ESUN edishon aprel 2015

APRIL 2015 EDISHON 7

Clark Abraham: "Kampaña a terminá....ban kuminsá traha huntu na bienestar di Boneiru."

Pueblo di Rincon ta haña nan propio teater

2 EDISHON APRIL 2015

www.issuu.com/esunboneiru

Durante último elekshon pa Konseho Insular e hóben lider di Partido Demokrat (PDB) Clark Abraham a resultá e votegetter apsoluto di Boneiru ku 1288 voto personal. Den un entrevista ku ESUN Clark a duna su análisis enkuanto e kampaña polítiko tras di lomba, e nifikashon di e resultado final i kiko ta e retonan ku ta warda Boneiru den e añanan benidero.

Kampaña 2015

Clark ta indiká ku PDB a sòru pa hiba un kampaña direkto i al kaso. Nan strategia tabata bon hinka den otro i bon planeá. Importante tabata pa adresá e puntonan di preokupashon real ku ta biba den pueblo i trese solushon. Akinan Clark ta remarka ku nan no a hiba un kampaña kostoso manera otro partidonan, pero a disidí di konsentrá riba e kontenido di nan mensahe. “Di komienso nos a deliniá nos posishon i a keda konsistente riba nos prinsipionan. Nos a bisa e pueblo kiko nos partido ta para p’e i kiko ta nos vishon pa Boneiru”, Clark ta splika. “Nos a hiba un kampana limpi sin bai riba atake òf insultonan personal”. Sigun Clark esaki ta e manera korekto pa hiba polítika den e era ku nos ta biba aden i ta lokual por sigui spera di dje i PDB.

Resultado elekshon

Clark a analisá e resultado di elekshon i a duna di konosé ku e resultado di 3-3-3 no tabata un sorpresa. Aki e ta splika ku asuntu di repartishon di restzetel tambe ta tin su efekto i ta kamuflá e resultado final. Di otro banda e ta haña ku PHU lo por a kambia e dinámika di e resultado final dor di logra 1 asiento. Clark ta rekonosé ku Bijkerk ta un persona ku semper ta konsistente den su punto di bista, ta para pa su prinsipionan i ta debatí na nivel. Mirando e resultado nan lo mester studia den nan seno si nan a skohe e persona korekto pa lidera nan lista. Di otro banda no tabata un sorpresa pa Clark ku MPB a logra haña un kantidat grandi di voto. “Durante kampaña ya por a sinti ku pueblo ta kier un kambio i p’esei no ta straño ku MPB komo partido nobo a logra haña vários asiento”, Clark ta splika ku MPB a hiba un kampaña mionario ku nunka promé nos e mira na Boneiru i esei tabata visibel den e resultado final. “Pero ta importante pa pueblo pensa bon ki tipo di kambio nan kier. Tur kambio no nesesariamente ta pa mihó”. Sigun Clark promé i durante di elekshon hopi hende a kuestioná PDB. A bisa ku nan lo mesté konsiderá nan mes fortuná si nan haña 1 òf 2 asiento. “Kualke partido nobo ku partisipá na elekshon no mester balotá e partidonan tradishonal na Boneiru, esta Demokrat i UPB. Ta partidonan ku raisnan i historia profundo den komunidat Boneriano”.

Clark ta kontentu ku e mensahe di PDB a resoná i a yega na oido di pueblo. Clark ta orguyoso di kon nan a kore nan kampaña. Manera e la indiká anteriormente nan sòru pa kompartí nan vishon ku pueblo, identifiká e dolónan den pueblo i trese solushonnan realístiko. E hecho ku nan a

haña 3 asiento ta prueba ku nan vishon pa Boneiru tabata tin un impakto den e votadornan.

Votegetter di Boneiru

Clark tabata e lider polítiko di mas hóben durante último elekshon. Esei ta hasi e hecho ku e la bira votegetter ku 1288 voto personal un logro aun mas impreshonante. “Ta un honor ku un kantidat grandi di hende a depositá nan konfiansa den mi. Esei ta trese un responsabilidat mas grandi pa mi persona. Mi lo bai hasi mi máksimo esfuerso pa por kumpli ku lokual nos a priminti”. Na mes momento Clark ta remarka ku su estilo no ta pa forsa un hende vota personalmente p’e òf su partido. Sigun Clark esei ta polítika antikuá: “Mi ta papia ku tur persona i ta trese mi punto di bista i solushonnan dilanti. Nos ta interkambiá opinion i debatí ku otro. Na final ta keda na e persona pa disidí pa ken i kua partido e ta depositá su voto”. Pa Clark mes lokual ta mas satisfaktorio ta e resultado final ku PDB a logra. “Nos a bin ku un lista balansa i basa riba kalidat i no kantidat”, algu ku Clark ta hopi orguyoso riba dje, “si bo hasi un kalkulashon kada kandidato riba nos lista a sòru pa un promedio di mas o ménos 118 voto. Kompará esaki ku otro partido ku a entrega lista ku kantidat grandi di kandidato pero ku un promedio di solamente 55 voto pa kandidato. Esei ta hasimi mas orguyoso di e lista di kandidato ku nos a bin kuné”.

Reto pa Boneiru

Pa Clark e reto di mas grandi ku Boneiru tin ku enfrentá ta pa ku kambio di mentalidat. “E kambio aki ta enserá kon nos ta pensa, aktua i traha. Ban kuminsá ta proaktivo, ban kuminsá eduká nos mes i demostrá ku nos mes ta parti di e solushon. Mester tin espasio pa interkambiá di opinion i bin ku ideanan i solushon pa logra metanan”. Clark ta splika ku ainda e ta eksperensia den reunionnan di trabou ku hendenan no ta sòru pa lesa i studia nan dokumentonan. Esaki ta visibel ora di debatenan unda ku vários hende pa falta di preparashon no ta dominá e materia. Si bo no ta prepará debidamente bo no por trese solushonnan realístiko. E Boneriano mester desaroyá su mes pa asina e mes por tuma su mesun desishonnan. Mester por demostrá ku nos mes por logra nos metanan. Banda di esei Clark kier sigui elevá e nivel di polítika. Ainda na Boneiru e sosiedat ta dividí entre kolo i interes personal di partido na lugá di interes general di Boneiru komo pais. Clark ta di opinion ku tur hende mester wòrdu huzga a base di su konosementu i kapasidatnan. “No por ta asina ku sierto hendenan ta bin den sierto posishon solamente a base di nan kolo polítiko. Mi kier pa e kapasidat di e persona ta e faktor determinante i no su preferensia polítiko”.

Bida di un polítiko

Algu ku hopi hende no ta mira i no ta na altura di dje ta e bida personal di un polítiko. “Polítika ta bin ku hopi sakrifisio pa bo bida personal i familiar, Clark ku tin su esposa i ta tata di 2 yu ta splika, “Pero mi ta konsiente di esaki. Ta e desishon ku mi a tuma i mi ta kompletamente komprometí

ku mi debernan komo polítiko. Biniendo di un famia di vários generashon di polítiko e sa di kiko ta kome i bebe den e mundu di polítika. Un anékdota ku semper a keda den su mente ta ora ku su tata Jopie no por a asistí su fiesta di hasimentu di aña. “Un memoria ku semper a keda kumi ta ku ora ma hasi 4 aña mi tata no por tabata presente. E tabata okupá atendiendo su responsabilidatnan polítiko”. Clark sa ku pa sirbi Boneiru su tata mester a sakrifiká hopi di su tèmpo i atenshon pa su famia. Algu ku e sa ku e tambe lo mester bai hasi pa ku su propio famia. “Mi ta orguyoso di e sosten di henter mi famia ku ta apoyámi inkondishonalmente. Banda di esei mi tin un kasa ku stimami i ku semper a dunami e apoyo nesesario pa mi por kumpli ku mi metanan”.

Trabou ta kontinuá

E mensahe di Clark pa pueblo di Boneiru ta kla: “Kampaña a terminá....ban kuminsá traha huntu na bienestar di Boneiru. A yega ora pa tur partido uni i kuminsá traha na interes general di Boneiru. Tin vários retonan nos dilanti. Hecho ta keda ku pueblo no ta kontentu ku e situashon aktual ku Boneiru, sea ta e ekonomia, struktura estatal òf otro preokupashonnan ku ta reina den pueblo. Ban laga interesnan personal un banda i kuminsá trese solushonnan pa atendé pa ku esaki”.

Clark Abraham:

Kampaña a terminá....ban kuminsá traha huntu na bienestar di Boneiru

Clark Abraham

EDISHON APRIL 2015 3


TeaterDen kurason di Rincon

Proyekto sekreto

Biaha pasa Erik a duna mi un “rondleiding” i duna un splikashon amplio di su produktonan pero tabata tin un porta ku e no a habri. Ami kurioso a bisé kiko tin ei tras Erik? E la kuminsá hari e di ja ja ja eigenlijk mi no ta kla i mi no ke divulgá e proyekto ainda. Pero yá, ..... ami no ta “give up” i ora e la wak mi kara tristu e la habri e porta pa mi. Ántes tras di e porta ei tabata tin un lugá di wak sine. Mi a mira ainda un di e mashinnan ku tabata usa pa drai pelíkula pa e públiko hopi aña pasa. Ma puntr’é ta kiko ta e idea i e la konta mi, pero ta awor numa mi tin mag di kompartí ku e

pueblo Boneriano kiko ta bai tuma lugá. E intenshon tabata pa restourá e lokalidat manteniendo su karakter outéntiko i hasié un teater pa por tene eventonan. Mi ta kere ku ora mi a haña sa di e idea ma bira mas entusiasmá ku Erik mes. E tempu ei kos tabata kurú, kurú. Awe mi a tuma nota ku e lokalidat a wòrdu transformá masha bunita pero e no ta kla. Ku orguyo Erik ta konta kon diferente hende lokal a bin ta traha riba e proyekto huntu ku ne. Un di e kolaboradornan ta Johan ku tabata trahando na e momentu di e entrevista.

Pelíkula

No ta e intenshon pa bai drai pelíkula den e teater. Erik ta hari i bisa ku e trahadónan a bisa si ku mester drai un pelíkula di “Bruce Lee” (karateka famoso di pasado), pasombra ta eseinan ta pelíkulanan ku nan tabata wak e tempu ei den e lokalidat te ku aña 1984. Probablemente esei lo bai tuma luga tambe pero e no ta ekskluí e posibilidat pa pone sine spesial pa hóbennan i hendenan di edat.

Inougurashon

E intenshon ta pa habri e teater riba “dia di Rincon”. Erik a bisa ku ta nèt 5 aña despues ku e la kumpra e lokalidat i restourá esaki kompletamente. Su deseo ta pa tene un seremonia, festivo no muchu grandi. Tur hende ta bon bini pa bin tira un bista.

E teater lo bai wòrdu manehá dor di “Bonaire herritage foundation”. No ta e intenshon pa bai hasi ganashi ku e proyekto aki pero si ta importante pa “break even”.

Boneiru por ta orguyoso di un teater asin’aki kaminda aweró nos talentonan tantu hóben komo adulto lo por presentá nan obra.

Ma bai bishita Erik Gietman atrobe (pa e entrevista anterior, lesa ESUN edishon dezèmber 2014 riba In-ternet http://issuu.com/esunboneiru). Erik ta propi-etario di un kompania lokal den kuna di Rincon ku ta produsí e bebida traha di “Kadushi”. 5 aña pasa e la kumpra e plenchi “Plaza Diego Crestian” i a restourá esaki.

Entrada di e teater.

Johan links trahandó riba e proyekto i Dharmin studiante di havo trahandó e bibidanan.

Podium di e teater.



StoelendansElekshon 2015 pa konseho insular ta tras di lomba i tin hende ta di opinion ku no tabata tin ganadó. Otronan ta di opinion ku si un partido haña 1 voto mas ku e otro partido ta nifiká ku tin un ganadó. Echo ta keda ku tin 9 asiento pa Konseho Insular i 3 partido kada unu a bai ku 3 asiento, esta Union Patriótiko Boneriano (UPB) (3), Partido Demokrátiko Boneriano (PDB) (3) i Movementu Pueblo Boneriano (MPB) (3). Si bo wak e for di perspektiva di sifra no tabata tin empate loke ta nifiká ku tin un ganadó ku ta MPB. For di perspektiva di asiento e ta un empate i e ora ei no tin ganadó.

E dos partidonan tradishonal den boka di pueblo partidonan grandi ku ta UPB i PDB a sa di mantené un gran mayoria di simpatisadónan pero mester a kompartí algun voto ku e partido nobo MPB ku al final a bira esun di mas grandi.

Elekshon 2015 versus 2011

Partido 2015 2011

Union Patriótiko Boneriano 3 asiento

2289 voto

4 asiento

3040 voto

Pueblo Demokrátiko Boneriano 3 asiento

2718 voto

3 asiento

2513 voto

Movementu Pueblo Boneriano 3 asiento

2751 voto

0 asiento

0 voto

E sifranan ta papia pa nan mes. UPB a pèrdè algun voto, PDB a bai dilanti na voto i MPB a bin di nada bira e partido ku a risibí mas voto e aña aki. Clark Abraham di PDB a gosa di un popularidat inmenso i tin mag di yama su mes e polítiko mas popular ya komo ku e tabata tin mas voto popular riba su nòmber. E la haña 1288 voto personal. James Kroon (UPB) a hala 1106 voto. Elvis Tjin Asjoe, lider di MPB, e partido ku a hala mas voto a risibí 932 voto personal.

Konseho Insular

Djaweps 26 di mart último e 9 miembronan nobo pa konseho Insular a huramentá. Señor Rijna (Gezaghebber) tabata esun enkargá ku esaki. No opstante e nombramentu menshoná, por spera kambio ora ta kla pa forma un gobièrnu nobo pa e Entidat Publiko di Boneiru. E siguiente kandidatonan a wòrdu nombra komo miembro pa Konseho Insular.

MPB: Elvis Tjin Asjoe, Daisy Coffie, Joselito Statia.

PDB: Clark Abraham, Robby Beukenboom i Marugia Janga.

UPB: James Kroon, Esther Bernabela i Edsel Winklaar.

Kon ta sigui?

Durante e último simannan tur 3 partidonan a hiba kombersashon ku otro tras di kortina pa yega na un posibel koalishon. Tabata tin hopi rumor i spekulashon di ken lo forma koalishon. Echo ta ku e lider di MPB Tjin Asjoe enfátikamente a bisa ku e no ta traha ku UPB. Esaki a laga e porta habri pa un posibel koalishon entre MPB i PDB. Despues di vários kombersashon a bin resultá ku e dos partidonan aki no a bin haña otro riba tereno di struktura estatal i e repartishon di karteranan pa diputado. Fuera di esei a krítika e hecho ku e lider di MPB konstantemente lo ta den eksterior, ku konsekuensha ku desishonnan importante konstantemente tabata keda pega. Mirando ku no por a yega na un akuerdo, PDB a bai den kombersashon ku UPB pa forma un koalishon. Esaki lo nifiká ku e partido ku a haña mas voto lo por keda pafó di e gobièrnu nobo mirando ku MPB mes na prinsipio a sera porta pa traha ku UPB. Tempu lo siña nos si un posibel koalishon PDB/UPB ta duradero pasombra siguiendo historia di polítika hopi biaha palabrashonnan ta para kaba na nada i ta kue un rumbo nobo. Pero si tur hende mantené nan mes na nan palabra esaki lo ta e gobièrnu ku lo dirigí Boneiru pa e siguiente temporada di gobernashon. Den pasado hopi ta esnan ku tabata karga e deseo pa PDB i UPB traha huntu ya komo ku ta UPB a traha e malchi di e struktura estatal aktual i PDB ku a ratifiká esaki na aña 2010. Akuerdo struktura estatal

E akuerdo entre PDB i UPB riba struktura estatal básikamente ta enserá ku lo bai hasi un revishon stratégiko riba e kontenido aktual. Akinan lo bai konsentrá riba aspektonan sosial, finansiero i ekonómiko ku aktualmente ta puntonan di preokupashon den komunidat, manera entre otro sueldo mínimo, asuntunan

di impuesto i mas partisipashon i outonomia pa Boneiru riba tereno di leinan i maneho propio. Banda di esaki lo bin un proseso di referèndem ku ta konsistí di dos fase. E promé fase ta tuma lugá den 2015 i lo toka e punto si pueblo ta di akuerdo ku e kontenido aktual di “laso direkto” ku Hulanda. E di dos fase ta dependé di e resultado di e promé referèndem i lo mester atendé ku e adaptashon di e kontenido di “laso direkto” ku Hulanda. Den transkurso di e siguiente lunanan nos lo por spera mas detaye i diskushon riba e kontenido i posibel konsekuenshanan di e akuerdo aki entre PDB i UPB.

Retonan

Boneiru mester di un gobièrnu mas pronto ku ta posibel. Esaki mirando e retonan ku e isla tin ku enfrentá, entre otro den área di struktura estatal, ekonomia i kosto di bida. E kosto di bida haltu a krea hopi pobresa na Boneiru i meresé debido atenshon di e siguiente Kolegio Ehekutivo i Konseho Insular. Kualkier gobièrnu ku sinta lo mester bai atendé e retonan aki di un manera serio i responsabel. Gezaghebber Rijna a duna di konosé resientemente den un entrevista ku e korant aki, ku kombatimentu di pobresa riba e isla di Boneiru mester ta prioridat number 1.



E laso di amistat entre ami ku bo tabata grandi i e tabata mara ku union. Nos a bida dushi huntu te ku aña 1974. Nos tur tabata kumpli ku nos tareanan. 75% tabata ami, naturalesa, mi a sòru di kuida bosonan bon, den tur di mi yunan komo sekura komo yobida. Despues di aña 1976 nos a kuminsá kita nos bunitesa, nos protekshon, sabiduria i nos union. No trankera di yatunan a kuminsá kita, a nase un yu chikitu na horizonte, su nòmber ta Bopec. Naturalesa a keda duna durante di e aña ei kuminda na e pueblo paranan i yuananan, i durante si awa kai, tera tabata produsí loke ku bo hinka aden pa bo há pa kome. Mi no a lubidá kon dushi boso a trata mi, bosnan tabata tene mi kurpa limpi, boso tabata peña mi kabeinan, asta

mi pianan boso tabata hasi limpi. Mi hòfinan tabata pari. Bosnan tabata kome salu, mi frutanan, hamas i nunka mi por a lubidá kon mi a trata bosnan, despues di aña 1980 boso a kuminda bandoná mi. Mi kabeinan a kuminsá brua, i

kibra, mi ta manda fruta mi no ta mira hende mas bin tuma mi frutanan. Ni rasgo di pia mi no ta mira mas. Mi ta kòrda kon mi a sòru pa un union entre hende i animal. Tabata dushi e tempu ei, di kon e union ei, tabata pa pone balansa. Pero awor ta papia di union, pero esei no ta bèrdat. Awor hende tin duele anto e kos ta bira pèstá, i sera na mondi, bira peliger pa e hende mes pa e sigui keha.

Kura di yatu, kura limpi, bentana di palu habri, awa di pos, kandela di palu, stof di korozin i un laso di amistat di komunikashon. Nos skuridat a kuminsá bira kla, mi kòntròlnan a hala atras, esei ta raton di anochi, trankera di yatunan a ser kita, e laso di amistat a kuminsá kibra, na aña 1995. Duele i sintimentunan pa motibu di mal informashon, hende ta kibra laso di amistat for di naturalesa.

Tur aña naturalesa su 2 yunan ta hasi nan trabou, pero nunka nan a laga ningun hende ku hamber. Si hende tin hamber ta flohera i kapricho, egoista.

Na anan 2000 a bini poko hende ku a bini pa disidí kiko ta mi tareanan, anto nan aña 2007 a bini bin traha lei tambe pa mi. E kosnan aki a pone ami ku hende nos laso di amistat a kibra hopi. E tin doló, ami tin doló. Ta duna informashon bunita pero no ta papia mas di balansa. Hende a haña duele, te haña duele di su mes. Tur kos ta sinti nan kurason. Tur anan tin un fiesta di un proverbio, kiko ta sosedé, hende no tin pasenshi mas, hende no ke soda mas, hende no ke tende mas, awor hende no ta papia mas. Tin un kos robes pa motibu di flohera di hende a pone mashin, i hende no ta mantené mas mantenshon, kuida.

Naturalesa ta bisa: nunka mi a hala mi edukashon for di mi pueblo, tur kos tei normal, mondi ta fruta, mondi ta pari, mondi ta yen yerba. Hende no ke kura mas, yerba ta kore tras di hende pa e kuré.

Naturalesa ta papia: "Rincon mi stima bo"

Mi ta mei mei di boso, boso ta mira mi?

George “Kultura” Thode



E boto ku motor poderoso ta slep subi e santu suave i blanku di e playa di No Name Beach. Un ambiente idíliko, unu ku ta lanta pensamentu tokante e puresa di e isla karibense sin habitante. E tripulante na bordo ta papia tokante nan karga presioso na e idioma lokal. Tin baki di mata di 'Watapana' (Caesalpinia coriaria), 'Pal’i sia blanku' (Bursera karsteniana), i 'Watakeli' (Bourreria succulenta). Awe ta bai planta e matanan krioyo i chikitu akí huntu ku otro palunan endémiko ku a kuminsá planta aki durante e último añanan.

“Mi ta spera di por planta mil palu den kada un di e siguiente dos tempo-r a d a n a n di yobida,”

Elsmarie Beukenboom ta bisa, kende ta direktor di e proyekto di STINAPA, e parke nashonal riba e isla di Hulanda Karibense, Boneiru. “Nos ta planta solamente mata krioyo. Nos ke restorá e mondi ku tabatin aki riba Klein Bonaire. Esaki ta nos meta.”Klein Bonaire ta djis algu mas ku 3 km2 grandi i solamente 0.8 km leu di su ruman mas grandi Boneiru, ku tin 18.000 habitante. E dos islanan aki no ta solamente konosí internashonalmente pa e refnan di klase mundial ku ta rondoná nan, pero nan ta teritorio tambe di 200 sorto di espesie di para. Tur dos isla ta importante pa e espesienan lokal i pa kantidat inkontabel di para migratorio ku anualmente ta bula entre Nort Amérika ku Sùit Amérika. Beukenboom a skohe pa Klein Bonaire pa e proyekto di reforestashon pasobra e isla tin dos bentaha grandi riba su ruman mas grandi – no tin kabritu i no tin hende ta biba riba dje.Kontrario na hopi isla karibense ku a pasa den un desaroyo di eksplotashon pa nan potensial pa planta suku, e islanan ABC (Aruba, Bonaire, Curaçao)

den e área sùit ku nan islanan ruman chikitu no tabatin e suela fértil ku áwaseru nesesario pa produsí kosecha

abundante. Asina e islanan akí tabata bon pa kria kabritu, produsí

sentebibu (aloe vera), i nan tabata bon pa proveé palu balioso pa Hulanda. Durante e añanan di 1800 a kap i kaba ku kasi tur palu i vegetashon di riba Klein Boneiru. Tabata kap palu benta bou, hopi biaha un pia diki di diameter. Algun tabata sirbi pa produsí muebel duradero. Tabata usa palu di Brasia pa su koló kòrá, ku e hulandesnan tabata usa riba nan tela di bela pa kombatí kriamentu di wer. 'Lignum vitae', ku lokalmente ta yama "Wayaká", nan a usa pa timon di barku pa su duresa, i komo katròl pa hisa bela. A kap hopi otro palu pa produsí karbon, ku tabata un mayor produkto pa eksportashon e tempu ei. Na momentu ku a introdusí kabritu, loke ku a sobra di e mondi original no tabatin mas chèns di rehubenesé. Despues di e temporada di hacha, Klein Bonaire a bira un isla di bòskashi i eroshon a laba hopi di su kapa di suela konteniendo nutriente bai benta na laman.

E paisahe ku Beukenboom a skohe pa e proyekto di reforestashon ta unu fregou. Suela di kalki duru i santu kayente ta forma e ambiente ku mata mester krese den. E klima ta seku ku un yobida anual di un promedio ku ta ménos ku 550 milimeter. “Mi ta keda asombrá kon elástiko e matanan akí ta,” Beukenboom ta bisa. “Klein Bonaire tin kondishonnan fastioso; temporada di sekura i bientu fuerte òf hopi awa ta kai. Anto di un manera òf otro e matanan ta logra sobreviví den kalor ku bientu òf ta para diferente dianan den awa. Nos tin ku duna e matanan chikitu awa durante e promé seis lunanan despues ku a planta nan pa nan por establesé nan mes. Despues di esaki nan tin ku dependé di e yobida natural.”

Na kuminsamentu rangernan di STINAPA tabatin e enkargo trabahoso di transportá drùm di 55 galòn di awa ku boto hiba Klein Bonaire. Pero suèrte a bati na nos porta. “Mi ta tabata na altura for di mi estudio di mapanan históriko di Klein Bonaire, ku tin tres pos natural riba e isla,” Beukenboom ta bisa. “Pero mi no por a hañanan.

Despues di e Temporada di HachaDespues di dékadanan di kapmentu sin límite pa saka palu di mondi, un isla chikitu den Karibe a kuminsá traha riba su ‘comeback’ botániko.

PA PATRICK HOLIAN

foto Patrick Holian:

Elsmarie Beukenboom a dediká su mes na reforestashon di e isla karibense Klein Bonaire.



Riba un dia kanando rònt ayariba … mi a wak un pushi di mondi ta sali for di den suela. Mi a kana den direkshon di unda mi a wak e sali i mi a diskubrí ku ta for di un pos di awa el a sali.”Den un fregá di wowo a instalá un pòmp ku ta traha riba energia solar. E sistema akí ta entregá awa na dos baki di plèstik di mil liter kada un. Banda di e pos a krea e base rústiko ku ta e sentro di trabou pa Beukenboom i su tim di voluntario. Ei nan ta sosegá i ta yena bòter di plèstik resiklá ku awa ku ta kore for di e bakinan di awa ku ta na laira, yena krenwá i ta duna e matanan chikitu resien plantá awa na man. Kada mata ta haña dos liter di awa dos bes pa siman. E aktividat di balentia akí, un operashon ku ta mara man, sostené pa algun supsidio chikitu i kontribushon den natura, a resultá di ta eksitoso pa e solo echo di e dedikashon di un grupo grandi di voluntario.

Te hasta sòldánan di Ehérsito di Reinado Hulandes a tuma parti den e aktividatnan, hasiendo e tereno limpi di mata no nativo ku ta krese muchu mas lihé i ku ta invadí e plantashon i bin kompetí ku e palunan krioyo. E sòldánan a bora tambe buraku den e kalki duru. A yena e burakunan ku tera pretu ku a trese Klein Bonaire ku boto, anto den nan a planta mata chikitu.

Banda di duna awa na man, e proyekto ta hasiendo uso tambe di Waterboxx; un baki di plèstik ku durante oranan di anochi ta kambia serena den awa i ta entregá e awa kondensá poko poko na e matanan chikitu pa medio di un mecha. E baki ta duna e palunan chikitu tambe protekshon kontra bientu, bestia i malesa. Aktualmente tin 10 baki di Waterboxx riba Klein Bonaire ku a haña komo donashon for di Heritage Foundation pa wak si enbèrdat e sistema ta traha. El a demostrá èksitoso i Prins Bernhard Nature Fund for the Dutch Caribbean a kaba di supsidiá 100 unidat mas pa e proyekto.

Gradualmente, e isla chikitu akí ta eksperensiando un transformashon botániko. “Mata ku nos a plata durante nos promé plantashon na 2006, aworakí ta tres pa kuater meter haltu,” Beukenboom ta bisa. “Nos a haña bishita di ekspertonan di reforestashon kende a bin wak e proyekto. Ora ku mi splika nan ku nos tin 70 porshento di éksito ku

nos matanan plantá, nan no por kere. Mi a komprendé ku pa e tipo di medio ambiente ku nos tin, 30 porshento ta mas bien e norma pa éksito. Pues nos mester ta hasiendo algu hopi bon.” E voluntarionan a planta tambe mas ku 300 Kadushi, un palu di kaktus lokal ku brasa largu ku ta krese stret bai ariba i ku ta proveé nèktar na dos tipo di raton di anochi. En kambio, e raton di anochinan ta inseminá e kaktus ku pòlen òf simia di mata. Kadushi ku raton di anochi ta e espesienan yabi di kua un dosein di otro organismo ta dependé. Na momentu ku na e di dos parti di aña 2016 e proyekto ta yega su fi n, mas òf ménos 1 porshento di e isla a keda plantá di nobo ku vegetashon krioyo òf nativo. Despues ta laga e palunan hóben riba nan mes pa nan sigui krese. E espektativa ta ku e palunan lo atraé para i di e manera

ei ta promové mas vegetashon durante tempu, ku plamamentu di simia di e frutanan ku nan lo kome.E éksito di e intentonan di reforestashon di Klein Bonaire tin di sirbi komo ehèmpel pa Boneiru i e otro islanan den sùit di Karibe, manera Aruba i Kòrsou, ku a pasa den un proseso similar di destrukshon di nan vegetashon nativo.

Beukenboom no tin ningun ilushon ku e paisahe botániko di e isla akí lo ta paresido na esun promé ku hende a trese e kambio. No tin dokumentu di e manera eksakto kon e Klein Bonaire salbahe tabata. Pero sin embargo e tin un vishon si kon e isla lo parse den futuro serkano. “Tur loke nos por hasi ta purba di trese e isla bèk di manera ku aki 40 òf 50 aña, hende por haña por lo ménos un tiki idea di loke e lo por tabata parse 400 aña pasá.

E proyekto akí ta importante pa futuro generashonnan i tambe pa e naturalesa. Ami probablemente lo no mira e resultadonan di e esfuerso akí den mi bida. Pero mi ta bai ku mucha aworakí Klein Bonaire pa yuda mi planta palu i muha mata aya. Nan ta esunnan ku lo ta kana rònt ku nan yunan den añanan binidero. I nan lo konta nan yunan kon nan a yuda Elsmarie planta e palunan i duna nan awa.

Esaki ta pa nan.”

Patrick Holian ta un periodista freelance ku ta skirbi tokante tópikonan di medio ambiente krítiko ku Karibe ta enfrentá i otro tópiko rònt nos planeta.



E preferensia i deseo den mayoria famia ta pa haya yu hòmber. Un yu hòmber ta sigui ku e nòmber di famia (lineahe) i por traha pa yuda den e gastunan di e hogar. E tarea prinsipal di hende muher ta pa dediká su mes ku trabou di kas i kuido di su yunan. Hopi biaha ora hende muher tin ku kasa su famia mester a paga un dote. Esei ta un suma areglá ku e famia di e novia tin ku paga. Esaki ta algu ku ainda ta tuma lugá den hopi famianan den sierto parti di mundu. E dote ta bira un peso fi nansiero espesialmente ora un famia ta pober i tin yu muher ku ta wòrdu mira komo un karga i un gastu adishonal.

Den e klase élite òf monarkia tambe e hende muhé tabatin su limitashon. Hopi por a haña un edukashon: esta skirbi i lesa i porta e arte di toka un instrumènt. Estudio avansa tabata wòrdu deskurashá pa e simpel motibu ku e hende muher di yòn ta wòrdu eduká pa ta un dama apropiá di sosiedat, siña tur aspekto con pa manehá e hogar, étika di protokòl i con pa organisá evenemento. Den mayoria di kaso e tata òf voogd maskulino ta enkargá pa areglá matrimonio di e hende muher ku un hende hòmber di su mesun status sosial (klase). Hopi biaha e matrimonio ta tuma lugá entre primo/prima òf un familiar distante pa mantené e patrimonio den e mesun famia. Tambe tin matrimonio ta wòrdu regla pa kalke motibu polítiko òf pa akuerdo di negoshi mutuo entre business partners.

Momento ku religionnan mayoritario manera Katolisismo i Islam a wòrdu establesí den diferente kontinente i sivilisashon, kada kultura a purba adaptá e ideologianan segun nan kustumber. Momento ku Islam a hasi su entrada e tabatin un otro bista pa ku e trato òf derechonan di hende muher. Un punto hopi importante ta pòni den e Koran e buki sagrado pa e musulman, ta ku e hende muher i hende hòmber ámbos ta igual i ku tur dos tabata kulpabel pa a peka kontra Dios. Den Islam e ser humano inkluyendo e hende muher ta wòrdu pidi òf enkurashá pa buska konosementu den tur área. Esei kermen tur ser humano tin derecho di haña edukashon. Hende muher den islam tin derecho pa traha. Tambe nan tin derecho di tin propiedat i manehá nan mesun negoshi i haña parti igual den kaso di herensia.

Asina mes den sierto paisnan islámiko unda tin hopi pobresa i falta di edukashon i konosementu ta wòrdu dominá dor di gruponan ekstremista ku ta oprimí e hende muher i ta prohibí nan progreso i nan no tin derecho igual ku e hende hòmber. Tin paisnan ta nenga di duna nan e derecho di edukashon.

Un ehèmpel bibu tabata di Malala Yousafzai, un mucha muher di Pakistan ku a kampaña pa tin derecho di edukashon pa tur mucha muher. Pa es motibu aki e la wòrdu tira dor di Taliban pero a sobrebibí. Awe Malala Yousafzai ta un di e aktivistanan mas konosí rònt mundu i un laureado di premio Nobel. Otro ehèmpel hopi konosí ta

di Saudi Arabia unda ku e Wahabismo ku ta un forma masha estrikto den Islam ta prohibí hende muher di tin un rijbewijs i manehá un outo. E forma di lei Sharia tambe ku ta un forma hopi estrikto i tin e mesun aspekto ku kristianismo a usa durante époka medieval. Akinan ta apliká kastigunan den forma di horkamentu, dekapitashon òf tortura.

Pa religion katóliko òf kristianismo un punto ku ta diferente ku Islam ta e parti unda Eva ta wòrdu kulpa di a pone Adam peka kontra Dios.

Tur kulpa a wòrdu tira riba dje. Esei ta stigma ku e ‘religion “tin pa ku e hende muher. E hende muher segun katolisismo ta wòrdu konsiderá kurpa i karni. E hende hòmber komo e rationalista i ku aspekto spiritual. Den e konsepto ku e hende hòmber tin e mandato di Dios pa lidera i semper ta e kabes di kas. E hende muher mester ta sumiso i obedesidu. Esei ta un frase hopi popular ora di kasamentu unda e hende muher tin ku bisa cu e ta stima i mester “obedesé “ su esposo.

Un tópiko ainda hopi sensitivo pero hopi debatí pa Vatikano ta e lei kontra òf pro aborto. E ta algu hopi sensitivo i kada pais tin su mesun reglanan. Vatikano semper ta kontra di aborto. Poko poko den siglo 19 ku hopi bataya i esfuerso gruponan feminista di hende muhernan a lanta pa kuminsá bringa pa nan derecho.

Algu ku no a bai fásil. Hopi a wòrdu maltratá i tortura durante e periodo ku nan tabata protesta pa hañá e derecho di ta igual ku e ser maskulino. Danki na e lucha ku awendia na mayoria pais na mundu nos hende muhernan tin e derecho di vota, haña edukashon, oportunidat igual pa trabou i pago igual.

Tin hopi bataya ainda pa nos komo hende muher na mundu. Hopi krueldat i inhustisia ta pasa ainda ku e ser femenino. Hopi guera unda e hende muher ta víktima di violashon i tambe abuso doméstiko i no tin kastigu mané mester ta pa e krímen, ya ku mayoria di e paisnan nan situashon polítiko ta vulnerabel i volatil. E kaminda pa sigui e lucha ta unu largu pero no irealisabel. Danki ku awendia teknologia i avanse den e mundu ta permití e hende muhernan balente di sigui usa nan bos i sigui ekspresá nan preokupashon i eksigí kambio.

Infl uensia di religion i kultura pa ku e derechonan di hende muherPa siglos hende muher rònt mundu den diferente kultura i sivilisashon a wòrdu trata komo siudadano di segunda klase. Mayoria kultura te ku awendia ta patriarkal. E ta un sistema sosial unda e hende hòmber ta predominá den tur aspekto di sosiedat entre otro den polítika, outoridat moral, privilegio sosial i derecho di propiedat.

Hefe di redakshonSharlon Willems

Daroul Croes

Eskritornan

Marco WiessingRudsel Mercelina

Herbert DomacassePetra Meese

George “Kultura” Thode

KolaboradornanBoi Antoin

ImprentaDrukkerij “De Stad” N.V.

LayoutSharlon Willems

Email:[email protected]



KamperReportero di ESUN a topa ku un grupo di hóben, sumamente positivo i kreativo. Durante fakansi di skol nan a bai kamper den kura.

Ta trata di:

Micheal Serberie (14 aña), Sharwenskly Hansen (8 aña), Edson Soliana (14 aña),

Claydrick Leonicia (13 aña), Braulio Martines (13 aña) i Kichenlwic (Luigi) Elisabeth(13 aña).

E grupo yama Amboina real boys. Nan konosé otro for di chikí i nan tur ta biba den Amboina.

Edson, Luigi i Micheal a bini ku e idea pa kamper den kura. “ E dianan aki ku tur hende ta bai kamper ta muchu drùk na laman anto nos ke chill gewoon” Edson ta konta.

“Nos a buta sèn huntu, nos mes a kumpra nos kosnan, esun ku no por a pone sèn a

bini ku algu for di kas.

Nos ta tin tur kos ku nos tabata tin mester.

Atardi nan a bai laman pa piska, pero lástimamente nan no a haña nada. Un piska nan a kue pero nan mester a use komo as.

Ora puntra e grupo kiko e diferenshanan ta entre kampamentu na laman i na kas nan ta bisa ku na laman tin mas bientu, den kura ta kayente. Pero na laman bo no por drumi lanta te lat paso mainta tempran nan ta toka muzik duru.

E drumimentu a bai bon, aunke ku tin biaha nan mester a wak bon kon nan ta drumi paso nan tabata hunta otro ku pasta den kara. “Nos a drumi dushi riba kolchon di den kamber hinka den tènt”. Shurwenskly so a haña miedu mardugá

paso e kier sa ku e la mira un patu riba dak. Nan ta konta di suseso nan ku nan a pasa aden.

“Ey tante no skirbi esei paso den korant ta kos nechi mester mira” Sherwenskly ta bisa. Pues tin kos lo tin ku keda un sekreto.

E grupo a pasa dushi i a hasi hopi kos. Nan a bai kore baiskel, bai keiru den playa i bai laman. Nan ta kier a bai piska anochi pero nan no ta tin transporte dus e plan a kai na awa.

E grupo ta manera kos ku nan no ke bai kas mas.

“E kampamentu ta kaba ora ku doño di kas kore ku nos”, Micheal ta bisa.

Chelendra Elisabeth, mama di Luigi, ku a habri su kura di kas pa e hóbennan ta kontentu ku nan komportashon ta bon. “Úniko kos, nan a bai ku tur mi spesereinan”.

Pa otro aña e hóbennan aki ta buska un spònser pa nan kampamentu. Esnan ku ke duna algu por tuma kontakto ku redakshon di ESUN.

“Nos no a pasa hamber. Tur dia nos mes ta grill, galiña, nuggets, filet, saté, pòrchòp i asta frikadèl”. Mainta nos a kome papa traha riba gril. Luigi ta

e chefkok.”

Skucha: Fin di kuaresma....kiko awor?

Bon dia, bon tardi òf bonochi dependé ki ora bo a kohe e korant aki na man pa bo por pone bo mes na altura di loke Dios kier pa bo sa di Dje. Nos a kaba pasa dor di e temporada di loke kuaresma. Un tempu di hopi apstenementu.

Tin hende ku a wante te ku Bierne Santu otro te djadumingu òf Pasku grandi. Pasku grandi nos a selebrá ku Hesus a lanta for di morto. Masha bunita, e 40 dianan promé ku Pasku nos a pone hopi atenshon na nan. E 40 dianan despues awor kiko nos sa di nan? Òf solamente nos a prepará pa e siman di fakansi ku tin despues pa nos kamper kome i bebe pa tur e dianan ku nos a yuna? I despues sigui ku nos bida di paranda i fiesta normal sin nada partikular. Bo sa ku despues ku Hesus a resusitá E a bishita su Disipelnan i a papia kunan di loke Skritura (Beibel ) ta bisa? Awe mi tambe kier bisabo algu di esei. Muchu lihé nos ta lubidá riba e obra grandi aki di nos Señor Hesus. Awe nos ta bai pasa den Lukas kapítulo 24 pa refreská nos memoria. Versíkulo 1-8 ta konta nos di e situashon na Su graf dia di resurekshon 6-8 ta e spiertamentunan. 6 E no ta akinan, ma El a resusitá. Kòrda kon E a papia ku boso, tempu ku E tabata na Galilea ainda, 7. Bisando,ku e Yu di Hende mester wòrdu entrega den man di hòmbernan pekaminoso i wòrdu krusifiká, i resusitá riba e di tres dia. 8.

I nan a kòrda Su palabranan. Esakinan ta pa nos komprendé kon lihé hende ta lubidá loke ku nan tende di e palabra di Dios. Nos mester di spiertamentu kada bes i esei ta loke ku mi ta hasiendo aki den e nòmber di Dios. E di dos punto ta: E diferensia entre kòrda i komprondé. Versíkulo 13 -35 ta laga nos mira esaki. 14 I nan tabata kombersá ku otro tokante di tur e kos nan ku a tuma lugá. 19. I El a bisanan; ki kosnan ?” I nan a bis`E; ‘’E kosnan tokante di Hesus di Nazaret, Kende tabata un Profeta poderoso den echo i den palabra den bista di Dios i di henter e pueblo. 20 I kon e saserdotenan prinsipal i nos gobernantenan a entreg’E na sentensia di morto i a krusifik`E. Aki nos ta mira ku nan tabata kòrda tur loke a pasa I hasta nan tabata rasoná riba dje pero nan no por a komprendé e situashon. Un ta meskos ku nos awe? Nos ta kòrda kuaresma, kòrda partisipá na kaminda di krus, Kòrda ku E a resusitá, kòrda dòrna nos negoshinan, hasta pone baratio kiko esaki tin di haber ku Hesus su Siñansa? Versíkulo 25 I el a bisanan:’’O hòmbernan sin sinti i floho di kurason pa kere tur loke e profetanan a papia! 26 E Kristu no mester a sufri tur e kosnan aki i drenta den su Gloria? ”27 I kuminsando ku

Moises i ku tur e profetanan E la splikanan e kosnan aki tokante di su mes den tur e skrituranan. Un biaha mas E mester a splika hende loke ku E bisa kaba. Difísil no? Pero ta asina ta hende ta p’esei mi ta bolbe hala bo atenshon awe. E di tres punto ta : Hesus a bishita su Disipelnan i duna nan un enkurashamentu . Versíkulo 36 I miéntras ku nan tabata konta e kosnan aki, Hesus mes a bin para meimei di nan :’’I a bisa nan pas sea ku boso .’’ 37 Nan a spanta i a haña miedu i a kere ku nan tabata mira un spiritu. 38 I el a bisanan pakiko boso ta intrankil, i pakiko ta lanta duda den boso kurason ? Ruman bo ta trankil awe? Bo sa ku Kristu lo bin un ora pa otro? Tin hende ta bira masha intrankil ora bo hasinan e pregunta ku nan ta kere ku Kristu ta biniendo. Den nan desesperashon nan ta kontestábo ku ta man di hende a skirbi Beibel, i ku e kos ei ta fábula . Versíkulo 44 I El a bisanan ; ‘’Esakinan ta mi palabranan ku mi a papia ku boso miéntras ku Mi tabata serka boso ainda, ku tur kos ku ta para skirbi tokante di mi den ley di Moises I e Profetanan I e Salmonan mester wòrdu kumpli . 45 E ora ei El a habri nan huisio pa nan komprendé e skrituranan. 46 I El a bisa nan : ‘’ku e Kristu mester a sufri I lanta for di e mortonan riba e di tres dia.

Ruman bo ta kere ku Kristu a resusitá. 47 I ku predikamentu pa pordon di pika mester wòrdu proklamá den su number na tur nashon. Ruman bo ta kere ku Kristu a resusitá, i ku e ta biniendo? Kiko nos mester hasi? Prediká esei, ban stòp di fiesta i obedesé Dios. Ku Dios bendishonábo ku sabidoria pa bo komprendé esaki.

Rudsel Mercelina



Hersenspinsels van een vrouw

KO

LUM

NA

Saskia

Mea culpaAfgelopen week reed ik keihard tegen de auto van mijn man aan, in onze eigen tuin nota bene. Het eerste wat ik deed was hem de schuld geven. Hij parkeert nooit daar, waarom heeft hij dat gedaan en waarom heeft hij dat niet gezegd ?

Dat ik ooit bij het nemen van rijlessen heb geleerd dat je bij achteruit rijden eerst in de spiegel moet kijken vond ik even niet relevant. Het was hoe dan ook zijn schuld! Ik kan trouwens ‘s ochtends ook best chagrijnig worden als ik zelf eigenlijk veel te laat opsta en ik het niet voor elkaar krijg dat mijn kinderen (die 2 en 1 jaar oud zijn) binnen een half uur zijn gedoucht, gekamd en netjes aangekleed voor de opvang. Ik weet dat ik s’ochtends niet vooruit te branden ben en toch denk ik dan, de kinderen luisteren niet, ze werken niet mee en daarom komen we te laat. Te laat zijn is sowieso een issue, want als je al te laat bent dan lijkt alles en iedereen die jou voor is even rustig de tijd te nemen. Al ergerend bedenk ik allerlei excuses waarvoor ik anderen de schuld kan geven van mijn te laat zijn.

Ik doe zo af en toe aan zelfreflectie en bedacht me dat ik toch wel vaak anderen de schuld gaf van mijn eigen mislukkingen of fouten. Het is een eigenschap die al in mijn jonge jaren zichtbaar was. Zo heeft mijn moeder mij weleens verteld dat ik, toen ik een jaar of 4 was, stiekem wat kersen had opgegeten die op het aanrecht stonden. Toen mijn moeder vroeg wie de kersen had opgegeten zei ik doodleuk met een mooie rode mond waar het kersensap nog vanaf droop dat mijn broer dat had gedaan. Als klein meisje is het nogal grappig maar als volwassen vrouw wordt het toch een vervelende eigenschap. Kijk, ik vind het gewoon lekker makkelijk om de schuld aan een ander te geven. Diep van binnen weet ik ook wel dat het mijn eigen schuld is en dat ik vooral daarom ook boos ben en dus mijn boosheid even afreageer op een ander.

Hoog tijd om even te googlen om te kijken hoe dat toch komt. Nou, ik heb het geweten. Mensen die de schuld op anderen afschuiven schijnen onmogelijke mensen te zijn, mensen met een moeilijk karakter, ze zijn niet volwassen, niet succesvol en het toppunt was dat er sprake zou kunnen zijn van een psychopatische trek. Terwijl ik dacht dat ik dus best een aardige meelevende en sociale vrouw was werd ik toch even geconfronteerd met een schijnbaar erg lelijke eigenschap. Een eigenschap waar een heleboel mensen op het internet toch een uitgesproken mening over hebben. Zo zouden mensen ver weg moeten blijven van dit soort types. Mijn (innerlijke) reactie bij het lezen hiervan was natuurlijk gelijk defensief, alsof al die mensen zo goed waren in het nemen van verantwoordelijkheid. Dat geloofde ik echt niet. Maar goed in mijn eerste stap naar zelfgroei besefte ik dat het tijd was om mij meer op mezelf te gaan richten. Al de meningen aan de kant te zetten en tijd om aan eens concreet aan de slag te gaan met deze onuitstaanbare, niet sexy eigenschap.

Dus lieve lezers, ik ga mijn leven beteren, tijd voor persoonlijke groei, tijd om verantwoordelijkheid te nemen voor mijn eigen daden en niet meer mijn wijsvinger op de ander te richten.

Het eerste wat ik ging doen met deze nieuw verworven wijsheid was mijn excuses aanbieden aan mijn man en zeggen dat het mijn eigen schuld was dat ik tegen zijn auto had aangereden. Zijn reactie? Na zeker tien minuten heel hard lachen zegt hij :“ ja schat, het is al goed. Ik ben het al gewend dat je mij overal de schuld van geeft”. Nog werk aan de winkel dus.

Texas – Aeromobil ta hasi siensia fikshon realidat. E kompania a traha un outo prototipo ku por bula. Pero ainda nan no ta satisfecho. Pa e próksimo dékada nan ke traha un outo ku ta bula riba “autopilot.”

E outo ku alabes ta un avion por habri hala i lanta buelo basta e tin un pista ku un largura di 800 pia. Hinter e idea ta pa hende por biaha den e outo un distansia di mas òf ménos 500 mia sin tin di kambia di vehíkulo. Esaki ta un solushon pa e problema di sinta warda na aeropuerto pa haña “Connection flight etc.” Pero manera ya menshon e intenshon ta pa e shofùr no tin ni nodi di kontrolá e vehíkulo, pasombra e ta bula su mes.

E kompania in e speransa ku pòmpnan di gasolin lo dupliká nan mes ku e meta di ta un tipo di mini tereno aéreo.

Pero e kompania ta bisa si ku

aworakí e focus ta ainda riba kaba di desaroyá

e prototipo ku hende tin di kontrolá ainda.

Outo ta keda algu fasinante den mundu di teknologia. Manera ya a yega di aparesé un artíkulo den ESUN, Google ta trahando riba un outo ku ta kore su mes. Pero esaki ta un outo ku ta kore riba tera. E intenshon ta pa e outo aki subi merkado den e próksimo 5 aña. Apple tambe ta trese nan sistemanan elektróniko mobil den outo i e kompania Tesla a duna un kontribushon grandi na hasi outo eléktriko popular.

Aeromobil a wòrdu funda na aña 2010. E último prototipo ku nan a traha ta data for di luna di òktober. E meta di e kompania ta pa komersialisá e outo ku ta karga e nòmber “Flying Roadster.” E kompania tin plannan ambisioso pero nan ta masha konsiente di e echo ku nan tin di kana un kaminda largu ainda k o n t r a di e leinan eksistente i otro regulashonnan.

Outo ku ta bulaE empresa AeroMobil tin hende impreshoná ku nan outo prototipo ku por bula manera avion. Esaki ta basta? No! Nan ke desaroyá un outo ku ta bula riba “autopilot.”

Flying Roadster



In het vorige artikel in de ESUN van februari werd geconcludeerd dat de offshore banking industrie als nadeel heeft dat het weinig voordelen biedt voor de armen uit het land waar de belastingvrijheid wordt gegeven. De Nederlandse minister van financiën denkt daar anders over, die krijgt de belastingafdracht van een groep hoogopgeleide adviseurs. Plus de afdracht van de multinationals die zich om die redenen in Nederland vestigen. Samen goed voor meer dan anderhalf miljard euro. Maar op Curaçao is er niet dezelfde financiële en juridische expertise als in Nederland. Noch vestigden zich er veel moederbedrijven van multinationals. Met al gevolg dat waar in Amsterdam Zuid de recente welvaart zich vertaalt in goed openbaar onderwijs, goede sociale voorzieningen en een redelijk egalitaire samenleving, dit in Curaçao eigenlijk niet het geval is. De onderlaag van de bevolking heeft er weinig van geprofiteerd.

Hetzelfde geldt voor de olie-industrie. De grootste bron van welvaart voor de Antillen in de 20ste eeuw. Al in het begin van de olie-industrie bleek Rockefellerin de VS in staat tot het wegconcurreren van zijn tegenstanders, ook met onwettelijke middelen. Bekijk hiervoor deel 1 van de documentaire The Prize op You Tube.Journaliste Ida Tarbell kon toen artikelen schrijven om dit aan de kaak te stellen. In Amerika van 1900 werd het hebben van een eigen bedrijf als iets normaals gezien. Het werd je gegund. Als blijkt dat een oligarch onwettelijke maatregelen nam om zelfstandigen te breken, dan werd dit als moreel verwerpelijk geacht.Standard Oil werd in stukken gehakt, kartels werden aangepakt.

Het verschil is dat journalisten en politici nu niet meer de macht hebben om de lobby’s te breken, zoals in 1909 nog wel gebeurde met Standard Oil. In eerdere artikelen schreef ik over de macht van de bankenlobby, die op dit moment het grootste gevaar is voor de stabiliteit van het inkomen van mensen, hun pensioenen, hun welvaart. Nederlands minister van financiën Deysselbloem gaf recentelijk toe dat de financiële lobby verenigd in de VNO door hem niet meer in toom te houden is.

Big Oil is op een andere manier gevaarlijk. Zij hebben hun portefeuilles voor de komende honderd jaar gebaseerd op het boren naar olie, en het verkopen ervan, terwijl de aardse atmosfeer dit proces van verbranden van fossiele brandstof helemaal niet aankan. Er wordt voor vijf keer meer verbrand in honderd jaar dan wat wetenschappers denken wat veilig is.

Een mooie opdracht voor onze jongeren om dit op te lossen.Maar er is in honderd jaar op sociaal vlak wel wat veranderd. Neem als voorbeeld Tsjaad. Ingenieurs worden ingevlogen, een compound met landingsplaats wordt gebouwd en het land wordt qua olie geëxploiteerd. Via de Wereldbank wordt er echter tegenwoordig wel gewerkt aan sociale programma’s. De winsten zijn zo groot dat en de Wereldbank en de dictator tevreden kan worden gesteld. Maar relatief gaat het meeste geld naar de dictator. De olie-industrie (Dick Cheney) zal beweren dat ze er ook niets aan kunnen doen dat Tsjaad een dictator heeft.

Er is geen persoon die de olie-industrie reguleert. Nu zijn ze vele malen machtiger dan de presidenten van naties, de president van Exxon zit langer dan Obama op hoge posities, ze kennen meer invloedrijke mensen, ze maken veel meer winst. Exxon maakt de meeste winst in de geschiedenis van het kapitalisme. Maar op een eiland als Curaçao leidt de olie-industrie tot iets heel raars. Arme mensen profiteerden er van, maar het bleek niet te leiden tot een gedeelde welvaart. Of men voelde dit althans niet zo. Dit probleem wordt ook verwoord in het boek Geschiedenis van de Nederlandse Antillen van Dalhuysen e.a.. De liberaal J. Hartog”De geschiedenis van twee landen: de Nederlandse Antillen en Aruba” 1993 beschrijft de liberale these dat er eerst geld moet worden verdiend, in dit geval met olie, om vervolgens ziekenhuizen, culturele instellingen en scholen te kunnen bekostigen. Zo is het ook op Curaçao gegaan. Maar in de studie van E. Baetens en L de Haan “Het caribisch gebied: een geografische verkenning van zijn afhankelijkheid (1980)” wordt uit een ander vaatje getapt. Er wordt toegegeven dat de komst van twee raffinaderijen ertoe geleid heeft dat er nu een industrieel urbane maatschappij is gevormd, maar ” omdat de veranderingen van buitenaf werden veroorzaakt en verder werden bepaald is er ondanks de schijnwelvaart geen blijvende economische ontwikkeling tot stand gebracht.” De landbouw is verdwenen en vanwege de snelheid van

de industrialisatie zijn er krotwoningen ontstaan met gevolgen die tot op de dag van vandaag voortduren. Voor hoger kader werden mensen uit het buitenland ingevlogen en in aparte wijken ondergebracht. Het makkelijk verdiende geld heeft een loonniveau tot stand gebracht en een consumptieniveau die het voor andere bedrijven lastig maakt om hierin concurrerend te zijn.

Ook de gedegen studie van Van Soest ”Olie als water” 1976 nuanceert en bevestigd dit beeld. De olieindustrie bepaalde grote loonsommen maar het minimumloon was voor een gezin onvoldoende. Winkels werden opgericht om het uitgegeven loon weer terug te verdienen. Vakbonden werden toegestaan maar gemanipuleerd om de belangen van de oliemaatschappij te dienen. De ingenieurs families werden in aparte wijken met goede scholen ondergebracht.

Vergelijk dit eens met Nederland.

Via de overheid wordt de instroom van belastinggelden al 500 jaar eerlijk verdeeld. Nederland stond er al in de Gouden eeuw om bekend om grote weeshuizen en goede voorzieningen te hebben voor oude mensen. Voorbeelden hiervan zijn erin Nederlandlegio, veel oude steden hebben begijnhoven, weeshuizen van zeer groot formaat etc. Door zijn huursubsidies, bijstandsuitkeringen, volksverzekeringen en ziektekostenverzekeringen is het land qua inkomen zeer gelijk. Het is een van de landen met de hoogste Gini coëfficiënt ter wereld, als ook de rijkste middenklasse ter wereld. Dit geeft een enorme rust voor de bewoners, weinig criminaliteit, scholieren gaan niet gebukt onder een ratrace zoals in veel Anglo-saxisch/Amerikaanse landen etc..

Wat Curaçao nodig heeft is dus een industrie die iedereen ten goede komt. Bijvoorbeeld een toeristen industrie, omdat na de olieindustrie en de offshorebanking er eigenlijk enorme behoefte is aan een industrie die elke hardwerkende burger welvaart verschaft, liefst door eigen initiatief. Dat de ingevlogen toerist met zijn olie verbruik ook mede helpt om de koralen om zeep te helpen van het eiland waar de toerist heenvliegt, lijkt van later zorg.

OlieindustrieDoor Marco Wiessing



Kampeonato vòlibòl Boneiru 2015

Kampeonato di vòlibòl Boneiru ta den ful swing. Teofilo tin dos ekipo ku ta partisipá den e divishon di damas . E luna di aprel aki e di tres i último rònt a kuminsá. E tabla di poseshon despues di e dos rònt den divishon di damas ta lo siguiente:

1. Teofilo 2. Aguilas 3. Galaxia 4. Termieten 5. Teofilo /Turkesa Den divishon di kabayero tin tres ekipo ku ta partisipá. Akinan Challenger tin dos ekipo ku ta partisipá den e kampeonato. E tres ekiponan ta: Blasters, Challenger i Challenger 1

Athunto por mira akshon di wega durante e partido di damas entre Termieten di Rincon i Teofilio/Turkesa.

E goso i benefisio di lesamentuNo tin nada mas dushi despues di un dia òf siman pisa pa bo sinta lesa un bon buki. No ta importá ki género tanten ku ta algu ku abo ta gusta. E momento ku bo kuminsá lesa tur e stress i kansansio mental ta bai ya ku bo ta hañabo den un mundu diferente. Hopi biaha bo ta transportá bo mes den e storia ku bo ta lesando i bo ta sintibo konektá ku e personahe.

Awendia den e mundu di teknologia e buki ta bin den un otro forma. Tin e opshon di kumpra i download e buki mané un file riba bo laptop òf tablèt. E ta ideal ya ku e tuma ménos espasio ku un buki i mayoria hende ta kana ku un laptop òf tablèt. Unda ku bo bai bo ta kende bo tablèt òf laptop i lesa trankil sin ningun problema. Den e último añanan e sistema di audiobooks tambe a mira un kresementu enorme. Audiobooks tin un bentaha hopi grandi spesialmente pa persona ku tin problema ku bista òf

ta siegu (diskapasitashon visual). Pa

medio di audio e persona por skucha i gosa di un manera totalmente diferente. Audiobooks ta ideal mayornan entretené nan yunan den outo. Miéntras mayornan ta kore outo por pone diferente cd di audiobooks ku storia pa nan yunan por tende. Dor di tende e storia e muchanan por kapta mas informashon i hasta keda kòrda kiko nan a skucha. Di e forma aki nan ta trein nan kapasidat pa memorisá. Den e último añanan hopi pais a kuminsá promové e importansia pa lesa. Hopi feria i eksposishonnan ta presentá diferente género di buki i outornan di diferente pais. E ta un hopi bon insentivá ya ku e ta hasi nos mas konsiente di e benefisio di lesa i ta hisa e nivel di edukashon.

Kiko ta e benefishinan di lesa?

• Ta baha òf kita stress mental

• Bo ta siña palabranan nobo i nan signifikado (ku ayudo di un dikshonario)

• Bo ta ekspandé bo konosementu di diferente tópiko dependiendo e

literatura ku bo ta lesa: historia,polítika,kultura etc. (esaki ta

hopi bon ora bo ta studiante)

• Bo ta mehorá bo gramátika i ortografia dependiendo ki idioma bo ta gusta lesa

• Sientifikamente tambe a proba ku lesamentu ta yuda kombatí dementia i Alzheimer

Si bo ta un persona ku no ta gusta lesa, hasi e esfuerso. Buska un tópiko ku bo ta interesá di sa òf algu pa entretené bo mente. Mi ta garantisabo, momento ku bo kuminsá bo lo profundisá bo mes den e storia di tal manera ku bo no lo kier stòp te ora bo kaba di lesa e buki.

Pa aviso, sugerensia i remarke tuma kontakto ku redakshon di ESUN na email:

[email protected]

Documents

ESUN edishon aprel 2015