UNIVERZITET UMETNOSTI U BEOGRADU

Magistarske studijeKurs: Teorija umetnost i medijaPredmet: Teorija umetnosti II

Problemi definisanja etnomuzikologije kao teorije kulture/kultura

student: Jasmina Milojević

Beograd, jun 2004.

2

Etnomuzikologija (komparativna muzikologija, eng. Ethnomusicology, deutch.

Ethnomusikologie, Musicethnologie, esp. Etnomusicologia, ital. Etnomusicologia) je naučna

disciplina koja se emancipovala od muzikologije krajem XIX veka i bavi se i u istraživačkom, i u

teorijskom pogledu proučavanjem muzičkih kultura sveta. Tome je presudno doprinelo otkriće

fonografa (T.A. Edison 1877.), što je omogućilo snimanje narodnih melodija na terenu i naknadno

zapisivanje posle više puta ponovljenog slušanja. Takođe, došlo je i do napretka u preciznosti

transkribovanja melodija koje gotovo uvek odudaraju od temperovanog sistema zapadnoevropske

muzike. Prvi značajni etnomuzikolozi Aleksander Džon Elis, Karl Štumpf i Kurt Saks bili su

zainteresovani za muziku "primitivnih i orijentalnih naroda (Baumann).

U XX veku etnomuzikologija se potpuno odvojila od muzikologije, sfera njenog

interesovanja se proširuje, a metodologija razvija tako da danas etnomuzikološka studija

podrazumeva sagledavanje fenomena sa nekoliko aspekata. Etnomuzikologija dokumentuje, opisuje

i istražuje muziku, grupe muzičkih tradicija i muzičke tradicije u društvenom kontekstu

individualnih kultutura ili delova kultura i poredi ih sa drugim vrstama muzika, drugim muzičkim

konceptima, ponašanjem i manifestacijama. Predmet istraživanja je opšti kontekst muzički

relevantnih komunikacionih struktura. Objekti istraživanja su i relacije muzičkih stvaralaca i

konzumenata muzike, kao i muzički produkti kao faktor karijere na određenom mestu i vremenu.

Predmetna sfera podrazumeva i narodnu pesmu i istraživanje narodne nuzike i iz pozicije istorijske

muzikologije, koja se prevashodno odnosi na evropski skovanu/uobličenu umetničku muziku koja

se naslanja neevropske muzike. U proučavanju ovakvih fenomena etnomuzikologija se razlikuje od

sistematske muzikolgije i po tome što se između ostalog bavi akustikom i psihologijom muzičke

generacije. Etnomuzikologija se bavi i pravljenjem baza podataka i istraživanja usmeno ili pismeno

prenesenih tradicija, kao što se bavi i različitim oblicima umetničke muzike neevropskog porekla.

Kao primenjena etnomuzikologija, ona sebe razumeva i kao sredstvo interkulturne komunikacije. U

fokusu etnomuzikološke nauke, praktično orijentisanih istraživanja i koncepata učenja, ona je više

nego ikad uključena u dijalog između kultura. Osnovno opredeljenje ka različitim muzičkim

tradicijama sveta, istraživanje tradicionalne muzike, dokumentacije muzike i muzičkih instrumenata

i monografije koje muziku tumače u sopstvenom ili okviru neke strane kulture i, i u obostranoj

sardanji, analize svakodnevne muzičke kulture, pitanja antropologije muzike u kontekstu različitih

tradicijskih koncepata ili sveobuhvatni pogled izoštravaju puteve međukulturnog razumevanja i

transnacionalnog dijaloga. U probleme koje etnomuzikologija pokušava da objasni spadaju i

konceptualni konstrukti ka što su poreklo muzike, muzička promena, muzika kao simbol,

univerzalije u muzici, funkcija muzike u društvu, komparacija muzičkih sistema i biološka osnova

muzike i plesa (Myers, 1993:3).

Neslaganja oko polja delovanja etnomuzikologije postojala su od početka, o čemu svedoči

nemački naziv za prvu nauku o narodnoj muzici – Musikalishe Volks und Völkerkunde, pri čemu se

prva odrednica odnosi na muzički folklor svih, a drugi samo na muziku orijentalnih naroda (op.cit.

Baumann). Tokom poslednje dve decenije etnomuzikologija se bavi žanrovima svakodnevne

neprofesionalne muzičke prakse, odnosno savremene usmene tradicije (Myers, 1992:3), bilo da se

ona razvila iz strarije folklorne (jazz, blues, regge) ili iz urbane muzike, pre svega anglosaksonskog

kulturnog kruga (rock-androll, punk, techno). Najzad, u poslednjih desetak godina veliku pažnju

etnomuzikologa izaziva fenomen "globalizovane" foklorne muzike poznate pod nazivima "etno-

pop", "world beat", "world fusion", i "world music".1

U metodološkom pogledu etnomuzikologija se danas javlja u tri vida kao:

1. Tehnička (empirijsko – analitička nauka)

2. Praktična (istorijsko – hermeneutička nauka)

3. Emancipatorska (kritički orijentisana nauka)

Svakako, ne može se zaobići jedan smer proučavanja muzike koji se više pripisuje muzikologiji

no etnomuzikologiji, i to ni iz kakvog naučnog razloga nego kao produkt evropocentrične društvene

konvencije koja je u središte estetike muzike stavila zapadnoevropsku umetničku muziku.

Nepoznanica je i danas da li je to ideološki evropocentrični stav prema "nižim kulturama" ili ne

1 Odrednicu "globalizovani" folklor treba samo shvatiti kao predominantnu, ali ne i jedinu karakteristiku ovog fenomena. Detaljnije objašnjenje ovog žanra bi prevazišlo obim ovog rada (Milojević, 2003)

6

poznavanje viosoko razvijenih kultura Kine, Indije i Turske na primer, koje su davno pre Evrope

izdiferencirale profanu i visokoumetničku muzičku praksu. Kako bilo, filozofija je muziku shvatala

kao fenomen "po sebi", iako je "pojam muzike toliko širok da ima skoro tako široko semantičko

polje kao pojam bića" (Muršič, 1993:221). Filozofija muzike lako govori o muzici po sebi, što je

neizbežno prazan pojam, ali o svođenju čitavog pojma na neku konkretnu muzičku pojavu nema ni

govora, zbog toga što ona govori u kategorijama negativnosti i to o svemu što nije tišina. Zbog toga

neki autori predlažu transformaciju filozofije muzike u antropologiju (Klod Levi –Stros,Rajko

Muršič, Bruno Netl). Muziku dakle, treba uzeti kao jednu od univerzalija čovekovog življenja, kao

jedan od nepogrešivih elemenata čitave kulture. Verovatno nije nužno naglasiti da su ples, muzika i

dekorativna umetnost u fundusu univerzalnih aspekata kulture prema Murdokovom spisku kulturnih

univerzalija (Muršič, 221). Upotreba termina "primitivan" za kulture koje nisu razvile odgovarajući

model civilizacije kao evrpske kulture, je danas sasvim apsurdan sudeći po saznanjima

antropologije da neki segmenti tih kultura nikako nisu "primitivni". Takođe neki segmenti tih

"primitivnih" muzika ni sa muzikološkog stanovišta nikako nisu trivjialni.

Razmišljanje o muzici kroz prizmu kulture, neposredno vodi ka antropologiji muzike, koja lako

može da ponudi dovoljno veliko područje, u koje bi se mogli smestiti sve zvučne pojave, koje

muzika može imati u najširem smislu reči. Kao temeljna referenca antropologije muzike uzima se

knjiga Alana P. Merijama Antropologija muzike iz 1964. godine, u kojoj je zapisao da antropologija

muzike premošćava jaz između muzikologije i antropologije. Muzikologu nudi ishodišta i orudje,

unutar kojeg je moguće razumeti te zvuke i njihove poretke. Antropologu pomaže da se razumeju

muzički produkti kao procesi čovekovog življenja, zato što je muzika naprosto neki element

kompleksnosti čovekovog naučenog pogleda. Muziku je moguće razumeti na dva načina: kroz

strukturu zvuka i čovekove percepcije kojoj je podložna. Takođe, muziku treba posmatrati u okviru

celokupnosti posebne kulture, u najvećoj meri kao deo čovekovog shvatanja i delom vrednosnog

sistema društva. Alan P. Merijam je počeo sa proučavanjem "muzike u kulturi", da bi svoja

istraživanja usmerio na "muziku kao kulturu", tojest od muzike kao sistema normi i vrednosti ka

7

muzici kao materijalnom proizvodu društva. Sa tog stanovišta muzika je način organizovanja

čovekovog iskustva i izražava društvene vrednosti (po van Zanten 1987:3). U praksi je i nešto više:

tu je ona u doslovnom smislu neodvojiva od življenja. Kristijan Leden, koji je četrdesetih godina

istraživao muziku Inuita (Eskima) navodi izjavu nekog pevača: "Moje pesme su deo moje duše, i

ukoliko neki demon nekom magijom ukrade moju dušu, moram umreti" (po: Sachs 1962: 18)

Stranputice muzikologije i etnomuzikologije bile su mnogobrojne sve do najnovijih

uspostavljanja predmeta i delokruga obeju nauka, koje su navedene u uvodu. Tako je Netl u knjizi

Music in Primitive Culture, još 1956. napisao da je etnomuzikologija nauka koja se kavri pod

uticajem zapadne civilizacije. Pri tome on navodi da je etnomuzikologija u Evropi praktično od

samog početka krenula krivim putem koncentrišići se samo na ruralnu muziku. Izvorna ideja da je

tim putem moguće otkriti nekakve prvobitne korene evropske muzike, njene muzičke praoblike na

podlozi istraživanja narodne je bila ideja vodilja za uspostavljanje etnomuzikologije. Njeno ime je

prvi put pomenuo Holanđanin Jaap Kunst 1950. godine. Po njegovom mišljenju zapadna umetnička

i popularna, tojest zabavna muzika nisu potpadale u taj okvir.

Pri svemu ovome postavlja se i pitanje ako se muzikologija bavi evropskom visokoumetničkom

muzikom, zbog čega ne proučava i visokoumetničke prakse Dalekog i Srednjeg istoka, već je to

prepustila etnomuzikologiji? Sa druge strane, šezdesetih godina je bilo pokušaja da muzikološki

bude tretirana zabavna muzika. Jedan od "čuvenijih" rezultata bile su prave muzikološke analize

muzike Bitlsa (Muršič:224). Kako klasična muzička teorija ne može da priđe sištini zabavne muzike

ili nekom makamu, tako ni zapadne sociološke i filozofske analize zapadnoevropskih nemuzičkih

sistema to ne mogu. Zbog toga, Meriamovo rešenje za opredeljenost etnomuzikologije

(antropologije muzike) kao studija muzike u kulturi daje najširi i najtačniji okvir. Za njega, muzički

zvuk je rezultat čovekovih misaonih procesa, koje ljudi oblikuju u saglasju sa svojim vrednostima,

specifičnim za svoju kulturu. Muzički zvuk lako proizvode ljudi za druge ljude (1964:6). Sve ovo

ide u prilog tezi o etnomuzikologiji kao teoriji kultura, dakle naučnog pristupa koji bi utvrdio

8

karakteristike pojedinih muzika u pojedinim kulturama, da bi se nakon toga mogli izvoditi

uopšteniji zaključci.

Antropološki pogled nije samo holizam, već zahteva izgradnju paralelnog sistema opažanja i

istraživanja koji se međusobno prepliću, ali su relativno samosvojni i izviru iz različitih vizura:

istorijske, socijalno – psihološke, strukturalne, kulturološke, funkcionalne, psihološke, estetske,

simboličke i tako dalje (Merriam:31). Svejedno, u prvom planu istraživanja mora biti naučnička

metodološka strogost. Rad etnomuzikologije se mora što je bolje moguće približiti metodama

nauke, koliko je moguće vedama koje se "kvare" (menjaju) pod uticajem čovekovog mišljenja i

njegovih produkata. Metodološki gledano, treba slediti puteve sa postavljanjem, tojest,

formulisanjem hipoteza, proveravanjem varijabli, objektivnim ocenjivanjem skupljnih podataka,

združivanjem podataka ili rezultata, da bi dosegle konačne generalizacije o muzičkim

karakeristikama, koje se ne bi odnosile samo na konkretne grupe.

Zbog unutrašnje diversifikacije stvari same, antropologija muzike pored njene nužne holistične

usmerenosti, ne mora da sledi jedno metodološko ili teorijsko usmerenje, već treba da bude

pluralna. Antropologija muzike ne mora da ishodi iz shvatanja muzike kao niza dela apsolutne

tonske umetnosti, već po mišljenju Wolfganga Supana treba tražiti njenu komunikativnu i

upotrebnu vrednost. Autonomistička estetika treba da ustupi mesto opažanju dela kao posledice

funkcionalno –estetičkog razvoja: "Prvo je funkcija, upotreba, ono što ljudi izvlače iz muzike, na to

dolazi ritualizacija, potom sledi bezinteresni ugođaj (Kant), 'forma kretanja tonova' (Hanslick) i

konačno 'laka šaljivost' najnovije kulturne politike (1990:46)

Percepcija muzike je kulturno posredovana, o čemu nam najbolji primer daje dete koje je

preživelo samo u divljini, kao na primer "divlji dečak iz Averjona" koji je pronađen kada je imao 12

godina. Bez obzira na stereotip fantazma o plemenitom divljaku, lako je pretpostaviti da dečak nije

pokazivao interesovanje za muziku ili nepoznate zvuke (Nanda 1991:83). Ukoliko uopštimo

radikalnu divergentnost međukulturnog shvatanja muzike, i priključimo robne varijante muzičkih

9

eksperimenata tokom XX veka, na kraju nam ostaje samo još upotrebnost zvuka kao jedini

označitelj koji povezuje intenciju i manipulisanje zvukom.

I dok je muzika smeštena u različite svakodnevne i praznične delatnosti ne samo prvobitnih

društava, njeno mesto je tako pozicionirano, da je upotreba muzike van konteksta prosto

nezamisliva. Funkcionalna muzika u našoj civilizaciji ne sme da ispadne iz konteksta. Pomislimo

samo na rock'n'roll koncert u crkvi, crkvenu muziku u kafani, na pošalice na sahrani ili ozbiljnu

muziku u fabrikama.

Antropološki pristup muzici omogućuje i dobar uvid u fenomene globalne kulture. Moglo bi se

reći da je u toku stvaranje globalne kulture sa nepreglednim mnoštvom potkultura. Među njima su

važne pojave ključnih masovnih kultura na nacionalnim nivoima, koji je glavni temelj

iskorišćavanja mikronacionalizama i regionalnih kulturnacionalizama po celom svetu. Te kulturne

forme u najvećoj meri su povezane sa muzičkim interpelacijama, koje pravilno nastupaju u saglasju

sa preovlađujućom ideologijom koja se artikuliše u govornim delovima radijskih programa.

Od novih metoda u antropologiji koje su igrale neku ulogu etnomuzikologiji, ostale su tri:

etnografska metoda, statistička korelacija i semiotika. U isto vreme, koncept kognitivne

antropologije (Dougherty, 1985 po Nettl, 1992:387), i studije kulture kao seta simbola (Turner,

1974 po Nettl 1992:387), ili mnogo šire, kulturna antropologija kao izučavanje ne toliko onoga šta

ljudi rade i kakve artefakte prozvode, već pre način na koji o njima razmišljaju.

Treći etnomuzikološki pristup trasiran je iz intelektualne baze antropologije i pretežno se naziva

"semiotika", ali u stvari podrazumeva mnogo šire polje delovanja i obuhvata kako opštu ideju da

muzika može biti analizirana kao simbol ili set simbola, kao analitičku metodu izvedenu iz opšte

koncepcije strukturalizma. Predmet semiotike u etnomuzikologiji obuhvata analizu koristeći metode

izvedene iz lingvistike, strukturalni pristup analizi kulture i mita koji je razvio Klod Levi – Stros, i

istraživanje simboličkog sistema uopšte. Koncept koji izvire iz lingvistike ima sledeće uloge:

važnost mita se uzima kao indikator kulturnih vrednosti, i paralelno strukturalna analiza je put ka

pravljenju objektivnog suda (op. cit. Nettl:388)

*

Sa Alanom P. Meriamom, od šezdesetih godina, etnomuzikologija (kod njega je sinonim

antropologija muzike) ne ostaje isključivo pri proučavanju muzike kao zvučne forme, oblika i

strukture, već se okreće procesu muzičkog stvaranja, recepcije i prekomernog kvantiteta, kao i

njenoj društvenoj funkciji u kulturnom okruženju. 1980. godine Bruno Netl je odredio nešto

pojednostavljeno shvatanje prioriteta od drugih kolega. On je etnomuzikologiju odredio kao nauku

kao: 1) proučavanje ne-zapadne muzike i narodne muzike uopšte, 2) kao studije muzike u

verbalnom prekomernom kvantitetu, 3) kao studije muzike izvan sopstvene kulture, 4) kao studije

muzike savremenih kultura i/ili 5) muzike u kontekstu i kao deo kulture i 6) kao komparativne

studije muzičkih kultura sveta. Etnomuzikologija je definisana prema višem razumevanju nego što

je to jednostavna muzikologija etničkih grupa, njihovog društvenog sistema u polju konflikta intra i

interkulturalnih relacija (po: Baumann).

U istom periodu od šezdesetih do devedesetih godina, posebno tokom osamdesetih, na

engleskom govornom području, pojavile su se kao posebna naučna disciplina – studije kulture, koji

je univerzitetski svet usmerio ka interdisciplinarnim analizama. Paralelno sa savremenim razvojem

etničkih i ženskih studija, programa u studijama kulture, postojala je tendencija da se iz odseka

engleskog jezika ili komunikacija izdvoje kao posebne discipline. Ono što je studije kulture

razlikovalo od srednjeg toka književnih studija, bili su novi i drugačiji predmeti i načini

istraživanja. Tipične pristalice studija kulture shvatale su sebe, i bili shvaćeni od drugih, kao

opozicija vladajućem establišmentu univerzitetskih disciplina i vrednosti (John Hopkins).

Među predmetima izučavanja koji su opštepoznati u programima studija kulture, široko su

rasprostranjeni "dikursi" kao što su advertajzing, art, arhitektura, urbani folklor, filmovi, moda,

popularni književni žanrovi, fotografija, muzika magazini, potkulture mladih, studentski tekstovi,

teorije kriticizma, radio, ženska književnost, televizija i književnost radničke klase (op.cit. Hopkins)

Karakteristike studija kulture na univerzitetima engleskog govornog područja je leva

politička orijentacija, koju su razvili marksistički, nemarksistički i postmarksistički socijalistički

11

intelektualci, koji su se kritički odnosili prema estetizmu, formalizmu, antistoricizmu i

apolitičnosti, što su bila opšta mesta posleratne akademske literarne kritike. Zastupnici studija

kulture regularno su njene principe dodavali analizi kulturnih materijala koje tretira savremena

antropologija, ekonomiji, istoriji, studijama medija, političkoj teoriji i sociologiji. Studije kulture

pristupaju analizi društvenih korena, institucionalnih relacija, ideološkom razgranjavanju

opštepoznatih događaja, organizacija i artefakata. Kulturološki pravac se razvio iz sociologije,

antropologije i socijalne istorije pod uticajem rada Rajmonda Vilijamsa (op.cit. Hopkins).

Na osnovu navedenog može se lako zaključiti da antropologija muzike (etnomuzikologija)

Alana P. Meriama još 1964. godine u predmet i metode istraživanja muzike uvrstila mnoga svojstva

koja će se kasnije pojaviti u studijama kulture. Pre svega, to je ritualni, odnosno društveni kontekst

u kojem muzika egzistira i koja je neodvojiv deo društvenog ugovora, po kojem se na primer, ne

sme tužiti izvan groblja, ili bajati nenamenski. Druga zajednička karakteristika je tumačenje

artefakta, u našem slučaju muzike kao muzike u kulturi, shvaćene u smislu načina života, i muzike

kao kulture koja je odraz društvenih konvencija. Za etnomuzikologiju je od posebnog značaja

približavanje principima teorije kulture, posebno od kada su različiti vidovi usmene, ne-učene

urbane muzike postale predmet njenog istraživanja. Tu je sada otvoreno polje za tumačenje

masovne muzičke kulture sa sociološkog, i što je osobito aktuelno u poslednjoj deceniji ideološkog

stanovišta. Čitavi žanrovi popularne muzike bili su upotrebljeni kao zastupnici i sredstvo

manipulacije, kao što je slučaj sa našim "turbo-folkom" ili novim guslarstvom. Sa druge strane ima

i onih žanrova koji su nastali kao koncept na osnovu određene ideologije ili filozofskog sistema,

kao što je ideologija globalizma i Nju Ejdža postavila temelje "world musica". Sa druge strane,

talas "world musica" su mnogi narodi izvan glavne (zapadne) scene iskoristili kao sredstvo za

plasiranje nacionalne ideologije preko snimaka tradicionalne muzike koji se plasiraju na Zapadu. I

tradicionalna, i popularna muzika kako u antropologiji tako i u studijama kulture mogu biti

tumačeni sa psihološkog stanovišta: kao izraz i odraz lične, kolektivno nesvesne i nacionalne

psihologije. Muzika u sebe učitava i strukturu osećajnosti jednog društva i njegove moralne norme,

12

što se savelikom preciznošću danas može "pročitati" iz masovne popularne muzike. Emancipatorska

afirmacija masovne kulture je esencija postmoderne misli. Ona je uspostavila neku vrstu "estetskog

populizma" u kojem se javljaju "tekstovi nove vrste, kategorije koje su pod direktnim uticajem

kulturne industrije, koji je sa takvom strašću vraćaju ideologiji moderne ..." (Jamesom 1992:6-7).

Nije jednostavno eksplicitno pokazati sve pristupe u etnomuzikologiji koji su izvedeni iz

kulturne klime marksizma. Interes marksizma u etnomuzikologiji odnosi se pre svega na muziku

masa, kako u folk tako i popularnoj muzici, koji se tiču iskorišćavanja muzike siromašnih nacija od

strane naučnika, a u novije vreme i kulturne industrije kolonijalnih zemala. Takođe, upotreba

posebnih šema kulturne evolucije koja je zasnovana na ekonomskom sistemu, tako da muziku vidi

kao nadgradnju kulture koja zavisi od odnosa između klasa, je marksistički pristup. Ovom korpusu

pripada i ideja da naučnik mora uzeti aktivnu ulogu u poboljšanju i humanizaciji društva kroz

intertpretaciju muzike kao instrumenta protesta. Međutim, dok različite društvene nauke, prihvataju

marksističke ideje u svojim istraživanjima, etnomuzikolozi ih reltivno malo uzimaju u obzir. Samo

u nekoliko publikacija može se videti uticaj Frankfurtske škole i rada Teodora Adorna kao

polazišna teorija u tumačenju određenih fenomena (časopisi Populart music i Beiträge zur

Musikwissenshaft). Međutim, u mnogo objavljenih radova u mejnstrim etnomuzikologiji može se

videti suptilan ili očigledan uticaj marksističkog načina mišljenja. Ti uticaji nisu vidljivi samo u stlu

mišljnja, već i u metodologiji rada. Radovi ovog tipa imaju tendenciju da prihvate popularnu i

narodnu muziku kao ravnopravnu "elitnoj kulturnoj tradiciji". Oni pokazuju kako interesovanje za

celokupni repertoart popularne muzike, tako i za njen uticaj ne na individue, već društvo ili

pojedine klase.Prihvatanje marksističkih ideja u etnomuzikologiji ogleda se i u uzimanja u obzir

pojava kao što su klasna borba, i tendencija da se muzika tumači kao njenu reakciju ili ilustraciju.

Ipak, još uvek nije jasno izdvojena marksistička etnomuzikologija (Nettl op. cit: 390).

Tumačenje muzike sa pozicija marksističke teorije bi danas moralo biti naizbežno, makar u

onim muzičkim fenomenima koji su izraz radničke klase ili nastali kao posledica velikih promena u

društvu kakva su na primer velike migracije stanovništva iz sela u grad. To se ne odnosi samo na

13

muzičke fenomene koji su uslovno rečeno vidovi osavremenjenog foklora kao što su naš "turbo –

folk", grčka "rembetika" ili "world music", već i na one fenomene koji bi se mogli nazvati "urbanim

folklorom" ili "usmenom urbanom tradicijom" od rock'n'rolla, panka, njuvejva, šminke pa do tehna.

Ove muzičke žanrove koji se obično nazivanu omladinskim potkulturama odlikuje jasna ideologija i

klasna podvojenost. Međutim, ima i pojava tradicionalnih muzičkih formi kao što je "pevanje uz

gusle" koje je do danas održalo svoje izvorne muzičke karakteristike, ali je promenilo ulogu

stavljajući se u pogon određenih ideologija ili politika. Jednom rečju, etnomuzikologija bi danas

morala da uzme u obzir marksističku teoriju kao relevantnu za proučavanje muzike, ali ne bi trebalo

da napusti ni tradicionalno tumačenje strukture muzičkih obrazaca.

Jedno od značajnih usmerenja u studijama kulture su i studije teorije roda. U

etnomuzikologiji dolazilo je postepeno do buđenja interesovanja za studije teorije roda. Mada su

mnogi pioniri bie žene (Frisbie, 1989. i 1991. po Sarkisian:338), malo pažnje je bilo posvećeno

muzičkoj ekspresiji žena i razlici u odnosu na muškarce, verovatno zbog dominantne uloge

muškaraca koji determinišu naučne metode" (Nettl, 1983:334 po: Sarkisin:338). Tek u poslednjoj

deceniji sa ukljčivanjem feminizma u antropologiju, pažnja je skrenuta na istraživanje veza između

roda, kulturnog konstrukta pola i muzičkog ponašanja. Kolekcije posvećene muzici koje izvode

žene danas se ponovo istražuju donoseći reviziju istorijskog kanona. Dok takvi doprinosi daju

mogućnost za rodno osetljiv pristup, poziv za feministički kriticizam kanona još uvek veliki broj

žena u etnomuzikologiji shvata kao "poziv za profesionalno samoubistvo" (McClary. 1988,.ix po

Sarkisin:338).

Danas je, međutim sasvim jasno da feministički diskurs može baciti sasvim novo svetlo

kako na tradicionalne, tako i savremene popularne muzičke forme. Činjenica da su u

etnomuzikologiji žene davno još označene kao čuvarke tradicije uopšte, a u muzici vokalne pre

svega, nije kraj priče o tom problemu. Naša etnomuzikologija se do sada nije bavila razlikama u

muzičkom repertoaru i promene društvenog položaja pre i posle inicijacije, ili udaje. Bilo bi

zanimljivo istražiti zbog čega u patrijarhalnoj Crnoj Gori "leleču" (tuže) na groblju muškarci, a žene

14

to čine u mnogo manjoj meri, dok im je istovremeno zabranjeno da sviraju? Dalje, kako ta podela

utiče na same karakteristike muzike? Još mnogo je tu pitanja koja nemaju odgovor.

*

Bilo da nauku o tradicionalnoj i popularnoj muzici nazovemo etnomuzikologijom,

antropologijom muzike ili teorijom kultura, mogli smo uočiti da je ova nauka pre muzikologije

prestala da se bavi muzikom po sebi, i da je uvidela da je ona neodvojivi deo društva i njen odraz.

Neke postavke koje su se začele u antropologiji muzike ostale su aktuelne i danas. Njima međutim

treba dodati interesovanja studija kulture sa pozicije marksizma, teorije roda, teorije medija,

psihologije i sociologije kulture.

Literatura

1. Baumann, Max Peter, Ethnomusicologie Feldforshung, www.unibamberg./ ~b2fm3

2. Hopkins John, The John Hopkins Guide to Literary Theory & Criticism,

http://www.press.jhu.edu/books/hopkins_guide_to_literaty/entries/cultural_studies_2.html

3. Jameson, Frederic, Postmodernizem, Problemi-Razprave, Analecta, Ljubljana, 1992.

4. Merriam, Alan P. 1964, The Anthropology of music, Northwestern Universitz Press (6.

izdanje, 1977.)

5. Milojević Jasmina, World music – muzika sveta, World music asocijacija Srbije, Jagodina,

2003.

6. Morli Dejvid & Kevin Robins, Britanske studije kulture, Geopoetika, Beograd 2003.

7. Myers Helen, Ethnomusicology u: Ethnomusicology an Introduction, New York – London,

1990.

8. Muršič Rajko, Neubesedljive zvočne igre – od filozofije k antropologiji glazbe, Katedra,

Maribor, 1993.

15

9. Nanda Serena, Cultural Anthropology, 4th ed., Wadsworth Publishing Company, Belmont,

1991.

10. Nettl Bruno, Music in Primitive Culture, Harvard University Press, Cambridge, 1956.

11. Nettl Bruno, Recent Directions in Ethnomusicology u: Ethnomusicology an Introduction,

New York – London, 1990, 394

12. Sarkissian Margaret, Gender and Music u: Ethnomusicology an Introduction, New York –

London, 1990, 338

13. Suppan Wolfgang, Biologische Voraussetzungen und Grenzen kulturell Traditionsbildung,

Traditiones 19, Zbornik Inštituta za slovensko narodopisje, SAZU, Ljubljana, 1990.

14. Sachs Curt, The Wellspring of Music, (ed. by Jaap Kunst), Martinus Nijholf, The Hague,

1962.

15. Zanten Willem van, Tembang sunda, An Ethnomusicological Study of the Cianjuran Music

in West Java, Institut voon Culturele Antropologie en Sociologie der Niet-Westerstrase

Volken, Rijkuniversitet Leiden, Leiden