E S P E R OGlasilo esperantskega društva Maribor

December 2015

ISSN 2463­8323

E S P E R ODecember 2015

2

Agado en la dua duono de la jaro 2015

Kaze de la preparoj por la »Parado de lernado« la19an de Majo en Petovio, ni traserĉis la historion deEsperanto­agado en Petovio kaj en la proksimaĉirkaŭo. Milan Jarnovič trovis en la arkivo de Petoviola atingeblajn informojn pri la societo en Petovio. Tielni venis al la nepino de Josipo Domanjko, VlastaVuèak, kaj al la lasta prezidantino de la esperantasekcio de DPD Svoboda, Angela Bezjak. Ili ambaŭpartoprenis la »Paradon de lernado«.

En junio ni eldonis la unuan ĉi­jaran bultenon ESPERO.

La 4­an de Junio ni festis la 70­jaraĝon de ZlatkoTiljar­Pajo. Tiu kaze la jubileanto en interparolo kunMelita Cimerman skizis sian vivovojon kaj aparte 50jarojn de sia agado por Esperanto.

La 25­an de julio kaze de la Esperanto­tago nipartoprenis la internacian renkontiĝon de esperantistojen Brežice. La renkontiĝon organizis Klubo deesperantistoj Posavje (KEP), gvidata de mag­o AntonMiheliè, en kunlaboro kun Ligo por Esperanto deSlovenio (ZES). Krom la reprezentantoj de la propraKEP kaj de aliaj slovenaj Esperanto­societoj kaj de laLigo la renkontiĝon partoprenis aldone kvardekesperantistoj, plejparte el Kroatio.

Komence de aŭgusto Zlatko Tišljar, la membro deEDM, partoprenis la 100­an Universalan Kongresonde esperantistoj en Lillo en Francio.

La 29­an de aŭgusto la Fervoja Esperanto­societoMariburgo, estrata de Jovan Mirkoviæ, kunlaboris dumla festo »Bograè« en Lendava.

La 12­an de septembro unu el la membroj de EDMpartoprenis la tradician renkontiĝon de verkistoj enEsperanto, nun jam la 13­an, en Hraèina en Kroatio.

Delovanje drutva v drugi polovici leta 2015

Ob pripravah na Parado uèenja, ki je bila 19. maja naPtuju, smo pobrskali po zgodovini esperantskegadelovanja na Ptuju in v blinji okolici. Milan Jarnovièje v ptujskem ahrhivu poiskal dosegljive podatke optujskem drutvu. Tako smo prili do vnukinje JosipaDomanjka Vlaste Vuèak, in do zadnje predsedniceesperantske sekcije pri DPD Svoboda Angele Bezjak.Obe sta se udeleili Parade uèenja, ki se je odvijala19. maja na Ptuju.

V mesecu juniju samo izdali prvo letonjo tevilkoglasila ESPERO.

Dne 4. junija smo proslavili 70 letnico Zlatka Tiljarja­Paja. Ob tem je slavljenec v razgovoru z MelitoCimerman orisal svojo ivljenjsko pot in e posebej 50let svojega delovanja za esperanto.

Dne 25. julija smo se ob Dnevu esperanta udeleilimednarodnega sreèanja esperantistov v Breicah.Sreèanje je organiziral Klub esperantistov Posavja(KEP), ki ga vodi mag. Anton Miheliè v sodelovanju zZdruenjem za esperanto Slovenije (ZES). Polegpredstavnikov domaèega KEP in predstavnikovslovenskih esperantskih drutev in zveze se jesreèanja udeleilo e tirideset esperantistov,veèinoma iz sosednje Hrvake.

V zaèetku avgusta se je èlan EDM, Zlatko Tiljarudeleil 100. svetovnega kongresa esperantistov(Universala kongreso) v Lillu v Franciji.

Dne 29. avgusta je eleznièarsko esperantsko drutvoMaribor, pod vodstvom Jovana Mirkoviæa sodelovalona Bograè­feti v Lendavi.

Dne 12. septembra se je èlan EDM udeleiltradicionalnega sreèanja, tokrat 13., esperantskihpiscev in prevajalcev v Hraèini na Hrvakem.

La internacia renkontiĝo de esperantistoj en Brežice | Mednarodno sreèanje esperantistov v BreicahFoto maldesktre | foto levo Janez Jug, Anton Miheliè kaj viceurbestrino | in podupanja Katja Èanar

E S P E R ODecember 2015

3

La 13­an de septembro la plurnombre da slovenajesperantistoj partoprenis la tradician 36­an ekskursonal la Trilanda limo super Rateèe. Pinte de la montoPeč (1509 m) ili renkontiĝis kun la aŭstriaj kaj italajesperantistoj. Ĉi­jare akurate je la tagmezo kunvenis14 esperantistoj: Martin Stuppnik kiel la dojeno de tiujrenkontiĝoj kaj mem partoprenanto ekde la unuarenkontiĝo, Elda Dörfler, membro de TEA kaj FaniRinar, Metka Duhovnik, Ostoj Kristan, Ana Ferrer kajMojca Zadravec el ED Labako, Davorin Juraè el EDMariburgo kaj Janez Jug, Janez Zadravec, Anka Vozlièkaj Simon Urh kun du junaj membroj kiel membroj deZES. Kaze de tio du televidaj raportadoj registris laesperantan grupon kaj elsendis erojn el intervjuoj. Laaŭstria regiona televidstacio el Vilako BTV publiciseldirojn de Martin, Elda kaj Fani, la slovena TV SLO1emisiis la vortojn de Janez Jug.

La 14­an de septembro ni festis la 105­an jubileon deEsperanto­societo Mariburgo. Tiukaze de tio nirememoris la antaŭ nelonge mortintan multjaranmembron Aleksandron Heøman.

La 26­an de septembro ni en la salonego de Urbakvartalo Center aranĝis feston kaze de la Eŭropa tagode lingvoj (EDL). Tiusence ni informiĝis pri tio, kio EDLestas, kia estas ĝia intenco. Ni konatiĝis kun la lingvojen Eŭropo kaj pli vaste en la mondo kun la gestlingvoj.Ni prezentis ankaŭ la afiŝojn, preparitajn por EDL,kiujn ni ricevis el la elementa lernejo Ig ĉe Labako.

Dne 13. septembra se je lepo tevilo slovenskihesperantistov udeleilo tradicionalnega 36. pohoda natromeji nad Rateèami. Na vrhu, na Peèi (1509 m) sose sreèali z avstrijskimi in italijanskimi esperantisti.Letos je bilo toèno opoldne zbranih 14 esperantistov:Martin Stuppnig, ki je starosta teh sreèanj inudeleenec od prvega sreèanja dalje, èlanici TEA EldaDoerfler in Fani Rinar ter Metka Duhovnik, OstojKristan, Ana Ferrer in Mojca Zadravec iz ED Ljubljana,Davorin Juraè iz ED Maribor ter Janez Jug, JanezZadravec, Anka Vozliè in Simon Urh z dvema èlanomapodmladka kot èlani ZES. Ob tem sta dve televizijskireportai posneli esperantsko skupino in predvajaliizseke iz intervjujev. Avstrijska regionalna postaja izBeljaka BTV je objavila izjave Martina, Elde in Fani,slovenska TV SLO1 pa besede Janeza Juga.

Dne 14. septembra smo proslavili 105. obletnicoEsperantskega drutva Maribor. Ob tem smo sespomnili pred nedavnim preminulega dolgoletnegaèlana Aleksandra Heømana.

Dne 26. septembra smo v dvorani MÈ Center imeliproslavo ob Evropskem dnevu jezikov (EDJ). Ob temsmo se seznanili s tem, kaj je EDJ in èemu jenamenjen. Seznanili smo se z jeziki po Evropi in irepo svetu ter z znakovnimi jeziki. Ob tej prilonosti smopredstavili tudi plakate, narejene ob EDJ, ki smo jihdobili iz O Ig pri Ljubljani.

La tradicia 36­a ekskurso al la Trilanda limo super Rateèe.Tradicionalni 36. pohod na tromejo nad Rateèami.

Afiŝoj, preparitaj por EDL Elementa lernejo Ig ĉe Labako | Plakati izdelani za EDJ, OŠ Ig pri Ljubljani

E S P E R ODecember 2015

4

De la 9­a ĝis la 11­a oktobro en Abatejo (Opatia ­Kroatio) okazis la 18­a Alp­adria konferenco. Lapartoprenantoj venis el Italio (5), Slovenio (14) kaj elKroatio (25). La konferencon salutis la vicurbestro deAbatejo Fernando Kirigin. Edvige Tantin Ackermannel Triesto prezentis prelegon »Adriatiko, la mezeŭropamaro«. La konferenco estis akompanata de diversajkulturaj aranĝoj kaj de la ekskurso tra la urbo.La 14­an de oktobro nia gasto estis Petro Balá,esperantisto el Slovakio. Li prezentis al ni laorganizaĵon, kiun li estras: Edukado@Interreto (E@I).Interalie li kiel la reprezentanto de la Loka KongresaKomitato de la Universala Kongreso (UEA), kiu okazossekvajare en Nitra (Slovakio) nin invitis partopreni lakongreson.Interalie nun okazas la aŭtuna daŭriga kurso deEsperanto, kiun partoprenas kvar kursanoj. En ladomo por lernantoj en Mariburgo ni en novembro 2015komencis per la kurso de Esperanto por la loĝantoj dela domo. Partoprenas ĝin du lernantinoj.La 12­an de decembro ni festis datrevenon deZamenhof­naskiĝo. Kolektiĝhis kontentiga nombro damariboraj esperantistoj kaj kelkaj gastoj el Ljubljanakaj Breice. En la programo estis la jeno: Vinko Olak pezentis esperantan kaj slovenantradukon de angla libro The Pilgrims Progresverkita de John Bunyan.

Zlatko Tiljar prezentis sian libron Nekutime primultio, verkitan en Esperanto.

Sekvis societa amikumado.

Od 9. do 11. oktobra se je v Opatiji odvijala 18.konferenca Alpe­Jadran. Udeleenci so prispeli izItalije (5), Slovenije (14) in Hrvake (25). Konferencoje pozdravil podupan Opatije Fernando Kirigin.Edviga Tantin Ackermann iz Trsta je imela predavanje:»Jadransko morje, srednjeevropsko morje«.Konferenco so spremljali razni kulturni dogodki terogled mesta.Dne 14. oktobra smo gostili Petra Baláa, slovakegaesperantista. Predstavil nam je organizacijo, ki jo vodi:Edukado@Interreto (E@I). Med drugim nas je kotpredsednik lokalnega kongresnega odboraSvetovnega esperantskega kongresa (UEA), ki bonaslednje leto v Nitri (Slovaka) povabil, da seudeleimo kongresa.Med drugim poteka jesenski nadaljevalni teèajesperanta, katerega se udeleujejo tirje teèajniki. VDijakem domu Maribor smo novembra 2015 zaèeli steèajem esperanta za stanovalce doma. Udeleujetase ga dve dijakinji.Dne 12. decembra smo proslavili obletnico Zamen­hofovega rojstva. V lepem tevilu smo se zbralimariborski esperantisti, kakor tudi nekaj gostov izLjubljane in Breic. Na programu smo imeli sledeèe: Vinko Olak je predstavil prevod angleke knjigeThe Pilgrims Progress avtorja Johna Bunyana vesperanto in slovenèino,

Zlatko Tilar je predstavil knjigo Nekutime primultio napisano v esperantu.

Sledil je druabni del.

Zamenhova proslava, 12. decembra 2105 (foto Zdravko Kokanoviæ)

E S P E R ODecember 2015

5

Peter Balá pedstavlja E@I

Stoti jubilejni svetovni kongres esperanta v LilluMi partoprenis vere imponan kongreson, kiu laŭ kelkajaspektoj estis unika. Unue post longa periodo fineunu el UK estis tre amasa kun 2.700 partoprenantojel 81 landoj. Mi estis la nura reprezentanto de Sloven­io kaj salutis la kongreson nome de slovenaj esperan­tistoj dum la solena malfermo.

Aparte impresis min la bonega laboro de lokaj francajorganizantoj, kiuj dediĉis multan tempon al eksteravidebligo de Esperanto. Estis tre multaj afiŝoj tra laurbo, ĉiutagaj gazetaj artikoloj pri la kongreso kajmultaj elsendoj kaj elsendetoj de televido kaj radio.Oni organizis publikanĥorkantadon de esperantistoj surla teatra placo, kiam la hazardajpasantoj francaj ankaŭ kunkantis.

Dum la ekskurso la centra vizitejoestis Bulonjo sur Maro, la loko dela unua kongreso. Tie dum tiutago la urbo vivis en la signo deEsperanto. En la teatron, en kiuokazis la unua kongreso, veniskvincento da esperantistoj, kaj tieokazis tre emociplena kaj kortuŝamemor­konferenco kun paroladojkaj de esperantistaj estroj kaj detiuj el la urbo. Poste la tuta espe­rantistaro marŝis kun flagoj tra lacentro al la malnova fervojstacido­mo kie jam troviĝis Zamenhof­monumento, sur kiu oni solenemalfermis dulingvan tabulon. Par­olis la urbestro kaj gravuloj urbajkaj Mark Fettes, prezidanto deUEA. La kolono daŭrigis marŝi trala stratoj ornamitaj per E­flagoj alla urbestrejo, kie ĉiujn akceptis laurbestro. Li deklaris, ke la urbodecidis fondi Esperanto­centronkaj jam disponigis por tio vilaon en la proksimo de laurbestrejo.Krome speciale impresis la nacia kulturvespero, kiunproduktis francaj esperantistoj kun artistaj kapabloj.Ĝi estis tre profesie farita. Ja francoj estas grandaE­nacio (en la kongreso partoprenis pli ol 700 francajesperantistoj kaj organizhelpantoj estis ankaŭ ĉirkaŭ300.

Ankaŭ multaj aliaj kongreseroj estis interesaj.

Mi mem partoprenis en la laboro de la asembleo deEEU kaj kadre de la ĉeftemo prelegis pri denaskajesperantistoj. Ankaŭ mi prezentis kadre de aŭtorajduonhoroj mian novan libron Nekutime pri multio.

Zlatko Tiljar

Sodeloval sem na res impresivnem kongresu, ki je biledinstven po tevilnih vidikih. Prviè po dolgem obdobjuje bila udeleba na univerzalnem kongresu zelotevilèna z 2.700 udeleenci iz 81 drav. Bil sem edinipredstavnik iz Slovenije in sem pozdravil kongres vimenu slovenskih esperantistov na slavnostni otvoritvi.e posebej me je navduilo odlièno delo francoskihlokalnih organizatorjev, ki so posvetili veliko èasazunanji vizualizaciji esperanta. Bilo je veliko plakatovpo vsem mestu, èasopisi so v èlankih poroèali ocelodnevnem delu kongresa, in bile so tevilne oddajein poroèila na televiziji in radiu. Organizirali so javni

koncert pevskega zboraesperantistov na gledalikem trgu,kjer so se mu lahko pridruili pripetju tudi nakljuèni mimoidoèi.Osrednji izlet je bil v mestoBoulogne sur Mer, prizorièeprvega svetovnega kongresa.Tega dne je mesto ivelo vznamenju esperanta. V gledalièe,v katerem je bil prvi kongres, jeprilo petsto esperantistov, ki sopriredili èustveno in prisrènospominsko konferenco z govorivodilnih oseb esperantskegagibanja in esperantistov iz mesta.Po tem so vsi esperantisti korakaliz zastavami skozi sredièe mestado stare eleznike postaje, kjer jee bil Zamenhofov spomenik, nakaterem so slovesno odprlidvojezièno tablo. Govoril je upanmesta in pomembni meèani terMark Fettes, predsednik UEA.Esperantisti so z esperantskimizastavami nadaljevali pohod doupanstva, kjer jih je sprejel upan.upan je razglasil, da se je mestoodloèilo ustanoviti esperantski

center in je zato namenilo vilo v bliini upanstva.

Poleg tega je e posebej navduil nacionalni kulturniveèer, ki so ga priredili francoski esperantisti zumetnikimi sposobnostmi. Izvedeno je bilo zeloprofesionalno. Francozi so velik esperantski narod (nakongresu je sodelovalo veè ko 700 francoskihesperantistov, in tudi okoli 300 sodelavcev priorganizaciji kongresa.Tudi mnogi drugi kongresni dogodki so bilo zanimivi.Sam sem sodeloval pri delu skupèine Evropskeesperantske zveze in kot del glavne teme predaval oesperantistih po rojstvu. Prav tako sem predstavil vokviru pol ure, ki je bila del na voljo avtorjem, svojonovo knjigo Nenavadno o marsièem.

Zlatko Tiljar

Zlatko Tiljar v Lillu

E S P E R ODecember 2015

6

V spomin Aleksandru Heømanu ­ Sandiju (1935­2015)Ne vem natanèno, kdaj je Sandi vstopil v moje ivljenje.Bilo pa je to takoj po moji preselitvi v Maribor leta 1991.Naenkrat sva skupaj sedela na vseh sestankihesperantskega drutva. On je bil vedno èlan odborov,predsedstva ali kakega organa drutva. Ni predlagalkakne nove zadeve in si izmiljal programe, vendarpa je vedno imel svoje mnenje in ga je znal izraziti inargumentirati. Ker smo takrat imeli navado da se èlanidrutva sreèujejo vsak teden enkrat, na zaèetku nasedeu drutva (na Razlagovi), potem pa v raznihkavarnah na kavici, je bil Sandi skupaj z menojnajzvesteji obiskovalec teh sreèanj. Jemal je to enakoresno ko kakrnokoli drugo zadol­itev, ki jo je bilotreba redno izvr­evati. In to jeglavna karakte­ristika Sandijater vrednost: ne­verjetna lojalnostin toènost v zveziz obveznostmi.

Sandi se nikoli nilotil kake visokoodgovorne fun­kcije, vendar jeredno prevzemalkonkretne manj­e obveznosti:ali je bil èlankakega odboraali predsedstvaali nadzornegaodbora ali kon­gresnega organi­zacijskega odbo­ra, èlan irije itd.

Slovenski esperantisti so zelo teko premakljivi in negredo na bolj oddaljena sreèanja in kongrese. Vendarpa je Sandi bil izjema. Tudi sam verjetno ne bi el namarsikateri kongres, èe Sandi ne bi el z menoj. Doprvih cenejih avionskih vozovnic smo mogli potovatisamo z avtomobili, èa pa je lo za velike razdalje, ensam ne bi zlahka vozil. S Sandijem sem torej potovalna drugi SATamikaro kongreso v vici in Franciji, nadva svetovna kongresa: v Goteborgu, vedska 2003in Rotterdamu 2008, ter na veè sreèanj na Hrvakem(MKR in sreèanja pisateljev v Hraèini), naMadarskem in v Italiji.

Sandi je bil aktiven pri soorganizaciji veèine dogodkov,ki smo jih organizirali v Mariboru od leta 1993 in vse dosvoje smrti. Med bolj pomembnimi so organizacijaSATkongresa 1995, ter EEUkongresa 2007. e v letu1993 se je sreèal z Mednarodno akademijo AIS iz SanMarina in sodeloval na dveh tudijskih tednih te

akademije (v Mariboru 1993 in na Èekem 1994).Sandi je bil neverjeten ljubitelj knjig in je nenehno bralslovenske knjige, in tudi esperantske. Zato je bilnaèitan intelektualec, ki je lahko razpravljal o èemerkoli, bil je zelo koristen na tribunah, kjer je prispevalpametna vpraanja in komentarje.

Ko smo se leta 1999 odloèili, da bomo izdali manjislovenskoesperantski slovar za zaèetnike, tj. da bomoadaptirali moj podobni hrvako esperantski slovar znekaj veè ko 5.000 besedami, je Sandi bil moj glavisodelavec. Napisal sem osnovni predlog, in Sandi jepoprail ves slovenski del slovarja zelo vestno in

natanèno. Anga­iral je tudi sinaBorisa, ki je slo­var grafièno zlo­il in tiskal. Bori­sa je Sandi edosti prej uvedelv esperanto.

Edini razlogi, za­radi katerih San­di vèasih ni prielna sestanke na­ega drutva, sobile obveznostido njegovih vnu­kov ali pa doèebe la rskegadrutva, kar kaeda mu je druinabila na prvemmestu in èebe­larstvo e enavelika ljubezen.

Brez Sandija biaktivnost in delo­

vanje Esperantskega drutva v zadnji èetrtini stoletjabilo dosti slabe, ker je v èasu krize èlanstva, ko je naredna sreèanja prihajalo najveè pet èlanov, Sandi biltisti, ki je redno bil prisoten. Èe ne bi potoval na tuje,drutvo pogostokrat ne bi moglo poroèati. da je imelomednarodno dejavnost, kar bi vplivalo na dotacijemesta.

Sandi je bil redek èlovek, na katerega smo se lahkopovsem zanesli in je bil pravi prijatelj, pripravljen namarsikatero pomoè.

Razen tega je bil zelo duhovit in smo vsi uivali vnjegovih diskusijah in opisih stvari, ki jih je bral. Odleta 2008, ko smo uvedli literarna sreèanja, se jih je zveseljem udeleeval in sodeloval je v branjih inprevajanjih.

Hvala Sandiju Hermanu!Zlatko Tiljar

Aleksander Heøman (foto: Zdravko Kokanoviæ)

E S P E R ODecember 2015

7

Peter Balá gost EDMEsperantsko drutvoMaribor je 14. okto­bra gostilo PetraBaláa, slovakegaesperantista. Pred­stavil nam je organi­zacijo, ki jo vodi:Edukado@Interreto(E@I).Èrka "E" oznaèuje,da gre za organi­zacijo, ki se ukvarjaz izobraevanjem(edukacija ­ eduka­do). V irem kon­tekstu vsebuje tudibesede uèinkovitost( e f e k t i v n o s t ) ,esperanto, evolucijain Evropa.Èrka "I" pomeni, da je organizacija sodeluje vmedijih, kot je internet. V irem kontekstu vsebujetudi napis: medkulturna (interkulturo), informacije,ideje, navdih (inspiracija). Znak "@" oznaèujezdruevalni uèinek teh dveh pojmov, ki je potreben,da se dosee enostavna in hitra mednarodnakomunikacija.

Organizacija E@I je bila registrirana leta 2005 kotpolitièno nevtralna, nevladna mladinska organizacija.Ustanovila jo je mednarodna skupina, ki se ukvarjas projekti na medmreju. Pod tem imenom je delalaod leta 1999 kot neformalna organizacija.Vizija organizacije je miren in harmonièen svet, vkaterem lahko vsi prebivalci enostavno in hitrokomunicirajo po vsem svetu. Osnovni cilji za dosegotega so: spodbujati medkulturno uèenje in mednarodnosodelovanje ter komunikacijo;

podpirati uèenje inuporabo medmre­nih tehnologij injezikov;pomagati z uresni­èevanjem listineZdruenih narodovin njene deklaracijeo èlovekovih pravi­cah.Da bi dosegli ciljeE@I sproa inpodpira projekte zamednarodno sode­lovanje mladih, or­ganizira izobra­evalne in kulturneprireditve, obveèao pomenu in korist­nosti mednarodne

komunikacije brez omejitev.Eno od kljuènih podroèij dejavnosti organizacije soseminarji. Na teh seminarjih udeleenci vadijo in sipridobivajo izkunje, kako na razliène naèinesodelovati s pomoèjo uporabe spleta. Ob tem seizoblikujejo tudi novi aktivisti (aktivist: kdo, kidelovno, z dejanji sodeluje pri neèem). Medseminarji se organizacija E@I sreèuje in tudidopolnjuje z novimi sodelavci, nastajajo zamisli zanove projekte in aktivirajo se novi ljudje.

E@I je izvedla in e vedno vodi oziroma sodelujepri razliènih projektih (trenutno tevilo je 23), eniizmed bolj zveneèih (in pri nas znanih) so spletièelernu!, lingvo.info, Speak and Learn, BonanApetition, Ridejo, Komputeko, Esperanto­aktualeitn.

Peter Balá pedstavlja E@I (foto: Mario Vetrih)

E S P E R ODecember 2015

8

Peter Balá, pri esperantistihznan kot Petro (rojen 8. Okto­bra 1979 v naselju Partizánskev nekdanji Èekoslovaki,dananji Slovaki), je espe­rantist zalonik in urednik.

Leta 2012 je bil izbran kot"esperantist leta".

ivi v svojem rojstnem krajuPartizánske, govori slovako,èeko, nemko, poljsko, ruskoin angleko, kot tudi mednar­odni jezik esperanto.

Po opravljenem poklicnemizobraevanju za gostinca na akademiji HotelováAkademia ¼udovíta Wintera v Pieany, je dve leti delalv Nemèiji in Avstriji.

Balá je e posebej aktiven v mednarodnemesperantskem gibanju pri izobraevalnih projektih.Leta 2003 je soustanovil Slovako esperantskomladino (SKEJ ­ Slovenska esperantská mladostnike,v esperantu: Slovaka Esperanta Junularo) in bil njenpredsednik pet let. Leta 2004 je bil izvoljen za

podpredsednika slovakeesperantske federacije.Naslednje leto pa je postalkoordinator ustanove E@I("Izobraevanje na internetu")kot tudi èlan predsedstvaEvropske esperantske unije(Europa Esperanto­Unio). Jenekdanji èlan uprave slovakeWikimedie, od septembra2012 je èlan njenegaRevizijskega odbora. Leta2003 je ustanovil zalonikopodjetje Espero, ki objavljadela v esperantu.

Leta 2007 je vodil preizkus Slovanski tudij esperanta(Slava Esperanto­Studado, SES). Prvotna zamisel, prikateri je Peter sodeloval, je bila turneja, ki bi zajela veèslovanskih drav. Na njej bi udeleencem nudili teèajeesperanta in jih seznanjali s slovansko kulturo. Todanaslednje leto je Peter spremenil zamisel in je naredilsreèanje uporabnikov spletnega portala lernu!.

Dogodek so organizirali spletni portal lernu!, E@I (kotponudnik spletnega portala lernu!) in Slovakaesperantska mladina. Ime je bilo spremenjeno vPoletni tudij esperanta (Smomera Esperantostudado), kratica pa je ostala SES. Poletni tudijesperanta se odvija vsako leto, leta 2014 e dodatnov Rusiji. Peter je bil glavni organizator vseh poletnihol.

Leta 2010 je E@I prevzela organizacijo konference ouporabi esperanta v znanosti in tehnologiji (KAEST) sPetrom kot glavnim organizatorjem.

Peter je tudi predsednik lokalnega kongresnegaodbora Svetovnega esperantskega kongresa (UEA),ki bo naslednje leto v Nitri (Slovaka).

Mario Vetrih

Èlani lokalnega kongresnega odbora UEA, Peter Balá èetrti z desne (vir: splet)

Peter Balá

E S P E R ODecember 2015

9

Impresoj de la kinoprezentaĵo en la domo dekulturo en Ravne na Korokem, 7­an de No­

vembro 2015Kinoprezentaĵoj jam delonge ne estas plu notaĵo enmia kalendaro, kiel ankaŭ kelkaj aliaj aferoj el la»mondo de hodiaŭ«, apostrofante la faman verkon deZweig »La mondo de hieraŭ« (Die Welt von gestern).Tiu­ĉi­foje mi havis du fortajn motivojn por tamenpartopreni la kinoprezentaĵon: la afabla invito de s­inoMetka Petriè, la nepino de Preih, konfirmita per

aldona invito de s­ro Vojko Moènik, estro de la oficejode la urbestro de la municipo Ravne na Korokem kaj la cirkonstanco, ke mi jam dum certa tempotradukas en Esperanton la romanon Doberdo dePrežih. Mi diru tuj dekomence, ke tiu ĉi foje estisbone, ke mi partoprenis la prezentaĵon kaj mi perdusmulton, se mi pro mia skeptiko rilate la modernankinoproduktadon restus hejme.

El la invitilo mem mi ne povis legi, ĉu eble temas prifilmita dramigo de la militromano de Prežih, aŭ laromano estas la literatura fono por la filmo pri Preihmem. Fakte temas pri tiu dua varianto. Al mi plaĉis lahonesta eldiro de la reĝisoro Martin Turk, ke pri laekranigo de la romano ene de Slovenio en la situacio,en kia troviĝas la slovena filmado nuntempe, oni nepovas kalkuli – la prijuĝo de sobra homo, kio en lafilmada entrepreno nuntempe estas multvalora raraĵo.

Vtisi s filmske predstave v Kulturnem domu naRavnah na Korokem, 7. nov. 2015

Filmske predstave e dolgo niso veè postavka vmojem koledarju, kakor e marsikaj iz »dananjegasveta« ne, èe apostrofiram znamenito Zweigovo delo»Vèerajnji svet« (Die Welt von gestern). Tokrat semimel dva moèna razloga, da se filmske predstavevendarle udeleim: prijazno vabilo Preihove vnukinjegospe Metke Petriè, potrjene z vabilom gospoda Vojka

Moènika, vodje upanovega urada obèine Ravne naKorokem in pa okolièina, da e nekaj èasaprevajam v esperanto Preihov roman Doberdob. Najtakoj na zaèetku povem, da je bilo tokrat prav, da semse filmske predstave udeleil in bi veliko zamudil, èebi v svoji skepsi do sodobnega filma ostal doma.

Iz samega vabila e nisem mogel razbrati, ali je tomorda filmska dramatizacija Preihovega vojnegaromana, ali pa je ta roman literarno ozadje za film oPreihu samem. Dejansko gre za to drugo stvar.Ugajala mi je potena izjava reiserja Martina Turka,da na ekranizacijo romana na Slovenskem v tempoloaju, v kakrnem je slovenski film danes, nimogoèe raèunati sodba treznega èloveka, kar je vtej produkciji danes dragocena redkost.

Doberdob Roman upornika

E S P E R ODecember 2015

10

La filmista grupo »Bela Film« el la regiono de Triestoen kunlaboro kun RTV Slovenio kaj kun la slovenaprogramskipo RAI en Triesto filmis la dokumentludanfilmon pri Preih, kaj ene de tio tamen estis prezentitaankaŭ la por Prežih plej ŝatata romano Doberdo, kiosignifas, ke tiu ĉi granda verko de la slovena kajeŭropa prozo ne estis nur preteksto por la filmportretode la verkisto, sed ankaŭ sufiĉe forta memstarafilmprodukta verko.

Mi volas enkonduke noti memoraĵon pri mia interparolokun la erudito Ante Trstenjak, la filo de la konataslovena pentristo Ante Trstenjak el Mariburgo, kajVladimir Gajek, slovena poeto, en la kafejo de lahotelo Orel en Mariburgo. De tiam jam pasis pli ol 40jaroj. Ni interparolis, kompreneble, pri la slovenaliteraturo, kaj Trstenjak nin surprizis per eldiro, ke porli Preih estas absolute la plej granda slovena verkisto,kvankam li ne havas la samajn politikajn opiniojn kielli. Mi ne memoras plu la detalojn, kiamaniere li tionargumentis, ĉiukaze tio estis forta eldiro, kiu dum latuta tempo poste min spronis pripensi, kaj mi nur multepost tio atingis la saman rekonon kaj agnoskon. Miaopinio pri la »komunismo« de Preih estas nun ebleeĉ pli obĵeta, kiel tiu de Trstenjak estis, sed miaentuziasmo pri Prežih, la verkisto, kaj ankaŭ miaadmiro de la malofte vireca kaj homa karaktero, kiunmi en lia literatura verko vidas, estas eble eĉ pli grandaol la starpunkto de Trstenjak tiutempe.

La filmo konsistas el du komponaĵoj, kiuj tuttempemole kaj lerte muntite interplektiĝas: la atestaĵoj dekelkaj slovenaj intelektuloj pri Prežih el ĉiuj vidpunktojde lia vivo, politika agado kaj, kompreneble, pri lialiteratura verkado, kaj la ludata parto, kiu akompanasla vojon de Preih ek de lia soldata sperto dum la unuamondmilito, ĉe la fronto de Isonco, tra la karceroj kajpersekutoj inter ambaŭ militoj, kaj fine ĝis lia»sensanga likvido« post la dua mondmilito.

Skupina »Bela Film« s Traakega je v sodelovanju zRTV Slovenija in slovenskim programom RAI v Trstuposnela dokumentarno igrani film o Preihu, prièemer je bil v dobrni meri vendarle predstavljen tudiPreihov najljubi roman Doberdob, kar pomeni, da toveliko delo slovenske in evropske proze, ni bilo samopretveza za filmski portret pisatelja, ampak tudi dovoljmoèna samostojna filmska enota.

Naj uvodoma zapiem spomin na pogovor zmariborskim eruditom Antejem Trstenjakom, sinomznanega slovenskega slikarja Anteja Trstenjaka, inVladimirjem Gajkom, slovenskim pesnikom, vkavarni hotela Orel v Mariboru. Tega je e vsaj 40 let.Pogovarjali smo se o slovenski literaturi, kajpada, inTrstenjak naju je presenetil z izjavo, da je zanj Preihabsolutno najveèji slovenski pisatelj, èeprav nikakorne deli njegove politiène usmeritve. Ne spominjam seveè podrobnosti, s èim je to argumentiral, vsekakor jebila to moèna izjava, ki mi je ves èas po tem dajalamisliti, in sem ele dolgo pozneje sam priel doenakega spoznanja in priznanja. Moje mnenje oPreihovem »komunizmu« je morda e boljnasprotujoèe, kakor je bilo Trstenjakovo, mojaprivrenost Preihu kot pisatelju, pa tudi obèudovanjeredkemu moatemu èlovekemu znaèaju, ki ga v temliterarnem velikanu vidim, morda e veèje odtedanjega Trstenjakovega stalièa.

Film je sestavljen iz dveh sestavin, ki se ves èasmehko in spretno rezano prepletata: prièevanjaslovenskih intelektualcev o Preihu z vseh vidikovnjegovega ivljenja, politiènega delovanja in sevedapredvsem njegovega literarnega dela, in iz igranegadela, ki spremlja Preihovo pot od vojake izkunje vprvi svetovni vojni na soki fronti, do zaporov inpreganjanj med obema vojnama in nazadnje donjegove »nekrvave likvidacije« po drugi svetovni vojni.

Z leve: Jure Longyka, Martin Turk, Jurij Mokon, Radovan Èok, Ida Weis, Ale Valiè, Sreèko Kermaver, MiroslavOsojnik, Metka Petriè (vnukinja Preihovega Voranca)

E S P E R ODecember 2015

11

Ĉi tie la filmskipo utiligis la »pezan artilerion« de lamoderna slovena humanistiko, historio kajliteraturhistorio, kio al la filmoverko ĉiukaze liverasgravon rilate la konon kaj la aŭtenton:

METKA PETRIÈ, nepino de Preihov VorancDD­ro IGOR GRDINA, historiisto kajliteraturhistoriistoMag­o D­ro FABIAN HAFNER, slavisto,literaturhistoriisto kaj aŭtoroMag­o MARKO TEPEC, historiistoD­ro MIRAN HLADNIK, literaturhistoriistoDARIO FRANDOLIÈ, profesoro kaj amatorahistoriistoMag­ino VASJA KLAVORA, publicistinoD­rino VIDA DEELAK BARIÈ, historiistino

Ene de tiu ĉi tre bone elektita grupo de klarigantoj kajatestantoj, en mi la plej profundan impreson faris lanepino de la verkisto s­ino Metka Petriè, en kiukombiniĝas du aferoj, kiuj kutime emas inter si lukti,sed en ŝi ili faras unuecon: la popola simpleco kaj lakomunsaĝa sagaco. Tamen al mi inter ili mankisalmenaŭ du atestantoj, kiuj al la filmo liverus laneinterŝanĝeblan karakterizon: kampulo el Karintio,kiu rememoras la verkiston Preih kaj lian bravanpledadon por la kampuloj, kiuj neniukaze estis“kulakoj”, kiel ilin per blinda simulado ĉe la disĉiploj deStalino traktis la postmilita furiozado de la partia sektode Kardelj, sed ili dum ĉiuj kvar jaroj de la milito estisiomete naivaj nutrantoj, gardantoj, informantoj kajsavantoj de tiuj, kiuj per sia stranga dankemo ilin postepreskaŭ detruis. La dua atestanto povus esti katoliko,ĉu el la vilaĝo Kotlje de Prežih aŭ el la eldonejoHermagoro el Celeo, kiu sen la decida interveno dePreih ne plu ekzistus, por rakonti, kiel slovenoj havishomon, kiu el sia plena koro estis komunisto, tamenen lia penso ne troviĝis ideo pro tio persekuti la kredonaŭ primoki ĝin.

Tu je filmska ekipa segla po »teki artileriji« sodobneslovenske humanistike, zgodovine in literarnezgodovine, kar delu vsekakor daje teo poznavanja inverodostojnosti:

METKA PETRIÈ, vnukinja Preihovega VorancaDDr. IGOR GRDINA, zgodovinar in literarnizgodovinarMag. Dr. FABIAN HAFNER, slavist, literarnizgodovinar in avtorMag. MARKO TEPEC, zgodovinarDr. MIRAN HLADNIK, literarni zgodovinarDARIO FRANDOLIÈ, profesor in ljubiteljskizgodovinarMag. VASJA KLAVORA, publicistDr. VIDA DEELAK BARIÈ, zgodovinarka

Ob tej odlièno izbrani skupini razlagalcev inprièevalcev, je name najmoèneji vtis naredilapisateljeva vnukinja gospa Metka Petriè, v kateri jezdrueno dvoje, kar se sicer rado med seboj stepe, vnjej pa je zlito v eni osebi: ljudska preprostost inzdravorazumska pronicljivost. Med temi sem vendarpogreal e dva prièevalca, ki bi filmu dodalanezamenljivo noto: korokega kmeta, ki se spominjaPreiha in njegovega pogumnega zavzemanja zakmete, ki nikakor niso bili kulaki, kakor jih je poslepem zgledovanju pri Stalinovih uèencihobravnavalo povojno divjanje Kardeljeve partijskesekte, ampak so vsa tiri leta vojne bili nekoliko naivnihranilci, varovalci, obveèevalci in reevalci teh, ki sojih v zahvalo potem skoraj unièili. Drugi prièevalec bilahko bil katolièan, bodisi iz Preihovih Kotelj ali pa izceljske Mohorjeve, ki je brez Preihove odloèneintervencije ne bi bilo veè, da bi povedal, kako smoSlovenci vendar imeli èloveka, ki je bil iz vsega srcakomunist, pa mu nikoli ni prilo na misel, da bi zaraditega preganjal vero ali se iz nje norèeval.

Z leve: Ale Valiè, Sreèko Kermaver, Miroslav Osojnik, Metka Petriè, Martin Turk in Jure Longyka

E S P E R ODecember 2015

12

Ankaŭ iu el la jam nomitaj konantoj povus en la gigantaopuso de la verkisto rimarki, kiel la tuta literaturo dePreih, nome la beletra, fakte venas el la koro, kiu estis“formatita” laŭevangelie, kaj en ĝi ne troviĝas eĉ spurode lia ideologia kaj partia aparteno. Tio estas unu ella plej fortaj signoj de lia verkista potenco, ja Preihsukcesis fari ion, kio en la historio de la literaturookazas tre malofte, ke li interne de sia vivo kaj verkadofaris tion, kion ĝis nun neniu ŝtato sukcesis realigi: ladisigon de la kredo, ideologio, politika aparteno kajarta verko, sen ion ajn el tio negi aŭ pri io el ĉio­ĉirezigni.

Vere bone sian laboron en la filmo faris la dramaaktoro Ale Valiè, leginte erojn el la romano Doberdo kaj Sreèko Kermavner, ludante la verkiston, kioneniel estis facila rolo, eĉ aparte ne antaŭ la fakto, kela fizika, karaktera kaj anekdota imago de la verkistoal multaj samprovincanoj ankoraŭ forte ĉeestas.

Pro kio la tiel sukcesan filmadon alpaŝis juna reĝisoroel la regiono de Triesto, parte respondis la reĝisoroMartin Turk mem: Por slovenoj en Italio la romanoDoberdo havas apartan statuson, ja la ebenaĵo deDoberdo kaj la historiaj okazintaĵoj en tiuj lokoj estasal ni tre proksimaj. Kiam mi preparis la dokumentanparton, mi surprizita ekkonis, ke en Slovenio tiu ĉiromano apartenas al la malpli ofte legataj kaj malplialte aprezataj verkoj de Voranc. Ankaŭ la vivo deVoranc estas por la plimulto nekonata, kvankam tioestas unu el tiuj ,filmeskaj vivrakontoj, kiuj indas estirekonataj kaj aprezataj.Ke la iniciato por tia filmo ne venis kaj ne povis veni elSlovenio, estas, sub la analizo de la nuntempa spiritasituacio de la sloveneco, tre komprenebla afero. Preihestis kaj restas la malbona konscienco tiel por laslovena »maldekstro« kun la tuta burĝsaloneskamalaŭtento de ĝi, kiel same por la slovena »dekstro«kun la tuta nur laŭnoma ligo al io, kion ili maljusteprenas por kristaneco, ja fakte temas pri la postrestaĵojde la neniam ĝisfine disfalinta katolika kontraŭ­reformacio, tiel do antaŭ ĉio kontraŭevangelieco.Preih en Slovenio ne havas aliancanojn krom mal­multaj legantoj, kiuj scias aprezi la firman karakteronkaj la kunsentan koron de tiu grandulo de la slovenaprozo.Kiam Preih mortis (1950), mi havis tri jarojn. Tamenmi ĝis nun rememoras, kompreneble tre nebule, kielmiaj gepatroj min parte portis, parte trenis permane elnia vilaĝo Fara ĉe Prevaliso, ĝis Kotlje, kie la verkistokuŝis sur katafalko, por lin aspergi. Miaj gepatroj legisneniun el la libroj de Preih, sed ili havis sinceranrespekton por la homo, kiu verkis librojn, advokatisfavore al la kampuloj antaŭ la furiozado de liaj ŝajnajkamaradoj sur la povo kaj antaŭ la teroristoj de SKOJ(junkomunistoj), kiuj faligis kaj detruis la religiajnsignojn, elĵetadis krucifiksojn el la lernejaj klasĉambroj– ĝuste same, kiel nur kelkajn jarojn antaŭe la nazioj– kaj el la pacientaj ĉambroj de la malsanulejo enSlovenburgo, kie li kuŝante tiun barbarecon decidekontraŭstaris.

Tudi kdo izmed e imenovanih poznavalcev bi lahkov pisateljevem mogoènem opusu opazil, kako vsaPreihova literatura, namreè leposlovna, dejanskoprihaja iz srca, ki je bilo formatirano po evangeliju, inv njej ni sledu njegove ideoloke in partijskepripadnosti. To je eno najmoènejih znamenj njegovepisateljske moèi, ko je Preihu uspelo nekaj, kar je vzgodovini literature zelo redko, da je znotraj svojegaivljenja in pisanja naredil to, kar e nobeni dravidoslej ni zares uspelo: loèitev vere, ideologije, politiènepripadnosti in umetnikega dela, ne da bi kar koli odtega moral zanikati ali se èemur koli od tega odpovedati.

Prav dobro sta svoje delo v filmu opravila dramskiigralec Ale Valiè, ki je bral odlomke iz romanaDoberdob in Sreèko Kermavner, ki je igral pisatelja,kar nikakor ni bila lahka naloga, e posebej ne obdejstvu, da je Preihova fizièna, karakterna inanekdotièna podoba pri tevilnih rojakih e vednomoèno prisotna.Zakaj se je te tako uspele upodobitve lotil mlad reisers Trakega, nam je deloma odgovoril reiser MartinTurk sam: »Za Slovence v Italiji ima roman Doberdobposeben status, saj sta nam Doberdobska planota inzgodovinsko dogajanje v teh krajih zelo blizu. Ko sempripravljal dokumentarec, sem preseneèeno spoznal,da v Sloveniji ta roman sodi med Voranèeva manjbrana in cenjena dela. Tudi Voranèevo ivljenje jeveèini neznano, èeprav je to ena tistih 'filmskih'ivljenjskih zgodb, ki jih je vredno spoznati in ceniti.«

Da pobuda za tak film ni prila in ni mogla pridi izSlovenije, je ob analizi dananje duhovne podobeslovenstva dokaj razumljiva stvar. Preih je bil in ostajaslaba vest tako slovenski »levici« z vso njeno salonskozlaganostjo, kakor tudi vsej slovenski »desnici« z vsonjeno zgolj poimensko navezavo na nekaj, kar pokrivici imajo za krèanstvo, ko gre v resnici za ostankenikoli do konca razpadle katolike protireformacije,torej predvsem protievangeljskosti. Preih naSlovenskem nima zaveznikov, razen redkih bralcev,ki znajo ceniti kleni znaèaj in soèutno srce tegavelikana slovenske proze.

Ko je Preih umrl (1950), mi je bilo tri leta. A e vednose spominjam, seveda zelo zastrto, kako so me staripol nosili, pol vlekli za roko, od Fare pri Prevaljah doKotelj, kjer je bil pisatelj naparan, da smo ga pokropili.Moji stari niso prebrali nobene Preihove knjige, aimeli so iskreno spotovanje do èloveka, ki je pisalknjige, branil kmete pred divjanjem njegovihnavideznih tovariev na oblasti in pred divjanjemskojevskih teroristov, ki so podirali in unièevali verskaznamenja, metali krie iz olskih razredov prav kakorle nekaj let prej nacisti in iz sob v slovenjgrakibolninici, kjer se je, ko je tam leal, temu barbarstvuprav tako uprl.

E S P E R ODecember 2015

13

Ĉu mi de la filmo deziras havi aldonan scenaĵon,eldiron, envidon? Estas kelkaj aferoj, kiuj povus lafilman prezenton de la vivo de Preih kaj de lia verkaropliprofundigi kaj kompletigi. Ekzemple lia batalo por laslovena vorto en la tempo de lia adolesko. Kion li devistravivi pro la neegalrajta renkontado de la tiamsuperrega germana lingvo, tion oni nuntempe travivasrenkontante la anglan, tamen kun esenca diferenco:

la germana lingvo estis al slovenoj tiutempe altruditadeekstere; la angla lingvo nun estas altrudita de lapersonoj ene de la slovena popolo! Tiu, kiu almenaŭiomete konas la vivovojon de Preih, nepre devas alsi starigi la demandon: Kiel estis eble, ke tiel fidelasloveno, tiel granda kaj sincera patrioto kaj aldoneadepto de la komunismo kaj membro de la »LiberigaFronto« ne iris al partizanoj? Tio ĉi certe estas laneuralgia punkto, kiun la filmo prefere ne ĉirkaŭiru. Tromalforte estis prilumita ankaŭ lia spirita profilo kajlukto. Ene de li devis furiozi la lukto de Faŭsto inter la»du animoj en unu brusto«, kaj pri tio povus bonerakonti iu, por kiu la homo estas pli ol nur »lapenskapabla maŝino« aŭ nur »la pli alte evoluintamaterio«, kiel li mem devis, almanaŭ porekstere,konfesi en la senco de la »dialektika materiismo« dela marksismaj klasikuloj.Ĉiukaze oni povas senti dankemon al la bravafilmprodukta skipo por la tiom bonefika kaj produktivafilma impulso por pli profunde poslasaĵon de Prežihkaj por ĝia emancipigo for de la malmultekostaideologia nebulo, kiu estis ĵetita sur la trezoron de tiuĉi granda karintiano, sloveno kaj homo.

Vinko OlakEn Klaŭdiforumo, 2015

Ali bi si od filma elel e kakega prizora, kake izjave,vpogleda? Nekaj stvari bi moglo filmsko upodobitevPreihovega ivljenja in dela e poglobiti in dopolniti.Recimo njegov boj za slovensko besedo v èasuotrotva in odraèanja. Kar je moral doivljati obneenakopravnem sreèavanju s tedaj prevladujoèonemèino, to danes doivljamo ob sreèavanju zangleèino, vendar z bistveno razliko: nemèina je bila

Slovencem tistega èasa vsiljevana od zunaj angleèino pa nam danes vsiljujejo tile od znotraj! Kdorle malo pozna Preihovo ivljenjsko pot, se nujno moravparaati: Kako je mogoèe, da ta tako zvest Slovenec,tako velik in iskren domoljub in po vrhu e privreneckomunizma in tudi èlan »Osvobodilne Fronte«, ni odelv partizane To je gotovo nevralgièna toèka, ki je filmne bi smel obiti. Preibko pa je osvetljen tudi njegovduhovni profil in boj. V njem je moral divjati favstovskiboj med »dvema duama v enih prsih«, in o tem bilahko kaj dobrega povedal kdo, ki mu je èlovek veèkakor le »misleèi stroj« ali le »vije razvita materija«,kakor je sam moral vsaj na zunaj izpovedovati v smislu»dialektiènega materializma« marksistiènih klasikov.

Vsekakor smo lahko pogumni filmski ekipi hvaleni zae kako dobrodejen in produktiven filmski impulz vpoglabljeno razumevanja Preihove zapuèine innjene emancipacije od cenene ideoloke megle, ki jebila vrena na zakladnico velikega Koroca, Slovencain Èloveka.

Vinko OlakV Celovcu, 2015

Z leve: Martin Turk, Radovan Èok, Sreèko Kermaver in skrajno desno Ale Valiè

E S P E R ODecember 2015

14

Zagrebmetoda kurso por svedaj komencantojSveda Esperanto­Asocio (SEA) invitis min gvidioktagan intensan kurson en somera periodo (en julio)por svedaj komencantoj. La kurso okazis en la centrode SEA kiu disponas pri granda domo kun loĝĉambroj(Esperanto gastigejo*), kursejoj, kuirejo kajrestoracieto en urbeto Lesjeförs. Partoprenis 7gelernantoj, junaj kaj aĝaj. La ĉeforgaizanto estisBengt Nordlof. Tiukaze mi povis instrui per la svedaadapto de la Zagrebmetoda lernolibro kaj SEA pretasankaŭ presi la libreton. Dum la kurso okazis enLesjefors ankaŭ aliaj kunsidoj de SEA kaj kelkajkulturaj programoj ĉar krome partoprenis deko daesperantistoj el Svedio, Rusio, Finlando kaj Norvegio.

Lesjeförs estas urbeto meze de grandaga centresveda regiono kun arbaregoj kaj lagoj, do en naturebelega lando. Mi ĝuis ankaŭ en etaj ekskursoj en laĉirkaŭaĵo kaj vizito de la muzeo de Ferfabriko.

* Esperanto­Gastigejo (svede Esperanto­Gården:("gård" signifas domon kun korto, ne ĝardenon) estaskursejo kaj gastigejo en Lesjöfors (Leŝefoŝ'). Lagastigejo situas en Vermlando (svede Värmland) enmeza Svedio proksime al la urboj Karlstad kaj Örebro.Lesjöfors apartenas administre al la komunumoFilipstad.En Esperanto­Gastigejo jam okazis kongresoj,festivaloj, kursoj kaj aliaj eventoj ekde 1996. Laposedantoj estas unuopuloj kaj organizoj deproksiume 30 diversaj landoj.La domo estas eksa maljunulejo. Ĝi havas grandankuirejon, memservan kuirejon, saŭnon por dek homoj,bibliotekon kun multaj Esperantaj libroj kaj ankaŭgrandan korton kun herbejo, kie eblas tendumi aŭ ludi.

Zlatko Tiljar

Ligilo: http://esperantosverige.se/en­esperanto

Teèaj po zagrebki metodi za vedskezaèetnike

vedska esperantska zveza (SEA) me je povabila, dabi vodil osemdnevni poletni (v juliju) intenzivni teèaj zavedske zaèetnike. Teèaj je potekal v centru SEA, kiima veliko hio s prenoèièi (Esperantsko gostièe*),uèilnicami, kuhinjo in restavracijo v mestecu Lesjeförs.Sodelovalo je 7 uèencev, mladih in starih. Organizacijoje vodil Bengt Nordlof. Uèil sem po vedski verzijiuèbenika zagrebke metode in SEA je tudi pripravljenanatisniti knjiico. Med teèajem so potekali v Lesjeforsutudi drugi sestanki SEA in nekateri kulturni programipri katerih je sodelovala tudi desetina esperantistov izvedske, Rusije, Finske in Norveke.

Lesjeförs je majhno mestece sredi velike centralnevedske regije z gozdovi in jezeri, torej v naravnoprelepi dravi. Prav tako sem uival v majhnih izletihv okolico in obisku muzeja elezarstva.

* Esperantsko gostišče (švedsko Esperanto­Gården:("gård" pomeni hišo z dvoriščem, ne vrtom) je prostorza izvajanje teèajev in obenem gostièe v vedskemkraju Lesjöfors. Je v pokrajini Värmland v osrèjuvedske v bliini mest Karlstad in Örebro. Krajadministrativno sodi pod obèino Filipstad.

V esperantskem gostièu so se e odvijali kongresi,festivali, teèaji in drugi dogodki od leta 1996. Lastnikiso posamezniki in organizacije iz priblino 30 raznihdrav.

Hia je nekdanji starostni dom. Ima veliko kuhinjo,samopostreno jedilnico, savno za deset ljudi,knjinico z veliko knjigami v esperantu in velikodvorièe s travnikom kjer je mono otoriti ali igratirazne igre.

Zlatko Tiljar

Povezava: http://esperantosverige.se/en­esperanto

Kursantoj en Esperanto Gastigejo Lesjofors Teèajniki v esperantskem gostièu Lesjofors

E S P E R ODecember 2015

15

Pri la esperanta traduko dela La progresado de lpilgrimantoKial tiu ĉi traduko kaj ĝiajcirkonstancoj?Je propra honto, sed ankaŭkun kritika rimarko koste dela slovena literatura, kristanakaj ĝenerala kultura nivelo, midevas konfesi, ke mi laverkon de Bunyan ThePilgrim’s Progress antaŭ miakonvertiĝo en la jaro 2005 nekonis.

Ena la koridoro de ejo enZagrebo, kie ni seminariis,troviĝis modesta tablo kunlibroj, dispone je aĉeto. Interili tre simple aranĝitabroŝurita libro de JohnBunyan The PilgrimsProgress en la kroatatraduko, sed nur la I­a (vira)parto de ĝi. Kvankam tiel laaŭtoro kiel ankaŭ la verko pormi estis nekonato, mi decidisla libron aĉeti – kaj jam postkelkaj tagoj, kiam mi ĝinkomencis legi, mi tion nebedaŭris. En la librovendejokun kristana literaturo en Klaŭdiforumo (Klagenfurt,Aŭstrio), mi trovis la reeldonon de la origina anglaeldono, en kiu troviĝis ambaŭ partoj (la vira kaj lavirina) kun la ĉefrolantoj Kristano kaj Kristanino, kiujalegorie reprezentas la ajnan kristanon, kiu per la Diagraco finfine surpaŝas la ĝustan vojon direkte al laĈiela Urbo aŭ Ciono, biblie dirite Ĉiela Jerusalemo porakiri savon. Jam nur legi tiun ĉi anglan eldonon enMiddle English, la angla el la 17­a jarcento, por mi neestis facila afero.

Pojasnilo prevajalca oslovenskem prevoduB o j e p o t n i k o v e g anapredovanjaZakaj ta prevod in njegoveokolièine?V svojo zadrego, a tudi vkritièno opazko na raèunslovenske literarne, krèan­ske in splone kulturne ravnimoram priznati, da miBunyanovo delo ThePilgrim's Progress pred mojospreobrnitvijo priblino v letu2005 ni bilo znano.Na hodniku prostorov vZagrebu, kjer smo delali, jebila mizica s knjigami, ki jih jebilo mogoèe kupiti. Med njimina zunaj neugledna, mehkovezana knjiga JohnaBunyana The Pilgrim'sProgress v hrvakemprevodu, a samo prvi (moki)del. Èeprav sta mi bila takoavtor, kakor tudi deloneznana, sem se odloèil, dasi knjigo omislim in e èeznekaj dni, ko sem jo zaèelbrati, tega nisem obaloval.

V knjigarni s krèansko literaturo v Celovcu sem naelponatis izvirne angleke izdaje, v kateri pa sta bilazajeta oba dela (moki in enski) z glavnima junakomaKristjanom in Kristjano, ki alegorièno predstavljatapoljubnega kristjana, ki po boji milosti nazadnje stopina pravo pot proti Nebekemu mestu ali Sionu,biblijsko reèeno Nebekemu Jeruzalemu, in se rei.e brati to angleko izdajo v Middle English,anglekem jeziku 17. stoletja, ni bilo lahko opravilo.

Nova knjiga v esperantu in v slovenèiniJohn Bunyan: Bojepotnikovo napredovanje

V prevodu gospoda Vinka Olaka se je esperantska inslovenska literatura obogatila z novo knjigo. Obaprevoda sta namreè izla istoèasno, prevajalec obehje isti, zato se nam zdi prav, da vas seznanimo tako zesperantskim, kakor tudi s slovenskim prevodom.

Kakor je obièajno v naem glasilu, objavljamo obateksta v vzporednih stolpcih. Tokrat slovenski del niprevod iz esperanta, ampak je za objavo narejen kratekpovzetek obrazloitve dela iz esperantskega oziromaiz slovenskega prevoda, ki ju je napisal gospodOlak.

Bojepotnikovo napredovanje Johna Bunyana je deloangleke krèanske literature, prevedeno v veè kot 200

jezikov. Izraa stalièa kristjana, ki ni elel biti èlanuradne anglikanske cerkve in je zaradi svojegapreprièanja tudi preivel 12 let v jeèi. Knjiga je bila eza ivljenja avtorja veèkrat ponatisnjena (enajstkratprvi del in dvakrat drugi del).

Krèanska, nonkonformistièna cerkev je ena odsvobodnih krèanskih cerkva in ni povezana v eno odtreh velikih skupin v krèanstvu. Zavraèa krèevanjeotrok in v svoje vrste sprejema le odrasle vernike, kis krstom sprejemajo vero in pripravljenost iveti poKristusovem nauku. Osnova nauka je Sveto pismo.Bogosluje je preprosto, hierarhije ne poznajo in jozavraèajo, vsak èlan cerkve lahko vodi obrede.Zagovarjajo tudi loèitev cerkve in drave.

Kovro de la libro | Ovitek knjige

E S P E R ODecember 2015

16

El la sama motivo, kiel por mi la slovena traduko de laBiblio, farita en 1914 de la ĉeĥa misiisto AntoninChraska estas pli fidela al la originalo ol ĉiuj postaj ĝisnun; same kiel la malnovaj revizioj de Lutero estas almi multe pli karaj ol la modernaj, mi decidis traduki ella malnova angla teksto.

Al mi plaĉas la principo, ke kiom longe la tekstoankoraŭ estas komprenebla almenaŭ por la mezeedukita leganto, oni la tekston prefere ne modernigu.

Skize dirite: mi volis al la slovena kaj esperantalegantoj – ja mi decidis traduki paralele en ambaŭlingvojn proponi la tiel gravan verkon el la trezoro dela kristana literaturo kune kun la aromo de la estiĝatempo. Ĉu en la traduko sentiĝas la parfumo de laangla lingvo el la 17­a jarcento, mi ne povas prijuĝi,sed mi intencis tion iomete transdoni.

Tiel el unu laboro ne estiĝis nur du fruktoj, sed ilireciproke sin fekundigis. Ofte al mi okazis, ke mi nur,kiam mi la saman frazon komencis traduki en laslovenan, rimarkis, ke mi ankaŭ la esperantan versionpovus formuli alimaniere. Tiaj observoj okazis enambaŭ direktoj – kaj la eksperimento verŝajne ne estasla lasta en mia traduklaborejo.

Pri kio rakontas La Progresado de l Pilgrimantode John Bunyan?La rakonto estas tre simpla. Ĝi ludas en du partoj. Enla unua parto la ĉefrolulo estas Kristano – alegorianomo por ajna homo, kiu decidas surpaŝi la vojon postKristo kiu el la Urbo de l Pereo spite la persvadojnde propra famiio kaj la primokadon kaj malhonoradonde la samurbanoj, survojiĝas al la Ĉiela Urbo.

Post ĉiuj eblaj peripetioj, perdiĝoj kaj denovaj troviĝoj,eraroj kaj iliaj plibonigoj, malatentoj pro la nekonsiderode bonaj instrukcioj kaj poste tamen elireblecoj el latiel akiritaj plagoj, li finfine akiras la kronon de la gloro.

Dum certa tempo kune kun Kristano, poste ankaŭkontraŭ li kaj lia pilgrimado vojaĝas, aperas kaj laŭ siakorupta naturo sursceniĝas diversaj alegoriaj aperaĵoj,kiuj jam per siaj nomoj, kiel la aŭtoro ilin sprite elpensissurbaze de iliaj karakteraj ecoj kaj la homaj pekaj agojkaj inklinoj. Aperas ankaŭ la demonaj fortoj el lasubtera regiono, transvestitaj en diversajn aperformojn.

Iz istega razloga, kakor mi je dosti bliji Chraskovzanesljivi prevod Biblije v slovenèino iz leta 1914,èeprav je danes jezikovno e precej zastarel, od vsehsodobnih prevodov; kakor so mi stareje revizijeLuthrove Biblije veliko ljube od modernih, sem seodloèil prevajati iz stare angleèine.

Zagovarjam naèelo, da tako dolgo, dokler je besediloe razumljivo vsaj za povpreèno izobraenega bralca,besedila ne kae prenavljati.

Skratka, slovenskemu bralcu sem hotel dati v rokeveliko delo krèanskega slovstva na svetovni ravni, kibi dialo po èasu svojega nastanka, in take aromeseveda ne moremo prièarati z oljnimi pripravki, paè paz jezikom, ki iz svoje nekdanje oblike e nosi na sebinekaj patine, da tudi na zaèetku 21. stoletja bralcu vsajmalo zadii po koncu 17. stoletja na Anglekem. Ali jestvar uspela, tega ne morem presoditi sam, kaj takegase tudi ne bi spodobilo, sodba je pri bralcu, v èigar rokenaklonjeno polagam to delo.

Tako ni le iz enega nastalo dvoje, ampak se je to dvojemed seboj oplajalo. Veèkrat se mi je primerilo, da semele, ko sem isti stavek zaèel prevajati v esperanto,opazil, da bi bilo tudi na slovenski strani dobro kajdrugaèe zapisati. Taka opaanja so se dogajalaseveda v obeh smereh in ta eksperiment najbr nizadnji te vrste v moji delavnici.

Nazadnje pa morda najvaneje, kar zadevaprevajanje: Zakaj slovenski prevod naslova nidobeseden prevod anglekega, recimo: Romarjevonapredovanje?

Slovenski romar je namreè izpeljan iz glagolaromati, ki pomeni potovati v Rim.

Bojepotnikovo napredovanje, torej ne potovanjepoljubnega potovalca, ampak takega, ki je usmerjenk Bogu, je tako smiseln prevod naslova.

O èem govori Bojepotnikovo napredovanje JohnaBunyana?Zgodba je skrajno preprosta. Razdeljena je v dva dela.V prvem delu je glavni junak Kristjan to je alegoriènoime za poljubnega èloveka, ki se odloèi, da bo stopilna pot za Kristusom ki se iz Mesta pogube kljubprigovarjanju, rotenju lastne druine in posmehovanjuin sramotenju someèanov, napoti v Nebeko mesto.

Po vseh mogoèih peripetijah, izgubljanjih in znovanajdenjih, napakah in njihovih popravkih,neprevidnostih zaradi neupotevanja dobrih napotkovin potem vendar izhodih iz tako dobljenih stisk innevarnosti, na koncu dosee venec slave.

Nekaj èasa skupaj s Kristjanom, nato pa proti njemuin njegovi napotitvi hodijo, se pojavljajo in se po svojiizprijeni naravi vkljuèujejo razne alegoriène figure, kie z imeni, kakor si jih je pisec duhovito izmislil naosnovi znaèajskih lastnosti in èlovekovih grenihnagnjenj. Pojavljajo se tudi demonske moèi izpodzemlja, preobleèene v razne pojavne oblike.

E S P E R ODecember 2015

17

La dua parto de la rakonto ne estas nur la virinaripeto de la unua parto, nur ke temas pri la edzino deKristano, Kristanino, kiu ne volis iri kun li dum liapilgrimado, ĉar havante por si kaj por sia familio en tiuĉi mondo dum tiu mallonga tempo pli grandan timonol koncerne la eternan destinon de si kaj de siajinfanoj. Pli poste ŝi sian fatalan eraron malkovris – ho,ke da tiaj troviĝus multe ankaŭ inter tiuj, kiuj parolasla lingvon internacian – kaj ŝi decidis kun siaj infanojsurvojiĝi sur la saman vojon, kiun komencis iri antaŭejam ŝia edzo, ja ŝi ricevis raportojn, kiel mirinda estisla fino de lia cetere tiel danĝera kaj peniga pilgrimado.

Pri la aŭtoroJohn Bunyan (1628­1688)estis naskita en Elstowproksime de Bedford enAnglio.

La unua signifa karakterizodum la infanaĝo de Bunyanestis lia amo je libroj.

Sed inter ĉiuj libroj li plejofte legis kaj studis laBiblion.

En tiuj jaroj li trapasismalhelan spiritan periodon.Li ekzamendemandis sin prisia saviteco, pri sia personarilato al Dio kaj li forte pentispro siaj antaŭaj pekoj. El tiuĉi peniga tempo depuriĝado li eliris kiel vekantapredikanto. Oni lin prenispor malkonformisto (non­conformist la anglatermino por kompari kun la nuntempaj kristanaj liberajeklezioj). Tiel oni en lia tempo nomis kristanojn, kiujsian biblie bazitan kristanan kredon praktikis ekster laorganizita religio de la anglikana ŝtata eklezio,reprezentita kiel ĝis nun fare de la ĉiama monarko.

La angla reĝo Karlo II­a (Charles II.) en la jaro 1660abolis la liberecojn de la nekonformistoj. Bunyan neestis preta rezigni pri siaj predikoj pri la vorto de Dio,kaj tiel li estis ĵetita en la malliberejon de la graflandoBedford, kie li punsidis dum dekdu jaroj. En tiu tempoli komencis sian tiel fruktodonan verkistan laboron. Liaunua verko, vekita en la prizono, almenaŭ la unuaparto de ĝi, estis ĝuste The Pilgrims Progress (Laprogresado de l Pilgrimanto).

Post lia liberigo la komunumo de Bedfort elektis JohnBunyanon por sia pastoro. Lia kromnomo inter liajamikoj estis Bishop Bunyan, kio respegulas liangvidan pozicion inter la tieaj nekonformistoj.

Sed The Pilgrims Progress estis ĝuste tiu libro, kiutrovis sian vojon en ĉiun domon en Anglio kaj portis lareputacion de Bunyan transe de la britaj insuloj, deEŭropo kaj Ameriko jam en la tempo de lia vivo.

John Bunjan (1628­1688)

Drugi del ni samo enska ponovitev prvega dela, leda gre tu za Kristjanovo eno Kristjano, ki se mu nihotela pridruiti v bojepotnitvu, ker je imela za svojodruino in zase na tem svetu in v tem kratkem èasuveèji strah, kakor pa glede veène usode njenih otrokin same sebe. Pozneje pa je svojo zmoto spoznala o, da bi jih bilo takih med naimi rojakinjami e kaj! in se je odloèila, da se s svojimi otroki odpravi po istipoti, ki jo je prej e ubral njen mo, saj je dobilaporoèila, kako èudovit je bil konec njegovega sicer takonevarnega in napornega potovanja.

O avtorjuJohn Bunyan (1628­1688)se je rodil v Elstowu blizuBedforda v Angliji

Prva pomembna znaèilnostv Bunyanovem otrotvu jebila njegova ljubezen doknjig.

Od vsega pa je najveè bralin prouèeval Biblijo.

V teh letih je el skozimraèno duhovno obdobje.Spraeval se je o svojemodreenju, o svojemodnosu do Boga in je hudoobaloval svoje prejnjegrehe. Iz tega muènegaèasa oèièevanja je izelkot prebuditveni pridigar.Imeli so ga za non­conformista, torej kristjana,

ki je svojo vero ivel loèeno od organizirane religijeangleke dravne cerkve.

Angleki kralj Karel II je v letu 1660 preklicalsvoboèine ne­konformistov, danes bi reklievangelijskih kristjanov. Bunyan se ni bil pripravljenodreèi svojim pridigam o Boji besedi in so ga takovrgli v jeèo Bedfordske grofije, kjer je prestajal svojzapor dvanajst let dolgo. V tem èasu je zaèel svojotako bogato pisateljsko pot. Prvo njegovo delo,napisano v jeèi, vsaj prvi del, je bilo prav The PilgrimsProgress.

Po njegovi izpustitvi je Bedfortska skupnost izbralaJohna Bunyana za svojega pastorja. Njegovo ime medprijatelji je bilo Bishop Bunyan, kar odraa njegovvodilni poloaj med tedanjimi ne­konformisti.

A The Pilgims Progress je bila tista knjiga, ki je nalapot v vsako hio in ponesla Bunyanovo reputacijoonstran britanskih otokov, Evrope in Amerike, ko je bile iv.

E S P E R ODecember 2015

18

"Nekutime pri multio" estaskolekto de artikoloj kaj eseojskribitaj por diversaj revuoj,sciencaj gazetoj, konferencoj kajankaŭ en mia blogo ĉe ipernityekestintaj dum lastaj dudek jaroj.Mi selektis, laŭ mia opinio, la plejbonajn kaj decidis aperigi ilin enunu libro kiel rondigita mia verkarookaze de mia sepdekjariĝo.

Ĝi estas dividita je ok ĉefĉapitrojlaŭ kies titoloj videblas la vasto demiaj interesoj kaj okupiĝoj(Biografioj de gravaj esperantistoj,esperantaĵoj, filozofio kaj etiko,lingvistiko, pedagogio, poezio,politiko kaj recenzoj). La legantojcerte ne interesiĝos pri ĉio, sedsendube ĉiu trovos ion interesanpor si. Diference de aliaj miajsimliaj libroj, ĉi tie la unuan fojonmi prilaboris ankaŭ politikajndemandojn, pri kiuj komprenebleestas tre diferencaj starpunktoj,sed ĉiukaze ili estas prezentitaj enalia, nekutima maniero.Zlatko Tiljar

"Nenavadno o mnogoèem" jezbirka èlankov in esejev napisanihza razliène revije, znanstveneèasopise, konference in tudi zamoj blog na Ipernityju, nastala vzadnjih dvajsetih letih. Izbral sem,po mojem mnenju, najbolje in seodloèil, da jih objavim v knjigi kotzaokroitev svojega dela ob mojisedemdesetletnici.Knjiga je razdeljena na osempoglavij, katerih naslovi kaejoirino mojih interesov in dela(biografije pomembnih esperan­tistov, esperantizem, filozofija inetika, jezikoslovje, pedagogika,poezija, politika in ocene). Bralcigotov ne bodo zainteresirani zavse, toda brez dvoma bo vsaknael nekaj zanimivega zase. Zarazliko od drugih mojih podobnihknjig, tukaj prviè obdelujem tudipolitièna vpraanja, o katerih so,razumljivo, zelo razlièna stalièa,v vsakem primeru pa so predstav­ljena na drug, nenavaden naèin.

Zlatko TiljarOvitek knjige

Zbirka esejev Zlatka Tiljarja v esperantu

Esperanto na PtujuOb letonji Paradi uèenja, ki je potekala 19. maja na Ptuju,smo poiskali sledi esperanta v tem kraju. Milan Jarnovièje poiskal dokumente v ptujskem Arhivu. Ugotovili smo,da je zadnja predsednica esperantske sekcije pri DPDSvobod Ptuja bila Angela Bezjak, s katero smo tudinavezali stike. Janez Zadravec je prispeval svoje zapiske.Prili smo do nekaterih zanimivih podatkov, ki vam jihpredstavljamo.

Prvi teèaj esperanta v Sloveniji je bil na Ptuju 1907 letana ptujski gimnaziji. Torej dvajset let po njegovemnastanku.

Organiziral ga je dr. Ljudevit Koser, ki se je esperantanauèil sam. Dr. Ljudevit Koser je bil rojen 1887 leta vJurincih, bil je doktor prava, odlikovani diplomat zznanjem tevilnih tujih jezikov in zelo deloven pioniresperanta v Sloveniji. Po prvem teèaju je 1908 letaustanovil tudi prvo esperantsko skupino, v veliki dvoraniNarodnega doma priredil leta 1909 esperantskoakademijo, kjer je deklamiral slovenske pesmi vesperantskem prevodu, nato pa e 1910 leta napisaltudi prvi slovenski uèbenik esperanta z naslovomPopolna slovnica esperantskega jezika.

Pomemben in svetovno znan je Rudolf Rakua, rojen1893 v Ormou, uèitelj in profesor v Mariboru,

stenograf, pedagog, grafolog in esperantist. Kotpedagog je veliko prispeval k metodiki pouèevanjaesperanta z Metodiko pouèevanja esperanta (edanes priznana kot najbolja na svetu) in uèbenikomesperanta. Rakua je od 1922 leta veliko naredil prirazvoju in pouèevanju esperanta ter prevajanju. Kotfunkcionar je deloval v jugoslovanskih in mednarodnihesperantskih organizacijah. Rakua je tudi pionirmetode pouèevanja zasnovane na pogostnosti besed.

Ptujski esperantist je tudi Alojz irec, rojen 1942 vDornavi, pedagog, glavni inpektor in predstojnikinpektorata za olstvo in port, esperantist postal vpetdesetih letih na Ptuju, kjer je tudi vodil teèajeesperanta. Deloval je tudi v Mariboru in Zveziesperantistov Slovenije.

Pojavljajo se e druga imena Joe Domanjko, Jelkaolgar, Franc Kosec, ki so sodelovali v delu drutvain pozneje pri esperantski sekciji DPD Svoboda Ptuj.

Esperantska sekcija pri DPD Svoboda Ptuj je bila 1978leta odlikovana z obèinskim priznanjem Veliko oljenko,ki se dodeljuje za izjemne zasluge na podroèjukulturne dejavnosti.

Vir: Ljudje in dogodki v gibanju za mednarodni jezik

E S P E R ODecember 2015

19

Malkovri Montrealon! | Odkrij Montreal!

En la pasinta numero de nia revueto ni komencis aperigiinteresaĵojn el la fora mondo. Tiel ni aperigis lakontrubuajhon pri la tertremo en Nepalo, kiun skribisnepala esperantisto Razen Manandhar.En tiu chi numero ni daurigas chi tiun praktikon per tekstoel Kanado. En Kibekio aktivas E­societo kebekia, kiuaperigadas sian revuon La Riverego. Kun ilia permeso nikopias ilian artikolon pri Montrealo. Kanadaj esperantistojdeziras ke iu el la sekvaj Uiversalaj Kongresoj okazu enMontrealo kaj chi tie vi legos kial viziti chi tiun urbon.

MV

V prejnji tevilki naega glasila smo zaèeli z objavamiiz daljnega sveta. Tako smo objavili prispevek o potresuv Nepalu izpod peresa nepalskega esperantistaRazena Manandharja.V tej tevilki nadaljujemo s prispevkom iz Kanade. VQuibecku deluje esperantsko drutvo Esperanto ­Societo Kebekia, ki izdaja svoje glasilo La Riverego. Znjihovim dovoljenjem povzemamo prispevek oMontrealu. Kanadski esperantisti elijo, da bi se edenizmed prihodnjih Svetovnih kongresov esperantistov(Universala kongreso) odvijal v Montrealu in v temprispevku piejo zakaj obiskati Montreal.

MV

La ĉefurbo de kisoj

Landoj ­ kaj urboj ­ ofte havas siajn logotipojn: bildon,kiu plej bone reprezentas ilin. Montrealo havas eĉ du:la oficialan (ĝi similas al floro) kaj tiun de MontrealaTurismo, kiu elektis kiel simbolon kison! Kial kiso?Unue, ĉar en 4 Montrealo (kaj Kebekio ĝenerale)virinoj kisas siajn amikojn kaj amikinojn, simile al plurajlandoj de Eŭropo (kutime dufoje, sur dekstra kaj postesur maldekstra vango), dum en aliaj kanadaj provincojkaj en la apuda Usono oni ne kisas, sed brakumasamikojn. Estas ankaŭ plia kialo: se vi rigardos mapon,vi vidos, ke la insulo de Montrealo (ja Montrealotroviĝas sur granda insulo sur la rivero SanktaLaŭrenco), kune kun la apuda insulo, similas al la dulipoj de buŝo, kiuj formiĝis por kiso.

Prestolnica poljubov

Drave ­ in mesta ­ imajo pogosto simbole: slike, ki jihnajbolje predstavljajo. Montreal ima celo dve: uradno(podobna cvetu) in drugo montrealskega turizma, kiso kot simbol izbrali... poljub! Zakaj poljub? Najprejzato, ker v Montrealu (in Quebecu na splono) enskepoljubljajo svoje prijatelje in prijateljice, podobno kakorv tevilnih evropskih dravah (obièajno dvakrat nadesno in nato na levo lice), medtem ko v drugihkanadskih provincah in v sosednjih ZDA prijateljev nepoljubljajo, ampak objemajo. Dodaten razlog je: èepogledate na zemljevid, boste videli, da je otokMontreal (Montreal lei na velikem otoku na rekiSvetega Lovrenca), skupaj z sosednjim otokompodoben ustnicam, pripravljenim za poljub.

E S P E R ODecember 2015

20

Aŭto? Ne! BBMP!Traveturante diversajn partojn de la urbo, la gvidantinoatentigas nin, ke senescepte ĉiuj kvartaloj deMontrealo estas miksaĵo de privataj loĝejoj kajkomercaj ejoj: alivorte, la urbo tute ne havas pure»dormajn« kvartalojn. Malsimile al pluraj aliaj grandajurboj, Montrealo ankaŭ ne havas danĝerajn kvartalojnkaj estas unu el la plej sekuraj urboj en Nord­Ameriko.

La plejparto de la montrealanojloĝas je malpli ol 30­minutaveturdistanco de sia laborejo,fiere notas nia gvidantino, kajla plej ofta maniero iri de punktoA al punkto B en la urbo estasBBMP: bicikle, buse, metroekaj piede! Multaj urboj enNordAmeriko estis planitaj poraŭtomobilistoj, sed Montrealoestas iom escepta: ĝi estisplanita por piedirantoj,biciklistoj kaj uzantoj de publikatransporto: dum aliaj urboj deNord­Ameriko pli kaj pliekspansiis al antaŭurboj, por plimalmultekostaj terenoj kaj pligrandaj domoj, Montrealo farisla malon: oni konstruis bonantransportsistemon, kun metrooplene subtere, por ke ĝi funkciuseninterrompe en kiu ajnvetero; oni faris biciklajn vojojn(kies kvanto grandiĝas preskaŭĉiujare) kaj eĉ konstruis la tutansubteran urbon. En Montrealo oni ankaŭ severelimigas la altigon de prezoj por loĝejoj, tiel ke ĝi estasunu el la plej malmultekostaj urboj en Nord­Ameriko.Ĉio ĉi donis bonajn rezultojn: la montrealanoj adorassian buntan kaj amuzeman urbon, kaj la plejparto demiaj amikoj ne povas imagi ŝanĝi la komforton de laurba vivo por pli granda domo en antaŭurbo.

En Montrealo oni piediras kaj biciklas en kiu ajn vetero(jes, iuj frenezuloj biciklas ankaŭ vintre !), sed somereoni promenas eĉ pli, ĉar pluraj stratoj fariĝas plenepiedireblaj (tute fermitaj al aŭtoj). »Plie, vi eĉ povaspeti ke la urbo fermu vian straton por kelkaj horoj. Nidiru, ke vi havas naskiĝtagon kaj volas fermi stratonapud via domo por festi kun viaj najbaroj kaj amikoj.Simple avertu la urbon, kaj vi eĉ ricevos du policaŭtojn­ komence kaj fine de la strato, kaj la policistoj ĝentileavertos la aŭtantojn, ke la strato estas fermita porkultura evento«, diras nia gvidantino. Mia edzo kaj miinterŝanĝas signifoplenajn rigardojn: ĉu ni petu fermistraton speciale por ni, por novkreota montrealaEsperanto­festivalo ?!

Avto? Ne! KAPP! Pri prevozu skozi razne dele mesta, nas je vodièkaopozorila, da so brez izjeme vsa okroja Montrealameanica zasebnih stanovanj in komercialnih zgradb,z drugimi besedami, mesto nima »spalnih« sosesk.Za razliko od nekaterih drugih veèjih mest, Montrealtudi nima nevarne soseske in je eno od najbolj varnihmest v Severni Ameriki.

Stanovanja veèine prebivalcevMontreala so manj kot 30 minutvonje oddaljena od njihovihdelovnih mest, ponosnopoudari naa vodièka. Najboljpogost naèin potovanja odtoèke A do toèke B v mestu je"KAPP", torej s kolesom, zavtobusom, podzemnoeleznico in pe! Veliko mest vSeverni Ameriki je naèrtovanihza avtomobiliste, vendar jeMontreal nekako izjema, bil jenaèrtovan za pece, kolesarjein uporabnike javnegapotnikega prometa, medtemko so se druga mesta v SeverniAmeriki, vse bolj in bolj irila vpredmestja, na cenejaobmoèja in veèje hie. Montrealje ravnal ravno obratno: zgradiliso dober transportni sistem, zmetrojem v celoti pod zemljo,tako da deluje neprekinjeno vvsakem vremenu; naredili so

kolesarske steze (katerih tevilo raste skoraj vsakoleto) in celo zgradili celotno podzemno mesto. VMontrealu so tudi moèno omejili poveèanje censtanovanj, tako, da je eno najcenejih mest v SeverniAmeriki. Vse to je dalo dobre rezultate: PrebivalciMontreala oboujejo svoje pisano in zabavno mesto,veèina mojih prijateljev si ne more predstavljatizamenjave udobja urbanega ivljenja za veliko hio vpredmestju.

V Montrealu hodijo in kolesarijo v vsakem vremenu(da, nekateri norci kolesarijo tudi pozimi!), toda vpoletnih mesecih hodijo e veè, saj je veliko ulicnamenjenih pecem (so popolnoma zaprte zaavtomobile). »e veè, lahko celo zaprosite, da mestozapre vao ulico za nekaj ur. Recimo, da imate rojstnidan in elite zapreti ulico poleg vae hie, da bipraznovali s svojimi sosedi in prijatelji. Preprostozaprosite mesto in celo dobite dva policijskaavtomobila ­ na zaèetku in na koncu ulice policijavljudno opozori prileke, da je ulica zaprta zaradikulturnega dogodka«, pravi naa vodièka. Z moemimava podobne poglede: ali naj bi prosili za zapiranjeulic posebej za nas, za novoustanovljen MontrealskiEsperantski festival?!

Bicikloj en Montreal | Kolesa v Montrealu

E S P E R ODecember 2015

21

32 kilometroj subtereLa fama strato Sainte­Catherine estas, laŭ niagvidantino, la plej granda butikuma strato en Kanado,sed la 15 km da vendejoj, kiujn oni vidas de sur lastrato, estas nur la supra parto de la glacimonto, ĉarla pli granda parto de la butikoj troviĝas ne surtere,sed subtere ! »Kiam, laŭ vi, oni plej ofte iras butikumisubtere?«, demandas la ekskursgvidantino. »Kiamneĝas !« tuj respondas niaj gastoj. »Fakte, ne kiampluvas«, ŝi korektas kun rideto : »La montrealanojtoleras neĝon (eĉ se ili foje plendas pri ĝi…), sed ilitute abomenas pluvon«. La montreala subtera urbo

(oficiale, »RÉSO«, homofono de la franca vorto «»réseau« ­ »reto«) estas plia unikaĵo de la urbaplanado de Montrealo kaj la plej granda subtera urboen la mondo. 32 kilometrojn longa (duoblo de lalarĝeco de la insulo!), klimatizita kaj kun natura lumo,ĝi interligas la tutan urbocentron en gigantan reton detuneloj, vendejoj, restoracioj, bankoj, stacidomoj,universitatoj, kongresejoj, biblioteko kaj, kompreneble,metroo : jen perfekta loko por perdiĝi… kaj retrovi sinen iu butiko, aĉetante novajn ŝuojn (kio ŝajne tro ofteokazas al mi). La butikoj funkcias tra la semajno, ofteeĉ ĝis malfrue kaj ankaŭ semajnfine, pri kio Claysurpriziĝis : ja en Okcidenta Eŭropo ili ofte fermiĝasfrue kaj ofte ne funkcias dimanĉe ­ sed ne en Nord­Ameriko !

Vivi malpli rapideKiam la usona kafej­ĉeno Starbuck's venis alMontrealo, ĝi devis ŝanĝi la originalan planon dekafejoj por inkluzivi pli grandajn spacojn por sidi,rakontas al ni la ĉiĉeronino: jes ja, en Montrealo oniestas malpli hastemaj ol en aliaj partoj de Nord­Ameriko kaj oni preferas trinki kafon sidante en kafejoanstataŭ rapidante sur la strato, kaj certe ne en la aŭto.Kial do la vivoritmo en Montrealo estas pli malrapida?Interalie, dank al multaj enmigrantoj el mediteraneajlandoj, kiuj preferas malpli streĉan vivoritmon.

32 kilometrov pod zemljoZnamenita ulica Sainte­Catherine je, po nai vodièki,najveèja nakupovalna ulica v Kanadi, ampak 15 kmtrgovin, ki jih vidite na cesti, je samo zgornji del ledenegore, saj veèji del trgovin ne najdemo na povrini,ampak pod zemljo! »Kdaj mislite se najbolj pogostokupuje pod zemljo?« vpraa vodièka. »Ko snei!« sotakoj odgovorili gostje. »V resnici, ne ­ ko deuje,« jepopravila z nasmehom: »Prebivalci Montrealaprenaajo sneg (èetudi se vèasih pritoujejo zaradinjega ...), vendar vsi sovraijo de«. Podzemno mestoMontreala (uradno, »RESO« iz francoske besede

»réseau« ­ »mrea«) je e naprej posebnost urbaneganaèrtovanja Montreala in je najveèje podzemno mestona svetu. Kar 32 kilometrov dolgo (to je dvakratnairina otoka!), klimatizirano in z naravno svetlobo,povezuje celotno mestno sredièe z ogromno mreopredorov, trgovin, restavracij, bank, eleznikih postaj,univerze, kongresnih centrov, knjinico in, seveda,metro: odlièen kraj, da se izgubite in se znajdete vneki trgovini, ko kupujete nove èevlje (kar se miprepogosto zgodi). Trgovine delajo èez teden, pogostocelo dolgo zveèer in ob vikendih, kar preseneèa, vzahodni Evropi pogosto zaprejo zgodaj in pogosto nedelajo v nedeljo ­ ne pa tudi v Severni Ameriki!

ivi poèasnejeKo je amerika veriga kavarn Starbuck prila vMontreal, je morala spremeniti prvotni naèrt kavarn,da bi naredila veèji prostor za sedenje, pripovedujevodièka: da res, v Montrealu manj hitijo kot v drugihdelih Severne Amerike in raje pijejo kavo sede vkavarni namesto med hitenjem po ulici in zagotovo nev avtu. Zakaj je potem ritem ivljenja v Montrealupoèasneji? Med drugim zaradi tevilnih priseljenceviz sredozemskih drav, ki imajo raje manj naporenritem ivljenja.

Montreal ­ Subtera urbo | Podzemno mesto

E S P E R ODecember 2015

22

Tie, kie vintre kuŝas neĝo, en somero estos multajterasoj, kie oni sidos ĝis malfrunokte kafumante,manĝante kaj ĝuante bieron aŭ vinon kun amikoj. »Laŭla kvanto da mikrobierejoj, Montrealo cedas sian lokonnur al Belgio kaj Germanio«, diras nia ĉiĉeronino, kiuankaŭ gvidas manĝaĵ­ekskursojn, aldonante, ke neestas eĉ unu manĝaĵ­revuo, kiu ne dediĉis la tutannumeron al Montrealo, aparte fama pro sia kuirarto.Tamen, oni bone manĝas ne nur en multekostegajrestoracioj : eĉ apudstrata sandviĉejo, se ĝi ne farasla sandviĉojn bone, fermiĝos, pro granda konkurenco.Multaj montrealaj restoracioj ankaŭ permesas alportisian propran vinon aŭ bieron (serĉu ŝildon »apportezvotre vin«) kio multe malgrandigas vian fakturon,kaj alporti siajn proprajn trinkaĵojn en tiuj lokoj ne estasvidata malbone.

Urbo kreemaKreemo estas aparta trajto de la montreala karaktero:la urbo de festivaloj (somere en Montrealo okazasĉirkaŭ naŭdeko!), muziko, modo, videoludoj, kino­artokaj arkitekturo, Montrealo estas rafinita kombinaĵo de

novaj kaj malnovaj elementoj, kiuj kunvivas en har­monio, sen ke unu parto dominu la alian. Bonaekzemplo de tiu kunvivado estas la »Katedralajpromenadoj«: tiel nomiĝas la parto de la montrealasubtera urbo, kiu troviĝas tuj sub bela gotika anglikanakatedralo, konstruita en la 19­a jarcento kaj daŭrefunkcianta. Kial ĝi estas tiom speciala? Ĉar onikonstruis parton de la subtera urbo rekte sub ĝi!Atentemuloj ankaŭ notos, ke la apuda altegaultramoderna konstruaĵo, en kiu respeguliĝas lapreĝejo, havas gotik­formajn fenestrojn, kaj ĝia suprosimilas al mitro (t.a. alta dupinta kapvesto) de episkopo­ omaĝe al sia najbara katedralo.

Tam, kjer je pozimi lei sneg, bo poleti veliko teras,kjer bodo sedeli pozno ponoèi ob kavi, jedi in bodouivati pivo ali vino s prijatelji. »Glede na tevilomajhnih pivovarn je Montreal primerljiv le z Belgijo inNemèijo«, pravi naa vodièka, ki vodi tudi pouèneizlete o hrani, in dodala, da niso samo predstavitvehrane, namenjene Montrealu, ki slovi po svoji kuhinji.Vendar je mogoèe dobro jesti ne le v dragihrestavracijah, ampak tudi poleg ceste pri ponudnikusendvièev, ker èe ti ne delajo dobrih sendvièev, morajozapreti zaradi velike konkurence. Veliko montrealskihrestavracij dovoljuje, da prinesete svoje vino ali pivo(poièite napis »apportez votre vin«) ­ kar moènozmanja va raèun. Prinaanje svoje lastne pijaèe vteh krajih ne jemljejo za slabo.

Ustvarjalno mestoUstvarjalnost je posebna znaèilnost montrealskegaznaèaja: mesto festivalov (poleti priredijo priblinodevetdeset festivalov!) glasbe, mode, video iger,filmske umetnosti in arhitekture, Montreal je prefinjena

kombinacija starih in novih elementov, ki sobivajo vharmoniji, ne da bi ena stran prevladala drugo. Doberprimer tega soitja je »promenada katedrale«, tako seimenuje del podzemnega mesta Montreal, ki je tik podlepo gotsko anglikansko katedralo, zgrajeno v 19.stoletju, ki od takrat neprekinjeno deluje. Zakaj je takoposebna? Ker so zgradili del podzemnega mestaneposredno pod njo! Pozorni opazovalci tudi ugotovijo,da ima sosednja ogromna ultramoderna stavba, vkateri odseva cerkev, gotsko oblikovana okna, in vrhzgradbe je podoben mitri (to je visokemu kofovskemupokrivalu z dvema konicama) v èast sosednji katedrali.

Montreal ­ gotika anglikana katedralo | katedrala v gotskem stilu

E S P E R ODecember 2015

23

La Reĝa MontoLa lastan tagon ni invitis niajn gastojn al la ReĝaMonto: Mont Royal, kiu donis sian nomon al la urbo.Laŭ unu rakonto, kiam Jacques Cartier, francaesploristo de la 16­a jarcento, alvenis al la supro de lamonto kaj de ĝi rigardis al la riverego, li diris, ke la vidode la monto estas vere reĝa. Mi ne scias ĉu tio verasaŭ ne, sed mi atestas, ke la vido de la monto ja estasreĝa : la blanka neĝa trankvilo de la vintro estas samebela kiel la verda abundo de la somero. 233 metrojnalta, la Reĝa Monto estas grandega parko tute mezede la urbo kaj estas ŝatata de montrealanoj en ĉiusezono: somere por promeni, pikniki kaj bicikli, kajvintre por skii, sketi, neĝoŝui aŭ simple promeni — kajfoti sciurojn en ĉiu sezono (ankaŭ Clay ne povis rezistitiun tenton)! Ĉar Montrealo estas insulo, sciurojabundas en nia urbo (ili ja ne povas naĝi por eliri dela insulo !), kaj ili aparte multas sur la Reĝa Monto, jegranda amuziĝo de turistoj kaj novaj enmigrantoj.

Yevgeniya (Ĵenja) Amis

Kraljevi hribNae goste vabimo tudi na kraljevi hrib Mont Royal, kije dal ime mestu. Po pripovedovanju je JacquesCartier, francoski raziskovalec iz 16. stoletja, priel navrh hriba in gledal veliko reko in dejal, da je pogled zgore resnièno kraljevski. Ne vem, ali je to res ali ne,ampak potrjujem, da je pogled z gore res kraljevski:beli sneni mir zime je tako lep kakor zeleno obiljepoletja. Visok 233 metrov, je kraljevski hrib ogromenpark v mestu, priljubljen pri prebivalcih Montreala vvsakem letnem èasu: poleti za sprehod, piknik invonjo s kolesom, pozimi za smuèanje, drsanje ali papreprost sprehod ­ in fotografiranje veveric v vsehletnih èasih Ker je Montreal otok, je veliko veveric vnaem mestu (ne morejo odplavati z otoka!), zlastiveliko jih je kraljevem hribu, v veliko zabavo turistovin novih priseljencev.

Evgenija (enja) AmisPrevedel Milan Jarnoviè

Yevgeniya (Ĵenja) Amis naskiĝis en Kievo(Ukrainio).De 2005 tra septembro 2010 ŝi vivis en Atlanta,Georgia. Ŝi nuntempe loĝas en Montrealo,Kanado. Ŝi diplomiĝis kiel ĵurnalisto kaj redaktoro(rusa kaj ukraina) en Nacia teknika universitatode Ukrainio, Presista kaj eldonista departemento.En Ukrainio, ŝi laboris kiel ĵurnalisto kun kelkajgazetoj kaj revuoj, ŝi skribis plejparte pri turismo.De 2002 ĝis somero 2007, ŝi estis la redaktorode Kontakto, ­ soci­kultura revuo de UEA / TEJO;ŝi estis kunredaktoro de TEJO Tutmonda (2004­2006) kaj Esperanto USA (2005­2007). En 2006­2010, ŝi laboris kun la Amerika ruĝa kruco kiel kontrolisto dedatenbazo kaj rekta poŝto kaj kiel merkata analizisto.Yevgeniya estas rozkrucano; ŝi amas redaktado, tradukado kajlingvoj; Yevgeniya amas ĉiujn bestojn, precipe hundojn, kajirado en naturon.

Evgenija (enja) Amis je bil rojena v Kijevu(Ukrajina).Od 2005 leta do septembra 2010 je ivela vAtlanti, Georgia. Sedaj ivi v Montrealu v Kanadi.Diplomirala je kot novinarka in urednica (ruskoin ukrajinsko) na Narodni tehnièni univerzi vUkrajini, Tiskarski in zaloniki oddelek.V Ukrajini, je delala kot novinarka z veè èasopisiin revijami, najveè je pisala o turizmu. Od 2002leta do poletja 2007 je bila urednica Kontakto,socialnokulturne revije UEA / TEJO; je bilasourednica TEJO Tutmonda (2004­2006) inEsperanto USA (2005­2007). V obdobju 2006­

2010 je delala na amerikem Rdeèem kriu kot nadzornicapodatkovne baze in direktne pote ter kot trni analitik.Yevgeniya je Ronokriarka; ljubi urejanje, prevajanje in jezike;Yevgeniya ljubi vse ivali, predvsem pse in sprehode v naravi.

Montreal ­ La reĝa monto | Kraljevi hrib

E S P E R ODecember 2015

24

Rigardo al la migrantaj fluoj tra la okulvitro deZamenhof

Ĉu d­ro Zamenhof fariĝis oftalmologo, do okulkuracisto,ĉar li jam ekde sia junaĝo havis malbonan vidon, ne estaskonate, sed estas konate, ke li malbone toleris rigardonsur la sangon kaj tiel li nur malfacile povus praktiki laĝeneralan kuracistan servon, kiu en lia tempo estis multepli ligita kun la sango ol tio okazas niatempe. Ĉiukaze liajrondaj okulvitroj estas la parto de lia karakteriza imagode bonkora kaj aminda homo, la tipo, kia en nia tempoĉiam pli fariĝas raraĵo.La parolanto de la internacia lingvo de Zamenhof ĝusteen tiuj ĉi tagoj, kiam la eŭropa politiko ne scias, kiokoncerne Eŭropon okazas, kaj ĝi el la antaŭviditakonstruinĝeniera skipo jam delonge fariĝis iaspecakonfuza fajrobrigado, kiu kuras de iu scenejo al la alia,provante estingi fajron, multfoje per fluaĵo, kiu mem facilebrulas, multfoje ankaŭ per akvo, kiam temas pri la fajro,kaŭzita per la rektkonekto en la elektra kondukilaro, estassub defio sin demandi, ĉu la spirito de la lingvo, por kiuli decidiĝis el la humanecaj motivoj, povas la demandonpri la aŭtentaj aŭ eble ankaŭ ŝajnaj rifuĝintoj, prilumi kajklarigi pli bone, kiel tion povas fari la tag­taga politiko kajla gazetaro kaj la televidaj kaj radiaj raportoj. KeZamenhof, kiu jam tuj dekomence rezignis pri ĉiuj aŭtorajkaj aŭtoritataj rajtoj aŭ privilegioj koncerne la lingvon, kiunli donacis al la homaro, por la uzantoj de lia lingvo tamenĝis nun estas la plej forta aŭtoritato ne nur kaze de lalingvaj, sed ankaŭ de la moralaj demandoj, koncernantajla kunvivadon inter la homoj kaj popoloj, estas eksterdebato. Kio do estus pli natura ol ke la parolanto de lainternacia lingvo ankaŭ ĉi tie simile, kiel en similaj kazojprocedas kristano, kiu ŝparas multan nebezonatanteorian klopodon, kiam li simple sin demandas:Kiamaniere en tiu ĉi kazo parolus kaj procedus Kristo?La esperantisto apud sia konsultiĝo kun sia savanto, setemas pri kristano, demandus sin ankaŭ: Kiamaniere entiu ĉi kazo parolus kaj procedus Zamenhof?Ĉi tie endas mencii ankoraŭ unu similecon inter ambaŭidentokampoj. Kiel la kristano, ankaŭ la esperantisto,krom en minora amplekso kun la anarkiistoj de Lanti, kiujintertempe jam pliparte estas la forgesita parto de laesperanta historio, estas legitimisto, kiu estimas la ŝtatanordon kaj la aŭtoritaton, eĉ se tiu al li ne estas amika, kielankaŭ la cara aŭtoritato de Rusio ne estis amika al laesperantistoj kaj jam je la komenco (1895) la unuaesperanta gazeto La esperantisto, aperinta enNurenbergo (Nürnberg), havante la plimulton da siajabonantoj en Rusio, ĉar en ĝi aperis traduko de la eseode Tolstoj Prudento kaj kredo, estis en Rusiomalpermesita. La religia batalo inter la imperia ortodoksiokun ĉiuj grandaj sacerdotaj kaj eklaziaj privilegioj kajriĉaĵoj, kaj la kompreno de la evangelio laŭ Tolstoj, okazistuj je la komenco de la esperanta historio.La unua generacio de la esperantistaro en la rusacarlando, kiel tion bone montris dum iu sia prelego d­roGiorgio Silfer, estis unuflanke la judaj rabenoj kaj aliaj pli

Pogled na emigracijske tokove skozi Zamenhofovenaoènike

Ali je dr. Zamenhof postal oftalmolog, torej oèesnizdravnik, ker je imel e od mladosti slab vid, ni znano,znano pa je, da je slabo prenaal pogled na kri in bi takoteko opravljal splono zdravniko prakso, ki je v tistemèasu imela veliko veè opraviti s krvjo, kakor je to danes.Vsekakor pa so njegovi okrogli naoèniki del njegoveznaèilne podobe dobrotnega in ljubeznivega èloveka,tipus, ki v naem èasu postaja vse bolj redek.

Govorec Zamenhofovega mednarodnega jezika pa jeprav v teh dneh, ko evropska politika ne ve, kaj se zEvropo dogaja in je iz zamiljenega gradbenegaineniringa e davno postala nekoliko zmedena gasilskabrigada, ki teka od prizorièa do prizorièa in skua gasiti,velikokrat s tekoèino, ki je sama vnetljiva, velikokrat tudiz vodo, ko gre za ogenj, povzroèen s kratkim stikom velektrièni napeljavi, izzvan, da se vpraa, ali mu duhjezika, za katerega se je odloèil iz èlovekoljubnih pobud,lahko vpraanje resniènih in morda tudi lanih beguncev,osvetli in razjasni bolje, kakor to more dnevna politika indnevni tisk ali dnevna televizijska in radijska poroèila. Daje Zamenhof, ki se je sicer na samem zaèetku odrekelvsem avtorskim in avtoritarnim pravicam ali privilegijemglede jezika, ki ga je poklonil èlovetvu, za uporabnikenjegovega jezika kljub temu vse do danes najmoènejaavtoriteta ne samo v jezikovnih, ampak tudi moralnihvpraanjih, ki zadevajo soitje med ljudmi in narodi, jenesporno. Kaj je torej bolj naravnega, kakor da govorecmednarodnega jezika tudi tu ravna podobno, kakor obpodobnih reèeh ravna kristjan, ki si prihrani velikonepotrebnega teoretiènega truda, ko se preprostovpraa: Kako bi ob tej zadevi govoril in ravnal Kristus?Esperantist pa se poleg konzultacije z odreenikom, èegre za kristjana, vpraa tudi: Kako bi ob tej zadevi govorilin ravnal Zamenhof?

Ob tem je treba omeniti e eno podobnost med obemaidentitetama. Kakor kristjan, je tudi esperantist, razen vmanjinskem primeru Lantijevih anarhistov, ki pa somedtem e v glavnem pozabljeni del esperantskezgodovine, legitimist, ki spotuje dravni red in oblast,tudi èe mu ta sama ni naklonjena, kakor tudi ruska carskaoblast ni bila naklonjena esperantistom in je e na samemzaèetku (1895) prepovedala prihajanje prvegaesperantskega èasopisa La Esperantisto, ki je izhajal vNürnbergu, najveè naroènikov pa je imel v Rusiji, ker jev njem izel prevod Tolstojevega spisa Prudento kajkredo (Pamet in vera). Verski boj med dravnimimperatorskim pravoslavjem z vsemi velikimiduhovnikimi in cerkvenimi privilegiji in bogastvi, intolstojanskim razumevanjem evangelija, je bilo prisotnona samem zaèetku esperantske zgodovine.

Prva generacija esperantistov v ruskem carstvu, kakorje to dobro prikazal v nekem svojem predavanju dr.Giorgio Silfer, pa so bili na eni strani judovski rabini in

Pogled na emigracijske tokove skozi Zamenhofove naoènike

E S P E R ODecember 2015

25

kleraj judoj en Ruslando, aliflanke la adeptoj de Tolstoj,do tiuj, kiuj volis vivi laŭ la evangelio de Kristo.Sen tiuj du grupoj de la unuaj esperantistoj tiu ĉi lingvoformortus jam kelkajn jarojn post la estiĝo. La judoj pliforte rememoris la raporton pri la kreado (1 Mos), kiuankaŭ montras, kiamaniere Dio donis al la homo lalingvon, kaj kiel Li invitis al la kunformado de la lingvojam Adamon, kio faras la bazon por kompreni la princi­pon de Esperanto; la tolstojanoj estis pli interesitaj pri laprincipo, laŭ kiu okazis la pentekosta miraklo en Jerusa­lemo (Ago 2) kaj pri la ordono de Kristo, kiun posteesprimis ankaŭ Paŭlo, ke oni portu la ŝarĝojn unu al laalia (Mat 7,12; Gal 6,2), sekve ankaŭ la ŝarĝon de laplurlingveco, kiun ĝuste la komuna lingvo kiel la dualingvo por ĉiu homo helpas porti plej juste kaj efike.Zamenhof neniam ribelis kontraŭ la aŭtoritatoj, li respek­tis la leĝojn kaj iu ajn subfosado de la ŝtata kaj jura ordoestis al li fremda, kvankam la imperio, kies subulo liestis, nome la rusa, tiun ĉi lojalecon nek observis nekkompensis. Agnoskojn por sia granda verko li ricevis dela regnestroj de la eŭropa Okcidento, antaŭ ĉio de An­glio, kio faras paradokson, kiun kelkaj niaj klopodantoj(mi evitas la klasikan esperantan nocion »samideanoj«,ja ni havas komunecon en la lingvo kaj en la principafilantropio, sed en ĉio alia ni havas diversan pensadonkaj kredon) ne povas kompreni, ja ili estas kaptitoj de laideologia antaŭjuĝo, laŭ kiu la angla lingvo estas la plejgranda malhelpo kaj kontraŭeco de la internacia lingvo.Zamenhof siajn rigardojn sur la kunvivado de la naciojkaj iliaj unuopaj nacianoj en la politika senco plej klareesprimis en sia Alvoko al la diplomatoj en la jaro 1915,do meze de la unua mondmilito, publikigita en la anglagazeto The Esperantist en Esperanto kaj en la anglatraduko. Jam en la enkonduka parto li diris viziajn vortojn,kiuj ankaŭ malĝoje plenumiĝis:

Kiam vi kunvenos post la plej ekstermanta milito, kiuniam konis la historio, vi havos antaŭ vi eksterordinaregrandan kaj gravan taskon. De vi dependos, ĉu la mondohavu de nun fortikan pacon por tre longa tempo kaj eblepor ĉiam, aŭ ĉu ni havu nur kelktempan silenton, kiunbaldaŭ denove interrompos diversaj eksplodoj deintergentaj bataloj aŭ eĉ novaj militoj.”

Zamenhof estis homo de la plej vastaj kajprofundpenetraj rigardoj. Li antaŭvidis estiĝon de laUnuiĝintaj ŝtatoj de Eŭropo, li antaŭvidis la tuteŭropanaltan kortumon, tamen ĉion en alia senco ol tio efektiviĝasnuntempe, nome en la ŝlosilo de la justeco kajinterkonsento surbaze de la egalrajto. Tiel li diras en tiuapelacio inter alio:„Oni scias ja tre bone, ke la vortoj ,patrujo en danĝero’ne signifas, ke iu volas deŝiri parton de nia patrujo kajĵeti ĝin en la maron, aŭ ke iu volas rabi por si la havonde ĝiaj loĝantoj, sed plej ordinare tiuj vortoj signifassimple: ,Minacas danĝero, ke sur ia terpeco, kie ĝis nunmia gento estis mastro kaj aliaj homoj estis nur pli aŭmalpli tolerataj, morgaŭ eble alia gento fariĝos mastrokaj mia gento estos nur tolerata.

drugi bolj izobraeni Judje v Rusiji, na drugi pa tolstojanci,se pravi tisti, ki so hoteli iveti po Kristusovem evangeliju.Brez teh dveh skupin prvih esperantistov bi ta jezik zamrle nekaj let po svojem nastanku. Judje so se boljspominjali poroèila o stvarjenju, ki prikazuje tudi, kako jeBog dal èloveku jezik, èemu mu ga je dal, in kako je ksooblikovanju jezika povabil e Adama, kar je osnova zarazumevanje esperantskega principa; tolstojanci pa sobili bolj pozorni na naèelo, po katerem se je dogajalbinkotni èude v Jeruzalemu, in na Kristusovo naroèilo,ki ga potem izrazi tudi Pavel, naj drug drugemu nosimobremena, torej tudi breme veèjeziènosti, ki ga prav skupnijezik kot drugi jezik vsakega èloveka pomaga nositinajbolj pravièno in uèinkovito. Zamenhof se nikoli ni upiraloblastem, spotoval je zakone in mu je bilo vsakospodnaanje dravnega in pravnega reda tuje, èepravmu carstvo, katerega podanik je bil, namreè rusko, telojalnosti ni niti upotevalo niti vraèalo. Priznanja za svojeveliko delo je dobil pri vladarjih evropskega zahoda,predvsem v Angliji, kar je paradoks, ki ga nekateri naisotrudniki (izogibam se klasiènemu esperantskemuizrazu »samideanoj« ­ somiljeniki, saj imamo skupnostv jeziku in naèelni èlovekoljubnosti, v vsem drugem pasmo povsem razliènega miljenja in verovanja) ne morejorazumeti, saj so ujeti v napaèen in Zamenhofunasprotujoè ideoloki predsodek, da je angleèinanajveèja ovira in nasprotnica mednarodnega jezika.

Zamenhof je svoje poglede na soitje narodov in njihovihposameznih pripadnikov v politiènem smislu najbolj jasnoizrazil v svojem La alvoko al la diplomatoj (Klicdiplomatom) leta 1915, torej sredi prve svetovne vojne,objavljen v anglekem èasopisu The Esperantist vesperantu in anglekem prevodu. e v uvodnem delu jepovedal vizionarske besede, ki so se tudi alostnoizpolnile:Ko se boste sestali po najbolj morilski vojni, ki jo je kdajpoznala zgodovina, boste imeli pred seboj izredno velikoin pomembno nalogo. Od vas bo odvisno, ali naj ima svetodslej trden mir za zelo dolgo èasa in morda za vedno,ali pa naj bi imeli le zaèasno utianje, ki ga bi kmaluprekinile razne eksplozije mednarodnih bojev ali celonovih vojn.

Zamenhof je bil èlovek najirih in prodornih pogledov.Predvidel je nastajanje Zdruenih drav Evrope,predvideval je evropsko vije sodièe, vse pa vdrugaènem kljuèu, kakor se to dogaja danes, namreè vkljuèu praviènosti in sporazumnosti na podlagienakopravnosti. Tako pravi v tem apelu med drugim:

Zelo dobro vendar vemo, da besede, domovina vnevarnosti ne pomenijo, da kdo hoèe iztrgati del naedomovine in ga vreèi v morje, ali da si kdo hoèe prisvojitiimetje njenih prebivalcev, paè pa najbolj obièajno tebesede preprosto pomenijo: Grozi nevarnost, da bo nakosu zemlje, kjer je doslej moj narod bil gospodar in sobili drugi ljudje le bolj ali manj tolerirani, mogoèe jutri kakdrug narod postal gospodar in moj narod samo toleriran.

E S P E R ODecember 2015

26

El tiu politika kaj morala dokumento oni ne povas senperededukti la solvon, kiun Zamenhof estus proponinta portio, kio en Eŭropo okazas en nia tempo, ja li tie parolispri la postmilita justa aranĝo de Eŭropo. Sed ĉiukaze oniel liaj principoj povas konkludi ankaŭ pri tio, kiamaniereli estus ilin utiliginta en tia kazo, kia nun troviĝas antaŭni.Ĉiukaze Zemenhof ankaŭ en la kazo de amasatransmigrado de pliparte islama loĝantaro en Eŭroponsen respekto al la ŝtataj limoj, al la ŝtataj aŭtoritatoj kajal la indiĝena loĝantaro unue estus uzinta sian unuanprincipon, ke la anoj de iu ajn etna, lingva, religia kaj civitagrupo unuarange estas homoj kaj tiel indaj de estimo kajprijuĝo nur laŭ ilia konduto kaj agado kaj ne laŭ iliaaparteno aŭ deveno. Ne, de kie ili venas, sed, kiel ilikondutas kaj agas. Zamenhof ne estus havinta timon, ketiuj alvenintoj povus ŝanĝi la religian, kulturan kaj ebleankaŭ lingvan bildon de Eŭropo, ja li tro bone sciis, kepreskaŭ neniu el la etnoj, kiuj nuntempe vivas en Eŭropohavas eŭropan originon, sed la mezopotaman, ke doankaŭ la nunaj germanoj, francoj, svedoj, sed ankaŭ ĉiujslavaj nacioj, kiel ĉiuj aliaj, devenas el la regiono inter ladurivero de Eŭfrato kaj Tigriso, kie laŭ la raporto pri lakreado estis farita la unua homa paro. Ankaŭ la nacioj ella antaŭa, enkoraŭ unueca homaro, devenis el Babilono,pri kio raportas la 11­a ĉapitro de Genezo. Kaj li ankaŭsciis, ke neniu, estante eĉ tiom violenca, de la homo aŭde la nacio povas forpreni tion, kiamaniere oni sentas,kredas, pensas kaj kiel oni tion diras aŭ skribas, se tiujunuopaj personoj kaj la tuta nacio mem ne estas pretajtion forgesi aŭ demeti pro la utiloj, kiujn ili per tio esperasatingi. Tiel ankaŭ Eŭropo ne povas esti islamigita fare dela islamanoj, tion povas fari nur eŭropanoj mem, kaj enla kreskanta mezuro ili tion jam faras. Al slovenoj neniuniatempe malpermesas uzi ilian lingvon, sed ĝuste ensiaj plej altaj edukaj kaj sciencaj institucioj, kiuj devus estiankaŭ la plej kvalifikitaj gardantoj de la slovena lingvo kajkulturo, iom post iom la slovena lingvo estas forpuŝataprofite je la malplialta nivelo de la kvazaŭ internacia anglalingvo. Zamenhof, se oni havus intencon lin aŭskulti, sedjam lia Alvoko al la diplomatoj de neniu estis prenitaserioze, kvankam li en sia antaŭvideco kaj profundogranddistance superis tion, kion la diplomatoj de tiutempo havis en siaj pensoj kaj koroj, estus proponintatiujn homojn, kiel ajn ili venis en niajn lokojn, akcepti tiel,kiel li mem en sia domo akceptis ĉiun pacienton, kiu venisal li por ricevi kuracan terapion, eĉ ne havante mononpor pagi la intervenon, kaj li al miloj da tiaj faris sianmedicinan servon senpage, kaj kiel li akceptis ĉiunparolanton de la internacia lingvo, kiun li donacis al lahomaro, senrigarde, kun kia penso kaj kredo tiu frapissur lia gastama pordo. Esperanto ne komenciĝas pervortaro kaj gramatiko, sed per tio, kion diras lasamgentano de Zamenhof, la apostolo Paŭlo: Neforgesu gastamon al nekonatoj; ĉar per tio iuj gastigisanĝelojn, ne sciante” (Heb 13,2).La argumento, ke tiuj, kiuj alvenas al ni tiel, kiel ili ĵusvenas, nome kontraŭleĝe, foje eĉ perforte, evidenteankaŭ ne ĉiuj en vera plago, ne povas esti anĝeloj, nomemetafore, ne trafas en la mezon, ja la apostolo lagastamon ne kondiĉigas per la anĝela moralo de la

Iz tega politiènega in moralnega dokumenta ni mogoèeneposredno izpeljati reitve, ki bi jo Zamenhof predlagalza to, kar se v Evropi dogaja v naem èasu, saj je tugovoril o povojni pravièni ureditvi Evrope. Vsekakor pase iz njegovih naèel da sklepati tudi na to, kako bi jihuporabil v takem primeru, kakor je zdaj pred nami.

Vsekakor bi Zamenhof tudi v primeru mnoiènegapreseljevanja preteno muslimanskega prebivalstva vEvropo brez spotovanja dravnih meja, organov oblastiin domaèega prebivalstva najprej uprabil svoje prvonaèelo, da so pripadniki katere koli etniène, jezikovne,verske in dravljanske skupine najprej ljudje in takovredni enakega spotovanja in presojanja zgolj posvojem vedenju in ravnanju, ne pa po pripadnosti inizvoru. Ne od kod prihajajo, ampak, kako se vedejo in kajdelajo. Zamenhof ne bi imel strahu, da bi ti prilekispremenili versko, kulturno in mogoèe tudi jezikovnopodobo Evrope, saj je predobro vedel, da skoraj nobedenod narodov, ki danes ivijo v Evropi, ni evropskega,ampak mezopotamskega izvora, da torej tudi dananjiNemci, Francozi, vedi, a tudi vsi slovanski narodi, kakorvsi drugi, prihajajo iz dvoreèja Evfrata in Tigrisa, kjer jepo poroèilu o stvarjenju bil narejen prvi èloveki par. Tudinarodi so iz prejnjega e enotnega èlovetva izli izBabilona, o èemer poroèa 11. poglavje 1. Mojzesoveknjige. In vedel je tudi, da nihèe, naj bo e tako nasilen,èloveku in narodu ne more odvzeti tega, kako èuti, veruje,misli in kako to pove ali zapie, èe ti posamezniki in vesnarod niso sami pripravljeni to pozabiti ali odloiti zaradikoristi, ki si jih od tega obetajo. Tako tudi Evrope nemorejo islamizirati muslimani, to lahko storijo le Evropejcisami, in v vedno veèji meri to e delajo. Slovencem danesnihèe ne brani njihovega jezika, a ga prav v svojihnajvijih izobraevalnih in znanstvanih ustanovah, ki bimorale biti tudi najbolj usposobljeni varuhi slovenskegajezika in kulture, poèasi, a vse bolj vidno odlagajo v pridnijemu standardu nekakne mednarodne angleèine.Zamenhof, èe bi ga hotel kdo posluati, a e njegovegaApela diplomatom nihèe ni jemal resno, èeprav je v svojidaljnovidnosti in globini daleè presegal to, kar sodiplomati tistega èasa imeli v mislih in srcih, bi predlagal,naj te ljudi, kakor koli so e prili v nae kraje, sprejmemotako, kakor je sam v svoji hii sprejel vsakega pacienta,ki je priel k njemu na zdravljenje, tudi èe ni imel denarja,da bi plaèal njegov zdravniki poseg, in ga je na tisoèihopravil brezplaèno, in kakor je sprejel vsakega govorcamednarodnega jezika, ki ga je podaril èlovetvu, ne gledena to, od kod, s kaknim miljenjem in vero, je ta potrkalna njegova gostoljubna vrata. Esperanto se namreè nezaèenja v slovarju in slovnici, ampak v tem, kar praviZamenhofov rojak apostol Pavel: Ne pozabite nagostoljubnost. Ker so bili nekateri gostoljubni, so namreèpogostili angele, ne da bi se zavedali (Heb 13,2).

Argument, da ti, ki prihajajo k nam tako, kakor prihajajo,namreè ilegalno, vèasih tudi nasilno, oèitno tudi ne vsi vstiski, nikakor ne morejo biti angeli, nameè prispodobno,ne zadane v èrno, saj apostol gostoljubnosti ne pogojujez angelsko moralo gostov, ampak jo samo e dodatno

E S P E R ODecember 2015

27

gastoj, sed ĝin nur aldone prilumas, ja antaŭ Dio lagastamo restas la sama virto senrigarde, ĉu oni la gastonpovus kompari kun anĝeloj aŭ pli verŝajne kun demonoj,kiel ankaŭ la bonkoreco estas antaŭ Dio la sama virto,ĉu la ricevanto la helpon vere bezonas aŭ li trompas.Zamenhof ankaŭ koncerne religion pledus por lastarpunkto, ke ne estas malbono kaj perdo, se iu pro siaoportuneco aŭ timo alprenas alian kredon, en tiu ĉi kazola islaman, ja tio signifas, ke li ankaŭ en la antaŭa, ĉukatolika aŭ kristana, al kiuj formale apartenas la plimultoda eŭropanoj, ne estis aŭtentaj kaj do temis nur pri lainterŝanĝo enkadre de la sama oportunisma sinteno kajne pri la alpreno de nova kredo, ja ĝi nek troviĝis antaŭenek ĝi troviĝas nun. Se la religia oportunisto sin lasascirkumcidi, tio la realan religian bildon de Eŭropo tute neŝanĝas. Sed kiu demetus sian antaŭan kredon kajakceptus la islaman el sia profunda konvinko kaj sincero,tiun oni devus estimi, ke li agis laŭ sia konscienco, ja niakontraŭstaro al tia ŝanĝo nin egaligus kun tiuj, pro kiujkelkaj timas islamon, ĉar iliaj juĝistoj la forlason de proprakredo punas per mortigo aŭ almenaŭ per fortaj reprezalioj.Kiel la aŭtenta kristano estus akceptinta la alveninton ella islama medio kun pano kaj akvo en unu mano kaj kunla evangelio en la alia, kio estis ankaŭ la intenco deTrubero, tiel ankaŭ la aŭtenta esperantisto estusakceptinta la kredanton laŭ Mahometo kun pano kaj akvoen unu mano kaj kun la lernolibro de Esperanto en la alia.Tiel li ne montrus al li nur, ke la bona Esperanto estasmulte pli bona ol la malbona angla kaj la nedenaskulopovas reale lerni bonan Esperanton, dum la bonananglan regule li ne povas lerni – sed li ankaŭ montrus,ke li ne havas intencon lin asimili, forpreni de li tion, kiokonsistigas lian konscion, kredon kaj kulturon, sed volaskun li interparoli sur la oazo de la lingva egalrajto kajfunkcieco, kian Esperanto ĉiukaze donas.

Sed Zamenhof tiujn, kiuj alvenas en la ŝtaton tiamaniere,kiel iu venas en privatan domon sen sin anonci, sensonorigi, sen frapi, sen sin prezenti poste, kion oni regulenomas enrompo, ne estus konfirmanta, ja li troviĝis flankede la leĝo kaj ne de la arbitreco kaj anarkio. Se do li tianhomon estus akceptinta kaj proponinta al li, kion tiubezonas por sia korpo kaj kion li povus utiligi por egalrajtainterkompreniĝo kaj por akcepti la juran kaj moralankoncepton, kian la esperanta ideo enhavas, li ĝuste enla spirito de tiu „interna ideo” ankaŭ malferme estusdirinta, ke honesta kaj bonintenca homo tiamaniere neenpaŝas, nek en domon nek en ŝtaton. Zamenhof, kiuper sia spirita formo estis liberala judo, kvankam neliberala en la moderna pervertita signifo de tiu ĉi vorto,ja la latina vorto liberalis signifas donema, kion lanuntempa liberalismo ne plu scias, eĉ tre bone sciis, kela vera bonkoreco kaj la fidelo al la vero kaj al la justecone troviĝas en kontraŭdiro, sed ili inter si komplementiĝaskaj sin reciproke kondiĉigas!

Vinko Olak

osvetljuje, saj je pred Bogom gostoljubnost enaka vrlinane glede na to, ali bi mogli gosta primerjati z angeli ali panasprotno z demoni, kakor je tudi dobrodelnost pred njimenaka vrlina, ali je prejemnik pomoèi res potreben ali pagoljufa. Zamenhof bi tudi glede vere zagovarjal stalièe,da ni nobena nesreèa in izguba, èe kdo iz oportunizmaali strahu sprejme drugo vero, v tem primeru islam, sajto pomeni, da tudi v prejnji, bodisi katoliki ali krèanski,katerima formalno pripada veèina Evropejcev, niso bilipristni in je torej lo le za zamenjavo iste oportunistiènedre, ne pa za zamenjavo vere, ki je sploh ni bilo prej inje ni zdaj. Èe se verski oportunist da obrezati, to resnièneverske slike Evrope niti malo ne spremeni. Kdor pa biodloil svojo prejnjo vero in sprejel islam iz globokegapreprièanja in iskrenosti, tega je treba spotovati, da jeravnal po svoji vesti, saj nas bi nasprotovanje takizamenjavi izenaèilo s tistimi, zaradi katerih se nekateriislama bojijo, ko muslimanski sodniki zamenjavo verekaznujejo s smrtjo ali vsaj s hudimi represalijami.

Kakor bi resnièni kristjan sprejel prileka iz islamskegaokolja s kruhom in vodo v eni roki ter z evangelijem vdrugi, kar je bil tudi Trubarjev namen, bi tako tudi resnièniesperantist sprejel Mohamedovega vernika s kruhom invodo v eni in z uèbenikom esperanta v drugi roki. S tembi mu ne pokazal le, da je dober esperanto veliko boljikakor slaba angleèina in neangle se realno lahkonauèi dobrega esperanta, medtem ko se dobreangleèine po redni poti ne more nauèiti ampak bi mutako tudi pokazal, da ga ne eli asimilirati, mu odvzeti to,kar sestavlja njegovo zavest, njegovo vero in njegovokulturo, ampak se eli z njim pogovarjati na oazijezikovne enakopravnosti in funkcionalnosti, kakrnoesperanto vsekakor daje.Zamenhof pa tistih, ki prihajajo v dravo tako, kakor pridekdo v zasebno hio, ne da bi se najavil, ne da bi pozvonilali potrkal in ne da bi se vsaj potem predstavil, èemur sepravilno reèe vlom, ne bi potrdil, saj je bil na strani zakonain ne samovolje in anarhije. Ko bi torej takega èlovekasprejel in mu ponudil, kar potrebuje za telo in kar bi mupomagalo pri enakopravnem sporazumevanju in priprivzetju pravnega in moralnega èuta, ki ga esperantskazamisel vsebuje, bi mu prav v duhu te notranje idejetudi odkrito povedal, da poten in dobrohoteè èlovek takone vstopi ne v hio in ne v dravo. Zamenhof, ki je bil posvoji duhovni formaciji jud, èetudi liberalen jud, a neliberalen v dananjem pervertiranem pomenu te besede,saj latinska beseda liberalis pomeni radodaren, èesardananji liberalizem ne ve veè, je e kako dobro vedel,da resnièna dobrota in zvestoba resnici in praviènostiniso v nasprotju, ampak se dopolnjujejo in medsebojnopogojujejo!

Vinko Olak

E S P E R ODecember 2015

28

Espero izdaja | Eldonas Esperantsko drutvo Maribor | Esperanto­societo Maribor, Pod vinogradi 4, 2351 KamnicaUredil | Redaktis: Mario Vetrih, lektoriral | kontrollegis: Vinko Olak.Izhaja dva krat letno. | Aperas du foje pro jaro. ­ ISSN 2463­8323

G: 041 27 57 31, E: info@esperanto­maribor.si,W: http://esperanto­maribor.siMatièna tevilka: 5007992000, TRR: IBAN SI56 0451 5000 0790 670 (Nova KBM d.d.), Davèna tevilka: 35897163

Alma M. Karlin

La anoncoMia patro kaj mia patrino ambaŭ estis maljunaj. Iligeedziĝis nekutime malfrue kaj esperis la reston de siajtagoj travivi en agrabla kontemplo. Ili aĉetis domon ĉela labaka akcizejo, kie en la mezepoko staris la urbapordego kaj kie en la romia erao la eliro de Arxetendiĝis – tiutempe Celeo ankoraŭ estis ClaudiaCeleja kaj nomita la dua Trojo. Kiam mia patro fojeesploris pli precize truon en la kelo, li trovis en la grundomalprofunde enfosita tomboŝtonon de iu romia soldatokaj li masonis ĝin super la kelo. La spirito de tiu romianodevus fantomi ĝis niaj tagoj…

Neniu pensis pri la infanoj, ja mia patrino jamproksimiĝis al siaj kvindek jaroj. Ŝi, por esti plenesendependa, sian instruistan profesion ne forlasis, kiamŝi edziniĝis al la maljuna kaj malsaneta oficiro. Lapotagaj ekskurzoj kun ĝoja etoso, kvietaj somerferioj,mallongaj vojaĝoj al tiu aŭ alia grandurbo faris latlorison de la tuta kompleto de aspiroj kaj planadoj. Kieldu boatoj en la vesperkrepusko apenaŭ rimarkeblaj,forcitaj al la loko de ankriĝo, miaj gepatroj esperis atingila vesperon de sia ekzisto sur la trankvilaj akvoj, kaj lapro tiu ĉi geedziĝo unue amare ekscititaj etosoj de laproksimaj apartenantoj iom post iom trankviliĝis. Ĉe lamalnova labaka pordego simple troviĝis unu trealtaĝiĝinta geedza paro plu, kiun priservis samtielmaljuna kuiristino, transprenita kune kun la domo kajfarmeto, eĉ kun la praaĝa verda papago, kiu »HerrMajor! Herr Major!« (Sinjoro majoro) eldiraĉis ĉiam,kiam la eskala pordo malfermiĝis.

Unu belan tagon mia patro mole glitis en siansesdekan vivojaron mia patrino diris, havanteadmirindan staturon (la tiel nomatan vesptalion) kaj lasintenon de reĝino:

»Bedaŭrinde eraro estas ekskluzivita! Mi kadukas kielfeĉpasto; mia tuta aspekto estas degenerita. Certe mihavas en mia ventro ia ajn absceson.«

»Tio foje estas tiel, dum la klimaktero,« opiniis mia patrokun sia beata necerteco.

Ili elprovis la ĝenan fremdkreskaĵon forigi per vinagrajkompresoj kaj multaj pulvoroj laŭ Seidlitz, sed kiamanstataŭ malapero oni povis observi daŭran kreskon,

mia patrino veturis al la konata porvirina kuracisto d­roValenta al Labako, ŝi lasis sin precize esplori kaj finfineĝeme demandis:

»Kiam do jam devas esti forigita la polipo?«

»Ne estas bezono!« respondis la altaĝa ginekologoridetante, »ĝi elvenos post kvar monatoj mem kajvolos manĝi kaj trinki…«

Mi kredas, ke tiu respondo kondukis al sveniĝo. Kuncerteco mi tion ne scias, kvankam mi ja certagradeĉeestis. Ĉiukaze tio estis fulmo el la serena ĉielo, aŭeventuale nur de la iomete nubigita. La kreskaĵon onieltranĉas kaj tiel la okazintaĵo estis finita. Kun la infanola afero tamen nur komenciĝis…

Troviĝis multaj, multaj larmoj, kaj eĉ mia patro, kiumalsanis je pulmoj kaj estis proksime de sia tombo,sentis sin strange skuita, tamen li ne partoprenis vanekvar batalojn kaj tiel estis alkutimigita la malamikonrigardi rekte en ties okulojn. Li diris trankvilige:

»Mi ĉiam estis malfeliĉulo, sed dum certa tempo mitamen ankoraŭ vivos kaj en la aĝo de sep jaroj laknabo povos esti akceptita en la kadeta lernejo.«

Li allistigis la nomojn de pluraj influaj oficirajkamaradoj, kiuj la infanon estus pretaj subteni kaj lituj renovigis kun ili kontakton, li ŝancelis, ĉu li pro miaestonta vivo volu por si alpreni la nobelan predikaton,von Waldisheim kaj kontentigis sin kun tio, kio venos,kiel maljuna soldato kun perdita gambo.

Mia patrino, kontraŭe, ploris amare. En tiu alta aĝo laakuŝo estus danĝera kaj poste: ĉiuj, kiuj ĉagreniĝispro tiu ĉi malfrua nupto, ne ignorus la eblecon primokikaj skandaliĝi. Dum tiuj beataj antaŭmilitaj jaroj virinokun tridek jaroj validis kiel ,passe (pasinta,senperspektiva). Oni do povas imagi, kion faras dualdonaj jardekoj! Tiel mi jam antaŭ mia apero fariĝismiraklo, kaj la mirakloj estas kaj restas malŝatataj.Intertempe estis preparita ĉiele blua baptokuseno porfilo kaj nur la instruistinoj de la urba popollernejo porknabinoj virinoj havas ofte nur etan emon ironii donacis al mia patrino rozkoloran baptokusenon.

En tiu ĉi mondo de lamentado oni neniam scias…

Elgermanigis Vinko Olak

V prejnji tevilki naega glasila (junij 2015 ­ najdete natej povezavi: http://esperanto­maribor.si/glasilo­bulteno/)

smo vam predstavili ivljenje in delo Alme M. Karlin.Tokrat objavljamo kratko zgodbo te avtorice.