Upload
rey
View
249
Download
5
Embed Size (px)
DESCRIPTION
EPİTEL DOKUSU. Prof. Dr. Alpaslan GÖKÇİMEN Adnan Menderes Üniversitesi Tıp Fakültesi Histoloji Ve Embriyoloji Anabilim Dalı. Canlı Organizma Organ S istemleri Organ lar Dokular Hücreler Organelle r. DOKU NEDİR ?. - PowerPoint PPT Presentation
Citation preview
EPİTEL DOKUSUEPİTEL DOKUSU
Prof. Dr. Alpaslan GÖKÇİMENProf. Dr. Alpaslan GÖKÇİMENAdnan Menderes Üniversitesi Tıp Adnan Menderes Üniversitesi Tıp Fakültesi Histoloji Ve Embriyoloji Fakültesi Histoloji Ve Embriyoloji
Anabilim Dalı Anabilim Dalı
Canlı Organizma
Organ Sistemleri
Organlar
DokularDokular
Hücreler
Organeller
DOKU NEDİR ?DOKU NEDİR ?
Belirlenmiş işlevleri yerine getirmek üzere, Belirlenmiş işlevleri yerine getirmek üzere, benzer özelliklere sahip hücrelerin bir benzer özelliklere sahip hücrelerin bir araya gelmesiyle oluşan yapılardır. araya gelmesiyle oluşan yapılardır.
Vücuttaki her bir doku tipi farklılaşmış ilgili hücrelerin temel özellikleri göz önüne alınarak sınıflandırılır.
Buna göre organizmada bulunan dokular;1. Epitel Dokusu,2. Destek Dokusu, a. Bağ Dokusu b. Kıkırdak Dokusu c. Kemik Dokusu d. Kan ve lenf dokusu3. Kas Dokusu 4. Sinir Dokusu 5. Deri Dokusu olarak, beş alt gruba ayrılarak incelenir.
Epitel dokusunun, embriyonun Epitel dokusunun, embriyonun her üç her üç
germ yaprağındangerm yaprağından da köken al da köken alıırr Derinin yüzey epiteli, Derinin yüzey epiteli, ekdodermden,ekdodermden, Sindirim borusu Sindirim borusu endodermden,endodermden, Kan damarlarının endoteli Kan damarlarının endoteli
mezodermdenmezodermden geligelişşirir
EpitelEpitel Dokusunun Dokusunun embriyonik kökeniembriyonik kökeni
EEpitel Dokusu Nerelerde Bulunur ?pitel Dokusu Nerelerde Bulunur ?
Epitel Dokusu;Epitel Dokusu;
1.1. Vücudun dış yüzeylerini örten Vücudun dış yüzeylerini örten
bölgelerde bölgelerde (Deri),(Deri),
2.2. Vücut içindeki içi boş tüp veya Vücut içindeki içi boş tüp veya
boşlukların iç yüzündeboşlukların iç yüzünde ((mide-barsak mide-barsak
kanalıkanalı, , kan damarlarıkan damarları)) ve ve
3.3. Salgı bezlerinin kanal ve salgılayıcı Salgı bezlerinin kanal ve salgılayıcı
bölümlerinde bulunmaktadır.bölümlerinde bulunmaktadır.
EpiteliEpitelinn İİşlevi nedir ?şlevi nedir ?
1 Koruma:1 Koruma:Yırtılma ve aşınmalara karşı koruyuculukİçerdiği keratin ve mukus sayesinde kurumaya
parşı koruyuculuk
2. Emilme:2. Emilme:Böbrek ve barsaktaki mikrovilluslar sayesinde
emilim
3. Yüz3. Yüzeey geçişi:y geçişi:Hücre yüzeyindeki kinosilyumlar vasıtasıyla
yüzeyel taşıma
4. Salgı4. Salgı:: Hormon, sindirim enzimi ve mukus Hormon, sindirim enzimi ve mukus
salgılasalgılammakak
5. D5. Duuyu algılaması: yu algılaması: Tat tomurcuklarıTat tomurcukları, , olfaktör epitelolfaktör epitel
6. Kasılma6. Kasılma Bezlerdeki miyoepitelyal hücrelerBezlerdeki miyoepitelyal hücreler
EpitelEpitelin Özellikleri Nelerdir?in Özellikleri Nelerdir? Hücreler bitişiktirHücreler bitişiktir
Hücrelerin yan yüzleri arasında güclü bağlantılarHücrelerin yan yüzleri arasında güclü bağlantılar
Hücrelerin bir yüzeyleri serbest olup bir boşluğa Hücrelerin bir yüzeyleri serbest olup bir boşluğa
bakarbakar
Hücreler bazal membran üzerine oturmuşturHücreler bazal membran üzerine oturmuştur
Bazal membran
Bağ dokusu
Epitelin SınıflandırılmasıEpitelin Sınıflandırılması
Epitel dokusu yaptığı işleve göre:Epitel dokusu yaptığı işleve göre:
1. Örtü Epiteli1. Örtü Epiteli
2. Bez Epiteli2. Bez Epiteli
Örtü Epitelin SınıflandırılmasıÖrtü Epitelin Sınıflandırılması
İhtiva ettiği hücre tabaka sayısı dikkate İhtiva ettiği hücre tabaka sayısı dikkate alınarak iki alt gruba ayrılır. alınarak iki alt gruba ayrılır.
Basit Epitel:Basit Epitel: Bir tabaka hücre Bir tabaka hücre katmanı içermekte olup “katmanı içermekte olup “tek katlı tek katlı epitel”epitel” olarak da isimlendirilmektedir olarak da isimlendirilmektedir
Tabakalı Epitel:Tabakalı Epitel: Birden çok Birden çok sayıda hücre tabakasına sahiptir “sayıda hücre tabakasına sahiptir “çok çok katlı epitel”katlı epitel” olarak da isimlendirilir olarak da isimlendirilir
Tek katlı (basit)
Çok katlı
Tek Katlı Epitelin Tek Katlı Epitelin SınıflandırılmasıSınıflandırılması
1. Tek katlı yassı epitel,1. Tek katlı yassı epitel,2.Tek katlı kübik epitel 2.Tek katlı kübik epitel
3. Tek tatlı prizmatik epitel 3. Tek tatlı prizmatik epitel 1. Tek katlı (basit) 1. Tek katlı (basit)
yassı epitel: yassı epitel: Damar endotelinde ve mezotelde
Karşılıklı geçişlerin (gaz) daha hızlı yapılabilmesi için oldukça ince bir tabakadır
Dışarıya karşı korunmuş iç yüzeylerde bulunurlar.
İçi boşluklu yapıların mezoteli,
Damar ve kalbin iç yüzünü döşeyen endotel,
Eklem kapsüllerinin iç yüzünü döşeyen sinoviyal
örtü epiteli,
Bowman kapsülünün pariyetal ve visseral
yapraklarını döşeyen epitel
2. Tek katlı kübik epitel:2. Tek katlı kübik epitel:Bu epitel hücreleri kübik bir şekle sahip olup,
hücre çekirdekleri yuvarlak ve ortadadır. Bu epitel türü salgı ve emilim yapan bölgelerde
bulunur (Böbrek tübülleri, tiroid folikülleri).
Hücrelerin eni boyu yüksekliği birbirine eşittir
Çekirdek hücrenin şekline uygun yuvarlak ve
hücrenin ortasına yerleşmiştir
Sitoplazması yassı hücreden daha bol olduğu
için daha fazla organel taşır ve daha aktif
hücrelerdir
Örtü işlevlerinin yanında emilim ve bazılarında
salgılama özelliği de vardır
Bulunduğu yerler: Bulunduğu yerler:
Ovaryumu örten epitel, basit kübik veya
izoprizmatik bir özelliğe sahip olup örtücü bir
fonksiyona da sahiptir
Tiroid follikülünde bulunan kübik epitel ise emilim
ve salgılama özelliği taşır
Pankreas ve tükrük bezlerinin salgılama kanalında
,akciğerlerde respiratuar bronşiyollerde, bazı böbrek
tubüluslarında, lensin ön yüzünde
3. Tek katlı prizmatik epitel:3. Tek katlı prizmatik epitel:Şekilleri dikdörtgen prizmasına benzer
Hücre içi organellerin yerleşimi üst tarafa, hücre çekirdeği bazal membrana daha yakındır
Bu tür hücrelerin işlevsel etkinlikleri oldukça yüksektir
İnce barsaklarda emilim, midede salgılama yapan hücreler tek katlı prizmatiktir.
Hücrelerin boyları basık prizmadan, yüksek
prizmaya kadar değişebilir
Hücrelerin üst yüzeyinde yüzey farklılaşması
vardır
Hücreler prizmatik veya silindirik biçimlidirler
Hücrelerin hepsi bazal membrana tek sıra halinde
yerleşmiştir
Hücreler yan yana gelince karşılıklı basınç
nedeniyle prizmatik biçim almışlardır
Yan yana olan hücrelerin çekirdekleri aynı
düzlemde gözlenir
Hücrelerin hepsinde çekirdek gözlenebilir
Çekirdek hücrenin şekline uygun biçimdedir
Bulunduğu yerler:Bulunduğu yerler:
Organizmada bol olarak gözlenir
Bu hücrelerde de koruma işlevi ile birlikte
emilme ve salgılama özelliği de vardır
Midenin iç yüzünü döşeyen epitel ve bir çok
bezlerin boşaltma kanallarını döşeyen epitel bu
tiptir
Bu epitel hücrelerinde işlevsel yönünden bir
kutuplaşma vardır
Hücrenin lümene (boşluk) bakan yarımları üst
yarımdır, tabana bakan yarımları bazal yarımdır
Midede bu hücrelerin üst yarımları mukus ile
doludur
Mukus maddesi bu hücreler tarafından
salgılanır, mukus midenin iç yüzünü ince bir tabaka
halinde örter
Mide mukozasını kimyasal ve fiziksel etkenlere
karşı korur
Tek katlı prizmatik (silindirik kinosilyalı ) silli Tek katlı prizmatik (silindirik kinosilyalı ) silli epitel:epitel:
Bu epiteli uterus, tuba uterina, akciğerlerin
küçük bronşları, paranazal sinuslar ve medulla
spinalisin kanalis sentralisinde bulunan hücreler
oluşturur
Siller hem temizleme işlevi yapar hem de
boşluk içindeki yapıları ilerletme vazifesi vardır
Tek katlı prizmatik çizgili kenarlı epitel:Tek katlı prizmatik çizgili kenarlı epitel:
Barsakların iç yüzünü döşeyen epiteldir
Çizgili kenarı daha az belirgin bir epitelde safra
kesesinin içini döşer
Bu epitelin serbest yüzeyinde yüzey farklılaşması
vardır
Bu farklılaşma ışık mikroskobu seviyesinde çizgili
kenar veya fırçamsı kenardır
Elektron mikroskobik seviyede ise bu yüzey
farklılaşması mikrovillus olarak tanımlanır. Bu yüzey farklılaşmaları hücrenin serbest
yüzeyinin yüz ölçümünü artırarak emilim alanını
genişletmek amacıyla oluşmuştur
Çok Katlı Epitelin SınıflandırılmasıÇok Katlı Epitelin Sınıflandırılması
Çok katlı epitel dokusu isimlendirilirken, serbest Çok katlı epitel dokusu isimlendirilirken, serbest yüzeye komşu olan hücrenin özellikleri dikkate yüzeye komşu olan hücrenin özellikleri dikkate
alınıralınır
Bazal membran
Serbest yüzey
Bağ dokusu
Serbest yüzey
Bazal membran
Çok Katlı Epitelin SınıflandırılmasıÇok Katlı Epitelin Sınıflandırılması
Buna göre, Buna göre, 1.1. Çok katlı yassı epitel,Çok katlı yassı epitel,
2. Çok katlı kübik epitel 2. Çok katlı kübik epitel 3. Çok tatlı prizmatik epitel 3. Çok tatlı prizmatik epitel
1. Çok katlı yası epitel: 1. Çok katlı yası epitel:
Organizmada bu epitelin iki çeşidi gözlenir:
a. Çok katlı yassı ( orta derecede a. Çok katlı yassı ( orta derecede keratinize ) epitel keratinize ) epitel
b. Çok katlı (yaygın keratinize) epitelb. Çok katlı (yaygın keratinize) epitel
a. Çok katlı yassı epitel (orta derece keratinize) a. Çok katlı yassı epitel (orta derece keratinize) epitelepitel: Yaklaşık 10-40 adet hücre tabakasından meydana gelir
Bazal membrana oturan hücreler kübik özellikteyken, lümene bakan hücreler yassıdır.
Yukarıda sıralanan özelliklerinden ötürü “çok “çok katlı epitel”katlı epitel” olarak isimlendirilir
Çok katlı yassı epitel, organizmanın koruyucu
epitelini oluşturur
Ağız, özefagus, vajen gibi yüzeyi her zaman nemli
tutulan yapıları örter
Birbiri üzerine yığılmış bir çok hücre katmanından
oluşmuştur
Hücrelerin düzen ve şekilleri oldukça özgündür
Bazal membran üzerine oturan en derin hücre katı
prizmatiktir
Bu hücreler bazal yüzlerinde hemidesmozomlarla
bazal membrana bağlanırlar
Bu hücre katını, poligonal hücrelerden yapılmış bir
çok hücre katları izler
Yüzeye doğru gittikçe hücreler yassılaşır serbest
yüzde ise hücreler çok yassı olurlar
Bu bazal membrana oturan prizmatik hücre katı ile
orta poligonal hücre katları yüzeydeki yassı
hücrelerden daha genç hücrelerdir
Bu genç hücrelerin çekirdekleri iridir. Kromatin ağı
sıktır. Bundan dolayı da, çekirdek H-E ile koyu boyanır
bu genç hücrelerin sitoplazmaları RNA yönünden
zengin olduğu için bazofili gözlenir
Bazalde bulunan prizmatik hücrelerden mitoz
oldukça çoktur
Bu bazal tabaka üstteki spinozum tabakası ile
birlikte stratum germinativum (doğurucu tabaka) adı
da verilir
Orta kattaki poligonal hücreler arasında intersellüler
aralıklar vardır
Bu aralıklarda, metabolizma maddelerini taşıyan
doku sıvısı dolaşır
Bulunduğu yerler:
• Organizmanın dış yüzeyine açılan iç vücut boşluklarının ağız kısımlarını örter. • Örneğin ağız boşluğu, farinks, özefagus ve vajeni döşeyen mukoza epiteli, çok katlı yassı epiteldir • Ayrıca bu epitel tipine korneanın dış yüzünde ve pilika vokaliste de rastlanır.
Organizmada çok katlı yassı epitelin en ince
olanı göz korneasını örten epiteldir
Korneanın çok katlı yassı epiteli kuvvetli PAS
pozitif bir bazal membran üzerinde 5-7 hücre
katmanından oluşmuştur
Burada epitelin bağ dokusuna dönük bazal
yüzü düz ve muntazamdır
Papilla bulunmaz
Ağız boşluğu farinks, özefagus, vajen ve
üretranın son kısmı gibi dış cevre ile ilişkili vücut
boşluklarını döşeyen çok katlı yassı epitel daha
çok hücre katmanından yapılmıştır.
Bazal membranın altındaki bağ dokusu içinde
yayılmış kapiller ağlarından metabolizma
maddelerinin epitelin orta ve yüzey katlarına
ulaşmasını, metabolizma artık maddelerinin ise
ters yönde kapillere ulaşmasını sağlamak için orta
hücre katlarında intersellüler aralıklar oldukça
geniştir.
Çok katlı yassı epitelin derin bazal yüzü düz
değildir
Altındaki bağ dokusu ile birbirine geçen girinti ve
çıkıntılar yapar
İşlevsel şartlara bağlı olarak epitel içine giren bu
bağ dokusu uzantılara papilla adı verilir
Bu bağ dokusu papillalar çok sık kapiller ağı
taşırlar ve hücre katman sayısı fazla olan epitelin
beslenmesini kolaylaştırmaya yönelik özel yapılardır
Papillalar aynı zamanda çok katlı epitelin bağ
dokusuna daha sıkı bağlanması da sağlamış olur.
Çok katlı keratinize epitel:Çok katlı keratinize epitel:
Vücudun dış kısmını örten yaygın keratinize çok
katlı epitel
Derinin epidermis tabakasıdır.
Epidermis çekilme, kuruma gibi fiziksel ve
kimyasal etkilere daha fazla maruz kalır
Epidermisteki hücre katları yüzeye yaklaştıkça
canlılıklarını kaybederler
Hücrelerin çekirdekleri kaybolur ve hücre
gövdesi sertleşir ve epitel ölür. Halbuki orta derece
keratinleşen çok katlı yassı epitelde hücre
çekirdekleri varlıkları muhafaza ederler
Hücreler keratin adı verilen sert ve cansız bir
madde ile dolarlar, bu olaya keratinizasyon adı verilir
Epidermisin çok katlı yassı epiteli kerantinleşen
epiteldir
Kalınlığı 50 mikrondan birkaç santimetreye
kadar değişebilir
2. Çok katlı kübik epitel:
Çok katlı kübik epitelÇok katlı kübik epitel Bazı ter ve tükrük bezlerinin boşaltım Bazı ter ve tükrük bezlerinin boşaltım
kanallarında bulunurkanallarında bulunur
2. Çok katlı prizmatik epitel:
Çok katlı prizmatik epitelÇok katlı prizmatik epitel Kadın ve erkek üretrasını, konjiktivayı ve Kadın ve erkek üretrasını, konjiktivayı ve
bazı bazı bezlerin büyük boşaltım kanallarınıbezlerin büyük boşaltım kanallarını döşerdöşer
Özel Epiteli TipleriÖzel Epiteli Tipleri
1.1. Yalancı çok katlı epitel Yalancı çok katlı epitel ((PsPsödostratifiye) ödostratifiye)
2. Değişici epitel 2. Değişici epitel (Transisyonel) (Transisyonel)
1.Yalancı çok katlı epitel 1.Yalancı çok katlı epitel ((PPsödostrafiye) södostrafiye)
Bu epitel hücrelerin seviyelerinden dolayı Bu epitel hücrelerin seviyelerinden dolayı çok katlıymış gibi görünmesine karşın çok katlıymış gibi görünmesine karşın
bütün hücreler bazal membrana bütün hücreler bazal membrana oturduklarından aslında tek katlıdıroturduklarından aslında tek katlıdır
B.M.
Çok katlı Yalancı çok katlı
Bu epitel tipinden bazal membran üzerinde tek bir
hücre katı vardırBütün hücreler bazal membran ile temas
halindedir Fakat hücrelerin yüksekliği ve düzenleri birbirinden
farklıdır Bir kısım hücreler geniş tabanları ile bazal
membran üzerine otururlar Fakat yüzeye kadar ulaşamazlarBir kısım hücreler ise daha yüksek boyludurlar ve
dar sitoplazma kısımları ile bazal membrana
otururlar ve epitelin serbest yüzeyine kadar
uzanırlar
Bulunduğu Yerler:Bulunduğu Yerler:
Bu epitelin serbest yüz farklılaşması göstermeyen
basit tipi; bir çok bezlerde boşaltma kanallarının iç
yüzünü örter
Apikal yüzlerinde kinosilya olan tipi yalancı çok
katlı (psödostratifiye) prizmatik (silindirik) kinosilyalı
= silli epiteldir.
Bu epitel tipi büyük solunum yollarının içini döşer
Bu epitel tipinin apikal yüzlerinde sterosilya olan
tipide erkek genital boşaltma yollarının bazı
bölümlerinde gözlenir
2. Değişici epitel 2. Değişici epitel ((TransiTransisyonal) syonal) Bu epitel özelliği itibariyle tipik çok katlı Bu epitel özelliği itibariyle tipik çok katlı epitel karekteristiğini taşımasına rağmen epitel karekteristiğini taşımasına rağmen
bazı yönlerden farklıdır. Bulunduğu bazı yönlerden farklıdır. Bulunduğu organın gerilme ve şişmesine uyum organın gerilme ve şişmesine uyum
sağlayacak biçimde organize edilmiştirsağlayacak biçimde organize edilmiştir
Pelvis renalis, üreter, mesane ve üretranın başlangıç kısmında bu tip epitel vardır
Hacimleri değişirBu organlar kısa süre içinde önemli basınç ve hacim değişmelerine uğrarlarHücrelerin biçimi, düzeni ve kat sayısı değişir Organ dolu olduğu ve duvarları genişlediği zaman bu epitel iki veya üç katmandan oluşur Yüzeyel hücreler geniş yassı olurlar bu geniş yassı hücrelerin altında bazal membran üzerinde iki kat derin hücre tabakası olur. Bu hücreler kübik veya prizmatiktirler
Kasılma sonucu boşalan organda ise epitel kalınlaşır 4-6 hücre katmanı görülür Boşalan organda yüzeyel hücreler prizmatik şekillidir Bu prizmatik hücrelerin lümene bakan kabarık = konveks serbest yüzleri va altındaki hücreler üzerine oturan girintili çıkıntılı yüzleri var Bu hücreler bir iki çekirdek içerirler ve sitoplazmaları yoğun ve koyu boyanırlar
Derin hücreler; birbiri üzerine binmiş durumda bazal membran üzerinde hücre katları yaparlar Bu derin hücreler uzun veya armut şeklinde hücrelerdir, dar yuvarlak üst yüzleri ile altındaki hücrelerin oyuk derin yüzleri içine girerler Apikal ve bazal yüzdeki bu yapısal durum organ dolu olup da gerildiği zaman, yüz ölçümünün genişlemesi ile kaybolur
Tonofilamanlar yüzeyel hücrelerin serbest yüzleri altındaki yoğun sitoplazmada çoktur Bu yoğun sitoplazma tabakası koruma desteklik görevi de yapar Organın lümeninde bulunan hipertonik idrar içine su geçişini engeller Tonofilamanlar, hücrede desmozomlara doğru yönelirler Desmozomlar derin hücreler arasında azdır dolayısıyla daralma ve genişleme sırasında derin hücreler birbiri yanından kayarak yer değiştirmeleri kolaylaşır
ÖzelleşmişÖzelleşmiş EpitelEpitel
Goblet Hücreleri:Goblet Hücreleri: Tek hücreden meydana Tek hücreden meydana gelmiş bir bezdir. Bunların etrafını bir bağ gelmiş bir bezdir. Bunların etrafını bir bağ dokusu kılıfı çevrelemez. Genellikle epitel dokusu kılıfı çevrelemez. Genellikle epitel hücreleri arasında yerleşmişlerdir. Şekilleri hücreleri arasında yerleşmişlerdir. Şekilleri kadehe benzediği için, kadehe benzediği için, kadeh kadeh hücreleri veya hücreleri veya kalsiform kalsiform hücreler olarakta bilinirler. hücreler olarakta bilinirler.
Sindirim sisteminde mideden itibaren Sindirim sisteminde mideden itibaren sayıları giderek artamaya başlar ve kolonda sayıları giderek artamaya başlar ve kolonda en üst düzeye ulaşır. Ayrıca solunum en üst düzeye ulaşır. Ayrıca solunum sisteminde de bol miktarda goblet hücresi sisteminde de bol miktarda goblet hücresi vardır. Bu hücreler vardır. Bu hücreler asit glikoproteinasit glikoprotein nitelikte salgı yaparlar. nitelikte salgı yaparlar.
ÖzelleşmişÖzelleşmiş EpitelEpitel Sindirim sisteminde mukozal yüzeyi Sindirim sisteminde mukozal yüzeyi
kayganlaştırıp, bu bölgeleri pankreatik kayganlaştırıp, bu bölgeleri pankreatik enzimlerden ve bakteriyal tutulumdan enzimlerden ve bakteriyal tutulumdan korurlar. Işık mikroskobunda, hücrenin korurlar. Işık mikroskobunda, hücrenin üst bölümünde büyük mukus içeren üst bölümünde büyük mukus içeren veziküllere sahip köpüksü veziküllere sahip köpüksü görünümdedir. görünümdedir.
Taban kısmında, çekirdek ve az Taban kısmında, çekirdek ve az miktarda GER yerleşiktir. Bol miktarda miktarda GER yerleşiktir. Bol miktarda bulunan oligosakkarit kalıntılarından bulunan oligosakkarit kalıntılarından dolayı dolayı PASPAS pozitif boyanır. pozitif boyanır.
ÖzelleşmişÖzelleşmiş EpitelEpitel Miyoepitelyal Hücreler: Miyoepitelyal Hücreler: Dış salgı bezlerinin Dış salgı bezlerinin
son kısımlarında, salgı hücresi ile bazal lamina son kısımlarında, salgı hücresi ile bazal lamina arasında bulunan ektodermal kökenli arasında bulunan ektodermal kökenli hücrelerdir. Sitoplazmasında hücrelerdir. Sitoplazmasında aktinaktin, , miyozinmiyozin ve ve tropomiyozintropomiyozin miyofilamanları bulunduğu miyofilamanları bulunduğu için kasılabilirler. için kasılabilirler.
Seröz asinusları saran miyoepitelyal hücreler, Seröz asinusları saran miyoepitelyal hücreler, dallanmış şekildedir ve dallanmış şekildedir ve basket hücreleribasket hücreleri olarak da bilinirler. Müköz tübüllerdeki olarak da bilinirler. Müköz tübüllerdeki miyoepitelyal hücreler, miyoepitelyal hücreler, yıldızsı yıldızsı (stellat) (stellat) şekildedirler. şekildedirler.
ÖzelleşmişÖzelleşmiş EpitelEpitel Bu hücrelerin kasılması ile ekzokrin Bu hücrelerin kasılması ile ekzokrin
salgı, boşaltım kanallarına geçer. salgı, boşaltım kanallarına geçer. Miyoepitelyal hücreler gözyaşı, Miyoepitelyal hücreler gözyaşı, tükrük, meme ve ter bezleri ile tükrük, meme ve ter bezleri ile testisin seminifer tübülleri etrafında testisin seminifer tübülleri etrafında yerleşiktir. yerleşiktir.
ÖzelleşmişÖzelleşmiş EpitelEpitel Diffüz Diffüz (Yaygın)(Yaygın) Nöroendokrin Sistem Nöroendokrin Sistem (DNES)(DNES): :
Polipeptid Polipeptid salgılayan hücrelerdir. Çekirdek üstüne salgılayan hücrelerdir. Çekirdek üstüne yerleşimli Golgi kompleksini, az sayıda GER ve taban yerleşimli Golgi kompleksini, az sayıda GER ve taban kısmında salgı granüllerini içerir. Amin prekürsörlerini alıp kısmında salgı granüllerini içerir. Amin prekürsörlerini alıp dekarboksile ettiklerinden dolayı sitoplazmalarında, dekarboksile ettiklerinden dolayı sitoplazmalarında, epinefrin, norepinefrin ve serotonin bioaktif aminlerini epinefrin, norepinefrin ve serotonin bioaktif aminlerini konsantre ederler. Bundan dolayı konsantre ederler. Bundan dolayı
APUDAPUD hücreleri olarakta biliniyorlardı. Fakat bu hücrelerin hücreleri olarakta biliniyorlardı. Fakat bu hücrelerin hepsi amin prekürsörlerini dekarboksike ede- medikleri hepsi amin prekürsörlerini dekarboksike ede- medikleri sonradan belirlendiği için, APUD yerine DNES terimi sonradan belirlendiği için, APUD yerine DNES terimi kullanılmaya başlanmıştır. Çoğu APUD hücreleri, tek hücreli kullanılmaya başlanmıştır. Çoğu APUD hücreleri, tek hücreli bezler olup diğer epitelyal hücreler arasına dağılmıştır. bezler olup diğer epitelyal hücreler arasına dağılmıştır. Bunlar başlıca embriyonik nöral kristadan türerler. Bunlar başlıca embriyonik nöral kristadan türerler.
ÖzelleşmişÖzelleşmiş EpitelEpitel Sayı, çeşitlilik ve dağılım bu Sayı, çeşitlilik ve dağılım bu
hücrelere diffüz nöroendokrin sistem hücrelere diffüz nöroendokrin sistem özelliğini kazandırmıştır. Bazı APUD özelliğini kazandırmıştır. Bazı APUD polipeptidleri komşu hücreler üzerine polipeptidleri komşu hücreler üzerine parakrin etki gösterirken, diğerleri parakrin etki gösterirken, diğerleri kan dolaşımına girerek uzaktaki kan dolaşımına girerek uzaktaki hücreler üzerine endokrin etki yapar. hücreler üzerine endokrin etki yapar.
Paneth HücreleriPaneth Hücreleri
Paneth Hücreleri:Paneth Hücreleri: İnce bağırsakta İnce bağırsakta Liberkühn kriptalarınınLiberkühn kriptalarının (basit (basit tübüler veya dallanmış tübüler tübüler veya dallanmış tübüler bezlerin) altında yerleşik olan piramit bezlerin) altında yerleşik olan piramit şeklindeki hücrelerdir.şeklindeki hücrelerdir. Lizozim Lizozim olarak adlandırılan anti-bakteriyel olarak adlandırılan anti-bakteriyel maddeyi salgılar.maddeyi salgılar.
Pariyetal HücrelerPariyetal Hücreler
Pariyetal Hücreler:Pariyetal Hücreler: Mide bezlerinde Mide bezlerinde bulunan piramidal hücrelerdir. Apikal bulunan piramidal hücrelerdir. Apikal hücre zarı, derin girinti ve çıkıntılar hücre zarı, derin girinti ve çıkıntılar yaparak yaparak intraselüler kanalikülleri intraselüler kanalikülleri oluşturur. Kanaliküller, yuvarlak ve oluşturur. Kanaliküller, yuvarlak ve tübüler veziküllerden (tubüloveziküler tübüler veziküllerden (tubüloveziküler sistem) zengindir. Pariyetal hücreler, HCl sistem) zengindir. Pariyetal hücreler, HCl ve mide intrinsik faktör sentezleyip mide ve mide intrinsik faktör sentezleyip mide boşluğuna verir. boşluğuna verir.
Bez EpiteliBez Epiteli
Salgı yapan epiteli ifade eder. Salgı yapan epiteli ifade eder. Endokrin Endokrin veve ekzokrin ekzokrin olmak üzere iki çeşittir. Pankreasın olmak üzere iki çeşittir. Pankreasın Langerhans Langerhans adacıklarıadacıkları, , adrenal adrenal (böbrek üstü) (böbrek üstü) bezlerbezler,, hipofiz hipofiz,, tiroid tiroid ve paratiroid bezlerive paratiroid bezleri, endokrin bezlere örnektir. Retiküler , endokrin bezlere örnektir. Retiküler liflerce desteklenen endokrin bezler, kordon veya follikül liflerce desteklenen endokrin bezler, kordon veya follikül şeklinde düzenlenmiştir. En sık kordon şekli, kılcal şeklinde düzenlenmiştir. En sık kordon şekli, kılcal yumakların veya kan sinüzoidlerinin etrafındaki yumakların veya kan sinüzoidlerinin etrafındaki anastomozlar biçiminde görülür. Hücre içinde depolanan anastomozlar biçiminde görülür. Hücre içinde depolanan hormon (böbrek üstü bezi, hipofizin ön lobu, paratiroid bezi, hormon (böbrek üstü bezi, hipofizin ön lobu, paratiroid bezi, v.s), uygun sinyal molekülü veya sinirsel uyarı aracılığıyla v.s), uygun sinyal molekülü veya sinirsel uyarı aracılığıyla salınır. Endokrin bezin folliküler türünde ise, salgı hücreleri salınır. Endokrin bezin folliküler türünde ise, salgı hücreleri folliküler boşluğu çevirir ve üretilen hormonu alıp depolar. folliküler boşluğu çevirir ve üretilen hormonu alıp depolar. İlgili sinyal bu hücrelere ulaştığında, depolanan hormon İlgili sinyal bu hücrelere ulaştığında, depolanan hormon tiroid bezinde olduğu gibi follikül hücrelerince tekrar geri tiroid bezinde olduğu gibi follikül hücrelerince tekrar geri alınıp işlenir ve salınır. alınıp işlenir ve salınır.
Ekzokrin BezlerEkzokrin Bezler
Salgılarını bir boşaltım kanalı yoluyla Salgılarını bir boşaltım kanalı yoluyla dış ortama verirler ve kapiller ağ dış ortama verirler ve kapiller ağ yönünden çok zengin değillerdir. yönünden çok zengin değillerdir. Pankreasın ekzokrin bez kısmı, Pankreasın ekzokrin bez kısmı, parotisparotis, , submandibularsubmandibular (çene altı) (çene altı) ve ve sublingualsublingual (dilaltı) (dilaltı) bezlerbezler, , ekzokrin bezlere birer örnektir. ekzokrin bezlere birer örnektir.
Ekzokrin BezlerEkzokrin Bezler
Yaptıkları salgının özelliğine göre Yaptıkları salgının özelliğine göre serözseröz, , müközmüköz ve ve miks miks (karma) bezler olmak (karma) bezler olmak üzere alt gruplara ayrılabilir. Pankreasın üzere alt gruplara ayrılabilir. Pankreasın ekzokrin kısmı ve parotis, tamamen ekzokrin kısmı ve parotis, tamamen serözdür. Submandibular ve sublingual serözdür. Submandibular ve sublingual bezler ise, karma tipte salgı yapan ekzokrin bezler ise, karma tipte salgı yapan ekzokrin bezlerdir. Gözle görülebilen (anatomik, bezlerdir. Gözle görülebilen (anatomik, makroskobik) bu bezlerden, seröz bezler makroskobik) bu bezlerden, seröz bezler asinuslardanasinuslardan (alveolus), müköz bezler ise (alveolus), müköz bezler ise müköz tübüllerdenmüköz tübüllerden meydana gelmiştir. meydana gelmiştir.
Ekzokrin BezlerEkzokrin Bezler
Gerek seröz ve gerekse müköz salgı yapan son Gerek seröz ve gerekse müköz salgı yapan son kısımlar, kübik epitel hücreleriyle örtülü olan kısımlar, kübik epitel hücreleriyle örtülü olan interkalar interkalar (başlangıç, inisyalis) (başlangıç, inisyalis) kanallarakanallara açılır. açılır. Daha sonra birleşen bu kanallar, Daha sonra birleşen bu kanallar, striat striat (çizgili, (çizgili, intralobüler) intralobüler) kanalıkanalı oluşturur. Çizgili kanallar, kendi oluşturur. Çizgili kanallar, kendi aralarında birleşir ve bağ dokusu septalarının aralarında birleşir ve bağ dokusu septalarının (bölmelerinin) içine ekskratuvar (salgısal, (bölmelerinin) içine ekskratuvar (salgısal, interlobüler) kanallar şeklinde açılır. Bu kanallar da, interlobüler) kanallar şeklinde açılır. Bu kanallar da, kendi aralarında birleşerek parotis bezinde kendi aralarında birleşerek parotis bezinde StenonStenon, , submandibüler bezde submandibüler bezde WhartonWharton ve sublingual ve sublingual bezde ise, bezde ise, majör sublingual kanalmajör sublingual kanal adı altında adı altında ağız boşluğuna açılır. Makroskobik bezlerin dışında, ağız boşluğuna açılır. Makroskobik bezlerin dışında, sıkı bağ dokusu kılıfı bulunur. Septalar bu kılıftan sıkı bağ dokusu kılıfı bulunur. Septalar bu kılıftan içeri doğru girerek, bezi loblara ve lobçuklara ayırır.içeri doğru girerek, bezi loblara ve lobçuklara ayırır.
Ekzokrin BezlerEkzokrin Bezler
Çizgili kanalların en önemli özelliği, hücre Çizgili kanalların en önemli özelliği, hücre tabanından çekirdeklere doğru uzanan zar tabanından çekirdeklere doğru uzanan zar katlantılarından meydana gelmiş olmalarıdır. Bu katlantılarından meydana gelmiş olmalarıdır. Bu katlantılarda bol miktarda bulunan katlantılarda bol miktarda bulunan mitokondriyonlar, katlantının uzun eksenine mitokondriyonlar, katlantının uzun eksenine paralel olarak yerleşmiştir. Böyle bir yerleşim, paralel olarak yerleşmiştir. Böyle bir yerleşim, özellikle işlevsel açıdan yoğun olan ve özellikle işlevsel açıdan yoğun olan ve çalışmaları esnasında göreceli olarak daha fazla çalışmaları esnasında göreceli olarak daha fazla enerji tüketen tükrük bezi ve böbrek proksimal enerji tüketen tükrük bezi ve böbrek proksimal ve distal tübülleri için oldukça önemlidir. ve distal tübülleri için oldukça önemlidir.
Ekzokrin BezlerEkzokrin Bezler
Parotisin ve pankreasın ekzokrin bez kısmı saf Parotisin ve pankreasın ekzokrin bez kısmı saf serözdür. Pankreasta çizgili kanalın olmaması, serözdür. Pankreasta çizgili kanalın olmaması, sentroasinersentroasiner hücrelerin bulunması ve hücrelerin bulunması ve Langerhans adacıklarının Langerhans adacıklarının mevcudiyeti, parotisle mevcudiyeti, parotisle pankreası birbirinden ayırır. Submandibular ve pankreası birbirinden ayırır. Submandibular ve sublingual bezler karma bezlerdir yalnız, sublingual bezler karma bezlerdir yalnız, submandibular bez seröz ağırlıklıdır. Submandibular submandibular bez seröz ağırlıklıdır. Submandibular ve sublingual bezlerde gözlenen seröz yarımaylar ve sublingual bezlerde gözlenen seröz yarımaylar (Gianuzzi yarımayları), gerçekte bir tespit hatasıdır. (Gianuzzi yarımayları), gerçekte bir tespit hatasıdır. Klasik yöntemlerde seröz yarımaylar gözlenirken, Klasik yöntemlerde seröz yarımaylar gözlenirken, hızlı dondurma yönteminden sonra, seröz hızlı dondurma yönteminden sonra, seröz yarımaylar gözlenemez. Bunlar, klasik tesbit yarımaylar gözlenemez. Bunlar, klasik tesbit yöntemleriyle elde edilen dokuların ışık ve elektron yöntemleriyle elde edilen dokuların ışık ve elektron mikroskobu altında gözlemlenen artefaktlarıdırmikroskobu altında gözlemlenen artefaktlarıdır
Ekzokrin BezlerEkzokrin Bezler
Seröz bezlerde bol miktarda bulunan Seröz bezlerde bol miktarda bulunan zimojen granüllerzimojen granüller, sitoplazmanın üst , sitoplazmanın üst kısmında yer alır. Seröz bezler, akıcı kısmında yer alır. Seröz bezler, akıcı kıvamda ve protein yapısında salgı yapar. kıvamda ve protein yapısında salgı yapar. Hücre çekirdekleri, ortada yerleşiktir ve Hücre çekirdekleri, ortada yerleşiktir ve yuvarlak şekillidir. Hematoksilen – eozinle yuvarlak şekillidir. Hematoksilen – eozinle boyanan kesitlerde, hücrenin bazal boyanan kesitlerde, hücrenin bazal kısımları hematoksilenle, apikal kısımları kısımları hematoksilenle, apikal kısımları ise eozinle boyanır. ise eozinle boyanır.
Ekzokrin BezlerEkzokrin Bezler
Müköz bezler ise, karbonhidrat yapısında salgı yapar. Müköz bezler ise, karbonhidrat yapısında salgı yapar. Sitoplazmalarının üst kısmında, bol miktarda Sitoplazmalarının üst kısmında, bol miktarda müsinojen granüllermüsinojen granüller vardır. Bu granüller hema- vardır. Bu granüller hema- toksilen ve eozin boyalı kesitler hazırlanırken toksilen ve eozin boyalı kesitler hazırlanırken kaybolduğu için, hücrelerin bu kısımları genellikle boş kaybolduğu için, hücrelerin bu kısımları genellikle boş olarak görülür. Ayrıca, klasik histoloji preparatı olarak görülür. Ayrıca, klasik histoloji preparatı hazırlama yöntemiyle elde edilen bez yapılarında, hazırlama yöntemiyle elde edilen bez yapılarında, müköz bez hücrelerine ait çekirdekler periferik müköz bez hücrelerine ait çekirdekler periferik (çevresel) yerleşimli ve yassı olarak görülür. Hızlı (çevresel) yerleşimli ve yassı olarak görülür. Hızlı dondurma yönteminde ise, bu hücrelerin dondurma yönteminde ise, bu hücrelerin çekirdeklerinin aslında yuvarlak şekilli ve merkezi çekirdeklerinin aslında yuvarlak şekilli ve merkezi yerleşimli oldukları ortaya çıkmıştır. Müköz bez yerleşimli oldukları ortaya çıkmıştır. Müköz bez hücreleri, koyu kıvamda salgı üretir ve açık renkte hücreleri, koyu kıvamda salgı üretir ve açık renkte boyanır. boyanır.
Salgılama Çeşitlerine GöreSalgılama Çeşitlerine Göre
Merokrin Merokrin (Ekrin)(Ekrin) Salgılama: Salgılama: Salgılama ürünü, Salgılama ürünü, veziküllerle hücrenin apikal yüzeyine taşınır. veziküllerle hücrenin apikal yüzeyine taşınır. Veziküller hücre zarıyla birleşir ve içeriklerini Veziküller hücre zarıyla birleşir ve içeriklerini ekzositozla dış ortama verir. Pankreasta da ekzositozla dış ortama verir. Pankreasta da olduğu gibi, vücutta en sık görülen salgılama olduğu gibi, vücutta en sık görülen salgılama çeşidi merokrin tiptedir. çeşidi merokrin tiptedir.
Apokrin SalgılamaApokrin Salgılama
Salgı ürünü hücre zarının apikal Salgı ürünü hücre zarının apikal kısmından ayrılırken, bir miktar hücre kısmından ayrılırken, bir miktar hücre zarını da beraberinde götürür. Bu zarını da beraberinde götürür. Bu salgılama biçimi meme bezlerinde, salgılama biçimi meme bezlerinde, derinin apokrin, göz kapağının siliyer derinin apokrin, göz kapağının siliyer (Moll’s) ve dış kulak yolunun (Moll’s) ve dış kulak yolunun seromüsinöz bezlerinde görülür.seromüsinöz bezlerinde görülür.
Holokrin SalgılamaHolokrin Salgılama
Salgı ürünü, olgunlaşmaya devam Salgı ürünü, olgunlaşmaya devam eden hücrenin içinde birikir. Daha eden hücrenin içinde birikir. Daha sonra, salgı ürünü içinde bulunduğu sonra, salgı ürünü içinde bulunduğu hücreyle birlikte dış ortama atılır. hücreyle birlikte dış ortama atılır. Örnek: Overler, derideki yağ ve göz Örnek: Overler, derideki yağ ve göz kapağındaki Meibomian bezleri kapağındaki Meibomian bezleri
Vücudumuzda, bezlerin kanal ve salgı Vücudumuzda, bezlerin kanal ve salgı kısımlarının değişik şekilde bir araya kısımlarının değişik şekilde bir araya
gelmesiyle aşağıdaki bez yapıları gelmesiyle aşağıdaki bez yapıları
meydana gelir:meydana gelir: A Basit Tübüler Bezler:A Basit Tübüler Bezler: Kalın barsağın salgı bezlerinde Kalın barsağın salgı bezlerinde
olduğu gibi salgısal kısımları, goblet hücrelerince olduğu gibi salgısal kısımları, goblet hücrelerince meydana getirilmiş düz tübüler yapıdaki bezlerdir. meydana getirilmiş düz tübüler yapıdaki bezlerdir.
B Basit Kıvrıntılı Tübüler Bezler:B Basit Kıvrıntılı Tübüler Bezler: Derideki ter bezleri, Derideki ter bezleri, kıvrıntılı tübüler bir yapı gösterip, dermiste yerleşik kıvrıntılı tübüler bir yapı gösterip, dermiste yerleşik olan salgı kısımlarından meydana gelmiştir. olan salgı kısımlarından meydana gelmiştir.
C Basit Dallı Tübüler Bezler:C Basit Dallı Tübüler Bezler: Midenin pilor bölgesindeki Midenin pilor bölgesindeki mukus salgılayan bezlerdir. Geniş salgısal kısımlara mukus salgılayan bezlerdir. Geniş salgısal kısımlara sahip olan dallı tübüler bezler, mukus salgılar. sahip olan dallı tübüler bezler, mukus salgılar.
D Basit Alveoler Bezler:D Basit Alveoler Bezler: Üretradaki paraüretral ve Üretradaki paraüretral ve periüretral bezlerdir. Bu tür bezler, değişici epitelin periüretral bezlerdir. Bu tür bezler, değişici epitelin bir çıkıntısı olarak gelişir ve tek tabakalı salgısal bir çıkıntısı olarak gelişir ve tek tabakalı salgısal hücrelerden oluşur.hücrelerden oluşur.
Vücudumuzda, bezlerin kanal ve salgı Vücudumuzda, bezlerin kanal ve salgı kısımlarının değişik şekilde bir araya kısımlarının değişik şekilde bir araya
gelmesiyle aşağıdaki bez yapıları gelmesiyle aşağıdaki bez yapıları meydana gelir:meydana gelir:
E Basit Dallı Alveoler Bezler:E Basit Dallı Alveoler Bezler: Midenin kardiya bölgesindeki mukus Midenin kardiya bölgesindeki mukus salgılayan bezlerdir. Bu bezlerin kısa ve tek boşaltım kanalları, salgılayan bezlerdir. Bu bezlerin kısa ve tek boşaltım kanalları, doğrudan yüzeye açılır. doğrudan yüzeye açılır.
F Bileşik Tübüler Bezler:F Bileşik Tübüler Bezler: Sindirim sisteminde özefagus ve Sindirim sisteminde özefagus ve duodenum ile solunum yollarının mukoza altında yerleşik duodenum ile solunum yollarının mukoza altında yerleşik bezlerdir. Duodenum submukozasındaki Brunner bezleri, buna bezlerdir. Duodenum submukozasındaki Brunner bezleri, buna tipik bir örnektir. Bu bezler, müköz alkali sıvı ile birlikte tipik bir örnektir. Bu bezler, müköz alkali sıvı ile birlikte polipeptid yapısında bir hormon olan urogastronu (human polipeptid yapısında bir hormon olan urogastronu (human epidermal growth factor) salgılar. Bu hormon mideden HCl epidermal growth factor) salgılar. Bu hormon mideden HCl üretimini baskılar ve epitel hücrelerin mitotik aktivite hızını üretimini baskılar ve epitel hücrelerin mitotik aktivite hızını artırır. artırır.
G Bileşik Tübüloalveoler Bezler:G Bileşik Tübüloalveoler Bezler: Submandibüler bezler iyi bir Submandibüler bezler iyi bir örnektir. Bu tür bezler, hem seröz ve hem de müköz salgı örnektir. Bu tür bezler, hem seröz ve hem de müköz salgı kısımlarına sahiptirler. kısımlarına sahiptirler.
H Bileşik Alveoler Bezler:H Bileşik Alveoler Bezler: Pankreastaki ekzokrin bezlerdir. Bu Pankreastaki ekzokrin bezlerdir. Bu bezler, seröz salgı üreten ve piramit şeklindeki hücrelerden bezler, seröz salgı üreten ve piramit şeklindeki hücrelerden meydana gelmiştir meydana gelmiştir
Klinik – EndometriyozisKlinik – Endometriyozis
Periton boşluğundaki değişik yerlerde, Periton boşluğundaki değişik yerlerde, ektopik endometriyum dokusunun (bez ektopik endometriyum dokusunun (bez yapısının) olmasıdır. Bazen, göz ve beyin yapısının) olmasıdır. Bazen, göz ve beyin gibi periton dışındaki sahalarda da gibi periton dışındaki sahalarda da görülebilir. Endometriyozisin etyolojisi, tam görülebilir. Endometriyozisin etyolojisi, tam bilinmemektedir. Fakat muhtemelen bilinmemektedir. Fakat muhtemelen menstruasyon döngüsü esnasında bazı menstruasyon döngüsü esnasında bazı endometriyal hücrelerin diğer yerlere göç endometriyal hücrelerin diğer yerlere göç etmesinden kaynaklandığı düşünülmektedir. etmesinden kaynaklandığı düşünülmektedir. Vakaların çoğunda, endometri- yozise Vakaların çoğunda, endometri- yozise kistler de eşlik eder. kistler de eşlik eder.