71. Ulusal Elconometri ve tstatistik Sempozyumu, Mayis 2003Gazi Universttesi, Ankara

Etkin Piyasa Hipotezi: Haftanm Giinu Etkisi ve Hareketli Ortalama YontemininKar$ila$ tirilmasi

Yrd. 009. Dr. Hakan YILDIRIM Ars. G6r. Ozgiir CAKIR Ars. G6r. Murat ClNKOMarmara ftniversitesi Marmara thiiversitesi Marmara Universitesi

isletme Bolumii tstehne Boliimu Ingilizce Ifletme Boliimii

6ZETBu cahsmanm amaci, IMKB-30 icerisinde yer alan sirketlerin haftanm giinii etkisi ve hareketli ortalama yontemikullandarak al-sat sinyallerini iiretmektir. Ozmen (1997), Balaban (1995), Bildik (1998) tarafmdan yapilan cahsmalarhaftanm giinu etkisini gostermistir. Bu calismada, IMKB-30'da yer alan. sirketler haftanm gilnii etkisi ve hareketliortalama yontemine go're belirlenecek olan al-sat sinyallerine bakilarak karsilastirdacaktir. Hangi yo'ntemin uygunoldugu karsilastirmasi yapilarak etkin piyasa hipotezi smanacaktir. Karsilastirma kriteri olarak, ayni anda belli birpara ile bas,lanacak ve hangi ydntem kullandarak daha fazla getiri elde edilecegine bakilacaktir. Veri setimiz takassiiresmin 2 gun olarak degistirildigi 14.07. 1994 tarihinden itibaren baslayacaktir.

Anahtar Kelinieler: Etkin Piyasa Hipotezi, Hareketli Ortalama, Haflanin Giinii etkisi.

ABSTRACTThe goal of the paper is to show the day of the week effect and by using the moving average rule to create a buy and sellsignal. Ozmen (1997), Balaban (1995) and Bildik (1998) have shown the day of the week effect. In this study we willcover the company which s in the ISE-30. Buy and sell signal are going be created by both moving average and dayeffect rule and result are going to be compared. As a comparison criteria starting with the same amount of money thelast day money will be compared. The data started with 14.07. 1994 since the exchange procedures changed as a twodaysperiods.

Piyasadaki fiyatlarin butiin bilgileri yansittigmi iddia eden 'Etkin Piyasa Hipotezi' ile ortaya atilmif olan sav fiyatlarinherhangi bir belirgin seklinin ve trendinin olmadigi yo'niindedir. Bu hipotez ge9mi? fiyatlann kullanilarak gelecegeiliskin tahminde bulunmanin mumkun ohnayacagini iddia etmektedir. Hipotezde 09 9esit etkin piyasadan s6z edilebilir:zayif yapidaki etkin piyasa, yari giiflii yapidaki etkin piyasa ve gu^lii yapidaki etkin piyasa.

• Zayif yapidaki etkin piyasa, ge9mi§ fiyatlarin ve biitiln bilgilerin fiyatlara yansidigmi iddia eder. Bunun anlamiise teknik analiz ile yapilan tahminlerin fazlakazan9 saglamaya yaramayacagidir.1 Yari gfl9lu etkin piyasa ise, halka afiklanmi; olan bilgilerin tamaminin fiyatlara yansidigi, dolayisiyla dateknik analizin ve temel analizin fiyatlann tahmin edilniesinde yararh olmayacagi ;eklindedir.• Gu9lfl yapidaki etkin piyasa hipotezine gOre ise kamuya afiklanan veya i9eriden saglanan bilgiler fiyatlarayansimakta, dolayisiyla da i9eriden elde edilen bilgilerde kullanilsa fiyatlan tahmin ederek fazla kazan? saglainakmumkun olmamaktadir.

"Fiyatlann piyasadaki butun bilgilerin bir yansimasi oldugu" ilk kez Fama (1970) tarafmdan ortaya atilmiftir. Buhipotezin reddine donuk en onemli bulgular anomalilerdir. En fazla arastinlan anomaliler ise ^irketin buyiikliigu ve tarihetkisidir. §iricetin buyiikliigu anomalisinde kufiik ;irketlerin buyuk fiiketlere gore daha fazla getirisinin oldugu, tarihanomalisinde ise Ocak ayi etkisi ve haftanm giinii etkisinin varhgi kastedilmektedir. Ocak aymin diger aylardan dahafazla bir getiriye sahip oldugu, haltaiim giinu etkisinde ise haftanin belirli gunlerinde surekli negatif getiri varken bazigunlerinde de pozitif getiri oldugu gfirulmektedir. Cross (1973) ve French (1980), yaptiklan 9ahsmada New Yorkborsasinda hisse senedi getirilerinin Pazartesi gunleri negatif, Cuma giinleri ise pozitif oldugunu gormusjerdir. Bu9alifmalardan sonra Gibbons ve Hess (1981), Lakonishok ve Levi (1982), Smirlock ve Starks (1983), Keim veStambaugh (1984), Jaffe ve Westerfleld (1985) Cross ve French in yaptiklari 9alismayi destekleyen sonuflarbulmu^lardir. Tiiikiye ile ilgili yapilmif ilk 9ahsmalardan bir tanesi Ozmen (1992)' in 9alismasidir. Bu 9ali§mada IMKBendeksinde haftanm giinil etkisinin olup olmadigi araftmlmistir. Bazi hesaplama faiichhklari yuzunden 9alis.madakullanilan veri scans farkhhklari nedeniyle tek scans ve 9ift scans olarak ikiye aynlmi^tir, takas suresi farkhligidolayisiyla gene bir giinliik ve iki giinliik seans olarak aynlmi^tir ve son olarak bile$ik endeksin farkh hesaplanmasidolayisiyla ikiye aynlmi^ir. Cali^ilan veri setine gore gun etkileri ortaya konmu^tur. 6zfln (1999) ise 1987 ve 1998yillari arasindaki IMKB-100 endeksinin giinliik verileri ile yaptigi 9alismada IMKB 'nin zayif yapida etkin oldugunugostermistir. Durukan (1999) yaptigi 9alismadatMKB-100 endeksi ile makroekonomik degiskenlerin arasindaki ilifkiyiincelemi? ve hisse senedi fiyatlarmi etkileyen en onemli degiskenlerin faiz orant ve ekonomik aktivite degiskenlerioldugunu saptamiftir. Bildik (2000) takas suresinin iki gun oldugu ddnem i9in en yuksek getirinin Cuma giinleri

oluftugunu negatif getirilerin ise Pazartesi olustagunu saptamistar. Hareketli ortalama teknigi ise etkin piyasahipotezinin smanmasini saglayan ikinci bir tekniktir. Hareketli ortalama teknigi piyasada teknik analiz yapmak i9inkullanilan bir tekniktir. Teknik analiz, gefmii fiyat bilgisinin kullanilarak al/sat kural lari yaratarak kan maksimize riskiise minimize etmeye 9ahsmaktadir. Gencay ve Stengos (1998) teknik analizin iki temel dayanagi oldugunu belirtirler.Birincisi, piyasa hareketinin 6zellikle uzun donemde fazla degismedigi, ikinci ise ilgili yatmm bilgilerinin efektif olarakyayihnasidir. Hareketli ortalama teknigi fiyat bilgilerinin ortalamasl ile olusur. En basit kural ise fiyat ne zamanhareketli ortalama degerinin uzerine 9ikarsa al sinyali, ne zaman altma dflferse sat sinyali olarak algilanir. Bu kuralinaltinda yatan mantik ise yakin gecmi^teki trendi g6stermesidir. Hareketli ortalama, en son olufan n tane fiyatinortalamasinin almmasma dayanir ve her yeni fiyat olusumundan sonra en eski olan fiyat seriden cikartilarak ortalamayeniden hesaplanir.

n-l

(1) numarali denkleme gore, fiyat (pt) degerinin mt degerinden yflksek olmasi al anlamma gelir, (pt- mt >0). Tersi birdurum ise sat sinyali olarak algilanmalidir.

Bu 9alismanin ikinci bolumde veri seti ve bulgular, U9uncfl bolumde ise sonu9lar sunulacaktir.

2. VERI SET!

iMKB'ye kote olan firketlerden 04.03.2003 tarihi itibari ile lMKB-30 indeksinin hesaplandlgl firketler bu 9alifmaninkapsammda olacaktir. Veri setimizin baflangi9 tarihi olarak 14.07.1994 almacaktir. Bu tarihin se9ilme sebebi ise takassuresinin iki gune 9ikarilmif olmasidir. Dolayisiyla gun etkisini ortaya 9ikardigi dusuniilen faktorlerin en azindan birtanesi sabitlenmif olacaktir. §irketlerin gozlem sayilarmin farkh olmasi dolayisiyla islemlere baflarkenportfbyumuzdeki kaynak farkliliklannin ortadan kaldirilabilmesi i9in her firketle ilgili olarak veri setinin basladigitarihte elimizde 10,000 $ oldugu varsayilmif, bu deger hisse senedi i9in iflemin bafladigi tarih itibari ile Turk lirasinacevrilmi? ve 04.03.2003 tarihinde ne kadar degifmif olacagi hesaplanmiftir.

2.1. Bnlgular

IMKB-30 endeksinde yer alan firketlerin getirilerinin hesaplanmasi i9in fu formul kullanilacaktir,

r, = ln(-^-) ( 2 )Pt-l

rt getiriyi,pt bugOnkii fiyati,Pn dunku fiyati gfistermektedir.

Getiriler her bir hisse senedi I9in hesaplandiktan sonra gflnlflk ortalama getiriler hesaplanmiftir. Gflnlere gfire, Pazartesigflnflnfln ortalamasl 29 firket i9in negatif ve en fazla kaybm oldugu giindflr, sadece ENKA firketi i9in en bflyflk kayiportalamasl Carfamba gflnflde ger9eklefmektedir. En fazla getirinin oldugu gun ise Persembe ve Cuma gunflyafanmaktadir. Perfembegunfi en fazlapozitif getiri olan firket sayisi 17 iken Cumagflnfl en fazlapozitif getirisi olanfirket sayisi 13 olarak ger9eklefmiftir.

Tablo 1. Gunlere gSre getirilwin frekanslari

PazartesiSalt^arfambaPerfembeCuma

En dflfflkgetiri29

1

En yuksekgetiri

1713

$ekil 1. Pazartesi giinii en diistik Persembe gunu en yuksek getiriye sahip olan sirketler

2. Pazartesi gunu en diisiik Citma gunu ise en yuksek getiriye sahip olan sirketler

0 015 -,

o m -

O nnK.UUD -

0 -

-0 005 -

-0 01 -

-0 015 -

y*v >*\IX *MS vi \1/ ».t '

A JJf- 3N

^^fv-»^2 *^ g £ £\$

Bu graflklerde giin etkisinin varhgi kabul edilerek alim satim kurall belirlenecektir. Bu kuralagore, her hangi birhissesenedi pazartesi giinii en az getiriye sahip ise o giin almacak, en fazla getiriye sahip oldugu giin ise satilacaktir. Al satkurall hareketli ortalama yontemi i9in (pt - mt >0) geferli oldugu durumlarda al diger durumlarda sat olarak kabuledilmektedir. Hareketli ortalama kurall i9in 5 ve 10 giinliik hareketli ortalamalar kullanilacaktir. Sonu9lar II, III, IVnumarali tablolarda verilecektir.

Tablo 2. Haftanm gtiniine gore yapilan i$lemlere dekar-zarar durumu

HlSSEADI

ANADOLU EFESAKBANKAKENERJlAKSAAK SIGORTAALARKO HOLDINGARCELlKDOGAN HOLDINGDOGAN YAYIN HOLDINGENKA INSAATEREGLI DEMIR CELKFTNANSBANKFORD OTOGARANTI BANKASIHURRIYET GAZETECiLiKIS BANKASI CKOC HOLDINGMICROS TURKNETASPETKIMPETROL OFISISABANCI HOLDINGSISE CAMTOFAS OTOTANSASTURKCELLTRAKYA CAMTUPRASVESTELYAPI KREDI BANKASI

ISLEMGUNSAYISI670216368221472061215821622162114721512161216221622162214821572162216221622162214314172162216216166772162215021622158

ALSATSAYISI268832264838804840830844438830842830830830836842844844830844820544844844620258844840830840

KOMtSYONVERGl

13,561,571,44359,012,491,11811,450,351,10010,954,686,84825,268,491,64410,825,862,424161,809,891,64019,379,994,39418,218,108,375145,125,808,43328,672,079,33848,181,773,631184,586,582,64551,523,585,77657,979,250,26362,903,692,79031,371,617,19924,195,262,14926,246,144,699111,087,045,533211,068,187,33249,047,529,22733,111,573,9048,998,337,247112,268,781,1738,078,691,83125,438,203,46170,734,829,709659,697,784,88035,441,053,040

BAKlYE

10,071,178,84060,987,633,7109,943,915,009,889,348,49014,777,585,1708,335,598,760253,628,190,19015,012,358,59015,880,311,410184,839,882,81018,887,346,91049,787,173,000206,902,715,30032,552,872,57066,056,594,78041,522,562,73026,745,949,69013,033,578,94014,840,340,350100,225,055,860151,391,803,41048,869,401,72023,161,623,5709,815,952,39051,690,373,5309,832,207,84024,143,165,39060,787,644,100678,051,987,08012,690,445,110

KAR / ZARARDURUMU

-3,490,392,6031,975,142,592-1,506,436,100-1,065,338,358-10,490,906,474-2,490,263,66491,818,298,550-4,367,635,804-2,337,796,96539,714,074,377-9,784,732,4281,605,399,36922,316,132,655-18,970,713,2068,077,344,517-21,381,130,060-4,625,667,509-11,161,683,209-11,405,804,319-10,861,989,673-59,676,383,922-178,127,507-9,949,950,334817,615,143-60,578,407,6431,753,516,009-1,295,038,071-9,947,185,60918,354,202,200-22,750,607,930

Tablo 3. Beg gBnlflk hareketli ortalamaya gb're yapiian idemlerde kar-zarar dummu

HlSSE ADI

ANADOLU EFESAKBANKAKENERJlAKSAAK SIGORTAALARKO HOLDINGARCELIKDOGAN HOLDINGDOGAN YAYIN HOLDINGENKA INSAATEREGLI DEMIR CELIKFINANSBANKFORD OTOGARANTI BANKASIHURRIYET GAZETECILlKIS BANKASI CKOC HOLDINGMICROS TURKNETASPETKIMPETROL OFISISABANCI HOLDINGSISE CAMTOFAS OTOTANSASTURKCELLTRAKYA CAMTUPRASVESTELYAPI KREDI BANKASI

ISLEM GUNSAYISI670216368221472061215821622162114721512161216221622162214821572162216221622162214314172162216216166772162215021622158

AL - SATSAYISI182562184572530586584566306578578502572582534548548590584528552362558552390166546586598558

KOMlSYONVERGl7.144.461.2347.832.873.7019.838.558.35015.361.410.48531.859.454.89512.057.926.04832.918.233.97071.796.930.15617.183.541.14443.341.916.70412.107.442.35413.792.683.71429.903.194.34141.638.689.09026.191.846.05698.752.437.31959.994.409.50613.704.853.7406.601.026.016141.682.961.0159.706.108.43425.357.748.09324.128.480.13315.250.979.831150.452.572.9358.219.704.09235.790.256.93024.669.093.43285.470.431.350105.612.210.379

BAKlYE

6.007.497.6905.391.789.1705.699.185.0005.866.460.26017.787.390.5506.674.300.10017.882.667.35031.245.068.47011.579.364.67042.585.812.6805.052.054.59012.824.862.92017.739.250.71020.687.238.66021.539.155.27060.648.106.66033.176.394.0604.388.961.9403.080.357.83097.249.477.6506.373.409.36013.609.345.2408.733.109.89010.012.770.300102.470.753.1208.858.750.63033.488.749.0905.724.150.41031.660.545.160120.382.720.290

KAR/ZARARDURUMU-1.136.963.544-2.441.084.531-4.139.373.350-9.494.950.225-14.072.064.345-5.383.625.948-15.035.566.620-10.551.861.686-5.604.176.474-756.104.024-7.055.387.764-967.820.794-12.163.943.631-20.951.450.430-4.652.690.786-38.104.330.659-26.818.015.446-9.315.891.800-3.520.668.186-44.433.483.365-3.332.699.074-11.748.402.853-15.395.370.243-5.238.209.531-47.981.819.815639.046.538-2.301.507.840-18.944.943.022-53.809.886.19014.770.509.911

Tablo 4. On gDnlBk hareketli ortalamaya gCre yapilan i$lemler sonrasi kar-zarar durumu

HlSSEADI

ANADOLU EFESAKBANKAKENERJlAKSAAK SIGORTAALARKO HOLDINGAR(?ELiKDOGAN HOLDINGDOGAN YAYIN HOLDINGENKA INSAATEREGLI DEMIR CELIKFINANSBANKFORD OTOGARANTI BANKASIHURRIYET GAZETECiLIKIS BANKASI CKOC HOLDINGMICROS TURKNETA$PETKIMPETROL OFISISABANCI HOLDINGSISE CAMTOFAS OTOTANSASTURKCELLTRAKYA CAMTUPRASVESTELYAPI KREDI BANKASI

ISLEMGUNSAYISI2.1636822.1462.0602.1586692.1612.1611.1462.1512.1612.1512.1622.1622.1482.1572.1622.1622.1622.1622.1431.4172.1621.6162.1622.1622.1506772.1622.158

ALSATSAYISI372126350376386124388370194402350340378344346356352362374372390252368224362350380120364366

KOMtSYONVERGl

3.841.239.0226.879.791.4757.140.278.08313.186.655.6463.281.536.7714.226.790.02010.926.694.70319.168.702.84426.896.170.6657.072.245.47119.899.377.92841.998.584.41219.311.140.70717.991.558.83811.045.688.28835.446.509.09920.858.341.1478.946.538.8714.410.804.02912.573.688.6536.781.320.2749.492.060.22523.098.010.35681.700.336.1442.702.788.16920.866.225.51120.250.931.0794.170.698.82653.751.900.89835.096.638.330

BAKlYE

3.379.022.9106.393.147.5007.677.093.6508.390.436.1903.487.814.1305.436.335.6108.986.188.83015.166.426.40038.693.168.86010.982.325.05020.055.089.59077.623.107.02015.033.879.52027.313.505.93016.808.752.83030.519.244.54020.898.781.0406.768.928.1004.566.355.70013.094.402.9606.113.152.7707.332.869.69022.037.854.160123.101.530.1202.988.074.48027.969.007.84012.564.796.0905.935.901.09047.905.396.25065.945.591.620

KAR/ZARARDURUMU

-462.216.112-486.643.975536.815.567-4.796.219.456206.277.3591.209.545.590-1.940.505.873-4.002.276.44411.796.998.1953.910.079.579155.711.66235.624.522.608-4.277.261.1879.321.947.0925.763.064.542-4.927.264.55940.439.893-2.177.610.771155.551.671520.714.307-668.167.504-2.159.190.535-1.060.156.19641.401.193.976285.286.3117.102.782.329-7.686.134.9891.765.202.264-5.846.504.64830.848.953.290

3. SONUC

IMKB-30 i9in bulunan sonuflar daha onceden yapilmis olan 9alismalar ile ayni yonde fikmaktadir. Hisse senetleri i9inbelirlenen gunlere gore, bes gflnlttk ve on giinluk hareketli ortalamayagSre yapilan alis-sati§lar sonrasinda kar edildigigtirulmektedir.

Bes giinliik hareketli ortalama kuralina gore al sat yapilan hisse senetlerinden Turkcell ve Yapi Kredi Bankasinm pozitifgetirilerinin oldugu, diger hisse senetlerinin ise negatif getiri olustundugu gorulmektedir.

On giinliik hareketli ortalama kuralinm uygulanmasi sonucunda Aksa, Alarko Holding, Anadolu efes, Dogan yayinholding, Enka, Eregli demir 9elik, Finansbank, Garanti, Hiirriyet gazetecilik, Ko9, Netaf, Petkim, Tansa?, Tofas,Trakya cam, Turkcell, Yapi kredi bankasi hisse senetlerinde pozitif getiri gorulmektedir.

Al-sat islemlerinin gunlere gore yapildigmda hisse senetlerinden: Akbank, Ar9elik, Enka, Finansbank, Fordoto,Httrriyet gazetecilik, Tofaf, Turkcell, Vestel getirilerinin pozitif digerlerin in ise negatif oldugu g6rillmektedir. Bu hissesenetlerinden Enka Carsamba-Cuma, Akbank, Ar9elik, Finansbank, Fordoto, Turkcell, ve Vestel hisse senetlerininPazartesi-Cuma, Httrriyet ve Tofas hisse senetlerinin ise Pazartesi-Perfembe gunlerinde al sat islemlerine tabi tutuldugugdrttlmuftttr.

Bu kadar basit kurallarda bile (haftanin giinii, hareketli ortalama) pozitif getiri saglandigmin goriilmesi Etkin Piyasahipotezinin 1MKB i9in ge9erli olmadigini gostennektedir.

KAYNAKLAR

Balaban E., 1995 "Day of the week effects: new evidence from an emerging stock market", Applied Economics Letters,2, 139-143

Bildik R., 2000 "Hisse senedi piyasalannda donemsellikler ve 1MKB flzerine ampirik bir 9alisma" Istanbul MenkulKiymetlerBorsasi, sy 99

Bildik R., 1998 "Gecelik faiz oranlannda haftanin gunu etkisi; Tflrk para piyasasindan omekler" iMKB dergisi, cilt: 2sayi: 6 sy 49-80

Cross R, 1973 "The behaviour of stock prices on fridays and mondays" Financial analysts journal, 67-69

Durukan M. B., 1999 "Istanbul menkul kiymetlerborsasini makroekonomik degiskenlerin hisse senedi fiyatlanna etkisi

FamaE. 1970 "Efficient capital markets: a view theory and empirical work" Journal of Finance, 25, 383-417

French K., 1980 "Stock returns and the weekend effect" Journal of financial economics, 8, 55-69

Gibbons M., Hess P., 1981 "Day of the week effects and asset returns", Journal of business, October, 579-596

Gencay R., Stengos S., 1998 "Moving average rules, volume and the predictability of security returns with feedforwardnetwork" Journal of Forecasting, 17, 401-414.

Jaffe J., Westerfield R., 1985 "Patterns in Japanese common stock returns: day of the week and turn of the year effects",Journal of financial and quantitative analysis, June, 261-272

Keim D., Stambaugh R., 1984 "A further investigation of the weekend effect in stock returns", Journal of finance,July, 819-837

Lakonishok J., Levi M., 1982 "The weekend effects in stock returns", Journal of finance, June, 883-889

Ozmen T., 1992 "Diinya borsalarinda g6zlemlenen anomaliler ve IMKB flzerine bir deneme" Sermaye PiyasasiKurumu yayinlan, No:61.

Ozfln A., 1999 "Kaos teorisi, hisse senedi getirilerindeki dogrusal olmayan davranislar, zayif islem ve gelisenpiyasalardapiyasaetkinligi: IMKB ornegi", iMKB dergisi, cilt: 3 sayi: 941-71

Smirlock M., Starks L., 1983 "Day of the week and intraday effects in stock returns", Journal of financial economics,September, 197-210