99
MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN Ergimiş halde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun yerkabuğunun derinliklerinde ya da yeryüzünde soğuyarak katılaşması sonucu oluşan kayaçlardır KAYAÇLAR MAGMATİK KAYAÇLAR

Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

  • Upload
    others

  • View
    15

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

• Ergimiş halde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun yerkabuğunun derinliklerinde ya da yeryüzünde soğuyarak katılaşması sonucu oluşan kayaçlardır

KAYAÇLAR

MAGMATİK KAYAÇLAR

Page 2: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

• Magmanın soğuması ve katılaşması derinlerde yavaş yavaş olduğu zaman tam kristalli kayaçlar

• Soğuma ve katılaşma yeryüzünde veya yeryüzünde hızlı oluştuğunda camsı-kristalli kayaçlar

• Yeryüzüne yakın derinliklerde oluştuğunda da küçük kristalli kayaçlar oluşur.

Page 3: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

Hızlı soğuma Yavaş soğuma

İnce taneli doku

İri taneli doku

Page 4: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

• Oluşum derinliklerine göre magmatik kayaçlar

– Derinlik (plutonik)

– Yarı derinlik (damar) ve

– Yüzey (volkanik)

• Kayaçları olmak üzere üç gruba ayrılır.

KAYAÇLAR

MAGMATİK KAYAÇLAR

MAGMATİK KAYAÇLAR

Page 5: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

Magmatik kayaçların sınıflanması

Faneritik magmatik kayaçların sınıflaması(IUGS).

Kuvarsça zengin

Granitoid

9090

6060

2020Alkali Fs.Kuvars siyenit Kuvars

SiyenitKuvars

MonzonitKuvars

Monzodiyorit

Siyenit Monzonit Monzodiyorit

(Foid)-içerenSiyenit

5

10 35 65

(Foid)-içerenMonzonit

(Foid)-içerenMonzodiyorit

90

Alkali Fs.Siyenit

(Foid)-içerenAlkali Fs. Siyenit

10

(Foid)Monzosiyenit

(Foid) Siyenit

(Foid)Monzodiyorit

(Foid) Gabro

Qtz. Diyorit/Qtz. Gabro

5

10

Diyorit/Gabro/Anortozit

(Foid)-içerenDiyorit/Gabro

60

(Foid)olit

Kuvarzolit

Granit Grano-diyorit

Tonalit

Alk

ali F

elds

par G

rani

t

Q

A P

F

60

Page 6: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

Faneritik kayaçların sınıflaması. (a)Gabroyik kayaçlar . (b) Ultramafik kayaçlar(IUGS).

Plagioclase

OlivinePyroxene

Gabbro TroctoliteOlivine

gabbro

Plagioclase-bearing ultramafic rocks

90

(b)

Anorthosite

OlivinOlivin

KKlinoplinopirokseniroksenOrtOrtopiroksenopiroksen

herzolitherzolit

Harzburjit

Wehrlit

Websterit

OrOrtopiroksenittopiroksenit

KlinopiroksenitKlinopiroksenit

Olivin Websterit

PeridotitPeridotit

PPiroksenitiroksenit

90

40

10

10

DunitDunit

(b)

PlajioklasPlajioklas

PiroksenPiroksen OlivinOlivin(a)(a)

AnortozitAnortozit

OlivinOlivingabrogabro

Gabro

Gabro

Troktolit

Troktolit

PlajioklasPlajioklas iiççeren eren ultramafikultramafik kykyççlarlar

Page 7: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

Volkanik kayaçların sınıflanması (IUGS).

(foid)-bearing Trachyte

(foid)-bearing Latite

(foid)-bearing Andesite/Basalt

(Foid)ites

10

60 60

35 65

10

20 20

60 60

F

A P

Q

Rhyolite Dacite

Trachyte Latite Andesite/Basalt

Phonolite Tephrite

RiyolitRiyolit DasitDasit

TrakitTrakit LatitLatitAndezit/Andezit/BazaltBazalt

FonolitFonolit TefritTefrit

FoiditFoidit

FoidFoid iiççeren trakiteren trakit

FoidFoid iiççeren eren latitlatit

FoidFoid iiççeren eren andezit/bazaltandezit/bazalt

Page 8: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

Volkanik kayaçların toplam alkaliler ve silise göre sınıflaması (Le Bas ve diğ.,. 1986)

7773696561575349

52

Basalt

454137

45

Picro-basalt1

3

5

7

9

11

(Foid)ite

Phono-tephrite

13

Tephri-phonolite

Trachy-andesite

Phonolite

Trachyte

Basaltic trachy- andesite

Trachydacite

Trachy-basalt

BasalticAndesite

Andesite

Dacite

Rhyolite

TephriteBasanite

63ULTRABASIC BASIC INTERMEDIATE ACIDIC

wt% SiO2

Wt.% Na2O+K2O

Fonolit

Trakit

Trakidasit

Riyolit

Dasit

Andezit Bazaltikandezit

Bazalt

Foidit

Pikro-bazalt

TrakiAndezit

Bazaltikandezit

Trakibazalt

Tefri-Fonolit

Fono-Tefrit

Tefrit bazanit

ULTRABAZİK BAZİK ORTAÇ ASİDİK

SiO2 % de ağırlık

Na 2O +K2O % de ağırlık

Page 9: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

Figure 2-5. Piroklastik kayaçların sınıflaması. a.Malzeme tipine göre. (Pettijohn, 1975)b. Malzeme boyutuna göre. (Fisher, 1966)

Glass

Rock Fragments Crystals

VitricTuff

LithicTuff

CrystalTuff

(a)

Kül (< 2 mm)

Blok ve bombalar(> 64 mm)

LapiliTüf

Lapili -TüfBreşi

TüfLapili-taşı

(b)

30 30

7070PiroklastikBreş veya

Aglomera

Cam

Kristal Kayaç parçaları

Vitriktüf

Kristaltüf

Litiktüf

Lapili (2 -64mm)

Page 10: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

Bowen’inReaksiyon serileri

Olivin

Piroksen

Amfibol

Biyotit

Ortoklas

Muskovit

Kuvars

Caplajioklas

Ca/Na

Naplajioklas

Feldispatmineralleri

Mafikmineraller

Page 11: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

Magmatik kayaçların kimyasal sınıflaması:

(SiO2) içeriğine

66% + SiO2 ASİDİK52 - 66% ORTAÇ44 - 52% BAZİK

< 44% ULTRABAZİK

Şeklindedir

Page 12: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

Soğuma tarihçesi/doku

Yavaş soğuyanİri taneli

Hızlı soğuyan İnce taneli

Çok hızlı soğuyanCamsı dokulu

Gabro Bazalt

Diyorit Andezit-porfiritik

Granit Riyolit Pomza Obsidiyen

Renk-Bileşim

Felsik-Açık renkli

Ortaç

Mafik-koyu renkli

volkan cürufu

Page 13: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

Levha tektoniği ve magmatizma

Page 14: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY KITA

ULTRA MAFİK(Üst mantonun magmatik kayaçları)

Peridotit, dunit vb.Sıcak mantoMagmasısorgucu

DiverjanLevha sınırı

KonverjanLevha sınırı andezit vb Riyolit vb

yastıksı bazaltlarHendek

KısmiErgime

fraksiyonelartıklar

dunitPeridotit

Sıcak noktaMafikBazalt vb

deniz sv.

dalma-batma zonu

mafik mgm. kyç

bazalt-gabro

FELSİK mgm kyçlar

Çeşitli granitSiyenit, monzonitGranodiyorit vb

Page 15: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

Magmatik aktivitenin tektonik konumu

Dalan levha üzerindeki mantoKamasında kısmi ergime

1- Mafikten ortaca putonizma2-Mafiktan ortaca volknaizma

3- Bazaltik volkanizma4- Mafik-silisik plutonizma

Dalan levha üzerindeki mantoKamasında kısmi ergime

LEVHADALMA-BATMASI

LEVHADALMA-BATMASI

AYRILANLEVHA SINIRI

SICAK NOKTA

Volkanik ada-dizisi Dalma-batmazonu

Okyanusallitosfer

Okyanusal Ada yayı

Okyanus ortası sırt

Manto sorgucuYükselen mgm

Üst mantonunKısmi ergimesi

KıtasalVolkanik-yay

Page 16: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

Dalan levha üzerindeki mantoKamasında kısmi ergime

1- Mafikten ortaca putonizma2-Mafiktan ortaca volknaizma

3- Bazaltik volkanizma4- Mafik-silisik plutonizma

Dalan levha üzerindeki mantoKamasında kısmi ergime

LEVHADALMA-BATMASI

LEVHADALMA-BATMASI

AYRILANLEVHA SINIRI

SICAK NOKTA

Volkanik ada-dizisi Dalma-batmazonu

Okyanusallitosfer

Okyanusal Ada yayı

Okyanus ortası sırt

Manto sorgucuYükselen mgm

Üst mantonunKısmi ergimesi

KıtasalVolkanik-yay

Volcanic ada-yayı, Endonezya

Page 17: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

Dalan levha üzerindeki mantoKamasında kısmi ergime

1- Mafikten ortaca putonizma2-Mafiktan ortaca volknaizma

3- Bazaltik volkanizma4- Mafik-silisik plutonizma

Dalan levha üzerindeki mantoKamasında kısmi ergime

LEVHADALMA-BATMASI

LEVHADALMA-BATMASI

AYRILANLEVHA SINIRI

SICAK NOKTA

Volkanik ada-dizisi Dalma-batmazonu

Okyanusallitosfer

Okyanusal Ada yayı

Okyanus ortası sırt

Manto sorgucuYükselen mgm

Üst mantonunKısmi ergimesi

KıtasalVolkanik-yay

Okyanusalsıcak-nokta

Havai

Page 18: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

Dalan levha üzerindeki mantoKamasında kısmi ergime

1- Mafikten ortaca putonizma2-Mafiktan ortaca volknaizma

3- Bazaltik volkanizma4- Mafik-silisik plutonizma

Dalan levha üzerindeki mantoKamasında kısmi ergime

LEVHADALMA-BATMASI

LEVHADALMA-BATMASI

AYRILANLEVHA SINIRI

SICAK NOKTA

Volkanik ada-dizisi Dalma-batmazonu

Okyanusallitosfer

Okyanusal Ada yayı

Okyanus ortası sırt

Manto sorgucuYükselen mgm

Üst mantonunKısmi ergimesi

KıtasalVolkanik-yay

Kıtasal volkanik yayK. Kaskadlar

Page 19: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

El örneklerinin tanımlanması• Felsik = feldispat + feldispatoid + silis

• Mafik= Magnezyum + ferrik mineraller (olivin-piroksen vb.)

• Mafik mineral oranı

• % 0-33 Lökokratik

• %33-66 Mezokratik

• %67-100 Melanokratik

Page 20: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

• Jeokimyasal terim SiO2 içeriği Renk indisi Arazi tanımı

• Asit >65 5-25 Lökokratik veya felsik

• Ortaç 52-65 25-55 Mezokratik

• Bazik 45-52 55-85 Melanokratik veya mafik

• Ultrabazik <45 85-100 Ultramafik

• Bu adlandırmada taze yüzey incelenmelidir

• Fakat ayrışmış yüzeyde fikir verebilir

• Eğer magmatik kayaç ince taneli ve felsik minerallerce zenginse ayrışma yüzeyi açık kahverengi- beyaz arasında değişir

• Eğer mafik minerallercfe zenginse ayrışma rengi orta-koyu kahverengi arasında değişir

Page 21: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

Magmatik kayaçların dokusu ve tane büyüklüğü

• Tane boyu

• İnce taneli < 1 mm Çok az kristal sınırı göz veya lupla görülür

• Orta taneli 1-5 mm Bir çok kristal sınırı lupla görülür

• İri taneli > 5 mm Çıplak gözle görülür

• Orta ve iri taneli kayaçlar tanımlanırken tane şekli ve kristallerin birbirleriyle olan ilişkisi dikkatlice incelenmelidir

Page 22: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

Kristal şekillerine göre tanımlama

• Kullanılan Sinonim Sinonim

• Öhedral İdyomorfik Otomorfik

• (öz şekilli)

• Subhedral Hibidyomorfik Hibotomorfik

• (Yarı öz şekilli)

• Anhedral Allotriyomorfik Ksenomorfik

• (özşekilsiz)

• İdeal durumlarda, iri taneli kayaçlarda tane şekli oldukça belirgin ise, bu durumda kayacın tüm tane şekli dokusu belirlenir

Kristal özgün yüzeylerle çevrili

Kristal birkaç özgün yüzeyle çevrili

Kristal özgün yüzeylerden yoksun

Page 23: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

Figure 3-7.Öhedral piroksen

Page 24: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

• Terim Sinonim

• Öhedral taneli Panidyomorfik taneli

• Subhedral taneli Hibidyomorfik taneli

• Anhedral taneli Allotriyomorfik taneli

Kristallerin çoğu öhedral ve üniformbüyüklükte

Kristallerin çoğu subhedral ve üniform büyüklükte

Kristallerin çoğu anhedral ve üniformbüyüklükte

Page 25: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

Magmatik kayaçların dokusu

Faneritik (iri taneli)

Afanitik (ince taneli)

1.

2.

3.

4.

Camsı

Piroklastik

Magma

Lav

Page 26: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

Afanitik doku – Hızlı soğumaküçük kristaller

Page 27: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

Faneritik doku – Yavaş soğumaBüyük kristal

Page 28: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

Faneritik doku Afanitik doku

Silisli Kimyasal bileşim

Granit Riyolit

Page 29: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

Diyorit Andezit

Faneritik doku Afanitik doku

Ortaç Kimyasal bileşim

Page 30: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

Gabro Bazalt

Faneritik doku Afanitik doku

Bazik Kimyasal bileşim

Page 31: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

Faneritik

Porfiritik-faneritik

Zeminde fenokristaller

Page 32: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

Afanitik

Porfiritik-afanitik

Zeminde fenokristaller

Page 33: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

Karadağ metamagmatitleri-Karadağ-Konya

Page 34: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

Karadağ metamagmatitleri-Sızma/Konya

Page 35: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

Karadağ metamagmatitleri-Meydanköy-Konya

Page 36: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

Camsı doku - Çok hızlı soğuma- Kristal yapısı yok

Page 37: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

Kül düşmesi Kül akması

Piroklastik doku

Page 38: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

• Magmatik kayaçlarda gözelenen minerallerin

– Renk

– Klivaj

– Sertlik

– Parlaklık

– Şekil vb. gibi

– Özellikleri kaydedilmelidir

Page 39: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

Magmatik kayaçlarda

• En çok gözlenen mineraller

– Kuvars, alkali feldispat, plajioklas, nefelin, muskovit

Olivin, piroksen, amfibol, biyotit, turmalin

• Sık görülen aksesuar mineraller

– Apatit, sfen, granat, lösit, hematit, manyetit, ilmenit, monazit

• İkincil mineraller

– Kalsit, zeolit, kil grubu, epidot, klorit, pirit

Page 40: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

Arazi örneklerinde inklüzyonlar

• Magmanın yükselmesi ve yerleşmesi esnasında yan kayaçlardan, bölgedeki kayaçlardan ve magma çatısından magma içine parçalar karışır.

• Bu kayaç parçaları, katılaşan magmatik kayaçiçinde yabancı parçalar olarak kalır

• Bunlara ksenolit veya anklav adı verilir

Page 41: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

• İki ana tipi vardır

– 1-Metasedimanter dokulu: magma içine çevre kayaçlardan karışmıştır

– 2-Magmatik kökenli: Aynı magmadan kaynaklanmış ve daha önce katılaşmış parçalardır. Bunalara Otolit adı da verilir

• Granit, granodiyorit ve gabrolarda yaygın olarak bulunur

• Ksenolitlerin renk, doku, mineral içeriği ve sınırları ana kayaçtan ayrı olarak tanımlanmalıdır

• Ayrıca çalışmanın amacına göre yönelimleri ölçülebilir, cinsleri tanımlanır ve oranları belirlenebilir

Page 42: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

Granit-Aksaray

Page 43: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

Sokulum kayaçlarının genel

sınırları

Page 44: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

• Düz, pürüzlü ve bloksu dokanaklar magmanın, magmatik kayaçlardan daha soğuk olan gevrek davranışlı yan kayaçların boşluklarına sokulum yaptığını belirtir

• Tabuler sokulmda iki dokanak birbirleriyle uyuşacak şekilli olabilir

Page 45: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

• Sinüzoidal ve lob şekilli dokanaklar ise yan-kayaçların sıcak olduğunun ve magmanın yerleşimi esnasında plastik deformasyona uğradığını gösterir

Page 46: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

• Geçişli dokanaklar ise, dokanaklarda pişmenin olmadığını ve magmanın yerleşimi esansında yan-kayaçların göreli olarak yüksek sıcaklığa sahip bir ortamda bulunduğunu gösterir

Page 47: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

• Magmatik kayaçların yaş ilişkileri doğrudan veya dolaylıolarak belirlenebilir

• Genellikle genç sokulumlar yaşlı kayaçlarda kontak metamorfizması oluşturabilir

• Ksenolitlerin varlığı ile

• İntrüzyonların bölgesel ölçekli fay, çatlak ve kıvrım sistemleri ile olan ilişkilerinden de sokulum yaşınıbelirlemek olasıdır

• Çevre kayaç ile magmatik kayaçlar benzer yapılarıiçeriyorsa, sokulumun tektonik aktiviteden önce, daha basit yapılar içeriyorsa sonra yerleşmiştir.

Page 48: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

Magmatik kayaçlardaki birincil yapılar

• Düzlemsel ve çizgisel akıntı izleri

• Halatsı ve yastıksı yapı

• Soğuma çatlakları

• Gaz boşlukları

Page 49: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

Gaz boşlukları

Page 50: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

Karacadağ bazaltı-Siverek/Şanlıurfa

Page 51: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

Akıntı yapıları

*3

Page 52: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

Yastık lavlar

Ulukışla/Niğde

Page 53: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

Ulukışla/Niğde

Page 54: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

Ulukışla/Niğde

Page 55: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

• Yukarı doğru yükselen magmatik kütleler katılaşmaları esnasında uğradıkları basınç nedeniyle bir iç yapı kazanırlar. Plutonların iç yapılarınıoluşturan bu unsurlara tektonik unsurlar denir. İkiye ayrılırlar

• Akıntı unsurları

• Kırık sistemler,

Page 56: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

• 1. Akıntı unsurları

– Magmatik kayaçlar oluşumları esnasında belirli evrelerden geçerler. Oluşum esnasında bazı kristaller önce oluşur. Diğerleri ise sıvı halde bulunabilirler. Sıvı halde olanlar serbestçe hareket edebildiklerinden katı kristallerle beraber taşınırlar. Bu akma esnasında katı olanlar uzun eksenleri boyunca bir çizgi şeklinde dizilirler. Bunlara çizgisel akıntıunsurları denir. Feldispat gibi yassı kristallerin genişyüzeylerinin birbirine paralel olacak şekilde dizilmeleri veya koyu-açık renkli minerallerin mercek ve düzenli şekilde dizilmeleri sonucuda düzlemsel akıntı unsurlarıoluşur

Page 57: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

Akma bantlaşması-magmatik laminasyon

• Magmanın kısmi olarak kristallendiği ve hem eriyik hem de kristal içerdiği durumlarda gelişebilir

• Akma bantlaşması magmanın akışı esnasında belirli düzlemler boyunca boşlukların gelişimi ile de oluşabilir

• Daha önce kristallenmiş minerallerin daha az viskoz lav içinde paralel dizilimi de akma bantlaşması oluşturabilir

• Granitik kayaçlarda megakrist olarak adlandırılan düzgün şekilli büyük feldispat kristallerinin intrüzyonun kontağına yakınkesimlerdeparalel dizilimi böyle bir akış yapısı oluşturabilir

• Bu tip intrüzyonlarda paralel dizilmiş feldispat mostarları ayrıntılıolarak incelenmelidir ve bu doku metamorfizma/deformasyon sonucu oluşan doku ile karıştırılmamalıdır

Page 58: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

Bir Bir plutondaplutonda DokanakDokanak boyunca farklboyunca farklıı hareketlerden kaynaklanan hareketlerden kaynaklanan bantlbantlşşmama ,, ((LaheeLahee, , 1961),1961),

Page 59: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

• Magma akışı ile ilgili olmayan diğer bir magmatikbantlaşma özellikle gabrolarda izlenir

• Magmatik laminasyon adı verilen bu dokuda koyu renkli ve açık renkli seviyeler birbiriyle ardalanır

• Bu bantlaşma kristallenme esnasındaki yoğunluk farkından dolayı gelişebilir

Page 60: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

bantlaşma

Page 61: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

• 2. Kırılma unsurları

– Hemen her plutonda düzenli bir şekilde gelişmişkırık sistemleri görülür. Bunlar değişik yönlüçatlak, damar ve faylardır.

Page 62: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

• Magmatik kayaçlardaki kırıklar

– Soğuma esnasında

– Yerleşim sonrası tektonik gerilmelerle

– Üstteki yükün kalkmasıyla oluşan genişleme

Sonucu gelişebilir

Page 63: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

• Soğuma esansında gelişen çatlaklardan magmatikkayacın şekli belirlenebilir.

• Yerleşim sonrası gelişen tektonik çatlaklar, çevredeki kayaçlarda da devam eder ve bunlarla uyumluluk sunar.

• Arazi çalışmları sonucunda kırıkların

– Yönelimi

– Ortalama gelişim aralıkları

– Ve varsa fayların özellikleri belirlenmelidir

Page 64: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

Page 65: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

Page 66: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

Kırık sistemleri akıntı unsurlarına bağlı olarak dört gruba ayrılırlar

• 1. Boyuna kırıklar:

– Çizgisel akıntı unsurlarına paralel olan kırıklardır.

• 2. Enine kırıklar

– Çizgisel akıntı unsurlarına dik gelişen kırıklardır

• 3. Diyagonal kırıklar

– Akıntı unsurlarını aykırı olarak kesen kırıklardır

• 4. yatık kırıklar

– Plutonun yüzeyine ve akış düzlemine paralel olan kırıklardır.

Özellikle granit gibi kayaçlar bu kırıklar boyunca küp şeklinde

Page 67: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

Enine çatlak

Boyunaçatlak

Page 68: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

Volkanik kayaçlarda çatlaklılık

• Bazaltlarda genellikle 3-7 yüzeyli kolonsu çatlaklılık izlenir.

• Bu çatlaklar lav akımının alt ve üst soğuma yüzeylerine dik

• gelişir

Page 69: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

Kolonsu Kolonsu ççatlaklaratlaklar

Page 70: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

Bazalt akışı esnasında gelişen kolonsu çatlakların şematik kesiti

VesicularFlow Top

UpperColonnade

Entablature

LowerColonnade

Approx.verticalscale inmeters

10

0

GözenekliÜst kesim

Üst kolonsukesim

Alt kolonsukesim

ÖlçekMetre

Kolon pervazıbölümü

Page 71: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

Page 72: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

Page 73: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

Bazalt-Beşiri/Batman

Page 74: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

Bazalt-Beşiri/Batman

Page 75: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

• Ortaç ve asidik bileşimli kayaçlardaki çatlaklılık levhamsıveya dilim şeklindedir.

• Andezitlerde alt kesimlerde sık aralıklı ve tabana paralel çatlaklar, üste doğru akış yönünde bükülür ve dikleşir

Page 76: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

Damar ve dokanaklar

• Damarlar levha veta tabuler şekillidir

• Hem magmatik kayaçlarda hem yan kayaçlarda bulunabilirler

– Hidrotermal orijinli damarlar genellikle beyaz renklidir ve kalsit ile kuvarsla dolgulanmıştır

– Genişlikleri birkaç mm ile birkaç metre arasında değişebilir.

– Eğer damarın yerleşimi esnasında ana magmati kayaçsoğuksa, damar düzgün şekilli ve keskin dokanaklı

– Sıcak ve yeni kristallenmişse düzensiz şekilli ve geçişlibir dokanağa sahip olacaktır.

Page 77: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

• Hidrotermal damarların konumlarının ölçülmesi ve yanal devamlılıklarının incelenmesi ile bölgesel gerilmelerle ilgili veriler elde edilebilir.

• Genellikle damarlar karmaşık olabilirler ve damar duvardan merkeze doğru sıralı olarak gelişmiş birden fazla mineral içerebilir.

• Böyle damarların taslak çizimleri yapılmalıdır.

• Yine anakayacın damar sınırında özellikleri kaydedilerek ayrışmanın olup olmadığı belirlenmelidir

Page 78: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

• Sıcak magma soğuk yan kayaçla yanyana geldiğinde sınırda ince taneli bir soğuma zonu oluşur.,Bu soğuma zonunun genişliği yan kayaçla magma arasındaki sıcaklık farkına, magma cinsine ve derinliğine bağlıdır.

• Magma sıcak yan kayaçla dokanak yaptığında dokanakta çok az soğuma olacak ve dokanak plastik deformasyona uğrayabilir.

• Bu durumda geçişli bir dokanak oluşur.

• Termal olarak başkalaşıma uğrayan yan kayaçların sınırları belirgin olmayabilir.

• Bu şartlarda kontağın her iki yanındaki kayaçlar kristallidir.

• Bu durumda dokanak tane boyutu, renk ve mineral farklılığıyla ayrılabilir.

Page 79: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

• Yan kayaç oldukça soğuk olursa, sınır genellikle soğuma zonu içerir ve yan kayaç dokanak metamorfizmasına uğrar

• Bir dokanak tanımlandığında, dokanak tümüyle takip edilmeli, yönelimi ölçülmeli, dokanağın özelliği tanaımlanmalı, kayaç tipleri ve damarlar belirlenmelidir.

• Aynı şekilde dokanakta kontak metamorfizmasının olup olmadığı ve magmatik kayaç içinde yan kayaçlara ait kapanımların (ksenolit) bulunup bulunmadığıbelirlenmelidir

Page 80: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

Magmatik farklılaşmaMagma bileşiminde oluşan değişiklikler

•Asimilasyon

•Magma karışması

•Bölümsel kristalleşme

•Farklı kaynaklar

Page 81: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

Asimilasyon Magma karışması

Bölümselkristalleşme

FarklıKaynaklar

Page 82: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

Ergimiş materyal tipleri

• 1. Magma – Yeryüzeyinin altında ergimiş materyal

2. Lav – Yeryüzeyinin üzerindeki materyal

Page 83: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

Magma Viskozitesi

• Viskozite – Akmaya karşı direnç

• Bal – Yüksek viskozite

• Su – düşük viskoziter

Silis kapsamı arttıkça viskozite artar

Page 84: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

Magma dokusu

a. İskeletsel olivin

b. Kırlangıç kuyruğu plajioklas-trakit

Page 85: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

A-Bileşimsel olarak zonlanmışhornblend fenokristi

(1 mm)

b. Karlsbad ikizli zonluplajioklas (0.3 mm).

Magma dokusu

Page 86: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

Ofitik doku: Tek bir piroksen bir çok iyi gelişmiş plajioklas lataları (1 mm).

Page 87: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

A-Granofirik kuvars-alkali feldispat (granite-1mm).

B. Grafik doku: kuvars-feldispat

Page 88: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

Ortopiroksenle kılıflanmış olivin (bazaltik andezit- genişlil 5 mm)

Page 89: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

Sieve dokusu (andezit- genişlik 1 mm)

Page 90: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

Kemirilmiş olivin fenokristi (genişlik 0.3 mm)

Page 91: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

A-Trakitik doku (g. 1 mm)

b. b. PilotaksitikPilotaksitik doku (doku (bazaltikbazaltikandeziti g. 7mm)andeziti g. 7mm)

Page 92: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

Akma bantlaşması-bazalt

BB--Tane iTane iççi doku (i doku (intergranularintergranular) ) bazaltbazalt--g. 1 mmg. 1 mm

Page 93: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

a. Karlsbad ikizlenmesi –ortoklas(granit- g.1mm)

b. b. AlbitAlbit ikizlenmesiikizlenmesi--riyolit (g.1 riyolit (g.1 mm)mm)

Page 94: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

Tartan ikizlenmesi-mikroklin

Page 95: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

Polisentetik deformasyon ikizlenmesi –plajioklas (gabro- g. 1 mm)

Page 96: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

a. Hornblend tarafından yerdeğiştirilmiş piroksen (g 1 mm)

b. Klorit tarafından yerdeğiştirilmiş biyotit (tonalit- g.0.3 mm)

Pyx

Hbl

BtChl

Page 97: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

Plajioklas içinde mirmekit

Page 98: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

BBüüyyüük granit k granit batolitlerininbatolitlerinin yerleyerleşşimiimi

Problem: Sokulum nedeniyleOluşmuş büyük yerdeğiştirmelerinolmaması

Çözümler:Granitleşme = Sıcak sıvılarlaYerinde alterasyon

Fakat pişmiş zonlarİntruzyonla yerleşmişGranit batolitleriniGösterir

Batolit

Page 99: Ergimişhalde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun ... · Levha tektoniği ve magmatizma. MAGMATİK KAYAÇLAR Yrd.Doç.Dr.Yaşar EREN KITA OKYANUS HAVZASI VOLKANİK YAY

MAGMATİK KAYAÇLARYrd.Doç.Dr.Yaşar EREN

DiDiğğer mekanizmalarer mekanizmalar::

Asimilasyon

Injeksiyon/deformasyon

Stoping

Stoping mekanizmasıyla batolit yerleşimi