Engelli Bireylerin İstihdam Edilebilirliğinin Artırılması için Teknik Yardım Projesi

«Engelli Bireylerin Rehabilitasyonunda En Son Yaklaşımlar»

Meral Didem TÜRKYILMAZ, PhD.Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi

Odyoloji Bölümü

Paydaşları, Engelli Bireyleri ve Ailelerini Bilgilendirme Toplantısı18-19 Ekim 2016, ANKARA

İletişim

Bir bilginin, duygunun ve düşüncenin dil

kullanılarak (sözel iletişim) ya da dil

kullanılmaksızın (sözel olmayan iletişim)

ifade edilmesi yöntemidir.

• Dil bir toplumun kültürünün, geleneklerinin, bilgi birikiminin bir sonraki kuşağa aktarılmasını sağlayan bir araçtır. Her sosyal durum için vazgeçilmez olduğunu söyleyebiliriz. Tüm bu aktivitelerin amacı iletişimdir. Dil, insanlar arasındaki en etkin iletişim yoludur

İLETİŞİM KESİNTİYE UĞRAR İSE?

NASIL DUYARIZ?

• Ses titreşimleri kulak kepçesi tarafından toplanır ve kulak kanalına gönderilir.

• Ses dalgaları kulak zarında titreşime yol açar.

• Orta kulaktaki 3 adet kemikçik (çekiç, örs ve üzengi) bu titreşimleri yükseltir ve iç kulağın oval penceresine gönderir.

• İç kulakta bulunan tüy hücreleri bu titreşimleri alır, elektriksel uyaranlara dönüştürür.

• Tüy hücrelerinden gelen bu elektriksel uyaranlar işitme siniri aracılığı ile beyne iletilir.

• Beyin bu sinyalleri analiz eder ve yorumlar

• Günlük yaşantıda fısıltı ile konuşma 20-25 dB

• Normal şiddette konuşma 55-60 dB

• Yüksek sesle konuşma 70-75 dB

• Trafik gürültüsü 120-140 dB

• İnsan kulağı 20 Hz-20.000 kHz; 0-120 dB

• İşitme kaybı çok hafif dereceden çok ileridereceye kadar farklılık gösteren işitmedekiyetersizliktir.

• İşitme engeli; işitme kaybının getirmiş olduğuiletişim sorunlarının oluşturduğu bir engeldurumudur.

• İşitmesinin tamamını ya da bir kısmınıkaybetmiş kişiler işitme kayıplı olaraktanımlanabilir.

ASHA

İşitme kayıplı bireylerin sahip oldukları işitme kaybının derecesine göre yaşanılan zorluklar

Çok hafif derecede işitme kaybı: Mesafeli ve hafif şiddetli konuşmayı anlamada problem vardır

Hafif derecede işitme kaybı: Karşılıklı konuşmada zorluk yasarlar, kelime haznesi kısıtlıdır, konuşma bozukluğu vardır

Orta derecede işitme kaybı: Konuşmaları anlayabilmeleri için şiddetli olması gerekir. Yetersiz dil ve anlama becerisi vardır.

İleri derecede işitme kaybı: Sadece şiddetli sesleri duyarlar. Çevre seslerinin tanınması, konuşma ve dil problemleri vardır. Eğer kayıp bir yasından önce olmuşsa, konuşma ve dil gelişimi görülmez.

Çok ileri derecede işitme kaybı : Görme ve dokunma kılavuz duyu olarak kullanılır. Konuşma, dil bozukluğu vardır. Eğer işitme kaybı prelingual dönemde olmuşsa, dil gelişimi görülmez.

İŞİTME KAYBI

• Konuşma ve dil gelişimi• Sosyal gelişim• Duygusal gelişim• Zihinsel gelişim

ETKİLER

İşitme kaybı oranları

Yenidoğanlarda %0,10-%0,60Thompson DC et.al.(2001), Chu K et.al.(2003), American Academy of Pediatrics(1999)

Sağlıklı yenidoğanlarda %0,10-%0,30

Yoğun bakım ünitesinde tedavi gören bebeklerde %2-%4

American Academy of Pediatrics(1999), Joint Committee on Infant Hearing(2000)

Türkiye’de

Konjenital işitme kaybı oranı

%0,10-%0,30

Belgin E ve ark.(2002), Ertürk B. (2004), Kemaloğlu Y ve ark.(2005), Kemaloğlu Y ve ark.(2005), Genç A ve ark. (2005)

Erken dönemde tanısı konup işitme cihazı ile amplifikasyon uygulanan ve özel işitsel eğitim verilen bebekler tüm gelişim alanlarında ve akademik başarıda yaşıtlarına yakın performans gösterirler.

Erken tanı ve işitme cihazının erken kullanılması ile işitme engelli çocukların dil gelişimlerinin ve buna bağlı olarak akademik başarılarının artması konusundaki görüşler evrensel boyutta yenidoğan işitme taraması’nın oluşturulmasını sağlamıştır.

Paludetti Get.al.(1999), Lin HC et.al.(2002)

Tarama programları olmaksızın işitme kaybının farkedilme yaşı;

11-30 ay → ileri-çok ileri derecede işitme kaybı

5-7 yaş → hafif-orta derecede işitme kaybı

Joint Committee on Infant Hearing (2000)

İşitme kaybının maliyeti

☻İşitme kayıplı bireye

☻ Aileye

☻ Yaşadığı topluma

☻Devlete

İşitme kaybının maliyeti

Amerika Birleşik Devletleri’nde

İşitme taramasının her bir bebek için maliyeti → ort. 25 $ (18-33 $)

Doğumdan yetişkinliğe kadar işitme engeli ile bağlantılı tahmini maliyet → 900.000 $

(eğitim, tıbbi, odyolojik giderler, özel yaşam giderleri, kişilerin yıllık

kazançları, işssizlik oranları)

Hall WJ, Mueller HG. (1997)

Yenidoğan işitme taraması programları ile;

• Daha çok merkezde işitme taraması uygulaması

• Daha erken yaşlarda tanı ve daha erken yaşlarda işitme cihazı uygulaması

• Daha iyi işitme cihazı performansı

• Daha erken yaşlarda malforme kulak tanısı

• Daha erken yaşlarda koklear implant yönünden değerlendirme

• Geç tanı sebebiyle koklear implant endikasyonu dışında kalabilecek hastalara koklear implant yapılma imkanının sağlanması

• Ulaşılamayacak işitme engelli bireylere ulaşılması

• 81 ilde referans ve tarama merkezleri

OKUL ÖNCESİ ve OKUL ÇAĞI İŞİTME TARAMASINDA

I. AVRUPA ORTAK GÖRÜŞÜ, 2011, POLONYA.

1. Pek çok Avrupa ülkesinde yenidoğan işitme tarama

programları iyi belirlenmiş ve resmileştirilmiştir. Ancak

çocukluk çağı işitme kayıplarının tümünü doğumda

teşhis etmek zordur. Yenidoğan işitme taraması

özellikle kalıcı işitme kayıplarını taramaktadır.

2. İşitme kaybı prevalansı yaşla birlikte artmaktadır

Yenidoğan işitme kaybının hedefi olmayan durumlar;

•İletim tipi işitme kayıpları (doğuştan ya da sonradan…vb)

•Kazanılmış ve gecikmiş SN işitme kayıpları (enfeksiyonlar, ototoksisite, travma, gürültü)

•İşitsel işlemleme bozuklukları

Genetik işitme kayıpları doğumda ortaya çıkabileceği gibi yenidoğan taramasından daha sonra da görülebilir.

3. Evrensel okul öncesi ve okul çağı işitme tarama programının

amaçları

• Erken ve güvenilir teşhis

• İşitme kaybından şüphelenilen tüm çocuklar ve

aileleri için yeterli profesyonel bakım yardımı

(bunu ödeyecek yeterli kaynağı olmayan aileler)

4. Okul öncesi ve okul çağı işitme tarama programının temel hedefi

4-7 yaş arasında olan tüm çocuklardır.

5. Okul öncesi ve okul çağı işitme tarama programı işitme kaybı

teşhis edilmiş ve halen profesyonel yardım alan çocuklara uygulanmaz.

6. Okul öncesi ve okul çağı işitme tarama programı doğru uygulandığı

taktirde yüksek oranda etkilidir.

7 . Okul tarama programı tüm Avrupa ülkelerinde yaygın değildir

ve okul sağlık programının bir parçası olmalıdır.

8. Avrupadaki sağlık sistemi kuruluş ve finansmana göre her ülkede farklı olmakla birlikte, bu

konsensus okul öncesi ve okul çağı işitme taramasının zorunlu olması

gerektiği sonucuna varmıştır.

• Okul dönemi her 1000 çocuktan 9-10’u tek yada çift kulakta tanımlanabilir kalıcı işitme kaybına sahip olduğu gösterilmektedir. (Sharagorodsky, Curhan, Curhan and Eavey, 2010; White, 2010).

Ülkemizde okul öncesi ve okul çağı işitme tarama programları başlamıştır.

İşitme Kayıplı bebek, çocuk ve bireylerin tedavi süreci

• 25 dB ve üzerindeki işitme kayıplarında işitme cihazı

• İşitme cihazıyla yarar sağlanamadığı durumlarda koklear implant önerilmektedir.

Doğuştan bilateral sensörinöral işitme kaybı tanısı konan bebek ve çocuklarda ne zaman işitme cihazı ve diğer

implantlar?

• Doğar doğmaz

– Yenidoğan işitme taraması

– Tanısal işitme testleri

– HEMEN işitme cihazı uygulaması

– HEMEN işitme eğitimi

AMAÇ

• Doğumdan sonra 1. ayda işitme taraması

• 3. ayda işitme kaybı tanısı

• 6. ayda işitme cihazı ile eğitime başlanması

• Erken tanı -------- Erken koklear implant

• NEDEN ERKEN İŞİTME CİHAZI YADA KOKLEAR İMPLANT UYGULAMASI?

– Koklear implant yaşı düştükçe elde edilen sonuçlar da iyileşmektedir.

– Prelingual çocuklar koklear implanttan en fazla faydayı erken dönemde ameliyat edildiklerinde sağlamaktadırlar ( Tyler et al.1997, Fryauf-Bertschy et al.

1997,Waltzman1997, Tyler et al. 1999)

– Bu sonuçlar yaşa bağlı beyin plastisitesi kavramı ile uyumludur.

Kritik Dönem

• <6 ay Coletti ve ark. 2009

• < 6 ay Yoshinaga-Itano 1998,1999,2007

• < 2 yaş Kral ve ark. 2006

• 1 yaş Nicholas ve Geers 2006

• 2 yaş Holt ve Svirsky, 2008

• < 3.5 yaş Sharma ve ark. 2002, 2006,2007

• 7 yaş sonrası işitsel deprivasyon nedeniyle yeniden organize olmuş bir işitme sistemiyle karşı karşıyadır.

Neden İşitsel Eğitim?

Erken dönemde cihaz + eğitim

Fonksiyonel

işitme

Max.

Konuşmayı

algılama

Max.

Neden Yaş?

Kritik dönem (0-3 yaş) Beyin

plastisitesi

Sharma, et al. 2002

Neden Süre?

SÜRE DİL/KONUŞMA

BİLİŞSEL

AKADEMİK

SOSYAL/DUYGUSAL

İşitsel algı ile sentral işitme sisteminin plastisitesi arasında önemli bir ilişkinin olduğu;

Erken dönemde

cihaz + eğitim

İşitsel algı

becerileri

Max.

Kraus, 1998.

İşitme Engelli Çocukların Eğitiminde Okul Seçimi

• Okul seçimi : takvim yaşı ve konuşma ve lisan yaşı arasındaki farklılık göz önünde bulundurulur. Dil ve konuşma yaşının okul yaşantısını sürdürebilecek durumda olması

• Özel eğitim ve danışmanlık programlarında ve normal işiten çocukların eğitim aldıkları okullarda eğitim yaşantılarını sürdürebilirler.

ENGELLİ BİREY VE SPOR EĞİTİMİ

• İşitme engellilerin fiziksel ve sportifaktivitelere ilişkin özel eğitim almadan, özelcihazlar kullanmadan ve bazı etkinliklerdedüzenlemeler yapılmadan sportiforganizasyonlara katılması olanaksızdır.

• Sportif aktiviteler motor gelişim için önemli:

– Denge

– Koordinasyon

• İşitme Engelliler Spor Federasyonu’nda, en küçük yaş kategorisindeki spor müsabakaları yıldızlarda gerçekleşmektedir. Bu kategoride 10-11 yaşındaki sporcular müsabakalarda mücadele etmektedir.

• Ayrıca, işitme engelli ilköğretim okullarında, Milli Eğitim Bakanlığının organize etmiş olduğu, okullar arası müsabakalar düzenlenerek daha alt yaş gruplarındaki işitme engelli çocukların sporla tanışmaları ve diğer illerdeki arkadaşları ile tanışıp daha sosyal bir çevre kazanmaları sağlanmaktadır.

• Eğitim Süresi (1-4 yıl) (2 yıl) (2 yıl) (2 yıl) (2 yıl) 6. Büyükler grubu 21 yaş ve üzeri (spor kariyerinin sonuna kadar)

• İşitme Engelliler Spor Federasyonu İşitme Engelliler Spor Federasyonu, Türkiye Engelliler Spor Federasyonlarına (TESF) bağlıdır. 2000 yılında kurulan İşitme Engelliler Spor Federasyonu, Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü çatısı altında çalışmalarını sürdürmektedir.

• Faaliyet gösterilen spor branşları; Futbol, Basketbol, Voleybol, Hentbol, Masa Tenisi, Satranç, Güreş, Kayak, Yüzme, Atletizm, Bow-ling, Badminton, Halk Oyunları ve Tenis’dir.

ENGELLİ BİREYLERİN YASAL HAKLARI

• Tanı konulduktan sonra özel eğitim hizmetlerden yararlanabilmek için “Engelli Sağlık Kurulu Raporu” düzenlemeye yetkili bir sağlık kuruluşuna başvurulabilir ve tanıya ilişkin bir rapor alınabilir.

• Eğitim Ortamları – Kaynaştırma: Özel eğitim gerektiren çocukların

eğitimlerini normal gelişim gösteren çocukların devam ettiği resmi veya özel okullarda sürdürmeleridir.

– Özel Eğitim Sınıfı: Resmi ve özel okulların bünyesinde özel eğitim gerektiren öğrenciler için açılan sınıflardır.

– Özel Eğitim: Özel eğitime ihtiyacı olan bireylerin zorunlu öğrenim çağı, okul öncesi dönemi de içine alan 3-14 yaş olarak belirlenmiştir. Ülkemizde eğitime ihtiyacı olan engellilere yönelik eğitimde MEB sorumludur.

Mesleki Eğitim Engellilere Yönelik Meslekî Eğitim Faaliyetlerini

Hangi Kurum/Kuruluşlar Yürütmektedir?

• Millî Eğitim Bakanlığı bünyesinde işitme engelliler meslek liseleri, iş eğitim merkezleri engellilere yönelik meslekî eğitim programları düzenlenmektedir.

• Bu kuruluşların meslekî eğitim faaliyetlerinden yararlanmak isteyen kişiler Ankara´daki kuruluşlar için Millî Eğitim Bakanlığı Özel Eğitim Rehberlik ve Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğüne, illerdeki kuruluşlar için il millî eğitim müdürlüklerine başvurabilirler.

• Engellilere Yönelik Meslek Edindirme Kurslarını Hangi Kurum/Kuruluşlar Düzenlemektedir?

Türkiye İş Kurumu ve MEB Çıraklık Yaygın Eğitim Genel Müdürlüğü engellilere yönelik meslek edindirme kursları düzenlemektedir.

“Mesleksizlikle mücadele ediyoruz”

• Yüksek Öğrenim ?

• Başarılı ve ihtiyaç sahibi engelli öğrencilere Yükseköğrenim Kredi ve Yurtlar Kurumu tarafından öncelikli olarak öğrenim kredisi, katkı kredisi ve yurt tahsisi yapılmaktadır.

• ÖSS, EKPSS gibi sınavlarda engelli öğrenciler için uygun ortam oluşturulmakta, sınava girenin engel türüne göre soru kitapçıkları düzenlenmektedir.

İSTİHDAM AMACI İLE NELER YAPILIYOR?

• Kamu Personeli Olmak: «Engelli Kamu Personel Seçme Sınavı ve Engellilerin Devlet Memurluğuna Alınmaları Hakkında Yönetmelik» hükümlerine göre kamu kurum ve kuruluşları çalıştırdıkları memur sayısının %3’ne tekabül eden kadroyu engelli istihdamına tahsis edilmiştir.

• Kamu kurum ve kuruluşlarının ihtiyacı olan işitme engelli memur alımı Devlet Personel Başkanlığı adına ÖSYM Başkanlığınca yapılan Engelli Kamu Personeli Seçme Sınavı (EMSS) ve kura usulü ile merkezi yerleştirme şeklinde yapılmaktadır.

• İş ve meslek danışmanlığı faaliyeti : iş ve meslek seçme aşamasında bulunan, meslek danışmanlığı boyutunda, engelli bireyler için bireysel ve gruplar halinde görüşmeler yapılarak, onların meslek ve iş seçiminin önemi konusunda bilgi sahibi olmalarına ve kendilerini tanımalarına yardımcı olmaktır.

• İNDİRİMLER:

– Şehirler Arası Otobüs Şirketlerinde Engelli İndirimi

– Ücretsiz Seyahat Hakkı

– THY Engelli İndirimi

– Cep Telefonu İndirimleri

– İnternet Tarifeleri İndirimleri

NELER PLANLANIYOR?T.C.Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı- Engelli ve Yaşlı

Hizmetleri Genel Müdürlüğü

• Güvenilir sınav binaları– İşitme cihazı takabilecekler: tüm ÖSYM sınavları için

• E-KPSS için işaret dili ile soruların düzenlenmesi

• Türk İşaret Dili Sözlüğü Aralık 2016 çıkacak.

• Türk İşaret Dili Kitapçığı

• Türk İşaret Dili Kurs Programlarının düzenlenmesi

• Engelli kontenjanı ihtiyaçlarına yönelik yeni yasal düzenlemeler

• SUT ile ilgili bir değişiklik YOK.