Embed Size (px)
Citation preview
ÖLÜ GEZEGEN
Isaac ASIMOV
Sürüm: 1.1Şubat 1984Altın Kitaplar Yayınevi
1
Kitabın Orijinal Adı, THE CAVES OF STEEL
Yayın Hakları (c) ALTIN KİTAPLAR YAYINEVİ
Kapak Resmi ŞAHİN KARAKOÇ
Kapak Filmi KOMBİ GRAFİK
Dizgi Baskı ALTIN KİTAPLAR MATBAASI
BİRİNCİ BASIM / ŞUBAT − 1984
Bu kitabın her türlü yayın hakları Fikir ve Sanat EserleriKanunu gereğince Altın Kitaplar Yayınevi'ne aittir.
Adres
Celal Ferdi Gökçay Sok. Nebıoğlu İşhanı Cağaloğlu −İstanbul
TÜRKÇESİ:
GÖNÜL SUVEREN
2
ISAAC ASIMOV ÜZERİNE
Bilimkurgu türünün büyük ustası Isaac Asimov 1920yılında Rusya'da doğdu. 1923'de ailesiyle birlikte B.Amerika'ya göç etti. Columbia Üniversitesine giderkenbabasının öngördüğü tıp mesleği yerine, kimyager olmayakarar verdi. Kısa bir süre Amerikan Deniz Kuvvetlerindegörev yaptıktan sonra 1949'da kimya doktorasını alanAsimov, Boston Üniversitesine bağlı Tıp Fakültesindebiyokimya dersleri vermeye başladı. Bir yandan da nükleika s i t a l a n ı n d a a r a ş t ı r m a l a r y a p ı y o r d u . K i m y aaraştırmalarını yazarlık mesleğiyle birlikte sürdürmeningiderek zorlaşması sonucu, 1958'de tüm zamanınıyazarlığa adamak üzere üniversiteden ayrıldı. Böylecebilim kurgu türünün dünyaya yayılmasını sağlayan büyükbir yazar olarak edebiyat alanının unutulmaz adlarıarasına katıldı.
İmparatorluk, Altın Galaksi, Gizli Tanrılar, GalaksiÇöküyor, Ben Robot, Ölü Gezegen ve Çıplak Güneşyazarın en önemli bilimkurgu romanlarıdır.
Şafağın Robotları (The Robots of Dawn) adlı son romanıda 6 aydan beri tüm dünyada satış rekorları kırıyor...
3
ÖLÜ GEZEGEN
ISAAC ASIMOV
BİR
Elijah Baley masasına eriştiği sırada, R Sammy'nin birşeyler bekliyormuş gibi kendisine baktığını farketti. Uzun,asık suratmdakî ifade büsbütün sertleşti. «Ne istiyorsun?»
«Patron seni görmek is t iyor , L i je . Hemen. Gel i rgelmez,dedi.»
«Pekala »
R Sammy hâlâ olduğu yerde duruyordu
Baley homurdandı «Pekala, dedim Haydi git!»
R Sammy topuklarının üzerinde dönerek görevnin başınag i t t i . Ba ley ö f key l e , neden bu i ş i e r i i n san la rayaptırmıyorlar, diye düşündü Bir an durup kesesindekitütüne bakarak kafasından bir hesap yaptı. Günde sadeceiki pipo içersem tütünüm yeni kotanın verileceği günekadar vetişir... Parmaklığın arkasından çıkarak büyükodada ilerledi. İki yıl önce parmaklıklı bir kösede oturmayahak kazanmıştı
4
Baley yanından geçerken, Simpson cıvabanktan başınıkaldırdı «Patron seni istiyor, Lije »
«Biliyorum. R. Sammy söyledi.»
Küçük aygıt içindeki parlak cıvanın yüzeyindeki titreşimçizgilerine yerleştirilmiş olan sürüyle bilginin arasındanistenileni bulabilmek için «belleğini» araştırır ve analizederken, sık şifreyle dolu bir bant dışarı uzandı. Simpson,«Bacağımı kırmaktan korkmasam,» diye söylendi. «R.Sammy'e tekmeyi indireceğim... Geçen gün VincentBarrett'i gördüm.»
«Ya?»
«Eski işine girmek istiyor. Ya da bu bölümde herhangi birişe. Zavallı çocuk çaresiz durumda. Ama ona bir şeysöyleyemedim. Ne diyebilirdim? Robot Sammy onun işiniyapıyor. Çocuk şimdi maya fabrikasında çalışıyor. Matteslim bölümünde. Aslında çok zeki. Burada herkes ondanhoşlanırdı.»
Baley omzunu silkti. «Bu hepimizin başına gelebilecek birşey.» Tavırları istememesine karşın soğuklaşmıştı.
Patronun özel bir odası vardı. Kapıdaki dumanlı gibi durancamın üzerine Julius Enderby yazılmıştı. Güzel harflerleve dikkatle cama kazınmış olan bu adın altında şusözcükler vardı−«New York Kenti Polis Müdürü.»
Baley içeri girdi. «Beni mi görmek istediniz, sayınmüdürüm?»
Enderby başını kaldırdı. Her zaman gözlük takardı. Çünkü
5
fazla duyarlı olan gözleri kontak lense gelemiyordu. İnsanancak gözlüğe alıştıktan sonra Enderby'nin yüzünüinceleyebilirdi. Aslında fazla özelliği olan bir yüz değildibu.
Baley müdürün kendisine kişi l ik kazandırdığı içingözlükten hoşlandığına inanıyor, adamın gözlerinin pekde o kadar duyarlı olmadığından kuşkulanıyordu.
Müdürün pek endişeli gibi bir hali vardı. Manşetlerinidüzelterek arkasına yaslandı. Ve fazla candan bir tavırla,«Otur Lije, otur,» dedi.
Baley bir iskemleye dimdik oturarak bekledi.
Enderby sordu. «Jessie nasıl? Ya oğlun?»
Baley ifadesiz bir sesle, «İyi,» dedi. «Çok iyi. Ya sizinaileniz?»
Enderby onun sözlerini bir yankı gibi tekrarladı. «İyi... Çokiyi...»
Bu hatalı bir başlangıç olmuştu.
Baley, yüzünde bir gariplik var, diye düşündü. Sonra da,«R. Sammy'i bana göndermezseniz çok sevineceğim,»dedi.
«Bu konudaki fikirlerimi biliyorsun, Lije. Ama Sammy'iburaya gönderdiler. Ondan yararlanmam gerekiyor.»
«İnsanı rahatsız ediyor, müdür bey. Bana sizin beniistediğinizi söyledi, sonra da orada öylece dikilip durdu.
6
Ne demek istediğimi biliyorsunuz. Sammy'e gitmesinisöylemek zorunda kalıyorsunuz. Yoksa orada öylebekliyor.»
«Ah, suç bende, Li je. Ona sana haber vermesinisöyledim. Ama ondan sonra işinin başına dönmesiniemretmeyi unuttum.»
Baley içini çekti. Koyu kahverengi gözlerinin etrafındakiince çizgiler daha belirginleştiler. «Neyse... Beni görmekistemişsiniz.»
Müdür, «Evet, Lije,» dedi. «Ama kolay bir iş için değil.»Ayağa kalkarak döndü. Masasının arkasındaki duvaradoğru gidip dikkati çekmeyen bir düğmeye bastı. Duvarınbir bölümü saydamlaştı.
Baley beklenmedik bir biçimde odaya dolan grimsi ışıktagözlerini kırpıştırdı.
Enderby gülümsedi. «Bunu geçen yıl özel yaptırdım, Lije.Sana göstermedim değil mi? Gel de bak. Eski günlerdeher odada bunlardan bulunurmuş. Bu açıklıklar, 'pencere'diye tanımlanırmış. Bunu biliyor muydun?»
Birçok tarihi roman okumuş olan Baley pencerenin neolduğunu biliyordu. «Onlardan söz edildiğini duydum.»
«Buraya gel.»
Baley yerinde sıkıntılı sıkıntılı kımıldandı. Sonra da buisteği yerine getirdi. Bir odanın mahremiyetini dış dünyayateşhir etmek biraz saygısızlık gibi geliyordu ona. Bazenmüdürün ortaçağa özgü davranışlarda fazla ileri gittiğini
7
düşünmekteydi. Gözlük takması da aynı şey, diyeaklından geçirdi. Ah, tamam. Müdürün yüzünde o nedenlebir garipl ik vardı. «Bağışlayın, müdür bey,» dedi.«Gözlüğünüz yeni sanırım.»
Enderby hafif bir hayretle ona bir göz attı. Gözlüğünüçıkararak bir buna, bir memuruna baktı. Gözlüğünüçıkardığı için yüzü daha yusyuvarlak, çenesi de daha sivriduruyordu. Gözler in i b i r noktaya dikememesiyseyüzündeki ifadeyi belirsizleştiriyordu. «Evet...» Gözlüğünüburnunun üzerine oturtarak öfkeyle konuştu. «Eskigözlüğümü üç gun önce kırdım İşim başımdan aşkınolduğu için yenisini ancak bugün alabildim. Şu üç günboyunca cehennem azabı çektim, Lije.»
«Gözlük yüzünden mi?»
«Başka nedenlerle de. Onları sana açıklayacağım.»Enderby pencereye doğru döndü.
Baley de öyle. Ve hafif bir hayretle yağmur yağdığınıfarketti. Bir an gökyüzünden dökülen suyun yarattığıgörünüme daldi gitti. Müdürse sanki yağmuru kendisiyağdınyormuş gibi gururla ona baktı.
«Bu ay üçüncü kez yağmurun yağışını seyrediyorum, Lije,Şahane değil mi?»
Baley istememesine karşın görünümün gerçektenetkileyici olduğunu itiraf etmek zorunda ' kaldı. Kırk ikiyıllık hayatı boyunca yağmur yağdığını ender görmüştü.Diğer doğa olaylarını da öyle. «Bu kadar suyun kentinüzerine akması bana her zaman ziyankârlık gibi gelir.Yağmur sadece su depolarına yağmalı.»
8
Müdür, «Lije,» dedi. «Sen bir 'Yenilikçi'sin Derdin de buişte. Ortaçağlarda insanlar açıklık yerlerde yaşarlardı.Sadece çiftliklerde böyle olduğunu söylemek istemiyorum.Kentlerde de durum aynıydı. New York'ta bile. Yağmuryağdığı zaman kimse suyun ziyan olduğunu düşünmez,bunun zevkini çıkarır lardı. İnsanlar doğaya yakınyaşarlardı. Bu daha iyi ve sağlıklı bir şeydi. Modern çağınbütün dertlerinin kaynağı doğadan uzaklaşılmış olması.Zaman bulunca Kömür Çağıyla ilgili eserler okumalısın.»
Baley okumuştu bunları. Çok kimsenin atom reaktörününicat edilmesinden yakındığını duymuştu. Bazı aksiliklerolduğu ya da yorulduğu zaman kendisi de şikâyetediyordu bundan. Böyle sızlanıp yakınmak insankarakterinin bir parçasıydı. Kömür Çağında da insanlarbuhar makinesinin icat edilmesinden şikâyet etmişlerdi.Shakespeare'in oyunlarından birinde bir adam barutunicat edilmesinden yakınıyordu. Bin yıl sonra da pozitronikbeynin yapılmasından şikâyete kalkışacaklardı. Bunlarınüzerinde durmaya bile değmezdi.
Baley, «Buraya bakın, Julius,» dedi. Aslında iş saatlerindemüdürle samimi br tavıria konuşmak âdetinde değildi.Enderby kendisine kaç kez «Lije» derse desin tavırdeğ iş t i rmezd i . Ama ş imdi durumun öze l o lduğuanlaşılıyordu. «Buraya bakın, Julius. Beni buraya nedençağırdığınız dışında her şeyden söz ediyorsunuz. Bu dobeni endişelendiriyor. Ne oldu?»
Müdür, «Konuya gireceğim, Lije,» diye mırıldandı. «Bırakbunu kendi usulümce yapayım. Bir... bir dert kaynağı bu.»
«Tabii. Bu gezegende dert kaynağı olmayan bir şey varmı? R.'lerle yine başımız dertte mi?»
9
«Bir bakıma öyle, Lije. Bu eski dünyanın böyle dertleredaha ne kadar dayanacağını düşünüyorum. Bu pencereyiaçtırdığım zaman sadece arada sırada gökyüzünün içerigirmesini sağlamakla kalmadım. Bütün kentin içerisüzülmesine de izin verdim. Kente bakıyor ve yüzyıl sonraNew York'un ne hal alacağını kendi kendime soruyorum.»
Enderby 'n in romant ik duygular ı Baley 'de t iks int iuyandırdıysa da dayanamayarak dışarıya baktı. Bozukhavanın loşlaştirdığı kent yine de görmeye değecek biryerdi. Polis Bölümü Belediye Sarayının üst katlarındaydi.Saray pek yüksekti. Müdürün penceresinden etraftakikuleler cüceleşmiş gibi duruyor ve bunların sadecetepeleri gözüküyordu. Kuleler gökyüzüne doğru körcesineuzanan parmaklara benziyorlardı. Duvarları dümdüz vepenceresizdi. Bu kuleler insanların yaşadığı kovanın dışduvarlarıydı.
Müdür, «Bir bakıma yağmur yağdığı için üzgünüm,» dedi.«Bu yüzden Uzay Kentini göremiyoruz.»
Baley batıya doğru baktı ama müdürün dediği gibi ufuk birperdeye dönüşmüştü. New York'un kuleleri sislerebürünerek dümdüz bir beyazlıkta sona eriyorlardı. «BenUzay Kentinin nasıl bir yer olduğunu biliyorum.»
Enderby, «Uzay Kendinin buradan görünüşü hoşumagidiyor,» diye açıkladı. «İki Brunswick Kesimininarasından gözüküyor. Alçak, yaygın kubbeler. İşteUzaycılarla aramızdaki fark. Biz birbirimize sokularakyükseklere uzanıyoruz. Onlardaysa her ailenin özel birkubbesi var. Bir aileye bir kubbe... Ve her kubbeninarasından uzanan topraklar... Sen hiç Uzaycılarlakonuştun mu, Lije?»
10
Baley sabırla, «Birkaç kez,» dedi. «Bir oy kadar önce deburadan sizin iç telefonunuzla bir Uzaycıyla konuştum.
«Evet, hatırlıyorum. Ama bugün filozofluğum tuttu... Biz veonlar. Değişik yaşam tarzları.»
Baley'in mide kasları büzülmeye başlamıştı. Enderbykonuya gitgide daha dolambaçlı bir yoldan girmeyeçalışıyordu. Baley de sonucun çok kötü olacağınıdüşünüyordu artık. «Pekala. Ama bunda şaşılacak nevar? Sekiz milyar insanı bütün Arza yayamaz, başlarınınüzerine birer kubbe oturtamazsınız. Uzaycıların kendidünyalarında bol yer var. Onun için bırakın bildikleri gibiyaşasınlar.»
Müdür masasına doğru giderek koltuğuna oturdu.Gözlüğünün iç bükey camlan yüzünden biraz küçülmüşgibi duran gözlerini hiç kırpmadan Baley'e bakıyordu.«Herkes kültür değişikliği konusunda bu kadar hoşgörülüdeğil. Ne biz, ne de Uzaycılar.»
«Pekala. Ne olmuş?»
«Ne olacak? Üç gün önce bir Uzaycı öldü.»
Konuya g i rmek üzereydi ler ar t ık . Baley 'n in incedudaklarının yanlan hafi fçe yukarı kalktı. Ama bugülümseyiş hüzünlü, uzun yüzünün i fadesini peketkilemedi. «Çok yazık. Onun bulaşıcı bir hastalıktanöldüğünü umarım. Bir virüs yüzünden. Ya da soğuk aldığıiçin.»
Müdür şaşırdı. «Neden söz ediyorsun sen?»
11
Baley sözlerini açıklama zahmetine katlanmadı bile.Uzaycıların büyük bir dikkatle toplumlarındaki bütünhastalıkları ortadan kaldırdıkları için çok iyi bilinen birgerçekti. Türlü hastalıklara tutulan Arzlılara ellerindengeld iğ ince sokulmamaya çal ış t ık lar ı daha da iy ibiliniyordu. Ama Müdür Enderby bu ince alayın pekfarkına varmazdı. Baley, «Laf olsun diye söyiedim,» dedi.«Uzaycı neden öldü?» Yine pencereye döndü.
Enderby, «Göğüs yokluğundan,» diye açıkladı. «Yani biriatom tabancasıyla göğsünü parçalamış.»
Baley kaskatı kesildi. Dönmeden, «Sîz neden sözediyorsunuz?» diye bağırdı.
Müdür usulca cevap verdi. «Bir cinayetten Sen sivilpolissin. Cinayetin ne olduğunu bilirsin.»
Baley bu kez döndü. «Ama bir Uzaycı! Olay üç gün öncemi oldu?»
«Evet.»
«İyi ama cinayeti kim işledi? Nasıl oldu bu?»
«Uzaycılar katilin bir Arzlı olduğunu iddia ediyorlar.»
«Olamaz!»
«Neden olmasın? Uzaycıları hiç sevmiyorsun. Ben deöyle. Bu dünyada onları seven var mı? Bir inin buhoşnutsuzluğu sonunda nefret halini almış, işte o kadar.»
«Evet ama...»
12
«Los Angeles'teki fabrikalarda çıkan yangınları unutma.Berl in 'de R. ' ler in parçalanmasını , Shanghai 'dekiayaklanmalar!...»
«Tamam...»
«Bütün bunlar hoşnutsuzluğun gitgide arttığını gösteriyor.Belki bazı kimseler örgütleniyor.»
Baley, «Anlayamıyorum, müdür bey,» dedi. «Bir nedenlebeni denemeye mi çalışıyorsunuz?»
«Ne?» Enderby'nin gerçekten şaşırdığı belliydi.
Baley dikkatle ,onu süzüyordu. «Üç gün önce bir Uzaycıö ldürü lmüş. Uzaycı lar kat i l in b i r Arz l ı o lduğunainanıyorlarmış. Şu ana dek...» Parmağını masaya vurdu.«Bu olay etrafa sızdır ı lmadı. Öyle deği l mi?» Buinanılacak gibi mi, müdür bey? Yakup adına! Böyle birolay New York'un gezegenin yüzünden silinmesineyolaçar. Tabii gerçekten böyle bir şey olduysa.»
Enderby başını salladı. «Mesele o kadar basit değil. Dinle!Lije. Üc günden beri dışarıdayım. Belediye Başkanıylakonuştum. Uzay Kentine gittim. Washington'a koşarakDünya Araştırma Bürosundakilerle görüştüm.»
«Ya? Bürodakiler ne dediler?»
«Sorunu çözümlemenin bizim görevimiz olduğunusöylediler. Olay New York kenti sınırları içinde oldu. UzayKenti de yine bizim sorumluluk alanımıza giriyor.»
«Ama Uzaycıların dünya dışı hakları da var.»
13
«Biliyorum. Ben de buna geliyordum.» Müdür, Baley'ninsoğuk bakışları karşısında gözlerini ondan kaçırdı.Enderby sanki yerinden alınarak Baley'nin emrine verilmişgibi davranıyordu. Baley de davranışı benimsemiş gibiydi.
Baley, «Araştırmayı Uzaycıiar yapabilir,» dedi.
Müdür yalvardı. «Bir dakika, Baley. Beni sık boğaz etme.Bu konuyu seninle iki dost gibi konuşmalıyız. Durumumuanlamanı istiyorum. Olay öğrenildiği sırada ben deoradaydım. O... adamla randevum vardı. Roj NemennuhSarton'ia.»
«Katilin kurbanıyla mı?»
«Evet, katilin kurbanıyla.» Müdür inledi. «Beş dakikageçseydi cesedi ben bulacaktım Ne sarsıcı bir şeyolacaktı bu. Olay yine de... zalimce bir şeydi, zalimce!Uzaycılar beni karşılayarak olanları açıkladılar. Böyleceüç gün süren o kâbus başlamış oldu, Lije. Üstelik günlerceyeni gözlük alamadığım için her şeyi buianık gördüm.Neyse, hiç olmazsa bu bir daha tekrarlanmayacak. Üçgözlük birden ısmarladım.»
Baley olayı hayalinde canlandırdı. Uzun boylu, yakışıklıUzaycılar müdüre olayı o incel ikle i lgisi olmayan,duygusuzca tavırlarıyla açıklıyorlar... Julius o sıradagözlüğünü çıkarmış camlarını siliyor... Haberin etkisiylegözlüğü düşürüyor, sonra da kırılan camlarına bakıyor...Yumuşak, dolgun dudakları titriyor... Baley, Enderby, hiçolmazsa beş dakika cinayetten çok gözlüğü için üzüldü,diye düşündü. Bundan eminim...
Enderby, «Durum çok kritik,» diyordu. «Söylediğin gibi,
14
Uzaycıların dünya dışı hakları var. Olayı kendilerincearaştırmakta ısrar edebilirler. Kendi hükümetlerineistedikleri gibi bir rapor da gönderirler. Dış Dünyalar dabundan yararlanarak tazminat istemeye kalkışırlar Halkınböyle bir şeyi nasıl karşılayacağını sen de biliyorsun.»
«Beyaz Saray tazminat ödemeye razı olduğu takdirdesiyasi bakımdan intihar etmiş savılır.»
«Ödememek de başka bir tür intihar sayılır.»
Baley, «Bana durumu açıklamanıza gerek yok,» diyemırıldandı. Dış Uzaydan gelen ışıltılı kruvazörler haklanolduğunu iddia ettikleri şeyleri olmaları için askerlerini sonkez New York, Washington ve Moskova'ya gönderdiklerisırada Elijah Baley küçük bir çocuktu.
«Durumu anlıyorsun sanırım. Tazminat ödesek de,ödemesek de başımız dertte. Tek yol katili bulmak ve onuUzaycılara teslim etmek. Bu iş bize düşüyor.»
« B u i ş i n e d e n D ü n y a A r a ş t ı r m a B ü r o s u n abırakmıyorsunuz? Belki cinayet kent sınırları içerisindeişlendi ama yıldızlararası ilişkiler sorunu...»
«D.A.B. olaya el sürmek bile istemiyor. Tehlikeli bir iş bu.Ve bunu üzerimize yıktılar.» Enderby bir an başınıkaldırarak zeki bakışlarla memurunu İnceledi. «Durum hiçde hoş değil, Lije. Hepimiz de işimizden olabiliriz.»
«Yani hepimizi kovup yerimize başkalarını mı alacaklar?Saçma! Bu işi yapacak eğitilmiş kimseler yok ki.»
Müdür hatırlattı. «R.'ler var.»
15
«Ne?»
«R. Sammy sadece bir başlangıç. O ayak işlerine bakıyor.Diğerleri ekspres yollarda devriye gezebilirler. Lanetolsun! Ben Uzaycıları senden daha iyi tanıyorum. Onlarınneler yaptıklarından da haberim var. Senin ve benim işimigörebilecek R.'ler yapıldı. İkimizi de işten atabilirler. Bunuyapamayacaklarını sanma. Bu yaşta bir çalışma ekibineatılmak...»
«Tamam, tamam.» Baley'nin sesi sertti
Müdür utandı. «Bağışla Lije.»
Baley başını salladı. Babasını düşünmemeye çalışıyordu.Tabii Enderby de babasının başına gelenleri biliyordu.«Yerimize R.'leri geçirme sorunu ne zaman ortaya çıktı?»
«Saf saf konuşma, Lije. Yıllardan beri var bu. Yirmi beşyıldan beri. Her şey Uzaycılar buraya geldikleri zamanbaşladı. Bunu sen de biliyorsun. Ama şimdi durum kritiknoktaya yaklaştı. Bu olayda başarısızlığa uğrarsak, onlardev b i r ad ım a tmış o lacak la r . O zaman emek l icüzdanlarını alma hayallerinden de vazgeçmek zorundakalacağız. Öte yandan başarılı olursak, o kâbusu oldukçaileri bir tarihe ertelemiş sayılırız. Bu özellikle senin içinönemli bir fırsat demektir.»
Baley, «Benim için mi?» dedi.
«Araştırmaları sen yöneteceksin, Lije.»
«Benim derecem buna uygun değil, müdür bey. Bensadece 5 S.'yim, hepsi o kadar.»
16
«Bunun için Altıncı Sınıf olman gerekiyor, öyle değil mi?Bunu istemiyor musun?»
Baley 6 S. derecesinin sağladığı hakları bil iyordu.Kalabalığın yoğun olduğu saatte ekspres yolda oturulacakbir yer. Baley şimdi onladört arasında oturabiliyordu. Adıbölüm mutfaklarında seçme listesinin yukarılarınayazılacaktı. Belki ona daha iyi bir daire, Jessie'ye degüneşlenme Katları için bir abonman vereceklerdi. «Evet,istiyorum,» diye cevap verdi. «Tabii. Neden istemeyeyim?Ama esrarı çözemediğim takdirde ne olacak?»
Enderby onu tatlı l ıkla kandırmaya çalıştı. «Nedençözemeyesin, Lije? İyi bir memursun. Buradaki sivilpolislerin en iyilerinden biri.»
«Ama bizim bölümde dereceleri benden yüksek altı kadarmemur var. Niçin onları atlıyorsunuz?» Baley açık açıksöylememekle birlikte, tavırlarıyla Enderby'e onun çok acilva~ kalar dışında böyle protokoia aykır ı b iç imdedavranmadığını pekala bildiğini açıklıyordu.
Müdür eilerini kavuşturdu. «İki neden var. Sen benim içinemrimdeki herhangi bir detektif değilsin, Lije. Biz dostuz.Seninle üniversiteden arkadaş olduğumuzu unutmuşdeğilim. Bazen belki unutmuşum gibi davranıyorum. Amabunun nedeni şu dereceler. Ben polis müdürüyüm. Bununne anlama geldiğini bil iyorsun. Ama yine de senindostunum. Ve bu olay uygun bir kimse için olağanüstü birfırsat. Bundan senin yararlanmanı istiyorum.» Baleysoğuk soğuk, «Bu birinci neden,» dedi
«İkinci neden de... benim dostum olduğuna inanmam.Bana bir iyilikte bulunmanı istiyorum.»
17
«Nasıl bir iyilik?»
«Bu olayı araştırırken bir Uzaycıyla birlikte çalışmangerekecek. Uzaycılar bu şartı ileri sürdüler. Cinayetiaçıklamamaya, soruşturmayı bize bırakmaya razı oldular.Buna karşı l ık kendi adamlar ının da araşt ı rmayakatılmasını istediler. Bütün araştırmaya.»
«Bize tam anlamıyla güvenemedikleri anlaşılıyor.»
«Durumu anladığını sanırım. Bu iş iyi idare edilmediğitakdirde birkaç Uzaycının başı da kendi hükümetleriylederde girecek. Onlardan kuşkulanmak istemiyorum, Lije.İyi niyetli olduklarına inanmaya çalışıyorum.»
«Uzaycıların iyi niyetli olduklarından eminim, müdür bey.Dertleri de bu zaten.»
Enderby bir an boş gözlerle Baley'e baktıktan sonrasözlerini sürdürdü. «Bir Uzaycıyla birlikte çalışmaya razımısın, Lije?»
«Benden istediğiniz iyilik bu mu?»
«Evet. Senden Uzaycıların ileri sürdükleri bütün şartlarıgözönüne almanı ve görevi kabul etmeni istiyorum.»
«Uzaycıyla birlikte çalışacağım, müdür bey.»
«Teşekkür ederim, Lije. Onun seninle birlikte oturmasıgerekiyor.»
«Ne? Bir dakika!»
18
«Biliyorum, biliyorum. Ama dairen büyük, Lije. Uç oda. Vesadece bir tek çocuğun var. Uzaycıya evinde yerbulabilirsin. Sana yük olmaz. Kesinlikle olmaz. Bununböyle olması gerekiyor.
«Bu, Jessie'nin hiç hoşuna gitmeyecek. Bunu kesinliklebiliyorum.»
«Jessie'ye bunu benim için yaptığını söyle.» Enderby okadar heyecanlıydı ki, yerinde duramaz olmuştu. «Bunakarşılık iş sona erdiği zaman ben de bir, iki dereceyükselmen için elimden geleni yaparım. 7 S. olursun, Lije,7 S!»
Baley iskemlesinden kalkacak olduysa da, Enderby'ninyüzündeki ifadeyi farkederek arkasına yaslandı. «Bir şeydaha mı var?»
Müdür başını salladı. «Bir tek şey daha.»
«Neymiş o?»
«İş ortağının adı.»
«Bunun ne önemi var?»
Enderby, «Uzaycılar garip insanlar,» diye mırıldandı.«Sana verecekleri iş ortağı şey değil... şey...»
Baley'nin gözleri irileşti. «Bir dakika!»
«Razı olmak zorundasın, Lije. Razı olmak zorunda. Başkaçare yok.»
19
«O benim dairemde kalacak öyle mi? Onun gibi bir şey...»
«Dairende bir dostun olarak kalacak, Lije »
«Hayır! Olamaz!»
«Lije, bu olayda senden başka hiç kimseye güvenememSana her şeyi açık açık anlatmam mı gerekiyor?Uzaycılarla birl ikte çalışmak zorundayız Tazminatgemilerini Arza yaklaştırmamak için başarılı olmamızgerekiyor. Ama istediğimiz gibi çalışmamız da imkânsız.Uzaycılar R.'lerinden birini senin yanma verecekler. İşarkadaşı olarak. O cinayet olayını aydınlattığı, beceriksizolduğumuzu bildirdiği takdirde mahvoluruz Biz, bu bölüm.Bunu anlıyorsun değil mı? Onun için sana verilen nazik birgörev. O R 'ylebirlikte çalışman gerekiyor. Ama esrarıonun değil, senin çözmen de şart Anlıyor musun?»
«Yanı onunla yüzde yüz işbirliği yapacak ama o oradagırtlağını da keseceğim. Sırtını elimde bir harçerlesıvazlayacağım. Öyle mi?»
«Başka ne yapabiliriz? Başka çare var mı?» Lije Ba!eykararsızca ayağa kalktı. «Bilmiyorum, Jessie ne diyecek..»
«İstersen onunla ben konuşurum.»
«Hayır, müdür bey.» Baley derin derin içini çekti .«Ortağımın adı nedir?»
«R. Daneel Olivaw.»
Baley kederle, «Gerçeği allayıp pullamaya hiç gerek yok,
20
müdür bey,» dedi. «Görevi kabul ediyorum Onun için işarkadaşımın tam adım da kullanabiliriz; Robot DaneelOlivaw.»
21
İKİ
Ekspres yo!da her zamanki gibi normal bir kalabalık vardı.Alt katta ayakta duranlar ve yukarıdaki yerlere oturmahakları olanlar. Devamlı bir insan seli ekspres yoldanakıyor ve ağırlaştırma şeritlerini aşıyordu. New York'lularya her istasyonda duran ağır yollara ya da sabit şeritleregeçiyorlardı. Bu sabit yollar kemerlerin altından ya daköprülerin üzerinden geçerek karmaşık mahallelere doğruuzanıyorlardı. Yine birincisi gibi devamlı bir sel diğertaraftan içeriye doğru akıyor, hızlandırma şeritlerinigeçerek ekspres yola erişiyordu. Sanki sonsuz ışık vardıburada. Aydınlık duvarlar ve tavanlardan soğuk, fosforlubir ışık akıyordu. Yanıp sönen ilanlar dikkatleri çekmeyeçalışıyorlardı. Yoi gösteren «ışık tırtıllarının sert pırıltısı hiçkaybolmuyordu. «Jersey Keslmine bu taraftan gidiniz.»«Doğu Nehri mekiği için okları izleyin.> «Long island'agitmek için üst kata çıkınız.»
Etrafta yaşamdan ayrılması lmkânsız olan gürüldüyankılanıyordu. Milyonlarca insan konuşuyor, gülüyor,öksürüyor, sesleniyor, şarkı mırıldanıyor ve soluk alıyordu.
Baley, Uzay Kentine nereden gidileceği yazılı değil, diyedüşündü. Aılşkanlığın verdiği bir güvenle şeritten şeridegeçti. Çocuklar yürümeye başlar başlamaz, şeritleriaşmayı da öğreniyorlardı. Baley her adımda hızı artarken,süratin neden olduğu o ani sarsıntıyı hissetmedi bile.Güce karşı öne doğru eğilmiş olduğunun da farkındadeğildi. Baley otuz saniye sonra saatte altmış milleilerleyen son şeride erişti. Ekspres yol diye tanımlanan,hareket halindeki. camlı ve parmaklıklı platforma çıktı.
22
Uzay Kentine nereden gidileceği yazılı değil, diye aklındangeçirdi yine. Aslında buna gerek yoktu. Uzak Kentinde işiolan oranın yolunu bilirdi. Kentin yolunu bilmeyenin deorada işi olamazdı.
Uzay Kenti yirmi beş yıl kadar önce kurulduğu zamanherkes orasının gezip görülmeye değecek bir yerolduğunu düşünmüştü. New York'lular akın akın orayadoğru gitmişlerdi−Ama Uzaycılar bu durumu çok çabuksona erdirmişlerdi. Nezaketle (Uzaycılar her zamannaziktiler) ama incelik göstermeden New York'la aralarınabir engel dikmişler, Göçmenlik Bürosuyla Gümrük Kontrolİstasyonu arası bir şey kurmuşlardı. Uzay Kentinde işiolan bir kimse kendisini tanıtacak, üzerini aramalarına izinverecek, muayene ve dezenfekte edilmeye razı olacaktı.Bu önlem hoşnutsuzluk uyandırmıştı. Gerektiğinden dahaşiddetli bir hoşnutsuzluk. Modernleştirme programını ciddibir biçlmde engeileyecek derecede bir hoşnutsuzluk.Baley, Engel Ayaklanmalarını hatırlıyordu. Kalabalıkgruplar iki gün Uzaycı Kenti engelinin dışında beklemiş,avaz avaz haykırmışlardı. Baley belleğini biraz zorladığıtakdirde o zamanın şarkılarını hâlâ söyleyebilirdi.
İnsan. Arz Anada doğdu, duyuyor musun?
Onu doğuran dünya Arzdı, duyuyor musun?
Uzaycı, Arz Ananın yüzeyinden uzaklaş
Yine uzaya açıl.
Pis Uzaycı, duyuyor musun?»
Yüzlerce dize vardı böyle. Birkaçı nükteli, çoğu aptaica ya
23
da müstehcen şeyler. Ama hepsi de, «Pis Uzaycı duyuyormusun?» diye sona eriyordu. Pis! Pis! Arzlıların o pekağı r la r ına g iden hakare t i Uzayc ı la r ın yüz le r inevurmalarının bir yararı yoktu. Onlar Arzlıların tiksintiverecek kadar hastalıklı olduklarına inanmakta ısrarediyorlardı.
Tabii Uzaycılar Arzı bırakıp gitmemişlerdi. Bunun içinsaldırı silahlarını kullanmalarına bile gerek kalmamıştı.Arzın modası geçmiş filosu herhangi bir Dış Dünyagemisinin yanına yaklaşılmasının bir intihar olacağınıçoktan öğrenmişti. Uzay Kentinin ilk kurulduğu günlerdeoraya yaklaşmak cesaretini gösteren Arz uçakları ortadankayboluvermişlerdi. Ender olarak kırık bir kanat parçasıArza doğru yuvarlanmıştı. Hiçbir güruh bir yüzyıl önceArzlılara karşı kullanılan esiraltı silahlarının etkisiniunutacak kadar öfkeye kapılamazdı.
İşte böylece Uzaycılar ileri bilimlerinin bir ürünü olanengelin arkasında oturup beklemişlerdi. Arzda bu engeliyok edebi lecek hiçbir güç yoktu. Uzaycı lar öfkel ika laba l ı k l a r ı uyku buha r ı ve kus tu rma gaz ıy lasakinleştirinceye kadar olayları duygusuzca izlemişlerdi.Kargaşalık çıkaranlar, olaylara karışanlar yerin altındakic e z a e v l e r i n e k a p a t ı l m ı ş v e b i r s ü r e s o n r a d asalıverilmişlerdi.
Uzaycılar uygun bir süre geçtikten sonra koyduktan katıkuralları biraz yumuşatmışlardı. Engel kaldırılmış, UzayKentinin korunması ve güvenliğinin sorumluluğu New YorkPolisine verilmişti. En önemlisi, artık Uzay Kentine gidenArzlı ları etrafı fazla velveleye vermeden muayeneediyorlardı.
24
Baley, şimdi durum tümüyle tersine dönebilir, diyedüşündü. Uzaycılar bir Arzlının kente girip içlerinden biriniöldürdüğüne gerçekten inanıyorlarsa, o zaman o engeltekrar dikilir. Bu da çok kötü olur.
Ekspres yol platformuna çıkmış olan Baley ayakta duranyolcuların arasından geçti . Sıkı bir helezon çizenrampadan üst kata çıkarak bir koltuğa oturdu. Hudsonkesiminin son mahallesini geçinceye kadar derecesinigösteren kartı şapkasının kurdelesine takmadı. Çünkü 5S.'lerin Hudson'un doğu ve Long Island'ın batı tarafındabir yere oturmaya hakları yoktu. Boş yer boldu ama yinede nöbetçilerden biri onu hemen ekspres yoldan atabilirdi.Her koltuğun arkasındaki kıvrımlı koruma camlarınaçarpan hava ıslığa benzer bir ses çıkarıyordu. Onun içinekspres yolda konuşmak çok zordu. Ama bu gürültü, bunaalışık olanın istediği gibi düşünmesini engelleyemiyordu.
A rz l ı l a r ı n çoğu şu ya da bu bak ımdan o r taçağmeraklısıydı. O zamanları düşünmek kolaydı. Çünküinsan geçmişe, Arzın elli gezegenden biri değil, tek dünyaolduğu zamana bakıyordu. Üstelik Arz o elli dünyadan engeri olanı ve zamana ayak uyduramayanı da değildi osırada.
Bir kadın çığlığı duyan Baley çabucak sağa döndü. Birkadın çantasını düşürmüştü. Baley donuk gri şeridinüzerinde pembe bir leke gibi duran çantayı gördü bir an.Ekspres yoldan telaşla inen bir yolcu istemeden çantayıbir tekmede ağırlaşma şeridine doğru fırlatmıştı. Şlmdikadın çantasından hızla uzaklaşıyordu.
Baley'in dudaklarının bir kenarı hafifçe yukarı kalktı. Kadınçantasına yetişebilirdi, Tabii daha ağır giden bir şeride
25
geçecek kadar akıllılık ettiği ve başka biri de çantayıtekmeyle aksi yöne fırlatmadığı takdirde. Baley kadınınbunu başarıp başarmadığını hiçbir zaman bilemeyecekti.Artık görünüm yedi yüz elli metre geride kalmıştı bile. Amakadın herhalde çantasını yakalayamayacaktı. New York'taortalama üç dakikada bir şeritlere bir eşya düşürülüyor vebir daha bulunmuyordu. Kayıp Eşyalar Bürosu pek büyükbi r yerd i . İş te bu da modern hayat ın doğurduğukarmaşalardan biriydi.
Baley, bir zamanlar yaşamak daha kolaymış, dedi kendikendine. Her şey basitmiş. İşte insanlar bu yüzdenortaçağlara merak duyuyorlar...
Ortaçağ merakı başka başka biçlmlerde kendisinigösteriyordu. Hayal gücü olmayan Julius Enderby için bumodası çoktan geçmiş olan eşyaları kullanma anlamınageliyordu. Gözlükler! Pencereler!
Baley içinse bu tarihin incelenmesi demekti. Özellikle eskiâdet ve törelerin incelenmesi.
Örneğin, şu kent! Yaşadığı, varolduğu New York. Burası,Los Angeles dışında, dünyadaki her kentten dahabüyüktü. Shanghai dışında her kentten daha kalabalıktı.Ve New York henüz üç yüz yaşındaydı. Tabii Baleybundan önce aynı noktada New York adını taşıyan bir yerbulunduğunu biliyordu, insan topluluklarından oluşan builkel kent üç bin yıl yaşamıştı ama aslında bir kent değildi.Baley o çağlarda doğru dürüst bir kent olmadığını dabiliyordu. O yıllarda dünyada gökyüzüne açık, küçüklübüyüklü yerleşlm merkezleri vardı ancak. Bunlar biraz daUzaycıların kubbelerine benziyorlardı. Ama Tabii onlardançok farklıydılar. Bu merkezlerin en büyüğünde ancak on
26
milyon insan yaşıyordu. Diğerlerinin nüfusu bir milyonubile bulmuyordu. Arzdaki bu tür binlerce yerleşlmmerkezlerinin hepsi de modern ölçülere göre ekonomikbakımdan yetersizdi.
Nüfus artarken Arz da zorunlu olarak yeterli olmasınıöğrenmişti . Dünya iki , üç, hatta beş milyar insanıyaşatabilirdi. Ama sürekli olarak yaşam standartlarınındüşürülmesi koşuluyla. Sonuçta nüfus sekiz milyarıbulduğu zaman insanlar artık yan tok, yarı aç gezmeyebaşlamışlardı. İnsan kültür ve yaşam biçlminde büyük biryenilik yapılması gerekiyordu. Özellikle bin yıl önce Arzınsömürgeleri olan Dış Dünyaların göçmen sayısınıkısıtlama konusunda çok ciddi oldukları anlaşıldığı zamanbu gerçek iyice kavranmıştı. Bu büyük yenilik bin yıllık birsürede Arzda kent le r in ağı r ağı r kuru lmalar ıy lagerçekleşmişti. Yeterli olmak için büyük olmak zorunluydu.Belki insanlar bunu ortaçağda bile bilinçsizce sezmişlerdi.Ev endüstrisi yerini fabrikalara bırakmıştı. Fabrikalar dayerlerini kıta endüstrilerine. Yüz bin ünitelik bir sektöryanında, yüz bin aileyi barındıran yüz bin evin ne kadaryetersiz olduğu ilk bakışta anlaşılırdı. Her evde toplananfilmkitaplar, bir sektör kütüphanesi yanında sönükkalmaktaydı. Her ailenin sahip olduğu videolar da genişbir sistemin yanında cüceleşiyordu.
Aslında her evde mutfak ve banyo olması da saçmaydı.Sonsuz mutfak ve banyolar... Budalaca bir şeydi bu. Oysakent kültür düzeninde son derecede yeterli lokantalar veduşlar sağlanıyordu.
Arzda gitgide daha fazla köy, kasaba ve «şehirler»ölmeye başlamış, büyük kentler bunların hepsini birdenyutmuştu. Atom savaşı çıkması olasılığı bile bu akımı
27
durdurmamış, sadece biraz yavaşlatmıştı. Koruyucu güçperdesinin icadıyla da bu gelişme çılgınca akan bir se!halini almıştı. Kent kültür düzeni yiyeceklerin en uygunbiçimde dağılacağı, maya ve hidroponik ürünlerdengitgide daha fazla yararlanılacağı anlamına geliyordu.New York şlmdi üç bin ki lometrekarel ik bir alanayayılıyordu. Son sayıma göre nüfusu yirmi milyondanfazlaydı. Dünyada ortalama onar milyon insanın yaşadığısekiz yüz kadar kent vardı.
Her kent ekonomi bakımından hemen hemen kendikendisine yeten, yarı özerk bir birim halini almıştı. Bubirimlerin her biri başının üzerine bir dam çekecek, etrafınıduvarlarla saracak, toprağın derinliklerine dalacakdurumdaydı. Sonunda kentler birer çelik mağarayadönüşmüşlerdi. Çelik ve betondan yapılmış, kendikendisine yeten, dev bir mağara. Bir kent billmsel birbiçimde yaratılıyor, merkezindeki pek büyük bir yapıdayönetlm büroları bulunuyordu. Halkın oturduğu büyükyerleşlm kesimleri bu yapıya göre uygun bir biçimdehazırlanmıştı. Bu sektörleri birbirlerine ekspres yollar vedaha ağır şeritler bağlıyorlardı. Dış çevrenin yakınındafabrikalar, hidroponik çiftlikler, mayakültürü sarnıçları vegüç merkezleri vardı. Bütün bu karmaşanın arasında suboruları ve kanalizasyon künkleri, okullar, hapishaneler,dükkânlar, güç hatları ve iletişlm ışınları da unutulmamıştı.
Kent, insanın çevresine egemen oluşunun kesin birsonucuydu. Kuşku götürmeyecek bir gerçekti bu. Arzdakiinsanların hiçbiri kentlerin dışında yaşamıyordu. Dışarıdavahşi doğa ve ancak birkaç insanın bakabileceği gökvardı. Tabii böyle açıklık yerler bulunması gerekliydi.
İnsanlara gereken su oralarda bulunuyordu. Plastik ve
28
sonsuza dek yetiştirilecek mayanın ham maddesi olantahta ve kömür de öyle. Petrol çoktan ortadan kalkmış,ama mayanın yağ bakımından zengin türleri bunun yerinibaşarıyla almıştı. Kentler arasındaki topraklarda hâlâmadenler vardı. Bu yerler ürün yetiştirme ve hayvanotlatma bakımından çoğu insanın sandığından daha çokkullanılıyordu. Tabii bu da yeterli değildi. Ama tahıl herzaman lüks piyasa bulabiliyor, ayrıca ihraç da ediliyordu.Madenlerin ve çiftl iklerin işletilmesi, boruyla suyunverilmesi için sadece birkaç kişiye gerek vardı.
Onlar da bu işleri uzaktan kontrol ediyorlardı.
Robotlar insanlardan daha iyi çalışıyor, fazla bir şey deistemiyorlardı.
Robotlar! işte işin en gülünç yanı buydu. Pozitronik beyinArzda keşfedilmiş, robotlar ilk kez bu gezegende yararlıbir biçimde çalıştırılmışlardı. Dış Dünyalarda değil! AmaTabii Dış Dünyalılar her zaman sanki robotlar onlarınkültürlerinin bir ürünüymüş gibi davranıyorlardı. Robotekonomisi bir bakıma Dış Dünyalarda doruk noktasınaerişmişti. Arzda robotlar her zaman sadece madenler veçiftliklerde çalıştırılmışlardı. Ancak son yirmi beş yıllıksürede robotlar Uzaycıların ısrarları yüzünden ağır ağırkentlere sızmaya başlamışlardı.
Kentler iyi yerlerdi. Ortaçağ hastaları dışında, herkesbunların yerini alabilecek başka bir şey olmadığınıbiliyordu. Ne var ki, kentlerin daima iyi halde kalmaları daolanaksızdı. Arzın nüfusu hâlâ artıyordu. Günün birinde,kentlerin gereken her şeyi yapmalarına karşın, insanbaşına düşen kalori temel yaşama düzeyinin altınainecekti.
29
Durum Uzaycıların varlığı yüzünden daha da kötü bir halalıyordu. Arzdan giden ilk göçmenlerin torunları olanuzaydak i bu yara t ık la r robo lar la do lu insanı azgezegenlerde lüks içinde yaşıyorlardı. Dünyalarındakitenhalığın sağladığı rahatı ellerinden kaçırmamayakararlıydılar. Bu yüzden doğum oranını düşük tutuyor,kalabalık Arzdan göçmenlerin gelmelerini engeliyorlardı.Ve bu...
Baley Uzay kentine yaklaşmaktaydı.
Bilinçaltı detektife Newark kesimine yaklaştıklarını haberveriyordu. Orada oturmayı sürdürdüğü takdirde hızlagüneye, Trenton kesimi kavşağına doğru gidecek, osırada sıcak, küf kokulu maya bölgesinden de geçecekti.
Her şey zamanlamaya bağlıydı. Rampadan inmek şukadar, homurdanan, söylenen ayakta duran yolcularınarasından zorlukla geçmek şu kadar zaman alıyordu.Parmaklığın önünden kayarcasına ilerlemek, açıklıkyerden fırlamak ve ağırlaştırıcı şeriti aşmak da şu kadarsürüyordu.
Elijah Baley uygun biçimde hareket etti ve sonundakendisini istediği sabit yolda buldu. Bu arada zamanı dabilinçli bir biçimde ölçmedi. Böyle yapmaya kalkışsaydıher halde istediği yere erişemeyecekti. Baley şeridinolağanüstü denilecek kadar boş olduğunu farketti. Sabityolda sadece bir polls vardı. Etrafa insanı rahatsız edecekbir sessizlik çökmüştü. Sadece ekspres yolun takırtısıduyuluyordu.
Polis, Baley'e yaklaşırken detektif sabırsızca kimliğinigösterdi. Polis elini kaldırarak ona geçebileceğini işaret
30
etti. Baley ilerledi. Geçit daraldı ve üç, dört kez keskinvirajlar çizdi. Yolun mahsus böyle hazırlanmış olduğubelliydi. Arzlı güruhlar burada rahatlıkla toplanamazlardı.Doğrudan doğruya saldırıya geçmeleri de lmkânsızdı.Baley bir l ikte çalışacağı robotla Uzay Kentinin butarafında buluşacağı için seviniyordu. Pek de terbiyeliceyap ı ld ığ ı söy len i l en o muayene h i ç de hoşunagitmeyecekti.
Açık havaya ve Uzay Kentinin kubbelerine giden kapılarınönünde bir adam bekliyordu. Bir Uzaycı. Arzlı kılığındaydıyabancı. Beli dar, paçaları bol bir pantolon giymişti, ikiyanında renkli birer şerit vardı. Textron gömleği sıradanbir şeydi. Açık yakalı, yanları fermuarlı, bilekleri kırmalı.Ama adamın Uzaycı olduğu belliydi. Duruşu, başınıdlmdik tutuşu, elmacık kemikleri çıkık geniş yüzündekisakin ve duygusuz ifade, ayrılmadan arkaya sıkıcataranmış bronz rengi kısa saçları onun Arzın yerlisiolmadığını açıklıyordu.
Baley yaklaşarak tekdüze bir sesle, «Ben Sivil PolisMemuru Elijah Baley'lm,» diye açıkladı. «New York KentiPolis Bölümünden 5 S dereceli bir memur.» Belgelerinigösterdikten sonra sözlerini sürdürdü. «Bana Uzay KentiGiriş Kapısında R. Daneel Olivaw'Ia buluşmam bildirildi.»Saatine bir göz attı . «Biraz erken geldlm. Buradaolduğumun bildirilmesini rica edebilir miylm?»
Eiljah Boley için için ürperiyordu. Bir bakıma Arz modelirobotlara alışıktı. Uzaycı robotlarının farklı olacağındanemindi. O zamana kadar öyle bir model görmemişti. AmaArzda her zaman, uzaklardaki ışıltılı Dış Dünyalardainsanüstü bir güçle çalışan dev gibi korkunç robotlarhakkında fısıltıyla tüyler ürpertici hikâyeler anlatılırdı.
31
Baley dişierini sıkmış olduğunu farketti.
Onu terbiyeli bir tavırla dinlemiş olan Uzaycı, «Buna gerekyok,» diye cevap verdi. «Ben de sizi bekliyordum.»
Baley farkına varmadan elini kaldırdı. Sonra da indirdi.Ağzı bir karış açık kaldığı için çenesi büsbütün uzadı.Detektif bir şey söylemek istediyse de başaramadı.Kellmeler sanki boğazında dondular.
Uzaycı, «Kendlmi tanıtabilir miyiyim? diye sordu. «Ben R.Daneel Olivaw'ım.»
«Öyle mi? Ben bir hata mı yaptım? İlk harfin...»
«Haklısınız. Ben bir robotum. Bunu size söylemedilermi?»
«Söylediler.» Baley hiç gerek olmadığı halde ıslakavucuyla saçlarını düzelt t i . Sonra da el ini uzatt ı .«Bağışlayın, Bay Olivaw. Bugün dalgınlığım üstümde. İyigünler. Ben iş arkadaşınız Elijah Baley'im.»
«İyi.» Robot, Baley'nin elini dostça bir tavırla sıktı. «Amabana yine de sarsılmışsınız gibi geliyor. Benimle açık açıkkonuşmanızı isteyebilir miylm? Bizimki gibi bir ilişkidegereken bütün gerçeklerin öğrenilmesi daha iyi olur.Sonra benim Dünyamda iş arkadaşları birbirlerini küçükadlarıyla çağırırlar. Bunun sizin törelerinize aykırıolmadığını umarım.»
Baley çaresizce, «Şey,» diye mırıldandı «Siz robatabenzemiyorsunuz da...»
32
«Bu sizi rahatsiz mı ediyor?»
«Etmemesi gerekir sanırım, Da... Daniel Dünyanda bütünrobotlar senin gibi mi?»
«Kişisel farklar oluyor, Elijah. İnsanlarda olduğu gibi.»
«Bizim robotlarımız .. şey... yani insan onların roboto l duğunu hemen an la r da . . . Sen b i r Uzayc ı yabenziyorsun.»
«Ah, anlıyorum. Kaba bir model bekliyordun, bu yüzdenbiraz şaşırdın. Ama bizimkilerin insanlara çok benzeyenbir robottan yararlanmaları mantıklı bir davranış sayılır. Birsorun çıkmasını istemeyiz. Öyle değil mi?»
Gerçekten de öyleydi. Robot olduğu hemen anlaşılan birmakine kentte dolaşmaya kalkıştığı takdirde başı çabucakbelaya girerdi. Baley, "Evet,» dedi.
«O halde artık gidellm, Elijah.»
Ekspres yola gittiler. R. Daneel hızlanma şeritlerinin ne işeyaradığını hemen kavradı ve bunları ustalıkla aştı. Robotyüzünden biraz yavaşlamış olan Baley öfkelenerekbüsbütün hızlandı. Ama robot ona ayak uydurmayıbaşardı. Zorluk çekiyormuş gibi de bir hali yoktu. Baley,acaba R. Daneel mahsus mu biraz yavaşladı, diyedüşündü. Ekspres yolun sonu gelmeyen platformlarındanbirine âdeta pervasızca atladı. Robot da onu kolaylıklaizledi.
Baley kıpkırmızı kesilmişti. Bir, iki kez yutkundu. «Benburada, aşağıda seninle kalacağım.
33
«Burada mı?» Robotun platformun yalpalamasına da,gürültüye de aldırdığı yoktu. «Bana yanlış bilgi mi verildi?Bana 5 S. derecesinden olan kimselerin bazı belirlidurumlarda üst katta bir koltuğa oturabileceklerinisöylediler.»
«Bu doğru. Ben yukarı çıkabilirim ama sen gelemezsin.»
«Neden?»
«5 S. olman gerekir, Daneel.»
«Bunu biliyorum.»
«Sen 5 S. değilsin.» İyice korunmayan alt katta havaakımının hışırtısı daha şiddetil olduğundan konuşmakzordu. Tabii Baley avaz avaz bağırarak konuşmakistemiyordu.
«Neden 5 S. olmayayım? Ben senin iş arkadaşınım. Onuniçin de seninle aynı sınıftanım. Bana bunu verdiler.»Gömleğinin iç ceplerinin birinden dikdörtgen biçimi bir kartçıkardı. Gerçek bir belgeydi bu. Daneel Olivaw'in BeşinciSınıftan olduğunu açıklıyordu. Tabii adın başına o çokanlamlı R harfi yazılmamıştı.
Baley ifadesiz bir sesle, «Gel öyleyse,» dedi.
Detektif yukarıda bir koltuğa oturduktan sonra gözleriniilerideki bir noktaya dikti. Yanına yerleşmiş olan robotabakmıyor, kendi kendisine kızıyordu. İki kez gafi lav lanmış t ı . Önce R . Danee l ' i n robo t o lduğunufarketmemişti. Sonra da mantığın R. Daneel'e BeşinciSını f tan o lduğunu gösteren bi r kar t ver i lmesin in
34
gerektirdiğini düşünememişti. Ama Tabii Baley de o peksevilen romanlardaki sivil detektiflerden değildi. Hiçbirşeye şaşmayan, nefsine hâkim, soğukkanlı, her durumaçabucak uyabilen, kafası yıldırım gibi çalışan bir insansayılmazdı. Öyle biri olduğunu hiçbir zaman düşünmemiş,o zamana kadar bu nitel ikleri olmadığı için de hiçhayıflanmamıştı. Şimdi üzülmesinin nedeni, R. DaneelOlivaw'in görünüşte o efsaneleşmiş detektiflerin canlı birörneği olmasıydı. Ama bu gerekliydi. Çünkü bir robottu...Baley kendi kendisine bazı özürler bulmaya başladı. Benbürodaki R. Sammy gibi robotlara alışığım. Derisi hemenhemen beyaza yakın, sert ve parlak plastikten bir yaratıkbekliyordum. Yüzünde her zaman aptalca bir neşe ifadesiolacaktı. Onun biraz güvensizce, sarsakça hareketedeceğini sanıyordum. Ama R. Daneel hiç de öyle değil...Baley yan gözle robota baktı.
R. Daneel de aynı anda döndü ve Baley'le göz gözegelince ciddi ciddi başını salladı. Konuşurken dudaklarınormal bir biçimde oynuyor, Arzdaki robotlarınki gibi aralıkdurmuyordu. R. Daneel'in kelimeleri söylemesini sağlayanbir dili de vardı.
Arzlı detektif kendi kendine, neden böyle sakin sakinoturuyor, diye sordu. Bütün bunlar onun için yepyenişeyler olmalı. Gürültü, ışıklar, kalabalık...
Baley ayağa kalkarak robotun önünden geçti. «Haydi,gel.» Ekspres yoldan inerek ağırlaştırıcı şeride geçtiler.Baley, Tanrım, diye düşündü. Jessie'ye ne söyleyeceğlm?Robotla karşılaştığı zaman bu sorunu unutmuştu. AmaŞimdi Aşağı Bronx kesimine giden banliyö yolundaydılarve bu sorun onu gitgide daha çok endişelendirmeyebaşlıyordu.
35
Baley, «Bu bir tek bina aslında, Daneel,» diye açıkladı.«Gördüğün her şey. Bütün kent! Burada yirmi milyoninsan yaşıyor. Ekspres yollar devamlı hareket ediyorlar.Gece gündüz. Saatte doksan kilometre hızla. Üç yüzyetmiş beş kilometre ekspres yol var. Diğer yollar dayüzlerce ki lometre uzunluğunda.» İçin için ekledi.Neredeyse New York'ta her gün kaç ton maya ürünüyendiğini, kaç metreküp su içildiğini, atom reaktörlerininsaatte kaç megavatlık güç ürettiğini de anlatacağım...
Daneel, «Evet,» dedi. «Brifingde bana bütün bunları vediğer şeyleri açıkladılar.»
Baley, eh iyi, diye düşündü. Ona yiyecek, su ve güçkonusunda da bilgi verilmiş olmalı. Bir robotu etkilemeyeneden kalktım bilmem ki?
Doğu Yakasındaki 182. Sokağa gelmişlerdi. iki yüz metrekadar ileride çelik ve betondan oluşan apartmanlara çıkanasansörler vardı. Baley'nin dairesi de oradaydı.
Detektif tam, «Şuradan,» diyeceği sırada kalabalığıfarketti. Kentliler kesimin zemin katlarına sıralanmış olanmağazalardan birinin parlak ışıklı güç kapısının önünetoplanmışlardı.
Baley otoriter bir tavırla en yakındaki bir kentliye, «Neoluyor?» diye sordu.
Konuşmaya çalıştığı adam ayaklarının ucunda yükselmişileriye bakıyordu. «Bilmiyorum! Ben de Şimdi geldlm.»
Başka biri heyecanla, «içeride o iğrenç R.'lerden var,»diye haykırdı. «Belki onları dışarıya, buraya fırlatırlar. Ah,
36
onları parça parça etmek öyle hoşuma gidecek ki.»
Baley endişeyle Daneel'e bir göz attı. Ama robotunhalinden bu sözlerin anlamını kavrayıp kavramadığı bellideğildi. Hatta belki de bu lafları duymamıştı.
Baley kalabalığa daldı. «yol verin! yol verin! Ben polisim!»
Kalabalık ona yol açarken Baley arkasından gelenhomurtuları duydu. «Parça parça etmelıl Vida vidasökmeli! Ek yerlerinden ağır ağır ayırmalı...» Ve biri birkahkaha attı.
Baley sanki buz kesi ldi bir an. Kent randıman veyeterliliğin doruğuna erişmişti ama sakinlerinden de bazışeyler istiyordu. Sıkı bir programa göre yaşamalarını.Yaşamalar ını kesin ve bi l lmsel b i r kontro le göreayarlamalarını. Bazen baskı altında tutulan duygubirikimleri patlamalara da yol açıyordu.
Baley, Engel Ayaklanmalarını hatırladı Kentlilerin robotlaryüzünden galeyana gelmesinin ciddi nedenleri vardı.Yaşamlarının yarısı boyunca çalışıp çabalayan insanlarderecelerinin ellerinden alınması ve işten atılmalarıolasılığıyla karşı karşıya geldikleri zaman, tek tekrobotların bu durumdan sorumlu tutulamayacaklarınıdüşünemezlerdi. Ancak insan hiç olmazsa bu tek tekrobotlara saldırabilirdi. Ama «hükümet siyaseti» diyetanımlanan bir şeye ya da «Robot İşçilerle Daha FazlaÜretim» gibi bir slogana saldırmak lmkânsızdı. Hükümetbundan «gelişme sancıları» diye söz ediyor ve bir alışmasüresinden sonra herkesin yeni ve daha iyi bir yaşamtarzına kavuşacağını kesinl ik le açıkl ıyordu. Amaçalışanların dereceleri ellerinden alınırken ortaçağcılık
37
akımı da yayılmaktaydı. İnsanlar umutsuzluğa kapılıyorlarve o zaman acı bir düş kırıklığından çılgınca parçalamaisteğine kolaylıkla geçiveriyorlardı. Belki şu anda dadurum aynıydı. Kalabal ığın baskı al t ında tutulandüşmanlığı belki de birkaç dakika sonra bir kan dökme veparçalama eylemi halini alacaktı.
Baley kalabalığın arasından çaresizce geçerek güçkapısına doğru gitmeye çalıştı.
38
ÜÇ
Mağazanın içi, dışarıdaki sokaktan daha tenhaydı. Müdürgerçekten akıllıca davranarak güç kapısını daha olayınbaşında çalıştırmış ve böylece sorun çıkarabilecekkimselerin içeri girmelerini engellemişti. Tabii tartışmayaneden olan müşteriler içeride kalmışlardı ama bu daönemli değildi. Baley polislere verilen nötrleştirme aygıtınıkullanarak güç kapısından geçti. Ve birdenbire R.Daneel'in hâlâ peşinde olduğunu farketti. Robot da kendinötr aygıtını cebine sokuyordu. Bu aygıt standart polismodelinden daha küçük ve etkileyiciydi.
Mağazanın müdürü hemen on la ra doğru koş tu .«Satıcılarımı bana kent verdi! Onlardan yararlanmakbenim hakkım!»
Üç robot mağazanın dibinde hareketsiz duruyorlardı. Altıinsansa güç kapısının yakınında. Hepsi de kadındıbunların.
Baley ser t ser t , «Pekâlâ,» dedi . «Ne oluyor? Bugürültünün sebebi nedir?»
Kadınlardan biri cırlak bir sesle, «Ayakkabı almayageldlm,» diye bağırdı. «Neden bana doğru dürüst bir satıcıhizmet etmiyor? Ben saygıdeğer bir kadın değil miylm?»Kılığı ve özellikle şapkası bunun biraz kuşku götürecek birkonu olduğunu açıklıyordu. Öfkesinden kızarmıştı ama buda yüzünün haddinden fazla boyalı olduğu gerçeğinigizleyemiyordu.
Müdür, «Gerekiyorsa ona ben hizmet ederim,» dedi.«Ama hepsine birden yet işemem ki» memur bey.
39
Adamlarımın nesi var? Onlar kayıtlı satıcılar. Nitelikbelgeleri ve garanti...»
Kadın haykırdı. «Nitelik belgeleri!» Diğerlerine dönerek tizbir kahkaha attı. «Söylediklerini duyuyor musunuz?Onlardan 'adamlarım' diye söz ediyor! Nen var senin beadam? Onlar insan değil, roo−bot!» Heceleri uzata uzatasöylemişti bu kelimeyi. «Belki bilmiyorsun diye sanaonların ne yaptıklarını söyleyeyim. İnsanların işleriniellerinden alıyorlar. Bedava çalışıyorlar. İşte hükümet buyüzden robotları her zaman koruyor. İşsiz kalan insanlarda kaba barakalarda yaşamak ve çiy maya peltesi yemekzorunda kalıyorlar. Namuslu, çalışkan aileler! Ben patronolsaydım, bütün roo−botları parçalardım. Anladın mı?»
Diğerleri hep bir ağızdan konuşuyorlar, güç kapısınınhemen dışında kalabal ığın homurtusu da gi tg ideartıyordu.
Baley, R. Daneel Olivaw'in hemen yanında durduğununfarkındaydı. Hem de acı duyarak. Satıcılara baktı. Arzdayap ı lm ış şey le rd i bun la r . Ay r ı ca o ldukça ucuzmodellerdendiler. Basit birkaç şeyi bilecek biçimdeyapılmış robotlar. Bütün çeşitleri, fiyatları, ayakkabınumaralarını biliyorlardı. Kendi başlarına zararsızdılar.Ama birarada inanılmayacak kadar da tehlikeliydiler.
Baley kadına için için hak verdi. Bir gün önce böyle bir şeyolacağı aklına bile gelmezdi. Hayır, iki saat önce. R.Daneel'in ne kadar yakınında durduğunu hissederek,acaba o Beşinci Sınıftan bir sivil polisin yerini alabilir mi,diye düşündü. Aynı anda barakalar gözlerinin önündebelirdi. Maya peltesinin tadını duyar gibi oldu. Babasınıunutmamıştı.
40
Babası en yüksek sınıftan bir nükleer fizikçiydi. Güçreaktöründe bir patlama olmuş ve suç onun üzerineyıkılarak hemen derecesi sıfıra indirilmişti. Baley ayrıntılarıbilmiyordu. Bu olay o bir yaşındayken olmuştu.
Ama çocukluğunu geçirdiği barakaları çok iyi anımsıyordu.Zorlukla dayanılan toplumsal bir yaşamdı bu. Baleyannesini hatırlamıyordu pek. Kadın bu hayata fazladayanamamıştı. Babasını hiç unutmamıştı... kederli,kendini bırakmış, bazen kesik kesik cümleler ve boğuk birsesle geçmişten söz eden bir ayyaş. Babası Lije sekizyaşındayken ölmüştü. Küçük Baley'le iki ablasını sektöryetimhanesine göndermişlerdi. Bundan «Çocuklar Katı»diye söz ediliyordu. Bori Dayısı çok fakir olduğu için bunuengelleyememişti. Böylece o çetin yaşam sürüp gitmişti.Okulda da sıkıntı çekmişt i Baley. Çünkü her şeyidüzeltecek, bazı kolaylıklar sağlayabilecek bir babasıyoktu.
Ve Şimdi ayaklanmaya hazırlanan bir güruhun ortasındaduruyor ve onları sindirmesi gerekiyordu. Oysa onlar daBaley gibi kendilerinin ve sevdiklerinin el lerindenderecelerinin alınmasından korkuyorlardı sadece.
Baley konuşan kadına ifadesiz bir sesle,. «Meseleçıkarmayalım, bayan,» dedi. «Satıcıların size bir zararverdikleri yok.»
Kadın cırlak cırlak, «Tabii yok,» diye karşılık verdi. «Osoğuk, yağlı parmaklarıyla bana dakunmalarına izin verirm i y i m s a n ı y o r s u n ? B e n b u r a y a b a n a i n s a n c adavranılacağını sandığım için geldim. Ben bir vatandaşım.İnsanların bana hizmet etmesi benim hakkım. Dinle, evdeiki çocuğum akşam yemeği için beni bekilyor. Yanlarında
41
ben olmadan kesim mutfağına gidemezler. Sankiöksüzlermiş gibi! Artık gitmem gerekiyor.»
Baley öfkelendi. «Size hizmet etmelerine izin verseydiniz,Şimdiye kadar mağazadan çıkmış olurdunuz. Boş yeresorun çıkarıyorsunuz. Haydi, şu işi bitirelim.»
«Ya?» Kadın çok şaşırmış gibi bir tavır takındı. «Benimlesanki pek aşağılık bir yaratıkmışım gibi konuşabileceğinisanıyorsun galiba? Belki hükümetin artık Arzda sadecerobotların bulunmadığını hatırlamasının zamanı geldi. Bençalışan bir kadınım. Bazı haklarım da var.» Durmadankonuşuyor, konuşuyordu.
Ba ley s ık ı lmış t ı . Kend is in i tuzağa düşmüş g ib ihissediyordu, iş çığrından çıkmıştı. Belki bu kadınrobotların kendisine ayakkabı giydirmelerine razı olacaktıama dışardaki kalabalıktan her şey beklenirdi. Artık vitrininönüne yüz kişi birikmişti. Polisler mağazaya girdiktensonra birkaç dakika içinde kalabalık iki katına çıkmıştı.
R. Daneel Olivaw birden, «Böyle durumlarda genellikle neyapılır?» diye sordu.
Baley neredeyse irkilecekii. «Bir kere bu olağanüstü birolay...»
«Yasalar bu konuda ne diyor?»
«R.'ler buraya yasal bir biçimde verilmiş. Kayıtlı satıcıonlar. Bu yasalara aykırı bir şey değil.»
Fısıltıyla konuşuyorlardı. Baley tehdit dalu, resmi bir tavırtakınmaya çalışıyordu. Olivaw'in yüzüyse her zamanki gibi
42
ifadesizdi.
R. Daneel, «O halde,» dedi. «Kadına emret Ya ayakkabıalsın ya da çıkıp gitsin.»
Baley dudaklarını hafifçe çarpıttı. «Başa çıkmamızgereken kad ın değ i l şu gü ruh . Top lum po l i s in içağırmaktan başka çare yok.»
Daneel, «Vatandaşlara ne yapmaları gerektiğini söylemekiçin bir kanun adamı yeter,» dedi. İri yüzünü mağazanınmüdürüne doğru çevirdi. «Güç kapısını açın, efendlm.»
Baley, R. Daneel'i omzundan yakalayarak kendisine doğruçevirmek için elini uzattı. Sonra da durakladı. O ara ikipolis aralarında tartıştiktarı takdirde olayın gürültüsüzcebastırılmasi da lmkansızlaşacaktı. Müdür itiraz ederekBaley'e baktı. Detektif gözlerini adamdan kaçırdı.
R. Daneel müdüre aldırmadı bile. «Yasaların bana verdiğiyetkiyle size kapıyı açmanızı emrediyorum.»
Müdür meler gibi, «Eşyalara ya da mallara bir şey olursa,bundan kenti sorumlu tutacağımı bilin,» diye inledi.«Kapıyı bana emredildiği için açacağım.»
Engel kayboldu. Kadınlar ve erkekier mağazayadoluştular. Sevinçle kükrüyor, zafere ulaşmak üzereolduklarını düşünüyorlardı.
Baley böyle ayaklanmaları duymuş, bir olaya da kendisitanık olmuştu. Düzinelerle elin robotları yakalayıpkaldırdığını, karşı koymayan ağır gövdeli yaratıklarınkucaktan kucağa atıldığını görmüştü. İnsanlar madenden
43
yapılmış taklitlerini çekiştirip çarpıtmışlar, çekiçler, güçbıçakları ve iğnetabancaları kullanmışlardı. Sonundarobotları parçalanmış bir maden ve tel yığını halinesokmayı başarmışlardı. İnsan kafasının yarattığı enkarmaşık şey plan pozitronik beyinler top gibi elden eledalaşmış ve kısa bir sürede parçalanarak işe yaramaz birhale sokulmuştu.
Sonra da yok etme güdüsü böyle başıboş bırakılan güruhdiğer eşyaları parçalamaya girişmişti.
Robot satıcıların bu olaylardan haberleri yoktu Tabii. Amakalabalık bir sel gibi içer i akarken robot lar sankisaklanmak için ilkel bir çaba gösteriyorlarmış gibi kollarınıyüzlerine doğru
kaldırdılar ve cırlak bir sesle bağırdılar. Olayı başlatankadın her şeyin ummadığı bir biçimde çığrından çıktığınıfarkederek inledi. «Bir dakika... Bir dakika...
Biri kafasını itti ve şapka kadının yüzüne geçti. Tiz sesianlamsız bir feryat halini aldı.
Müdür de haykırıyordu. «Onları durdurun, memur bey!Onları durdurun!»
R, Daneel konuşmaya başladı. Kendisini zorlamadan sesibiraz daha yükseldi. Bir insan sesinin bu kadar yüksekolmaması gerekirdi. Baley belki onuncu kez, Tabii, insandeğil ki, diye düşündü.
R. Daneel, «İlk hareket edeni vururum,» diye açıkladı.
Gerilerde biri bağırdı. «Onu gebertin!»
44
Ama bir an kimse kımıldamadı.
R. Daneel çevik bir hareketle bir iskemleye, oradan da birtransteks bir tezgâhın üzerine çıktı. İnce, polarize molekültabakasındaki yarıklardan süzülen renkli floresan ışık,sakin ve düzgün yüzüne dağaüstü bir görünüm verdi.
Baley dağaüstü dedi kendi kendine.
R. Daneel ciddi ciddi, «Ne düşündüğünüzü biliyorum,»diye başladı. «Bu adamın elinde bir nöronik kırbaç ya dagidıklayıcı var, diyorsunuz. Hep birlikte saldırdığımıztakdirde onu deviririz. O sırada içimizden bir, iki kişiyaralanır ama onlar da çok çabuk kendilerine gelirler. Oarada biz de istediğlmizi yaparız. Yasalar ve kurallar bizevızgelir... Öyle değil mi?» Sesi ne sert, ne de öfkeliydi.Otoriter bir tavırla konuşuyordu. «Ama yanılıyorsunuz.elimdeki ne nöronik kamçı, ne de gıdiklayıcı. Atomtabancası bu. Ve çok da öldürücü bir şey. Bu silahıkullanacağım. Başınızın yukarısına doğru ateş edecek dedeğilim. Siz beni yakalayamadan çoğunuzu öldüreceğim.Belki de hepinizi. çok ciddiyim. Bana bakın. Ciddi olduğumbelli değil mi?»
Dışarıda bir hareket oldu ama kalabalık artmadı. Belkiyeni gelenler merakla durakladılar ama diğerleri hızlaoradan uzaklaştı lar. R. Daneel 'e en yakın olanlarnefeslerini tutmuşlar, arkadan itenler yüzünden daha öneçıkmamaya çalışıyorlardı.
Şapkalı kadın sessizliği bozdu. Birdenbire hıçkırmayabaşlayarak, «Bizi öldürecek,» diye bağırdı. «Ben bir şeyyapmadım. Bırakın da gideyim.» Döndü. Ama karşısındasık ış ıp ka lmış erkek ve kadın lardan o luşan, h iç
45
kımıldamayan bir duvar vardı. Kadın dizüstü çöktü.Kalabalığın geriye doğru yaptığı hareket daha belirli birhal aldı.
R. Daneel tezgâhtan yere atladı. «Şimdi kapıya doğrugideceğim. Bana dakunacak kadınları da, erkekleri devuracağım. Kapıya eriştiğlm zaman çıkıp gitmeyen hererkek ve kadını vuracağım. Şuradaki kadın...»
Şapkalı kadın, «Hayır, hayır!» diye haykırdı. «Söyledlmya! Ben bir şey yapmadım! Kötü bir niyetim yoktu!Ayakkabı da istemiyorum. Evime gideceğim.»
R. Daneel, «Şuradaki kadın mağazada kalacak,» dedi.«Ona hizmet edilecek.» Öne doğru bir adım attı.
Kalabalık sessizce ona baktı. Baley gözlerini yumdu.Çaresizce, suç onda değil, diye düşündü. Cinayet olacak.Kıyamet kopacak. Ama bana iş arkadaşı olarak zorla birrobot verdiler. Benimle eşit duruma getirdiler onu... Fakatbu mazeret yeterli değildi. Bu sözlerine kendisi dei n a n m ı y o r d u . R . D a n e e l ' i d a h a b a ş l a n g ı ç t adurdurabilirdlm. Hemen bir polis arabası çağırabilirdlm.Ama onun yerine R. Daneel'in sorumluluğu yüklenmesinegöz yumdum. Korkakça bir rahatlık duydum... Baley kendikendine R. Daneel'in kişiliğiyle duruma hâkim olduğunusöylemeye çalışırken birden kendisinden tiksindi. Bir robotduruma hâkim olmuştu, öyle mi?..
Olağanüstü bir gürültü kopmamıştı. Bağıran, küfreden,ağlayıp inleyen yoktu. Baley gözlerini açtı.
Kalabalık dağılıyordu. ,
46
Mağazanın müdürü sakinleşmeye başlamıştı. Çarpılmışolan ceketini, karışan saçlarını düzeltti. Ortadan kaybolankalabalığın arkasından öfkeli tehditler savurup duruyordu.
Bir polis arabasının düdüğü duyuldu. Araba mağazanınönünde dururken düdük sesi de kesildi. Baley, Tabii, dedikendi kendine. Olay sona erdikten sonra çıkageldiler.
Müdür onun kolunu çekiştirdi. «Yeniden mesele çıkmasın,memur bey.»
Baley, «Mesele çıkmayacak,» dedi.
Arabadaki polisleri kolaylıkla savdı. Memurlar sokakta birkalabalığın toplandığını haber alarak gelmişlerdi. Olayınayrıntılarını bilmiyorlardı, sokağın da tenha olduğunugörmüşlerdi. Baley olayı iki polise anlatırken R. Daneel birkenara çekildi ve onlarla ilgilenmedi. Baley olayı iyiceönemsizleştirdi ve R. Daneel'in oynadığı rolden de hiç sözetmedi.
Daha sonra R . Danee l ' i b inan ın çe l i k ve be tonsütunlarından birinin yanına çekti. «Dinle... Seni gölgedebırakmaya çalıştığım yok.»
«Gölgede bırakmak mı? Bu arz deyimlerinden biri mi?»
«Memurlara senin bu olayda oynadığın rolü anlatmadım.»
«Törelerinizin hepsini bilmiyorum. Kendi dünyam
da genellikle tam bir rapor verilir. Ama belki bu gezegendeöyle yapılmıyor. Her neyse, ayaklanma bastırıldı. Önemliolan da bu. Öyle değilmi?»
47
«Öyle mi? Şimdi buraya bak!» Baley öfkeli bir fısıltıylaama otoriter bir tavırla konuşmaya çalışıyordu. «Sakın birdaha böyle bir şeye kalkışayım deme.»
«Yani yasalara uyulması için israr etmeyeyim mi? Bunuyapamayacaksam neden varım?»
«Bir daha insanları atom tabancasıyla tehdit etme.»
«Ne olursa olsun hiçbir zaman ateş edemezdim, Elijah.Bunu sen de çok iyi biliyorsun. Ben hiçbir insana zararveremem. Ama gördüğün gibi, ateş etmeme de gerekkalmadı. Buna gerek kalmayacağını biliyordum zaten.»
«Ateş etmediysen bunu sadece şansa borçlusun. Bir dahaböyle bir tehlikeyi göze alma. Böyle sahte nümayişler...»
«Sahte nümayişler mi? O da ne demek?»
«Neyse, neyse! Ne demek istediğlmi anlamaya çalış. Bende kalabalığa silah çekebilirdim. Yanımda silahım vardı.Ama böyle bir kuman göze alamam. Sen de almamalısın.Tek başına kahramanlık yapmaktansa, polis arabasıçağırmak daha iyidir.»
R. Daneel bir an düşündükten sonra başını salladı.«Bence yanılıyorsun, ortağım Elijah. Bana Arzda yaşayaninsanların özellikleri de açıklandı. Onların Dış Dünyalılarıntersine, daha küçükten otoriteye boyun eğecek şekildeeğ i t i l d i k l e r i söy lend i . Bu , yaşam ta rz ın ı z ın b i rsonucuymuş. Ben de yeteri kadar güçle otoriyi temsiledebilen bir tek insanın yeterli olduğunu kanıtladım. Polisarabası çağırma isteğin de, sadece sorumluluğu sendenalacak daha üstün birinin gelmesi arzusunun bir ifadesiydi
48
aslında. Hemen hemen iç güdüsel bir şeydi bu. Kendi Dün
yamda bu yaptığımı haklı gösteremezdim. Bunu da itirafediyorum.»
Baley' in uzun yüzü öfkesinden kızarmıştı. «Robotolduğunu farketselerdi...»
«Farketmeyeceklerinden emindim.»
«Ne olursa olsun, sen bir robotsun, bunu unutma! Birrobottan başka bir şey değilsin. Sadece bir robotsun.Ayakkabıcıdaki satıcılar gibi.»
«Bu belli bir şey.»
«Ve sen insan değilsin!» Baley istememesine karşınzalimleşmeye başlıyordu.
R. Daneel bir an bu sözleri düşündü. «İnsanla robotarasındaki fark, aklın varlığı ve yokluğu arasındaki farkkadar önemli değildir.»
Baley, «Belki senin Dünyanda öyle,» dedi. «Ama Arzdadeğil.» Saatine baktı. Bir saat çeyrek dakika geçmişolduğunu görünce gözlerine inanamadı. R. Daneel'inbirinci raundu kazandığını düşünürken boğazı kuruyaraksızlamaya başladı. Kendisi çaresizce beklerken R. Daneelbaşarılı olmuştu. R. Sammy'nin yerini aldığı o delikanlıyı,Vincent Barrett'i düşündü. Sonra da kendisi. R. Daneel deonun yerini alabilirdi. Yakub adına! Hiç olmazsa babamıbir kaza yüzünden kovdular. İnsanların ölümüne, zararayol açan bir kaza yüzünden. Belki babam gerçektensuçluydu. Bunu bilmiyorum... Ama ya babam da yerine
49
makineden bir fizikçi geçirmek için kovdularsa? Sırf buyüzden attılarsa? Babamın bu konuda yapabileceği birşey yoktu Tabii...
Baley sert sert, «Artık gidelim,» dedi. «Seni eve götürmemgerekiyor.»
D a n e e l , « A n l a y a c a ğ ı n , » d i y e b a ş l a d ı .«Ö−nemsizkonularda fark gözetmek...»
Baley sesini yükseltti. «Pekala. Konuyu kapatalım. Jessiebizi bekliyor.» En yakındaki telefona, daha doğrusuiletişim televizyonuna doğru gitti. «En iyisi ona yoldaolduğumuzu haber vereyim.»
«Jessie?»
«Karım » Baley birden, Yakub adına, diye düşündü. Tamda Jessie'yle konuşacak haldeyim ya...
50
DÖRT
Elijah Bailey'nin Jessie'yı farketmesine adı nedenolmuştu. Baley onunla '02 yılının Noel Partisinde, punçkâsesinin başında tanışmıştı El i jah eğit imini yenitamamlamış, kentte ilk işine girmiş ve sektöre taşınmıştı.122A numaralı Genel Salondaki bekâr bölmelerindenbirinde oturuyordu.
Punçu Jessie dağıtıyordu. Kız, «Adım Jessie,» demişti.«Jessie Navodny. Seni tanımıyorum.»
Genç adam da, «Ben Baley'ım.» diye açıklamıştı. «LijeBaley. Bu kesime yeni taşındım.» Punç bardağını alarakçabucak gülümsemişti Kız ona neşeli ve dost canlısı birinsan gibi geimişti. Bu yüzden Jessie'nin yanındanuzaklaşmamıştı. Oranın yenisiydi. Gruplar halindetoplaşan insanlara bakarken kendisini yapayalnızhissetmişti. O hiçbir gruptan değildi. Belki biraz içkiiçildikten sonra durum düzelecekti. Ama Şimdiki haldeBaley punç kasesinin yakınında duruyor, içkisini düşünceiidüşünceli yudumlayarak gelip gidenleri seyrediyordu.
«Punçun yapılmasına ben yardım ettim.» Kızın sesiBaley'nin daldığı düşüncelerden uyanmasına neden oldu.«Onun için size garanti veririm. Biraz punç daha istermisiniz?»
Baley kuçuk bardağının boşalmış olduğunu farketti.«Evet,» diye gülümsedi.
Baley ikinci punçunu içerken kız da ona katıldı. Gençadam Şimdi kendisini daha iyi hissetmeye başlamıştı.Sanki adın tadını çıkarıyormuş gibi, «Jessie...» diye
51
mırıldandı. «Güze! bir ad bu. Seni Jessie diye çağırabilirmiyim?»
«Tabii. Madem istiyorsun. Bunun hangi kısaltılmış şekliolduğunu biliyor musun?»
«Jessica'nın mı?»
«Hiçbir zaman bilemeyeceksin.»
«Aklıma başka ad gelmiyor.»
Kız gülerek cilveli cilveli, «Tam adım Jezebel'dir,» dedi,
Baley ciddi ciddi. «Benim adım da Elijah,» diye karşılıkverdi. «Yani tam adım.»
Kız onun ne dernek istediğini anlayamadı.
Genç adam açıkladı ,o zaman. «Elijah, Jezebel'in enbüyük düşmanıydı.»
«Öyle mi?»
«Ah, Tabii. Kutsal Kitapta öyle yazıyor.»
«Ya? Bundan haberim yoktu. Ne garip değıl mi? Banagerçekten düşman olmayacağını umarım.»
Daha başında imkansız bir hal almışti bu. Adlarıyla ilgilirastlantı yüzünden Jessie, Baley için sadece punçkâsesinin başında bekleyen nazik bir kız olmaktançıkmıştı. Genç adam daha sonra Jessie'nin neşeli, iyikalpli biri olduğunu anladı. Hatta onu güzel bile bulmaya
52
başladı. Genç adam özell ikle kızın neşesini takdirediyordu. Hayata alay ve kuşkuyla bakan Baley' nin böylebir panzehire ihtiyacı vardı.
Ama Jessle, Baley'nin uzun yüzündeki ciddi ifadeye pekönem vermiyordu. «Ekşi suratlıysan ne yapalım yani?Aslında öyle olmadığını biliyorum. Benim yaptığım gibidurmadan gülseydin biraraya geldiğlmiz zaman herhaldepatlardık. Sen hiç değişme, Li je! Benim del i l ik leryapmama da engel ol.»
Ve Jessle, Lije Baley'nin bir keder bataklığına batmasınıda engelledi. Genç adam çiftlere ayrılan küçük dairelerdenbiri için başvurdu. Evlenmeden önce oraya yerleşebilmekiçin izin aldı. Belgeleri kıza göstererek, «Bekârlarbölümünde çıkmamı sağlar mısın, Jessle?» diye sordu.«Orası hiç hoşuma gitmiyor.»
Belki de Dünyanın en romantik evlenme teklifi değildi amabu sözler Jessle'nin hoşuna gitti.
Baley, Jessle'nin her zaman yerinde plan keyfinin bir kezkaçt ığını gördü. Bu da y ine onun adıy la i lg i l iydi .Evliliklerinin ilk yılıydı ve henüz çocukları olmamıştı.Aslında Jessle, Bentley'e o ay hamile kalmıştı. Zekâdereceleri, genetik değerlendirilme durumları ve Baley'ninGüvenlik Bölümündeki görevi dalayısıyla iki çocuk sahibiolmaya hakları vardı. Kadın birinci çocuklarına ilk yılhamile kalabilirdi.) Baley o günleri düşündüğü zamanJessle'nin olağanüstü huysuzluğuna Bentley'in nedenolduğu kanısına varıyordu.
Baley iş saatlerinden sonra da devamlı çalıştığı için Jessiebiraz sıkılmaya başlamıştı. «Her gece mutlakta yalnız
53
başıma yemek yediğim için utanıyorum.»
Baley yorgun ve keyifsizdi. «Neden utanasın? Orada bazıhoş bekârlarla karşılaşabilirsin!»
T a b i i J e s s i e ' n i n h e m e n t e p e s i a t t ı . « O n l a r ıetkileyemeyeceğimi mi sanıyorsun, Lije Baley?»
Baley de kızdı o zaman. Beiki bunun nedeni yorgunolmasıydı. Belki de kendisi yerinde sayarken sınıfarkadaşı Julius Enderby'nin derecesinin yükselmesi. Beikide Baley'i sinirlendiren Jessie'nin çok dürüst br kadınolmasına karşın adına uygun bir biçimde davranmayaçabalamasıydı. Her neyse.. . Genç adam öfkeyle,«Herhalde etkileyebilirsin,» dedi. «Ama böyle bir şeyekalkışacağını sanmıyorum. Adını unutsan ve olduğun gibidavransan.»
«Ben istediğim gibi davranırım.»
«Jezebel gibi olmaya çalışman bir işe yaramaz ki. Zatenaslında o adın anlamı sandığın gibi değil. Kutsal Kitaptasözü edilen Jezebel kocasına sadık bir eş, kendince iyi birkadındı. Âşığı yoktu. Aşk maceralarına atı lmıyor,ahlaksızlık da etmiyordu.»
Jessie hiddetle Baley'e baktı. «Hiç de değil 'BoyalıJezebel' lafını duymadığımı mı sanıyorsun? Bunun neanlama geldiğini biliyorum.»
«Belki bildiğini sanıyorsun. Ama beni dinle. Jezebel'inkocası Kral Ahab öldüğü zaman oğlu Jehoram tahta çıktı.Ama maiyetinden biri, yani Yehu ona baş kaldırdı ve kralıöldürdü. Sonra da yaşlı ana kraliçe Jezebel'in oturduğu
54
Jezreel'e doğru yola çıktı. Jezebel, Yehu'nun gelmekteolduğunu duydu. Adamın kendisini öldürmek niyetindeolduğunu anladı. Gururlu ve cesur bir kadın olduğu içinyüzünü boyadı ve en güzel elbiselerini giydi. Yehu'nunkarşısına azametli, ona meydan okuyan bir kraliçe gibiçıkmak için. Yehu kadını sarayın penceresinden attıraraköldürttü. Ama bence Jezebel cesurca öldü. Herkes 'BoyalıJezebel'den söz ettiği zaman bu olayı kasdediyor. Amaçoğu olayın içyüzünü bilmiyor.»
Ertesi akşam Jessie güç duyulacak bir sesle, «KutsalKitabı okudum Lije,» diye açıladı
«Ne?» Baley bir an gerçekten şaşaladı.
«Jezebel'le ilgili bölümleri...»
«Ah... Jessie, seni kırdıysam özür dilerim. Çocukçadavrandım.»
«Hayır, hayır.» Jessie, Baley'nin beline doladığı elini itti.Kanapede kocasından uzaklaşarak soğuk bir tavırladimdik oturdu. «Gerçeği bilmek iyi oluyor. Bilgisizliğimyüzünden aldanmak istemem. Bu yüzden Jezebel'le ilgilibölümleri okudum. O kötü bir kadınmış, Lije.»
«O bölümleri Jezebel'in düşmanları yazmışlar. Olayı bir deondan dinlemek gerekirdi.»
«Jezebel bulabildiği bütün peygamberleri öldürmüş.»
«Öyle diyorlar...» Baley ceplerinde çiklet aradı. (Dahasonra Jessie, «Uzun yüzün ve kederl i kahverengigözlerinle ağzındaki otları ne yutabilen, ne de tükürebilen
55
yaşlı bir ineğe benziyorsun,» dediği için bu alışkanlığındanvazgeçecekti.) «Ben Jezebel'in tarafını tutar, onun adınakonuşabilirim. O, atalarının dinine değer veriyordu. Atalarıo topraklarda İbraniler gelmeden çok önce yaşamışlardı.İbranilerin kendi Tanrıları vardı. Üstelik bu bir zümreyeözgü bir Tanrıydı. Ama İbraniler Tanrılarına tapmaklayetinmiyorlar, çevredeki herkesin de kendileri gibiyapmalarını istiyorlardı. Jezebel tutucu bir kadındı. Yeniinançlara değil, eskilerine bağlıydı. Sonuçta yeni inançlarahlak bakımından çok sıkıydı ama eski ler duygubakımından daha dayurucuydu. Jezebel'in rahipleriöldürtmesi onun sadece çağına uygun bir biçimdedavrandığını gösterir. O günlerde insanları kendi dinlerinesokmak isteyenlerin başvurdukları bir yoldu bu. EskiAhit'teki Krallar Kitabını okuduysan, Elijah'ın neleryaptığını öğrenmişsindir. O da benim adaşım. Elijah,Baal'in 850 peygamberiyle yarıştı. kimin gökyüzündenateşler yağdırabileceğiyle ilgiliydi bu. Elijah yarışmayıkazandı ve seyircilere hemen 850 Baal'liyi öldürmeleriniemretti. Onlar da bu emri yerine getirdiler.»
Jessie dudağını ısırdı. «Ya Naboth'un bağı ne olacak,Lije? Naboth aslında zararsız bir adammış ama bağınıkrala satmaya razı olmamış. Jezebel bu yüzden yalancıtanık lar bulmuş. Onlar da Naboth 'un küfret t iğ in isöylemişler. İşte böyle bir şey.»
Baley düzeltti. «Tanrı ve kralı inkâr ettiğini iddia ettiler.»
«Evet. Naboth'u idam ettiler ve kral da adamın bağlarınaelkoydu.»
«Bu yanlış bir şeydi. Tabii modern çağlarda Nabothmeselesi kolaylıkla halledilebilirdi. Kent yönetimi, hatta
56
ortaçağ hükümdarlarından biri Naboth'un topraklarınıisterse, mahkemeıer onun bağından çıkmasını emreder,b u n u y a p m a d ı ğ ı t a k d i r d e o n u g ü ç k u l l a n a r a kuzaklaştırırlardı. Adama uygun buldukları bir miktar parada öderlerdi. Kral Ahab'ın böyle yapması imkansızdı. TabiiJezebel'in başvurduğu yol da hatalıydı. Kadın için bir tekmazeret ileri sürebiliriz. Ahab bu durum yüzünden mutsuzve hastaydı. Jezebel kocasına olan aşkının Naboth'uniyiliğinden daha önemli olduğuna inanıyordu. Sana onunsadık bir eş modeli piduğunu...»
Öfkesinden yüzü kızarmış olan Jessie yerinden fırladı.«Çok kinci ve kötüsün!»
Baley müthiş bir üzüntüyle karısına baktı. «Ben ne yaptımki? Nen var senin?»
Jessie ona cevap vermeden apartmandan çıktı vegecenin yarısını esiraltı sinema katlarında geçirdi. Asıksuratla bir gösteriden ötekine gitti. İki aylık biletini harcadı.Kocasınınkini de.
Baley daha sonra, çok sonra Jessie'nin hayatının önemübir bölümünü yıkmış olduğunu anladi. Kadın için adı ilgiçekecek kadar kötü bir şeyin simgesiydi. Jessie fazladürüst ve sıkıcı geçmişini böyle zevkli bir biçimdekendince dengeliyordu. Ahlaksız sayılabilecek bir yanıolduğunu düşünüyor ve bu da hoşuna gidiyordu. AmaBaley bunu ortadan kaldırmıştı işte. Jessie
bir daha asıl adından kimseye söz etmedi. Ne Lije'ye, nede arkadaşlarına. Hatta artık bunu kendi kendisine biletekrarlamıyordu. O sadece Jessie'ydi. lmzasını da artıkböyle atıyordu
57
Günler geçerken Jessie yeniden Baley'le konuşmayabaşladı. Bir hafta kadar sonra da ilişkileri eski halinedöndü. Ondan sonraki kavgaları hiçbir zaman o akşamkikadar şiddetli olmadı.
Jessie o olaydan sadece bir kez, o da dalambaçlı birbiçimde söz etti. Sekiz aylık hamileydi o sırada. A 23numaralı Sektör Mutfağındaki besin uzmanı yardımcılığıgörevinden ayrılmıştı. Alışık olmadığı kadar boş saativardı Şimdi. Bu yüzden de bebeğin dağumunu düşünerek,hazırlık yaparak oyalanmaya çalışıyordu.
Bir akşam, «Bentley'e ne dersin?» diye sordu.
Baley eve getirdiği kâğıtlardan başını kaldırdı. «Efendim,hayatım?» Pek yakında beslenmesi gereken bir üçüncükişi katılacaktı aileye. Jessie artık ücret almıyordu.Baley'nin kâtiplikten daha yüksek bir göreve getirilmesi de,görünüşte her zamanki gibi uzak bir olasılıktı. Genç adambu yüzden ek işler yapıp duruyordu.
«Bebek erkek olduğu takdirde, demek istedim, Bentleyadına ne dersin?»
Baley'nin ağzının kenarları aşağıya doğru büküldü.«Bentley Baley... Bu iki ad birbirine çok benzemiyor mu?»
«Bilmem ki... Bence çok uyumlu. Zaten çocuk büyüdüğüzaman kendisine uygun bir göbek adı da seçer.»
«İyi ya...»
«Emin misin? Yani... belki de çocuğa Elijah adı verilmesiniisterdin.»
58
«Çocuğun adına bir Jr . yani 'Küçük' sözcüğününeklenmesi için mi? Bence bu hiç de iyi bir fikir değil.İsterse o kendi oğluna Elijah adını versin.»
Jessie, «Bir şey daha var,» diye mırıldanırken duraksadı.
Sessizlik uzayınca Baley başını kaldırarak baktı. «Neymişo?»
Jessie bakışlarını kocasından kaçırdı ama yine de güçlübir tavırla, «Bentley, Kutsal Kitaptan bir ad değil sanırım,»dedi.
Baley, «Hayır, deği l ,» diye cevap verdi. «Bundaneminim.»
«İyi öyleyse. Kutsal Kitaptan bir ad istemiyorum.»
Evlilikleri süresince o olaya bir kez böyle değinildi işte.
Şimdi Elijah Baley, yanında R. Daneel OIivaw'Ia evinedönüyordu. Jessie'yle on sekiz yıldan daha uzun birsüreden beri evliydiler. Hâlâ bir göbek adı seçmemiş olanoğulları Bentley Baley de on altısını geçmişti.
Baley üzerine iri, parlak harflerle, «ERKEK−LER−ÖZEL»yazılı, çift kanatlı büyük bir kapının önünde durdu.Aşağıya daha küçük harflerle, «1A−1E Alt Sektörü»yazılmıştı. Kilit yarığının üzerindeyse daha da küçükharflerden oluşan bir cümle görülüyordu. «Anahtarınkaybedilmesi halinde hemen 27−101−51'e başvurulması.»
Bir adam onların yanından geçerek ince bir alimunyumparçasını kilit yarığına soktu ve içeri girdi. Kapıyı Baley'nin
59
de geçmesi için açık tutmayarak arkasından kapattı. Böylebir şey yaptığı takdirde Baley ciddi bir şekilde kızardı.Erkekler−Özel'in içinde ya da hemen önünde birbirlerinigörmezlikten gelirlerdi. Çok güçlü bir gelenekti bu. Baleyevli olması sayesinde öğrendiği sırlardan birini hatırladı.Jessie ona Kadınlar−Özel'de durumun farklı olduğunuaçıklamıstı
Kadın her zaman, «Özel 'de Josephine Gree ly 'erastladım,» diye söze başlıyordu. «O bana dedi ki...»
Baley'nin derecesi yükseldiği zaman ai leye yatakodasındaki musluğu çalıştırma izni verilmişti Bu ayrıcalıky ü z ü n d e n J e s s i e ' n i n s o s y a l y a ş a m ı Ö z e l ' d e k idedikodulardan uzak kalması nedeniyle zarar görmüştü.
Baley utancını tam anlamıyla gizlemeyi başaramayarak,«Lütfen burada, dışarıda bekle, Daneel,» dedi.
R. Daneel sordu. «Yıkanmayı mı düşünüyorsun?»
Baley sıkıntılı sıkıntılı kımıldanarak, kahrolasıca robot diyedüşündü. Bu çelik kentle ilgili her şeyi anlatmışlar da,neden biraz terbiye etmemişler onu? Başka birine böylebir şey söylediği takdirde beni sorumlu tutacaklar... Sonra,«Duş yapacağım,» diye açıkladı. «Akşamları kalabalıkoluyor, o nedenle zaman kaybediyorum. Ama bu işi şimdihalledersem, bütün akşam bize kalır.»
R Daneel'in yüzü pek sakindi. «Dışarıda beklememgeleneklerinizden biriyle mi ilgili?»
Baley'nin utancı daha da arttı. «İçeriye... boş... boş yereneden giresin?»
60
«Ah, ne demek istediğini anladım. Evet, Tabii.
Ama ben im e l le r i de k i r len iyo r , E l i j ah . E l le r im iyıkayacağım.» R. Daneel avuçlarını Arzlıya doğru uzattı.Avuçları pembe ve dolgundu. Uygun yerlerde çizgiler vekıvrımlar da vardı. Bu eller olağanüstü ve dikkatli birişçil iğin izlerini taşıyorlardı. Ve gerektiği kadar datemizdiler.
Baley, «Apartmanda bir lavabomuz var,» dedi. Bunukayıtsızca söylemişti. Robotun züppeliği fark etmeyeceğinibiliyordu.
«Nezaketin için teşekkür ederim. Ama bence buradanyarar lanmam daha iy i o lur . Siz Arz l ı iar la b i r l ik teyaşayacaksam, davranış lar ınız ı tak l i t e tmem vegeleneklerinize alışmam gerekir.»
«Gel, öyleyse.»
içerisinin aydınlığı ve neşeli havası, sadece işe yararşeylere yer verilen kentin geri kalan bölümüyle tabantabana zıttı. Ama Baley bu kez etrafını fark bile etmedi.
Daneel'e, «işim yarım saat kadar sürebilir,» diye fısıldadı.«Beni bekle.» Bir iki adım attı, sonra tekrar döndü. «Dinle.kimseyle konuşma. Hiç kimseye bakma. Ne bir bakış, nebir kelime!
Bir gelenek bu!» Bu kısa konuşmasının fark edil ipedilmediğini anlamak için telaşla çevresine bakındı. Neyseantrede hiç kimse yoktu. Zaten antreydi burası, konuşmakda fazla uygunsuz kaçmazdı.
61
Baley koridardan hızla ilerleyerek genel odaların önündengeçti. Nedense kendisini kirli hissediyordu. Sonunda özelbölmelere geldi. Ona da beş yıl önce özel bir bölmeverilmişti. Burası bir duş, küçük bir çamaşır makinesi vegerekli diğer şeyleri alacak kadar genişti. Hatta buradahaber filmlerini seyretmek için küçük bir ekran bile vardı.Bu bölme Baley'e ilk verildiği zaman, «Evlmden uzaktakiyuvam,» diye de şaka yapmıştı. Ama şimdi sık sık bölmeelinden alınırsa o genel odalara yeniden nasıl alışacağınıdüşünüyordu.
Çamaşır makinesini çalıştıran düğıneye basınca saatinkadranı aydınlandı...
Baley dışarı çıktığı zaman R. Daneel ' in kendisinibeklediğini gördü. Arzlı iyice yıkanmış; temiz çamaşırgiymişti. Gömleği çabucak yıkanıp kurutulmuştu. Baleyşimdi kendisini çok daha rahat hissediyordu.
Kapıdan çıktıklarında Baley, «Bir şey olmadı ya?» diyesordu.
R. Daneel, «Hiçbir sorun çıkmadı, Elijah,» dedi.
Jessie kapıda onları bekliyor, siniril sinirli gülümsüyordu.Baley karısını öptü. Sonra da, «Jessie,» diye mırıldandı.«Bu yeni iş arkadaşım Daneel Olivaw.»
Jessie elini uzattı. R. Daneel bu eli çabucak sıkıp bıraktı.İçeri girdikleri zaman Jessie kocasına baktı. Sonra daçekine çekine R. Daneel'e döndü. «Oturmaz mısınız, BayOlivaw? Kocamla ailemizle ilgili bir konuyu konuşmamgerekiyor. Bir dakika sürmez... Sizce bir sakıncasıolmadığını umarım.» Baley'nin kolunu tutuyordu.
62
Adam karısının peşinden yandaki odaya geçti.
Jessie telaşla, «Yaralanmadın ya?» diye fısıldadı. «Yayınıdinleyeli beri endişeden ölüyorum.»
«Hangi yayını?»
«Bir saat önceki. Ayakkabı bölümünde olay çıktığını, ikis iv i l pol is in o layı önlediğin i açık ladı lar . Senin işarkadaşınla eve geleceğini biliyordum. Olay bizim altbölümde olmuştu. Tam da senin döneceğin saatte. Olayımahsus önemsemezmiş gibi davrandıklarını düşündüm.Senin...»
«Jessie, lütfen. Hiçbir şeyim olmadığını görüyorsun.»
Jessie bütün gücünü kullanarak kendini topladı. Titrek birsesle, «!ş arkadaşın senin bölümden değil sanırım,» dedi.
Baley üzüntüyle, «Hayır,» diye cevap verdi. «O... otümüyle yabancı.»
«Ona nasıl davranmam gerekiyor?»
«Herkese nasıl davranıyorsan öyle. O sadece benim işarkadaşım.» Ama bu söz ler Ba ley 'n in ağzındandökülmüştü sanki. Jessie'nin her ayrıntıyı hemen farkedengözleri kisıılıverdi. «Ne var?»
«Hiçbir şey yok. Haydi gel, oturma odasına dönelimBurada fazla kalmamız garip kaçacak.»
Elijah Baley şimdi apartman konusunda kararsızlığakapılmıştı. O ana dek hiçbir kuşku duymamış, hatta
63
dairesiyle her zaman gururlanmıştı. Uç büyük oda vardıburada. Örneğin, dört buçuk metre genişliğinde ve beşbuçuk metre boyunda olan oturma odası iyice büyüktü.Her odaya birer yerli dalap yapılmıştı. Ana havalandırmaborularından biri dairenin hemen yanından geçiyordu.Ender olarak hafif bir gürültü duyuyorlardı ama bunakarşılık daire iyice havalandırılıyor ve ısı da güzeleekontrol ediliyordu. Aynca daire iki Özel'e de yakındı.Önemli bir rahatlık sağlıyordu bu.
Ama uzayın ötesindeki Dünyalardan gelmiş bir yaratıkş i m d i b u d a i r e d e y d i v e B a l e y d e b i r d e n b i r ekararsızlaşmıştı. şimdi apartman ona dapdar ve biçimsizgeliyordu.
Jessie biraz da yapmacık bir neşeyle, «Bay Olivaw'la senyemek yediniz mi, Lije?−» diye sordu.
Baley çabucak, «Daneel bizimle yemeyecek,» dedi. «Amaben acıktım.»
Jessie bir mesele çıkarmadan bu açıklamayı kabul etti.Yiyecek pek sıkı kontrol ediliyordu. Her şey eskisindendaha sıkı bir biçimde karneye bağlanmıştı. Bu yüzdenbirinin konukseverce önerisini geri çevirmek nezaketsayılıyordu.
Jessie, «Yemek yememizin sizce bir sakıncası olmadığınıumarım. Bay Olivaw,» dedi. «Lije, Bentley ve bengenellikle sektör mutfağında yemek yeriz. Daha kolayoluyor. Sonra orada daha çeşitli yemekler bulunuyor. Lafaramızda porsiyonlar bakımından da pek cömertçedavranıyorlar. Ama Lije'yle bana istediğimiz takdirdehaftoda üç kez evde yemek yeme izni verildi. Lije işinde
64
çok başarılı. Derecemiz de iyi. Bu kez sizin de bizekatılacağınızı ve küçük, özel bir ziyafet vereceğimizidüşündüm. Ama ben aslında yalnız kalma haklarıkonusunda aşırılığa koçan insanların topluma fazla bağlıolmadıklarını düşünürüm.−»
R. Daneel terbiyeli bir tavırla bu sözleri dinledi
Baley elini usulca sallayarak karısını susturmaya çaıştı.«Jessie, çok acıktım.»
R. Daneel, «Sizi küçük adınızla çağırırsam geleneklereaykırı davranmış olur muyum, Bayan Baley?» diye sordu.
«Ah, hayır, ne münasebet.» Jessie duvara gömülü masayıaçtı. Masanın ortasındaki çukura tabak ısıtıcıyı yerleştirdi.«Beni istediğin kadar Jessie diye çağırabilirsin şey...Daneel.» Kikır kıkır güldü.
Baley fena halde öfkelendi. Durum gitgide daha sıkıcı birhal alıyordu. Jessie, R. Daneel' in gerçek bir erkekolduğunu sanmıştı. Kadınlara Ozel'de sözü edilecek veövünülecek biri R. daneel'in ifadesiz yüzü yakışıklıydı.Saygılı davranışı aa Jessie'nin hosüna gitmişti. Belli birşeydi bu.
Baley kendi kendine, R. Daneel, Jessie hakkında nedüşünüyor acaba, diye sordu Kadın on sekiz yıllık süredefazla değişmemişti. Daha doğrusu Baley için öyleydi. Tabiibiraz toplamış, vücudu gençlere özgü canlılığını bir haylikaybetmişti. Yanakları fazlaca dalgundu. Ağzının ikiyanında çizgiler belirmişti. Koyu kumral saçları eskisinegöre parlaklığını yitirmişti
65
Baley sıkıntıyla, ama bütün bunların hiç önemi yok, diyedüşündü. Dış Dünyalarda kadınlar da erkekler kadar uzunboylu, ince ve azametliler. Daha doğrusu kitap − filmlerdeöyleler R daneel de her halde o tip kadınlara alışık
Ama R. Daneel'in, Jessie'nin sözleri, gorunüşu ve senlibenli oluşundan etkilenmiş gibi bir hali de y.oktu. Robot,«Bundan emin misin?» dedi. «Jessie'nin bir adınkısaltılmış şekli olduğu anlaşılıyor. Belki bunu sadeceyakınların kullanıyor. Beiki asıl adını kullanmam dahauygun olacak.»
Yiyeceklere sarılmış olan izolasyonu açmakla uğraşanLessle, ani bir dikkatle bunların üzerine eğildi. «Adımsadece Jessie.» Sesi sinirliydi. «Herkes beni böyleçağırıyor. Başka adım yok.−»
«Pekâlâ, Jessie.»
Kapı açıldı ve bir çocuk içeri girdi. Gözleri hemen R.Daneel'e doğru kaydı. Kararsızca, «Baba?» dedi.
Baley alçak sesle açıkladı. «Oğlum, Bentley. Bu BayOlivaw, Ben.»
«Demek o iş arkadaşın, baba. Hoşgeldiniz. Bay Olivaw.»Ben'in irileşen gözlerinde bir pırıltı belirdi. «Baba, oayakkabıcıda ne oldu? Haberlerde...»
Baley sert sert, «şimdi soru sorma.» dedi.
Bentley'in yüzündeki neşeli ifade kayboldu. Çocukannesine baktı. Jessie ona oturmasını işaret etti. Bentleyiskemleye yerleşti. Kadın, «Sana söylediğimi yaptın mı,
66
Bentley?» diye sorarak el ini ckşarcasına oğlununsaçlarına sürdü. Çocuğun saçları babasınınkiler kadarsiyahtı. Elijah gibi uzun boylu da olacaktı. Ama diğerbakımlardan Jessie'ye çekmişti. Yüzü onunki gibi oval,gözleri de elaydı. Yaşama annesi gibi neşeli gözlerlebakıyordu.
Bentley mis gibi kokuların yükseldiği çift katlı kababakabilmek için iskemlesini biraz öne dcğru çekti. «Tabiianne. Ne yemek var? Yine Zimo−Dana mı yiyeceğiz,anne? Yine mi?»
Jessie, «Zimo−Dananın nesi varmış?» diye söylenerekdudaklarını birbirine bastırdı. «Önüne konulanı ye. Bir şeyde söyleme.»
Zimo−Dana yiyecekleri belliydi.
Baley de yerine geçti. Tadı insanın ağzından uzun süregitmeyen, keskin kokulu zimcdanadan başka bir yemeğiyeğlerdi. Ama Jessie daha önce durumu açıklamıştı.
«Bunu yapamam, Lije'» demişti. «Ben bütün gün bukatlarda oturuyorum. Diğerlerini kendime düşmanedemem. Yoksa hayat dayanılmaz bir ha! alır. Hepsi debesin uzmanının yardımcısı olduğumu biliyorlar. Halböyleyken ben iki haftada bir biftek ya da tavuk alıpgelirsem, bize iltimas ettiklerini ya da besin hazırlamabölümünde dostlarımız olduğunu söylerler. Dedikodudangeçilmez, O zaman kapıdan başımı bile uzaiamaz, Özei'ede rahat rahat gidemem. Aslında Zimo−Dana da,protosebze de çok güzel. Dengeli beslenme sağlayanyiyecekler bunlar. Vitamin, maden ve gereken diğerşeylerle dolu. Salı günleri mutfakta tavuk veriliyor. O gün
67
bol bol tavuk yeriz.»
Baley çabucak boyun eğınişti. Durum Jessle'nin açıkladığıgibiydi. En önemli sorun, insanın etrafını saran kalabalıklabir sürtüşme olmadan geçinebilmesiydi. Ama Bentleybabası gibi hemen ikna olmamıştı.
Çocuk bu kez de, «Anne,» dedi. «En iyisi ben babamınkartını alayım ve gidip mutfakta yemek yiyeyim. Böylesidaha iyi.»
Jessie öfkeyle başını salladı. «Sana şaşıyorum, Bentley.Sanki ailen sana iâyık değilmiş. ya da biz seni evdenatmışız gibi yalnız başına yemek yersen herkes ne der?»
«Bu başkalarının üzerine vazife değil kıl −
Baley sinirli sinirli, «Annenin sözünü dinle, Bentley,>−>dedi.
Bentley mutsuzca omzunu silkti.
R. Daneel birden odanın öbür köşesinden, «Siz yemekyerken kitapfilrrüere bakabilir miyim?» diye sordu.
«Ah, Tabii.» Yüzünde hemen ilgi dolu bir ifade belirenBentley masadan kalktı. «−Onlar benim. Onları özel okulizniyle genel kitaplıktan aldım. Size göstereclmi getireyim.Oldukça iyi bir aygıtım var. Onu bana son dağumgünümde babam armağan etti.» Çocuk aygıtı R. Daneel'egetirdi. «Robotlar sizi ilgilendiriyor mu, Bay Olivaw?»
Baley kaşığını düşürdü. Sonra almak için eğildi.
68
R. Daneel, «Evet. Bentley,» dedi. «Çok ilgilendiriyor.»
«O halde bunlar hoşunuza gidecek. Hepsi de robotlarlailgili. Okulda bana ev ödevi verdiler. Robotlarla ilgiti biryazı hatırlayacağım. O−nun için araştırma yapıyorum.»Bentley önemli bir adam tavrıyla ekledi. «Çok karmaşık birkonu bu. Açıkçası ben robotlara karşıyım.»
Baley çaresizce, «Yerine geç, Bentley,» dedi. «BayOlivaw'i rahatsız etme.»
«O beni rahatsız etmiyor ki, Elijah. Bentley. seninle başkazaman bu konudan söz etmek isterim. Bu gece babanlaişimiz çok.»
«Teşekkür ederim, Bay Olivaw,» Bentley yerine oturdu.Annesine tiksintiyle bir göz attıktan son re pembe, gevşekZimo−Danadan çatalıyla bir parça kopardı
Saley, bu gece işimiz çok muymuş, diye düşündü. Sonrada görevini hatırlayarak âdeta şok geçirdi. Uzay Kentindeöldürülmüş olan adamı düşündü. Saatlerce kendi derdinedalmış ve cinayet denilen soğuk gerçeği de unutmuştu.
69
BEŞ
Jessie onlara, «Hoşçakalın,» dedi. Ciddi havalı bir şapkave keratoliften yapılmış kısa bir ceket giymişti. «Kusurumabakmayacağını umanm, Bay Olivaw. Lije'yle konuşmanızgereken çok şey olduğunu biliyorum.» Kapıyı açarakoğlunu önden itti.
Baley sordu. «Ne zaman dönersin, Jessie?»
Kadın durakladı. «Ne zaman dönmemi istiyorsun?»
«Şey... Bütün gece dışarıda kalmana gerek yok. Nedenher zamanki saatte dönmüyorsun? Gece yansına doğru.»Kuşkuyla R. Daneel'e bir göz attı.
Robot başını salladı. «Seni evinden uzaklaştırdığım içinüzülüyorum.»
«Bunun için hiç üzülme. Bay Olivaw. Beni evlmdenuzaklaştırdığın yok. Zaten bu gece her zamanki gibi bizimkızlarla buluşacaktım. Haydi gel. Ben.»
Çocuk isyan etti. «Neden benim de gitmem gerekiyor?Ben onları rahatsız etmem ki.»
«Sen dediğimi yap.»
«Neden ben de seninle birlikte sinemaya gitmiyorum?»
«Çünkü ben arkadaşlarımla gideceğim. Senin de yapmangereken bazı...» Kapı ana oğulun arkasından kapandı.
70
İşle o an gelmişti. Baley saatlerdir bunu duşunmemeyeçalışıyordu. Kendi kendine, önce şu robotu göreyimbakayım, demişti. Sonra, ,onu eve götüreyim de... Vesonunda, yemek yiyeyim de... Ama artık bütün bunlarolmuştu. Konuşmayı geciktirmek için bir neden yoktu.şimdi sıra cinayete, yıldızlararası olaylara, derecesininyükselmesine ya da başarısızlığa uğrayarak rezil olmasısorunlarına gelmişti. Baley parmaklarını, duvardaki yerinesokulmamış olan masanın üzerinde amaçsızca dalaştırdı.
R. Daneel, «Konuşmamızı dinlemeyeceklerinden eminmisin?» diye sordu.
Baley hayretle başını kaldırdı. «kimse bir başkasınınapartmanını dinlemez.»
«Komşuları dinlemek âdetinde değil misin?»
«Böyle bir şey kesinlikle yapılmaz, Daneel. Bu... bu senyemek yerken tabağına bakmaları gibi bir şey olur.»
«kimse cinayet de işlemez mi?»
«Ne?»
«Öldürmek geleneklerinize aykırı, öyle değıi mi, Elijah?»
Baley öfkelenmeye başladığını hissetti. «Buraya bak.Birlikte çalışacaksak Uzaycıları taklit ederek küstahtavırlar takınma! Bu sana göre bir şey değil, R. Daneel.»Dayanamamış, R harfinin üzerinde özellikle durmuştu
«Seni kırdıysam özür dilerim, Elijah. Ben sadece şunusöylemeye çalışıyordum: İnsanlar bazen geleneklere
71
meydan okuyarak cinayet işliyorlar Onun için komşuyudinlemek gibi daha önemsiz bir suç işleyebilirler.»
Baley'nin kaşları çatıktı. «Daireye uygun şekilde yalıtımsağlandı. İki yandaki dairelerden bir ses geldiğini duydunmu? Eh, onlar da bizi duymazlar. Zaten burada önemli birşeyler olduğunu düşünmeleri için bir neden yok ki.»
«Düşmanı önemsememek gibi bir hata yapmamalıyız.»
Baley omzunu silkti. «Haydi, başlayalım artık. Olaykonusunda pek az bilglm var. Sadece Aurora gezegenivatandaşı olan ve Uzay Kentinde oturan Roj NemennuhSarton adlı bir adamın bir cinayete kurban gittiğinibiliyorum. Anladığım kadarıyla, Uzaycılar bunun bir tekolay olmadığını da düşünüyorlar. Tamam mı?»
«Tamam, Elijah.»
«Uzaycılar bu cinayeti, destekledikleri yeni planı saboteetme girişimlerine bağlıyorlar. Bu plan Arzı, Dış Dünyalarabenzer bir insan/ robot toplumu haline sokmakla ilgili.Uzaycılar cinayetin iyi örgütlenmiş bir terörist grubunun işiolduğunu düşünüyorlar.»
«Evet.»
«Pekala. şimdi... Uzaycıların bu tahminlerinin doğruolması şart mı? Cinayeti bir tek fanatik işlemiş olamaz mı?Arzlılar robotlara karşı güçlü bir düşmanlık duyuyorlar.Ama bu tür ş iddete başvuru lmasını destek leyenörgütlenmiş bir grup yok.»
«Belki açıkça harekete geçen bir örgüt yok.»
72
«Kendisini robotların ve robot fabrikalarının ortadankaldırılmasına adamış bir grup olduğunu varsayalım. Amaonların da herhalde yapabilecekleri en kötü şeyin birUzaycryı öldürmek olacağını anlayacak kadar akıllan var.Sence bu cinayet dengesiz birinin işi.»
R Daneel Arzlıyı dikkatle dinlemişti. «Bence olaylar birfanatikle ilgili varsayımı desteklemiyorlar. Kurban çok iyiseçilmişti, cinayet saati de öyle. Onun için olayr iyiö r g ü t l e n m i ş b i r g r u b u n d i k k a t l e p l a n l a d ı ğ ı n ıdüşünüyorum.»
«Tabii bu konuda bilgin benden fazla. Haydi, baklayıağzından çıkar bakalım.»
«Kelimelerinin anlamı pek belli değil ama ne demekistediğini kavradığımı sanıyorum. Önce sana cinayettenevvelki durum hakkında bilgi vermem gerekiyor. UzayKentindekilere göre, Arzla olan ilişkiler hiç de memnunlukverici değil, Elijah.»
Baley mırıldandı. «Vah vah.»
«Bana, Uzay Kenti i lk kurulduğu zaman, Arzlı larınçoğunun Dış Dünyalarda pek başarılı olon robot/insankarışımı bir toplumu memnunlukla kabul edeceklerininsaniSdığını söylediler. İlk ayaklanmalardan sonra bileArzlılar yeniliğin neden olduğu şoku atlattıkları zaman herşeyin düzeleceğini düşünmüşler. Ama öyle olmamış. Arzhükümetinin ve kentlerin çoğunun yöneticilerinin işbirliğiyapmalarına karşın, Arzl i lar bu plana dalma karşıkoymuşlar. İlerleme de çok ağır ağır oluyor. Tabii bu,bizimkileri çok endişenlendirmekte...»
73
Baley, «Başkalarının iyiliğini çok istedikleri için olacak,»diye mırıldandı.
R. Daneel, «Pek de değil.» dedi. «Tabii onların yüksekamaçlarla hareket ettiklerini düşünmen güzel bir şey.Aslında biz sağlıklı ve mcdern bir Arzın bütün Galaksi içinyarar l ı o lacağına inanıyoruz. Hiç o lmazsa UzayKentindekiler böyle düşünüyorlar. Ama Dış Dünyalardaonlara karşı koycn guçlu gruplar olduğunu da itirafetmeliyim.»
«Ne? Uzaylıların arasında anlaşmazlık mı var?»
«Tabii. Bazıları modern bir Arzın emperyalist isteklerekapılacağını ve Dış Dünyalar için tehlikeli olacağınıdüşünüyorlar. Özellikle Arza daha yakını olan eskiceDünyalarda yaşayanlar bu görüşteler. Tabi i onlaryıidızlararası yolculukların ilk yapıldığı yüzyılları daha iyihatırlıyorlar. Arzın Dünyalarını ekonomi ve siyasetbakımından kontrolü altında tuttuğunu da unutamıyorlar.»
Baley içini çekti. «Pek eski bir tarih bu. Onlar gerçektenendişeleniyorlar mı? Bin yıl önce olan bir şey yüzündenhâlâ bize düşmanlar mı?»
R. Daneel, «İnsanların kendilerine özgü kişilikleri var,»dedi. «Onlar birçok bakımdan biz robotlar kadar mantıklıdeğiller. Çünkü devreleri önceden planlanmamış. Amabana bunun da bazı üstünlükler sağladığını söylediler.»
Baley alayla, «Belki öyledir,» diye güldü.
R. Daneel, «Tabii bunu sen benden daha iyi bilecekdurumdasın,» dedi. «Her neyse... Arzdaki devamlı
74
başarısızl ık Dış Dünyalardaki mi l l iyetçi part i ler ingüçlenmelerine neden oldu. şimdi onlar Arzlı iarınU z a y c ı l a r d a n f a r k l ı o l d u ğ u n u , a y n ı t ö r e l e r euyamayacaklarını söylüyorlar. 'Üstün gücümüzdenyararlanarak Arzın robotları kabul etmesini sağlarsak,Ga laks in in mahvo lmasına yo l açar ız , ' d iyo r la r .Anlayacağın hiç unutamadıkları bir şey var. Arzınnüfusunun sekiz milyar olduğu. Buna karşılık elli DışDünyanın nüfuslarının toplamı ancak beş buçuk milyarkadar. Uzay Kentindekiler, özellikle Dr. Sarton...»
«O daktor muydu?»
«Sosyoloji daktoruydu. Robotik uzmanıydı. Son derecedezeki bir adamdı. Bir dâhi.»
«Anlıy.orum. Devam et.»
«Dr. Sarton ve diğerleri, Dış Dünyalardaki bu tur duygulardevanın daşarısızlıgımız yüzünden besıenaıgi takdirde,Uzay Kentinin ve bunun temsil eınği şeyıerin tazlayaşayamayacağını biliyorlardı. Dr. Sarton, Arzlılarınpsikolojisini anıamak için büyük bir çaba göstermeninzamanının gelmiş olduğuna inanıyordu. 'Aslında Arzularyaradılış olarak çok tutucular,' demek, o basmakalıpsöz le r i t ek ra r l aya rak , ' değ i şmeyen Arzdan ' ve'anlaşılmayan Arzlı kafasından' söz etmek çok kolaydı.Ama bütün bunlar sadece sorundan kaçmaktan başka birşey de değildi. Dr. Sarton, 'Bu cehaletin sesi,' diyordu.'Arzlıları bir atasözü ya da basmakalıp laflarla bir kenaraatamayız. Arzı yeniden yaratmaya çalışan Uzaycılar,Uzay Kentinden ayrılmalı ve Arzlıların arasına girmeli.Arzlılar gibi yaşamalı, onlar gibi düşünmeli.'»
75
Baley, «Bunu Uzaycılar mı yapacak?» dedi. «imkansız.»
R. Daneel, «Haklısın,» diye cevap verdi. «Dr. Sartonbütün bu düşüncelerine karşın kentlerden hiçbirinegiremezdi. Bunu kendisi de biliyordu. Bu koskocamanyerlere, kalabalığa dayanamazdı. Bir atom silahınınzoruyla kente girseydi bile dış görünüm aklını karıştırırdı.Bu yüzden de aradığı iç gerçekleri farkedemezdi,»
Baley sordu. «Ya Uzaycıların o hastalık korktflarına nedemeli? Bunu da unutma! Bence sırf bu yüzden bir tekUzaycı bile kente giremez.»
«Evet, bu da var. Dış Dünyalarda Arzın anladığı anlamdahiçbir hastalık yok. Bilinmeyene karşı duyulan o marazikorku da. Dr. Sarton bütün bunları biliyordu. Ama yine deArzlıları ve yaşam tarzlarını iyice öğrenmenin şartolduğunda ısrar ediyordu.»
«Kendi kendisini bir köşeye sıkıştırmış anlaşılan.»
«Pek de değil. Sayılan nedenler sadece insan Uzaycılarlailgiliydi. Robot Uzaycılar onlardan farklıydı.»
Ba ley , lanet o lsun, d iye düşündü. Bunu unu lupduruyorum. Sonra, «Ya?» dedi.
R. Daneel başını salladı. «Evet. Tabii biz daha kolaylıklauyum sağlayabiliriz. Bizi Arzdaki bir yaşama uyacakbiçimde planlayabilirler. Dış görünüşümüz insanlarınkineçok benzediği takdirde Arzlılar bizi aralarına alabilirler. Bizde o zaman yaşamlarını daha yakından inceleyebiliriz.»
Baley birden durumu kavradı. «Ve sen de...»
76
«İşte ben öyle bir robotum. Dr. Sarton bir yıl böyle birrobotun planlarının hazırlanması ve yapılması için çalıştı.Dr. Sarton'un robotlarının ilki benim. Tabii artık bendenb a ş k a s ı d a y o k . N e y a z ı k k i , e ğ i t i m l m h e n ü ztamamlanmadı. Bu cinayet yüzünden rolümü planlananzamandan daha erken oynamaya başlamak zorundakaldım.»
«Demek bütün Uzaycı robotları senin gibi değil? Yanibazıları insanlara daha az benziyor, robotlara daha çok.öyle mi?»
«Tabii. Dış görünüş bir robotun görevlerine: bağlıdır.Görevlm insanlara çok benzememi gerektiriyor. Onun içinbu biçimde yaratıldım. Ötekiler benden farklı. Ama hepside yine insan biçiminde. Ayakkabıcıda gördüğüm oKorkunç ilkel modellerden çok daha insana benziyorlar.Bütün robotlarınız onlar gibi mi?»
Baley, «Aşağı yukarı,» dedi. «Bu hoşuna gitmedi mi?»
«Tabii gitmedi. İnsanların kaba bir karikatürünü andıranbir şeyin kafa bakımından sana eşit olduğunu kabul etmekçok zor. Fabrikalarınız daha iyi modeller yapamıyor mu?»
«Yapabileceklerinden eminim, Daneel. Ama galiba bizkarşımızdakinin robot mu, yoksa insan mı olduğunuhemen anlamayı tercih ediyoruz.» Baley bu sözlerisöylerken robotun gözlerinin içine bakmıştı. Bu gözler birinsanınki gibi parlak ve nemliydi. Ama Baley, R. Daneel'inbakışlarının biraz sabit olduğunu, bir insanınki gibi hafifçesağa sola kaymadığını düşündü.
R. Daneel mırı ldandı. «Zamanla bu görüş açısını
77
anlayacağımı umuyorum.»
Baley bir an robotun sesinde hafif bir alay olduğunu sandı,ama sonra fikrini değiştirdi.
R. Daneel ekledi. «Her neyse... Dr. Sarton bunun bir C/Femeselesi olduğunu iyice anlamıştı.»
«Cefe mi? O da nesi?»
«Bunlar karbon ve demir elementlerinin simgeleri, Elijah.Karbon insan hayatının temelidir, demir de robotların. Buiki varlığın en iyi taraflarını eşil omu paralel bir biçimdebirleştiren bir kültürden söz etmek istediğin zaman kısacaC/Fe demek daha kolay oluyor.»
«Ce le. Bunların arasına bir tire mi konuyor? Bu simgelernasıl yazılıyor?»
«İkisinin arasına bir bolü işareti konuluyor, Elijah. Bu nebirini tek başına simgeliyor, ne de diğerini. Bu iki tarafıneşit bir karışımını gösteriyor.»
Baley istememesine rağınen bu konuya karşı yine de birilgi duydu. Arzdaki resmi eğitimin eksik yanları vardı.Öğrencilere Dış Dünyaların, ana gezegenle ilişkilerinikesmelerine ve bağımsızlıklarını ilan etmelerine yol açanBüyük İhtilalden sonraki durumları, tarih ya da toplumlarıkonularında hiç bilgi verilmiyordu. Gerçi çok beğenilenromantik Kitap−Filmlerde belirli Dış Dünya tiplerinerastlarıyordu: Arzı görmeye gelen eksantrik ve öfkelimilyarder. Sevlmli Arzlıya âşık olan ve kibirini aşkındaboğan güzel zengin kız. Arzlının her zaman yendiğiazametli ve kötü Uzaycı rakibi. Ama bunlar değersiz
78
portrelerdi. Çünkü en temel ve iyi bilinen gerçekleri bileyadsıyorlardı. Yani Uzaycıların hiçbir zaman kentleregirmedikleri gerçeğini.
Baley hayatında ilk kez garip bir merak duydu. Uzaycılarınyaşamları aslında nasıl bir şeydi acaba? Sonra kendisinizor layarak konuya döndü. «Ne demek is ted iğ in ianladığımı sanıyorum. Senin Dr. Sarton, Arzın C/Fe'yedönüştürülmesi sorununu yepyeni ve başarılı olabilecekbir açıdan ele almıştı. Bizim tutucu gruplar ya da kendideyimleriyle Ortaçağcılar endişelendiler. Dr. Sarton'unbaşarılı olmasından Korktular. Bu yüzden onu öldürdüler.İşte bunun için olayın bir tek saldırı değil, planlanmış birkomplo oıduğu düşünülüyor. Öyle mi?»
«Evet, sorun bu biçimde açıklanabilir, Elijah.»
Baley düşünceli düşünceli, usul usui ıslık çalmayabaşladı. Uzun parmaklarını masaya hafifçe vuruyordu.Sonra başını salladı. «Hayır, olamaz. imkansız bu.»
«Bağışla, ne demek istediğini anlayamadım.»
«Sahneyi gözlerimin önünde canlandırmaya çalışıyorum.Bir Arzlı yürüyerek Uzay Kentine gidiyor. Dr. Sarton'ayaklaşıyor. Onu atom tabancasıyla öldürdükten sonradışarı çıkıyor. Bu olacak gibi değil. Herhalde UzayKentinin girişinde nöbetçiler var.»
R. Daneel, «Hiçbir Arzlının gizlice giriş kapısındangeçmediğini rahatlıkla söyleyebiliriz,» dedi.
«Eee, şimdi ne olacak?»
79
«Bu gerçek durumu daha da karıştırıyor, Elijah. Tabii NewYork'tan Uzay Kentine ulaşmanın tek yolu bu giriş.olsaydı, o zaman işin içinden çıkılmazdı.»
Baley iş arkadaşına düşünceli bir tavırla baktı. «Ne demekistediğini anlayamadım... İkisi arasında sadece o girişvar.»
«Evet, doğrudan doğruya...» R. Daneel bir an bekledi.«Neyi kasdettiğimi anlayamadın, değil mi?»
«Öyle. Hiç anlayamadım.»
«Bana kınimazsan sana ne demek istediğimi anlatırım.Bana bir kâğıtla bir yazıcı verir misin? Teşekkür ederim.Buraya bak, ortak. şimdi büyük bir daire çiziyor ve içineMew York Kenti yazıyorum. Bu küçük daire de UzayKenti. Bunların birbirlerine dakundukları yeri bir oklagösteriyorum. Bu da 'Engel. ' İki kentin birbirlerinedakundukları başka bir nokta var mı?»
Baley, «Tabii yok,» dedi.
«Bir bakıma böyle söylemene sevindim. Arzlıların budüşünce tarzı hakkında bana öğretilenlere uyuyor. Evet,aradaki tek bağlantı Engel. dalambaçsız bir şey bu. Ama...hem New York'un, hem de Uzay Kentinin bütün etrafıaçık. Kırların ortasındalar bunlar. Bir Arzlı New York'unsayısız kapılarından birinden çıkar. Kırları aşarak UzayKentine ulaşır. Kendisini durduracak bir engel olmadığıiçin içeri girer.»
Baley dilinin ucunu üst dudağına dayayarak bir an öyledurdu. «Kırları mı aşacak?»
80
«Evet.»
«Kırları aşacak, öyle mi? Hem de yalnız başına?»
«Neden olmasın?»
«Yürüyerek?»
«Kesinlikle yürüyerek. Adam yürüdüğü takdirde kimsekendisini farketmezdi. Cinayet bir işgününde erkensaatlerde oldu. Herhalde katil şafak sökmeden yola çıktı.»
«imkansız! New York'ta bunu yapabilecek bir tek kişi bileyok. Adam kentten çıktı öyle mi? Hem de yalnız başına?»
«Evet, normal durumda bu olanaksız gibi gözükebilir. BizUzaycılar da bunu biliyoruz. İşte bu yüzden giriş kapısındanöbetçiler var. Büyük Ayaklanmada Arzlılar o sırada girişyerinin önünde olan Engele saldırdılar sadece. Böylecehiç kimsenin New York'tan dışarı çıkmasına gerekkalmadı.»
«İyi ya...»
«Ama şimdi olağanüstü bir durumla karşı karşıyayız. Buen kolay yolu seçen bir güruhun körce saldırısı değil.Küçük bir grup mahsus, bilerek savunmasız bir noktayasaldırdı. Bu saldın iyi planlanmıştı. İşte böylece bir ArzlıUzay Kentine girmeyi başardı. Kurbanına yaklaşarak onuöldürdü, sonra da uzaklaştı. Adam bizim kör noktamızdansaldırıya geçti.»
Baley başını salladı. «Olacak gibi değil. Sizinkiler buvarsayımı desteklemek için araştırmalar yaptılar mı?»
81
«Evet, yaptık. Sizin polis müdürü de hemen hemencinayet anında oradaydı...»
«Biliyorum. Bunu bana söyledi.»
«İşte bu da katilin zamanlama bakımından çok ustacadavrandığını gösteren diğer bir örnek, Elijah. Sizin pollsmüdürü daha önce de Dr. Sarton'la işbirliği yapmıştı. Dr.Sarton, New York'a benim gibi R.Merin gizlice girmeleriiçin iik hazırlıkları da yine Bay Enderby'Ie birlikte yapmayıdüşünüyordu. O sabahki randevunun nedeni de buydu.Tabii cinayet bu planları engelledi. Hiç olmazsa şimdilik.Polis müdürü cinayet sırasında Uzay Kentinde olduğu içinArz zor ve utanılacak bir duruma düştü. Bizimkiler de öyle.Ama aslında söylemek istediğim bu deği ldi . Pol ismüdürünüz olay sırasında oradaydı." Kendisine, 'Adamherhalde kırları aşarak geldi,' dedik. O da senin gibi,'ımkânsız,' diye karşılık verdi. Ya da, 'Aklın aiacağı bir şeydeğil bu,' dedi. Tabii çok sarsılmıştı. Belki de bu yüzdenönemli olan noktayı göremedi. Ama biz onu bu olasılığıhemen araştırmaya zorladık.»
Baley polis müdürünün kırılan gözlüğünü anımsadı. Ociddi anda bile dudağının kenarı usulca titredi. ZavallıJulius, diye düşündü. Tabii çok sarsıldı. Ama fizikizayıflıkları, jenetik seçim uygulanmayan Arzillara özgü,tiksinti verici bir özellik sayan azametli Uzaycılara durumuanlatması da olanaksızdı. Hiç olmazsa bunu itibarınıkaybetmeden yapamazdı. Polis müdürü Julius Enderbyiçin itibar çok önemlidir... ArzIHarın bazı konulardabirbirlerini tutmalan gerekir. Bu robota Enderby'nin uzağıgöremediğini hiçbir zaman söylemeyeceğim...
R. Daneel konuşmasını sürdürdü. «New York'taki çıkış
82
kapılan birer birer araştırıldı. Kentte kaç kapı olduğunubiliyor musun? Elijah?»
Baley başını salladı, sonra da tahmine çalıştı. «Yirmi?»
«Beş yüz iki.»
«Ne?»
«Başlangıçta kapı sayısı daha da fazlaymış. Ama artıkkullanılacak halde olan beş yüz iki kapı var. Senin kentinağır bir gelişmenin simgesi Elijah. Burası bir zamanlargökyüzüne acıkmış. İnsanlar rahatça kentten kırlaraçıkariarmış.»
«Tabii. Bunu biliyorum.»
«Kent in üzer i i l k kapandığı zaman b i rçok g i r işedakunulmamış. Beş yüz iki kapı hâlâ kullanılacak halde.Diğerleri ya kapatılmış, ya önlerine duvar örülmüş. Tabiihava şileplerinin giriş yerlerini saymıyoruz.»
«Ee, kapılarda ne buldunuz?»
«Umutsuz bir durumdu bu. Çıkış kapılarında nöbetçibulunmuyordu. Çıkışları kontrol eden ya da onların görevalanına girdiğini düşünen bir tek memur bile bulamadık.Sanki kimsenin o kapılardan haberi yoktu. Bir insanistediği zaman o kapıların birinden çıkar, sonra da rahatçakente dönebilirdi. kimse onu farketmezdi bile.»
«Başka? Cinayet silahı olay yerinde değildi sanırım.»
«Evet, öyle.»
83
«İpuçları?»
«Bir tek ipucu bi le yok. Uzay Kentinin etrafındakitoprakları iyice araştırdık. Çiftliklerde çalışan robotlar tanıkolarak işe yarayacak gibi değillerdi. İnsanca tarafları pekyok onların. Otomatik çift l ik aletlerinden pek farklısayılmazlar. Etrafta insan da yoktu.»
«Anlıyorum. şimdi ne olacak?»
«Bir uçta başarılı olamadık. Yani Uzay Kentinde. şimdidiğer uçta çalışacağız. New York Kentinde. Bütün yıkıcıgrupların iz ini bulacağız. Bütün muhal i f örgüt ler iinceleyeceğğiz...»
Baley robotun sözünü kesti. «Bu işe ne kadar zamanayıracaksın?»
«Mümkün olduğu kadar az. Gerektiği kadar çok.»
Baley düşünceli bir tavırla, «Pek berbat bir iş bu,» diyemırıldandı. «Keşke başka bir iş arkadaşin olsaydı.»
R. Daneel, «Ben öyle düşünmüyorum,» dedi. «Polismüdürü sadakatini ve yeteneklerini çok övdü.»
Baley alay etti. «Büyük bir lütufta bulunmuş.» S.onra da,zavallı Julius, diye düşündü Benim yüzümden vicdanazabı çekiyor. Onun için de çabalayıp duruyor.
R. Daneel, «Tabii sözlerini olduğu gibi kabui etmedik,»diye ekledi. «Sicilini inceledik. Sizin bölümde robotlarınkullanılmasına açık açık karşı çıkmışsın.»
84
«Ah? Buna bir itirazın var mı?»
«Hiç yok. İstediğin gibi düşünebilirsin. Ama bu yüzdenpsikolojik profi l ini iyice incelemek zorunda kaldık.Sonunda R.'lerden müthiş nefret etmene karşın bunungörevin olduğuna inandığın takdirde öyle biriyle işbirliğiyapabileceğini anladık. Sadakat yeteneğin olağanüstüdenilecek kadar fazla. Yasal otoriteye büyük saygın var.Bize de böyle biri gerekiyordu. Polis Müdürü Enderby seniiyi tanıyor.»
«Robotlara olan duygularım yüzünden bana kızmıyormusun?»
«Benden istenileni yapmama, senin de bana yardımetmene engel olmayacaksa, bu duyguların ne önemivar?»
Baley durakladı, sonra da öfkeyle, «Pekala,» diyehomurdandı. «Sınavı geçtiğim anlaşılıyor. Ama ya sen?Bir detektif olduğuna nasıl karar verdiler?»
«Ne demek istediğini anlayamadım.»
«Seni aslında bir bilgitoplama makinesi olarak yaratmışlar.Uzaycılar için insanların yaşamiarıyla ilgili gerçeklerikaydedecek adam taklidi bir makine.»
«Bir araştırmacı için bu iyi bir başlangıç sayılmaz mı?Yani bilgi toplayan bir makine olmak.»
«Başlangıç için iyi olabilir belki. Ama detektiflik sadece budeğildir.»
85
«Tabii devrelerimi son duruma ayarladılar.»
«Bu olayın ayrıntılarını öğrenmek isterim, daneel.»
«Bunu açıklamak kolay. Güdü bankalarıma özellikle güçlübir istek kattılar. Adaletin yerini bulması isteği.»
Baley, «Adalet!» diye haykırdı. Yüzündeki alaylı ifadekayboldu, bunun yerini müthiş bir kuşku aldı.
R. Daneel iskemlesinde hızla dönerek kapıya doğru baktı.«Biri geldi.»
Gerçekten de gelmişti. Kapı açılarak Jessie içeri girdi.Kadının rengi uçmuş, dudakları incelmişti.
Baley şaşırdı. «Jessie! Bir şey mi oldu?»
Kadın orada durdu. Kocasına bakamıyordu. «Çoküzgünüm. Ama...» Sesi hafifledi.
«Bentley nerede?»
«Bu geceyi Gençlik Salonunda geçirecek.»
Baley, «Neden?» diye s.ordu. «Ben senden böyle bir şeyistemedim ki.»
«İş arkadaşının gece burada kalacağını söyledin ya.Bentley'in odasını ona vereceğimizi düşündüm.»
R. Daneel, «Buna hiç gerek yoktu, Jessie,» dedi.
Jessie gözlerini R. Daneel'in yüzüne dikerek onu dikkatle
86
süzdü.
Baley parmaklarının ucuna baktı. Olacakları seziyor,midesi bularıyordu. Ama nedense araya girmesi deimkansızdı. Uzun sessizlik kulak zarlarına baskı yapıyordusanki. Sonra karısının uzaklardan, kat kat plasteksinarkasından geliyormuş gibi bir etki yapan sesini duydu.
«Sen bir robotsun sanırım, Daneel.»
R. Daneel her zamanki gibi sakin sakin, «Evet, öyle,»dedi.
87
ALTI
Kentin en zengin kesimlerinden bazılarının en usikatlarında dağal «solaryumlar» vardı. Burada maden birkepengi olan kuvartz bir bölme havayı engeller amagüneş ışınlarının içeri süzülmesine izin verirdi. Kentin enyüksek mevkideki yöneticilerinin karıları ve kızları busolaryumlarda güneşlenirlerdi. Bu yerlerde her gece eşsizbir dağa olayı görülürdü.
Yani gece olurdu.
Kentin geri kalan bölümünde keyfi olarak kararlaştırılmış,saaılerden oluşan devrelere uyulurdu. (Milyonların sırayla,binde bir, ark lamlarının altında «güneşlendikleri» genelsolaryumlarda da durum böyleydi.)
Kentin işleri «gece» ya da «gündüz» sekiz saatlik üçdevre ya da altı saatlik dört sürede kolaylıkla devamederdi. Aydınlık ve çalışma sonsuza dek uzayabilirdi.Zaman zaman reformcuların ekonomi ve üretim adınaböyle bir şeyi önerdikleri oluyordu.
Ama bu fikir hiçbir zaman benimsenmiyordu.
Arzdaki toplumların eskf alışkanlıklarının çoğundan yinebu ekonomi ve ü re t im adna vazgeç i lm iş t i . Yer ,mahremiyet, hatta özgür iradenin önemli bir bölümünden.Zaten bunlar uygarlığın ürünleriydiler ve ancak on binyaşındaydılar.
Ama geceleri uyumak insanlık kadar eski bir alışkanlıktı.Bir milyonluk yıllık bir yaşam biçimi. Bu alışkanlık kolayvazgeçilecek bir şey değildi. Akşam olduğunu gözle
88
görmek imkansızdı ama karanlık saatler geçerkenapartmanların ışıkları sönükleşir, kentin nabzı yavaşlardı.Kentin üzeri kapalı caddelerinde, öğlenin gece yansındanayırt edilmesini sağlayacak kozmik bir olgu görülmezdi.Ancak insanlar akrebin zamanı sessizce bölümlereayırmasına razı olur, buna uyarlardı.
Bu «gece» de ekspres yollar boşalmış, yaşam gürültüsühafiflemiş, dev geçitleri dalduran kalabalık kaybolmuştu.New York Kenti kimsenin dikkatini çekmeden Arzıngölgesinde yatıyor, sakinleri de uyuyorlardı.
Elijah Baley gözleri açık yatakta yatıyordu. Apartmandahiç ışık yanmıyordu ama işte o kadar. Jessie onun yanınauzanmıştı. Karanlıkta hiç kımıldamıyordu. Baley karısınınhareket ettiğini ne hissetmiş, ne de duymuştu.
Duvarın öbür tarafında R. Daneel Olivaw oturuyor, ayaktaduruyor ya da yatıyordu. Baley robotun bunlardanhangisini yaptığını merak ediyordu.
Arzlı usulca, «Jessie,» diye fısıldadı. Sonra tekrarladı.«Jessie.»
Yanında yatan karanlık gölge örtünün altında hafifçekımıldadı. «Ne istiyorsun?»
«Durumumu daha zorlaştırma, Jessie.»
«Bana söyleyebilirdin.»
«Nası l söylerdim? Ama bir yolunu bulup durumuaçıklamak niyetindeydim. Yakup adına...»
89
«Hişş...»
Baley'nin sesi tekrar alçalarak bir fısıltı halini aldı. «Onunne olduğunu nasıl öğrendin? Bunu bana söylemeyecekmisin?»
«Lije...» Jessie'nin sesi havadaki hafif bir dalgalanmadanfarksızdı. «Bizi duyabilir mi? O şey?»
«Fısıldaşırsak duyamaz.»
«Nereden bi l iyorsun? Belki kulakları en hafif sesialabilmesi için özel biçimde yapıldı. Uzaycı robotları hertürlü şey yapabilirler...»
Bunu Baley de biliyordu. Robotlar lehindeki propagandaUzaycıların makine adamlarının mucizeden farksızbaşarılarını durmadan vurguluyordu. Bunlar çok dayanıklı,duyulan geliştirmiş, insanlara yüzlerce yeni yoldan hizmeteden robotlardı. Baley bu tarz bir yaklaşımın kendikendisini yenilgiye uğrattığını düşünüyordu. Çünkü Arzlılarrobotlardan bu kadar üstün oldukları için daha da nefretediyorlardı. Baley fısıltıyla, «Daneel onlardan değil,» diyeaçıkladı. «Onu mahsus insan biçiminde yapmışlar.Daneel'in bir insan sanılmasını istemişler. Bu yüzdenonda sadece insanca duyular olabilir >!
«Nereden biliyorsun?»
«Daneel'de ek duyular olsaydı, insan olmadığını kazarabelli edebilirdi. Çok şey bilir, gereğinden fazla başarılıolurdu.»
«Belki...»
90
Yine bir sessizlik oldu.
Bir dakika geçti ve Baley ikinci kez çabaladı. «Jessie, bukonuyu daha sonraya bıraksak... Şeye... şeye kadar...Dinle, hayatım, öfkelenmen haksızlık.»
«Öfkelenmem mi? Ah, Lije, ne aptalsın! Ben öfkelideğillm, korkuyorum. Ödüm patlıyor...» Jessie sesli sesliyutkundu ve Elijah'ın pijamasının yakasını yakaladı.
Bir süre birbirlerine sarılarak yattılar. Baley'nin haksızlığauğradığı için duyduğu kırgınlığın yerine, endişe aldı.«Neden, Jessie? Korkulacak bir şey yok ki. Zararsız o.Yemin ederim.»
«Onu başından atamaz mısın, Lije?»
«Bunu yapamayacağımı biliyorsun. Bu bizim büronun birişiyle ilgili. Onu başımdan nasıl atarım?»
«Nasıl bir iş bu, Lije? Bana bunu söyle.»
«Beni şaşırtıyorsun, Jessie.» Baley karanlıkta uzanarakkarısının yanağını okşadı. Islaktı bu yanak. Pijamasınınkoluyla karısının gözyaşlarını sildi. Şefkatle, «Bebek gibidavranıyorsun,» dedi.
«Bürodakilere bu işi başkasına vermelerini söyle. O işneyse. Lütfen, Lije.»
Baley'nin sesi biraz sertleşti. «Jessie, uzun yıllardan beribir polisin karışısın. Görevden kaçınılmayacağını daçoktan öğrenmiş olman gerekir.»
91
«Bu görevi neden sana verdiler?»
«Julius Enderby...»
Kocasının kollarında yatan Jessie birdenbire kaskatıkesildi. «Bunu bilmeliydim. Neden Julius Enderby'e birkerecik olsun pis iş ler in i başkasına yaptırmasınısöylemiyorsun? Çok şeye katlarıyorsun, Lije. Ve bu da...»
Baley kadını yatıştırmaya çalıştı. «Pekala, pekala.»
Jessie titreyerek sustu.
Baley, hiçbir zaman anlıyamayacak, diye düşündü.
Jessie'yle Baley nişanlandıkları günden beri dalma JuüusEnderby yüzünden kavga etmişlerdi. Baley'le JuilusEnderby aynı okula gitmişlerdi, Kent Yöneticilik Okuluna.Enderby, Baley'den iki sınıf büyüktü. Ama yine de iyiarkadaştılar. Baley yetenek testleri ve nöroanalizdensonra polis kadrosuna gireceğini öğrendiği zaman,Enderby'nin bu bakımdan da kendisinden önde olduğunuanlamıştı. Enderby o sırada sivil memur bölümünegeçmişti bile. Baley, Enderby'i izledi ama aralarındakiuzaklık gitgide büyüyordu. Aslında kimsenin suçu değildibu. Baley yeterince becerikli ve yetenekliydi. AmaEnderby'deki bir özellik onda yoktu. Enderby yönetimmakinesine güzelce uymuştu. O dağuştan memur olan vebürokratların arasında rahat eden bir tipti.
Polis müdürü olağanüstü kafalı bir adam sayılmazdı.Baley de biliyordu buna. Enderby'nin çocuksu garipliklerivardı. Örneğin, zaman zaman gösterişli bir Ortaçağatavırlarını takınması. Ama başkalarına karşı hep nazikti,
92
kimseyi kırmıyordu. Emirleri incelikle dinliyor, emirverirken de işe uygun bir biçimde nazik ama kesin bir tavırtakınıyordu. Adam Uzaycılarla bile geçinebiliyordu. Belkide onlara biraz fazla yaltaklanmaktaydı. (Baley aslındahiçbir Uzaycıyla konuşmamışti. Ama onlara yarım gün biledayanamayacağından emindi . ) Ancak Uzaycı lar ,Enderby'e güveniyorlardı. Bu yüzden de adam kent içinson derece yararlıydı.
Toplum kurallarına uyarak nazikçe davranmanın kişilik vebecerikl i l ikten çok daha yarar l ı olduğu memurlukyaşamında Enderby merdiveni çabucak tırmanmıştı.Baley 5 S. derecesine eriştiği sırada, o da polis müdürüolmuştu. Baley aralarındaki bu farka hiçbir zamankızmadı. Ama insandı sonuçta ve bu yüzden hayıflandığıda .oluyordu. Enderby eski dostluklarını unutmamıştı.Kendince Baley'e yardım etmeye çalışıyordu. R. Daneel'leyapacaklar! çalışma da bunun bir örneğiydi. Zor ve hoşagitmeyecek bir görevdi bu. Ama bu işin Baley'ninyükselmesini sağlayacağı da kesindi. Polis müdürü bufırsatı pekala bir başkasına verebilirdi. Enderby'nin,Baley'nin kendisine bir iyilik etmesi isteğiyle ilgili sözleri bugerçeği maskelemiş ama tümüyle saklayamamıştı.
Ama Jess ie bu i l i şk iye h içb i r zaman aynı göz lebakmamıştı. Enderby daha önoe de Baley'e görevverdiğinde, «Bunun nedeni o gülünç sadakat yeteneğin,»diye söylenmişt i . «Herkesin görevine çok düşkünolduğunu söyleyerek seni övmesinden bıktım. Bir kerecikolsun kendini düşün. Yukarı tırmanmış olanların kendis a d a k a t y e t e n e k l e r i k o n u s u n u h i ç b i r z a m a naçmadıklarının farkındayım.»
Baley şimdi vücudu kaskatı, hiç uyumadan yetiyor ve
93
Jessie'nin sakinleşmesini bekl iyordu. Düşünmesigerekliydi. Kuşkularım konusunda emin olmalıyım...Kafasında küçük ayrıntılar birbirlerini kovalıyor, ağır ağırbirleşerek bir şekü oluşturuyorlardı.
Jessie dönerken yatak çukurlaşti.
«L i je . . .» Kad ın dudak la r ın ı kocas ın ın ku lağ ınayaklaştırmıştı.
«Ne var?>;
«Neden istifa etmiyorsun?»
«Sen çıldırdın mı?»
«Neden istifa etmeyesin?» Jessie birden heveslenmişgibiydi. «Böylece o iğrenç robottan kurtulmuş olursun.Büroya git ve Enderby'e işten ayrılacağını söyle.»
«Önemli bir araştırma sırasında istifa edemem.» Baley'ninsesi soğuktu. «Aklıma estiği an her şeyi kaldırıp çöpeatamam. Böyle bir şey derecemi sıfıra indirmelerineneden olur.»
«Öyle de olsa çal ış ı r , yeniden yüksel i rs in. Bunuyapabilirsin, Lije. Başka bir bölüme memur olarak girersin.Bir sürü yer var.»
«Belirli bir nedenle derecesi düşürülen kimseleri tekrarmemur olarak almazlar. Ancak amelelik edebilirim. Sen deağır işe verilirsin. Bentley benden kalacak o mevkilnikaybeder.
94
Tanr ım, Jess ie , sen bunun ne demek o lduğunubilmiyorsun!»
Kadın, «Bununla ilgili yazılar okudum,» diye mırıldandı.«Hiç korkmuyorum.»
«Sen aklını kaçırmışsın! İyice kaçırmışsın!» Baleytitremeye başlamıştı. Gözlerinin önünde tanıdık biribelirmişti. Babası... Küflenerek ölüme yaklaşan babası...
Jessie derin derin içini çekti.
Baley öfkeyle karısını düşünmekten vazgeçti. Gözününönünden babası gitmiyordu. Sinirli sinirli, «Jessie,» dedi.«Daneel'in robot olduğunu nereden öğrendin? Bunu banasöylemelisin. Buna nasıl karar verdin?»
Kadın, «Şey...» diye başladı, sonra da sustu. Jessieü ç ü n c ü k e z m e s e l e y i a ç ı k l a m a y a ç a l ı ş m ı ş v ebaşaramamıştı.
Baley karısının elini şiddetle sıkarak onu konuşmayazprladı. «Jessie, lütfen... Seni korkutan nedir?»
Kadın, «Onun robot olduğunu tahmin ettim,» dedi.
Baley, «Bunu tahmin etmeni sağlayacak hiçbir şey yoktu,»diye karşılık verdi. «Evden ayrılmadan önce onun robotolduğu aklına bile gelmedi. Öyle değil mi?»
«Gelmedi... Ama sonra düşündüm...»
«Haydi, Jessie... Ne oldu, söyle.»
95
«Şey... Dinle, Lije, kızlar Özel'de konuşuyorlardı. Onlarınnasıl olduklarını bilirsin. Her şeyden söz ederler.»
Baley, ah şu kadınlar, diye düşündü.
Jessie ekledi. «Her neyse... Dedikodu bütün kente yayıldısanırım... Yayılmış olmalı.»
«Bütün kente mi?» Baley ani, âdeta vahşi bir zaferduygusuna kapıldı. Bir parça daha, o şekildeki yerinibulmuştu.
«Konuşmalarından bu anlam çıkıyordu. Uzaycı bir robotunkentte başıboş dalaştığından söz edildiğini söylüyorlardı.' T ı p k ı i n s a n a b e n z i y o r m u ş v e p o l i s l e b i r l i k t eçalışıyormuş,^1 dediler. Hatta onu bana bile sordular.Gülerek, «Senin Lije bu konuda ne biliyor, Jessie?»dediler. Ben de, 'Saçmalamayın,' diye bir kahkaha attım.
«Sonra esiraltı sinemaya gittik. O zaman senin yeni işarkadaşını düşünmeye başladım. Eve getirdiğin resimlerihatırlıyor musun? Julius Enderby'nin Uzay Kentindeçektiği fotoğrafları. Uzaycıların nasıl insanlar olduklarınıgörmem için getirmiştin onları. Düşünürken yeni işortağının o Uzaycılara benzediğini farkettim. Kendikendime, Tanrım, dedim. Herhalde ayakkabıcıdaki olaydasözünü ettikleri Uzaycı robot şimdi Lije'nin yanında...Başımın ağrıdığını bahane ederek dışan fır ladım.Koştum...»
Baley, «Lütfen Jessie!» dedi. «Kendini toplamaya çalış.Neden korkuyorsun? Daneel'den korkmadığından eminim.Eve döndüğün zaman onun karşısına dikildin. Hem decesaretle. O−nun için...» Birden sustu. Yatakta doğrulup
96
oturdu. Karanlıkta gözlerini boş yere iri iri açmıştı.
Baley karısının yanında kımıldandığını hissetti. Eliniuzatarak kadının ağzını buldu. Parmaklarını Jessie'nindudaklarına sıkıca bastırdı. Kadın gerilemeye çalıştı.Baley'nin bileğini kavrayarak elini çekmek için çabaladı.Ama Baley elini daha da bastırdı.
Sonra ansızın Jessie'yi bıraktı. Kadın inledi. Baley boğukbir sesle, «Bağışla, Jessie,» diye fısıldadı. «Etrafıdinliyordum.» Yataktan kalkarak tabanlarına sıcakplastofilm levhaları geçirdi.
«Lije, nereye gidiyorsun? Beni yalnız bırakma.»
«Endişelenme. Kapıya kadar gideceğim.»
Baley karyolanın yanından dalaşırken plastofilm hafifçehışırdadı. Oturma odasına açılan kapıyı biraz aralayarakuzun bir an bekledi. Hiç bir şey olmadı. Etraf o kadarsessizdi ki, Baley yatakta Jessie'nin nefes alırken hafif,ıslığa benzer bir ses çıkardığını bile duyuyordu. Kanıkulaklarında ağır bir ritmle boğuk boğuk uğulduyordu.Baley elini aralıktan usulca uzattı. Bulması için ışıkyakınasına gerek olmayan o noktaya doğru kaydı.Parmakları tavandaki ışığı kontrol eden tokmağı kavradı.Hafif bir baskı yapınca tavan hafifçe aydınlandı. İşık okadar hafifti ki, oturma odasının zemini gölge içindekalıyordu.
Ama Baley gerekenleri görmüştü. Dış kapı kapalı, oturmaodası da sessizdi. Tokmağı tekrar çevirerek «kapalı»yagetirdi ve karyolaya döndü. Gereken her şeyi öğrenmiş,pa rça la r b i rb i r l e r ine i y i ce uymuş tu a r t ı k . Şek i l
97
tamamlanmıştı.
Jessie yalvarırcasına, «Lije, ne oldu?» diye sordu.
«Kötü bir şey olmads, Jessie, Her şey yo−Sunda. Oburada değil.»
«Robot mu? Yani o gitmiş mi? Hepten mi?»
«Hayır, hayır. Buraya dönecek. Ama o gelmeden sorumacevap verrfleni istiyorum.»
«Hangi soruna?»
«Neden korkuyorsun?»
Jessie sesini çıkarmadı.
Baley üsteledi. «Ödünün patladığını söyledin.»
«Ondan korktum.»
«Hayır, bunu konuştuk. Daneel'den korkmadin. Zaten birrobotun insanlara zarar veremeyeceğini de çok iyibiliyorsun.»
Kadın ağır ağır, «Herkes onun robot olduğunu öğrendiğitakdirde,» dedi. «Bir kargaşalık çıkabil irdi. Bizi deöldürürlerdi.»
«Bizi neden öldürsünler?»
«Kargaşalıkların nasıl olduğunu biliyorsun...»
98
« S e n d e b u n d a n m t k o r k t u n ? B i r k a r g a ş a l ı kçıkmasından?»
«Şey...»
«Şişş...» Baley karısını i terek yatırdı. Sonra onunkulağına, «Geri döndü,» diye fısıldadı. «şimdi dinle ve tokkelime söyleme. Her şey yolunda, Daneel yarın sabahgidecek ve bir daha geri gelmeyecek. Kargaşalık daçıkmayacak.» Bunu söylerken âdeta mutluluk auydu.Hemen hemen mutluluk... Artık uyuyabilecekti, için içintekrarladı. Kargaşalık çıkmayacak... Derecemi dedüşürmeyecekler... Tam uykuya dalacağı sırada da,cinayet araştırılmayacak bile, diye düşündü. O bileolmayacak Bütün esrarı çözdüm.. Uyuyakaldi.
99
YEDİ
Polis Müdürü Julius Enderby gözlüğünün camlarını büyükbir dikkatle sildi. Sonra gözlüğü burnunun üzerineyerleştirdi.
Baley, iyi bir hile bu, diye düşündü. Ne söyleyeceğinekarar vermeye çalışırken yapacak bir şey buluyorsun.Aynca pipo yakınak gibi pahalıya da gelmiyor... Aklınageldiği için piposunu çıkardı ve kesesinden pek az kalmışolan kaba kıyılmış tütünden aldı, Arzda hâlâ yetiştirilenlüks ürünlerden biri de tütündü. Ama bunun sonu dagelmek üzereydi. Baley'in yaşamı boyunca tütün fiyatlarıher zaman yükselmiş, hiç alçalmamışlı. Herkese verilentütün kotasıysa dalma azalmıştı.
Enderby gözlüğünü iyice yerleştirdikten sonra masasınınbir ucundaki düğıneye uzandı.
Çevirerek kapısının bir an tek taraflı bir saydamlıkkazanmasını sağladı. «Sahi, o şimdi nerede?»
«Büroyu dalaşmak istediğini söyledi. Bu şerefü işi JackTobin'e bıraktım.» Baley piposunu yakıp üstündeki kapağıdikkatle sıkıştırdı. Polis müdürü tiryaki olmayan çok kimsegibi tütün dumonı konusunda pireyi deve yapmayameraklıydı.
«Tobin'e onun robot olduğunu söylemediğini umarım.»
«Tabii söylemedim.»
Polis müdürü bir eliyle masasındaki otomatik takvlmleoynayıp duruyordu. Baley'e bakmadan, «Durum nasıl?»
100
diye sordu
«Oldukça kötü.»
«Üzgünüm, Lije.»
Baley kesin bir tavırla, «Bana onun insandan farksızolduğunu söylemeliydiniz,» dedi.
Enderby şaşırdı. «Bunu sana söylemedim mi?» Sonra anibir huysuzlukla ekledi. «Lanet olsun! Bunu bilmengerekirdi. O, R. Sammy'e benzeseydi senden robotu evinealmanı istemezdim. öyle değil mi?»
«Biliyorum, müdür bey. Ama ben hayatım boyunca öylebir robot görmedim. Siz görmüşsünüz. Hatta ben öyle birrobotun yapılmasının mümkün olduğunu bile bilmiyordum.Keşke beni uyarsaydınız...»
«Bak, Lije, gerçekten üzgünüm. Sana bunu açıklamamgerekirdi. Çok haklısın. Ama bu iş, bütün bu olay,sinir ler imi öyle bozdu ki, durup dururken herkeseçatıyorum. O yani... o nesne yeni tip bir robot. Ve buhenüz deney evresinde.»
«Bunu o da söyledi.»
«Ya?.. Tamam öyleyse.»
Baley'in vücudu biraz gerildi. O an gelmişti. Piponunsapını dişlerinin arasına sıkıştırarak kayıtsızca, «R.Daneel Uzay Kentine gitmemi sağlayacak,» dedi.
«Uzay Kentine mi?» Enderby ani bir öfkeyle başını
101
kaldırdı.
«Evet. Bu mantıklı bir adım, müdür bey. Cinayet yerinigörmek, birkaç soru sormak istiyorum.»
Enderby kararlı bir tGvırla başını salladı. «.Bence bu hiçde iyi bir fikir değil, Lije. Cinayetin işlendiği yeri araştırdık.Öğrenilecek yeni bir şey olduğunu hiç sanmıyorum. Sonraonlar garip insanlar. Onlara karşı dikkatli davranmakgerekiyor... çok dikkatlıl Senin bu konuda hiç tecrübenyok.» Tombul elini alnına götürerek beklenmedik bir hırslaekledi. «Onlardan nefret ediyorum!»
Baley mahsus düşmanca bir tavırla, «Lanet olsunb diyebağırdı. «Robot buraya geldi. şimdi benim de orayagitmem gerekiyor. Bir görevi bir robotla paylaşmakyeterince kötü zaten. İkinci planda kalmak hiç hoşumagitmeyecek. Ama Tabii bu soruşturmayı yönetecekyeteneğim olmadığını düşünüyorsanız, müdür bey...»
«Mesele bu değil, Lije. Bunun seninle ilgisi yok. Sorun oUzaycı lar . Sen onlar ın nası l insanlar o lduklar ınıbilmiyorsun.»
Baley'nin kaşları büsbütün çatıldı. «O halde siz debenimle gelin, müdür bey.» Sağ elini dizine koymuştu. Busözleri söylerken farkına varmadan iki parmağını üst üstegetirdi.
Enderby'nin gözleri irileşti. «Hayır, Lije. Oraya gidecekdeğillm. Bunu benden isteme.» Ağzından âdeta fışkıranbu sözcükleri gözle görebilecek bir çabayla engellemeyeçalıştı. Yalandan gülümseyerek daha sakin bir tavırla,«Burada sürüyle işim var,» dedi. «Programın gerisinde
102
bile kaldım.»
Baley polis müdürünü düşünceli bir tavırla süzdü. «Ohalde size ne yapacağımızı söyleyeyim. Daha sonra üçboyutlu vericiden yararlanabilirsiniz. Kısa bir süre içinyani. Yardıma ihtiyacım olabilir.»
«Şey... evet. Bunu yapabilirim sanırım.» Enderby'nin sesipek isteksizdi.
«İyi.» Baley duvardaki saate baktı. Başını sallayarakayağa kaktı. «Sizinle bağlantı kuracağım.»
Detektif dışan çıkarken kapıyı bir an kapatmadı veomzunun üzerinden geriye baktı. Polis müdürünün başını,masasına dayadığı dirseğine doğru eğdiğini gördü.Neredeyse bir hıçkırık duyduğuna yemin edecekti. Âdetaşok geçirerek, Tanrım, diye düşündü.
Memurların çalıştığı büyük odaya girerek en yakındakimasanın köşesine il işti. Masada çalışan adama daaldırmadı. Memur başını kaldırarak, «Merhaba,» diyemırıldandı. Sonra tekrar işiyle ilgilendi. Baley piposununkapağını çıkarıp bunu üfleyerek temizledi. Pipoyumasadaki küçük kül vakumuna doğru uzatarak tersineçevirdi. Toz gibi beyazımsı tütün külü gözden kayboldu.Detektif üzgün boş pipoya baktıktan sonra cebine soktu.Bir pipo dolusu tütün bir daha geri gelmemek üzere külolup gitmişti,
Baley içeride olanları yeniden düşündü. Bir bakımaEnderby'nin takındığı tavır onu şaşırtmamıştı. Polismüdürünün onun Uzay Kentine gitmesine karşı geleceğinitahmin etmişt i . Enderby 'n in Uzaycı lar la i l işk i ler i
103
sürdürmenin ne kadar zor olduğundan, en önemsizsorunlarda bile bu konuda deneyimi olan kimseleringönderi lmesinden, tecrübesiz Arzlı ları yollamanıntehlikelerinden sık sık söz ettiğini duymuşum. Ama Baley,poüs müdürünün bu kadar çabuk razı olacağını da aklınagetirmemiş, Enderby'nin hiç olmazsa onunla birliktegitmekte ısrar edeceğini sanmıştı. Bu konu çok önemüydi.D i ğ e r i ş l e r i n ç o k i u ğ u i d d i a l a r ı d a b u y ü z d e nanlamsızlaşıyordu.
Baley, polis müdürünün kendisiyle gelmesini istemiyordu.Her şey istediği gibi olmuştu zaten. Baley, Enderby'nin üçboyutlu vericiyle konuşmaya katılmasını istemişti. BöyleceEnderby güvenli bir yerden olaylcnn gelişmesine tanıkolabilecekti.
«Güvenlik.» İşte anahtar sözcük buydu. Baley'e hemenortadan kaldırılması imkansız bir tanık gerekiyordu. Kendigüvenliği için bir önlemdi bu. Polis müdürü de Baley'ninönerisini hemen kabul etmişti. Baley odadan çıkarkenEnderby'nin hafifçe hıçkırdığını hatırlayarak, Yakub adına,diye düşündü. Bu batağa fena saplanmış...
Baley'nin dirseğinin dibinden neşeli bir ses yükseldi. Birikelimeleri ezip büzerek, bağlayarak konuşuyordu. Baleyi rk i ld i . Müthiş b i r öfkeyle, «Ne is t iyorsun?» diyehomurdandı.
R. Sammy'nin yüzündeki budalaca gülümseyiş silinmedi.«Jak sana Daneel'in hazır olduğunu söylememi istedi,Lije.»
«Pekâlâ, Haydi, çık git .» Baley kaşlarını çatarak,uzaklaşan robotun arkasından baktı. Bu hanta! makinenin
104
insanı her zaman küçük adıyla çağırması kadar sinirbozucu bir şey olamazdı. Baley, R. Sammy oraya ilkgeldiği zaman polis müdürüne bundan yakınmıştı.Enderby omzunu silkerek, «Ya^1 öyle olacak, ya böyle,»demişti. «Halk, kent robotlarına qüçlü bir dostluk devresieklenmesinde ısrar ediyor. Eh, sonuç da böyle oluyor işte.R. Sammy sana dostluk duyuyor. Seni bildiği en dostçaisimle çağırıyor.*
dostluk devresıl Yapılan hiçbir robot, ne türden olursaolsun, bir insana zarar veremezdi. Birinci Robot Kuralıydıbu. «Bir robot bir insana zarar veremez ya da hareketetmekten koçınarak bir insanın zarar görmesine gözyumamaz.»
Yapı lan her pozi t ronik beynin teme! devreler in inderinliklerine bu emir mutlaka yerleştiriliyordu. Hiçbir şeybu emri bozamazdı. Özel dostluk devresine de hiç gerekyoktu.
Ama müdür haklıydı yine de. Arzlıların robotlara karşıduydukları kuşku aslında pek mantıksızca bir şeydi. Buyüzden robotlara dostluk devrelerinin eklenmesi gerekiyor,bu makine adamların güleryüzlü olmaları da sağlanıyordu.Hiç olmazsa Arzda durum böyleydi.
Ama R. Daneel durup dururken hiç gülümsemiyordu.
Baley içini çekerek ayağa kalktı. Kendi kendine, bundansonraki durak Uzay kenti, dedi. Ya da bu son durak!
Kentin güvenlik güçleri ve yüksek mevkideki bazımemurlar resmi arabalarla kentin koridarlarında, hattayayalara yasak olan yeraltındaki eski otoyollarında
105
dalaşabiliyorlardı. Liberaller bu yolların çocuklar için oyunalanları, yeni aışveriş merkezleri ya da ekspres yol veyabanliyö hatları haline getirilmesini istiyorlardı.
Ama, «halkın güvenıl» gibi güçlü bir nedeni küçümsemekolanaksızdı. Yerel aygıtların başa çıkamayacakları büyükyangınlar, güç hatları ya da vantilatörlerdeki ciddi veyaygın arızalar ve en önemlisi, tehlikeli ayaklanmalarsırasında kent kuvvetlerinin kriz noktasına çabucakerişebilmeleri için bazı yolların bulunması gerekliydi.Araba yollarının yerini hiçbir şey almamıştı. Alamazdı.
Baley daha önce de birkaç kez bu yollardan geçmişti.Ama caddelerin âdeta ayıp sayılacak kadar tenha olmasıona her zaman kasvet vermişti. Sanki bu yollar kentinyaşayan, sıcak nabzından mi lyonlarca k i lometreuzak tayd ı la r . Cadde ş imd i de po l i s a rabas ın ınkontrollerinin başında oturan Baley'nin önünde kör ve içiboş bir solucan gibi uzanıyordu. Araba hafif bir dönemecialırken yeni bölümler ortaya çıkıyordu. Baley arkasınabakmamasına karşın geride diğer bir kör ve içi boşsolucanın devamlf büzülüp kapandığını biliyordu. Caddeiyi aydınlatılmıştı. Ama bu sessizlik ve boşlukta ışığın dabir anlamı yoktu.
R. Daneel de sessizliği bozmak ya da boşluğu daldurmakiçin hiçbir şey yapmıyordu. Gözlerini ileri dikmişti. Boşcaddenin de, kalabalık ekspres yol gibi onu etkilemediğibelliydi.
Kentin koridarlarından birindeki hafif dönemeçli taşıtyoluna girerlerken polis otomobilinin iniltili sireni sessizliğiyardı. Her büyük koridarda taşıt yolları âdeta saygıylaişaretlenmişti. Geçmişin bir kalıntısına duyulan saygıyla.
106
Artık kentte pol is ve i t fd iye arabalarından, resmiotomobillerden, bakım ve onarım kamyonlarından başkataşı t yoktu. Yayalar da yol lar ı büyük bir güvenlekullarıyorlardı. Baley'nin inilti ler arasında ilerleyenarabasının önünden öfkeli bir telaşla kaçıştılar.
Baley de etrafından gürültü yükselirken rohat bir nefesaldı. Ama bu pek kısa sürdü. İki yüz metre kadar sonraUzay Kentinin kapısına giden sessiz koridara saptılar
Onları bekliyorlardı. Nöbetçilerin R. Daneel'i daha öncegörmüş oldukları belliydi. Hiç sıkılmadan robota başlarıylaselam verdiler.
Adamlardan biri Baley'e yaklaşarak kusursuz ama soğukbir nezaketle onu selamladı. Uzun boylu, ciddi tavırlı biradamdı. Ama R. Daneel gibi Uzaycı fiziğinin kusursuz birörneği de sayılmazdı.
Nöbetçi, «Lütfen kimlik belgenizi verin, efendim,» dedi.Baley'nin uzattığı kartı çabucak ama yine de dikkatleinceledi. Arzlı, nöbetçinin ellerinde ten rengi eldivenlerolduğunu farketti. Burun deliklerine takmış olduğu filtrelerhemen hemen belli olmuyordu. Nöbetçi tekrar selamvererek belgeyi iade etti. «Burada erkekler için Küçük birÖzel var, efendim. Belki duş yapmak istersiniz Oradanyararlanmanız bizi çok memnun eder.»
Baley buna hiç gerek olmadığını söylemek üzereydi. Amanöbetçi gerileyerek yerine geçerken, R. Oaneel Arzlırımkolunu usulca çekiştirdi.
«New York'iuların Uzay Kentine girmeden önce duşyapmaları âdettir, ortak Lije. Bunu sana, bilgin olmadığı ve
107
kendini ya da bizi sıkıcı bir duruma düşürmek istemediğinibildiğim için açıklıyorum. Ayrıea gerektiğini düşündüğünher türlü kişise! temizlik önlemini de alman doğru olur.Uzay Kentinde bu işler içrn başka yer bulamazsın.»
Baley şiddetle, «Başka yer yok mu?* dedi. «Ama buimkansız!»
R. Daneel, «Yani,» diye açıkladı. «New York'lularınkullanabileceği bir yer yok.»
Baley'nin yüzünde hayret ve düşmanlık dolu bir ifadebelirdi.
R. Daneel, «Bu duruma üzülüyorum,» dedi. «Ama bu birgelenek.»
Baley hiç sesini çıkarmadan Özel'e girdi. R. Daneel'inpeşinden geldiğini görmekten çok hissetti. Beni kontrol muediyor, diye düşündü. Yıkanıp üzerimden New York'untozlarını akıtacağımdan emin olmak mı istiyor? Öfkeli biran Uzay Kenti için planladığı şoku düşünerek sevindi.Belki bunu yaparken atom tabancasını kendi göğsünedoğru çevirmiş olacaktı. Ama o anda bunu önemseyecekhalde değildi.
Özel küçüktü ama gereken her şey vardı. İçerisi sonderecede temizdi. Havada hafif, keskin bir koku vardı.Baley şaşkın şaşkın havayı kokladı. Sonra da, zon, diyedüşündü. Burası morötesi ışınlarla dolu...
Küçük bir levha birkaç kez yanıp söndü. Sonra ışığısabitleşti. Bunda, «Ziyaretçi ayakkabıları da dahil olmaküzere bütün giysilerini lütfen çıkarsın,» diye yazılıydı.
108
«Eşyalarını aşağıdaki göze bıraksın.»
Baley bu sessiz emri yerine getirdi. Atom tabancasını vekayışını çıkardı. Sonra bunu çıplak beline sardı. Silah onapek ağır geldi. Taşınması rahatsızdı.
Gözün ağzı kapandı ve Baley'nin eşyaları ortadankayboldu. Levhanın ışığı söndü, üeride yeni bir levhaaydınlandı. «Ziyaretçi kişisel gereksinimlerini lütfenkarşılasın. Sonra okia gösterilen duşa girsin.»
Baley kendisini bir montaj tezgâhında uzaktan yönetilenaletlerin biçim verdiği bir makineye benzetti. Duşunbu lunduğu bö lmeye g i r d i ğ i zaman i l k i ş , a tomtabancasının mahfazasmdaki nem geçirmeyen tabakayıçekt i ve bunu kayışın üzerine sardı. Si lahını beşsaniyeden daha kısa bir sürede çekerek kullanabileceğiniuzun deneyler sonucu öğrenmişti. Bölmede tabancasınıasabileceği bir çengel ya da tokmak yoktu. Duş kafası bilegözükmüyordu. Baley silahını kapıdan uzaktaki bir köşeyekoydu.
Bir levha daha aydınlandı. «Ziyaretçi kollarını lütfen önedoğru uzatsın ve ortadaki dairede ayaklarını belirtilenyöne doğru çevirerek dursun.»
Baley dairenin ortasındaki çukurlara ayaklarını sokarkenlevha söndü. Aynı anda tavan, zemin ve dört duvardanyakıcı, köpüklü sular fışkındı. Baley suyun tabanlarınınaltında bile kabardığını hissetti. Bir dakika sürdü buyıkanma. Baley'nin cildi sıcaklık ve basınç yüzündenkıpkırmızı kesildi. Bu sıcak ve nemli yerde soluk almayaçalışırken ciğerleri sızladı. Bunu, fazla basınçlı olmayan,serin bir duş izledi. Sonra sıcak hava Baley'i bir dakikada
109
kuruttu, onun canlanmasını sağladı.
Dedektif tabancasıyla kayışını alınca onların da kuru vesıcak olduklarını farketti. Bunları takarak bölmeden çıktı.Aynı anda R. Daneel'in de yandaki duştan çıktığını gördü.Ah, iabil. diye düşündü. R. Daneel, New York'lu değil.Ama ona da b iz im kent in toz lan bu laş t i , . Ba leydüşünmeden hemen başını çevirdi. Sonra R. Daneel'ingeleneklerinin New York alışkanlıklarından farklı olduğunudüşünerek istemeye istemeye ona bir göz attı. Dudaklarıhafif bir gülümseyişle titreşti. R. Daneel'in sadece yüzü veelleri insanlarınkine benzemiyordu. Aynı dikkat ve özenbütün vücudu için de gösterilmişti.
Baley, Özel'e gireli beri devamlı olarak ilerlediği yönedoğru birkaç adım attı. Ve dikkatle katlanmış olanelbiselerinin kendisini beklediklerini gördü. Bunların sıcakve temiz bir kokusu vardı.
Bir levhada, «Ziyaretçi lütfen giyinsin ve elini gösterilençukurluğa koysun,» yazısı aydınlandı.
Baley bu emri de yerine getirdi. Elini bembeyaz, temizy ü z e y e d a y a r k e n o r t a p a r m a ğ ı n ı n u c u b i r d e nkarıncalandı. Arzlı elini telaşla çekti. Parmağının ucundanküçük bir kan damlası sızdığını gördü. Baley parmağınabakarken kan kesildi. Parmağını sallayarak damlanındüşmesini sağladı. Parmağının ucunu sıktı ama kanakmıyordu artık. Uzaycıların kanını tahlil ettikleri belli birşeydi. Baley ani bir endişe duydu. Büronun daktorları onuher y ı l kontro lden geçi r iyor lardı . Ama detekt i f omuayenelerin bu Dış
Dünyalardan gelen Uzaycılarınki kadar bilgili bir biçimde
110
ve kılı kırk yararcısına yapılmadığından emindi. Arzlısağlığının bu kadar yakından incelenmesini istediğindende pek emin değildi.
Bekleyiş Baley'e pek uzun geldi. Sonra ışık yandı.Levhada sadece, «Ziyaretçi içeri girebilir,» yazılıydı.
Baley uzun uzun, rahat bir nefes aldı. llerleyerek birkemerin altından geçti. İki maden çubuk birdenbire yolunukapattı. Ve ışıltılı havada bir cümle belirdi. «Ziyaretçiyidaha fazla ilerlememesi için uyarıyoruz.»
Baley hâlâ Özel'de olduğunu unutarak, «Ne oluyor?» diyebağırdı.
R. Daneel kulağına, «Araştırıcılar bir güç kaynağınıfarkettiler sanırım,» dedi. «Atom tabancan yanında mı,Elijah?»
Baley hızla döndü. Yüzü kıpkırmızı kesilmişti. İki kezağzını açıp kapadı, sonunda boğuk bir sesle, «Bir polismemuru,» diye cevap verdi. «Görev sırasında da, diğerzamanlarda da tabancasını üzerinde taşır ya da bunukolaylıkla erişebileceği bir yere koyar.» Baley on yaşındanberi ilk kez Özel'de konuşuyordu. On yaşındayken de BoriDayının yanında ayağını çarptığı için farkına varmadanyakınmıştı. Evs döndükleri zaman dayısı onu bir güzeldövmüş, herkesin içinde edebiyle davranması konusundanutuk çekmişti.
R. Daneel, «Hiçbir ziyaretçi silah taşıyamaz,» dedi. «Bubizim geleneğimiz, Elijah. Müdürün bile buraya hergelişinde tabancasını geride bırakıyor.»
111
Baley başka her durumda döner ve oradan uzaklaşırdı.Uzay Kent inden, bu robot tan. Ama şimdi p lanınıuygulayabilmek için âdeta çıldınyordu. Böylece harika birbiçimde öç almış olacaktı. Baley, gençliğimdeki Engelleilgili ayaklanmaların nedenini şimdi daha iyi anlıyorum,diye düşündü. Kapkara bir öfkeyle tabancasının kayışınıçözdü. R. Daneel silahı ondan alarak duvardaki bir oyuğabıraktı. İnce maden bir levha kayarak deliği kapattı.
R. Daneel, «Başparmağını şu çukura bastır,» dedi.«Böylece daha sonra sadece senin başparmağın oyuğunaçılmasını sağlar.»
Baley kendisini çırçıplak hissediyordu. Duştakinden dahada çıplak. Çubukların kendisini durdurduğu noktayı aşaraksonunda Özel'den çıktı. Kendisini yine koridarda buldu.Ama bu kez bu yerde bir gariplik vardı. İlerideki ışık daona yabancı geliyordu. Baley bir hava akımının yüzüneçarptığını hissetti ve farkına varmadan, bir polis arabasıgeçti galiba, diye düşündü.
R. Daneel onun yüzündeki endişeyi farketmişti. «Artık açıkhavada sayılırsın, Elijah.»
Baley'nin midesi hafifçe bulanır gibi oldu. Uzaycılar, sırfNew York'tan geldiği için insanı sıkı bir incelemedengeçiriyorlar. Ama sonra da kırların kirli havasını içlerineçekiyorlardı. Nasıl yapabiliyorlar bunu? Sanki içeri girenhavayı daha etkili bir biçimde süzebilecekmiş gibi detektifburun kanatlarını kıstı.
R. Daneel, «Açık havanın insan sağlığı için zararlıolmadığını anlayacaksın,» diye açıklamada bulundu.
112
Baley güç duyulan bir sesle, «Pekâlâ,−> cedi. Havaakımlar ı onu s in i r lendi recek b i r b iç imde yüzüneçarpıyorlardı. Bunlar hafif ama düzensizdiler. Bu dadetektifi endişelendiriyordu.
Sonra daha kötüsü de oldu. Koridar bir ıraviliğe açıldı.Bunun sonuna yaklaşırlarken içeriye güçlü beyaz bir ışıkdoluştu. Baley daha ence güneş ışığını görmüştü. Birsoruşturma sırasında dağai bir solaryuma girmişti. Amaorada da solaryumun etrafını koruyucu bir cam sarıyor,güneşin görüntüsü kırı larak genel bir pırı l tı halinesokuluyordu. Ama burada her şey açıktaydı.
Baley düşünmeden kafasını kaldırarak çüneşe baktı.Sonra da hemen başını çevirdi. Hamaşan gözlerinikırpıştırdı. Gözleri sulanmıştı. Bir Uzaycı yaklaşıyordu.Baley ani bir endişeye kapıldı.
Ama R. Daneel ilerleyerek yaklaşan adansın elini sıktı.Uzayd Baley'e döndü. «Benimle 5elir misiniz, efendim?Ben Dr. Han Fastolfe'un.»
Kubbelerden birinin içine girdikleri zarran durum birazdüzeldi . Odaların büyüklüğü, y i r ler in dikkatsizcedağıtılması yüzünden Baley'nin gözleri yerlerinden uğradıâdeta. Ama tavanın aygıtlardan süzülmesi yüzünden desevindi.
Uzun bacaklı bir adam olan Fastolfe oturarak ayak ayaküstüne attı. «Havalandırma aygıtını serbestçe esenrüzgâra tercih ediyorsunuz sanırım.» Tavırları dostçaydı.Alnında çizgiler vardı. Gözlerinin altında cepler belirmiş,gerdanı biraz sarkmıştı. Saçları seyrelmeye başlamıştıama aralarında henüz bir tek kır bile yoktu. Kulakları
113
yelken gibiydi. Bu adamı çirkinleştirmekle birlikte onaneşeli bir hava da veriyordu. Bu da Baley'riin içininrahatlamasına neden oldu.
Baley o sabah erkenden Enderby'nin Uzay Kentindeçektiği resimlere tekrar bakmıştı. R. Daneel, Uzay Kentiniziyaret etmesi için izin almış, Baley de gerçek Uzaycılarlakarşılaşacağı fikrine alışmaya çalışmıştı. Bu, detektifindaha önce yaptığı gibi, onlarla kilometrelerce uzaktantaş ıy ıc ı da lga la r la konuşmaktan çok başkayd ı .Fotoğraflardaki Uzaycılar Kitap−Filmelerde sık sıkrastlanan tiplere benziyorlardı: Uzun boylu, kızıl saçlı,ciddi, yakışıklı ve soğuk. Yani R. Daneel gibi.
Robot fotoğraflardaki Uzaycıların adlarını Baley'e tek teksöylemişti. Sonra detektif birden bir resmi göstererekhayretle, «Bu sensin, değil mi?» diye sormuştu.
R. Daneel, «Hayır, Elijah,» diye karşılık vermişti. «Obenim yaratıcım Dr. Sarton.» Sesi ifadesizdi.
Baley alayla mırıldanmıştı. «Yaratıcın seni kendisinebenzetmiş...» Ama R. Daneel bir şey söylememişti.Aslında Baley de bir cevap beklemiyor, Kutsal K'tabın DışDünyalarda pek okunmadığını biliyordu.
Baley şimdi ideal Uzaycılara hiç benzemeyen HanFastolfe'a bakıyor ve bu yüzden de bayağı minnetduyuyordu.
Fastolfe, cBir şey yemez misiniz?» diyerek c ve R.Daneel'le ArzImın arasındaki masayı işaret etti. Bununüzerinde içi renk renk kürelerle dolu bir kâseden başkahiçbir şey yoktu.
114
Baley hafif bir hayret duydu. O bu kürelerin süs olduğunusanmıştı.
R. Daneel açıkladı. «Bunlar Auroro'da yetişen dağal birbitkinin meyvalan. Şunu denemeni öneririm. Adı 'elma'onun. Lezzetli olduğunu söylüyorlar.»
Fastolfe gülümsedi. «R. Daneel elmayı denemiş değilTabii. Ama sözleri doğru.»
Baley bir elmayı ağzına götürdü. Meyvanın üzeri kırmızılıyeşilliydi. Yüzeyin hafif kokusu da hoştu. Detektif elmayıısırdı. Bunun beklenmedik ekşiliği dişlerinin kamaşmasınaneden oldu. Arzlı meyvayı çekine çekine çiğnedi. NewYork'lular buldukları zaman dağal besinler yiyorlardı Tabii.Baley de kaç kez dağal et ve ekmek yemişti. Ama buyiyecekler yine de işlem görmüş besinlerdi. Pişirilmiş yada öğütülmüş, karıştırılmış, içlerine bir şeyler katılmıştı.Meyvanın da reçel ya da sos halinde olması gerekirdi.Oysa şimdi elinde tuttuğu bu meyvanın doğrudan doğruyagezegenin toprağından geldiği anlaşılıyordu.
Baley, bunu hiç olmazsa yıkamış olduklarını umarım, diyedüşündü. Uzaycıların temizlik konusundaki fikirlerininbirbirini tutmayişına yine hayret etti.
Fastolfe, «Size kendimi daha iyi tanıtmama izin verin,»dedi. «Dr. Sarton'un öldürülmesi olaymın araştırılmasınsUzay Kentinde ben yönetiyorum. Polis Müdürü Enderbyde aynı şeyi New York'ta yapıyor. Size yardım edebilecekdurumdaysam bunu hemen yapmaya hazırım. Biz de sizNew York'lular gibi bu olayın sessizce çözümlenmesini,gelecekte bu tür sorunlar çıkmasının engellenmesini çokistiyoruz.»
115
Baley, «Çok teşekkür ederim, Dr. Fastolfe,» diye cevapverdi. «Bu tavırlarınızı takdir ediyorum.» İçin için deekledi. Bu kadar nezaket yeter .. Elmanın ortasını ısırdı veküçük, siyah, yumurta biçimi cisimcikler ağzına daldu.Detektif elinde olmadan tükürdü. O siyah cisimler uçarakyere düştü. Bunlardan bir i Fastol fe 'n in bacağınaçarpacaktı ama Uzaycı telaşla geriledi.
Kızaran Baley eğilecek oldu.
Fastolfe nazik nazik, «Önemli değil, Bay Baley,» dedi.«Bırakın yerde kalsınlar.»
Baley tekrar doğruldu. Elmayı usulca masaya bıraktı.Sıkıntıyla, herhalde ben gittikten sonra o küçücük şeyleribulacak ve emme gücüyle toplayacaklar, diye düşündü.Kâse dolusu meyva yakılacak ya da Uzay Kentindenuzaklara atılacak. Oturduğumuz bu odaya da virüsöldürücü bir ilâç sıkılacak... Baley utancını sertliklemaskelemeye çalıştı. «Polis Müdürü Enderby'in de üçboyutlu görüntüyle konuşmamıza katılması için izinisteyecektim »
Fastolfe kaşlarını kaldırdı. «Tabii, madem istiyorsunuz.Daneel, bağlantı kurar mısın?»
Baley rahatsızca dimdik oturarak bekledi. Sonundaodanın bir köşesindeki büyük parlak yüzey sanki eridi vebunun yerini Polis Müdürü Julius Enderby'le masasının birbölümü aldı. Aynı anda Baley'nin sıkıntısı geçti. Detektifbu tanıdık görüntüye karşı âdeta sevgi duydu. O andaEnderby'nin yanında ya da New York'un herhangi biryerinde olmayı o kadar istedi ki. Hatta pek de hoşolmayan maya fıçılarıyla dolu Jersey'e bile razıydı.
116
Artık istediği gibi bir tanığı vardı. Baley bu yüzden kritikanı ertelemesine gerek kalmadığına karar verdi. «Dr.Sarton'un öiümü olayını saran esrarı aydınlattığımısanıyorum.»
Gözucuyla Enderby'nin ayağa fırladığını ve burnundanhavalanan gözlüğünü yakalamayı başardığını gördü. Polismüdürü ayağa kalktığı için kafası üç boyutlu alanınsınırları dışına çıkmıştı. Bu yüzden tekrar yerine oturmakzorunda kaldı. Yüzü kıpkırmızı kesilmişti, konuşacakhalde değildi.
Başını bir yana eğıniş olan Dr. Fastolfe'da aynı derecedeşaşırmıştı ama o daha sakindi. Sadece R. Daneeletkilenmemişti.
Dr. Fastolfe, «Yani katilin kim olduğunu bildiğinizi misöylemek istiyorsunuz?» diye sordu.
Baley, «Hayır,» dedi. «Ortada bir cinayet olmadığınısöylemek istiyorum.»
Enderby haykırdı. «Ne?»
Dr. Fastolfe elini kaldırdı. «Bir dakika. Bay Enderby.»Gözlerini Baley'nin gözlerine dikmişti. «Dr. Sarton'unhayatta olduğunu mu söylemek istiyorsunuz?»
«Evet, efendim. Onun nerede olduğunu bildiğimi desanıyorum.»
«Nerede?»
«İşte, şurada.» Baley kesin bir tavırla R. Daneel Olivaw'i
117
işaret etti.
118
SEKİZ
Baley o sırada en çok kalbinin nasıl attığının farkındaydı.Sanki zaman durmuştu. R. Daneel'in yüzü her zamankigibi ifadesizdi. Han Fastolfe'nin yüzünde nazik bir hayretvardı ama işte o kadar.
Ama Baley'i en çok Polis Müdürü Julius Enderby'nintepkisi ilgilendiriyordu. Enderby'nin yüzünün belirdiği üçboyutlu alıcı her şeyi olduğu gibi yansıtamıyor, her zamanhafif bir titreşme oluyordu. Netlik de pek ideal sayılmazdı.Aygıtın bu kusuru ve Enderby'nin gözlüğü yüzünden polismüdürünün gözlerindeki ifade anlaşılamıyordu.
Baley, kendini bırakayım deme, Julius, diye düşündü.Sana ihtiyacım var. Fastolfe'un duygularına kapılarak yada telaşla davranacağını sanmıyordu. Vaktiyle bir yerdeUzaycıların dinlerinin olmadığını bunun yerine soğuk vesakin bir entellektüelilği geçirdiklerini okumuştu. Baleybuna inanıyor ve bu gerçeğe güveniyordu. Uzaycılar bunubir felsefe haline sokmuşlardı. Uzaycılar ağır ağır hareketedecekti. Hem de mantıklıca bir biçimde.
Uzaycıların arasında yainız olsaydı ve bu açıklamayı ozaman yapsaydı, bir daha New York'a dönemeyecekti.Bundan emindi Baley. Uzaycıların planları onlar için birNew York'lunun hayatından kat kat değerliydi. Tabii JuliusEnderby'e bir bahane uyduracaklardı. Belki de Baley'ninölüsünü pol is müdürüne tes l lm ederek başlar ınısallayacak ve Arzlı komplosunun ikinci bir kurban aldığınısöyleyeceklerdi. Tabii Enderby de onlara inanacaktı.Yaratılışı böyleydi Enderby'nin. Uzaycılardan nefretediyordu, ama bunun temelinde Uzaycılara duyduğukorku vardı. Onlara inanmazlık edemezdi. İşte Baley bu
119
yüzden konuşmada bir tanığın bulunmasını istemişti.Üstelik Uzaycıların güvenlik önlemleri alacakları zamanerişemeyecekleri bir yerde olan bir tanık.
Polis müdürü boğulurcasına, «Lije, çok yanılıyorsun,»dedi. «Ben Dr. Sarton'un cesedini gördüm.» ,
Baley cüretle, «Bir şeyin kömür olmuş kalıntılarınıgördünüz,» diye düzeltti. «Size bunun Dr. Sarton'uncesed i o lduğunu söy led i le r .» Po l i s müdürününgöz lüğünün k ı r ı lmas ı sonucu şans Uzayc ı l a rabeklenmedik bir biçimde yardım etmişti.
«Hayır, hayır, Lije, ben Dr. Sarton'u iyi tanırdım. Ölününbaşına bir şey olmamıştı.» Enderby de sanki camlarınınkırıldığını hatırlamış gibi elini endişeyle gözlüğünegötürdü. Sonra da ekledi «Ona yakından baktım, çokyakından.»
Baley, R. Daneel'e işaret ederek sordu. «Ona ne dersiniz,müdür bey? Dr. Sarton'a benzemiyor mu?»
«Evet Bir heykel bir canlıya ne kadar benzerse...»
«İnsan ifadesiz bir yüzle dalaşabilir, müdür bey. Atomtabancasıyla öldürülenin bir robot olduğunu düşünelim.Ölüye çok yakından baktığınızı söylüyorsunuz. Ama atomtabancasının açtığı deliğin yanık kenarlarının gerçektençürümüş organik daku olup olmadığına baktınız mı?Yoksa bu, erimiş madenin üzerine mahsus geçirilmişkömürleşmiş bir tabaka mıydı?»
Enderby'nin yüzünde tiksinti dolu bir ifade belirdi. «Gülünçoluyorsun...»
120
Baley Uzaycıya döndü. «Cesedin yeniden incelenmesiiçin mezardan çıkarılmasına razı mısınız?»
Dr. Fastolfe gülümsedi. «Buna hiçbir itirazım olmazdı, BayBaley. Ama korkarım biz ölülerimizi gömmek âdetindedeğiliz. Ölüleri yakınak yaygın bir gelenek halini almıştır.»
Baley, «Çok uygun,» diye homurdandı.
Dr. Fastolfe, «Söyleyin, Bay Baley,» dedi. «Bu olağanüstüsonuca nasıl vardınız?»
Baley, yenilgiyi kabul etmek niyetinde değil, diye düşündü.El inden gel i rse iş i p işkin l iğe vurarak kurtu lmayaçalışacak.» Sonra açıkladı, «Bu zor olmadı. Robot taklidiyapmak için ifadesiz bir yüzle dalaşmak, duraklayaduraklaya konuşmak yeterli değildir. Siz Uzaycıların zayıftarafı nedir biliyor musunuz? Robotlara fazla alışıkolmanız. Onları âdeta insanmışlar gibi kabul ediyorsunuz.Aradaki farkları artık görmüyorsunuz bile. Ama Arzdadurum başka. Bir robotun bizden ne kadar farklı olduğunuhiçbir zaman unutmuyoruz...
«şimdi... bir kere R. Daneel bir robot olamayacak kadarmükemmel b i r i nsan . Onu i l k gö rdüğüm zamankarşımdakinin bir Uzaycı olduğunu düşündüm. Onun robotolduğuyla ilgili açıklamasını kabul etmek için kendimi iyicezorladım. Tabii bunun nedeni vards. Aslında o bir robotdeğil, bir Uzaycı.»
R. Daneel kendisinden böyle söz edilmesi yüzünden hiçde utanmışa benzemiyordu. «Sana söyledim ya, ortakEli jah,» diye detektif in sözünü kesti. «Beni, insantoplumunda geçici olarak kalabileceğim biçimde yarattılar.
121
Mahsus insanlara benzememi sağladılar.»
Baley, «Normal durumda elbiselerin örteceği kısımlara daaynı özeni gösterdiler öyle mi? Bir robotun hiç işineyaramayacak organlar bile eklediler...»
Enderby birden, «Bunu nasıl öğrendin?» dedi.
Baley kızardı. «Bunu... Özel'de farkettim...»
Enderby'nin yüzünde çok ayıplamış gibi bir ifade belirdi.Sanki şok geçirdi adam.
Fastolfe, «Benzerliğin işe yaraması için bunun tam olmasıgerekir,» dedi. «Bunu anlamış olmalısınız. Yarım bir çabahiçbir işe yaramaz.»
Baley birden sordu. «Pipo içebilir miyim?» Günde üç pipogülünç bir savurganlık sayılırdı. Ama detektif pervasızcasaldırıya geçmişti. Tütünün sağlayacağı rahatlığa ihtiyacıvardı . Sonuçta Uzaycı lara meydan okuyordu. Buadamlara uydurdukları yalanları da zorla yutturacaktı.
Fastolfe, «Çok üzgünüm,» diye cevap verdi. «Pipoiçmemenizi tercih edeceğim.»
Bu «tercihin» açıklanması bir emir kadar güçlüydü. Baleyhissetti bunu. İzin alacağını sandığı için çıkardığı pipoyutekrar cebine attı. Acı acı, Tabii izin vermez, diyedüşündü. Enderby beni uyarmadı. Çünkü o pipo içmiyor.Ama durum ortada. O tertemiz Dış Dünyalarında ne pipoiçiyorlar, ne de içki. İnsanca hiçbir kötü alışkanlıkları dayok. Tevekkeli değil, o lanet olasıca... R. Daneel nedemişti? Hah... C/Fe toplumlarında robotları rahatlıkla
122
kabul ediyorlar! R. Daneel robot rolünü öyle başarıylayapmasının nedeni bu. Zaten Dış Dünyalıların hepsi debirer robot...
Sonra, «Bu insanlara fazla benzeme birçok önemlinoktadan sadece biri,» dedi. «Onu eve götürürken bizimbölümde neredeyse bir ayaklanma çıkıyordu.» Daneel'iişaret etti. Nedense
Dr Sarton ya da R. Daneel demeye dili varmamıştı. «Olayjo engelledi. Ve bunu ayaklanabilecek kimselere atomtabancasıyla nişan alarak başardı.»
Enderby bağırdı. «Tanrım! Raporda bunu senin...»
Baley, «Biliyorum, müdür bey.» dedi. «Rapor benimverdiğim bilgiye dayanılarak hazırlandı. Rapora birrobotun halkı atom tabancasıyla öldürmekle tehdit ettiğininyazılmasını istemedim.»
«Tabii, Tabii, hiç olur mu?» Enderby'nin dehşete kapılmışolduğu belliydi. Üç boyutlu alıcının sınırı dışında kalan birşeye bakmak için öne doğru eğildi. Baley bunun neolduğunu tahmin etti. Polis müdürü birilerinin vericiyegizlice bağlanmış olup olmadıklarını anlamak için güçkadranını kontrol ediyordu.
Fastolfe sordu. «Bu da iddianızın bir bölümünü müoluşturuyor?»
«Tabii. Birinci Robot Kuralını unutmayın. Buna göre birrobot bir insana zarar veremez.»
«R. Daneel de zarar vermemiş ki. »
123
«doğru. O sonradan hiçbir durumda ateş etmeyeceğini debana söyledi. Ama ben şimdiye dek bir robotun bir insanıvurmakla tehdit edecek kadar ileri gittiğini. Birinci Kuralınruhuna bu derece karşı geldiğini hiç duymadım. Ateşetmek niyetinde olmaması da bu durumu değiştirmez.»
«Anlıyorum. Siz bir robotik uzmanı mısınız, Bay Baley?»
«Hayır, efendim, değillm. Ama Tabii genei robotik vepozitron analizi kursları gördüm. Tam anlamıyla bilgisizsayılmam.»
Fasto l fe naz ik naz ik , «Çok güze l ,» ded i . «Amaanlayacağınız, ben bir robotik uzmanıyım. Robot kafasıevreni harfi harfine yorumlar. Robot kafasının özü budur.Bana inanın. Bir robot için Birinci Kuralın ruhu yoktur.Sadece o kuralın yazılış biçimi vardır. Arzdaki basitmodellerde Birinci Kurala pek çok güvenlik önlemieklenmiş olabilir. Belki de bu yüzden robotlarınız bir insanıtehdit edemezler. Ama R. Daneel gibi ileri bir model Tabiiki onlardan farklıdır. Eğer durumu yanlış anlamadıysam...ayaklanmanın önlenmesi için Daneel'in kalabalığı obiçimde tehdit etmesi gerekiyormuş. Yani Daneelinsanlara zarar verilmesini önlemeye çalışmış. BirinciKurala karşı gelmiyor, ona uyuyormuş.»
Baley için için endişelendi ama tavırları hâlâ sakindi. Bu işkolay olmayacaktı . Ama Uzaycının oyununa o dakatılacaktı. «Her noktayı ayrı ayrı çürütebilirsiniz. Amabunlar yine de ağır basıyor. Dün gece bu cinayet diyeadlandırılan .olayı konuşurken, bu robot olduğu iddiaedilen yaratık pozitronik devrelerine yeni bir güdüeklendiği ve böylece bir detektif halini aldığını söyledi.şimdi onda adaletin yerini bulması isteği de varmış.»
124
Fastolfe, «Bunun doğru olduğuna tanıklık ederim,» dedi.«Bu işlem üç gün önce benim kontrolümde yapıldı.»
«Adaletin yerini bulması güdüsü mü eklendi? Adalet soyutbir kavramdır, Dr. Fastolfe. Bu terimi ancak bir insankuüanabilir.»
«Adale t soyut b i r kavram sayı lacak b i r b iç imdetanımlanabilir, Bay Baley. Adaletin herkesin hakkınıalması, doğru olanın yapılması olduğu söylenebilir. Ozaman bu iddianızda haklı olduğunuzu da söyleyebilirim.Bir insanın soyut bir kavramla ilgil i düşünceleri birpozitronik beyine yerleştirilemez şimdiki bilglmiz bununiçin yeterli değil »
« D e m e k b i r r o b o t i k u z m a n ı o l a r a k b u n u i t i r a fediyorsunuz?»
«Tabii. Ama sorun şu R Daneel 'adalet' sözcüğüyle neyikastediyordu?»
«Konuşmamızı bir bütün olarak alırsanız, Daneel sizin,benim ya da her hangi bir insanın kuIianabKeceği ama birr o b o t u n b a ş a r a m a y a c a ğ ı a n l a m d a b i r a d a l e t lkastediyordu.»
«Bay Baley, neden adalet kavramını açıklamasınıDaneel'den istemiyorsunuz?»
Baley'nin güven duygusu biraz kayboldu Arzlı Daneel'edöndü.
«Evet, Eiljah?»
125
«Adaleti nasıl tarif edersin?»
«Adalet bütün yasalar uygulandığı zaman varolan şeydir,Elijah.»
Fastolfe başını salladı. «Bir robot için iyi bir tanımlama bu,Bay Baley. Bütün yasaların uygulanması isteği Daneel'inpozitronik devre−Ferine yerleştirildi. Adalet onun içingayet somut bir terim. Çünkü bunun temelinde yasalarınuygulanması var Bu da bel i r l i ve kesin yasalarınvarolmasına bağlı. Bu konunun hiçbir soyut yanı da yok.Bir insan soyut bir ahlak ölçüsüne dayanan bazı yasalarınkötü, bunların uygulanmasının da haksızlık olduğunudüşünebilir. Ne dersin, R. Daneel?»
R. Daneel kesin bir tavırla, «Haksız bir yasa olamaz,»dedi. «Bu sözde bir çelişki var.»
«Bir robot için bu gerçekten böyledir. Bay Baley. Onun içinkendi adalet anlayışınızla, R. Daneel'inkini birbirinekanştırmamalısınız.»
B a l e y ç a b u c a k R D a n e e l ' e d ö n d ü . « D u n g e c eapartmanımdan ayrıldın.»
R. Daneel, «Evet, ayrıldım,» diye karşılık verdi. «Uykununarasında bu yüzden rahatsız olduysan özür dilerim.»
«Nereye gittin.»
«Erkekler−Özel'e.»
Baley bir an çok şaşaladı. Aslında R. Daneel'in gerçektenÖze l ' e g i t t i ğ i n i t ahm in e tm iş t i ama onun bunu
126
açıklayacağını sanmamıştı. Güveni biraz daha azaldı.Ancak gerilemedi yine de. Polis müdürü bu sahneyiseyrediyor, kim konuşursa ona doğru dönerek gözlüğününarkasından bakıyordu. Kendisine karşı ne safsatalarkullanırlarsa kullansınlar, Baley'nin artık gerilemesiimkansızdı yolundan sapmayacaktı.
Arzlı, «Dün akşam bizim kesime vardığımız zamanbenimle birlikte Özel'e girmek için ısrar etti,» diye açıkladı.«İleri sürdüğü bahane pek de inanılacak gibi değildi. Gecedairemden ayrılarak tekrar Özel'e gitti O bir insansa, bunuyapmak için hem hakkı vardı, hem de türlü nedeni. Amabir robot için pek anlamsız bir zahmetti bu. Bundansadece onun bir insan olduğu sonucunu çıkarabiliriz.»
Fastolfe başını salladı. Hiç de sarsılmış gibi bir hali yoktu.«Bu çok ilginç. R. Daneel'e dün gece neden Özele gittiğinisoralım?»
Polis müdürü Enderby öne doğru eğildi. «Dr. Fastolfe, ricaederim. Bu pek uygunsuz...»
Fastolfe'un ince dudakları gülümseyişe benzeyen biri fadeyle büküldü. Ama asl ında gülümsemiyordu.«Endişelenmenize gerek yok, sayın müdür. R. Daneel'incevabının sizi de. Bay Ba.ey'i de rahatsız edeceğinisanmıyorum. Durumu bize açıklar mısın, Daneel?»
R. Danee l , «E l i jah ' ın kar ıs ı Jess ie , dün akşamapartmandan ayrıldığı zaman benimle dosttu,» diyebaşladı. «Benim insan olmadığımdan hiç kuşkulanmadığıbelliydi. Ama partmana döndüğü zaman benim robotolduğumu öğrenmişti. Bundan da haber kaynağınınapartmanın dışında bir yerde olduğu anlaşılıyordu.
127
Bundan da haber kaynağının apartmanın dışında biryerde olduğu anlaşılıyordu. Bundan dün gece Elijah'Iayaptığımız konuşmayı dinledikleri sonucunu çıkardım.Asl ında ne olduğumla i lg i l i s ı r ancak bu biç imdeöğrenebilirdi.
«Elijah bana apartmanların iyice yalıtılmış olduklarınısöyledi. Onunla alçak sesle konuştuk. Onun için normaldurumda kimse bizi kolaylıkla dinleyemezdi. Ama belkiNew York'ta Dr. Sarton'un ölümünü planlayabilecek, iyiörgütlenmiş bir komplocular grubu vardı. Belki de onlarcinayetin soruşturulması görevinin Elijah' ya verilmişolduğunu biliyorlardı. Bu yüzden Elijah'ın apartmanına bircasusışın tutuyor olabilirlerdi.
«Elijah'yla Jessie yattıktan sonra apartmanı elimdengeldiği kadar aradım. Ama bir verici bulamadım. Tabii buişi daha da karıştırdı. Apartmana doğru çevrilen birduoışın vericisiz de gerekeni sağlardı. Ama bunun için debir hayli karmaşık bir aygıt gerekirdi.
«Durumu inceledim ve şu sonuca vardım: Bir NewYork'lunun rahatsız edilmeden, hatta sorguya çekilmedenhemen her istediğini yapabileceği tek yer Özel'di. Özel'dekonuşmamak ve başkalarıyla ilgilenmemek çok güçlü birgelenekti. Diğer erkekler öyle bir insana yan gözle bilebakmazlardı. Sektör Özeli, Elijah'ın apartmanına çokyakındı. Yani uzaklık bir sorun değildi. Bir bavulmodelikullanılabilirdi. Durumu anlamak için kalkıp Özel'e gittim.»
Baley çabucak sordu. «Orada ne buldun?»
«Hiçbir şey bulamadım, Elijah. Duoışın da yoktu.»
128
Dr. Fastolfe, «Ee, Bay Baley, bu size mantıklı geliyormu?» diye sordu.
Ama Baley artık kuşkularından kurtulmuştu. «Evet,görünüşte mantıklı belki, ama hiç de tatmin edici değil.Onun bilmediği bir şey var. Karım bana durumu nerede vene zaman öğrendiğini açıkladı. Jessie evden ayrıldıktankısa bir süre sonra onun robot olduğunu öğrenmiş. Amasöylenti zaten birkaç saatten beri kulaktan kulağayayılıyormuş. Yani onun robot olduğu, apartmandayaptığımız konuşmanın gizlice dinlenmesi sonucu kentesızmış olamaz.»
Dr. Fastolfe, «Ne olursa olsun,» dedi. «Danee! dün geceÖzel'e neden gittiğini güzelce açıkladı.»
Baley öfkeyle homurdandı. «Ama açıkianmayan bir durumprtaya çıktı. Haber ne zaman, nerede ve nasıl dışarısızdı? New York'ta bir Uzaycı robotunun dalaştığı haberietrafa nasıl yayıldı? Bildiğim kadarıyla, bu durumdansadece iki kişinin haberi vardı. Polis Müdürü Enderby'ninve benim. Biz kimseye bundan söz etmedik Müdür bey,bizim bölümde durumu bilen başka biri daha var mıydı?»
Enderby endişeyle, «Hayır,» dedi. «Durumu BelediyeBaşkanı bile bilmiyor. Gerçeği sadece ikimiz biliyoruz, birde Dr. Fastolfe Tabii.»
Baley işaret etti. «Bir de o.»
R. Daneel, «Ben mi?» diye sordu.
«Tabii. Neden olmasın?»
129
«Ben hep seninle beraberdim, Elijah.»
Baley öfkeyle bağırdı. «Hiç de değil! Apartmanımagitmeden önce Özel'de yarım saat, hatta daha da uzunsüre kaldım. O sürede birbirimizi hiç görmedik. İşte sen osırada kentteki grupia bağlantı kurdun.»
Fastolfe atıldı. «Hangi grupla?»
Polis müdürü de hemen hemen aynı anda bir yankı gibi,«Hangi grupla?» dedi.
Baley iskemlesinden kalkarak üç boyutlu alıcıya döndü.«Mudur bey, şimdi dikkatle dinlemenizi istiyorum. Dinleyinve bana bunun akla yakın olup olmadığını söyleyin. Bircinayet haber veriliyor. Garip bir rastlantı sonucu cinayettam sizin öldürülen adamla buluşmak için Uzay Kentinegirdiğiniz sırada oluyor. Size sözde bir insan cesedigösteriliyor. Ama sonra bu ortadan kaldırılıyor. Artıkcesedin yakından incelenmesi imkansız. Uzaycılar katilinArzlı olduğunda ısrar ediyorlar. Oysa bu suçlamanındesteklenmesi için bir New York'lunun kentten geceayrılmış ve yalnız başına kırlardan geçerek buraya kadargelmiş olduğunu kabul etmek gerekiyor. Bunun ne kodarimkans'z olduğunu siz de biliyorsunuz, ben de.
«Sonra robot olduğunu iddia ettikleri bir yaratığı NewYork'a gönderiyorlar. Hatta bunun için ısrar da ediyorlar.Bu uydurma robot ilk iş atom tabancasıyla bir grup insanıtehdit ediyor, Sonra kentte bir robot olduğu söylentisininetrafa yayılmasını sağlıyor. Hatta bu söylenti ayrıntılı da.Çünkü Jessie bana robotun polisle birlikte çalıştığınıbildiklerini söyledi. şimdi bu ne anlama geliyor? Kısa birsüre mağazada etrafı atom tabancasıyla tehdit eden
130
yaratığın bir robot olduğunun öğrenildiği anlamına. Belkişimdi bile bu dedikodu maya fıçıları bölümüne ve LongIsland'daki hidroponik kesimlere de yayılıyor. Herkesbirbirine katil bir robotun kentte kollarını sallayarakdalaştığından söz ediyor.»
Enderby inledi. «Olamaz... imkansız bu! imkansız!»
«Hiç de değil. Gerçekten olaylar böyle geilşiyor, müdürbey. Anlamıyor musunuz? Kentte gerçekten komplocularvar. Ama onlar Uzaycılar adına çalışıyorlar. Uzaycılarişlerine geldiği için bir cinayet işlendiğini iddia ediyorlar.Uzaycılar kentte ayaklanmaların başgöstermesiniistiyorlar. Halkın Uzay Kentine saldırmasını sağlamayaçalışıyorlar. Durum ne kadar kötüleşirse, onlar için o denliiyi olacak. Ve sonunda Uzaycı gemileri gelecek ve Arzdakikentleri ele geçirecekler.»
Fastolfe uysalca, «Engelle ilgili ayaklanma^ lar yüzündenyirmi beş yıl önce elimize böyle bir bahane geçti,» diyehatırlattı.
«O zaman hazır değildiniz. Ama şimdi hazırsınız.»Baley'nin kalbi deli gibi çarpıyordu.
«Bize yüklediğiniz komplo pek karmaşık. Bay Baley. Arzıele geçirmek isteseydik, daha basit bir yola başvururduk.»
«Belki de bu mümkün değil, Dr. Fastolfe. Robotunuz banaDış Dünyaların Arz konusunda aynı fikirde olmadıklarınıaçıkladı. Hiç olmazsa o zaman doğruyu söylüyordusanırım. Belki Dünyanizdakiler Arzı doğrudan doğruya elegeçirmenizi hoş karşılamayacaklar. Belki bir olay çıkmasışart. Heyecan uyandırıcı, sarsıcı, müthiş bir olay.»
131
«Cinayet g ib i b i r o lay, öy le mi? Bunu mu demekistiyorsunuz? Tabii bunun bir oyun olması da gerekir. Olayçıkarmak için içimizden birini gerçekten öldüreceğimizidüşünmediğinizi umarım.»
«Dr. Sarton'a benzeyen bir robot yaptınız. Robotu atomtabancasıyla yaktınız ve kalıntıları da Bay Enderby'egösterdiniz.»
Dr. Fastolfe tamamladı. «Uydurma cinayette R. Daneel,Dr. Sarton rolünü oynadı. Sonra da Dr. Sarton yalancıcinayetle ilgili uydurma soruşturmada R. Daneel rolüneçıktı.»
«Evet, öyle. Bütün bunları size aslında burada olmayan veatom tabancasıyla ortadan kaldıramayacağınız bir tanığınönünde söylüyorum. Ayrıca o kent hükümetinin veWashington'dakilerin sözüne inanacakları kadar önemlibiri. Amacınızı biliyoruz. Size karşı hazırlıklı olacağız.Gerektiği takdirde hükümetimiz doğrudan doğruya sizinDünyanızla bağlantı kuracak ve durumu bildirecek. Olayıniçyüzünü olduğu gibi açıklayacak. Bu tür yıldızlararası birsaldırının hoşgörüyle karşılanacağını hiç sanmıyorum.»
Fastolfe başını salladı. «Bay Baley, lütfen! Mantıksızlıkediyorsunuz. doğrusu fikirleriniz pek şaşılacak gibi. şimdidiyelim ki, R. Daneel aslında gerçekten R. Daneel.Sadece böyle varsayalım. Yani Daneel gerçekten birrobot. O zaman Polis Müdürü Enderby'nin gördüğünün Dr.Sarton'un cesedi olması gerekmez mi? Ölünün ikinci birrobot olması mantığa pek sığınaz. Polis Müdürü Enderby,R. Daneel hazırlanırken onu gördü. Onun gibi başka birrobot olmadığını da size söyleyecektir.»
132
Baley inatla, «Ona bakarsanız,» dedi. «Polis müdürü debir robotik uzmanı değil. Burada öyle on iki robot olabilir.»
«Konunun dışına çıkmayalım. Bay Baley. R. Daneelgerçekten R. Daneel'se ne olaoak? O zaman bütünmantık yapınız temelinden çökmeyeoek mi? Bu taman lamıy la me lodrama kaçan , ak la s ığ ınayacakyıldızlararası komplo inancınızı destekleyecek başka birşey bulabilecek misiniz?»
«Ben onun insan olduğunu söylüyorum!»
Fastolfe, «Ama aslında siz sorunu incelememişsiniz bile,Bay Baley,» dedi. «Bir robotu hatta insana çok benzeyenbir modeli büe ayırt edebilmek için onun söylediği veyaptığı basit şeylere bakarak olmayacak sonuçlaravarmaya hiç gerek yoktur. Örneğin... siz hiç R. Daneel'eiğne batırmayı denediniz mi?»
«Ne?» Baley'nin ağzı bir karış açık kaldı.
«Bu basit bir deney. Tabu bu kadar basit olmayan başkadeney le r de yap ı lab i l i r . Danee l 'm saç ı ve e i l d iinsanlarınkine çok benziyor. Ama hiç onlara mikroskopaltında baktınız mı? Sonra... Daneel görünüşte solukalıyor. Özellikle konuşmak için havayı kullandığı zaman.Ama onun soluklarının düzensiz olduğunu, bazendakikalarca nefes almadığını farketmediniz mi? Hattaonun kullandığı havayı bir kaba daldurarak içindeki karbondiyoksit miktarını da ölçebilirdiniz. Daneel'in kanını almayıdeneyebilirdiniz. Nabzını saymaya, gömleğinin altındankalbinin çarpıntısını dinlemeye çalışabilirdiniz. Ne dernekistediğimi anlıyor musunuz, Bay Baley?»
133
Baley endişeyle mırıldandı. «Bunlar boş laflar. Blöfünüzekanacak değillm. Bu saydıklarınızdan herhangi birinideneyebilirdim. Ama bu robot olduğu iddia edilen yaratıkyanına bir enjektör, mikroskop ya da stetoskoplayaklaşmama izin verir miydi?»
«Evet, ne demek istediğinizi anlıyorum.» Fastolfe, R.Daneel'e bakarak eliyle hafif bir hareket yaptı.
R. Danlei gömleğinin sağ kolunun manşetine dakundu,Diamanıyetik dikiş ko! boyunca açılıverdi. Ortaya düzgün,kaslı, bir insanınkinden farksız bir kol çıktı. Bu koldakibronz rengi, kısa tüylerin miktarı da, yayılış biçimi de tıpkıinsanlarınki gibiydi
Baley, «Yani?» dedi.
R. Maneei so! elinin baş ve işaret parmaklarıyla sağ elininorta parmağının kökünü çimdikledi. Baley onun dahasonra neler yaptığını pek izleyemedi.
Ama dikişteki diamanıyetik alan engellendiği zamangömleğin kolunun ayrılmasına benzer bir şey oldu. R.Daneel'in kolu da ikiye bölündü. şimdi ince, ete benzeyenmaddenin altından danuk, mavlmsi gri paslanmaz çelikçubuklar, kirişler ve eklemler görülüyordu.
Dr. Fastolfe nazik nazik sordu. «Daneel'in vücudununiçindeki oygitlan daha yakından incelemek ister misiniz,Bay Baley?»
Baley hem kulakları uğuldadığı, hem de polis müdürüisteri krizi geçiriyormuş gibi tiz bir sesle gülmeye başladığıiçin bu sözleri zorlukla duyabildi.
134
DOKUZ
Dakikalar geçti. Baley'nin kulaklarındaki uğultu artarakkahkahaları boğdu. Kubbe ve altındakiler sallandılar.Baley'nin zaman duyusu da sarsıntı geçirdi.
Sonunda Arzlı kendisini iskemlesinde oturur buldu. Amaona aradan bir süre geçmiş gibi geliyordu. Polis müdürüortadan kaybolmuştu. Uç boyutlu alıcı saydamlığınıkaybetmişti, şimdi süt gibi beyazdı. R. Oaneel, Baley'ninyanında oturuyor ve Arzlınin çıplak kolunun üst kısmınısıkıyordu. Baley, cildinin hemen altındaki ince, küçük,siyah hipoiğneyi farketti. Baley bakarken bu eriyerekhücreler arasındaki sıvıya karıştı. Oradan kana veetraftaki hücrelere geçecekti . Sonra da Baley'ninvücudundaki bütün hücrelere.
Baley kendisine biraz geldi.
R. Daneel, «Kendini daha iyi hissediyor musun, ortakElijah?» diye sordu.
Gerçekten de Baley daha iyileşmiş gibiydi. Kolunuçekişt irdi. Robot parmaklarını açtı o zaman. Arzlıgömleğinin kolunu indirerek etrafına bakındı. Dr. Fastolfehâlâ eski yerinde oturuyordu. Hafif bir gülümseme çirkinyüzünün ifadesini yumuşatıyordu.
Baley, «Bayıldım mı ben?» dedi.
Dr. Fastolfe, «Bir bakıma öyle,» diye cevap verdi.«Korkarım müthiş bir şok geçirdiniz.»
135
Baley olanları tüm berraklığıyla anımsadı. R. Daneel'inkendisine daha yakın olan kolunu çabucak yakaladı.Gömleğin kolunu yukarı sıyırmaya çalıştı. Robotun bileğiortaya çıktı. Daneel'in eti Baley'e yumuşak geldi. Amabunun altında kemikten daha sağlam bir şeyin sertliğivardı. R. Daneel kolunu rahatça detektifin eline bırakmıştı.Baley bu kola baktı. Yan tarafı çimdikledi. Şurada pek hcfifbir birleşme yeri mi vardı? Tabii olması gerekirdi. Sentetikderiyle kaplı olan ve özellikle insanlara benzeyecek birbiçimde yapılan bir robot sıradan makineler gibi tamiredilemezdi. Bu iş için göğüsteki bir levhanın vidalarısökülemez, kafatasının tepesi bir kapak gibi açılamazdı.Onun yerine makine vücudun mikromanıyetik bir çizgiyegöre birleştirilmesi şarttı. Uygun bir biçimde dakunulduğuzaman robotun kolunun, başının, bütün gövdesinin ikiyeayrılması gerekirdi. Karşıt bir dakunuşla da birleşmesi.
Baley başını kaldırdı. Küçük düştüğü için yüzü alev alevyanıyordu. «Polis müdürü nerede?»
Dr. Fastolfe, «Önemli bir işi varmış,» dedi. «Korkarım bende gitmesi için ısrar ettim. Ona sizinle ilgileneceğimizisöyledim.»
Baley sertçe, «Bana gerçekten iyi baktınız,» diye söylendi.«Teşekkür ederim. Artık işimiz sona erdi sanırım.» Gücükesilmiş eklemlerinin yardımıyla ayağa kalkarak dimdikdurdu. Birden bire kendisini çok yaşlı gibi hissetmeyebaşlamıştı. Her şeye yeniden başlayamayacak kadaryaşlı. Geleceğin neler getireceğini tahmin etmesi içinkâhin olmasına da gerek yoktu.
P o l i s m ü d ü r ü h e r h a l d e h e m k o r k m u ş , h e m d eöfkelenmişt i . Yüzü bembeyaz kesi lmiş olan adam
136
Baley'nin karşısına dikilecek, her on beş saniyede birgöz lüğünü ç ıkar ıp s i lecekt i . O yumuşak ses iy leUzaycıların fena halde gücendiklerini söyleyecekti. JuliusEnderby hemen hiç bağırmazdı. «Uzaycılarla öylekonuşulamaz, üi'e. Buna gelemezler.» Baley, Enderby'ninsesini bütün ton farklarıyla duyuyordu sanki. «Seniuyardım. Verdiğin zararın derecesini Tanrı biilr. Tabii senide anlıyorum. Ne yapmaya çalıştığının farkındayım.Karşımızdakiler Arzlı olsalardı o zaman durum değişirdi. Ozaman sancı, 'Evet,' derdim. 'Bu tehlikeyi göze alabilirsinRiske aldırma. Komplocuları ortaya çıkar!' Ama Uzaycılar?Ne yapmak niyetinde olduğunu bana söyleyebilirdin, Lije.Benim fikrimi alabilirdin. Ben Uzayciları tanıyorum. Onlarbakımından bilmediğim hiçbir şey yok.»
Baley bütün bunlara ne cevap verecekti? Amacınıaçıklayamayacağı tek insanın Enderby olduğunusöyleyemezdi ya. Baley'nin yapmak istediği son derecedetehlikeli bir şeydi. Enderby ise haddinden fazla ihtiyatlı biradamdı. Polis müdürüne, «Başarısızlığa uğramamın da,yanlış yoldan başarıya erişmemin de son derecedetehlikeli olacağını bana söyleyen sensin,» de diyemezdi.«işimden atılmamanın tek yolu, suçlunun Uzay Kentindeolduğunu kanıtlamaktı. .»
Enderby, «Bu olayın bildirilmesi gerekiyor, Lije,» diyecekti.«Bunun türlü yankılan olacak. Ben Uzaycıları tanırım.Senin soruşturmadan alınmanı isteyecekler. Bunuyapmak zorunda da kalacağım. Bunu anlıyorsun, değil mi,L i j e? Sa na ya rd ım e tmeye ça l ı şa c a ğ ı m . Banagüvenebilirsin. Seni elimden geldiğince koruyacağım,Lije.−»
Baley, Enderby'nin böyle yapmaya çalışacağını da
137
biliyordu. Ama mümkün olduğu kadar. Enderby tepesiatmış bir Belediye Başkanını büsbütün öfkelendirmektenkaçınacaktı.
Baley, Belediye Başkanını da duyar gibi oluyordu,«Kahretsin! Enderby, neler oluyor? Neden benim fikrimalınmadı? Bu kenti kim yönetiyor? Bir robotun izinsizkente girmesine ncst! göz yumuldu? Ya bu Baley denilenadam...»
Enderby kendi geleceğiyle Baley'nin bürodaki durumuarasmda bir seçim yapmak zorunda kalacaktı. Baley budurumda ne bekle /ebılirdi ki? Enderby'i suçlayamazdı da.
En hafif ceza Baley'nin derecesini indirmek olacaktı. Buda yeteri kadar kötü sayılırdı. Modern bir kentte sadeceoturmak bile insanın yaşayabilmesini zar zor sağlıyordu.Derecesizler için bile böyleydi bu. Baley bunun nassi biryaşam olduğunu da çok iyi biliyordu. İnsana ek şeylerisağlayan o önemli derecelerdi. Daha rahat bir koltuk.Daha iyi et. Kuyrukta daha kısa süre beklemek. Filozofçadüşünen kimseler için bunlar uğraşmaya değıneyecekkadar önemsiz şeyler olabilirlerdi. Ama bir insan ne kadarfilozofça düşünürse düşünsün, elde ettiği bu haklarıkaybederken yine de üzüiürdü. İşte mesele de buydu.Otuz yıl boyunca Özel'e gitmeye alışmış bir insan içinapartmandaki musluğun çalıştırılmaya başlaması hiç deönemli bir şey sayılmazdı. Bu «mevkiln yüksekliğini»kanıtlamak bakımından bile bir işe yaramazdı. Zateninsanın mevkilni başkalarının gözüne sokmaya çalışmasıda ayıp sayılırdı. Ama musiuğun kullanılmasının yasakedilmesinden sonra Özel'e her gidişinde Baley'nin gururukırılacak, bu duruma dayanamayacaktı. Yatak odasındarahatlıkla traş olduğunu düşünecek, bu anı ona pek çekici
138
gelecek, özlem duymasına neden olacaktı! Bu iüksükaybetmek onu ne kadar sarsacaktı!
Modern siyasi yazarlar arasında, ekonominin temelinimaliyenin oluşturduğu ortaçağa kendini beğenmişçesine,hoşnutsuzca bakmak moda olmuştu. Onlar yaşamak içinrakiplerle savaşmanın insanlıktan uzak bir şey olduğunusöylüyorlardı. O sonsuz «para savaşı»nın gerillme nedenolduğuna, bu yüzden gerçekten karmaşık bir toplumunyaşamasının imkansızlaştığına inanıyorlardı.
Buna karşılık modem vatandaşlığın etkili ve aydın biryaşam biçimi olduğunu söyleyerek bunu övüyorlardı.
Belki gerçekten de öyleydi. Heyecanlı ve romantik bir sürütarihi roman yazılmıştı. Ve Ortaçağcıiar «maliyeciliğin»kişilik ve beceriklilik gibi özellikleri geliştirdiğini iddiaediyorlardı.
Baley'nin bu konuda kesin bir kararı yoktu. Ama Arzlışimdi acıyla, acaba hangi insan para için, pazar gecesiyediği tavuk budunu kaybetmemek uğruna .savaşan birkentli kadar çabalamıştır, diye düşünüyordu. Daha öncecanlı olan bir tavuğun gerçek, etli budu uğruna savaşanbir kentli kadar...
Baley için için ekledi. Kendimi o kadar düşünmüyorum.Ama ya Jessie'yle Ben?
Dr. Fastolfe'un sesiyle daldığı düşüncelerden uyandı.«Bay Baley beni duyuyor musunuz?»
Detektif gözlerini kırpıştırdı. «Efendim?» O−rada ne kadarzamandan beri danmuş gibi, aptal aptal duruyordu?
139
«Oturmaz mısmız, efendim? Bize düşünceleriniziaçıkladınız. Belki artık cinayetin işlendiği yerde, olaydanhemen sonra çekilen filmleri seyretmeyi istersiniz.»
«Hayır, teşekkür ederim. Kentte işim var.»
«Dr. Sarton'un ölümü diğer işlerinizden daha önemli değilmi?»
«Benim için değil. Herhalde beni bu görevden aldılarbile.» Baley'nin tepesi birden attı. «Kahretsin! Madem R.Daneel'in bir robot olduğunu kanıtlayacak durumdaydınız,neden bunu hemen yapmadınız? Niçin bu konuşmayı birkomedi haline soktunuz?»
«Sevgili, Bay Baley, çıkardığınız sonuçlar ilglmi çok çekti.Sizi görevden almalarına gelince.buna hiç iht imalvermiyorum. Polis müdürü ayrılmadan önce ondanözellikle soruşturmaya sizin devam etmenizi istedim. BayEnderby'nin bizirnle işbirliği yapacağını sanıyorum.»
Baley iskemlesine çöktü. Sadece istediği için değil.Dizlerinin gücü de kesildiğinden. Sert seri, «Neden?»dedi.
Dr. Fastolfe ayak ayak üstüne atarak içini çekti. «BayBaley, ben ş imdiye kadar 'k i tür New York ' luy lakarşılaştım. Kargaraşahk çıkarmaya çalışanlar vepolitikacılar. Polis müdürünüz bize yararlı oluyor ama o birpolitikacı. Bize duymak istediğimiz şeyleri söylüyor. Yanibizi idare ediyor. Ne demek istediğimi anlıyorsunuz değilmi? Ama siz... siz buraya geldiniz, bizi korkunç komplolarkurmakla suçladınız ve iddialarınızı da kanıtlamayaçalıştınız. Bu olay çok hoşuma gitti. Bunu umut verici bir
140
gelişme sayıyorum.»
Baley alayla sordu. «Ne kadar umut verici?»
«Yeter i kadar. Siz açık açık konuşabi leceğim birinsansınız. Bay Daley, dün gece R. Danee! benimleesiraltı yoluyla bağlantı kurdu. Hakkınızda söylediği bazış e y l e r i l g l m i ç o k u y a n d ı r d ı . Ö r n e ğ i n , D a n e e lapartmanınızdaki bazı kitapfümlerin konularından sözetti.»
«Ne olmuş o Kitap−Filmlere?»
«Bunlardan çoğu tarih ve arkeolojiyle ilgiliymiş. Bu dainsan toplumuyla ilgilendiğinizi ve onun geçirdiği evrimlerkonusunda biraz bilginiz ob'uğunu gösteriyor.»
«Bir polis bile istiyorsa boş zamanında Kitap−Filmlerseyredebilir.»
«doğru... Seçtiğiniz kitaplar beni memnun ett i . Buyapmaya çalıştığım şey konusunda bana yardımcı olacak.Ö n c e s i z e D ı ş D ü n y a l ı l a r ı n n e d e n A r z l ı l a r l akaynaşmadıklarını anlatacağım. Ya da anlatmayaçalışacağım. Burada, Uzay Kentinde yaşıyoruz. NewYork 'a g i tm iyo ruz . S iz ken t l i l e r l e ender o la rakkarşılaşıyoruz. Açık havada yaşıyoruz. Ama taze havayıiçimize çekeceğimiz zaman burnumuza filtre takıyoruz.şimdi karşınızda oturuyorum, ellerimde eldivenler,burnumda da filtreler var. Size mümkün olduğu kadaryaklaşmamak konusunda da kararlıyım. Bunların nedeninibiliyor musunuz?»
Baley, «Tahminler yürütmenin bir yararı olmaz,» dedi.
141
Sonra da için için ekledi. Artık bırakayım da o konuşsun.
«Sizinkiler gibi bir tahminde bulunsaydınız, o zamanUzaycıların Arzlılan aşağı gördüklerini ve gölgelerininüzer ler ine düşerek şeref ler ine leke sürü lmesin iistemediklerini söylerdiniz. Ama bu doğru değil. Aslındagerçek cevap belli. Muayeneden geçmeniz ve Tabiitemizlenmeniz sadece bir töre yüzünden yaptırılan şeylerdeğillerdi. Bunlar çok gerekliydi.»
«Hastalık yüzünden mi?»
«Evet, hastalık yüzünden. Sevgi l i Bay Baley. DışDünyalara yayılan insanlar kendilerini Arza özgü bakterive virüslerin olmadığı gezegenlerde buldular. Tabii Arzlılarkendi mikroplarını da birlikte getirdiler. Ama birliktegetirdikleri başka şeyler de vardı: En modern tıp vemikrobiyoloji teknikleri. Başa çıkmaları gereken sadece biravuç mikroorganizma vardı. Bunlan besleyen, yaşatanbaşka arac ı can l ı la r da yok tu . Konak la r yan i Ogezegenlerde sıtmayı yayacak sivrisinekler, sistozomiazıaşılayacak sümüklü böcekler yaşamıyordu. Hastalığaneden olan organizmalar ortadan kaldırıldı. Yararlıbakteri lerin gelişmelerine izin veri ldi. Böylece DışDünyalar yavaş yavaş hastalıklardan arındılar. Tabiizamanla Arzlı göçmenlerin gezegenlere gelebilmeleri içindaha sıkı kurallar konulmaya başlandı. Çünkü DışDünyalı ların hastal ık lara karşı olan bağışıkl ık vedayanıklılıkları gitgide azalıyordu.»
«Siz hiç hastalanmadınız mı, Dr. Fastolfe?» «Mikroplarınneden olduğu bir hastalığa hiç yakalanmadım Bay Baley.Tabii heplmizde damar sertliği gibi yozlaşmaya bağlıhastalıklar görülebilir. Ama sizin grip ya da soğuk algınlığı
142
diye tanımlayacağınız hasta l ık lara h içbi r zamantutulmadım. Böyle bir mikrop aldığım takdirde bu yüzdenölebilirim. Çünkü buna alışık değillm. Gribe karşı birdayanma gücü de geliştirmedim. İşte burada, UzayKentindekilerin derdi bu. Buraya gelenler her zaman kesinbir tehlikeyle karşı karşıyalar. Arz, savunmamız, yanidağa! bir savunmamız olmayan türlü hastalıkla dolu. Sizş imd i b i l i nen hemen he r has ta l ı ğ ın m ik robunutaşıyorsunuz. Ama bunun farkında bile değilsiniz. Çünküonları vücudunuzun uzun yıllar boyunca geliştirdiğiantijenler sayesinde hemen her zaman kontrol altındatutabiliyorsunuz. İşte bende bu antijenler yok. Artık sizefazla yaklaşmamama şaşıyor musunuz? Bana inanın, BayBaley, sizden uzak duruyorsam bunun nedeni sadeoekendimi koruma isteğim.»
Baley, «Madem durum böyle,» dedi. «Neden bu gerçeğiArz l ı ia ra aç ık lamıyorsunuz? Yan i s izde t i ks in t iuyandırmadığımızı, sadece gerçek bir fiziki tehlikeye karşıkorunmaya çaiiştığınızı?»
Uzaycı başını salladı, «Burada birkaç kişiyiz. Bay BaleyVe yabancı olduğumuz için zaten bizden nefret ediyorlar.Üstün varlıklar olarak biraz bir saygınlığımız var. Bununlakendimizi koruyoruz. Arzılara yaklaşmaktan korktuğumuzuaçıklayarak it ibarımızı kaybetmeyi göze alamayız.Uzaycılarla Arzlılar birbirlerini daha iyi anlayıncaya kadarbunu yapamayız.»
«Bu durumda aramızda bir anlaşma da olamaz. Bizdenüstün olduğunuzu sandığımız için sizden... nefretediyoruz.»
«Çözümlenmesi zor bir sorun bu. Bunun farkında
143
olmadığımızı sanmayın.»
«Polis müdürü bu durumu biliyor mu?»
«Size yaptığım gibi sorunu ona açık açık anlatmadım.Ama Tabii durumu tahmin etmiş olabilir. Bay Enderby çokzeki bir insan.»
Baley düşünceli bir tavırla mırıldandı. «Bunu tahminetseydi bana söylerdi.»
Dr. Fastolfe kaşlarını kaldırdı. «Size söyleseydi, siz de ozaman R. Daneel'in bir Uzaycı olduğunu düşünmezdiniz,öyle mi?»
Baley hafifçe omzunu silkerek konuyu kapatmaya çalıştı.
Ama Dr. Fastolfe konuşmasını sürdürdü. »Aslında buöneml i b i r nokta. Psikolo j ik zor luklar , gürül tü vekalabalığın üzerimizde yapacağı korkunç etki bir yana,içimizden birinin New York'a girmesi bir idam hükmündenfarksız olur. işte Dr. Sarton insana benzer robotlarprLijesini bu yüzden başlattı. Onlar insanların yerini alacakyaratıklar olacaklardı. Bizim yerimize kente gireceklerdi...»
«Evet, biliyorum. R. Daneel bunu bana anlattı.»
«Bu hoşunuza gitmedi mi?»
Baley, «Dinleyin,» dedi. «Madem birbirimizle açık açıkkonuşuyoruz, size basit bir soru sormama izin verin. SizUzaycılar Arza neden geldiniz? Niçin bizi kendi başımızabırakmıyorsunuz?»
144
Dr. Fastolfe çok şaşırdı. «Arzdaki yaşamdan memnunmusunuz?»
«İdare ediyoruz.»
«Evet, ama bu daha ne kadar sürebilir? Nüfusunuz sürekliartıyor. Her insana gereken kalori gitgide daha zorluklasağlanabiliyor. Arz sadece bir çıkmaz sokak, dostum.»
Baley inatla yineledi. «İdare ediyoruz.»
«Zorlukla! New York gibi bir kent su getirmek ve boşaltımmaddelerini dışarı atmak için bütün gücünü harcamakzorunda. Nükleer reaktörleri çalıştırmak için gerekenuranıyum sistemdeki diğer gezegenlerden bile gitgidedaha zorlukla sağlanabiliyor. Uranıyum ihtiyacı giderekdaha da artıyor üstelik. Kentin varlığı her zaman mayafıçıları için kâğıt hamuru ve hidroponik çiftlikler için demadenler in gelmesine bağl ı . Havanın durmadandalaşması şart. Denge son dereoede nazik. Hem debirçok bakımdan. Her yıl bu durum daha da nazikleşiyor.Malzemenin giriş ve çıkışı bir saat için durduruiursa. NewYork'a neler olur bunu hiç düşündünüz mü?»
«Hiçbir zaman durdurulmadı.»
«Ama bu gelecek için bir garanti sayılmaz ki. İ lkelçağlarda tek tek yerleŞim merkezleri hemen hemen kendikendilerine yeterlerdi. Bu merkezler civarındaki çiftliklerinürünleriyle beslenirlerdi. Onlara ani bir felaket, sel, salgınhastalık ya da ürünün az olmasından başka hiçbir şey dezarar veremezdi. YerleŞim merkezleri genişler ve teknolojide ilerlerken, uzaklardaki toplumlardan yardım istenerekyerel felaketler önlenmeye başlandı. Ama buna karşılık
145
daha da geniş bölgeler bağımsız hale geldiler. Ortaçağdaaçık kentler, hatta bunların en büyüğü bile depolanmışyiyecekler ve aci l durumda kul lanı lacak malzemesayesinde en aşağı bir hafta yaşamayı başarıyordu. NewYork ilk kez bir kent halini aldığı zaman kendi başına birgün yaşayabilirdi. şimdi bir saat bile yaşaması imkansız.On binlerce yıl önce insanı sadece rahatsız eden, bin yılönce biraz ciddi sayılan ve yüzyıl önce acil olduğu ilanedilen bir felaket New York'u öldürmeye yetecek.»
Baley iskemlesinde huzursuzca kımıldandı. «Bütünbunları daha önce de duydum. Ortaçağcılar kentlerinortadan kaldırılması görüşündeler. Toprağa, dağal tarımageri dönmemizi ist iyorlar. Onlarınki çı lgınlık. Geridönemeyiz. Artık çok kalabalığız ve insan tarihin akışıiçinde hiçbir zaman geri dönemez, hep ileri gider. TabiiDış Dünyalara göç kısıtlanmamış olsaydı...»
«Bunun neden kısıtlanması gerektiğini biliyorsunuz.»
«O halde yapılacak ne var? Siz ölü bir hattan akımalmaya çalışıyorsunuz.»
«Yeni Dünyalara göç etmeye ne dersiniz? Galakside yüzmilyarlarca yıldız var. Yüz milyon gezegenin insanlarıny a ş a m a s ı n a u y g u n o l d u ğ u y a d a b u d u r u m agetirilebileceği saptandı.»
«Saçma!»
Dr. Fastolfe heyecanla, «Neden saçma?» diye sordu.«Neden bu öneriyi saçma buluyorsunuz? Arzlılar geçmiştegezegenleri sömürgeleştirdiler. Elil Dış Dünyadan otuzunaArzlılar doğrudan doğruya yerleştiler. Buna kendi Dünyam
146
Aurora da dahil. Artık gezegenleri kolonifeştirmekimkansız mı?»
«Şey...»
«Cevap veremiyorsunuz değil mi? Belki bu artık mümkündeğil. Bunun nedeni de Arzda kent kültürünün gelişmişolması. Kentlerden önce Arzda insan yaşamı özel biramaçla geliştirilmemişti. Bu yüzden atalarınız buradanayrılarak başka, vahşi bir gezegende her şeye yenidenbaşlayabiliyorlardı. Ve bunu otuz kez yaptılar. Ama artıkArzlılar çelik mağaralarında hapisler. Her türlü özengörüyorlar. Artık hapishanelerinden kurtulmaları daolanaksız. Siz, bir New York' lunun Uzay Kent inegirebilmek için kırları aşabileceğine kesinlikle ihtimalvermiyorsunuz. Hele uzayı aşarak yeni bir Dünyayagitmek sizin için aklın almayacağı bir şey olmalı. Devkentler, Arzı mahvediyor, efendim.»
Baley öfkeyle, «Öyle olduğunu varsayalım,» dedi. «Bu sizineden ilgilendiriyor? Bu bizim sorunumuz. Bunu bildiğimizgibi de çözümleriz. Çözümleyemezsek de bu sadecebizim felaketimiz olur.»
«Başkalarının sağlayacakları mutluluk yerine bu felaketitercih edeceksiniz öyle mi? Neler hissettiğinizi anlıyorum.Bir yabancının öğütlerini dinlemek hoş bir şey olmasagerek. Ama keşke siz de bize bir nutuk çekebilseydiniz.Bizim de bir sorunumuz var. Sizinkine paralel bir şey.»
Baley ağzını çarpıtarak güldü. «Nüfus çokluğu mu?»
«Paralel dedim, aynı değil. Bizim derdimiz de nüfus azlığı.Kaç yaşındayım dersiniz. Bay Baley?»
147
Arzlı Uzaycıyı bir an süzdü sonra da mahsus tahminindenfazlasını söyledi. «Altmış sanırım.»
«Yüz altmış demeliydiniz.»
«Ne?»
«Gelecek yıldönümümde yüz altmış üçüne basacağım.Bunun hileli bir yanı da yok. Yaşımı, standart Arz yılınagöre söyledim. Şansım varsa, kendime bakarsam ve enönemlisi Arzda bir hastalığa yakalanmazsam bu yaş ikikatma da çıkabilir. Aurora'da üç yüz ell isine kadaryaşayan insanlar var. Ortalama yaş oranı da gitgideyükseliyor.»
Baley bu konuşmayı sakin bir sessizik içinde dinleyenDaneel'e baktı. Sanki robotun da bu sözleri onaylamasın!bekliyordu. Sonra, «Bu nasıl olur?» dedi.
«Nüfusun az olduğu yerlerde gerontoloji alanındakiçalışmaları yoğunlaştırmak, yaşlanma konusundaaraştırmalar yapmak akıilıca bir şey sayılır. Sizinki gibi birDünyada uzun ömür bir felaket olur. Nüfusun bu yoldanda çoğalması ekonomiyi çökertir, Aurora'da üç yüzyaşındaki insanlara yer var. Tabii bu yüzden de uzun birömür iki, üç katı daha değeril bir ha! alıyor.
«Bugün öldüğünüzü düşünelim. Ancak yaşamınızın kırkyılını kaybetmiş olacaksınız. Belki de daha azını. Benölürsem yüz elli yıl kaybetmiş olacağım. Belki de dahafazlasını. İşte bu yüzden bizimki gibi bir kültürde kişininhayatı çok önemli sayılıyor. dağum oranımız düşük. Nüfusartışı sıkı bir biçimde kontrol ediliyor. Kişilerin tamanlamıyla rahat etmeleri için robot insan oranını kesinlikle
148
sabit tutuyoruz. Gelişen çocuklar olgunlaşmalarına izinverilmeden önce fizik ve kafa bakımından kusuriarı olupolmadığının anlaşılması için dikkatle inceleniyorlar. Bu damantıklı bir şey...»
Baley Uzaycının sözünü kesti. «Yani uygun olmayanlarıöldürüyor musunuz?»
«Evet, ölçülere uymadıkları takdirde. Emin olun hiçbir acıduymuyorlar. Bu fikir sizi çok sarsü. Ama Arzlıiarınkontrolsüzce çoğalmaları da bizi sarsıyor.»
«Biz her zaman kontrol altındayız, Dr. Fastolfe. Herailenin belirli sayıda çocuk sahibi olmasına izin veriliyor.»
Dr. Fastolfe hoşgörüyle gülümsedi. «Belirli sayida,herhangi tipte çocuklar. Ayrıca sağlıklı olmaları da şartdeğil. Ama yine de yasalara aykın bir biçimde çocuklarDünyaya geliyor ve nüfusunuz durmadan artıyor.»
«Hangi çocukların yaşayacağı konusunda karar vermekkime düşer?»
«Bu karmaşık bir konu ve sorunuz bir tek cümleyle deyan ı t l anamaz . İ l ende b i r gün bu konuyu bü tünayrıntılarıyla konuşuruz.»
«Eh, sorun nedir öyleyse? Toplumunuzdan memnunolduğunuz anlaşılıyor.»
«Çok durağan. İşte sorun da bu. Bizim toplum fazlasabit.»
Baley, «Sizi de hiçbir şey memnun etmiyor,» diye
149
mırıldandı. «Size göre bizim toplum karmaşa uçurumunayuvarlanmak üzere. Sizinkiyse fazla sabit.»
«Bu bakımdan da mübalağaya kaçılabilir. Hiçbir DışDünya i k i yüz e l l i y ı l dan be r i b i r t ek gezegen isömürgeleştirmedi. İleride de böyle bir şey olacağı yok.Dış Dünyalarda yaşayanlar ın ömür ler i teh l ikeyeatılamayacak kadar uzun, atlüst edilemeyecek derecedede rahat.»
«Bunu bilemem. Dr. Fastolfe Ama sonuçta Arza geliyor vehastalanma tehlikesini göze alıyorsunuz.»
«Evet, ben bunu göze aldım. Benim gibi birkaç kişi dahavar. Bay Baley. Biz insanlığın geleceğinin uzun bir Ömrünsona ermesi olasılığına değeceğini düşünüyoruz. Ama neyazık ki, sayımız az.»
«Pekâlâ. şimdi asıl konuya gelelim. Uzay Kenti bu durumanasıl yardım ediyor?»
«Arza robotları kabul ettirmeye çalışırken, sizin kentekonominizi altüst etmek için de el imizden geleniyapıyoruz.»
«Demek sizin yardım fikriniz bu?» Baley'nin dudaklarıtitredi. «Yani işlerinden atılan, dereceleri düşürüleninsanlardan oluşan ve gitgide kalabalıklaşan bir grupyaratıyorsunuz.»
«Bunun nedeni duygusuzluğumuz ya da zalimliğimizdeğli. Bana inanın, işlerinden atılan o grup, kolonicilerinçek i rdeğ in i o luş tu rab i l i r . S iz in esk i Amer ika ' y ımahkûmların daldurulduğu gemiler keşfetmişti. Sizin kent
150
denilen çelik mağaraların işlerini kaybeden adamlara biryararı olmadığının, onları düş kırıklığına uğrattığınınfarkında değil misiniz? öyle bir insan Arzı terketmeklehiçbir şey kaybetmez. Tersine çok şey de kazanır.»
«Ama bu planınız işlemiyor.»
Dr. Fastolfe kederle, «doğru,» dedi. «İşlemiyor. Bir yerdebir hata yaptık. Arzlıların robotlara karşı duydukları nefrether şeyi engelliyor. Ama aslında o robotlar insanlarlabirlikte uzaya açılır, vahşi bir Dünyaya ilk yerleşildiğisırada karşılaşılan güçlükleri halleder, kolonizasyonukolay bir hale getirirler.»
«Sonra? Bir sürü Dış Dünya daha mı yaratılacak?»
«Hayır. İnsanlar Dış Dünyalara kentçilik Arza yayılmadanönce yerleştiler. Kent kültüründen önce. Yeni kolonilerseC/Fe kültürünün başlangıcını görmüş, kentlerde yetişmişinsanlar tarafından kurulacak. Bu bir sentez, bir türmelezleştirme işlemi olacak. şimdiki durum devam ettiğitakdirde Arzın yapısı yakın bir gelecekte çökmeyebaşlayacak. Dış Dünyalar ağır ağır yozlaşacak ve dahauzak bir gelecekte kokuşacaklar. Ama yeni koloniler ikikültürün en iyi yanlarını birleştiren, sağlıklı bir soysayılacaklar. Onların, Arz da dahil olmak üzere bütün eskiDünyalara gösterecekleri tepki, bizlerin yeniden hayatakavuşmamızı da sağlayabilir.»
«Bilemiyorum... Bütün bunlar çok belirsiz, Dr. Fastolfe.»
«Evet, bu bir hayal. Ama bu konuyu düşünün.» Uzaycıbirdenbire ayağa kalktı. «Sizinle* kararlaştırdığımdandaha uzun bir süre ahbaplık ettim. Sağlık Yasalarımızın
151
izin verdiğinden daha da uzun bir süre bu. İzninizle.»
Baley'le R. Daneel kubbeden ayrıldılar. Güneş ışınlarıtekrar onları aydınlattı. Ama bunların açıları daha farklı,ışıltıları da daha sarımsıydı. Baley, başka bir Dünyanıngüneşi bana farklı mı gözükürdü, diye düşündü. Belkidaha az göz kamaştırıcı ve daha yumuşak bulurdumbunu. O güneşi daha kolaylıkla mı kabul ederdim? Başkabir Dünya? O yelken kulaklı çirkin Uzaycı kafama gariphayaller soktu. Acaba Aurora gezegenjndeki daktorlarçocukluğunda Fastolfe'a bakarak, gelişmesine izin versekmi, diye düşündüler mi? Çok çirkin bir insan değil mi?Yoksa Aurora'lıların ölçülerine fiziki görünüş da nil değilmi? Çirkinlik ne zaman bir sakatlık sayılır? Ve hangisakatlıklar...
Güneş ortadan kaybolduğu ve Özei'e giden ilk kapıdangirdikleri zaman Baley'nin o ruh halini sürdürmesi dezorlaştı. Arzlı öfkeyle başını salladı. Bütün bunlar saçma!Arzlıları başka gezegenlere göç etmeye ve yeni toplumlarkurmaya zor layacak ia rmış ! Saçma! Gü lünç ! BuUzayc ı la r ın as ı l amacı ned i r? Ba ley bu konuyudüşündüyse de bir sonuca varamadı.
Araba ağır ağır taşıt yolundan ilerledi. Gerçekler Baley'ninetrafını sarıyorlardı artık. Kalçasında ağırlığını hissettiğiatom tabancası rahatlatıcı, sıcak bir yük gibiydi. Kentingürültüsü ve canlılığı da aynı derecede sıcak ve rahatlıkvericiydi.
Kentin havası çevrelerini sararken Baley'nin burunkapakları hafif ve keskince bir koku yüzünden titreşti.Detektif şaşkın şaşkın, kent kokuyor, dedi kendi kendine,Dev mağaranın çelik duvarlarının arasına sıkışmış olan
152
yirmi milyon insanı düşündü. Ve hayatında i lk kezdışarıdaki taze havanın temizlediği burnuyla bu insanlarınkokusunu aldı. Başka bir Dünyada durum farklı mı olur?Daha az insan ve daha fazla hava... Her şey daha temizmi olur acaba?
Ama kent in öğleden sonrasına özgü gümbürtüsüetraflarını sarmıştı. Koku hafifledi ve duyulmaz o!du. Baleyde kendinden biraz utandı.
Baley sürme çubuğunu ağır ağır iterek ışınla verilengüçten daha fazla yararlandı. Araba boş caddeye girerkeniyice hızlandı.
Arzlı, «Daneel,» dedi,
«Evet, Elijah?»
«Dr Fastolfe bana butun bunları neden anlattı?»
«Sanırım sana araştırmanın ne kadar önemli olduğunuiyice açıklamaya çalıştı, Elijah. Biz sadece bir cinayetinesrarını çözmeyeceğiz. Aynı zamanda Uzay Kentini veböylece bütün insanlığın geleceğini de kurtaracağız.»
Baley alayla, «Cinayet yerini görmeme, cesedi bulaninsanlarla konuşmama izin verseydi,» dedi. «Daha iyiolurdu.»
«Bu bakımdan yeni bir şey bulamazdın, Elijah. Biz cinayetyerini iyice araştırdık. Tanıklarla da dikkatle konuştuk.»
«Öyle mi? Ve elinizde hiçbir şey yok. Ne bir ipucu, ne deşüphelendiğiniz biri.»
153
«Evet, haklısın. Sorunun cevabı New York' ta olmalı. Amayanlış sonuç çıkarmaman için şunu da söylemeliyim:Şüphelendiğimiz bir kişi vardı.»
«Ne? Bundan daha önce hiç söz etmedin.»
«Bunu gerekli bulmadım, Elijah. Herhalde şüphelerinotomatik olarak bir tek kişinin üzerinde toplandığını sen defarkettin.»
«kim? Tanrı aşkına! kim bu?» «Cinayet yerinde bulunantek Arzlı. Polis müdürü Julius Enderby.»
154
ON
Polis arabası yana doğru kaydı ve caddenin kenarındakisoğuk beton duvara dayanarak durdu. Motorun homurtusukesildi ve etrafa derin bir sessizlik çöktü. Bir ölümsessizliği.
Baley yanında oturan robota baktı ve duruma uymayacakkadar sakin bir sesle, «Ne?» dedi.
Baley cevap beklerken dakikalar uzadı, uzadı. Hafif birtitreŞim duyuldu. Bu yükselerek daruk noktasına erişti,sonra da işitilmez oldu. Belki de bir buçuk kilometre kadarötede, bilmedikleri bir göreve giden bir polis taşıtınıngürültüsüydü bu. Ya da yangına yetişmeye çalışan biritfdiye arabasının sesi.
Baley'nin kafasının tarafsız bir köşesi, acaba bir tek insanNew York'un barsaklarında dönemeçler yaparak dalaşanbütün taşrt yollarını biliyor mu, diye sordu. Gece ya dagündüz bu taşıt yolları hiçbir zaman bomboş olmuyordu.Ama insanların yıllardan beri girmedikleri bazı geçitlerolmalıydı, Baley birden sarsıcı bir berraklıkla yeni yetişmeçağlarında seyrettiği bir öyküyü anımsadı.
Bu, Londra'daki taşıt yollarıyla ilgiliydi. Olay bir cinayetlebaşlıyprdu. Katil bir taşıt yolunun köşesindeki, dahaönceden kararlaştırılmış olan yere doğru kaçıyordu.Geçitteki tozlarda yüzyıldan beri ilk kez onun ayak izlerikalıyordu. Katil araştırma sona erinceye kadar oradagüvenle saklanabileceğinden emindi.
Ama adam yanlış bir yola sapıyordu. O dönemeçli, sessizve ıssız koridarlarda küfrediyor ve her şeye rağınen
155
sığınağa erişeceğini haykırıyordu
Ondan sonra yine arka arkaya yanlış geçitlere sapıyor,Brighton'dan Norwich'e, Coventry'den Canlerbury'e kadaro sonsuz labirentde dalaşıyordu. Ortaçağ İngiltere'siningüneydağu köşesine yayılmış olan büyük Londra Kentininaltındaki koridarlarda bir uçtan bir uca gidiyordu. Elbisesiyırtılmış, ayakkabıları parça parça olmuştu. Gücü azalmışama kes i lmemiş t i . Yorgundu, çok yorgun . Amaduramıyordu. Yürüyor, yürüyor ve her seferinde de yanlışbir koridara sapıyordu.
Bazen gelip geçen arabaların gürültüsünü duyuyordu.Ama bunlar her zaman bir ilerideki yoldan gidiyorlardı.Artık adam polise memnunlukla tesllm olacaktı. Arabalarıngeçtiği tarafa doğru koşuyor ama geçide eriştiği zamanorasının bomboş olduğunu görüyordu. Bazen ileridekentin yaşamına ve soluğuna ulaşmasını sağlayacak birkapı bel i r iyordu. Ama adam yaklaşırken bu ışı l t ıuzaklaşıyordu. Sonra katil bir dönemeci aşıyor ve kapı dagözden kayboluyordu.
Bazen resmi bir görevle kentin derinl iklerine inenLondra'hlar belli belirsiz bir siluetin sessizce, topallayarakkendilerine doğru geldiğini görüyorlardı. Bu yarı saydamhayalet elini kaldırıyor, ağzını açarak bir şeyler söylüyorama sesi çıkmıyordu. Tam yaklaştığı sırada dalgalarıyorve gözden kayboluyordu.
Bu olay sıradan bir öykü olmaktan çıkmış ve folkloragirmişti. Bütün Dünyada «Kaybolan Londra'lı» sözü herzaman kullanılan, tanıdık bir deyim halini almıştı.
Baley, New York Kentinin derinliklerinde bu öyküyü
156
hatırlayarak endişeyle kımıldandı.
R . D a n e e l k o n u ş m a y a b a ş l a d ı . S e s i h a f i f ç eyankılarıyordu. «Bizi duyabilirler.»
«Burada mı? imkansız. Ee, polis müdürüne ne olmuş?»
«O cinayet yerindeydi, Elijah. Ve bir kentliydi. Ondanşüphelenmemiz kaçımsamayacak bir şeydi.»
«'Bir şeydi,' dedin. Enderby'den hâlâ şüphe ediyormusunuz?»
«Hayır. Suçsuz olduğunu çabucak kanıttadık. Bir kereyanında atom tabancası yoktu. O−lamazdi da. BayEnderby, Uzay Kentine her zamanki yoldan girmişti. Bukesindi. Bildiğin gibi ziyaretçilerin silahları alınıyor.»
«Ha, sahi, cinayet silahı bulundu mu?»
«Hayır, Elijah. Uzay Kentindeki her atom tabancasıincelendi. Bunların hiçbiriyle ateş edılrrtemişti. hem aehartalardan beri. Radyasyon yataklarının kontrolü bunoktayı kesinlikle açıkladı.»
«O halde katil ya silahı çok iyi sakladı...»
«Silahı Uzay Kentinde bir yere saklamış o−Jamaz. Hertaraf iyice tarandı.»
Baley sabırsızca, «Ben bütün olasılıkları gözönünealmaya çalışıyorum,» diye homurdandı. «Katil tabancayıya sakladı ya da giderken yanında götürdü.»
157
«Öyle.»
«Sadece ikinci olasılığı kabul ediyorsun. Bundan da polismüdürünün temize çıktığı anlaşılıyor.»
«Evet. Tabii bir ihtiyat önlemi olarak serebroanalizi deyapıldı.»
«Ne?»
«Serebroanaliz, canlı beyin hücrelerinin elektro manıyetikalanlarının yorumlanması demektir.»
Baley yine de bir şey anlamamıştı. «Ya? Peki bu neyiaçıklar?»
«O kişinin duygu ve kişilik yapısı konusunda bilgi verir. Buanaliz bize Polis Müdürü Enderby'nin Dr. Sarton'uö'.düremeyecek bir insan olduğunu açıkladı. Bu onun içinimkansız bir şeydi.»
Baley, «doğru,» diye başını salladı. «Enderby o tip birinsan değildir. Bunu sana ben de söyleyebilirdim.»
«Tarafsız bilgi daha işe yarar. Tabii Uzay Kentinde herkesserebroanaliz uygulanmasına razı oldular.»
«Ve hiçbirinin de cinayet işleyemeyeceği ortaya çıktı, öylemi?»
«Kesinlikle, işte bu yüzden katilin New York'tan biriolduğuna karar verdik.»
«İyi ya O zaman butun New York'a sizin o sevlmli işlemi
158
uygularız olur biter»
«Bu pratik bir şey olmaz, Elijah. Kentte cinayet işleyecekkarakterde milyonlarca insan oiabilir.»
Baley uzak geçmişte kalan o günde Uzaycılara avaz avazbağıran kalabalığı, bir gece önce ayakkabı mağazasınınönüne toplanan, salyaları aka aka tehditler savuran ogüruhu düşündü. Milyonlar... Sonra için için ekledi. ZavallıJulius. Ondan da şüphelenmişler...
Detektif ceset bulunduktan sonra olanları anlatanEnderby'nin sesini duyar gibi oldu. «zalimce bir şeydi bu,zalimce...» Tevekkeli adam geçirdiği şok ve sarsıntıyüzünden gözlüğünü kırmamıştı. O nedenle de UzayKentine tekrar gitmeye yanaşmamıştı. Enderby dişlerininarasından, «Onlardan nefret ediyorum,» demişti.
Baley yine, zavallı Julius, diye düşündü. Uzaycıları idareedebilen adam. Kentin, Uzaycılarla geçinebildiği içindeğer verdiği polis müdürü. Aoaba Enderby'nin bubaşarısı onun hızla yükselmesine ne dereceye kadarkatkıda bulundu? Julius'un soruşturmayı neden benimyönetmemi istediği de anlaşılıyor. Sıkı ağızlı, sadıkgüvenilir Baley! Üniversite arkadaşı! Bu küçük olayıniçyüzünü öğrendiği takdirde de dilini tutar... Acabaserebr.oanaliz nasıl yapılıyor? Gözlerinin önündekoskocaman elektrotlar, grafik kâğıtlarının üzerinemürekkeple çiz giler çizen pantograflar, şıkırdayarak kendikendilerini ayarlayan dişli çarklar belirdi. Zavallı Julius.Herhalde çok sarsıldı. Bunda da haklıydı Ve o aradaBelediye Başkanının zoruyla istifasını verdiğini ve meslekhayatının böylece sona erdiğini de görür gibi olmuştuadamcağız.
159
Polis arabası Belediye Sarayının yer altındaki katlarındanbirine girdi.
Baley masasına döndüğü zaman 14.30 olmuştu. Polismüdürü yerinde yoktu. Durmadan gülümseyen R. Sammy,Enderby'nin nerede olduğunu bilmediğini söyledi.
Baley bir süre oturup düşündü. Acıktığının bile farkındadeğildi.
15.20'de R. Sammy, Baley'nin masasına yaklaştı. «Polismüdürü döndü, Lije»
Baley, «Teşekkür ederim,» dedi. İlk kez o gün R. Sammy'iöfkelenmeden dinlemişt i . Sonuçta R. Sammy, R.Daneel'in bir tür akrabası sayılırdı R. Daneel de kızılacakbir insan... daha doğrususu... şey değildi. Baley bir kentteaynı oranda robot ve insan bulunduğu takdirde durumunnasıl olacağını düşündü. Bu olasılığı heyecanlanmadan,tarafsızca inceledi.
Baley içeri girdiği sırada polis müdürü bazı belgeleriince.iyor, zaman zaman da not alıycrdu. «Uzay Kentindefeci pot kırdın,» dedi.
Baley her şeyi, Fastolfe'la yaptığı söz düellosunu hatırladı,Uzun yüzünde sıkıntılı ve üzgün bir ifade belirdi. «Bunuben de itiraf ediyorum, müdür bey. Çok üzgünüm.»
Enderby başını kaldırarak ona baktı. Gözlüğünün camlanarkasında keskin bakışlı gözleri parlıyordu. Otuz saattenberi ilk kez kendini toplamış gibiydi. «Önemli değil.Fas io l fe buna a ld ı rmadı . Onun iç in b iz de o lay ıunutacağız. O Uzaycıların ne yapacakları önceden
160
kestir i lemez. Açıkçası bu kadar şanslı olmayı haketmedin. Bir daha sefere film kahramanlığına kalkmadanönce benimle konuşmalısın.»
Baley başını sal ladı. Olayı düşünmeyecekti artık.Gösterişli bir oyuna kaikışmış ama başarıli olamamıştı.Ar t ık üzü lecek deği ld i . Olayı böy le kay i ts ız l ık ladüşünebilmesine kendisi de şaşıyordu ama durumböyleydi. Detektif, «Müdür bey,» dedi. «Daneel'le bana ikikişilik bir apartman dairesi verilmesini istiyorum. Onu bugece eve götürmeyeceğim.»
«Ne oluyor?»
« O n u n b i r r o b o t o l d u ğ u d ı ş a r ı s ı z m ı ş . B u n uhatırlıyorsunuz değil mi? Belki hiçbir şey olmaz. Ama birkargaşalık çıktığı zaman ailemin bu işe karışmasınıistemiyorum.»
«Saçmalama, Lije. Soruşturma yaptık. Kentte öyle birdedikodunun dalaştığı yok.»
«Jessie gerçeği bir yerden öğrenmiş, müdür bey.»
«Ama öyle örgütlü bir söylenti yok. Tehlikeli bir durum daolmadığı gibi, Fastolle'nin kubbesindeki üç boyutlu alıcıylabağlantıyı kestiğimden beri bunu soruşturuyorum. Zaten oyüzden bağlantıyı kestim. Dedikodunun kaynağınıbulmam gerekiyordu. Hem de çabucak. Her neyse... İşteraporlar burada. Onlara sen de bak. Bu daris Gillid'inr a p o r u . K e n t i n d e ğ i ş i k b ö − ( ü m l e r i n d e o n i k iKadınlar−Özel'ini dalaştı. daris'i tanırsın. Çok becerikli birkızdır. Hiçbir Özel'de bir ipucu bulamamış. Hiçbir yerde.»
161
«O halde Jessie bu dedikoduyu nasıl duydu, müdür bey?»
«Bu şöyle açıklanabilir: R. Daneel ayakkabı mağazasındagösteri yapmaya kalkışmış. O gerçekten atom tabancasın!çek t i m i? Yoksa sen o 'ay ı b i r az aba r tmaya mıçalışıyordun?»
«Gerçekten çekti. Ve üstelik silahla nişan da aldı.»
Enderby başını salladı. «Pekala. İşte o sırada biri onutanıdı. Yani robot olduğunu anladı, demek istiyorum.»
Baley öfkeyle, «Bir dakika, bir dakika,» dedi. «Daneel'inrobot olduğu kesinlikle anlaşılmıyor.»
«Neden?»
«Siz onun robot olduğunu bir bakışta anladınız mı?Açıkçacı ben anlayamadım.»
«Bu neyi kanı t lar? Biz uzman deği l iz . Belk i de okalabalığın arasında Westchester Robot Fabrikasından birt e k n i s y e n v a r d ı . Y a ş a m ı b o y u n c a r o b o t l a r ı nhazırlanmasına ve yapılmasına yardım eden biri. Adam R.Daneel'de bir gariplik olduğunu farketti. Belki konuşmasıya da duruşu dikkati çekti. Bu meseleyi düşündü. Belkibunu karısına açıkladı. Kadın da buolaydan birkaçarkadaşına söz ett i . Ama konu orada kapandı. Buolmayacak bir şey mi? kimse R. Daneel'in robot olduğunainanmadı. Söylentiler sona ermeden önce Jessie de olayıduydu.»
«Belki...» Baley'nin sesinde kuşku vardı «Her neyse...Bize iki kişilik bir bekâr odası ayırtacak mısınız?»
162
Polis müdürü omzunu sükerek iç telefona uzandı, Bir süresonra da Baley'e, «Q−27 Bölümünden başka bir yerdeoda bulamadılar,» diye haber verdi. «O mahalle pek de iyisayılmaz.»
Baley, «Zararı yok,» dedi.
«Sahi, o nerede?»
«Arşivde, Ortaçağcı tahrikçiler konusunda bilgi toplamayaçalışıyor.»
«Tanrım! Öyle milyonlarca insan var.»
«Biliyorum. Ama bu araştırma Daneel'i mutlı ediyor.»Baley kapıya doğru gitti. Sonra, biraz da içinden gelen birsese uyarak döndü. «Dr. Sarton size hiç Uzay Kentininhazırladığı programdan söz etti mi? Yani C/Fe kültürününbaşlatılması konusunda?»
«Ne konusunda?»
«Kente robotlar sokulması konusunda.»
Bu konunun pol is müdürünü pek i lg i lendirmediğianlaşılıyordu. «Bazen...»
«O size Uzay Kentinin görüşünü hiç açıkladı mı?»
«Ah, evel, sağlığın düzeltilmesi, yaşam standardınınyükseltilmesinden söz etti. Ama bu laflar beni etkilemedi.Ah, Tabii, onunla aynı fikirde olduğumu söyledim. Başımısallayıp durdum. Başka ne yapabilirdim? Onların suyunagitmekten, için için düşüncelerinde mantık sınırını
163
aşmamalarını dilemekten başka çore yoktu ki. Belki ileridebir gün...»
Baley bekledi ama Enderby i ler ide b i r gün nelerolabileceğini açıklamadı. Detektif, «Dr Sartcn hiç göçtensöz etti mi?» diye sordu.
«Göçten mi? Hiçbir zaman. Bir Arzlının Dış Dünyalaragitmesine izin vermeleri, Satürn' ün asterold halkalarındabir elmas bulmaya benzer »
«Ben yeni gezegenlere göç etmeyi kastettim.»
Enderby sadece hayretle Baley'e baktı
Baley birden dabra dabra, «Serebroana−Mz nedir, müdürbey?» dedi. «Bundan söz edildiğini hiç duydunuz mu?»
Enderby'nin yuvarlak yüzünün ifadesi değişmedi. Adamgözlerini de kırpıştırmadı. Sakin sakin, «Hayır,» diyecevap verdi. «Neymiş o?»
«Hiç... O sözü bir yerde duydum da...» Baley müdürünodasından çıkarak masasına döndü. Aslından Enderby okadar usta bir aktör değildir, diye düşünüyordu. O halde...
Baley 16.05'de Jessie'yi aradı. Karısına o gece evegelmeyeceğini haber verdi. Hatta belki birkaç gecedönmeyecekti. Baley .ondan sonra bağlantıyı hemenkesemedi.
«Lije, bir şey mi oldu? Tehlikede misin?»
«Bir polis her zaman bir dereceye kadar tehlikede sayılır.»
164
Ama bu Jessie'ye yetmedi. «Nerede kalacaksın?»
Detektif bunu kadına açıklamadı. Onun yerine, «Yalnızkalmak istemiyorsan, annene git,» dedi ve bağlantıyıansızın kesti. Belki böylesi daha iyiydi.
Baley 16.20'de Washington'da bir yeri aradı. Konuşmakistediği adama erişebilmek için bir süre uğraştı. Adamıertesi gün New York'a gelmesi için ikna etmeye çalışırkenbir o kadar süre daha geçti. Ama 16.40'da istediğinibaşardı.
Pol is müdürü 16.55'de bürodan ayrı ldı. Baley'ninyanından geçerken kararsızca gülümsedi. Gündüzcülergrup halinde çıktılar. Akşamlan ve geceleri büroda çalışandaha az sayıdaki memur, onların yerini aldı. Hepsi deBaleyi hayretle selamladılar.
R. Daneel elinde bir deste kâğıtla Bafey'nin masasınayaklaştı. Detektif, «Onlar da nesi?» diye sordu.
«Ortaçağcılar Örgütüne üye olmaları olasılığı bulunankadınlar ve erkeklerin listesi.»
«Kaç kişi var bu listede?»
R. Daneel, «Bir milyondan fazla.» diye açıkladı. «Busadece bir bölümü.»
«Onların hepsini de kontrolden mi geçireceksin?»
«Bunun imkansız olduğu belil bir şey, Elijah.»
«Anlayacağın, Arzlıiarın hemen hepsi de şu ya da bu
165
bakımdan Ortaçağcı sayılırlar, Daneel. Polis müdürü,Jessie, ben... polis müdürüne bak...» Baley az kalsınadamın gözlük taktığını söyleyecekti. Ama sonra Arzlıiarınbirbirlerini tutmaları gerektiğini hatırladı. Enderby'ninitibarını da, suratını da koruması gerekiyordu. Cümlesinibiraz da şaşkınca tamamladı. «O göz süsleri takıyor.»
R. Daneel, «Evet,» dedi. «Bunu farkettim. Ama o süstensöz etmenin ayıp sayılabileceğini düşündüm. Yine debaşka Kentlilerde öyle göz süslen hiç görmedim.»
«Onunkisi eski tip bir şey.»
«O süslerin bir yararı da var mı?»
Baley çabucak konuyu değişt irdi . «O l isteyi nası lhazırladın?»
«Bu işi benim için bir makine yaptı. Anladığım kadarıyla,makine belirli bir suça göre ayariamyor. Ondan sonraaygıt gerisini yapıyor. Makinenin son yirmi beş yıldarobotlarla ilgili bütün ayaklanma olaylarını incelemesinisağladım. Başka bir makine de aynı sürede çıkan bütünkent gazetelerini inceledi. Robotlar ve Dış Dünyalılarhakkında çirkin sözler söyleyen kimselerin adlarını yazdı.Üç saat içinde çok iş başardık. Şaşılacak bir şey bu. Hattamakine listeden artık yaşamayan kimselerin adlarını bilesildi.»
«Buna şaştın mı? Herhalde Dış Dünyalarda bilgiyasarvardır.»
«Tabii. Türlü tipte olanları var. En ileri modeller. Amahiçbiri de buradakiler kadar büyük ve karmaşık değil. Tabii
166
en büyük Dış Dünya nüfusunun sizin kentlerinizinki kadarolmadığını unutmayalım. Onun için fazla karmaşıkmakinelere de gerek yok.»
Baley sordu. «Sen hiç Aurora'ya gittin mi?»
Daneel, «Hayır,» dedi. «Montajımı burada, Arzdayaptılar.»
«O halde Dış Dünyalardaki bilgisayarların nasıl olduklarınınereden biliyorsun?»
«Ama bunun yanıtı belli değil mi, ortak Elijah? Bilgibankama artık ölmüş olan Dr. Sarton' un bildikleriaktarıldı. Onun için Dış Dünyalar konusunda çok fazlabilglm var.»
«Anlıyorum... Yemek yiyebiliyor musun, Daneel?»
«Ben nük leer güç fe ça l ış ıyorum. Bunu b i ld iğ in isanıyordum.»
«Hem de çok iyi biliyorum. Sana yemek yemen gerekipgerekmediğini sormadım. Yemek yiyebilip yiyemediğiniöğrenmek istedim. Yani ağzına yiyecek koyarak bunuç iğner ve yutab i l i r mis in? Seni insan sanmalar ıbakımından önemli bir nokta bu bence.»
«Ne demek istediğini anlıyorum... Evet.
Çiğneme ve yutma gibi mekanik işlemleri yapabiliyorum.Tabii kapasitem çok sınırlı. Er ya da geç yuttuğummaddeleri ' ınidem' diye tanımlayabileceğin yerdençıkarmam gerekiyor.»
167
«Pekala. Bu gece odanda yalnız kaldığın zaman kusarmısın, çıkarır mısın, ne yaparsan yaparsın. Önemli olanşu: Ben açım! Kahretsin! Öğle yemeğini atladım. Yemekyerken yanımda olmanı istiyorum. Tabii masada oturur vehiçbir şey yemezsen, dikkatleri üzerine çekersin. Yemekyiyebilmene sevindim. Haydi, gidelim artık!»
Bütün kentte sektör mutfakları birbirlerinin eşiydiler. Baleyiş için Washington, Toronto, Los Angeles, Londra veBudapeşte'ye de gitmişti. Mutfaklar orada da NewYork'takilerden farksızdı. Belki Ortaçağlarda diller veyiyecekler farklı olduğu için mutfaklar da birbirlerinebenzemiyo r la rd ı . Ama bu çağda maya ü rün le r iShangai'dan Taşkent'e, Winnipeg'den Buenos Aires'ekadar birbirinin eşiydi. İngilizce belki artık Shakespeare yada Churchill'in kullandığı dil değildi. Ama şimdi bütünkıtalarda ve Dış Dünyalarda İngilizcenin bir tür karışımıkullanılıyordu.
Tabii dil ve yiyecek dışında da daha derin benzerliklervardı. Örneğin, tanımlanamayan ama mutfaklara özgüolan o belirli koku. Ağır ağır ilerleyen, kapıda birleşipsonra orta, sağ ve sola ayrılan üçlü kuyruk. Konuşan vehareket eden insanların sesleri. Plastiğe çarpan plastiğingürültüsü. Çok cilalı suni tahtanın pırıltısı. Bardaklarınışntısı. Uzun masalar. Hafif buharlı hava.
Kuyruk hareket ederken Baley de ağır ağır, santim santimilerledi. Yemekler sırayla, gruplar halinde yenmesinekarşın yine de en aşağı on dakika bekleniyordu.
Baley ani bir merakla R. Daneel'e, «Gülümseyebilirmisin?» diye sordu.
168
Sakin bir ilgiyle mutfağın içini incelemekte olan R. Daneel,«Efendim?» dedi.
«Merak ettim, Daneel. Gülümseyebilir misin?» Baleykayıtsızca ama fısıltıyla konuşuyordu.
R. Daneel gülümsedi. Bu hareketi ani ve şaşırtıcı oldu.Robotun dudakları büküldü, ağzının iki yanında derisihafifçe kıvrıldı. Ama sadece dudaklarıyla gülebildi,yüzünün diğer kısımları etkilenmedi.
Baley başını salladı. «Zahmet etme, Daneei. Bu seni dahaçekici bir hale sokmuyor.»
Kapıya erişmişlerdi. Herkes sırayla madeni yiyecek fişiniuygun yarıklarına sokuyor ve bunların incelenmesinibekliyordu. Şıkşıkşık−Biri vaktiyle düzenli yönetilen birmut fağa dak ikada i k i yüz k iş in in g i reb i leceğ in ihesaplamıştı. Hem de hileye sapılmaması için fişlerincelendikten sonra. Ayrıca bir mutfağın iyi çalışması içinkuyruğun ne kadar uzun olması gerektiği de saptanmıştı.Bir insan özel bir ilgi gösterilmesini istediğinde ne kadarzaman kaybedildiği de.
İşte bu yüzden Baleyle Daneel'in yaptıkları gibi özelgişeye yaklaşarak o düzgün şıkşik sesinin kesilmesineneden olmak bir felaket sayılıyordu. Baley ilgili memuraözel izin beıgesini gösterecekti. Daha önce besinuzmanının yardımcılığını yapmış olan Jessie bu konudaçok şey biliyordu. Durumu vaktiyle kocasına da anlatmıştı.
Kadın, «Bu her şeyi altüst ediyor,» demişti. «Tüketimhesapları ve tahminlerin yanlış çıkmasına neden oluyor.Bak iyen in doğru o lması i ç in d iğer bü tün sek tör
169
mutfaklarındaki makbuzları gözden geçirmen gerekiyor.Ne demek istediğimi anlıyorsun değil mi? Her hafta hesapyapılması şart. Bir hata olduğu ve hesap tutmadığıtakdirde de seni suçluyorlar. Her önüne gelene özel izinbelgeleri veren kent hükümetini suçlayan yok. Ah, hayır.Ama istenilen yemeklerin seçilemeyeceğini söylediğimizzaman kuyruktakiler homurdanmaya başlıyorlar Tezgâhınarkasında çalışanlar her zaman suçlu sayılıyorlar!»
Baley bu olayı karışımdan en ufak ayrıntısuna kadardinlemişti. Bu yüzden gişedeki kadının kendisine öfkeylenefretle bakmasının nedenini de anladı. Kadın 'telaşla biriki satır karaladı. Baley'nin yaşadığı kesim, işi, başkamutfakta yemek yemek istemesinin nedeni. Detektif,«Resmi görev,» diye açıkladı. Bu'insanın tepesini attıranbir nedendi ama red edilmesi de imkansızdı. Kadın kâğıdıkesin bir tavırla katlayarak bir yarığa soktu. Bir bilgisayarbunu yakalayıp yutarcasına inceledi ve bilgiyi de sindirdi.
Memur, R. Daneel'e döndü.
Baley kadına acı haber i verd i . «Arkadaşım kentdışından.»
Kadının tepes i iy ice a t t ı . «Lüt fen hangi kent tenolduğunuzu söyleyin.»
Baley yine Daneel'in yerine konuştu. «Kayıtlar PolisBölümünde. Ayrıntıların açıklanmasına gerek yok. Resmibir iş bu.»
Kadın sert bir el hareketiyle bir deste belge aldı. Üsttekikâğıdı sağ elinin iki parmağını ustalıkla bastırarakkoyuaçık şifreyle daldurdu. «Burada ne kadar süre yemek
170
yiyeceksiniz?»
Baley, «Buna gerek kalmadığını size haber verinceyekadar,» dedi.
Kadın belgeyi robota doğru çevirdi. «Parmaklarınızışuraya bastırın.»
R. Daneel t ı rnaklar ı pı r ı l t ı l ı parmaklar ını kâğıdabastırırken, Baley anlık bir endişe duydu Ama sonra,h e r h a l d e D a n e e l ' e p a r m a k i z l e r i y a p m a y ıunutmamışlardır, diye düşündü.
Kadın kâğıdı alarak dirseğinin dibindeki her şeyi yutanmakineye soktu. Aygıt bir zorluk çıkarmadı. Baley de daharahat bir nefes aldı.
Memur onlara parlak kırmızı maden fişler verdi. Bu renkfişlerin «geçici» olduğunu açıklıyordu. Kadın, «Seçmehakkı yok,» diye homurdandı. «DF masasına oturun.»
Baleyle R. Daneel, DF masasına doğru gittiler.
Robot, «Kentlilerin çoğu her zaman bu mutfaklarda yemekyiyorlar sanırım,» dedi.
«Evet. Tabii yabancı bir mutfakta yemek yemek pek sıkıcıoluyor. Etrafta bir tanıdık bulamıyorsun. Kendi sektörmutfağındaysa her zaman aynı yere oturuyorsun. Yanındaailen ve dostların bulunuyor. Özellikle gençler için yemekzamanı günün en neşeli bolumunü oluştuturuyor.»Geçmişi bir an hatırlayan Baley hafifçe gülümsedi.
DF.'nin geçici konuklar için ayrılan masalardan biri olduğu
171
anlaşılıyordu. Yerlerini almış olanlar gözlerini sıkıntıylatabaklarına dikmişler ve birbirleriyle de konuşmuyorlardı.Gizli bir hasetle diğer masalarda gülüp konuşan gruplarabakıyorlardı.
Baley, hiç kimse kendi kesimi dışında bir yerde yemekyiyen bir insan kadar sıkılamaz, diye düşündü. Eskiler nedemişler? Çok mütevazı olsa da insanın evmutfağı gibisiolamaz. Hatta insana kendi mutfağında verilen yemeklerdaha da lezzet l i ge l i r . k imyager ler y iyecek ler inJohannesburg'dakilerden farksız olduğuna yemin etselerbile yine de bu böyledir.
Baley bir tabureye oturdu. R. Daneel de onun yanınageçti. Detektif parmaklarını salladı. «Seçme hakkımız yok.Onun için şu düğıneyi çevir ve bekle.»
İşlem iki dakika sürdü. Masanın üzerindeki bir disk geriyekaydı ve bir t^bak yükseldi.
Baley mırıldandı. «Patates püresi, zimodana sosu vebuğulama kayısı. Eh, ne yapalım?»
Uzun masanın ortasındaki alçak parmaklığın önünde birçatal ve iki dillm maya ekmeği beıirai.
R. Daneel alçak sesle, «İstersen benim hissemi deyiyebilirsin,» dedi.
Baley bir an çok şaşırdıysa da R. Daneel'ın ne o.duğunuhatırlayarak, «Bu ayıp sayılır,» diye fısılaadı. «Haydi, yebakalım.»
Baley çabuk çabuk yemeğini yemeye başladı. Ama bunun
172
tam zevkini çıkaracak kadar gevşeyememişti. Aradasırada R. Daneel'e bir göz alıyordu. Robot lokmalarıdüzenli bir biçimde çiğniyordu. Fazla düzenliydi bu.Normal gibi durmuyordu pek.
Baley, ne garip, diye düşündü. Artık R. Daneel ' ingerçekten bir robot olduğunu biliyordu. Bu yüzden birçoközelliği iyice farketmeye başlamıştı. Örneğin, R. Daneellokmalarını yuttuğu zaman gırtlak kemiği hiç oynamıyordu.Arna detektifin buna pek aldırdığı yoktu. Yoksa buyaratığa alışmaya mı başladım? İnsanların yepyeni birDünyada her şeye yeniden başladıklarını düşünelim... Dr.Fastolfe bu fikri kafama sokalı beri durmadan bu konuylailgileniyorum. Örneğin, Bentley Arzdan ayrılsaydı...Robotlarla birlikte yaşamaya, onlarla çalışmaya karşıçıkmayacak bir duruma gelebilir miydi? Neden olmasın?Bunu Uzaycılar da yapmışlar ya...
R Daneel sordu. «Elijah, biri yemek yerken onu seyretmekterbiyesizlik mi sayılır?»
«Yani gözlerini birine dikmeyi mi kastediyorsun? Tabiiterbiyesizlik sayılır. Bir insanın rahatsız edilmeden yemekyemeye hakkı vardır. Havadan sudan konuşulabilir. Ama,o lokmalarını yutarken kendisine pek bakmaksın.»
«Anlıyorum. O halde neden sekiz kişi bizi izliyorlar? Hemde Duyuk bir dikkatle?»
Baley çatalını tabağına bıraktı. Sanki tuzvericiyi arıyormuşg ib i e t ra f ına bak ınd ı . «Ben o lağanüs tü b i r şeygöremiyorum.» Ama bu söz le r i pek de güven lesöylememişti.
173
Mutfakta yemek yiyenler pek kalabalık ve karmaşık birgrup oluşturuyorlardı. R. Daneel kahverengi, duygusuzgözlerini kendisine diktiği zaman Baley sıkıntıyla, kuşkuylakımıldandı. Bu gözler sadece görmüyor, dedi kendikendine. Saniyenin yüzde biri kadar kısa bir sürede bütüns a h n e y i , b i r f o t o ğ r a f m a k i n e s i n i n s a d a k a t i y l ekaydediyorlar sanırım.
R. Daneel, «Ben çok eminim,» diye mırıidandı.
«Ee, ne olmuş? Kabalık bu. Ama neyi kanıllar ki?»
«Bunu bilemem, Elijah. Ama bu insanlardan altısı dünakşam ayakkabı mağazasının önündelerdi Bu sence birrastlantı mı?»
174
ON BİR
Baley farkına varmadan çatalının sapını sıkıca kavradı.Düşünmeden, «Emin misin?» diye sordu. Ama daha busözler ağzından çıkarken, sorusunun ne kadar anlamsızolduğunu da anladı. Bir bilgisayara verdiği yanıtın doğruolup olmadığı sorulamazdı.
Kolları ve bacakları olan bir bilgisayara bile.
R. Daneel, «Tabii eminim!» dedi.
«Yakınımızdalar mı?»
«Pek değil. Salona dağılmışlar.»
«Pekala öyleyse.» Baley yemeğine döndü. Çatalınımakine gibi indirip kaldırıyordu artık. Kaşlarını çatmış,kafası hızla çalışıyordu. Ya dün geceki olayı robotdüşmanı fanatikler planladılarsa? Bu olay göründüğü gibibirdenbire çıkmadıysa? Bu tür tahrikçilerin arasındarobotlardan nefret ettikleri için bu makineleri iyiceincelemiş kimseler de bulunabilir. Belki onlardan biri R.Daneel'in de ne olduğunu anladı. Enderby de buna benzerbir şey söyledi. Kahretsin! Julius'un farketmediğim derintarafları var...
Evet, bunların hepsi de mantığa uyuyor.
Belki grup dün gece çabucak örgütlü bir biçimde hareketegeçemedi. Ama gelecekle ilgili plan lan pekala yapabilirler.R. Daneel'in robot olduğunu farkettilerse, herhalde benimde polis olduğumu anladılar. Kararlan insana benzeyen birrobotla birlikte olan bir polis memurunun verdiğini de
175
düşündüler... Artık olay geride kaldığı için detektif birmantık dizisi kurabiliyordu. Belki de Belediye Sarayınıgözetliyorlar. Ya da içeride casusları var. Çok geçmedenbeni ya da R. Daneel'i veya ikimizi birden farkettiler. Bunuyirmi dört saat içinde başarmış olmaları cta şaşıiacak birşey değil. Eğer günün önemli bir bölümünü Uzay Kentindeve taş ı t yo lunda geç i rmeseyd ik , b iz i daha öncebulurlardı...
R. Daneel yemeğini bitirmişti. şimdi sessizce bekliyordu.Kusursuz ellerini masanın bir ucuna dayamıştı. «Bir şeyyapmamız gerekmez mi, Lije?» diye sordu.
Baley, «Burada, mutfakta güvendeyiz,» dedi. «Bu işi banabırak. Lütfen.» Baley ihtiyatla etrafına bakındı. Sanki böylebir mutfağı ilk kez görüyordu. İnsanlar! Salonda binlerceinsan vardı. Sıradan bir mutfak kaç kişi alıyordu? Birkeresinde bu sayıyı okumuştu bir yerde, İki bin iki yüz,diye düşündü. Ama burası normal bir mutfaktan daha dabüyüktü.
Ya şimdi biri, «Robot!» diye bağırırsa? Ya bu söz birbomba gibi iki bin kişinin ortasında patlarsa?.. Baley buolayı neye benzeteceğini bilemedi. Ama bu da önemlideğildi. Öyle bir olay çıkmayacaktı. Hemen her yerde anibir kargaşalık çıkabilirdi. Mutfaklarda da, koridarlarda yada asansörlerde de. Ama belki böyle bir olayın mutfaktaçıkması daha kolaydı. Yemek zamanlarında insanlarçekingenlikten kurtuluyor, hatta şakaiaşıyorlardı. Böyıe birdurum basit bir nedenle yozlaşarak daha ciddi bir olayhalini alabilirdi.
Ama Tabii planlanmış bir kargaşalık farklı bir şeydi.Komplocular bu büyük ve kalabalık mutfakta kendileri de
176
bir köşeye sıkışıp kalabilirlerdi. Tabaklar uçmaya, masalarkırılmaya başladığı an kolaylıkla kaçamazlardı. Mutlakayüzlerce kişi ölürdü. Komplocularda ölebilirlerdi. Hayır,komplocular kendilerini tehlikeye atmamak için olayınoldukça dar geçitlerden birinde çıkmasını sağlarlardı.Panik ve isteri ağır ağır yayılır, o zaman komplocular daplanladıkları gibi çabucak kaçabilirlerdi. Ya yan geçidesapar ya da usulca yükselen bir banliyö yoluna binereküst katlara çıkar ve gözden kaybolurlardı.
Baley kendisini tuzağa kıstırılmış gibi hissetti. Herhaldedışarıda bekleyenler de vardı. Baley'le R. Daneel'i uygunbir uzaklıktan izleyecekler ve kararlaştırılan yere geldiklerizaman olan olacaktı.
R. Daneel, «Onları neden tutuklarıyorsun?» dedi.
«Bu sadece olayın daha çabuk çıkmasına yol açar.Onların yüzlerini tanıyorsun değil mi? Unutmazsın ya?»
«Unutmam imkansızdır.»
«O halde onları bir başka gün yakalarız. şimdiki haldeplanlarını alıust etmekle yetineceğiz. Beni izle veyapacaklarımı taklit et.»
Baley ayağa kalkarak tabağını dıkkat.e tersine çevirdi vetabağın altından yükseldiği hareket eder diskin üzerineyerleştirdi. Çatalı, aldığı oyuğa koydu. Onu dikkatleizleyen R. Daneel de aynı şeyleri yaptı. Tabaklar veçatallar gözden kayboldu.
R. Daneel, «Onlar da kalkıyorlar,» diye haber verdi.
177
«Pekala. Bize fazla yaklaşacaklarını sanmıyorum.»
Arzlıyla robot tekrar kuyruğa girdiler. Kuyruk Kapıya doğrugidiyor, yarıklara sokulan fişlerin şıkırtısı duyuluyordu. Herşıkırtı belirli bir yiyecek kotasının kullanılmış olduğunubelirtiyordu.
Baley o gürültüde buhar bulutcuklarının arasından geriyebaktı. Ve nedense Ben'le altı, yedi yıl önce kent hayvanatbahçesine gidişlerini olanca canlılığıyla hatırladı. Hayır,aradan sekiz yıl geçmişti. Çünkü Ben o sırada sekizineyeni basmıştı. Yakub adına! Zaman ne çabuk geçiyordu...
Ben'in hayvanat bahçesine ilk gidişiydi bu. Çocuk çokheyecanlanmıştı. Ben o zamana kadar bir kedi ya daköpek hiç görmemişti. Üstelik bahçede kuş kafesi devardı. Bunu daha önce belki on kez görmüş olan Baleybile kafesten gözlerini alamamıştı. Birtakım canlılarınhavada uçmalarını ilk olarak gören insan çok şaşırıyordu.Kırlangıç kafesindeki kuşların yem zamanı gelmişti.Bakıcılardan biri uzun yalağa yulaf dalduruyordu. İnsanlarmayadan üretilen yiyecekleri yemeye alışmışlardı. Amainsanlardan daha tutucu olan hayvanlar tahı ldanvazgeçmiyorlardı.
Belki de yüzlerce kırlangıç yalağın başına üşüşmüşlerdi.Kulakları sağır edecek cıvıltılarla kanat kanada yalağınkenarına dizilmişlerdi...
Evet, tamam! İşte Baley çıktıkları mutfağa baktığı zamangözlerinin önünde bu sahne belirmişti. Yalağın başındakikırlangıçlar... Bu düşünce detektifte tiksinti uyandırdı.Daha iyi bir yol olmalı, diye düşündü. Ama hangi iyi yol?Bu yöntemin nesi var? Bu şimdiye kadar beni hiç rahatsız
178
etmedi... o
Baley birden robota, «Hazır mısın, Daneel?» diye sordu.
«Hazırım, Elijah.»
Mutfaktan çıktılar. Artık kaçıp kurtulmaları açıkça vetümüyle Baley'e bağlıydı.
Çocuklar ın oynadığı b i r .oyun vardı . «Şer i t lerdekoşmaca.» Bunun kura l la r ı ken t ten kente b i razdeğişiyordu ama temel aynıydı. San Francisco'lu bir çocukKahire'de hiç sıkıntı çekmeden bu oyuna katılabilirdi.Oyunda eben in kent in h ız l ı taş ıma s is temindenyararlanarak A noktasından B'ye gitmesi ve o aradapeşindekilerden olabildiğince çoğuna izini kaybettirmesigerekiyordu. Son noktaya yalnız başına ulaşan bir ebegerçekten usta sayılırdı. Onun peşini bırakmayan biroyuncu da öyle. Oyun genellikle akşamlan, trafik iyicearttığı zaman oynanıyordu. Kalabalık yolcu grupları oyunuhem daha tehlikeli, hem de karmaşık bir hale sokuyordu.Ebe harekete geçerek şeritlerde bir aşağı bir yukarıkoşuyordu. Elinden geldiğince beklenmeyen şeyleryapmaya çalışıyor, bir şeritte uzun süre kaldıktan sonrabirdenbire başka bir yöne doğru sıçrıyordu. Koşarakbirkaç şeridi aşiyor, sonra yine duraklıyordu. Bir oyuncubir şerit daha ileri gitmek ihtiyatsızlığını gösterdiği onyaniyordu. Daha hatasını anlayamadan ebenin yanındangeçerek uzaklaşıyor ya da çok genlerde kalıyordu. Ancakçok çevik olduğu takdirde bu hatasını düzeltebilirdi. Zekibir ebe de bu hatayı uygun yönde çabucak ilerleyerekonanlamayacak hale sokardı. Ebe pyunu daha karmaşıkduruma getirmek istediği zaman ekspres ya da banliyöyola atlar ve çabucak diğer taraftan inerdi. Bunlara hiç
179
binmemek kalleşlik sayılıyordu. Ekspres ya da banliyöyollarda uzun süre kalmak da öyle. Bu oyunun çekiciliğiolgun bir insanın anlayabileceği bir şey değildi. Özellikleyeni yetişme çağında şeritlerde hiç koşmamış bir insanın.Çocukların karşılaştıkları yolcular onlara her zaman sertdavranırlardı. Anne ve babaları onları cezalandırır, polisde peşlerini bırakmazdı. Okullarda ve esiraltı sinemalardabu oyun şiddetle eleştirilmekteydi. Hemen her yıl dört, beşdelikanlı bu oyun sırasında ölüyor, sürüyle çocukyaralarıyordu.
Oyunla ilgisi olmayan insanlar da çeşitli felakeuenekarşılaşıyorlardı. Ama şeritlerae koşmaca oynayangrupları ortadan kaldırmanın yolu da yoktu. Tehııke nekadar büyük olursa, öaullerin en değerlisini kazanmakisteyen oyuncuiarın sayısı da o denli artıyordu. Bu odınarkadaşlarının saygı ve itibarını kazanmaktı. Başarılı birebe kabara kabara dalaşır, tanınmış bir oyuncununkurumundan yanına varılmazdı.
Örneğin, Elijah Baley de şimdi bile bir zamanlar şeritlerdekoştuğunu memnunlukla hatırlıyordu. Yirmi kişilik birgrubu Concourse kesiminden Queens sınırlarına kadarsürüklemiş, o arada üç ayrı ekspres yolu aşmıştı.Amansız iki saat süresinde hiç yoru.mamış, peşindekiBronx'lu çocuklardan en çeviklerini bile geride bırakmış vebitiş noktasına yalnız başına erişmişti. Bu başarısındanaylarca söz etmişlerdi.
Tabii Baley artık kırkını geçmişti. Yirmi yıldan daha uzunbir süreden beri şeritlerde koşmamıştı. Ama bazı oyun vehileleri anımsıyordu. Çeviklik bakımmdan kaybettiklerinibaşka biçimde giderebilecekti. Bir polisti o. Ancak kendisigibi bir polis kenti bu kadar iyi tanıyabilir, yanları maden
180
kaplı geçitlerin hemen hepsinin nerede başlayıp neredebittiklerini hatırlardı.
Baley adımlarını sıklaştırarak mutfaktan uzaklaştı. Amafazla hızlı yürümüyordu. Her an arkasında, «Robot!Robot!» feryatlarının yankılanmasını bekliyordu. Entehlikeli olanlar bu ilk anlardı. Baley adımlarını saydı vesonunda ilk hızlanma şeridinin ayaklarının altındakaydığını hissetti. Bir an durdu. R. Daneel düzgün birhareketle arkadan ona yaklaştı.
Baley fısıltıyla, «Hâlâ peŞimizdeler mi?» diye sordu.
«Evet. Yaklaşıyorlar.»
Baley güvenle, «Bu fazla sürmeyecek,» dedi. İki tarafadoğru uzanan şeritlere baktı. Taşıdıkları insanlar soladpğru gitgide daha büyük bir hızla kayıyorlardı. Baley tümyaşamı boyunca hemen her gün birkaç kez bu şeritlerdenyararlanmıştı. Ama yedi bin günlük bir süreden, hattadaha uzun bir zamandan beri şeritlerde koşmak içindizlerini böyle heyecanla kırmamıştı. Detektif o eskiheyecanı duyuyordu şimdi. Soluklan hızlanmışın Ben'i birkeresinde bu oyunu oynarken yakaladığını da unutmuştu.Oğluna kaç defa nutuk çekmiş ve onu göz hapsinealdırmakla da tehdit etmişti.
Baley çevik hareketlerle çabucak ve güvenle, süratin ikikatı bir hızla şeritten yukarı çıktı. Hıza karşı iyice önedoğru eğilmişti. Banliyö yolu homurdanarak yandangeçiyordu. Baley bir an sanki buna atlayacakmış gibi birtavır takındı. Ama sonra birden geri geri gitmemeyebaşladı. Daha ağır şeri t te, gi tgide kalabalıklaşanyolcuların arasından geçiyordu.
181
Baley durdu ve saatte on beş mil hızla giden şerittebekledi. «PeŞimizde kaç kişi kaldı, Daneel?»
«Bir tek kişi, Elijah.» Robot detektifin yanında duruyordu.Sakindi ve nefes de almıyordu.
«O da gençilğinde bu oyunda ustaymış anlaşılan. Amafazla devam edemeyecek.» Kendisine iyice güvenmeyebaşlayan Baley belli belirsiz gençliğindeki bir duyguyuhissetti. Bu başkalarının katılmadıkları mistik bir töreyedalmanın ve tehlikenin varlığının uyandırdığı duygularınbir karışımıydı. Bir de insanın yüzüne ve saçlarına çarpanrüzgârın yarattığı coşku... Arzlı Dan'eel'e alçak sesle,«Buna yan kayma denilir,» diye açıkladı.
Uzun adımlarıyla hızla ilerledi. Ama bir tek şeritte yürüyor,fazla çaba harcamadan yolcuların arasından sıyrılıyordu.Böyle ilerleyerek şeridin kenarına doğru gitti. Kalabalığınarasından görünen başının sürekli hızı insanı ipnotizeedecek gibiydi. Baley'nin de istediği buydu. Sonra hiçduraklamadan yana doğru beş santim kaydı. Ve böyleceyandaki şeride geçmiş oldu. Dengesini kaybetmemeyeça l ış ı rken bacak lar ın ın üs t k ısmındak i kas lar ınsızladıklarını hissetti. Hızla kalabalığın arasından geçti vesürati saatte kırk beş mil olan şeride ulaştı.
«Durum şimdi nasıl, Daneel?»
Robot sakin sakin cevap verdi. «Hâlâ peŞimizde.»
Baley'nin dudakları gerildi. Artık hareket halindekiplatformlardan yararlanmaktan başka çare yoktu. Bununiçin kas koordinasyonu gerekiyordu. Belki Baley bubakımdan artık eskisi gibi değildi. Çabucak etrafına
182
bakındı. O anda nerede olduklarını anlamaya çalışıyordu.22. Sokağın önünden hızla geçtiler. Baley çabucak birhesap yaptı ve fırladı. Geri kalan şeritleri düzgünce aştı vebanliyö yola erişti. Baley'le Darfeel platforma çıkarakparmaklıktan geçerlerken, sıkıca yolculuğa çoktan alışmışolan kadın ve erkeklerin yüzünde öfkeye benzer ifadelerbelirdi.
Bir kadın şapkasını tutarak tiz bir sesle bağırdı. «Burayabakın!»
Baley nefes nefese, «Bağışlayın,» dedi. Ayakta duranyolcuların arasından geçip bir vücut hareketiyle öteyandan aşağı atladı. Son anda itilmesine kızan bir adamsırtına yumruğu indirdi. Baley sendeleyerek çaresizceayakta durmaya çalıştı. Bir şeridin sınırını yalpalayarakaştı. Hızdaki bu ani değişiklik yüzünden önce dizüstüçöktü, sonra yan devrildi. Paniğe kapıldığı için bir angözlerinin önünde bir sahne belirdi. İnsanlar ona çarparakdevriliyorlardı. Şeritlerde bir karmaşa başlıyordu. Okorkulan «yolcu sıkışmalarından biri oluyor ve sürüyleinsan ko l ve bacak la r ı k ı r ı l d ığ ı i ç i n has taneyekaldırılıyorlardı.
Ama Darleel kolunu onun gövdesinin altına sokmuştu.Baley robotun kendisini insanüstü bir güçle kaldırdığınıhissetti.
Baley, «Teşekkür ederim,» diye inledi. Başka bir şeysöyleyecek zamanı yoktu. Ağır laştır ıcı şer i t lerdeilerlemeye başladı. Karmaşık bir yöntem uyguladı.Sonunda şeritleri aştı ve ayakları bir ekspres yolun Vbiçimi bağlantı yerine erişti. Baley tempoyu bozmadanyeniden hızlandı. Bir başka ekspres yola atlayarak diğer
183
tarafa geçti.
«Halâ peşimizde mi, Daneel?»
«Görünüşte kimse yok, Elijah,»
«İyi. Sen bu oyunda çok başarılı olurdun, Daneel... Ah,haydi, haydıl»
Başka bir banliyö yola hızla geçtiler. Gürültüyle şeritleriaşarak, resmi görünüşlü, büyük bir kapıya gitti.er. Oradabekleyen bir nöbetçi ayağa kalktı.
Baley kimliğini gösterdi. «Resmi bir işimiz var.»
İçeri girdiler.
Baley kısaca, «Güç santrali,» diye açıkladı, «Böyleceizimizi tümüyle kaybedecekler.»
Detektif o zamana kadar burayı da görmüştü, diğersantralleri de. Ama yine de kendisini rahatsız eden birhuşu duydu. Babasının bir zamanlar böyle bir santraldeçalışan memurların en önemlilerinden olduğu gerçeği buduygusunu daha da arttırıyordu. Yani babası kovulmadanönce...
Santralin ortasındaki kuyuya saklanmış olan jeneratörlerinuğultusu etrafı sarıyordu. Havada hafif, keskin bir ozonkokusu vardı. "Arkasında koruyucu elbiseler olmayankimselerin aşamayacakları sınırı belirten ve sessiz birtehditle dolu olan kırmızı çizgiler dikkati çekiyordu.Santralde, Baley'nin bilmediği bir yerde her gün yarım kilobölünebilir madde yenilip yutuluyordu. «Sıcak Kül» diye
184
tanımlanan radyoaktif bölünme ürünleri sık sık havabasıncıyla kurşun borulardan okyanusun on beş kilometreaçıgındaKi ve aenızın yeai yüz eılı metre derinliğindekimağaralara yollarıyordu. Baley bazen magara.ar ağzınakadar aolduğunda neler olacağını düşünüyordu.
Dedektif, R. Daneel'e dönerek ani bir sertlikle, «O kırmızıçizgilere yaklaşma,» diye emretti. Sonra kendisinitoplayarak utançla ekledi. «Ama herhalde bu senin içinönemli değil.»
Daneel sordu. «Radyoaktiviteyle mi ilgili?»
«Evet.»
«O halde bu benim için önemli. Gama ışınları pozitronikbeynin nazik dengesini bozar. Bu ışınlar beni sendendaha çabuk etki.er.»
«Yani seni öldürür mü?»
«O zaman bana yeni bir pozitronik beyin takılması gerekir.Bcyle iki beyin birbirinin eşi olamayacağı için, ben de yenibir kişilik kazanırım. Şu anda konuştuğun Daneel de birbakıma ölmüş olur.»
Baley kuşkuyla robota baktı. «Bundan haberim yoktu. Şurampadan çıkalım.»
«Bu noktanın üzerinde durmuyorlar. Uzay Kenti, Arzlılarıbenim gibilerin ne kadar yararlı olduğuna inandırmayaçalışıyor. Zayif taraflarımız olduğuna değil.»
«Öyleyse bunu bana neden açıkladın?»
185
R. Daneel gözlerini yanındaki insana dikti. «Sen benim işarkadaşım, ortağımsın, Eli jah. Zayıf taraflarımı vekusurlarımı bilmen gerekir.»
Baley hafifçe öksürdü ve bu konuda söyleyecek bir söz debu lamadı . Ancak b i r dak ika sonra , «Şu yandançıkacağız,» dedi. «Bize verdikleri daire dört yüz metrekadar ötede.»
Gittikleri kasvetli, aşağı tabakadan insanların kaldığı biryerdi. Daire de iki karyola konulmuş bir tek odadanoluşuyordu. İçeride açılır kapanır iki iskemle ve bir dalapvardı. Yerli bir esiraltı ekranı elle ayarlamak mümkündeğildi. Bu ancak belirli saatlerde çalışıyordu, amagerçekten iyi çalışıyordu o sürelerde. İçeride çalışmayanbir musluk bile yoktu. Yemek pişirme, hatta su kaynatmakiçin bir ocak bulunmadığı gibi. Odanın bir köşesindenküçük bir çöp yok etme borusu uzanıyordu. Çirkin,süssüz, sadece işe yaraması sağlanmış, hoşa gitmeyecekbir şeydi bu.
Baley omzunu silkti. «İşte burası. Herhalde dayanabiliriz.»
R. Daneel çöp yok etme borusuna doğru git t i . Birdakunuşta gömleği dikiş yerinden açıldı. Ve ortayadüzgün ve görünüşte iyice kaslı bir göğüs çıktı.
Baley sordu. «Ne yapıyorsun?»
«Yuttuğum yiyecekleri çıkaracağım. Onları yerlerindeb ı rak ı rsam çürü r le r . O zaman herkes te t i ks in t iuyandırırım.» R. Daneel iki parmağını dikkatle birgöğsünün altına dayadı. Ve beilrli bir tempoyla itti. Göğsüuzunlamasına açıldı. R. Daneel bu yarıktan elini soktu ve
186
ışıltılı madenlerin arasından ince, yarı saydam bir keseçıkardı. Bu hafi fçe şişmişt i . Baley âdeta dehşetlebakarken robot keseyi açtı.
R. Daneel durakladı. «Yiyecek son derecede temiz.Ağzımda tükrük salgılayan bezler yok. Yiyecekleri deçiğnemiyorum. Bunlar emme gücüyle boğazımdangeçiyorlar. Yani... bu yiyecekler yenilecek durumdalar.»
Baley usulca, «Anlıyorum.» dedi. «Ama acıkmadım.Onlar ı a t g i ts in .» R. Daneel ' in yemek keses in inflüorkarbon plastikten yapılmış olduğuna karar verdi.Yiyecekler buna yapışmamışlardı. Daneel yiyecekleriparça parça çıkararak boruya attı. Baley, canım yiyeceklerziyan oldu, diye düşündü. Yataklardan birine oturarakgömleğini çıkardı. «Yarım işe erken başlayalım, Daneel.»
Robot, «Bunun özel bir nedeni var mı?» dedi.
«dostlarımız henüz bu apartmanın yerini bilmiyorlar. Dahadoğrusu bilmediklerini umuyorum. Buradan ne kadarerken ayrılırsak, o denli güvende oluruz. BelediyeSarayına vardıktan sonra artık birlikte çalışmamızın yararlıolup olmayacağını konuşuruz.»
«Bunun yararlı olmadığını mı düşünüyorsun?»
Baley omzunu si lkerek aksi aksi , «Her gün böylekovalamaca oynayamayız,» diye söylendi
«Ama bence... Daneel sözlerini tamamlayamadı. Parlakkırmızı bir işaret kapıda birinin olduğunu açıklıyordu.
Baley ayağa kalkarak atom tabancasını aldı. Kapı işareti
187
tekrar yanıp söndü. Detektif sessizce kapıya giderekbaşparmağını tabancanın çalıştırma düğınesine dayadı.Diğer eliyle kapıda tek yanlı saydam bir kısmın belirmesinisağlayan düğıneyi çevirdi. Bakma camı hiç de iyi değildi.Küçük ve görüntüyü de çarpıtıyordu. A−ma Baley yine dedışarıda oğlu Ben'in beklediğini görebildi.
Detektif pek çabuk hareket etti. Kapıyı hızla açarak Ben'ihoyratça bileğinden yakaladı. Çocuk tam o sırada zileüçüncü kez basmaya hazırlarıyordu. Baley oğlunu hızlaiçeri çekti
Ben, babasının kendisini fırlattığı duvara yaslanıp kaldı.Soluk soluğaydı. Gözlerindeki hayret ve korku dolu ifadeağır ağır kayboldu Çocuk bileğini ovuşturdu. Öfkeyle,«Baba,» dedi. «Beni öyle yakalaman gerekli miydi?»
Baley kapattığı kapıdaki bakma camından dışarıyıgözetl iyordu. Görebi ldiği kadarıyla koridar boştu.«Dışarıda kimse var mı. Ben? Birini gördün mü?»
«Hayır. Ben senin iyi durumda olup olmadığını anlamayagelmiştim.»
«Neden iyi durumda olmayayım?»
«Bilmem. Annemin yüzünden geldim Ağlayıp durdu. Nehalde olduğunu öğrenmem gerektiğini söyledi. 'Sengitmezsen babanı ben ararım,' dedi. 'Ondan sonraolacakları da Tanrı bi−!ir!' Beni buraya gelmeye zorladı,baba.»
Baley, «Beni nasıl buldun?» diye sordu «Annen neredeolduğumu biliyor muydu?»
188
«Hayır, bilmiyordu. Ben büronu aradım.»
«Ve sana nerede olduğumu açıkladılar öyle mi?»
Babasının öfkesi Ben'i şaşırttı. Çocuk alçak sesle, «Evet,»dedi. «Açıklamamaları mı gerekiyordu?»
Baley'le Daneel birbirlerine baktılar. Karyolasına çökmüşolan Arzlı ağır ağır ayağa kalktı. « o Annen şimdi nerede,Ben? Bizim apartmanda mı?»
«Hayır. Akşam yemeği için büyükanneme gittik ve oradakaldık. şimdi benim de büyükannemin katma dönmemgerekiyor. Yani.bir şeyin yok.»
«Sen burada kalacaksın. Daneel, bu kattaki iletişimaygıtının nerede olduğunu fark ettin mi?»
Robot, «Evet,» dedi. «Onu kullanmak için daireden dışarımı çıkacaksın?»
«Evet. Jessie'yle konuşmam gerekiyor.»
«Bu işi Bentley'nin yapması daha mantıklı olmaz mı? Birbakıma tehlikeli bir şey bu. Ve o senin kadar değerlisayılmaz.»
Baley hayretle robota bakakaldı. «Seni...» Sonra, nedenkızıyorum, diye düşündü ve daha sakin bir tavırla sözlerinisürdürdü. «Sen durumu anlayamıyorsun, Daneel. Bizdebir erkeğin genç oğlunu tehlikeye atması âdet değildir. Bune kadar mantıklı olursa olsun yine de yapılamaz.?
Ben dehşetle karışık bir memnunlukla, «Tehlike!» diye
189
bağırdı «Ne oluyor, baba? Söylesene!»
«B i r şey o lduğu yok . Ben . Za ten bu i ş sen i h içilgilendirmez. Anlıyor musun? Haydi, yatmak için hazırlanbakalım. Döndüğüm zaman seni yatakta bulmalıyım.Tamam mı?»
«Yapma, baba. Bana pekâlâ söyleyebilirsin. Bundankimseye söz etmem.»
«Yat, dedim!»
«Ama, baba...»
Baley kattaki iletişim aygıtının önünde durdu ve ceketinia rkaya doğru i t t i . Böy lece her an a tom s i lah ın ıçekebilecekti. Vericiye kişisel numarasını söyledi ve yirmiüç kilometre ötedeki bir bilgisayar konuşmaya izin olupolmadığını anlamak için bunu kontrolden geçirdi. Baleyfazla beklemedi. Çünkü bir detekt i f in yapacağı işkonuşmaları kısıtlı değildi. Baley vericiye kaymvaldesininkot numarasını tekrarladı. Aygıtın altındaki küçük ekranaydınlandı ve Baley'nin kaymvaldesinin yüzü belirdi.
Detektif alçak sesle, «Anne,» dedi. «Jessie'yı ver.»
Jessie'nin ondan haber beklediği anlaşılıyordu. Görüntüsühemen ekrana yansıdı. Baley karısının yüzüne baktı,sonra da mahsus ekranı kararttı. «Pekâlâ, Jessie. Benburada. ş imdi bana ne o lduğunu söy ler mis in?»Durmadan etraf ına bakmıyor, bir i ler in in yaklaşıpyaklaşmadığını anlamaya çalışıyordu.
«İyi misin? Başın dertte değil ya?» «İyi olduğum belli değil
190
mi, Jessie? Bırak artık bunları!»
«Ah, Lije, o kadar endişelendim ki.»
Baley sinirli sinirli, «Neden?» diye sordu,
«Biliyorsun... Şu arkadaşın...»
«Ne olmuş ona?»
«Sana dün gece söyledim ya. Mesele çıkacak.»
«Saçma bu. Ben bu gece yanımda kalacak. Haydi, sen deyat artık. İyi geceler, hayatım.» Baley bağlantıyı kesti.Daireye dönmeden önce iki dakika bekledi. Yüzü endişeve korkudan kül gibiydi.
Baley içeriye girdiği sırada Ben odanın ortasındaduruyordu. Çocuk kontak lenslerinden birini küçük biremici kaba koymuştu. Diğeri hâlâ gözündeydi.
Çocuk, «Baba burada hiç su yok mu?» diye sordu. «BayOlivaw Özel'e gidemeyeceğim! söyledi.»
«Haklı. Gerçekten gidemezsin. Onu tekrar gözüne tak.Ben. Kontak lenslerle bir gece yatmanın bir zararı olmaz.»
«Pekâlâ.» Ben kontak lensi yeniden gözüne takarak emicikabı kaldırdı. Gidip yattı. «Tanrım, ne sert yatak bu!»
Baley, R. Daneel'e döndü. «Sabaha kadar oturabilirsin,değil mi?»
«Tabii... Elijah, Bentley'nin gözlerine taktığı o garip camlar
191
ilglmi çekti. Bütün Arzlılar onlardan takıyorlar mı?»
Baley dalgın dalgın, «Hayır,» diye mırıldandı. «Sadecebazıları. Ben takmıyorum, örneğin...»
«O camları ne için takıyorlar?»
Ama düşüncelerine dalmış olan Baley robota cevapvermedi. Endişe dolu düşüncelerdi bunlar
Işıklar sönmüştü.
Baley uyumuyordu. Bentley'nin soluklarının derin vedüzenli bir hal aldığını farketti. Başını çevirdiği zaman biriskemlede hareketsiz oturan R. Daneel'in siluetini gördü.Robot başını kapıya doğru çevirmişti. Sonra Baley uykuyadaldı ve rüya görmeye başladı.
Rüyasında Jessie bir nükleer güç santralinin bölünmehücresine düşüyordu. Düşüyor, düşüyordu kadın. KollarınıBaley'e doğru uzatmış, çığlıklar atıyordu. Ama adam birkırmızı çizginin ötesinde danmuş gibi duruyor, sadecekarısının çarpılmış vücudunun döne döne düşüşünüizleyebiliyordu. Bu vücut küçüldü küçüldü ve sonunda birnokta halini aldı.
Baley rüyasında karısını seyrediyor ve onu kendisininittiğini düşünüyordu.
192
ON İKİ
Polis Müdürü Julius Enderby içeri girerken, Elijah Baleybaşını kaldırarak ona bakıp yorgun yorgun selam verdi.
Polis müdürü saate bir göz atarak, «Bütün gece buradaçalıştığım söylemeyeceksin umarım,» diye homurdandı.
Baley, «Hayır,» dedi. «Söylemeyeceğim.»
Enderby sesini alcalttı. «Dün gece bir sorun çıktı mı?»
Baley, «Hayır,» der gibi başını salladı.
Polis müdürü, «Kargaşalık çıkması olasılığını pekönemsemediğimi düşündüm,» diye açıkladı. «Eğer böylebir...»
Baley sinirli sinirli, «Tanrı aşkına, müdür bey!» dedi. «Birolay çıksaydı size hemen haber verirdim. Hiçbir şeyolmadı.»
«Pekâlâ.» Polis müdürü uzaklaşarak yüksek mevkilnibelirten kendisine özgü odaya girdi.
Baley onun arkasından bakıp, dün gece rahat rahatuyumuş herhalde, diye düşünerek yazmaya çalıştığıolağan raporun üzerine eğildi. Bunu, son iki gün gerçektenolanları gizleyecek biçimde hazırlamaya çabalıyordu. Amaparmak−
Sarını dakunarak yazdığı kelimeler gözlerinin önündeoynuyor ve bulanıklaşıyorlardı. Detektif neden sonrabirinin masasının yanında durduğunu farketti.
193
Başını kaldırarak, «Ne istiyorsun?» diye sordu. Yanındaduran R. Sammy'ydi. Baley, Juilus'un özel uşağı, dedikendi kendine. Polis müdürü olmak iyi bir şey...
R. Sammy aptal aptal gülüyordu. «Polis müdürü senigörmek istiyor, Lije, 'Hemen gelsin,' dedi.»
Baley elini salladı. «Polis müdürü beni demin gördü. Onadaha sonra odasına gideceğimi söyle.»
R. Sammy, «'Hemen gelsin,' dedi,» diye tekrarladı.
«Pekâlâ, pekâlâ! Git başımdan.»
Robot geri geri gitti. «Polis müdürü seni görmek istiyor,Lije. 'Hemen gelsin,^1 dedi.»
Baley dişler inin arasından, «Yakub adına,» dedi.«Gid iyorum! G id iyorum!» Masasından ka lkarakEnderby'nin odasına doğru ilerledi. R. Sammy de sustu ozaman.
Baley içeri girerken, «Kahretsin,» diye homurdandı.«Müdür bey, lütfen o nesneyi bana yoüamayın!»
Ama Enderby sadece, «Otur, Lije,» dedi. «Otur.»
Baley iskemleye yerleşerek dikkatle polis müdürüne baktı.Belki bizim Julius'a karşı haksızlık ettim, diye düşündü.Belki de bu gece pek uyumadı. Hali hiç de iyi değil.
Polis müdürü parmağını önündeki kâğıda vuruyordu.«Yalıtılmış ışınla Washington'da Dr. Gerrigel adındabiriyle bağlantı kurduğun yazılı burada.»
194
«Evet, öyle yaptım, müdür bey.»
«Konuşma yalıtılmış olduğu için neler söylediğiniz burayakaydedilmemiş. O adamı neden aradın?»
«Bilgi edinmek için.»
«Dr. Gerrigel robotik uzmanı değil mi?»
«Evet, öyle.»
Enderby alt dudağını sarkıttı. O haliyle tıuysuzlanmayahazırlanan bir çocuğa benziyordu. «Nasıl bir bi lgiistiyorsun?»
«Bunu pek de kesinlikle bilmiyorum, müdür bey. Böyle birolayda robotlarla ilgili ayrıntılı bilginin işe yarayacağınıdüşünüyorum.» Baley bu açıklamadan sonra ağzını sıkıcakapattı. Belirli bazı şeyleri söyleyecek değildi, işte o ka−
«Ben senin yerinde olsaydım böyle yapmazdım, Lije,kesinlikle yapmazdım. Bence bu akılıca bir şey olmaz.»
«İtirazınız neye, müdür bey?»
«Bu olayı ne kadar az kişi öğrenirse, o denli iyi olur.»
«'Dr. Gerrigel'e fazla bir şey açıklayacak değillm. Tabii.»
«Ama bence yine de akıllıca bir şey olmaz.»
Kendisini pek de iyi hissetmeyen Baley'nin tepesi atıverdi.«Bana Dr. Gerrigel'i görmememi mi emrediyorsunuz?»
195
«Hayır, hayır! Uygun gördüğün her şeyi yapabilirsin. Busoruşturmayı sen yönetiyorsun. Sadece...»
«Sadece ne?»
Polis müdürü başım salladı. «Hiç, hiç O nerede? kimikastettiğimi biliyorsun?»
Baley biliyordu Tabii. «Daneel yine arşivde.»
E n d e r b y u z u n b i r a n s u s t u . S o n r a d a , « F a z l ailerleyemedik,» diye mırıldandı, «Bunu biliyorsun.»
«Hiç ilerleyemedik. Ama durum değişebilir.»
Pol is müdürü, «İyi öyleyse,» dedi. Ama durumungerçekten iyi olduğunu düşünüyormuş gibi bir hali deyoktu.
Baley masasına döndüğü zaman R. Daneel onubekl iyordu. Detekt i f sert sert, «Eee, neler buldunbakalım?» diye sordu.
«dosyaları araştırmayı tamamladım. İlk ve oldukça acelesayılabilecek araştırmalarım bitti, ortak Elijah. Dün gecepeŞimize takılmaya kalkışan o iki adamın izini buldum.Ü s t e l i k o n l a r i l k o l a y s ı r a s ı n d a d a a y a k k a b ımağazasmdalardı.»
«Şuna bir bakalım.»
R. Daneel küçük, pul boyu kartları Baley'nin önüne koydu.Bunlar noktalarla beneklenmislerdi. Şifreydi bu noktalar.Robot ayrıca bir portatif şifre çözücü çıkararak kartlardan
196
birini bundaki yarığa yerleştirdi. Noktalarda, kartınkindençok farklı bir elektrik geçirme özelliği vardı. Bu yüzdenkart tan geçen elektr ik aianı çok özel b i r b iç imdeyansıtılıyor ve aygıtın yukansındaki yedi buçuk santimboyunda ve on beş santim enindeki ekran kelimelerledoluyordu. Aslında bu çözülen şifreler kâğıtlara yazılsaydı,bunun için Standard boyda birçok sayfayı daldurmakgerekecekti. Üstelik bu ekrandaki sözcükleri resmi polisşifre çözücüsü olmayan hiç kimse anlayamazdı
Baley belgeyi ifadesiz bir yüzle sonuna kadar okudu.Birinci şüpheli kişinin adı Francis Clousarr'di. iki yıl önceyakalandığı sırada otuz üç yaşındaydı. New York'lularıayaklanmaya teşvik ettiği için yakalanmıştı. New YorkMaya Fabrikasında çalışıyordu. Belgede Ciousarr'ınadresi, ana ve babasının adları, saç ve göz rengi, belirliözellikleri, eğitimi, sicili, psikanaliz sonuçları, tıp raporuaçık lar ıyor , üç boyut lu fotoğraf ının sabıkal ı lar ınresimlerinin arasında bulunabileceğinden söz ediliyordu
Baley sordu. «Clousarr'ın resmine baktın
«Evet, Elijah.»
İkinci şüpheli Gerbard Paul adında biriydi Baley karttayazı l ı o lanlara bir gözatt ı . «Bütün bunlar pek işeyarayacak gibi değil.»
R. Daneel, «Ben o fikirde değillm,» dedi. «Araştırdığımızcinayeti işleyebilecek Arzlılardan oluşan bir örgüt varsa, ozaman bu insanlar da o örgütün üyesi demektir. Buadamları sorguya çekmemiz gerekmez mi?»
«Onlardan bir şey öğrenemeyız ki.»
197
«Bu iki adam hem ayakkabı mağazasındaydı, hem delokantada. Bunu inkâr edemezler.»
«Orada bulunmaları bir suç sayılmaz ki. Ayrıca bunupekâlâ inkâr edebilirler. Orada olmadıklarını söylerler. Buiş bu kadar basit. Onların yalan söylediklerini nasılkanıtlarız?»
«Ben o iki adamı gördüm.»
Baley müthiş bir öfkeyle, «Bu kanıt sayılmaz ki,» diyekarşılık verdi. «Hiçbir mahkeme senin bir milyon insanına r a s ı n d a n b u i k i a d a m ı n y ü z ü n ü k o l a y l ı k l ahatırlayabildiğini kabul etmez.»
«Ama hatırlayabildiğim kanıtlanabilir.»
«Tabii. Mahkemeye aslında ne olduğunu açıklarsın. Bunuyapar yapmaz da tanıklığının geçerli olmadığını söylerler.Arzda senin gibilerin bir mahkemede yerleri yoktur.»
R. Daneel, «Yani fikrini mi değiştirdin?» dedi.
«Ne demek istiyorsun?»
«Dün mutfakta yüzlerini hatırladığım sürece onlarıistediğimiz zaman yakalayabileceğimizden söz ettin.»
Baley, «O zaman durumu iyice düşünmemiştim,» dedi.«Bu istediğini yapmamız imkansız.»
«Ama onlar elimizde komploya katıldıklarını gösterenkesin kanıtlar olmadığını bilemezler ki...»
198
Detektifin sinirleri iyice gerildi. «Dinle, Dr Gerrigel yarımsaat sonra Washington'dan gelecek. O gelip gidenceyekadar bekleyebilir misin? Bunun sence bir sakıncası varmı?» R. Daneel, «Beklerim,» diye cevap verdi.
Anthonıy Gerrigei orta boylu, son derecede nazik, kesintavırla konuşan bir adamdı. Onu gören, Arzın en bilgilirobotik uzamanlarından biri olduğunu kesinlikle tahminedemezdi. Dr Gerrigei yirmi dakika gecikti ve bu yüzdenuzun uzun özür diledi. Endişenin neden olduğu bir öfkeyüzünden bembeyaz kesilen Baley nazik olmayan birtavırla omuz silkerek bu özür dilemelere son verdi.Detektif D numaralı konferans salonunu ayırtmıştı. Bukonuyu ilgililerle tekrar konuştu. Rahatsız edilmemelerikonusundaki tallmatını yineledi. Sonra Dr. Gerrigel'le RDaneel'i bir koridardan geçirerek bir rampadan çıkardı.Onları bir kapıdan casus ışınların işlemediği odalardanbirine soktu.
Baley oturmadan önce duvarları dikkatle inceledi. Elindekiaygıt ın haf i f vızı l t ısını dinl iyor, bu devamlı sesinhafiflemesini bekliyordu. O zaman odanın yalıtımındaküçük de olsa bir açıklık bulunduğunu anlayacaktı. Amaizolasyonda en ufak bir delik bile yoktu.
Dr. Gerrigei hafifçe gülümsedi. Onun her zaman sadecehafifçe gülümseyen bir insan olduğu anlaşılıyordu.Kılığına fazla özen göstermişti. Kır saçlarını dikkatlegeriye doğru taramış, yüzü tertemiz ve pespembeydi.dimdik oturuyordu. Sanki çocukluğunda annesinin sık sıkdimdik oturmasını söylemesi sonucu belkemiği kaskatıkesilmişti.
D r . Ger r ige ! , «Her şey i pek ko rku tucu b i r ha le
199
sokuyorsunuz» dedi Baley'e.
«Bu sorun gerçekten önemli. daktor, robotlar konusundabilgiye ihtiyacım var. Bunu da bana belki ancak sizverebilirsiniz. Tabii konuşmalarımız aramızda kalacak.Gizli bir konu bu Kent yönetimi buradan ayrılırken sizeaçıklanan her şeyi unutacağınızı umuyor.»
Robotik uzmanının yüzündeki hafif gülümseyiş kayboldu.«Neden geç kaldığımı açıklamama izin verin.» Bukonunun aklından çıkmadığı anlaşılıyordu. «Burayahavadan gelmemeye karar verdim. Beni uçak tutuyor.»
«Ya, vah vah.» Baley aygıtta bir bozukluk olup olmadığınıanlamak için ayarları kontrol etti Gayet iyi çalışıyordu.Detektif bir iskemleye oturdu.
«Aslında buna uçak tutması da denmez ya. Sinirlerimbozuluyor. Hafif bir agorafobi. Aslında bu anormal bir şeysayılmaz ama durum böyle. Bu yüzden ekspres yolutercih ettim.»
Baley ani, şiddetli bir ilgi duydu. «Agorafobi mi?»
Robotik uzmanı hemen atı ldı. «Bu terim durumunolduğundan daha kötü sanılmasına yol açıyor. İnsanınuçakta kapıldığı bir duygu sadece,Siz hiç uçağa bindinizmi, Bay Baley?»
«Birkaç kez.»
«O halde ne demek istediğimi anlıyorsunuz. Etrafınızdahiçbir şey olmadığını düşünüyorsunuz. Sizinle... sizinlebomboş hava arasında birkaç santim kalınlığında bir
200
maden var sadece. Çok rahatsız edici bir duygu bu.»
«Demek ekspres yoüa geldiniz...»
«Evet.»
«Ta Washington'dan New York'a kader mı?»
« A h , b u y o l c u l u ğ u d a h a ö n c e d e y a p t ı m .Bal t imore−Phi ledelphia tünel i yapı l ı ber i bu çokkolaylaştı.»
Gerçekten de öyleydi. Baley böyle bir yolculuk hiçyapmamıştı ama yapılabildiğini biliyordu. Washington,Baltimore, Philadelphia ve New York son iki yüzyıldaöylesine büyümüşlerdi ki, artık neredeyse sınırlarıbirbirlerine dakunacaktı. Bütün kıyıya «Dört Kent Bölgesi»adı verilmişti. Bazı kimseler yönetimlerin birleştirilmesinive bir tek «süper kent» kurulmasını istiyorlardı. Baley hiçde beğenmiyordu bu fikri. New York Kenti merkezi birhükümet tarafından yönetilemeyecek kadar büyüktü.İçinde elli milyondan fazla insanın yaşadığı daha büyük birkent kendi ağırlığı yüzünden çökerdi.
Dr. Gerrigel, «işin kötüsü,» diyordu. «Philadelphia'da,Chester Kesiminde aktarma yapacağım ekspres yolukaçırdım. Bu yüzden zaman kaybettim. Ayrıca geçiciolarak oda bulmakta da zorluk çektim İşte bu iki nedenyüzünden geciktim.»
«Bunun için üzülmeyin, daktor. Ama söyledikleriniz degerçekten ilgi çekici. Uçaklardan hoşlanmadığınıza göre,yürüyerek kent sınırları dışına çıkmaya ne dersiniz. Dr.Gerrigel?»
201
«Neden?» Adam hem şaşırmış, hem de o ldukçaendişelenmişti.
«Telaşlanmayın, aslında böyle yapmanızı önerdiğim yok.Sadece bu fikri nasıl bulduğunuzu öğrenmek istiyorum, okadar.»
«Bu fikir hiç hoşuma gitmedi.»
«Diyelim ki, gece kentten ayrılmanız ve yedi yüz elli metreya da daha fazla yürüyerek kırlan aşmanız gerekti...»
«Bu. bunu yapmam için beni ikna edebileceklerini hiçsanmıyorum.»
«Çok önemli olsa da mı?»
«Böyle bir şey ailemin ya da benim hayatımın kurtulmasıiçin gerekseydi... belki denerdim.» Gerrigel'in yüzündeutanç dolu bir ifade belirdi. «Bu sorunuzun nedeninisorabilir miyim, Bay Baley?»
«Bunu size açıklayacağım. Çok ciddi bir suç işlendi. Bircinayet. Size ayrıntıları açıklamam imkansız. Buna izinvermediler. Ama katilin o cinayeti işleyebilmek için busözünü ettiğimiz şeyi yaptığı iddia ediliyor. Yani geceyalnız başına kırları aştığı. Bunu ne tür bir insanınyapabileceğini düşünüyordum.»
'Dr. Gerriger titredi. «Tanıdıklarımdan hiçbiri böyle bir şeyyapamaz. Ben de öyle Tabii. Kesinlikle. Ancak milyonlarınarasında birkaç dayanıkh kimse belki bulabilirsiniz.»
«Ama bunun bir insanın yapabileceği bir şey olmadığını
202
da düşünüyorsunuz, öyle mi?»
«Evet. Bence bu olanaksız.»
«Yani cinayeti başka biçimde açıklamak mümkün olduğutakdirde, bu olasılığın da üzerinde durulması gerektiğinidüşünüyorsunuz. Başka akia uygun her olasıl ığınüzerinde duruiması gerektiğini...»
Dr. Gerrigel yine dimdik oturuyordu, bakımlı ellerinikavuşturmuştu. Gitgide daha sıkıidsğı belliydi, «ikinci biraçıklama yolu var mı sizce?»
«Evet. Örneğin... bir robotun açık havada kırları aşmaktahiçbir zorluk çekmeyeceğini düşündüm.»
Dr. Gerrigei ayağa kalktı. «Ah, aziz dostum!»
«Ne oldu?»
«Cinayeti bir robotun işlemiş olabileceğini mi söylemeyeçalışıyorsunuz?»
«Neden olmasın?»
«Yani bir robot bir cinayet işleyecek? Bir insanı öldüreceköyle mi?»
«Evet. Lütfen oturun, daktor.»
Robotik uzmanı söylenileni yaptı. «Bay Baley, bu olaylailgili iki davranış var. Yürüyerek kırları aşmak ve cinayetişlemek. Bir insan ikincisini kolaylıkla yapabilir. Ama ilkinibaşarmakta zorluk çeker. Bir* robot bunlardan ilkini
203
kolaylıkla başarır ama ikinciyi yapması olanaksızdır.Olmayacak bir varsayımın yerine, imkansız bir şeyigeçirmeye çalışıyorsanız...»
«'imkânsız' fazla güçlü bir sözcük, doktor.»
«Birinci Robot Kuralı denilen şeyi duydunuz mu, BayBaley?»
«Tabii duydum. Hatta bunu tekrarlayabilirim de. Bir robotbir insana zarar veremez. Ya da harekete geçmektenkaçınarak bir insanın zarar görmesine göz yumamaz.»Baley birden robotik uzrnanmı parmağıyla işaret edereksözlerini sürdürdü. «Birinci Kurala uymayacak bir robotyapılamaz mı? Bu neden bu kadar kutsal sayılıyor?»
Dr. Gerrigel şaşırdı, sonra da kıkır kıkır güldü «Ah, BayBaley.»
«Ee, cevabınız nedir?»
«Bay Baley herhalde sizin de robotik konusunda birazbilginiz var. Pozitronik beyin yapmak için matematik veelektronik uzmanlarının ne kadar uğraşmaları gerektiğinimutlaka biliyorsunuz.»
Baley, «Bu konuda bir fikrim var,» dedi. Vaktiyle görevinedeniyle gitt iği bir robot fabrikasını anımsamıştı.Uzmanların kitapfılmlerSe dolu kütüphanelerini görmüştü.Upuzun filmlerdi bunlar. Her birinde de sadece bir tekpozitronik beyin tipinin matematik analizi vardı. Böyle birfilmi normal hızla seyretmek bir saatten fazla sürüyordu.simgelerin kısaltılmış olmasına karşın hem de. İki beyinen sıkı kurallara göre hazırlandıkları zaman bile yine de
204
birbirlerinin eşi olmuyorlardı, Baley bunun Heisenberg'inKesinsizlik Prensibinin bir sonucu olduğunu biliyordu. Bu,her filme mümkün değişikliklerle ilgili ekler yapılmasıgerektiği anlamına geliyordu. Evet, bu gerçekten zor birişti. Baley de bunu inkâr edecek değildi.
Dr. Gerrigel, «O halde şu gerçeği anlıyorsunuz,» dedi.«Yeni tip bir poziironik beyin bir gecede yapılamaz. Basitdeğişiklikler yapılması gerekse bile bu durum değişmez.Genellikle orta büyüklükteki bir fabrikanın bütün araştırmagrubu bu sorunla ilgilenir. Bunun çözümlenmesi bir yılkadar sürebilir. Neyse ki, bu tür devrelerle ilgili temel teoristandart bir hale sokulmuştur. Bu yeni değişiklikler içintemel olarak da kullanılabilir. Böyle olmasaydı bir yıllıkçalışma yetmezdi zaten. Standart temel teori Üç RobotKuralına dayanır. Tekrarladığınız Birinci Kural... 'Bir robotinsanların verdiği emirlere itaat etmelidir. Ancak bu türemirler Birinci Kurala aykırı olduğu zaman bunlarauymayabilir,' diyen İkinci Kural... 'Bir robot kendi varlığınıkorumalıdır. Tabii bunun Birinci ve İkinci Kurallara aykırıolmaması koşuluyla,' diye açıklayan Üçüncü Kural. Anlıyormusunuz?»
Görünüşte bu konuşmayı büyük bir dikkatle dinleyen R.Daneel söze karıştı. «İzninle, Elijah. Dr. Gerrigel'in nedemek istediğini anlayıp anlamadığımı öğrenmeliyim.Pozitronik beyni Üç Kurala göre ayarlanmamış bir robotunyapılması için önoe yeni temel bir teori oluşturulmasıgerektiğini ve bunun yıllar alacağını söylüyorsunuzsanırım, efendim.»
Robotik uzmanı pek memnun oldu. «Evet, öyle Bay...»
Baley bir an bekledi, sonra da dikkatle robotu tanıttı. «Bu
205
Daneel ONvaw, Dr. Gerrigel.»
«Memnun oldum, Bay Olivaw.» Dr. Gerrigel,
Daneel'in elini sıktı. «Bence pozitronik bir beyin yapılmasıiçin gereken temel teorinin oluşturulması ve modernmodellere benzeyen robotlar yapılabilmesi için de iyicegeliştirilmesi elli yıl alır. Yani Uç Kuralın temellerininişlenmediği, asenion bir pozitronik beyin yapılması için.»
Baley sordu. «Ve bu hiç yapılmadı öyle mi? daktor, bizbirkaç bin yıldan beri robot yapıyoruz. Bütün bu sürede birkimse ya da grup eıli yıl bulamadı mı?»
Dr. Gerriger, «Tabii buldu,» dedi. «Ama bu, herkesinyapmayı isteyebileceği bir şey değil.»
«İşte buna inanmak zor. Merak insana her şeyi yaptırır.»
«Ama asenion olmayan robotlar yapılmadı, insan ırkındagüçlü bir Frankestein kompleksi vardır, Bay Baley.»
«Ne kompleksi?»
«Bu bir ortaçağ romanından alınan ve çok tutulan biraddır. Romanda, yaratıcısına saldıran bir robottan sözedi l i r . Ben, kendim, bu ki tabı okumadım. Ama bukonumuzun dışında. Benim söylemek istediğim şu:Beyinlerine Bir inci Kural yerleştir i lmemiş robotlaryapılmıyor.»
«Bunu sağlayacak bir teori bile yok, öyle mi?»
«Benim böyle bir teoriden haberim yok.» Robotik uzmanı
206
mahcup bir tavırla gülümsedi. «Ve benim bu konudakibilglm bir hayli geniştir.»
«Ve beynine Birinci Kural işlenmiş olan bir robot insanöldüremez, öyle mi?»
«Kesinlikle. Hiç bir zaman öldüremez. Tabii bir robot birkaza sonucu bir insanı öldürebilir. Ya da iki ya da dahafazla insanın hayatını kurtarmak için bir kimseyi öldürmekzorunda kalabilir. Ama iki durum da pozitronik potansiyelbeynin düzeltilemeyecek derecede zarar görmesine yolaçar.»
Baley, «Pekala,» dedi. «Arzda durum böyle sanırım. Öyledeğil mi?»
«Evet, Tabii.»
«Peki ya Dış Dünyalarda?»
Dr. Gerrigel'in kendine olan güveni biraz kayboldu. «Ah,azizim, Bay Baley, bu konuda kesin bir şey bilmiyorum.Ama asenion olmayan pozitronik beyinler hazırlansaydı yada bunun−Ja ilgili matematik teori oluşturulsaydı bunuduyardık.»
«Gerçekten duyar mıydık dersiniz? şimdi kafamdakibaşka bir düşünceyi geliştirmek istiyorum. Dr. Gerrigel.Bunun sizce bir sakıncası olmadığını umarım.»
«Hayır, hayır, Tabii yok.» Robotik uzmanı çaresiz birtavırla önce Baley'e sonra da. R. Daneel'e baktı. «Durumsöylediğiniz kadar önemliyse, memnunlukla elimdengeleni yaparım.»
207
«Teşekkür ederim, daktor. şimdi... sorum şu: Neden insanbiçimi robotlar? Yani hayatım boyunca bu tür robotlaraönem vermedim. Ama şimdi onların varlığının nedenlerinihiç bilmediğimi anlıyorum. Neden bir robotun bir başı, ikil<olu ve iki bacağı olması gerekiyor? Neden bir insanabenzetilmeye çalışılıyor?»
«Yani neden bir robot da diğer makineler gibi sadece işeyarayacak bir biçimde yapılmıyor, öyle mi?»
Baley, «Evet,» dedi. «Neden?»
Dr. Gerrigel hafifçe gülümsedi. «Aslında siz çok geçDünyaya gelmişsiniz, Bay Baley. Robotik alanındaki ilktezler bu konuyla ilgili tartışmalarla doluydu. Bazenmünakaşalar korkunç bir hai alıyordu. İşlevden yanaolanlarla robotların insanlara benzetilmesini isteyenuzmanlar arasındaki tartışmaları okumak isterseniz sizeHandford'un bir eserini önerebilirim. Robotik Tarihi adlıkitabı. Bunda matematiğe fazla yer verilmemiştir. Kitabıçok ilginç bulacağınızdan eminim.»
Baley sabırla, «O kitabı okuyacağım,» diye cevap verdi.«Ama bana şimdi bu konuda bir fikir veremez misiniz?»
«Kararın nedeni ekonomiyle ilgiliydi. Buraya bakın, BayBaley. Diyelim ki, siz bir çiftliği yönetiyorsunuz. Her birindepozitronik beyin olan bir traktör, bir biçici, bir ekici, birsürücü, bir süt sağıcı, bir otomobil ve benzer aletler mialırsınız? Yoksa sıradan, beyinsiz makineler seçer vebunların hepsini pozitronik bir robotun yönetimine mibırakırsınız? Bu ikincisinin, birincisinin ellide, hatta yüzdebirine mal placağını söylemeliyim.»
208
«Ama neden insan biçimi?»
«Çünkü bu, bütün dağada en başarılı genelleştirilmişbiçimdir. Sinir sistemlmiz ve birkaç ayrıntı dışında, biz özelbir görevle yaratılmış hayvanlar değiliz. Bay Baley.Birbirine zıt birçok işi oldukça başarılı bir biçimdeyapabilecek bir makine istiyorsanız, insan biçimini kopyaetmekten daha iyi bir yol bulamazsınız. Zaten bütünteknolojlmiz de insan biçimine göre geliştiri lmiştir.Örneğin, bir otomobili alalım. Bunun kontrolleri beıirliboyda insan elleri ve ayakları tarafından kolayca tutulacakya da kullanılacak biçimde yapılmıştır. Bu eller ve ayaklarbelirli boyda olan ve belirli biçimde eklemleri bulunankollar ve bacaklarla gövdeye bağlanmıştır. Sandalyeler vemasalar ya da çatallar ve bıçaklar gibi en basit cisimlerbile insan vücudunun çalışma biçimine ve ölçeklerine göreyapılır. Robotların yapımında insan biçimini kopya etmek,aletlerimizin temelindeki felsefeyi tümüyle değiştirmektençok daha kolaydır.»
«Anlıyorum. Bu çok da mantıklı. Yanılmıyorsam, DışDünyalardaki uzmanlar, insanlara bizim robotlardan dahaçok benzeyen modeller yapıyorlar. Öyle değil mi, daktor?
«Evet, öyle sanıyorum.»
«Acaba onlar olağan koşullarda insan sanılacak bir modelde yaraTabilirler mi?»
Dr. Gerrigel kaşlarını kaldırarak bu soruyu düşündü.«YaraTabilirler sanırım, Bay Baley. Tabii bu müthişpahalıya mal olur. Masraflarını da pek çıkaramazlar.»
Baley acımasızca konuşmasını sürdürdü. «Dış Dünyalılar
209
insan sanabileceğiniz bir robot yapabilirler mi, daktor? Sizialdatacak bir robot?»
Robotik uzmanı kıkır kıkır güldü yine. «Ah, azizim, BayBaley buna pek ihtimal vermiyorum. Gerçekten. Bir robotsadece bir görü...» Dr. Gerrigel değil cümlesini, kelimesinibile tamamlayamadan dandu kaldı. Ağır ağır R. Daneel'edoğru döndü ve pembe yüzü bembeyaz kesildi. «Ah,Tanrım...» diye fısıldadı. «Ah, Tanrım...» Elini uzatarakusulca robotun yanağına dakundu. R. Daneel gerilemedi.Robotik uzmanına sakin sakin bakıyordu. Dr. Gerrigelhıçkırır gibi, «Ah, Tanrım...» diye tekrarladı. «Sen birrobotsun.»
B a l e y a l a y l a , « B u n u ç o k u z u n b i r s ü r e s o n r afarkedebildiniz,» dedi.
«Böyle bir şeyi beklemiyordum. Onun gibi bir robot hiçgörmedim. O Dış Dünyada mı yaratılmış?»
Baley, «Evet,» dedi.
«şimdi durum o kadar belli ki. Duruşu. Konuşma tarzı. Okusursuz bir kopya değil, Bay Baley.»
«Ama yine de başarılı. Öyle değil mi?»
«Ah, şahane! Bence kimse i lk bakışta onun robotolduğunu anlayamaz. Onunla karşılaşmamı sağladığınıziçin size derin bir minnet duyuyorum. Robotu inceleyebilirmiyim?» Robotçu ayağa fırlamıştı.
Baley elini uzattı. «daktor, lütfen. Bunu bir dakika sonrayaparsınız. Cinayet olayı her şeyden önemli.»
210
«Demek gerçekten cinayet işlendi?» Dr. Gerrigel müthişbir düş kırıklığına uğramıştı, bunu da gizlemiy.ordu.«Bunun beni oyalamak ve ne kadar zaman kanacağımıa n l a m a k i ç i n u y d u r u l m u ş b i r h i k â y e o l d u ğ u n usanıyordum...»
«Bu bir hikâye değil, Dr. Gerrigel. şimdi bana şunusöyleyin: Daneel gibi insana benzeyen br robot yapılıyor.Onun insan sanılması da isteniyor. Robotun beyninin birinsanınkine mümkün olduğu kadar benzemesi degerekmez mi?»
«Tabii gerekir.»
«Pekala. Öyle insanca bir beyine Birinci Kural işlenmemişolamaz mı?»
Dr. Gerrigel hızla başını sallıyordu. «Hayır. Hayır.imkansız bu.»
«Bundan emin misiniz? Tabii İkinci Kuralı deneyebiliriz.Daneel, atom tabancanı bana ver.» Baley gözlerini robotadikmiş, bir elini de yana atarak kendi silahının kabzasınıkavramıştı.
R. Daneel sakin sakin, «İşte, al, Elijah,» diyerek tabancayıuzattı. Kabzasını detektife doğru çevirmişti.
Baley, «Bir sfv i l memurun s i lahını h iç b i r zamanvermemesi gerekir,» diye açıkladı. «Ama bir robot birinsanın emirlerine uymak zorundadır.»
Dr. Gerrigel atıldı. «Bu emirler Birinci Kurala aykırı olduğutakdirde durum değişir, Bay Baley.»
211
«Darleel'in tabancasını silahsız bir insan grubuna doğruçevirdiğini ve onları vurmakla tehdit ettiğini bil iyormusunuz, daktor?»
R. Daneel hatırlattı. «Ama kimseyi vurmadım ki.»
«Orası öyle. Ama bu tehdit de yine olağanüstü bir şeysayılır. Öyle değil mi, daktor?»
Dr. Gerrigel dudağını ısırdı. «Karar verebilmek için olayınbütün ayrıntılarını bilmem gerekir. Bu olağanüstü birduruma benziyor.»
«O halde bir de şunu düşünün: Cinayet sırasında R.Daneel de oradaydı. Bir Arzlının yanında silahıyla açıkhavada kırlardan geçmesi olasılığını bir yana bırakalım.Cinayet yerindekilerin içinde Daneel, sadece Daneel ölümsilahını saklayabilirdi.»
Gerrigel, «Silahı mı saklayabilirdi?» diye tekrarladı.
«İzin verin de anlatayım. Kurbanın vurulduğu silahbulunamadı. Cinayetin işlendiği yer büyük bir dikkatlearaştırıldı. Ama silah ele geçirilemedi. Bunun duman oluphavaya uçması imkansızdı. Silah bir tek yere saklanmışolabilirdi. kimsenin aramayı akıl edemeyeceği bir yere.»
R. Daneel sordu. «Nereye, Elijah?»
Baley atom silahını çekerek açıkça robota nişan aldı.«Yiyecek kesene, Daneel. Yiyecek kesene.»
212
ON ÜÇ
R. Daneel usulca, «Bu doğru değil,» dedi.
«Öyle mi? Bırakalım buna uzmanımız karar versin. Dr.Gerrigel?»
«Bay Baley?» Detektifle robot konuşurken deli gibi birona, bir diğerine bakan uzman sonunda insana doğrudöndü.
«Sizi buraya robotun sağlam bir analizinin yapılması içinçağırdım. Kent Standartlar Bürosunun laboratuvarlarındanyararlanmanızı sağlayabilirim. Onlarda bulunmayan biraraca ihtiyacınız olduğu takdirde onu da getirtirim. Banagereken çabucak, kesin bir cevap. Masraf ve zahmetealdırdığım da yok.» Baley ayağa kalktı. Oldukça sakin birtavırla konuşmuştu ama sinir krizinin eşiğine gelmişolduğunun da farkındaydı. O anda Dr. Gerrigel'in boğazınısıkarak adamı konuşturmak istiyordu. Bu mümkünolsaydı, billme de aldırmayacaktı. «Evet, Dr. Gerrigel?»
Robotik uzmanı sinirli sinirli güldü. «Azizim, Bay Baley,laboratuvara gerek yok ki.»
Baley endişeyle sordu. «Neden?» Orada duruyordu.Kasları büzülmüş, etleri seğiriyordu.
«Birinci Kuralı denemek öyle kolaydır ki şimdiye dek bunahiç gerek duymadım. Ama bu deney basittir.»
Baley ağzından derin bir nefes aldı. Sonra da ağır ağırverdi. «Ne demek istediğinizi açıklar mısınız? Onu buradadeneyebileceğinizi mi söylemek istiyorsunuz?»
213
«Evet , Tabi i . Buraya bakın, Bay Baley, bunu bi rbenzetmeyle açıklayabilirim. Bir tıp daktoru olsaydım vebir hastamın kan şekerini ölçmem gerekseydi, o zaman birkimya laboratuvarına ihtiyacım olurdu. Hastanın bazalmetabolizmasını ölçmem, korteks fonkliyonunu denemem,dağuştan bir bozukluk olup olmadığını saptayabilmek içingenlerini kontrolden geçirmem gerekseydi, türlü karmaşıkaygıt isterdim. Ama öte yandan elimi gözlerinin önündedalaştırarak hastanın kör olup olmadığını aniardım. Ya danabzına bakarak öiüp ölmediğine karar verirdim.
«Şunu anlatmaya çalışıyorum: İncelenen organ ne kadarönemliyse, gereken aygıtlar da o ölçüde basit olur.Robotlar bakımından da durum aynıdır. Birinci Kuralrobotların temelini oluşturur. Bu her şeyi etkiler. BeyineBirinci Kural yerleştirilmemiş olduğu takdirde bir robotuygun tepkileri gösteremez. Bu türlü biçimlerde belli olur.»
Dr. Gerrigel konuşurken cebinden yassı, siyah bir cisimçıkardı. Bu açıldığı zaman küçük bir kitapokuyucu halinialdı. Robot uzmanı buna İyice eskimiş bir makarayıyerleştirdi. Yine elini cebine soktu. Bu kez çıkardıklarıarasında bir kronometre, birleştirildikleri zaman üç ayrıölçülü, sürgülü bir hesap cetveli halini alan, küçük beyazplastik parçalan vardı. Bu cetvelin üzerindeki yazılarBaley'e yabancı geldi.
Dr. Gerriger kitapokuyucuya eliyle vurarak hafifçegülümsedi. Sanki deney yapma fikri onu neşelendirmişti.«İşte bu benim, Robotik Elkitabım... Bu olmadan hiçbirye re g i tmem. Bunun g i ys i l e r im in b i r pa rças ın ıoluşturduğunu söyleyebilirim.» Mahcup bir tavırla kıkırkıkır güldü. Kitapokuyucunun ucunu gözlerine dayadı.Parmaklarıyla ayar düğınelerini usul usul çevirdi. Okuyucu
214
hırıldayarak döndü, sonra da durdu. Robotik uzmanıgururla, «Yerli endeks,» dedi. «Bunu ben kendim yaptım.»Okuyucunun altı ağzını örttüğü için sesi biraz boğukç ı k ı y o r d u . « B u n u n s a y e s i n d e b i r h a y l i z a m a nkazanıyorum. Ama şimdi bunun önemi yok, öyle değil mi?şimdi bakalım... Hım... İskemleni yakınıma çeker misin,Daneel?»
Robot istenileni yaptı. Uzmanın hazırlıkları sırasındaadamın yaptıklarını dikkatle ama sakin sakin "izlemişti.
Baley tabancasını tekrar Daneel'e doğru çevirdi..
Ondan sonra olanlar detektifin hem aklını karıştırdı, hemde onu düş kırıklığına uğrattı. Dr. Gerrigel görünüşteanlamsız sorular sordu, bazı hareketler yaptı. Aradasırada üçlü sürgülü hesap cetvel ine ve bazen dekitapokuyucuya bakıyordu.
Uzman bir ara, «Aralarında beş yaş olan iki yeğenim var,»dedi. «Küçüğü kız. Büyüğünün cinsiyeti nedir?»
Daneel, «Verilen bilgi bunu açıklamam için yeterli değil,»diye cevap verdi. Baley de kendi kendine, böyle olacağıbelliydi, dedi.
Ama Dr. Gerrigel kronometresine bir göz attıktan sonra,sağ elini olabildiğince yana doğru uzattı. «Sol elininüçüncü parmağıyla, orta parmağımın ucuna dakunurmusun?»
Daneel bu istenileni çabucak ve kolaylıkla yaptı.
Dr . Ger r ige l ' in deney i tam on beş dak ika sonra
215
tamamlandı. Adam son sessiz hesap için sürgülücetvelinden yararlandı. Sonra da bunu hafif çatırtılarlaparça la r ına ay ı rd ı . Kronomet res in i ceb ine a t t ı .Okuyucudaki 'el kitabı' makarasını çıkardı. Portatif aygıtıkapattı.
Baley kaşlarını çattı. «Hepsi bu kadar mı?»
«Evet, hepsi bu kadar.»
«Ama saçma bu! Ona Birinci Kural konusunda hiçbir şeysormadınız.»
«Ah, azizim, Bay Baley, yapmayın. Bir daktor küçükkauçuk bir çekiçle dizinize vurduğu zaman, bu sayededejeneratif bir sinir hastalığınız olup olmadığını anladığınainanmıyor musunuz? Gözlerinize dikkatle baktığı vebebeğin ışığa gösterdiği tepkiyi ölçtükten sonra morfin gibibazı alkololdlere alışmış olabileceğinizi söylemesi sizişaşırtıyor mu?»
Baley, «Pekala,» dedi. «Kararınız nedir?» «Daneel'inbeynine Birinci Kural iyioe yerleştırilmiş!» Robotçu elinikesin bir tavırla salladı.
«Olamaz!» Baley'nin sesi boğuklaşmıştı.
Dr. Gerrigel her zamankinden daha da dimdik ve kaskatıkesildi. Hem de gözle görülecek bir biçimde. Gözlerikısıldı, bakışları sertleşti. «işimi bana öğretmek niyetindemisiniz?»
«Beceriksiz olduğunuzu kastetmedim.» Baley iri eliniyalvarırcasına uzattı. «Ama yanılmış olamaz mısınız?
216
Asenion olmayan robotlar la i lgi l i teoriyi k imseninbi lmediğin i söylediniz Bir âmâ kör ler a l fabesininyardımıyla bir kitabi okuyabilir. Ya da sesli yazıcıyla. Amasizin o kör alfabesinin ya da sesli yazıcının varlığındanbile haberiniz olmadığını düşünelim. Büyük bir dürüstlükle,'Bu adamın gözleri görüyor, çünkü şu şu kitap filmleriokumuş,' diyemez misiniz? Böyle bir hata yapamazmısınız?»
Robotik uzmanı yeniden nazikleşti. «Evet, ne demekistediğinizi anlıyorum. Ama bir kör yine de kitabı kendigözlerinin yardımıyla okuyamaz İşte benim denediğim debuydu. Bu benzetmeyi daha ileri götürmeme izniniz vardeğil mi? Bana inanın. Asenion olmayan bir robot şunuşunu yapabilir ya da yapamaz. Ama R. Daneel'in beynineBirinci Kuralın yerleştirilmiş olduğu kesin.»
«O mahsus yanlış cevap vermiş olamaz rni?» Baley boşyere çabalıyordu ve kendisi de bunun farkındaydı.
«imkansız. Bir robotla bir insan arasındaki farklardan biride budur. Bir insan ya da bir memeli hayvan beyni bilinenhiçbir matematik formülüyle analiz edilemez. Bu yüzdende hiçbir cevap kesin sayılamaz. Ama bir robotun beynitümüyle anailz edilebilir. Yoksa böyle bir beyin yapılamazzaten. Belirli dürtülere karşı gösterilecek kesin tepkileribiliriz. Hiçbir robot yalan söyleyemez, mahsus yanlışcevap veremez. Robotun kafasında böyle bir kavram bileyoktur.»
«O halde olayı inceleyelim. R. Daneel kalabalık bir insangrubuna silahıyla nişan aldı. Bunu kendi gözlerimlegördüm. Evet, ateş etmedi. Ama silah çektiği için BirinciKural onda bir tür nevroza neden olmaz mıydı? Böyle bir
217
şey olmadı. Daneel sonradan son derecede normaidavrandı.»
Robotik uzmanı elini kararsızca çenesine götürdü. «Buanormal bir durum.»
R. Daneel birdenbire, «Hiç de değil,» dedi. «Ortak Elijah,demin benden aldığın silaha bir bakar mısın?»
Baley sol elinde tuttuğu atom tabancasına bir göz attı.
R. Daneel ısrar etti. «Şarj yatağını aç. İyice incele.»
Baley olasılıkları hesapladı. Sonra kendi silahını ağır ağıryanındaki masaya bıraktı. Hızh bir hareketle robotunsilahını açtı. Sonra şaşkın şaşkın, «Ama bu boş,» diyemırıldandı.
R, Daneel başını salladı. «Evet, gerçekten boş. Dikkatlebakarsan silahın hiçbir zaman şarj edilmemiş olduğunu dagörürsün. Zaten sikının ateşleme mekanizması da yok.Yani kullanılacak durumda değil.»
Baley, «Yani sen kalabalığa boş bir silah−Sa mı nişanaldın?» diye sordu.
R. Daneel, «Yanımda silah bulundurmak zorundayım,»diye açıkladı. «Yoksa sivi l pot is rolünü başarıylaoynayamazdım. Ama yanımda dalduru labi lecek,kullanılabilecek bir silah plsaydı, kazara bir insanıyaralayabilirdim. Tabii bu da akim almayacağı bir şeydi.S a n a b u n u o l a y d a n s o n r a a n l a t a c a k t ı m . A m aöfkelenmiştin ve beni dinlemedin.»
218
Baley acı acı elindeki işe yaramayan atom tabancasınabaktı ve usulca, «Hepsi bu kadar sanırım, Dr. Gerrigel.»dedi. «Yardımlarınız için teşekkür ederim.»
Baley dışarıdan yemek getirtti. Ama maya fındık çöreği vekraker üzerine konulmuş pahalı bir tavuk dillmi getirildiğizaman sadece boş gözlerle yiyeceklere baktı. Düşüncedizileri kafasında dönüp duruyorlardı. Uzun yüzündeçizgiler büyük bir sıkıntıyla derinleşmişti. zalim birDünyada yaşıyordu. Gerçek olmayan, altüst edilmiş birDünyada. Nasıl olmuştu bu? Yakın geçmiş geride sisli,olmayacak bir düş gibi uzanıyordu. Bu Juluis Enderby'ninodasına girdiği ve kendisini cinayet ve robotlardan oluşanbir kâbusun ortasında bulduğu zaman başlamıştı.«Tanrım... Her şey başlayalı daha elli saat olmuş.»
Baley cinayetin çözümünü ısrarla Uzay Kentinde aramıştı.İki kez R. Daneel'i suçiamıştı. Bir keresinde onun robotkılığında bir insan olduğunu iddia etmişti. Ikincisindeyserobot olduğunu kabul etmişt i . Ama her defasındaDaneel'in katil olduğunu söylemişti. Her iki seferde desuçlamaları boşa çıkmıştı.
Baley'i zorluyorlardı. Detektif istememesine karşın NewYork'u düşünmeye başlıyordu. Ve dün geceden beri bunada cesareti yoktu. Bazı sorular kafasını yumrukluyorlardıama bunları dinlememeye çalışıyordu. O soruları duyduğuan dayanamayarak cevap verecekti. Ah, Tanrım, oyanıtlan kabul etmek istemiyordu.
«Life! Life!» Biri Baley'i omzundan yakalamış şiddetlesarsıyordu.
Baley Kirnııldandı, «Ne var, Phil?»
219
Derecesi 5 S olan sivil memur Philip Norris bir iskemleyeoturarak ellerini dizlerine dayadı. Öne doğru eğilerekdikkatle Baley'nin yüzüne baktı. «Nen var senin? Sonzamanlarda durmadan uyku ilacı mı alıyorsun? Gözlerinibir nokya dikmiş öyle oturuyordun. Seni gören ölmüşolduğunu sanırdı.» Seyrelmeye başlamış olan sarısaçlarını düzeltti. Birbirine yakın gözleriyle Baley'nin öğleyemeğine aç aç baktı. «Tavuk! Artık bunu neredeysedaktor reçetesiyle alacaksın!»
Baley bitkince, «A!, birazını ye,» dedi.
Nezaket galip geldi. Norris, «Ben de biraz sonra çıkıpyemeğe gideceğim,» diye mırıldandı. «Sen ye onu... Ha,sahi... bizim müdürle neler oluyor?»
«Ne?»
Norris kayıtsız bir tavır takınmaya çalıştı ama ellerinihuzursuzca oynatıp duruyordu. «Haydi, haydi, ne demekistediğimi pekala anladın. Mudur döneli beri odasındançıkmıyorsun. Ne o luyor? Yoksa yakında ter f i miedeceksin?»
Baley kaşlarını çattı. Büronun iç siyasetiyle ilgili bu sözlergerçek Dünyaya dönmesini sağlar gibi oldu. Norris deaynı yıllarda polisliğe baş−Jamıştı. Adam müdürün Baley'iresmen tercih et t iğ in i gösteren bel i r t i ler i gözdenkaçırmamaya çalışıyordu.
Baley, «Neden terii edeceğim ki?» dedi. «Bana inan.Ortada bir şey yok. Hiçbir şey. Müdürü istiyorsan, onusana hediye etmek hoşuma giderdi. Yakub adına! Al onu,gitsin!»
220
Norris, «Beni yanlış anlama,» diye cevap verdi. «Terfietmen beni ilgilendirmez. Ama müdürü etkileyebiliyorsun,o zaman senden çocuğa yardım etmeni isteyeceğim.»
«Hangi çocuğa?»
Bu sorunun yanıtlanmasına gerek yoktu. Yerine R.Sammy'nin geçmesi için işten çıkarılmış olan VincentBarrett adlı delikanlı, odanın bir köşesinden ayaklarınısürüyerek yak laş ıyor , e l indek i kep i huzursuzcaçeviriyordu. Gülümsemeye çalışırken çıkık elmacıkkemiklerinin üzerindeki deriler titreşti.
«Merhaba, Bay Baley.»
«Ah, merhaba Vince. Nasılsın bakalım?»
«Pek de iyi sayılmam, Bay Baley.» Deilkanlı etrafa âdetaaç aç bakıyordu.
Baley, yarı ölü halde, dedi kendi kendine Ama benden neistiyor? Duygularının şiddetinden neredeyse dudaklarıkıpırdayacaktı. Usulca, «Çok üzgünüm, oğlum,» diyemırıldandı. Başka ne söyleyebilirdi ki?
«Düşündüm de... yani... belki yeni bir yer açılmıştır,dedim.»
Norris, Baley'e sokularak onun kulağına fısıldadı. «Birininböyle şeylere engel olması gerekiyor. Yakında Chenlow'uda atacaklar.»
«Ne?»
221
«Bunu duymadın mu?»
«Hayır, duymadım. Allah kahretsin! 3 S o! On yıldan beriçalışıyor.»
«Orası öyle. Ama bacakları o!an bir makine onun işiniyapabilecek. Chenlow'dan sonra stra kime gelecekbakalım?»
Genç Vincent Barrett bu fısıidaşmaların farkında değildi.O kendi düşüncelerini izlemekle meşguldü. «Bay Baley?»
«Evet, Vince?»
«Ne diyorlar biliyor musunuz? Esiralti dansözü LyraneMillane'in aslında bir robot olduğunu söylüyorlar.»
«Gülünç bu.»
«Öyle mi? İnsana çok benzeyen robotlar yapıldığındans ö z e d i y o r l a r . B u n u n i ç i n b i r t ü r p l a s t i k d e r ikullarıyorlarmış.»
Suçlu suçlu R. Daneel'i düşünen Baley söyleyecek sözbulamadı. Sadece, «Hayır» der gibi başını salladı.
Çocuk, «Etrafta biraz dalaşmamın bir sakincass yok değılmi?» diye sordu. «Eskiden çaliştığsm bu yeri görmek birazrahatlamamı sağlıyor»
«dalaş, oğlum.»
Delikanlı uzaklaştı. SÖteyle Norris onun arkasındanbakıyorlardı.
222
Norris mırıldandı. «Galiba Ortaçağcılar hakli...»
«Yani tekrar toprağa mı dönelim? Bunu mu söylemekistiyorsun, Phil?»
«Ha^Jri Ben robotları kastediyordum. Toprağa geridönmek mi? Hah! Yaşlı Arzın sonsuz bir geleceği var.Bizim robotlara hiç ihtiyacımız yok, işte o kadar.»
Baley, «Sekiz milyar insan ve uranıyum tü−Jcenmeküzere! Arzın geleceği nasıl sonsuz oluyor?? diye sordu.
«Uranıyum tükenirse ne olur? Başka gezegenlerdengetirtiriz. Ya da başka nükleer işlemler keşfederiz,insanlığı durdurmak imkansızdır. Life. Bu konuda iyimserolmalı ve insan beynine güvenmel is in. En büyükkaynağımız zekâ ve bu hiçbir zaman tükenmeyecek.»Norris iyice heyecanlanmıştı şimdi. «Bir kere güneşgücünden yararlanabil ir iz. Hem de milyarlarca yı lboyunca. Merkür i 'n in yörüngesin in iç ine uydularyerleştiririz. Bunlar enerji toplayıcıları görevi yaparlar.Arza ışınla enerji alırız.»
Baley bu prLijenin yeni bir şey olmadığını biliyordu. Billmalanının sınırında kalan bazı plancılar yüz elli yıidan beribu fikirle oyalanıyorlardı. Bunu dağılmadan elli milyonmillik bir uzaklığı aşabilecek sıkı bir ışını yayınlayabilirininimkansızlığı engelliyordu. Baley bunu Norris'e de söyledi.
Adam, «Gerektiği zaman o da yapılır,» dedi. «Nedenendişeleniyoruz?»
Baley sonsuz enerjiye kavuşan bir Arzı hayal etti. Nüfusartmaya devam edecekti. Maya fabrikaları genişleyecek,
223
hidroponik kültür artacaktı. En gerekli olan şey enerjiydi.Madenler sistemdeki insanların yaşamadığı kayalıkgezegenlerden getirilebilirdi. Su azaldığı takdirde bu daJüpiter'in aylarından sağlanırdı. Gerekiyorsa okyanuslardandurulur ve uzaya fırlatılırlardı. Böylece onlar dabuzdan aycıklar halinde Arzın etrafında dalaşırlardı.Onlardan her zaman yararlanabilirlerdi. O arada boşalanokyanusların dipleri sayesinde işlenilecek toprak artmışolurdu. Yaşanılacak yer de. Titan'ın metan atmosferi veUmbrlei'in danmuş oksijeninden de yararlanılırdı. BöyleceArzdaki karbon ve oksijen korunur, hatta arttırılırdı.
Baley, ama Fastolfe buna ne derdi, diye düşündü. Trilyoninsanın yaşadığı bir Dünya. Tabii ya! Ama bu insanlarınhayatı da ithal edilen su ve havaya, elli milyon mil ötedekikarmaşık depolardan verilecek enerjiye bağlı kalacak.İnanılmayacak kadar güvensiz bir şey olacak bu. Sistemeyayılan mekanizmanın küçük bir parçasının birazbozulması her şeyi altüst edebilirdi. Arz her zamanfelaketten sadece bir kıl payı uzakta olacaktı.
Baley, «Bence nüfusun fazlalığını başka bir gezegeneg ö n d e r m e k d a h a i y i o l u r , » d e d i . B u , N o r r i s ' i nsöylediklerinden çok hayalinde canlandırdığı görünümeverilen bir cevaptı.
Norris acı bir neşeyle, «Bizi kim ister?» diye sordu.
«Boş bir gezegene gidebiliriz.»
Norris ayağa kalkarak Baley'nin cmzuna vurdu. «Lije,tavuğunu ye ve kendini topla. Durmadan uyku hapıyutuyorsun sanırım.» Gülerek uzaklaştı.
224
Baley dudaklarını neşesizce bükerek Norris'in arkasındanbaktı. Norris bu söylediklerimi etrafa yayacak. Bizimşakac ı la r da ancak b i rkaç J ıa f ta sonra yakamıbırakacaklar... Her büroda " öyle şakacılar bulunurdu.Neyse, hiç olmazsa genç Vincent, robot ve derecedüşürülmesi konulan kapanmış olmuştu. İçini çekerekçatalını soğumuş olan, yağsızca ve kaslı tavuk etinebatırdı.
Baley maya fındık çöreğinin son lokmasını yutarken, R.Daneel de o sabah kendisine verilmiş olan masadankalkıp detektife yaklaştı.
Baley sıkıntıyla robota baktı. «E?»
R Daneel, «Müdür Enderby odasında yok,» dedi. «Nezaman döneceğini de bilmiyorlar. R. Sammy'e o odayageçeceğ imiz i , i çe r i ye müdürden başka k imsey isoKmamasım söyledim.»
«O odada ne yapacağız?»
«Orada daha rahatlıkla konuşabiliriz. Bundan sonra neyapmamız gerektiğine karar vermemiz gerek. Herhaldesen de benimle aynı fikirdesin. Araştırmadan vazgeçecekdeğilsin.»
Aslında Baley'nin tek istediği şey de buydu. Ama bunurobota açıkça söylemesi olanaksızdı. Ayağa kalkarakönden Enderby'nin bürosuna gitti.
içeri girince de, «Pekâiâ, Oaneei,» dedi. «Ne var?»
Robot, «Ortak Elijah,» diye karşılık verdi. «Dün geceden
225
beri kendinde değilsin. Kafa dalgalarında kesin birdeğişiklik var.»
Baley'nin aklına birdenbire korkunç bir şey geldi. «Sentelepatik misin yoksa?» diye haykırdı. O kadar sarsılmışolmasaydı bunu düşünmeyecekti bile.
R. Daneel, «Hayır,» dedi. «Ne münasebet.»
Bir an paniğe kapılmış olan Baley rahatladı. «O halde kafadalgalarımdan söz ederek ne demek istiyorsun?»
«Ben sadece benimle paylaşmadığın bir duyguyutanımlamak için o deyimi kullandım.»
«Ne duygusu?»
«Bunu açıklamak zor, Elijah. Beni başlangıçta UzayKentindekilerin adına insan psikolojisini ineelemem içinyarattıklarını biliyorsun.»
«Evet, biliyorum. Sonra adaletin yerini bulmasını isteyenbir devre eklediler ve sen de detektif oluverdin.» Baleysesindeki alayı gizlemeye çalışmadı bile.
«Öyle, Elijah. Ama orijinal yapım temelde aynı kaldı.Aslında bu serebroanaliz için hazırlanmıştı.»
«Beyin dalgalarını analiz etmek için mi?»
«Evet. Uygun bir alıcı olduğu takdirde bu direkt elektrodbağlantısı olmadan alan ölçümleriyle başarıiabiilnir. Vebenim kafam böyle bir alıcıdır. Bu prensip Arzda dauygulanmıyor mu?»
226
Baley bunu bilmiyordu. Soruya aldırmayarak ihtiyatla,«Beyin dalgalarını ölçtüğün zaman eline ne geçiyor?»diye sordu.
«Düşünceleri okumuyorum, Eiljah. Sadece duygulan birazseziyorum. En önemlisi bir insanın kişiliğini, tavırlarını vebuna neden olan gizli dürtüleri inceleyebiliyorum Örneğin,Müdür Enderby'nin cinayet sırasındaki koşullar altında birinsanı öldüremeyeceğinı ben farkettim.»
«Ve senin bu sözün üzerine Enderby'nin katil olduğundanşüphelenmekten vazgeçtiler, öyle mi?,»
«Evet. Bunu güvenle yapabilirlerdi. Bu bakımdan ben çoknazik bir makineyim.»
Baley'nin aklına yine bir şey geldi. «Bir dakika! MüdürEnderby'nin kendisine serebro −analiz uygulandığındanhaberi yoktu değil mi?»
«Onu kırmak yersiz olurdu.»
«Yani orada durdun ve Enderby'e baktın, öyle mi? Nemakine kullanıldı, ne bir şey. Elektrotlar, ibreler, grafikkâğıtları da yoktu.»
«Tabii! Ben tam bir üniteyim.»
Baley öfke ye üzüntüyle dişlerini alt dudağına batırdı.Detektif bunun elinde kalan tek çelişki, cinayeti UzayKentinden birinin işlediğini iddia etmek için son yololduğunu düşünmüştü.
R. Daneel, Enderby'e serebro − analiz uygulandığını
227
söylemişti. Ama bir saat sonra polis müdürü böyle birterimi duymadığını oçskiamıştı. doğruyu söylüyormuş gibid e b i r h a l i v a r d ı . B a l e y , c i n a y e t i ş l e d i ğ i n d e nşüphelendikleri için serebro − analiz uygulanan bir insan,bu işlemin ne olduğunu da öğrenirdi, diye düşünmüştü.Elektrotlar ve grafiklerle elektro − ensefalografik ölçülerialınan, böyle sarsleı bir olay geçiren bir insan bu işlemiunutur mu?
Ama şimdi bu tutarsızlık da ortadan kaikırifştt. Müdüreserebroanaliz uygulanmıştı ama onun bundan haberiyoktu. R. Dcneei gerçeği söylemişti. Enderby de öyle.
Baley sert sert, «Serebro − analiz sana benim hakkımdaneler açıklıyor?» diye sordu.
«Endişelisin, üzgünsün.»
«Ah, nasıl da anladın? Tabii endişeli ve üzgünüm.»
«Ama geçirdiğin bu sarsıntının asıl nedeni içinde bazıkarşıt isteklerin birbirleriyle çarpışmaları. Bir yandanmesleğinin prensiplerine bağisssn ve bu yüzden dünetraftmızı saran Arzlılarm hazırladığı bu komployu iyioeincelemeyi istiyorsun. Ama aynı derecede güçiü başka biristek seni aksi yöne doğru çekiyor. Beyin hücrelerıninelektrik alanında çok belirgin bunlar.»
Baley.heyecanla bağırdı. «Beyin hücrelerim bana vizgelir!O 'komplo' diye tammtadfğın şeyi araştırmanın neden biryaran olmayacağını sana anlotc cağım. Bunun cinayetlebir ilişkisi yok. Önce bir ilişkisi olabileceğini düşündüm.
Bunu itiraf ediyorum. Dün mutfakta tehlikede olduğumuzu
228
sandım. Ama sonra ne oldu? PeŞimize takı ldı lar.Şeritlerde onlardan kolaylıkla kurtulduk. Böylece o!ay dasona erdi. İyi örgütlenmiş, her şeyi göze alan bir grupböyle mi davranırdı? Sonra oğlum nerede kaldığımızıkoiaylıkla öğrendi. Buraya telefon ederek adresi aldı. kimolduğunu açıklamasına bile gerek kalmadı. Bizim kurnazkomplocular bize zarar vermek niyetinde olsalardı, aynışeyi yapabilirlerdi.»
«Bize zarar vermek niyetinde değiller miydi?»
«Olmadıklar? ortada. Kargaşalık çıkarmak isteselerdi,bunu ayakkabı mağazasında başlaTabilirlerdi, Ama bir tekadam ve bir tek atom tabancasının karşısında uysalcagerilediler. Bir robot ve bir silah karşısında. Senin neolduğunu sezdikleri an, silahla ateş edemeyeceğini deanlarlardı. Onlar Ortaçağcı. Zararsız deliler. Sen bunubilemezsin ama benim hatırlamam gerekirdi. Budalaca,melodrama kaçan şey ler duşünmeseyd i rn bunuhatırlardım da. .
«Hangi tipte insanların Ortaçağcı olduklarını kesinliklebiliyorum! Buradaki hayatı fazla katı buian, gerçektevarolmayan geçmiş bir yaşamı hayal eden, yumuşakbaşlıinsanlar. Hayalciler. Bir kişi yerine bir akıma serebroanalizuygulayabilseydin, bu insanların da Julius Endesby gibicinayet işleyemeyecek kimseler oldukların! anlardın.»
R. Daneel ağır ağır, «Bu açıklamalarını oldukları gibikabul edemem,» dedi. «Ne demek istiyorsun?» «Fikriniçok çabuk değiştirdin. Aynca arada tutarsızlıklar da var.Dr. Gerrigei'i akşam yemeğinden saatlerce önce aradın. Osrrada yemek kesemden haberin yoktu. Yani kati lolduğumdan henüz şüphelenmiyordun. O halde Dr.
229
Gerrigei'i neden buraya çağırdın?»
«Senden o sırada da şüphe ediyordum.» «Ve dün geceuykunda konuştun.» Baley'nin gözleri ir i leşti. «Nesöyledim?» «Birkaç kez aynı şeyi tekrarladın. "Jessie,"dedin. Yanılmıyorsam karını kastediyordun.»
Baley'nin büzülen kasları gevşedi. Adam titrek bir sesle,«Bir kâbus gördüm,» diye açıkladı. «Bunun ne olduğunubiliyor musun?»
«Tabii ben kâbus görmedim, göremem. Söziükte bunun'kötü bir rüya' olduğu yazılı.»
«Rüyanın ne olduğunu biliyor musun?»
«Yine sadece sözlükteki anlamını biliyorum. Uyku diyetanımlanan, bilinçli düşüncenin geçici olarak durdurulduğusırada görülen ve gerçek sanılan hayailer.»
«Pekâlâ. Bu tanımlamayı kabul ediyorum. Hayaller... Amabazen bu hayaller insana öyle gerçekmiş gibi geliyor ki...Ben de rüyamda karımın tehlikede olduğunu gördüm.İnsanlar çoğu zaman böyle rüyalar görür ler. Onaseslendim. Kâbus sırasında böyle şeyler de olur. Banainanabilirsin.»
<Sana memnunlukla inanırım. Ama bu aklıma bir şeygelmesine neden oldu. Jessie robot olduğumu nasılöğrendi?»
Baley'nin alnında ter tanecikleri beilriverdi. «Yine bukonuyu mu tartışacağız? O söylenti...»
230
«Sözünü kestiğim için üzgünüm, ortak Elija, ama kenttesöylenti dalaştığı yok. Öyle olsaydı bugün kentin havasıiyice elektriklenirdi. Büroya gelen raporları inceledim. Öylebir şey olmadığını da öğrendim. Ortalıkta söylentilerdalaştığı yok. Onun için... karın gerçeği nasıl öğrendi?»
«Yakub adına! Ne söylemeye çalışıyorsun? Karımın og r u b u n ü y e l e r i n d e n o l d u ğ u n u . . . o l d u ğ u n u m usanıyorsun...»
«Evet, Elijah.»
Baley ellerini sıkıca birbirlerine kenetledi. «Jessie ogrubun üyesi değil. Bu konuyu artık tartışmayacağız.»
«Senden böyle bir şey beklemezdim, Elijah. Görevinyüzünden beni iki kez cinayet işlemekle suçladın.»
«şimdi bunun acısını mı çıkarıyorsun?»
«Bu sözlerle ne demek istediğini anladığımdan pek emindeğillm. Benden şüphelenmeye hazır olmanı takdirlekarşıladım. Bazı nedenlerin vardı. Yanlış nedenlerdibunlar ama doğru da olabilirlerdi. Aynı derecede güçlükanı t la r kar ından şüphelen i lmes i gerekt iğ in i degösteriyor.»
«Yani o katif mi? Kahretsin! Jessie can düşmanına bile birkötülük edemez. Kentten
«dışarıya bir adım bile atamaz... Bunu yapamaz... Eğer etve kandan yapılmış bir adam olsaydın sana...»
«Ben sadece Jessie'nin de komploculardan olduğunu
231
söylüyorum. Bence onun da sorguya çekilmesi gerekir.»
«Kesinlikle olmaz! Olmaz! şimdi beni dinle. Ortacağcılarbizim canımızı yakınak istemiyorlar. Uyguladıkları yöntemfarklı. Ama seni kentten uzaklaştırmaya çalıştıkları kesin.Belli bir şey bu. Ortacağcıiar bunu psikolojik bir saldırıylasağlamaya çalışıyorlar. Hayatı senin için çekilemez birhale sokmak amacındalar. Benim için de. Cünku ben deseninle beraberim. Jessie'nin karım olduğunu kolaylıklaöğrendiler. Ve robot olduğun haberinin onun kulağınaerişmesini de sağladılar. Jessie diğer insanlardanfarksızdır. Robotlardan hoşlanmaz. Benim bir robotlaişbirliği yapmamı da istemez. Özellikle bunun benim içintehlikeli olacağına inanırsa. Tabii Ortacağcıiar Jessie'yeböyle olacağını da fısıldamışlardır. Bu manevranın çoketkili olduğu kesin. Jessie bütün gece bana bu iştenvazgeçmem ya da b i r yo lunu bulup seni kent tengöndermem için yalvardı durdu.»
R, Daneel, «Karının sorguya çekilmesini engellemeye,onu korumaya çalışacaksın Tabii,» dedi. «Ama aslında buileri sürdüğün fikirlerden .hiçbirine inanmadığın da belli.»
Baley homurdandı. «Sen kendini ne sanıyorsun? Birdetektif değilsin. Bu binadaki ensefalografa benzer birserebroanaiiz makinesisin sen. Kafan, bacakların vekolların var. Ve konuşabil iyorsun. Ama yine de birmakineden başka bir şey değilsin. Kafana uydurma birdevre taktıkları için bir detektif olmuş değilsin. Sen nebiliyorsun ki? Sesini kes ve düşünme işini de bana bırak.»
Robot sakin sakin sakin, «Sesini aiçaltman daha iyi olursanırım, Elijah,» dedi. «Evet, ben senin gibi bir detektifdeğillm. Ama yine de basit bir noktaya dikkatini çekmek
232
istiyorum.»
«Dinleyecek değiilm.»
«Lütfen dinle. Yanilıyorsam, bunu bana soylersin. Bununkimseye bir zararı da olmaz. Sorun şu : Dün gecekoridardaki telefonla Jessie'yle konuşmak için dairedençıktın. Ben senin o /erine oğlunun gitmesini önerdim. Seno zaman bir babanın oğlunu tehlikeye atmasının Arzlılannbir geleneği olmadığını söyledin. Peki ama, bir anneninoğlunu tehlikeye atması bir gelenek mi?»
Baley, «Hayır, ne münasebet...;) diye başladı, sonra dadurakladı.
R. Daneel, «Ne demek istediğimi anlıyorsun,» dedi.«Normal koşuliarda Jessie tehlikede olmandan korksaydıve seni uyarmak isteseydi, bu işi kendisi yapardı. Kendihayatını tehlikeye atar ve oğlunu yollamazdı. Bentley'iyollamasından şu anlaşılıyor: Jessie kendisinin bunugüvenle yapamayacağını ama oğlu için bir tehlikeo lmad ığ ın ı düşünüyo rdu . Jess ie komp locu la r ıtammasaydı, böyle düşünmesi için bir neden de olmazdı.Ö te yandan Jess ie ö rgü t ten o l sayd ı , kend is in igözetleyeceklerini, peşini bırakmayacaklarını amaBentley'nin farkına varmayacaklarını ve oğlunun böylecesana ulaşacağını bilirdi. Bilirdi, dedim, Elijah.»
Baley'nin yüreğine indi sanki. «Bir dakika... Pek ince birmantık dizisi bu...» Sözlerini tamamlayamadı.
Mudurun masasındaki işaret durmadan yanıp sönüyordu.R. Daneel, Baley'nin buna cevap vermesini bekledi. Amaadam çaresiz bir tavır la işarete bakıyordu. Robot
233
bağlantıyı sağlayan düğıneye bastı.
«Ne var?»
R. Sammy'nin sesi duyuldu. Robot her zamanki gibikelimeleri ezip büzerek, «Burada bir hanım var,» dedi.«Lije'yi görmek istiyor. Ona Lije'nin işi olduğunu söyledimama gitmeye yanaşmadı. Adı Jessie'ymiş.»
R. Daneel sakin sakin, «Onu içeri al,» diye emretti. Sonrada kahverengi gözleriyle Baley'nin öfke ve korku dolugözlerine baktı.
234
ON DÖRT
Şok yüzünden kasları büzülmüş olan Baley hâlâ ayaktaduruyordu. Jessie ona doğru koşarak adamın omuzlarınıyakaladı, ona iyice sokuldu.
Baley uçuk dudaklarıyla bir tek kelime söyleyebildi.«Bentley?»
Jessie ona bakarak başını şiddetle salladı, Kestane rengisaçları uçuştu. «Onun bir şeyi yok.»
«O halde...»
Jessie birden şiddetle hıçkırmaya başladı. O aradagüçlükle duyulabilen alçak bir sesle bir şeyler anlatmayaç a l ı ş ı y o r d u . « D e v a m e d e m e y e c e ğ i m , L i j e .Edemeyeceğim. Uyuyamıyorum, yemek yiyemiyorum. Herşeyi sana anlatmalıyım.»
Baley ıstırapla, «Bir şey söyleme,» dedi. «Tanrı aşkına,konuşmanın sırası değil, Jessie!»
«Konuşmalıyım. Çok feci bir şey yaptım! Çok korkunç birşey! Ah, Lije...» Kadının ne dediği artık anlaşılmıyordu.
Baley umutsuzca hatırlattı. «Burada yalnız değiliz,Jessie.»
Kadın başını kaldırarak R. Daneel'e baktı ama onutanımadı. Belki de gözyaşları yüzünden robotu şekilsiz birgölge gibi görüyordu,
235
R. Daneej alçak sesle, «Kendine gel, Jessie,» diyemırıldandı.
Jessie inledi. «O... robot mu?» Gözlerini kurulayarakBaley'nin beline sardığı sağ kolundan sıyrıldı. Derin birnefes aldı ve bir an t i t reyen dudaklarıy la haf i fçegülümsedi. «Sensin değil mi?»
«Evet, Jessie.»
«Sana 'robot' dememe alınmadın ya?»
«Hayır, Jessie. Ben gerçekten bir robotum.»
«Bana da budala, ahmak ve yıkıcı bir ajan, diyebilirsin.Çünkü ben de öyle biriyim.»
Baley, «Jessie,» diye inledi.
Kadın, «Hiçbir şeyin yaran yok, Lije,» dedi. «Madem o işarkadaşın, her şeyi bilmesi doğru olur. Artık bu sırlayaşayamayacağım. Dünden beri cehennem azabı çektim.Hapse de atılsam aldırmayacağım. İsterlerse beni enaşağı katlara göndersinler, sadece çiğ maya ve suversinler... Hepsi de bana vızgelecek... Lise, böyle bir şeyyapmalarına izin vermeyeceksin, değil mi? Bana bir şeyyapmalarına engel ol. Ben kör... korkuyorum...»
Baley karısının omzunu okşadı ve onun ağlamasınıengellemeye de çalışmadı, R. Daneel'e dönerek, «İyi değilo,» dedi. «Jessie'yi burada tutamayız. Saat kaç?»
R. Daneel odadaki saatlere bakmadan açıkladı. «Ondördü kırk beş geçiyor.»
236
«Müdür her an dönebilir. Dinle, bir polis arabası işte. Bumeseleyi taşıt yolunda konuşabiliriz.»
Jessie telaşla başını kaldırdf. «Taşıt yolunda mı? Ah,olmaz, Lije!»
Baley elinden geldiğince yumuşak bir sesle konuşmayaçalıştı. «Batıl inançları unut, Jessie. Bu halde ekspres yolabinemezsin. Haydi şimdi uslu bir kız gibi sakinleş bakalım.Yoksa bizimkilerin çalıştığı büyük odadan bile geçemeyiz.Sana su getireyim.»
Jessie ıslak bir mendille yüzünü silerek sıkıntıyla, «Ah,makyajımın haline bak,» diye bağırdı.
Baley, «Bırak şimdi makyajın için endişelenmeyi,» dedi.«Daneel, araba işini hallettin mi?»
«Otomobil bizi bekliyor, ortak Elijah.»
«Haydi, gel. Jessie.»
«Bir dakika, Life, bir dakika. Makyajımı düzeltmemgerekiyor.»
«Bu önemli değil.»
Ama Jessie döndü. «Lütfen. Arkadaşlarının çalıştığıodadan bu halde geçemem. Merak etme, bir saniye bilesürmez.»
Baley'le robot beklediler. Adam kesik hareketlerleyumruklarını sıkıp sıkıp açıyordu. Robotsa sakindi.
237
Jessie gereken şeyleri almak için çantasını karıştırdı.Baley bir keresinde ciddi ciddi, «Ortaçağdan beri mekanikgelişmeye karşı koyan bir tek şey var,» demişti. «O dakadın çantaları.» Gerçekten de maden klipsler yerinernıknatisli porçaiarm geçirilmesi bile başarılı olamamıştı.Jessie bir ayna ve Baley'nin üç yıi önce dağum günündeona hediye ettiği gümüş süslü kozmetoçantayı çıkardı.Bunun birkaç ağzı vardı. Jessie hepsini de kullandı.P ü s k ü r t ü l e n s o n s ı v ı d ı ş ı n d a d i ğ e r l e r i g ö z l egörülmüyorlardı, Jessie bunları kadınların en gerginanlarda bile yaptıkları gibi zarif bir kontrol ve inceliklekuilandı. Bu yetenekler kadınlarda dağuştan vardı.
Jessie önce fondöteni sûrdu. Bu düzgün tabaka cildinparlaklığını ve pürüzlerini gizledi. şimdi Jessie'nin cildindehafifçe yaldızlı gibi bir ışıltı vardı. Kadın bu tonun göz vesaç rengin© çok uyduğunu uzun tecrübeleri sonucuöğrenmişti. Jessie alnına ve çenesine güneş yanığınıhatırlatan bir renk, yanaklarına da allık sürdü. Allığı çenekemiğine kadar indi rd i . Gözkapaklar ını ve kulakmemelerini hafif, uçuk bir maviye boyadı. Dudaklarını dakırmızıya. Gözle görülen sıvıyı bunun için kullandı işte.Hafifçe pembe bir sis havada pırıldadı, ama sonra kadınındudaklarına dakununca kuruyarak, koyu kırmızı bir renkaldı.
Jessie saçların! çabucak düzelterek hoşnutsuzca, «İşte,oldu,» diye açıkladı, «Bu kadarı yetişir sanırım.»
Bu işlem Jessie'nin söz verdiğinin tersine bir saniyedenfazla sürmüsse de on beş saniyeyi de geçmemişti. Amamakyaj Baley'e sonsuza dek sürmüş gibi geldi.
Adam. «Haydi, gidelim,» dedi. Jessie'yi iterek kapıdan
238
çıkarırken kadın boyanma araomi çantasına tıkmak içinzor vakit buldu.
Taşıt yolunda garin bir sessizlik vardı.
Baley, «Haydi bakalım, Jessie,» dedi.
Kadının polis müdürünün odasından çıktıklarından bsripek ifadesiz olan yüzü değişti. Jessie çaresizce birkocasına bakts, bir Daneei'e.
Baley ekledi. «Şu işi bitirelim, Jessie, Lütfen. Bir suç muişledin? Gerçek bir suç? Bir cinayet?»
«Bir cinayet mi?» Kadın kararsızca başım sailadı.
«Kendine hâkim ol. Sinir krizi geçirmemelisin. Sorularımasadece, 'Evet/ ya da, 'Hayır,' diye cevap ver. Sen...» Baleydurakladı. «Birini öldürdün mü?»
Jessie'nin yüzünde hemen öfkeli bir ifade belirdi. «O nebiçim söz, Lije Baley!»
«Evet ya da hayır, Jessie.»
«Hayır, ne münasebet!»
Baley'nin iyice büzülmüş olan midesi hafifçe gevşedi. «Birşey çaldın mı? Yemek karnesi için yanlış bilgi verdin mi?Birine saldırdın mı? Eşyalara zarar verdin mi? Konuş,Jessie.»
«Ben bir şey yapmadım... Yani... beliril bir şey... Ben...böyle şeyleri kastetmedim.» Jessie omzunun üzerinden
239
baktı. dije, burada konuşmamız şart mı?»
«Konuşma sona erinceye kadar buradan ayrılmayacağız.şimdi başından başla bakalım.
Bize neyi açıklamaya geidin?» Baley önüne bakanJessie'nin başının üzerinden R. Daneel'e bir göz attı.
Jessie yumuşak bir sesle konuşmaya başladı. Sonragitgide açsldı ve sesi de güçlendi. «Şu insanlar, yaniOrtaçağcılar... Sen onları biliyorsun, üje. Onlara herzaman rastlıyoruz. Konuşup duruyorlar. Eski günlerde,besin uzmanının yardımcılığını yaptığım zamanlarda daböyleydi. Elizabeth Thornbowe'u hatırlıyor musun? O daOrtaçağcıydı. Bütün dertlere kentlerin neden olduğunusöylüyordu. Onlardan önce her şeyin çok daha iyiolduğunu iddia ediyordu.
«Ona bundan nasıl emin olabileceğini soruyordum.Özellikle seninle tanıştıktan sonra, Lije. Seninle yaptığımızkonuşmaları hatırlıyor musun? Elizabeth o zaman o eldenele dalaşan küçük kitapmakaralardan bazı bölümleritekrarlıyordu. Şu adamın yazdığı Kentlerin Utancı adlıkitaba benzer eserlerden bölümler... Yazarın adınıanımsayamadım.»
Baley dalgın dalgın mırıldandı. «Ogrinsky.»
«Evet. Ama kitaplardan çoğu daha da kötüydü. Benseninle evlendikten sonra Elizabeth büsbütün alaylıtavırlar takınmaya başladı, 'Bir polisle evlendiğin içinherhalde artık tam bir kentli kadsn olacaksın,' dedi. Ondansonra da benimle pek konuşmaz oldu. Ben de iştençıktım, oldu bitti. Aslında Elizabeth çoğu zaman beni
240
sarsmak için öyle konuşuyordu sanırım. Esrarh ve çekicibir kadın tavırları takınabilmek için. Evde kalmış bir kızdı...Ölünceye kadar da evlenemedi. O Ortaçağcilardan çoğumodern hayata ayak uyduramıyoriar zaten. Bir keresinde,insanlar kendi kusurlarım topluma yüklerler, kendilerininasıl düzelteceklerini bilemedikleri için kenti ıslah etmeyeçalışıyorlar,' demiştin, Lije. Hatırlıyor musun?»
Baley anımsıyordu. şimdi bu sözler kendisine yüzeydekalan, derin anlamtasn olmayan, düşüncesizce laftar gibigeldi. «Konu dışına çıkma, Jessie.»
Kndin konuşmasını sürdürdü. «Neyse... Elizabeth herzaman i leride bir gün herkesin bir leşmek zorundakalacağından söz ediyordu, 'Bütün suç Uzaycılarda,'diyordu. Çünkü onlar Arzın zayıf ve kokuşmuş bir haldekalmasmı istiyorlar. ' Pek sevdiği bir kelimeydi bu.'Kokuşmuş' sözcüğü. Ertesi hafta için hazırladığım yemeklistelerine bakıyor ve burun kıvırıyordu. 'Kokuşmuş,kokuşmuş.' Jane Myers aşçının yanında onun taklidiniyapıyor , gü lmekten k ınıyorduk. . . E l izabeth bazıkehanetlerde de bulunuyordu. İleride bir gün kentleridağıtacak ve toprağa geri döneceğiz. Bize robotları zorlakabul ettirerek kentlere sonsuza dek bağlı kalmamızısağlayan Uzaycılardan da hesap soracağız. ' AmaElizabeth onlardan 'robot' diye söz etmiyordu. 'Ruhlarıolmayan canavar makineler,' diyordu. Bu sözler için özürdilerim, DaneeL»
Robot, «Kullandığın sıfatiarın ne anlama geldiklerinibilmiyorum, Jessie,» dedi. «Ama o sözleri kullanmanı dahoş görüyorum. Lütfen, devam et.»
Baley huzursuzca kımıldandı. Jessie böyleydi işte. Hiç bir
241
aci l durumda, hiçbir tehl ikel i anda derdini kısacaanlatmaz, lafı evirip çevirir, sözü uzattıkça uzatırdı.
Jessie, «Elizabeth sanki kalabalık bir gruptanmiş gibikonuşmaya çalışıyordu her zaman,» dedi. «Örneğin, 'Sontoplantıda,' diyor, sonra duraklayarak bana gurur vekorkuyla bakıyordu. Sanki ona bu konuda sorularsormamı ıslıyordu. Böylece önemli bir insan tavırlarıtakınabilecekti. Ama başını derde sokmamdan dakorkuyordu. Tabii ona bu konuda hiçbir zaman bir sorusormadım, Eilzabeth'i memnun etmek niyetinde değildim.Her neyse... Seninle evlendikten sonra bu konuşmalar dasona erdi. Sonra.. » Durakladı.
Baley mırıldandı. «Devam et, Jessie.»
«Aramızda çıkan tartışmayı hatırlıyor musun, Lije?Jezebel yüzünden çıkan tartışmayı?»
«Jezebel'e ne olmuş?» Baley ancak birkaç saniye sonrakarısının başka bir kadından söz etmediğini, bununJessie'nin asıl adı olduğunu kavrayabildi. R. Daneel'edönerek farkına varmadan karısını savunmaya çalıştı.«Jessie'nin tam adı Jezebel'dir. Bu isimden hoşlanmaz veonu kullanmaz.»
R. Daneel ciddi ciddi başını salladı. Baley bir yandan da,neden onun iç in boş yere endişeleniyorum, d iyedüşünüyordu.
Jessie, «O olay beni çok sarstı, Lije.» diye açıkladı.«Gerçekten. Aslında bu gülünç bir şeydi sanırım. Amasöylediklerini düşündüm durdum. Yani Jezebel'in tutucubir kadın olduğu, yeni gelenlerin garip törelerine karşılık
242
atalar ının gelenekler im savunmak iç in savaşt ığıkonusundaki sözlerini. Sonuçta ben de JezebePdim veher zaman...» Uygun kelimeler aradı.
Baley ona yardım etti. «Kendini onunla özdeşleştiriyordun.Öyle mi?»
«Evet.» Ama Jessie bu cevabın hemen arkasından,«Hayır,» der gibi başını salladı. Ve gözlerini kocasındankaçırdı. «Aslında öyle değildi Tabii. Yani gerçek anlamda.Jezebel' in nasıl bir kadın olduğunu düşündüğümübiliyorsun. Ben öyle bir insan değildim.»
«Bunu biliyorum, Jessie, saçmalama.»
«Ama yine de sık sık Jezebel'i düşünüyordum. Sonunda,'Durum o zamankinin eşi,' dedim. 'Biz Arzlıiarın eskigelenekleri var. Uzaycılar yeni yöntemler getiriyorlar.Rastlantı sonucu bulduğumuz yenilikleri uygulamamız içinbizi teşvik ediyorlar. Belki de Ortaçağcılar haklı. Belki de oeski, sağlam geleneklere dönmemiz daha doğru olur.' iştebu yüzden gidip Elizabeth'i buldum.»
«Anlıyorum. Devam et.»
«O bana neden söz ettiğimi anlamadığını söyledi. 'Sen birpolisin karışısın,' dedi. 'Bunun kocamla bir ilişkisi yok,'d iye cevap verdim. El izabeth sonunda bir i ler iy lekonuşacağını söyledi. Bir ay sonra gelerek, 'Her şeyyolunda,' diye açıkladı. 'Sen de gruptansın artık.' Ogünden beri toplantılara katılıyorum.»
Baley kederle karısına baktı. «Ve bundan bana hiçbirzaman söz etmedin...»
243
«Çok üzgünüm, Lije.» Jessie'nin sesi titriyordu.
«Bunun hiçbir yararı yok. Üzülmenin yani. O toplantılarıanlatmanı istiyorum. Önce... toplantı nerede yapılıyordu?»Baley'nin duyguları uyuşmaya, yavaş yavaş tarafsızdavranmaya başlıyordu. İnanmayı istemediği şey gerçekti.İş ortaya çıkmıştı, yanılmış olması da imkansızdı artık. Birbakıma o kararsızlığın sona ermesi adamı rahatlatıyordu.
Jessie, «Burada,» dedi.
«Burada mı? Yani bu noktada mı? Ne demek istiyorsun?»
«Burada, taşıt yolunda. İşte bu yüzden buraya inmeyiistemedim. Ama aslında burası toplanmak için gerçektenuygun bir yerdi. Buluşuyor...»
«Kaç kişi toplarıyordu?»
«Altmış, yetmiş kişi sanırım. Bu yerel bir bölümdü. Açılırkapanır iskemleler, yiyecek içecek getiriliyordu. Biri birkonuşma yapıyordu. Çoğu zaman eski günlerde hayatınne şahane olduğundan, ileride canavarları, yani robotlarıve Uzaycıları nasıl ortadan kaldıracağımızdan sözediyordu. Aslında bu konuşmalar sıkıcıydı. Çünkü hepside birbirinin aynıydı. Ama onlara katlarıyorduk. Çünkütoplanmak ve önemli insanlar olduğumuzu düşünmekh o ş u m u z a g i d i y o r d u . Y e m i n l e r e d i y o r , k e n t t ekarşılaştığımız zaman birbirimizi gizilce selamlamak içinyöntemler uyduruyorduk.»
«Toplantıların hiç yarıda kesildiği olmadı mı? Bir polisotomobili ya da itfdiye arabası geçmedi mi?»
244
«Hayır. Hiçbir zaman.»
R. Daneel söze karrştı. «Bu olağanüstü bir şey mi,Elijah?»
Baley düşünceli bir tavırla, «Belki de değil,» diye cevapverdi. «Bazı yan geçitler hemen hiç kullanılmıyor. Amaonları öğrenmek de kolay değil. Toplantılarda bütünyaptıklarınız bunlar mıydı, Jessie? Konuşmalar yapıyor vekomplocu rolüne mi çıkıyordunuz?»
«Hemen hemen heps i bu kadar . Bazen şark ı ia rsöylüyorduk. Tabii bir şeyler de yiyip içiyorduk. çok değil.Genellikle sandviç ve meyva suyu.»
Baley sertçe, «O halde şimdi seni endişelendiren nedir?»diye sordu.
Jessie yüzünü buruşturdu. «Bana kızdın.»
Baley kesin bir tavırla, «Lütfen soruma cevap ver,» dedi.«Madem bu toplantılar pek zararsız şeylerdi, neden sonbir buçuk gün paniğe kapıldın?»
«Sana zarar vermelerinden korktum, Lije. Tanrım! Nedendurumu anlamıyormuş gibi davranıyorsun? Sana anlattımya!»
«Hayır, anlatmadın. Henüz her şeyi açıklamadın. Banakatıldığın zararsız bir gizli 'Kadınlar Kulübü'nden söz ettinsadece. Onlar hiç açık açık gösteriler yaptılar mı?Robotları parçaladıkları o!du mu? Kargaşalık çıkardılarmi? İnsanları öldürdüler mi?»
245
«Hiçbir zaman! Lije, ben hiç öyle şeyler yapar mıyım?Bunlara kalkışsalardi gruptan hemen çıkardım.»
«Pekala! O halde neden feci bir şey yaptığını söyledin?Niçin seni hapse atacaklarını düşündün.»
«Şey... Gruptakiler i leride bir gün hükümete basksyapacaklarından söz ediyorlardı. Örgütlenecektik. Ondansonra geniş çapta grevler olacak, işler duracaktı.Hükümeti bütün robotları yasaklamaya ve Uzaycıları dageldikleri yere dönmeye zorlayacaktık. O sırada bütünbunların boş laflar olduğunu düşünüyordum. Sonra buolay başladı. Yani sen ve Daneel'le ilgili olay. O zamangruptakiler, 'Eh, artık harekete geçeceğiz,' dediler. 'Onlarherkese bir ders olacak. Böylece robot istilasını hemendurduracağız,' Bunu Özel'de söylediler hem de. Sözünüettikleri adamın sen olduğundan haberferi yoktu. Ama benanladım bunu. Hemen anladım.» Jessie 'n in sesiboğuklaştı.
Baley yumuşadı. «Haydi, haydi, Jessie. Ortada bir şey yokki. Seninkiler sadece konuşmuşlar. Bir şey olmadığını sende biliyorsun.»
«O kadar... o kadar... ko...korktum ki. Bu işe ben dekarıştım, diye düşündüm. Her şeyi parçalayacak, insanlarıöldürecekler. Belki Lije' le Ben de ölecek. Ve susuçbende. Çünkü bu komploya katıldım. Hapsedilmeyefâyığım ben.»
Jessie yine hıçkıra hıçkıra ağlamaya başladı.
Baley karısını susturmaya çalışmayıp koiunu onunomzuna atarak R. Daneel'e baktı. Dudakları gerilmişti.
246
Robot sakin sakin onun bu bakışlarına karşılık verdi.
Detektif, «şimdi,» dedi. «İyice düşünmeni istiyorum,Jessie. Sizin grubun başı kimdi?»
Kadın daha sakinleşmişti. Mendiliyle gözlerini usulcakuruluyordu. «Joseph Klemin adında biri. Ama aslında oöyle önemli biri sayılmaz. Boyu ancak bir altmış. Sonderecede de kılıbık sanırım. Bence Klemin kötü niyetli,zararlı bir insan değil. Onu tutulamayacaksın ya, Life? Sırfben söyledim diye?» Hem suçlu, hem de endişeli bir halivardı şimdi.
«Henüz kimseyi tutuklayacak değillm. Klemin'e nasıltallmat veriliyordu?»
«Bilmiyorum.»
«Toplantılara yabancılar da katılıyorlar mıydı? Ne demekistediğimi anlıyorsun değil mi? Merkezden önemlikimseleri kastediyorum.»
«Bazen birkaç kişi gelip konuşma yapıyorlardı. Ama bupek sık olmazdı. Ancak yılda iki kez.»
«Onların adlarını biliyor musun?»
«Hayır. Onları her zaman, 'bizlerden biri' ya da 'JacksonHeights'dan bir dost' diye tanıtıyorlardı.»
«Anlıyorum... Daneel!»
Robot, «Evet, Elijah,» dedi.
247
«Dün araştırdığın o adamları tarif et Bakalım Jessie onlarıtanıyacak mı?»
R. Dcmeel görünüşlerini tam tamına açıkladı. Kişiselözellikler listesi uzarken, Jessie de gitgide daha kesin birtavırla başını sallamaya başladı. Ama yüzünde kederli veumutsuz bir ifade vardı.
Sonra, «Bütün bunların hiçbir yararı yok!» diye bağırdı.«Hiçbir yararı yok! Onları nasıl tek tek hatırlarım? Bununasıl...» Durakladı. Düşünüyor gibiydi. «Onlardan birininmaya üreticisi olduğunu mu söyledin?»
R. Daneel, «Francis Clousarr,» dedi. «New York Maya'daçalışıyor.»
«Şey.. . Bir keresinde yabancı bir adam konuşmayapıyordu. Ben de ön sırada oturuyordum. Burnuma çiğmaya kokusu geldi durdu. Hafif bir maya kokusu. Nedemek istediğimi anlıyorsun değil mi? Olayı hatırlamamınnedeni de şu: O gün midem bozuktu. Maya kokusumidemin büsbütün bulanmasına neden oldu. Sonundakalkıp arkaya geçmek zorunda kaldım. Tabii ne olduğunuaçıklayamadım. çok utandım. Belki sözünü ettiğin adam o.Koku dalma maya içinde çalışan bir adamın üzerinesiner.» Jessie burnunu kırıştırdı.
Baley sordu. «Onun nasıl bir adam olduğunu hatırlamıyormusun?»
Kadın kesin bir tavırla, «Hayır,» diye cevap verdi.
«Pekala. Dinle, Jessie. Seni annenin evine götüreceğim.Bent ley de senin le ka lacak. İk in iz de Bölümden
248
ayrılmayacaksınız. Ben'in birkaç gün okula gitmemesininb i r sak ıncas ı yok . Yemek le r annen in da i res ineyollamalarını sağlayacağım. Apartmanın etrafındakikoridarları da polis kontrol altına alacak.»
Jessie titredi. «Ya sen?»
«Ben tehlikede değillm.»
«Ama bu ne kadar sürecek?»
«Bilmiyorum. Belki bir, iki gün.» Bu sözler Baley'inkendisine bile anlamsız geidi.
Yine taşıt yolundalardı. Ama bu kez Ba−Sey'le R. Daneelyalnızdı. Düşüncelere dalmış olan Baley'nin yüzündesıkıntılı bir ifade vardı.
Sonra, «Bana iki kademeli bir örgütle karşı karşıyaymişızgibi geilyor,» diye fikrini açıkladı. «Birinci kademedekigrubun belirli bir programı yok. Onlar sadece ileridekidarbe sırasında asıl liderleri destekleyecekler. İkincikademeyse daha küçük. Seçkin bir grup bu. Ve üyeler iyiplanlanmış bir hareket programıyla meşguller. İşte buseçkin grubu bulmamız gerekiyor. Jessie'nin sözünü ettiği'operakomik' grupları önemli değil.»
R. Daneel, sTabii Jessie'nin hikâyesini olduğu gibi kabulediyorsak,» dedi. «O zaman böyle düşünebiliriz.»
Bal'ey soğuk soğuk karşılık verdi. «Bence Jessie'ninhikâyesi baştan sona kadar doğruydu.»
R . D a n e e l , « Ö y l e g ö z ü k ü y o r d u , » d e d i .
249
«Serebrodürtülerinde Jessie'nin patolojik bir yalancıolduğunu gösteren bir şey yok.»
Baley kırgın bir tavırla robota baktı. «Tabii ki yok.Raporlarımızda Jessie'den söz etmemiz de yersiz olur.Anlıyor musun?»
R. Daneel sakın sakin, «İstiyorsan öyle yaparız, ortakEli|ah.» dedi. «Ama o zaman raporlarımız ne tam olur, nede doğru.»
Baley başını salladı. «Belki. Ama bunun gerçek bir zararıda olmaz. Jessie bize bütün bildiklerini açıkladı. Ondansöz etmek adının polis kayıtlarına geçmesine neden olur.Bunu istemiyorum.»
«O halde Jessie'den hiç söz etmeyiz. Tabii öğrenilecekbaşka bir şey olmadığından eminsek.»
«Bence Jessie başka bir şey bilmiyor. Bunu garantiederim.»
«O halde bana bir şeyi açıklar mısın? Jezebel sözü, bu birtek ad neden Jessie'nin eski inançlarından vazgeçmesineneden oldu? Niçin onun yeni inançlara saplanmasına yolaçtı?»
Dönemeçli, boş tünelde ağır ağır ilerliyorlardı.
Baley, «Bunu açıklamak zor,» diye mırıldandı. «Jezebelender duyulan bir ad. Bir zamanlar Jezebel isminde, adıçok kötüye çıkmış bir kadın yaşardı. İşte karım bu tarihigerçeğe çok değer veriyordu. Kendisini sanki çokkötüymüş gibi hissediyor, böyleee çok dürüst olan
250
yaşamını dengeliyordu.»
«Yasalara uyan bir kadın neden kendisini kötüymüş gibihissetmek istesin?»
Baley neredeyse gülecekti. «Kadınlar böyledir, Daneel.Herneyse... Ben pek budalaca bir şey yaptım, öfkeli biranımda eski çağlarda yaşamış olan Jezebel'in aslındakötü bir kadın olmadığında ısrar ettim. Hatta onun iyi bireş olduğunu söyledim. O günden beri çok pişmanlıkduydum. Bu yüzden üessle'y i çok mutsuz ett iğ imanlaşılıyor. Önün bir daha yerine koyamayacağı bir şeyiyok ettim. Sanırım, Jessie de anlattığı gibi davranarakb e n d e n ö ç a l m a y a ç a l ı ş t ı . H e r h a l d e h o şkarş ı lamayacağımı b i ld iğ i b i r şey yaparak ben icezalandırmak istedi. Ama bunu bilinçli bir biçimdedüşündüğünü sanmıyorum.»
«Bilinçsiz bir istek olabilir mi? Bu sözlerin çelişkili değilmi?»
Baley hayretle R. Daneel 'e baktı. Ona bi l inçaltınıanlatamayacağını düşünerek umutsuzluğa kapıldı.«Ayrıca,» diye ekledi. «Kutsal Kitapların insan düşünce veduygulan üzerinde büyük etkisi olmuştur.»
«Kutsal Kitaplar nedir?»
Detektif bir an şaşırdı. Sonra da şaşırdığı için kendikendisine hayret etti. Uzaycıların tümüyle mekanik, kişiselbir felsefeye göre yaşadıklarını öğrenmişti. R. Daneel deancak Uzaycıların bildiklerini öğrenebilirdi. Başka bir şeybilmesine imkan yoktu. «Arzdaki insanların KutsalKitapları işte.» Baley'nin sesi sertti.
251
«Bu sıfatın anlamını kavrayamadım.»
«Bu kitaplara büyük saygı duyulur. Bunların çeşitl ibölümleri insan davranışları için temel oluştururlar. Tabiiuygun biçimde yorumlandıkları zaman. Çok kimse buprensiplerin insanlara sonsuz mutluluğu sağlayacağına dainanırlar.»
R. Daneel bu açıklamayı düşündü. «Bu prensipleryasalarınıza da alınmış mıdır?»
«Hayır. Korkarım alınmamıştır. Prensiplerin hukukbakımından uygulanmaları mümkün değildir. Her insanbunlara, çok istediği ve içinden öyle geldiği için uymalıdır.Bir bakıma bunlar yasalardan üstündürler.»
«Yasalardan üstünler mi? Bu da birbiriyle çelişkili biraçıklama değil mi?»
Baley alayla güldü. «Sana böyle bir kitaptan bir bölümütekrarlayayım mı? Bu seni ilgilendirir mi?»
«Evet, lütfen...»
Baley arabayı yavaşlatarak durdurdu. Birkaç dakikagözleri kapalı oturarak anımsamaya çalıştı. Ortaçağİngilizcesiyle yazılmış sözleri tekrarlamayı istiyordu. AmaR. Daneel o sözlerden bir anlam çıkaramayacaktı ozaman. Sonra insanlığın gölgeler arasında kalmışgeçmişinden bir hikâyeyi değil de, modern yaşamla ilgilibir şey anlatıyormuş gibi, «Ve o Zeytin Dağına çıktı,» diyebaşladı. «Şafakta tapınağa döndü. Herkes ona geldi. Ve ooturarak onlara vaaz etti. Kâtipler ve Ferisiler zinayaparken yakalanan bir kadını getirdiler. Kadını onun
252
önüne çıkararak, 'Efendimiz,' dediler. 'Bu kadın zinahalinde yakalandı. Suçüstü. şimdi... Musa bize yasakitabında böyle suçluları taşlamamızı emretti. Sen nediyorsun?'
«Bunu mahsus, onu tuzağa düşürmek için söylediler.Böylece onu suçlamak için bir bahane bulmuş olacaklardı.Ama o eğildi ve parmaklarıyla yere yazı yazdı. Sankionları duymamış gibi. Ama onlar sorularını tekrarlamayısürdürdüler. O zaman o doğruldu ve onlara, 'İçinizdegünahsız olanınız varsa ilk taşı ona atsın,' dedi.
«Sonra tekrar eğilerek yere yazı yazdı. Bu sözleriduyanları kendi vicdanları mahkûm etti. Yaşlıiardanbaşlayarak gençlere kadar birer birer uzaklaştılar. Odoğrulduğu zaman orada kadından başka kimseninkalmamış olduğunu gördü. Kadına, 'Suçlayıcılarınnerede?' diye sordu. 'kimse seni mahkûm etmedi mi?'Kadın, 'kimse etmedi. Efendimiz,^1 dedi. O zaman o, 'Bende seni mahkûm etmiyorum,' diye açıkladı. 'Git ve birdaha günah işleme.'»
R Daneel bütün bunları dikkatle dinlemişti Sonra, «Zinanedir?» diye sordu.
«Bu önemli değil. Zina bir suçtu. Ve o sırada suçlulartaşlarıyordu. Yani suçlu kadına, o ölünceye kadar taşatıyorlardı.»
«Ve bu kadın da suçluydu, öyle mi?»
«Evet.»
«Öyleyse o neden taşlanmadı?»
253
«O sözlerden sonra kadını suçlayanlardan hiçbiri ona taşatamayacağını düşündü. Bu hikâye kafana sokulan adaletdüşüncesinden daha da yüksek şeyler olduğunu gösterir.Merhamet d iye b i l inen insanca bi r duygu vardır .Bağışlamak diye tanımlanan insanca bir davranış.»
«Ben bu sözcükleri bilmiyorum, ortak Elijah.»
Baley, «Biliyorum,» diye mırıldandı, «Biliyorum.» Sert birhareketle polis arabasını çalıştırdı. Taşıtı öfkeli bir hızlasürdü. Kanapenin arkalığına dayanmıştı.
R. Daneel sordu. «Nereye gidiyoruz?»
Baley, «Maya Köyüne,» dedi. «Komploou FrancisClousarr'tan gerçeği öğreneceğiz.»
«Bunu başarmak için bir yöntemin var mı?»
«Hayır, pek yok. Ama senin var, Daneel. Ve bu basit birşey.»
Hızla yollarına devam ettiler.
254
ON BEŞ
Baley Maya Bölümünün hafif Kokusunun J
daha keskinleşerek yaygınlaştığını farketti. Detektifbazıları gibi bu kokuyu hiç de kötü bulmazdı. Jessie gibisözgelişi. Hatta bu koku hoşuna bile gider, Baley'e güzelşeyleri hatırlatırdı.
Baley maya kokusunu her duyuşunda otuz yıldan dahauzun bir süre öncesine dönüverirdi. Koku algısınınkimyası neden olurdu buna. On yaşına döner ve BoriDayısını görmeye gittiğini düşünürdü. Dayısı mayaüreticisiydi. Bori Dayıda her zaman mayadan yapılmışnefis yiyecekler bulunurdu: Küçük kurabiyeler, içlerişurupla dolu çikolatamsı şeyler, kedi ve köpek biçimi sertbisküviler. Baley küçük olmasına karşın, dayısındabaşkalarına dağıtacak böyle yiyeceklerin bulunmamasıgerektiğini bilirdi. Bu yüzden bir köşeye çekilerek sırtınıodaya döner ve bu nef is şey ler i sess izce yerd i .Yakalanmaktan korktuğu için çabucak hem de,
Belki de o nedenle kurabiyeler ona daha da lezzetli gelirdi.
Zavallı Bori Dayı bir kazaya uğramış ve ölmüştü. Baley'edayısının nasıl öldüğünü hiçbir zaman doğru dürüstaçıklamamışlardı. Çocuk da onun fabrikadan usulca mayakaçırırken tutuklandığını sanarak acı acı ağlamıştı.Kendisini de yakalayıp idam edeceklerini "sanıyordu.Baley yıllar sonra polis dasyalarını usulca karıştırmış vegerçeği öğrenmişti. Dayısı bir yük taşıtının paletleri altınadüşmüştü. Bu romantik bir efsane için düş kırıcı bir sondu.
255
Ama Baley maya kokusunu duyduğu an yine de kısa birsüre için de olsa o efsaneyi anımsıyordu.
Maya Köyü, New York Kentinin herhangf bir kesimininresmi adı değildi. Bu yer herhangi bir atlas ya da NewYork haritasında da bulunamazdı. Halk arasında «MayaKöyü» diye tanımlanan yer asl ında Newark, NewBrunswick ve Trenton'dan oluşuyordu. Ortaçağda NewJersey diye bilinen bölgenin ortasından uzanan geniş birşer i t hal indeydi burası . Bölgede halkın oturduğumahalleler de vardı. OzeLikle Newark ve Trentonmerkezlerinde. Ama geri kalan geniş topraklar mayafabrikaları ya da çiftliklerine ayrılmıştı. Bu yerlerdebinlerce tür maya yetişiyor ve ürüyordu. Kentin nüfusununbeşte biri bu fabrikalarda çalışmaktaydı. Diğer beşte biride bunlara bağlı öteki endüstrilerde. Allaghenle Dağlarınınormanlarından yığınla odun ve kaba selüloz fabrikalaragetiriliyordu. Bu malzeme asit dolu tanklardan geçirilerekglükoz hal ine sokuluyordu. Buna arabalar dolusugühercile ve fosfat tuzları eklenip bütün bunlar kimyalaboratuvarlarmın sağladığı organik malzeme dolukavanozlara dalduruluyordu. Bu işlomlerden bir tek sonuçalıyordu: Maya. Daha fazla maya. Maya olmadığı takdirdeArzda yaşayan sekiz milyar insanın dörtte üçü bir yıliçerisinde açlıktan ölürdü.
Bu düşünce Baley'nin buz gibi danmasına neden oldu. Üçgün önce de aynı olasılık sözkonusuydu, ama üç günönce Baley'nin aklına bile gelmezdi bu.
Newark dışındaki bir giriş yerinden geçerek taşıt yolundanayrıldılar. Saptıkları cadde hiç kalabalık değildi. İki taraftada biçimsiz bloklar yükseliyordu. Maya fabrikalarıydıbunlar. yol tenha olduğu için Baley arabayı yavaşlatmadı.
256
«Saat kaç, Daneel?»
Robot, «On altı sıfır beş,» diye açıkladı.
«O halde Clousarr iştedir. Tabii gündüz vardiyasındaysa.»
Baldy polis arabasını malların tesllm edildiği paiK yerinesoktu ve motörü durdurdu.
R. Daneel, «Elijah, demek bu New York Maya Köyü,»dedi.
Baley, «Köyün bir bölümü,» diye yanıtladı.
İki yanında büroların bulunduğu bir koridara girdiler.Koridarun dönemecindeki bir masada oturan resepsiyonmemuru kız onlan görünce hemen gülümsemeye başladı.«kimr görmek istemiştiniz?»
Baley cüzdanını açtı. «Biz polisteniz. New* York Maya'daFrancis Clousarr adında biri çalışıyor mu?»
Kız, «Bunu sorabilirim,» diyerek fişi, üzerinde «Personel»yazılı bir prize soktu. Dudaklarını hafifçe oynattı amaadamla robot kızın sesini duyamadılar.
Baley hançerenin hafif hareketlerini ses haline sokanboğaz telefonlarını biliyordu. «Lütfen sesinizi yükseltin,»diye emretti. «Sözleriniz? duymalıyım.»
Kızın sesi işitilecek hale geldi. «Polis olduğunu söylüyor,efendim.»
Esmer, iyi giyinmiş bir adam bir odadan çıktı. İnce bir
257
bıyığı vardı. Alın kısmından saçları dökülmeye başlamıştı.Adam beyaz dişlerini göstererek gülümsedi. «BenPersonel'den Prescott'um. Mesele nedir, memur bey?»
Baley soğuk bir tavırla süzünce, Prescotf un gülümseyişidandu. «Burada ça l ışan lar ın end işe lenmeler in iistemiyorum.» diye ekledi. «Polis Konusunda fazlaalıngandırlar.»
Baley, «Ne kötü değil mi?» dedi. «Clousarr şimdi binadamı?»
«Evet, memur bey.»
«O halde bize bir çubuk verin. Oraya ulaştığımızdaClousarr gitmiş olursa, sizinle tekrar konuşurum.»
Prescott hiç gülmüyordu artık. «Size çubuk getirteceğim,memur bey.»
Rehber çubuk, «CG Kesimi İk inc i Böiüm»e göreayarlandı. Baley bunun fabrika bakımından ne anlamageldiğini bilmiyordu. Ama bilmesine de gerek yoktu.Çubuk avuca sığabilen, dikkati çekmeyen küçük biraygıttı. Ayarlandığı yöne doğru döndürüldüğü zaman ucuhaf i fçe ıs ın ıyor , ters yöne dönüldüğü zaman dasoğuyordu. İstenilen yere erişilirken çubuğun ısısı iyiceartıyordu. Bir amatörün işine pek yaramazdı rehber çubuk.Çünkü ısı farkı pek azdı. Ama New York'luların pek azı bukonuda amatör sayılabilirdi. Çocuk oyunlarının en sevileni,okul koridarlarında oyuncak bir rehber çubuğun yardımıylasaklambaç oynamaktı. Bu oyuncakların reklamları dailginçti: «Sıcak mı değil mi?» «Bırakın Sıcak Çubukbulsun!» «Sıcak Rehber Çubuklar gibi olamaz!»
258
Baley yüzlerce dev gibi binada rehber çubuk yardımıylayolunu bulmuştu. Eline böyle bir çubuk aldığı zaman,sanki kendisine bir plan verilmiş gibi istediği yere en kısayoldan gitmeyi başarıyordu.
Detektif on dakika sonra iyice aydınlatılmış bir odayagirdiğinden çubuğun ucu bayağı kızmıştı. Baley kapınınen yakınındaki bir adama, «Francis Clousarr burada mı?»diye sordu.
Adam başıyla işaret etti. Baley onun gösterdiği tarafadoğru gitt i. Homurdanarak durmadan çalışan havapompalarına karşın maya kokusu iyice keskinleşmişti. Biradam odanın öbür ucunda yerinden kalkmış, önlüğünüçıkarıyordu. Orta boyluydu. Oldukça gençti ama yüzündederin çizgiler vardı. Saçları yeni ağarmaya başlamıştı.Eklemleri çıkık iri ellerini selteks bir havluya kuruluyordu.
Adam, «Ben Francis Clousarr'ım,» dedi.
Baley, R. Daneel'e bir göz attı. Robot da kısaca başınısalladı.
Detektif, «Burada rahatça konuşabileceğimiz bir yer varmı?» diye sordu.
Clousarr ağır ağır, «Belki bulabiliriz.» dedi. «Ama çalışmasürem sona ermek üzere. Yarın konuşsak nasıl olur?»
«şimdiyle yarın arasında pek uzun saatler rar. şimdikonuşalım.» Baley cüzdanını açıp avucuna alarakmayacıya doğru uzattı.
Ama ciddi bir tavırla ellerini silmekte olan Clousarr
259
duraklamadı bile. Sakin sakin, «Polis bölümündeki sistemibilmiyorum,» dedi. «Ama burada yemek tatili çok kısa.Ben 17.00−17.45 arasında yemek yemek zorundayım.Yoksa aç kalırım.»
Baley başını salladı. «Size yemek getirmelerini sağlarım.»
Clousarr neşesizce güldü. «Vay vay vay. Tıpkı biraristokrat ya da yüksek sınıftan bir po.is gibi. Başka? Özelbanyo da var mı?»
Baley, «Siz sadece sorularıma cevap verin, Clousarr,»dedi. «Bu şahane nüktelerinizi de kız arkadaşınızasaklayın! Nerede konuşabiliriz?»
«Madem konuşmak istiyorsunuz, tartı oda− ' sına nedersiniz? Tabii keyfiniz bilir. Benim söyleyecek bir şeyimyok.»
Baley Clousarr'la tartı odasına gitti. Kare biçimi, tertemiz,duvarları bembeyaz, diğer odadan ayn olarak ve dahaetkili bir biçimde havalandırılan bir yerdi burası. Duvarlarınönündeki camlı dalaplara nazik elektronik tartı lark o n u l m u ş t u . B u n l a r a n c a k a l a n g ü c ü y l eçalıştınlabiliyorlardı. Baley de üniversitedeyken bunlarındaha ucuz modellerini kullanmıştı. Tanıdığı bir model birmilyar atomu tarTabiiiyordu.
C 'ousar r , «Buraya b i r süre k imsenin ge leceğ in isanmıyorum,» dedi.
Baley bir şeyler homurdandı, sonra da R. Daneel'e döndü.«Dışarı çıkıp buraya yemek göndermelerini söyler misin?Lütfen yemek gelinceye kadar dışarıda bekle.» R.
260
Daneel'in odadan çıkışını seyretti. Sonra da Clousarr'abaktı «Siz kimyager misiniz?»
«Ben zimologum.»
«Arada ne fark var?»
Clousarr kurumlu bir tavırla açıkladı. «Bir kimyager çorbagibi şeyler yapar. Bir zimolog ise birkaç milyar kişininyaşamasını sağlar. Ben maya kültürü uzmanıyım.»
Baley, «Pekala,» dedi.
Ama Clousarr konuşmasını sürdürdü. «Bu laboratuvarN e w Y o r k M a y a ' n ı n ç a l ı ş m a s ı n ı s a ğ l ı y o r .Tencerelerimizde her lanet olasıca gun, her saat şirketinher türlü mayasından yetiştiriliyor. Mayaları kontrol ediyor,gerekli besin ayarlamalarını yapıyoruz. Mayalarınistenildiği gibi olmasını sağlıyoruz. Uygun biçimdeüremelerini. Genleri çarpıtıyor, yeni cinsler oluşturuyoruz.Bazılarını ayıklıyor, özelliklerini gözden geçiriyor ve onlarayeniden biçim veriyoruz. New York'lular birkaç yıl önceturfanda çilek yemeye başladılar. Ama aslında onlar çilekdeğillerdi, ahbap. Şeker oranı fazla, özel kültürlerdi.Yapılarına renk verilmiş ve çilek tadı da katilmıştı. İşte oçilekler burada, bu odada geliştirildi.
«Yirmi yıl önce 'Saccharomyces olei Benedictae' önemsizbir türdü. Tadı berbattı, balmumuna benziyordu. Bir işe deyaramıyordu. Tadı hâlâ mum gibi, ama yağ oranı yüzdeon beşten yüzde seksen yediye çıkarıldı. Bugün ekspresyola bindiniz mi? Onu S.O.Benedictae−G67 türüyleyağlıyorlar. Bunu unutmayın. O âa yine bu odadageliştirildi... Onun için benden kimyager diye söz etmeyin.
261
Ben bir zimologum »
Baley istememesine karşın Clousarr'ın ateşü gururukarşısında biraz geriledi. Sonra da birdenbire, «Dünakşam saat on sekizle yirmi o arasında neredeydiniz?»diye sordu.
Clousarr omzunu silkti. «Yürüyüşe çıkmıştım. Akşamlanyemekten sonra kısa bir yürüyüş yaparım.»
«Arkadaşlarınıza gittiniz mi? Esiraltı sinemaya?»
«Hayır. Sadece dalaştım.»
Baley'nin dudakları gerildi. Clousarr esiraltı sinemayagitmiş olsaydı, karnesine işaret edilirdi. Bir arkadaşınıgörseydi, o zaman o kadın ya da erkeğin adını vermekzorunda kalacaktı. Böylece durum iki taraftan incelenmişoiacaktı.
«O halde sizi kimse görmedi?»
«Belki gören olmuştur. Bilmiyorum. Ama açikçası biriylekarşılaştığımı hatırlamıyorum.»
«Ya önceki akşam?»
«Aynı şeyi yaptım.»
«O halde iki akşam neler yaptığınızı söyleyebilecektanıklarınız yok.»
«Bir suç işleseydim, tanık da sağlardım, memur bey.Tanıklara ne ihtiyacım var?»
262
Baley cevap vermedi. Elindeki küçük deftere bakıyordu.«Bir keresinde yargıç karşısına çıkarılmışsınız. Kargaşalıkçıkarma amacıyla bazı kimseleri kışkırttığınız için.»
«Pekala! O R. denilen yaratıklardan biri hızla yanımdangeçmeye kalkıştı. Ben de ona çelme taktım. Bu kargaşalıkçıkmasını kışkırtmak mı oluyor?»
«Yargıç o görüşteymiş. Mahkûm edi lmiş ve cezaödemişsiniz.»
«Böylece olay da sona ermiş sayılır. Yoksa benden tekrarceza mı keseceksiniz?»
«Önceki akşam Bronx'daks bir ayakkabi mağazasında azkalsın olay çıkıyordu. Sizi orada görmüşler.»
«kim görmüş?»
Baley, «O sırada burada yemek zamanıymış,» dedi.«Önceki gün akşam yemeğinizi burada mı yediniz?»
Clousarr kararsızca durakladı sonra da başını salladı.«Midem bozuktu. Maya bazen insanı böyle etkiler. Benimgibi tecrübeli oSanlars bile.»
«Dün gece Williamsburg yakınlarında da neredeyse birkargaşalık çıkacaktı. Sizi orada da görmüşler.»
«kim görmüş?»
«İki olaya da karıştığınızı inkâr mı ediyorsunuz?»
«Ortada inkâr edilecek bir şey yok ki, Bu olayların geçtiği
263
kesin adresler nedir? Beni gören kim?»
Baley zimologa dik dik baktı. «Benim neden söz ettiğimipekala biliyorsunuz. Gizli Ortaçağcılar Örgütünün önemliüyelerinden birisiniz.»
«Böyle düşünmenizi engelleyemem, memur bey. Amadüşünmek kanıt değildir. Belki bundan haberiniz var.»Clousarr gülüyordu.
Baley'nin uzun yüzüyse ifadesizdi. «Belki Ama sizehemen şimdi gerçeği söylettirebilirim.» Tartı odasınınkapısına giderek açtı. Dışarıda sakin sakin bekleyen R.Daneel'e, «Clousarr'ın akşam yemeği geldi mi?» diyesordu.
«şimdi geliyor, Elijah.»
«Unu getiriver, Daneel.»
R. Daneel bir dakika sonra elinde bölmelere ayrılmışmaden bir tepsiyle içeri girdi.
«Tepsiyi Bay Clousarr'ın önüne koy, Daneei.» Baleyduvardaki dalapların önündeki taburelerden birine oturdu.Ayak ayak üstüne attı. R. Daneel tepsiyi Clousarr'ınyakınındaki bir taburenin üzerine bırakırken, zimologunsoğuk bir tavırla robottan uzaklaşmaya çalışmasını izledi.
Sonra, «Bay Clousarr,» dedi. «Size iş arkadaşım DaneelOlivaw'i tanıştırmak istiyorum.»
Daneel zimologa elini uzattı. «Nasılsınız, Francis?»
264
Clousarr sesini çıkarmadı. Daneel'in uzattığı elini sıkmakiç in de bir hareket yapmadı. Robot öyle bekledi .Clousarr'ın yüzü kızarmaya başlamıştı.
Baley usulca, «Kabalık ediyorsunuz, Bay Clousarr,» diyemırıldandı. «Bir polis memurunun elini sıkmayacak kadarkibirli misiniz yoksa?»
Clousarr, «İzninizle,» diye homurdandı. «Karnım aç.»Cebinden çıkardığı çakının çatal kısmını açtı. Gözleriyemeğinde, tepsinin başına geçti.
Baley, «Daneel,» dedi. «Bence dostumuz senin soğuktavırların yüzünden alındı. Ona kızmış değilsin ya?»
R. Daneel, «Ne münasebet» diye cevap verdi.
«O halde kendisine kırgın olmadığını göster. Kolunu şöyleomzuna atıvar.»
«Bunu memnunlukla yaparım.» R. Daneel öne doğrubirkaç adım attı.
Clousarr çatalını tepsiye bıraktı. «Ne var? Ne oluyor?»
R. Daneel sakin sakin kolunu uzattı.
Clousarr elinin tersiyle deli gibi robotun koluna vurdu.«Bana dakunma!» Kaçmak için yerinden fırlarken tepsidevrildi. Şangırtıyla yere düşerken yemekler etrafa saçıldı.
Bakışları sertleşmiş olan Baley çabucak R. Daneel'ebakarak başını salladı. Robot da bunun üzerine gerilemişolan zimologa doğru yürüdü. Baley kapının önüne
265
dikilmişti.
Clousarr, «O nesneyi bana yaklaştırma,» diye haykırdı.
Baley sakin sakin, «Böyle konuşmayın,» dedi. «O adambenim iş arkadaşım.»
Clousarr tiz bir sesle bağırdı. «Onun iğrenç bir robotolduğunu söylemek istiyorsun yanıl»
Baley hemen emretti. «Ondan uzakiaş, Daneel.»
Robot gerileyerek Balev'nin arkasına geçti. Kapınınönünde sakin sakin durdu. Kesik kesik soluyan CSousarryumruklarını sıkarak detektifin karşısına dikildi.
Baley, «Pekala, zeki çocuk,» dedi. «Daneel'in robotolduğunu nereden çıkardın bakalım?»
«Bunu herkes anlar.»
«Bu konuda karan yargıca bırakacağız. Ama o arada polismerkezine gelmeni istiyoruz, Ciousarr. Bize Daneel'in birrobot olduğunu nasıl anladığını ayrıntılarıyla anlatacaksın.Tabii açıklayacağın başka çok şey var, pek çok şey.Daneel, haydi gidip pol is müdürüyle bağlantı kur.Herhalde artık evine gitmiştir. Ona büroya gelmesinisöyle. Sorguya çeki lmek iç in sabırsızlanan bir in ibulduğumuzu açıkla.»
R. Daneel dışarı çıktı.
Baley, zimologa döndü. «Bana kafanın naşı! çalıştığınıaçıklar mısın, Ciousarr?»
266
«Bir avukat istiyorum.»
«Sana avukat bulunacak. O arada siz Ortaçağcılarınözelliklerini bana anlatır mısın?»
Ciousarr kararlı bir sessizlikle başını çevirdi
Baley, «Yakub adına,» dedi. «Sen ve örgütün konusundaher şeyi biliyoruz. Blöf de yapmıyorum. Senden sadecemerakımı gidermeni istiyorum: Siz Ortaçağcılar neyinpeşindesiniz? Ne istiyorsunuz?»
Clou&arr boğulur gibi cevap verdi. «Toprağa dönmeyi. Nebasit değil mi?»
Bafey, «Bunu söylemek basit,» dedi. «Ama uygulamakpek de değ i l . Toprak sek iz m i l yon insan ı nas ı lbesleyecek?»
«Ben hemen bir gece içinde toprağa dönmemiz gerektiğinisöylemedim ki. Ya da bir yılda. Veya yüzyılda. Bu iş adımadım yapılacak, sayın memur. Bunun ne kadar uzunsüreceği önemli değil Ama artık içinde yaşadığımız bumağaralardan çıkmalıyız. Açık havada yaşamalıyız.»
«Sen hiç açık havaya çıktın mı?»
Clousarr sıkıntılı sıkıntılı kımıldandı. «Pekala, ben zatenmahvolmuşum. Ama çocuklar henüz mahvolmuşsayılmazlar. Durmadan bebekler Dünyaya geliyor. Tanrıaşkına, onları bu mağaralardan çıkarın! Açık havada,geniş yerde, güneşte yaşasınlar! Gerektiği takdirde nüfusuyavaş yavaş azaltırız!»
267
«Yani olmayacak bir geçmişe geri dönmek istiyorsun.»Baley bu adamla neden tartıştığın! bilmiyordu. Belki debunun nedeni kanını tutuşturan o garip ateşti. «Tohuma,yumurtaya ya da ana rahmine geri dönmek. Neden ileriyedoğru gitmiyorsunuz? Arzın nüfusunu azaltmayın.Fazlal ığı ihraç edin. Toprağa dönün. Ama başkagezegenlerin topraklarına. Başka Dünyalara yayılın.»
Clousarr sert bir tavırla güldü. «Ve böylece yeni DışDünyalar daha yaratalım, öyle mi? Daha fazla Uzaycı?»
«Dış Dünyalara yayılan Arzlılar kentlerin bulunmadığı birDünyadandılar. Maddeci ve kişiliğe önem veren Arzlılardıonlar. Bu niteliklerin geliştirilmesinde aşırılığa kaçıldı,sağlıklı olmayan bir noktaya gelindi. Ama şimdi ileri birtoplumdan yararlanarak gezegenlere yayılabiliriz. şimdiçevre ve gelenekler birbirlerini etkileyerek bir orta yolunb u l u n m a s ı n ı d a s a ğ l a r l a r . E s k i A r z l a Y e n iDünyalarınkinden farklı bir yolun.»
Baley, Dr. Fastol fe 'un sözler in i b i r papağan gib itekrarladığının farkındaydı. Ama sanki bu konuyu yıllardanberi düşünüyormuş gibi konuşuyordu.
Clousarr, «Saçma,» diye homurdandı. «Kendi Dünyamızburnumuzun dibindeyken çöllerden oluşan gezegenlereyerleşeceğiz öyle mi? Bunu hangi budala dener?»
«Deneyecek çok kimse bulunur. Ve hiçbiri de aptalsayılmayacak insanlar. Robotlar da onlara yardım eder.»
Clousarr şiddetle, «Hayır,» dedi. «Asla! Robot istemez!»
« T a n r ı a ş k ı n a , n e d e n ? B e n d e r o b o t l a r d a n
268
hoşlanmıyorum. Ama önıyargılarım yüzünden kendigırtlağımı kesecek de değillm. Robotların nesi bizikorkutuyor? Bana sorarsan bunun nedeni aşağılıkduygusuna kapılmamız. Biz, heplmiz de, kendimiziUzaycılardan aşağı buluyor ve bundan nefret ediyoruz.Bunu telafi etmek için bir yerde kendimizi üstün bulmamızgerekiyor. Kendimizi hiç olmazsa robotlardan bi.e üstünbu lamamamız b iz i kahred iyor . Robot la r b izdenüstünlermiş gibi gözüküyorlar bize. Ama aslında değiller.İşte lanet olasıca işin en gülünç yanı da bu.» Baleykonuşurken heyecan ın ın g i tg ide daha a r t t ığ ın ıhissediyordu. «Şu Daneel'e bak. Onunla iki günden beriberaberim. Benden daha uzun boylu, güçlü ve yakışıklı.Aslında o bir Uzaycıya benziyor. Belleği benimkinden iyi,bilgisi de benden fazla. Uyuması ya da yemek yemesigerekmiyor. Hastalanmak, korkmak, âşık olmak, suçlulukduygusuna kapılmak gibi dertlen de yok.
«Ama yine de bir makine o. Ona her istediğimi yapabilirim.Şuradaki mikrotartıya da istediğimi yapabileceğim gibi.Mikro tartıya bir yumruk attığım takdirde o bana karşılıkveremez. Daneel de öyle. Ona atom silahını kendisineçevirmesini emredebilirim. Bunu da yapar.
«Önemli bakımlardan bir insan kadar iyi bir robotyapamayız. Hele insandan daha iyi bir makine hiçyaratamayız. Güzellik, ahlak ya da din kavramı olan birrobot düşünemeyiz. Bir pozitronik beyini kusursuzmaddeciliğin bir parmak yukarısına bile çıkaramayız.Bunu yapamayız! Kendi beyinlerimizin nasıl çalıştığınıb i lemediğ imiz sürece, b i l lmin ö lçemediğ i şey lervaroldukça yapamayız. Güzellik, iyilik, sanat, aşk ya daTanrı nedir? Yüzyıllardan beri bilinemeyecek şeylerle da'ubir uçurumun kenarında sendeliyoruz. Sonsuza kadar da
269
böyle olacak. Anlaşılmayanı kavrayabilmek için çırpınıpduruyoruz. İşte bir insanı bütün bunlar oluşturuyor.
«Bir robotun beyninin sınırlı olması gerekiyor. Yoksa buyapılamaz. Beynin bir sınırı olması için son ondalık noktabile hesaplarıyor. Tanrım! Neden korkuyorsun sen? Birrobot Daneei'e benzeyeblir. Bir tanrıçaya da. Ama birodun ne denli insansa, o da o kadar insan sayılır. Bunuanlayamıyor musun?»
Clousarr birkaç kez Baley'nin sözünü kesmek istemiş amao coşkulu ve öfkel i kel ime sel i karşısında bir şeyyapamamıştı Baley sonunda yoğun duyguların nedenolduğu tükenmişlik yüzünden susarken, Clousarr bitkinbitkin, «Filozof bir polis,» diye mırıldandı. «Vay vay vay. »
R. Daneel tekrar içeri girdi.
Baley robota bakarak kaşlarını çattı. Bunun bir nedenihâlâ öfkeli olması, bir nedeni de birdenbire yenidensinirlenmesiydi. «Nerede kaldın?*
R. Daneel, «Polis Müdürü Enderby'e erişmekte zorlukç e k t i m , E l i j a h , » d i y e a ç ı k l a d ı . « M e ğ e r o h â l âbürodaymış.»
Baley saatine baktı. «Hâlâ mı? Neden?»
«Büro şu ara biraz karışık. Orada bir ceset bulunmuş.»
«Ne? Tanrım! Ölen kim?»
«Ayak işlerine bakan çocuk. R. Sammy yani.»
270
Baley robota hayretle baktı ve öfkeyle, «Bir cesetten sözetmiştin sanırım,» diye homurdandı.
R. Daneel ustalıkla düzeltti. «Beyni durmuş bir robot dadiyebiliriz. Belki bunu tercih edersin.»
Clousarr bir kahkaha attı. Baley ona dö* nerek boğuk birsesle, «Bir şey söyleyeyim deme!» diye uyardı. «Anlıyormusun?» Ağır ağır atom tabancasını çekti. Clousarrbirden sessizleşti.
Baley, «Ee, ne olmuş?» dedi. «R. Samm'y'nin sigortasıatmış. Bu önemli mi?»
«Polis Müdür Enderby biraz kaçamaklı konuştu, Elijah.Açık açık söylememekle birlikte onun R. Sammy'ninmahsus durdurulmuş olduğunu düşündüğünü anladım.»
Baley sessizce bunu düşünürken, R. Daneel ciddi birtavırla ekledi. «Ya da R. Sammy'nin öldürüldüğünüdüşünüyor. Belki bu sözü tercih edersin.»
271
ON ALTI
Baley silahını kılıfına soktu ama elini kabzasındanayırmadı. «Önümüzden yürü, Clousarr. On Yedinci Sokak,B çıkışına gideceğiz.»
Clousarr, «Ama ben yemek yemedim,» diye itiraz etti.
Baley sabırsızca, «Vah vah,» dedi. «İşte yemeğin yerde,döktüğün gibi duruyor.»
«Yemek yemek benim hakkım.»
«Ya akşam yemeği yiyemeyeceksin ya da tutuklandığınzaman sana bir şeyler getireceğiz. Merak etme, ackalmayacaksın. Haydi, yürü.»
New York Maya denilen labirentte ilerlerken üçü dekonuşmadılar. Clousarr en önde, Baley de onun hemenarkasındaydı. R. Daneel en arkadan geliyordu.
Baley'le R. Daneel resepsiyona fabrikadan ayrılacaklarınıbildirdiler. Clousarr da izin aid;. zimolog tartı odasınıntemizlenmesi için bir inin gönderi lmesini de istedi.Sonunda dışarıya çıkarak park edi lmiş olan pol isarabasının yanına gittiler.
Clousarr, «Bir dakika,» diyerek duraklayıp R. Daneel'edöndü. Baley onu engelleyemeden zimolog öne doğru biradım attı ve elini kaldırdığı gibi tokadı robotun yanağınaindirdi.
Baley telaşla Clousarr'ı çekti. «Ne oluyor?»
272
Clousarr detektife karşı koymadı bile. «Bir şey yok, bir şeyyok. Seninle geliyorum. Sadece bir deney yapmakistedim.» Gülüyordu.
R. Daneel tokat yüzüne inerken biraz gerilemiş amabundan tümüyle kurtulamamıştı. şimdi sessizce Clousarr'abakıyordu. Yanağı tokat yüzünden kızarmamış, zimologunel izi de kalmamıştı. «Bu yaptığın tehlikeli bir hareketti,Francis. Gerilemeseydim, elini sakatlayabilirdin. Ama yinede canın yandı sanırım. Bunun için üzülüyorum.»
Baley, «Haydi, bin, Clousarr,» dedi. «Sen de Daneel, Arkak a n a p e y e C l o u s a r r ' ı n y a n ı n a o t u r . O n u nkımıldamamasına dikkat et. Bunun için kolunu kırmangerekiyorsa, öyle yap. Bana vızgelir.»
Clausarr alay etti. «Birinci Kural ne olacak?»
«Daneel seni zarar vermeden durduracak kadar güçlü veçevik. Ama bir ya da iki kolunun birden kırılmasının sanayararı olur sanırım.»
Baley direksiyona geçti ve polis arabası hızlandı. Rüzgârdetektifin ve Clousarr'ın saçlarını karıştırıyordu. Ama R.Daneel'in saçları hâlâ pek düzgündü.
R. Daneel, Clousarr'a usulca, «Robotlardan işin yüzündenmi korkuyorsun, Francis?» diye sordu.
Baley, Clousarr'ın yüzündeki ifadeyi görebilmek içindönemedi. Ama adamın yüzünün sert leşip âdetadanduğundan ve nefretini yansıttığından emindi. HerhaldeR. Daneel'den mümkün olduğu kadar uzaklaşmış, dimdikoturuyordu.
273
Clousarr, «Çocuklarımın işleri yüzünden de,» diyeaçıkladı.
Robot, «Ama mutlaka bir çare bulunur,» dedi. «Örneğin,çocukların yeni gezegenlere göç etmek için eğitimdengeçmeye razı oldukları takdirde...»
Clousarr onun sözünü kesti. «Sen de mi? Bu polis degöçten söz etti. Onu bir robot gibi iyi eğitmişler. Belki o darobot.»
Baley homurdandı. «Yeter!»
R. Daneel sakin sakin, «Göç etmek iç in b i r okulkurulduğunu düşünelim,» dedi. «Bu güvenlik, iyi birderece ve bir meslek sağlar. Çocukların için endişeediyorsan, bu konuyu düşünebilirsin.»
«Ben bir robottan, bir Uzaycıdan ya da siz in gibihükümetin tallmli çakallarından bir şey kabul etmem.»
Hepsi o kadar. Taşıt yolunun sessizliği etraflarını sardı.şimdi polis arabasının hafif homurtusu ve tekerleklerininhışırtısı duyuluyordu.
Baley polis bölümüne döndüğü zaman Clousarr için birtutuklama belgesi lmzaladı. Ondan sonra da R. Daneel'lemotohelezona binerek bürosunun bulunduğu katlara çıktı.
R. Daneel asansöre binmemelerine şaşmamış gibiydi.Baley'nin de böyle bir şey beklediği yoktu zaten. Detektif,R. Daneel'in beceriklilik ve uysallık karışımı bir robotolmasına alışmaya başlamıştı. Bu yüzden çoğu zamanonu hesaba katmıyordu. Tutuklama Bölümüyle Merkez
274
arasındaki dikey uzaklığı aşmanın en mantıkıl yoluasansöre binmekti. Uzun, hareketli bir merdiven olanmotohelezon aslında kısa çıkışlar için uygundu. Ya dasadece birkaç kat aşağıya inmek için. Memurlardan çoğubuna bir dakikadan daha kısa bir süre içinde binipiniyorlardı. Sadece Baley'le Rr. Daneel helezonda uzunsüre kaldılar ve ağır ağır yukarı çıktılar. Baley zamanaihtiyacı olduğunu düşünmüştü. Helezonda sadece birkaçdakika kazanacaktı ama büroya varır varmaz sorununbaşka bir yanına şiddetle dalacaktı. Onun için dinlenmek,düşünecek zaman ve yönünü bu lmak is t i yordu .Motohelezonun ağır ağır çıkmasına karşın, Baley'e yinede hızlı geldi.
R. Daneel, «Clousarr'ı hemen sorguya çekemeyeceğimizanlaşılıyor,» dedi.
Baley öfkeyle, «Zararı yok,» diye karşılık verdi. «Clousarrkaçacak değil. şimdi şu R. Sammy olayının içyüzünüöğrenelim.» Sonra R. Daneel'le değil de kendi kendisiylekonuşuyormuş gibi mırıldandı. «Bu ayrı bir olay olamaz...Arada bir bağlantı var...»
R. Daneel, «Yazık,» dedi. «Clousarr'ın beyin nitelikleri...»
«Ee, ne olmuş?»
«Onlar garip bir biçimde değiştiler. Ben yokken tartıodasında onunla aranızda ne geçti?»
Baley daigm dalgın, «Ben sadece ona nutuk çektim,» diyeaçıkladı. «Aziz Fastolfe'un kutsal izinden gittim.»
«Ne demek istediğini anlayamadım, Elijah.»
275
Baley içini çekti. «Dinle. Clousarr'a Arzın robotlardanyararlanmasının iyi bir şey olacağını, nüfus fazlalığınınbaşka gezegenlere gönderilebileceğini söyledim. Kafasınıdalduran Ortaçağcı uydurmalarının birazını boşaltmayaçalıştım. Bunun nedenini de Tanrı bilir. Bir misyoner gibidavranacağım hiçbir zaman aklımo gelmemişti. Herneyse... İşte olanlar bu.»
«Anlıyorum. Mantıklı bir davranış bu Tabii. Belki bu olayda diğerlerinin arasına yerleştirilebilir. Söyle, Elijah, onarobotlar hakkında neler anlattın?»
«Bunu bilmeyi gerçekten istiyor musun? Clousarr'arobotların aslında birer makine olduklarını söyledim. Bubakımdan da Aziz Gerrigel'in kutsal izinden gittim. Sanırımböyle birçok aziz ve değişik gerçekler var.»
«C lousar r ' a b i r i nsan ın b i r robo ta çek inmedenvurabileceğini ve onun buna karşılık vereceğindenkorkmak için bir neden olmadığını söyledin mi? Bununbaşka bir makineye vurmaktan farksız olacağından sözettin mi?»
Baley merakla robota baktı. «Bunu naşı! tahmin ettin?»
R. Daneel, «Bu, Clousarr'ın beynindeki değişikliklereuyuyor,» dedi. «Biz fabrikadan çıktıktan sonra onun banatokat atması olayını da açıklıyor. Herhalde Clousarr seninsözlerini düşündü. Ve böylece hem söylediklerini denedi,hem öfkesini benden çıkardı, hem de beni küçükdüşürdüğünü sanarak sevindi. Beşl isındeki del tadeğişiklikleri gözönüne alınırsa, bu güdü...» Robot uzunbir an sustu. Sonra da ekledi. «Evet, bu çok ilgi çekici.Artık bütün bilgiyi mantıklı bir bütün hahne sokabileceğimi
276
sanıyorum.»
Merkez katına yaklaşıyorlardı. Baley, «Saat kaç?» dedi.Sonra da huysuzca, saçma, diye düşündü. Saatimebakabilirim. Bu daha az zaman alır. Ama saati R. Daneel'eneden sorduğunu da biliyordu aslında. Bu, Clousarr'ın R.Daneel'i tokatlama nedeninden pek de farklı sayılmazdı.R. Daneel'e yerine getireceği basit bir emir vermek onunrobotluğunu iyice vurguiuyordu. Tabii Baley'nin insanlığınıda.
Baley, heplmiz kardeşiz, dedi kendi kendine. Dışımız veiçimiz bakımından. Her açıdan...
R. Daneel, «Yirmiyi on geçiyor,» diye açıkladı, Moto −helezondan indiler. Baley'nin uzun dakikalar alan birçıkıştan sonra hareketsizliğe alışması için birkaç saniyegeçmesi gerekti. Detektif, «Yemek de yemedim,» dedi.«Lanet olsun bu işe.»
Baley polis müdürünün açık kapısından Enderby'i gördüve sesini de duydu. Büyük oda sanki burası yenitemizlenmiş gibi bomboştu. Enderby'nin sesi garip birboğuklukla yankılarıyordu. Polis müdürü gözlüğünü elinealmıştı. Bu yüzden suratı çıplak gibi duruyordu. Enderbyinee bir kâğıt peçeteyle düzgün alnını silip duruyordu.Baley kapıya eriştiği sırada müdür de onu farketti. Sesitizleşerek aksileşti.
«Baley! Hangi cehennemdeydin?»
Baley bu sözlere aldırmadı. «Ne oldu? Gece vardiyasınerede?» Sonra müdürün odasında birinin daha olduğunufarketti. Şaşkın şaşkın, «Dr. Gerrigel!» dedi.
277
Kır saçlı robotik uzmanı bu sözler karşısında başıyla hafifbir selam verdi. «Sizi tekrar gördüğüme sevindim, BayBaley.»
Polis müdürü gözlüğünü takarak çamların arkasındandetektife baktı. «Bütün memurları aşağıda sorguyaçekiyorlar. Hepsi de ifadelerini lmzalıyorlar. Seni bulmayaçalışırken neredeyse çıldıracaktım. Burada olmaman pekgaripgözüktü.»
Baley öfkeyle bağırdı. «Burada olmamam mı?»
«Herhangi bir memurun büroda olmaması Bu işi bürodanbiri yaptı. Ve şimdi kıyamet kopacak! Ne korkunç birfelaket! Ne korkunç, ne iğrenç bir felaket!» Aynı andagözü R Danel'e ilişti.
Baley alayla, ilk kez Daneel'in yüzüne bakıyorsun, Julius,diye düşündü, iyi bak. İyice bak.
Müdür alçak sesle, «Onun da ifade vermesi gerekiyor,»diye açıkladı. «Bunu ben de yapmak zorunda kaldım. Benbile!»
Baley, «Buraya bakın, müdür bey,» dedi. «R, Sammy'ninsigortasını kendi kendisinin attırmadığından neden bukadar eminsiniz? Onu mahsus bozduklarını neredençıkardınız?»
Enderby koltuğuna yığıldı. «Ona sor.» Dr. Gerrigel'i işaretetti.
Robot ik uzmanı haf i fçe öksürdü. «Durumu nası lanlatacağımı bilemiyorum; Yüzünüzdeki ifadeden beni
278
gördüğünüz zaman çok şaşırdığınızı anladım.»
Baley, «Biraz şaşırdım,» diye itiraf etti.
«Şey... Washington'a hemen dönmek zorunda değildim.New York'a ender geldiğim için de kentte biraz dahakalmak istedim. Daha da önemlisi, o şahane robotunuzutekrar incelemeden New York'tan ayrılmamın âdeta bircinayet olacağını düşündüm.» Dr. Gerrigel'in yüzündeheyecanlı bir ifade belirdi. «Onun yanınızda olduğunugörüyorum.»
Baley huzursuzca kımıldandı. «Onu incele− o menizimkansız!»
Robotik uzmanı düş kırıklığına uğramıştı. «Belki şu andaöyle... Ama daha sonra?»
Baley'nin uzun yüzü taş gibi ifadesizdi.
Dr. Gerrigel konuşmasını sürdürdü. «Sizi aradım amabüroda değildiniz. kimse nereye gittiğinizi bilmiyordu.Müdür beyle konuştum. O buraya gelerek sizi beklememisöyledi.»
Enderby hemen atıldı. «Sorunun önemli olabileceğinidüşündüm. Dr. Gerrigel'i görmek istediğini biliyordum,Baley.»
Beley başını salladı. «Teşekkür ederim.»
Dr. Gerr igel, «Ne yazık ki , rehber çubuğum birazbozuktu,» dedi. «Ya da o telaş arasında ısıyı iyiceanlayamadım. Her neyse... Ters tarafa saptım ve kendimi
279
küçük bir odada buldum!»
Müdür yine onun sözünü kesti. «Fotoğraf malzemesidepolarından birini kastediyor...»
Dr. Gerrlel, «Evet,» dedi. «Odada yerde bir robotyatıyordu. Robot olduğu ilk bakışta anlaşılıyordu. Onukısaca inceledikten sonra robotun bir daha hareketedemeyecek kadar bozulmuş olduğunu anladım. Bununnasıl yapılmış olduğu da ortadaydı.
Baley sordu, «Nasıl?»
Dr. Gerrigel, «Robotun hafifçe kapatmış olduğu sağelinde,» diye açıkladı. «Yumurta biçimi, parlak bir cisimvardı. Beş santim boyunda, bir santim eninde, bir ucundamika örtülü bir açıklık bulunan bir şey. Robot elini başınagötürmüş yatıyordu. Sanki yaptığı son hareket başınad a k u n m a k o l m u ş t u . E l i n d e k i c i s i m b i r a l f apüskürtücüsüydü. Onların ne olduklarını herhaldebiliyorsunuz?»
Baley, «Evet,» der gibi başını solladı. Alfa püskürtücününne olduğunu anlamak için ne sözlüğe, ne de bir elkitabınaihtiyacı vardı. Fizik kursları sırasında laboraiuvarda böylebirkaç cisim üzerinde çalışmıştı. Bu kurşun bileŞimindenyapılmış bir mahfazaydı. İçinde uzunlamasına bir boşluk,dibinde de bir plütonıyum tuzu parçacığı bulunuyordu.Boş luğun tepes ine m ika geç i r i l i yo rdu . Bu a l f aparçacıklarını engelleyemeyen bir şeydi. Sert radyasyonda oradan fışkırıyordu işte.
Bir alfa püskürtücüsü birçok işe yarardı. Ama robotlarıöldürmek bunların arasında yoktu. Hiç olmazsa hukuk
280
açısından.
Baley, «R. Sammy püskürtücünün mika ucunu başına mıdayamış?» diye sordu.
Dr. Gerrigel cevap verdi. «Evet. Bu yüzden pozitronikbeyin yolları bir anda karmakarışık olmuş. Yani robothemen ölmüş, diyebiliriz.»
Baley rengi iyice uçmuş olan Enderby'e döndü. «Bu işdebir hata yok mu? Gerçekten bir alfa püskürtücüsü mükullanılmış?»
Müdür tombul dudaklarını sarkıtarak başını salladı. «Evet,gerçekten. Sayıcılar bunu üç metreden farketti ler.Depodaki fotoğraf filmleri de dumanlanmıştı. Durummeydanda.» Bir an olayı acı acı düşündü. Sonra dabirdenbire, «Dr. Gerrige!,» dedi. «Korkarım New York'tabirkaç gün aaha kalmanız gerekecek. İfadenizi telfilmealacağız. şimdi sizi bir odaya götürecekler. Kapınızda birpolisin beklemesinin bir sakmcası var mı?»
Dr. Gerrigel endişeyle, «Sizce buna gerek var mı?» diyemırıldandı.
«Böylece daha güvende olursunuz.»
İyice dalgınlaşmış olan robotik uzmanı herkesin elini sıktı.R. Daneel'in bile. Sonra da odadan çıktı.
Müdür derin derin içini çekti. «Bu işi içimizden biri yaptı,Lije. Beni endişelendiren de bu. Dışarıdan hiç kimse birrobotu bozmak için büroya gelmez. Dışarıda robot çok.Onları parçalamak daha kolay olur. Bu işi, bir alfa
281
püskürtücü bulabilecek birinin yaptığı da belli bir şey.Onları ele geçirmek kolay değildir.»
R. Daneel sakin ve tatlı sesiyle müdürün heyacanlısözlerini yarıda kesti. «Ama bu cinayetin sebebi neolabiilr?»
Enderby belli bir tiksintiyle R. Daneel'e baktıktan sonragözlerini kaçırdı. «Biz de insanız. Polisler de başkalan gibirobotlara düşman olabilirler. Rı Sammy ortadan kalktıartık. Belki bu yüzden içimizden biri çok rahatladı. O seniçok sinirlendirirdi. Lije. Bunu hatırlıyorsun değil mi?»
R. Daneel atı ldı. «Bu onu öldürmek için bir nedenolamaz.»
Baley kesin bir tavırla, «Tabii olamaz,» dedi.
Enderby, «Bu cinayet değil ki,» diye hatırlattı. «Bir eşyayazarar verme vakas ı . Hukuk te r im ler in i b i rb i r inekarıştırmayalım. Ama bu olay büroda oldu. Başka yerdeolsaydı kimse bunu önemsemezdi. Hiç önemsemezdi.Ama şimdi bu birinci sınıf bir rezalet halini alacak. Lije?»
«Efendim?»
«R. Sammy'i en son ne zaman gördün?»
Baley, «R. Daneel öğle yemeğinden sonra R. Sammy'lekonuştu,» diye cevap verdi. «13.30 sıralarında sanırım.Odanızı kullanmamizi sağladı.»
«Odamı mı? Neden?»
282
«R. Daneel'le olayı, bizi kimsenin duymayacağı bir yerdekonuşmak istedik. Siz burada değildiniz. Bu işe en uygunolan yer de odanızdı.»
«Anlıyorum...» Müdürün yüzünde kuşku dolu bir ifadebelirmişti ama ısrar da etmedi. «R. Sammy'i sen degörmedin mi?»
«Hayır. Ama bir saat kadar sonra sesini duydum.»
«Duyduğunun R. Sammy olduğundan emin misin?»
«Kesinlikle.»
«Bu olay 14.30'da mı oldu?»
«Ya da biraz daha önce.»
Enderby kalın alt dudağını düşünceli düşünceli dişledi.«Eh, böylece bir nokta aydınlanmış oluyor.»
«Öyle mi?»
«Evet. Vincent Barrett adlı o delikanlı bugün buradaydı.Bunu biliyor muydun?»
«Evet. Ama Vincent böyle bir şey yapamaz, müdür bey.»
Müdür baş ın ı ka ld ı ra rak Ba ley 'e bak t ı . «Nedenyapamasın? R. Sammy iş in i onun e l inden a ld ı .Delikanlının duygularını anlıyorum. Herhalde bununmüthiş bir haksızlık olduğunu düşündü ve intikam almayıtasarladı. Sen olsaydın aynı şeyi yapmaz miydin? AmaVincent Barrett bürodan 14.00'de ayrıldı. Ve sen 14.30'da
283
R. Sammy'nin sesini duydun. Tabii delikanlı buradanayrılmadan önce alfa püskürtücüsünü R. Sammy'e vermişve ona, 'Bunu bir saat sonra kullan.' diye emretmiş olabilir.Ama a l fa püskur tucüsünü nereden bu ldu? Bunudüşünmek bile istemiyorum. şimdi tekrar R. Sammy'edönetim. Onunla 14.30'da konuştuğun zaman R. Sammysana ne söyledi.»
Baley belirli bir kararsızlıkla durakladı. Sonra da dikkatle,«Hatırlamıyorum,» dedi. «Bundan kısa bir süre sonra daburadan ayrıldık.»
«Nereye gittiniz?»
«Maya Köyüne, Ha, aklıma gelmişken. Sizinle bunukonuşmamız gerekiyor.»
«Daha sonra. Daha sonra.» Müdür çenesini ovuşturdu.«Jessie'nin bugün buraya geldiğini öğrendim. Yani bugünbüroya gelenlerin listesini inceliyordum, karının adınıgördüm.»
Baley soğuk soğuk, «Evet, Jessie buradaydı,» dedi
«Neden?»
«Ailemizle ilgili kişisel bir sorun için.»
«Jessie'nin de sorguya çekilmesi gerekecek Tabii busadece bir formalite.»
«Polisin nasıl çalıştığını biliyorum, müdür bey. Ha, sahi,alfa püskürtücü konusunda araştırma yapıldı mı? Onunereden almışlar?»
284
«Ah, evet. Güç santrallerinden birinden çalınmış.»
«Santraldeki ler püskürtücunün kayboluşunu nasılaçıkladılar?»
«Açıklayamadılar. Bu konuda hiçbir şey bilmiyorlar. Amabütün bunların seninle bir ilişkisi yok, Lije. Sen sadecediğerleri gibi i fade vereceksin o kadar. Sen kendigörevinle ilgilen. Yalnız... şey... neyse. Sen Uzay Kentiolayıyla ilgilen.»
Baley, «İfademi daha sonra alamazlar mı, müdür bey?»diye sordu. «Anlayacağınız daha yemek yemedim.»
Enderby gözlükiü gözlerini Baley'e dikt i . «Hemenyemeğini ye. Ama bürodan da ayrılma, olur mu? Ama işarkadaşın haklı, Lije...» R. Daneel'le konuşmayı ya darobotun adını kullanmayı istemiyormuş gibiydi. «Nedeniniöğrenmemiz gerekiyor. Nedenini...»
Baley'nin sanki kendi dışında, ona tümüyle yabancı birgüç ansizın son üç günün olaylarını almış ve bunlanbirbirlerine karıştırmıştı. şimdi parçalar yeniden birleşiyorve başka bir şekil ortaya çıkıyordu.
Detektif sordu. «Alfa püskürtücüsü hangi güç santralindenalınmış, müdür bey.»
«Williamsburg'dakinden. Neden sordun.»
«Hiç.. Hiç...»
Baley peşinde R. Daneel'le müdürün odasından çıkarkenduyduğu son sözler, «Neden, neden,» oldu
285
Ba ley bü ronun pek faz la ku l l an ı lmayan , küçükyemekhanesinde az bir şey yedi. Ne yediğinin farkınavarmadan marul yaprağının üzerine yerleştirilmiş damatesdalmasını yuttu. Son lokmayı da çiğnedikten sonraçatalını amaçsızca kaygan tabaka dalaştırdı durdu. Oradaolmayan bir şeyi arıyordu. Sonunda durumu farkederekboğuk bir sesle, «Yakup adına,» diye homurdandı. Veçatalı bıraktı. «Daneell»
R. Daneel sanki derin düşüncelere dalmış olan Baley'irahatsız etmek istemiyormuş gibi başka bir masayaoturmuştu. Ya da kendisi de yalnız kalmak istiyormuş gibi.Baley artık bu nedenle ilgilenecek halde değildi.
Daneel ayağa kalkarak Baley'nin masasına yaklaştı Biriskemleye oturdu. «Evet, ortak Elijah?»
Baley robota bakmadı. «Daneel, bana yardım etmelisin.»
«Nasıl?»
«Jessie'yi de, beni de sorguya çekecekler. Bu kesin.Sorulan kendimce cevaplamama izin ver. Anlıyormusun?»
«Ne dediğini anlıyorum, Tabii. Ama ya bana doğrudandoğruya soru sorarlarsa? O zaman gerçekten başka birşeyi nasıl söylerim?»
«Sana doğrudan doğruya soru sordukları takdirde durumdeğişir. Ben sadece durup dururken açıklama yapmanıistemiyorum. Bunu yapabilirsin değil mi?»
«Öyle sanıyorum, Elijah. Tabii sesimi çıkarmayarak bir
286
insanın zarar görmesine neden olmamam, koşuluyla.»
Baley sertçe, «Bu istediğimi yapmadığın takdirde banazarar vereceksin,» dedi. «Bundan emin olabilirsin.»
«Görüş acını pek anlayamıyorum, ortak Elijah. HerhaldeR. Sammy olayının seninle bir ilgisi yok.»
«Öyle mi dersin? Her şey nedene bağlı, değil mi? Sennedeni sordun. Polis müdürü de öyle. R. Sammy'iöldürmeyi neden istesinler? Bunun genellikle robotlaradüşman olmak ve onları parçalamaya kalkışmakla bir ilgisiolduğunu sanmıyorum. Bunu yapmayı hemen her Arzlıister. Üzerinde durulması gereken şu: Öldürmek için R.Sammy'i kim seçmiş olabilir? Vincent Barrett bunuyapabi l i rdi . Ama müdür Enderby çocuğun bir al fapüskürtücüsü bulamayacağını söyledi. Bunda da haklıydı.Başka birini bulmamız gerekiyor. Ve böyle biri de var. R.Sammy'i öldürmeyi isteyecek biri. Çok belirli bir şey bu.Âdeta insanın gözüne batıyor.»
«kim bu, Elijah?»
Ve Baley usulca, «Ben, DaneeU diye fısıldadı.
Robotun suratındaki i fade bu açıklama yüzündendeğişmedi. R. Daneel sadece, «Olamaz,» der gibi başınısalladı.
Baley, «Benimle aynı fikirde olmadığın anlaşılıyor,» dedi.«Karım bugün büroya geldi. Bunu öğrendiler bile. Müdürnedenini merak etti Eğer eski bir arkadaşı olmasaydım,sorularını orada da kesmezdi. Yakında Jessie'nin burayaneden geldiğini öğrenecekler. Bu kesin. Karım bir
287
komploya karıştı. Budalaca ve zararsız bir Komploya.Ama yine de bir komploydu bu. Ve bir polisin karısınınböyle işlere karışmaması gerekir. Bu onun durumunutehlikeye düşürür. Yani olayı örtbas etmemin işimegeleceğini düşünecekler.
«Olayı kimler biliyordu? Sen, ben ve tabk Jessie. Ve R.Sammy. O, karımın paniğe kapılmış olduğunu gördü. R.Sammy, Jess ie 'ye rahats ız ed i lmemek iç in emirverdiğimizi söylediği zaman karım herhalde kontrolünükaybetti. Jessle'nin odaya ilk girdiğinde ne halde olduğunugördün.»
R. Daneel, «Ama herhalde Jessie, R. Sammy'e başınıderde sokabilecek bir açıklama yapmadı,» dedi.
« O l a b i l i r . A m a b e n s a n a d i ğ e r l e r i n i n n e l e rdüşüneceklerini, olay konusunda neler söyleyecekleriniaçıklıyorum. Jessie'njn R. Sammy'e aleyhinde olabilecekaçıklamalarda bulunduğunu söyleyecekler. Robotususturmak için benim öldürdüğümü iddia edecekler.»
«Böyle düşünemezler.»
«Pekala da düşünecekler! Robotu mahsus öldürdüler.Şüpheler i üzer ime çekmek iç in. Kat ı l neden al fapüskürtücüsü kullandı dersin? Aslında tehlikeli bir yoldubu. Alfa püskürtücüsü bulmak kolay değildir, bununnereden a l ınd ığ r çabucak an laş ı l ı r . Bence a l fapüskürtücüyü aslında bu nedenle kullandılar. Hatta katil R.Sammy'e fotoğraf malzemesinin durduğu depoyagitmesini ve kendisini orada öldürmesini de emretti. Bencebunu cinayetin nasıl işlendiğinin iyice anlaşılması içinyaptı. Herkes bir alfa püskürtücüsünü tanıyamayacak
288
kadar geri zekâlı da olsaydı, yine de biri kısa bir süresonra filmlerin bulanıklaştığını farkedecekti.»
«Bütün bunların seninle ne ilgisi var, Elijah?»
Baley sinirli sinirli guidü. Uzun yüzü neşesizdi. «Ah, bütünbunları ustalıkla bana bağlayıverdiler. Alfa püskürtücüsüWilliarnsburg güç santralinden alındı. Dün, sen ve benWililamsburg'daki o güç santralinden geçtik. Bizi gördüler.Bu da yakında öğrenilecek. Böylece siiahs ele geçirmekiçin fırsat bulduğumu söyleyecekler. Zaten cinayetiişlemek için önemli bir nedenim olduğuna da inanacaklar.Ayrıca R. Sammy'i en son duyan ya da gören biz olabiliriz.Gerçek katil dışında Tabii.»
«Güç santralinde ben yanındayım. Alfa püskürtücüsüçalmak için fırsat bulamadığına tanıklık edebilirim.»
Baley kederle, «Teşekkür ederim,» dedi. «Ama sen birrobotsun. Tanıklığın geçerli sayılmaz.»
«Polis müdürü arkadaşın. O seni dinler.»
«Polis müdürü de mevkilnden olmak istemez. Zatenbenim yüzümden endişelenmeye başladı. Kendimi bukötü durumdan ancak bir yoldan kurtarabilirim.»
«Evet.»
«Kendi kendime R. Sammy'nin öldürülmesi olayını nedenbenim üzerime yıktıklarını soruyorum. Tabii beni buradanatmak için. Ama niçin? Çünkü biri için tehlikeli olmayabaşladım. Dr. Sarton'u Uzay Kentinde öldüren katiliyakalamak için elimden gelen yapıyorum. Tabii bu
289
Ortaçağcıların işi olabilir. Hiç olmazsa o üst kademedekigrubun. Onlar güç santralinden geçtiğimi biliyorlar belkide. Belki içlerinden biri şeritlerde bizi santrale kadar izledi.Sen onları geri bıraktığımızı söyledin ama farkınavarmadığın biri yine de peŞimizden gelmiş olabilir.
«Yani... Dr. Sarton'u öldüren adamı yakalarsam, beniişimden uzaklaştırmaya çalışan insan ya da insanları dabulmuş olacağım. İyice düşündüğüm, esren aydınlattığım,aydınlaTabiidiğim takdirde güvende olacağım. Jessie deöyle. Karımın kötü duruma düşmesine dayanamam...Neyse... Ama fazla zamanım yok.» Baley yumruklarınısıkıp sıkıp açıyordu. «Fazla zamanım yok.» Birdenbirebaşını kaldırarak müthiş bir umutla R. Daneel'in düzgünhatlı yüzüne baktı. Bu yaratık ne olursa olsun, diyedüşündü. Sadık ve güçlü. Bencilce davranmıyor. İnsan birdostundan başka ne isteyebilir? Baley'nin bir dosta ihtiyacıvardı. Bu dostunda kan damarlarının yerini dişli çarklarınalmış olmasına boş yere karsı çıkacak değildi.
Ama R. Daneel başını sallıyordu. «Çok üzgünüm, Elijah.»Tabii robotun yüzünde üzüntü yoktu. «Ama böyle şeylerolacağını tahmin edemedim Belki yaptığım şey sana zararverecek.
Ayrıca insanlığın iyiiiği için gerekliydi bu. Üzgünüm.»
Baley kekeledi, «in... insanlığın iyiliği mi?»
«Dr. Fastolfe'la bağlantı kurdum.»
«Ne zaman?»
«Sen yemek yerken.»
290
Baley'nin dudakları geriliverdi. Sonra guçlukle, «Ee?»diyebildi. «Ne oldu?»
«R. Sammy'nin öldürülmesi olayında kendini başka yoldantemize çıkarman gerekecek. Bunu yaratıcım D. Sarton'unöldürülmesi olayını inceleyerek yapamayacaksın.Verdiğim bilgi sonucu Uzay Kentindekiler soruşturmayısona erdirmeye karar verdiler. Artık Uzay Kenti ve Arzdanayrılmak için hazırlık yapmaya başlayacaklar »
291
ON YEDİ
Baley soğukkanlılıkla saatine baktı. 21.451 gösteriyordu.İki saat çeyrek dakika sonra gece yarısı olacaktı. Baleysabah altıdan önce kalkmıştı. İki buçuk gün boyuncasinirleri öylesine gerilmişti ki, şimdi ona her şey birazgerçek değilmiş gibi gözüküyordu.
Piposunu ve içinde değerli birkaç iütün kırıntıcığınınbulunduğu kesesini açtı. Kendisini zorlayarak sakin sakin,«Bütün bunlar ne anlama geliyor, Daneel?» diye sordu.
R. Daneel, «Anlayamadın mı?» dedi. «Durum apaçık değilmi?»
Baley sabırla, «Anlayamadım,» diye karşılık verdi.«Durum da apaçık değil.»
Robot, «Biz buraya Arzı saran kabuğu kırmak, insanlarıyeniden yayılmaya .ve gezegenlere gitmeye zorlamak içingeldik,» dedi. «'Biz' den kastim Uzay Kentindekiler.»
«Bunu biliyorum. Bildiğim bir şeyi boş yere uzun uzunanlatma lütfen.»
«Böyle yapmam gerekiyor, çünkü bu nokta çok önemli.Dr. Sarton'u öldüren kimsenin cezalandırılmasını istedik.Bunun Dr. Sarton'u yeniden yaşatacağına inandığımız içind e ğ i l . B u b a k ı m d a n b a ş a r ı s ı z l ı ğ a u ğ r a m a kgezegenimizdek i , Uzay Kent in in a leyh inde o lanpolitikacıların durumlarının güçlenmesine yol açacaktı.»
Baley ani bir öfkeyle bağırdı. «Ama şimdi kendi isteğinizlegezegeninize dönmeye hazırlandığınızı söylüyorsun!
292
Neden? Tanrı aşkına, neden? Sarton olayının esrarınıaydınlatmak üzereyim. Böyle olduğu belli, yoksa beniişten uzaklaştırmak için bu kadar uğraşmazlardı. Banasonuca erişmek için gereken her şeyi öğrenmişim gibigeliyor. Cevap burada, bir yerde gizli olmalı.» Parmağınıdeli gibi şakağına vurdu «Bir tek cümle yanıtı bulmamısağlayacak. Bir kelime.» Gözlerini sıkıca yumdu. Sankison altmss saatin buzlu bir pelteye benzeyen olaylarıbirdenbire berraklaşıp saydamlaşacakmiş gibi. Ama öyleolmadı. Baley titreyerek derin bir nefes aldı. Utançduyuyordu. Kendisine sadece sessizce bakan soğuk veduygusuz bir makinenin karşısında zayıflığını açıklamış,rezil olmuştu. Sert bir tavırla, «Neyse, bunları bir yanabırakalım,» dedi. «Uzaycılar neden gidiyorlar?»
Robot, «PrLijemiz tamamlandı,» diye açıkladı. «Arzın yenigezegenlere yayılacağından eminiz.»
«Demek birden iyimserleşiverdin?» Detektif piposundanilk nefesi çekti. Yatıştırıcı ilk tütün dumanının duygularınadaha hâkim olmasını sağladığını farketti.
«Öyle oldu. Biz Uzay Kentl i ler uzun bir süre Arzınekonomisini değiştirmeye çalıştık. Böylece gezegeninizideğiştireceğimize inanıyorduk. Kendi C/Fe kültürümüzüyaygın laşt ı rmak iç in çabaladık. Çeşi t l i kent ler inhükümetleri bizimle işbirliği yaptılar. Çünkü bunu uygunbuluyorlardı. Ancak yirmi beş yıl boyunca uğraşmamızakarşın yine de başarılı olamadık. Olanca gücümüzleçabaladıkça, bize karşı koyan Ortaçağcı lar iy icegüçlendiler.»
Baley, «Bütün bunları biliyorum,» dedi. Sonra da, yararıyok, diye düşündü. Bunu kendi bildiği biçimde anlatacak.
293
Tıpkı bir plak gibi. Sessizce R. Daneel'e haykırdı. «Senimakine!»
R. Daneel konuşmasını sürdürdü. «Takt ikler imizideğiştirmemiz gerektiğini fikrini ilk ortaya atan D. Sartonoldu. 'B iz imle aynı şeyler f is teyen b i r grup Arz l ıbulmalıyız," dedi. 'Ya da bunları istemeleri sağlanacakkimseleri. Onlara cesaret vererek, teşvik ederek bunuyabancı değil, yerli bir akım haline sokabiliriz.' Zor olanı,amaçlarımıza uygun Arzlıları bulabilmekti. Sen, kendin,bizim için ilgi çekici bir deney oldun.»
Baley sordu. «Ben mi? Ben mi? Ne demek istiyorsun?»
«Polis müdürünün seni teklif etmesine sevindik. Psişikanalizine bakarak senin yararlı br örnek olacağına kararvermiş t i k . Sen in le ka rş ı laş ı r ka rş ı laşmaz sanaserebroanaliz uyguladım. Ve o zaman haklı olduğumuz daanlaşıldı. Sen becerikli, pratik bir insansın, Elijah. Arzıngeçmişi konusunda romantik hayallere kapılmıyorsun.Ama bu geçmiş seni sağlıklı bir biçimde ilgilendiriyor.Arzın günümüzdeki kent kültürüne inatla, sıkıca sarıldığınyok. Biz, Arzlıları yıldızlara tekrar senin gibi insanlarıngötürebileceklerini anladık. İşte Dr. Fastolfe'un dün sabahseni görmeyi çok istemesinin bir nedeni de buydu.
«Tabii bir bakıma kişiliğinin pratik yanı instinı sıkacakkadar ağır basıyordu. Örneğin bir ideale fanatikçebağlanmış olan bir insanın her zaman gücünün üstündesayılan bir şeyi bir anda başarabileceğini kabul etmedin.Böyle bir fanatik, bu ideal yanlış olsa bile böyle bir şeyibaşarabilirdi. Yani değerli saydığı her şeyin baş düşmanıolduğunu düşündüğü birini öldürmek için gece kırlardangeçebilirdi. İşte bu yüzden cinayetin bir hile olduğunu
294
kanıtlamaya kalkışman bizi şaşırtmadı. Bu kadar inatçı vecüretH olduğunu tahmin ediyorduk. Bir bakıma budeneyimiz için senin aradığımız adam olduğunu bizekanıtladı.»
«Tarın aşkına, ne deneyi?» Baley yumruğunu masayaindirdi.
«Seni Arzın sorunlarının gezegenlerin kolonileştirilmesiyleçözülebileceğine inandırma deneyi.»
«Eh, beni inandırdınız. Bunu itiraf ediyorum.»
«Evet, bunu uygun bir ilacın yardımıyla sağladık.»
Baley'nin ağzı bir karış açık kaldı. Dişlerinin arasındankayan piposunu telaşla yakaladı. şimdi gözlerinin önündeUzay Kentindeki kubbenin altında olanlar canlanmıştı. R.Daneel'in gerçekten bir robot olduğunu öğrenmiş vemüthiş bir şok geçirmişt i . Yavaş yavaş kendisinegeliyordu. R. Dane'el düzgün parmaklarıyla kolunuçimdikliyordu. Cildinin altındaki koyu renkli bir hipoiğnesibelli oluyordu. Sonra bu eriyip gitmişti.
Detektif boğulurcasına, «O hipoiğnesinde ne vardı?» dedi.
«Seni endişelendirecek hiçbir şey yoktu, Elijah. Sadecekafanı yeni f ikir leri daha kolayhklc alacak bir halegetirecek hafif bir ilaç.»
«Bu yüzden bana söylenilen her şeye inandım. Öyle mi?»
«Pek de değil. Temel düşünce düzenine aykırı olan hiçbirşeye inanamazdın. Hatta deneyin sonuçları bizi düş
295
kırıklığına uğrattı. Dr. Fastolfe senin bir fanatik halinialacağını ve bu konudan başka bir şeyi düşünmeyeceğinisanmıştı. Onun yerine sen sadece fikri biraz beğendin,işte o kadar. İşe duygularını karıştırmadan. Pratik yanındaha fazlasını engelledi. Bu bizim tek umudumuzun yinede romantikler olduğunu anlamamızı sağladı. Ne yazık ki,bütün romantikler Ortaçağcıydılardı ya da ileride öyleolacaklardı.»
Baley birdenbire kendisiyle gururlandı. İnatçılığı yüzündenmemnun oldu. Uzaycıları düş kırıklığına uğrattığı içinsevindi. Bir başkasının üzerinde deneyler yapsınlar, diyedüşündü. Sonra da vahş i b i r ö fkey le , «Ve ar t ıkçabalamaktan vazgeçtiniz ve gezegeninize dönüyorsunuzöyle mi?» diye güldü.
«Hayır, hiç de değil. Sana birkaç dakika önce Arzın yenigezegenlere yayılacağına inandığımızı söyledim ya. Bizecevabı sen sağladın.»
«Ben mi sağladım? Nasıl?»
«Francis Clousarr'a kolonizasyonun yararlarından sözettin. Heyecanla konuştun sanırım. Üzerinde yaptığımızdeney hiç olmazsa bu yararı sağladı. Ve Clousarr'ınserebroanaliz nitelikleri değişti. Belli belirsiz bir biçimdeTabii. Ama değişti.»
«Yani Clousarr'ı haklı olduğuma ikna mt ettim? İşte bunainanamam.»
«Bir kimseyi bu kadar kolaylıkla ikna edemezsin, AmaSerebro−Analizin belirttiği değişiklikler Ortaçağcilarınkafalarının böyle düşüncelere karşı kapalı olmadığını bize
296
kesinlikle gösterdi. Daha sonra ben de bir deney yaptım.Maya Köyünden ayrılırken, Clousarr'ın beynindekideğişikliklerden ikinizin arasında neler geçtiğini tahminetmiştim. Bu yüzden göç etmek isteyenler için bir okulaçılabileceğini, böylece çocuklarının geleceğini güvenaltına alabileceğini söyledim. Clousarr bu fikri red etti.Ama beyin alanında yine de bir değişiklik oldu. O zamanen uygun saldırı yolunun bu olduğunu da anladım.» R.Daneel bir an durduktan sonra sözlerini sürdürdü.«Ortaçağcılar yeni ufuklar anıyorlar. yol açmak istiyorlar.Bu istek yüzünden dikkatlerini Arza veriyorlar. Çünkü buçok yakm geçmişte de çok güçlü bir gezegenmiş. Amadaha uzaklardaki Dünyalar hayali de yine buna benzeyenbir şey. Romantikler bu ideali kolaylıkla benimseyebilirler.Clousarr ' ın senin bir tek nutkun üzerine bu f ikr inçekiciliğini hissetmesi gibi...
«İşte, gördüğün gibi, biz Uzay Kentdekiler başarılı oldukama önce bunun farkında değildik. Kabul ett irmekistediğimiz yöntemlerden çok biz, kendimiz Arzlılarısarsıyorduk. Arzdaki romantik güdüler bizim yüzümüzdenberraklaşarak Ortaçağcılık akımı halini aldı. Onlarıörgütlenmeye zorladı. Sonuçta gelenekleri bozmakİsteyen kent görevlileri değil, Ortaçağcılar. Durumun aynıkalması bu görevlilerin daha işine geliyor. Hemen UzayKentinden ayrılır ve devamlı varlığımızla Ortaçağcılarısinirlendirmezsek, o zaman onlar da Arza, sadece Arzasıkıca bağlanıp kalmazlar. Geride tanınmayan birkaçinsan ve benim gibi robotlar bırakabiliriz. Onlar senin gibifikrimizi beğenmiş olan Arzlılarla birlikte sözünü ettiğimgibi yıldızlara göç etmek isteyenler için bir okul açabilirler.Böylece Ortaçağoı iar da sonunda Arza bağlanıpkalmazlar. Tabii robotlara ihtiyaçları .olacaktır. Onları yabizden alırlar ya da kendileri yaparlar. Kendilerine uygun
297
bir C/Fe kültürü de geliştirirler.» R. Daneel için uzun birkonuşma sayılırdı bu. Robot da bunu farketmişti. Kısa birsessizlikten sonra ekledi. «Bütün bunlan neden senikıracak bir şey yapmam gerekebileceğini açıklamak içinanlattım.»
Baley acı acı, bir robot bir insana zarar vermemelidir, diyedüşündü . Ama bunun i l e r i de o i nsan ın i y i l i ğ in isağlayacağını kanıtlayabildiği takdirde durum değişir.Sonra, «Bir dakika,» dedi. «Ben yine pratik bir şeyden sözedeceğim. Kendi gezegenlerinize döneceksiniz. BirA r z l ı n ı n b i r U z a y c ı y ı ö l d ü r d ü ğ ü n ü a m a o n u ncezalandırılmadığını söyleyeceksiniz. O zaman DışDünyalar Arzdan tazminat isteyecekler. Seni uyarıyorum,Daneel. Artık Arz böyle davranışlara katlanacak haldedeğil. Bir mesele çıkacağından emin olabilirsin.»
«Öy le b i r şey o lmayacağ ından emin im, E l i j ah .Gezegenimizdeki tazminat istemeye kalkışacak kimseleraslında Uzay Kentinin sona erdirilmesi için ısrar edeninsanlardı. Onlara Uzay Kentinin ortadan kaldırıldığınısöyler ve tazminat istememeleri için hepsini ikna ederizZaten öyle yapmayı da düşünüyoruz. Arz huzur içindeyaşayacak.»
Ve Baley dayanamayarak bağırdı , «Peki , ben neolacağım?» Sesi umutsuzluktan boğuklaşmışts. «UzayKenti istediği için Müdür Enderby de Dr. Sarton'unölümüyle ilgili soruşturmayı hemen sona erdirecek. AmaR. Sammy olayıyla ilgilenmeyi sürdürecekler. Çünküsuçlunun bürodan biri olduğundan eminler. Enderby pekkısa bir süre sonra aleyhlmde türlü kanıt toplayacak. Bunubiliyorum. Her şey önceden hazırlandı zaten. Derecemidüşürecekler, beni kovacaklar, Daneel. Jessie'y i
298
düşünmek zorundayım. Ona 'suçlu' damgasını vuracaklar.Sonra Bentley...»
R. Daneel, «Nasıl bir durumda olduğunu anlamadığımısanma, El i jah,» dedi . «Ama insanl ığın iy i l iğ i iç inuğraşılırken ufak tefek haksızlıklara da katlanmak gerekir.Dr. Sarton da geride eşini, iki çoouğunu, anne vebabasını, bir ablasını ve pek çok dostunu bıraktı. Katilibuiup cezalandırılmadığı için de üzülüyorlar.»
«Neden burada kalıp katili bulmuyorsun?»
«Artık buna gerek yok ki.»
Baley acı acı, «O olayın bizi yakından izlemek için birbahane olduğunu neden itiraf etmiyorsun?» diye sordu.«Dr. Sarton'u kimin öldürdüğü sizi hiç ilgilendirmiyordu.»
R. Daneel sakin sakin, «Aslında bunu öğrenmek isterdik,»dedi. «Ama değerler konusunda hiçbir zaman kendimizialdatmadık. Yani insanlığın mı, yoksa bir kişinin mi dahadeğerli olduğu konusunda. Araştırmayı sürdürmek artıkçok uygun bulduğumuz bir durumu altüst edebilir. Nekadar zarar vereceğimizi önceden tahmin edemeyiz.»
«Yani katil Ortaçağcıların en önemlilerinden biri olabilir,öyle mi? Ve Uzaycılar şu ara yeni buldukları dostlarınıkızdırmayı da istemiyorlar.»
«Bu durumu ben böyle açıklamazdım. Ama sözlerin yinede doğru.»
«Adalet devren nerede kaldı, Daneel? Bu adalet misence?»
299
«Adalet derece derecedir, Eli[ah. Bazen önemsiz olanıönemlisiyle uyum sağlayamaz. O zaman önemsiz olanaaldırmazsın.»
Baley'nin kafası şimdi sanki R. Daneel'in pozitronikbeynindeki içersine girilmesi imkansız mantık kalesininetrafında dalaşıyor ve ztıyıf bir taraf, br açıklık arıyordu.«Sen, kendin, katili merak etmiyor musun, Daneel?Detektif olduğundan söz ettin. Bunun ne qnlama geldiğinibiliyor musun? Bir araştırmanın bir işten çok daha önemlibir şey olduğunun farkında mısın? Bir savaştir bu, birmeydan okuma. Kafan, katilinkiyle çarpışır. Bir zekâsavaşına girişir. Savaştan kaçacak, yenilgiyi kabul muedeceksin?»
«Araştırmayı sürdürmenin bir yararı olmayacaksa... Evet.»
«Kendini sanki bir şeyi kaybetmiş gibi hissetmeyecekmisin? Katilin kim olduğunu mera,k etmeyecek misin?Hafif de olsa hoşnutsuzluk duymayacak mısın? Merakınıgiderememiş olman seni rahatsız etmeyecek mi?»Baley'nin zaten güçlü olmayan umutları konuşurkengitgide zayıfladı. İkinci kez kullandığı 'ınerak' kelimesidetektife dört saat önce Francis Clousarr'a söylediğisözleri hatırlattı. O sırada bir insanla bir makine arasındakifarkları çok iyi açıklamıştı. Bu farklardan biri de merakolmalıydı. Altı haftalık bir kedi yavrusu gerçekten meraklıbir hayvandı. Ama meraklı bir makine olabilir miydi?İnsana çok benzese bile merak duyması mümkün müydü?
R. Daneel'in sözleri Baley'in bu düşüncelerinin bireryankısıydı sanki. «Meraktan kastin nedir?»
Baley durumu idare etmeye çalıştı. «Biz daha fazla bilgi
300
edinmek için duyulan isteği 'ınerak' diye tanımlarız.»
«Böyle bir istek bende de oluyor. Tabii bu bilgi banaverilen bir görevi yerine getirebilmem için gerektiğizaman.»
Baley alayla mırıldandı. «Tabii... Örneğin, Arza özgü garipgelenekleri öğrenmek için Bentley'nin kontak lenslerinisoruyorsun.»
R. Daneel alayın farkında değilmiş gibiydi. «doğru. Amaaslında senin 'ınerak' sözcüğünü bilgiyi amaçsızcaarttırmak isteği için kullandığını sanıyorum. Tabii bu dasadece beceriksizlik sayılır. Beni beceriksizlik etmeyecekbiçimde hazırladılar.»
İşte böylece Elijah Baley aradığı «cümleyi» duymuş oldu.O bulanık pelte titredi, duruldu ve ışıltılı, berrak bir halaldı.
R. Daneel konuşurken Baley'nin ağzı bir karış açıldı veöyle de kaldı. Bu fikir tüm ayrıntılarıyla birdenbirekafasında belirmiş olamazdı. Mantığa aykırıydı bu.Bilinçaltının derinliklerinde bir yerde dikkatle, ayrıntılarınüzerinde durarak olayı incelemişti. Bir varsayım kurmuştuama sonra bir tek çelişki duraklamasına neden olmuştu.Üzerinden atlanılamayacak, altından geçilemeyecek, yanaitilemeyecek bir engel. Bu çelişki varolduğu sürecevarsayımı da düşüncelerinin derinliklerinde gömülükalmıştı. Bilincinin araştırmaları da gerçeği yakalamasınısağlayamamıştı.
Ama istediği cümleyi bulmuş, o çelişki de ortadankaybolmuştu. Baley her şeyi biliyordu artık.
301
Kafasında çakan bu Şimşek Baley'i birdenbire müthişcanlandırdı. Detektif hiç olmazsa birdenbire R. Daneel'inzayıf noktasının ne olabileceğini anladı. Düşünen birmakinenin zayıf tarafıydı bu. Baley telaşla, umutla, o herşeyi harfi harfine yerine getiriyor sanırım, diye düşündü.Olaylara tümüyle gerçekçi açıdan bakıyor olmalı...
Sonra R. Daneel'e, «Yani,» dedi. «Uzay Kenti prLijesibugün sona erdi. Sarton soruşturması da öyle. Bunu musöylemek istiyorsun?»
R. Daneel sakin sakin başını salladı. «Uzay kentindekilerböyle karar verdiler.»
«Ama bugün sona ermedi ki.» Baley saatine baktı. Onbuçuk olmuştu. «Gece yarısına daha bir buçuk saat var.»
R. Daneel bir şey söylemedi. Düşünüyor gibiydi.
Baley hızlı hızlı konuşmaya başladı. «PrLije gece yarısınakadar devam edecek. Sen benim iş arkadaşımsın vesoruşturmayı sürdüreceğiz.» Telaşı yüzünden sankitelgraf yazdırıyormuş gibi konuşuyordu. «Eskisi gibidevam edelim. Bırak çalışayım. Bunun sizinkilere birzararı dakunmaz. Tersine onlar için çok yararlı da olur.Yemin ediyorum. Zarar verdiğimi düşündüğün an beniengellersin. Bütün istediğim bir buçuk saat.»
R. Daneel, «Söylediklerin doğru,» diye cevap verdi.«Bugün sona ermedi. Ben bunu dü− j şünemedim, ortakElijah.»
Baley yine «Ortak Elijah» oluvermişti. »
302
Detektif güldü. «Yanılmıyorsam ben Uzay { KentindeykenDr. Fastolfe cinayet yerinin filme alındığından söz etti.»
R. Daneel, «Yeri filme aldı,» dedi.
Baley sordu. «O filmin bir kopyasını getirtebilir misin?»
«Evet, ortak Elijah!»
«Ama Şimdi! Hemen!»
«Büronun vericisini kullanmama izin verirlerse bu işi ondakikada hallederim.»
İşin halledilmesi bundan da kısa sürdü. Baley şimdit i t reyen el ler iy le tuttuğu küçük, al imünıyum kübebakıyordu. Uzay kentinden yayınlanan gizli güçler bukübün içine belirli bir atomik biçimi çizmişlerdi.
Aynı anda Polis Müdürü Julius Enderby kapıda belirdi.Baley'i gördü ve yuvarlak yüzündeki endişeli ifade dekayboldu. şimdi adamın suratında gitgide artan bir öfkevardı. Ama yine de kararsızca, «Buraya hak, Lije.» dedi.«Yemek yemen amma da uzun sürdü.»
«Çok yorgundum, müdür bey. Geç kalmanıza nedenolduysam özür dilerim.»
«Bunun önemi yok ama... odama gelmen daha iyiolacak.»
Baley R. Daneel'e bir göz attı ama robot ona bakmıyordu.Birlikte yemekhaneden çıktılar
303
Julius Enderby masasının önünde ayaklarını yere vuravura bir aşağı bir yukarı dalaşıyordu. Bir aşağı bir yukarı.Baley onu seyrediyordu. Aslında hiç de sakin değildidetektif. Arada sırada saatine bir göz atıyordu.
22.45
Müdür gözlüğünü alnına doğru iterek baş ve işaretparmağıyla gözlerini ovuşturdu. Bu yüzden gözlerininetrafında kırmızı lekeler belirdi. Sonra gözlüğünü taktı.Camların arkasından Baley'e bakarak gözlerini kırpıştırdı.
Birdenbire, «Lije,» dedi. «Williamsburg güç santraline enson ne zaman gittin?»
Baley, «Dün,» diye karşılık verdi. «Bürodan ayrıldıktansonra. Saat on sekizde ya da bunu biraz geçe sanırım.»
Enderby başını saladı. «Bunu neden bana söylemedin?»
«Söyleyecektim. Henüz ifade vermiş değillm ki.»
«Orada ne işin vardı?»
«Geçici olarak bize verilen apartmana gitmek için santralinbir kapısından girdim, diğerinden çıktım.»
Müdür birdenbire Baley'nin önünde durdu. «Bu açıkiamayeterli değil, Lije. Hiç kimse bir yere gitmek için bir güçsantralinden geçmez.»
Baley omzunu silkti. Peşlerine Ortaçağcıların takıldığını,şeritleri hızla aştıklarını anlatması yersiz olacaktı. Özellikleşu ara. «elime R. Sammy'nin ölümüne neden olan alfa
304
püskürtücüsünü çalma fırsatının geçtiğini lmaya mıçalışıyorsunuz? O halde size Daneel'in o sırada yanımdao lduğunu ha t ı r la tacağ ım. Danee l san t ra lde h içdurmadığıma, hızla diğer kapıdan çıktığıma ve yanımdabir alfa püskürtücüsü olmadığına tanıklık edebilir.»
Müdür ağır ağır koltuğuna oturdu. R. Daneel'in tarafınabakmadı, robotla konuşmaya da kalkmadı. Tombul beyazellerini masaya dayayarak, bunlara yüzünde derin birüzüntüyle baktı. «Lije, ne söyleyeceğimi, ne düşüneceğimibilmiyorum. O... iş... iş arkadaşının tanıklığına güvenme...Mahkemede tanıklık edemez.»
«Yine de alfa püskürtücüsünü çalmadığımı ısrarlasöyleyeceğim.»
Enderby'nin parmaklan titreşti, birbirlerine dalandı. «Li|e,Jessie neden bugün seni görmeye geldi?»
«Bunu bana daha önce de sordunuz, müdür bey. Aynıcevabı vereceğim. Ailemizle ilgili bir sorun için.»
«Francis Clousarr bana bilgi verdi, Lije.»
«Ne tür bilgi?»
«Clousarr bazı açıklamalarda bulundu. Tehlıkeil gizliOrtaçağcı örgütünün üyeleri arasında Jezebel Baley aalıbir kaaının da bulunduğunu söyledi.»
«Onun doğru kimseyi kastettiğinden emin misiniz? Kenttebir sürü Baley var.»
«Ama 'Jezebel Baley' çok olamaz.»
305
«Clousarr bu adı kullandı, öyle mi?»
«'Jezebel,' dedi. Bunu kulaklarımla işittim. Sana başkabirinden duyduğum bir şeyden söz etmiyorum, Lije.»
«Pekala. Jessie, kafasız insanlardan oluşan, zararsızönemsiz bir grubun üyesiydi. Toplantılara katılmak vekendisini maceraperest bir kadın gibi görmekten başka birşey de yapmadı.»
«Ama İnceleme Kurulu bu olaya bu gözle bakmayacaktır,Lije.»
«Yani beni R. Sammy gibi bir hükümet malına zararvermekle suçlayarak işten kovacaklar ve tutuklayacaklarmı?»
«Öyle bir şey olmayacağını umarım, Lije. Ama durum çokkötü. Her şey senin aleyhinde. Herkes R. Sammy'denhoşlanmadığını biliyor. Karının bugün öğleden sonraonunla konuştuğunu görmüşler. Jessfe ağhyormuş vesöylediklerinin bir kısmını da duymuşlar. Zararsızsöz−Jermiş bunlar. Ama her şeyi birbirine ekleyerek ikikere ikinin dört ettiğini söyleyebilirler, Lijel R. Sammy'ninkonuşmasının tehlikeli olacağını düşündüğünü iddiaedebil i r ler. Ve o si lahı ele geçirmek için f ırsat dabulmuşsun.»
Baley, Enderby'nın sözünü kesti. «Jessie aleyhindekikanıtlan ortadan kaldırmak niyetinde olsaydım, tutupFrancis Clousarr'ı buraya getirir miydim? Adamın, Jessiekonusunda R. Sammy'den çok daha fazla bilgisi olduğuanlaşılıyor. Bir şey daha var. Ben güç santralinden,Jessie, R. Sammy'le konuşmadan on sekiz saat önce
306
geçtim. Ben kahin miyim? O kadar önceden R Sammy'ionadan kaldı rmam gerekt iğ in i anladım ve o a l fapüskürtücüsünü mü aldım?»
Müdür, «Bunlar önemli noktalar,» dedi «Ben elimdengeleni yapacağım. Çok üzgünüm,. Lije.»
«Öyle mi? R. Sammy'i gerçekten benim öldürdüğümeinanıyor musunuz, müdür bey?»
Enderby ağır ağır, «Ne düşüneceğim!' bilemiyorum, Lije,»diye mırıldandı. Seninle açık konuşuyorum.»
« O h a l d e b e n s i z e n e d ü ş ü n m e n i z g e r e k t i ğ i n isöyleyeceğim. Müdür bey, bu dikkatle hazırlanmış, pekayrıntılı bir tuzak. Bir iftira!»
Müdür kaskatı kesildi. «Buraya bak, Lije. Körcesinesaldırmaya başlama! Kendini bu biçimde savunmayakalkışırsan seni anlayışla da karşılamazlar. Ook suçlu bumazereti kullanmıştır.»
«Beni anlayışla karşılamalarını istediğim yok. Ben sadecegerçeği söylüyorum. Sartors cinayetinin içyüzünüöğrenmemem için ayağıms kaydırmaya çalışıyorlar. Amabeni tuzağa düşürmeye çalışan dostuma acıyorum. Çünküo çok geç kaldı.»
«Ne?»
Baley saatine baktı. On bir olmuştu. Detektif, «Bana butuzağı kimin kurduğunu biliyorum,» dedi. «Dr. Sarton'unnasıl ve kim tarafından öldürüldüğünü öğrendim. Bunuaçıklamam, katili yakalamam ve soruşturmayı sona
307
erdirmem için bir saatim var.»
308
ON SEKİZ
Polis Müdürü Enderby'nin gözleri kısıldı. Adam Baley'iöfkeyle süzdü. «Ne yapacaksın? Dün sabah Fastolfe'ninkubbesinde buna benzer bir şeye kalkıştın. Yine aynıoyunu yapma. Lütfen.»
Baley başını salladı. «Biliyorum... İlk kez yanıldım.»Öfkeyle için için ekledi. «İkinci sefer de öyle. Ama bu defabaşarısızlığa uğramayacağım.» Sonra bu düşüncekayboldu gitti. Pozitronik damper altındaki bir mikro atomreaktörü gibi. Detektif, «Kendiniz karar verin, müdür bey,»dedi. «Aleyhlmdeki kanıtların önceden hazırlanmışolduğunu kabul edin. Bu kadarına razı olun. Bakalım ozaman bu yol sizi nereye götürecek? Kendi kendinize bukanıtları kimin hazırlamış olabileceğini sorun. Bu işi dünakşam Williamsburg güç santralinden geçtiğimi bilenbirinin yaptığı belil bir şey.»
«Pekala. Bu kim olabilir?»
Baley, «Akşam mutfaktan çıkarken peŞime bir Ortaçağcıgrubu takıldı,» diye açıkladı, «Onlardan kurtulmayıbaşardım. Ya da öyle sandım. Ama içlerinden hiç olmazsabir kişinin santralden geçtiğimi görmüş olduğu anlaşılıyor.Aslında ben onların elinden kurtulmak için santralegirmiştim.»
Müdür düşündü. «Clousarr mı? O da grupta mıydı?»
Baley, «Evet,» der gibi başını salladı.
Enderby, «Pekala,» dedi. «Onu sorguya çekeriz. Bildiği birşey varsa Clausarr'a bunu söyletiriz. Başka ne yapabilirim,
309
Lije?»
«Bir dakika. Beni yarı yolda bırakmayın. Ne demekistediğimi anlamadınız mı?»
«Bakalım anladım mı?» Enderby ellerini birbirlerinekenetledi. «Clousarr senin Wil l iamsburg'daki güçsantraline girdiğini gördü. Ya da aynı gruptan başka biribunu farketti ve durumu Clousarr'a haber verdi. Adam dabaşını derde sokmak için bu olaydan yararlanmak istedi.Böylece senin Dr. Sarton'un ölümü olayını araştırmagörevinden alınmanı sağlayacaktı Sövlemek istediğin bumuydu?»
«Buna yakın...»
«İyi...» Müdür heveslenmiş gibiydi. «Tabii Clousarr karınınörgütünün üyelerinden .olduğunu biliyordu. Onun için özelhayat ın ın faz la ince lenmesine gelemeyeceğin inf a r k ı n d a y d ı . A − l e y h i n d e k i u y d u r m a d e l i l l e r l euğ raşamayacağ ın ı ve i ş i nden i s t i f a edeceğ in idüşünüyordu. Sahi, Lije, istifa etmeye ne dersin? Yanidurum gerçekten kötüleştiği takdirde demek istiyorum. Herşeyi sessizce halledebiliriz...»
«Ölsem de yine istifa etmem, müdür bey.»
Enderby omzunu silkti. «Neyse... Neredeydim? Ah, evet.Clousarr bir alfa püskürtücüsü aldı. Yani santralde birsuçortağı vardı. Diğer bir suçortağı da R. Sammy'ninöldürülmesini sağladı.» Parmaklarını hafifçe masayavurdu. «Hayır, olmuyor, Lije, yararı yok.»
«Neden?»
310
«Mantıklı değil bu. Bir sürü suçortağı. Ha, aklımagelmişken, Clousarr, Uzay Kentinde işlenen cinayetsırasında, yani o gece ve sabah nerede olduğunukesinlikle kanıtladı. Gösterdiği kanıtlar da çok sağlam.Tabii bu konuyu hemen araştırdık. Ama bu araştırmanınneden yapıldığını, gerçek nedeni sadece ben biliyordum.»
Baley, «Ben katilin Clousarr olduğunu hiçbir zaman iddiaetmedim, müdür bey,» dedi. «Bunu söyleyen sizsiniz. KatilOrtaçağcı örgütünden herhangi bir kimse olabilir. Clousarrsadece Daneel'in farkettiği, yüzünü tanıdığı biri. O−nunörgütte önemli bir yeri olduğunu da sanmıyorum. Amaonunla ilgili garip bir şey de var.»
Enderby şüpheyle sordu. «Ne?»
«Clousarr'ın, Jessie'nin grubun üyesi olduğunu bilmesi.Acaba o örgütün her üyesini tanıyor mu dersiniz?»
«Bilmiyorum. Ama Jessie'yi tanıyor. Belki de Jessie'ye birpolisin karısı olduğu için önem veriyorlardı. Belki deClousarr karını bu yüzden hatırladı.»
«Demek Clousarr hemen üezebel Baley'nin de üyeolduğunu söyledi. Böyle dedi, Jezebel Baley yani?»
Enderby başım salladı. «Bunu kulaklarımla duyduğumusöyleyip duruyorum ya.»
«işin garip yanı da bu, müdür bey. Jessie tam adınıyıllardan beri kullanmıyor. Bentley dağınadan öncevazgeçti bundan. Jezebel adını bir defa bile ağzınaalmadı. Ortaçağcıiara da bu isimden vazgeçtikten sonrakatıldı. Bunu kesinlikle biliyorum. O haide Clousarr
311
karımın asıi adının Jezebel olduğunu nereden biliyordu?»
Enderby kızardı ve telaşla cevap verdi, «Ah, ne bileyim,belki de adam 'Jessie' dedi. Ben de farkına varmadan,'Jezebel,' diye düşündüm. Hatta böyle yaptığımdaneminim. Clousarr, 'Jessie,' dedi.»
«Şu ana kadar onun 'Jezebel,' dediğinden çok emindiniz.Bunu size birkaç defa sordum.»
Müdürün sesi tizleşti. «Yalancı olduğumu söylemekistemiyorsun ya?»
«Be l k i de C lousa r r h i çb i r şey söy lemed i , d i yedüşünüyorum. Belki de bu hikâyeyi Bay Enderby uydurdu,diyorum. Jessie'yi yirmi yıldan beri tanıyorsunuz. Ve asıladının Jezebel olduğunu da biliyorsunuz.»
«Sen çıldırmışsın, be adam!»
«Öyle mi? Bugün öğle yemeğinden sonra nereye gittiniz?Buradan en aşağı iki saat ayrıldınız?»
«Beni sorguya mı çekivorsunuz?»
«Bu soruları sizin yerinize cevaplayacağım. O sıradaWilliamsburg güç santralindeydiniz.»
Müdür ye r i nden ka l k t ı . A ln ı t e rden pa r lamış t ı .Dudaklarının iki yanında kuru, beyaz köpükcüklerbirikmişti. «Kahretsin! Sen ne demek istiyorsun?»
«Santralde değil miydiniz?»
312
«Baley, seni işinden alıyorum. Belgelerini ver.»
«Hemen olmaz. Beni sonuna kadar dinlemelisiniz.»
«Dinlemek niyetinde değil lm. Sen suçlusun! Suçluolduğun kesin! Tepemi attıran sanki aleyhinde komplokuruyormuşum gibi tavırlar takınman. Ucuz ve bayağı birçaba bu!» Sesi öfkesinden hafifleyerek bir an bir gıcırtıhalini aldı. Ama yine de, «Seni tutukluyorum,» diyeeklemeyi başardı.
Baley sinirli sinirli, «Hayır, müdür bey,» dedi. «Hemenolmaz. Atom silahımı size doğru çevirdim. Size nişanaldım ve emniyet düğınesine de bastım. Benimle oyunoynamaya kalkmayın lütfen. Çünkü çaresiz durumdayım.Ve konuşacağım. Ondan sonra istediğinizi yapabilirsiniz.»
Enderby gitgide daha irileşen gözlerle Baley'nin elindekisilahın korkunç namlusuna baktı. «Bu yüzden yirmi yılyatacaksın. Ba−Baley,» diye kekeledi. «Hem de kentin enait katlarından birindeki bir hapishanede.»
R. Daneel birdenbire harekete geçti. Eliyle Baley'ninbileğini sıkıca kavradı. Usulca, «Buna izin veremem, ortakElijah,» diye mınidandı «Müdüre zarar vermemelisin.»
Enderby, R. Daneel New York'a gireli beri ilk kez robotladoğrudan doğruya konuştu. «Hey, sen! Onu sıkı tut.Birinci Kuralı unutma!»
Baley çabucak, «Ona zarar vermek niyetinde değillm,Danee l ,» d iye bağı rd ı . «Ama sen de onun ben itutuklamasına enge! olmalısın. Bana esrarı aydınlatmamiçin yardım edeceğini söyledin. 'Daha kırk beş dakikam
313
var.»
R. Daneel Baley'nin bileğini bırakmadan, «Elijah'ınkonuşmasına izin vermeniz gerektiğine inanıyorum,müdür bey.» dedi. «Şu anda Dr Fastolfe'la bağlantıhalindeyim...»
Enderby delirmiş gibi haykırdı. «Nasıl? Nasıl?»
R. Daneel açıkladı. «Bende tam bir esiraltı ünite var.»Müdür ona hayretle bakakaldi. Robot sözlerini amansızcasürdürdü. «Elijah'y! dinlemek istemezseniz bu kötü birizlenim bırakabilir. Bundan size zarar verecek anlamlarçıkarırlar.»
Müdür koltuğuna çöktü. Dili tutulmuş gibiydi.
Baley, «Bugün Williamsburg güç santraline gittiniz, müdürbey,» diye suçladı. «Alfa püskütücüsünü aldınız ve bunuR. Sammy'e verdiniz. Williamsburg santralini mahsusşüpheleri üzerime çekmek için seçtiniz. Dr. Gerrigel'intekrar ortaya çıkmasından da yararlandınız. Onu büroyaçağırdınız ve adama verilen rehber çubuğun ayarınıbozdunuz. Böyleee Dr. Gerrigel fotoğraf malzemelerinindurduğu depoya gitti ve R. Sarnmy'i buldu. daktorunrobotun nasıi öldürüldüğünü anlayacağını, doğru sonucavaracağını da biliyordunuz.»
Baley silahını mahfazasına soktu. «İstiyorsanız beni şimditutuklaTabilirsiniz. Ama Uzay Kenti bunu bir cevap olarakkabul etmeyecektir.»
Enderby nefesi kesilmiş gibi, «Neden...» diye mırıldandı.Gözlüğü buğulanmıştı. Bunu çıkardı. Ve o zaman
314
yüzünde yine o garip aciz ve şaşkın ifade belirdi. «Bütünbunları hangi nedenle yaptım?»
«Başımı derde soktunuz ya. Öyle değil mi? BöyleceSarton soruşturması engellenmiş olacaktı. Bütün bunlarbir yana R. Sammy çok şey biliyordu.»
«Hangi konuda, Tanrı aşkına?»
«Uzaycının beş buçuk gün önce nasıl öldürüldüğükonusunda. Çünkü Uzay Kentinden Dr. Sarton'u sizöldürdünüz.»
Enderby yerine R. Oaneel konuştu. Müdür sadecesaçlarını yakalayarak, «Hayır,» der gibi başını sallayabildi.Robot, «Ortak Elijah, korkarım bu varsayım yanlış,» diyeitiraz etti. «Bildiğin gibi, Polis Müdürü Enderby'nin D.Sarton'u öldürmüş olması imkansız.»
«O halde dinle. Beni dinle. Enderby, soruşturmayıüstlenmem için bana yalvardı. Oysa burada derecesibenden yüksek başka detekt i f le r de vardı . Beniseçmesinin birkaç nedeni olduğunu söylemeliyim. Birkere, onunla üniversiteden arkadaştık. Enderby de eskidostum ve saygı duyduğum amirimin suçlu olduğununaklıma bile gelmeyeceğine inanıyordu. Anlayacağın,benim o ünlü sadakatime güveniyordu. İkincisi, Jessie'ningizli bir örgütün üyesi olduğunu biliyordu. Gerçeğe fazlayaklaştığım takdirde bir manevrayla beni görevdenu z a k l a ş t ı r a b i l e c e ğ i n d e n y a d a b e n i ş a n t a j l asus tu racağ ından emind i . As l ında bu bak ımdanendişelendiği de yoktu. Daha başlangıçta sendenkuşkulanmam için elinden geleni yaptı, Daneel. İkimizinayrı ayrı amaçlar uğrunda çalışmamızı sağladı. Babamın
315
başına gelenleri, işinden kovulduğunu biliyordu. Nasıl birtepki göstereceğimi tahmin ediyordu. Anlayacağın bircinayet soruşturmasını katilin kendisinin yönetmesi onuniçin çok yararlı bir şeydir.»
Müdürün sesi sonunda çıkabildi. Adam usulca, «Jessie'ninüye olduğunu nasıl bilebilirdim?» diye sordu. Sonra robotadöndü. «Sen! Madem Uzay Kentiyle bağlantı halindesin,bütün bu sözlerin yalan olduğunu da açıkla! Bu iddialarınhepsi de yalan, hepsi de!»
Baley sesini yükselterek adamın sözünü kesti. Sonra dagarip bir sakinlikle sesini tekrar alçalttı. «Jessie'nin üyeo lduğunu Tab i i b i l i yo rdunuz . Çünkü s i z de b i rOrtaçağcısınız. O örgüttensiniz. O eski tip gözlükleriniziPencereleriniz! Kişilik bakımından Ortaçağcılığa uygunolduğunuz anlaşılıyor. Ama elimde bundan daha güçlükanıtlar da var.
«Jessie, Daneel'in bir robot olduğunu nasıl öğrendi? Bu osırada beni çok şaşırttı. Tabii daha sonra bu gerçeğiJessie'ye Ortaçağcıların açıkladıklarını anladım. Ama ozaman da bir adım daha geri gitmiş oldum. Orta Çağcilarbu durumu nereden öğrenmişlerdi? Siz, Müdür bey, bunuönemsemiyormuş gibi bir tavır takındınız. Ayakkabıcıdakiolay sırasında Daneel'in robot olduğunun anlaşılmışo lab i leceğ in i söy led in iz . Ben buna inanmadım.İnanamadım. Daneel'i ilk gördüğüm zaman onun insanolduğunu sanmıştım. Ve benim gözlerim bozuk dadeğildir.
«Dün Dr. Gerrigel'i Washington'dan buraya çağırdım.Daha sonra ona birkaç nedenle ihtiyacım olduğunudüşündüm. Ama Dr. Gerrigel'e ilk telefon ettiğim zaman
316
bir tek amaolm vardı. Adamın, ben bir şey açıklamadığımtakd i r de Danee i ' i n b i r r obo t o l duğunu an lay ıpanlamayacağını merak ediyordum.
«Dr. Gerrigel onun robot olduğunu anlamadı, müdür bey.Onu DaneePle tanıştırdım. Dr. Gerrigel, Daneel'in elinisıktı. Bir süre hep birlikte konuştuk. Ancak insana benzerrobotlar konusu açıldığı zaman o da durumu birdenbirekavradı. Ve Dr. Gerrigel Arzın en büyük robotik uzmanı!şimdi birkaç Ortaçağa komplocunun sinirlerin gerildiği birk a r g a ş a s ı r a s ı n d a u z m a n d a n d a h a d a u s t a c adavrandıklarını mı söylemek istiyorsunuz? Bundankesinlikle emin olduklarını ve bu yüzden bütün örgütüharekete geçirdiklerini mi iddia ediyorsunuz? Bütünbunlara Daneel'in robot olduğunu sezdikleri için mikalkıştılar?
«Artık Ortaçağcıiarın Daneel' in robot olduğunu tabaşından beri bildikleri anlaşılıyor. Ayakkabı mağazasındamahsus olay çıkarıldı. Hem Daneel'e ve hem de onunyoluy la bütün Uzay Kent ine New York ' tak i robotdüşmanlığının derecesini göstermek için. Böylece izlerörtülecek. Uzay Kentliler birkaç belirli kişiden değil, bütünNew York'lulardan şüpheleneceklerdi.
«Ortaçağcılar 'Daneel ' le i lgi l i gerçeği baştan beribildiklerine göre, bunu onlara kim açıklamıştı? Ben değil.Bir ara haberi Daneel'in sızdırdığını sandım. Ama artıkbunun da doğru olmadığını biliyorum. Daneel'in robotolduğunu bilen diğer Arzlı sizdiniz, müdür bey.»
Enderby şaşılacak bir canlılıkla, «Büroda casuslarolabilir,» diye karşılık verdi. «Ortaçağcılar buraya sürüyleadamlarını yerleştirdiler belki de. Karın da o örgüttendi.
317
Benim Ortaçağci olduğuma kolaylıkla inanıyorsun. Ohalde büroda başka üyeler neden olmasın?»
Baley'in dudak kenarları alaylı bir gülüşle kıvrıldı. «Budasdoğru yolun sonuna er işmeden bi r de esrar l ıcasuslarla uğraşmayalım. Daneel'in robot olduğunu sizhaber verdiniz. Asıl casus sizsiniz.
«şimdi geriye bakıyorum da, müdür bey, durum bana çokilgi çekici geliyor. Keyfinizi benim çözüme yaklaşmış ya dabundan uzaklaşmış olmam çok etkiliyordu. Tabii başındanberi endişeliydiniz. Dün sabah Uzay Kentine gitmekistediğim ama bunun nedenini açıklamadığım zamanneredeyse bayılacaktınız. O zaman katil olduğunuzuanladığımı mı düşündünüz, müdür bey? Uzaycıların elinedüşmeniz için bir tuzak kurduğumu mu sandınız? Banaonlardan nefret e t t iğ in iz i söy led in iz . Neredeyseağlayacaktınız. Bir süre buna Uzay kentinde sizdenşüphelendikleri için küçük düşmenizin yol açtığını sandım.Ama sonra Daneel sizi kırmamaya özell ikle dikkatettiklerini açıkladı. Sizden şüphelendiklerinin farkına bilevarmamıştınız. Paniğe kapılmanızın nedeni korkuydu,gurur kırıklığı değil.
«Sonra üç boyutlu alıcıyla bizi dinlerken ben tümüyle/cnlış olan o varsayımımı açıkladım. Gerçeğe erişmektenne kadar uzak olduğumu anladığınız zaman eskigüveninize kavuştunuz. Hatta benimle tart ışarakUzaycıları da savundunuz. O olaydan sonra bir sürekendinizi topladınız. Kendinize çok güveniyordunuz. Osırada Uzaycıları haksız yere suçlamamı çabucakaffetmeniz beni şaşırttı. Oysa daha önce bana onlarınalınganlıkları konusunda nutuk da çekmiştiniz. Tabii,yaptığım hata pek hoşunuza gitmişti.
318
«Sonra Dr. Gerrigel'i aradım. Bunun nedenini sordunuz.Bunu size açıklayamadım. O zaman yine telaşlandınız.Çünkü korktunuz...»
R. Daneel birdenbire elini kaldırdı. «Ortak Elijah.»
Baley saatine baktı. On biri kırk iki geçiyordu. «Ne var?»
R. Daneel, «Belki de Bay Enderby Ortaçağcılarla ilişkisiolduğunu öğrenmenden korkuyordu,» dedi. «Tabii ogrubun varolduğunu kabul ediyorsak. . . Ama BayEnderby'le cinayet arasında hiçbir bağ yoktu. O olayla birilişkisi olamaz.»
Baley, «Çok yanılıyorsun, Daneel,» diye cevap verdi.«Enderby, Dr. Gerrigel'i neden çağırdığımı bilmiyordu.Ama uzmandan robotlar konusunda bilgi almak istediğimbelli bir şeydi. Bu onu korkuttu. Çünkü işlediği o daha ağırsuçla bir robotun yakından ilişkisi olmuştu. Öyle değil mi,müdür bey?»
Enderby, «Hayır,» der gibi başını salladı. «Bu sona erdiğizaman...» diye başladı ama sonra boğulurcasınaanlaşılmaz bir şeyler mırıldandı.
Baley baskı altında tuttuğu müthiş bir öf−Keyle sordu.«Cinayet nasıl işlendi? Kahretsin! O/Fe! O/Fe! Seninterimini kullarıyorum, Daneel! C/Fe kültürünün ne kadaryararlı bir şey olduğundan söz edip duruyorsun. Ama birArzl ır ım bundan geçici bir süre iç in de olsa nası lyararlanabileceğinin farkında değilsin. İzin ver de sanabunu açıklayayım. Bir robot kolaylıkla açıklrk yerlerdedalaşabil ir. Gece bile. Yalnız başına. Enderby, R.Sammy'nin eline bir atom silahı sıkıştırdı. Robota ne
319
zaman ve nereye gitmesi gerektiğini söyledi. KendisiÖzel'den geçerek Uzay kentine girdi. Ve Tabii silahınıorada bıraktı. Sonra diğer tabancayı R. Sammy'den aldı.Dr. Sarton'u öldürdükten sonra tabancayt robota geriverdi. R. Sammy de yanında silahla kırlardan geçerekNew York'a döndü. Ve Enderby bugün R. Sammy'iortadan kaldırdı. Çünkü olay konusunda fazla bilgisi olanrobot onun için tehlikeliydi.
«İşte bu her şeyi açıklıyor. Müdür beyin Uzay Kentindeolması. Silahın bulunmaması. Böylece bir New York'Iunungece vakti, açık havada bir buçuk kilometreyi sürünerekaştığını düşünmeye de gerek kalmıyor.»
Ama Baley'nin sözleri sona erince R. Danee! yine itirazetti. «Çok üzgünüm, ortak Elijah. Tabii Bay Enderby adınaseviniyorum, a da başka. Sana müdüre serebroanalizuygulandığın! ve onun bilerek, isteyerek bir cinayetişlemesinin imkansız olduğunun anlaşıldığını söyledim.Bilmiyorum beyin durumu hangi kelimeyle tanımlanabilir.Korkaklık, vicdan ya da acıma. Ben bütün bu kelimelerinsözlük anlamlarını biliyorum. Ama karar veremiyorum Herneyse... Müdür bey cinayet işlemedi.»
Enderby mırıldandı. «Teşekkür edenm...» Sesi güçlendi,artık adam güvenle konuşuyordu. «Amacını bilmiyorum,Baley. Beni neden böyle mahvetmeye çalıştığını daanlamış değillm. Ama bu işin içyüzünü öğrenecek...»
«Bir dakika! Konuşmam sona ermedi. elimde bu da var.»Baley, allmünıyum kübü Enderby' nin masasına vurdu.Güvenle konuştuğunu umuyor, kendi kendisine inanmayaçalışıyordu. Aslında yarım saatten beri kendisinden küçükbir gerçeği saklamaya çalışıyordu. Parçaların oluşturduğu
320
o şeklin neyi gösterdiğini bilmiyordu. Sadece bir kumaroynuyordu. Ama başka yapabileceği bir şey de yoktu.
Enderby o küçük cisme bakarak yerinde büzüldü. «Nediro?»
Baley alay etti. «Bomba değil, merak etmeyin. Sadecesıradan bir mikroprLijeksiyon makinesi.»
«Ee? Bu neyi kanıtlayacak?»
«Bakalım, göreceğiz.» Baley tırnağını küpteki yarıklardanbirine s.oktu. Müdürün odasının bir köşesi gözdenkayboldu. şimdi burada üç boyutlu, aydınlık, yabancı birsahne vardı. Bu yerden tavana kadar çıkıyor, odanınduvarlarından dışarıya doğru uzanıyordu. Kent insağlayamadığı grimsi bir ışık aydınlatıyordu bunu,
Baley hem tiksinti, hem de garip bir merakla, sözünüettikleri şafak bu olmalı, diye düşündü.
Artık Dr Sarton'un kubbesinin içini görüyorlardı. Uzaycınıncesedi odanın ortasında yatıyordu. Korkunç, parçalanmışbir şey.
Enderby sahneye bakarken gözleri yuvalarından uğradısanki.
Baley, «Müdür beyin insan öldüremeyecek bir t ipolduğunu bi l iyorum, Dane'el ,» dedi . «Buna banas ö y l e m e n e g e r e k y o k . B u g e r ç e ğ i d a h a ö n c eaşabüseydim, esrarı da çabucak gözerdim Aslında buengeli nasıl aşacağımı bilemedim. Ancak bir saat öncebunu nasıl başarabileceğimi anladım. Sana kayıtsızca
321
Bentley'nin kontak lenslerini merak ettiğini hatırlattığımzaman Daneel. İşte anahtar buydu, müdür bey. O sıradaaklıma esrarın anahtarının miyobunuz ve gözlüğünüzolduğunu anladım. Dış Dünyadakilerde miyop görülmüyorsanır ım. Yoksa gerçeği c inayet ten hemen sonraanlarlardı, müdür bey, gözlüğünüz ne zaman kırıldı?»
Enderby, «Ne demek istiyorsun?» diye homurdandı.
Baley, «Bana bu görevi verdiğiniz gün gözlüğünüzünUzay Kentinde kırıldığını söylediniz. O zaman cinayetiöğrendiğiniz zaman telaşlandığınızı ve gözlüğünüzün debu yüzden kırıldığını sandım. Ama aslında siz böyle birşey söylememiştiniz. Bu sonuca varmam için de hiçbirneden yoktu. Aslında Uzay Kentine girerken cinayetişlemeyi planlıyordunuz. Bu yüzden telaşlandınız.Gözlüğünüzü düşürdünüz ve camları da kırıldı. Amacinayetten önce. Öyle değil mi? Olay böyle olmadı mı?»
R. Daneel, «Ne demek istediğini anlayamadım, ortakElijah,» diye atıldı.
Baley düşündü. Daha on dakika «Ortak Elijah» olarakkalacağım. Çabuk konuşmalıyım. Ve kofam da hızlaçalışmalı!
Baley konuşurken Sarton'un kubbesinin görüntüsünü deayarlıyordu. Beceriksizce görüntüyü genişletti. Sinirleriiyice gerildiği için tırnağım uygun biçimde kullanamıyordupek. Ceset ağır ağır, sarsılarak büyüdü, genişledi,yaklaştı. Baley neredeyse yanık etin kokusunu duyacaktı.Sarton'un kafası, omzu ve bir kolunun üst kısmı sarkmıştı.Bunları kalça ve bacaklara kararmış bir bel kemiğinin birparçası bağlıyordu Omurgadan parçalanmış bir göğüs
322
kafesi yükseliyordu.
Baley yan gözle müdüre baktı . Enderby gözler iniyummuştu. Yüzünden midesinin bulandiğı anlaşılıyordu.Baley de aynı haldeydi ama sahneyi seyretmesigerekiyordu. Verici kontrollerinden yararlanarak üç boyutlugörüntüyü çevirdi. Döndürdü. Cesedin etrafını, zeminikısım kısım büyütmeye başladı. Bir ara tırnağı kaydı vezeminin görüntüsü birdenbire yan yatarak irileşti. Sonundayer de, ceset de bulanık birer hayal halini aldılar. Artıkbunlar aygıtın güç alanından çıkmak üzereydiler. Baleysahneyi küçülttü ama cesedin kayarak uzaklaşmasına izinverdi.
Detektif hâlâ konuşuyordu. Başka çaresi yoktu. Aradığınıbuluncaya kadar susması imkansızdı . İs ted iğ in ibulamadığı takdirde de bütün bu söylediklerinin hiçbiryararı olmayacaktı. Aslında «yaran olmayacaktı» sözüpek hafif kalıyordu. Baley'nin kalbi gürültüyle çarpıyor,şakakları zonkiuyordu
Baley, «Müdür bey, bilerek isteyerek cinayet işleyemez,»dedi. «doğru. Ama bilerek, isteyerek, dedim. Ama herinsan kazara birini öldürebilir.Enderby, Uzay kentine Dr.Sarton'u öldürmek için gitmedi. Onun öldürmek istediğisendin, Daneel! Sen! Enderby'nin Serebro−Analizindeonun bir makineyi parçalayamayacağını gösteren bir şeyvar mı? Bu bir cinayet değil, bir sabotaj sayılır.
«Enderby, bir Ortaçağcı. Heyecanlı bir Ortaçağcı hem de.O Dr . Sar ton ' la beraber ça l ışmış t ı . Sen i nedenhazırladıklarını da biliyordu,
Daneel. Uzaycıların gayelerine erişmelerinden, Arzlıların
323
sonunda ana gezegenden ayrılmalarından korkuyordu. Buyüzden seni ortadan kaldırmaya karar verdi, Daneel. Senhazırlanan ilk modeldin. Arzdaki Ortaçağa akımının nekadar yaygın ve azimli olduğunu gösterdiği takdirdeUzaycıların cesaretlerinin kırılacağını düşünüyordu.Bunda da haklıydı. Dış Dünyada Uzay Kenti prLijesinisona erdirmek için güçlü bir istek duyulduğunun dafarkındaydı. Herhalde Dr. Sarton bu meseleyi onunlakonuşmuş tu . Bu son da rben in i s t ed iğ i sonucusağlayacağından emindi
«Seni öldürmek fikrinin de Enderby'nin hoşuna gittiğinisöylemiyorum, Daneel. Aslında bunu R. Sammy'eyaptırmayı tercih edecekti. Ama sen insana o kadarbenziyordun ki. Sammy gibi ilkel bir robot aradaki farkıbilemez, bunu anlayamazdı. Tabii bu yüzden Birinci Kuralonu engellerdi. Ya da belki de Enderby, bu cinayetinbaşka bir insan tarafından işlenilmesini tercih ederdi. AmaUzay Kentine istediği zaman girip çıkabilen tek NewYork'Iu da oydu.
«ş imd i sana Enderby 'n in p lan ın ın ay r ın t ı l a r ın ıaçıklayacağım. Tabii benimki sadece tahmin. Bunu itirafda ediyorum. Ama gerçeği anladığımı da sanıyorum.Enderby, Dr. Sarton'a randevu verdi ama Uzay Kentinemahsus erken gitti. Şafak zamanı yani. Dr. Sarton'unuykuda olacağını, seninse ortal ıkta dalaşacağınıdüşünüyordu. Herhalde sen Dr. Sarton'un kubbesindekalıyordun, Daneel.»
Robot başını salladi. «İyi bildin, Ortak Elijah.»
Baley, «O halde izin ver de hikâyeme de* vam edeyim,»dedi. «Enderby senin kubbenin kapısına geleceğinden
324
emindi, Daneel. O zaman atom tabancasıyla göğsüne yada kafana ateş edecekti. Böylece bütün dertler de sonaerecekti. Enderby oradan hemen ayrılacak, şafak zamanıUzay Kent in in boş sokaklar ından üer leyecek; R.Sammy'nin kendisini beklediği yere dönecekti. Robotasilahını geri verecek ve ağır ağır yürüyerek tekrar Dr.Sarton'un kubbesine gidecekti. Gerektiği takdirde cesedikendisi 'bulacaktı.' Ama aslında bunu başkasının yapmasıdaha işine gelecekti. Neden erken geldiği sorulduğuzaman da, 'Dr. Sarton'a Ortacağciların Uzay Kentinesaldırmaya hazırlandıklarını haber vermek istedim,'diyecekti herhalde. 'Uzaycılarla Arzlıların arasında açıkaçık bir mesele çıkmasını istemiyordum. Dr. Sarton'agizlice önlem almasını önerecektim.' Ölü robot da onun buiddialarını destekleyecekti Tabii.» Baley, Enderby'e baktı.«Belki size Uzay Kentine girişinizle, Dr. Sarton'unkubbesine gidişiniz arasında bir hayli zaman geçtiğinisöylecek, bunun nedenini de soracaklardı. O zaman nesöylecektiniz? Durun bakayım, bunu tahmine çalışacağım.'Birinin sinsice sokaklardan süzüldüğünü sonra da kırlaraçıktığını gördüm." diyecektiniz sanırım. 'Bir süre onunpeşinden gittim.' 'Bu da yine Uzaycıların yanlış izi takibetmelerine yol açacaktı. R. Sammy'e gelince, kimse onufarketmeyecekti bile. Kentin dışındaki çiftliklerin yakınındagörülen bir Robot dikkati çekmeyecekti. Ee yaklaştım mı,müdür bey?»
Enderby kıpırdandı. «Ama ben...»
Baley bağırdı. «Hayır! Daneel'i öldürmediniz! O burada.Daneel New York'a geldiği günden beri onun yüzünebakamıyorsunuz! Daneel ' ı b i r kere o lsun adıy laçağıramadınız! şimdi ona bir baksn, müdür bey.»
325
Enderby bunu yapamadı. Titreyen elleriyle yüzünü örttü.
Baley'nin de elleri titriyordu. Detektif az kalsın prLijeksiyonkübünü düşürüyordu. Aradığını bulmuştu! şimdi Dr.Sarton'un kubbesinin ana kapısını görüyorlardı. Kapıaçıktı. Kanat, parlak maden rayında kaydırılmış veduvardaki yerine sokulmuştu. Ve bu rayların arasında!Orada! Orada!..
Işıldayan şeyin ne olduğu öyle belliydi ki
Baley, «Onları anlatacağım,» diye açıkladı. «Gözlüğünüzüdüşürdüğünüz sırada kubbedeydiniz, müdür bey.Sinirleriniz gerilmişti. Sinirli olduğunuz zamanları gördüm.Öy le an la rda göz lüğünüzü ç ıka ra rak camla r ın ısiliyorsunuz. O sırada da yine öyle yaptınız. Ama elleriniztitriyordu. Gözlüğü düşürdünüz. Belki farkına varmadanüzerine bastınız. Her neyse, gözlüğün camlan kırıldı. Aynıanda kapı açıldı ve karşınızda Daneel'e benzeyen biribelirdi.
«Ona ateş ettiniz. Yerde telaşla gözlüğünüzü arayarakbunun parçalarını topladınız ve kaçtınız. Cesedi onlarbuldular, siz değil. Sizinle konuşmaya geldikleri zamanDaneel'i değil, erken kalkmak âdetinde olan Dr. Sarton'uöldürmüş olduğunuzu öğrendiniz. Ne yazık ki. Dr. Sarton,Daneel'i kendisine benzeyecek biçimde hazırlamıştı. Enbüyük şanssızlığı da bu oldu. O kritik anda gözlüğünüz deo l m a d ı ğ ı i ç i n D r . S a r t p n ' u n r o b o t o l m a d ı ğ ı n ıanlayamadınız.
«Kesin kanıt mı istiyorsunuz? İşte!» Sarton'un kubbesiningörüntüsü titredi ve Baley kübü dikkatle masaya koydu.Ama bunu hâlâ sıkıca tutuyordu.
326
Enderby'nin yüzü dehşetten, Baley'ninki ise heyecandançarpılmıştı. Sadece R. Daneel kayıtsızmış gibiydi.
Baley parmağıyla işaret ediyordu. «Kapının raylarıarasında parlayan o şey! O nedir, Daneel?»
Robot sakin sakin, «İki küçük cam parçası.» diye açıkladı.«Biz onlara önem vermedik.»
«Ama artık vereceksiniz. Onlar iç bükey camlarınparça lar ı . On lar ın derece ler in i ö lçün. Sonra daEnderby'nin şimdi taktiği gözlükle karşılaştırın. Camlarıkırmayın, müdür bey!» Detektif Enderby'nin üzerineatılarak adamın eiindeki gözlüğü kaptı. Bunu soluk soluğaDaneel'e uzattı. «Bu Enderby'nin sanıldığından dahaerken bir saatte kubbeye geldiğini kanıtlamaya yetersanırım.»
R. Daneel, «Söylediklerinin hepsine de inanıyorum,» dedi.«şimdi Müdür beyin Serebro−Analizi yüzünden tümüyleyanılmış olduğumu da anlıyorum. Seni kutlarım, ortakElijah.»
Baley'nin saati gece yarısı olduğunu gösteriyordu. Artıkyeni bir gün başlıyordu.
Enderby başını ağır ağır eğerek kollarına dayadı. Sesib.oğuk bir iniltiden farksızdı. «Bir yanlışlık oldu. Biryanlışlık. Onu öldürmeyi hiçbir zaman istemedim.»Birdenbire koltuktan kayarak yere yığıldı.
R. Daneel ona doğru atıldı. «Ona zarar verdin, Elijah. İştebu çok kötü.»
327
«Ölmedi ya?»
«Hayır. Ama kendinden geçmiş.»
«Merak etme, ayılır. Bu suçlamalara dayanamadı sanırım.Katil olduğunun anlaşılmasına da. Ama bunu yapmakzorundaydım, Daneei. el imde mahkemenin kabuledebileceği bir kanıt yoktu. Sadece anlamlı birkaç olayvardı. Onu durmadan sıkıştırmam, gerçeği ağır ağıraçıklamam gerekiyordu. Böylece kendisini ele vereceğiniumuyordum. Öyle de oldu. Onun cinayeti itiraf ettiğiniduydun değil mi?»
«Evet.»
«İyi. Sana bunun Uzaycıların prLijesi bakımından çokyararlı olacağını söyledim. Hatta söz de verdim. Onuniçin... Dur, dur, kendisine geliyor.»
Enderby inledi. Gözkapakları titreşti. Adam sonundagözlerini açarak sessizce Baley'le R. Daneel'e baktı.
Baley, «Müdür bey,» dedi. «Beni duyuyor musunuz?»
Enderby cansız cansız, «Evet,» der gibi başını salladı.
«iyi öyleyse. şimdi... Uzaycıların sizi cezalandırmaktandaha önemli dertleri var. Onlarla işbirliği yaptığınıztakdirde...»
«Ne? Ne?» Enderby'nin gözlerinde hafif bir umut pırıltısıbelirdi.
«New York Ortaçağcılar örgütünde önemli bir yeriniz
328
olmalı. Hatta belki de gezegeni kapsayan bütün örgütte.Onları etkileyin. Uzaydaki diğer gezegenlere yayılmafikrini aşılayın hepsine. Nasıl bir propaganda yapacağınızmeydanda. 'Evet, toprağa dönebiliriz... ama başkagezegenlerde.'»
Enderby mırıldandı. «Anlayamıyorum...»
«Uzaycıların istedikleri bu. Tanrı yardımcım olsun, artıkben de bunu istiyorum. Buna Dr. Fastolfe'la yaptığım kısabir konuşma neden oldu. Uzaycılar her şeyden çok bunuarzu ediyorlar. Bu amaçla devamlı Arza gelerek buradakalıyor ve bu yüzden canlarını tehlikeye atıyorlar. Dr.Sarton'un ölümü, Ortaçağcıları Galaksiye yayılmahareketini yeniden başlatmaya ikna etmenizi sağlarsa,Uzaycılar da bu uğurda kurban vermelerine değeceğinidüşünürler sanırım. şimdi anladınız mı?»
R. Daneel, «Elijah çok haklı,» diye ekledi. «Bize yardımedin, Müdür bey. O zaman biz de geçmişi unuturuz. Şuanda Dr. Fastolfe ve bu prLijeyle ilgilenen diğer Uzaycılaradına konuşuyorum. Tabii şimdi bize yardım edeceğinizisöyler, sonradan cayabilirsiniz. Ama biz de o zaman suçluolduğunuzu herkese açıklarız. Bunu da anladığınızıumarım. Bu konudan söz etmek beni üzüyor.»
Enderby sordu. «Yargılanmayacak mıyım?»
«Hayır. Tabii bize yardım ederseniz.»
Enderby'nin gözleri daldu. «İstediğinizi yapacağım... O...bir kazaydı. Bir kaza. doğru olduğunu sandığım bir şeyyaptım...»
329
Baley, «Bize yardım ederseniz, asıl o za* man doğru olanıyapmış olursunuz,» dedi. «Arz ancak diğer gezegenlereyerleşildiği takdirde kurtulabilir. Önıyargılara kapılmadandüşünürseniz bunun doğru olduğunu da anlarsınız. Bunubaşaramazsanız, o zaman Dr. Fastolfe'la kışı bir konuşmayapmanızı öneririm. Ve yardıma hemen şimdi, R. Sammyolayını örtbas ederek başlayabilirsiniz. Olayın bir kazaolduğunu söyleyin. İşte, böyle bir şey. O olay sonaermeli.» Baley ayağa kalktı. «Unutmayın, gerçeği bilen tekinsan ben değillm, müdür bey. Beni ortadan kaldırmanızmahvınıza neden olur. Bütün Uzay Kenti işin içyüzünüöğrendi. Bunu anlıyorsunuz, değil mi?»
R. Daneel ona baktı. «Başka bir şey söylemene gerekyok, Elijah. İçtenlikle konuştu ve bize yardım da edecek.Serebro−Analizi bunu gösteriyor.»
«İyi öyleyse. Artık eve gidebilirim. Jessie'yle Bentley'igörmeyi, normal yaşamıma dönmeyi istiyorum. Tabiiuyumayı da. Daneel, Uzaycılar gittikten sonra sen Arzdakalacak mısın?»
R. Daneel, «Bana bu konuda bir şey söylenmedi,» dedi.«Neden sordun?»
Baley dudağını ısırdı, sonra da, «Açıkçası senin gibi birineböyle sözler söyleyeceğim hiç aklıma gelmezdi, Daneel,»diye mırıldandı. «Ama... sana güveniyorum. Hatta... sanahayranlık duyuyorum. Ben artık Arzdan ayrılamayacakkadar yaşlı sayılırım. Ama göç edecek Arzlılar için okınlaraçıldığı zaman belki Bentley de onlardan birine gider. Vebelki ileride bir gün Bentley'le sen...»
«Belki...» R. Daneel'in yüzü ifadesizdi. Sonra robot Julius
330
Enderby'e döndü.
Adam onlara bakıyordu. Gevşek etil yüzünde yavaş yavaşcanlı bir ifade belirmeye başlıyordu.
Robot, Enderby'e, «Elijah'ın bana daha önce söylediğibazı sözlerin anlamlarını kavramaya çalışıyordum, dostumJul ius,» dedi . «Gal iba bunu başardım da, çünkübirdenbire bir gerçeği anladım. Olmaması gereken, yanisizin 'kötülük' dediğiniz şeyin ortadan kaldırılması herzaman pek de önemli değil. Asıl önemli olan bu kötülüğün'iyilik' diye tanımladığınız şey haline sokulması. Bu dahaadil ve istenmesi gereken bir şey.» Durakladı. Sonra dasözlerine kendisi de şaşıyormuş gibi ekledi. «Git ve birdaha günah işleme!»
Baley birdenbire güldü ve R. Daneel'in dirseğini tuttuAdamla robot kol kola kapıdan çıktılar.
BİTTİ
331
