekilde yerine getirmelerini sonrasında kazanılan anlamlı rolleri uygun şekilde

suumlrduumlrmelerini ve toplumsal katılımlarını sağlamaktır Topluma tam katılım ve

yetişkinlik rollerinin yerine getirilmesi iccedilin yaşam kalitesi başarılı olma hissi

bağımsızlık iş sahibi olma oumlnemli bir yere sahiptir (5)

Birccedilok araştırma engel goumlzetmeksizin engelli bireylerin tuumlm yaşamlarında

oumlnyargı ve dışlanmaya maruz kaldıklarını goumlstermektedir (910) Engelli bireyler hem

istihdam oumlncesi yeterli eğitim ve deneyim fırsatından yoksun kalmakta hem de

işyerinde olumsuz tutumlarla karşı karşıya kalmaktadırlar İşverenlerin engelli

istihdamına youmlnelik goumlruumlşlerinin belirtildiği bir ccedilalışmada sırasıyla lsquosektoumlre uygun

engelli bulamama vasıflı engelli bulamama İŞKURrsquoun işe uygun engelli adayı

goumlndermemesirsquo gibi sorunlar belirtilmiştir (3) Aynı ccedilalışmada engelli bireyin işyerine

olumsuz etkileri arasında iş kazası riskinin yuumlksek olması ve iletişim guumlccedilluumlğuuml en ccedilok

sorun belirtilen alanlar olmuşlardır Yapılan ccedilalışmalarda engelli bireylerin

istihdamında karşılaşılan guumlccedilluumlkler istihdama hazırlama iş arama işe girme ve

istihdam sırasındaki sorunlar olarak belirlenmiştir (11)

Tuumlrkiye de engelli bireylerin mesleki eğitimlerine ilişkin olarak yapılan

araştırmalar grup ve bireysel ccedilalışmalara ihtiyaccedil duyulduğu belirtmektedir (12)

Bireylerin istihdam edildikten sonra da sorunlar yaşayabileceği ve buna youmlnelik

ccedilalışmaların yetersiz olduğu ifade edilmiştir (11) AOTA ergoterapiyi lsquo ev okul işyeri

toplum ve diğer alanlardaki rollerinde birey ya da grupların katılımlarını sağlamak

iccedilin guumlnluumlk yaşam aktivitelerinin terapoumltik kullanımırsquo olarak tanımlamaktadır Bunu

yaparken ergoterapi rol goumlrev ve aktivite performansına odaklanmaktadır Aktivite

performansı kişiler onların aktiviteleri ve yaşam-iş-serbest zaman ccedilevresi arasında

var olan bir suumlreccedil ilişkisinin sonucu olarak tanımlanmaktadır Bireyin aktivite

performansı bu komponentler arasındaki denge ile oluşmaktadır Mesleki

rehabilitasyonda ergoterapinin roluuml de bu komponenetlere youmlnelik yapılan

muumldahaleler ve değerlendirmelerle ortaya ccedilıkmaktadır (67)

3

Uumllkemizde mesleki rehabilitasyon uygulamalarının yetersizliği ve bu konuda

yapılan araştırmaların sayısının ccedilok az oluşu nedeniyle ergoterapiye oumlzel yaklaşımlarla

mesleki rehabilitasyonun etkisini goumlsterecek ccedilalışmalara ihtiyaccedil duyulmaktadır (6-8)

Ccedilalışmamız aktivite yeterliliği ve aktivite kimliği problemlerinin geliştrilmeye

ccedilalışıldığı Ergoterapi programının ccedilalışma performansına olan etkisini değerlendirmek

iccedilin planlanmıştır

CcedilALIŞMANIN HİPOTEZİ

Engelli bireylerde mesleki rehabilitasyonun ccedilalışma performansına etkisi

yoktur

4

2GENEL BİLGİLER

21 İşin Tanımı ndash İş Nedir

Soumlzluumlk tanımına goumlre iş bir sonuca ulaşmak iccedilin fiziksel veya mental ccedilaba

gerektiren aktivitelerdir (13) Yirminci yuumlzyılın sonlarında İngilterersquode yapılan

ccedilalışmalar ccedilalışmanın sağlık ve iyi olma hali iccedilin gerekli olduğuna dair bilimsel

kanıtlar sunup uumlcretli istihdamın yararlarını aramaktan ziyade yararlı ve uumlretken

olmanın getirileri uumlzerine durmuştur (1) Waddell ve Burton (14) lsquoccedilalışmarsquo terimini

uumlcretli veya uumlcretsiz faaliyetlere harcanan ccedilaba lsquoistihdamrsquo terimini ise finansal getirisi

olan faaliyetlerde bulunmak olarak tanımlamışlardır ve topluma tam katılımı

kolaylaştırmak oumlnemli psikososyal ihtiyaccedilları karşılamak ve bireysel kimlik

toplumsal roller ve sosyal statuuml iccedilin yeterli ekonomik kaynaklar accedilısından işin yararlı

etkilerini destekleyen kapsamlı kanıtlar bulmuşlardır Dame Carol Black (15) ise

istihdamın avantajlarını şoumlyle oumlzetlemiştir ldquoCcediloğu insan iccedilin yapılan paralı iş oumlzdeğer

ve saygınlık kazanma aile kurma kimlik oluşturma ve toplum iccedilinde yer alma ve

dolayısıyla para kazanma ile sosyal katılımın ve kendini gerccedilekleştirmenin oumlnemli bir

belirleyicisidirrdquo Genel nuumlfus iccedilin kanıtlanan bu durum fiziksel veya zihinsel

bozukluklardan dolayı dezavantajlı olan bireyler iccedilin de doğrudur Engelli bireylerin

işsizliği duumlnya ccedilapında buumlyuumlyen sosyal bir problemdir Bu bilgiler ışığında bakıma

muhtaccedil grupların işe hazır olma ccedilalışmaya devam edebilme ya da işsiz kalmaları

halinde yeni bir iş bulmaları iccedilin bu kişilere istihdam ile ilgili destek verilmesi

gerekliliği ortaya ccedilıkmaktadır (15-18)

22 Engelli Bireyler İccedilin Ccedilalışmanın Oumlnemi

Bireyler guumlnluumlk yaşam serbest zaman ve uumlretici aktivitelerle var olan

varlıklardır (19) Ccedilalışma sağlıklı bireyler iccedilin olduğu kadar engelli bireyler iccedilin de

oumlnemlidir Ccedilalışmak refah oumlz değer ve oumlz kimlik sağlamaya yardımcı bir kavram

olarak insan varoluşunun merkezinde yer almaktadır Kielhofnerrsquoa goumlre (20) ccedilalışmak

faydalı veya sanatsal nesneler fikirler bilgi paylaşımı ve korunması gibi uumlruumlnlerin

geliştirilmesi iccedilin temel oluşturur Bu nedenle ccedilalışmak bireyin uumlretkenliğini

geliştirmesini ve ccedilalışan roluuml kazanmasını sağlar

5

Ccedilalışma hayatının iccedilerisinde olup iş kazası geccediliren birccedilok bireyin ccedilalışan rolleri

bozulmaktadır Bu bireylerin ccedilalışan rollerine yuumlkledikleri anlamın değişmesine

neden olabilmektedir Mental problemleri olan bireylerle yapılan bir ccedilalışmada

bireylerin ccedilalışan roluuml gibi değerli sosyal rol ve aktivitelerinin eksikliğinin

yaşamlarında buumlyuumlk engel olarak goumlrduumlkleri bulunmuştur (2122) Toplumsal

dışlanma ile birlikte bireylerde aidiyet duygusunun gelişmemesine ve yabancılaşma

hissine sebep olmuştur Kronik kas iskelet ağrısı bulunan bireylerde işe geri doumlnuumlşuuml

motive eden faktoumlrlerin araştırıldığı bir ccedilalışmada hem ccedilalışan hem de ccedilalışmayan

bireyler iccedilin anlamlı bulunan ccedilalışmanın kendisinin motive edici bir faktoumlr olduğu

goumlruumllmuumlştuumlr (23) Johansson ve Tham (21) yaptıkları bir ccedilalışmada kafa travması

geccedilirmiş bireylerin yetkinliklerinin ve ccedilalışan kimliklerinin tehdit edildiğini

algıladıklarını goumlrmuumlşlerdir Aynı zamanda bu bireylerin ccedilalışma hayatına geri

doumlnmek iccedilin yoğun muumlcadele ettiklerini ve işe geri doumlnuumlşlerinin başarılarının kanıtı

olduğunu accedilıklamışlardır

Yapılan ccedilalışmalar yaralanma sonrası bireylerin işe geri doumlnmelerinin zor

olduğunu goumlstermiştir Ccediluumlnkuuml yaralanmalara ek olarak bireyler travma sonrası stres

bozukluğu ve depresyon gibi problemlerle de karşı karşıya kalmaktadır Bu

bozuklukların semptomu olan iccedilgoumlruuml eksikliği yaralanma geccediliren bireylerin algılarını

yeteneklerini ve ccedilalışma performanslarını da olumsuz youmlnde etkilemektedir (24-26)

23 Motivasyon ve Ccedilalışma İlişkisi

Vroom (27) mesleki davranışı anlamak iccedilin lsquobeklenti ve değere bağlı

motivasyon teorisinirsquo (expectancy valency theory of motivation) geliştirmiştir

Motivasyonu bireyin alternatif bir eylem planı arasında yaptığı seccedilimleri anlamak iccedilin

accedilıklayıcı bir yapı olarak kavramsallaştırmıştır Bireyin tercihinin her olası eylemle

ilgili motivasyona bağlı olduğunu belirtmiştir Değerlik (valence) ise bir sonuccediltan elde

edilebilecek ve beklenen memnuniyeti ifade etmektedir (27) Oumlrneğin bireyin iş

yerinde terfi etmesi olumlu ve olumsuz sonuccedil doğurabilmektedir Sosyal statuumlsuumlnuumln

artması olumlu iken daha fazla iş yuumlkuumlnuumln olması olumsuz bir sonuccedil olacaktır

Buradaki değerlik kavramı bireyin olumlu bir sonuccedil elde etme şansına sahip

olduklarını duumlşuumlnduumlkleri ya da inandıklarını hissettiklerinde aktiviteyi daha motive bir

şekilde gerccedilekleştirdiklerini goumlstermektedir (28) Bununla birlikte ccedilevresel olaylar

6

inanccedilları ya da bireyle ilgili bir durumun anlamını değiştirebilecekleri oumllccediluumlde davranışı

etkileyebilir Vroomun (27) teorisi ile Banduranın (29) oumlz yeterlilik inanccedilları teorisi

arasında bir benzerlik vardır Her ikisi de bir davranış kaynağı olarak iccedilsel

motivasyonu savunur Bandura oumlz yeterlilik beklentilerinin motivasyon uumlzerinde daha

guumlccedilluuml etkilere sahip olduğunu ve sonuccedil beklentilerinin oumlz yeterlilik inanccedillarından

bağımsız olarak motivasyona katkıda bulunduğunu ileri suumlrmuumlştuumlr (28) Ccedilalışmalar

gerccedilek yeteneklerden bağımsız bir oumlz yeterlilik inancının azim performans ve uygun

stratejilerin seccedilimini oumlngoumlrduumlğuumlnuuml belgelemiştir (29)

Ccedilalışmalar motivasyon ile aktivite arasında ilişki olduğunu goumlstermiştir

(3031) Aktivite bilimi (occupation science) aktivitelere katılmak iccedilin motivasyon

gibi işlevsellik unsurlarının buumltuumlnleyici bir bileşen olduğunu incelemiş ve oumlz yeterlilik

inancının bireyin aktivitelere katılma motivasyonunu etkilediğini goumlstermiştir (20)

24 İnsan Rol ve Aktiviteleri

İnsan rol goumlrev ve aktivitelerinin incelenmesi ergoterapinin temeli olarak

goumlruumllmektedir Ergoterapinin oumlncuumlsuuml olan Adolp Meyer aktivitenin insan hayatındaki

roluumlne ilişkin ana varsayımlardan birini şoumlyle accedilıklamıştır insanoğlunun bir

organizma olarak kendini gerccedilek duumlnyada ve gerccedileklikte kendi doğasıyla ve

doğallıyla harmonik olarak yaşayarak davranarak ve kullanarak kendini aktif olarak

var etmesidir Bu da bireyin buumltuumln organlarına en uumlst duumlzeyde işlevsellik kazandırır

(31)

Aktivite ergoterapistler tarafından mesleğin temel alanını tanımlamak iccedilin

kullanılır (32) Aktiviteler insanların zaman iccedilinde yaşamlarını suumlrduumlrebilmeleri ve

yaşamlarını anlamlandırmalarını sağlamak iccedilin yaşamları boyunca gerccedilekleştirdikleri

faaliyetler olarak tanımlanabilir (7) Ayrıca aktivitelerin zihinsel yetenekleri becerileri

iccedilerdiğini ve goumlzlemlenebilir bir fiziksel boyuta sahip olabileceği veya olmayabileceği

belirtilmektedir Aktivite aynı zamanda insanların yaratıcı uumlretken ve eğlenceli

arayışlara gerek duydukları temel bir ihtiyaccedil olarak kabul edilmektedir (33) Bu ilgi

alanları bireylerin bu alanlara katılımıyla gelişir Katılımın bağlamsal zamansal

psikolojik sosyal sembolik kuumlltuumlrel etnik ve manevi boyutları da bulunmaktadır

Yerxa (34) bir bireyin sağlık duumlzeyinin bireyin aktivitesinin uyarlanabilir

niteliklerine bağlı olduğunu belirtmekte bu da aktivitelere katılımın bireyin biyolojik

7

psikolojik ve sosyal refahı iccedilin gerekli olduğunu goumlstermektedir Aktiviteye katılım

kas-iskelet sistemi ve kardiyorespiratuar fonksiyonlar gibi bireylerin biyolojik

işlevlerini olumlu youmlnde etkileyebilir Duyusal yoksunluk deneyleri beyin duumlnya ile

etkileşim yoluyla bilgi akışını almazsa noumlrolojik duumlzensizliğin meydana geldiğini

ortaya koymaktadır (19)

Psikolojik olarak bireyler oumlz onaylama ve oumlzguumlven gibi iccedilsel olarak motive

edici oumlzellikleri olan aktivitelerle uğraşırlar Aktivitenin kendisinin bir oumlduumll olması

gibi dış oumlduumlller de (parasal statuuml vb) vardır Bununla birlikte dışsal oumlduumlller

aktiviteleri seccedilmek iccedilin birincil neden değildir Daha ziyade aktivite guumlduumlsuuml faaliyette

bulunmaya ve bir ustalık derecesini gerccedilekleştirmeye youmlnelik biyolojik ve kuumlltuumlrel

temelli arzulardan doğar (19) Bireyler suumlrekli olarak aktivitenin bir parccedilası olarak

amaca youmlnelik faaliyetlerde bulunurlar (32) Bu amaca youmlnelik faaliyetlerde hedefe

ulaşmak iccedilin bireyin aktif katılımının olması gerekir Ergoterapistler bu yaşam

aktivitelerini uumlretici kendine bakım ve serbest zaman olarak kategorileştirip organize

ederler (7)

25 İş ile İlgili Yasal Duumlzenlemeler

251 Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuuml (ILO)

Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuuml (ILO) oumlzguumlrluumlk hakkaniyet guumlvenlik ve insanlık

onuruna uygun koşullarda iyi ve uumlretken bir iş elde etmek iccedilin engelliler de dahil olmak

uumlzere kadın ve erkeklere youmlnelik fırsatları sağlamaya youmlnelik bir Birleşmiş Milletler

ajansıdır Temel hedefleri işyerinde hakların desteklenmesi iyi iş fırsatlarının teşvik

edilmesi sosyal korumanın geliştirilmesi ve iş ile ilgili sorunların ele alınmasında iş

birliğini guumlccedillendirmektir (35-39)

ILO eşit fırsat eşit muamele kaynaştırma ve toplum katılımı ilkelerine

dayanarak engelli bireyler iccedilin lsquouygun işrsquo (decent work)rsquoin teşvik edilmesinde uzun

zamandır katkı vermektedir Ayrımcılık meseleleri insan haklarına aykırı bir durum

olarak goumlruumllmeye başlandığı iccedilin ayrımcılık yapmama ilkesini giderek daha fazla

vurgulamaktadır (3536)

Engellilik temelinde ayrımcılığı yasaklayan ve engelli bireylerin uygun iş

hakkına youmlnelik temel ILO belgeleri 1983 tarihli Mesleki Rehabilitasyon ve İstihdam

8

(Engelli Bireyler) hakkında ki 159 sayılı ILO soumlzleşmesi ve beraberindeki 168 sayılı

Tavsiye Kararı 80 uumllke tarafından Haziran 2008rsquo de onaylanmıştır (37)

Bu kapsamda Tuumlrkiye de ILOrsquonun soumlzleşmelerinden 59rsquounu onaylamış ve

55rsquoini yuumlruumlrluumlğe sokmuştur Yukarıda bahsedilen 159 sayılı soumlzleşmede uumllkemiz

tarafından onaylanmıştır (38)

252 Uumllkemizde Engelli Bireylere İlişkin Yasal Duumlzenlemeler

Birleşmiş Milletlerin 2000 yılında goumlruumlşmeye başladığı lsquoEngellilerin

Haklarına İlişkin Soumlzleşmersquo 2006rsquoda kabul goumlrmuumlştuumlr Bu soumlzleşme 30 Mart 2007rsquode

Tuumlrkiye tarafından da imzalanmıştır Bu soumlzleşme ile beraber engelli bireylerin

haklarına youmlnelik daha kapsamlı politikalar yuumlruumltuumllmeye başlanmış olup bunların

arasında engelli bireylerin istihdamı da ele alınmıştır (38)

Bu kapsamda anayasamızda engelli bireylerin hakları 5378 sayılı Oumlzuumlrluumller

Kanununda tanımlanmış ve korunmaya ccedilalışılmıştır (40)

Bu kanuna goumlre engelli bireyin tanımı ve oumlzellikleri şu şekilde belirtilmiştir

-Doğuştan veya sonradan herhangi bir sebeple fiziksel zihinsel duyusal ruhsal ve

sosyal becerilerini ccedileşitli derecelerde kaybetmesi nedenleri ile toplumsal duumlzene uyum

sağlama ve guumlnluumlk gereksinimlerini karşılamada guumlccedilluumlkleri olan

-Korunma bakım rehabilitasyon destek ve danışmanlık gibi hizmetlere ihtiyaccedil duyan

kişilerdir

5378 Sayılı Kanunrsquoun amaccedillarının arasında engelli bireylerin istihdamı da yer

almakta ve bu kanunun ccedileşitli maddelerinde işlenmektedir Buna oumlrnek teşkil eden

3maddede ldquoengellilerin topluma tam ve etkin katılımlarının sağlanmasırdquo ifadesi yer

almaktadır (40)

Engel tuumlrlerinin dikkate alınarak iş analizlerinin yapılması bu analizler

doğrultusunda uygun eğitim programlarının ve mesleki rehabilitasyon

uygulamalarının geliştirilmesine 12 maddede yer verilmiştir Kanunun 13

maddesinde de engelli bireylerin yetenekleri doğrultusunda eğitilmesi toplum ve

kendileri iccedilin verimli hale gelebilmeleri amacıyla mesleki rehabilitasyon

hizmetlerinden yararlanmalarının esas olduğu ifade edilmiştir Geccedilmişe bakıldığında

engelli bireylerin istihdamının oumlnuumlndeki en buumlyuumlk eksikliğin eğitim olduğu accedilıktır

Boumlylece engelli bireylerin kendi becerilerine uygun iş alanlarına yerleştirilmeleri

9

accedilısından buumlyuumlk yol kat edilecek ve suumlrduumlruumllebilirlik konusunda da katkı

sağlayacaktır Suumlrduumlruumllebilir istihdam ile engelli bireylerin toplumsal katılımları

artacak ve toplumsal etiketleme de bir miktar azalacaktır (41-43)

Bu maddeleri takiben 14 madde de istihdam accedilısından politikaların

belirlenmesi işe alınma suumlreci yasal işlemler engelli haklarının korunması pozitif

ayrımcılığın goumlzetilmesi mesleki edinim ve korumalı işyerlerinde istihdam gibi

hususlar ccedilalışılmıştır (4044)

Engelli bireylerin devlet memuru olarak işe yerleştirilmeleri Devlet Personel

Başkanlığı tarafından yapılmakta ve işccedili olarak yerleştirilmeleri ise Tuumlrkiye İş Kurumu

tarafından yapılmaktadır Her iki durumda da 50 ve uumlzeri ccedilalışanı olan işyerleri en az

3 oranında engelli birey ccedilalıştırmakla yuumlkuumlmluumlduumlr (404445)

Karar Sayısı 20145780 olan lsquoEngelli Kamu personel Seccedilme Sınavı ve

Engellilerin Devlet Memurluğuna Alınmaları Hakkında Youmlnetmelikrsquo Ccedilalışma ve

Sosyal Bakanlığının 201325290 sayılı yazısının 657 Devlet Memurları Kanunun 53

uumlncuuml maddesine goumlre Bakanlar Kurulu tarafından yuumlruumlrluumlğe konmuştur

Bu karar kapsamında Engelli Kamu Personel Seccedilme Sınavı (EKPSS)

Ortaoumlğretim oumln lisans ve lisans mezunu engellilerin engel grupları ve eğitim

durumlarına goumlre yapılan ve sonuccedilları devlet memurluğu ile kamu kurum ve

kuruluşlarının işccedili kadrolarına alınmalarında kullanılan merkezi sınav ve kura

youmlntemidir

Ayrıca bu kararın 16 maddesinde lsquoiş yerlerinin engellilerin ccedilalışma şartlarına

goumlre duumlzenlenmesirsquo de yer almaktadır Bu madde ile bireylerin işe uyumlarının

artırılacağı oumlngoumlruumllmektedir (46)

26 Rehabilitasyon ve Mesleki Rehabilitasyon

Rehabilitasyon teriminin geniş bir anlamı bulunmaktadır Tuumlrkiye Cumhuriyeti

5378 sayılı kanunun 3 maddesinde rehabilitasyon lsquoHerhangi bir nedenle oluşan

engelin etkilerini muumlmkuumln olan en az duumlzeye indirmeyi ve engellinin hayatını bağımsız

bir şekilde suumlrduumlrebilmesini sağlamayı amaccedillayan fiziksel sosyal zihinsel ve mesleki

beceriler geliştirmeye youmlnelik hizmetlerrsquo şeklinde tanımlanmıştır (40) Mesleki

rehabilitasyon ise rehabilitasyon hizmetlerinin istihdam (ya da diğer gelir getiren

aktiviteler) ile ilişkili olan suumlrecidir (47) Mesleki rehabilitasyon suumlrecinin 3 youmlnuumlnuuml

10

dezavantajlı bireylerin istihdam duumlnyasına hazırlanması mevcut olan işinde bireylerin

desteklenmesi-işin suumlrduumlruumllebilirliğinin arttırılması ve mevcut durumda işsiz olan ya

da sağlık durumu nedeniyle işten uzaklaşmış olan dezavantajlı bireyler iccedilin yeni iş

olanakları oluşturmaktır (1)

27 Ergoterapide Mesleki Rehabilitasyon Tarihccedilesi

Ergoterapi aktiviteler aracılığı ile sağlığı destekleyen bir bilim dalıdır

Uumlretkenlik aktiviteleri de ergoterapinin temel olarak ccedilalıştığı aktivite performans

alanlarından biridir İyileşme ve ccedilalışma arasında buumlyuumlk bir uyum bulunmaktadır

Ergoterapi ccedilalışmanın terapoumltik olarak kullanımı ile sağlık alanında ki yerini

guumlccedillendirmiştir Ccedilalışma ile ilgili iki temel varsayımı kabul etmiştir ustalaşmak-

kendini gerccedilekleştirmek iccedilin bir insan ihtiyacıdır ve insan doğası aktiviteye dayanır

Harvey-Kreftingrsquoin (48) belirttiğine goumlre ergoterapide ccedilalışma kavramının gelişim

suumlreci Shannon Kielhofner ve Burke tarafından 4 basamakta ele alınmıştır Bu

suumlreccediller paradigma oumlncesi aktivite paradigması kriz ve paradigma evresidir (48)

271 Paradigma Oumlncesi

Mesleğin koumlkenlerinin dayandığı yılları ifade etmektedir Tarihccedililer 18-19

uncu yuumlzyıllarda gerccedilekleşen ahlaki tedavi hareketi sırasında ergoterapinin ortaya

ccedilıktığında hem fikirlerdir Bu tedavi hareketinde tarımsal aktiviteler rekreasyon ev

işleri ile mental problemi olan bireyler tedavi edilmişlerdir Ccedilalışmak tıbbi reccedilete gibi

ilk kayıtlı uygulama olarak burada kullanılmıştır (49-51)

Duumlzenlilik ve bedensel hareket ccedilalışmanın iki terapoumltik youmlnuumlnuuml

oluşturmaktadır Ccedilalışmanın amacı hastanın semptomlarına odaklanmasını oumlnlemek

ve dikkatini verebileceği alışkanlıklar kazandırmaktır Ccedilalışma istihdam olarak

tanımlanmak yerine mevcut ihtiyaccedillarını tamamlamak olarak goumlruumllmuumlştuumlr ve bu

duumlşuumlnce ccedilalışmanın terapoumltik kullanımını artırmıştır (51)

Bu suumlreccedilte ccedilalışmanın terapoumltik olarak diğer bir kullanımı ise koumlrler iccedilin

hazırlanan atoumllyelerde olmuştur Atoumllyelerde Braille alfabesi kullanılarak muumlzik el

11

sanatları ve iş ile ilgili aktiviteler yaptırılarak kilim sepet gibi uumlruumlnler elde edilmiştir

Bağımsız ekonomiye sahip olmaktansa yaşamlarına değer katmalarını sağlamak

amacıyla yapılmıştır (50)

Oumlzet olarak ccedilalışma bu suumlreccedilte rekreasyon ve guumlnluumlk goumlrevlerde dahil olmak

uumlzere bozulmuş davranışı duumlzeltmek iccedilin kullanılmıştır Ergoterapi toplumla

buumltuumlnleşmeyi sağlamadaki yerini bu suumlreccedille beraber ortaya koymuştur Ancak bundan

sonra 19 uncu yuumlzyılın sonlarına kadar ccedilalışmanın terapoumltik kullanımı kaybolmuştur

(48)

272 Aktivite Paradigması

Harvey-Kreftingrsquoin (48) belirttiğine goumlre aktivite paradigması Tracy Slagle

Major ve Barton gibi oumlnde gelen ergoterapistlerin aktiviteyi baz alarak ahlaki tedavi

hareketini şekillendirmeleri ile ortaya ccedilıkmıştır Ccedilalışmanın hastalıkları olumlu youmlnde

etkilediği goumlruumlşuuml ile tedavi yaklaşımlarında baskın olarak kullanımı bu seviyede

olmuştur Ccedilalışmak para kazanmak yerine bir iccedilguumlduuml olarak tanımlanmıştır Ccediluumlnkuuml

uumlretmenin insanın doğası olduğu kabul edilmiştir (48)

Birinci duumlnya savaşında yaralı askerlerle yatak başı aktiviteleri yapılmıştır

Buna ccedilalışma kuumlrleri denilmiştir El sanatları terapinin amacı olmuştur Terapide

hastaların becerileri ve ilgileri dikkate alınmış ve onlara uygun mesleki eğitim

verilmiştir Mesleki eğitimlerin amacı yaralı askerleri bir mesleğe geri doumlnduumlrebilmek

olmuştur Bu suumlreccedilte ccedilalışmak bir anlam değer olarak goumlruumllmuumlş hedef olmamıştır

(4951)

273 Kriz

1950rsquolerin başlarında aktivite paradigması hem tıp profesoumlrleri hem de

ergoterapistler tarafından ele alınmıştır Tıp alanı hastalığa karşı daha bilimsel bir

yaklaşım benimserken ergoterapide bilimsel bir gerekccedilenin bulunmaması

eleştirilmiştir Gelişmekte olan tıbbi model indirgemeci yaklaşıma dayanmıştır

İndirgemecilik anlamayı derinleştirmek iccedilin fenomeni daha kuumlccediluumlk değişkenlere

ayırmak anlamına gelmektedir İnsan performansı biyolojik ve fizyolojik bir madde

olarak goumlruumllmeye başlanmıştır Bu goumlruumlşuuml kabul eden terapistler iccedilin insanın aktivite

doğası akıl-beden birliği gibi daha geniş kavram karşısında yetersiz kalmıştır (52)

12

Ccedilalışmanın değişen tanımında fenomenler parccedilalara indirgenmeye

başlanmıştır İccedilguumlduuml olarak goumlruumllen uumlretkenlik istihdam olarak ele alınmaya

başlanmıştır Harvey-Kreftingrsquoin (48) belirttiğine goumlre Gordon ve Wellerson hastanın

değer ve ilgisini iccedilermeyen modellerin kullanımının ergoterapi mesleğinde buumlyuumlk

eksiklik olduğunu saptamışlardır

İndirgemeciliğin etkisi arttıkccedila ve mesleğe lsquotam bir bilimrsquo olması iccedilin uumlzerine

duumlşuumllduumlkccedile aktivite paradigması yeterince tanımlanamamıştır Harvey-Kreftingrsquoin

(48) belirttiğine goumlre Mosey terapistlerin engelli bireyleri meşgul etmenin onlara iyi

geldiği gibi basit ccedilalışma prensiplerinden rahatsız olduklarını goumlzlemlemiştir Bu

rahatsızlık sonunda diğer disiplinlerden fikir oumlduumlnccedil alıp adapte etmeye dolayısıyla

kendi iccedil işleyiş paradigmasının yuumlkselişine sebep olmuştur (48)

274 Paradigma Evresi

İccedil işleyiş paradigmasının kabuluuml ile kriz evresi sona ermiştir Kısaca belirtmek

gerekirse bu paradigma akıl ve bedenin iccedil fonksiyonlarının incelenmesine ve

değiştirilmesine dayanıyordu Aktivite paradigması boyunca kabul edilen buumltuumlnsel

ilkeler savunma mekanizmaları ve duyu buumltuumlnleme gibi daha dar daha kesin

kavramlara indirgenmiştir (53)

Bu paradigma noumlrolojik kinezyolojik ve psikodinamik yaklaşımlardan alınan

birtakım fikirler iccedileriyordu En oumlnemlisi mesleğe ihtiyaccedil duyduğu bilimsel temeli

sağlamış oldu İccedil işleyiş paradigmasının hakim olduğu kriz evresinde ccedilalışmanın ve

terapoumltik kullanımının yeni tanımı gelişti Ccedilalışmanın tanımı istihdam meslek

becerileri ve uumlcret kavramlarını iccedileriyordu İstihdam tedavinin odak noktası haline

gelmeye başlamıştı Aktivite paradigmasının merkezinde yer alan iccedilsel uumlreticilik ve

aktivite dengesi artık ccedilalışmanın terapoumltik kullanımında ccedilok oumlnemli değildi

İndirgemeciliğin etkileri ccedilalışma motivasyonu bilişsel beceriler kuumlltuumlrel etkiler gibi

analiz edildiğinde ortaya ccedilıkıyordu Bu ccedilalışmanın değerlendirilmesinde ve

enduumlstriyel terapide daha oumlzel yaklaşımların ortaya ccedilıkmasını sağlamıştır (48)

Aktivite paradigmasında değerlendirme ağırlıklı olarak meslek oumlncesi

becerilerle ilişkiliydi ve ccedilalışmaya hazırlığı değerlendirmek iccedilin guumlnluumlk yaşam

aktivitelerini veya el sanatlarını kullanıyorlardı İccedil işleyiş paradigmasında terapistler

13

iş değerlendirme programları oluşturmaya ve belirli işleri değerlendiren iş oumlrnekleri

geliştirmeye başladılar (54)

Harvey-Kreftingrsquoin (48) belirttiğine goumlre 1957 yılında Eleanor Clarke Slagle

ve Wegg ccedilalışmanın değerlendirmesinde daha bilimsel olmak iccedilin ccedilağrıda bulunmuş

ve Cromwell meslek oumlncesi değerlendirme prensiplerini ve terapistin roluumlnuuml

tanımlamıştır Meslek oumlncesi değerlendirme bataryalarının guumlvenilirliği uumlzerine

ccedilalışmalar yapılmıştır raporların resmileştirilmesi ve değerlendirilen becerilerin

Mesleki Uumlnvanlar Soumlzluumlğuumlnde ki iş becerileriyle eşleştirilmesi iccedilin girişimlerde

bulunulmuştur (55)

Mesleki rehabilitasyon ccedilalışmalarına eşlik eden değerlendirme suumlrecini

duumlzenleyen mevzuatın yuumlruumlrluumlğe konmasıyla ergoterapistlerin ccedilalışmanın

değerlendirilmesine dahil olduğu desteklenmiştir Mevzuat ve finansman

politikalarında ki bu değişiklikler diğer profesyoneller iccedilin de ccedilekici ve kazanccedillı bir

hal almasına rağmen değerlendiricilerin ccediloğunu ergoterapistler oluşturmuştur (5657)

İccedil işleyiş paradigması sırasında ergoterapistlerin diğer bir oumlzelleştikleri alan ise

enduumlstri terapisi olmuştur Hastanede yatan hastalar iccedilin geccedilici istihdam fikriyle ortaya

ccedilıkan bu durum mevcut kurumsal hizmetleri kullanarak işe hazır olmayı

değerlendirmeyi ve beceri eğitimi vermeyi iccedilermiştir Enduumlstri terapisinde aktivite

kronik hastalarda hastanın bireysel tedavisinden iş değerlendirilmesine ve iş eğitimine

geccedilmesini sağlayan bir suumlreccedil olarak ele alınmıştır (4858)

Bu doumlnemde iş terapisi şeklinde geliştirilen programların gerccedilek iş ve

değerlendirilmesinden farklı olduğu tanımlanmıştır Terapistler daha ccedilok program

yuumlruumltmekten sorumlu olmuşlardır (48)

Araştırmalar yapılan değerlendirmeleri desteklemek uumlzerine olmuştur ve

pratiğin teorik temeline odaklanılmıştır AOTA 1980 yılında durum beyanında

ergoterapistlerin bu alanda yaptıklarını 8 basamakta toplamıştır Ama bazı terapistler

bu beyanın kendilerini limitlediğini belirtmişlerdir Bunun uumlzerine insan

performansına ya da aktivitesine dayanan daha genel bir yaklaşım benimsenmiştir Bu

yaklaşımda iccedilsel bir yetkinlik ve ustalaşmaya odaklanılmıştır Reillyrsquonin aktivite

davranış modeli bu genel yaklaşımın temelidir Model iccedil işleyiş paradigmasının

yetersizliğine youmlnelik geliştirilmiştir ve geleneksel prensiplere anlamlı ve amaccedillı

aktivite tanımına doumlnmeye teşvik etmiştir Buna istinaden Kielhofner ccedilalışmayı uumlcret

14

dışındaki uumlretici aktivitenin buumltuumln biccedilimleri ve aktiviteyi de başlıca yaşam roluuml olarak

tanımlamıştır (58-62) Reed ve Sanderson (61) ergoterapi ve mesleki terapi arasındaki

ayrımı ergoterapistler insanların uumlretici aktivitelere katılımı iccedilin gerekli olan

becerileriyle ilgilidirler şeklinde yapmışlardır Araştırmacılar iş ile ilgili olmasa da

uumlretici aktiviteler oumlnemlidir ve ergoterapistler dar ve sığ bir role sahip iş

değerlendiricileri pazar analistleri ya da firma youmlneticileri değillerdir onlar

terapistlerdir şeklinde vurgu yapmışlardır (4855)

28 Mesleki Rehabilitasyon Ve Ergoterapi

Mesleki rehabilitasyon farklı insan grupları iccedilerisinde farklı anlamlara sahip

olduğu iccedilin genel bir tanımını yapmak oldukccedila zordur Genel halkın yanı sıra

sağlıkccedilılar politikacılar sağlık profesyonelleri her biri kendi terimleri ve hizmet

amaccedilları doğrultusunda mesleki rehabilitasyonu tanımlamışlardır (6364)

Buumlyuumlk Britanya Ccedilalışma ve Emeklilik boumlluumlmuumlnuumln tanımına goumlre mesleki

rehabilitasyon bireylerin yaralanma hastalık sonrası ccedilalışmaya devam etmelerinin

oumlnuumlndeki engelleri aşmak iccedilin bir suumlreccediltir Bu suumlreccedil bireyi işvereni ya da diğer kişileri

işyerinde destekleme mesleki rehabilitasyon hizmetlerine ulaşmayı sağlama suumlreci

duumlzenleme şeklinde ilerler Buna ek olarak iş edinme işe geri doumlnme ya da işi

suumlrduumlrmek iccedilin bir sağlık problemi olan ya da engeli olan bireye geniş ccedilaplı muumldahale

programının uygulanmasını iccedilerir (65)

Ergoterapinin eğitim iccedileriği bu alanlara ait geniş bilgi ve beceri edinimini

kapsar Ergoterapi bu alana aktivite odaklı olarak yaklaşır Mesleki rehabilitasyona

aktivite odaklı yaklaşımda Ergoterapi temel olarak 5 alandaki bilgisini kullanır (66)

Aktivite odaklı yaklaşım aşağıda şema olarak verilmiştir (Şekil 21 Mesleki

rehabilitasyonda aktivite odaklı yaklaşım)

15

Şekil 21 Mesleki rehabilitasyonda aktivite odaklı yaklaşım

229 Ergoterapinin Mesleki Rehabilitasyonda Kullandığı Teorik

Ccedilerccedileve ve Modeller

Ccedilalışmayla ilişkili davranışlarla ilgilenen mesleklerdeki araştırmacılar pratik

uygulama iccedilin kavramsal ccedilerccedilevenin gerekliliği uumlzerine durmuşlardır Ancak ccedilalışma

hakkında ki teorik goumlruumlşlerin ccedileşitliliği iş programlarının geliştirilmesinde zorluklara

sebep olmuşlardır Mesleki danışmanlık mesleki değerlendirme ve ergoterapi

alanlarında teorik bakış accedilılarını kategorilere ayırarak ve pratikteki uygulamaları

accedilıklayarak bu ccedileşitliliğin ele alınması iccedilin girişimlerde bulunulmuştur (67-69)

Mesleki değerlendiriciler iccedilin Pruitt (69) iş değerlendirme verilerinin

yorumlanmasını etkileyen oumlğrenme teorisi mesleki gelişim ve psikoanalitik teoriden

bahsetmiştir Ergoterapide pratiğe youmln veren teorilerle ilgili ccedileşitli sistemler

geliştirilmiştir Creightonrsquoın (67) belirttiğine goumlre bunlara oumlrnek olarak genel sistem

teorisine dayanan Clarkrsquoın lsquoaktivite aracılığıyla insan gelişimi modelirsquo Moseyrsquoin uumlccedil

referans ccedilerccedilevesi ve Kielhofnerrsquoın lsquogelecek paradigmasırsquo verilebilir Moseyrsquoin uumlccedil

referans ccedilerccedilevesi (kazanımsal analitik gelişimsel) mesleki değerlendirme ve

muumldahale planlama aşamalarında diğer uygulama sistemlerine goumlre daha net yorumlar

yapılabilmesine olanak sağlamaktadır Her bir referans ccedilerccedilevesi insanı ve ccedilevreyi

16

fonksiyon ve disfonksiyonu değerlendirme araccedil gereccedillerini benzersiz bir şekilde

tanımlamaktadır (677071)

291 Kazanımsal Referans Ccedilerccedilevesi

Toplumda bireyin fonksiyon goumlsterebilmesi iccedilin gerekli olan beceri ve

davranışları tanımlar Bu beceri ve davranışlar gelişimle ilişkili değildir Bu ccedilerccedileve

iccedilin beceri beceridir Becerinin yokluğuna ya da neden yok olduğuna odaklanmak

yerine mevcut olan becerilerle bireyi kabul eder Tedavide bireyin ccedilevredeki

performansını arttırmaya ve ccedilevredeki değişikliklere odaklanır Mesleki

değerlendirmedeki en eski yaklaşımlardan biri kazanımsal referans ccedilerccedilevesidir (72)

Ccediluumlnkuuml somut ve farklı becerilere ve şimdiki performansa odaklanır Bunu baz alan

programlardan birisi kişisel oumlzellik yaklaşımıdır 1960rsquolarda Ergoterapi literatuumlruumlnuumln

ccediloğunluğu bu yaklaşımı iccedilermektedir (71) Dakiklik hız goumlreve verilen dikkat

işbirliği gibi başarılı istihdamı sağlayan fonksiyonların değerlendirilmesinde

kullanılan beceri kontrol listeleri ve iş oumlrnekleri iccedilin bu programlar kullanılır Bazı

programlarda ise değerlendirme uygun işe yerleştirme iccedilin yorumlamada kullanılır

Diğer programlarda ise yapılandırılmış bir iş başında bireylerin uygulama becerileri

geliştirilmeye ccedilalışılır (62737475)

Bu referans ccedilerccedilevesini temel alan diğer bir programda 1970rsquolerde

tanımlanmıştır (7677) Bu program işle ilgili tedavi ve değerlendirme iccedilin oumlğrenme

teorisini uygulamıştır Bireylerin işe girmesini veya suumlrduumlrmesini engelleyen

davranışlar tanımlanır ve değerlendirilir Değişim koşullandırma ile desteklenmiştir

(pekiştirme ekonomik durumu oumln plana ccedilıkartma) (77)

Bu programlarda şimdiki davranışlara odaklanılması ve gelişim aşamalarına ya

da becerilerine odaklanılmaması kazanımsal referans ccedilerccedilevesinin oumlzelliklerindendir

(67)

292 Analitik Referans Ccedilerccedilevesi

Bireyin bilişsel emosyonel ve sosyal fonksiyonlarına odaklanır Disfonksiyon

kişinin iccedilguumlduumlleri ihtiyaccedilları ilkel duumlrtuumlleri kendi değer sistemi veya ccedilevresi

arasındaki bilinccedilsiz ccedilatışmalardan kaynaklanan mantıksız davranış olarak tanımlanır

(72) Değerlendirme bireyin hikayesi davranışı ve soumlzsuumlz iletişimini keşfederek

17

bilinccedildışı ccedilatışmaların tanımlanması suumlrecidir Tedavi bilinccedilsiz davranışları

bilinccedillendirmek uumlzerine tasarlanır boumlylece birey davranışının ne anlama geldiğini fark

eder ve kontrol edebilmeyi oumlğrenir Ergoterapide tamamen analitik referans

ccedilerccedilevesine dayalı bir yaklaşım programı bulunmamaktadır Boumlyle bir programın

geliştirilebileceği duumlşuumlnuumllebilir (67) Bu ccedilerccedileve ele alındığında bireyden lsquoanlamlı

aktivitelere katıldığı zaman iş performansıyla ilgili olan ccedilatışmalarını tanımlamasırsquo

istenilerek değerlendirilebilir Ccedileşitli mesleklerin ihtiyaccedil duyulan ve tatmin eden

alanlarının (psikoanalitik oumlzellikleri) belirlenmesiyle bireylerin aktivite seccedilimlerine

yardımcı olunabilir (7375)

Fidler (78) tarafından şizofrenili bireylerde sosyal bilimler ve oumlğrenme

teorisinin prensiplerine dayanan psikoanalitik nitelikleri olan aktivite odaklı bir

ergoterapi programı tanımlanmıştır Bu program gazete yayımlanması hastane

odasının suumlslenmesi gibi iş ile ilgili aktivitelerin bireylerin duumlşuumlnceleri hisleri

davranışları ile bunların uumlretici fonksiyonlar uumlzerine olan etkisinin yapılandırılmasını

sağlamıştır

293 Gelişimsel Referans Ccedilerccedilevesi

Bireyin ilerlemesinin ccedileşitli fonksiyonlardaki ccedileşitli gelişimsel basamaklara

bağlı olduğunu accedilıklar Her aşamada bireyin davranış ya da becerilerinin o alandaki

geccedilmiş ve gelecek deneyimlere goumlre farklılık goumlsterebileceğini belirtir (7475)

Gelişimsel referans ccedilerccedilevesine akılcı bir yaklaşım her bir fonksiyon alanının her bir

aşamada belirli bir olgunlaşma seviyesini temsil eden bir merdiven olarak

goumlruumllmesidir Gelişimsel değerlendirme bireyin mevcut gelişimsel sırasını tanımlar

(70) Terapist değerlendirmede bireyin en ilkel goumlsterdiği fonksiyon seviyesinden

tedaviye başlar Terapi birbirleriyle ilişkili olan becerilerde ustalaşarak kademeli

olarak ilerlemesini sağlar Tedavinin amacı bireyin kronolojik yaşına uygun gelişimsel

seviyeye gelene kadar ya da başka gelişimin muumlmkuumln olmadığı seviyeye gelene kadar

bireyi buumltuumln evrelerde desteklemektir (6772) Ergoterapi yaklaşımlarında Mosey (72)

fiziksel disfonksiyonu ve aktivite davranışını gelişimsel olarak sınıflandırmıştır

Aktivite davranışı youmlnelimi lsquooyun deneyimleri ccedilalışma davranışının oumln koşuludur

aktivite seccedilimi gelişimsel bir suumlreccediltir bireyler hayatları boyunca bir dizi rol uumlstlenirler

ve bu beceriler birbirleriyle ilişkili olup karmaşık becerileri ortaya ccedilıkarırlarrsquo

18

prensiplerini iccedilerir (7677) Ergoterapidersquoki işle ilgili değerlendirme bataryalarından

birccediloğu da aktivite davranış youmlnelimini benimseyerek oluşturulmuştur (67)

Teorik ccedilerccedileveler uygulamaların alt yapısını oluştururlar klinik karar verme

ve yorumlama becerilerini desteklerler Ccedilerccedilevelerdeki kavramlar bir durumun daha

net anlaşılması ve accedilıklanması iccedilin kullanılır muumldahalelerin gerekccedilelendirilmesini

sağlarlar (73)

Teorik ccedilerccedileveler birccedilok disiplinin dahil olduğu mesleki rehabilitasyonda

meslek profesyonellerinin uygulamalarını net bir şekilde ortaya koyabilmeleri

accedilısından oldukccedila oumlnemlidir Bu nedenle ergoterapistler Ergoterapi uygulamalarının

diğer uygulamalardan farkını ortaya koymak ve etkisini goumlstermek amacıyla referans

ccedilerccedilevelerini kullanırlar (6779)

Mesleki rehabilitasyonda kullanılan ccedilerccedilevelerinin ccedileşitliliğine rağmen

Ergoterapi modelleri birccedilok uygulayıcının da aşina olduğu iş aktivitesini daha iyi

anlamak iccedilin iyi bir başlangıccedil noktası sunmaktadır Ergoterapinin mesleki

rehabilitasyonda başarıyla kullandığı modeller arasında Kanada Aktivite Performans

Modeli (KAPM) ve İnsan Aktivite Rol Modeli (MOHO) yer almaktadır (658081)

294 Kanada Aktivite Performans Modeli

En iyi bilinen modeller arasında yer alıp uumlccedil ana bileşenden oluşmaktadır

Bunlar kişi ccedilevre ve aktivitedir Model bu uumlccedil bileşenin birbirleriyle etkileşimde

olduğunu ve aktivite performansını ortaya ccedilıkardığını kabul eder Aktivite performansı

dinamik bir suumlreccediltir ve kişi-ccedilevre-aktivite arasındaki ilişkiye goumlre değişir Bu

değişiklikler ayrıca tuumlm yaşam boyunca her guumln meydana gelir

Aktivite birey ve kuumlltuumlr tarafından anlamlı bulunan değerli olan ve

duumlzenlenen guumlnluumlk yaşamdaki goumlrevleri ifade etmektedir Aktivite kendine bakım

hayattan zevk alma (serbest zaman) ve topluma sosyal ve ekonomik olarak katkı

vermeyi (uumlretkenlik) iccedileren bireylerin kendilerini meşgul ettikleri her şeydir (80)

Mesleki rehabilitasyonda KAPMrsquonin kullanımında odak nokta uumlretkenliktir

Uumlretkenlik yaşam boyu devam eden oyundan okul oumldevlerine oradan da ccedilalışmaya

doğru giden ev idaresi ve ebebeynlik gibi goumlnuumllluumlluumlk işlerini de kapsayan bir

aktivitedir Bu ccedilerccedilevede ccedilalışan=kişirsquodir Burada bireyin ccedilalışan kimliğine sahip

olması oldukccedila oumlnemlidir Bireyi etkileyen pek ccedilok faktoumlr bulunmaktadır (fiziksel

19

durum bilişsel durum ruhsal durum vb) Kişinin maneviyatı dikkat edilen diğer bir

komponenttir Maneviyat lsquokişinin oumlzuumlrsquo olarak tanımlanıp bireyi biricik kılar Bir diğer

tanımıysa bizim iccedilin neyin oumlnemli ya da anlamlı olduğunu anlamamızı ve bunu nasıl

ifade edeceğimizi goumlsteren komponenttir Kişiliğimiz belirli aktivitelere ya da

mesleklere youmlnelmemizi sağlayan guumlduuml motivasyon ve maneviyatımızın birer

ifadesidir Maneviyat seccedilimlerimizi nasıl ifade ettiğimiz konusunda bize yol

goumlsterdiği iccedilin kariyer tercihlerimizi de etkileyebilir Maneviyat bir oumlz-belirleme ve

kişisel kontrol kaynağı olduğu iccedilin ccedilalışmamıza kattığımız değeri ve ondan aldığımız

anlamı etkileyebilir (658283)

Bireylerin aktivitelerini ve hikayelerini dinlemek terapiste birey iccedilin neyin

oumlnemli ve anlamlı olduğunu anlamasına yardım eder KAPM direk olarak iccedilermese de

kişisel faktoumlrler oumlz guumlven benlik saygısı motivasyon emosyonel durum gibi

değerlerin mesleki rehabilitasyon suumlreci boyunca goumlz oumlnuumlnde bulundurulması gerekir

(1)

KAPM aktiviteleri kendine bakım serbest zaman ve uumlreticilik olarak ayırır

Fakat bunun aktiviteleri oldukccedila basite indirgediği ve bu alanların sınırlarının net

olarak ccedilizilemediğini goumlz oumlnuumlnde bulundurmalıyız Mesleki rehabilitasyonda

kullanımında aktivite=iş olarak goumlruumllmektedir Terapistler bireyin performans

sergilediği işleri işin doğasını işin gerekliliklerini ve bileşenlerini tanımlarlar

Aktivite analizinin kullanımı kişi-iş uyumunu anlamak iccedilin terapiste yardımcı olur

(6580)

Aktivite performansı fiziksel kuumlltuumlrel sosyal kurumsal oumlzellikleri olan

ccedilevrede meydana gelir Mesleki rehabilitasyonda kullanımında ccedilevre=işyeri olarak

goumlruumllmektedir Bireyin performansını destekleyen ya da engelleyen ccedilevresel

faktoumlrlerin tanımlanması oumlnemlidir Bireyin iş performansını sergilediği insanlı ve

insansız ccedilevrenin değerlendirilip kişiye uygun hale getirilmesi ile aktivite

performansının arttırılması sağlanır (80)

295 İnsan Aktivite Rol Modeli (MOHO)

Ergoterapistlerin Mesleki rehabilitasyonda kullandıkları diğer bir modelse

MOHOrsquodur MOHO ccedilalışma davranışını anlamamız iccedilin bireyin uumlccedil oumlzelliğinden

bahsetmiştir Bunlar irade alışkanlıklar ve performans kapasitesidir İrade bireyin

20

deneyim ve tercihlerini etkileyen bir bileşendir Alışkanlıklar bireyin aktivitelerini

rutin ve alışkanlıklarıyla nasıl organize ettiğini tanımlar Performans kapasite bir

aktiviteyi yuumlruumltmede bireyin doğuştan gelen fiziksel ve zihinsel yeteneklerini ifade

eder Ccedilevre ise bireyin aktivitesini gerccedilekleştirdiği yerdir Her bileşen birbirleriyle

ilişkilidir ve alt parametrelere ayrılır (538184)

İrademiz ya da motivasyonumuz yeteneklerimizi ve kendimizi ne kadar etkili

goumlrduumlğuumlmuumlz (kişisel nedenler) neyin oumlnemli olduğunu duumlşuumlnduumlğuumlmuumlz (değerler) ve

yapmaktan keyif aldığımız ve memnun olduğumuz şeyler(ilgiler) ile belirlenir Bireyin

değerlerinin ve ccedilalışma goumlruumlşlerinin nasıl farklı olabileceğini ve bunların bir engele

uyum sağlamaları gerektiğinde mesleki yaşamlarını nasıl etkileyebileceğini goumlsterir

(8485)

MOHOdaki kişinin ikinci bileşeni alışkanlıklardır Alışkanlıklar guumlnluumlk

rutinlerimiz hakkında neredeyse hiccedil ccedilaba sarf etmeden yaptığımız yarı otomatik

davranış kalıplarını tanımlar Hepimizin alışkanlıklar ve roller oluşturmak iccedilin

oluşturduğumuz kendi oumlzel aktivitelerimiz vardır Bir sağlık sorunu veya engeli olan

bireylerdeyse bu iyi belirlenmiş alışkanlıklar bozulabilir (8184)

MOHO ergoterapistler tarafından oumlzellikle bireylerin aktivite rollerini

tanımlamak iccedilin yaygın olarak kullanılmaktadır Ccedilalışan roluuml toplumda sosyal

dışlanmayı ve yoksulluğu azaltma konusundaki oumlneminden dolayı ergoterapistler iccedilin

oumlnemli bir kavramdır Bu kavrama bireysel accedilıdan bakıldığındaysa kişisel bir kimlik

oluşturma yaşama anlam yuumlkleme ve tatmin olma gibi katkılarından dolayı oumlnemlidir

İş aktivitelerine katılım yaşamda sunulan fırsatlara ve ccedilıkan zorluklara uygun şekilde

cevap vermeyi gerektiren aktif bir suumlreccediltir İstihdam edilebilirliğin suumlrduumlruumllmesi iccedilin

de ccedilalışma hayatı boyunca ccedilalışan roluumlnuumln başarıyla suumlrduumlruumllmesinin oumlnemi buumlyuumlktuumlr

(86)

Roller zamanın kullanımını organize eder ve bireyi sosyal yapıya yerleştirir

Bu nedenle her bir ccedilalışan roluumlnuumln bireyin ortamına ve bireye bağlı sosyal beklentileri

vardır Oumlrneğin ccedilalışan roluuml bireyin kişisel kimliğinin merkezindeyse işlerine ayıracağı

zaman ve efor daha fazla olacaktır (87) Bir kişinin yetenekleri ile işlerinin talepleri

arasında ya da diğer rolleri ve ccedilalışan rolleri arasında zayıf bir eşleşme olduğunda ise

rol gerilimi oluşabilir Yaralanma hastalık ya da engele sahip bireyler rollerinde

oumlnemli değişiklikler yapmak zorunda kalabilirler Bu bireylerin ccedilalışma rollerinin

21

yeniden yapılandırılmasında ergoterapistler yaratıcı duumlşuumlnme ve problem ccediloumlzme

becerileri ile bireylere destek olmaktadırlar (84)

MOHOrsquonun uumlccediluumlncuuml bileşeni ise performans kapasitesidir Performans

kapasitesi bireyin vuumlcuduyla kendi duumlnyasını nasıl deneyimlediğini ifade etmesidir

Bireyin kendi deneyimlerini ifade etmesi lived body kavramıyla tanımlanmıştır Bu

kavram vuumlcudun bir deneyim yeri olarak duumlşuumlnuumllmesi gerektiğini tartışan felsefe

ccedilalışmalarından alınmıştır Oumlrneğin engelli bir birey ccedilalışmayı lsquogetir-goumltuumlr işlerirsquo

şeklinde tanımlayabilir Lived bodyrsquonin bu subjektif deneyimi bireyin vuumlcudunu ve

duumlnyayı anlamasını ve gelecekteki aktivite performansını etkileyecektir Performans

problemini belirleyebilmek iccedilin performansın birey tarafından nasıl deneyimlendiğini

anlamamız gerekmektedir (8188)

MOHOrsquonun son bileşeni ise hem fiziksel hem de sosyal boyutları olan ccedilevredir

Bir engelli ya da yaralanma geccediliren ccedilalışanın ccedilalışması iccedilin ccedilevre oumlnemli engeller

oluşturabilir Engelli bireylerin istihdama girme fırsatları sağlıklı bireylere goumlre daha

azdır İstihdama dahil olan engelli bireyler de iş arkadaşları veya işverenler tarafından

olumsuz ya da fazla koruyucu tavırlarla karşı karşıya kalmaktadırlar (6581)

Engelliliğe oumlzellikle de mental problemlere bağlı damgalama sosyal ccedilevrenin

oumlnemli bir oumlğesidir ve bu nedenle engelli kişinin iş tecruumlbesi uumlzerinde derin bir etkiye

sahiptir Bu tuumlr meselelerin eğitimi ve farkındalığı ergoterapistin roluumlnuumln oumlnemli

bileşenleridir Fiziksel ccedilevre soumlz konusu olduğunda lsquoherkes iccedilin erişilebilirlikrsquo gibi

kavramlarda yasalarca devreye girmektedirler Bu tuumlr girişimler fiziksel engellerin

aşılmasında oumlnemli rol oynar Ergoterapistler iccedilin de ccedilevre de yapılacak olan

değişiklikler bireylerin işe geri doumlnmesinde ya da engelli bireyin ccedilalışmasının

oumlnuumlndeki engellerin aşılmasında oumlnemlidir (818485)

210 Ccedilalışma Performansı

Youmlnetim alanı oumlncelikle bir ccedilalışanın muumlmkuumln olduğunca uumlretken olması ile

meşgulken sağlık alanında ccedilalışanlar bir hastalık engel ya da sağlık problemi

nedeniyle uumlretkenlik kaybının nasıl oumlnleneceğine odaklanmışlardır (89-91) Diğer

yandan kurum psikologları ccedilalışmaya katılım tatmin ve kişilik gibi oumlzelliklerin

bireysel ccedilalışma performansı uumlzerindeki etkisiyle ilgilenmektedir (9293) Ccedilalışma

performansı doğrudan oumllccediluumllemeyen soyut bir kavramdır Birden ccedilok boyut ve

22

bileşenden oluşmaktadır (94-96) Psikoloji alanında Campbell (94) ccedilalışma

performansını lsquokurumun amaccedilları ile ilgili olan eylem ve davranışlardırrsquo şeklinde

tanımlamıştır Bu tanıma uumlccedil kavram eşlik etmektedir sonuccedil yerine davranışı ifade

eder sadece kurumun hedefleriyle ilişkili davranışlardır performans ccedilok boyutludur

Ancak davranış ve sonuccedil arasında ayrım yapmak oldukccedila guumlccediltuumlr Wiswesvaran ve

Ones (97) ise lsquokurumsal hedeflere bağlı ve onlara katkıda bulunan ccedilalışanların

oumllccediluumllebilir eylemleri davranışları ve sonuccedillardırrsquo şeklinde tanımlamışlardır Ccedilalışma

verimliliği ve ccedilalışma performansı literatuumlrde ccedilok karıştırılan iki kavramdır (89)

Ccedilalışma verimliliği ccedilıktıya boumlluumlnmuumlş girdi olarak tanımlanıp ccedilalışma

performansından ccedilok daha dar kapsamlı bir kavramdır (92) Ccedilalışma performansı

goumlstergelerini ve nedensel değişken ya da belirleyicilerini de birbirinden ayırmak

zordur Nedensel değişkenler bireyin ccedilalışma performans seviyesini belirlerken ya da

oumlngoumlruumlrken goumlstergeler ccedilalışma performansının yansımalarıdır Oumlrneğin tatmin

performansın belirleyicisi olarak kabul edilirken kalite performansın bir goumlstergesidir

(9798)

Bireysel ccedilalışma performansını değerlendirmek iccedilin kullanılan birccedilok

kavramsal referans ccedilerccedileveleri mevcuttur (9395) Yapılan bir derlemede (89)

kullanılan referans ccedilerccedilevelerinin ccedilalışma performansını doumlrt geniş boyutta ele

aldıkları goumlruumllmuumlştuumlr Bunlar goumlrev performansı uyumlandırılmış performans

bağlamsal performans ve zarar verici ccedilalışma davranışlarıdır Toplamda 17 tane genel

ccedilerccedileve ve 18 tane işe oumlzguuml kullanılan referans ccedilerccedilevesi birleştirilip buluşsal referans

ccedilerccedilevesi oluşturulmuştur Bireysel ccedilalışma performansını değerlendirmede

kullanılmak uumlzere geliştirilen buluşsal referans ccedilerccedilevesinin oumlzellikleri Tablo 21rsquode

goumlsterilmektedir

23

Tablo 21 Bireysel Ccedilalışma Performansı Buluşsal Referans Ccedilerccedilevesi

Bireysel

Ccedilalışma Performansı

Boyutlar Goumlstergeler

Goumlrev Performansı goumlrevi tamamlama iş becerileri ccedilalışma

kalitesi ccedilalışmanın etkinliği planlama

organize etme soumlzel ve yazılı iletişim

kaynakları izleme ve kontrol etme vb

Bağlamsal

Performans

ekstra goumlrevler ccedilaba goumlreve verilen

dikkat motivasyon yaratıcılık yardım

isteme ve yardım etme kibarlık etkili

iletişim vb

Uyumlandırılmış

Performans

yeni fikirler uumlretme hedef ve planları

duruma uyarlama yeni goumlrevleri ve

teknolojiyi oumlğrenme accedilık goumlruumlşluuml olma

diğer kuumlltuumlrleri anlama sakin kalma

ccedilabuk analiz etme vb

Zarar Verici

Ccedilalışma Davranışı

goumlrev dışı davranışlar fazla ve uzun suumlren

aralar işe gitmeme şikayet etme

goumlrevleri yanlış yapma ccedilalışma

arkadaşlarıyla kavga etme guumlvenlik

uyaranlarını goumlz ardı etme agresif

davranma madde kullanımı vb

Ergoterapi Uygulama Ccedilerccedilevesi işi lsquouumlcretli istihdam veya goumlnuumllluuml aktivitelerde

bulunmak iccedilin gereken faaliyetlerrsquo olarak tanımlamaktadır Ccedilalışma performansı

sağlık ve bireylerin iyi olma hali iccedilin temel olan katılım ve uumlretkenliği

desteklemektedir Ergoterapistler ccedilalışma performansı alanında problemleri olan

bireyler iccedilin hizmet verirler Ergoterapistler problem ccediloumlzuumlmuuml iccedilin problemi

24

tanımlama ve analiz etme uygun muumldahale yaklaşımını seccedilme veya dizayn etmeye

odaklanırlar (7)

Ccedilalışma performansındaki problemler fiziksel duyusal bilişsel algısal

psikolojik sosyal veya gelişimsel değişikliklerden dolayı meydana gelmektedir Bu

nedenle Ergoterapi akut bakım ve rehabilitasyon kurumlarında enduumlstriyel alanlarda

korumalı işyerlerinde desteklenmiş istihdamda ofislerde psikiyatri tedavi

merkezlerinde ve toplumda iş ile ilgili hizmetler sağlamaktadır Ergoterapistler

değerlendirme ve muumldahale (danışmanlık oumlnleyici iyileştirici ve uyumlandırılmış

yaklaşımlar) olarak iki anahtar hizmet vermektedir (99)

211 Mesleki Rehabilitasyonda Ergoterapi Değerlendirmeleri

Bireyin mesleki guumlccedilluuml youmlnlerini ihtiyaccedillarını ve kariyer potansiyelini

belirlemek iccedilin ilgi yetenek ve becerilerini belirleme suumlrecidir Klasik mesleki

değerlendirme modeli kişinin iş başında değerlendirilmesini ve eğitilmesini kapsar

Değerlendirme iccedilin standartlaştırılmış teknikler (testler) ya da goumlzlem goumlruumlşme gibi

standart olmayan yaklaşımlar kullanılır Engelli bireylerde oumlzellikle değerlendirilmesi

gereken alanlar kişiyi işte ve eğitimde başarıya ulaştıracak ihtiyacın belirlenmesi

yardımcı araccedil-gereccediller ccedilevresel duumlzenlemeler ve engelliliğe ait diğer sorunlardır

Uumllkelerin kuumlltuumlr ve sosyal sistemlerine goumlre değerlendirmelerin iccedilerikleri

değişebilmektedir (37100101)

Becerilerin goumlzlemlenmesi goumlruumlşme bireyin performans beceri ve

paternlerinin değerlendirilmesi ile ergoterapist bireyin ccedilalışma performansı ile ilişkili

ilgilerini becerilerini ve ihtiyaccedillarını tanımlayabilir İş yerinin duumlzenlenmesi

yaralanmaların oumlnlenmesi ile ilgili olarak ise ergoterapist aktivite analizi yapar ve

ccedilevresel faktoumlrleri (iş rutini araccedil-gereccediller- ergonomik stres yaratan faktoumlrler

ulaşılabilirlik işveren ve iş arkadaşlarıyla goumlruumlşme) değerlendirir (102-105)

Genel olarak ergoterapi değerlendirme suumlreci aşağıdaki gibi işler

1- Goumlruumlşme bireyin başvuru amacına goumlre değişkenlik goumlstermek ile birlikte ilk olarak

sosyodemeografik tıbbi aktivite performansı ve varsa geccedilmiş iş deneyimi (saat

pozisyon uumlcret memnuniyet ayrılma sebebi vb) ile ilgili bilgi toplanır (6599)

2- İşe hazırlık durumunun değerlendirilmesi yaralanma sonrası gelen bir birey ise

tıbbi durumu ccedilalışan kimliği işe geri doumlnuumlş ile ilgili motivasyonu oumlnuumlndeki engeller

25

risk faktoumlrleri işvereni ile goumlruumlşme işyerindeki pozisyonlar ccedilalışma arkadaşlarının

goumlruumlşuuml iş toleransı gibi bilgiler toplanır Eğer iş geccedilmişi olmayan bir birey ise neden

ccedilalışmak istediği hedefleri eğitim durumu aktivite farkındalığı gibi bilgiler toplanır

(6566102)

3- Meslek oumlncesi becerilerin değerlendirilmesi bireyin iş ile ilgili davranışları

rutininin değerlendirilmesi bir goumlrevi başlatma-suumlrduumlrme-bitirme becerisi iş

arkadaşlarıyla iletişimi yardım isteme ve kabul etme durumu ccedilalışma ve mola

zamanına uyumu işveren ile olan iletişimi gibi bilgiler toplanır (66105)

4- Bireyin ccedilalışma becerilerinin değerlendirilmesi yaralanmaya ya da engel tuumlruumlne

bağlı olarak bireyin fiziksel bilişsel psikososyal durumunun değerlendirilmesi ccedileşitli

iş oumlrnekleri uumlzerinde bireyin ccedilalışma becerilerinin değerlendirilmesi gibi bilgiler

toplanır (6699105)

212 Mesleki Rehabilitasyonda Ergoterapi Muumldahaleleri

Ergoterapistler değerlendirmeler doğrultusunda muumldahale stratejisine karar

verirler Strateji belirlerken bireyin yaşı ilgileri değerleri kuumlltuumlruuml becerileri

motivasyonu psikolojik durumu ccedilalışan roluuml aktivite gereklilikleri ccedilalışma ortamı

ve ulaşılabilir kaynaklar ele alınır Muumldahale iş opsiyonlarını keşfetmek ya da

genişletmek iccedilin iş ile ilgili becerilerini arttırmak iccedilin ve bireyin ccedilalışan roluumlnuuml

suumlrduumlrebilmesi iccedilin uygulanır Muumldahaleler bireysel ya da grup muumldahaleleri şeklinde

olabilir (6566) Ccedilalışma performansını arttırmak iccedilin kullanılan muumldahalelere oumlrnek

olarak (799)

- Yaralanmayı oumlnleme stresle başa ccedilıkma guumlvenlik vuumlcut mekaniğini doğru

kullanma vuumlcut farkındalığı ağrı youmlnetimi eklem koruma ve semptomların

farkındalığı iccedilin eğitim

- Bireyin ccedilalışan roluuml iccedilin gerekli olan fiziksel iş goumlrevlerinin derecelendirilerek

ccedilalışılması

- Ccedilalışma davranış ve becerileri ile ilgili aktivitelerle ccedilalışılması

- Başarılı ccedilalışma performansı iccedilin iş modifikasyonları ve adaptasyonlarının yapılması

- İş yerinde başarılı performansı sağlamak iccedilin kuumlltuumlrel faktoumlrlerin de dahil olduğu

motivasyon oumlzguumlven sosyal ve iletişim becerileri problem ccediloumlzme becerisi hedef

belirleme becerisi uumlzerine ccedilalışılması

26

- İş goumlrevlerinin araccedil-gereccedillerin iş ccedilevresinin adaptasyonu iccedilin ccedilalışana ya da işverene

oumlnerilerde bulunulması

- Yaralanmaya bağlı engelliliği azaltmak iccedilin işverene yaralanma youmlnetimi ile ilgili

danışmanlık yapılması

- Ccedilalışanla ilişkili diğer ccedilalışanlarla işverenle hizmetlerle ve kuruluşlarla iş birliği

yapılması

- Vaka youmlneticisi olarak işe geri doumlnuumlş planı hazırlamak ve koordine etmek (6699)

Geniş hizmet alanı iccedilerisinde ILOrsquonun tanımladığı (1973) lsquoengelli bireyin

guumlvenli ve suumlrduumlruumllebilir uygun işin sağlanması iccedilin mesleki rehabilitasyon hizmetleri

mesleki rehberlik mesleki eğitim ve uygun işe yerleştirme rehabilitasyonun devamlı

ve duumlzenli bir suumlrecidirrsquo ifadesinde belirtilen alanlarda ergoterapistler temel katkı

verecek profesyonellerdir (104)

Ergoterapistler sıklıkla değerlendirme ve mesleki rehabilitasyon suumlrecinde

beceri yapılandırması bilgi ve becerinin terapoumltik etkileşimi işyeri uyumlandırması

işin gereklilikleri ve iş yerinde yapılacak duumlzenlemeler ile katkı vermektedirler (105)

İş ile ilgili uygulamalar ergoterapi hizmetlerinin temeli olan yaralanmanın

oumlnlenmesi ve işyerinde sağlığın suumlrduumlruumllmesi ya da yaralanma-engel-hastalık sonrası

işe geri doumlnuumlş veya anlamlı ve uumlretici aktivitelerinin guumlvenli ve suumlrduumlruumllebilir olmasını

sağlamayı ifade etmektedir (66) Yaralanmayı ya da hastalığı takip eden muumlmkuumln olan

en kısa suumlrede ergoterapi hizmetleri iş yerinde diğer ccedilalışan işveren ve danışmanlarla

birlikte ccedilalışmak uumlzere yer almalıdır (100101) Ergoterapinin temel fonksiyonu

sağlığı aktiviteler ile iyileştirmektir (56) Aktivite ergoterapinin referans

ccedilerccedilevelerinin merkezinde yer alır Ergoterapistler ccedilevre ve bağlam iccedilerisinde yer alan

iş ile ilgili aktivitelerde bireyin fiziksel davranışsal bilişsel sosyal ve emosyonel

kapasitelerine odaklanır Aktivite analizi mesleğin temel taşlarındandır ve

ergoterapiste iş ile ilgili engeller ve destekler hakkında bilgi verir Bu şekilde

ergoterapistler kişi-iş uyumunu sağlamak iccedilin gerekli olan muumldahale yaklaşımını

belirleyebilir (66) Ergoterapistler istenen sonuccedillara ulaşmak iccedilin diğer paydaşlarla

işbirliği halinde iş ccedilevresini kişiye uygun şekilde adapte edebilir Ergoterapistler

fiziksel fonksiyon değerlendirmesi hastalık ve yaralanmayla ilgili bilgi ve birey ya da

toplumun fonksiyonlarının bu durumdan nasıl etkilendiğine dair psikososyal

27

değerlendirme ve muumldahale iccedilin gerekli olan bilgi ve beceriye sahiplerdir

(66100105)

Duumlnya Ergoterapi Federasyonu (WFOT) katılımı sağlayan aktivite sağlığı ve

guumlvenliğini iccedileren iş ile ilgili uygulamalarda bireylerin ne olursa olsun becerilerine

odaklanmada uumlretici aktivitelere katılımda ergoterapinin roluumlnuuml beyan etmiştir

ILOrsquonun lsquouygun işrsquo tanımının sağlanmasında ve uzun doumlnem hedeflerde ergoterapinin

vereceği desteği de durum beyanı ile accedilıklamıştır (104)

Ergoterapinin bu uygulamaları mesleğin ilk ortaya ccedilıktığı zamandan beri yer

almaktadır (84) Ergoterapistler insan fonksiyon ve performansı uumlzerine aldıkları

eğitim ile mesleki rehabilitasyona katkı vermektedirler Ergoterapi hizmetleri ccedilalışma

aktivitesinin meydana geldiği ccedilevre birey ve işverenin ihtiyaccedil ve hedeflerine bağlı

olarak gerccedilekleşir (104)

Ergoterapi mesleki rehabilitasyonda geniş uygulama alanlarına sahiptir (işe

geri doumlnuumlş işyeri modifikasyonları kişi-iş uyumu vb) Ergoterapistler hem bireyi hem

de sistemleri analiz ederken aktivite analizini kullanırlar Ergoterapistlerin klinik

uygulama becerileri problem ccediloumlzme becerileri yaratıcı duumlşuumlnme becerileri geleneksel

klinik uygulamalarıyla sınırlandırılamaz Terapist son hedefe ulaşmak iccedilin mevcut

olan ccedilerccedilevelere bağlı kalmadan kendi stratejilerini oluşturabilir Kullanılan stratejiler

muumldahaleler farklı olsa da mesleki rehabilitasyon alanında ccedilalışan ergoterapistlerle

yapılan ccedilalışmalarda odak noktanın aktivite performansını ve kişi-ccedilevre-aktivite

uyumunu arttırmak olduğu goumlruumllmuumlştuumlr (100106)

28

3BİREYLER VE YOumlNTEM

31Bireyler

Ccedilalışmamıza Hacettepe Mesleki Rehabilitasyon Merkezine başvuran

bireylerden kriterlere uyan 20 danışan dahil edilmiştir (Şekil 31 Mesleki

Rehabilitasyon Merkezi)

Ccedilalışmaya dahil edilme kriterleri

-18-65 yaş aralığında olmak

-Engelli raporunun olması (40 ve uumlzeri)

-Ccedilalışmaya katılmaya goumlnuumllluuml olmak

Hariccedil tutulma kriterleri

-Engel raporunda mental retardasyon tanısının olması

Hacettepe Uumlniversitesi Mesleki Rehabilitasyon Merkezi Avrupa Birliği ve

Tuumlrkiye Cumhuriyeti tarafından finanse edilen lsquoEngelli Bireylerin İstihdam

Edilebilirliğinin Artırılması iccedilin Teknik Yardım Projesirsquo kapsamında accedilılmıştır Proje

kapsamında hem engelli bireylere hem de faydalanıcı konumunda olan Hacettepe

Uumlniversitesi Ergoterapi Boumlluumlmuuml ccedilalışanları iccedilin eğitimler duumlzenlenmiştir Mesleki

Rehabilitasyon Merkezirsquonin temel amacı engelli bireylerin istihdama giden yolda ve

iş yaşamlarında desteklenmesinin sağlanmasıdır Proje ile birlikte faaliyetlerini

gerccedilekleştiren Mesleki Rehabilitasyon Merkezi Temmuz 2017 proje bitimini takiben

de hizmetlerini suumlrduumlrmeye devam etmektedir Merkez 3 odadan oluşmaktadır Her bir

odada engelli bireylerin becerilerinin değerlendirilip geliştirilebileceği Valpar

JTECH suumlruumlcuuml simuumllasyonu Vienna test sistemi gibi araccedil gereccediller bulunmaktadır

(Şekil 32 Suumlruumlcuuml Simuumllasyonu ve Vienna Test Sistemi)

Şekil 31 Mesleki Rehabilitasyon Merkezi

29

Şekil 32 Suumlruumlcuuml Simuumllasyonu ve Vienna Test Sistemi

32Youmlntem

321Verilerin Toplanması

Grup muumldahalesi oumlncesinde 1 hafta ve sonrasında 1 hafta goumlruumlşmeler yapıldı

ve ccedilalışma performansı değerlendirildi Grup muumldahalesini takiben 3 ay iccedilerisinde işe

giren bireylerle telefonla veya yuumlz yuumlze goumlruumlşuumlluumlp problem yaşadıkları alanlar tespit

edildi bireysel olarak muumldahale edildi ve 3 bir değerlendirme daha yapıldı Ccedilalışmaya

katılan bireylere ccedilalışmanın amacı hakkında bilgi verildikten sonra veriler araştırmacı

tarafından el ile yazılarak kayıt edildi Her bir goumlruumlşme 60-90 dk suumlrduuml Ccedilalışma

performansının değerlendirilmesi 80-90 dk suumlrduuml Ccedilalışmanın akış şeması aşağıda

verilmiştir (Şekil 33 Akış şeması)

1 Değerlendirme

n=20

60-90 dakika

Goumlruumlşme Youmlntemi

-Anamnez

-KAPOuml

-OPHI-II

Şekil 33 Akış Şeması

7 haftalık grup muumldahalesi haftada

1 guumln 2 saat (n=20)

4-6 kişilik 4 grup

2 Değerlendirme n=20 60-90 dakika Goumlruumlşme Youmlntemi -Anamnez -KAPOuml -OPHI-II

Ccedilalışma Performansı

1Değerlendirme (n=4)

80-90 dakika

Aktivite goumlzlemi

4-5 kişilik 5 grup

Ccedilalışma Performansı

2Değerlendirme (n=4)

80-90 dakika

Aktivite goumlzlemi

4-5 kişilik 5 grup

30

33Değerlendirme

331Sosyodemografik Bilgiler

Ccedilalışmaya katılan bireylerin hikayesi yaşı cinsiyeti oumlzuumlr yuumlzdeleri ccedilalışma

deneyimleri eğitim durumları yarı yapılandırılmış goumlruumlşme olan Mesleki

Rehabilitasyon Anamnez formu ile toplandı Goumlruumlşme 5 başlıkta yapıldı

- Ailevi bilgiler

- Maddi bilgiler

- Mesleki bilgiler

- Mobilite bilgileri

- Tıbbi bilgiler

332Aktivite Performansının Değerlendirilmesi

Bireylerde aktivite performansı ve memnuniyet duumlzeylerini değerlendirmek

iccedilin Kanada Aktivite Performans Oumllccediluumlmuuml (KAPOuml) değerlendirmesi kullanıldı Torpil

ve Ekici (107) KAPOumlrsquonuumln Tuumlrkccedile verisyonunun başta multiple sklerozlu bireylerde

olmak uumlzere pek ccedilok hastalık ve bozukluklarda geccedilerli ve guumlvenilir bir oumllccediluumlm aracı

olduğunu belirtmişlerdir Bu değerlendirme oumllccedileği ile aktivite performansı alanında

kişilerin karşılaştığı problemler belirlendi Bu oumllccedilek bireylerin aktivite tercihlerini

yine kendisi tarafından verilen performans ve tatmin puanları ile değerlendirir İlk

basamakta bireylerden guumlnluumlk rutin yaşantılarında yaptığı yapmak istediği veya

yapmakta kısıtlandığı kendine bakım guumlnluumlk yaşam uumlretkenlik ve serbest zaman

aktiviteleri belirlemeleri istendi İkinci basamakta bireyler bu belirledikleri

aktivitelerin her birisine likert skalasına goumlre 0-10 arası bir oumlnem değeri vermesi

istendi (0-Hiccedil oumlnemli değil 10-ccedilok oumlnemli) Uumlccediluumlncuuml basamak olarak bireylerden onun

iccedilin en oumlnemli en az 1 en fazla 5 aktiviteyi seccedilip her bir aktivite iccedilin yine likert

skalasına goumlre 0-10 arası performans ve tatmin puanı belirlemeleri istendi Elde edilen

performans ve tatmin puanları toplanıp bireyin oumlnemli bulduğu aktivite sayısına

boumlluumlnerek performans ve tatmin puanları elde edildi (108109) KAPOumlrsquode bireysel

olarak 2 puan ve uumlzerindeki fark klinik accedilıdan oumlnemli bir değişim olarak kabul edildi

(110)

31

Kanada aktivite performans oumllccediluumlmuumlnde oumlnceliklendirilmiş aktivite konuları

kişisel hedeflere doumlnuumlştuumlruumllduuml Kişilerden istediği ihtiyaccedil duyduğu performans

goumlstermek istediği ve oumlnemli ya da problemli goumlrduumlğuuml aktiviteleri belirtmeleri istendi

Aktiviteler seccedilildikten sonra yukarıda yazıldığı gibi kişiden performans ve tatmin

puanları alındı

Ccedilalışma Performansının Değerlendirilmesi

Koopmans ve ark tarafından lsquoBireysel Ccedilalışma Performansı Goumlstergelerinin

Belirlenmesi ve Seccedililmesirsquo ccedilalışmasından elde edilen performans goumlstergeleri

belirlenen standart bir grup aktivitesi uumlzerinde terapist tarafından likert skalasına goumlre

1-4 arası puanlandı (1- problemli performans 2- goumlzlem gerektiren performans 3-

kabul edilebilir performans 4- duumlzguumln performans) Değerlendirme goumlruumlşmeleri takip

eden guumlnde her biri 4rsquoer kişiden oluşan 2 grup ve 3 grup olarak gerccedilekleştirildi

Muumldahalenin bitiminde ise değerlendirme goumlruumlşmelerini takiben farklı gruplarla

tekrarlandı (Şekil 34 Kutu uumlretimi aktivitesi)

Şekil 34 Kutu uumlretimi aktivitesi

İşe başlayan bireylerde de goumlrev başında işveren ve iş arkadaşlarıyla

goumlruumlşuumllerek iş yerlerinde terapist tarafından dolduruldu

333Aktivite Performansı Hikayesi Goumlruumlşmesi

Bireylerin istihdama youmlnelik motivasyon uumlretken rol ve rutinlerini

değerlendirmek iccedilin Aktivite Performans Hikayesi Goumlruumlşmesi (Occupational

Performance History Interview-II (OPHI-II)) kullanıldı Yarı yapılandırılmış bir

değerlendirme olup yanıtlar uumlccedil derecelendirme oumllccedileğinde organize edildi aktivite

kimliği (11 madde) aktivite yeterliliği (9 madde) aktivite ccedilevresi (9 madde) Yapılan

32

goumlruumlşme sonrası terapist tarafından puanlandı Aktivite kimliği bireylerin istedikleri

yaşam ile ilgili değerlerini ilgilerini ve guumlvenlerini oumllccediler Aktivite yeterliliği bireyin

aktivite davranışını verimli ve tatmin edici bir şekilde suumlrduumlrmesini oumllccediler Aktivite

ccedilevresi ise ccedilevrenin bireyin aktivite performansına olan etkisini oumllccediler Yanıtlar likert

skalasına goumlre 1-4 arası puanlandı ( 1- rol performanslarında aşırı problemler 4- yetkin

rol işlevleri kabul edilebilir) (111) Bu değerlendirme ile bireylerin ccedilalışma

performanslarını etkileyen durumlar belirlendi

34Grup Muumldahalesi

Değerlendirme yapılan bireylere 7 haftalık haftada 1 guumln 2 saatlik grup

muumldahale programı uygulandı her bir grup 4-6 kişiden oluşturuldu Değerlendirmeler

muumldahale sonrası tekrarlandı Muumldahalenin bitimini takip eden 3 ay iccedilerisinde işe

yerleşen bireylere bireysel muumldahale yapılıp değerlendirmeler tekrar edildi

341Grup Youmlnetimi İccedilin Benimsenen 7 Adım

Muumldahale programı suumlresince her moduumlluumln iccedileriği 7 adım ccedilerccedilevesinde uygulandı

(112)

1- Isınma Bireyleri rahatlatan yeni deneyimlere hazırlayan egzersiz olarak

tanımlanmaktadır Bireylerin duygu durumlarını duumlzenlemek iccedilin terapistin yuumlz

ifadesinden ortamın ışıklandırılmasına kadar yaptığı duumlzenlemeler bu aşamada

oumlnemlidir Bu aşamadao guumln neler yapılacağını accedilıklandı Bireylerin guumlvende ve rahat

hissettikleri bir atmosfer oluşturulmaya ccedilalışıldı O guumlnkuuml konuyla ilişkili genel bir

soru sorulup grubun hazırlanması sağlandı

2- Aktivite Terapistin bireylerin kişisel oumlzelliklerine goumlre planlama yaptığı aşamadır

Bu aşamada herkesi kapsayacak terapoumltik hedefleri belirleyerek kişilere uygun olarak

o guumlnkuuml iccedilerik sunuldu

3- Paylaşım Grup uumlyelerinin deneyimlerini paylaşmalarına destek olundu Fikrini

soumlylemekten kaccedilınan bireyler iccedilin oumlrnek bir olay uumlzerinden gidildi Herkese soumlz hakkı

vermeye ve gruba dahil etmeye ccedilalışıldı

4- Suumlreccedil Suumlreccedil terapistin bireyleri goumlzlemlemesi ve akışı ona goumlre duumlzenlemesidir

Bireylerin soumlzsuumlz olarak goumlsterdikleri tepkiler anlaşılmaya ccedilalışıldı Bireyleri rahatsız

eden durumları goumlzlemlendi ve ondan kaccedilınıldı

33

5- Genelleme Oumlğrenilenler genellenmeye ccedilalışıldı Oumlrneğin ev ortamındaki

iletişimden yola ccedilıkıp iletişimin iş ortamında da oumlnemli olduğunu bireylerin fark

etmesi sağlandı Kişiden kişiye goumlre durumların değişebileceği aktarıldı

Tamamlanmamış cuumlmlelerle bireylerin ccedilıkarımda bulunmaları kolaylaştırıldı

6- Uygulama Oumlğrenilenlerin guumlnluumlk yaşamda nasıl kullanıldığına dair ilerleyen bir

suumlreccediltir Herkes kendi deneyimlerini ya da hayatlarına nasıl dahil edebileceklerine dair

fikir paylaşımında bulundu Terapist kendi hayatından oumlrnekler vererek bireylerin

daha rahat konuşmalarını sağlamaya ccedilalıştı ve bireylere kendi fikirlerini oluşturmada

youmln vermeye ccedilalıştı Bireylerin birbirlerinden bir şeyler oumlğrendikleri bir suumlreccedil olarak

işlendi Grup ccedilalışmaları ile hayata katılımı arttırılmaya ccedilalışıldı

7- Oumlzet Oumlğrenilenleri hatırlama kalıcılığını arttırmak ve bir sonraki moduumlle

hazırlanmak iccedilin kullanıldı Genel prensipler tekrar edildi Bireylerin duygu durumları

dikkate alındı Terapist bireylerin pozitif olarak ayrılmalarını sağlamaya ccedilalıştı Suumlreccedil

kısaca goumlzden geccedilirildi ve katılımları iccedilin teşekkuumlr edilip guumln tamamlandı

342 Muumldahale Programı

1 Hafta

Amaccedil

-Katılımcıların birbirlerini tanıması

-Neden burada olduklarına dair bilgi verilmesi

-Beklentilerin ve korkuların konuşulması

-Grup iccedili kuralların belirlenmesi

Suumlreccedil

7 hafta boyunca suumlrecek olan eğitim programı kısaca anlatıldı sonrasında

terapist kendisini tanıttı Grup iccedili etkileşimi sağlamak iccedilin samimi ve guumlvende

oldukları bir ortam yaratılmaya ccedilalışıldı Bu bağlamda bireylerden de sıra ile isimleri

ve kendileriyle ilgili 3 oumlzellik soumlyleyerek kendilerini tanıtmaları istendi Ardından

kendilerine dağıtılan kağıtlara bu programdan beklenti ve korkularını yazmaları

istendi Kağıtlar toplanıp sıra ile terapist liderliğinde tek tek yazılanlar uumlzerine

konuşuldu Son olarak grup iccedilerisindeki iletişimi arttırmak amaccedillı her bireye soumlz hakkı

verilerek grup kuralları ve grup iccedili roller belirlendi

2 Hafta

Amaccedil

34

-Guumlccedilluuml ve zayıf yanların belirlenmesi

-Bireylerin kendileri ve ccedilevre ile ilgili farkındalıklarının sağlanması

-Aktivite ve aktivite dengesi hakkında bilgi verilmesi

-Bireylerin rutinlerini değerlendirmelerinin sağlanması

Suumlreccedil

Bireylere yeşil ve pembe olmak uumlzere ikişer kart dağıtıldı Yeşil kartlara zayıf

yanlarını pembe kartlara guumlccedilluuml yanlarını yazmaları istendi Bireylerin kendilerini

doğru ifade edip edemediklerini goumlrmelerini sağlamak iccedilin kartlar toplanıp bireylere

sorularak seccedililen kartlar okundu ve bu kimin kartı olabilir diye soruldu Ardından her

bireyin değiştirmek istediği bir zayıf youmln belirlendi ve grup iccedilerisinde bunu nasıl

değiştirebileceğine youmlnelik beyin fırtınası yapıldı

Aktivite dengesi hakkında bilgi verildi Bireylerin aktivitelerinin farkında

olmalarını ve hangi aktiviteye ne kadar zaman harcadıklarını goumlrmelerini sağlamak

iccedilin aktivite tekerleği uumlzerinden guumln iccedilerisinde neler yaptıklarını yazmaları istendi

Oumlrnek bir aktivite tekerleği uumlzerinden bireylerin rutinlerinden memnun olup

olmadıklarını ve kendi aktivite dengelerini goumlrmeleri sağlandı

3 Hafta

Amaccedil

-Bireylerin ccedilalışma hayatı ile ilgili duumlşuumlncelerinin ortaya konulması

-Bireylerin aldıkları eğitimlerin istedikleri iş iccedilin uygun olup olmadığını

goumlrmelerinin sağlanması

-İş yerinde uyulması gereken kurallar hakkında bilgi verilmesi

Suumlreccedil

Bireylerle nasıl bir işte ccedilalışmak istedikleri hangi işlerin ilgilerini ccedilektiği

aldıkları eğitimler ve bu eğitimlerin istedikleri iş iccedilin uygunluğu uumlzerine grup

iccedilerisinde konuşuldu İş yerinde uyulması gereken kurallar anlatıldı Nasıl bir ortamda

ccedilalışmak istedikleri ve iş iccedilin gerekli temel beceriler uumlzerine konuşulup talimatlara

uyma dikkatini toplama uumlzerine aktivite yapıldı

4 Hafta

Amaccedil

-Problem ccediloumlzme basamaklarının anlatılması

-İş yerinde karşılaşılabilecek problemlerin belirlenmesi

35

-Olası ccediloumlzuumlmlerin konuşulması

Suumlreccedil

Oumlncelikle bireylerden iş yerinde karşılaşabilecekleri problemlerin neler

olabileceği soruldu Belirlenen problemler tahtaya yazıldı Ardından problem ccediloumlzme

basamakları anlatıldı Sıra ile yazılan problemlere grup iccedilerisinde ccediloumlzuumlmler uumlretilmeye

ccedilalışıldı Her bir ccediloumlzuumlmuumln avantaj ve dezavantajları konuşuldu En iyi ccediloumlzuumlm ya da

ccediloumlzuumlm bileşenleri seccedililip nasıl uygulanabileceği uumlzerine konuşuldu Burada kişisel

farklılıklarda goumlz oumlnuumlnde bulundurularak bireylerin empati becerileri artırılmaya

ccedilalışıldı

5 Hafta

Amaccedil

-Hedeflerin belirlenmesi

-Zaman planlaması ccedilalışılması

-Gevşeme egzersizlerinin yapılması

Suumlreccedil

Aktivite Performans Hikayesi Goumlruumlşmesinden alınan bireylerin kendileri iccedilin

belirttikleri hedefler listelenip dağıtıldı Eklemek istedikleri maddeler varsa eklemeleri

istendi Ardından bireylerden bu hedeflerine ulaşmaları iccedilin gerekli olan ve engel olan

faktoumlrleri yazmaları istendi Grup iccedilerisinde engel ve gereklilikler uumlzerine

konuşulduktan sonra hedeflerine ulaşmak iccedilin bir zaman planlaması yapmaları istendi

Bireylerle kontrollerini kaybettikleri durumlarda neler yaptıkları ile ilgili konuşuldu

Bu durumları en az hasarla atlatmak iccedilin gevşeme egzersizi yapılıp kendilerini

rahatlatıcı bir duumlşuumlnce oluşturmaları istendi

6 Hafta

Amaccedil

-Girişkenlik becerisinin kazandırılması

-Oumlzgeccedilmiş hazırlanması

Suumlreccedil

Bireylere girişkenlik becerisi hakkında kısa bir bilgi verildikten sonra bir

durum uumlzerinden pasif cevap agresif cevap ve girişken cevaplar tanımlandı Her bir

cevabın yaratabileceği olumlu sonuccedillar ve olumsuz hisler anlatıldı Ardından

bireylerden başka bir durumla ilgili bu cevapları oluşturmaları istendi Grup iccedilerisinde

36

hangisinin daha iyi olabileceği konuşuldu Girişkenlik becerisini artırmaya youmlnelik bir

aktivite yapıldı İş başvurularında oumlzgeccedilmişin istendiği ve bunu nasıl hazırlamaları

gerektiği goumlsterildi

7 Hafta

Amaccedil

-İş muumllakatı hakkında bilgi verilmesi

-Engellerini anlatmanın oumlnemi

-İş arama becerisinin kazandırılması

Suumlreccedil

Bir iş muumllakatında dikkat edilmesi gerekenler anlatıldı Bireylerden kendilerini

nasıl ifade edebileceklerine youmlnelik bir hazırlık yapmaları istedi Oumlzellikle engellerini

ve engelleri ile nasıl baş ettikleri engellerine youmlnelik ihtiyaccedil duydukları şeyleri

belirlemeleri istendi (diğerleri tarafından anlaşılmak rampa-tutunma barı gibi fiziksel

ihtiyaccedillar ilaccedil kullanımı ya da noumlbet geccedilirme gibi durumları var ise tetikleyen ya da

yaklaştığını goumlsteren işaretleri fark etme ve başkalarına bu durumu anlatma vb) İş

muumllakatı ile ilgili deneyimi olan bireylerden deneyimlerini paylaşmaları istendi

Ardından grup iccedilerisinde sıra ile goumlruumlşmeler canlandırılıp geri bildirimlerle neleri

geliştirebilecekleri uumlzerine konuşuldu İş arama motorları goumlsterilip bireylerden

kendilerine youmlnelik iş ilanlarını araştırmaları istendi

İşe başlayanlara youmlnelik bireysel muumldahale

Muumldahale bitimini takiben 3 ay sonra bireylere telefon ile ulaşılıp işe girip

girmedikleri sorulmuştur İşe başlayan bireylere işlerinden memnun olup olmadıkları

soruldu Memnun olanlarla değerlendirmeler tekrar edildi Memnun olmayan

bireylerle nedenini belirtmeleri istenip uygun muumldahale yapıldı ve değerlendirmeler

tekrar edildi Değerlendirmeler bireylerin işyerinde gerccedilekleştirildi (Şekil 35 İşe

giren bireyler akış şeması)

37

Şekil 35 İşe giren bireylerde muumldahale şeması

35 İstatiksel Analiz

İstatistiksel power analizi yapılarak 80 guumlccedilte hata payı 5 (p=005) olarak

kabul edildiğinde oumlrneklem sayısı 15 olarak hesaplanmış ve 25 yanıtsızlık oranı ile

toplam 20 birey dahil edilmiştir Verilerin istatistiksel analizlerinde SPSS 200

programı kullanılmıştır Oumllccediluumlmle belirlenen değişkenler ortalama plusmn standart sapma (X

plusmn SS) olarak ifade edilmiş sayımla belirlenen değişkenler iccedilin yuumlzde () değeri

hesaplanmıştır

Muumldahale oumlncesi ve sonrası yapılan değerlendirme sonuccedillarının

karşılaştırılmasında parametrik test varsayımları sağlandığında bağımlı gruplarda

eşleştirilmiş t-testi parametrik test varsayımları sağlanmadığında Wilcoxon

eşleştirilmiş iki oumlrneklem testi kullanılmıştır İşe giren ve girmeyen bireyler olmak

uumlzere iki grubun sayısal değişkenler accedilısından karşılaştırılmasında parametrik test

varsayımları sağlandığında bağımsız t-testi sağlanmadığında ise MannWhitney U

Testi kullanılmıştır İki ortalama arasındaki farkın analizlerinde p anlamlılık değeri

005 olarak alınmıştır

İşinizden Memnun Musunuz

Evet Hayır( aşağıdakilerden hangisi ile ilgili accedilıklayınız)

-KAPOuml -Kişisel nedenler

-OPHI-II -Ccedilalışma koşulları

-Ccedilalışma Performansı -İş veren

-İş arkadaşları

-İş (işi sevmeme değiştirmek isteme vb)

-Maddi

-Ccedilevre (ulaşım mimari vb)

Değerlendirmeler tekrar edildi

38

İşe giren bireylerin muumldahale oumlncesi muumldahale sonrası ve takip

değerlendirmelerine ait sayısal verilerin analizinde oumlrneklem buumlyuumlkluumlğuuml 8

olduğundan dolayı non-parametrik Friedman Testi kullanılmış ve anlamlı fark

saptanan değişkenler iccedilin (plt005) Bonferroni duumlzleltmeleri yapılmıştır Bonferroni

duumlzeltmesi sonucunda elde edilen yeni p değeri (00166) anlamlılık duumlzeyi olarak

kabul edilmiş ve Wilcoxon eşleştirilmiş iki oumlrneklem testi kullanılarak post-hoc

analizleri yapılmıştır

39

4BULGULAR

Ccedilalışmaya dahil edilme kriterlerine uyan ve goumlnuumllluuml olan 20 kişi ile başlandı

Hacettepe Mesleki Rehabilitasyon Merkezirsquonde 20 kişi ile tuumlm muumldahale ve

değerlendirmeler tamamlanarak bulgular analiz edildi

41 Sosyo-Demografik Oumlzellikler

Katılımcıların yaş ortalaması 288plusmn49 (22-39) yıldır Katılımcıların

ccediloğunluğunun lise mezunu olduğu (60) goumlruumllmektedir Engel tuumlruumlne bakıldığında ise

katılımcıların ccediloğu (40) kronik engele sahip olup kalp yetmezliği (n=1) boumlbrek

yetmezliği (n=2) epilepsi (n=3) astım (n=2) gibi teşhisleri bulunmaktadır Ortopedik

engele sahip (n=5) katılımcılar arasında iş kazası geccedilirmiş 1 kişi de yer almaktadır

Katılımcıların diğer demografik oumlzellikleri Tablo 41rsquode yer almaktadır

Tablo 41 Katılımcıların demografik oumlzellikleri

Cinsiyet n

Kadın 13 65

Erkek 7 35

Medeni Hal N

Bekar 13 65

Evli 4 20

Boşanmış 3 15

Eğitim Durumu N

İlkokul 4 20

Lise 12 60

Uumlniversite 1 5

Yuumlksekokul 2 10

Yuumlksek Lisans 1 5

Engel Tuumlruuml N

Fiziksel 5 25

Kronik 8 40

Goumlrme 1 5

İşitme 3 15

Psikososyal 3 15

Toplam 20 100

Muumldahale oumlncesinde değerlendirme sonuccedillarına goumlre katılımcıların 50rsquosinin

geccedilmiş iş deneyimi var iken 50rsquosinin olmadığı Tablo 42rsquode goumlruumllmektedir

40

Katılımcılar market elemanı uumlcretli oumlğretmenlik ccedilağrı merkezi ccedilalışanı kasiyerlik

oumlzel guumlvenlik garsonluk depo goumlrevlisi gibi farklı sektoumlrlerde birden fazla kısa suumlreli

ve duumlzensiz iş deneyimlerinin olduğunu belirttiler Katılımcılar işten ayrılma

sebeplerini iş kazası (n=1) ağır iş yuumlkuuml (n=2) oumlzel durumlar (n=3) işten ccedilıkarılma

(n=2) haksızlığa uğrama (n=2) olarak ifade ettiler

Tablo 42 Katılımcıların ccedilalışma deneyimleri

Ccedilalışma Deneyimi n

Yok 10 500

Var 10 500

Toplam 20 1000

42 Bireylerin Aktivite Performanlarının ve Kişisel Hedeflerinin

Değerlendirilmesine Ait Bulgular

Kanada aktivite performans oumllccediluumlmuumlnde sınıflanan performans alanlarına goumlre

bireylerin en fazla problem yaşadıkları alanın uumlretici aktiviteler olduğu goumlruumllduuml

Muumldahale oumlncesinde katılımcıların tuumlmuuml uumlcretli bir işte ccedilalışmayı birinci sırada

seccediltiler Ccedilalışmak isteme sebeplerini daha iyi koşullarda yaşamak kendilerini değerli

hissetmek geccedilimlerini sağlamak sosyal ccedilevre edinmek olarak belirttiler İş ile ilgili

belirledikleri hedefleri ise uygun iş bulma (n= 12) guumlvenceli iş bulma (n=6) kendi iş

yerini accedilma (n=2) olarak accedilıkladılar Katılımcılar ccedilalışma ile ilgili yaşadıkları

problemleri iş bulma iş arama sorunlarını dile getirme devamlılık tam zamanlı

ccedilalışma insanlarla iletişim ve iş birliği kurma sorunlarını soumlyleyememe verilen

goumlrevlerin suumlrekli değişmesi olarak belirttiler Uumlcretli iş dışında katılımcılardan 3 kişi

ev temizliği ve 2 kişi ise ccedilocuk bakımında problem yaşadıklarını belirttiler Muumldahale

sonrasında katılımcıların ccediloğu (n=13) problem belirttikleri alanlarda bireysel olarak

performans puanlarında 2 puandan fazla değişiklik goumlsterdiler Tatmin puanlarında ise

16 kişi bireysel olarak 2 puandan fazla değişiklik goumlsterdi

Guumlnluumlk yaşam aktivitelerinde katılımcıların ccediloğu (n=13) problem belirtmez

iken 2 kişi toplu taşıma araccedillarını kullanma 2 kişi hastalık youmlnetimi (hastaneye gitme

ilaccedil takibi) 3 kişi toplumda stres youmlnetiminde problem yaşadıklarını belirttiler

Muumldahale sonrasında problem belirten 7 kişiden 3rsquouuml performans ve tatmin puanlarında

2 puandan fazla artış goumlsterdi

41

Serbest zaman aktivitelerinde katılımcıların ccediloğu (n=12) problem belirtmez

iken 5 kişi doğru iletişim kurma 3 kişi yeni insanlarla tanışma ve arkadaş edinmede

problem yaşadıklarını belirttiler Muumldahale sonrasında problem belirten 8 kişiden 6rsquosı

performans ve tatmin puanlarında 2 puandan fazla artış goumlsterdi Katılımcıların

muumldahale oumlncesi ve sonrası ortalama KAPOuml puanları Tablo 43rsquote verilmiştir

Ccedilalışmamıza katılan bireylerin muumldahale oumlncesi ve sonrası aktivite

performanslarında anlamlı artış goumlruumllmektedir Katılımcıların muumldahale oumlncesi ve

sonrası en ccedilok problem yaşadıklarını belirttikleri uumlcretli iş alanı ve toplam performans

tatmin puanlarının karşılaştırılması Tablo 44rsquote verilmiştir

Tablo 43 Katılımcıların muumldahale oumlncesi ve sonrası KAPOuml ortalama ve standart

sapmaları

KAPOuml Muumldahale Oumlncesi Muumldahale Sonrası

Problem belirten kişi

sayısı Performans

X plusmn SS

Tatmin X plusmn SS

Performans X plusmn SS

Tatmin X plusmn SS

Uumlretici

Uumlcretliuumlcretsiz iş 20 350plusmn203 283plusmn269 464plusmn156 391plusmn247 Ev youmlnetimi 5 720plusmn255 600plusmn214 840plusmn253 720plusmn321 Oyunokul - - - - -

Kendine Bakım Kişisel bakım 2 654plusmn246 511plusmn313 755plusmn222 687plusmn310 Fonksiyonel

mobilite 2 715plusmn278 460plusmn245 715plusmn113 460plusmn254

Toplumsal youmlnetim 3 443plusmn344 261plusmn110 564plusmn273 464plusmn191 Serbest Zaman

Sessiz rekreasyon - - - - - Aktif rekreasyon 3 660plusmn302 390plusmn232 860plusmn277 630plusmn222

Sosyalleşme 5 403plusmn195 565plusmn165 600plusmn310 744plusmn308

Tablo 44 Muumldahale Oumlncesi ve Sonrası KAPOuml Karşılaştırması

KAPOuml

Muumldahale Oumlncesi

X plusmn SS

Muumldahale Sonrası

X plusmn SS t p

Uumlcretli İş

Performans 350plusmn203 464plusmn156 -3161 0002

Uumlcretli İş

Tatmin 283plusmn269 391plusmn247 -4531 00001

z p

Toplam

Performans 564plusmn197 703plusmn115 -2201 0028

Toplam Tatmin 511plusmn156 630plusmn220 -2201 0028

plt005 plt0001

42

43 Aktivite Performans Hikayesi Goumlruumlşmesirsquone (OPHI-II) Ait Bulgular

Katılımcıların OPHI-II Aktivite Kimliği (plt0001) Aktivite Yeterliliği

(plt0001) ve Aktivite Ccedilevresi (plt0001) alanlarında anlamlı gelişme goumlsterdikleri

bulunmuştur Ccedilalışmamıza katılan bireylerin muumldahale sonrasında ortalama OPHI-II

aktivite kimliği aktivite yeterliliği ve aktivite ccedilevresi ortalama puanlarında artış

olduğu goumlruumllmektedir Katılımcıların muumldahale oumlncesi ve sonrası aktivite kimliği

aktivite yeterliliği ve aktivite ccedilevresi alanlarında aldıkları puanların karşılaştırılması

Tablo 45rsquote verilmiştir

Tablo 45 Muumldahale Oumlncesi ve Sonrası OPHI-II Karşılaştırması

OPHI-II

Muumldahale

Oumlncesi

X plusmn SS

Muumldahale

Sonrası

X plusmn SS

t p

Aktivite

kimliği

2530 plusmn 724

3220 plusmn 534 -8722 00001

Aktivite

yeterliliği 1935 plusmn 555 2535 plusmn 447 -10338 00001

Aktivite

ccedilevresi 2540 plusmn 549 2855 plusmn 428 -7112 00001

plt0001

Ccedilalışmaya katılan bireylerin muumldahale oumlncesi ve sonrası aktivite kimliği

bulgularına bakıldığında geccedilmiş ile ilgili olan maddeler dışında diğer tuumlm maddelerde

gelişme goumlsterdikleri goumlruumllmektedir Katılımcıların aktivite yeterliliği ile ilgili

maddelerden yaşam tarzından memnuniyeti koruma rollerinin beklentilerini

karşılaması hedefe youmlnelik işler kişisel performanslarının standartlarını karşılaması

sorumlulukları iccedilin zaman organize etme ve ilgilerine katılım maddelerinde artış

olduğu goumlruumllmektedir Aktivite ccedilevresi ile ilgili maddelerden ise katılımcıların ev

yaşamı aktivite goumlrevleri temel uumlretici aktivite goumlrevleri temel uumlretici sosyal grup

serbest zaman sosyal grup maddelerinde artış olduğu goumlruumllmektedir Katılımcıların

43

aktivite kimliği aktivite yeterliliği ve aktivite ccedilevresine ait maddelerden aldıkları

puanlardaki değişiklikler Tablo 46rsquoda verilmiştir

Tablo 46 Muumldahale Oumlncesi ve Sonrası OPHI-II Alt Başlık Maddelerinden Alınan

Puanların Karşılaştırılması

OPHI-II Muumldahale Oumlncesi

X plusmn SS

Muumldahale Sonrası

X plusmn SS z p

Aktivite Kimliği

Kişisel hedef ve

projeleri var 300 plusmn 072 280 plusmn 061 -3666 00001

Arzuladığı rol

yaşam tarzını

tanımlar

205 plusmn 082 280 plusmn 052 -3419 0001

Başarı beklentisi 150 plusmn 383 295 plusmn 060 -3874 00001

Sorumlulukların

kabuluuml 270 plusmn 108 330 plusmn 065 -3464 0001

Yeteneklerine ve

kısıtlılıklarına değer

biccedilme

245 plusmn 094 310 plusmn 064 -3127 0002

Bağlanma ve

değerlerin varlığı 275 plusmn 116 300 plusmn 092 -3000 0003

Kimlik ve

yuumlkuumlmluumlluumlkleri

tanıma

250 plusmn 119 300 plusmn 075 -3071 0002

İlgi varlığı 220 plusmn 119 337 plusmn 178 -3491 00001

Geccedilmişte etkili

hissetme 255 plusmn 114 280 plusmn 095 -1633 0102

Geccedilmiş yaşam

tarzını anlamlı ve

memnun edici

bulma

245 plusmn 099 255 plusmn 088 -1414 0157

Geccedilmiş aktivite

seccedilimleri yapma 270 plusmn 112 275 plusmn 096 -0557 0564

Aktivite Yeterliliği

Yaşam tarzından

memnuniyetini

koruma

290 plusmn 102 285 plusmn 067 -3819 00001

Rollerinin

beklentilerini

karşılaması

185 plusmn 081 265 plusmn 058 -3358 0001

Hedefe youmlnelik

işler 190 plusmn 055 285 plusmn 048 -3755 00001

Kişisel performans

standartlarını

karşılar

215 plusmn 074 290 plusmn 055 -3419 0001

Sorumlulukları iccedilin

zaman organize

eder

215 plusmn 113 295 plusmn 068 -3557 00001

İlgilere katılım 200 plusmn 091 290 plusmn 064 -3626 00001

Geccedilmiş

tamamlanmış roller 235 plusmn 108 300 plusmn 092 -2236 0025

Geccedilmiş suumlrduumlruumllen

alışkanlıklar 265 plusmn 098 275 plusmn 096 1414 0157

Geccedilmiş başarılmış

memnuniyet 230 plusmn 121 255 plusmn 109 -1131 0258

44

Tablo 46 (Devam) Muumldahale Oumlncesi ve Sonrası OPHI-II Alt Başlık Maddelerinden

Alınan Puanların Karşılaştırılması

Aktivite Ccedilevresi

Ev yaşamı goumlrevler 275 plusmn 101 347 plusmn 073 -3000 0003

Uumlretici goumlrevler 200 plusmn 079 270 plusmn 073 -3742 00001

Serbest zaman

goumlrevler 265 plusmn 098 295 plusmn 082 -2449 0014

Ev yaşamı sosyal

grup 295 plusmn 105 325 plusmn 091 -2449 0014

Uumlretici sosyal

grup 215 plusmn 081 285 plusmn 058 -3500 00001

Serbest zaman

sosyal grup 245 plusmn 119 300 plusmn 079 -2598 0009

Ev yaşamı fiziksel

alan 320 plusmn 069 365 plusmn 081 -1131 0157

Uumlretici fiziksel alan 340 plusmn 088 340 plusmn 088 -1633 0102

Serbest zaman

fiziksel alan 340 plusmn 097 340 plusmn 082 -1414 0157

plt005 plt0001

44 Ccedilalışma Performansına Ait Bulgular

Katılımcıların muumldahale oumlncesi ve sonrası ccedilalışma performansı verilerinin

karşılaştırılması Tablo 47rsquo de verilmiştir Katılımcıların goumlrev performansı

bağlamsal performans-kişilerarası bağlamsal performans-kurumsal uyumlandırılmış

performans ve zarar verici iş davranışlarından aldıkları skorların muumldahale oumlncesi ve

sonrası karşılaştırmasında ccedilalışma performanslarının arttığı goumlruumllmektedir

Tablo 47 Muumldahale Oumlncesi ve Sonrası Ccedilalışma Performansı Alt Başlık Puanlarının

Karşılaştırılması

Ccedilalışma Performansı

Muumldahale

Oumlncesi

X plusmn SS

Muumldahale

Sonrası

X plusmn SS

z p

Goumlrev Performansı 875 plusmn 312 1395 plusmn 311 -3938 00001

Bağlamsal Performans-

kişilerarası 1030 plusmn 319 1255 plusmn 241 -3655 00001

Bağlamsal Performans-

kurumsal 950 plusmn 433 1150 plusmn 383 -3580 00001

Uyumlandırılmış

Performans 660 plusmn 247 1100 plusmn 220 -3936 00001

Zarar Verici İş Davranışı 1350 plusmn 348 1445 plusmn 248 -2388 0017

plt005 plt0001

45

Katılımcılar tuumlm goumlrev performansı kişilerarası bağlamsal performans ve

kurumsal bağlamsal performans maddelerinde gelişme goumlsterdikleri goumlruumllmektedir

Katılımcıların uyumlandırılmış performans maddelerinden esneklik goumlsterme

beklenmedik iş durumlarıyla başa ccedilıkabilme ve gerekli olan iş hedeflerini ayarlama

başlıklarında gelişme goumlsterdikleri goumlruumllmektedir İş bilgisini guumlncel tutma ve iş

becerilerini guumlncel tutma maddeleri bir suumlreccedil iccedilerdiği iccedilin aktivite başında

goumlzlemlenememiş ve muumldahale oumlncesi ve sonrası değerlendirmelere dahil

edilmemiştir Ccedilalışmaya katılan bireylerin zarar verici iş davranışı maddelerinden aşırı

olumsuzluk goumlsterme ccedilalışma arkadaşlarına zarar verecek şeyler yapma (tartışmaya

girme) başlıklarında gelişme olduğu goumlruumllmektedir Katılımcıların ccedilalışma

performansı alt başlık maddelerinin muumldahale oumlncesi ve sonrasına ait bulguları Tablo

48rsquo de verilmiştir

Tablo 48 Muumldahale Oumlncesi ve Sonrası Ccedilalışma Performansı Alt Başlık

Maddelerinden Alınan Puanların Karşılaştırılması

Ccedilalışma Performansı Muumldahale Oumlncesi

X plusmn SS

Muumldahale Sonrası

X plusmn SS

z p

Goumlrev Performansı

İşin Kalitesi 215 plusmn 093 295 plusmn 068 -4000 00001

İşi Planlama ve Organize

Etme

135 plusmn 058 280 plusmn 069 -3938 00001

Sonuccedil Odaklı Olma 170 plusmn 092 260 plusmn 094 -3626 00001

Oumlncelikleri Belirleme 150 plusmn 060 270 plusmn 065 -3739 00001

Verimli Ccedilalışma 220 plusmn 095 290 plusmn 071 -3071 0002

Bağlamsal Performans-Kişilerarası

Girişkenlik 195 plusmn 088 290 plusmn 078 -4146 00001

Geri Bildirimleri Kabul Etme

ve Duumlzeltme

285 plusmn 122 32 5plusmn 085 -2530 0011

Diğerleri ile İşbirliği 285 plusmn 122 340 plusmn 068 -2598 0009

Etkili İletişim 230 plusmn 112 300 plusmn 072 -3500 00001

Bağlamsal Performans-Kurumsal

Sorumluluk Goumlsterme 240 plusmn 127 315 plusmn 087 -3638 00001

46

Tablo 48 (Devam) Muumldahale Oumlncesi ve Sonrası Ccedilalışma Performansı Alt Başlık

Maddelerinden Alınan Puanların Karşılaştırılması

Muumlşteri Odaklı Olma 240 plusmn 123 280 plusmn 115 -2828 0005

Yaratıcı Olma 255 plusmn 105 290 plusmn 102 -2646 0008

Zorlu İş Goumlrevlerini Uumlstlenme 215 plusmn 122 265 plusmn 103 -2640 0008

Uyumlandırılmış Performans

Esneklik Goumlsterme 140 plusmn 075 285 plusmn 058 -3938 00001

Zorlu Problemlere Yaratıcı

Ccediloumlzuumlmler Uumlretme

210 plusmn 085 415 plusmn 685 -2970 0003

İş Bilgisini Guumlncel Tutma - - - -

İş Becerilerini Guumlncel Tutma - - - -

Beklenmedik Durumlarla Başa

Ccedilıkma

160 plusmn 094 260 plusmn 068 -3704

00001

Gerekli Olan İş Hedeflerini

Ayarlama

150 plusmn 076 300 plusmn 045 -3946 00001

Zarar Verici İş Davranışı

Aşırı Olumsuzluk Goumlsterme 280 plusmn 150 335 plusmn 093 -2428 0015

Kuruma Zarar Verecek Şeyler

Yapma

360 plusmn 099 375 plusmn 063 -1342 0180

Ccedilalışma Arkadaşlarına Zarar

Verecek Şeyler Yapma

315 plusmn 134 345 plusmn 088 -2121 0034

Bilerek Hata Yapma 395 plusmn 022 400 plusmn 000 -1000 0317

plt005 plt0001

47

45 İşe Giren ve İşe Girmeyen Bireylerin Değerlendirmelerinin

Karşılaştırılması

İşe giren ve girmeyen katılımcıların muumldahale oumlncesi ve sonrası KAPOuml

performans ve tatmin puanlarının karşılaştırılması Tablo 49rsquo da verilmiştir İki grup

arasında muumldahale oumlncesi ve sonrası performans ve tatmin puanlarında anlamlı fark

bulunmamıştır Bu sonuccedil işe giren bireylerin aktivite performansında işe girmeyen

bireylere goumlre daha ccedilok fark goumlstermeksizin işe girdiklerini goumlstermektedir

Tablo 49 İşe giren ve işe girmeyen katılımcıların muumldahale oumlncesi ve sonrası aktivite

performans puanlarının karşılaştırılması

KAPOuml İşe Giren (n=8) İşe Girmeyen (n=12)

z p X plusmn SS X plusmn SS

Performans MOuml 515plusmn120 502plusmn120 -0850 0368

MS 664plusmn228 615plusmn202 -1798 0069

Tatmin MOuml 511plusmn197 523plusmn202 -0850 0367

MS 668plusmn140 615plusmn113 -1192 0237

İşe giren ve girmeyen katılımcıların muumldahale oumlncesi ve sonrası OPHI-II

performans alanlarından alınan puanların karşılaştırılması verileri Tablo 410rsquo da

verilmiştir İki grup arasında muumldahale oumlncesi ve sonrası performans alanlarında

anlamlı fark bulunmamıştır Bu sonuccedil işe giren bireylerin aktivite kimliği aktivite

yeterliliğ ve aktivite ccedilevresi başlıklarında işe girmeyen bireylere goumlre daha ccedilok fark

goumlstermeksizin işe girdiklerini goumlstermektedir

Tablo 410 İşe Giren Ve Girmeyen Katılımcıların Muumldahale Oumlncesi Ve Sonrası

OPHI-II Performans Alanlarından Alınan Puanların Karşılaştırılması

OPHI-II İşe Giren (n=8) İşe Girmeyen (n=12)

z p X plusmn SS X plusmn SS

Aktivite

kimliği

MOuml 900 plusmn 320 858 plusmn 320 -0892 0372

MS 1425 plusmn 328 1375 plusmn 313 -0969 0332

Aktivite

yeterliliği

MOuml 1062 plusmn 282 1008 plusmn 352 -1666 0096

MS 1362 plusmn 140 1183 plusmn 272 -1019 0308

Aktivite

ccedilevresi

MOuml 1037 plusmn 424 891 plusmn 448 -0350 0726

MS 1250 plusmn 325 1083 plusmn 417 -0776 0438

48

İşe giren ve girmeyen katılımcıların muumldahale oumlncesi ve sonrası ccedilalışma

performans alanlarının karşılaştırılması verileri Tablo 411rsquo de verilmiştir İki grup

arasında muumldahale oumlncesi ve sonrası ccedilalışma performans alanlarında anlamlı fark

bulunamamıştır Bu sonuccedil işe giren bireylerin ccedilalışma performansı maddelerinde işe

girmeyen bireylere goumlre daha ccedilok fark goumlstermeksizin işe girdiklerini goumlstermektedir

Tablo 411 İşe Giren Ve Girmeyen Katılımcıların Muumldahale Oumlncesi Ve Sonrası

Ccedilalışma Performans Alanlarından Alınan Puanların Karşılaştırılması

Ccedilalışma Performansı

İşe Giren (n=8) İşe Girmeyen (n=12)

z p X plusmn SS X plusmn SS

Goumlrev

Performansı

MOuml 900 plusmn 320 858 plusmn 320 -0430 0667

MS 1425 plusmn 328 1375 plusmn 313 -0506 0613

Bağlamsal

Performans-

Kişilerarası

MOuml 1062 plusmn 282 1008 plusmn 352 -0430 0668

MS 1362 plusmn 140 1183 plusmn 272 -1834 0067

Bağlamsal

Performans-

Kurumsal

MOuml 1037 plusmn 424 891 plusmn 448 -0898 0369

MS 1250 plusmn 325 1083 plusmn 417 -0858 0391

Uyumlandırıl

mış

Performans

MOuml 787 plusmn 339 575 plusmn 113 -1500 0134

MS 1175 plusmn 286 1050 plusmn 156 -0396 0692

Zarar Verici

İş Davranışı

MOuml 1475 plusmn 254 1266 plusmn 386 -1178 0239

MS 1500 plusmn 213 1408 plusmn 637 -1047 0295

MOuml Muumldahale oumlncesi MS Muumldahale sonrası

46 İşe Giren Bireylere Ait Bulgular

Grup muumldahalesinden 3 ay sonra ulaşılabilen 15 kişiden 8rsquoinin işe yerleştiği

tespit edilmiştir Ulaşılabilen ancak işe girmeyen bireyler kursa gitme Ekpssrsquoye

hazırlanma engelli maaşı aldığı iccedilin ccedilalışmak istememe maaşta anlaşamama

sebeplerinden ccedilalışmadıklarını belirtmişlerdir

Ccedilalışmaya başlayan bireylerin ccediloğunun (n=5) daha oumlnce ccedilalışma deneyiminin

olmadığı 4rsquouumlnuumln lise mezunu olduğu goumlruumllmektedir Katılımcıların cinsiyet engel

eğitim ve ccedilalışma deneyimleri Tablo 412rsquo de verilmiştir

49

Katılımcılar satış danışmanı grafik tasarımcısı soumlzleşmeli memur guumlzellik

uzmanı falcı oumln muhasebeci kafe ccedilalışanı ve aşccedilı olarak işe girmişlerdir İşe giren

bireyler ccedilalışmak istedikleri alanlarda işe girmişlerdir

Tablo 412 İşe Giren Katılımcılara Ait Demografik Oumlzellikler

n

Cinsiyet Kadın 5 625

Erkek 3 375

Engel tuumlruuml Fiziksel 2 250

Kronik 2 250

İşitme 3 375

Psikososyal 1 125

Eğitim durumu İlkokul 2 250

Lise 4 500

Yuumlksekokul 1 125

Yuumlksek lisans 1 125

Ccedilalışma deneyimi Var 3 375

Yok 5 625

İşe giren bireylerde aktivite kimliği maddelerinden kişisel hedef ve projeleri

var arzuladığı rol yaşam tarzını tanımlar başarı beklentisi bağlanma ve değerlerin

varlığı kimlik ve yuumlkuumlmluumlluumlkleri tanıma ilgi başlıklarında gelişme goumlsterdikleri

aktivite yeterliliği maddelerinden yaşam tarzından memnuniyeti koruma rollerinin

beklentilerini karşılaması hedefe youmlnelik işler kişisel performanslarının standartlarını

karşılaması başlıklarında gelişme goumlsterdikleri ve aktivite ccedilevresindeki maddelere

bakıldığında uumlretici goumlrevlerinin olduğu uumlretici aktiviteleri yaparken iş arkadaşlarıyla

olan iletişimlerinde ve sosyal ccedilevrelerinde de gelişme olduğu Tablo 413rsquo de

goumlruumllmektedir Bireylerin daha net hedef oluşturdukları diğerlerine ve kendilerine

karşı sorumluluk uumlstlendikleri ccedilalıştıkları alana olan ilgileri ile kendilerini

geliştirmeye accedilık oldukları ccedilalışmaktan memnun oldukları kendilerini daha iyi ve

yeterli hissettikleri goumlzlemlenmiştir

50

Tablo 413 İşe Giren Bireylerde OPHI-II Alt Başlıklarının ve Maddelerinin Muumldahale

Oumlncesi Muumldahale Sonrası ve Takip Verilerinin Karşılaştırılması

OPHI-II Muumldahale

Oumlncesi

X plusmn SS

Muumldahale

Sonrası

X plusmn SS

Takip

X plusmn SS

χ2 p

Aktivite Kimliği 2787 plusmn 813 2225 plusmn 589 2537 plusmn 417 16000 00001

Kişisel hedef ve

projeleri var

187 plusmn 035 250 plusmn 053 312 plusmn 035 13000 0002

Arzuladığı rol yaşam

tarzını tanımlar

225 plusmn 103 275 plusmn 070 337 plusmn 074 11000 0004

Başarı beklentisi 200 plusmn 106 300 plusmn 075 325 plusmn 070 13130 0001

Sorumlulukların

kabuluuml

300 plusmn 106 350 plusmn 053 375 plusmn 046 7429 0024

Yeteneklerine ve

kısıtlılıklarına değer

biccedilme

250 plusmn 075 300 plusmn 053 325 plusmn 046 9333 0009

Bağlanma ve

değerlerin varlığı

275 plusmn 116 300 plusmn 092 362 plusmn 051 9294 0010

Kimlik ve

yuumlkuumlmluumlluumlkleri

tanıma

250 plusmn 119 300 plusmn 075 362 plusmn 051 10571 0005

İlgi varlığı 237 plusmn 130 537 plusmn 678 362 plusmn 051 9364 0009

Geccedilmişte etkili

hissetme

300 plusmn 130 325 plusmn 103 337 plusmn 074 3000 0223

Geccedilmiş yaşam

tarzını anlamlı ve

memnun edici bulma

287 plusmn 112 300 plusmn 092 300 plusmn 092 2000 0368

Geccedilmiş aktivite

seccedilimleri yapma

325 plusmn 103 337 plusmn 074 337 plusmn 074 2000 0368

Aktivite

Yeterliliği

3387 plusmn 624 2687 plusmn 432 2787 plusmn 318 16000 00001

Yaşam tarzından

memnuniyetini

koruma

212 plusmn 064 287 plusmn 064 337 plusmn 051 12250 0002

Rollerinin

beklentilerini

karşılaması

212 plusmn 083 275 plusmn 070 337 plusmn 051 12000 0002

51

Tablo 413 İşe Giren Bireylerde OPHI-II Alt Başlıklarının ve Maddelerinin Muumldahale

Oumlncesi Muumldahale Sonrası ve Takip Verilerinin Karşılaştırılması

Hedefe youmlnelik

işler

225 plusmn 046 275 plusmn 046 350 plusmn 053 13231 0001

Kişisel performans

standartlarını

karşılar

237 plusmn 074 312 plusmn 035 387 plusmn 035 13000 0002

Sorumlulukları iccedilin

zaman organize

eder

250 plusmn 130 312 plusmn 083 35 plusmn 053 6091

0048

İlgilere katılım 212 plusmn 112 275 plusmn 070 350 plusmn 075 12560 0002

Geccedilmiş

tamamlanmış roller

262 plusmn 130 300 plusmn 092 325 plusmn 088 5636 0060

Geccedilmiş suumlrduumlruumllen

alışkanlıklar

337 plusmn 074 3500 plusmn 053 350 plusmn 053 2000 0368

Geccedilmiş başarılmış

memnuniyet

275 plusmn 138 300 plusmn 119 312 plusmn 099 3000 0223

Aktivite Ccedilevresi 3775 plusmn 446 3150 plusmn 414 3325 plusmn 296 16000 0000

Ev yaşamı goumlrevler 300 plusmn 106 337 plusmn 074 375 plusmn 046 7000 0030

Uumlretici goumlrevler 175 plusmn 070 237 plusmn 074 387 plusmn 035 14966 0001

Serbest zaman

goumlrevler

300 plusmn 092 300 plusmn 092 337 plusmn 091 4000 0135

Ev yaşamı sosyal

grup

325 plusmn 088 362 plusmn 051 375 plusmn 046 6500 0039

Uumlretici sosyal grup 200 plusmn 075 275 plusmn 046 375 plusmn 046 13556 0001

Serbest zaman

sosyal grup

275 plusmn 116 300 plusmn 092 362 plusmn 051 9294 0010

Ev yaşamı fiziksel

alan

362 plusmn 074 362 plusmn 074 387 plusmn 035 2000 0368

Uumlretici fiziksel alan 300 plusmn 106 300 plusmn 106 375 plusmn 046 6000 0050

Serbest zaman

fiziksel alan

300 plusmn 092 312 plusmn 083 350 plusmn 075 4667 0097

plt005 plt0001

Değerlendirmeler arasındaki karşılaştırmalar Tablo 414rsquo te goumlruumllmektedir

52

Tablo 414 İşe Giren Bireylerde OPHI-II Alt Başlıklarının ve Maddelerinin Muumldahale

Oumlncesi Muumldahale Sonrası ve Takip Verilerinin Karşılaştırılması

OPHI-II MOuml-MS MOuml-T MS-T

Aktivite Kimliği z -2527 -2524 -2552

p 0012 0012 0011

Kişisel hedef ve projeleri

var

z -2236 -2640 -2236

p 0025 0008 0025

Arzuladığı rol yaşam

tarzını tanımlar

z -2000 -2460 -1890

p 0046 0014 0059

Başarı beklentisi z -2530 -2428 -1414

p 0011 0015 0157

Sorumlulukların kabuluuml z -2000 -1857 -1414

p 0046 0063 0157

Yeteneklerine ve

kısıtlılıklarına değer biccedilme

z -2000 -2449 -1414

p 0046 0014 0157

Bağlanma ve değerlerin

varlığı

z -1414 -2070 -2236

p 0157 0038 0025

Kimlik ve

yuumlkuumlmluumlluumlklerini tanıma

z -2000 -2251 -2236

p 0046 0024 0025

İlgi varlığı z -2121 -2232 -0687

p 0034 0026 0492

Geccedilmişte kendini etkili

hissetme

z -1000 -1342 -1000

p 0317 0180 0317

Geccedilmiş yaşam tarzını

anlamlı ve memnun edici

bulma

z -1342 -1414 -1217

p 0317 0317 0317

Geccedilmişte aktivite

seccedilimleri yapma

z -1414 -1236 -0687

p 0317 0317 0492

Aktivite Yeterliliği z -2527 -2533 -2530

p 0012 0011 0011

Yaşam tarzından

memnuniyetini koruma

z -2449 -2428 -2000

p 0014 0015 0046

Rollerinin beklentilerini

karşılaması

z -2236 -2428 -2236

p 0025 0015 0025

Hedefe youmlnelik işler z -2000 -2640 -2449

p 0046 0008 0014

Kişisel performans

standartlarını karşılar

z -2449 -2460 -2449

p 0014 0014 0014

53

Tablo 414 (Devam) İşe Giren Bireylerde OPHI-II Alt Başlıklarının ve Maddelerinin

Muumldahale Oumlncesi Muumldahale Sonrası ve Takip Verilerinin Karşılaştırılması

Sorumlulukları iccedilin zaman

organize eder

z -2236 -1947 -1342

p 0025 0052 0180

İlgilere katılım z -2236 -2428 -2449

p 0025 0015 0014

Geccedilmişte tamamlanmış

roller

z -1732 -1633 -1414

p 0083 0102 0157

Geccedilmişte suumlrduumlruumllen

alışkanlıklar

z -1000 -1000 -1832

p 0317 0317 0492

Geccedilmişte başarılmış

memnuniyet

z -1000 -1342 -1000

p 0317 0180 0317

Aktivite Ccedilevresi z -2539 -2533 -2539

p 0011 0011 0011

Ev yaşamı goumlrevler z -1732 -1857 -1732

p 0083 0063 0083

Temel uumlretici goumlrevler z -2236 -2588 -2588

p 0025 0010 0010

Serbest zaman goumlrevler z -1414 -1342 -1342

p 0897 0180 0180

Ev yaşamı sosyal grup z -1732 -2000 -1000

p 0083 0046 0317

Temel uumlretici sosyal grup z -2449 -2456 -2530

p 0014 0014 0011

Serbest zaman sosyal grup z -1414 -2070 -2236

p 0157 0038 0025

Ev yaşamı fiziksel alan z -1732 -1857 -1857

p 0083 0063 0317

Temel uumlretici fiziksel alan z 0000 -1604 -1604

p 0987 0109 0109

Serbest zaman fiziksel

alan

z -1000 -1633 -1342

p 0317 0102 0180

Bonferroni duumlzeltmesi ardından elde edilen anlamlılık duumlzeyi plt0016 MOuml Muumldahale oumlncesi MS Muumldahale sonrası T

Takip

54

Katılımcı 4

Cinsiyet K

Yaş 35

Teşhis İşitme engelli (cihaz kullanıyor yuumlz yuumlze iletişim kurabiliyor)

Eğitim-ccedilalışma geccedilmişi Accedilık lise mezunu accedilık oumlğretim sosyal hizmete başlamış

ancak kişisel nedenlerden dolayı bırakmış eğitim hayatına devam etmek istiyor ama

ccedilalışması gerektiğini belirtti

Daha oumlnce ccedilalışma deneyimleri mevcut İşten ayrılma sebeplerini işlerin ağırlaşması

oumlzel durumlar performans yetersizliği olarak belirtti Şuanda ccedilalışmama sebebini ise

uygun iş bulamadığı şeklinde accedilıkladı

Hikacircye Fiziksel şiddetten dolayı engelli duruma gelmiş Eşinden boşanmış 2 ccedilocuğu

var İkinci evliliğini yapmış Evlendiği kişinin de 2 ccedilocuğu var

Psikosoyal faktoumlrler Birey sıcakkanlı motivasyonu ccedilabuk kırılabiliyor ccedilalışma ile

ilgili durumlarla ilgili şikayet etme eğilimi var beklenmedik durumlarla ve geccedilmişle

başa ccedilıkma ve kendini doğru ifade etme ile igili problemler yaşadığı goumlzlemlendi

Muumldahale Grup muumldahalesi sonrası bireyde şikayet etme eğiliminin azaldığı işe daha

ccedilok odaklandığı geccedilmişi ile daha barışık hale gelip ailesi ile arasını duumlzeltmeye

ccedilalıştığı yaşamı ile ilgili hedefler koyabildiği goumlzlemlenmiştir

İş Satış danışmanı

Problemler Ccedilalışma koşulları iş arkadaşları ve muumlduumlr ile doğru iletişim kuramama

İş yeri ziyareti Bireyin belirttiği gibi muumlduumlruumln ve iş arkadaşlarının fazla iş yuumlkledikleri

goumlzlemlenmiştir İş veren ile goumlruumlşme talep edilmiş ancak reddedilmiştir Ccedilalışma

saatlerinin daha uygun olduğu daha rahat iletişim kurabileceği daha sakin bir ccedilalışma

ortamının olabileceği farklı firmalara danışman olarak başvurması oumlnerilmiştir Bir ay

sonra bu koşullara uyan bir kurumda ccedilalışmaya başlamıştır

İş Danışmanlık

İş yeri ziyareti Bireyin oumlnceliklerini belirleme planlama ve organize etme alanlarında

anlık kararsızlıklar yaşadığı goumlzlemlenmiştir Bunu duumlzeltmeye youmlnelik işe adapte

olana kadar bir suumlre oumlnce ve sonra bitmesi gereken işler şeklinde kontrol listesi

hazırlaması oumlnerilmiştir Oumlnceliğinin kuruma gelen kişileri karşılama ve yardımcı

olmak olduğunu netleştirip bu doğrultuda devam etmesi oumlnerilmiştir Birey ccedilalışırken

eğitim hayatına devam istediğini belirtmiştir Bunun iccedilin aktivite tekerleği uumlzerinden

55

guumlnluumlk hangi işlere ne kadar vakit ayırıldığı ccedilıkarılmış ve ders ccedilalışmak iccedilin her guumln

bir saat ayrılmıştır İlerleyen zamanlarda iş yaşamına adapte oldukccedila bu zamanı

artırabileceğine youmlnelik plan yapılmıştır

Zorlu iş goumlrevlerini uumlstlenme yaratıcı olma girişkenlik ve etkili iletişim alanlarında

da ccedilekingen davrandığı goumlzlemlenmiştir Birey bu problemleri KAPOumlde de

belirtmiştir Bireye grup muumldahalesi iccedilerisinde ki ccedilalışmalarımız hatırlatılmış ve

aslında yaptığı işin temel gereksinimlerinin girişkenlik ve iletişim olduğu

goumlsterilmiştir Bunu sevdiği ve yapabildiğini goumlstermek iccedilin birey bir muumlşteri ile

iletişime geccediltikten sonra karşılıklı olarak bireyin performansı tartışılmıştır Yine grup

muumldahalesinde yaptığımız gibi ihtiyaccedillarını ve isteklerini doğru bir şekilde dile

getirdiğinde işveren ve iş arkadaşları ile olan iletişiminin artacağı hatırlatılmıştır İşe

yeni başladığı iccedilin kendisine biraz zaman tanıması istenmiştir

Katılımcı 7

Cinsiyet E

Yaş 22

Teşhis Ortopedik engel (sağ torakal C skolyoz)

Eğitim-ccedilalışma geccedilmişi Duumlz lise mezunu ccedilalışma geccedilmişi yok Eğitim hayatına

devam etmek istemediğini ama ne iş yapabileceğini bilmediğini ifade etti

Hikacircye Konjenital skolyozu mevcut ailesi ile yaşıyor eğitim hayatından

hoşlanmıyor rutininden bahsederken fal bakmayı sevdiğini ve evde fal ccedileşitleri ile

ilgili kendini geliştirdiği oumlğrenildi

Psikosoyal faktoumlrler Birey sıcakkanlı mutlu ve ccedilalışmaya youmlnelik motivasyonu vardı

Sosyal olarak arkadaş ccedilevresi var ve aile bireyleri ile arası iyi

Muumldahale Grup muumldahalesi sonrası bireyde yaşamı ile ilgili hedefler koyabildiği ve

ccedilalışmak istediği alana karar verdiği goumlruumllmuumlştuumlr

İş Falcı

Problemler Ağrılarının olduğunu ifade etmiştir

İş yeri ziyareti Ccedilalışma ortamı ziyaret edildiğinde bireyin ağrılarının uygun olmayan

masa ve sandalyeden olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Bunun iccedilin bireye uygun masa sandalye

oumllccediluumlleri hesaplanmış ve bu oumllccediluumllerde masa sandalye alması oumlnerilmiştir Bel ve ayak

desteğinin oumlnemli olduğu belirtilmiş bunlara hemen ccediloumlzuumlm uumlretilmiştir Eğrilik sol

tarafa doğru olduğu iccedilin bireyin sol tarafta duvar olan bir masaya geccedilmesi ve omuz

56

seviyesinde bir raf takılıp kartları oradan accedilması her zaman bunu yapamasada sol

kolunu daha aktif olarak kullanması ve guumln iccedilerisinde fizyoterapistinin verdiği

egzersizleri yapmaya oumlzen goumlstermesi oumlnerildi Ccedilalışma performansı ile ilgili bir

problem goumlzlemlenmemiştir

Katılımcı 8

Cinsiyet E

Yaş 26

Teşhis Ortopedik engel (vertebra fraktuumlruuml spinal kord yaralanması T12- L2)

Eğitim-ccedilalışma geccedilmişi Yuumlksekokul muhasebe ve vergi boumlluumlmuuml mezunu Daha oumlnce

baba mesleği olan izolasyonculuk yapmış İşten ayrılma sebebi kaza geccedilirmesi

Hikacircye Birey iş kazası geccedilirmiş urge inkontinansı ve dorsifleksiyon kaybı mevcuttur

İnkontinans iccedilin ilaccedil kullanmakta ve dorsifleksiyon kaybı iccedilin de ayak bileği ortezi

kullanmaktadır

Psikosoyal faktoumlrler Kaza sonrası karışık anksiyete bozukluğu goumlruumllmuumlş ve tedavi

edilmiştir Şu an da maneviyatı yuumlksek olduğu iccedilin durumunu kabul etmiş ve bu

doğrultuda yaşamını suumlrduumlrmek istediğini belirtmiştir Ailesi ile iletişimi iyi ve

yardımsever bir insan Boş zamanlarında kuzeninin internet kafesine giderek ona

yardım ediyor

Muumldahale Grup muumldahalesi sırasında kendisine tek hedef aile kurmak olarak

belirlemiştir Ancak mevcut durumda bunu yapamayacağını oumlnce bir iş sahibi olması

gerektiğini ifade etmiştir Bireye oumln lisans tamamlama ya da EKPSSrsquoye hazırlanma

gibi eğitimi suumlrduumlrmeye youmlnelik hedefler belirtilmiştir fakat birey oumlnceliğini aile

kurmak olarak tekrar etmiştir Buumlro memurluğu muhasebe elemanı insan

kaynaklarına yardımcı eleman gibi meslekler hedef olarak belirlenmiştir

İş Oumln muhasebeci

Problemler İşinden memnun olduğunu ancak ulaşım ile ilgili problem yaşadığını

belirtmiştir

İş yeri ziyareti Bireyin ccedilalıştığı kurumun servis imkanı olmadığı iccedilin yuumlruumlme-ulaşım

aracı kullanma-ulaşım aracı değiştirme şeklinde onu yoran bir işe ulaşma rutininin

olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Ccedilalışma ortamı ziyaret edildiğinde bireyin ağrılarının uygun

olmayan masa ve sandalyeden olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Bireyin ehliyeti vardır ancak araba

57

kullanmaktan ccedilekindiğini ifade etmiştir Uygun olduğu zamanlarda merkezimize

gelerek suumlruumlcuuml rehabilitasyonuna alınmıştır Alt ekstremite reaksiyon hızı ve trafik risk

algısı uumlzerine ccedilalışılmıştır Rehabilitasyon sonrası otomatik vites araba alıp ccedilalışma

hayatını suumlrduumlrmeye devam etmiştir Bireyin kendini geliştirmeye accedilık olduğu yaptığı

işten keyif almaya başladığı goumlzlemlenmiştir Yuumlkselmek istediğini ifade etmiş ve bu

doğrultuda lisans tamamlama iccedilin girişimlerde bulunacağını belirtmiştir Ccedilalışma

performansı ile ilgili bir problem goumlzlemlenmemiştir

Katılımcı 10

Cinsiyet K

Yaş 26

Teşhis İşitme engelli (yardımcı cihaz kullanıyor dudak okuyabiliyor yazarak iletişim

kuruyor)

Eğitim-ccedilalışma geccedilmişi Lise mezunu ccedilalışma geccedilmişi yok İyi derecede ccedileşitli

bilgisayar programlarını kullanabilmektedir

Hikaye Konjenital olan engelinin hayatı boyunca onu olumsuz etkilemediğini

belirtmiştir

Psikosoyal faktoumlrler Ailesi ile iletişimi iyi sosyal ccedilevresi-hobileri var geccedilmiş

yaşantısından memnun ve ccedilalışmak iccedilin motivasyonu yuumlksek (aile ccedilok koruyucu

ccedilalışmasını ccedilok istemiyorlar)

Muumldahale grup muumldahalesi sonrası kendini daha doğru ifade edebildiği aktif dinleme

suumlresinin arttığı bağımsız hedefler koyabildiği ve hobilerine katılımının arttığı

goumlzlemlenmiştir

İş Kurum memurluğu

Problemler İşinden memnun olduğunu belirtmiştir

İş yeri ziyareti Bireyin ccedilalıştığı kurum ziyaret edildiğinde masa başında kayıt-kontrol-

veri aktarma goumlrevlerinin olduğu muumlduumlr ve iş arkadaşları ile olan iletişiminin de iyi

olduğu goumlzlemlenmiştir Ccedilalışma performansı ile ilgili bir problem

goumlzlemlenmemiştir

Katılımcı 11

Cinsiyet K

Yaş 28

Teşhis İşitme engelli (yardımcı cihaz kullanarak yuumlz yuumlze iletişim kurabiliyor)

58

Eğitim-ccedilalışma geccedilmişi Grafik tasarım boumlluumlmuuml yuumlksek lisans mezunu ccedilalışma

geccedilmişi yok

Hikacircye Konjenital işitme engelli hayatını olumsuz etkilediğini duumlşuumlnmuumlyor ancak

diğerleri ile iletişim kurmakta geccedilmişte ve şimdi telaffuzu duumlzguumln olmadığı iccedilin

ccedilekindiği goumlzlemlenmiştir

Psikosoyal faktoumlrler Ailesi ile iletişimi iyi motivasyonu yuumlksek ccedilekingen

Muumldahale Grup muumldahalesi sonrası daha girişken olduğu kendine guumlveninin arttığı

hedeflerine ulaşmak iccedilin motivasyonunun arttığı goumlzlemlenmiştir

İş Grafik tasarımcısı

Problemler İşinden memnun olduğunu belirtmiştir

İş yeri ziyareti Birey bir yayınevinde grafik tasarımcısı olarak işe girmiştir İş veren

ve iş arkadaşları ile iletişiminin iyi olduğu sosyal katılımının arttığı kendini

geliştirmek iccedilin hedef koyduğu eğitm hayatına devam etmek iccedilin girişimlerde

bulunduğu goumlruumllmuumlştuumlr Ccedilalışma performansı ile ilgili bir problem

goumlzlemlenmemiştir

Katılımcı 12

Cinsiyet E

Yaş 26

Teşhis Kronik engel (kalp yetmezliği)

Eğitim-ccedilalışma geccedilmişi Meslek lisesi yiyecek iccedilecek hazırlama boumlluumlmuumlnden mezun

Ccedilalışma geccedilmişi yok

Hikacircye Konjenital kalp yetmezliği mevcut olup efor dispnesi var Hastalığı aktif

sosyal katılımını olumsuz etkilemektedir Mezun olduğu boumlluumlmuuml sevmekte ancak

yapabileceği konusunda endişeleri vardır

Psikosoyal faktoumlrler Sosyal ccedilevresi ailesinden oluşuyor ccedilekingen ccedilalışma hayatı ile

ilgili endişeleri var ama ccedilalışmak istiyor

Muumldahale Grup muumldahalesi sonrası ccedilekingenliğinin azaldığı kendini daha rahat ifade

edebildiği ccedilalışmak iccedilin motivasyonunun arttığı goumlzlemlenmiştir

İş Aşccedilı

Problemler Ccedilalışma koşulları ile ilgili olarak kalp hastası olduğu iccedilin yorulduğundan

bir guumln iyi performans goumlsterirken bir guumln işe gitmek istemediğini ifade etmiştir

59

İş yeri ziyareti İş veren ile de goumlruumlşuumllerek molalarının az ve sık olarak duumlzenlenmesi

oumlnerilmiştir Kişiye kesme doğrama gibi işlemler yaparken oturarak yapması

molalarını mutfak dışında geccedilirmesi ağır tencereleri kaldırmak iccedilin ccedilalışma

arkadaşlarının desteğini alması oumlnerilmiştir Ccedilalışma performansı ile ilgili zorlu iş

goumlrevlerini uumlstlenme basamağında duumlşuumlk performans goumlsterdiği goumlzlemlenmiştir Efor

dispnesinden dolayı muumldahale bu performans basamağını azaltmaya youmlnelik

şekillendirilmiştir Bireyin işin kalitesi ve goumlsterdiği ccedilaba işveren tarafından yeterli

bulunduğu iccedilin bu alan bir problem teşkil etmemektedir

Katılımcı 15

Cinsiyet K

Yaş 25

Teşhis Mental ve emosyonel engel (şizofreni)

Eğitim-ccedilalışma geccedilmişi İlkokul mezunu olup daha oumlnce iş deneyimi

bulunmamaktadır

Hikacircye Negatif belirtilerin kontrol altına alınması ile guumlnluumlk yaşamında bağımsızlığı

artmış Eğitim hayatını ailevi nedenlerden dolayı bırakmış Aile ile birlikte vakit

geccediliriyor Ev işlerine yardım ediyor Tek başına yaptığı bir aktivitesi bulunmamakta

Psikosoyal faktoumlrler İccediline kapanık kendini ifade etmekten ccedilekingen girişken

olmayan bir yapısı mevcut ccedilevresel faktoumlrlerden dolayı ccedilalışmak istiyor

Muumldahale Grup muumldahalesi sonrası girişkenlik becerilerinin ccedilalışmak iccedilin

motivasyonun arttığı kendini ifade etmeye ccedilalıştığı goumlzlemlenmiştir

İş Kafede yardımcı personel

Problemler Birey iş arkadaşlarının onun ile ilgili soumlylemlerinden rahatsızlık

duyduğunu belirtmiştir

İş yeri ziyareti İş arkadaşları ve işveren ile goumlruumlşuumllduumlğuumlnde siparişleri karıştırdığı

dalıp gittiği şeklinde problemler belirtmişlerdir İş verenin de desteği ile masalar

numaralandırılmış ve bireye de numaraların olduğu kartlar hazırlanmıştır Birey

siparişi mutfağa iletirken ve siparişi alırken bu kartlar aracılığı ile yapması istenmiştir

Muumlşterilerden sipariş aldıktan sonra da tek tek siparişleri teyit etmesi istenmiştir

Bireyin kafeye bağlılığını arttırmak ve dikkat uumlzerine ccedilalışmak iccedilin her akşam

fişlerden o guumln hangi uumlruumlnden ne kadar sipariş verildiğini hesaplaması istenmiştir Bu

hem bireyin dikkatini arttırmış hem de guumlnduumlz sipariş alırken daha ccedilok odaklanmasını

60

sağlamıştır İş veren ve iş arkadaşları isteklerini net gerekirse yazarak ifade etmeleri

istenmiş Guumln iccedilerisinde sıralı olarak bireye dikkat etmeleri dalıp gitme gibi

durumlarda soumlzel olarak uyarılması oumlnerilmiştir

Katılımcı 16

Cinsiyet K

Yaş 37

Teşhis Kronik engel (epilepsi)

Eğitim-ccedilalışma geccedilmişi İlkokul mezunu olup daha oumlnce kuafoumlrde yardımcı eleman ve

sekreter olarak ccedilalışmıştır Uzun yıllar sekreter olarak ccedilalıştığı kişinin oumlluumlmuumlnden

dolayı işinden ayrılmıştır

Hikacircye Ailevi faktoumlrlerden dolayı eğitim hayatına devam edememiştir Boşanmış

olup 2 ccedilocuk annesidir Kızlarından biri babası ile yaşarken diğeri kendisi ile beraber

kalmaktadır Buumlyuumlk kızı ile iletişimle ilgili problemler yaşamaktadır Kuumlccediluumlk kızının

da derslerine yardım etmek istemekte fakat yeterli olamadığını ifade etmektedir Birey

hastalığı ile ilgili iş başvurularında olumsuz deneyimler yaşadığını ve noumlbetlerinin

duumlzensiz olmasının onu korkuttuğunu ifade etmiştir

Psikosoyal faktoumlrler Ccedilalışma motivasyonu yuumlksek ancak ccedilabuk pes etmeye youmlnelik

bir tutumu var Buumlyuumlk kızı ile iletişim problemi mevcut ccedilalışma hayatının kuumlccediluumlk kızı

ile geccedilireceği vakti olumsuz etkileyeceğini duumlşuumlnuumlyor

Muumldahale Grup muumldahalesi sonrası kızları ile iletişimini artırdığı kendi

sorumluluklarını netleştirip geri kalanları kabul etmeye youmlnelik bir tutum sergilediği

hastalığını insanlara daha doğru anlatabildiği ihtiyaccedillarını karşı tarafa daha net ifade

edebildiği goumlzlemlenmiştir

İş Ağda-makyaj

Problemler Birey kişisel olarak yuumlkselmek istediğini popuumller uygulamalar uumlzerine

kursa gitmek istediğini kendi yerini accedilmak istediğini ancak parasının olmadığını

belirtmiştir

İş yeri ziyareti Birey ile beraber oumlncelikleri belirlenmiştir Kurslara katılım iccedilin

gereken parayı kazanana kadar burada devam etmesi ve sadece kira verebileceği başka

bir kuafoumlr araştırması oumlnerilmiştir Uumlccedil hafta iccedilerisinde boumlyle bir yere geccediliş yapmıştır

Birey ile para youmlnetimi ccedilalışılmış ve hedeflere ulaşmak iccedilin plan yapılmıştır İşyerinin

eve yakın olması bireyin kuumlccediluumlk kızı ile ilgilenmesini olumlu youmlnde etkilemiştir

61

Ccedilalışma ortamının guumlvenliği iccedilin koumlşeli yerler suumlnger ile kaplanmış ve iccedileride muumlşteri

olmadığı zamanlarda kapıyı accedilık tutması oumlnerilmiştir İşveren ve diğer ccedilalışanları

hastalığı ile ilgili bilgilendirmesi oumlnerilmiştir Parlamaların oumlnlenmesi ve noumlbetleri

tetiklememesi iccedilin ortam aydınlatmasının led ışık ya da doğal ışık veren aydınlatmalar

ile değiştirilmesi oumlnerilmiştir Ccedilalışma performansında bir problem

goumlzlemlenmemiştir

62

5TARTIŞMA

Ccedilalışmamızda engelli bireylerin ccedilalışma becerileri ve aktivite duumlzeyleri KAPOuml

OPHI-II ve aktivite goumlzlemi ile değerlendirilerek ccedilalışma performanslarını

geliştirmek amacıyla mesleki rehabilitasyon uygulanmıştır Grup muumldahalesi şeklinde

başlayan uygulama bireylerin ccedilalışma performansı alt başlık maddelerinden

girişkenlik geri bildirimleri kabul etme ve kendini duumlzeltme etkili iletişim

sorumluluk goumlsterme esneklik goumlsterme aşırı olumsuzluk goumlsterme gibi grup

etkileşim becerilerinin dahil olduğu alanlarda gelişme goumlsterdikleri goumlruumllmuumlştuumlr

Bireylerin başlangıccedilta grup muumldahalesi sırasında kendilerini ifade etmekten

ccedilekindikleri paylaşmak istemedikleri ancak zaman iccedilerisinde gruba katılıma istekli

oldukları goumlzlemlenmiştir Grup iccedilerisinde bireylerin farklı deneyimlere sahip olması

bireylerin birbirlerini olumlu youmlnde etkilemesini sağlamıştır Grup muumldahalesi sonrası

bireylerin ilgi alanlarını keşfedebildikleri yaşamı anlamlandırmalarının olumlu youmlnde

değiştiği aktivite seccedilimleri yapabildikleri ve sorumluluk duygularının arttığı

goumlzlemlenmiştir Grup muumldahalesi oumlncesi ve sonrası karşılaştırmalarında ccedilalışma

performanslarında artış olduğu bulunmuş ancak işe giren ve girmeyen bireylerin

muumldahale oumlncesinde ve sonrasında gruplar arası fark bulunmamıştır

Engelli bireylerin istihdam sorunları duumlnyada ve uumllkemizde guumlncelliğini

koruyan bir problemdir (14) Ccedilalışmak ekonomik kazanccedil yanında topluma tam

katılım ve psikososyal ihtiyaccedilların karşılanması iccedilin oumlnemli olduğu gibi engelli

bireyler iccedilin de aynı oumlneme sahiptir (114) Literatuumlre goumlre engelli bireylerin mesleki

rehabilitasyon sonrası ccedilalışma hayatına katılımlarını cinsiyet faktoumlruumlnuumln etkilemediği

ancak daha iyi istihdam sonuccedillarına ulaşmada genccedil bireylerin daha avantajlı oldukları

belirtilmiştir (113) İstatistiklere bakıldığında ise cinsiyetin oumlnemli bir değişken

olduğu goumlruumllmektedir (4) Carter ve arkadaşları genccedil yetişkin engelli bireylerde iş

deneyimlerinin olmasının ve cinsiyetin eğitim sonrası istihdam edilme durumlarını

etkilediğini yaş ırk ve engel tuumlruumlnuumln etkilemediğini bulmuşlardır(114) Rogers ve

arkadaşlarının (115) mesleki olarak hazır olan bireylerin demografik bilgilerini

karşılaştırdıkları ccedilalışmada iş deneyiminin istihdam sonuccedillarıyla ilişkili olmadığı

bulunmuştur

63

Ccedilalışmamıza katılan 13 kadın 7 erkek bireyden 8rsquo i işe girmiştir İşe girenlerin

5rsquo i kadın 3rsquo uuml erkektir Sayı olarak işe giren kadın sayısının erkeklere goumlre daha fazla

olmasına karşılık cinsiyet faktoumlruumlnuumln istihdam edilme durumlarını etkileyip

etkilemediğine youmlnelik yeterli bir kanıt oluşamamıştır İşe giren bireylerin 3rsquo uumlnuumln

geccedilmiş iş deneyimi varken 5rsquo inin geccedilmiş iş deneyimi yoktur İşe giren bireylerin

ccediloğunluğunun geccedilmiş iş deneyimlerinin olmamasından dolayı işe girme ile geccedilmiş iş

deneyiminin ilişkili olmadığı duumlşuumlnuumllmektedir

Mcfadden ve arkadaşları (116) aktivite temelli mesleki değerlendirmelerle

ilgili yaptıkları bir derlemede ergoterapistlerin gerccedilek iş goumlrevlerinde ccedilalışma

performansının oumllccediluumlleceği araccedilların geliştirilmesine olan ihtiyaccediltan bahsetmişlerdir

Gross ve arkadaşları (117) iş becerilerinin performansa dayalı değerlendirmelerinin

daha doğru bir yaklaşım olacağı sonucuna varmışlardır

Ccedilalışmamızda bireylerin ccedilalışma performansları yapılandırılmış bir aktivite

uumlzerinde goumlzlem aracılığı ile değerlendirilmiştir Ccedilalışmada işe giren bireylerin simuumlle

edilmiş iş aktivitesi uumlzerinden değerlendirilmesi sırasında goumlzlenen guumlccedilluuml ve guumlccedilsuumlz

yanlar işe girdiklerinde de karşılaştıkları problemlerle eşleşmiştir Bu nedenle

bireylerin sonunda bir uumlruumln elde edilen simuumlle aktivite uumlzerinden performanslarının

goumlzlemlenmesinin bireylerin gerccedilek iş aktivitelerinde yaşayabilecekleri sorunları

belirlemede faydalı olduğu duumlşuumlnuumllmektedir

Birccedilok ccedilalışma oumlzellikle işe geri doumlnuumlşlerde fonksiyonel kapasite oumllccediluumlmuumlnuumln

belirleyici bir faktoumlr olmadığını goumlsterirken bireylerin guumlnluumlk yaşam aktivitelerindeki

performanslarını cinsiyet medeni durum ve fonksiyonel kapasiteye goumlre daha

belirleyici bir faktoumlr olarak bulmuşlardır (118-123) Brouwer ve arkadaşları (124) kas

iskelet yaralanması olan bireylerin işe geri doumlnuumlşleri ile oumlz yeterlilik arasında ilişki

olduğunu saptamışlardır

Bireyler KAPOumlrsquo de en ccedilok uumlcretli iş alanında sorun ve hedef belirtmişlerdir

Diğer performans alanlarında belirttikleri hastalık youmlnetimi toplum iccedilinde stres

youmlnetimi iletişim yeni insanlarla tanışma ve arkadaş edinme problemlerinin ccedilalışma

performansı değerlendirmesindeki planlama ve organize etme etkili iletişim şikayet

etme esneklik goumlsterme alanlarında goumlzlemlenen problemleri desteklediği

duumlşuumlnuumllmektedir Ccedilalışmamızda iş yaralanması sonrası işe doumlnmeyi planlayan ve işe

girebilen bir katılımcı bulunmaktadır katılımcının işe geri doumlnuumlşuumlnuuml etkileyen en

64

oumlnemli faktoumlruumln engelini kabul etmesi ve ccedilalışmak iccedilin motivasyonunun yuumlksek

olması yani oumlz yeterliliğin yuumlksek olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Bireyin guumlnluumlk yaşam

aktivitelerinde bağımsız olması onun guumlccedilluuml yanı olup yeni bir aktivite kimliği

kazanmasını oumlnemli oumllccediluumlde etkilemiştir Muumldahale sonrası bireyin hem aktivite kimliği

hem de aktivite yeterliliği alanlarında gelişme goumlsterdiği goumlruumllmuumlştuumlr Bireyin

muumldahale sonrası işe girmesinde kendine hedef koyup oumlnceliklendirebilmesinin

yaşam tarzından memnuniyetini suumlrduumlrmesinin beklentilerine youmlnelik ccedilalışan roluuml

kazanmak istemesinin ve bunun iccedilin planlama yapmasının etkili olduğu

duumlşuumlnuumllmektedir Bireyin kendine uygun bir iş bulması ve işinden memnun olması

muumldahalemizin etkinliği accedilısından oumlnemli bir sonuccediltur Bireyin işe ulaşım ile ilgili

problem yaşaması ve bu alana muumldahale edilmesi bireyin işini suumlrduumlrmesinde

desteklenmesini sağlamış ve ccedilalışma performansına da olumlu bir şekilde yansımıştır

Michon ve arkadaşlarının (113) psikososyal problemi olan hastalarda mesleki

rehabilitasyon sonrası istihdam sonuccedillarının belirlenmesine youmlnelik yapılan derlemede

iş ile oumlz yeterlilik ve ccedilalışma performansının ilişkili olduğu ccedilalışma oumlykuumlsuuml ve

semptom şiddetine goumlre ccedilalışma performansı sonuccedillarının daha iyi istihdam sonuccedilları

verdiği bulunmuştur

Ccedilalışmamızda bireylerin aktivite yeterliliği alanında muumldahale oumlncesi ve

sonrası yaşam tarzından memnuniyeti koruma hedef belirleme ve buna youmlnelik plan

yapma sorumlulukları iccedilin zaman organize etme ilgilere katılımlarının arttığı

bulunmuştur Ancak işe giren ve girmeyen bireylerin muumldahale oumlncesi ve sonrası

aktivite yeterliliğinin karşılaştırılmasında bir fark bulunamamıştır Bunun nedeninin

işe girmeyen bireylerin oumlncelikli hedeflerinin farklı olmasından kaynaklandığı

duumlşuumlnuumllmektedir Bu durumun bireylerin aktivite yeterliliklerinin duumlşuumlk olmasından

değil hedef belirleme ve buna youmlnelik plan yapma becerilerinde olumlu gelişme

olmasından kaynaklandığı duumlşuumlnuumllmektedir

Cook ve arkadaşları (125) ciddi psikososyal problemi olan bireylerde işe geccediliş

programı sonrası olumlu istihdam sonuccedilları ile sosyalleşme arasında oumlnemli bir ilişki

bulmuşlardır Verhoef ve arkadaşları (126) mesleki rehabilitasyon sonrası bireylerin

sosyal katılımlarının artmasını bireylerin otonomi ve bağımsızlık becerilerinin artması

ile ilişkilendirmişlerdir Bireylerin iş hayatına başlamaları muumldahalenin oumlnemli bir

65

sonucu olarak goumlruumllmuumlş ve diğer performans alanlarında da bireyleri desteklediği

bulunmuştur

Ccedilalışmamızda aktivite ccedilevresi alanında muumldahale oumlncesi ve sonrası gelişme

olduğu bulunmuştur Bireylerin ev yaşamında daha fazla sorumluluk uumlstlendikleri

bununla beraber evde yaşayan bireylerle etkileşimlerinin arttığı goumlzlemlenmiştir Grup

muumldahalesindeki etkileşim becerilerinin ve aktivite dengesi ccedilalışmasının bireyleri bu

alanda desteklediği duumlşuumlnuumllmektedir İşe giren bireylerde hem iş ccedilevresinde hem de

aile yaşantısında sosyalliklerinin artması bireylerin aktivite dengelerini

suumlrduumlrmelerine yardımcı olduğu ve ccedilalışma performanslarını olumlu youmlnde etkilediği

goumlzlemlenmiştir

Kronik hastalığa sahip birccedilok kişi işinde başarılı iken birccedilok kişi de ccedilalışma

performansı ve iş ile ilgili problemler yaşadıklarını belirtmişlerdir Varekamp ve

arkadaşları (127) işyerinde yapılacak uyarlamaların bu problemleri iş kaybını ve

hastalıkları oumlnlemek iccedilin bir ccediloumlzuumlm olabileceğini soumlylemişlerdir Romatoid artrit

diyabet ve işitme kaybı olan bireylerle yapılan ccedilalışmalarda hastalığı kabul etme ve

işveren ile iyi ilişkiler kurmanın hastalık ile başa ccedilıkma deneyimlerini olumlu youmlnde

etkilediğini belirtmişlerdir (127-130)

Ccedilalışmamızda bireylerin guumlccedilluuml ve zayıf youmlnlerini belirlemeye youmlnelik eğitim

grup iccedilerisinde paylaşımın ve geri bildirim vermenin desteklenmesi ve problem ccediloumlzme

becerilerinin ccedilalışılması bireyleri diğerleriyle olan iletişim zorlu problemlere yaratıcı

ccediloumlzuumlmler uumlretebilme ccedilatışmalarla başa ccedilıkmada daha doğru tepkiler verme

konularında desteklediği goumlzlemlenmiştir Grup muumldahalesi sırasında ccedilatışma yaşayan

bireylerin sorunlara girişimci bir yaklaşım sergileyerek ilişkilerini suumlrduumlruumllebilir hale

getirdikleri goumlzlemlenmiştir İşe giren bireylerde işverene ihtiyaccedillarını doğru bir

şekilde aktarmanın ve diğer ccedilalışanları durumları ile ilgili bilgilendirmenin ccedilalışma

performanslarını olumlu youmlnde etkilediği goumlzlemlenmiştir

Waddell ve arkadaşlarının (65) mesleki rehabilitasyon ile ilgili yaptıkları

ccedilalışmada yaygın sağlık problemlerinin uzun doumlnemde kapasite kaybı ve

semptomların artmasından dolayı emeklilik gibi olumsuz sonuccedillara neden olduğunu

belirterek bunların derecelendirilmiş aktivite muumldahalesi ve bilişsel davranışccedilı terapi

uygulamaları ile kontrol edilebilecek sorunlar olduğunu soumlylemişlerdir Varekamp ve

arkadaşları (128) kronik hastalığa sahip bireyleri işyerinde guumlccedillendirme amacı ile

66

yaptıkları ccedilalışmada ccedilalışanların işlerini daha sağlıklı bir şekilde suumlrduumlrebilmeleri iccedilin

yapmaları gerekenleri ccedilıkarmışlardır Guumlccedillendirme ccedilalışması bireylerin hastalıkları

ihtiyaccedilları ve değerleri ile ilgili farkındalıklarını artırmak hedef belirleme sorumluluk

alma problem ccediloumlzme ve iletişim becerilerinin ccedilalışılmasını iccedilermektedir (127131)

Ccedilalışan bireylerin yapması gerekenler kendi becerileri hakkında gerccedilekccedili fikirlere

sahip olma oumlzguumlvenli bir şekilde kendini savunabilme karşılıklı anlayış ccedilerccedilevesinde

işveren ve iş arkadaşları ile ilişkileri suumlrduumlrebilme fırsat hak ve goumlrevleri ile ilgili

bilgi edinme başkalarına danışma ve ihtiyaccedil duyduğu uyarlamalara youmlnelik fikir

paylaşımı yapma muumlşteri odaklı bir şekilde işini organize etme ve iş dışında sosyal

bir yaşam suumlrduumlrebilme olarak bulunmuştur (127)

Ccedilalışmamızda işe giren bireyler bireysel olarak sorun belirttikleri alanlarda

desteklenmiş ve değerlendirilmişlerdir İşe giren bireylerin becerileri doğrultusunda iş

seccediliminde bulundukları kendilerini daha rahat ifade edebildikleri sosyal becerilerinin

ve aktivite uyarlaması ile ccedilalışma motivasyonlarının arttığı goumlzlemlenmiştir Grup

muumldahalesinde hastalık hikayelerini anlatma ve girişkenlik becerisi iccedilin yapılan

aktivitelerin bireyleri oumlzguumlvenli bir şekilde kendini ifade etme ve yardım isteme

becerilerinde desteklediği duumlşuumlnuumllmektedir

Verhoef ve arkadaşları (126128) fiziksel engelli genccedil yetişkin bireylerde iş

başında (at work) ismi verilen mesleki rehabilitasyon uygulaması

gerccedilekleştirmişlerdir Muumldahale 1 yıl suumlren grup ve bireysel uygulamaları iccedilerisinde

barındıran iş koccedilu ve ergoterapistlerin dahil olduğu bir uygulamadır Grup muumldahalesi

iccedilerisinde aktivite dengesi engelli birey olarak ccedilalışma deneyimleri ccedilalışma hayatında

hastalık youmlnetimi uygun iş arama iş goumlruumlşmesi gibi becerilerin eğitimi yer

almaktadır Grup muumldahalesi sonrası iş koccedilları ve ergoterapistler ile olan goumlruumlşme

devam edip danışmanlık işe yerleştirme iş koccedilluğu aktivite dengesi iş ve iş ccedilevresi

uyarlamaları gibi uygulamalar bireysel olarak 1 yıl boyunca suumlrmektedir Uumlretkenlik

aktivitelerinde bireylerin en ccedilok belirttikleri sorun iş bulma olarak bulunmuştur

Muumldahale sonrası bireyler iş saatleri duumlzenli iş yardım isteme iş goumlrevlerini organize

etme gibi sorunlar belirtmişlerdir Tuumlm aktivite performans alanlarında hem işe giren

hem de işe girmeyen bireylerde gelişme olduğu bulunmuştur

Ccedilalışmamızda muumldahale iccedileriği iş başında ismi verilen muumldahale

programından yararlanılarak hazırlanmıştır Verhoef ve arkadaşlarının (126) yaptığı

67

ccedilalışmadan farklı olarak grup muumldahalesi sonrası bireylere değerlendirmeler

uygulanmış ve 3 ay takip suumlresi sonucu işe yerleşen bireylere bireysel muumldahale

yapılmıştır Bu ccedilalışmaya paralel olarak bizim ccedilalışmamızda da buumltuumln bireyler uumlcretli

iş alanında ccedilalışmakla ilgili sorunlar belirtmişlerdir Bireylerin belirttikleri uygun iş

bulma iş arama sorunları dile getirme iletişim problemlerinde muumldahale sonrası

bireylerin kendi verdikleri puanlarda olumlu değişiklikler olduğu bulunmuştur

Ccedilalışma aktivitesinin engelli bireyler iccedilin oumlnemli olduğu ve bireylerin aktivite kimliği

ve yeterliliği oluşturmasına youmlnelik duumlzenlenen mesleki rehabilitasyonun bireylerin

aktivite performanslarını artırdığı bulunmuştur

İşe hazır olma durumu bireylerin guumlnluumlk yaşam aktivitelerindeki

performansını istek ve değerlerini iş arama motivasyonunu ve istenen işi etkin

yuumlruumltmedeki ccedilalışma performansını ve kariyer gelişim potansiyelini ifade etmektedir

(132133) Christian ve Claphamrsquoın (134) sığınma evinde kalan annelere duumlşuumlk benlik

saygısını artırmaya youmlnelik meslek oumlncesi beceri eğitimi vermişlerdir Grup ve

bireysel olarak iş goumlruumlşmesi uygun iş arama atoumllyelere katılım stresi azaltma ve

zaman youmlnetimi becerileri eğitimi verilmiştir Muumldahalenin benlik saygısını artırdığı

ve bireylerin işle ilgili hedef belirleyebildikleri bulunmuştur Psikososyal problemi

olan bireyler iccedilin yapılan bir mesleki hazırlık muumldahalesinde de farkındalık iletişim

problem ccediloumlzme iş iccedilin gerekli olan kognitif beceriler iş başvurusu iş arama iş

goumlruumlşmesi stresli durumlarla başa ccedilıkma adımları ccedilalışılmıştır Bireylerden toplanan

veriler kendilerini daha hazır hissettikleri davranış ve tutumlarının olumlu youmlnde

değiştiğini goumlstermiştir (135)

Ccedilalışmamızda benzer beceri eğitimleri interaktif grup tartışmaları rol oynama

aktiviteler ile desteklenerek verilmiştir Muumldahale sonrası bireylerin kendilerini daha

doğru ifade ettikleri engelleri ile ilgili ihtiyaccedillarını belirleyebildikleri grup

arkadaşları ile tartışma ve olumsuzluk belirtme gibi davranışların azalarak ccedilalışma

performanslarının arttığı bulunmuştur

Girişkenlik ve iletişim becerileri temel yaşam becerileri oumlrneklerindendir ve

temel yaşam becerilerindeki problemler engelli bireylerin sosyal katılımlarında

karşılaştıkları zorlukları artıran bir faktoumlr olarak kabul edilmektedir (136137) Bal ve

arkadaşlarının (138) iş başında ismi verilen muumldahalenin sonuccedillarını nitel olarak

tartıştıkları ccedilalışmada bireyler muumldahale programına girişkenlik ve accedilık soumlzluumlluumlk ile

68

ilgili eğitimlerin eklenmesinin gerektiğini belirtmişlerdir ve grup muumldahalesinin oumlz

yeterliliği geliştirdiğini ifade etmişlerdir Ccedilalışmalar girişken ve accedilık soumlzluuml olmanın iş

bulma ve suumlrduumlrmede oumlnemli olduğunu ve kronik sağlık problemi olan bireylerin bu

konuda desteklenmesi gerektiğini belirtmektedirler (139140) Bazı ccedilalışmalar engelli

bireylerin iş fırsatlarından dışlanmasını bireysel işlevlerden ziyade sosyal iş

ortamından kaynaklandığını belirtmekte ve sosyal iş ortamına daha yoğun muumldahale

edilmesi gerektiğini soumlylemektedirler (141-143) Bal ve arkadaşlarının (138) yaptığı

ccedilalışmada bireyler yaşam becerileri gelişiminin oumlnemini vurgularken oumlzel ccedilalışma

koşulları ccedilalışma ortamının duumlzenlenmesi işverenin tutumu gibi durumlarında

kendileri iccedilin oumlnemli olduğunu belirtmişlerdir

Ccedilalışmamızda mevcut ccedilalışmaların bu konudaki sonuccedillara dikkate alınarak

bireylerin eklenmesini istediği eğitimler iccedilin girişkenlik becerilerine youmlnelik

aktiviteler konulmuş ve her seansta bireylerin hem kendileriyle ilgili hem de

diğerleriyle ilgili geri bildirim vermeleri istenmiştir Muumldahale sonrası ccedilalışma

performansı maddelerinden girişkenlik geri bildirimleri kabul etme ve duumlzeltme

diğerleriyle iş birliği becerilerinde gelişme goumlsterdikleri goumlruumllmuumlştuumlr İşe giren

bireylerde genel olarak işverenlerin tutumunun olumlu olduğu bireylerin ihtiyaccedil ve

isteklerini doğru bir şekilde dile getirdikleri ve bu becerilerin ccedilalışma performanslarını

olumlu youmlnde etkilediği goumlzlemlenmiştir İşverenle ilgili problem yaşayan bir

katılımcımızın ccedilalışma performansıyla ilgili de problem yaşadığı bir sonraki iş

deneyiminde de bu sorunlardan kaynaklı olarak ccedilekingenlik goumlsterdiği

goumlzlemlenmiştir Ccedilalışmamızda bireylerin sorunlara yaklaşımlarının farklı olduğu ve

bunun bireyleri desteklediği ancak kişisel farklılıkların karşılaştırılmamasının

ccedilalışmanın bir limitasyonu olduğu ve ileriki ccedilalışmalarda eklenmesi gerektiği

duumlşuumlnuumllmektedir

Ccedilalışan roluuml bireyin iccedil potansiyelini yansıttığı gibi goumlrevlere katılım yoluyla

oluştuğu iccedilin dış potansiyeli de temsil eder İş verimliliğini sağlamak iccedilin iş ccedilevresinin

desteklenmesi bireyin otonomisinin gelişmesini sağlar Goumlrevin kişinin mevcut

becerilerine uygun olması kişinin motivasyonu ve yaptığı işi anlamlı bulması beden

ve zihin sağlığını olumlu youmlnde etkilemektedir (144145) Kronik hastalığa sahip

birccedilok kişinin en yaygın yaşadıkları sorun ccedilalışma performansı ile ilişkilidir Ccedilevresel

69

destek ve duumlzenlemeler ile engelli bireylerin rol yeterliliği sağlanıp ccedilalışma

performansları artırılabilir (146)

Ccedilalışmamızda işe giren bireylerin iş yerinde yaşadıkları problemlere youmlnelik

ergonomik duumlzenlemeler (masa sandalye yuumlksekliklerinin ayarlanması masa

duumlzeninin değiştirilmesi vb) ccedilevresel duumlzenlemeler (aydınlatma guumlvenlik) aktivite

uyarlaması molaların duumlzenlenmesi ulaşım ile ilgili muumldahale semptom youmlnetimi

ccedilalışma arkadaşlarının desteklemesine youmlnelik uygulamalar yapılmıştır Bu

uygulamalar sonrası yapılan değerlendirmelerde bireylerin ccedilalışma performanslarının

ve aktivite yeterliliklerinin olumlu youmlnde geliştiği goumlruumllmuumlştuumlr Ccedilevresel desteklerin

artırılması ile bireyler kendilerini daha iyi hissettiklerini belirtmişlerdir

İş katılımı bireylerin kendileriyle gurur duymalarını sağlayan ve benlik

saygılarını guumlccedillendiren bir kavramdır Kronik hastalığa sahip bireyler iccedilin iş sahibi

olmak yaşam kalitelerini olumlu youmlnde etkileyen oumlnemli faktoumlrler arasındadır (147-

149) Mesleki kimlik bireyler iccedilin oumlnemli bir yaşam roluuml olup işe katılım ile

gerccedilekleşmektedir (144150151152) Mesleki kimlik bireyin işle ilgili ilgi ve

becerilerini tanımlaması ve iş hedeflerine sahip olmasını tanımlamaktadır (151152)

İş tatmini goumlrev otonomisi goumlrev kimliği goumlrev ccedileşitliliği işveren ve diğer

ccedilalışanlarla uyum ccedilalışma koşulları ccedilalışma ortamının kuumlltuumlruuml gibi pek ccedilok faktoumlrle

ilişkili bir kavramdır (152153) Ccedilalışmalar iş tatminsizliğinin psikososyal problemlere

neden olduğunu oumlzellikle tuumlkenmişlik ile arasında oumlnemli bir ilişki olduğunu

goumlstermiştir (154155) Brown ve arkadaşları (85) iş memnuniyetini sağlamak ve iş

kayıplarının azalması iccedilin yaratıcılık anlamlı iş ccedilevresi oluşturma ve uumlretkenlik

alanlarında bireylerin desteklenmesi gerektiğini soumlylemektedirler

Ccedilalışmamız bireylerin aktivite kimliği oluşturmasını desteklemek iccedilin herkesin

farklı becerilere sahip olabileceğinin ve grup iccedilerisinde her bireyin bir roluumlnuumln

olduğunun goumlsterilmesi bireylerin kendi ilgi ve becerilerini tanımlayıp buna youmlnelik

hedef oluşturmalarına youmlnelik eğitimleri iccedilermektedir Muumldahale sonrasında bireylerin

aktivite kimliği bulgularında olumlu gelişme goumlsterdikleri bulunmuştur İşe giren

bireyler muumldahale oumlncesi KAPOumlrsquode uumlretici aktiviteler ile ilgili problemleri dile

getirirken işe girdikten sonra kendilerini geliştirmek ve eğitim hayatlarına devam

etmek gibi hedefler belirtmişlerdir Bu hedeflerin bireylerin işlerinden memnun

olduklarının bir goumlstergesi olduğu duumlşuumlnuumlluumlp bireyler tarafından da bu memnuniyet

70

doğrulanmıştır İşe giren bireylerin aktivite kimliği ve aktivite yeterliliklerinin artması

da yine bu memnuniyeti doğrulamıştır

Ccedilalışma hayatı iş goumlruumlşmesi ile başlar ve goumlruumlşme bireylerin takım ccedilalışma

becerileri ve sosyal problem ccediloumlzme becerilerine youmlnelikte sorular iccedilermektedir

(156157) Goumlruumlşmede temel beceriler verilen yanıtlar rahatlık goumlruumlnuumlm

goumlruumlşmecinin değerlendirmesini etkileyen faktoumlrlerdendir (158159) Elksnin ve

Elksinin (160) engelli bireylerde sosyal beceri eğitimi ihtiyacını belirlemeye youmlnelik

yaptıkları ccedilalışmada engelli bireylerde iş kayıplarının 90rsquoının sosyal iletişim

becerilerindeki problemlerden kaynaklandığını bulmuşlardır Dorothy ve arkadaşları

(161) otizm spektrum bozukluğu olan bireylerde iş goumlruumlşme becerilerini arttırmaya

youmlnelik multimedia aracılığı ile ilgileri belirleme iş bulma işi suumlrduumlrme gibi alanlarda

eğitim vermişler ve ccedilalışmanın sonunda bireylerin sorulara daha uygun cevaplar

verdiklerini bulmuşlardır Bonete ve arkadaşları (162) asperger sendromu olan

bireylerle işyeri uyumlandırması iccedilin kişilerarası problem ccediloumlzme becerisi grup eğitimi

uygulamışlardır Programın iccedileriği sendromun oumlzellikleri ve problem ccediloumlzme hakkında

bilgi verilmesi iletişim becerileri problem tanımlamak farklı bakış accedilıları olaylar

hakkında duumlşuumlnme genel ccediloumlzuumlmler sonuccedilların tartışılması ve en iyi ccediloumlzuumlmuumln

bulunması plan yapılması planın değerlendirilmesi ve hataların belirlenmesi suumlrecin

goumlzden geccedilirilmesinden oluşmaktadır Muumldahale sonrası kontrol grubu ile

değerlendirmeler arasında fark bulunmamıştır

Ccedilalışmamızda iş goumlruumlşmesine youmlnelik oumlzgeccedilmiş hazırlama işle ilgili

yaşanabilecek problemlere youmlnelik problem ccediloumlzme becerileri ccedilalışılmış ve rol oynama

şeklinde goumlruumlşmeler gerccedilekleştirilip grup uumlyeleri tarafından geri bildirimler verilip

bireylerin performansları tartışılmıştır Bu ccedilalışma ile bireylerin farkındalıklarının

arttığı ve yeri geldiğinde kendilerini olumlu bir şekilde savunabildikleri

goumlzlemlenmiştir

Li ve arkadaşlarının (163) kas iskelet sistemi yaralanması olan ccedilalışanlarda işe

hazırlık eğitimi programının etkinliğini değerlendirdikleri ccedilalışmada bireylerin

anksiyete ve stres duumlzeylerinin azaldığı bulunmuştur Grup ve bireysel muumldahaleyi

iccedileren 3 haftalık bir uygulama olup bireylerin psikososyal sorunlarına odaklanarak işe

hazır olma iş edinme meslek oumlncesi beceriler uygun iş davranışları iş goumlruumlşmesi

ağrı ve stres youmlnetimine youmlnelik eğitim verilmiştir Kronik engele sahip bireylerde iş

71

suumlrduumlrme muumldahalesinin sonuccedillarının değerlendirildiği bir ccedilalışmada bireylerin

engeller ve ccediloumlzuumlmlerini tanımlayabildikleri hedef belirleyebildikleri baş etme

becerilerinin geliştiği ve daha oumlzguumlvenli oldukları goumlruumllmuumlştuumlr Muumldahale işle ilgili

engelleri ve ccediloumlzuumlmleri tanımlayabilme mesleki danışmanlık (bireyin sahip olduğu

haklar ile ilgili bilgi verilmesi iş uyumlandırması iccedilin beceri eğitimi) ve savunma

becerilerini geliştirmeye youmlnelik eğitimi iccedilermektedir (164)

Ccedilalışmamızda grup muumldahalesindeki problem ccediloumlzme becerileri eğitimi

bireylerin iş hayatında karşılaşabilecekleri problemlere youmlnelik olmuş seans sonunda

genelleme aşamasında buradan elde edilen sonuccedillar guumlnluumlk yaşamlarına da olumlu

yansıması iccedilin ccedilalışılmıştır Bu şekilde bireylerin sadece iş ortamında değil guumlnluumlk

yaşamlarında da problem değil ccediloumlzuumlm odaklı olmaları desteklenmiştir Grup

muumldahalesinde bireylerin stresli durumlarda nasıl tepkiler verdiklerine youmlnelik yapılan

seansta bireylerin deneyimledikleri olayları anlatıp verdikleri tepkiler tartışılmıştır

Herkesin farklı bakış accedilısına sahip olabileceği duumlşuumlncesi benimsenerek ccedilatışma

durumlarında verilebilecek en uygun tepkiler ve kendilerini rahatlatabilecekleri guumlzel

bir duumlşuumlnce ya da imge bulmaları sağlanmıştır Muumldahale sonrası bireylerin sosyal

etkileşimlerinin arttığı daha oumlnce problem yaşadıkları kişilerle daha iyi iletişim

kurdukları ve daha esnek davranabildikleri goumlzlemlenmiştir

Psikososyal problemi olan bireylerde hastane ortamında işle ilgili davranış

yaşam dengesi başetme becerileri dakiklik sorumluluk alma iş arama iş

goumlruumlşmesini ve hastanedeki atoumllyelerde (oto yıkama fırın vb) goumlnuumllluuml ccedilalışmayı

iccedileren meslek oumlncesi beceri eğitimi uygulanmıştır Muumldahale sonrası bireylerin iş

bulma oranlarında artış olduğu ancak takip değerlendirmelerinde bir fark bulunmadığı

goumlruumllmuumlştuumlr Takip değerlendirmesinde ergoterapistlerin olması ve bu merkezlere

engelli bireylerin erişebilmelerinin iş hayatını suumlrduumlrmede oumlnemli bir roluuml olduğu

sonucuna varılmıştır (165)

Ccedilalışmamıza farklı engellere sahip bireyler dahil edilmiştir Bireylerin herkesin

farklı becerilere sahip olabileceğini anlamaları ve bu şekilde kendi guumlccedilluuml yanlarını

daha iyi keşfettikleri goumlruumllmuumlştuumlr Grup iccedilerisinde psikososyal problemi olan

bireylerin zamanla diğerleri ile ilgili şikacircyet etme eğilimlerinin azaldığı diğerlerini

kabul ettikleri yaşadıkları olayları anlamlandırma suumlreccedillerinin değiştiği yardım

isteme ve yardım kabul etme becerilerinin geliştiği goumlruumllmuumlştuumlr Muumldahale iccedileriğinde

72

yer alan iş goumlruumlşmesi ve iş arama kaynaklarının araştırılması ile bireylerin iş arama

becerilerindeki girişkenliklerinin arttığı goumlzlemlenmiştir Ccedilalışmamızda muumldahale

sonrasında bireyler iş başvurusunda bulunacakları veya bir şey danışmak istedikleri

zaman mesleki rehabilitasyon merkezine ulaşmışlardır İhtiyaccedil duydukları zaman

mesleki rehabilitasyon merkezinden danışmanlık alabilmelerinin bireylerde bir guumlven

duygusu yarattığı duumlşuumlnuumllmektedir Bu nedenle mesleki rehabilitasyon merkezlerinin

ccedilalışma performansı geliştirme programları sonrası iş arama işe girme aşamalarında

ve işe yerleştiklerinde de iş ortamında oumlnleyici ve destekleyici roluumlnuumln oumlnemli olduğu

sonucuna varılmıştır

73

6SONUCcedilLAR ve OumlNERİLER

Engelli bireylerde mesleki rehabilitasyonun ccedilalışma performansına olan

etkisinin araştırıldığı ccedilalışmamızda aşağıdaki sonuccedillar elde edilmiştir

1 Yapılan değerlendirmeler ile ccedilalışmaya katılan engelli bireylerin iş arama iş

bulma iletişim etkileşim becerileri hedef belirleme zaman youmlnetimi yardım

isteme diğerlerinin ve kendi ihtiyaccedillarının farkındalığı gibi aktivite yeterliliği

aktivite kimliği ve ccedilalışma performanslarında problemlerinin olduğu

saptanmıştır Bu nedenle engelli bireylerde mesleki rehabilitasyona youmlnelik

muumldahale programları hazırlanırken bu konuların dikkatlice ele alınması

gerekliliği ortaya ccedilıkmaktadır

2 Bu ccedilalışmada bireylerin ccedilalışma performansları yapılandırılmış bir uumlretici

aktivite sırasında goumlzlemlenmiş ve terapistin kişinin ccedilalışma performansı

hakkında gerccedilek durumunu iyi yansıtan sonuccedillara ulaşılması sağlanmıştır Bu

nedenle ccedilalışma performansı değerlendirilirken yapılandırılmış aktiviteler

iccedilerisinde değerlendirilmesi oumlnerilmektedir

3 Bu ccedilalışmada KAPOuml ile bireylerin oumlnceliklendirdikleri aktiviteler hedeflere

doumlnuumlştuumlruumllmuumlştuumlr Bireylerin hepsi işe girmeyi hedef olarak belirlemişlerdir

Bu sonuccedil uumlretime katılmanın engelli bireyler iccedilin ccedilok oumlnemli ortak bir hedef

olduğunu ortaya koymaktadır Bu da engelli bireylerin ccedilalışma hayatına

katılımlarının desteklenmesi iccedilin mesleki rehabilitasyon hizmetlerine olan

gereksinimi ortaya ccedilıkartmıştır

4 Ccedilalışmamızda kullanılan fiziksel engelli genccedil bireyler iccedilin tasarlanmış ldquoİş

Başındardquo ismi verilen muumldahalenin farklı engel gruplarında da olumlu sonuccedillar

sağladığı bulunmuştur Bu nedenle iş başında mesleki rehabilitasyon

muumldahalesinin diğer engelli gruplarında da uygulanmasının faydalı olacağı

duumlşuumlnuumllmektedir

5 Engelli bireylerin farklı engellere sahip olmalarının grup iccedilerisinde bireylerin

farklı bakış accedilıları kazanmalarını ve şikayet etme davranışlarının azalmasına

katkı sağladığı goumlzlemlenmiştir Grup muumldahalelerinde farklı engel

gruplarının sağlıklı bireylerin bir araya getirildiği ccedilalışmalar oumlnerilmektedir

74

6 Bu ccedilalışmada işe giren ve girmeyen bireylerde muumldahale oumlncesi ve sonrası

gelişme olmasına rağmen grupların değerlendirme sonuccedillarının

karşılaştırılmasında işe giren bireylerin daha ccedilok fark goumlstermeksizin işe

girdikleri tespit edilmiştir Grup muumldahalesi sonrası işe girmeyi etkileyen

faktoumlrlerin ayrıca araştırılması oumlnerilmektedir

7 İşe giren bireylerin problem yaşadıkları alanlara youmlnelik yapılan muumldahalelerin

ccedilalışma performansını artırdığı bulunmuştur Uumllkemizde işe giren engelli

bireylerin ccedilalışma performanslarını artırmaya youmlnelik danışmanlık ccedilevresel

duumlzenlemeler goumlrev uyumlandırması ccedilalışma saatlerinin uyumlandırılması

gibi hizmetleri sağlayacak kurum veya kişiler bulunmamaktadır Engelli

bireylerin ccedilalışma hayatlarının verimli bir şekilde devamlılığının sağlanmasına

youmlnelik ergoterapistlerin dahil olduğu rehabilitasyon hizmetlerinin verilmesi

oumlnerilmektedir

8 Bireysel muumldahale sonuccedillarının karşılaştırılmamasının ccedilalışmanın limitasyonu

olduğunu duumlşuumlnmekteyiz Kişisel faktoumlrlerin etkilerini ve grup muumldahalesinde

tespit edilemeyecek olan faktoumlrlerin de goumlz oumlnuumlnde bulundurulabilmesi iccedilin

yeni ccedilalışmalarda bireysel muumldahale sonuccedillarının da karşılaştırılması

oumlnerilmektedir

75

KAYNAKLAR

1 Frank A editor Vocational rehabilitation Supporting ill or disabled individuals in

(to) work A UK perspective Healthcare 2016 Multidisciplinary Digital Publishing

Institute

2 Roebroeck ME Jahnsen R Carona C Kent RM Chamberlain MA Adult outcomes

and lifespan issues for people with childhood‐onset physical disability Developmental

Medicine amp Child Neurology 200951(8)670-8

3 Mamatoğlu N Tuumlrkiyede engelli istihdamının genel goumlruumlnuumlmuuml işveren goumlzuumlyle

engelli istihdamını artırma konusunda oumlnerilen politikalar 1 alternatif politika

20157(3)524

4 Kayıtlı Olan Oumlzuumlrluuml Bireylerin Ccedilalışma Durumu ve Oumlzuumlr Tuumlruumlne Goumlre Dağılımı

[Internet] 2011[Erişim Tarihi 5 Temmuz 2018] Erişim adresi

httpwwwtuikgovtrPreTablodoalt_id=1017

5 Kuzgun İ Tuumlrkiyede oumlzuumlrluumllerin uumlcret karşılığı istihdamını belirleyen değişkenler

ve oumlneriler Journal of Yaşar University 20094(15)2451ndash68

6 Miller EK Occupational therapists ıntervention approaches in secondary transition

services for students with disabilities 2012

7 Roley S Delany JV Barrows C Honaker D Sava D Talley V Occupational

therapy practice framework Domain and process American Journal of Occupational

Therapy 200862(6)

8 Wehman P Chan F Ditchman N Kang H-J Effect of supported employment on

vocational rehabilitation outcomes of transition-age youth with intellectual and

developmental disabilities A case control study Intellectual and developmental

disabilities 201452(4)296-310

9 Jacoby A Gorry J Baker GA Employers attitudes to employment of people with

epilepsy still the same old story Epilepsia 200546(12)1978-87

10 Roessler RT Neath J McMahon BT Rumrill PD Workplace discrimination

outcomes and their predictive factors for adults with multiple sclerosis Rehabilitation

Counseling Bulletin 200750(3)139-52

11 Guumlneş N Akccedilamete G Oumlzel gereksinimi olan bireylerin mesleki istihdamı Ccedilorum

ili oumlrneği Ankara Uumlniversitesi Eğitim Bilimleri Fakuumlltesi Oumlzel Eğitim Dergisi

201415(03)001-15

12 Oumlzbey F Diken İH Zihinsel yetersizliği olan bireylerin iş-meslek eğitimi ve

istihdamlarına youmlnelik Tuumlrkiyersquode yapılan araştırmaların goumlzden geccedilirilmesi Ankara

Uumlniversitesi Eğitim Bilimleri Fakuumlltesi Oumlzel Eğitim Dergisi 201011(02)019-42

13 Kurumu TD Buumlyuumlk tuumlrkccedile soumlzluumlk Ankara Tuumlrk Dil Kurumu Yayınları 2011

14 Waddell G Burton AK Is work good for your health and well-being The

Stationery Office 2006

15 Black CD Frost D Health at work-an independent review of sickness absence

The Stationery Office 2011

76

16 Black CM Working for a healthier tomorrow Dame Carol Blacks review of the

health of Britains working age population The Stationery Office 2008

17 Coole C Radford K Grant M Terry J Returning to work after stroke perspectives

of employer stakeholders a qualitative study Journal of occupational rehabilitation

201323(3)406-18

18 Friedli L Stearn R Positive affect as coercive strategy conditionality activation

and the role of psychology in UK government workfare programmes Medical

Humanities 201541(1)40-7

19 Kielhofner G Barrett L Theories derived from occupational behavior perspective

Willard and Spackmanrsquos Occupational Therapy (9th ed) Neistadt ME Blesedell

Crepeau E(eds) 1998527-9

20 Kielhofner G Conceptual foundations of occupational therapy practice FA Davis

2009

21 Johansson U Tham K The meaning of work after acquired brain injury American

Journal of Occupational Therapy 200660(1)60-9

22 Bryant W Craik C McKay E Perspectives of day and accommodation services

for people with enduring mental illness Journal of mental health 200514(2)109-20

23 Gard G Sandberg AC Motivating factors for return to work Physiotherapy

research international 19983(2)100-8

24 Cifu DX Keyser-Marcus L Lopez E Wehman P Kreutzer JS Englander J et al

Acute predictors of successful return to work 1 year after traumatic brain injury a

multicenter analysis Archives of physical medicine and rehabilitation

199778(2)125-31

25 25Tipton-Burton M McLaughlin R Englander J Traumatic brain injury In

Pedretti`s occupational therapy Practise skills for physical dysfunction (6th edition)

Philadelphia Elsevier Mosby 2005

26 Holzberg E The best practice for gaining and maintaining employment for

individuals with traumatic brain injury Work 200116(3)245-58

27 Shaw MA Vroom V(1964) Work and motivation New York John Wiley and

Sons Document Resume 1992212

28 Foreman P Murphy G Work values and expectancies in occupational

rehabilitation The role of cognitive variables in the return-to-work process Journal of

Rehabilitation 199662(3)44

29 Bandura A editor Self-regulation of motivation through anticipatory and self-

reactive mechanisms Perspectives on motivation Nebraska symposium on

motivation 1991

30 Cicerone KD Azulay J Perceived self-efficacy and life satisfaction after traumatic

brain injury The Journal of head trauma rehabilitation 200722(5)257-66

31 Darries Z Exploring the challenges that women with traumatic brain injury

experience in their work environment after vocational rehabilitation 2015

77

32 Law M Baptiste S McColl M Opzoomer A Polatajko H Pollock N The

Canadian occupational performance measure an outcome measure for occupational

therapy Canadian Journal of Occupational Therapy 199057(2)82-7

33 Lee J Kielhofner G Vocational intervention based on the Model of Human

Occupation a review of evidence Scandinavian Journal of Occupational Therapy

201017(3)177-90

34 Yerxa EJ Occupational science A new source of power for participants in

occupational therapy Journal of occupational science 19931(1)3-9

35 Somavia J General ID editors Decent work Report of the Director-General to

the 87th Session of the International Labour Conference(Geneva ILO) 1999

36 Facts on Disability in the World of Work International Labor of Organization

2007

37 Perry D The basics of vocational assessment a tool for finding the right match

between people with disabilities and occupations [Internet] [Erişim Tarihi 5 Temmuz

2018] Erişim adresi

httpwwwiloorgpublicenglishregionasrobangkokabilitydownloadvoc_assess

mentpdf

38 Tuumlrkiyenin Onayladığı ILO Soumlzleşmeleri [Internet] [Erişim Tarihi 5 Temmuz

2018] (httpwwwiloorgankaraconventions-ratified-by-turkeylang--trindexhtm)

39 Rehabilitation IV Employment (Disabled Persons) Convention (No 159) and

Recommendation (No 168) United Nations Convention on the Rights of Persons with

Disabilities Geneva International Labour Office 2008

40 Oumlzuumlrluumller ve Bazı Kanun ve Kanun Huumlkmuumlnde Kararnamalerde Değişiklik

Yapılması Hakkında Kanun (25868) (07072005) TC Resmi Gazete

41 Vural S Yuumlcesoy Ş Tuumlrkiyersquode oumlzel gereksinimli bireylere youmlnelik hizmetlerin

yasal yapılanmasında Avrupa Birliğirsquone uyum ccedilabalarının yansımaları 2003

42 Guumllsevil A Oumlzuumlrluumller hakkında kanun ve oumlzuumlrluuml ccedilalıştırma zorunluluğu konusunda

mevzuattaki son değişiklikler Mercek Y 20051040

43 Şişman Y editor Tuumlrkiyede oumlzuumlrluumllere youmlnelik yasal duumlzenlemeler Conference

Journal of Social PolicySosyal Siyaset Konferanslar Dergisi 2011

44 Guumlngoumlr F Guumlneş G Duumlnyadaki gelişmeler paralelinde tuumlrkiyede değişen

oumlzuumlrluumlluumlk politikaları Yalova Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 20122(3)

45 Alsancak H Tomruk H Ccedilatana N Tuumlrkekul A Dolamaccedil N Engelli Hakları

Başucu Kitapccedilığı Sosyal Hizmetler Dairesi Başkanlığı Ankara 2013

46 Engelli Kamu Personel Seccedilme Sınavı Ve Engellilerin Devlet Memurluğuna

Alınmaları Hakkında Youmlnetmelik (28906) (07022014) TC Resmi Gazete

47 British Society of Rehabilitation Medicine Vocational assessment and

rehabilitation for people with long-term neurological conditions recommendations for

best practice 1st ed British Society of Rehabilitation Medicine London UK 2010

48 Harvey-Krefting L The concept of work in occupational therapy A historical

review American Journal of Occupational Therapy 198539(5)301-7

78

49 Bing RK Occupational therapy revisited A paraphrastic journey American

Journal of Occupational Therapy 198135(8)499-518

50 Bockoven JS Occupational therapy--a historical perspective Legacy of moral

treatment--1800s to 1910 The American journal of occupational therapy official

publication of the American Occupational Therapy Association 197125(5)223

51 Woodside HH The development of occupational therapy 1910-1929 The

American journal of occupational therapy official publication of the American

Occupational Therapy Association 197125(5)226

52 West W The occupational therapists changing responsibility to the community

The American journal of occupational therapy official publication of the American

Occupational Therapy Association 196721(5)312

53 Kielhofner G Burke J The evolution of knowledge and practice in occupational

therapy Past present and future Health through occupation Theory and practice in

occupational therapy 1983

54 Cromwell FS Occupational therapists manual for basic skills assessment or

primary pre-vocational evaluation Fair Oaks Print Company 1960

55 Cromwell FS Work-related programming in occupational therapy Its roots

course and prognosis Occupational therapy in health care 19852(4)9-25

56 Holmes D The role of the occupational therapist-work evaluator human

environment 19853(9)17-24

57 Steele RL Humanistic Psychology and rehabilitation programs in mental

hospitals American Journal of Occupational Therapy 1976

58 Association AOT The role of occupational therapy in the vocational rehabilitation

process American Journal of Occupational Therapy 198034881-3

59 Hightower-Vandamm M The role of occupational therapy in vocational

evaluation part 1 The American journal of occupational therapy official publication

of the American Occupational Therapy Association 198135(9)563-5

60 Brintnell ESG Harvey-Krefting L Rosenfeld M Friesen M Position paper on

occupational therapists role in work related therapy Canadian Journal of

Occupational Therapy 198855(4)2-4

61 Reed KL Sanderson SN Concepts of occupational therapy Lippincott Williams

amp Wilkins 1999

62 Ogden LD Wright MC Work related programs in occupational therapy A

renaissance Occupational therapy in health care 19852(1)109-26

63 Schell BA Gillen G Scaffa M Cohn ES Willard and Spackmans occupational

therapy Lippincott Williams amp Wilkins 2013

64 Dutta A Gervey R Chan F Chou C-C Ditchman N Vocational rehabilitation

services and employment outcomes for people with disabilities A United States study

Journal of occupational rehabilitation 200818(4)326

65 Waddell G Burton AK Kendall NA Vocational rehabilitationndashwhat works for

whom and when(Report for the Vocational Rehabilitation Task Group) TSO 2008

79

66 Ross J Occupational therapy and vocational rehabilitation John Wiley amp Sons

2013

67 Creighton C Three frames of reference in work-related occupational therapy

programs American Journal of Occupational Therapy 198539(5)331-4

68 Gold MW Research on the Vocational Habilitation of the Retarded The Present

The Future1 International review of research in mental retardation 6 Elsevier 1973

p 97-147

69 Pruitt WA Basic assumptions underlying work sample theory Journal of

rehabilitation 197036(1)24

70 Clark PN Human development through occupation theoretical frameworks in

contemporary occupational therapy practice part 1 The American journal of

occupational therapy official publication of the American Occupational Therapy

Association 197933(8)505-14

71 Mosey AC Involvement in the rehabilitation movement--1942-1960 The

American journal of occupational therapy official publication of the American

Occupational Therapy Association 197125(5)234

72 Mosey AC An alternative the biopsychosocial model American Journal of

Occupational Therapy 1974

73 Mosey AC A model for occupational therapy Occupational therapy in mental

health 19801(1)11-32

74 Llorens LA Levy R Rubin EZ Work Adjustment Program A Pre-Vocatıonal

Experıence The American journal of occupational therapy official publication of the

American Occupational Therapy Association 19641815-9

75 Ethridge DA Pre-vocational assessment of rehabilitation potential of psychiatric

patients American Journal of Occupational Therapy 1968

76 Ogburn KD Fast D Tiffany D The effects of reinforcing working behavior

American Journal of Occupational Therapy 1972

77 Watts F Modification of the employment handicaps of psychiatric patients by

behavioral methods The American journal of occupational therapy official

publication of the American Occupational Therapy Association 197630(8)487

78 Fidler GS The task-oriented group as a context for treatment Amer J Occup

Therapy 1969

79 Schell BA Gillen G Scaffa M Cohn ES Willard and Spackmans occupational

therapy Lippincott Williams amp Wilkins 2013

80 Townsend E A Wilcock A Occupational justice and client-centred practice A

dialogue in progress Canadian journal of occupational therapy 200471(2)75-87

81 Kielhofner G A model of human occupation Theory and application Lippincott

Williams amp Wilkins 2002

82 Waddell G Burton AK Concepts of rehabilitation for the management of common

health problems The Stationery Office 2004

80

83 Unruh AM Versnel J Kerr N Spirituality unplugged A review of commonalities

and contentions and a resolution Canadian Journal of Occupational Therapy

200269(1)5-19

84 Kielhofner G Braveman B Baron K Fisher G Hammel J Littleton M The model

of human occupation understanding the worker who is injured or disabled Work

199912(1)37-45

85 Brown A Kitchell M ONeill T Lockliear J Vosler A Kubek D et al Identifying

meaning and perceived level of satisfaction within the context of work Work

200116(3)219-26

86 Furnham A The psychology of behaviour at work The individual in the

organization Psychology Press 2012

87 Oxley C Work and work programmes for clients with mental health problems

British Journal of Occupational Therapy 199558(11)465-8

88 Schultz S Schkade J Theories derived from occupational behaviour perspectives

section 3 Willard and Spackmanrsquos occupational therapy Philadelphia Lippincott

Williams amp Wilkins 2003

89 Koopmans L Bernaards CM Hildebrandt VH Schaufeli WB de Vet Henrica C

van der Beek AJ Conceptual frameworks of individual work performance a

systematic review Journal of occupational and environmental medicine

201153(8)856-66

90 Schultz AB Chen C-Y Edington DW The cost and impact of health conditions

on presenteeism to employers Pharmacoeconomics 200927(5)365-78

91 Beaton D Bombardier C Escorpizo R Zhang W Lacaille D Boonen A et al

Measuring worker productivity frameworks and measures The Journal of

rheumatology 200936(9)2100-9

92 Judge TA Thoresen CJ Bono JE Patton GK The job satisfactionndashjob

performance relationship A qualitative and quantitative review Psychological

bulletin 2001127(3)376

93 Barrick MR Mount MK Judge TA Personality and performance at the beginning

of the new millennium What do we know and where do we go next International

Journal of Selection and assessment 20019(1‐2)9-30

94 Campbell JP The role of theory in industrial and organizational psychology 1990

95 Viswesvaran C Assessment of individual job performance A review of the past

century and a look ahead Handbook of industrial work and organizational

psychology 20011110-26

96 Fay D Sonnentag S A look back to move ahead New directions for research on

proactive performance and other discretionary work behaviours Applied Psychology

201059(1)1-20

97 Viswesvaran C Ones DS Perspectives on models of job performance

International Journal of Selection and Assessment 20008(4)216-26

81

98 Fayers PM Hand DJ Causal variables indicator variables and measurement

scales an example from quality of life Journal of the Royal Statistical Society Series

A (Statistics in Society) 2002165(2)233-53

99 Melanie Ellexson M Barbara Larson M Occupational therapy services in

facilitating work performance The American Journal of Occupational Therapy

201165(6)S55

100 Adam K Gibson E Lyle A Strong J Development of roles for occupational

therapists and physiotherapists in work related practice An Australian perspective

Work 201036(3)263-72

101 Scriven A Atwal A Occupational therapists as primary health promoters

Opportunities and barriers British Journal of Occupational Therapy 200467(10)424-

9

102 Kollee A Ren H Lofgren K Saarloos S Slaven K Shaw L Advancing

Occupational Therapy in Workplace Health and Wellbeing A Scoping Review

framework 20138(1)19-32

103 Canadian Association of Occupational Therapists Position Statement Vocational

Rehabilitation Services in Canada Toronto 199360(1)

104 World Federation of Occupational Therapists Position Statement Occupational

Therapy in Work-Related Practice WFOT 2016

105 World Federation of Occupational Therapists Position Statement Vocational

Rehabilitation WFOT Council Meeting Taiwan 2012

106 Strong S Baptiste S Salvatori P Learning from todays clinicians in vocational

practice to educate tomorrows therapists Canadian Journal of Occupational Therapy

200370(1)11-20

107 Torpil B Ekici G Multipl Sklerozlu Bireylerde Kanada Aktivite Performans

Oumllccediluumlmuumlnin Tuumlrkccedile Kuumlltuumlrel Adaptasyonu Geccedilerlilik ve Guumlvenirliği Ergoterapi ve

Rehabilitasyon Dergisi 20175(3)332

108 Law M Baum C Dunn W Challenges and strategies in applying an occupational

performance measurement approach Measuring occupational performance

Supporting best practice in occupational therapy 2005375-81

109 McColl MA Law M Baptiste S Pollock N Carswell A Polatajko HJ Targeted

applications of the Canadian occupational performance measure Canadian journal of

occupational therapy 200572(5)298-300

110 Law M Polatajko H Pollock N Mccoll MA Carswell A Baptiste S Pilot testing

of the Canadian Occupational Performance Measure clinical and measurement issues

Canadian Journal of Occupational Therapy 199461(4)191-7

111 Kielhofner G Mallinson T Crawford C Nowak M Rigby M Henry A et al The

Occupational Performance History Interview (version 21) OPHI-II Chicago IL

Model of Human Occupation Clearinghouse Department of Occupational Therapy

University of Illinois 2004

112 Cole MB Group Dynamics in Occupational Therapy-The Theoretical Basis and

Practice Application of Group Intervention 3th ed USA Slack 2005

82

113 Michon HW van Weeghel J Kroon H Schene AH Person-related predictors of

employment outcomes after participation in psychiatric vocational rehabilitation

programmes Social psychiatry and psychiatric epidemiology 200540(5)408-16

114 Carter EW Austin D Trainor AA Predictors of postschool employment

outcomes for young adults with severe disabilities Journal of Disability Policy

Studies 201223(1)50-63

115 Rogers ES Anthony WA Cohen M Davies RR Prediction of vocational

outcome based on clinical and demographic indicators among vocationally ready

clients Community Mental Health Journal 199733(2)99-112

116 McFadden S MacDonald A Fogarty A Le S Merritt BK Vocational

assessment a review of the literature from an occupation-based perspective

Scandinavian Journal of Occupational Therapy 201017(1)43-8

117 Gross DP Battie M Does functional capacity evaluation predict recovery in

workersrsquo compensation claimants with upper extremity disorders Occupational and

environmental medicine 200663(6)404-10

118 Rustenburg G Kuijer P Frings-Dresen MH The concurrent validity of the

ERGOStrade work simulator and the Ergo-Kitreg with respect to maximum lifting

capacity Journal of occupational rehabilitation 200414(2)107-18

119 Jones T Kumar S Functional capacity evaluation of manual materials handlers

a review Disability and rehabilitation 200325(4-5)179-91

120 Lang A Defining Normative Upper Limb Kinematics during Functional Capacity

Evaluation (FCE) Task Performance University of Waterloo 2015

121 Fan C-W Taylor RR Ekbladh E Hemmingsson H Sandqvist J Evaluating the

psychometric properties of a clinical vocational rehabilitation outcome measurement

The Assessment of Work Performance (AWP) OTJR occupation participation and

health 201333(3)125-33

122 Jang Y Li W Hwang M-T Chang W-Y Factors related to returning to work

following a work-oriented occupational therapy program for individuals with physical

disabilities Journal of Occupational Rehabilitation 19988(2)141-51

123 Bernspang B Johansson U Predicting return to work after brain injury using

occupational therapy assessments Disability and rehabilitation 200123(11)474-80

124 Brouwer S Amick BC Lee H Franche R-L Hogg-Johnson S The predictive

validity of the return-to-work self-efficacy scale for return-to-work outcomes in

claimants with musculoskeletal disorders Journal of occupational rehabilitation

201525(4)725-32

125 Cook JA Razzano L Discriminant function analysis of competitive employment

outcomes in a transitional employment program for persons with severe mental illness

Journal of Vocational Rehabilitation 19955(2)127-39

126 Verhoef JA Roebroeck ME van Schaardenburgh N Floothuis MC Miedema

HS Improved occupational performance of young adults with a physical disability

after a vocational rehabilitation intervention Journal of occupational rehabilitation

201424(1)42-51

83

127 Varekamp I Heutink A Landman S Koning CE De Vries G Van Dijk FJ

Facilitating empowerment in employees with chronic disease qualitative analysis of

the process of change Journal of occupational rehabilitation 200919(4)398

128 Verhoef JA Miedema HS Van Meeteren J Stam HJ Roebroeck ME A new

intervention to improve work participation of young adults with physical disabilities

a feasibility study Developmental Medicine amp Child Neurology 201355(8)722-8

129 Detaille SI Haafkens JA van Dijk FJ What employees with rheumatoid arthritis

diabetes mellitus and hearing loss need to cope at work Scandinavian journal of work

environment amp health 2003134-42

130 Obrien R Woodbridge S Hammond A Adkin J Culley J The development and

evaluation of a vocational rehabilitation training programme for rheumatology

occupational therapists Musculoskeletal Care 201311(2)99-105

131 Varekamp I Haafkens JA Detaille SI Tak PP Van Dijk FJ Preventing work

disability among employees with rheumatoid arthritis what medical professionals can

learn from the patients perspective Arthritis Care amp Research Official Journal of the

American College of Rheumatology 200553(6)965-72

132 Hammell KRW Empowerment and occupation A new perspective

Autonomisation et occupation une nouvelle perspective Canadian Journal of

Occupational Therapy 201683(5)281-7

133 Choudhary S Viner S Kirsh B How Do Occupational Therapists Assess Work

Readiness Among Mental Health Consumers Occupational Therapy in Mental

Health 201531(3)266-82

134 Christian J Clapham D The role of efficacy and well-being in guiding the use of

education and training services by young homeless mothers Housing Care and

Support 201013(3)14-20

135 Sturesson M Edlund C Fjellman-Wiklund A Falkdal AH Bernsparingng B Work

ability as obscure complex and unique views of Swedish occupational therapists and

physicians Work 201345(1)117-28

136 World Health Organization Skills-Based Health Education Including Life Skills

An Important Component of a Child-FriendlyHealth-Promoting School Switserland

Geneva 2003

137 Christian J Clapham D The role of efficacy and well-being in guiding the use of

education and training services by young homeless mothers Housing Care and

Support 201013(3)14-20

138 Bal MI Sattoe J Schaardenburgh N Floothuis M Roebroeck M Miedema H A

vocational rehabilitation intervention for young adults with physical disabilities

participantsrsquo perception of beneficial attributes Child care health and development

2016(January 2017)114-25

139 King GA Baldwin PJ Currie M Evans J Planning successful transitions from

school to adult roles for youth with disabilities Childrens Health Care

200534(3)193-216

84

140 de Jong M de Boer AG Tamminga SJ Frings-Dresen MH Quality of working

life issues of employees with a chronic physical disease a systematic review Journal

of occupational rehabilitation 201525(1)182-96

141 Lindsay S McDougall C Sanford R Disclosure accommodations and self-care

at work among adolescents with disabilities Disability and rehabilitation

201335(26)2227-36

142 Stewart DA Lawless JJ Shimmell LJ Palisano RJ Freeman M Rosenbaum PL

et al Social participation of adolescents with cerebral palsy trade-offs and choices

Physical amp occupational therapy in pediatrics 201232(2)167-79

143 Stewart D Law M Young NL Forhan M Healy H Burke-Gaffney J et al

Complexities during transitions to adulthood for youth with disabilities personndash

environment interactions Disability and Rehabilitation 201436(23)1998-2004

144 Anaby D Hand C Bradley L DiRezze B Forhan M DiGiacomo A et al The

effect of the environment on participation of children and youth with disabilities a

scoping review Disability and rehabilitation 201335(19)1589-98

145 Metzinger C Berg C Work readiness tools for young adults with chronic

conditions Work 201552(3)605-15

146 Csikszentmihalyi M LeFevre J Optimal experience in work and leisure Journal

of personality and social psychology 198956(5)815

147 Strauser DR Wagner S Wong AW Enhancing psychosocial outcomes for young

adult childhood CNS cancer survivors importance of addressing vocational identity

and community integration International Journal of Rehabilitation Research

201235(4)311-6

148 Zoer I de Graaf L Kuijer P Prinzie P Hoozemans MJ Frings-Dresen MH

Matching work capacities and demands at job placement in employees with

disabilities Work 201242(2)205-14

149 Bowling A What things are important in peoples lives A survey of the publics

judgements to inform scales of health related quality of life Social science amp

medicine 199541(10)1447-62

150 Radonsky VE Haffenbreidel J Harper C Kligman K Timms C Occupational

Therapy in Vocational Readiness Occupational Therapy in Mental Health

19877(3)83-91

151 Christiansen C Baum CM Bass-Haugen J Occupational therapy Performance

participation and well-being Slack Incorporated 2005

152 Baker NA Jacobs K The nature of working in the United States An occupational

therapy perspective Work 200320(1)53-61

153 Dunn EC Wewiorski NJ Rogers ES The meaning and importance of

employment to people in recovery from serious mental illness results of a qualitative

study Psychiatric rehabilitation journal 200832(1)59

154 Roelen CA Koopmans P Groothoff J Which work factors determine job

satisfaction Work 200830(4)433-9

85

155 Faragher EB Cass M Cooper CL The relationship between job satisfaction and

health a meta-analysis From Stress to Wellbeing Volume 1 Springer 2013 p 254-

71

156 Posthuma RA Morgeson FP Campion MA Beyond employment interview

validity A comprehensive narrative review of recent research and trends over time

Personnel Psychology 200255(1)1-81

157 Huffcutt AI Conway JM Roth PL Stone NJ Identification and meta-analytic

assessment of psychological constructs measured in employment interviews Journal

of Applied Psychology 200186(5)897

158 Barrick MR Shaffer JA DeGrassi SW What you see may not be what you get

relationships among self-presentation tactics and ratings of interview and job

performance Journal of Applied Psychology 200994(6)1394

159 Barrick MR Dustin SL Giluk TL Stewart GL Shaffer JA Swider BW

Candidate characteristics driving initial impressions during rapport building

Implications for employment interview validity Journal of Occupational and

Organizational Psychology 201285(2)330-52

160 Elksnin N Elksnin LK Adolescents with disabilities The need for occupational

social skills training Exceptionality 20019(1-2)91-105

161 Dorothy C Strickland DC Coles CD Southern LB JobTIPS A transition to

employment program for individuals with autism spectrum disorders Journal of

autism and developmental disorders 201343(10)2472-83

162 Bonete S Calero MD Fernaacutendez-Parra A Group training in interpersonal

problem-solving skills for workplace adaptation of adolescents and adults with

Asperger syndrome A preliminary study Autism 201519(4)409-20

163 Li EJ Li-Tsang CW Lam C Hui KY Chan CC The effect of a ldquotraining on work

readinessrdquo program for workers with musculoskeletal injuries a randomized control

trial (RCT) study Journal of Occupational Rehabilitation 200616(4)529-41

164 Allaire SH Niu J LaValley MP Employment and satisfaction outcomes from a

job retention intervention delivered to persons with chronic diseases Rehabilitation

Counseling Bulletin 200548(2)100-9

165 Chuang WF Hwang E Lee HL Wu SL An in‐house prevocational training

program for newly discharged psychiatric inpatients Exploring its employment

outcomes and the predictive factors Occupational therapy international

201522(2)94-103

8 EKLER

EK-1Etik Kurul

EK-2 Anamnez

BOumlLUumlM 1 ndash AİLEVİ BİLGİLER

Medeni Hali bekar evli hayat arkadaşı var

boşanmış dul

Partnerin işi mesleği

Ccedilocuk yok var kaccedil tane

yaşıyaşları

Ccedilocuk bakımı mevcut mu hayır evet nasıl

Tek ebeveyn mi evet hayır

Bakmakla yuumlkuumlmluuml olduğu

kişi(-ler) var mı evet hayır

İkamet durumu

Yalnız Hayat arkadaşı ile Kendi ailesi ile Anneampbabasıile

Kira Kendi evi Diğer

Ev işleriniz ile (ev idaresi) ile başa ccedilıkabiliyor musunuz

evet hayır kısmen ama desteğe ihtiyacım var

Yaşama alanınız (eviniz) guumlvence atında mı (oumlrn Ccedilok sıkışık haciz gelme tehlikesi var sağlığı tehdit edici ortam)

evet hayır

BOumlLUumlM 2 ndash MADDİ BİLGİLER

Eve giren toplam gelir

Diğer gelirler (oumlrneğin Sosyal yardım Aile yardımı diğer maddi

yardımlar)

Maddi olarak her hangi birine bağımlı mısınız evet hayır

Size maddi olarak bağımlı olan biri(-leri) var mı evet hayır

Cevabınız evet ise bu durumun size etkileri nelerdir

Maddi Sorunlarınız var mı evet

hayır

Borcunuz var mı evet hayır yaklaşık mikatrı

Ne tuumlr (Kredi borcu geccedilim borcu vs)

Borccedilların oumldenmesine ilişkin bir planınız var mı evet hayır

BOumlLUumlM 3 - MESLEKİ BİLGİLER

Oumlğrenilen bir meslek evet

hayır

Mesleki-Ccedilalışma hayatınızla ilgili genel bir bilgi veriniz luumltfen

Hangi mesleği (meslekleri) icra ettiniz veya hangi işlerde ccedilalıştınız

Ccedilalışma Suumlresi (guumlnayyıl)

Yapılan İş

1-hizmet sektoumlruuml 4-

2-sağlık sektoumlruuml

3-bilişim sektoumlruuml

Ccedilalışmanın boyutu

Tam zamanlı yarı zamanlı duumlzensiz

Mesleki olaark bilgisayar ekranında ccedilalışabilir misiniz evet hayır kısmen

Bilgisayar uygulamaları tecruumlbeniz var mı evet hayır sadece

internet ile

BOumlLUumlM 4 ndash MOBİLİTE BİLGİLERİ

Ehliyet evet Hangi tip hayır

Mobiliteniz kısıtlı mı (Yuumlruumlme oturma ayakta durma)

evet hayır kısmen

Binek aracınız var mı evet hayır

Toplu taşıma araccedillarını kullanmada sorununuz var mı

evet hayır kısmen

BOumlLUumlM 5 ndash TIBBİ BİLGİLER

Rehabilitasyon ile bağlantılı yardımcı araccedillar kullanıyor musunuz (oumlrn baston

kompres ccedilorapları otomatik-araccedilhellip) evet hayır

Sigara iccediliyor musunuz evet hayır

Evet ise kaccedil adet

Alkol tuumlketiyor musunuz

evet hayır

Nasıl besleniyorsunuz (oumlrn Guumlnde kaccedil oumlğuumln yemek yersiniz tek youmlnluuml beslenme vs )

duumlzenli

duumlzensiz

Spor yapıyor musunuz evet hayır

Uykunuzu nasıl tanımlarsınız

duumlzenli

duumlzensiz

5 saatten daha az

6-8 saat

8 ve daha fazlası

Ruh haliniz (psikolojiniz) şu aralar ne durumda

ccedilok iyi

iyi

pek iyi değil

koumltuuml

Meslek seccediliminde dikkate almanız gereken veya dikkate almak istediğiniz mevcut fiziksel veveya psikolojik teşhisler

Bulgu mevcut

Tarih

Evet Hayır (yaklaşık tarih yıl)

Raporlanmış bir meslek hastalığınız var mı veya bir iş kazası geccedilirdiniz mi

Ccedilalışma kapasitenizin kısıtlanmış olmasına ilişkin bir raporunuz var mı

evet hayır

bull Hangi oranda ne zamandan beri

Duumlzenli olarak kullandığınız ilaccedillar var mı evet hayır

Evet ise hangisihangileri ve de ne iccedilin kullanıyorsunuz

İlaccedillarınızı bağımsız bir biccedilimde kendiniz mi alıyorsunuz evet hayır

Hayır ise ne tuumlr bir desteğe ihtiyaccedil duyuyorsunuz

Duumlzenli bir biccedilimde yatılı veya ayakta tedavi goumlruumlyor musunuz (oumlrn medikal

psikoterapivs) evet

hayır

Evet ise hangi biccedilim ve oumllccedilekte

EK-3 Kanada Aktivite Performans Oumllccediluumlmuuml

EK-4 Aktivite Performans Hikayesi Goumlruumlşmesi

Aktivite Rolleri

Aktivite rolleri boumlluumlmuuml kişinin hayat tarzında yaptığı aktivite rollerini keşfetmek iccedilin yapılmış sorulardan

oluşur

Ccedilalışan oumlğrenci bakımveren rolleri

bull Bana biraz kendinizden bahsedin

bull Şu anda ccedilalışıyor musunuz

Şu an okula gidiyor musunuz

Ccedilocukların eşinizin veya bakımından sorumlu musunuz

(Veya)

Ccedilalışanoumlğrencirsquonın bakımından sorumlu olduğunuzu anlıyorum

(Şu anki tuumlm oumlğrenciccedilalışanbakımveren rolleri iccedilin sorgulama)

bull Nasıl oldu (bu işinizişin veya ccedilalışmanın seccedililmesisizin sorumluluklarınızı almanız)

bull İşinizccedilalışmalarınızbakımvermeniz neleri iccedilerir

(Veya)

bull olarak ne tuumlr (sorumluklarınızyapmak zorunda olduğunuz şeyler) var

Bu sorumluluklarıgoumlrevleri ne kadar iyi uumlstesinden geliyorsunuz

Bunları yapmaktan hoşlanıyor musunuz

bull İşiccedilalışmayı bırakmanızda temel olan şey hakkında ne soumlylersiniz

(Veya)

Bunu yapmanızdaki temel sebep nedir

bull Ne tuumlr bir ccedilalışanoumlğrencibakımveren olduğunuzu soumlylersiniz

Bunun nasıl olduğunu goumlsteren bir oumlrnek verebilir misiniz

(Veya)

Bana ne tuumlr bir ccedilalışanebeveyneşoğulkız olduğunuzu goumlsteren son zamanlarda olmuş bir şey anlatın

(Veya)

Bana ccedilalışanebeveyneşoğulkız olarak son zamanlarda gerccedilekten gurur duyarak yaptığınız bir şey anlatın

(şu anda bir oumlğrenci veya işccedili değil iseniz)

bull Geccedilmişte ccedilalıştınız mı

bull (Evetse) Nasıl oldu (bu işin iş veya ccedilalışmanın seccedililmesi)

nasıl geldiniz (bu işebu iş veya ccedilalışma seccedilimine)

(Veveya)

ne ccedileşit bir işccedili olduğunuzu soumlylersiniz

Bir işi yapmak ne kadar zamanınızıenerjinizi alır

İş sizin iccedilin zor mudur

İşten ccedilıkmanızda temel sebep olarak ne soumlylersiniz

Neden bıraktın(ccedilalışmayıkonuyubu işi)

Hastalığınızsakatlığınızengeliniz işinizi nasıl etkiledi

(Hayırsa) Sizce neden ccedilalışmıyorsunuz

bull Geccedilmiş oumlğrencilik deneyimleri hakkında

Ne tuumlr bir oumlğrenci olduğunuzu soumlylersiniz

Ccedilalışmalarınız ne kadar zamanınızıenerjinizi alır

Okul sizin iccediliz zor muydu

Ccedilalışmalarınızı bıraktıran temel sebep iccedilin ne soumlylersiniz

Ne kadar okula gittiniz

Hastalığınızsakatlığınızengeliniz okulunuzu nasıl etkiledi

Arkadaş goumlnuumllluuml amatoumlr hobiler ve diğer roller

bull İşccedilalışma diğer sorumluluklara ilaveten sizin iccedilin gerccedilekten oumlnemli olan zamanınızı ve enerjinizi

alan başka bir şey var mı

(VEYA)

bull Ccedilok sık yaptığınız başka oumlzel bir şey var mı

(VEYA)

bull roluumlnde gibi goumlzuumlkuumlyorsunuz(ayara veya gruba atıfta) bu (bazı oumlzel rollere atıfta birine

lider gibi başkalarına yardım eden herkesi alkışlayan biri boumlyle devam eder)

Ev bakım roluuml ( şu anda bir oumlğrenci veya işccedili değil iseniz)

bull Bir Apartmanevyurt huzurevi diğerde mi yaşıyorsun

Başka kimlerle yaşıyorsun

Evinizdeapartmanınızdaodanızda ne tarz sorumluluklarınız var

(VEYA)

Evinizdeapartmanınızdaodanızda sorumlulukları nasıl boumlluumlşuumlyorsunuz

Dini organizasyon katılımı

bull Aktif olarak herhangi organizasyona veya kiliseyetapınak gruplarına katılıyor musunuz

Bana bunun hakkında soumlyleyin

Ne ccedileşit işler yapıyorsunuz

Nasıl başladınız

bull Bunu neden yapıyorsunuz

Bu sadece eğlence iccedilin mi ya da daha mi ciddi

Guumlnluumlk Rutin

Guumlnluumlk rutin boumlluumlmuuml kişinin nasıl organize olduğu ve zamanı kullanımı onun guumlnluumlk rutinlerindeki

memnuniyetini ve onun zamanını doldururan tipik aktiviteleri hakkında sorular iccedilerir

bull Hafta boyunca olan tipik bir guumlnuuml tanımlayın

Bana şu anda bu rutininin sizin iccedilin nasıl bir şey simgelediği hakkında herhangi bir soumlyleyebilir misiniz

bull Bu haftasonu farklı mıydı

(Evetse) Tanımla

bull Bu rutinden memnun musun

bull (Evetse) Ne gibi

bull (Hayırsa) Ne gibi

bull Gerccedilekten iyi veya koumltuuml bir guumln geccediliriyorsan guumln nasıl olurdu

bull Rutininizdeki en oumlnemli şeyler nelerdir

Rutininiz en oumlnemli şeyleri halletmenize izin veriyor mu

(Hayırsa) Yapamadığınız oumlnemli şeyler nelerdir

bull Guumlnluumlk rutininiz her zamankinden farklı mıydı

(veya geccedilmiş oumlzel doumlnemine atıf)

zamanında rutininiz nasıl farklıydı

Bu rutinleri nasıl karşılaştırırsınız

Sizin iccedilin en iyisi hangisiydi

Geccedilmişte rutininiz olan herhangi bir hobiniz yada projeleriniz var mıydı

bull Rutininizi aynı tutmada en oumlnemli şey nedir

bull Rutininizi değiştirmek iccedilin en ccedilok ne yapardın

bull Şu anki rutininizde devam eden hobilerinizprojeleriniz var mı

bana hakkında soumlyleyin

Ne sıklıkta yaparsınız

Ne zaman yapmaya başladınız

Bunun nesinden hoşlanıyorsunuz

Bu ne kadardır rutininizin bir parccedilası

bull Geccedilmişte rutininizin bir parccedilası olan herhangi bir hobiniz veya projeleriniz var mıydı

Aktivite Şartları (Ccedilevresel)

Aktivite şartları (ccedilevresel) boumlluumlmuuml kişinin aktivite ccedilevresi aktivitesini etkileyen kişileri ve onların aktiviteleri

etkileri hakkında soruları iccedilerir

Ev

bull Yaşadığınız yer hakkında bana bilgi verin

(Veya)

rsquoda yaşadığınızı anlıyorum

(Veya)

Evin apartmanın odan yurdun hakkında bana kuumlccediluumlk bir tur ver hakkında bana bilgi ver

Neye benziyor

Eviniz apartmanınız odanız yurdunuz rahat mı

Yeterince gizliliğiniz var mı

Evin apartmanın odan yurdun ccedilevresinde gezinebilir musun

Bunun iccedilin elverişli mi

İhtiyacınız olan yapmak istediğiniz şeyler orada var mı

Orada hiccedil sıkıldınız mı

Ccedilevrenizi sever misiniz

Onlar sizin iccedilin uyarıcı mıdır

(Devam eden sorular roller boumlluumlmuumlndeki bakımveren rol soruları ile ccedilakışırsa ve o boumlluumlm daha oumlnce yapıldı ise

tekrar etmeye gerek olmayabilir)

bull Evinizi apartmanınızı odanızı yurdunuzu geccedilindirmek iccedilin ne yapıyorsunuz

Bunu yapmaktan hoşlanıyor musunuz

Bunu yapabilir misiniz

bull Kim ile yaşıyorsunuz

(Veya)

Hayatınızdaki oumlnemli kişi kimdir

(Veya)

ile mi yaşadığınızı anlıyorum

Nasıl geccediliniyorsunuz

Beraber nasıl şeyler yapıyorsunuz

bull Yaşadığınız yer hakkındaki şeyleri nasıl tanımlarsınız (Oumlrneğin eviniziyaşadığınız yeri hangileri

tanımlar sevgi dolu muumlcadeleci stresi sakin kaotik dolu sıkıcı)

(Veya)

Yaşadığın yerde yakın zamanda olan bir olay hakkında bana biraz bilgi verir misin boumlylece bende senin hakkında

biraz bilgi edinirim

bull Evinizdeailenizde sizi strese sokan yada sizin iccedilin zor olan herhangi biri var mı

bull Eğer bir şeye ihtiyaccedil duyarsanız ailenizden eşinizdenoda arkadaşınızdan vb size yardım

etmesini bekler misiniz

Bana bir oumlrnek verir misiniz

bull Depresyonda veya uumlzguumln hissettiğinizde ailenizden eşinizdenoda arkadaşınızdan vb size destek

olmasını bekler misiniz

Bana bir oumlrnek verir misiniz

Temel Uumlretici Rol

bull Ccedilalıştığınız yer gittiniz okul hakkında bana bilgi verin

(Veya)

bull (kuumlccediluumlk bir turBana hakkında bilgi) işyerin okulun Neye benziyor

Ders ccedilalışman işini yapman iccedilin uygun mu

Yeterince gizliliğin var mı

Etrafında iyi misin

Okuldaişte yaptığınız temel şeyler nelerdir

Bunun iccedilin yeterli mi

İhtiyacın olan şeyleri yapabileceğin şeyler orada var mı

Orada hiccedil sıkıldın mı

İş ccedilevresini seviyor musunuz

bull Yaşadığınız yerdeki şeyleri nasıl tanımlarsınız (Oumlrneğin hangileri iş durumunuzu tanımlar sevgi

dolu muumlcadeleci stresi sakin kaotik dolu sıkıcı)

(Veya)

İşyerinde yakın zamanda olan bir olay hakkında bana biraz bilgi verir misin boumlylece bende senin hakkında biraz

bilgi edinirim

bull (İş ile ilgilioumlğrenci olarak) En ccedilok etkileşimde olduğunuz kişiler kimler

bull Okularkadaşlarınızişarkadaşlarınızişinizoumlğrencilerinizoumlğretmenleriniz ile ne kadar suumlredir

berabersiniz

Bana bir oumlrnek verebilir misin

bull Depresyonda ya da uumlsguumln hissettiğinizde patronunuzdan ya da iş arkadaşlarınızdan size tavsiye

yada destek vermesini bekler misiniz

Bana bir oumlrnek verebilir misin

Serbest Zaman

bull Yeniden yarattığınız ya da rahatladığınız temel şeyler nelerdir

Bunun iccedilin nereye gidiyorsunuz

Bulunulması guumlzel bir yer mi

Tesisleriatmosferi seviyor musunuz

Sizin iccedilin uygun mu

Rahatlamak ya da dinlenmek istediğinizde gidebileceğiniz yerler var mı

bull En ccedilok kimlerin yanında rahatlıyordinleniyorsunuz

Onlarla ne kadar geccediliniyorsun

bull Rahatladığın ya da dinlendiğin zamanda nasıl bir atmosferde olduğun hakkında bana biraz bilgi verir

misin boumlylece bende senin hakkında biraz bilgi edinirim

Aktivite Aktivite Seccedilimleri

Aktiviteaktivite rolleri seccedilimleri boumlluumlmuuml kişinin aktivite seccedilimlerini ve değerlerini ilgilerini nasıl yaptığı ile

bağlantılı ve bu seccedilimlerin arkasında yatan kişisel nedensellikleri anlamayı hedefleyen soruları iccedilerir

bull Nasıl geldiniz( bu işeişte yada ccedilalışmada bu boumlluumlmuumln seccedilimineebeveynlerinizin

sorumluluklarına)

bull Gerccedilekten oumlnemli olduğunu duumlşuumlnduumlğuumlnuumlz şeyleri yapabildiniz mi

(Evetse) Sizin iccedilin gerccedilekten oumlnemli olan bazı şeyler nelerdir

(Hayırsa) Yapamadığınız şeyleri bana soumlyleyebilir misiniz ve neden

(Veya)

Yapamadığınız şeyler nelerdir

Bana bir oumlrnek verebilir misiniz

Bana gerccedilekten size değerli olan bazı şeyleri yapamadığınız guumlncel bir durum anlatabilir misiniz

bull Sizin iccedilin oumlnemli olan hayatınızdaki şeyleri seccedilebilir misiniz

bull Yapmak istediğiniz şeyleri rutin olarak engelleyen her hangi bir şey var mı

bull Hoşlandığınız şeyleri yapmak iccedilin yeterli zamanınız olduğunu hissediyor musunuz

(Evetse) Serbest zamanınız var mı

Ne yaparak harcamaktan hoşlanırsınız

Gerccedilekten en ccedilok eğlendiğiniz guumlncel zamanı bana soumlyleyebilir misiniz

(Hayırsa) Neden zamanınız olmadığını duumlşuumlnuumlyorsunuz

Hoşlandığınız şeyleri yapmak iccedilin yeterli zamanınınız olmadığını hissettiğiniz zamanı bana bir oumlrnek verebilir

misiniz

(Cevap veremezse) Sence neden artık eğlenemiyorsun

bull Hiccedil yaptın mı (kendine hedefler koymak gelecek planları yapmak)

(Evetse) Gerccedilekleştirebildin mi

(Evetse) Bana hedefin olduğu ve onunla ilgili gerccedilekleştirebildiğin zamana bir oumlrnek verebilir misin

(Hayırsa) Bana hedefin olduğu ve onunla ilgili gerccedilekleştiremediğin zamana bir oumlrnek verebilir misin

(Hayırsa) Geccedilmişe baktığında her hangi bir şeyi hiccedil yapmadın mı veya gerccedilekten yapmak istediğin

(Veya)

Boumlylece bu şeyleri yapmak iccedilin kararlarınızı nasıl alıyorsunuz

bull Engellerle veya zorluklarla karşılaştınız zaman nasıl uumlstesinden geliyorsunuz

Bana bir oumlrnek verebilir misiniz

bull Şu an yuumlzleştiğiniz en buumlyuumlk meydan okumanın ne olduğunu duumlşuumlnuumlyorsunuz

(Veya bilinen koşullar travma vb değinerek)

bull rsquoyı nasıl (ayarlamayıuumlstesinden gelmeyi) duumlşuumlnuumlyorsunuz

Bana henuumlz yaptığınız bazı kararlarınızı oumlrneklendirerek bir oumlrnek verebilir misiniz

Kritik Hayat Olayları

Kritik hayat olayları boumlluumlmuuml kişinin hayatındaki doumlnuumlm noktalarını iyi zamanları koumltuuml zamanları başarıları ve

başarısızlıkları hakkında soruları sormayı iccedilerir

bull Sizin hayatınızı değiştiren veya şekillendiren en oumlnemli olaylar yada deneyimler nelerdir

(Veya belirginbilinen bir değişiklik varsa)

Ne zaman bu şeyler sizi değiştirdi

(Veya bilinen oumlzel bir olay varsa)

rsquodan beri işler nasıl değişti

(her bir olay iccedilin sorun)

bull hakkında bana soumlyleyin

Nasıl oldu

Beraberinde ne gibi değişiklikler getirdi

bull Hayatınızı duumlşuumlnecek olduğunuzda en iyi yaptığınız zamanı nasıl dikkate alırsınız

Bana bu doumlnemi anlatın

Onu iyi yapan neydi

(Veya)

Neden Sizin davranışlarınız veya koşullarınızda onu en iyi doumlnem yapan neydi

bull Hayatınızdaki en buumlyuumlk başarının ne olduğunu duumlşuumlnuumlyorsunuz

(Veya)

Bana okulda veya işte olan (veya temel aktivite rollerinizin iccedilinden) kendinizi gerccedilekten başarılı hissettiniz

bir şey soumlyleyin

bull Hayatınızdaki en koumltuuml doumlnemin ne olduğunu duumlşuumlnuumlyorsunuz

Bana bu doumlnemi anlatın

Onu ccedilok koumltuuml yapan neydi

(Veya)

Neden Sizin davranışlarınız veya koşullarınızda onu en koumltuuml doumlnem yapan neydi

bull Hayatınızdaki en buumlyuumlk başarısızlığın ne olduğunu duumlşuumlnuumlyorsunuz

(Veya)

Bana okulda veya işte olan (veya temel aktivite rollerinizin iccedilinden) kendinizi gerccedilekten başarısız

hissettiniz bir şey soumlyleyin

bull Eğer geleceğinizi istediğiniz gibi değiştirebilecek olsanız ne yapardınız

Gelecekte ne yapacağınızı duumlşuumlnuumlyorsunuz

(Veya)

Gelecekte kendinizi ne yaparken goumlruumlyorsunuz Bu olmak istediğiniz gibi mi

Madd

e

Derecele

ndirme Kriter

İlave

değerlend

irici

notları

Kişisel

hedef

ve

projel

eri var

4

1113088Hedeflerkişisel projelerde zorlukuzatmaefor gerektirir

Gelecek hedeflerikişisel projeleri iccedilin heyecanlı enejik

hisseder

3

Hedefler kişisel projeleri guumlcuumlne kısıtlılıklarına uygun

Gelecekteki zorlukların muumlcadelelerin uumlstesinden gelmede

yeterli arzu

Hedefler kişisel projelerde ccedilalışmada motive

2

Hedefler bekleyen projeler tahmini yeteneklerinin

uumlstuumlndealtında Hedefler kişisel projeleri ccedilalışmada ccedilok

motive değil

Hedeflerkişisel projeler gelecek hakkında duumlşuumlnmede zorluk

Limitli kararlılıkheyecan motivasyon

1

Amaccedilkişisel projelerini tanımlayamaz Kişisel

amaccedillarınaarzuladığı projelere sahip olduğu yetenekler ile

ulaşılamaz hedefler guumlccedilluuml yanları kısıtlılıkları ile biraz

ilişkilidir hiccedil ilişkili değildir Geleceğe bağlılık ya da

motivasyon eksikliği Ccedilelişkili luumlzumsuz hedefler kişisel

projeler nedeni ile motive değildir

Arzul

adığı

rol

yaşam

tarzını

tanıml

ar

4

Belirli bir yaşam biccedilimine aşırı bağlılık Yaşamını nasıl

yaşayacağı ile ilgili guumlccedilluuml hisler tercih ettiği yaşam tarzını

guumlccedilluuml şekilde tanımlar Bir veya daha fazla anlamlı aktivite

tanımlar Yapılandırmada zamanı doldurmada oumlncelikleri ile

ilgili net fikirler

3

Arzuladığı yaşam tarzı ile ilgili Bazı kaccedilırdığı

memnuniyetsizlikler tanımlar Yapılandırmada zaman

doldurmada oumlncelikleri ile ilgili yeterli fikir Bir dereceye

kadar oumlnemlianlamlı olan bir veya daha fazla aktivite

tanımlar Şimdiki rol yaşam tarzında basitccedile mutlu

2

Arzulanan rol yaşam tarzını tanımlamada zorluk Seccediltiği rol

yaşam tarzından fazlası ile kuşkulu tatminsiz Zamanı nasıl

Yapılandıracağınıdolduracağını tanımlamada zorluk Anlamlı

aktiviteler iccedilin kaybolmuş heves tanımlamada sorun

1

Yaşam tarzırutinlerinden aşırı derecede mutsuz Gelecek iccedilin

anlamlı yaşam tarzını tanımlayamaz

Heyecanlandıracakyapacağı aktiviteler tanımlayamaz

Başarı

beklen

tisi

4

Engelkısıtlılık başarısızlıkların uumlstesinden gelmede oldukccedila

oumlzguumlvene sahip Zorlukları doumlrt goumlzle bekler Kişisel

etkinliğine guumlccedilluuml inanış Yaşamın baş etme kontrolluuml hisseder

Cesaretlendirmeksizin kontrol oumltesinde durumu kabul eder

3

Engelkısıtlılık başarısızlıkların uumlstesinden gelmede yeterli

oumlzguumlvene sahip Başarı umarak zorluklarla yuumlzleşir Birccedilok

alanda başarı bekler Kişisel etkinliğine yeterli inanış

Anahtar 4= yetkin rol işlevleri kabul edilebilir 3= uygun memnuniyet verici rol fonksiyonları 2= bazı rol

fonksiyonlarında bazı problemler 1= rol performanslarında aşırı problemler

Rol kimlik oumllccedileği (Devamı)

Madde

Derece

lendir

me

Kriter

Değerlen

direnin

ilave

notu

Sorumlulu

klarının

kabuluuml

4 Kişisel eylemleri iccedilin makul sorumlulukları kabul eder

Kendini geliştirmek iccedilin geri bildirim ararkullanır

3

Ccediloğu kişisel eylemleri iccedilin sorumluluk kabul eder Kendini

aşırı succedillamaz eleştirmez Stratejilerini değiştirmek iccedilin geri

bildirim kullanabilir

2

Kişisel hareketleri iccedilin sorumluluk almaktan kaccedilınmaya

meyillidir Kişisel başarısızlıklar iccedilin diğerlerinidurumları

succedillar Kendini aşırı derecede eleştirir Geri bildirimleri

inkar etmeye lsquoe şaşırmaya meyillidir

1

Kişisel başarısızlıklar iccedilin kuumlccediluumlk sorumluluklar alır veya hiccedil

almaz Oumlz değersizliği Kroniktir Geri bildirimleri etkili

kullanamazkullanmaktan sakınır Kaccedilındığı

sorumluluklarda diğerlerinidurumları kronik olarak kullanır

Yetenekle

rine ve

kısıtlılıkla

rına değer

biccedilme

4

Varlıkları vurgularken sınırları kolayca tanırkabul eder

Kısıtlılıkları nasıl kompanse edeceğini kolayca bilir Rol

seccediliminde eforunu uygularken kendi yeteneklerini gerccedilekccedili

değerlendirir

3

Bazı kısıtlılıklarını fark eder Fazlaeksik tahmini

yeteneklerine makul eğilim Uygun aktiviteefor seccedilim iccedilin

yetenek ve kısıtlılıklarını yeterince bilir

2

Engel kısıtlılık başarısızlıkları ile yuumlzleşmedekendini

kontrol etmede şuumlpheli yetenek Başarı şansı belirsiz hisler

Engel kısıtlılık başarısızlıkların uumlstesinden gelmede zorlukla

sağlanan guumlven Zorluklarla yuumlzleştiğinde kolayca cesareti

kırılır

1

Potansiyel performansına olumsuz bakış Ccedilaresizlik hissi

Kendini kontrol edemediğini hisseder Yeteneğinde Etkilenen

sonuccedillardan ccedilaresiz hisseder Engelkısıtlılıkbaşarısızlıklarla

yuumlzleşmeyi bırakır

2

Fazla eksik tahmin ettiği yetenekleri uygun olmayan

aktivitelere oumlncuumlluumlk eder Kısıtlılık yeteneklerini algılamada

kompanse etmede zorluk

1 Kendi yeteneklerini gerccedilekccedili tahminde başarısız kısıtlı

yeteneklerini algılamada kompanse etmede zorluk

Bağlanma

ve

değerlerin

varlığı

4

Hayatını şekillendirenyoumlnlendiren oumlnemli şeyleri guumlccedilluuml

hisseder Hedefyoumlnelmeye guumlccedilluuml hislerle bağlıdır Olumlu

oumlz saygıda yaşam sonuccedilları iccedilin kişisel standartları nettir

3

Aktivite seccedilimlerini etkileyen bazı değerler tanımlar

Yaşamında youmlnlendirme ve amaccedillara yeterli bağlılık Yeterli

oumlz saygı sonucu kişisel standartlarprensipler

2

Kısıtlı aktivite seccedilimleri ile ccedilakışan değerler Yaşam

hedefleri ve youmlnleri hakkında belirsizlik Sosyal

gruplartoplum tarafından duumlzenlenen değerleri paylaşmaz

1

Bağlılık ve aktivite seccedilimleri yabancılaşmışeksilmiş

Hayatta bir amaccedil ve youmlnlendirme yatırımıduygusu bulamaz

Sosyal gruplarıntoplumsal değerleri tanımlayamaz Tutuğu

değerleri sosyal gruptoplumdan sapmış toplum ile kavgalı

Kimlik ve

yuumlkuumlmluumll

uumlkleri

tanıma

4

Kendini rol aralığında goumlruumlr Rollerinden kaynaklanan

kimliğine karşı guumlccedilluuml duyguları vardır Rollerine oldukccedila

bağlıdır

3 Kendini bir veya birkaccedil rol aralığında goumlruumlr Rollerinden

kimliğini yeterli ccedilizer rollerine bağlıdır

2

Kendini bir veya birkaccedil rolde goumlrmede zorluk Rollerine

bağlanmada uzaklaşmış Rollerini istemesine rağmen

rollerinin sorumluklarını tanımlamada zorluk Zayıf rol

kimliği

1 Herhangi bir aktivite rol tanımlayamaz Sapmış roller

tanımlar Role bağlılık eksik

Anahtar 4= yetkin rol işlevleri kabul edilebilir 3= uygun memnuniyet verici rol fonksiyonları 2= bazı rol

fonksiyonlarında bazı problemler 1= rol performanslarında aşırı problemler

Rol kimlik oumllccedileği (Devamı)

Madde

Derec

elendi

rme

Kriter

Değerlen

direnin

ilave

notu

İlgi varlığı

4

Seccedilimlerini motive eden bir veya daha fazla rol

aktivitesi(leri)ne oldukccedila ilgilidir Yeteneklerifırsatları

ilgilerini geliştirir

3 Rehberlik eden seccedilimlere yeterli ilgi Yetenek fırsatlara

karşılık aktiviteleri ile ilgilidir

2

İlgilerini tanımlamada zorluk Yetenekleri ile ilgili

herhangi bir aktivitesine sınırlı ilgi İlgileri beceri fırsatları

ile iyi uyuşmaz

1 İlgilerini tanımlayamaz İlgileri ile buluşan beceri

fırsatları ile ilgileri ilişkili değildir

Etkili

hissetme

(geccedilmişi)

4 Kişisel sorumluluklarına guumlccedilluuml duygular Zorlu durumlarda

başarı bekler

3 Verildiğinde sorumluluklarda yeterli hissetti Zorlu

durumlarda başarıyı umdu

2 Verildiğinde sorumluluklarda yetersiz hissetti Zorlu

durumlarla yuumlzleştiğinde cesaretsiz hale gelir

1 Sorumluluk duygusu eksiktir Umutsuz hisseder

Yaşam

tarzını

anlamlı ve

memnun

edici

bulma

(geccedilmişte)

4

Geccedilmişteki yaşam tarzından oldukccedila mutluydu

Yaşamından oldukccedila memnunduyaşamını anlamlı buldu

Guumlccedilluuml bir aktivite kimliğine sahipti

3

Genel olarak yaşam rollerinden memnundu fakat

değiştirmek istediği şeyler vardı Birkaccedil anlamlı memnun

edici aktivite deneyimine sahipti

2

Yaşam rollerinin bazılarından mutsuzdu İlgilerini

tanımlamada bazı zorlukları vardı Yaşamından anlamı ve

memnuniyeti bulmakta zorlanırdı

1 Yaşam tarzındanyaşam rollerinden oldukccedila mutsuzdu

İlgilerini tanımlayamazdı Yaşamın anlamını bulamazdı

Aktivite

seccedilimleri

yapma

(geccedilmiş)

4

Anlamlı yaşam hikayesine oldukccedila bağlı ve enerjilidir

izlediği yaşam hikayesi iccedilin aktive seccedilimlerini muumlkemmel

yapmış Geccedilmiş yaşam seccedilimleri gerccedilekten başarılıydı

3 Anlamlı yaşam hikayesine oldukccedila motiveydi izlediği

yaşam hikayesi iccedilin aktive seccedilimlerini yeterli yapmış

2

Yaşam hikayesini tanımlamada ona bağlanmada zorlanmış

izlediği yaşam hikayesi iccedilin aktive seccedilimlerini muumldahale ile

yapmış Yaşam hikayesi olumsuz aktivite seccedilimlerine

sebep olmuş

1

Yaşam hikayesi motive edici değildi (oumlrn Trajik kendini

kurban olarak goumlruumlyor) Yaşam hikayesini goumlzuumlnuumln oumlnuumlne

getirmede başarısızdı Aktivite seccedilimi yapmaktan kaccedilınmış

yapmakta oldukccedila zayıf

Anahtar 4= yetkin rol işlevleri kabul edilebilir 3= uygun memnuniyet verici rol fonksiyonları 2= bazı rol

fonksiyonlarında bazı problemler 1= rol performanslarında aşırı problemler

Rol kimlik oumllccedileği (Devamı)

Madde

Derec

elendi

rme

Kriter

Değerlendi

renin ilave

notu

Yaşam

tarzından

memnuni

yetini

koruma

4

Oldukccedila yararlı kimlik deneyim veren rollerkişisel

projeler alışkanlıkların tam oumlvguumlde buluşması

Yaşam tarzı doğrudan oumlnemli değerhedeflere bağlı

Yaşamı Rol aralığı kişisel projeleri ile dolu Yaşam

tarzı guumlccedilluuml youmlnlendirme anlam bir his goumlsterir

3

Kimlik memnuniyet sağlayan roller kişisel

projelerin ccedileşitliliği vardır

Yaşam tarzı bazı oumlnemli değerhedeflerin ifadesine

izin verir

Yaşam alanını dolduran rollerkişisel projelerin genel

olarak dengesi iyidir

Yaşam tarzı genel olarak youmlnlendirmelerini anlamlı

duygularını yansıtır

2

Suumlrduumlrduumlğuumltamamladığı rol aralıkları kişisel

projeleri aktivitelerinde zorluk Yaşam alanını yeterli

roller kişisel projeler aktiviteler ile doldurmada

zorluk Ccedilok fazla oumlncelik ve talep ile stresli bir yaşam

tarzı Yaşam tarzının youmlnlendirmeanlamlılığının

anlamında eksikliği net Roller kişisel projeler

sorumluluklar arasında uyumsuzluk anlaşmazlık

1

Roller kişisel projeler ile ilgili sorumluluklardan

bunalmış Roller kişisel projelerde devamlı

başarısızlık Yaşam tarzını doldurmada rollerkişisel

projeler sorumlulukların temel eksiklik Yaşam tarzı

youmlnlendirme anlam goumlstermiyor

Rollerinin

beklentile

rinin

karşılama

sı

4

Tuumlm rollerinde rol yuumlkuumlmluumlluumlklerini yerine

getirmede başarı goumlsterir Rol yuumlkuumlmluumlluumlkleri

talepleri yuumlksek uumlretici yaşam tarzı ile son derece

tutarlıdır

3

Birccedilok roluumlnuumln yuumlkuumlmluumlluumlklerini gelen olarak

yapabilir Rol yuumlkuumlmluumlluumlkleri talepleri genellikle

başarısını korumada tutarlılığı yeterlidir

2

Rol beklentilerini yapmada ara sıraartan zorluk (aşırı

rol talepleri azalmış kapasite yuumlzuumlnden) tutarlı

başarı paternlerinin korunmasını ccedilok az suumlrduumlruumlr

1

Temel yaşam rollerinin taleplerini karşılamaya uygun

değil Engeli yuumlzuumlnden temel yaşam rollerini

tamamen kaybetmiş Başarı iccedilin kuumlccediluumlk fırsatlar

gerektiren rol talepleri yok veya ihmal edilebilir

azlıkta

Hedefe

youmlnelik

işler

4

Hedefe ulaşmaya youmlnelik oldukccedila başarılı

eforuodaklanmayı suumlsduumlruumlr İstikrarlı başarı

ziyadesi ile hedefler Optimal uumlretkenlik

memnuniyet iccedilin hedefleri nasıl ve ne zaman yeniden

yapılandıracağını accedilıklar

3

Hedefe doğru eforunu duumlzenli olarak suumlrduumlruumlr Ccediloğu

hedefini başarmışnerede ise başarmıştır Şartlar

belirlediği zaman bile hedef efora yeniden youmlnlenir

2

Hastalık hedefi başarmada aralıklıkısmi aksamaya

sebep olur Ara sıra hedeflere bağlanmayı

odaklanmayı kaybeder Hedefler hastalıktan anlamlı

şekilde etkilenir Hedefe doğru istikrarsız ilerler

Bazen ulaşılamaz hedefte ısrar eder

1

Hastalık travma hedefleri geccedilersiz kılar Hedefe

odaklanmış kalamaz zamanla hedeflere eforu azalır

Hedeflerinden vazgeccedilmiş Kronik başarısızlıklar

sonucu ulaşılamaz hedeflerle muumlcadele eder

Anahtar 4= yetkin rol işlevleri kabul edilebilir 3= uygun memnuniyet verici rol fonksiyonları 2= bazı rol

fonksiyonlarında bazı problemler 1= rol performanslarında aşırı problemler

Madde Derecelendir

me Kriter

İlave

değerle

ndirici

notları

Kişisel

performa

ns

standartla

rını

karşılar

4 Yuumlksek kişisel istekler beklentiler ile tutarlı

performans seviyesini başarır

3

Standartlardaki bazı aşamalara

Becerideki limitasyonlara rağmen genellikle

beklentileri karşılayan performans seviyesine

ulaşır

2

Aşan kişisel beklentiler nedeniyle

Oumlnemli kısıtlılıklar azalmış kapasite

nedeniyle başarı ve standart sonuccedilları

arasındaki boşlukta kendinden şuumlphe ederek

devam ediyor

1

Tamamen gerccedilekccedili olmayan kişisel beklentilerin

karşılanmasında kronik zorluk

Performans standartlarının başarısının

ilerlemesinde kapasitenin temel kaybı

Sorumlul

ukları

iccedilin

zaman

organize

etme

4

Sorumluklukların hedeflerin hızlıca

suumlrduumlruumllmesinde iyi organizasyon

Değişen sorumluklarda şartlarda yaratıcı

goumlsteren kolayca esneyen rutin

Rutini oldukccedila adaptif başa ccedilıkma stratejilerini

ifade eder

3

Ccediloğu sorumlulukları hedefleri başarmada tutarlı

rutin

Sorumluluğundurum değişikliği gerektiğinde

rutini genellikle değiştirebilir

Rutini genellikle adaptif başa ccedilıkma

stratejilerini ifade eder

2

Ccediloklu sorumluluklarla değişen durumlarla

karşılaştığında rutini organize etmede temel

zorluk

Adaptif rutin gerektiğinde

hedeflerisorumlulukları ccedilok azdır

Rutinin parccedilaları uyumsuz davranışlar başarma

stratejileri iccedilerir

1

Tamamen organize olmayan kaotik rutin

Temel basit kendine bakım goumlrevleri iccedilin

rutininde organize olamama

Yeni durumları rutine adapte edememe

Rutinleri madde bağımsızlığı olumsuz başa

ccedilıkma stratejileri gibi oldukccedila uyumsuz

davranışları ifade eder

İlgilere

katılım

4

Bir ya da daha fazla ilgiyi tatminlitutkulu takip

Yeni ilgileri zevkli bulurkolayca dener

3

Makul memnuniyetle ilgilere suumlrekli katılım

Yeni ilgileri genellikle denerhoşlanır

2

İlgilere tutarsız katılım

Guumlccedilluuml ilgilere katılmak iccedilin zamanı

doldurmaenerjide bazı zorluklar

Hastalık geccedilmiş ilgilere katılımı yarıda keser

azaltır

Yeni ilgileri denemede ilgilere adapte olmada

memnun olacağı yeniuygun ilgiler bulmada

zorluk

1

İlgilere katılmada minimal katılım yok

İlgilere katılmada ccedilok az enerjizaman vardır-

enerjizaman yoktur

Hastalık travma geccedilmiş ilgilere oldukccedila

muumldahele eder katılımı engeller

Yeni ilgilere uyum sağlamaz kesinlikle

denemez

Madde Derecelendirme Kriter

İlave

değerlendi

rici notları

Tamamlanmı

ş roller

(geccedilmiş)

4

Geccedilmişinde gelişen rolleri yetkin youmlnetti

Ccediloklu rol taleplerini dengeleyebiliyordu

3

Gelişimsel olarak uygun rolleri genellikle

suumlrduumlruumlr

Ccediloklu rol taleplerini genellikle

dengeleyebiliyordu

2

Rol taleplerini dengelemekte zorlanırdı

Zorlu rol doumlnemlerine sahipti

Değişkentutarsız rol performansları vardı

Rol ccedilatışmaları vardı

1

Bir veya daha fazla temel yaşam rollerinde

oumlnemli başarısızlıklara sahip

Rol yoksunluğu vardı

Ccediloğubuumltuumln rollerinde temel zorlanmalar

vardı

Suumlrduumlruumllen

alışkanlıklar

(geccedilmiş)

4

Gelişimsel aşamaları hedefleri iccedilin oldukccedila

organize rutinleri korur

Yuumlksek tatmin edici uumlretici guumlnluumlk

programını suumlrduumlruumlr

3

Organize uumlretici guumlnluumlk programınıını

genellikle korur

Gelişimsel aşamaları hedefleri rutin

uygunluğunu genellikle korur

2

Guumlnluumlk programında tutarsızdı

Rutini gelişimsel doumlnemleramaccedilları iccedilin

yetersiz organize

Guumlnluumlk yaşamda oumlnemli organize olmadığı

doumlnemleri vardı

1

Suumlrduumlrduumlğuuml rutininde oumlnemli problemleri

vardı

Rutin paternleri gelişimsel

doumlnemlerhedefleri ile uyuşmada başarısızdı

Uygun gelişimsel doumlnemhedeflerin ilişkisi

kaotik yaşam paternlerine sahip

Etkili olmayan rutine sahip

Yaşam paterninde belirgin sapkınlıkları

vardı

Başarılmış

memnuniyet

4 Başarılar hedefler ulaşılmış geccedilmiş yaşam

tarzında yuumlksek seviye memnuniyet sağlar

Madde Derecelendirme Kriter

İlave

Değerlendi

rici Notları

(geccedilmiş)

İş dinlenme ve oyunda iyi dengeye sahipti

3

Oumlnemli hayat hedeflerini ccediloğunlukla yerine

getirir

İş dinlenme ve oyunda genellikle

dengedeydi

Yaşam tarzı genellikle eğlenceliydi

Hedeflerini genellikle korursuumlrduumlruumlr

2

Yaşam tarzı ile ilgili oumlnemli

memnuniyetsizlikleri vardır

İşte dinlenmede ve oyunda bazı

dengesizlikleri vardır

Temel başarısızlıkları başarılarını

goumllgelemişazaltmış

Temel ilgileri veya hedeflerini kaybetmiş ve

yerine koyamamış

Hedefleri yuumlzuumlnden devam eden zorlukları

vardı

1

Hastalıktravma hedefilgileri başarmada

takip etmede oumlnemli derecede

engellemişoumlnlemiş

Yaşam tarzında guumlccedilluuml başarısızlık hissi

memnuniyetsizliği vardı

Memnuniyetsizliğe oumlncuumlluumlk eden oumlnemli

başarısızlıkları vardı

İşte dinlenmede ve oyunda zayıf dengesi

vardı

Ev yaşam aktivite

şekilleri (goumlrevler)

4

Fiziksel

Bilişsel

Duygusal

Talepler fırsatlar ilgi ve

yeteneklerini

zorlaruyarır

Zamanefor uygun

zamanenerji gerektirdi

3

Fiziksel

Bilişsel

Duygusal

Talepler fırsatlar ilgi

ve yetenekleriyle

genellikle eşleşir

Zamanefor uygun

zamanenerji gerektirdi

2

Fiziksel

Bilişsel

Duygusal

Talepler fırsatlar ilgi

ve yetenekleriyle ccedilok az

eşleşir

Zamanefor uygun

zamanenerji gerektirdi

1

Fiziksel

Bilişsel

Duygusal

Talepler fırsatlar ilgi

ve yetenekleriyle

yetersiz eşleşir

Zamanefor uygun

zamanenerji gerektirdi

Temel uumlretici roller

aktivite şekilleri

(goumlrevler)

4

Fiziksel

Bilişsel

Duygusal

Talepler fırsatlar ilgi

ve yeteneklerini

zorlaruyarır

Zamanefor uygun

zamanenerji gerektirdi

3

Fiziksel

Bilişsel

Duygusal

Talepler fırsatlar ilgi

ve yetenekleriyle

genellikle eşleşir

Zamanefor uygun

zamanenerji gerektirdi

2

Fiziksel

Bilişsel

Duygusal

Talepler fırsatlar ilgi

ve yetenekleriyle ccedilok az

eşleşir

Zamanefor uygun

zamanenerji gerektirdi

1

Fiziksel

Bilişsel

Duygusal

Talepler fırsatlar ilgi

ve yetenekleriyle

yetersiz eşleşir

Zamanefor uygun

zamanenerji gerektirdi

Serbest zaman

aktivite şekilleri

(goumlrevler)

4

Fiziksel

Bilişsel

Duygusal

Talepler fırsatlar ilgi

ve yeteneklerini

zorlaruyarır

Zamanefor uygun

zamanenerji gerektirdi

3

Fiziksel

Bilişsel

Duygusal

Talepler fırsatlar ilgi

ve yetenekleriyle

genellikle eşleşir

Zamanefor uygun

zamanenerji gerektirdi

2

Fiziksel

Bilişsel

Duygusal

Talepler fırsatlar ilgi

ve yetenekleriyle ccedilok az

eşleşir

Zamanefor uygun

zamanenerji gerektirdi

1

Fiziksel

Bilişsel

Duygusal

Talepler fırsatlar ilgi

ve yetenekleriyle

yetersiz eşleşir

Zamanefor uygun

zamanenerji gerektirdi

Anahtar 4= yetkin rol işlevleri kabul edilebilir 3= uygun memnuniyet verici rol fonksiyonları 2= bazı

rol fonksiyonlarında bazı problemler 1= rol performanslarında aşırı problemler

Rol kimlik oumllccedileği (Devamı)

Madde Derecele

ndirme Kriter

İlave

değerlend

irici

notları

Ev yaşamı

sosyal grup

4

Etkileşim iccedilin fırsatlarbeklentiler optimal

fonksiyonları destekler

Duygusaluygulamalı şartlar fonksiyonu

başa ccedilıkmayı artırır

Diğerleri becerileri katkılarıccedilabaları oumlver

3

Diğerleriyle gerekli olan etkileşimişbirliği

genellikle olumlu fonksiyonları destekler

Duygusaluygulamalı iklim fonksiyonu başa

ccedilıkmayı destekler

Diğerleri becerilerikatkılarıccedilabaları bilir

2

Ccedilok azaşırı talepkar etkileşimişbirliği

fonksiyonları kısıtlar

Duygusaluygulamalı iklim fonksiyonu başa

ccedilıkmayı azaltır

Diğerleri becerilerikatkılarıccedilabaları takdir

etmez

1

Ne Etkileşim işbirliği ne de varolmayan

imkansız talepler ccedilatışmalar

Duygusaluygulamalı iklim aşırı uyumsuz

fonksiyonbaşa ccedilıkmaya katkıda bulunur

Diğerleri becerilerikatkılarıccedilabaları

goumlrmezden gelirdeğersiz bulur

Kendi becerilerinin etkisi sonucu ccedilaresiz

hisseder

Temel uumlretici

rol sosyal

grup

4

Etkileşim iccedilin fırsatlarbeklentiler optimal

fonksiyonları destekler

Duygusaluygulamalı iklim fonksiyonu başa

ccedilıkmayı artırır

Diğerleri becerileri katkılarıccedilabaları oumlver

3

Diğerleriyle gerekli olan etkileşimişbirliği

genellikle olumlu fonksiyonları destekler

Duygusaluygulamalı iklim fonksiyonu başa

ccedilıkmayı destekler

Diğerleri becerilerikatkılarıccedilabaları bilir

2

Ccedilok azaşırı talepkar etkileşimişbirliği

fonksiyonları kısıtlar

Duygusaluygulamalı iklim fonksiyonu başa

ccedilıkmayı azaltır

Diğerleri becerilerikatkılarıccedilabaları takdir

etmez

1

Ne Etkileşim işbirliği ne de varolmayan

imkansız talepler ccedilatışmalar

Duygusaluygulamalı iklim aşırı uyumsuz

fonksiyonbaşa ccedilıkmaya katkıda bulunur

Diğerleri becerilerikatkılarıccedilabaları

goumlrmezden gelirdeğersiz bulur

Kendi becerilerinin etkisi sonucu ccedilaresiz

hisseder

Serbest

zaman

sosyal grup

4

Etkileşim iccedilin fırsatlarbeklentiler optimal

fonksiyonları destekler

Duygusaluygulamalı iklim fonksiyonu başa

ccedilıkmayı artırır

Diğerleri becerileri katkılarıccedilabaları oumlver

3

Diğerleriyle gerekli olan etkileşimişbirliği

genellikle olumlu fonksiyonları destekler

Duygusaluygulamalı iklim fonksiyonu başa

ccedilıkmayı destekler

Diğerleri becerilerikatkılarıccedilabaları bilir

2

Ccedilok azaşırı talepkar etkileşimişbirliği

fonksiyonları kısıtlar

Duygusaluygulamalı iklim fonksiyonu başa

ccedilıkmayı azaltır

Diğerleri becerilerikatkılarıccedilabaları takdir

etmez

1

Ne Etkileşim işbirliği ne de varolmayan

imkansız talepler ccedilatışmalar

Duygusaluygulamalı iklim aşırı uyumsuz

fonksiyonbaşa ccedilıkmaya katkıda bulunur

Diğerleri becerilerikatkılarıccedilabaları

goumlrmezden gelirdeğersiz bulur

Kendi becerilerinin etkisi sonucu ccedilaresiz

hisseder

Anahtar 4= yetkin rol işlevleri kabul edilebilir 3= uygun memnuniyet verici rol fonksiyonları 2= bazı

rol fonksiyonlarında bazı problemler 1= rol performanslarında aşırı problemler

Rol kimlik oumllccedileği (Devamı)

Madde Derecelendirme Kriter

ilave

değerlendirici

notları

Ev yaşamı

fiziksel alan

nesneler ve

4

Tamamen ulaşılabilir

Guumlvenli ( minimal risk)

kaynaklar Tamamen oumlzel ( arzuladığı gibi)

Ccedilok rahat

Ccedilok uyarıcı anlamlı

Geniş destekleyici

Ccedilevre ve nesneler

3

Ccediloğunlukla ulaşılabilir

Genellikle guumlvenli ( orta riskler)

Yeteri kadar oumlzel

Yeteri kadar rahat

Yeteri kadar uyarıcı anlamlı

Yeteri kadar destekleyici

Ccedilevre ve nesneler

2

Biraz ulaşılabilir

Guumlvensiz ( ciddi riskler)

Biraz zorlayıcı

Biraz rahatsız

Biraz uyarıcısız anlamsız

Biraz destekleyicisiz

Ccedilevre ve nesneler

1

Ulaşılamaz

Guumlvensiz( yuumlksek riskler)

Biraz zorlayıcı

Oumlzel değil

Ccedilok rahatsız

Uyarıcısız anlamsız

Tamamen yetersiz

Ccedilevre ve nesneler

Temel uumlretici

rol fiziksel alan

nesneler ve

kaynaklar

4

Tamamen ulaşılabilir

Guumlvenli ( minimal risk)

Tamamen oumlzel ( arzuladığı gibi)

Ccedilok rahat

Ccedilok uyarıcı anlamlı

Geniş destekleyici

Ccedilevre ve nesneler

3

Ccediloğunlukla ulaşılabilir

Genellikle guumlvenli ( orta riskler)

Yeteri kadar oumlzel

Yeteri kadar rahat

Yeteri kadar uyarıcı anlamlı

Yeteri kadar destekleyici

Ccedilevre ve nesneler

2

Biraz ulaşılabilir

Guumlvensiz ( ciddi riskler)

Biraz zorlayıcı

Biraz rahatsız

Biraz uyarıcısız anlamsız

Biraz destekleyicisiz

Ccedilevre ve nesneler

1

Ulaşılamaz

Guumlvensiz( yuumlksek riskler)

Biraz zorlayıcı

Oumlzel değil

Ccedilok rahatsız

Uyarıcısız anlamsız

Tamamen yetersiz

Ccedilevre ve nesneler

Anahtar 4= yetkin rol işlevleri kabul edilebilir 3= uygun memnuniyet verici rol fonksiyonları 2= bazı

rol fonksiyonlarında bazı problemler 1= rol performanslarında aşırı problemler

Rol kimlik oumllccedileği (Devamı)

Madde Skorlama Kriter

ilave

değerlendir

ici notları

Serbest zaman

fiziksel alan

nesneler ve

kaynaklar

4

Tamamen ulaşılabilir

Guumlvenli ( minimal risk)

Tamamen oumlzel ( arzuladığı gibi)

Ccedilok rahat

Ccedilok uyarıcı anlamlı

Geniş destekleyici

Ccedilevre ve nesneler

3

Ccediloğunlukla ulaşılabilir

Genellikle guumlvenli ( orta riskler)

Yeteri kadar oumlzel

Yeteri kadar rahat

Yeteri kadar uyarıcı anlamlı

Yeteri kadar destekleyici

Ccedilevre ve nesneler

2

Biraz ulaşılabilir

Guumlvensiz ( ciddi riskler)

Anahtar 4= yetkin rol işlevleri kabul edilebilir 3= uygun memnuniyet verici rol fonksiyonları 2= bazı

rol fonksiyonlarında bazı problemler 1= rol performanslarında aşırı problemler

Biraz zorlayıcı

Biraz rahatsız

Biraz uyarıcısız anlamsız

Biraz destekleyicisiz

Ccedilevre ve nesneler

1

Ulaşılamaz

Guumlvensiz( yuumlksek riskler)

Biraz zorlayıcı

Oumlzel değil

Ccedilok rahatsız

Uyarıcısız anlamsız

Tamamen yetersiz

Ccedilevre ve nesneler

EK-5 Standart Aktivite

KARTON KUTU UumlRETİMİ

Diğer gruplarla oumlnemli mağaza zincirlerine yuumlksek kalitede karton kutu

uumlretimi ve tedariki sağlamak iccedilin karlı bir kazanccedil yarışı iccedilerisindesiniz

Mağaza zincirleri ihtiyacı olan kutular iccedilin tartışmasız ve 3 uumlretim

denemesinde en iyi performansı sağlayan grubu soumlzleşme ile oumlduumlllendirecek

titiz bir şartname hazırladı

Organize bir takım olarak iyi iş ccedilıkaracağınız youmlnuumlnde mağaza zincirleri

temsilcilerini guumlven vererek etkileme kabiliyetiniz gibi tuumlm uumlretim suumlrecinde

uumlretilen karton kutuların miktarı ve kalitesi de değerlendirmeye alınacaktır

Her bir uumlretim suumlreci sonrasında uumlrettiğiniz karton kutuların kalitesi ile

ilgili geribildirim alacaksınız

Uumlruumln şartnamesine ek olarak mağaza zincirleri yarışma ile ilgili de ekte

bazı kurallar planladılar

Karton Kutu Şartnamesi Kutular A4 boyuntunda kağıttan

yapılmalıdır

Adım 1

Her bir A4 kağıdını katlayın ve ikiye boumlluumln

Adım 2

Her bir kağıdı şekildeki gibi uzunlamasına

uumlccedile ve yanlamasına ikiye katlayın ve boumlylece

uzunlamasına katlanan parccedilalar birbirine eşit

olacaktır

Adım 3

Kağıdı iki sıra uzunlamasına katlanmış

yerinden enine doğru doumlrt parccedila kesin

Adım 4

Renkli kalemle boyayın

bull Bir renkte dikey ccedilizgiler

bull Farklı bir renkte yatay ccedilizgiler

Adım 5

Kağıdın her iki ucundaki orta boumlluumlmleri

yukarı katlayın Yan boumlluumlmleri orta boumlluumlmuumln bir dış

ve bir iccedil tarafında olacak şekilde katlayın Kutunun

her koumlşesi duumlzguumlnce katlanmış olmalıdır Ekstra

yapılan katlamalar kabul edilmez

Adım 6

Kağıdın her bir ucunu bir zımba ile

zımbalayın Zımbanın bitim yeri kutunun iccedilerisinde

olmalıdır Zımba kutunun altına paralel olmalı ve

yatay ccedilizgilerle kesişmelidir Kutuda delik ya da yırtık

olmamalı kutunun bitim yerleri duumlz ve eşit bir

şekilde uyuşmalıdır (Kabul edilebilir fark ya da

sapma miktarı 15 mm kadardır)

Karton Kutu Uumlretimi İccedilin Kurallar

1 Hakemler

Hakemler mağaza zincirleri tarafından goumlnderilmiş olup yuumlksek

şoumlhrete sahip yolsuzluğun oumltesinde kararları kesin kişilerdir

2 Boumlluumlmleri Planlama ve Uumlretim Suumlreci

Karton kutular 3 farklı uumlretim suumlrecinde uumlretilecektir Her bir uumlretim

suumlreci tam olarak 8 dakika suumlrecek ve tam zamanında başlayacaktır Birinci

uumlretim suumlreci başlamadan oumlnce 20 dk planlama suumlreniz olacaktır Birinci

uumlretim suumlrecinden sonra 15 dk daha planlama suumlreniz olacaktır İkinci

uumlretim suumlrecinden sonra son 10 dklık bir planlama suumlreniz daha olacaktır

Toplam zaman tablonuz aşağıdaki gibidir

Birinci planlama boumlluumlmuuml 20 dakika

Birinci uumlretim suumlreci 8 dakika

İkinci planlama boumlluumlmuuml 15 dakika

İkinci uumlretim suumlreci 8 dakika

Uumlccediluumlncuuml planlama suumlreci 10 dakika

Uumlccediluumlncuuml uumlretim suumlreci 8 dakika

3 Materyal ve Ekipman

Karton kutu uumlretimi iccedilin gerekli olan tuumlm ham maddeler ve

ekipmanların hakem tarafından satın alınması gerekir Aşağıdakiler alım iccedilin

uygundur

Makas her biri 3 jeton

Zımba her biri 3 jeton

Zımba teli her 100 tane 2 jeton

Cetvel her biri 1 jeton

A4 kağıdı her 10 kağıt 2 jeton

Renkli kalem her biri 2 jeton

Materyaller ve ekipmanlar sadece buumltccedile planlama oturumunda satın

alınabilir (İndirim yok) Hakem satın aldığınız hiccedilbir materyali ya da

ekipmanı geri iade alamayacaktır

4 Sermaye ve Krediler

Başlangıccedil sermayesi olarak 15 jetonunuz olacaktır Hakemden en

az 5 jeton olacak şekilde 5 jetonluk partileri ek girişim sermayesi olarak

oumlduumlnccedil alabilirsiniz Geri oumldeme oranları aşağıda belirtilen kredi

doumlnemlerine goumlre değişmektedir ve belirtilen oranlarla sabitlenmiştir

Kredi Bir uumlretim

doumlnemi

sonrasında

İki uumlretim

doumlnemi

sonrasında

Uumlccedil uumlretim

doumlnemi

sonrasında

5

jeton

6 8 10

10

jeton

12 16 20

15

Jeton

18 24 30

5 Oumldeme

Her bir uumlretim doumlneminden hemen sonra hakeme sunmak

istediğiniz karton kutuları teslim etmelisiniz ve hakemin kalite kontrol

denetiminden geccedilen her bir kutu iccedilin 5 jeton alacaksınız

6 Tahmin

Her bir uumlretim doumlneminden oumlnce o uumlretim doumlneminde uumlretmeyi

planladığınız karton kutu sayısını yazılı olarak hakeme bildirmelisiniz

Eğer mevcut uumlretim doumlnemindeki gerccedilek ccedilıktınız o doumlnem iccedilin

tahmininizle uyuşuyorsa hakem bonus puan verecektir Uumlretim doumlnemi

başlamadan oumlnce hakeme tahmininizi bildirmemenizin cezası otomatik

olarak 20 jetondur

7 Geri bildirim

Her bir uumlretim doumlneminden sonra hakemden performansınız ile

ilgili geri bildirim alacaksınız

8 Uumlretim Doumlneminden Oumlnce Ham Maddelerin Durumu

Bir uumlretim doumlnemine başlamadan oumlnce kullanılacak kağıt

herhangi bir şekilde yırtık kesik katlanmış ya da işaretlenmiş olmamalı

her bir uumlretim doumlnemine işlem goumlrmemiş A4 kağıtları ile başlanmalıdır

Bir oumlnceki uumlretim doumlneminden kalan işlem goumlrmuumlş herhangi bir kağıt

hurdaya ayrılmalıdır Eğer hurda materyaller herhangi bir şekilde tekrar

kullanılırsa otomatik olarak 20 jeton ceza uygulanacaktır

EK-6 Ccedilalışma Performansı Değerlendirmesi

Bireysel Ccedilalışma Performansı (1- problemli performans 2- goumlzlem gerektiren performans 3- kabul edilebilir performans 4- duumlzguumln

performans)

Bağlamsal Performans-kişilerarası

1 2 3 4

1- Girişkenlik

2- Geri bildirimleri kabul etme ve duumlzeltme

3- Diğerleriyle işbirliği

4- Etkili iletişim

Bağlamsal Performans-kurumsal

1 2 3 4

1- Sorumluluk goumlsterme

2- Muumlşteri odaklı olma

3- Yaratıcı olma

4- Zorlu iş goumlrevlerini uumlstlenme

Uyumlandırılmış Performans

1 2 3 4

1- Esneklik goumlsterme( stresle başa ccedilıkma zorlu durumlarla baş etme)

2- Zorlu problemlere yaratıcı ccediloumlzuumlmler uumlretme

Goumlrev Performansı

1 2 3 4

1- İşin kalitesi

2- İşi planlama ve organize etme

3- Sonuccedil odaklı olma

4- Oumlncelikleri belirleme

5- Verimli ccedilalışma

3- İş bilgisini guumlncel tutma

4- İş becerilerini guumlncel tutma

5- Beklenmedik iş durumlarıyla başa ccedilıkma

6- Gerekli olan iş hedeflerini ayarlamak

Zarar Verici İş Davranışı

1 2 3 4

1- Aşırı olumsuzluk goumlsterme( şikayet etme problemleri buumlyuumltme)

2- Kuruma zarar verecek şeyler yapma( kurallara uymama gizli bilgileri saklamama)

3- Ccedilalışma arkadaşlarına zarar verecek şeyler yapma( işi diğerlerine yuumlkleme tartışma)

4- Bilerek hata yapma

9 OumlZGECcedilMİŞ

Ceren DAVUTOĞLU 26081992 tarihinde Erzurumrsquoda doğdu 2014 yılında

Hacettepe Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Fakuumlltesi Ergoterapi Boumlluumlmuumlnden mezun

oldu 2015 yılında Hacettepe Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Fakuumlltesi Ergoterapi

Boumlluumlmuumlnde yuumlksek lisansa başladı 2016 yılından itibaren Hacettepe Uumlniversitesinde

araştırma goumlrevlisi olarak ccedilalışmaktadır İlgi alanları mesleki rehabilitasyon koginitif

rehabilitasyon geriatri toplum temelli rehabilitasyon