Dr. İsmail BAYTAK

Eski BATI

Hellenistik Dönem

(İskender İmparatorluğu)

ESKİÇAĞ TARİHİ ve UYGARLIKLARI-IV

7.Ders

Helenistik Dönem, Büyük İskender'in istilalarıyla başlayan Antik Dünya'da

Grek etkisinin doruğa ulaştığı dönemdir. Helenistik Dönem, Klasik Grek

Dönemini izlemiştir ve Helenistik Dönem'in ardından, Klasik Grek

egemenliğindeki bölge Roma Cumhuriyeti ve sonrasında Roma İmparatorluğu

hakimiyetine geçmiştir.

Klasik Grek kültürü (din, sanat ve yazın olarak) = Roma hakimiyet alanı.

Latince'nin yanı sıra Grekçe konuşulurdu.

Helenistik Dönem = Klasik Grek Uygarlığı'nın gerileme ve çöküş dönemi.

Klasik Grek Uygarlığı ile Roma Uygarlığı arasında bir geçiş dönemi.

Dönem başlangıcı B.İskender’in Ölümü M.Ö.323

Dönemin Bitişi Yunanistan Yarımadası'nın Roma Cumhuriyeti tarafından işgal

edildiği MÖ 146 olarak kabul edilir.

Romalıların Büyük İskender'in imparatorluğu'ndan kalan son devlet olan

Ptolemaios Hanedanlığı'nın Actium Savaşı'nda yenilgiye uğrayıp yıkıldığı tarih

olan MÖ 31-30 tarihini Dönem'in sonu olarak kabul ederler.

Büyük İskender'in Pers İmparatorluğu'nu yenilgiye uğratmasından sonra

Güneybatı Asya'da Makedonya Krallığı'na bağlı yeni krallıklar kurulmaya

başlanmıştır.

Bu yeni krallıklar, Klasik Grek kültürünü ve dilini söz konusu topraklara

taşımıştır. Aynı şekilde bu krallıklar da yerel kültürlerden etkilenmiş, yerel

uygulamaları ve kurumları benimsemiştir.

Helenistik Dönem, Antik Grek uygarlığı ile Yakın Doğu'nun, Orta Doğu'nun,

Güneybatı Asya'nın bir kaynaşmasını ve bu toplumları "barbar" olarak gören

eski Grek tutumundan bir uzaklaşmayı, bir kopmayı temsil etmektedir.

Grek - Asya kültürünün yaygınlığı

Kral Filip'in yerine tahta geçen Büyük İskender, babasının planladığı İran

seferini kendi üstlenmiştir.

Seferin sonunda Büyük İskender Pers Kralı III. Darius'u tahttan devirerek tüm

Pers İmparatorluğu hakimiyetindeki toprakları ele geçirdi.

İstila edilen topraklar, Anadolu, Levant, Mısır, Mezopotamya, Medya, İran,

Afganistan'nın, Pakistan'ın bir bölümü ve Asya stepleridir. Ancak bu askeri

seferin devamında, MÖ 323 yılında Büyük İskender öldü.

Ancak doğuya doğru seferine devam ederken istila ettiği toprakların yönetimi

için bazı generallerini, bir çeşit bölge valisi olarak atamıştır.

Fethettiği çok geniş topraklar, İskender'in ölümünden sonra birkaç yüzyıl

boyunca güçlü bir Grek etkisi altında kaldı. Grek kültürünün bu toprakları

etkileme süreci, batıda Roma'nın ve doğuda Pers İmparatorluğu'nun

yükselişine değin sürmüştür.

Bu melez Helenistik kültürünün İskender'in istilalarından sonra Makedonya

İmparatorluğu'nda meydana gelen değişimlere karşın ve Diadochi hakimiyeti

boyunca, Grek etkisi olmaksızın ortaya çıkmıştır.

ğı ileri sürülebilir. İskender üzerine çalışmalarıyla bilinen İngiliz tarihçi Peter

Green tarafından belirtildiği gibi, İskender'in istilalarının ortaya çıkardığı pek

çok unsur, Helenistik Dönem kavramı altında birleştirilmiştir. İskender'in

istilacı ordusu tarafından feth edilen Mısır, Anadolu ve Mezopotamya bir

bakıma isteyerek "düşmüştü". Bu bölgelerde İskender, bir fatihden çok bir

kurtarıcı görüldü.

Büyük İskender (III. Aleksandros), II. Philippos un oğludur. M.Ö 336 yılında 20

yaşındayken Makedonya tahtına geçti.

İlk işi babasının katillerini cezalandırmak oldu.

Daha sonra vakit kaybetmeden Yunanistan ’a girdi ve Teselya birliğinin

başına geçti.

Korint’te toplanmış olan Hellen birlik toplantısına katıldı ve burada Perslere

karşı yapılacak olan seferin başkomutanı seçildi.

İskender Yunanistan’ı ikinci kez Makedon hegemonyasına alıyor ve Pers

seferi ile Helen dünyasındaki Asya Seferi fikrini yeniden canlandırıyordu.

İskender M.Ö 334–325 yılları arasında Pers Devleti’ne karşı büyük bir fetih

hareketine girişmişti. Bu seferin nedenlerinin başında, kurmak istediği büyük

dünya İmparatorluğu ile ilgili planları ve Önasya ile ilgili ekonomik çıkarları

bulunmaktaydı.

GRANİKOS SAVAŞI

GRANİKOS SAVAŞI

İskender’in Persler ile ilk karşılaşması Granikos (Biga) Irmağı kenarında

olmuştu. Buradan zaferle çıkan İskender Batı Anadolu sahillerinin kontrolünü

sağlamıştır. Buradan yanında küçük bir ordu ile Karia’ya gelerek Likya sahil

yolunu takip ederek Pamphylia’ya gelmiştir. Burada da kendine mihmandarlık

yapan Pergeliler bulunuyordu. Burada Perge tarafından her hangi bir zorlukla

karşılaşmamıştır. Burada bulunduğu süre zarfında Aspendoslu elçileri kabul

etmiş, Aspendoslular şehirlerinde garnizon bulundurmalarını istemişlerdir.

İskender de askerlerine verilmesi için 50 talent para ve perslere verdikleri atları

istedi. Sillyon karşı çıktığı sefer sırasında Aspendosluların vaatlerinde

durmadıklarını öğrenince Sillyon seferini yarıda keserek Aspendos üzerine

yürüdüler. İskender sarp ve alınması zor bir şehir olan Sillyon zaptından

kurtulduğuna sevinmiş olmalıdır. Süratli bir şekilde Aspendos üzerine yürüyen

İskender asıl şehrin sarp ve engebeli olan bölümüne girmeden aşağı şehre

ordusunu yerleştirmiştir. Bu şekilde süratli bir şekilde Aspendos’a ordunun

yaklaştığını gören Aspendoslular böyle bir muhasaraya dayanamayacaklarını

anladılar. İskender’e elçiler göndererek görüşme yaptılar. Görüşme sonrası ilk

anlaşmada sözü edilen taleplerin iki katı karşılığı ve komşu şehirlere savaşla

girmesi durumunda atanan hakemin kararlarına uyacağına dair antlaşama

yaptılar. Buradan Perge’ye geçen İskender Termesos üzerinden Phrygia’ya

geçmiştir. Gordion da ordusunu tekrar toparlayan İskender, ertesi gün

Galatia’nın en önemli kentlerinden Ankyra (Ankara) gelir, Pahlagonyalı heyeti

kabul eder. Heyet İskender ‘in egemenliğini tanır İskender Kappadokia’ya doğru

ola çıkar.

M.Ö 334 yılında Nearkhos’u Lykia ve Pamphylia satraplığına tayin etmiştir.

Burada İskender ‘in kurallarına uyacak ve çevrede zapt edilmeyen kontrol

altına alınmasını sağlayacaktı. Burada Sillyon ve Pisidia’nın zaptı işi

Nearkhos’a ait olacaktı. Buradan 329 yılında ayrılarak İskender’in yanına

gitmiş burada sefere katılmıştır.

İskender ordularıyla Kappadokia’dan sonra Kilikya kapılarını (Gülek Boğazı)

kullanarak Kilikya girer. Burada hastalanması sonucu uzun bir düre Tarsus da

kalmıştır. Kilikya ‘ya gelebilecek teklilere karşı Parmenion’u Mezopotamya

Kilikya arasında ki Amanos Geçidi işgal etmek için görevlendirildi. İskender

kendi ise Dağlık Kilikya’dan gelebilecek tehlikelere karşı batıya yöneldi. Taşlık

Kilikya’da Laranda ve Ikonya ile bağlantı kurup arkadan tehlike

oluşturabilirlerdi. Tarsus’un batısında yer alan Anchiale üzerine yürüdü.

İskender kendine karşı Persler ile dolap çeviremeye kalkışan Soloi

(Viranşehir) kentine saldırmıştır. Burada bir garnizon bırakarak bölgeyi

güvence altına almıştır.

İSSOS SAVAŞI

Pers kralının Amanos Dağlarının hemen arkasında kamp kurduğunu

öğrenince; hiç beklemeden Amanosları geçmeye çalıştı. Lakin hava

şartlarından dolayı bunu başaramadı.

İki ordu M.Ö 333 yılında İssos yöresinde Pinaros (Deliçay) kenarında

karşılaştılar. Burada ağır bir yenilgiye uğratan İskender buradan sonra Pers

donanmasını etkisiz hale getirme amacından vazgeçmedi ve Suriye üzerine

yürüdü ve Fenike kıyılarını zapt etti. Buradan Mısır’a geçerek buradaki pers

egemenliğine son verdi. Burası İskender için önemli bir merkezdi. Burasının

verimli toprakları Yunanistan için önemliydi.

İPSOS SAVAŞI

İpsos Muharebesi (İpsos Savaşı), Büyük İskender'in ölümünden sonra

ardılları olan komutanları (Diodoklar) arasında Frigya'ya bağlı İpsos'ta yapılan

çarpışma (MÖ 301). İmparatorluğun parçalanmasını hızlandıran mücadelenin

bir parçasını oluşturur.

MÖ 302'de Trakya kralı Lysimakhos, Babil kralı I. Selevkos Nikator, Mısır kralı

I. Ptolemaios ve Makedonya kralı Kassandros'un kuvvetleri Anadolu'da I.

Antigonos Monophtalmos ve oğlu I. Demetrios Poliorketes'e karşı harekete

geçti. Selevkos ile Lysimakhos'un birlikleri Antigonos'un 70 bin yaya ve 10

bin atlıdan oluşan kuvvetlerinden sayıca biraz azdı, ama müttefiklerin fil

üstünlüğü belirleyici oldu. Düşman süvarilerini yenilgiye uğrattıktan sonra

uzun süre izleyen Demetrios'un babasını kurtarmak için geri dönmesini filler

engelledi. Antigonos öldürüldü, Demetrios kaçtı. Anadolu Lysimakhos'a bağlı

topraklara katıldı.

GUAGEMELA SAVAŞI

İskender ile Akdeniz kıyılarının ele geçirdikten sonra M.Ö 331 yılında itibaren

tüm Pers imparatorluğunu ele geçirmek için yeni bir saldırıya başladı.

Gaugamela (Assur Bölgesi) Muharebeyi kazanmış ve Mezopotamya’yı ele

geçirmiştir.

Darius sayıca üstün olan kuvvetleri ile savaş düzeni oluşturmak için düzgün

bir yer istiyordu. Fakat Gaugamela kesinlikle saptanmış bir yer değildi. Savaş

bir deve hörgücü şeklindeki tepenin yanında oldu. Bundan dolayı bu savaşın

köken bilimsel ismi İbranice Tel Gomel veya Tel Gahmal, "Deve Dağı" olarak

tercüme edilir.

GUAGEMELA SAVAŞI

İskender ile Akdeniz kıyılarının ele geçirdikten sonra M.Ö 331 yılında itibaren

tüm Pers imparatorluğunu ele geçirmek için yeni bir saldırıya başladı.

Gaugamela (Assur Bölgesi) Muharebeyi kazanmış ve Mezopotamya’yı ele

geçirmiştir.

Darius sayıca üstün olan kuvvetleri ile savaş düzeni oluşturmak için düzgün

bir yer istiyordu. Fakat Gaugamela kesinlikle saptanmış bir yer değildi. Savaş

bir deve hörgücü şeklindeki tepenin yanında oldu. Bundan dolayı bu savaşın

köken bilimsel ismi İbranice Tel Gomel veya Tel Gahmal, "Deve Dağı" olarak

tercüme edilir.

Daha sonra Persepolis ve Susa yı ele geçirmiş ve Panhelen Öç Seferini son

erdirmişti. Böylece Helen Birliği resmi seferi sona ermiştir. Bundan sonra

İskender Hindistan’a kadar uzayan seferi başladı.

İskender’in M.Ö 323 yılında ani ölümüyle Helen Dünyasında İskender’i

generalleri arasında mücadelelerin ve Helenistik devletler dönemi başladı.

HELENİSTİK DEVLETLER DÖNEMİ

İskender’in M.Ö 323 yılında ölümünden sonra imparatorluk generaller arsında

paylaşılmıştır. Buna göre önce imparatorluk; Mısır da Ptolemaios, Küçük

Asya ‘da Antıgonos, Makedonya ve Hellas’ta Antipatros ve Trakya ‘da

Lysimakhos alacak şekilde bölünmüştü. Bununla birlikte merkezi güç

Perdikkas’ta toplamıştı. Lakin aralarında çıkan İpsos Savaşı ile Antigonos

M.Ö 301 yılında Lysimakhos ve Seleukos ‘a karşı kaybetmesi üzerine dört

devlet ortaya çıkmıştır: Mısır’da Ptolemaios, Trakya ve Küçük Asya’da

Lysimakhos, Mezopotamya ve Suriye ‘de Seleukos ve Kasandros’un

Makedonya Devleti’dir. 334'den beri Antigonos idaresi altındaki büyük

Phrygia satraplığı ile birleştirilmiş olması ihtimal dahilindedir. Çünkü 323'de

büyük İskender'in ölümünden sonra generalleri arasında satraplıklar taksim

edilirken Antigonos yine eski satraplığını almıştır ki, Lykia ile Pamphylia'nın

da buraya dahil bulunduğunu görmekteyiz. Bu karar, devletin 321 senesinde

Triparadeisos'ta yapılan ikinci taksiminde de tekrarlanmıştır. Bu sebepten biz,

Antigonos'un sonraları dahi, Diadokh'lara karşı yaptığı muharebelerde,,

ordusunda Pamphylialıların bulunduğunu görüyoruz.

Şu halde Pamphylia 323'de Antigonos'un Asya büyük krallığına dahil olmuş ve

onun dağılma tarihi olan M. ö. 301 İpsos muharebesine kadar orada kalmıştır. Bu

mücadele sonrası Antigonos’un yenilmesi ve ortadan kalmasından sonra tanzim

edilmesinde sonra, İpsos muharebesinin galipleri, durumu yeniden tanzim

etmişlerdir. Bu arada bizi çok yakından ilgilendiren bir mesele Küçük Asya’nın

güney sahillerinde yeni müstakil bir devletin kurulmuş olmasıdır. Bu Makedonya

kralı Kasandros’un kardeşi Pleistarkhos'a verilen, Hindistan ve Baktriya'dan

Suriye'ye kadar uzanan Selevkos devleti ile Trakya ve Toroslara kadar bütün Batı

Küçük Asya'yı içine alan Lysimakhos devleti arasında bulunan bir devletti.

Pleistarkhos devletine ait olarak vazıh bir şekilde zikredilen yalnız Kilikia'dır.

Bununla beraber Lykia ve Pamphylia da dahil bütün güney sahillerinin bu krallığa

ait olması gerektiği, Karia'da Pleistarkheia isimli bir şehrin mevcudiyetinden

anlaşılmaktadır; aksi takdirde bu ismi izah etmek mümkün olamayacaktır. Fakat

bu devlet M. ö. 301–299 seneleri arasında yalnız iki sene devam etmiş, 299'da,

babası Antigonos'un İpsos muharebesinde imha edilmesine rağmen onun

donanma ve sahillerdeki önemli deniz üslerine dayanarak doğu Akdeniz ve Ege

denizi hâkimiyetini hâlâ elinde tutan Demetrios Poliorketes'in hücumuna uğramış

ve kısmen işgal edilmiştir. Pleistarkhos Makedonya'ya kardeşinin yanına gitmiş

ve devletini yeniden ele geçirmek için hiçbir şey yapmamıştır. Nihayet Demetrios

296 senesinde Kasandros’un ölümünden sonra Yunanistan'a gidince Seleukos

onun bu gaybubetinden Kilikia'yı işgal hususunda istifade etmiştir. Bundan bir

sene sonra ise Mısır, Fenike ve Kıbrıs vasıtasıyla doğu Akdeniz hâkimiyetini elde

etmiş olan Ptolemaios I, Karia'nın güney sahilindeki Kaunos şehrini ve belki de

Lykia'yı zaptetmiştir.

iskenderin yaşamından bir

kesit. Onun kahramanlığını ön

Plana çıkarıyor.

Çizgiler var ama farklı

Koyulaştırmalar da var fakat ışık

Kaynağının nereden geldiği belli değil.