FAKULTETI I SHKENCAVE POLITIKE JURIDIKE MASTER …uamd.edu.al/new/wp-content/uploads/2013/01/SHTETI-I-SE-DREJTES... · shoqerise sepse gjerat i kane pare gjithmone ne perpjestim me

kopje

UNIVERSITETI “ALEKSANDER MOISIU” DURRES

FAKULTETI I SHKENCAVE POLITIKE JURIDIKE

MASTER SHKENCOR

ADMINISTRIMI PUBLIK

TITULLI I TEMES : SHTETI I SE DREJTES ; PERQASJA E SHTETIT TE SE DREJTES DHE SHTETIT LIGJOR; DALLIMET MIDIS TYRE .

PUNUAR NGA : ERSENTA LIKA PROFESORI UDHEHEQES : BESLINDA RRUGIA

Durres, me 13.09.2013

kopje

Shteti i se drejtese ; Perqasja e shtetit te se drejtes dhe shtetit ligjor ; Dallimet midis tyre. Ersenta

Lika

-2-

PERMBAJTJA

1.SHTETI LIGJOR ........................................................................................................................... 4

1.1 Shteti dhe ligji ne kendveshtrim filozofik .................................................................................................. 4

1.2 Premisat e shtetit ligjor ............................................................................................................................ 6

1.3 Shteti ligjor dhe Kushtetuta e Republikes se Shqiperise ........................................................................ 11

1.4 Shteti, shoqeria dhe individit ................................................................................................................. 14

1.5 Faktoret qe pengojne funksionimin e shtetit me ligje ............................................................................. 18

1.6 Edukimi ligjor dhe edukata e rregullit .................................................................................................... 19

1.7 Revolucioni borgjez ne SHBA ; Bill of rights ......................................................................................... 20

1.8 Revolucioni borgjez francez ................................................................................................................... 23

1.8.1 Deklarata franceze e te drejtave te njeriut dhe qytetarit ............................................................. 23

2. RAPORTI I SHTETIT SHQIPTAR ME REFORMAT DEMOKRATIKE .................................................... 30

2.1 Tiparet e tranzicionit shqiptari ............................................................................................................... 31

2.2 Individi shqiptar perballe pluripartitizmit ............................................................................................. 35

2.3 Koncepti i lirise dhe rregullit ne shoqerine shqiptare .......................................................................... 38

2.4 Demokracia perballe pluripartitizmit ................................................................................................... 42

2.5 Ligji dhe e drejta .................................................................................................................................... 44

2.6 Operatoret e shoqerise civile ................................................................................................................. 46

2.7 Tiparet e polikeberesve shqiptar ........................................................................................................... 47

2.8 Integrimi i Shqiperise ne BE si sfide e demokracise .............................................................................. 49

2.9 Demokracia, ligji dhe korrupsioni ......................................................................................................... 50

2.9.1 Korrupsioni ne sistemin gjyqesor ................................................................................................. 50

3. ANTROPOLOGJIA SHQIPTARE PERBALLE KRITEREVE TE SHTETIT LIGJOR ................................. 57

3.1 Anketa .................................................................................................................................................... 58

kopje


Lika

-3-

4. BIBLIOGRAFI .................................................................................................................................. 75

kopje


Lika

-4-

1

SHTETI LIGJOR

1.1 SHTETI DHE LIGJI NEN KENDVESHTRIMIN FILOZOFIK

Shteti dhe e drejta, jane produkte dhe premisa te zhvillimit te shoqerise qe prej

koheve me te lashta. Ne lashtesi si shteti ashtu dhe e drejta kane qene te pazhvilluara, sic kane

qene te pazhvilluara marredheniet midis njerezve ne kete shoqeri. Me kalimin e kohes

marredheniet zgjerohen dhe behen shume me te larmishme. Si rezultat, zgjerohet dhe zhvillohet

makina shteterore dhe bashke me te dhe e drejta, duke perfshire fusha gjithnje e me te gjera te

veprimtarise se shoqerise. Por cila do te ishte menyra me e pershtatshme per ti dhene nje

perkufizim konceptit te shtetit dhe te drejtes ? Natyrisht, pergjigja nuk mund te jepet me nje fjali

per secilen, sepse problematikat qe perfshijne konceptet ne fjale, jane shume komplekse dhe

duhet te studiohen qe ne gjenezen e tyre. Prejardhjen e tyre shume mire mund ta nisim me

konceptet dhe deduksionet e filozofeve te koherave te ndryshme. Kendveshtrimet e tyre

perqendrohen kryesisht ne identifikimin e shtetit nepermjet rregullave dhe sanksioneve, dhe si

aniteze qendrojne kendveshtrimet e tjera qe e konsiderojne shtetin si filozof moral qe nuk ka

nevoje per norma juridike.

Duke filluar qe me konceptet platonike qe e konsideronin shtetin perfekt, nje autoritet qe gezon

paprekshmeri absolute dhe imunitet te padiskutueshem, e duke vazhduar me tej me filozofe te

kopje


Lika

-5-

koheve te mevonshme, qe i dhane shtetit formen e nje autoriteti te pajisur me force shtrenguese,

perbejne dy kampet kryesore mbi te cilat filozofet vigjilonin.

Pasi kishte proklamuar per nje kohe te gjate ne veprat e e tij se shteti eshte perfekt dhe njerezit

jane te bindshem dhe te virtytshem, Platoni u “ ndergjegjesua“ ne veprat e mevoneshme dhe pati

nje reflektim per ato qe kishe shkruar me pare. Keshtu ai beri nje ridimensionim te rolit te ligjeve

ne shoqeri, dhe i jep karakter etiko – pedagogjik, sepse ligji jo vetem do te komandoje dhe do te

denoje, por do te mesoje e kuroje te gjitha ligesite morale. Ne kete menyre krijohet perfytyrimi i

pare i njerit prej funksioneve te shtetit : shteti si kurator moral. Shteti me ligjet e veta jane te

vetmet mekanizma qe kane autoritetin e duhur per ta futur shoqerine ne shinat e drejtesise.

Menyrat qe duhet te perdori shteti per te operuar ne menyre te drejte, kane nje rendesi paresore.

Ato jane te lidhura me nje sere problematikash te tjera komplekse te cilat ndihmojne apo

pengojne triumfimin e drejtesise ne nje shtet.

Shteti e ushtron funksionin e tij si kurator moral, nepermjet dy menyrave : e para, duke vendosur

norma dhe sanksione per kundravajtje dhe vepra qe demtojne shoqerine, dhe e dyta, duke shfaqur

vete shteti vlera morale. Pra kur aparati shteteror, te perbehet nga individe te moralshem atehere

mund te perfundohet me sukses misioni i shtetit si kurator moral. Kushti i pare ka karakter

objektiv sepse ka te beje me mekanizmat ligjor qe vendosin klauzola ligjore dhe qe kane lidhje te

drejteperdrejte me shoqerine. Ndersa kushti i dyte, ka karakter subjektiv sepse ka te beje me

shkallen e moralitetit te cdo drejtuesi shteteror.

Ligji lindi pikerisht ne ate kohe ku u pa domosdosdoshmeria e ekzistences se tij. Kjo ndodhi kur

marredheniet njerezore u zgjeruan, dhe njerezit nuk ishin me ashtu sic i konsideronte Platoni “ te

virtytshem „ . Nepermjet ligjit shteti vendos masa ndaluese per vepra te kunderligjshme

administrative si dhe vepra penale.

Sa me e larte te jete rrezikshmeria e vepres aq me i madh eshte sanksioni. Ne kete menyre

individet jane me pak te predispozuar te kryejne vepra me rrezikshmeri te larte shoqerore sepse u

druhen shtetit dhe drejtesise.

* * *

kopje


Lika

-6-

1.2 PREMISAT E SHTETIT LIGJOR

Ndërtimi i një Shteti të së Drejtës është produkt i angazhimit qytetar. Ai nuk

përfaqëson vetëm një kontribut të institucioneve shtetërore, por edhe një kontribut të të gjithë

aktorëve në vend, duke përfshirë individët, shoqërinë civile, profesionistët e deri tek universitetet

e Akademia e Shkencave. Çdo ndihmesë në këtë drejtim paraqitet me rëndësi të veçantë, për

faktin se, Shqipëria ndodhet në procesin e integrimit në Bashkimin Evropian, një proces ky, i cili

kërkon konsolidimin e shtetit të së drejtës, në vend. Kështu, reflektime të kërkesave të posaçme

të organizimit dhe funksionimit shtetëror paraqiten me rëndësi për shkak se përmbushja e tyre

ndikon drejtpërdrejt në avancimin ose jo, të procesit të integrimit në familjen evropiane.1

Aristoteli i percepton ligjet si produkt i shtetit. I jep shtetit rolin e nje arbitri i cili permes

rregullave dhe sanksioneve ka per detyre te krijoj kete produkt. Ligji sipas tij eshte mjeti qe ben

efikas normat e etikes2. Ne menyre shume racionale Aristoteli evidenton lidhjen aksiomatike

shtet – moral. Flet per etiken si nje mjet qe mund ta ve ne levizje vetem shteti. Shteti nepermjet

ligjeve duhet te krijoj ndergjegjen juridike tek shoqeria. Keshtu shteti eshte pergjegjes per

mosrespektimin e normave juridike nga ana e shtetasve te tij. Aristoteli ka folur edhe per

drejtuesit e larte te shtetit qe duhet te kene kryesisht keto karakteristika : 1) te respektojne

kushtetuten 2) te kene kapacitet te larte administrativ 3) ti karakterizoj drejtesia dhe virtytet e

larta.

Nje tjeter filozof qe ka dhene deduksionet e tij mbi ligjet, shtetin dhe personat qe qendrojne ne

krye te tij, eshte dhe Monteskje. Ligjet sipas Monteskjes perbejne lidhjen e domosdoshme qe

rrjedhin prej natyres se sendeve dmth qe te gjitha qeniet kane ligjet e tyre.

Ashtu sic Perendia ka ligjet e saj, bota materiale ka ligjet e saj, qeniet e eperme kane ligjet e

tyre, shtazet kane ligjet e tyre ashtu dhe njerezit kane ligjet e tyre3.

Bota edhe pse eshte krijuar prej levizjes se materies eshte e privuar prej ndergjegjes. Pra ne kete

thenie del qarte se Monteskje thekson pranine e elementit te ndergjegjes ne veprimet e njerezve.

1 Shteti i se drejtes ne Kushtetuten e Republikes se Shqiperise- Zh.Zaganjori, A.Anastasi,E.Cani.

kopje


Lika

-7-

Ai flet per elementin ratio ( arsye ). Eshte pikerisht prania e arsyes qe i jep kuptim objektiv ligjit

dhe veprimeve te njerezve.

Ne lidhje me karakteristikat e drejtuesit te shtetit Monteskje puqet me Platonin e Aristotelin. Ai

ka pare te nevojshme drejtimin e shtetit nga qeniet inteligjente. Pra ai ka qene i qarte se shteti

duhet te drejtohet nga qenie inteligjente dhe intelektuale.

Ne vepren e tij ideologjike “ Kontrata Sociale“ Zhan – Zhak Rusoi, ka interpretuar ne menyren e

tij raportin e shtetit me ligjin. Qe ne fillim te librit te tij ai shpreh deshiren e tij per ekzistencen e

nje qeverisje te ligjshme dhe te sigurt ne cdo rend shoqeror, qe i merr njerezit ashtu sic jane me

pasionet dhe arsyet e tyre, si dhe ligjet ashtu sic mund te jene realisht4.

Kur flet per qeverisje te

ligjshme dhe te sigurt ai e ka fjalen per nje qeverisje qe u jep qytetareve te gjitha garancite dhe

nje shtet me qeverisje te qendrueshme.

Me siper thame se ligjet dhe shteti kerkojne njerez profesionalist. Vazhdimin e ketij mendimi e

gjejme edhe tek Rusoi. Ai e lidh sistemin demokratik te nje shteti pikerisht me individet qe

hartojne ligjet. Sipas tij, ai qe e ben ligjin e di me mire se askush se ne c ` menyre duhet te

interpretohet e te zbatohet ai. Ai thekson se nje drejtues i mire nuk mund te ndikohet nga

interesat private me ushtrimin e puneve shtetrore, kurse shperdorimi i ligjeve nga qeveria eshte

nje e keqe me e vogel nga cèshte korruptimi i ligjvenesit, pasoje e sigurte kjo e qellimeve

individuale. Ne kete rast shteti duke u deformuar ne vete thelbin e vete, cdo reforme behet e

pamundur sepse vullneti i pergjithshem nuk eshte me ai5. Edhe pse nuk e ka percaktuar

shprehimisht, mendoj se respektimi i ligjeve nga strukturat shteterore dhe vecanerisht nga

njerezit qe i hartojne ato, eshte pjese e moralit te tyre. Nepermjet respektimit te ligjeve, ato i

transmetojne shoqerise moralin dhe ndergjegjen e tyre te paster, si drejtues qe jane ne krye te

shtetit konform ligjit, qe i ushtrojne kompetencat e tyre konform ligjit, institucionet e tyre

operojne konform ligjit, dhe qe do respektojne te drejtat e cdo qytetari konform ligjit.

Ne lidhje me politikeberesit ka folur edhe Xhon Loku. Ai e ka perjashtuar mundesine e

bashkejeteses, se fitimeve personale me ushtrimin e puneve shteterore. Ai thote se ne qeverine ku

organet legjislative jane nje kuvend i perhershem ose ne duart e nje njeriu, te ekzistoje rreziku qe

kopje


Lika

-8-

ata ta mendojne veten e tyre te distancuar nga pjesa tjeter e shoqerise dhe keshtu te rrisin

pasurine dhe pushtetin e tyre duke marre nga populli ate qe e konsiderojne me te pershtatshme6.

Kur Loku flet per njerezit qe qendrojne ne krye te qeverise per nje kohe te gjate dhe qe jane te

distancuar nga pjesa tjeter e shoqerise, kete ai e thote me bindje. Le te imagjinojme nje shtet qe

per dekada me rradhe drejtohet nga te njejtet persona. Po te imagjinojme nje shtet ku zyrtaret e

larte kerkojne me cdo kusht te qendrojne pushtet, do ta kuptojme qe personat ne fjale nuk e

imagjinojne dot veten ne pozitat e e qytetareve te thjeshte, nuk i dine nevojat objektive te

shoqerise sepse gjerat i kane pare gjithmone ne perpjestim me interesat e tyre dhe jo ne

perpjestim me nevojat e cdo qytetari ne shoqeri. Ne fakt ne nuk duhet ta lodhim shume

imagjinaten tone, sepse pothuajse te gjithe politikberesit e vendit tone, kane rreth 17 vjet qe jane

po te njejtit. Rotacioni eshte i tille qe disa prej tyre here qendrojne ne pozite dhe here ne opozite,

por ato mbeten po te njejtit dhe strategjite qe perdorin jane po ato : sakrificat qe te jene

gjithmone ne pushtet.

Xhon Loku na ka ofruar nje tablo te qarte persa i perket funksioneve qe duhet te kete ligji ne

shoqeri. Keshtu ai e konsideron konceptin e ligjit si udherrefyes, si nje fenomen qe i sherben te

mires se pergjithshme nepermjet rregullave dhe normave. Thelbi i ligjit duhet te jete qellimi per

te mbrojtur dhe per te zhvilluar lirine. Nen pushtetin e ligjeve, liria e njerezve qendron tek

ekzistenca e nje rregulli te qendrueshem. Telkalimi i ketij rregulli i ben njerezit te humbasin

lirine, sepse po shkele legjislacionin, atehere duhet ti nenshtrohesh sanksioneve, dhe si rrjedhoje

te humbasesh lirine7.

Themelore ne kete kuptim, eshte rendesia dhe vlera e fuqise legjislative te

shtetit, sepse vetem ligjet qe burojne prej vete thelbit ( ligjet e natyres ), kane forcen detyruese.

Pra lirite e qytetarit jane te garantuara perballe arbitraritetit te qeveritareve duke afirmuar parimet

e shtetit te se drejtes.

Tjeter autor qe ka dhene interpretimet e tij per ligjin dhe per shtetin eshte Makiaveli. Ne vepren

e tij ose broshuren sic e quan vete ai me modesti “ Princi „, jepte percaktimet e tij mbi shtetin

dhe vecanerisht me personin qe qendron ne krye te shtetit. Ky liber i tij, sherben si nje manual se

si te behesh nje princ i mire, me cilesite e duhura per te qene sundimtar, i vene ne krye te shtetit

nepermjet menyrave te rregullta dhe pasja e nje integriteti te larte moral. Princi i Makiavelit

kopje


Lika

-9-

duhet te posedoje disa cilesi te vecanta : zgjuarsine, largpamesine, aftesine per te reaguar ndaj

fatkeqesive per te zgjedhur me te miren, dhe zotesine per te qene dhelper ose luan sipas rastit.

Kete te fundit ai e konsideron si virtytin kryesor te nje te fuqishmi.

Makiaveli nuk e perjashton faktin se nje sundimtar i sapoardhur ne pushtet, has nje sere

veshtiresish. Ai eshte i bindur se nuk ka gje me te veshtire per te trajtuar, dhe me te rrezikshme

per te drejtuar, sesa te behesh sundimtar dhe te perpiqesh te prezantosh nje rend te ri. Kjo ndodh

sepse nje sundimtar i re qe vjen, ka si armiq te gjithe ata qe kane fituar privilegje nga pushteti i

vjeter, ndersa ata qe presin te perfitojne nga institucionet e reja, do te mbeten vetem mbrojtes te

vaket ( jo perkrahes absolut te tyre, proporcionalisht perkrahes ). Kjo pasiguri e mbrojtesve te

vaket, vjen nga besimi i paket i njerezve per ti marre si te verteta propozimet e reja, per aq kohe

sa nuk i shohin ato te realizuara dhe ti prekin me dore8. Ky realitet perkon shume mire me

realitetin aktual. Ne momentin qe vjen ne pushtet nje force e re, populli eshte i ndare ne disa

grupe : ato qe do perfitojne privilegje nga kjo force, ato qe do kene disfavore, dhe ato qe do te

ruajne te njejtat perfitime ne rast se do fitoje forca qe ka qene ne fuqi eshe ne vitet e tjera.

Makiaveli nuk i perjashton gjithashtu, rastet kur nje qytetare i paafte, qe nuk perbush asnje kriter

te caktuar, mund te behet princ. Madje keto raste, ai i ka ilustruar edhe ,me shembuj konkret nga

praktika. Ai i ka quajtur keta njerez te rendomte, qe fluturojne sikur te kene krahe per te arritur

qellimin e tyre. Si ja bejne per tu ngjitur ne maje ? – Kete gje e arrijne me ane te parave dhe

nepermjet korruptimit. Keta njerez, duke mos qene gjenial dhe kurajoze, sèshte aspak e

logjikshme qe te dine te komandojne dhe te dine te ruajne pushtetin. Keta mbeten te varur nga

vullneti dhe fati i atyre qe u kane besuar madheshtine dhe pushtetin

Nje mekanizem i tille eshte i pranishem edhe sot, ne permasa shume te medha dhe te

pergjithshme. Paresore per pushtetin sot nuk eshte intelekti i cdo drejtuesi ( edhe ne qoftese kane

intelekt e kane per vete ), rendesi ka qe personi ne fjale te jete i manipulueshem, te ndjeke

urdhrat e atij qe e ka sjelle ne ate post qe posedon. Dhe ne rast se kundershton, e din se cfare fati

do te kete : do pushohet nga puna dhe motivacioni per kete gjest do jete “ per disa reforma ne

institucion „.

kopje


Lika

-10-

Te gjitha funksionet e ligjit dhe shtetit si dhe raporti midis tyre ( per te cilat kem folur me siper )

duhet te jene ne funksion te shtetit ligjor, shtetit te se drejtes dhe shtetit demokratik. Shteti ligjor

dhe shteti i se drejtes nuk jane sinonime te njera – tjetres por te dyja keto koncepte kane nje

terren te perbashket : demokracine si dhe trinomin “ sine qua non „ nje shtet nuk mund te

ekzistoje : SHTET – INDIVID – LIGJ. Shteti ligjor ka per qellim zbatimin e ligjit nga cdo

individ dhe nga cdo institucion shteteror . Ndersa shteti i se drejtes ka per qellim respektimin dhe

garantimin e ushtrimit te te drejtave nga cdo individ ne shoqeri. Shteti demokratik i ka te dyja

edhe respektimin e ligjit dhe mbrojtjen dhe respektimin e te drejtave te njeriut. Me “ te drejtat e

njeriut „ ne rastin tone nuk do te kuptojme te drejten ne kuptimin e ngushte te saj, ne aspektin

subjektiv por te drejten ne permasa gjitheplanesore. Te drejtat e njeriut ne raport me institucionet

dhe si derivat i saj garantimin e te drejtave te njeriut nga mekanizmat institucionale. Ne kete

kuader ia vlen te srudiosh termin “ e drejte „ jo vetem si nje tager individual me te cilin njeriu

eshte i pajisur qe ne momentin e lindjes biologjike te tij. Ky eshte nje tager i pamohueshem dhe

qe ne kete moment njeriu eshte i pajisur me te ashtuquajturen “ zotesi juridike „. Problemet ne

lidhje me respektimin e te drejtave te njeriut dalin ne pah kur individi shfaqet si subjekt ne nje

marredhenie te caktuar. Raportet e bejne njeriun te shprehet, te mendoj, te kundershtoj e te

derivoj deri ne veprime qe cenojne karakterin dhe dinjitetin e tij.

* * *

1.3 SHTETI LIGJOR DHE KUSHTETUTA E RSH.

Kushtetuta është ligji më i lartë i vendit.2

Kjo është përgjigja më e përgjithshme dhe që

zakonisht jepet nga cilido kur shtrohet pyetja se ç’është një kushtetutë dhe ç’funksion ka ajo. Një

përgjigje të tillë e gjejmë kur lexojmë kushtetutën e vendit tonë: shprehimisht përcaktohet që

kushtetuta është ligji më i lartë i vendit. Kur e përcakton Kushtetutën si ligjin më të lartë të

2 Ligji nr. 8417, datë 21.10.1998 "Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë", ndryshuar me ligjin nr. 9675, datë 13.1.2007 si dhe

Ligjin nr. 9904, datë 21.4.2008 (Kushtetuta).

kopje


Lika

-11-

vendit, legjislatori përcakton se ky dokument është rregullimi juridik i cili në hierarkinë e akteve

normative gjendet në pozicionin më të lartë.3kushtetuta është dokumenti në të cilën e ka bazën i

gjithë legjislacioni i vendit tonë, i cili rregullon marrëdhëniet mes shtetit dhe personave,

organeve shtetërore mes tyre dhe madje edhe përcakton bazat për rregullimin e marrëdhënieve të

personave mes tyre. Ky legjislacion jo vetëm që duhet të mbështetet tek kushtetuta, por edhe

duhet edhe të jetë në përputhje me të.

Pra, Kushtetuta është një burim ose pikënisje dhe kornizë për ligjet e tjera të vendit. Por jo vetëm

kaq. Një Kushtetutë kryesisht mundëson një mënyrë organizimi të rregullit në shoqëri e cila

përndryshe do ta kishte të vështirë të funksiononte në këtë mënyrë. Duke qenë e tillë, kushtetuta

është një marrëveshje e cila përcakton rregullat kryesore të “lojës” në një shoqëri. Ajo përcakton

bazën për organizimin e shoqërisë. Duke qenë e tillë, Kushtetuta përbën bazën për të garantuar

njëfarë stabiliteti duke parandaluar kështu arbitraritetin.

politike por edhe mundëson mbrojtjen e saj. Kushtetuta fuqizon njerëzit duke vënë kështu në

zbatim demokracinë dhe duke u dhënë njerëzve mundësinë të marrin pjesë në ushtrimin e

pushtetit, si p.sh. nëpërmjet zgjedhjeve apo referendumeve.

Demokracia dhe shteti i së drejtës janë mësim i historisë dhe i dëshirave të njerëzve për të jetuar

një jetë gjithnjë e më të mirë. Gjatë zhvillimit të historisë së demokracisë dhe shtetit ligjor

gabimet kanë qenë të shumta. Këto gabime kanë pasur shpesh një çmim tepër të kushtueshëm,

siç mund të jenë të drejtat apo liritë e individëve. Prandaj duhen përcaktuar dhe nevojiten

kufizime të shumta për shumicën që ka pushtetin në mënyrë të tillë që liritë dhe të drejtat e

grupeve të ndryshme të shoqërisë të mos dhunohen apo të mos mbeten në hije. Një funksion të

tillë e realizon Kushtetuta e cila mundëson respektimin e të drejtave dhe lirive të këtyre pakicave.

Një tjetër funksion shumë i rëndësishëm i Kushtetutës është se ajo krijon ndjenjën e sigurisë për

të gjithë personat. Kushtetuta njeh dhe siguron të drejtat dhe liritë

Si ligji më i lartë ajo përfshin të drejtat dhe liritë themelore dhe bën të mundur mos dhunimin

dhe respektimin e tyre. Këtu nuk flitet me vetëm për mbrojtjen e të drejtave dhe lirive të

pakicave në territorin në të cilin kjo Kushtetutë do të veprojë, por për të gjithë individët. Këtu

3 legjislatori me ligj kupton rregullimet juridike me karakter imperativ në vendin tonë, dhe jo aktin normativ të miratuar nga

Kuvendi i RSh.

kopje


Lika

-12-

nuk përfshihen vetëm të drejtat themelore kuantitative por gjithashtu edhe të drejta procedurale.

Gjithashtu siç e thamë përfshihen edhe mekanizmat e forcimit për rastet kur këto të drejta e liri

dhunohen, në mënyrë që të ato të mos jenë vetëm deklarata të shkruara bukur, por një realitet. Ky

është një element i cili mungonte në Kushtetutat Socialiste. Gjithashtu,

Kushtetuta përcakton edhe nëse këto të drejta mund të kufizohen apo jo dhe në ç’raste. Zakonisht

janë arsye të tilla si mbrojtja e sigurisë kombëtare, shëndeti dhe siguria e publikut apo edhe

mbrojtja e të drejtave të të tjerëve dhe gjithmonë vetëm me ligje të nxjerra nga pushteti përkatës.

1.4 SHTETI, SHOQERIA DHE INDIVIDI

Qe te realizohet forma demokratike ne nje shtet, nuk mjafton vetem

mirefunksionimi i strukturave dhe mekanizmave institucionale, por duhet te vendoset nje raport i

ndersjellte i shtetasve dhe shoqerise me shtetin. Shembulli me klasik i raportit te shtetit me

shoqerine, mund te identifikohet parimisht me te drejten e shtetit per te vendosur norma juridike,

dhe si derivat detyrimi i shtetasve per te respektuar keto norma. Nje shtet mund te arrrij te

demokratizohet, ne rast se edhe shtetasit e tij e duan dhe kontribuojne ne kete proces. Po te

referohemi realitetit shqipetare, antropoindividi shqipetare mund te definohet si nje “

mosrespektues i vetedijshem i ligjeve“. Ne kete kuptim, individi eshte parimisht ne dijeni rreth

ligjeve qe ekzistojne ne shtetin e tij, por institucioneve i mungon mundesia subjektive ( mbase

edhe ajo objektive ) per t ì injektuar individit ne vecanti dhe shoqerise ne pergjithesi,

ligjshmerine e veprimeve ose mosveprimeve. Keshtu edhe pse ne koshiencen e tij, individi e din

qe vepron ne menyre arbitrare dhe shkel ligjet, ai nuk preokupohet, sepse veprimtaria e

mekanizmave institucional eshte e tille qe te jep mundesine ta shmangesh ligjin here pas here (

cka ndodh rendom sot ). Ashtu si individi mund te prishe rregullin dhe shtetin, ashtu dhe shteti

mund te demtoje individin. Fatkeqesisht ne realitetin tone ndodhin te dyja...

Edhe filozofet i kane kushtuar nje rendesi te vecante lidhjes dhe raportit qe duhet te kete shteti

me shoqerine. Keshtu Platoni, argumenton se menyra me e mire per te njohur njerine e

ndershem, eshte te analizosh natyren e shtetit te tij, si dhe duhet kerkuar se cdo te thote drejtesi

ne ate shtet13

. Keshtu ky percaktim, te jep pershtypjen e nje lidhje shume te ngushte aksiomatike,

kopje


Lika

-13-

qe te ngjan pak a shume me lidhjen biologjike qe mund te kete nje femije me prindin e tij.

Platoni e sheh individin si nje pasqyre e shtetit dhe drejtesise, ashtu sic mund te jete femija

pasqyre e prindit te tij.

I gjithe argumenti i Platonit kur analizon shtetin, eshte se shteti rritet jashte natyres se individit,

keshtu qe individi vihet logjikisht para shtetit. Shteti – thoshte ai, eshte nje institucion natyror,

sepse ai reflekton strukturen e natyres njerezore. Origjina e shtetit eshte nje reflektim i nevojave

ekonomike te njeriut, pasi nje shtet fillon te ekzistoje, sepse nje individ nuk eshte i

vetemjaftueshem, ne te gjithe kemi shume nevoja14

. Lidhjen e shtetit me qytetaret e tij Platoni e

ka analizuar ne kuader te votes qe secili individ jep per perfaqesuesit dhe drejtuesit e shtetit. Ne

kete kontekst Platoni fliste per nje lloj lidhje midis shtetit dhe individit, qe konkretizohej me

faktin qe cdo njeri te ishte dakort me ate qe ishte drejtues dhe gjithashtu, me arsyen pse duhet te

ishte i bindur me drejtuesin. Ne kete menyre ai perforcon tezen se individi ne nje shoqeri duhet te

jete i bindur me kapacitetet e drejtuesit.

Ndersa Aristoteli logjikonte se universalja kushtezohet nga individualja15

. Nepermjet kesaj

thenieje ai argumentonte se shteti eshte i lumtur nese cdo qytetare i marre vecmas eshte i lumtur

( nga shteti i tij kuptohet ). Per te nuk eshte e rendesishme ti thuren levdata dhe superlativa

shtetit, por gjithmone kur te analizohet dhe te jepen percaktime mbi shtetin, te behet shume

kujdes me individin dhe me problematikat sociale dhe ekonomike qe ndikojne tek ai. Eshte

shume e rendesishme per nje shtet te jete koshient per terrenin shoqeror mbi te cilin do te

qeverisi, dhe duhet te kujdeset vecanerisht per qenien e tyre te lumtur. Mendoj se kjo menyre e te

shpjeguarit te lidhjes shtet – individ , eshte nje nga menyrat me bindese dhe me objektive. Kjo

sepse praktika dhe statistikat deshmojne se njerezit me te lumtur dhe me te kenaqur nga shteti i

tyre, jane ato qe jetojne ne vendet me te zhvilluara dhe me demokratike. Aristoteli thekson se

shteti ashtu si dhe individi, nga natyra eshte i pajisur me nje funksion te qarte, pra me nje qellim

te qarte. Duke kombinuar keto dy ide per shtetin dhe njeriun, Aristoteli thote se eshte e qarte se

shteti eshte nje krijim nga natyra dhe se njeriu nga natyra eshte nje kafshe politike16

. Aq ngushte

e lidh ai njeriun me shtetin, saqe nxorri perfundimin se : “ ai qe nuk eshte ne gjendje te jetoje ne

nje shtet, ose ai qe nuk ka nevoje sepse eshte i vetemjaftueshem, duhet te jete ose bishe, ose

perendi17

. Jo vetem njeriu eshte i destinuar nga natyra te jetoje ne shtet, por edhe shteti, si cdo

bashkesi tjeter, eshte krijuar me nje qellim te mire, dhe ekziston per nje qellim. Funksioni i

kopje


Lika

-14-

shtetit eshte qe te siguroj te miren e njeriut ne shkallen me te larte, domethene jeten e tij morale

dhe intelektuale.

Monteskje, flet per disa lloje detyrimesh qe shtetasit duhet te kryejne per sherbime te ndryshme

ne dobi te shtetit. Sipas tij dashuria per barazine ne nje sistem demokratik, e kufizon ambicjen ne

nje deshire te vetme, pikerisht ne deshiren per te kryer ndaj atdheut sherbimet me sublime te

mundshme. Por jo te gjithe shtetasit jane ne gjendje te kryejne te njejtat sherbime perkundrejt

atdheut te tyre, megjithate te gjithe ndodhen perpara detyrimit per te vepruar dhe kryer sherbime

ne te mire te tij18

. Pra ne kete menyre, ai flet per lidhjen e ngushte dhe te ndersjellte te binomit

shtet – shtetas. Ky i fundit duhet te kontribuoje ne eficencen e shtetit nepermjet detyrimeve ndaj

tij.

Detyrimi i shtetasve per te cilen flet Monteskje perkon edhe me realitetin e sotem, madje ne

permasa edhe me te medhaja, per shkak te zgjerimit te marredhenieve shoqerore dhe

institucionale qe individi has ne jeten e tij. Detyrimet jane nga me te thjeshtat deri tek me te

nderlikuarat. Duke filluar nga detyrimet tatimore, taksimi, zbatimi i normave juridike, penale,

civile, administrative, tregtare, respektimi i anes formale, te gjitha keto po natyrisht jo te vetmet,

behen shkas qe te demtohet funksionimi i strukturave shteterore dhe krijimi i nje mekanizmi te

vazhdueshem informaliteti. Kur individi nuk shfaq minimalisht deshiren e mire qe keto gjera te

ndryshojne, shteti demtohet, institucionalizmi gjithashtu, dhe per me teper cungohet demokracia.

Nje shpjegim te ngjashem me autoret e mesiperm ka dhene edhe Zhan – Zhak Rusoi. Kur

analizon raportin e shtetit me shoqerine, ai e pranon epersine dhe superioritetin e shtetit ndaj

shoqerise, por jo superior deri ne masen e skllaverimit te popullit ndaj urdherave te tij. Ashtu si

dhe Xhon Lok, Rusoi kusht thelbesor per funksionimin e raportit shtet – shoqeri permend

respektimin e te drejtave te njeriut nga ana e mekanizmave institucional, si dhe funksionimin e

institucioneve ne respektim dhe ne zbatim te ligjit. Pra anticipojne ekzistencen e shtetit ligjor dhe

shtetit te se drejtes.

Po ne kete kuader, ai besonte qe nje shtet demokratik nuk mund te bashkejetoje me nje popull qe

do te shperdoronte qeverine e tij. Nje popull – thote ai qe do te qeveriste gjithmone mire, nuk do

kopje


Lika

-15-

te kishte nevoje te qeverisej19

.Ky percaktim i tij perkon edhe me shprehjen qe rendom perdoret

ne ditet e sotme. “ Cdo popull ka qeverine qe meriton”. Nje shtetas qe nuk kontribuon

pozitivisht ne mirefunksionimin e shtetit te tij, nuk duhet te pretendoje nje qeverisje te mire. Nje

individ qe korrupton drejtuesit dhe nenpunesit shteteror, nuk mund te pretendoje qe te zhduket

korrupsioni. Nje individ qe shkel ligjin nuk mund te pretendoje se shteti i tij eshte nje shtet ligjor.

Nje individ qe shkel te drejtat e nje individi tjeter nuk mund te pretendoje ekzistencen te

ashtuquajturit “ shtet te se drejtes „ .

* * *

1.5 FAKTORET QE PENGOJNE FUNKSIONIMIN E SHTETIT ME LIGJE

Natyrisht, liria pa kufij nuk eshte i vetmi faktor qe pengon nje shtet te

demokratizohet. Keto faktore jane te shumte. Pak a shume keto faktore jene te shpjeguara sa me

siper kur eshte bere analiza e raportit shtet – ligj – demokraci , shtet – shoqeri - demokraci, shtet

– pushtetare – demokraci. Po ti beje nje rikategorizim, dhe ti permledh ne menyre te

pergjithshme, faktoret qe pengojne zhvillimin e demokracise ne nje shtet jane :

- rritja e korrupsionit ne instancat e larta shteterore

- informaliteti

- qendrimi i drejtuesve per nje kohe te gjate ne krye te shtetit

- ndikimi i interesave vetjake ne ushtrimin e funksionet shteterore

- nje qeverisje e paqendrueshme

- shperdorimi i ligjeve nga qeveria

- shperdorimi i ligjeve nga shoqeria

Ne rast se keto fakte nuk do te ishin te pranishem ne nje shtet, atehere po, do te flisnim per nje

shtet demokratik. Edhe ne rast se ne nje shtet ndodh se paku nje nga keto, faktore, demokracia

demtohet gjithsesi. Kjo ndodh se te gjitha keto kritere kane lidhje te ngushte me njera tjetren.

* * *

kopje


Lika

-16-

1.7 EDUKIMI LIGJOR DHE EDUKATA E RREGULLIT

Nje rendesi shume te madhe per nje shoqeri demokratike ka krijimi i edukimit

ligjor dhe edukates se rregullit. Nje edukate e tille duket te jete pike se pari e pranishme ne

koshiencen e cdo qytetari. Principet e nje shteti demokratik duhet te instalohen pike se pari tek

shoqeria. Keto principe misherohen tek individi ne trajten e ndergjegjes juridike dhe ndergjegjes

institucionale. Cdo njeri duhet te dije se si te sillet me punonjes te institucioneve publike. Per me

teper cdo njeri duhet te dije se c`kerkon nga nje institucion, dhe duhet te beje te pamunduren qe

ta zgjidhi ne menyre institucionale dhe demokratike, edhe kur e gjen deren e zyres te mbyllur,

edhe kur nga ana e zyrtareve nje problem paraqitet si i pazgjidhshem. Nje individ nuk duhet te

njehsohet me pasivitetin qe rendom i karakterizon zyrtaret, por duhet te perdori cdo mjet per te

mbrojtur te drejten e dhe dinjitetin e vet . Ne rast se nje person posedon nje kulture dhe nje

ndergjegje juridike te krijuar nder vite, asgje nga keto nuk do te ndodhte.

Nje nder filozofet qe ka hedhur bazat e tezes se “ nuk ka shtet ligjor pa shoqeri civile„ eshte

Xhon Loku. Ne kuadrin e raportit te gjendjes natyrore me shoqerine civile, ai ka argumentuar se

ky fenomen ndihmon ne mirefunksionimin e shetit. Keshtu ai thekson, se shoqeria politike ose

civile ekziston vetem atehere, kur nje numer njerezish bashkohen ne shoqeri duke hequr dore

nga cdo e drejte ekzekutive te ligjit natyror dhe duke ia ngarkuar ate publikut. Dhe kjo realizohet

sa here qe nje numer njerezish hyjne ne shoqeri per te krijuar nje organ politik nen nje qeveri

qendrore ose, nje njeri perfshihet ne nje qeveri tashme te krijuar24

. Ne kete rast ai autorizon

shoqerine ose organet legjislative te saj te hartojne ligje per te, ashtu sic e kerkon e mira e

pergjithshme e shoqerise, per zbatimin e se cilave ai ofron ndihmesen e tij. Meqenese synimi i

shoqerise civile eshte te shmang dhe te rregulloj ato gjera qe i duken te papershtatshme, te cilat

burojne nga fakti se cdo njeri eshte gjykates i ceshtjes se tij dhe qe nuk e kane nje autoritet te

tille, te cileve tu drejtohen per te vendosur per mosmarreveshjet e tyre.

Xhon Loku ne lidhje me shoqerine civile dhe ndergjegjen e tyre ligjore ka theksuar se cilado

qofte forma e shoqerise, pushteti sundues duhet te drejtoje me ligje te shpallura dhe te pranuara,

dhe jo me diktate kapricosh dhe vendime te papercaktuara. Ne nje rast te tille, njerezimi do te

kopje


Lika

-17-

ishte ne nje gjendje me te keqe sesa gjendja natyrore. Duke qene vetem per te miren e shoqerise,

pushteti qe ka qeveria, nuk duhet ushtruar ne menyre arbitrare dhe sipas qejfit, por me ane te

ligjeve te shpallura dhe te pranuara ne menyre qe njerezit ti dine detyrat e tyre dhe te jene te

siguruar brenda ligjit, ndersa sunduesit tu permbahen sic duhet kufijve te tyre per ta perdorur

per qellime te tilla dhe permasa te atilla, qe ata nuk duhet ti kishin njohur dhe qe nuk do ti

realizonin me deshire25

. Ne kete menyre Xhon Loku e shikonte si marredhenie ndergjegje dhe

edukate udherrefyese. Ai mendonte se kur ligji nuk hynte ne ndergjegjen qytetare atehere ligji

nuk funksionon.

* * *

1.8 REVOLUCIONI BORGJEZ NE SHBA

DEKLARATA E TE DREJTAVE ( BILL OF RIGHTS )

Duke lënë mënjanë citatet dhe theniet e filozofëve, nuk mund te lëmë pa

permendur disa etapa të rëndësishme dhe disa dokumenta që kanë bërë histori në të cilat

konsakrohen disa parime bazë të shtetit demokratik. Momente të tilla janë revolucioni francez

dhe revolucioni amerikan. Ndërsa dokumentat qe konkretizojne juridikisht këto etapa janë “

Deklarata e te drejtave „ ( ndryshe Bill of Rights ) si dhe deklarata franceze e te drejtave.

Deklarata e të drejtave ( Bill of Rights ) përkon me një moment të rëndësishëm historik, me një

luftë shtatë vjecare midis kolonive angleze ne Ameriken veriore dhe ata të atdheut të tyre amë.

Kjo periudhë historike ishte e karakterizuar me manifestime, rivendikim të drejtash që

konsideroheshin thelbësore për liritë kushtetuese angleze, shpesh të deklaruara edhe formalisht

në kartat e kolonive të ndryshme. Kjo situate e krijuar lypte krijimin e disa kodifikimeve ne te

cilat do te percaktoheshin shprehimish nje teresi te drejtash dhe garantimi i respektimit te tyre.

Kjo nevoje ndjehej para se gjithash se mungonin vepra sistematike ideologjike që mund të

drejtonin këto lëvizje të rëndësishme dhe mendimi për revolucionin gjente vetëm polemika të

shkruara rastësore, apo deklarata neper asamble e komitete. Faktikisht, doktrina politike

amerikane e revolucionit, nuk eshte nje e vetme, jo vetem kaq por nuk ekziston as si nje teori e

shprehur konkretisht.

kopje


Lika

-18-

Ekzistonin disa mendimtarë shkrimet e të cilëve dhane nje ndihmesë të madhe ne kete

revolucion. Keshtu mund të përmendim : Xhon Adams, Tomas Pajn apo Xhon Waiz. Tomas

Pajn njihej si nje person që nxiti idete për republikë dhe pavarsi totale, kur ende nuk mendohej

për një zgjidhje të tillë radikale midis kolonive angleze, mbushur me kundërshti dhe

mosmarrëveshje.

Përsa i përket Xhon Wajz – it, ajo që la gjurmë dhe pati njekohesisht perhapje te gjere ishte

“Vendication “, e cila nuk mbeti vetem ne stadin e perhapjes se ideve, por sherbeu si mbrojtje

dhe pikenisje per mbrojtjen dhe vazhdimin e veprave te parimeve demokratike. Megjthate kjo

nuk do te thote se u mohuan idete filozofiko – juridike dhe ato politike europiane, ne menyre te

vecante ato te Monteskjes, qe u pasqyruan ne vepra te disa ideologeve te mevonshem. Tek

punimet e tyre kemi pjese te konsiderueshme te autoreve europiane, nga literatura politike e tyre,

te cilet frymezuan revolucionin amerikan.

Dokumenti me preciz i cili trajton veprimet politike dhe jo raportet teorike, te revolucionit

amerikan eshte deklarata e te drejtave, tek e cila pa dyshim gjejme thelbin e doctrines

jusnaturaliste, por qe eshte lidhur thellesisht me koshiencen liberale te tradites politiko – juridike

angleze.

E para qe beri kete deklarate ishte kolonia e Virxhinias, shpallur me 12 Qershor 1776, e cila u

pasua nga e njejta deklarate e famshme e pavarsise te Shteteve te Beshkuara te Amerikes. Ky

dokument i rendesishem u pergatit nga perfaqesuesit e njerezve te mire te Virxhinias, te

mbledhur nen nje marreveshje paqeje dhe lirie. Deklarata e te drejtave proklamoi mbi te gjitha ne

:

- Neni 1 :

“ te gjithe njerezit jane prej natyre te barabarte, te lire dhe te pavarur dhe kane nje

numer te drejtash te lindura, te cilat kur ata hyjne ne shtetin shoqeror, nuk mund te

ndermjetsojne tek asnje pakt privat apo per te zhveshur pasardhesit e tyre nga e drejta per te

gezuar jeten, lirine dhe pasurine dhe udha per te arritur lumturine dhe sigurine „ .

kopje


Lika

-19-

- Neni 2 :

“ e gjithe fuqia i takon poplullit e per rrjedhim varet prej tij ”

- Neni 3 :

“ Qeveria eshte dhe duhet te jete formuar per nevojat e perbashketa, mbrojtjen dhe

sigurine e popullit „

-Neni 4:

“ Asnje njeri apo grup njerezish nuk ka te drejta, pasuri apo privilegje te vecanta“

- Neni 5 :

“ Pushteti legjislativ dhe ai ekzekutiv i Shtetit duhet te jene te ndara dhe te vecuar nga ai

gjyqesor26

.

Keto pese nene perbenin dhe pese parimet baze mbi te cilat u formulua e gjithe deklarata e te

drejtave. Ne kete menyre pas shpalljes se tyre keto dispozita u konsideruan parime themelore te

shtetit te lire dhe demokratik.

Pak kohe me vone, me 4 korrik 1776, kongresi i trete i Filadelfias shpalli Deklaraten e pavarsise,

“ deklaraten e perbashket te Trembedhjete Shteteve te Bashkuara te Amerikes„. U afirmua

keshtu edhe nje here, si nje e vertet evidente :

“ se te gjithe njerezit jane krijuar te barabarte, ae atyre u jane dhene nga Krijuesi i

tyre te drejta te patjetersueshme dhe nder to jane : jeta, liria dhe udha drejt lumturise.

“ Dhe per te siguruar keto te drejta jane themeluar mes njerezve qeverite , te cilet

fuqine e vertete e nxjerrin permes konsensusit te qytetareve dhe sa here qe nje forme qeverisjeje

behet destruktive, mbeshtetur mbi keto te drejta, te popullit, ai ka te drejte te modifikoje apo te

shfuqizoje dhe te themeloje nje qeveri te re, duke formuar nje baze te re organizimi te fuqive dhe

te formave , te cilat do te zgjidhnin dhe garantonin sigurine dhe lirine „ .

kopje


Lika

-20-

Me shume gjeneruese sesa “ Bill of Rights “ e Virxhinias, shpalosje e te drejtave te lindura

vazhdojne tek Deklarata e Pavarsise, ku shfaqen te tilla edhe per respektimin e te drejtave qe

sigurohen keshtu edhe ne kolonite e vecuara. Vete idete e Lokut, te Monteskjes dhe te tradites

konstitucionaliste angleze u riafirmuan me nje energji morale te nje populli te ri , te edukuar, me

papajtueshmerine puritane por edhe per tu cliruar nga implikimet absolutiste te puritanizmit.

Nje forme e pergjithshme dhe definitive e “ Bill of Rights“ do te formulohej se fundi me

dominimin e pavarsise, neper tere territorin amerikan, prej dhjete amendamenteve te kushtetutes

federale me 1787 dhe te aprovuar me 1792.

* * *

2

RAPORTI I SHTETIT SHQIPTAR ME

REFORMAT DEMOKRATIKE

Pasi kemi analizuar sesi filozofe te ndryshem, e kane pare shtetin, ligjin dhe

demokracine ne kendveshtrime te ndryshme, me duket me vend te bej nje trajtim praktik dhe

teorik, sipas kendveshtrimit tim individual per konceptet ne fjale. Vume re qe disa autore,

dakordohen me njeri – tjetrin persa i perket standarteve qe duhet te posedoje nje shtet per tù

konsideruar demokratik, apo shtet ligjor, disa te tjere jo. Disa nga karakteristikat kryesore e nje

shteti qe synon te jete demokratik jane :

- Ushtrimi i votes se lire

kopje


Lika

-21-

- Pluripartitizmi

- Drejtimi i shtetit nga qenie inteligjente

- Kufizimet e pushtetit

- Zhdukja e korrupsionit dhe e informalitetit

- Detyrimi i shtetasve per te kryer sherbime te caktuara ndaj shtetit te tyre

- Nje shtet demokratik qe i jep qytetareve te gjitha garancite

- Nje shtet me nje qeverisje te qendrueshme

- Mosndikimi i interesave private ne punet shteterore

- Mosshperdorim i ligjeve nga ana e qeverise

- Bashkeveprim eficent i shtetit me makanizmat institucional

- Nje qeveri e ligjshme qe mbeshtetet ne pelqimin e te qeverisurve

- Respektimi i te drejtave te njeriut

- Gezimi i pasurise se individeve konform ligjit

- Mosqendrimi i drejtuesve per nje kohe te gjate ne krye te qeverise

Keto karakteristika jane shume te rendesishme per nje shtet qe te demokratizohet. Kur lexojme

keto tipare duket se po flasim pikerisht per fenomenet qe vuan me teper shteti jone dhe shoqeria

ne teresi. Detyra ime eshte te analizoj raportin e shtetit tone, me te gjitha fenomenet qe e

ndihmojne nje shtet per tu demokratizuar dhe ato te cilat e pengojne nje gje te tille.

* * *

2.1 TIPARET E TRANZICIONIT SHQIPTAR

Vendi yne dhe antropologjia shqiptare impaktin e pare me fjalen “ demokraci „

qofte ne kuptimin literal te fjales, qofte ne kuptimin objektiv te saj, e pati ne vitet 90. Turmat qe

u identifikuan si nismetare, dhe qe me vite me rradhe njihen nen termin “ studentet e dhjetorit „ e

njehsonin demokracine me shprehjen “ liri demokraci „. Ne vetvete kjo shprehje permban nje

clirim te madh, sepse ajo cka kishte ndodhur ne fillimin e viteve 90, per hir te se vertetes, ishte

nje ndryshim i guximshem. Ishte pikerisht ky moment qe e nxorri Shqiperine tone nga kthetrat

ku kishte qendruar per gjysem shekulli, pikerisht nga komunizmi. Cfare i bashkonte keta njerez

kopje


Lika

-22-

tubues ? – Deshira e shfrenuar per te ndryshuar menyren e jeteses, madje menyra qe ata perdoren

per ta realizuar kete qellim, ishte misterioze, sepse ishte hera e pare pas shume e shume vitesh,

qe merrej nje nisme e tille. As ata vete nuk e dinin se cdo te ndodhte pas revoltave : do te arrinin

te krijonin nje shtet demokratik, do te ktheheshin aty ku kishin qene ne komunizem apo do te

eleminoheshin fizikisht ? Cfare terreni antropologjik gjeti demokracia pluraliste ne Shqiperi ?

Nje popullsi tejet te izoluar. Njerez qe druheshin nga fjala e lire nga veprimi i lire. Te izoluar

gjeografikisht dhe menderisht. Mbase ishin pikerisht keto anomali qe antropologjia shqiptare

kishte perjetuar gjate komunizmit, qe i bente ato ta keqinterpretonin demokracine. Sic duket

koston sociale te viteve te komunizmit, populli shqiptar e ka paguar me vite e vite me rradhe,

sepse edhe ne ditet e sotme koncepti i demokracise, eshte akoma i turbullt dhe me mangesi . Do

te shohim edhe ne vijim se sa perputhet Shqiperia me standartet klasike te nje shteti me qeverisje

demokratike, dhe sesa perputhet me ato standartet me specifike qe kerkon ajo qe shqiptaret

lakmojne me shume se cdo tjeter : “Bashkimi Europian „.

Vitet e para te tranzicionit u shoqeruan me perballjen e shoqerise me ndryshime te medha

jetesore. Keto ndryshime kishin te benin si me menyren e jeteses se tyre, ashtu edhe me menyren

e te konceptuarit. Hapja ishte liri dhe sfide e lirise. Ishte demokraci dhe sfide e demokracise.

Ishin te drejtat e njeriut per nerez qe do t ù duhej ta kuptonin thellesisht se ne c`raport do te

duhet te ishin me shtetin dhe sovranitetin individual te deleguar tek ai, apo te vetembrojtur prej

tyre brenda ligjit. Kryesfida ishte kulturore, si kultura juridike, demokratike dhe e tregut. 42

Tranzicioni ne Shqiperi u vendos perballe ndryshimit te sistemit diktatorial, qe per vete

rendesine qe mbart, rrjedhimisht solli ndryshime drastike ne jeten politike, ekonimike, dhe

shoqerore.Thenia e sekretarit te pare te partise qe aso kohe ishte njekohesisht president i

Shqiperise Ramiz Alia, se :“ Shqiperia nuk eshte as lindje as Perendim „ e gjykuar sot pas 17

vjetesh, na e verteton se Shqiperia nuk bente pjese ne keto dy perkatesi gjeografike, por mbetej te

ishte vetvetja, nje ambjent i izoluar njerezor dhe natyror, ku kalimi i kufirit shteteror paguhej me

jeten, dalja ne ekonomine boterore, duke marre kredi, konsiderohej si shitje e atdheut, kultura e

popujve te tjere sigmatizohej si degjenerim ideologjjik dhe moral...“ 43

Ishin pikerisht keto

faktore, ose sic mund ta permbledhim me thjesht, ishte globalizmi qe u keqkuptua nga populli

dhe politika shqiptare. U keqperdoren menyrat per te arritur ate, menyra e perceptimit te

kopje


Lika

-23-

globalizmit dhe natyrisht rrethanat qe ekzistonin ne Shqiperi te krijuara gjate viteve te

tranzicionit, qe pengonin proceset demokratike dhe globalizmin.

Shoqeria shqiptare kishte jetuar ne nje bote tejet te kufizuar, dhe me te drejta te munguara. Per

nje popull te tille liria, te drejtat e njeriut, demokracia pluraliste apo sistemi gjyqesore i pavarur

dukeshin si nje kod absurd i cili nuk mund te shpjegohej nga askush.44

Keto tipare te nje populli

qe aspiron demokracine dhe shtetin ligjor, ishin krejtesisht te panjohura, dhe per vite me rradhe

kane qene te turbullta. Te gjitha keto mangesi nuk kane bere gje tjeter vecse kane rritur koston e

larte sociale te vendit tone. Nga pavetedija apo edhe nga pamundesia per ti ditur, shoqeria

shqiptare ende vuan konceptet baze te shtetit ligjor, menyrat se si duhet ti mbrojne te drejtat e

tyre, dhe se si duhet ti kerkojne jeto te drejta nga institucionet e drejtesise.

Te gjitha keto mosperputhje te mentalitetit shqiptar me demokracine funksionale cuan gjithashtu

ne krijimin e nje situate anarkike. Edukimi juridik i munguar dhe kuptimi i shtrengimit juridik, si

frike nga shteti, dhe jo si detyrim perballe ligjit, ku te gjithe jemi te barabarte, prodhoi nje

periudhe ku voluntarizmi popullor u be vendimmarres.45

Liria ne kete menyre interpretohej dhe

zbatohej nga njerezit permes voluntarizmit, qe do te thote se pritej qe demokracia te ndertohej

permes turmave qe dilnin rrugeve dhe protestonin nen thirrjen “ Liri demokraci „. Demokracia

nuk krijohet vetem nga individet. Shoqeria ka rolin e vet, dhe eshte pjese e procesit te

demokratizimit, mund te kontribuoje permes detyrimeve qe te funksionoje shteti, por ne menyra

demokratike dhe duke resperktuar disa norma te thjeshta njerezore.

Antikomunizmi ne tranzicionin shqiptar u identifikua me demokracine, anarkia u njehsua me

lirine, antirregulli u pa si e drejta per ndryshim, populizmi si institucioni suprem vendimarres.46

Ishte e qarte se njerezit ishin te lodhur nga sistemi komunist dhe aspironin per nje shtet

demokratik, por nuk mjafton qe te dalesh e te tubosh, te shembesh nje bust ne qender te

kryeqytetit e ta marresh zvarre neper rruge, qe te krijosh shtetin demokratik. Liria eshte kusht

thelbesor per demokracine por edhe kufijte e saj jane po aq te rendesishem sa vete koncepti. Nuk

u krijua kuptimi i drejte dhe shkencor per shoqerine e hapur. Antropologjia shqiptare u soll

shume ashper me me lirine. Ajo u pa si loje pa kufij, ose si mbulese mbi stoicizmin arkaik qe

kopje


Lika

-24-

ruante tradicionalizmin e djeshem , mku ndryshimet pranoheshin me fjale,por ne realitet impakti

i ndryshimit ishte i ceket dhe shpesh jo real. 47

Keqperdorimi dhe kuptimi jo i qarte lirise coi ne crregullimin e nje sere mekanizmave sociale

dhe ligjore. Crregullime ndodhen ne tregun e punes, u krijua informaliteti dhe korrupsioni. Nga

ana tjeter u goditen rregulli dhe institucionalizmi brenda vendit. Sot Shqiperia ka jo vetem

informalitet ne tregun e punes, por zona informale rreth qyteteve, fenomen ky i patakuar ne keto

permasa gjekundi 48

. Te gjitha keto kane demtuar dhe e kane penguar funksionimin eficent te

shtetit ligjor. Rregulli eshte menjanuar duke korruptuar dhe duke dhene rryshfet

, tek njerezit qe

jane autoritare per te vene dhe per ta mbrojtur rregullin. Po ashtu edhe institucionalizmi nuk

funksionon per shkak te “snobisteve “ qe qendrojne ne krye te institucioneve, si dhe per shkak te

krahinizmave apo nepotizmave.

Panvaresisht se shoqeria shqiptare objektivisht nuk ka mundur dot te beje hapa perpara, deshira

eshte e pranishme, vetem se metodat e perdorura per te arritur qellimet demokratike, lene per te

deshiruar, jane primitive dhe voluntariste. Shoqeria shqiptare, plot mje energji per ndryshim

eshte nisur te ndryshoje. 49

Tashme sfida nuk eshte vetem qe te te bejme revolta apo te bejme

ndryshime formale ne legjislacion. Sfida konsiston gjithashtu ne gjetjen e menyrave te veprimit

per te arritur aty ku deshirojme. Shteti ligjor qe te funksionoje dhe te kete impakt ndryshimi tek

shoqeria duhet te kete lidhje me :

- edukimin shkollor

- me edukimin familjar

- me zakonet personale

- me traditen.

Ka shume gjasa qe edukimi shkollor te jete nje nga faktoret kryesore ne menyren e perceptimit te

shtetit ligjor. Ne shkollat shqiptare nuk ka lende juridike, lende te cilat i pergatisin nxenesit qe ne

femijeri me edukaten e ligjit. Eshte fatekeqesi, por ndergjegja juridike eshte nga format me te

varfra te ndergjegjes qytetare tek individi yne, per te mos folur per forma te qendrueshme te

ndergjegjes intelektuale.50

Edukimi familjar ka gjithashtu rendesine e vet. Duke qene se familja

eshte celula baze e shoqerise, themelet e formimeve individuale formohen qe ne gjirin e familjes.

Akoma ne familjet shqiptare nuk ekziston nje avokat familjar, i cili i mbron ne cdo rast nga

kopje


Lika

-25-

shkeljet dhe cenimet e te drejtave. Zakonet personale jane te vecanta dhe te krijuara sipas

rrethanave tek cdo njeri. Ato individe qe gjate gjithe viteve te tranzicionit kane perfituar

ekonomikisht apo moralisht permes korrupsionit, rryshfeteve apo kercenimeve, e kane shume te

veshtire qe ta shohin shtetin ligjor si nje menyre per ti zhdukur keto fenomene dhe per te ngritur

nje shtet qe drejtohet me ligje, ngre institucione me ligj, denon me ligj dhe nderton demokraci

ligjore. Ndersa tradita ka te beje pikerisht me “ mendjen e mbyllur“ te antropologjise shqiptare

gjate viteve te komunizmit dhe me tej ne vitet e tranzicionit.

* * *

2.2 INDIVIDI SHQIPTAR PERBALLE PLURIPARTITIZMIT

Permbysja e komunizmit u identifikua dhe u perforcua me teper me krijimin e

pluralizmit partiak. Pervec Partise Komuniste lindi Partia Demokratike dhe pas saj nje tufe

partish te tjera cka te bente qe “ de jure „ te mendohej se ne Shqiperi filluan te ekzistonin partite

elektorale. Kur komunizmi u dorezua dhe pluralizmi u be realitet me krijimin e Partise

Demokratike, ajo cka binte ne sy dukshem ishte nje mase njerezore e coroditur qe u grumbullua

pas energjise anarkiste, te prodhuar nga psikoza e pakenaqesise, qe bashkonte dhe derdhte

urrejtjen per jetet e humbura, per fatet e braktisura.51

Po tani, pas 17 vitesh nga periudha e

tranzicionit, a jemi plotesisht te sigurte qe numri i madh i partive deshmon per lindjen e partive

elektorale dhe zhdukjen e konceptit “ parti i deologjike „ ? Mendoj se nuk mjafton te ekzistojne

“ de jure „ parti qe kane vizione dhe ideologji te ndryshme nga njera – tjetra. Por fakti eshte se

nuk ekziston “ de facto „ nje mekanizem i tille partiak qe te na bej te mendojme se partite ne

Shqiperi iá kane arritur qellimit qe te quhen parti elektorale.

Po ti referohemi zgjedhjeve vendore apo te pergjithshme qe zhvillohen ne Shqiperi, duhet te

permendim nje fakt real. Njerezit votojne ne menyre subjektive per nje kandidat qe perfaqeson

forcen partiake qe ai individ mbeshtet. Po te ndodhi e kunderta, do te perceptohet si dicka

kopje


Lika

-26-

absurde per realitetin aktual shqiptar. Individi shqiptar, nuk voton per kandidatin sepse i duket

me nivel te larte, por thjesht instiktivisht. Sepse partia ià kerkon. Kjo fraza e fundit duket si

shprehje shpesh e perdorur ne periudhen e komunizmit por ja qe vazhdon te perdoret edhe sot.

Nje zgjidhje optimale ne lidhje me kandidatet pretendent ne nje proces zgjedhor, do te ishte

propozimi i me shume se nje kandidati per secilen parti. Ne kete menyre individi votues, nuk do

jete krejtesisht kushtezuar te votoj pet te vetmin kandidat te propozuar nga partia e tij

preferenciale, por do ti jepet mundesia te zgjedhe midis dy a me shume kandidatesh. Kjo

procedure do te ishte shume me objektive. Aktualisht vazhdon te veprohet sipas thenies

Aristoteliane : “ Ne mes dy te keqinjve zgjidh te keqen me te vogel”. Pra per mendimin tim,

eshte e pamundur qe vetem nje person kandidat te jete perfekt per te gjithe votuesit.

Ne nje shtet demokratik dhe ne nje shtet ligjor, lypset qe fushata elektorale dhe procesi zgjedhor,

te organizohet mbi bazen e respektimin e disa normave jo vetem juridike por edhe normave

morale. Me pak fjale, eshte detyre e politikaneve te zbatojne te ashtuquajturen “ kodi etik „.

Mjafton qe ti hedhim nje sy deklaratave, oponencave apo spoteve publicitare do te verejme qe

shkelen ne menyre evidente disa parime dhe normave morale qe ne rastin e politikaneve nuk

jane thjesht “ morale „ ne kuptimin klasik te fjales, por jane dhe shprehimisht te percaktuara ne

ligj. Gjithashtu, shkelja e ketyre normave morale ne te shumten e rasteve cenon rende dinjitetin

dhe integritetin moral te kundershtareve. Duket se strategja e perdorur nga politikanet eshte

pikerisht kjo. Pika me e dobet e kundershtarit, behet pika me e forte e tjetrit. Kandidatet garues,

hyjne ne gare dhe nuk pranojne humbjen. Ato vetedeklarohen qe ne fillim fitues dhe nuk

parashikojne raste hipotetike ne te cilat edhe mund te humbasin. Kjo ndodh se qe ne fillim nuk

pranojne rregullat e lojes. Dhe ne fund, kur jepen rezultatet, humbesi deklaron se jane bere

manipulime. E keqja eshte se kjo eshte nje formule qe perdoret vazhdimisht.

Shoqerite demokratike, operojne te mbeshtetur mbi postulatin , se askush, as pushtetet as

ideologjite politike nuk e kane monopolin mbi te drejten. Nje shoqeri e tille duhet te jete e bindur

se eshte mire qe here pas here udheheqesit politik duhet te nderrohen. Ne politike, veti themelore

qe i karakterizon qeverite demokratike eshte se , qeveritaret zoterojne pushtetin me pelqimin e

kopje


Lika

-27-

pushtetareve. Qeveria ekziston per qellime qe tì sherbejne nevojave te njerezve. Njerezit nuk

ekzistojne qe ti sherbejne pushtetit, per pushtetin jane qytetare e jo te nenshtruar.

Nje prej menyrave me te rendesishme te te shprehurit te lire permes qytetareve eshte pjesemarrja

ne zgjedhjet te lira. Demokracia kerkon sistemin shume partiak, ne menyre qe zgjedhesit

te mund te zgjedhin ndermjet kandidateve dhe programeve politike. Votimi duhet te behet ne

menyre te fshehte , ne menyre qe zgjedhesit te jene imun nga presionet nga ana e grupeve ne

pushtet.

Ne demokracine kushtetuese qytetaret i bashkon ndergjegja demokratike. Njerezit duhet te jene

dakort me normat kushtetuese te shtetit te tyre, dhe principet demokratike qe konsakrohen ne te .

Ne kete menyre krijohet nje bashkeveprim demokratik i shoqerise me rendin demokratik.

Ndergjegja demokratike eshte nje teresi vlerash, qendrimesh dhe perceptimesh, te cilat jane te

domosdoshme per veteqeverisjen. Ajo mund te deshifrohet ndryshe si ndjenje e tolerances dhe e

bashkepunimit, te frymes demokratike dhe qeverisjes se ndershme. Kjo fryme kerkon zgjidhje te

drejta, ne te cilen te gjithe komponentet si politikanet ashtu dhe qytetaret, te respektojne keto

parime. Ndergjegja demokratike duhet te ekzistoje edhe ne koshiencen e kandidateve politik,

sepse ajo i ndihmon ato te diskutojne me njeri – tjetrin, te shkembejne argumente ne menyre

qyteteruese. Ne periudhen kur behen zgjedhjet, ata qe kene humbur, pranojne dhe aprovojne

vendimet e zgjedhesve. Edhe keto sjellje dhe veprime bejne pjese ne ste qe quhet “ ndergjegje

demokratike „.

Ne qofte se partia ne pushtet humb, atehere dorezimi i pushtetit behet ne menyre paqesore. Nuk

duhet te kete paragjykime se kush fiton, te dy palet duhet te pranojne dhe duhet te zotohen te

bashkepunojne ne zgjidhjen e problemeve te shumta te shoqerise. Eshte evidente qe parime te

tilla jane me demokratike se c`duhet per realitetin politik ne Shqiperi. Kontestimi i zgjedhjeve

eshte i pranishem ne cdo etape zgjedhore dhe ka karakter afatgjate. Ne vendin tone hezitojne te

zgjidhin problemet e shoqerise ato qe fitojne, sepse nuk e konsiderojne fitoren si dhurate qe i ka

bere pikerisht populli sovran. Bashkepunimi me forcen patiake qe ka humbur eshte non – sense.

A – ja e demokracise eshte mbajtja e zgjedhjeve te lira dhe demokratike ku vota e cdo shqiptari

respektohet dhe numerohet. Komunizmi nuk pranonte opozite, sepse ishte siste totalitar

kopje


Lika

-28-

Ekzistonte partia - shtet. Ne periudhen komuniste ne vendin tone, nuk kishte votime me shume

parti e me shume kandidate, ne komunizem populli mekanikisht dhe krejt formalisht votonin ne

rresht, as nuk e hapnin, as nuk e lexonin, as pyesnin se per ke shkonte, vetem votonin...Per te

tjerat mendonte partia. Edhe sot shqiptaret vazhdojne te jene militante partish, votojne per “

filanin „ se eshte i partise X. Demokracia ne vendin tone eshte shnderruar ne nje proces zhvillimi

ku cdo gje eshte ne funksion te partise. Ky fenomen nuk deshmon per ne demokraci te mirefillte

por eshte dicka e ndermjetme midis demokracise dhe komunizmit. Pushtetin e votes se sovranit,

pra popullit e ka “ partia“. Shqiptaret jane zhveshur serisht nga pushteti i sovranit, dhe kane

veshur edhe nje here rrobat e vartesit te partise. Procesi i votimit ne Shqiperi ne vitin 2005, u

shoqerua me kercenimin nga ana e nderkombetareve, se ne rast se nuk mbahen zgjedhje te lira

dhe demokratike, Shqiperia do te perjashtohet nga KE.

* * *

2.3 KONCEPTI I LIRISE DHE RREGULLIT NE SHOQERINE SHQIPTARE

Gjeja per te cilen shqiptaret kishin me teper nevoje ne fillimvitet 90, ishte liria.

Liria eshte nje nga kushtet me jetesore te individeve ne nje shtet demokratik. Shpresa me e

madhe e shqipetareve ishte liria, te cilen ato shpresonin ta ushtronin ne shtetin demokratik qe

sapo kishin krijuar. Njerezit artikulonin flalen “ liri „ sikur s `do te kishin kurrefare kufizimi ne

jeten e tyre, por do te vepronin ne cfaredo menyre qe do ti vinte ne mendje pa pasur frike qe

mund te pergjohej, mund spiunohej, apo mund te cenonte partine. Ne njefare menyre, keto

rregulla primitive te nje shoqeri filluan te zbeheshin, por kontuiniteti i antropologjise shqipetare

nuk do te ishte nje “ bace me lule „. Vitet ne vijim, do ta vinte popullsine shqiptare perballe

sfidash ekonomike dhe sociale qe mesa duket ato nuk i kishin llogaritur mire kur dolen nga

sistemi diktatorial. Ndryshimet qe ndodhen ne jeten e gjithkujt ishin drastike dhe shpesh here

kontraverse me ate qe kishin perjetuar ne te shkuaren. Ndryshimet preken jo vetem jeten private

te individeve por dhe vete shtetin, strukturat institucionale, tregun e punes dhe institucionalizmin

brenda vendit.

kopje


Lika

-29-

Nevoja me e madhe ne fakt, ishte qe te njihej drejte dhe ligjerisht koncepti i lirise. Nuk do te

ishte e mjaftueshme qe njerezit te vete – shpalleshin te lire, por ato duhet te dinin paraprakisht se

ne c` menyre ata mund te jene te lire. Te jesh i lire do te thote, ta kesh kete atribut nepermjet

ligjit. I lire duhet te jesh deri ne ate mase qe ligji ta percakton shprehimisht,ne rast se tejkalohet

shpien ne anarki, ne shkelje te ligjit, ne perballje me sanksione ligjore. Por ne vendin tone akoma

nuk eshte krijuar ende mentaliteti qe e sheh lirine si shtepine tone te perbashket, me rregulla

ligjore dhe autoritet institucional. 52

Qe te ekzistoje liria ne nje shtet duhet te jete primar rregulli,

mandej te pretendohet liria permes tij.

Ekzistojne shume menyra dhe opsione qe shoqeria te dije se c `perfaqeson rregulli. Rregulli nuk

eshte vetem ne funksion te lirise por eshte ne te njejten kohe ne funksionte disiplines

administrative, respektimit te kushtetueshmerise, te autoritetit institucional te respektimit te

individit etj. Vetem bashkeveprimi i ketyre mekanizmave te con ne ndertimin e demokracise. Ky

bashkeveprim ne Shqiperi eshte gjysmak. Po behen tete vite, qysh nga aprovimi i Kushtetutes se

Republikes se Shqiperise, si Republike Parlamentare, por situatat ne vend nuk jane te tilla qe te

lejojne te konkludosh se eshte konsoliduar demokracia dhe shoqeria ka fituar fizionomine e nje

organizimi te disiplinuar dhe koherent, i cili drejtohet nga ligji dhe kontrollohet prej tij. 53

“ Antirregulli“ po le gjurme ne cdo aspekt te jetes, ne cdo mekanizem institucional. Duhet te

kuptohet pike se pari se rregulli eshte nje detyrim ligjor, eshte shprehimisht i percaktuar ne ligj,

ky i fundit shtron si obligim respektimin e tij , sepse ne te kundert, kthehet ne ndeshkim. Por as

ky percaktim i qarte i rregullit nuk i frenon shtetasit te bejne sipas menyres se vet, duke e shkelur

rregullin. Shoqeria e sotme shqiptare ka nevoje per ta kuptuar thelle rolin e ligjit dhe te rregullit

ne mirefunksionimin e saj, ne mbrojtjen e interesave dhe te integritetit te individit. 54

Rregulli duhet te jete nje mjet komunikimi ndermjet individit dhe autoritetit institucional. Ne

kete menyre, flasim per rregullin si disipline administrative. Por mangesite dhe mungesa e

bashkeveprimit jane te kudondodhura, dhe nuk kane se si te mos mungojne edhe ne kete aspekt.

Edukata ligjore e bashkepunimit dhe sjelljes mes individit dhe administrates, mes subjekteve dhe

ligjit apo shtrengimeve qe rrjedhin prej tij. Shteti ligjor kerkon zbatimin e kushtetueshmerise

nga ekzekutivi,nga maja e piramides deri poshte. Duhet te behet e qarte se nje obligim i tille

kopje


Lika

-30-

juridik ka dy ane shume te rendesishme : ushtrimin e kompetencave vetem brenda ligjit, por edhe

kontrollimin me ligj te ushtrimit te tyre55

. Ky mekanizem aksiomatik sic e kemi theksuar edhe

kur kemi perkufizuar shtetin ligjor dhe shtetin e se drejtes, perben pikerisht thelbin e ketyre dy

percaktimeve. Ne Shqiperi nuk funksionon ky mekanizem.

Rregulli duhet te jene gjithnje ne funksion te garantimit te zbatimit te lirive dhe te drejtave

njeriut, si dhe ne funksion te garantimit dhe mbrojtjes se prones. Sic theksova edhe me siper,

rregulli duhet te jete i pranishem ne cdo mekanizem dhe proces politik, social dhe ekonomik. Nje

sistem politik, qe dallohet jo vetem nga zgjedhjet e lira por edhe nga sundimi i ligjit, dallohet per

ndarjen reale te pushteteve dhe per te drejtat themelore te njeriut, kur perfshijne si me

themeloret , te drejten e prones private, fjalen e lire dhe tolerancen fetare e etnokulturore. 56

Deshmitare te ketyre ndryshimeve dhe fenomeneve, mosperputhjeve te shtetit shqiptar me

kriteret dhe arritjet e shtetit demokratik, nuk jane vetem autoret dhe statistikat, por jemi dhe vete

ne brezi i ri. Edhe pse kemi jetuar pak vite te jetes tone, foshnjore do te thoja, ne sistemin

komunist, te pakten keto 17 vitet e fundit kemi qene pjese e ketyre proceseve qe kane demtuar

funksionimin eficent te mekanizmave institucional. Te gjitheve na ka rastisur te pakten nje here,

qe te vizitojme nje institucion shteteror dhe i kemi hasur pak a shume mangesite e tyre. Keto

veshtiresi dhe mangesi jane rezultat i nje sere faktoresh qe kane ndikuar ne funksionimin e

institucioneve. Ky mekanizem i rendesishem i nje shteti mund te jete demtuar si pasoje e atyre

shkaqeve qe pengojne nje shtet te demokratizohet. Shkaqe te tilla mund te permendim :

korrupsionin, aftesite e pamjaftueshme te drejtuesve, rryshfeti si mjet per te perdorur pushtetin

per pasurine vetjake e te tjera.

Shume e rendesishme eshte ceshtja e perballjes se individit me demokracine, me ligjin dhe me

institucionet. Individi duhet te shihet si institucion ne nje shoqeri demokratike, qe funksionon me

ligj, i garantohen te drejtat me ligj, dhe eshte posedon ligjerisht nje prone. Raporti i individit me

pronen ka qene i veshtire gjate ketyre viteve tranzicioni, shpesh here edhe i padrejte. Proverbi

klasik se prona private perben 9 – 10 te ligjit, nuk njihej ne Shqiperi. Ndaj prones filloj sulmi.

Pronat publike shteterore dhe te grupit u grabiten nga kush mundi, po edhe pasuria e individit,

sidomos tokat dhe trojet, u moren nga te ardhurit prej zonave te largeta te vendit.57

kopje


Lika

-31-

Te gjithe jemi deshmitare dhe protagonist te veshtiresive qe has nje individ perballe tregut te

punes. Mundesite per punesim jane te pakta dhe shkaqet per kete jane te shumta dhe te

ndryshme. Nuk ka shumellojshmeri industrish dhe fabrikash shteterore qe te perballojne te gjitha

kerkesat per punesim. Ekziston nje informalitet ne tregun e punes qe shpesh here shpjegohet

edhe me menyrat qe sherbejne per tu punesuar, nepotizmi, krahinizmi, nepermjet njohjesh etj.

Papunesia ne vendin tone, eshte nje nga shkaqet kryesore qe shkakton stres tek individet qe

mund te arrije deri ne depresion per shkak te rendesise jetike qe ka puna per nje njeri.

Edhe me institucionet dhe me vete qeverine, individi eshte ngushtesisht i lidhur. Te drejtat e tij

ndaj institucioneve duhet te perkojne me detyrimet qe institucionet duhet te shlyejne ndaj

qytetareve. Ky bashkeveprim haset ne rastin e taksimit. Sistemet e taksimit perbejne nje forme

klasike te marredhenies qytetare – shtet. Ne permjet taksimit individi kontribuon rritjen e te

ardhurave ekonomike te shtetit, ne menyre qe te marre prej tij sherbime. Kur qeveria e takson

individin, qytetarin e saj pra kur nje qeveri merr para nga populli i vet, populli kerkon dicka ti

kthehet, kerkon ndershmeri, llogaritje, transparence dhe nje demokraci eventuale. 58

Faza me e veshtire qe ka kapercyer, ose me mire, qe akoma nuk e ka kapercyer shoqeria

shqiptare, sepse eshte nje plage qe nuk eshte mbyllur akoma edhe ne ditet tona, ishin firmat

piramidale. Me mijera familje shqiptare, humben kursimet dhe shtepite e tyre ne te

ashtuquajturat “ firma piramidale „. Nje popull dhe nje qeveri qe nuk kujdesen per parate,

qartazi provojne se nuk kane kuptuar ABC – n e kapitalizmit dhe lirine e iniciatives se lire ne

treg. Humbesi i parase ose nuk ka xhep, ose nuk ka mend.59

Fenomeni ne fjale, mund te shenohet

si nje nga ngjarjet me te veshtira ne jeten e atyre qe humben me miljona leke ne keto skema.

Firmat piramidale gjeten nje terren popullsie me nje ndergjegje shume te ulet ekonomike. Kjo

ceshtje me teper se nje ceshtje me karakter juridik, duhet ti kushtohet me teper vemendje ne

aspektin psikologjik dhe social per mendimin tim. Trauma e popullsise, ishte aq e madhe, saqe

edhe sot njerezit kane mbetur aq “ naiv „ sa te mendojne me optimizem qe mbase nje dite leket

do tu rikthehen. Por ka edhe nga ato te tjere te cilet, qe prej atij viti fatkeq i kane humbur

krejtesisht besimin tek shteti dhe organet e drejtesise. Misioni i jetes se tyre ka mbetur vetem nje

: misioni per te jetuar, sepse komponentet e tjere te rendesishem ( parate ) qe dikur ata i

kopje


Lika

-32-

posedonin dhe qe shpresonin ti shtoheshin, nuk do te kthehen me kurre. Disa njerez te kesaj

popullsie fatkeqe, vendosen te largoheshin prej Shqiperise, duke ndjekur fatin e

bashkeatdhetareve te tyre qe kete iniciative e kishin marre qe ne fillim te viteve 90. Por kete

rradhe, shkalla e veshtiresise se tyre dote ishte dyfish me e larte se ajo e emigranteve te viteve

90. Kjo sepse ato ishin individe qe kishin humbur parate e tyre qe i kishin kursyer me mund prej

vitesh, ishin shume te zhgenjyer nnga shteti i tyre qe do ti sillte “ liri “, por qe i burgosi ne nje

brenge te madhe, dhe qe emigruan ne vende qe kishin krijuar nje pershtypje jo te mire per shkak

te mases se madhe te popullsise qe kishin emigruar ne vitet 90. Nderkohe qe keta te fundit

asokohe ( ne vitin 97 ), e kishin krijuar nje stad mesatare jetese permes perpjekjesh e vuajtjesh

natyrisht, emigrantet e vitit 97 duhet ta fillonin gjithcka nga A- ja. Shume e veshtire, te fillosh

nga A – ja me nje dhimbje aq te madhe qe mbartnin ne vetvete.

Individi dhe antropologjia ne ate periudhe, duhej po nuk kishte : ndergjegjen juridike,

ndregjejgjen institucionale, dhe ndergjegjen e tregut. E para vinte nga kultura e vaket e krijuar

tradicionalisht, e dyta si mungese e kontrates qe nje individ ka me institucionet, dhe e treta nga

kontakti fizik qe antropologjia pati me parane, dhe shperdorimi irracional i saj.

* * *

2.4 DEMOKRACIA PERBALLE PLURIPARTITIZMIT

Le te kthehemi edhe nje here tek fenomenet dhe proceset ne vendin tone, qe kane

penguar me te vertete procesin e demokratizimit. Nje nga keto fenomenet qe ka goditur

demokracine dhe ecurine politike ne vend ka qene numri i madh i partive ose sic njihet ndryshme

ne terminologji, pluripartitizmi. Teorikisht pluripartitizmi, e ndihmon zhvillimin e demokracise

ne vend, por realisht ne Shqiperi eshte bere nje pengese serioze per vendimarrje, dhe per

konsensus politik. Shume parti jane krijuar nen lemin e dy partive kryesore. Shkaqet e ketyre

degezimeve kane qene te ndryshme por ne te shumten e rasteve kane qene per motive personale,

pakenaqesi nga lideret e partive kryesore, hatermbetje per poste politike etj.

kopje


Lika

-33-

Administrata e sotme shqiptare bie ere partitizem, klanizem dhe provincializem. Ajo eshte

mberthyer nga injoranca e inkompetenteve dhe nga titubanizmi (nenshtrimi) i njerezve qe dine

vetem te sherbejne, pa pyetur per dinjitetin profesional dhe ndergjegjen administrative dhe

juridiko – intelektuale. Kultura euroatlantike institucionale, ku edhe ne duam te integrohemi, nuk

eshte prezent ne ndergjegjen e administrates tone. 60

Pra, jo vetem personat qe luftojne per poste

drejtuesish politike, por edhe veprimtaria e punonjesve te administrates strehohen tek partite. Ne

funksion te interesave te tyre, cdo individ ndrron partine sipas stines, kerkon te strehohet aty i

pambrojtur dhe jo i gatshem te jete i lire. Kjo kategori njerezish eshte zhveshur nga disa

karakteristika qe kane te bejne me dinjitetin e tyre individual, pra nuk kane ndergjegjen

institucionale, dhe zhvleresojne aftesite e veta duke u mberthyer tek partia ne pushtet .

Partite e shumta ne vendin tone, ne vend qe ta ndihmojne demokracine, e kane plagosur ate,

ashtu sic kane bere edhe nje sere fenomenesh te tjera sociale dhe politike ne vitet e fundit.

Nderkohe qe nje parti e re krijohet, ose me mire, shkeputet nga familja e madhe e partise meme,

pas saj fshihen shume mistere dhe keqdashje ndaj partise se madhe.

Krijimi i nje partie te vogel paraqitet si nje xhest hakmarrjeje ndaj partise se madhe. Nepermjet

saj krijuesit duan te tregojne se meqenese u cenuan ndopak ato mund te mbijetojne, madje ato

mund te behen edhe kundershtare te njeri – tjetrit.

Nenpartite operojne na baze te ideologjise qe perdor edhe partia e madhe, madje edhe emertimi

eshte i njejte me ndonje ndryshim te vogel literal. Kjo do te thote qe idete qe udheheqin keto

anetare partish, jane te se njejtes natyre dhe te se njejtit drejtim me partine nga e cila jane

shkeputur. Partitizmi ne Shqiperi ka prodhuar zhgenjim, eshte prishur marreveshja e besimit ndaj

dhe bojkotimi eshte i pranishem.

Partite jane grupime vullnetare te njerezve qe ndajne mes tyre te njejtat ide dhe mbi to krijojne

programe politike. Gjate fushatave elektorale, kandidatet kthehen ne “ shkop magjik„ per

personat qe ato do te perfaqesojne, duke i premtuar gjithcka, uje, drita, infrastrukture, veprimtari

kulturore etj. Dhe kur marrin voten e tyre, zgjohen nga gjumi dhe premtimet e tyre mbeten

thjesht endrra si per popullin ashtu dhe per vete ato qe i japin keto premtime. Nje praktike e tille

eshte e vazhdueshme, ndodh gjithmone. Popullit te zhgenjyer, sa vjen edhe i shtohet deshira per

kopje


Lika

-34-

te bojkotuar zgjedhjet qe do te vijojne. Shumica keshtu bejne, por ka edhe nga ato qe jane te

apasionuar pas partive preferenciale, dhe shkojne per inerci te votojne, vetem e vetem qe te mos

tradhetojne partine e tyre. Programet politike shnderrohen edhe ne programe elektorale ne raste

zgjedhjesh por ato kane zhgenjyer sepse nuk jane realizuar.

Pluripartitizmi do te ishte baza e formimit te shtetit te ri pas permbysjes se diktatures. Te gjitha

shpresat per nje shtet te ri demokratik iù deleguan ne ate kohe formimit te partive te reja. Kjo

dukuri ishte e virgjer ne ate kohe, e paaplikuar me pare, por ne ditet tona eshte kthyer ne nje

bisnes – parti. Politikanet tane jo rralle sakrifikojne “ te drejten“ , kete koncept kaq hyjnor aq

edhe objektiv dhe logjor. Ato e sakrifikojne dhe e anashkalojne ate ne funksion te interesave te

tyre personale dhe politike. Ne kete menyre demokracia goditet ne nje nga pikat me te forta te

saj, sic eshte mosndikimi i interesave vetjake ne ushtrim te funksioneve politike te politikaneve

dhe drejtuesve te shtetit.

* * *

2.5 LIGJI DHE E DREJTA

Vetem duke zbatuar ligjin dhe “ te drejten „ duhet te zhvillohet cdo gje ne nje

shtet i cili ka zgjedhur demokracine si sistemin e tij te qeverisjes. Zbatimi i ligjit dhe mbrojtja me

ligj e te drejtave te njeriut, eshte baza e nje shteti ligjor dhe nje shteti te se drejtes. Keto atribute

nuk mund te funksionojne eshte sic duhet ne nje vend se Shqiperia, ku plurupartitizmi

interpretohet si nje biznes per ato qe i krijojne, dhe cdo funksion politik ka vetem nje emer :

fitim.

Kuptimi per ligjin dhe formimin juridik eshte ende nje luks i larget per individin shqiptar. Ne

keto rrethana mungon rivendikimi public per kushtetueshmeri, edukata ligjore e bashkepunimit

dhe dhe sjelljes mes individit dhe administrates, mes subjekteve dhe ligjit apo shtrengimeve qe

rrjedhin prej tij. Shteti ligjor kerkon zbatimin e kushtetutshmerise nga ekzekutivi, nga maja e

piramides deri poshte.61

kopje


Lika

-35-

Ne teorine politike, demokracia percaktohet si nje sistem i zhvilluar politik, ne te cilen cdo

person vepron ne baze te rregullave te percaktuara shprehimisht ne ligj, askush nuk ka te drejte te

dale jashte ketyre rregullave pasi askush nuk eshte permbi ligjet dhe permbi te drejtat qe ajo

sanksionon. Politikanet tane kane deshmuar se ne shume raste ata vete qendrojne permbi ligjin,

permes autoritarizmit te tyre kane deshmuar se jane te plotfuqishem te bejne gjithcka edhe ne

rast se veprimet e tyre bien ndesh me norma juridike por edhe me norma morale. Ajo qe thirret

demokraci ne Perendim eshte realisht liberal – demokraci, qe artikulohet dallueshem ne

elementet themelore. Nje sistem politik, qe dallohet jo vetem nga zgjedhje te lira, por edhe nga

sundimi i ligjit, dallohet per ndarjen reale te pushteteve dhe per te drejtat themelore te njeriut ku

perfshihen si me themeloret , te drejten e prones private, fjalen e lire dhe tolerancen fetare e

etnokulturore.62

Demokracia ne vendin tone eshte konceptuar si e konsoliduar vetem nga numri i

madh i zgjedhjeve, por zgjedhje behen edhe ne komunizem, por nuk flitet per demokraci. Edhe

sikur zgjedhjet te mbahen te lira dhe te ndershme, dhe nje subjekt te marre 51 % te votave, kjo

nuk mjafton. Jo vetem per faktin se te ne, per shkak te mungeses se kultures dhe tolerances

demokratike, fituesi sillet si zoterues i te gjitha pushteteve ndaj humbesit, por per nje arsye edhe

me themelore.Kerkohet qe te perfillet edhe pas zgjedhjeve sovraniteti i deleguar i individit qe te

jep voten. Ai e sheh demokracine perfaqesuese si mjet te realizimit te lirise dhe prosperitetit .

Zgjedhjet nuk prodhojne automatikisht demokraci. 63

Zbatimi i ligjit, ka dy ane shume te rendesishme : ushtrimin e kompetencave vetem brenda ligjit,

por edhe kontrollimin me ligj te ushtrimit te tyre. Kjo ane e dyte nuk funksionon ne shoqerine

tone. Njerezit me pushtet apo imunitet ligjor e perdorin ligjin ; ndeshkojne ne emer te ligjit, por

nuk pranojne te kontrollohen, korrigjohen, gjobiten apo penalizohen ne emer te ligjit, kur e

shkelin apo e keqperdorin ate. Nje klime tille ben qe ligji te mos jete mates i njejte dhe i

barabarte per te gjithe, i cili duhet pranuar si “mates i drejtesise,jo se u jep te drejte te gjitheve,

por se i garanton te gjithe per dhenie te drejtesise atij subjekti, te cilit i takon. 64

Sot, vullneti

politik i partive te shumta eshte kthyer ne promotor te se mires dhe se keqes se popullit. Sot ligji

nuk eshte gje tjeter vecse nje komande e pluripartititzmit qe urdherohet dhe ndryshohet nga

interesat e politikaneve. Po popullit kush i del ne mbrojtje ? Mos ndoshta operatoret e shoqerise

civile? Fundja jane pikerisht ato qe veteemerohen si te deleguar nga populli. Ata jane

vetedeklaruar si mbrojtesit me te vertete te qytetareve, por s`jane gje tjeter vecse mbrojtes partish

kopje


Lika

-36-

por nuk jane te njeanshem, sepse dalin here majtas e here djathtas, edhe ato sipas interesit te tyre.

Ne kete realitet, ato qe mbeten krejtesisht te pambrojtur dhe pa pretendime personale apo

ekonomike ( me te ndershmit po fatkeqesisht me fatekeqet ) jane populli. Politikanet jane te

zgjedhurit e tyre, por ato nuk kane asnje mundesi objektive por edhe subjektive qe te kerkojne

prej tyre detyrimet qe kane ndaj te perfaqesuarve. Ne vendin tone eshte krijuar nje filozofi

instiktive qe ai, shteti, te kujdeset per ne duke vene doren ne zemer, sepse ne nuk duam asgje me

shume, vetem “buke, uje dhe drita „65

. Njerezit minimalisht nuk kane se si ti kerkojne,

permbushjen e nevojave jetike si p.sh pasjen e dritave apo ujin, sepse edhe ato nuk ià sigurojne

dot.

Ideja e pluripartitizmit akoma nuk ka sjelle ndryshimin e pritur qe duhet te perkoje me krijimin

dhe konsolidimin e demokracise. Kjo ka ndodhur per arsyen se raportet e partitizmit shqiptar me

ligjin dhe te drejten kane qene ne proporcion te zhdrejte, qe do te thote se e drejta dhe ligji jane

perdorur ne funksion te perfaqesuesve partiak dhe jo ne funksion te triumfimit te drejtesise. Edhe

inividet e pranojne kete realitet, perdorimin e te drejtes ne raport me partine. Komuniteti civil, (

duhet ) te kujdeset per demokracine dhe ligjin, duke mos u identifikuar me njehsine organizative

partiake, e cila vuan nga ideologjizmi dhe urdhri politik partiak, situate kjo qe nuk te lejon te

epohesh duke perzgjedhur alternativen me te mire ne zgjedhjet e rradhes. Gjithashtu aleanca me

ligjin i jep komunitetit siguri absolute, duke e larguar nga vartesia voluntariste te lidershipit

udheheqes, tek autoriteti subjektiv individual apo kolektiv, qe buron nga forumi partiak apo i nje

lloji tjeter. 66

Si perfundim, gjendja aktuale e krijuar ne vendin tone, raporti i te drejtes me individin, me

partitizmin dhe me ligjin ka c`bere disa nga tiparet qe mund ta ndihmonin vendin tone qe te

demokratizohet. Ky lloj mentaliteti, ne aspektin instiktiv, eshte autoritarist ; ne aspektin publik

eshte totalitar ; na aspektin social eshte sundues ; ne aspektin kulturor eshte komunist ; ne

aspektin demokratik eshte i plagosur ; ne aspektin historik eshte i kapercyer ; ne aspektin praktik

eshte i pamundur ; ne aspektin komunikues eshte imponues 67

. Ky nuk percaktim nuk eshte

thjesht doktrinar dhe teorik, por eshte shume aktual dhe praktik. Kjo gje eshte deshmuar

konkretisht, kur individi shqiptar eshte vene perballe ketij realiteti, dhe perfundimet kane qene

dramatike. Per kete ceshtje do flitet me gjere dhe me ilustrime ne kapitullin e trete.

kopje


Lika

-37-

* * *

2.6 OPERATORET E SHOQERISE CIVILE ( OJF – TE )

Krijimi i shoqerise se civilizuar nga operatoret e shoqerise civile ben te

vetedijshem dhe shtetin dhe tregun , operatoret e ketij te fundit dhe mekanizmat e ligjit, sepse ne

qender eshte njeriu me vokacionin e tij. Ndaj per historine tone shoqeria civile eshte

ekzistenciale, mjet emancipimi68

.

Ne Shqiperi ekzistojne me qindra organizata jo – fitimprurese, qe thithin me mijera dollare

investime nga jashte per demokratizimin dhe emancipimin e shoqerise shqiptare. Ky mision

eshte thjesht fiktiv, sepse ne te vertete misioni i tyre eshte qe anetaret e tyre te kene sa me shume

perfitime ekonomike. Kapja lehtesisht pas komercializmit me problematiken e sgoqerise civile,

cka rendom ndodh sot, eshte nje shenje se idealet borgjeze jane larg se afruari ne realitetin

ligjor, moral dhe shpirteror te antropologjise shqiptare, ne kete periudhe te rendesishme te

zhvillimit dhe rritjes se atdheut. 69

Madje edhe njerezit qe i drejtojne keta organizata, kane

nevoje te emancipohen perpara se te marrin fushata sensibilizuese per shoqerine shqiptare. E

keqja me e madhe e ketyre ojf – ve eshte heshtja qe i karakterizon, ne rastet kur duket te

protestojne apo te dalin ne ndihme qytetareve kur u shkelen te drejtat. Te tilla raste, eshte heshtja

e tyre ne diten e zgjedhjeve kur manipulimet e votave te shqiptareve dolen ne

televizor....Operatoret e shoqerise civile heshten, sepse per to ky problem eshte shqetesues per

politiken dhe jo per mbare shoqerine civile. Kur ndodhin pakenaqesi te kesaj natyre, operatoret

jane shume te kujdesshem qe te mos perfshihen ne protesta politike. Shqiperia nuk ka nevoje per

keto mekanizma gjoja jo – fitimprures, por ka nevoje per operatore dhe organizata qe ngejne

zerin sa here qe shkelen lirite dhe te drejtat themelore kushtetuese te shtetasve shqiptare.

Operatoret e shoqerise civile kane nje rol te rendesishem ne zhvillimin e demokracise. Ato duhet

te mbrojne dhe te zgjerojne disa nga parimet kryesore te demokracise. Veprimtaria e tyre duhet

te ngrihet per te mbrojtur te drejtat dhe lirite themelore te njeriut, demokratizimin e veprimeve

shteterore ne raport me shtetasit.

kopje


Lika

-38-

Ne tjeter funksion i ketyre mekanizmave duhet te jete se ato e ruajne aparatin shteteror nga

dehumanizmi, i cili mund te shfaqet si sindrom i autoritarizmit. Si sistem shtrengues permes

urdhrit politik, por edhe si nje autoritet mbi ligjin dhe jashte kontrollit te tij mbi shtetaret. Forma

me e shemtuar eshte krijimi i sistemit vertikal te urdhrit duke e komanduar administraten e larte

nga te besueshem individual me baze klanore, nepotike apo interesa ekonomike grupi, te cilet

lojen demokratike e perdorin thjesht per te krijuar iluzionin se shteti funksionon

institucionalisht.70

* * *

2.7 TIPARET E POLITIKEBERESVE SHQIPTAR

Administrimi i shtetit dhe i problematikes shtetrore eshte nje detyrim tejet i

veshtire. Ai kerkon kualifikim ( te vazhdueshem ) dhe ide gjeneruese, pergjegjese ligjore dhe

vetedije atdhetare, profesionalizem individual dhe aftesi dhe predispozite per te punuar ne

ekip71

.

Po te analizojme jetegjatesine ne kohe e disa ose me mire shumices se politikaneve qe drejtojne

vendin tone, do te veme re se te gjithe pa perjashtim, jane produkte te se shkuares. Antropologjia

shqiptare vjen nga komunizmi, ndersa politika zyrtare vuan nga edukata e djeshme komuniste

dhe mungesa e kultures demokratike. Ketyre njerezve i mungon vigjilenca, kualifikimet ne

vendet perdendimore ne kuadrin e zgjerimit te karrieres se tyre.

Gjeja qe rendom te bije ne sy ne personat qe drejtojne shteti, eshte se me te zhvilluar nga cdo

tipar tjeter ata kane ndergjegjen partiake. Kjo e fundit shpesh here eshte mbi ndergjegjen

intelektuale.Venia e intelektualeve ne drejtimin e shtetit e shpeton kete te fundit nga partitizmi

mbytes.

Sipas autoreve serioze ( Weberit ) aktoret e politikes duhet te jene : menazheret e karrieres,

politikanet qe kane kaluar ne eksperiencen e menaxhemit dhe intelektualet erudite, krijues

(invencionist ) qe jane me te paktit ; fatin per tu bere si ata mund te mos e kete asnje menaxher i

kopje


Lika

-39-

mire, as edhe nje politikan serioz dhe i suksesshem72

.Vendi yne ka plot njerez intelektuale te

nderuar, profesore e akademike, njerez qe e meritojne dhe jane te denje per te drejtuar nje vend

dhe per te hedhur bazat e nje shteti demokratik, por tashme keta njerez jane te dores se dyte kane

mbetur sikur te ishin “ te pavlere „ nderkohe qe jane njerez te larte. Natyrisht te tille jene ata te

cilet kane mbetur ne Shqiperi, pasi shumica kane emigruar ne vende Perendim ne menyre te

heshtur, te zhgenjyer nga fakti se ky vend “ nuk behet „, dhe te zhvleresuar ne te njejten kohe. Ne

vend te tyre qendrojne pseudo – politikanet qe po tu heqesh pozitat dhe funksionet qe kane,

karriget qe u à kane dhene te tjeret apo i kane marre me dhune, mbeten askushi. Eshte per te

ardhur keq dhe ne te njejten kohe te fajesosh kete elite te atyre personave intelektuale e erudite,

te cilet heshtin perballe realitetit te hidhur politik ne te cilin eshte zhytur Shqiperia, ky realitet

eshte i tille per te gjithe shqipertaret si ato qe jetojne brenda dhe jashte vendit. Jane mangesi qe

godasin vlerat dhe identitetin tone kombetare, dhe kjo gje perjetohet keq nga te gjthe shqipetaret.

Realiteti eshte kokeforte dhe i dhibshem, sepse vertet politikat hartohen, miratohen dhe

sendertohen, nga pushtetet dhe shteti ne teresine e tij, por pasojat negative i vuan mbi kurriz

shoqeria, populli , e sotmja dhe e ardhmja. 73

Shoqeria shqiptare prej kohesh vuan si pasoje e

inkompetencave te drejtuesve te shtetit, venien e tyre ne qender te cdo reforme, dhe mungeses se

marredhenies se besimit midis ketyre subjekteve.

* * *

2.8 INTEGRIMI I SHQIPERISE NE BE SI SFIDE E DEMOKRACISE

Deshtimet dhe problemet e politikes shqipetare jane vene perballe mekanizmave

dhe standarteve per tu anetaresuar ne BE. Anetaresimi dhe integrimi europian nuk eshte gje tjeter

vecse nje teresi reformash dhe kriteresh rigoroze qe cdo vend ndermerr per tu bere pjese e tij. Te

gjithe shqiptareve u eshte bere obsesion ne tru, shprehja “ do hyme ne Europe „ saqe nuk po u

behet vone se kane aq mungesa jetike, per ta nuk ka rendesi nese pushtetaret dhe politikanet

shkelin ligjin apo te drejtat e tyre, per ta ka rendesi vetem qe kjo gje te behet ne emer te “

integrimit europian „. Madje nuk flitet me per nje deshire, sepse koncepti “ deshire „ do te ishte

shume pak per nje popull qe enderron te beje pjese ne kete bashkim ndershteteror. Aq shume

lakmohet per te qene pjese e saj saqe te krijohet pershtypja qe gjeografikisht Shqiperia ben pjese

kopje


Lika

-40-

ne nje kontinent tjeter, sepse edhe vete njerezve i duket dicka e paarritshme. Natyrisht, vetem

nese nuk do te bente pjese ne kontinentin europian, nje vend s`do te kishte asnje shans per tu

anetaresuar.

Integrimi dhe anetaresimi i Shqiperise ne Bashkimin Europian, duhet te justifikohet me reforma

te suksesshme demokratike ne te gjitha aspektet e jetes. Nuk mjafton qe reforma te konsistoje

vetem ne rritjen e numrit te partive, ne kopjimin formal te Kushtetutave te vendeve te tjera, ne

adaptimin e sistemit te Kartes se Bolonjes ne procesin arsimor, heqjen e denimit me vdekje

vetem se e kerkojne nderkombetaret e shume ndryshime te tjera per inerci qe te behen de – jure

europian. Te gjitha keto procese s`kane bere gje tjeter vecse kane demtuar rendin ligjor te

brendshem dhe nuk kane rezultuar te suksesshme. Nese politika shqipetare nuk do te kishte keto

probleme qe ka sot dhe ne qofte se, do ti merrte me seriozisht reformat, sot Shqiperia nuk do te

ishte vetem nje hap larg perjashtimit nga i vetmi institucion europian ne te cilin ka aderur ne

vitin 1995, Keshillin e Europes.

Integrimi i Shqiperise ne BE, lidhet me disa reforma te caktuara, te cilat Shqiperia akoma nuk i

ka nderrmarre ne nivele te kenaqshme. Nenshkrimi i marreveshjes se stabilizim – asociimit e

kane vene Shqiperine perballe disa detyrive, mospermbushja e te cilave nuk e lejon dot vendin te

bej nje hap perpara per tu anetaresuar ne Bashkimin Europian.

Sfida e integrimit lidhet me :

a. ligjshmerine, inatitucionalizmin dhe kushtetueshmerine.

b. me demokracine funksionale e cila garanton :

- ekonomi funksionale

- mbrojtje dhe te drejta politike

- realizimin e rolit te shoqerise civile per ngritjen e oponences civile

c. besueshmerine tek gjykatat dhe policia.

2.9 DEMOKRACIA, LIGJI DHE KORRUPSIONI

2.9.1 KORRUPSIONI NE PUSHTETIN GJYQESOR

kopje


Lika

-41-

Vit pas viti, Shqiperia eshte ne krye te vendeve me te korruptuara ne Europe dhe

bote ne cdo sondazh te bere nga mekanizmat kombetare por edhe nga institucionet

nderkombetare. Ne cdo takim nderkombetare, komuniteti nderkombetare i ben te qarte qeverise

shqipetare se niveli i korrupsionit ne Shqiperi eshte teper alarmant dhe ajo qe eshte akoma me

alarmante eshte mosndeshkimi me ligj i te korruptuarve. Korrupsioni eshte injektuar ne instancat

me te larta shteterore, si ne pushtetin ekzekutiv, edhe ne ate legjislativ dhe gjyqesor. Shtypi

nderkombetare jo pak here ka permendur emrat e deputeteve dhe ministrave shqiptare sit e

implikuar ne trafiqe ilegale sic jane trafiku i droges, apo ne trafikun e njerezve. Te gjitha keto

behen ne syte e te gjithe shqiptareve kudo qe ndodhen duke i damkosur ato si nje popull

delinkuent, si dhe ne sy te mbare botes duke krijuar keshtu nje imazh shume negativ per kombin

tone.

Nder institucionet qe lakohen me se shumti per korrupsion, jane organet e drejtesise. Gjyqetaret,

avokatet, prokuroret e deri tek ekspertet kriminalist jane njerezit me te korruptueshem ne

Shqiperi. Ai institucion qe duhet te jete tempulli i drejtesise, mbartes i vlerave me te larta te

paanshmerise, ai eshte me i korruptueshem dhe me i padrejti ne rradhet e organeve shteterore ne

Shqiperi. Ceshtjet gjyqesore qe rendom zgjidhen me ane te rryshfetit apo te dhuratave simbolike

me vlere te larte monetare, jane kryesisht ceshtjet civile, konfliktet pronesore, te trashegimise, e

ne ceshtjet administrative apo tregtare. Por nuk jane te pakta edhe rastet abuzive ne ceshtjet

penale ku vendimet arbitrare te gjyqtareve denojne te pafajshem dhe lene te lire autore te veprave

te ndryshme penale. Filozofia e nje shqyrtimi gjyqesore, fatekeqesisht eshte e tille : fiton ai qe

ofron me shume. Sistemi gjyqesor se vjen edhe demtohet dhe rrezikohen nga faktore te

ndryshem. Ato me kryesoret jane: influenca e tregut ( fitimi ), partitizmi, inkompetenca dhe frika

nga krimi.

Gjykatat jane kompetente per te shqyrtuar veprimet dhe mosveprimet qe bien ndesh me ligjin.

Roli i ligjit ka nje rendesi paresore ne nje shoqeri demokratike. Vetem duke respektuar dhe duke

zbatuar ligjin nje shtet mund te definohet se nje “ shtet ligjor „ apo “ shtet i se drejtes „. Ligji

eshte i pari mjet dhe me kryesori, me te cilin qeveriset nje shtet dhe nje shoqeri demokratike. Ne

nje shoqeri demokratike ligji duhet ti trajtoje te gjithe qytetaret si te barabarte, pa marre parasysh

kopje


Lika

-42-

racen, seksin, poziten socal - ekonomike apo pikepamjet politike. Ne vendin tone, ligji eshte pak

i brishte persa i perket ketyre dy kritereve te fundit te cilet rendom privilegjohen ( pozita social –

ekonomike dhe pikepamjet politike ). Se pari : Kur ligji perdoret ne dobi te personave te pasur

atehere dhenia e drejtesise behet ne funksion te rryshfetit. Ne kete menyre mbizoteron nje faktor

negativ per demokracine : ndikimi i interesave personale ne ushtrimin e kompetencave. Se dyti :

Kur ligji perdoret ne dobi te disa personave per shkak te bindjeve te tyre politike atehere dhenia e

drejtesise behet ne funksion te partise dhe preferencave partiake. Ne kete rast drejtesia vishet me

pushtet politik. Ky eshte nje faktor tjeter qe e plagos dhe e godet demokracine ne thelbin e vet.

Ne demokraci nuk mund te kete privilegje te vecanta te asnje natyre apo forme. Demokracia

eshte nje proces dhe jo nje dhurate qe mbetet e pandryshuar. Njerezit ne nje shoqeri demokratike

duhet te zbatojne pareshtur ligjin dhe te respektojne lirite dhe te drejtat e qytetarit (njeriut ), qe te

menjanojne padrejtesite dhe te garantojne nje trajtim te barabarte per te gjithe. Te gjithe

mekanizmat qe veprojne ne kuader te sistemit gjyqesor, gjykatat, legjislacioni, procedurat,

mbrojtja dhe drejtesia ne emer te shteti ( prokuroria ) ne nje sistem demokratik vihen ne sherbim

te lirive dhe te drejtave te njeriut.

Ligji eshte nje mjet qe i mbron njerezit nga nje mori padrejtesish, dhe i jep atyre te drejten qe te

kerkojne me ligj te drejtat e shkelura. Ligji perben garancine e te drejtave te qytetareve dhe te

lirive te tyre politike. I mbron qytetaret para arrestimit dhe ndalimit pa gjyq apo ndihmen juridike

apo ligjore, mbron qytetaret para detyrimit te deshmise kunder vetvetes, ndalimin e kontrollit te

paaresyeshem apo cenimit nga nje person tjeter i te drejtave te tyre. Per vete rendesine qe ka ligji

ne nje shoqeri, gjykata duhet te jene me transparente se kurre por ne Shqiperi rezultojne te jene

institucionet me te korruptuara.

Faktoret qe ndikojne ne rritjen e korrupsionit neper gjykata, jane te ndryshem. Pergjithesisht keta

faktore jane :

– niveli i ulet kulturor dhe profesional i gjyqetareve

– mosndeshkimi i tyre ne rast shkeljesh te procedurave ligjore

– niveli i ulet i ndergjegjes juridike te individeve qe jane pale ne gjyq.

kopje


Lika

-43-

Shumica e gjyqetareve ne gjykatat e rretheve gjyqesore te Shqiperise, nuk e kane perfunduar

shkollen e Magjistratures, qe eshte nje institucion me nivel te larte mesimdhenie dhe qe synon te

pergatise juristet ne pozicionet e gjyqetareve apo prokuroreve. Kriteret e pranimit te kandidateve

ne kete shkolle jane shume rigoroze dhe te nje shkalle veshtiresie shume te madhe. Ato

konsistojne ne marjen e pikeve maksimale ne testin e inteligjences si dhe ne pyetje te tjera

praktike dhe teorike. Vetem ne kete menyre nje jurist mund te behet magjistrat. Megjithate, edhe

kualifikimi i juristeve permes magjistratures eshte nje menyre qe jo gjithmone fiton me i miri.

Kjo sepse gjurmet e korrupsionit nuk kane kursyer as kete institucion kaq te lakmuar nga juristet.

Nje numer i madh gjyqetaresh jane ne kete pozicion nepermjet njohjesh te krereve te larte te

shtetit, nepermjet rryshfeteve qe i kane dhene atyre, fale miqesive dhe krahinizmave qe

ekzistojne ne Shqiperi. Niveli i ulet profesional dhe kulturor i gjyqetareve eshte shume evident.

Ketu mund te permendim faktin se shume prej tyre nuk dine te perdorin as kompjuterin e aq me

pak internetin, nuk flasin gjuhe te huaj , nuk kane nje cv te pasur dhe nuk kane bere publikime

juridike, te gjithe anen formale te procesit gjyqesore i à ngarkojne sekretareve te tyre . Te gjitha

keto kritere do ta perfeksiononin sadopak figuren e nje gjyqetari.

Nje problem tjeter qe shqeteson individin shqiptar kur perballet me problemet ligjore, eshte

zgjatja dhe stergjatja e seancave gjyqesore, qe mund te zgjasin me muaj por edhe me vite. “ Saga

”, qe krijohet behet shkas per disa probleme te tjera : prishet marredhenia e besimit midis

qytetarit dhe organeve te drejtesise pasi shpesh – here shtyerjet behen pa shkaqe te arsyeshme.

Rritet probabiliteti i korrupsionit sepse krijohen mundesite qe per nje kohe te gjate te ofrohet sa

me shume…Zgjidhja e ketij problemi nuk behet ne asnje menyre tjeter, pervecse me ndryshimin

e legjislacioni te procedures penale. Eshte pikerisht ky I fundit qe duhet te sanksionoje afate

ligjore, relativisht te shkurtra qe te mos le shkak per abuzime te tilla.

Kur jepet nje vendim gjykate, ligji yne i jep te drejte paleve te ushtrojne te drejten e ankimimit

ne nje gjykate me te larte. Keshtu, kur jepet nje vendim i gjykates se skalles se pare, brenda 15

ditesh mund te besh ankim ne gjykaten e apelit, dhe kur jepet nje vendim nga kjo e fundit mund

te ushtrosh ankim ne Gjykaten e Larte. Qellimi i te drejtes se ankimit si nje e drejte kushtetuese,

eshte qe te rrezohet vendimi i gjykates me te ulet dhe dergimi i ceshtjes per rigjykim. Kane qene

kopje


Lika

-44-

te shumte rastet kur vendimi i gjykates eshte rrezuar per shkak te parregullsive proceduriale dhe

ligjore nga ana e gjyqetareve, dhe per ata nuk eshte marre kurrefare mase ndeshkuese, edhe pse

jane vertetuar shkelje nga ana e tyre. Ne kete menyre rritet mundesia e korruptimit te

gjyqetareve... Persa kohe ndaj tyre nuk merren masa ndeshkuese dhe disiplinore, ata do

vazhdojne te marrin rryshfet per te dhene vendime arbitrare. Kuptimi per ligjin dhe formimin

juridik eshte ende nje luks i larket per individin shqiptar. Ne keto rrethana mungon rivendikimi

publik per kushtetueshmeri, edukata ligjore e bashkepunimit... 74

Persa i perket individeve qe jane pale ne nje proces gjyqesor, atyre u mungon ndergjegja juridike

per te kuptuar se si funksionojne realisht gjerat ne nje gjyq. Ata nuk jane ne gjendje te kuptojne

mekanizmin e ketij procesi. Ata i delegojne te gjitha te drejtat e mbrojtjes avokatit, qe e shohin si

nje Zot por edhe ky mund te jete protagonist ne skemat korruptive qe perfshijne te gjithe aktoret

ne nje salle gjyqi. Ndergjegja juridike nuk eshte nje leksion qe duhet ta mesosh vetem kur je pale

ndergjygjese, ajo eshte nje teresi normash dhe rregullash qe duhet te mesosh qe ne bankat e

shkolles eshtu sic mesohet matematika dhe letersia. Eshte nje cikel leksionesh qe duhet te

perbejne nje lende me vete qe individet te mesojne qe ne shkolle, qe te jene te pergatitur ku te

bien pre e padrejtesive qe mund te thuren ne kurriz te tyre. Nje shoqeri mund te jete demokratike

vetem atehere kur njerezit te kerkojne me ngulm qe ti respektohen te drejtat, dhe te mos reshtin

derisa tìa arrijne qellimit per te realizuar kete objektiv sa jetik aq edhe kushtetues. Drejtesia

sundon vetem atehere kur, sic thote edhe Platoni, te paprekurit nga padrejtesite te indinjohen

njelloj si te prekurit. Pra ndjenja e drejtesise duhet te jete e injektuar tek individi si ne rastet kur i

shkelen te drejtat e tij, ashtu dhe kur nje gje e tille i ndodh te tjereve. Parimi se drejtesia duhet te

qendroje pertej cdo virtyti njerezor, eshte parim i sanksionuar qe ne lashtesi, qe ne te drejten

romake.

Per te permiresuar gjendjen e krijuar dhe per te goditur korrupsionin ne kete institucion te

rendesishem, disa nga reformat konkrete duhet te jene :

Se pari : permes rritjes se rrogave te gjyqetareve.

Se dyti : Permes futjes se programeve te kualifikimit per gjyqetaret.

Se treti : Ndjekje penale e gjyqetareve te korruptuar

kopje


Lika

-45-

Se katerti : Ndjekje penale e gjyqetareve kur konstatohen shkelje procedurale, te perseritura me

qellim perfitimi.

Rroga e secilit gjyqetare duhet te jete ne raport me pozicionin e rendesishem qe cdo gjyqetare ka

ne nje shtet. Shperblimi ekonomik eshte nje stimul per cdo profesionit. Sa me i larte te jete ai, aq

me pak gjasa do te kete qe nje person te korruptohet. Madje shperblimet qe ata marrin ne forme

rryshfeti, duhet te ishte mire qe ti merrnin nga shteti, ne varesi te veshtiresise se ceshtjeve dhe

suksesit ne ndeshkimin e krimeve te renda qe paraqesin rrezikshmeri te larte shoqerore. Por

mbase edhe rritja e rrogave nuk i ploteson nevojat e tyre, ata duan pasuri. Shpesh here kemi

hasur raste ne te cilat gjyqetaret kane hezituar te deklarojne pasurite e tyre, te vetat dhe te

familareve te tyre. Eshte shume e drejte dhe shume e natyrshme qe gjyqetaret te jene te paret

persona qe duhet te deklarojne pasurite e tundshme e te patundshme duke sqaruar burimet

financiare dhe virgjerine e parave te investuara.

Futja e programeve te kualifikimt do te rriste formimin kulturor dhe profesional te tyre.

Marredheniet shoqerore sa vine dhe behen me te larmishme, dhe duhet te hartohen politika te

reja sociale ne te cilat bashkepunetore duhet te jene edhe gjyqetaret. Edhe metodologjia dhe

praktika gjyqesore sa vjen edhe avancon dhe gjy qetaret duhet te jene ne harmoni me keto

ndryshime. Ato duhet te jene gjithmone ne perputhje me modelet e perparuara europiane dhe jo

vetem marreveshje per arrestimet e krimineleve.

Ne disa raste, kur ne Shqiperi jane konstatuar raste te korrupsionit ne gjykate, ose eshte lene

ceshtja ne harrese, ose gjyqetari eshte pezulluar perkohesisht. Per personat ne fjale nuk eshte

marre asnje mase qofte dhe administrative e jo me penale. Ndeshkimi I nje personi ne detyre,

ndikon ne uljen e nivelit te korrupsionit dhe per sa kohe kjo gje nuk aplikohet, korrupsioni do

jete gjithnje e ne rritje.

Si baze qeverisjes dhe edukimit demokratik, eshte roli i qytetarit. Ne nje rend demokratik

presupozohet, qe qytetaret do te marrin vendimin qe te jene pjese e ketij sistemi dhe duhet te

veprojne per te arritur kete qellim. Ato duhet te jene te pregatitur, qe te mendojne mbi problemet

kopje


Lika

-46-

aktuale te jetes se tyre, dhe te luajne nje rol aktiv dhe me pergjegjesi ne kete proces dhe ne kete

detyre qe demokracia uà ngarkon.

Shoqerite demokratike, mund te duken pak te nderlikuara, sepse nuk ekziston asnje autoritet i

vetem i gjithepushtetshem, as nje organ i vetem qe te marre te gjitha vendimet vete, as edhe nje

parti qe te operonte e vetme ne sistemin politik. Kjo gje vertetohet ne praktike, ne ato vende ku

ekziston vertete nje sistem demokratik i mirefillte. Ne kete menyre, qeveria mund te zgjase sa

zgjat besimi i njerezve tek kjo qeveri. Qeveria duhet te jete zeri i qytetarit e jo i qeveritarit.

Qeveria duhet te jete perfaqesuese e aspiratave te shoqerise per nje jete me te mire dhe me te

qete. Por natyrisht edhe qeveria demokratike ben gabime, gabime te cilat mund te jene te

paevitueshme. Por mekanizmi i sistemit demokratik, eshte i tille qe te tregon menyrat e njohjes

se gabimeve dhe nderrimin e drejtimit te veprimit. Keto nderrime ne nje proces demokratik, nuk

mund te kursejne as nderrimet e udheheqesve.

Demokracia vepron ne pajtm me kushtetuten , e cila percakton kompetencat e qeveritareve dhe

garanton te drejtat themelore te qytetareve. Ne shoqerine demokratike, qeveria eshte nje prej

shume institucioneve, te cilat bashkejetojne ne nje sistem pluralist shoqeror. Ne shoqerine

demokratike pushteti dhe kompetencat e demokracise jene te kufizuara permes ligjit. Ne kete

shoqeri kaq ideale dhe utopike per realitetin shqiptar, te drejtat e individeve, ne menyre solide

jane te mbeshtetura ne ligj, dhe po ashtu eshte edhe garantimi i ketyre te drejtave.

Nje karakteristike shume e rendesishme e demokracise eshte se ajo eshte nje proces qe

perfeksionohet hap pas hapi dhe jo ne nje dite, ne nje muaj, nje vit apo ne nje mandat qeveritar .

Demokracia eshte nje forme e evolucionit te vazhdueshem e jo nje forme statike dhe e kufizuar

ne kohe. Nga qytetaret kerkon bashkepunim, kompromis dhe tolerance. Filozofia e qeverise

demokratike eshte se kur njerezit qeverisin ato mund te bejne gabime. Keshtu, procesi

demokratik, lyp se kur konstatohen gabime dhe shkelje te behen nderrime, e pastaj njerezve tù

lejohet te zgjedhin qeverine e re. As demokracia, madje nuk e ekzagjeroj po te them se asnje

sistem tjeter qeverie, nuk mund te krijojne shoqerine e persosur. Objektivi i demokracise

qendron ne ate se “ Ne – Populli „ i delegojme pushtetit te drejten per te ne qeverisur dhe per te

kopje


Lika

-47-

na ndihmuar te behemi “quasi – te persosur „ ne kuadrin e te drejtave te njeriut dhe

institucioneve qe i mbrojne keta te drejta me ligj.

Te gjitha vendet demokratike kane nje cilesi te perbashket te rendesishme : kompetencat e

qeveritareve jane te kufizuara, ndersa njerezit kane te drejta te garantuara dhe te sanksionuara ne

Kushtetute, te drejta te cilat as qeveria nuk mund t ìa marre. Kushtetuta numeron nje teresi te

drejtash te qytetareve, te cilat qeveria nuk mund t ùa privoje qytetareve, sic jane : e drejta e

jetes, e drejta per nje proces te rregullt gjyqesor, e drejta per te mos iù nenshtruar tortures, liria

fetare etj. Ne vendet demokratike, sistemet qeveritare jane ashtu te ndertuara, qe asnje individ

apo institucion te mos fitojne pushtetin pertej kufijve te ushtrimit te kompetencave te tyre. Ne

kete kuader duhet te ekzistojne gjykata te pavarura, dhe gjykates kompetent te cilet tùa bejne te

pamundur pushtetit ekzekutiv dhe legjislativ shkeljen e te drejtave te qytetareve. Monteskje ka

thene se : “cdo njeri qe ka pushtetin ne duart e tij, ta keqperdore ate. Kjo vazhdon per aq kohe

sa ai te gjeje kufijte“. Per kete arsye eshte e rendesishme kufizimi i pushtetit nepermjet ligjit, se

ne rast se ndodh ndryshe, me te do te abuzohet perhere.

Qeverite ne nje sistem demokratik kane natyrisht mjaft pushtet qe te qeverisi, por ky pushtet nuk

duhet te jete aq sa te uzurpoje te drejtat e qytetareve. Ndersa organet e vecanta te pushtetit, ne

menyre reciproke te kontrollojne ligjshmerine e njeri - tjetrit, keshtu qe asnjeri te mos mund te

grumbulloje pushtet teper te madh.

Demokracia mund te plagoset, ne qofte se qeveria ka teper pushtet, po ashtu demokracia mund te

plagoset dhe te pesoje cungim dhe humbje, ne rast se qeveria nuk ka mjaft pushtet qe te qeverise.

Sistemi demokratik perben nje formule te pushtetit te mire dhe ideal ne ditet e sotme, dhe jo te

anarkise dhe autoritarizmit. Demokracia ne Shqiperi eshte deformuar pikerisht nga faktoret e

lartepermendur, permasat jane te medha dhe kostot sociale dhe ekonomike nuk po e lene shtetin

ligjor te lulezoje....!!!

kopje


Lika

-48-

3

ANTROPOLOGJIA SHQIPTARE PERBALLE

KRITEREVE TE SHTETIT LIGJOR

Shkenca e antropologjise funksionon me se miri kur ne qender te saj vendoset

individi. Fundja eshte ky objektivi me primar i kesaj shkence, qe te studjoje individin perballe

proceseve dhe dukurive te ndryshme. Ne kuadrin e demokracise permes ligjit, eshte e udhes qe

pasi jane shqyrtuar dhe jane vene ne dukje problematikat e nje vendi demokratik, dhe sfecifikisht

te shoqerise shqiptare perballe procesit te demokratizimit, te behet nje ballafaqim idesh te

individeve shqiptar per konceptet ne fjale.

Ky kapitull ka per qellim te investigoje ne nje rreth relativisht te gjere njerezish, per te pare me

nga afer realitetin shqiptar, por kesaj rradhe jo nga filozofet, as nga politikanet dhe shkrimeve qe

shkruhen rreth sistemit te demokracise, por nga vete njerezit. Investigimi eshte projektuar ne

formen e nje pyetsori – ankete dhe eshte zhvilluar ne qytetin e Durresit ndermjet banoreve te

ketij qyteti.

Qe ne momentin qe je perballe nje idividi shqiptar, cilido qofte ai pa dallim moshe, seksi, apo

niveli arsimor, te bie ne sy kultura e tyre e vaket ne lidhje me problemin se ku konsiston ne te

vertete shteti ligjor apo si mund te demokratizohet nje vend nepermjet ligjit ? Me e thjeshte duket

situata kur shtetasit jane perballe pyetjeve te tilla si : a ka korrupsion ne Shqiperi, ne c`nivel

eshte ne organet e drejtesise, po ne administrate ? Te gjithe dakordohen me faktin se ne Shqiperi

ka korrupsion, dikush mendon shume e kush me pak.

kopje


Lika

-49-

Pyetsori eshte shpendare ne disa institucione dhe shkolla. Njerezit qe jane pyetur kane qene te

moshave te ndryshme, me konkretisht 18 – 35 vjec, 35 – 55 vjec dhe mbi 55 vjec. Ndersa persa i

perket nivelit arsimor, pyetsori u ideua qe te ndahej midis personave me nivel arsimor 8 – vjecar,

te mesem dhe te larte. Per shkak te veshtiresive qe termat “ shtet ligjor „ apo “ shtet i se drejtes ”,

haset tek individet me arsimi tete – vjecar, anketimi i kesaj kategorie ka qene e pamundur dhe jo

objektive.

Ja se si jane pergjigjur 100 qytetare, 10 pyetjeve qe kane te bejne me kriteret e shtetit ligjor :

1.Shteti ligjor eshte ai qe :

a. zbaton ligjet

b. ngre institucione me ligj

c. denon me ligj

d. nderton demokraci ligjore

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

Pyetja

Perq

ind

ja

a b c d

zbaton ligjet

50%

ngre

institucione

me ligj

30%

denon me ligj

10%

nderton

demokraci

ligjore

10%

zbaton ligjet ngre institucione me ligj

denon me ligj nderton demokraci ligjore

kopje


Lika

-50-

Pyetsorit te pare qe ka te beje me menyren e percaktimit te shtetit ligjor nga ana e qytetareve, ka

rezultuar se ka nje kuptim te drejte mbi demokracine qe vjen nga ligji. 50 % e te anketuareve

besojne se shteti ligjor eshte ai qe zbaton ligjet. Ndersa 30 % e tyre, besojne se shteti ligjor eshte

ai qe ngre institucione me ligj. Botekuptimi i ketyre individeve se shteti ligjor funksionon ne

baze te ligjeve, dhe ngre institucione me ligj, deshmon se ky 80 % - sh ,druhet se ne Shqiperi

keto dy obsione jane te munguara. Ky eshte nje perfundim antropologjik. Periudha shtate vjecare

ka krijuar here ne menyre te organizuar, dhe here spontanisht, nje pervoje individuale dhe

komunitare. Ky perfundim konstaton, gjithashtu nevojen e riberjes se demokracise permes ligjit

dhe institucioneve ligjore qofshin juridike apo te nje karakteri tjeter brenda administrates

publike. Sic do te trajtojme edhe ne pyetsoret e tjere keto mekanizma institucionale jane te

demtuar dhe nuk funksionojne ne menyre demokratike .

10 % e qytetareve jane pergjigjur se shteti ligjor eshte ai qe denon me ligj. Kjo ka qene nje

kunderpergjigje e antropologjise perkundrejt konceptit qe kryeministri i Shqiperise ka per shtetin

ligjor. Ky i fundit sa here qe flet per per shtetin ligjor permend argumentin se nje shtet behet

ligjor atehere kur denohet me ligj dhe ndeshkohen shkelesit. Ky eshte nje argument i

pamjaftueshem i ndertimit te shtetit me ane te ligjit. Eshte nje koncept i ashper dhe jo

demokratik, sepse ne qender te ketij percaktimi nuk vihet mbrojtja e te drejtave te njeriut me ane

te ligjit, por cenimi i te drejtave, dhe kufizimi i lirive te individit me ane te ligjit. Shoqeria ketij

perceptimi i eshte pergjigjur me butesisht, duke zgjedhur si mundesine me optimale te

funksionimi te shtetit ligjor zbatimin e ligjeve dhe ngritjen e institucioneve me ligj.

10 % jane pergjigjur se shteti ligjor eshte ai qe nderton demokraci ligjore. Kjo kategori njerezish

perben ne te njejten kohe, ate kategori qe besojne se demokracia ligjore ne vendin tone nuk

ekziston, ndaj dhe ato aspirojne per nje gje te tille.

kopje


Lika

-51-

2. Shteti ligjor dhe shteti i se drejtes eshte :

a. shteti qe mbron njeriun

b. shteti qe mbron pronen

c. shteti qe siguron barazi

d. shteti qe siguron ligjerisht te drejtat dhe lirite e njeriut

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

45%

Pyetja

Perq

ind

ja

a b c d

shteti qe mbron

njeriun

30%shteti qe mbron

pronen

20%

shteti qe

siguron barazi

10%

shteti qe

siguron ligjerisht

te drejtat dhe

lirite e njeriut

40%

shteti qe mbron njeriun

shteti qe mbron pronen

shteti qe siguron barazi

shteti qe siguron ligjerisht

te drejtat dhe lirite e

njeriut

Pyetjes se cfare duhet te mbroje dhe siguroje shteti ligjor dhe shteti i se drejtes, 40 % e

qytetareve ka dhene pergjigjen se eshte ai shtet qe siguron ligjerisht te drejtat dhe lirite e njeriut.

kopje


Lika

-52-

Ne kete menyre, mbetet nje 60 % e tyre qe nuk kane te njejtin mendim. Kjo eshte nje shifer jo e

mjaftueshme, dhe kjo mund te vije si rezultat i kultures dhe botekuptimit te munguar te

qytetareve per detyrat dhe objektivat e shtetit ligjor dhe shtetit te se drejtes.

30 % e te anketuareve kne mbrojtur pikepamjen se shteti ligjor dhe shteti i se drejtes eshte ai qe

mbron njeriun. Duke dhene kete pergjigje, ato mendojne se njerezit jane te pambrojtur. Kjo eshte

nje shifer e konsiderueshme, qe deshmon se shteti nuk eshte ne mbrojtje te tyre. Gjeja qe duhet

menduar ne keto kushte, eshte se shteti duhet te merret seriozisht me lirite dhe te drejtat e

individit.

10 % e qytetareve kene menduar se detyre e shtetit ligjor dhe shtetit te se drejtes eshte sigurimi i

barazise. Kjo perqindje e ulet per nje kusht ekzistencial te demokracise deshmon se instiktivisht

antropologjia i eshte larguar konceptit te djeshem qe : shteti dhuron barazimtarizem. Liria tashme

nuk shihet si tabu apo si deshire e parealizueshme. Individet i jane larguar konceptit te barabarte

permes ligjit, ku shteti na njeh dhe na garanton lirite dhe te drejtat.

20 % i kane kushtuar rendesi raportit te shtetit ligjor me pronen. Tre alternativat e para, mbrojtja

e njeriut, mbrojtja e prones dhe sigurimi i pasurise ne kuader te shtetit ligjor jane ngushtesisht te

lidhura me njera – tjetren, dhe se bashku mund te identifikohen nen termin “ te drejtat e njeriut”.

Pra te gjithe pergjigjet qe kane dhene qytetaret kane te bejne me humanizimin e politikave

shteterore. Te gjitha funksionet e shtetit duhet te operojne mbi kete baze : humanizmit.

kopje


Lika

-53-

3. Demokracia ne Shqiperi eshte :

a. e plote

b. e pjesshme

c. e brishte

d. funksionale

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

Pyetja

Perq

ind

ja

e plote e pjesshme e brishte funksionale

e plote

0%

e pjesshme

40%

e brishte

50%

funksionale

10%

e plote e pjesshme e brishte funksionale

kopje


Lika

-54-

Nje nga pyetjet e anketes ishte venia e nje epiteti, demokracise ne Shqiperi midis alternativave :

e plote, e pjesshme, e brishte dhe funksionale. 50 % e tyre kane dhene pergjigjen se demokracia

ne Shqiperi eshte e brishte. Ky konstatim vjen permes nje vetedije qe shpreh shqetesim per nje

demokraci te thyeshme, te pakonsoliduar dhe te rrezikuar.

Fakti me alarmant qe eshte konstatuar nga kjo pyetje eshte se asnje prej 100 te anketuareve nuk

eshte shprehur se demokracia ne Shqiperi eshte e plote. Me teper se qytetaret qe e vuajne dhe

pak kane ne dore per te rregulluar, shqetesimi eshte i madh per politiken zyrtare.

40 % jane pergjigjur se demokracia ne Shqiperi eshte e pjesshme. Ky eshte nje konkluzion me

iluziv se ai qe e percepton demokracine te brishte. Individet qe kane bere kete zgjedhje jane

treguar naiv, duke menduar se ne Shqiperi disa struktura jane demokratike dhe disa te tjera jo. E

kemi shpjeguar edhe ne kapitujt e meparshem se nje shtet ose eshte ose nuk ehste demokratik,

nuk mund te mburremi me nje demokraci te cunguar.

4. Shteti dhe administrata eshte :

a. plotesisht i korruptuar

b. pjeserisht i korruptuar

c. vende-vende i korruptuar

d. nuk eshte i korruptuar

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

Pyetja

Perq

ind

ja

a b c d

kopje


Lika

-55-

plotesisht i

korruptuar

60%

pjeserisht i

korruptuar

30%

vende-vende i

korruptuar

10%

nuk eshte i

korruptuar

0%

plotesisht i korruptuar pjeserisht i korruptuar

vende-vende i korruptuar nuk eshte i korruptuar

Ne kuadrin e korrupsionit ne vendin tone jane bere dy pyetje. E para ka te beje me shtetin dhe

administraten ne pergjithesi, nivelin e korrupsionit ne keto struktura. Shifrat alarmante sa vine

edhe behen me shqetesuese. As 0,001 % e qytetareve nuk eshte shprehur se shteti dhe

administrata ne vend nuk eshte e korruptuar. Ne kete rast te jepet pershtypja se korrupsioni eshte

bere pjese e funksioneve shteterore te drejtuesve te shtetit dhe te administrates. Asnje prej te

anketuarve nuk ka guxuar te pohoj se shteti nuk eshte i korruptuar. Kjo mungese besimi, sjell

prishje te raportit individ – shtet , dhe perforcon lidhjen individ – korrupsion – shtet. Individi ne

kete menyre humbet krejtesisht besimin tek administrata.

Korrupsioni eshte nje fenomen i pranishem edhe ne rastet kur e drejta ekziston. Por, individi

shqiptar eshte mberthyer nga psikoza e korrupsionit ( sikunder edhe autoritetet publike ), dhe e

perdorin korrupsionin si nje mjet per te marre ose per te blere te drejten e vet.

60 % e qytetareve kane pohuar se shteti dhe administrata jane plotesisht te korruptuara, dhe 30 %

kane thene se jane pjeserisht te korruptuara. Teresia e ketyre individeve kane nje te perbashket :

te dy keto kategori artikulojne termin “ korrupsion “, kush me shume e kush me pak 90 %

mendojne se shteti dhe administrata realisht jane te korruptuara. Prania e atyre qe mendojne se

kopje


Lika

-56-

keto struktura jane pjeserisht te korruptuara, na frenun qe te nxjerrim perfundime absolute dhe

akuza kolektive.

5. Sistemi i drejtesise eshte :

a. i korruptuar plotesisht

b. i korruptuar pjeserisht

c. i korruptuar ne disa raste

d. nuk eshte i korruptuar

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

Pyetja

Perq

ind

ja

a b c d

i korruptuar

plotesisht

70%

i korruptuar

pjeserisht

20%

i korruptuar ne

disa raste

10%

nuk eshte i

korruptuar

0%

i korruptuar plotesisht i korruptuar pjeserisht

i korruptuar ne disa raste nuk eshte i korruptuar

kopje


Lika

-57-

Kur qytetaret jane gjendur perballe pyetjes qe specifikon organet e drejtesise si te

korruptueshme,statistikat kane rezultuar akoma me negative sesa pyetja qe e pergjithsonte sferen

e investigimit ne te gjithe administraten. 70 % jane te bindur qe organet e drejtesise jane

plotesisht te korruptuar. Kjo eshte nje shifer alarmante, qe e ve edhe nje here demokracine ne

rrezik. Njeri nga pushtetet qe duhet te jete “ kristal ”, transparent dhe i paster, pushteti i ligjit

eshte plotesisht i kritikueshem nga njerezit. 70 % e tyre nuk besojne absolutisht ne funksionimin

e ligjit ne organet e drejtesise, po pohojne me bindje se keto organe jane plotesisht te

korruptueshme.

Kesaj perqindjeje, i bashkangjitet edhe pjesa tjeter e te anketuarve qe mendojne gjithashtu se

organet e drejtesise jane te korruptuar, por ky percaktim behet ne menyre me relative pasi 20 %

mendojne se organet e drejtesise jane pjeserisht te korruptuara dhe 10 % jane pergjigjur se keto

organe jane vende – vende te korruptuara.

Ne kete menyre serish na mungon, nje 0,0001 % e atyre qe mund te pergjigjen se organet e

drejtesise nuk jane te korruptuara. Kjo na ben qe te arrijme ne konkluzionin se 100% mendojne

dhe e konstatojne se organet e drejtesise jane realisht te korruptuar. Drejtesia me ligj eshte e

korruptuar, dhe e drejta nuk ekziston.

6. Ju besoni te sistemi i drejtesise :

a. plotesisht

b. pjeserisht

c. vende – vende

d. nuk besoni fare

kopje


Lika

-58-

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

Pyetja

Perq

ind

ja

plotesisht pjeserisht vende-vende nuk besoni fare

plotesisht

0%

pjeserisht

10%

vende-vende

10%

nuk besoni fare

80%

plotesisht pjeserisht vende-vende nuk besoni fare

Pyetsori i meparshem ne lidhje me korrupsionin ne organet e drejtesise i korrespondon pyetjes se

ketij pyetsori rreth besimit qe kane qytetaret te sistemi i drejtesise. 80 % e tyre nuk besojne fare

tek ky sistem. Ne kete menyre eshte prishur marredhenia e besimit individ – sistem drejtesie. Kjo

marredhenie nuk funksionon sepse nuk ka kontate, nuk ekziston detyrimi i organeve qe te

perkoje me te drejtat e individit.

10 % besojne pjeserisht dhe 10% te tjere besojne vende – vende. Edhe ne kete rast mungon qofte

edhe 1 % qe te mendojne te kunderten, pra te kene besim tek organet e drejtesise. Kjo gje ka

ndodhur sepse individit shqiptar i eshte krijuar psikoza se eshe kur ka marre drejtesi ligjore dhe

kopje


Lika

-59-

ka plotesuar kerkesen ka paguar. Aktualisht ne Shqiperi eshte krijuar nje klime e tille qe edhe

kur ke te drejte duhet te paguash. Format e pageses ( te rryshfetit ) jane te ndryshme, ne dore, ne

natyre, ne kompensim apo ne nje forme tjeter.

20 % qe besojne pjeserisht nuk mund te shperfillen. Ato qe besojne vende – vende jane te

kenaqur dhe besojne tek te pakten nje nga strukturat e drejtesise. Sistemi i drejtesise eshte i

perbere nga shume mekanizma qe bashkeveprojne ne emer te drejtesise. Ka gjyqetare, prokurore,

arshive, avokate, noter, permbarimor etj. Ajo perqindje qe beson vende – vende, beson tek te

pakten nje prej ketyre strukturave. Por nje gje e tille nuk mjafton. Besimi duhet te jete

gjitheperfshires.

7. Kush duhet te ndryshoje i pari :

a. ligji

b. morali

c. ligji dhe morali njeheresh

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

Pyetja

Perq

ind

ja

a b c

kopje


Lika

-60-

ligji

10%

morali

60%

ligji dhe morali

njeheresh

30% 0%

ligji morali ligji dhe morali njeheresh

Pyetesori i shtate ka ne qender te tij, dilemen : qe te funksionoje ligji i pari qe duhet te ndryshoje

eshte ligji , morali apo te dy njekohesisht. Kuptimi i drejte i raportit moral – ligj, ka lidhje me

raportin e ndergjegjes morale me ndergjegjen juridike. 60 % e te anketuarve jane te vetedijshem

qe morali eshte ai virtyt qe duhet te ndryshoje. Pra, kjo kategori mendon se morali nuk ka

ndryshuar per mire ne vendin tone ndaj e gjykojne si kriter qe nje shtet duhet te posedoje qe te

funksionoje ashtu sic duhet. Morali i shoqerise duhet te jete ne harmoni me disiplinimin,

respektimin e rregullave, dhe zbatimin e ligjeve .Kemi theksuar edhe ne kapitullin e dyte qe

antropologjia shqiptare eshte e njehsuar me antirregullin, dhe kjo gje eshte aq e dukshme saqe

qytetaret e konstatojne edhe vete nje gje te tille. Morali ne kete kontekst eshte i pranishem, sepse

po te mungoje morali, ligji del nga vetedija, dhe interpretohet dhe zbatohet ashtu sic e mendon

individi, dhe jo ashtu sic duhet te jete.

10 % jane pergjigjur se duhet te ndryshoje ligji. Kjo perqindje jo e vogel, na deshmon se

ndryshimi i ligjeve po ngre krye. Ndersa 30 % pergjigjen se ligji dhe morali duhet te ndryshojne

njekohesisht. Demokracia ne Shqiperi eshte penguar nga morali i vjeter tradicional ne raport me

zhvillimin dhe me ligjin. Kjo gje kuptohet edhe nga heshtja e 70 % e individeve qe akoma se

kane kuptuar lidhjen e ngushte midis ligjit dhe moralit, duke bere qe vetem 30 % e tyre ta

pohojne nje gje te tille.

kopje


Lika

-61-

8. Shteti ligjor ka lidhje :

a. me edukimin shkollor

b. me edukimin familjar

c. me zakonet personale

d. me traditen

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

Pyetja

Perq

ind

ja

a b c d

me edukimin

shkollor

60%

me edukimin

familjar

10%

me zakonet

personale

0%

me traditen

30%

me edukimin shkollor me edukimin familjar

me zakonet personale me traditen

kopje


Lika

-62-

Ne kete pyetsore, shteti ligjor eshte studiuaar ne raport me edukimin shkollor, me edukimin

familjar, me zakonet personale, dhe me traditen. Ajo qe te bije ne sy ne kete ankete, eshte se

shoqeria ka heshtur perballe obsionit se shteti ligjor ka lidhje me zakonet personale. Asnje prej

tyre nuk e ka vleresuar si te rendesishem kete kriter. Kjo gje do te thote se njerezit akoma nuk e

perceptojne ligjin si pjese e zakoneve te veta personale. Antropologja shqiptare e kupton shtetin

ligjor vetem ne funksion te edukimit shkollor, edukimit familjar dhe ne raport me traditen, dhe jo

ne menyre subjektive me zakonet personale.

60 % mendojne se shteti ligjor ka lidhje me edukimin shkollor, qe do te thote se kultura juridike

e formuar qe ne shkolla ende mungon. Ky perben nje mentalitet te shendoshe qytetare dhe na ben

te reflektojme edhe nje here ne domosdoshmerine e studimit te ligjit qe ne bankat e shkolles.

30 % kane percaktuar traditen si faktore per funksionimin e shtetit ligjor. Ky i fundit nuk ka

funksionuar ashtu sic duhet ne Shqiperi per shkak te tradites se krijuar tradicionalisht, kryesisht

gjate viteve te tranzicionit, ku cdo e drejte dhe liri kerkohet me dhune ose blihet me para, duke

demtuar keshtu formimin eficent te shtetit ligjor. Menyrat per te shkuar drejt krijimit te nje shteti

ligjor jane te gabuara dhe ky eshte rezultat i kultures qe tradicionalisht eshte krijuar te cdo

individ.

10 % kane besuar se shteti ligjor ka lidhje me edukimin familjar. Ndergjegja ligjore tek individi

nuk duhet dhe nuk mund te formohet apo te injektohet vetem ne bankat e shkolles, do te ishte e

pamjaftueshme, kjo gje eshte nje detyre edhe e familjes. Perkufizimi teoriko – ligjor i familjes

eshte se “ Familja eshte celula baze e shoqerise ” . Kjo do te thote se eshte thelbi i cdo formimi

individual dhe shoqeror i cdo individi. Nqs ndergjegja familjare eshte e kompletuar edhe nga

pikepamja ligjore, atehere kjo ndergjegje ( sic kane deshmuar edhe 30 % ) ndikon ne formimin e

perceptimit te shtetit ligjor. Kjo kategori njerezish rrjedhimish besojne se edukimi familjar nuk

ka perparuar ne kete aspekt.

9. Qe te funksionoje shteti ligjor :

kopje


Lika

-63-

a. duhet te njohim me mire ligjet

b. duhet ti zbatojme ligjet

c. duhet te kemi edukate ligjore

d. duhet te kemi me shume frike nga ligji

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

Pyetja

Perq

ind

ja

a b c d

duhet te njohim

me mire ligjet

0%

duhet ti zbatojme

ligjet

70%

duhet te kemi

edukate ligjore

20%

duhet te kemi me

shume frike nga

ligji

10%

duhet te njohim me mire ligjet duhet ti zbatojme ligjet

duhet te kemi edukate ligjore duhet te kemi me shume frike nga ligji

Anketa e nente na jep detyrat qe individi duhet te permbushi, qe te ndikoje ne mirefunksionimin

e shtetit ligjor. 70 % e qytetareve besojne se ligjet nuk zbatohen dhe per kete arsye kane

selektuar kete obsion, pra qe shteti ligjor te funksionoje duhet te zbatohen ligjet. Meqenese

kopje


Lika

-64-

shteti ligjor eshte ai qe ngrihet dhe funksionon permes ligjit, zbatimi i tij eshte kusht

ekzistencial.

10 % e te anketuarve vazhdojne idene se shteti ligjor ka lidhje me edukaten ligjore. Mungesa e

saj nuk e le shtetin ligjor te ngre krye. 10 % mendojne se shteti ligjor nuk funksionon se njerezit

nuk kane frike nga ligji, ndaj dhe pohojne te kunderten. Nepermjet ketij konstatimi qytetaret

kane pohuar indirekt, se njerezi nuk kane frike prej ligjit, per arsye se korrupsioni eshte i

pranishem ne shifra shume te larta ne organet e drejtesise. Kur ceshtjet akoma vazhdojne

bujshem, te zgjidhen permes rryshfetit, njerezit nuk kane se si ti druhen ligjit, sepse e drejta

lehtesisht behet e padrejte dhe anasjelltas...

Ndersa ceshtja e njohjes se ligjit lidhet me faktin se antropologjia shqiptare eshte ne dijeni te

ligjeve qe ekzistojne dhe operojne ne vendon tone, i njohin mire ato, sepse ato jane shrehimisht

te percaktuara. Rreziku qendron ne menyren se si zbatohen, sa zbatohen, dhe sa frike kane prej

tij. Ndaj dhe per ceshtjen e njohjes se ligjit si kriter per funksionimin e shtetit ligjor,

antropologjia ka heshtur, kane deshmuar se nuk ka qene kjo pengesa...

10. Shqiperia eshte aktualisht :

a. shtet ligjor demokratik

b. shtet ligjor autoritarist

c. shtet ligjor ne rruge e siper

d. shtet qe perpiqet te behet ligjor

kopje


Lika

-65-

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

Pyetja

Perq

ind

ja

a b c d

shtet ligjor

demokratik

0%

shtet ligjor

autoritarist

10%

shtet ligjor ne

rruge e siper

30%

shtet qe perpiqet

te behet ligjor

60%

shtet ligjor demokratik shtet ligjor autoritarist

shtet ligjor ne rruge e siper shtet qe perpiqet te behet ligjor

Pyetesori i fundit eshte ai qe i finalizon te gjitha obsionet ne nje te vetme, dhe percakton qarte

c`sistem eshte aktualisht Shqiperia, e konceptuar nga individet. 60 % mendojne se Shqiperia

eshte aktualisht shtet qe perpiqet te behet ligjor. Kjo do te thote se perpjekjet jane reale, deshira

ekziston por na ve edhe perpara nje realiteti te tille qe te gjithe ne jemi koshient : arritjet nuk jane

reale dhe objektive.

kopje


Lika

-66-

30 % besojne se Shqiperia eshte aktualisht shtet ligjor ne rruge e siper. Kjo kategori njerezish

eshte optimiste sepse fakti qe eshte ne rruge e siper, do te thote se puna ka filluar, rezultate ka

pasur, por do edhe me kohe, qe te behet krejtesisht “ shtet ligjor ” .

10 % mendojne se Shqiperia eshte aktualisht nje shtet autoritarist. Ne teresi te gjitha keto

obsione dhe pergjigje deshmojne se 100 % e qytetareve te pyetur, e perjashtojne mundesine qe

Shqiperia nuk eshte nje shtet ligjor, duke rezultuar se 0 % kane pohuar nje gje te tille.

Ky kapitull sherbeu si pjese plotesonjese dhe shume objektive e dy kapitujve te pare. Perballe

proceseve dhe faktoreve demokratike u vendos vete antropologjia shqiptare. Pyetjet qene te

drejteperdrejta, konkrete dhe qe kishin lidhje te ngushte si me shtetin ligjor ashtu edhe me vete

individin. Rezultatet nuk qene aspak te favorshme, por kjo gje u anticipua edhe ne kapitujt e

meparshem. Pergjigjet qene thjesht fakte, pohime dhe pakenaqesi te vete antropologjise.

Nepermjet kesaj pune u identifikuan piket me te forta dhe me te dobta te shtetit ligjor. Nepermjet

saj pame qe korrupsioni ne Shqiperi eshte alarmant dhe po pengon proceset demokratizuese.

Perballe tyre nuk mund te heshtim....!!!! Populli vete nuk heshti, por konstatoje crregullime,

akuzoje dhe dha rekomandime se si mund te krijohet duke pasur parasysh se ku ka caluar deri me

sot.... !!!

4. B I B L I O G R A F I

Vepra te cituara.

KAPITULLI I PARE :

kopje


Lika

-67-

1. Platoni : “ Republika ”

2. Dr.Xhezair Zaganjori, Aurela Anastasi, Eralda Cani : Shteti i se Drejtes ne Republiken e

Shqiperise .

3. Aristoteli : “ Politika ”

4. Monteskje : “ Mbi frymen e ligjeve ”

5. Zhan – Zhak Rusoi : “ Kontrata Sociale „

6. Po aty.

7. Xhon Loku : “ Dy traktate mbi qeverisjen „

8. Po aty.

9. Makiaveli : “ Princi „

10. Platoni : “ Republika „


12. Monteskje : “ Mbi frymen e ligjeve „

13. Po aty.


15. Po aty .

16. Aristoteli : “ Politika „

17. Po aty.

18. Po aty.

19. Monteskje : “ Mbi frymen e ligjeve „



22. Aristoteli : “ Politika „

23. Po aty.


25. Xhon Loku : “ Dy traktatet mbi qeverisjen „

26. Po aty.

27. Deklarata amerikane e te drejtave.

28. Volteri : “ Fjalori filozofik „

29. Po aty.

kopje


Lika

-68-

30. Po aty.

31. Dideroi : “ Enciklopedia „

32. Klaudio Adriano Helvetius : “ Shpirti i njeriut „

33. Po aty.

34. Po aty.

35. Po aty.

36. Po aty.

37. Paul Henrik : “ Sistemet e natyres ”

38. Kondorset : “ Lèsquise.......de lesprit humana „

39. Moreli : “ Kodi i natyres ”

40. Po aty.

41. Po aty.

42. Deklarata Franceze e te drejtave te njeriut dhe qytetarit.

KAPITULLI I DYTE :

43. Perparim Kabo “ Autoritarizem ne tranzicion „ Tirane 2006 faqe 173





48. Perparim Kabo “ Autoritarizem ne trancicion „ Tirane 2006 faqe 179


50. Po aty

51. Po aty

52. Po aty

53. Po aty

54. Po aty



57. Po aty

kopje


Lika

-69-

58. Perparim Kabo “ Autoritarizem ne trazicion „ Tirane 2006 faqe 234












70. Perparim Kabo “ Aautoritarizem ne tranzicion „Tirane 2006 faqe 238






Documents

FAKULTETI I SHKENCAVE POLITIKE JURIDIKE MASTER …uamd.edu.al/new/wp-content/uploads/2013/01/SHTETI-I-SE-DREJTES... · shoqerise sepse gjerat i kane pare gjithmone ne perpjestim me