96

u s›radan bir ziyaret de¤ildi... ‹ngiltere Krall›¤›,o s›ralarda bile dünyan›n bir numaral› bilimadaml›¤› ünvan›n› hak eden Isaac Newton’aflövalyelik niflan› vermek üzere gelmiflti.

‹ngiltere Kraliçesi Anne flövalye niflan› takt›ktansonra flöyle der:

“Newton ile ayn› ça¤da yaflad›¤›m için, böylebüyük bir insan› tan›d›¤› için mutluluk duyuyorum.”

Bakar m›s›n›z bilim adam›na verilen öneme?

BD TEMMUZ 2014 Tarihten DamlalarMümtaz ‹dil

ewtonTüm zamanlar›n

tart›flmas›z en büyü¤ü

1705 y›l›nda ‹ngiltere KraliçesiAnne ve bilime düflkünlü¤üyleKraliyet Bilim Akademisi üyeli¤ineseçilen kocas› Prens “Danimarkal›”George’un da aralar›nda bulundu¤uKrall›¤›n tüm ileri gelenleriCambridge’i ziyaret etti...

B

97

arphanede memurlukla baflla-yan ve oran›n müdürlü¤ünekadar yükselen Newton’un,darphaneye yapt›¤› katk›lar

de¤ildi elbette Kraliçe’nin takt›¤› nifla-n›n karfl›l›¤›. Zira Kraliçe, Newton’unzekâs›n›n ve yetene¤inin fark›ndayd›.Onun bilime katk›s›n› biliyordu veyazd›¤› en önemli kitab› olan “Princi-pia”y› [tam ad› Philosophiae NaturalisPrincipia Mathematica, yani Do¤aFelsefesinin (bilimin) Matematik ‹lke-leri] anlayacak kadar fizik bilmiyordu.(Günümüzde bile pek az insan kitab›anlayacak kapasitededir diyor Newtonbiyografisinin yazar› C. Andrade.)

Asl›nda dönemin en büyük fizik-çileri bile Newton’un bu kitab›n› anla-makta zorluk çekiyordu. Do¤rularelbette do¤ruydu ve deneyseldi, amayol ve yöntem kafalar›n› kar›flt›r›yor-du. Newton, biraz da özellikle, kitab›nzor okunur ve anlafl›l›r olmas›na özengöstermifl, daha basit anlataca¤› baz›konular› çetrefil hale getirmiflti.

Bir arkadafl›na flöyle demifltir: “Yar›m yamalak matematik bilgisinesahip insanlar›n sald›rs›na u¤rama-mak için Principia’y› kas›tl› olarakanlafl›lmas› güç, sadece yetenekli ma-tematikçilerin anlayabilece¤i hale ge-tirdim.”

ewton ve Leibniz differansiyelve integral hesaplamalar›n›nbulunuflunu efl zamanl› olarakgerçeklefltirmifllerdi. Ama bu

konu iki bilim adam›n›n taraftarlar›aras›nda müthifl bir tart›flmaya nedenoldu. Tart›flmay› yönlendiren de bizzatNewton’du. Leibniz ilk baflta Newton’

un keflfinin kendi keflfinden önce veondan tamamen ba¤›ms›z oldu¤unukabul etmiflti. Ancak kendisine New-ton taraf›ndan yap›lan haks›z sald›r›larkarfl›s›nda o da Newton’a yüklenmeyebafllad›. Olaya Kraliyet Akademisi elkoydu ve Leibniz aleyhine karar verdi.Oysa bu çok hatal› bir karard›, ziraKraliyet Akademisi’nden böyle birkarar ç›kmas›n›n bafl sorumlusu New-ton’du. Tart›flma Leibniz ölene kadar

BD A⁄USTOS 2014

D

Newton’un Principia adl› eserininilk bask›s›

N

Tüm h›rç›nl›¤›na,geçimsizli¤inera¤men Newtontüm zamanlar›n enbüyük bilim adam›olarak kabul edilir.

98

da sürdü. Daha okul ça¤lar›nda, hatta okulöncesi ça¤larda dehalar›n› ortaya koy-mufl bir çok ünlü vard›r.

Matemati¤in prensi olarak adlan-d›r›lan Gauss’un, 3 yafl›ndayken baba-s›n›n muhasebe defterindeki yanl›fl›düzeltti¤i söylenir. Mozart 5 yafl›ndailk bestesini yazm›fl, 6 yafl›nda da bubeste yay›nlanm›flt›r. Bunlar gibi me-sela Blaise Pascal, konik e¤riler hak-k›ndaki “Pascal alt›geni” gibi geomet-rinin temel tafllar›dan olan buluflunu16 yafl›ndayken yazd›. Matemati¤inbir baflka dehas› kabul edilen RowanHamilton, on dört yafl›nda ‹branice,Latince, Süryanice, Hintçe, Yunanca,Sanskritçe gibi dilleri iyi derecedebiliyordu. ‹ran büyükelçisine Acemdilinde mektup bile yazm›flt›r.

ma Newton bu “dahi” çocuk-lardan de¤ildi. Ama sonradanEinstein’da görülen müthifl birdalg›nl›¤› vard›. Grantham ka-

sabas›ndan eve dönerken insanlar›n

inmek zorunda kald›¤› dik bir yokufloldu¤u söylenir. Bir gün Newton yo-kuflun bafl›na geldi¤inde her zamanoldu¤u gibi at›ndan inmifl, ama atatekrar binmeyi unutmufl, eve kadar daatla birlikte yürümüfltür. Bir baflkaseferinde de, yokuflun bafl›nda at› diz-gininden tutmufl, dizgin at›n boynun-dan kay›nca at kurtulup kendi bafl›naeve gitmifl, Newton ise sanki at yan›n-daym›fl gibi, elinde dizginle yürüyerekeve dönmüfl.

ütün bunlar, Newton ile ilgilihofl anlat›lar, an›lar. Ama neanlat›l›rsa anlat›ls›n, tüm h›rç›n-l›¤›na, geçimsizli¤ine ra¤men

tüm zamanlar›n en büyük bilim adam›olarak kabul edilir. Hâlâ içinde yaflad›-¤›m›z atmosferde Newton yasalar›geçerlidir.

Newton, 25 Aral›k 1642’de ‹ngil-tere’nin Grantham kenti yak›nlar›nda-ki Woolsthorpe’da dünyaya geldi.Küçük yafllarda öylesine zay›f ve çe-limsizdi ki, annesi Hannah’›n boynu-nun dik durmas› için yast›k, pamukve benzeri fleylerle destekledi¤i söyle-nir. Do¤umundan k›sa süre sonra,hayatta kalaca¤› konusunda ailesindederin kuflkular uyanm›flt›. E¤itimineGrantham’daki King’s School’da bafl-lad› ve 1661’de buray› bitirdi. Newto-n’un bu dönemi için “dinlenme vedüflünme” dönemi derler. Sürekli gök-yüzünü inceleyen, durmadan okuyanve notlar alan bir çocuktu. Annesininyo¤un çabalar› sonucu okula devametmeye raz› oldu. Yoksa okumaya hiçniyeti yoktu. Çocuklu¤unda Storeyad›nda bir k›z› sevmifl, niflanlanm›fl

BD A⁄USTOS 2014

A

Newton’unteleskobu

B

ama iliflki yürümemiflti. Bundan sonrada Newton bir daha hiç evlenmedi yada kad›nlarla bir iliflki kurmad›.

ing’s School’u bitirdikten sonraCambridge’deki Trinity Col-lege’e kaydoldu. Okul süresin-ce hep Kopernik ve Kepler’in

teorilerini inceledi, felsefeyle ilgilendi.Tam bu s›ralarda Avrupa’y› kas›pkavuran veba salg›n› ‹ngiltere’yi devurmufltu. Tuhaft›r ki, Newton’un enverimli ilk dönemi bu salg›n s›ras›ndakendini gösterdi. Çiftli¤e kapan›p kal-d›¤› dönemde kütle çekimi ve integ-ral/diferansiyel hesaplar›n›n temeliniatan çal›flmalar›n› sürdürdü. Bir yan-dan da ›fl›¤›n karakteristik özelliklerinibulmaya çal›fl›yordu.

Veba salg›n› h›z›n› kesip de Cam-bridge yeniden aç›l›nca okula döndüve iki y›l sonra da matematik profesö-rü ünvan›n› ald›. Bundan sonra hayat›-n›n büyük bölümünü Cambridge üni-versitesinde sürdürdü. Anlafl›lmas›

güç Principia kitab›n› da iflte bu s›ra-larda yazd›.

Kitap 3 bölümden olufluyordu:Birinci bölümde Kepler yasalar›n› ma-tematiksel olarak ispatlad›. ‹kincibölümde kendi ismiyle an›lan yasalar›aç›klad›. Son bölümde de dalga hare-ketlerinin matematiksel aç›klamalar›n›ortaya koydu.

Darphane müdürlü¤ü 1696’dakendisine önerildi ve büyük bir ciddi-yetle bu ifli sürdürdü. Akademik çal›fl-malardan uzaklaflt›. 1700’de RoyalSociety’nin bafl›na getirildi ve ölünce-ye kadar da bu görevde kald›. Öldü-¤ünde takvimler 31 Mart 1727’yi gös-teriyordu.

K

Newton’un ileri yafllarda 1712 y›l›n-da yap›lm›fl portresi

Newton’un, Cambridge BotanikBahçesi’ndeki elma a¤ac›

99

Kavgac› ve tart›flmac› bir kimli¤ivard› Isaac Newton’un. Bu yüzden eflzamanl› olarak diferansiyel ve integralhesaplar›n› buldu¤u Leibniz ile hiçgeçinemedi. Leibniz’i kendi buluflunuçalmakla suçlad›.

BD A⁄USTOS 2014

Yine dönemin önemli fizik alim-lerinden Robert Hooke ile de s›k s›ktart›fl›rd›. Tart›flmalar› genellikle bilim

d›fl› olurdu, zira Newton’u bilimseltart›flmalarda alt etmek neredeyse im-kâns›zd›. Newton da bunu bildi¤indenkonuyu bilimden uzaklaflt›r›r, bir çeflitkiflilik meselesine indirgerdi. Bütüngeçimsizli¤i, dalg›nl›¤›, yapt›¤› ifli

önemsememesi gibi özellikle-rinin yan› s›ra, fluras› kuflkugötürmez ki, Newton tüm za-manlar›n en büyük alimi ola-rak kabul edilmifltir. Bilimselahlâk›n› ve ilkesini Galileo’dan alm›flt›. Bilimde amac›nolgulardan yola ç›karak do¤ay›keflfetmek oldu¤unu savunur-du. Bu keflif, do¤ay› ve onuyöneten güçleri anlaman›nbirinci ad›m›yd›. Olgular göz-lenmeli, bu gözlemler üzerinedo¤a yasalar› oturtulmal› vebundan sonra ancak teorilerüretilmeliydi.

T›pk› ilkça¤ felsefecilerinin baz›-lar› gibi Newton da do¤an›n “bölüne-mez küçük parçalardan” olufltu¤unainan›yordu ve do¤an›n tüm yap›s›n›nbu bölünemez parçalar›n birleflmesive da¤›lmas›yla ortaya ç›kt›¤›n› savu-nuyordu. Bunu aç›klayabilecek tekfley de matematikti.

ilim adamlar›n›n baz›lar› New-ton’un bilime en büyük katk›-s›n›n mekanik alanda oldu¤unusavunurken, baz›lar› onun ›fl›-

¤›n fiziksel özellikleri üzerine yapt›¤›çal›flmalar›n daha da önemli oldu¤unubelirtir. Newton’un “hareket yasalar›”ad›yla kendi ad› verilen fizik yasalar›bugün de canl›l›¤›n› ve geçerlili¤inikorumaktad›r.

Newton taraf›ndan keflfedilen›fl›¤› renklerine ay›ran prizma

B

Özgüveni öylesineyüksekti ki, birçok bilimselbuluflu hiç aceleetmeden y›llarcaelinin alt›ndatutabilir ve birbaflkas›n›n dahaönce bulabilece-¤ine ihtimalvermezdi.100

Newton’un Westminster Abbey’deki mezar›

Newton için söylenebilecek enönemli fley flu olmal›: Kendine olanözgüveni öylesine yüksekti ki, bir çokbilimsel buluflu hiç acele etmeden y›l-larca elinin alt›nda tutabilir ve baflkabirinin kendisinden önce bulabilece¤i-ne ihtimal vermezdi. Bu nedenle enönemli yasalar›ndan biri olan kütleçekimi yasas›n› 1665 y›l›nda düflün-dü¤ü ve oluflturdu¤u halde, ancak1687 y›l›nda yay›mlam›flt›r.

eibniz ile olan kavgas› da bunadayan›r. Asl›nda Leibniz de New-ton’un kendinden önce diferan-siyel ve integral hesaplar› buldu-

¤unu kabul eder, ama Newton dahaönce buldu¤unu ve Leibniz’in kendi-sinden çald›¤›n› iddia etti¤i integralve diferansiyel hesaplamalar›n› uzunsüre elinin alt›nda tutmufl ve yay›mla-mam›flt›r. Leibniz’in efl zamanl› olarakayn› hesaplar› bulmas›yla kendineolan özgüveni ciddi olarak sars›lm›flt›r.

Tüm zamanlar›n en büyük bilimadam› kabul edilen Newton’u okumakve hiç olmazsa biraz olsun kavramak,üzerinde yaflad›¤›m›z dünyay› da kav-

L

ramay› kolaylaflt›r›r. Kant, s›rf bu yüz-den Newton yasalar›n› çok önemsemiflve felsefesini de bunun üzerine kur-mufltur. •

mumtazidil@butundunya.com.tr

Torununuz Ödesin!

BD A⁄USTOS 2014

101

Cebinde metelik yoktu. Bir lokantan›n önünde durdu, gözüvitrinde bir levhaya tak›ld›: "Girin ve istedi¤inizi yiyin.Hesab›n›z› torununuz ödesin." Adam, "Tam banagöre", diye m›r›ldanarak içeri dald›. Havyar, ›stakoz, karides,kuzu pirzolas›... Doydu¤u halde ne varsa söyledi. Yeme¤ibitirince, ç›kmak üzere haz›rland›. Fakat garson yetiflip, hesappusulas›n› burnuna dayad›.

"Ama", diye derhal itiraz etti bizimki.... "Kap›da hesab›n›z›torununuz ödesin diye yazm›yor mu?"

Garson gayet nazik cevap verdi: "Yaz›yor tabi efendim.Ama bu size takdim etti¤im hesap, sizin büyükbaban›z›n."