Etničke zajednice

Etničke zajednice

SADRžAJ :

1.Uvod………………………………………….……………3

2.Primitvne forme etničih zajednica……………………...4

2.1.Horda…………………………………………………………...4

2.2.Rod…………………………………………………………..….5

2.3.Pleme………………………………………………..…………..6

3.Razvijene forme etničkih nacija…………………………7

3.1.Narod.....................................................................................7

3.2.Nacija....................................................................................10

4. Nastanak nacije...........................................................12

5.Zaključak.....................................................................15

6.Literatura.....................................................................16

2

Etničke zajednice

1.Uvod

Etničke zajednice su društvene grupe istorijski nastale, koje u početku povezuje

zajednički život na nekoj teritoriji a kasnije predstavlja o zajedničkom nastanku i poreklu kao i

osecanje pripadnosti i identiteta. Svaki tip društva ima odgovarajucu etničku zajednicu. Etnička

grupa (od grčkog, ethnos, "narod") je kultura ili podkultura čiji pripadnici se jasno razlikuju od

ostalih ljudi prema određenim karakteristikama baziranim na rasnim, nacionalnim, jezičkim ili

verskim izvorima.

Za pripadnike etničke grupe se smatra da su kulturno i biološki slični mada to u principu nije

sasvim neophodno. Etničke grupe dele zajedničko poreklo u kontinuitetu vremena tj. dele istoriju

i budućnost jednog naroda. Ovo se postiže kroz generacijsko predavanje i prenošenje

zajedničkog jezika, institucija, vrednosti i tradicija te osećaja pripadnosti.

Ove osobine su važne za napomenuti kako bi se etnička grupa mogla razlikovati (po definiciji)

od obične grupe pojedinaca koji dele zajedničke karakteristike kao što je poreklo. Iz političkog

aspekta etničke grupe se mogu razlikovati od nacija po tome što etničke grupe nemaju

suverenitet.

Globalne društvene grupe mogu se podeliti u dve grupe:

1) Primitivno - istorijske oblike društva,

2) istorijske oblike društva.

3

Etničke zajednice

U primitivno - istorijske oblike društva spadaju: HORDA, ROD, FRATRIJA, PLEME.

U razvijenije istorijske oblike društva spadaju: NAROD, NACIJA.

2.Primitvne forme etničih zajednica

U primitivno - istorijske oblike društva spadaju: HORDA, ROD, FRATRIJA, PLEME.

2.1.Horda

Horda je najprimitivniji oblik etničke društvene grupe. U njoj su se odigravale sve

životne funkcije, od razmnožavanja do nabavljanja potreba za život i odgajanja podmlatka.

Pračovek pribavlja hranu skupljanjem plodova, korenja biljaka i lovom. Prvi dodiri hordi bili su

slušajni, nastali po svoj prilici u traženju izvora egzistencije, kada je i moglo doci do stapanja

manjih hordi u veće, a isto tako do cepanja hordi na manje grupe, zavisno od okolnosti u kojima

su se našle. U hordi se zajednički obavljaju svi društveni procesi neophodni za njenu

egzistenciju. Horda je najniži, prvobitni oblik ljudske zajednice, čiji se broj kretao od 10 dо 20

članova (iako ima podataka da ih je bilo i u većem broju - 50 dо 80, čak i 100). Prema

istraživanjima koje je sproveo Morgana, na nižem stupnju divljaštva horda se nije razlikovala od

životinjske vrste. Bračni odnosi su se odvijali kao i ranije vladao je promiskuitet. Vođa horde –

muškarac nastavio je polni život sa članovima u istoj generaciji, ali i sa majkom i kćerima. Nije

postojala, još uvek, horizontalna zabrana što se tičepolnih odnosa. Još je bio dozvoljen incest, a

brak je bio endogaman. Tako je prirodna podela rada uticala na zabranu polnih odnosa između

generacija. Prirodna podela rada je po starosti izdiferencirana na tri grupe: maloletnu, odraslu i

staračku . To je u stvari početak korišćenja oruđa i sakupljanje hrane. Uvedena su nova

ponašanja i pravila. Horda je bila jedinstvena, i domaćinstvo je bilo zajedničko. Namirnice su se

4

Etničke zajednice

delile unutar horde.Danas u svetu ne postoje horde. One označavaju početak i nastanak društva i

njegovog životaposebno kvaliteta u prirodi.

2.2.Rod

Rod je etnička zajednica koja je nastala negde 20 000 godina p.n.e. dakle krajem srednjeg

doba divljaštva, u mlađem paleolitu, da bi zagazila duboko u neolit. Neolitski čovek živeo je u

stalnim naseljima gradeći zemunice ili sojenice. U hordama postoji tkz. promiskuitet, a u

rodovima je popularna egzogamija. Za njega je karakteristična zabrana bračnih odnosa između

sestara i braće istog gensa (klana). Dok je žena bila glavni proizvođač, vladala je epoha

matrijarhata. U gensovima otac postaje glavar. Seoski život roda je posve drugačiji nego u hordi.

Zemljoradnja i stočarstvo su bitne odlike roda, a muškarci su nosioci privredne aktivnosti i

poreklo dece se računa po ocu, a ne po majci. Znači matrijarhat prepušta mesto patrijarhatu.

Članovi roda su verovali u etničko poreklo, simbol zajedničkog pretka je totem koji se obično

prikazivao u liku životinje ili u obliku biljke. On je doživljavan kao praotac plemenske zajednice

i njen duhovni zaštitnik. Kako je rod prvenstveno proizvodno - potrošačka skupina te je

proizvodnja i potrošnja u rodovskim organizacijama imala kolektivni karakter. Zemljište je bilo

kolektivno vlasništvo, a plodovi su se zajednički delili isto kao i ulovljena divljač ili riba.

Udruživanjem više rodova nastale su fratrije ili bratstva, zajednice zasnovane na krvnom

srodstvu a udruživanjem vise bratstava nastala su plemena. Bratstvo sačinjavaju dva, tri roda.

Ona su, pre svega, velike organizacije koje, u slučaju zajedničke opasnosti,istupaju pod jednom

komandom. Pored toga, postoji kult zajednica: zajednički religiozni kult, groblja, itd.Rodovi su

obavljali verske svečanosti,a to znači da su imali posebne religije. Svaki ponaosob rod je imao

svoje groblje,a ljudska svest se zasnivala na religiji i magiji.

5

Etničke zajednice

2.3.Pleme

Pleme je etnička zajednica prvobitnog pretcivilizacijskog društva, karakterističnog za

metalno doba, u kojem još ne postoji državna organizacija globalnih funkcija nego tu ulogu vrši

patrijarhalna vlast na čelu sa plemenskim starešinama. Karakteristika varvarstva jeste pleme.

Više rodova sačinjavaju pleme, i ono predstavlja krvno – srodničku i teritorijalnu zajednicu.

Javilo se zanatstvo kao zasebno zanimanje, a prvobitna razmena u vidu trampe postepeno

prerasta u trgovinu. Karakteriše ga postojanje patrijarhalne monogamne porodice. Osnovu

plemenskog nacina života činili su kolektivna svojina nad sredstvima rada i ravnomerna

raspodela proizvoda na sve članove plemena, zajedništvo teritorija, privrede i dr. funkcija.Još

uvek je u upotrebi termin komuna, sa značenjem kolektivne zemljišne svojine koje šine pačnjaci,

šume i vode.Kolektivna zemlja nije mogla biti predmet prodaje.Ona se mogla, eventualno, deliti

na bratstva, pa i na rodove koji su imali svojekolibe ili bačije. Katune su ipak najviše koristili oni

domaćini koji su imali najviše stoke. Izmedju srodnih plemena obrazovali su se i plemenski

savezi. Srodnost među plemenima bila je naročito ispoljena u zajedničkim borbama protiv drugih

plemena, te su vremenom izrasli u trajne plemenske saveze koji se zasnivaju na vojnoj

demokratiji i razvijanju ratničkih osobina kao egzistencijalno važnih za opstanak plemena. Na

njegovom vrhu se nalazi poglavica kao ratni vođa, a čuvar duhovne tradicije je vrač. Za pleme je

karakteristično da ima zajednički govor. Celokupni duhovni život plemena oslanjao se na stroga

pravila ponašanja koja su se često izrazavala u obliku zabrana, takozvanih tabu - propisa.

Tabuima su označavana bića, biljke ili predmeti kojima se pridavala natprirodna moć. Takođe, u

6

Etničke zajednice

ovim zajednicama je razvijena magija, kao verovanje u postupke kojima se može uticati na tok

željenih događaja.

3.Razvijene forme etničkih nacija

U razvijenije istorijske oblike društva spadaju: NAROD, NACIJA.

3.1.Narod

Narod predstavlja globalnu zajednicu, globalnu društvenu grupu koja nastaje i javlja se sa

raspadanjem rodovske zajednice i klasnim društvom.U početku je bilo krvno – srodničkih

odnosa, ali se vremenom ona gubi,nestaje i isčezava. Narod nastaje spajanjem više plemenai

saveza na jednoj teritoriji,i to u okviru društvene zajednice. Narod je etnička zajednica koja se

pojavljuje u istorijskom razdoblju raspadanja društvenih skupina u kojima se odvijala

proizvodnja, te znači viši tip društvene zajednice. Novi oblici društvene podele rada tražili su

širu razmenu, tj. novo tržiste, drukčije međusobne dodire i odnose ljudi, drukčije društvene

grupe, kao i promenu u unutrašnjoj organizaciji tih grupa. Tek raspadom feudalizma i

nastajanjem kapitalizma razvija se kolektivna svest o novonastalim društvenim grupama. Narod

je grupa koja je nastala pod uticajem teritorijalnih, ekonomskih i kulturnih faktora koji su

omogućavali ujedinjenje više plemena u narod kao etničku grupu. To je praćeno prelaskom na

nove oblike privredjivanja i novi oblik natplemenske vlasti. Narod se i definiše kao skupina

većeg broja plemena koja nisu povezana međusobnim srodstvom, nego zajedničkim životom na

nekoj teritoriji.

7

Etničke zajednice

Čime je karakterističan narod kao društvena grupa?

1.Narod nije povezan vezama po krvnom srodstvu, kao što su to rodovi i plemena.

2.Iako je narod prvenstveno etnička celina, u njemu prodiru elementi iz drugih etniških

grupacija.

3.Narodna zajednica je obeležena postojanjem zajedničkog jezika, što se objašnjava time da je

narod nastao asimilacijom potpuno istih plemena.

4.Na tom stepenu razvitka još nema zajedničkog trzista.

5.Stariji narodi ( Egipćani, Jevreji, Grci i dr.) nastaju u starom veku, neki nastaju kasnije, dok

drugi i u najnovije doba.

Istočni put nastanka naroda:

Istorijski proces i put formiranja naroda nastao je na prelazu prvobitne zajednice u

robovlasničkom društvenom sistemu. Nastali su narodi (Egipćani, Grci, Rimljani, Persijanci,

Feničani). Robovlasničko društvo je bilo podeljeno na dve klase,na klasu robovlasnika i robova.

A nije bilo baš podesno da se svi savezi ujedine u jedan narod – to će reći da se Grčki narod nije

mogaoujediniti u jedinstvenu zajednicu, već je izvršena podela na mnogobrojne polise i oni su

bili posebne društvene zajednice.

8

Etničke zajednice

Zapadni put nastanka naroda:

Nastanak slovenski, romanskih, i germanskih naroda je karakterističan za zapadni put nastanka

naroda. Ovaj put se razlikuje od istočnog puta po tome što ovi narodi nisu preživeli klasičanput

robovlasničkog društva,nego samo patrijahalni oblik. To je prelaz prvobitne zajednice i

feudalizma, što je uslovilo kasniji razvitakod istočnih naroda. Ovde su narode sačinjavale obe

klase: feudalci i kmetovi.Oni su postali potpuni narodi. Nije bilo krvosrodničke zajednice,nego

teritorijalne grupe. Na sve ove razjedinjenosti delovala je i razjedinjena privredana posede,

cehove, korporacije, itd.

Odlike naroda:

Narod se kao zajednica, nalazi u središtu izmeđuplemena i nacije.Prema nekim autorima, ne vidi

se jasno linija izmeđunaroda i nacije, a ne pravi se distinkcija između ova dva pojma i na

međunacionalnom olanu. Tako se poklapaju termini „ujedinjeni narodi” i „ujedinjene nacije”. S’

pojavom nacije dolazi do švrste povezanosti.

Dakle, narod je nacija mogućnosti. Karakteristiku naroda čine i pripadnici – narod koji nije

povezan krvnim srodstvom,nego teritorijalno. Narodnu zajednicukarakteriše zajednički jezik,

odnosno narečje jednog jezika.

9

Etničke zajednice

Narod je, u suštini, posebna društvena grupa koja predstavlja prelaz od rodovski - plemenske

zajednice unacijonalnu. A jezik, vremenom, u okviru naroda postaje zajednički, i uglavnom

potiče iz viših društvenih slojeva.

3.2.Nacija

Nacija nije ništa drugo do narod na nešto višem stupnju istorijskog razvoja. Termin

nacija ima smisla da bi se njime označila stvarno nova istorijska situacija u kojoj se nalazi

etnička zajednica u savremenom društvu.

Odlučujući faktori nastanka nacije su:

1. Pojava i formiranje jedinstvenog unutrašnjeg tržišta, kao posledica ekonomskog faktora.

2. Formiranje apsolutističkih monarhija i narodnih dinastija.

3. Kulturno - psihološki faktori, koji su imali uticaja na formiranje različitih teorija društva.

4. Religija kao faktor homogenizacije naroda u naciji.

5. Geografski faktor koji neki teoretičari o naciji smatraju za najznačajnije faktore

prerastanja naroda u naciju.

Pojam nacije vezuje se za latinske izraze (nacio nasci i natus - roditi, biti rodjen). Nacija kao

termin proizilazi iz romanskih jezika. Postavlja se pitanje šta je naime nacija. To je etnička

zajednica građanskih društava koja nastaje sa formiranjem jedinstvenog tržišta, države, i kulture.

Proces nastajanja nacije doseže iz vremena feudalnog načina naturalne tj. robne proizvodnje, i do

danas nije završen.On se razvija različitim intenzitetom, što uslovljavaju konkretni uslovi. iako je

ekonomski –proizvodni činilac bio najvažniji, odlučujući za stvaranje nacije,uticali si i ostali

10

Etničke zajednice

elementi. Posebno je imala ulogu država (fizičkom, vojnom silom,organizacijom), itd. Osnovni

zahtev svih nacija je da se formira samostalna nacionalna država. Nastanak, razvoj i formiranje

nacije za sobom nose specifični razvojni put, bez obzira na delovanje ekonomske i društvene

zakonitosti.

Tempo razvoja nacije je zavisiood proizvodnih snaga, tržišta kao specijalizovane podele rada, ali

I sredsva komunikacije su imali vidnu ulogu. Delovali su spoljni faktori: tradicija, ideologija,

geografski činioci, itd. Taj process se I dalje nastavlja, pogotovo u nerazvijenim zemljama. To je

dug process (politički, ekonomski, kulturni). Nacije se dele na dva ili više društava (englesko i

severno - američko).

Za razumevanje nacije bitno je poznavati marksistička određenja:

JEZIK - bez koga nema povezivanja ljudi u jednoj naciji, iako nije obavezno da svaka

nacija ima svoj jezik.

TERITORIJA - igra presudnu ulogu. U sociološkoj literaturi se navodi kao primer da su

Amerikanci i Englezi bili jedna nacija do trenutka dok su živeli na istoj teritoriji. Kada su

se na teritoriju Amerike doselili Englezi, počelo je stvaranje nove nacije bez obzira na

isto poreklo i jezik.

EKONOMSKE VEZE – su, pored teritorije i jezika, bitna odredišna tačka za formiranje

nacije. Narasli razvoj proizvodnih snaga, robna proizvodnja, ubrzanija podela rada, u

mnogome su pomogle da teritorijalne veze ojačaju, što sve nepobitno utiče na stvaranje

nacije u obezbeđivanju (ali smao relativne) ekonomske samostalnosti.

11

Etničke zajednice

PSIHOLOŠKA KONSTITUCIJA - odnosno svest o nacionalnoj posebnosti, osebenosti

koje se izražavaju kroz kulturu – kako materijalnu, tako i duhovnu. Pokazalo se da samo

duži vremenski priod življenja na istoj teritoriji omugućava formiranje posebnosti i

osobenosti, stvaranje određenog mentaliteta i psihičkih karakteristika, a to će reći

nacionalne osobenosti koje se izražavaju kroz materijalnu i duhovnu kulturu.

4. Nastanak nacije

S’ izučavanjem naturalne privrede i pojavom robonovčanih odosa, prerastanjem

feudalnog načina proizvodnje i prerastanje u kapitalistički sistem, počije formiranje nacija. One

se formiraju zahvaljujući rastućim proizvodnim snagama i novim proizvodnim odnosima koji su

zahtevali čvršće veze naroda, etničkih zajednica.

Tako buržoazija postaje osnovna pokretačka snaga nacionalnog osvešćenja i buđenja naroda,

čime su stvorene pretpostavke za stvaranje nacionalnih država. Sve ovo vodi vladajuću naciju

(buržoaziju) u nacionalno ugnjetavanje, čime se pokazuje da je nacionalno i klasno povezano.

Nacionalno budjenje je vršeno različito, neravnomerno i neujednačeno. U teorijskim radovima

Marksa i Engelsa, nacionalno pitanje ima značajno mesto. Poznata je Marksova misao da narod

ne može biti socijalno oslobođen ukoliko je podjarmljen od drugih naroda uz sva njegova

isticanja u ime slobode, ravnomernoisti nacije, njene samostalnosti i povezanosti u svetu. Lenjin

se takođe bavio pitanjima nacije..

U njegovim radovima ovo pitanje zauzima značajno mesto. To je zato jer je Lenjin živeo, stvarao

i radio u uslovima kada je bilo mnogo neslobodnih nacija. Lenjin kaže da se treba boriti protiv

12

Etničke zajednice

svakog nacionalizma i priznanje ne smao potpune ravnopravnosti svih nacija uopšte nego i

ravnopravnost u pogledu državne izgradnje, pravo nacije na samoopredeljenje, na otcepljenje.

Rešavanje ovog pitanja je opterećeno velikom problemima, a posebno nacionalizmom i

međunacionalnim sukobima. Nacionalizam je posebno dominirao u toku Prvog svetskog rata i u

toku Drugog svetskog rata. Engels je pisao o „negativnom patriotizmu” o idejnoj osnovi

nacionalizma. Posebno ima u vidu rasističke teorije o „višim” i „nižim” rasama.

Šovinizam:

Odlikuje se nacionalnom isključivošću, nadmoćnošću svoje nacije nad drugim. On

svedoči o nacionalnoj mržnji, izolovanosti, netrpeljivosti prema ostalim nacijama. Šovinisti uvek

traže „istorijsko opravdanje” za mržnju prema drugim nacijama.

Separatizam:

To je oblik nacionalizma čija je težnja ka nacionalno – etničkim podelama, ali i ka

otcepljenju od države.

Iredentizam:

13

Etničke zajednice

Javlja se kao posebna vrsta separatizma. Njegova pretpostavka je da nacije čiji su delovi

na teritoriji druge države imaju pravo da pripoje te svoje delove svoga naroda kao i teritoriju na

kojij su oni naseljeni i žive.

Etnocentrizam:

U suštini fetišizuje svoj etnos i nipodaštava ostale narode i nacije, njihovu kulturu,

tradiciju, vrednosti itd. Hiperboliše se „svoja” nacija. Na ovaj način se stvara strah od stranaca i

razvija se ksenofobija.

Ksenofobija:

To je oblik nacionalne mržnje koja se javlja u strahu od „stranca”, pripadnika ostalih

nacionalnosti koji su došli i naselili se u dotičnu zemlju.

Unitarizam:

Zanemaruje nacionalne osobenosti i posebna nacionalna prava. On polazi od tobožnjeg

totalnog jedinstva nekih nacija. To „jedinstvo” interesa određenih nacija se manifestuje preko

centralizovanog državno – birokratskog aparata I vlasti, a posebno pri rešavanju klasno –

nacionalnih pitanja.

14

Etničke zajednice

5.Zaključak

Danas u svetu postoji mnogo etničkih zajednica. Svaki narod teži da bude etnički čist.

Etničke karakteristike, kao što su jezik, vera, običaji, kultura, povezuju jedan narod ali ga i

razdvajaju od drugih naroda.

Tako nastaju razlike među narodima a one dovode do konflikata, time i do ratova.

Dakle grupisanje među narodima po etničkim karakteristikama ima svoje prednosti, ali i

nedostatke. Svaka nacija ima svoju tradiciju koju želi sašuvati. Međutim, današnje čovečanstvo

teži integraciji, povezivanju svih naroda, kao i brisanju etničkih granica u cilju postizanja trajnog

mira u svetu.

To bi značilo pobedu solidarnosti i tolerancije u celom svetu.

Čovek treba razvijati svoje etničke karakteristike, usavršavati ih do te mere da se njima ne

podstiče nejednakost, već mir, ljubav i tolerancija.

15

Etničke zajednice

6.Literatura

1. Dr. Jože Goričar ( 1967)  : Sociologija - Osnove marksističke opšte teorije o

društvu, izdavač IP Rad Beograd.

2. Erich Fromm, ( 1984) : Bekstvo od slobode,preveli Slobodan Djordjević i Aleksandar I.Spasić,Zagreb.

3.  Đorđević, D. ( 1996 ) : Sociologija forever, Niš.

16