Курстың оқу – тақырыптық жоспары( барлығы – 34 сағат)

№ Тақырыптың атауы Сағат саны Мерзімі1 Кіріспе. Қазақ тіл білімі туралы

Қазақ тілінің сөз байлығы1

2 Сөздің көп мағыналығының тілдегі рөлі 13 Омоним сөздер құпиясы 14 Синоним таңғажайыптары. 15 Антоним тарихынан не білеміз? 16 Тұрақты тіркестерді ажырата білу 17 Кәсіби сөздерді мәтінде қолдану 18 Диалект сөздердің тарихи мәні 19 Термин сөздерді мәтіннен ажырту 110 Лексикалық және семантикалық неологизмдерді ажырата

білу1

11 Кірме сөздердің тарихы 112 Көнерген сөздерді мәтіннен табу, сөздікпен жұмыс 113 Архаизм мен историзм ( сөздікпен жұмыс) 114 Біріккен сөздерді мәтіннен табу, жасалу жолдарын

ажырату1

15 Қос сөздердің жасалу жолдарын ажырату 116 Қысқарған сөздерді мәтін құрастыру барысында

пайдалану, мағынасын ашу.1

17 Тіркескен сөздерді мәтін құрауда пайдалану 118 Фонетика әлеміне саяхат 119 Дыбыс және әріп сырлары 120 Дауысты дыбыстар құпиясы 121 Дауыссыз дыбыстардың жазылу емлесі 122 Буын ішіндегі дыбыс санының құпиясы 123 Буын түрлерінің айырмашылықтарын табу 124 Тасымалдауға болмайтын сөздермен жұмыс 125 Үндестік заңы қоржынындағы сарқыт 126 Буын үндестігіне бағынбайтын қосымшалар 227 «Алтын қақпа» 128 «Білім баспалдағы» 129 «Мың бір мақал» 130 «Сөзмерген» 131 «ХХІ ғасыр көшбасшысы» 132 Қайталау 2

Курстың оқу – тақырыптық жоспары( барлығы – 34 сағат)

№ Сабақтың тақырыбы Сағат саны

Мерзімі

1 Сөзжасамдық ұғымдар 12 Негізгі морфема мен көмекші морфема 13 Туынды сөз бен негізгі сөздің мағыналық байланысы 14 Сөзжасамның сөз құрамымен байланысы 15 Сөзжасам тәсілдері 16 Лексикалық жолмен жасалған жаңа сөздер 17 Синтаксистік тәсіл арқылы жасалған жаңа сөздер 1

8 Сөз таптарының сөзжасамы 19 Зат мағыналы сөздердің сөзжасамы 110 Сын мағыналы сөздердің сөзжасамы 111 Заттанған сын есімдердің қызметі 112 Заттанған сан есімдердің өзіндік сипаты 113 Есiмдi орынбасар сөздердiң сөзжасамы 114 Қимыл мағыналы сөздердің сөзжасамы 115 Есім сөздерден етістік тудыратын жұрнақтар 116 Есімше тұлғалы сөздердің сөзжасамы 117 Көсемше тұлғалы сөздердің сөзжасамы 118 Тұйық етістіктікті тұлғалы сөздердің сөзжасамы 219 Үстеу сөздердің сөзжасамы 120 Бірігу жолымен жасалған күрделі үстеулер 121 Қосарлану жолымен жасалған күрделі үстеулер 122 Тіркесу жолымен жасалған күрделі үстеулер 123 Көнелену арқылы үстеу жасаған септік жалғаулар 124 Тұрақты тіркесті жолымен жасалған күрделі үстеулер 125 Еліктеуіш сөздерден етістік тудыратын жұрнақтар 126 Етістіктерден жасалған туынды еліктеу сөздер 127 Деңгейлік тапсырмалар 128 Сөзжасамдық талдау үлгісі 329 Практикалық сабақ 130 Сынақ тапсырмалары 2

Курстың оқу – тақырыптық жоспарыСөз таптарының қолданысы

( 34 сағат)№ Тақырыптың атауы Сағат саны Мерзімі1 Кіріспе. Морфология еліне саяхат 12 Зат есімнің морфологиялық белгілері 13 Зат есімнің сөйлемде атқаратын қызметі 14 Сын есімнің морфологиялық белгілері 15 Сын есімнің синтаксистік қызметі 16 Сан есімнің зат есім жалғауын қабылдауы 17 Сан есімнің септелуі 18 Есім сөздердің орнына жүретін сөз табы 19 Есімдіктердің тәуелденуі 110 Етістіктің морфологиялық белгілері 111 Қалып етістіктері 112 Етістіктің рай категориясы 213 Өткен шақтық есімше. 114 Ауыспалы шақтық және келер шақтық есімше 115 Ауыспалы шақтық көсемше 116 Өткен шақтық және келер шақтық көсемше 1

17 Тұйық етістіктің тәуелденуі 118 Тұйық етістіктің сөйлемдегі атқаратын қызметі 219 Үстеудің морфологиялық белгілері 120 Еліктеу сөз, олардың мағыналық және қолданылу

ерекшеліктері.1

21 Еліктеу сөздердің әдеби тілде алатын орны мен қолданылу аясы.

1

22 Одағай, оның айырмашылықтары, қолданылатын орындары мен мақсаты.

1

23 Одағайдан жасалатын сөз таптары, олардың сөйлемдегі қызметі

1

24 Көмекші сөздердің тілдік табиғаты, грамматикалық сипаттары.

1

25 Шылау, басқа көмекші сөздерден айырмашылығы мен ұқсастығы

1

26 Шылаулардың грамматикалық сипаттары 1

27 Тіл мәдениеті.(Астарлы сөз бен бейнелеуші сөздердің жасалуы)

1

28 Жұрт алдында сөйлеу мәдениеті 129 Деңгейлік бақылау жұмысы 130 Жаттығулар орындау 131 Практикалық жұмыс 132 Сынақ тапсырмалары 1

Аптасына 1 сағат, барлығы 34 сағат

№ Тараулар мен тақырыптар Сағат

саны

Өтілу мерзімі

Оның ішінде Оқушылардың өзіндік жұмыстары

жай дәріс-

тер

бақылау

жұмыстары

I тарау. Әдеби тіл және мәтінге жалпы түсінік – 18 сағат

1 Әдеби тіл – жалпы халықтық тіл 1 1 Реферат

2 Мәтін – күрделі тілдік ұғым 1 1

3 Мәтін және оның негізгі белгілері 1 1

4 Мәтіннің түрлері 1 1

5 Мәтіндегі сөйлем 1 1

6 Мәтіндегі тақырып пен эпиграф 1 1Шығарма жазу

7 Мәтінге тән категориялар 1 1

8 Жазбаша мәтін және құрылымдық ерекшеліктері

1 1

9 Мәтін мазмұны 1 1 «Достықтың жарқын үлгісі» шағын әңгіме

10

Мәтіннің мағыналық тұтастығы 1 1

11

Мәтіннің коммуникативті тұтастығы 1 1

12

Мәтін лингвистикасы 1 1

13

Мәтінді көркемдеу амалдары 1 1 Эссе жазу

14

Мәтіндегі сөйлем қолданысы 1 1

15

Мәтінге тілдік талдау 1 1 Көркем шығармалар-ды

талдау16

Көркем мәтіннің өзіне тән ерекшелігі 1 1

17

Мәтінді бөлшектеу және оның композициялық бөлімдері

1 1

18

Тіл ұстарту 1 1

II тарау. Сөйлем ұғымы мен сөйлемнің мүшеленуі – 16 сағат

1 Сөйлеу жанрлары мен мәтін жанрлары 1 1

2 Сөйлем ұғымы 1 1Эссе жазу

3 Сөйлемнің өзіне тән белгілері 1 1

4 Сөйлемдерді сөйлеу мақсатына сай топтастыру.

1 1

5 Жай сөйлемдерге жаттығу жұмысы 1 16 Салалас құрмалас сөйлем 1 1

7 Сабақтас құрмалас сөйлем 1 18 Аралас құрмалас сөйлем 1 1

Талдау жұмысы9 Құрмалас сөйлемге жаттығу жұмысы 1 1

10

Сөйлемдегі сөз тіркестері 1 1

11

Мәтін мазмұнымен жұмыс 1 1Эссе жазу

12

Мәтін және грамматика 1 1

13

Мәтінге синтаксистік талдау 1 1 Сөйлем мүшелеріне таладау

14

Мәтін бойынша тіл дамыту жұмыстары 1 1

15

Қорытынды сабақ 1 1Тест

16

Жылдық қайталау 1 1Талдау жұмысы

Тақырыптық – оқу жоспары.

№ Өтілетін тақырыптар

Сағат саны

Мерзімі

1 Кіріспе.Тіл білімінің салалары.

Фонетика. Дыбыс, әріп. Дыбыс түрлері. Дауысты, дауыссыз дыбыстар

1

2 Буын, оның түрлері. Тасымал.

Екпін. Орфография, орфоэпия

1

3 Үндестік заңы. Буын және дыбыс үндестігі 1

4 Фонетикадан өтілгендерді қайталау 1

5 Лексика. Лексиканың салалары.

Қолдану аясы шектеулі сөздер.

1

6 Қанатты сөздер (Тұрақты тіркес, мақал-мәтел)

Афоризм (нақыл сөз), идиома.

1

7 Сөз мағыналары. Көп мағыналы сөздер.

Омоним, антоним, синоним.

1

8 Лексикадан өтілгендерді қайталау 1

9 Морфология. Сөз құрамы. Дара, күрделі сөздер.

Қосымша (жұрнақ және жалғау, түрлері)

1

10 Сөз таптары. Зат есім, олардың түрлері. Сөйлемдегі қызметі мен туынды зат есім жасайтын жұрнақтар

1

11 Сын есім және оның түрлері, сын есім жасайтын жұрнақтар. Сын есімнің шырайлары. Сын есімнің

сөйлемдегі қызметі.

1

12 Сан есім, оның түрлері. Сан есімнің сөйлемдегі қызметі

1

13 Есімдік, оның түрлері. Есімдіктің сөйлемдегі қызметі 1

14 Етістік, олардың түрлері. Етістік жасайтын жұрнақтар 1

15 Есімше мен көсемше. Етіс, олардың қызметі 1

16 Етістіктің шақ,рай түрлері. 1

17 Тұйық етістік. Етістіктің сөйлемдегі қызметі. 1

18 Үстеу, оның түрлері. Үстеу жасайтын жұрнақтар және сөйлемдегі қызметі

1

19 Шылау. Жалғаулық шылау, демеулік, септеулік шылаулар

1

20 Еліктеу және одағай сөздер, оның түрлері. Сөйлемдегі қызметі

1

21 Морфологиядан өтілгендерді қайталау 1

22 Синтаксис. Сөз, сөз тіркесі және түрлері.

Сөздердің байланысу тәсілдері, түрлері.

1

23 Сөйлем. Мағыналық түрлері 1

24 Сөйлем мүшелері. Тұрлаулы, тұрлаусыз мүшелер. 1

25 Сөйлемнің бірыңғай мүшелері. Жалпылауыш, айқындауыш мүшелер. Оқшау сөздер.

1

26 Төл сөзі, автор сөзі. Төлеу сөз. Диалог сөз. 1

27 Құрмалас сөйлем, түрлері. Салалас құрмалас, түрлері 1

28 Сабақтас құрмалас, түрлері 1

29 Аралас құрмалас. Көп құрамды құрмалас, түрлері 1

30 Синтаксистен өтілгендерді қайталау 1

31 Пунктуация. Тыныс белгілер, қойылатын орындары. Нүкте, қос нүкте, көп нүкте, нүктелі үтір.

1

32 Сызықша, жақша, тырнақша, олардың қойылатын орындары.

1

33 Стиль және оның түрлері 1

34 Жыл бойы өтілгендерді қайталау

№1 тақырып

Сабақтың тақырыбы: Сөздің көп мағыналығының тілдегі рөлі

Сабақтың мақсаты:

1.Көп мағыналы сөздерді, олардың мағыналарын, омонимдерден айырмашылығын түсіндіру

2.Оқушылардың ауызекі сөйлеу тілін дамыту, пән бойынша алған білімдерін жүйелі түрде қолдана білуге дағдыландыру

3.Оқушылардың пәнге деген қызығушылықтарын ояту, әдеби тілде көркем сөйлеуге тәрбиелеу.

Сабақтың түрі:Аралас сабақ

Сабақтың әдісі:Сұрақ – жауап ,түсіндіру,әңгімелеу

Сабақтың көрнекілігі:Тірек сызба ,интерактивті тақта

Сабақтың барысы:

І Ұйымдастыру кезеңі

ІІ Үй тапсырмасын пысықтау

1.Қайталау –оқу анасы

ІІІ Жаңа сабақ

2.Жаңа сабақ құпиясы

Мына сөздердің мағынасына назар аудар

Тарақтың тісі, адамның тісі Көйлектің жағасы, көлдің жағасы

3. Кітап досың, ақылшың

Көп мағыналы сөздерді теріп жаз.

1.Қанат құстардың ұшып, қонатын дене мүшесі. Алты қанат ақ орданы тігуге кірісті.

2.Көзім ауырып дәрігерге көрініп жүрмін. Иненің көзіне жіп өткізе алмадым.

3.Сөздің басын арыдан бастады. Адамның басы- Алланың добы.

ІV Сабақты меңгерту

4.Тапқыр болсаң, тауып көр.

Көп мағыналы сөздердің ішінен алғашқы мағынасын тап

А)Сөздің басы, жолдың басы, адамның басы, таудың басы,жұмыстың басы

Б)Кітаптың беті, адамның беті, судың беті, жер беті

В)сағат тілі , кітап тілі, орыс тілі, техника тілі, адам тілі

5. Кім көп біледі?

Көп мағыналы сөздердің қатарын жалғастыр

1 Адамның аяғы,....

2 Домбыраның құлағы,....

3 Жараның ауызы,....

4 Пышақтың жүзі,.....

6. Келісіп пішкен тон, келте болмас.

Вен диаграммасы

ОмонимКөп мағыналы сөздер

V Сабақты қорыту

7.Ой толғау

Көп мағыналы сөздердің тілдегі рөлі қандай деп ойлайсың?

Өз пікіріңді жаз.

8.Сауатты болу –мақсатым

Құрамында көп мағыналы сөздері бар мақал – мәтелдерді жазу

Кісінің кілті- аспанда. Көңіл көзін сөз ашар. Қыз өмірдің-гүлі.т.б.

VІ Үйге тапсырма

9. Қоржындағы сарқыт

Көп мағыналы сөздерді тауып жазып келу.

VІІ Бағалау

10.Жүйріктен жүйрік озар, шабысқанда

2 – сабақ жоспарыСабақтың тақырыбы: Зат есімнің түрленуіСабақтың мақсаты: білімділік – зат есімнің түрленуі туралы түсіндіру,оқушылардың ой-өрісін кеңейту,зат есім тақырыбынан алған білімдерін еске түсіру,зат есім тақырыбы бойынша білімін жетілдіру;дамытушылық – жеке тұлғаның ой-қабілетіне әсер ету арқылы оқушылардың өздігінен жұмысқа баулу,сөйлеу шеберліктерін,тіл байлықтарын дамыту; тәрбиелік –оқушыны білімділікке,ойлылыққа жетектеу,пәнге қызығушылығын арттыру,туған тілін сүюге,қадірлеуге тәрбиелеу.Сабақтың түрі: жаңа сабақ.Сабақтың әдісі: сын тұрғысынан ойлау стратегиясы.Көрнекілігі: плакат-сызбалар,топтастыру,кеспе қағаздар.Пәнаралық байланыс:әдебиет.Сабақтың өту барысы.

І.Ұйымдастыру бөлімі.1.Сәлемдесу.Сабаққа даярлау.2.Бүгінгі сабақтың құрылымымен таныстыру. Сабақ «Ашық журнал сабағы» деп аталады.Журналдың әр парағында тақырыптар берілген.1.Қайталау – оқу анасы.2.Жаңа сабақ құпиясы.3.кітап – досың,ақылшың.4.Біліміңді байқап көр.ІІ.Үй тапсырмасын тексеру.Қызығушылықты ояту.Ой шақыру.1. «Қайталау – оқу анасы». «Кубик лақтыру» ойыны.мен түрлі-түсті кубикті ортаға тастаймын.Үш қатар түстерді таңдау арқылы тапсырмаларын орындайды.Үш минут уақыт беріледі. Тапсырмалар 1-қатар.Оқушылар бірлесіп зат есім бойынша тірек-сызбсын салады,түсіндіреді. дара, күрделі

кім,не негізгі,туынды

жалпы және жалқы деректі,дерексіз

көптеледі септеледі

тәуелденеді

2-қатар. Тірек сөздер арқылы жұмыс.Төмендегі плакатқа жазылған сөздер бойынша үш сөйлем құрау,зат есім болатын сөздерді белгілеу.

3-қатар.Бейнесөз.1.Ұлттың аты ...2.Ел ордасы ...3.Жанша Досмұхамедұлының туған жері4. «Кет» сөзінің антонимі5. Сөз табы6.Тәуелсіздік тірегі ...7.Сөздің көркі ...

ІІІ.Мағынаны тану.

Зат есім

Тіл Ата-баба Аманаты Өнер Қызыл Тіл Алды

2. «Жаңа сабақ құпиясы».Морфология.Зат есімнің түрленуі.Зат есімді түрлендіретін тұлғалар оның жалғаулары болып табылады. Қазақ тілінде жалғаудың төрт түрі бар.

көптік тәуелдік септік жіктік

Зат есім көптеледі,тәуелденеді,септеледі.Тек адамға байланысты,адамға қатысты зат есімдері ғана жіктеле алады.Мысалы: Мен бала-мын Сен бала-сың Сіз бала-сыз Ол бала Оқулықтағы көптік жалғау,тәуелдік жалғау мәліметтері,оған байланысты берілген кесте сабақта пайдаланылды.3. «Кітап – досың,ақылшың».Жаттығулар мен тапсырмалар жұмысы1-қатар. Берілген сөйлемнен көртік жалғауын қабылдап тұрған зат есімдерді табу. Тіл – адамдар баласының баласын қазіргі өркениетке жеткізген ұлылар күшті.Ата-бабалырымыз ана тілімізді шұрайлы да көрікті қалпында кейінгі ұрпақтарына аманат ете білген.2-қатар. Зат есімнің оңаша тәуелденуіне мысал келтір.3-қатар. Ағалар,апалар,аналар деген зат есімдерді ортақ тәуелде.IV. Бекіту.Ой толғаныс.4. «біліміңді байқап көр» Тест 1. Қазақ тілінде неше сөз табы бар? А) 6 Б)9 Ә) 7 В) 82. Оқушы,бала,ана сөздері қай сөз табына жатады? А) Сан есім Б) Есімдік Ә) Үстеу В) Зат есім3. Жалғаудың неше түрі бар? А) 4 Б) 5 Ә) В) 24. Туынды зат есім жұрнағын белгіле. А) –хана,-паз,-кер Ә) –лы,-лі,-ды,-ді,-ты,-ті Б) –шы,-ші,-лық,-ім,-ыс В) –дай,-дей,-тай,-тей5. Күрделі зат есімдерді тап. А) білім,күрек,күйші Ә) аяқ,ауыл,бала,дала Б) ана,қала,мектеп В) ашудас,аяқ-табақ,ауыл-аймақ6. Тәуелдік жалғауының оңаша,ортақ түрінің ІІІ жағының қосымшаларын көрсет А) –ым,-ім,-м,-мыз,міз Ә) –ңыз,-ңіз,-ыңыз,іңіз Б) –сы,-сі,-ы,-і В) –ң, -ың,-ің.

Жалғау

V. Үйге тапсырма.Ұнаған көркем шығармадан тәуелдік жалғаулы сөздерді тауып,оңаша және ортақ түрде үш жақта тәуелдеңдер.Шығарма жазу. «Туған жер – тұғырың,туған тіл – қыдыры».VI.Бағалау. Сабаққа қатысқан оқушыларды бағалау№1-сабақ жоспары

Күні, айы, жылы:

Сабақтың тақырыбы: Әдеби тіл - жалпы халықтық тіл

Сабақтың мақсаты: Әдеби тіл туралы білетіндерін еске түсіре отырып, диалект сөздер, олардың әдеби тілдегі баламасымен салыстырғандағы ерекшелігі жөнінде мәлімет бере отырып, практикалық жұмыстар жүргізу арқылы өтілген тақырыптарды пысықтау, сөздік құрам бойынша білімдерін кеңейту.

Күтілетін нәтиже: Тапсырмаларды орындау арқылы сөздік қоры, таным-түсінігі дамиды. Сөз мағынасын дұрыс түсініп, орынды пайдалануға дағдыланады.

Сабақтың типі: жаңа сабақ

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың әдіс-тәсілі: "Шаттық шеңбері", "Мозайка", "Топтастыру","Венн диаграммасы"

Сабақтың көрнекілігі: қима қағаздар, маркер, бағалау құралдары

Пәнаралық байланыс: қазақ әдебиеті, тарих

Сабақтың барысы:

I.Ұйымдастыру кезеңі:

1.Оқушылармен сәлемдесу,Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру.

2. "Мозайка" әдісі арқылы 4 топқа бөлу

3. "Шаттық шеңбері" арқылы сабаққа психологиялық дайындық жүргізу

I. Қызығушылықты ояту. "Топтастыру" әдісі

II.Мағынаны тану. «Ыстық орындық» әдісі

«Әдеби тіл туралы ұғым» тақырыбымен танысып, әр топтан бір оқушы шығып баяндайды, қалған оқушылар сұрақ қояды

Әдеби тіл туралы түсінік.Бірқатар ғалымдар әдеби тіл дегеніміз жалпыхалықтык тілдің өңделіп, қаланған түрі деп таныса, енді бірсыпырасы жалпы хатқа түскен дүниелердің тілі әдеби деп табады.Сондықтан орыс әдеби тілінің тарихын сөз еткен бірқатар мамандар жазусыз әдеби тілдің болуы мүмкін емес деп санайды. «Әдеби тіл дегеніміз - жалпыхалықтық тілдің хатқа түскен, белгілі бір дәрежеде өңделген ерекше түрі». «Әдеби тілдін тарихы - жазба ескерткіштердің тарихы». «Әдетте, жазусыз әдеби тіл болу мүмкін емес». «Жазу - әдеби тілдің ең маңызды және қайткенде де болуға тиісті белгісі». «Тіл білімі тарапынан алғанда «әдеби тіл»деп тек көркем әдебиет емес, ғылыми зерттеулердің, саяси трактаттардың, газет-журналдардын тілін де, қысқасы, жазба тілді атаймыз».Зерттеушілердің көпшілігі «әдеби тіл» үғымы тарихи жағынан құбылмалы деп таниды. Демек, ол жөніндегі бір ғана таным-анықтама барлық тілдердің әдеби түрінің даму барысындағы күллі дәуіріне бірдей сай келуі шарт емес. Сондықтан кейбір халықтардың жазу дәстүрі тумаған немесе өрбімеген, я болмаса бір кездерде жазуы болып, кейін әр түрлі себептерден дамымай қалған дәуірлерінде де әдеби тілі болуы мүмкін деген пікірлер де орын алып жүр.Әдеби тіл – сөйлеу тілінен жоғары тұрған көркем тіл.Ол сол халықтың бәріне бірдей түсінікті болып келеді. Әдеби тіл екі түрлі формада өмір сүреді, олар: Ауызша тіл және жазбаша тіл

№ 1-тапсырма

«Адасқан сөздер» дидактикалық ойыны. Берілген диалектілердің әдеби тілдегі баламасын тауып жазыңыз. (топтық жұмыс)

Аяздап қалдым, сәмсіреу, чәугім, жарбай,ауқамдасу, тәнжіреу, мәтөк, шіленгер, абжауқын, жық, ауқат, там, кепе, мекиен, тұқым, шөлкедестіру

Әдеби тіл

№ 2-тапсырма. Әдеби тіл мен диалект сөздерді ажыратып, әдеби сөздерге сатылай кешенді талдау жасаңыз.

Абжауқын ауқаттың үстінен келдіңдер, дастарқанға отырыңдар. (Жамбыл облысы, Қордай ауданы) Осы арада қырғауыл жық. (Алматы, Кеген ауданы) Осы колхоз түгелдей дерлік шипрлі там салуда. (Қызылорда, Сыр)

III Ойтолғаныс. «Венн диаграммасы» әдісі.

Жоғары дәрежелі сұрақ қою.

Тіл білімінде әдеби тілдің ролі қандай? Ал өмірде қаншалықты қажет?

Оқушыларды бағалау. Өзін-өзі бағалау парақшасы

Үйге тапсырма: «Жасай бер, туған тілім – анам тілі!» шығармашылық жұмыс

Рефлексия Кері байланыс парағын толтырады

І тарау. Фонетика.

Сабақтың тақырыбы:Кіріспе. Тіл білімінің салалары.

Фонетика. Дыбыс, әріп. Дыбыс түрлері. Дауысты, дауыссыз дыбыстар

Әдеби тіл Диалект

Ортақ қасиеті

Сабақтың мақсаты:

Білімділік:қазақ тіл білімінің салалары және

фонетиканың зерттейтін обьектілері, дыбыс пен

әріп, дыбыстың дауысты, дауыссыз түрлері

туралы теориялық білім беру.

Дамытушылық: алынған білімді есте сақтауға

дағдыландыру, логикалық ойлау қабілеттерін,

нақты, дәлелді сөйлеу дағдыларын дамыту.

Тәрбиелік:орындалатын тапсырмалар арқылы бір-бірін

тыңдауға, сыйлауға дағдыландыру. Өз еңбегін әділ

бағалауға тәрбиелеу.

Сабақтың типі:жаңа сабақ.

Сабақтың әдісі:түсіндіру, талдау, жаттығу орындау, ойлау, дәлелдеу.

Сабақтың көрнекілігі:үлестірмелі тест тапсырмалары, тірек-сызбалар.

Сабақтың барысы:

І Ұйымдастыру кезеңі.Оқушыларды түгендеу. Оқу құралдарын тексеру.

ІІ Қазақ тілі пәнінен білетін білімдерін тексеру.(Үлестірмелі тест тапсырмаларымен жұмыс)

ІІІ Жаңа сабақ.

Қазақ тіл білімінің зерттейтін үлкен 3 саласы бар, олар: фонетика, лексика және грамматика. Бұлар да өз ішінде бірнеше тақырыптардызерттейді. Оны төмендегі кестеден көруге болады.

Тіл білімі салаларының зерттейтін тақырыптары:

ҚАЗАҚ ТІЛ БІЛІМІ(лингвистикасы)

ЛЕКСИКА ФОНЕТИКА ГРАММАТИКА

Фонетика: тіл дыбыстары, буын, тасымал, екпін, үндестік заңы, орфография мен орфоэпия.Лексика: сөз мағыналалары, жалпы қолданыстағы сөздер және қолдану аясы шектеулі сөздер.

Грамматика үлкен 2 саланы қамтиды: морфология және синтаксис.

Морфология: сөз құрамы (дара сөз, күрделі сөз), түбір мен қосымша, сөз табы.Синтаксис: сөз тіркесі, сөйлем, сөйлем түрлері, сөйлем мүшелері, пунктуация, стилистикаТіл дыбыстары дегенде қандай түсініктер ойларыңа келеді? Бұрынғы сыныпта өткендеріңді естеріңе түсіріңдерші.

Оқушылардан күтілетін жауап: дауысты дыбыстар, дауыссыз дыбыстар т.б.

Сөздік жұмыс (дәптерге жазғызу)

Фонетика гректің «фоне» деген сөзі негізінде қолданысқа енген. Фоненің мағынасы -дыбыс, үн, дауыс. Фонетика-тіл білімінің дыбыстық жағын зерттейтін сала.

Проблемалық сұрақ қою арқылы жаңа сабақты түсіндіру

Мына сөздерге назар аудартып, сөздердің қандай өзгеріске ұшырап тұрғанын айтқызу:

Бас, тас, жас, қас, нас

Ескек, кек, ек

Қал- лақ, түс- сүт, кел- лек

-3-

Тіл дыбыстары кестедегі сөйлеу мүшелері арқылы жасалатынына назар аударту

Балалар, әліпби дегенді қалай түсінесіңдер, өткен сыныптарда өткендеріңді еске түсіріңдерші. Тақтаға жазғызу

Әліпби

Мұғалім сөзі: Әліпби араб алфавитінің алғашқы екі әрпі- «алиф» пен «би» атауларының бірігуінен жасалған. Әріптердің жүйелі тізбегі.

Қазақ әліпбиі тарихының хронологиясымен таныстыру

жылдары аталуы Авторы

1912 -1929 жылдар Араб әліпбиіне негізделген төте жазу

Ахмет Байтұрсынов

1929 жыл Латын әліпбиі Түркі,қазақ зиялылары

1940 жылдан осы уақытқа дейін

Орыс әліпбиі (кирилицца) Қазақ,орыс зиялылары

Тапсырма: кластерді толтыру

( тақтаны пайдалану)

37дыбыс

Әріп – дыбыстың таңбасы. Қазақ тілінде 42 әріп болғанымен, 37 дыбыс бар. Дыбыс бола алмайтын әріптер: ь, ъ, ё, ю, я.

Ё, ю, я – дифтонг (қосарлы) дыбыстар.

12 – дауысты, 25 – дауыссыз дыбыс бар.

Бас әріп Кіші әріп

Төл 9 әріп бар

42 әріп

Жазба түрі бар

Баспа түрі бар

Сөздіктерде пайдаланылады

Орналасу тәртібі бар

таңба

Әріп

-5-

Өкпеден шыққан ауаның кедергіге ұшырап шығуынан жасалатын дыбыстарды дауыссыз дыбыстар дейміз.

Дауыссыз дыбыстармыналар:

б,в,г,ғ,д,ж,з,й,к,қ,л,м,н,ң,п,р,с,т,ф,х,ц,ч,ш,щ,һ, (у).

Дауыссыз дыбыстарды айтқанда, өкпеден шыққан ауа сөйлеу мүшелеріне соқтығып, салдыр пайда болады. Сондықтан дауыссыз дыбыстарда үн болмайды немесе өте аз болады.

Дауыссыз дыбыстардың түрлері:

Дауыссыздар салдыр мен үннің қатысына қарай қатаң, ұяң,үнді болып үш топқа бөлінеді. Салдырдан жасалған дауыссыз дыбыстарды қатаң дауыссыздар деп атаймыз.Қатаң дауыссыздар мыналар:

п,ф,к,қ,т,с,ш,щ,х,ц,ч,һ.

Салдыр мен үннің қатысы арқылы жасалған, бірақ үннен салдыры басым дауыссыз дыбыстарды ұяң дауыссыздар деп атаймыз.Ұяң дауыссыздар мыналар: б,в,г,ғ,д,ж,з.

Үннің қатысынан жасалатын дауыссыз дыбыстарды үнді дыбыстар деп атаймыз. Үнді дауыссыздар мыналар: р,л,й,у,м,н,ң.

ІҮ Оқушы дәптерімен жұмыс. 1,2-жаттығулар.

Ү Сабақты бекіту. Венн диаграммасын толтыру

ҮІ. Үй тапсырмасы.. Қазақ әліпбиін жаттау, фонетика тарауы бойынша түсіндірілген материалдарды оқу.

ҮІІ.Бағалау.