Upload
others
View
7
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Erdem YÜCELTürk ve İslâm Eserleri Müzesi
Müdürü
Türk ~ İslâm EserleriMüzesi
Bugün Türk ve İslam Eserleri Müzesi yazı ve yazma eserler,
halı, kilim, maden, keramik, ağaç işleri, taş oyma kitabeler ve etnoğrafik eserlerden
meydana gelmiştir.Türk Yazı Sanatının
en güzel örneklerinden oluşan el yazmaları, zengin halı, kilim koleksiyonları,
XI. yüzyıldan günümüze ulaşan keramikler, çiniler, Türk Anadolusunun kendine özgü ağaç işleri
burada teşhir edilmektedir.
Selçuklu Kartalı (XIII. yy.) A Seljuk eagle (13th century).
T ürk ve İslâm Eserleri Müzesi, Süley- maniye yapı topluluğunun dâr-üz zi- yafe olarak tanımlanan imaretinde kurulmuştur.
Mimar Sinan eseri olan bu yapı 1550 - 1557’de cami ile birlikte yapılmıştır. Mistik görünümlü bir avludan oluşan dâr-üz-Ziyafe bir zamanlar Sü- leymaniye medreselerinde görevli hoca ve öğrencilerin yemek gereksinimlerini karşılamıştı. Osmanlı sosyal dayanışmasının en güzel örneklerinden olan bu kuruluşun ocakları, fırınları, buğday an- barı, değirmen ve kantarı günümüze ulaşan ilginç örneklerdendir.
XIX. yüzyılın ortalarında Türkiye’de başlıyan müzecilik çalışmalarının yanı sıra Türk ve İslâm Eserlerinin bir araya toplanması düşünülmüştü. Türk uygarlığını en iyi biçimde yansıtan ve bütün yurt yüzeyine yayılmış vakıf yapılarında paha biçilmez eserler bulunuyordu. Çağın ileri görüşlü Evkâf Nâzırı Hayri Efen- d i’nin öncülüğünde İslâm Eserleri Müzesine objeler sağlıyacak bir komisyonun kurulması kararlaştırıldı. Evkaf Nezaretinin 1 Ocak 1918 günlü emirleriyle idare meclisi selâhiyetindeki bu komisyona Mehmed Ziya (İhtifalci), İb- nülemin Mahmud Kemâl İnal, Reşat Fuat, İsmet, Armenak
ve Ahmet Hakkı beyler seçildi. Komisyon, Türkiye'nin çeşitli bölgelerinde 1911-1914 yılları arasında kesif bir çalışma yaparak cami, mescit, medrese, tekke, türbe gibi yapılardaki teberrükât eşyalarını tek tek ele alarak inceledi ve imparatorluğunun en uzak köşeleri ile bağlantı kurdu. Böylece el yazmaları, madenî eserler ve halılardan oluşan ilgi çekici bir müze meydana geldi. Mehmed Ziya Beyin konuşması ile 14 Nisan 1914 günü açılan Müze de şeref misafiri olarak Veliaht Yusuf İzzettin Efendi başta olmak üzere Hamdi Bey, Besim Ömer Paşa, Sadrıazam Sait Halim Paşa, Şeyhülislâm Ürgüplü
Türk ve İslâm Eserleri Müzesinin içerisinde yer aldığı Süleymaniye Külliyesinden dâr-üz-ziyafe. The Museum of Turkish and Islamic Arts in the Süleymaniye complex.
Seyyit Mahmut Hayrani’ye ait Selçuklu Sandukası (XIII yy.)
Seljuk sarcophagus of Seyyit Mahmut Hayrani (13th century)
Hayri Efendi ve Tarihçi Ahmet Rasim bulundular. Onların yanı sıra çeşitli devlet kuruluşlarının müsteşarları, yabancı diplomatlar, basın mensupları ve misafirlerin sayısı iki yüz elliye ulaşmıştı. Misafirlere çay, limonata, portakal şerbeti, ağaç çileği şerbeti, bisküvi ve Hacı Bekir kurabiyesi ikram edilmiştir.
Tophane Nâzırı Fethi Ahmet Paşa’nın Hagia Eireni de arkeolojik eserleri bir araya toplamasından 69 yıl sonra Evkaf Umum Müdürlüğüne bağlı «Evkaf-ı İslâmiyye Müzesi» böylece açıldı; H. 1329 (1910) tarihli 33 maddelik bir talimatname ile de bu müzenin amacı, yönetimi ve izlenecek yolları belirtildi.
Cumhuriyetin ilânından sonra Türkiye’de müzeciliğe yeni bir yön verildi ve bilimsel çalışmalar peş peşe birbirini izledi. Anıtların onarılıp yeni yeni müzelerin açıldığı bu dönemde Türk ve İslâm Eserleri Müzesi ismini alan Evkaf-ı İslâmiyye Müzesi de diğerleri gibi Hars Müdürlüğü yoluyla Maarif Vekâletine bağlandı. Bu yıllarda Topkapı Sarayı
Müzesinin bir kuruluşu olan Türk ve İslâm Eserleri Müzesi 1964’de Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğünün sürdürdüğü yoğun çalışmalar sonunda yeniden ele alınarak düzenlendi, depolarındaki eserleri sınıflandırıldı, bilimsel kişilerin ve kuruluşların yararına sunuldu. O zamana kadar yalnızca yazma eserler, maden ve halılardan oluşan müzeye yeni bir keramik bölümü eklendi. Müze Müdürü Can Kerametli'nin çabasıyla sözcüğün tam anlamıyla Türk ve İslâm Eserleri Müzesi Orta Çağ İslâm Sanatını yansıtır bir duruma geldi. Bunu izleyen günlerde yerli ve yabancı bilimsel yayınlarda Türk ve İslâm Eserleri Müzesinin ismi sık sık geçti, aydınlattığı noktalarla Türk sanatının birçok konusuna el atıldı.
Bugün Türk ve İslâm Eserleri Müzesi yazı ve yazma eserler, halı, kilim, maden, keramik, ağaç işleri, taş oyma kitabeler ve etnoğrafik eserlerden meydana gelmiştir. Türk yazı sanatının en güzel örneklerinden oluşan el yazmaları, zengin halı, kilim koleksiyonları, XI. yüzyıldan günümüze ulaşan keramikler, çiniler, Türk çağı Anadolusunun kendine özgü ağaç işleri bu
rada kolaylıkla izlenebilmektedir. Ayrıca eksiksiz bir koleksiyonu bir araya toplıyan maden işleri, Anadolu'nun çeşitli yörelerinden getirilen taş eserler Müzeye ayrı bir renk katmıştır. Ancak bütün bu eserlerin teşhiri, yer darlığından ötürü zaman zaman sorun olmuş, değerli pek çok örneğin depolarda kalmasına yol açmıştır. Bu nedenle de Sultanahmet Meydam'ndaki İbrahim Paşa Sarayı'nın restore edilerek müzeye dönüştürülmesi, Türk ve İslâm Eserleri Müzesi’nin orada yeniden açılması düşünülmüştür. Aralıksız çalışmalara 1967 yılında başlanmış ve günümüze dek. 19.857.000 TL. sarfedil- miştir. Pek yakın bir gelecekte Türk ve İslâm Eserleri Müzesi diğer müzeler topluluğuna yakın olması bir yana daha işlerlik kazanmış olacaktır. Gerçek bir Türk - İslâm kültürünü yansıtacak yeni bir Türk ve İslâm Eserleri Müzesi’nin açılışından önce bilimsel kuruluşları, halkımızı, Türk kültüründen mahrum etmemek için eserlerimizin belirli parçaları Süleymaniye yapı topluluğunun dar-üz-ziyafesinde teşhir edilmektedir. Ayrıca ilk kez bu yıl düzenlenen konferans dizi ve sergileri ile de Türk kültürü tanıtılmaktadır.
26
Gördes Seccade (XVIII yy.) Gördes prayer-rug (18th century)
YAZMA ESERLER BÖLÜMÜYazı sanatının en güzel eserlerinden oluşan ve Evkaf-ı İs- lâmiyye Müzesi’nin kuruluşu^ ile açılan «Yazı ve Yazma Eserler» bölümünde sergilenenler tarihsel gelişim içerisinde değerlendirilmiştir. İs- lâmiyetin ilk yıllarından günümüze dek arap yazısının kullanıldığı Müslüman ülkelerinin tüm yazı örnekleri burada yer almaktadır.Hicretin ilk yıllarında tarihilendirilen, ceylân derisi üzerine küf i yazı ile yazılmış kur' andan başlıyarak kronolojik bir sıra izliyen bölümde Hz. Osman'a yakıştırılan kur'an- lar, İbni Bevvab’ın, Yakut El- Mustasami'nin, Abdullah Sey- refi'nin yazıları, Abbasilerin tarihi belgeleri, Endülüs Memluklu, İlhanlı, Muzafferi, Timuri, Safevi yazı örnekleri, ciltler ilgi ile izlenmektedir. Minyatürlü ve minyatürsüz yazmaların yanında XIX. yüzyılda yangından kurtarılan Beni Ümeyye Camisinden İstanbul'a getirilen Şam evrakı da koleksiyonları tamamlamaktadır.Türk yazı sanatının nesih, sülüs, rık’a, talik, gubari örneklerinin tezhip sanatı ile birlikte gelişimi de burada sergilenmiştir. Türk yazı sanatının ünlü hattatlarından Şeyh Hamdullah, Ahmet Karahisari, Hafız Osman, Yesarizâde, Mehmet İzzet, Mustafa Rakım, Hakkı Bey, Şefik Bey, Alaeddin Bey, Faik Efendi, Mehmet Ekrem Bey ve Halim Efendi'nin yazıları burada kolaylıkla görülebilmektedir. Ayrıca çeşitli devirlere tarihilendirilen ciltler, padişah tuğraları, fermanları, vakfiyeler, maktalar, mühürler, makaslar, kalemtraşlar, divitler, dini sivil yapıları süsliyen levhalar bölümün belli başlı eserleri arasındadır.
HALI VE KİLİM BÖLÜMÜKuşkusuz, dünyanın en zengin halı ve kilimleri Türk ve İslâm Eserleri Müzesi koleksiyonlarında yer almaktadır. Selçukluların XIII. yüzyıla tarihilendirilen, belirli sanat özellikleri taşıyan, üstün renk anlayışlı, sekiz halısının yanı sıra yıldızlı, madalyonlu, kuşlu Uşak halıları XV. yüzyıl ejder motifli halı, Bergama, Ladik, Mucur, Kula, Gördes, Kafkas ve İran Halıları ile Halı ve Kilim Bölümü son derece ilginç görünüm kazanmıştır. Türk ve İslâm Eserleri Müzesinin kuruluş yıllarında cami, dergâh, türbe gibi yapılardan derlenen bu eserlere son yıllarda büyük değerli kilimlerin eklenmesi daha da renk katmıştır.
Dûr-üz ziyafeden günümüze ulaşan aş kazanları. Cooking cauldrons from the old refectory kitchen.
27
Maden işçileri bölümünde, mücevher işlemeli şamdanlar ve tombak leğen ibnik.
Jewel encrusted candlesticks and a gold-plated copper bowl and ewer in metalwork section of the Museum.
Sedef ve bağ kakmalı rahle (XVIII).
Reading-desk inlaid with mother-of-pearl and tortoise-shell.
28
TAŞ ESERLER BÖLÜMÜ
Taş eserler bölümü Türk ve İslâm Eserlerinin tüm özelliklerini yansıtacak niteliktedir. Mezopotamya, Suriye, Mısır ve Anadolu’nun çeşitli yörelerinden toplanan taş eserlerin erken yıllara tarihlenenleri kûfi yazılı olup hemen hepsi çok sade bir işçilik gösterirler. Buna karşılık Selçuklulardan başlıyarak OsmanlIların son yıllarına kadar tarih- lenen taş eserlerin hemen hepsinde süsleme ve yazı üstünlüğü dikkati çekecek niteliktedir Ayrıca bunların büyük çoğunluğu da günümüze çeşitli nedenlerle ulaşılamayan cami, mescit, medrese, dergâh, çeşme gibi yapılara ait olup hemen hepsi birer tarihî belgedir. Mezar taşları da bu bölümün diğer önemli belgeleri durumundadır.
Halep Valisi Özdemir’in h. 898 (1493) tarihli lahit biçiminde mezarı. Coffin in the form of a sarcophagus belonging to Ozdemir,Governor of Aleppo, dated 898 (1493 A.D.).
MADENÎ ESERLER BÖLÜMÜ
Türk ve İslâm Eserleri Müzesi maden işçiliği yönünden de çok zengin koleksiyonları bir araya toplamıştır. Madenî eserlerin çeşitliliği sanat nitelikleri müzeye daha zengin bir görünüm vermiştir. XI- XIII, yüzyıllara tarihlenen Selçuklu maden işleri sanat tarihimizin sürekli ve kusursuz belgeleri durumundadır. Bunların üzerindeki yazılar çevrenin ünlü isimleri olduğu kadar emir ve sultanları da tanıtıcı niteliktedir. Büyük Selçukluların önemli maden işleme merkezlerinden Horasan ve Herat; OsmanlIların Sivas, Konya, Erzurum, Diyarbakır, Tokat, Bursa ve Edirne eserleri Müzenin madenî eserler bölümünü daha da ilginç duruma sokmaktadır, OsmanlIların çeşitli maden tekniklerinde yapılmış, tunç, gümüş, ton- bak şamdanları, tepsiler, ibrikler, davullar, dirhemler, kapı tokmakları ve kemerler bu bölümü daha da ilginç bir görünüm verdirmiştir.
AĞAÇ İŞLERİ BÖLÜMÜ
Müzede sergilenen ağaç işleri bölümü İslâm ülkeleri ve Türk çağı Anadolusunun kendine has örneklerini bir araya toplamıştır. Türk ve İslâm ağaç işçiliğini tarihsel gelişim içerisinde, dekoratif işleme tekniklerinde gösteren bu örneklerden oluşan ağaç işleri bölümünde IX. yüzyıl erken Abbasi devri detayları, XIII. yüzyıl Anadolu Selçuklu eserleri, Karaman İmaretinin pen
cere kanadı, XIV. yüzyıl Konya Sadrettin KoKnavi Türbesinin pencere kanadı, Sultan Keykavusun XIII. rahlesi yer almaktadır. Ayrıca Osmanlı sedef, bağa, kemik kakmalı rahle ve kuran mahfazaları da burada görülmeğe değer örnekler arasındadır.
KERAMİK VE CAM ESERLER
Türk ve İslâm Eserleri Müzesinde İslâm ve Türk çağı eserlerinden meydana gelen çini ve keramiklerin ne yazık ki, pek azı teşhir edilebilmektedir. XI. yüzyıl Büyük Selçuklu Çağı merkezlerinden Nişabur, Rey, Keşan, Sultanabad gibi keramik merkezlerinin yanı sıra Konya ve İznik eserleri bu bölümü daha da zenginleştirmektedir.
Samarra XIII. yüzyıl, Rakka XIII - XIV. yüzyıl perdahlı Keşan keramikleri, XIII. yüzyıl Anadolu mozaik ve minai tekniğinde yapılmış çiniler, alçı eserler, freskler ve sırsız ke- ramikler bölümün belli başlı eserleri arasındadır.
İslâm sanatında önemli bir yeri kapsıyan cam işçiliğinin belli başlı örneklerinden bazıları yine Türk ve İslâm Eserleri Müzesinde bulunmaktadır. Sayıları pek az olmasına karşılık yine de ilginç örnekler burada bir araya toplanmıştır. Selçuklu camları Osmanlı cam işleri, Memluk- lu eserleri ve Venedik kandili bölümün belli başlı objeleri arasındadır.
Kısaca sözünü etmeğe çalıştığımız bu eserlerin yanı sıra müzemizin yeniden düzenlenmesinde bazı mimarî özellikler göz önüne alınmış, mutfak, fırın, ocak ve çeşmeler onarım sırasında ortaya çıkarılmıştır.
BİBLİYOGRAFYA :
BİBLİYOGRAFYAAksoy Şule, Hat Sanatı, «Kültür ve Sanat» Ankara 1977, s. 5, a.s. 115- 137.Aslanapa Oktay - Durul Yusuf, Selçuklu Halıları, İstanbul (tarihsiz). Duruçay Afif S. — Türk ve Islâm Eserleri Müzesinde buluttan 8 Selçuklu halısı, Kültür ve Sanat» Ankara 1977, s. 5s, 79-85.Güvemli Zahir — Keramatli Can, Türk ve Islâm Eserleri Müzesi, İstanbul 1974.Kerametli Can — Türk ve Islâm Eserleri Müzesinde Erken Islâm devrine ait kitabeler «Şarkiyat Mecmuası» İstanbul 1966, s. VI. s. 19-22. Kerametli Can — Türk ve Islâm Eserleri Müzesinde Abbasi devri Samarra freskleri «Türk Etnografya Dergisi» Ankara 1966, s. VII-VIII, s. 1-3.Kerametli Can, Osmanlı devri ağaç işleri, tahta oyma, sedef, bağa ve fildişi kakmalar, «Türk Etnografya Dergisi» Ankara 1962, s. IV. Kerametli Can, Cumhuriyetimizin 50. yıldönümünde Türk ve İslâm Eserleri Müzesi «Kültür ve Sanat», Ankara 1973, s. 2, s. 83- 91. Kürkçüoğlu, Kemal Edip, Süleymani- ye Vakfiyesi, Ankara 1962, Türk ve Islgm Eserleri Müzesi Rehberi, İstanbul 1939.Yücel Erdem, Türk sanatında cam işleri, Türk ve Islöm Eserleri Müzesinden bazı örnekler «Türk Etnografya Dergisi» Ankara 1977, s. XVI. s. 127 - 149.Yücel Erdem, Türk ve İslâm Eserleri Müzesinin kuruluş talimatnamesi «Türk Kültürü» Ankara 1978, s. 191, s. 691 - 698.
29
30
Holbein tipi Bergama halısı
(XV. yy.)
«Holbein» type Bergama carpet
(16th century).
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
* 0 0 1 5 8 1 6 7 7 0 1 0 *