Gimnazija “Filip Višnjić”Bijeljina

PREDMET: Geografija

Eolska erozija

Profesorica: Milojka VuletaUčenik: Stojanović Bojan I1

Uvod

Eolski (grč. Ailos, bog vjetra) oblici mogu biti erozivni i akumulativni i se javljaju u regionima Zemlje, gdje su erozija i deflatacija od strane vjerta dominantne geomorfološke sile, koje mjenjaju površinski izgled Zemlje.Znači eolska erozija je mehanički rad vjetra-vazdušnih masa u kretanju. Regioni koji su pod uticajem vjetra uključuju najsuvlje klime Zemlje. To su pustinje i polu-stepe. Vjetar takođe može da izazove eroziju i deflaciju na mjestima gdje su skoro postavljeni novi sedimenti(od strane čovjeka ili od strane prethodnog vjetra).

Slika 1. Mjesta na kojima se odvijaju najveće eolske promjene

Vjetar ima mogućnost da vrši eroziju i uz i niz brdo, ali zato za razliku od vode i leda ima dosta manju erozivnu moć. Njegova moć zavisi od snage vjetra i hrapavosti površine. Što je veća snaga vjetra veća je i njegova erozivna moć, dok vegetacija na zemlji moze da smanji erozivnu moć vjetra.

Takodje veliki uticaj ima i veličina čestica koje vjetar treba da pokrene, tako da ako su čestice sitne poterbna je manja snaga vjetra a ako su one veće potrebna je veća i snaga vjetra.

Slika 2. Grafik snage vjetra potrebne za odrenjene veličine čestica.

Načini djelovanja vjetra

Erozivni rad vjetra moze na dva na načina da utiče na formiranje reljefa i to u obliku deflacije – odnošenja raspadnutog materijala, kao i korazije – struganje podloge.Duvajući snagom većom od 4,5 m/s vjetar počinje deflaciju. Transportovanje materijala vrši se u obliku kotrljajućeg kretanja čestica(25% ukupne deflacije vjetra). Kod većih brzina vjetra čestice se podižu sa površine Zemlje i padaju nekoliko centimetara niz vjetar. Ovakav način uzima oko 75% deflacije od strane vjetra.

Slika 3. Prikaz djelovanja vjetra i načina prenošenja čestica i nastanka dina i lesa

Ponekad, kada je vjetar dosta jak i kada su čestice veoma sitne dolazi do kretanja čestica i po stotine kilometara niz vjetar.

Slika 4. Satelitski snimak deflacije pjeska iz Sahare, koji čak stigne i do Evrope.

Erozivni oblici koji nastaju eolskom erozijom

Kada je sila vjetra koncentrisana na određenu površinu, izduvavajući čestice sa tog područja nastaju kamenite pustinje, zato što ostaju samo veliki kameni komadi i kamena površina. Te pustinje nazivamo hamade(arapski naziv) ili gobi(mongolski naziv).

Slika 5. Hamada na granitu

U pješčanim pustinjama na mjestima gdje su izvori vjetar deflacijom odnosi površinski sloj pjeska sve do vlažnog pjeska i tako nastaju oaze, plitka ovalna udubjenja sa izvorima gdje je jedino i moguć život u pustinji. Takodje u sušnim predjelima kada na neki predeo vjetar djeluje veoma dugo i vrši i deflaciju i koraziju nastaju doline od kojih je najveća Qattara u Libijskoj pustinji Egipta sa površinom od 15,000 km2.

Gur je stijena u obliku pečurke – pečurkasti ostenjak, koji nastaje korazijom vjetra. Vjetar stalno podsjeca neku stjeni u podnožju, tj. na mjestu na kom je snaga vjetra najveća. Nastaju od razičitih stjena.

Slika 6. i 7. Gur(musroom-rock)

Oblici eolske akumulacije

Kada dolazi do slabljenja deflacione snage vjetra dolazi do deponovanja i akumulacije materijala koje je vjetar nosio. Oblici koji nastaju tom prilikom nazivaju se akumulativni oblici eolske erozije.

Najveći oblici koji nastaju taloženjem pjeska usled djelovanja vjetra jesu pjeskovite pustinje. Najveće su u Srednjem Istoku i u Sjevernoj Africi. To su sistemi u koje kada jednom udje pjesak više ne izlazi. Oni se samo mogu širiti i skupljati i polako migrirati sa jednog područja na drugo. Pjeskovite pustinje sastavljene su od dina.

Dine su pješčani bedemi i brežuljci, koji nastaju usled ralika u vjetru na bliskim području. Nastaju od početne gomilice pjeska koja se iskuplja ispred nekog kamena ili predmeta. Nihov rast zavisi od jačine vjetra koji nanosi pjesak. Najčešte su visoke oko 20m medjutim ima ih i preko 100m(Libijska pustinja) pa čak i do 200m u Saudijsko Arabijskim pustinjama. Ove izrazito velike nastaju spajanjem više migracionih dina. Iz ovoga možemo da zaključimo da postoje dine koje se kreću – pokretne i koje se ne kreću, zbog vlažnosti – ustaljene.

Slika 8. Pješčana pustinja sa dinama

Postoji mnogo oblika dina ali je ovje posebno zanimljiv to su dužne dine koje mogu bito dužine i do 100 km i 100m visine. Na velikim dinama javljaju se mali (od 0.5 do 2 cm) “talasi” , zbog manjih razlika u vjetru.

Slika 9. “Talasi” i “bore” na velikim dinama i 10. Dužne dine (Longitudinal)

Pokretne pješčane dine možemo naći i na obalama kontinenata. Ove obalne dine nastaju usled vjetrova koji duvaju sa mora na kopno, a talasi pomažu jer onemogućavaju stavaranje vegetacije.

Les – lesne naslage

Les je drugi veći oblik koji se stvara taloženjem čestica koje nosi vjetar. Lesne naslage su manje vidljive od dina ali su važne za ljude jer stvaraju plodno tlo. Pojavljuju se na velikim površinama Zemlje. Najčeće nastaju taloženjem prašine( sa prečnikom od 0,05 do 0,002 mm ), zbog čijih se malih dimenzija prenose i po 1000km. Većina lesnih naslaga nastala su u pleistocenu . Les je žućkasta i trošna stjena koja se zbog šupljina često obruvava. A prostoru bivše Jugoslavije bilo ga je u vidu lesnih zaravni( Bačka, Sremska i Banatska lesna zaravan)

Slika 11. Raspored lesnih naslaga na Zemlji

Literatura

1. Udžbenik iz geografije za prvi razred gimanzije

2. Web sajt NASA-e: www.nasa.gov

3. Časopis “National Geographic”