Enver Behnan ŞAPOLYO

Enver Behnan ŞAPOLYO

MEZHEPLER VE

TARİKATLAR TARİHİ

e elif Lilakevi

Mezhepler ve Tarikatlar Tarihi 5

İçindekiler

önsöz 11

BİRİNCİ B Ö L Ü M

Mezhep ve Tarikatların Doğuş ve Esasları 1 7

(Ulûhiyet, Nübüvvet, Ahrete İman)

Tarikatı Muhammediyye 22

(Ehli Sünnet ve Cemaat)

Hilâfet Meselesi 26

(Dört Halife Mücadelesi, Hilâfetin Osmanlılara Geçişi,

Emaneti Mübareke, Hilafetin Kaldırılması)

İmamet Meselesi 44

Mezhep 47 (Selefiyye, Natüridiyye, Aşariyye, İmamı Âzam Ebû Hanife, Imam-ı Şafii, İmam Malik, İmam Hanbel)

Mezhepler ve Fırkaları 58

(Mutezile, Havaric, Mürcee, Necariyye, Cebriyye, Hulûliyye, Müşebbehe, Nokta, Naciyye, Ibaziyye, İmamiyye Mezhepleri)

Şaman Dini 68

(Şamanlar, Şaman Ayinleri)

Tasavvuf 76

Tarikat 84

(Şeyh, Sülük, Semâ ve Devran)

6 Enver Behnan Şapolyo

İK İNCİ B Ö L Ü M

Sünni Tarikatlar 101

Yesevilik 101

(Ahmet Yesevi ve Tasavvufu)

Mevlevilik 105

(Mevleviliğe Sülük, Mevlevilikte Semâ, Mevlevilikte Terbiye, Ayin-i-Cemmi Mevlevi, Mevlâna Celâleddin-i

Rumi, Mevlâna ve Tasavvuf)

Bayramîlik 141

(Hacı Bayram Veli, Hacı Bayram-ı Velî ve Tasavvufu,

Hacı Bayram-ı Velî ve Halifeleri

Melâmilik 159

(Melâmiliğin Şubeleri)

Nakşibendîlik 170

(Hatemi Hacegânı Zikri, Hoca Mehmet Bahaeddin Nakşibend, Nakşi Halifeleri ve Şubeleri)

Kadirilik 180 (Tarikata Sülük ve Devran, Şeyh Abdülkadir Ceylâni,

Kadiriliğin Şubeleri)

Rufailik 190

(Seyid Ahmed Rufai, Rufailiğin Şubeleri)

Halvetilik 199

(Halvet ve Ezkâr, Şeyh Ömer Halvet, Halvetiliğin

Şubeleri)

Bedeviyye 223

(Ahmet Bedevi, Şubeleri)

Şazeliyye 225

(Şeyh Şazelî, Şubeleri)

Sühreverdiyye 227

(Şeyh Sahabettin Ömer Sühreverdi)

Kübreviyye 228

(Şeyh Necmettin Kübra)

Düsukiyye 229

(Şeyh Burhanettin Düsuki, Şubeleri)


Sadiyye ; 231

(Şeyh Sadettin)

Celvetiyye 232

(Şeyh Aziz Mahmut IHüdayi)

Ü Ç Ü N C Ü B Ö L Ü M

Mesleki Tarikatlar 235

Ahilik 235

(Ahiliğin Doğuşu, Selçuklular Devrinde Ahilik, Osmanlılar Devrinde Ahilik, İbni Batuta ve Ahiler, Ahi Evren Velî, Fütüvvetname, Ahiliğin Esasları, Ahiliğin Merasimleri, Ahilikte Talim ve Terbiye, Ahilikte Sosyal Münasebetler, Ahilikte Yiğit Alayları)

İhvanı Safa 284

D Ö R D Ü N C Ü B Ö L Ü M

Alevi Tarikatlar 287

Kızılbaşlık 287

(Kızılbaşlığa Sülük Merasimi, Sofiyan Sürevi, Dernek,

I Kızılbaşlığın Esasları, Düşkünlük Meydanı, Kızılbaşlığa On İki Hizmet, Hasan Dede, Memduh Paşa ve Kızılbaşlık, Doğu İlleri Kızılbaşları)

Tahtacılar 325

(Sarı Kız Efsanesi)

Bektaşilik 335

(Horasanlı Hacı Bektaş Velî, Bektaşiliğin Esasları, İkrar Ayini, Ayini Cem, Bektaşi Adetleri, Balum Sultan, Bektaşi Tekkeleri, Hacı Bektaş Dergâhı, Bektaşilikte Dereceler, M. Kemal Paşa Hacı Bektaş'ta, Kalender Sultan İsyanı, Anadolu'da Tarikat isanları, Rafızilik, Bektaşilik ve Yeniçeriler)

BEŞİNCİ B Ö L Ü M

Şiî Tarikatlar 387


Şiîlik 387

(Şeyh Safyüddin, Şeyh Cüneyd, Şeyh Haydar, Şah İsmail, Şiiliğin Esasları, Şah İsmail ve Yavuz Selim, Şii Fırkaları)

Hurufilik 415

(Fazlullahi Hurufi)

Yezidîlik 417

(Yezidiler ve Melek Tavus, Mushafı Beş ve Kitabı Celve)

Nuseyriler 427

(İtikatları)

Dijrziler 431

(İtikatları)

Ismaililer 433

ALTINCI B Ö L Ü M

İhtilâlci Tarikatlar 437

Mazdekiler 437

(Mazdek)

Babekîlik 439

(Babek)

Mübeyyeza 441

(Elmuknnâ)

Batınîlik 443

(Hasan Sabbah ve Cenneti, Melek Şah ve Hasan Sabbah, Hasan Sabbah'm Mücadelesi)

Karam ita 456

(Hemedanı Kırmiti, Karamitanın İtikatları, Karamita İsyanı)

Melâhide 462

Ayyarlar 463

Babaîlik 465

(Horasanlı Baba İlyas, Babai İsyanı)

Simaviler 469

(Şeyh Bedrettin Simavi, Simaviliğin Esasları, Börklüce İsyanı, Bedrettinin İsyanı ve İdamı)

ji-ooyoSbSi-

Babaiyye 482

(Şeyh Ali Ahmet, Kuret-ül-Ayin)

Bahailik 487

(Şeyh Bahaullah)

Vehhabiler 490

(Mehmet bin Abdülvehhab)

Zeydiyye 493

(İmam Zeyd)

Sünusiyye 495

(Şeyh Mehmet Sünusi)

YEDİNCİ B Ö L Ü M

Osmanlı Padişahlarının Mensup Oldukları Tarikatlar 501

Tarikat Silsilenameleri 502

İstanbul Tekkeleri 513

Tarikat Taçları 526

Tarikatlara Ait İlk Kaynaklar 529

İslâm Aleminde Tarikatlar 532

Hıristiyanlık ve Musevilikte Mezhep ve Tarikatler 541

Hıristiyan Mezhepleri 541

Musevi Mezhepleri 549

Bibliyografya ve Metne Ait Resimler 551

Mezhepler ve Tarikatlar Tarihi <


Bibliyografya

•1. Tibyan Ves'aİfüI- Hakayıkı fi Beyanı seiâsili Tarayık-Haririzade Kemalettin, (Bütün Tarikatlar Hakkında Malûmat).

2. Tomarı Turuku Aiiyyeden (Sofi ve Tasavvuf) - Sadık Vicdani ;.|. Tomarı Turuku Aiiyyeden (Memâlik) Sadık Vicdani '.>A. Tomarı Turuku Aiiyyeden (Kadiriyye) Sadık Vicdani) ^5. Tomarı Turuku Aiiyyeden (Nakşibendiyye) Sadtk Vicdani

Tomarı Turuku Aiiyyeden (Halvetiyye) Sadık Vicdani i ? . Hadikatü-I Ev l iya-Hocazade Ahmet Hilmi (7 tarikat hakkında malûmat)

Mezahib ve Turuku İslâmiye Tarihi - Haydarizade İbrahim Tezkeret-ül-Evliya - Hocapaşa

;' 10. Miratül-Turuk - Bandırmalızade Ahmet Münib 11. Milel ve Nihal Tercümesi - Abdülkadir Şehristani 12. Mecmua-i Tekâya - Ahmet Münib Üsküdarî 1,3. İstanbul Tekkeleri - (Yazma) .14. Tasavvuf Tarihi - Ahmet Ali Ayni

• 15. Tarihi İslâm - Şehbenderzade Filibeli Ahmet Hilmi '16. Lugatüttarihiye ve Coğrafya (17 cilt) - Ahmet Rifat ^17. Abede İblis - Yezidi Taifesinin İtikadatı - Nuri 16. İlk Mutasavvıflar - Köprülüzade Mehmet Fuat 19. Muhasalül-Kelâm Velhikme ~ İzmirli İsmail Hakkı

:'.;20. Hurafattan Hakikate ~ M. Şemsettin n . Mecelle-i Umuru Belediye - Osman Nuri Ergin 22. Sünusiler - Filibeli Ahmet Hilmi -23. Tarihi Vehabiyan - Eyub Sabrl

; 24. Menakibi Şerif ve Tarikatname-i Piran ve Meşayihi Alİye-i Halvetiyye ) 25. Tadar Risalesi - (Yazma) Mestbağcı Yahya Agâh '26. Berut Salnamesi - (Tarikatlar hakkında malumat) 27. Fütüvvetname - (Yazma) Derviş Ahmet !;28. Fütüvvetname - (Yama) üç cilt daha i29. Şekayık-ı Numaniyye Tercümesi - Ahmet Mecidi

552 Enver Behnan Şapolyo \

30. Tercüme-i Varidat-B. Simavi-M. Kazım Tercümesi-Millet Kütüphanesini 31 . Adabı Nakşibendiyye - Şeyh Mehmet Emin Tokadİ 32. Risale-i Tasavvuf - Şemsettin Sivasİ ı 33. Risaie-i Bahaiye~i Nakşibendiyye - (Yazma) 34. Tacname - (Yazma) Seyit Seyfullah ] 35. Risale-i Halidİyye - Şerif Ahmet Ali , j 36. Tuhfe-i İsmailiyye - Şeyh İsmail Hakkı Bursevi 37. Tercüme-i Hikemi Rufaiye - Geylanizade Seyit Mehmet Seyfettin ; 38. Tercüme-i Hal İbrahim Gülşeni - Salahattin Mevlevi 39. Tariki Gülşeni Risalesi - (Yazma) 40. Müntehibatı Nafia Rİsale-i Kuşeyriye - Abdülnafİ 41 . Miyarı Tariki Halvetiyan - (Yazma) Seyit Yahya ' | 42. Hurufiliğe Dair risale - (Yazma) T ; 43. Menakibi Melâmiyye-İ Bayramiyye - (Yazma) Lâlizade Abdülbâki •: | 44. Tezkiret'ül Evliya - (Yazma) Sinan Paşa " | 45. Menakibi Şaban Veli - (Yazma) Şeyh Ömer Fuadi • [ 46. Risale-i Sünbül Efendi - (Yazma) V \ 47. Risale-i Tarikati Bektaşiyye - (Yazma) \\ 48. Silsile-i Ceivetİyye - İsmail hakkı Bursevi ; | 49. Makamat-ı Evliya - Akşemsettin ,| 50. Reşahat - Ali Efendi •-'[ 51 . Mirat'ül-makasıt - Rifat I 52. Marifet'ül - Tarik - Şeyh Haşimi - ! 53. Kitab-ı Camİül Usulü (Nakşibend) Cümüşhaneli Ahmet Ziyaettin ' 54. Miftahul-Kulub - Şemsettin Nuri ; 55. Makaİat-ı İslâm - İsmail Eşari \ 56. Elifarh Beynel-firak - Abdülkadir Bağdadi 57. Menakib'ül - Arifin - Eflaki 58. Velâyetname-i Hacı Bektaş Veli - (Yazma) 59. Esman Esrar - Mehmet Sami i 60. Miyarül Evliya - Şeyh Abdurrahman Samİ 61 . Evrad-i Rufai - Ahmet Rufai 62. İbni Esider - Meşahirİ Ulema - Şerafettin ! 63. Uzun Hasan ve Şeyh Cüneyd - Valther Hinz - Tevfik Bıyıklıoğlu •! 64. Nasrettin Şah ve Babiler - Süleyman Nazif İ 65. Bektaşi Sırrı (5 cilt) - A. Rıfkı 66. Beklaşi Sırrı Risalesine Müdafaa - Çelebi Ahmet Cemalettin : j 67. Münci Baba Tarikatı Aliyeİ Bektaşiyye - Mehmet Süreyya ' 'l 68. Bektaşilik ve Bektaşiler - Şeyh Baba, M. Süreyya ' ' " 69. Bektaşi İlmihali - Necip Asım

Me/iıcplei" vc Tarikatlar 7ari|-ıi 553

70. BekLaşilik vo Edebiyatı - Besim Atalay 71. Bektaşi Nefesleri - Derviş Ruhulİah 72. Bektaşi Makalalı - Ali Ulvi Baba 73. Türk Tarihinde Mezhep Cereyanları - Tahir Harimi Balcıoğlu 74. Tarİkname - Aziz Mahmut Hüdayi 75. Hacı Bayram Veii - Mehmet Ali Aynî 76. Hacı Bayram Veii - Bursalı Mehmet Tahir 77. Hacı Bayram Veli - Mehmet Ali Okhan 78. Haiie-i Kerbeİa - İbnilemin Alİ Haydar İlmi 79. İmam Azam - Salih Saim 80. İmam Şafii - İbrahim Ril'at 81. Meşahirİ esbabı Güzin - İbrahim Rifat 82. Kızılbaşlık Nedir? - Cemal Bardakçı 83. İslami Mezheb ve Tarikatlar - Hasan Basri Erk 84. Şah İsmail ve Mezhebler Tarihi - Ziya Şakir 85. Velet Çelebi İzbudak ~ Enver Behman Şapolyo .86, Elahiyetül - Fityan - M. Cevdet §7. Yenil<apı Mevlevihanesi - Mehmet Ziya 88. Simavna Kadısı oğlu Şeyh Bedrettin - Mehmet Şerfaettin 89. Şeyh Bedrettin Simavi - Remzi Nusret Kaygusuz 90. Doğu İlleri ve Varto Tarihi -• M. Şerif Fırat 91. İntişarı İslam Tarihi -- Halil Halit .92. Türklük ve Müslümanlık - İsmail Hami Danişment 93', Şamanizm - Abdülkadir İnan 94. Bektaşilik Tarihi - Kemal Samancıgil 95. Bektaşiliğin İçyüzü (2 cilt) M. Tevfik Oyîun 96. Buyruk - Sefer Aytekin :97. Makalat - Hacı Bektaş Veli 98. Türk Büyükleri - Enver Behnan Şapolyo 99. İslam Evliyaları A. Vefik Kalkan

,.100. Anadolu Evliyaları - Nezihe Araz 101. İslamiyetin Gelişmesinde Tasavvuf - Ömer Rıza Doğrul 102. Mevlâna Celaîeddin - AbdüIbaki Gölpınarlı 103. Melâmilik ve Melâmiler - Abdülbakİ Gölpınarlı 104. Burgaazı'nın Fülüvvetnamesi - Abdülbakİ Gölpınarlı 105. Arau-Milel - Sırrı Giridi -106. Batıni ve Kıramililerin İçyüzü - İsmail Hatib Erzen 107. Hazreli Ali - Enver Behnan Şapolyo 108. İbni Batuta Seyahatnamesi - İbni Baiuta -•• Mehmet Şerif 109. Mevlana'dan Sonra Mevlevilik - Abdülbakİ Gölpınarlı


110. Hırkai Saadet Dairesi ve Emanatı Mübareke - Tahsin Öz 111. Mevlâna Müzesi Rehberi - Mehmet Önder 112. Melâmet - Ömer Rıza Doğrul 113. Miratı Mekke ve Medine- Eyüp Sabri 114. Bektaşilik ve Caferilik - (Yazma) 115. On Altıncı Asırda Rafızilik ve Bektaşilik - Ahmet Refik 116. Bektaşilik Tetkikleri - Ragıp Hulusi 117. Yemen Tarihi - Atıf Paşa 118. Tasavvuf Tarikatlar Silsilesi ve Ahlakı Islamiye - Hacı Reşit Paşa 119. Mezahibi İstamiyeden Akaidi Imamiye - Abdürrahim 120. Kırkbudak - Hacı Bektaş İncelemeleri - Halim Baki Kunter 121. Sünbülefendi ve Merkezefendi 122. Hacegan Hanedanı 123. İlahiyat Mecmuaları (Yezidiler) Mehmet Şerafettin 124. İlahiyat Mecmuaları (Batıniyye) İzmirli İsmail Hakkr 125. İlahiyat Mecmuaları (Karamita) Mehmet Şerafettin 126. İlahiyat Mecmuaları (Alevi-Tahtacılar) Yusuf Ziya 127. İlahiyat Mecmuaları (Batınilik) Yusuf Ziya 128. İctihad Mecmuaları (Bahailik) Ali 129. İçtihad Mecmuaları (Vehhabiler) -130. Edebiyat Fakültesi Mecmuası - (Anadoluda İslamiyet) 131. Türk Yurdu Mecmuaları - (Sofiyan Süreği - Kızılbaşlar) - Baba Sait 132. Türk Yurdu Mecmuaları - (Bektaşilik - Tahtacılık ) - Baha Sait 133. Türkiyat Mecmuası (Hacı Bektaş Tekkesi ) - H. Zübeyr Kuşay 134. Büyük Mecmua (Ahiliğe Dair Makaleler) M. Cevdet 135. Bütün Mecmuaları (Ahilik Tarihi) - Enver Behnan Şapolyo 136. Kamus~u Alam - Şemsettin Sami 137. Osmanlı Müellifleri - Bursalı Mehmet Tahir 138. İslam Ansiklopedisi 139. Tarih Deyimleri - Mehmet Zeki Pakahn 140. Vaka Nuvis Tarihleri (Solakzade Tarihi, Oruçbey Tarihi, Aşıkpaşazade

Tarihi, Peçevi Tarihi, Cevdet Paşa Tarihi, Heşt, Bihişt). 141. Silsilenameler, Tacnameler, Salnameler, Marifetnameler,

Menakibnameler, Tarikat Tomarları, Evradlar, Ezkârlar, lâvhalar. 142. İstanbul - Başvekalet Arşivi - Yazılı vesikalar. 143. Kütühaneler- İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi - Yıldız KütüphanĞ^

- Diyanet İşleri Kütüphanesi - ilahiyat Kütüphanesi - Ankara Mllİ Kütüphane -- Fatih Millet Kütüphanesi - Bayezid Beledi Kütüphanesi - Bayezid Umumi Kütüphanesi - Süleymaniyl

Mezhepler ve Tarikatlar Tarihî 555

Kütüphanesi - Ankara Maarif Kütüphanesi - Cebeci Eski Eserler Kütüphanesi.

144. Müzeler, Ankara Etnografya Müzesi - İstanbul Belediye Müzesi ve Kütüphanesi.

145. Tarikatlar hakkında mensuplarından tuttuğum notlar.

Enver Behnan ŞAPOLYO

MEZHEPLER VE TARİKATLAR TARİHİ

tanrıya inanan dinlerden Müslümanlık, Hıristiyanlık ve Musevilikte bir çok tarikat ve

mezhepler doğmuştur. Ortaçağ'dan itibaren zamanımıza kadar Müslümanlık âleminde 73 Hıristiyanlıkta 72, Musevilikte de 71 tarikat ve mezhep meydana gelmiştir. Islâmi tarikatlar ve

mezheplerin Şeyhleri ve Halifeleri muhtelif kollar kurmak suretiyle İslâm tarikatlarının adedi 204'ü

bulmuştur. Uzun bir çalışma neticesinde meydana gelen bu kitap, objektif bir görüşle bu tarihi müesseseleri gözlerinizin önüne serecektir.

T B M M Kütüphanesi

^200503657^

Documents

Enver Behnan ŞAPOLYO