Felsefenin Tesellisi - Alain de Botton

8/7/2019 Felsefenin Tesellisi - Alain de Botton

1/34

1

FELSEFENN TESELLS Alain de Botton

ALAIN DE BOTTON 1969 yl nda svire'de do du. E itimini Cambridge' de tamamlad .

Yap tlar on alt dile evrildi. Halen Londra' da ya yor. Trk okurunun bykbe enisini kazanan Alain de Botton' un di er kitaplar ;, A k zerine, Proust Ya am n z Nas l De i tirebilir, p ve Anlat, Romantik Hareket, Seyahat Sanat ve Stat Endi esi.

***

NDEK LER I .Toplum Taraf ndan Kabul Grmemenin Tesellisi (Sokrates), 7 II. Yeterince Paraya Sahip Olmaman n Tesellisi (Epikuros), 57 III. D k r kl Ya aman n Tesellisi (Seneca), 93

IV. Kendini Yetersiz Hissetmenin Tesellisi (Montaigne), 141V. K r k Bir Kalbin Tesellisi (Schopenhauer), 209VI. Zorluklar Ya aman n Tesellisi (Nietzsche), 251

***I

Toplum Taraf ndan Kabul Grmemenin Tesellisi

Sohbetlerde tercihim do ruyu sylemektense, ba kalar n n benden ho lanmas n sa lamak oluyordu. Kar mdakini memnun etme arzum y znden ocu unun okulmsameresini seyreden bir veli gibi s radan esprilere glyordum. Bir topluluk

iindeyken, o unluk taraf ndan kabul gren fikirleri sorgulamaya kalkm yordum... Oysa filozof, toplum taraf ndan kabul grmedi i ve devlet onu sulu buldu u haldedize gelmemi ti. stelik, kendine olan gveni, kibrinden, sald rgan mizac ndan ilerigelmiyor, felsefi temellere dayan yordu.

, felsefe szc Yunanca kklerinde kendini a a vuran -philo, sevgi, sophia,bilgelik- felsefi anlay a ok da abart ya kamayan bir sadakatle ba l ; en tarifsizac lar m z n nedenleriyle ilgili teselli edici, pratik birka ey syleme konusundahevesli ki ilerdi.

Ki inin phe uyand rmamak ve d lanmamak iin nas l davranmas gerekti ine ili kinolarak her toplumun kendine gre anlay lar vard r. Bunlardan baz lar kanunlardaa ka dile getirilir; baz lar ise "sa duyu" diye tan mlanan, ahlaka ve gndelikya ama ili kin yarg lar btn iinde sakl d r.

Ancak, yaln zca ba kalar n n d manca tav rlar de ildir bizi mevcut dzenisorgulamaktan al koyan. phe duyma yetene imiz iimize yerle mi bir inantaraf ndan da baltalanabilir; toplum taraf ndan kabul gren davran biimlerininsa lam bir temele dayand na inan r z. Bu sa lam temeli kendimiz gremesek de


2/34

2

byle bir temel mutlaka vard r nk ok uzun zamand r ok fazla say da insan butemel zerine kurulmu olan dzene uygun davranmaktad r. Toplumun ba tan berikorkun bir hata yap yor olmas , stelik bu hatay bir tek bizim fark etmi olmam zimkans z gibi gelir bize. phelerimizi bast r p sry takip ederiz nk kendimizi, ozamana kadar su yzne kmam , kabul edilmesi zor hakikatleri bulup kartan birnder olarak gremeyiz.

Hayat [Sokrates ] .. 469 y l nda Atina' da do du. Sokrates genli inde filozof Arkhelaos'un rencisi oldu, sonra d ncelerinin hibirini yaz ya geirmeden felsefeyapmaya ba lad . Kar s Ksanthippe nin huysuzlu u dillere destand (niin yle birkad nla evlendi i soruldu unda filozof, at terbiyecilerin en huysuz atlarla al mas gerekti ini sylerdi).

E er varolan dzeni sorgulamaktan ka n yorsak, bunun nedeni -iinde ya ad m zkentin iklimi ve bykl bir yana- toplum taraf ndan kabul gren her eyin do ruoldu unu d nmemizdir asl nda.

Aristofanes entelektellere ok bildik bir ele tiri getiriyordu: Entelekteller sorduklar sorularla akla uygun gr lerden iyice uzak1a yor, oysa meseleleri sistemli biimdeanaliz etmeyi hi renmemi ki iler her eyi daha btnlkl bir biimdekavr yorlard .

Herkes taraf ndan kabul gren bu tan mda, sava alan d nda da cesaretgsterilebilece i ve cesur davranmak iin sebat ile birlikte bilginin de kullan lmas gerekti i dikkate al nmam t .

Bir ka dakika iinde, Menon, erdemli olmak iin ille de zengin ve nfuzlu olmak

gerekmedi ini, hatta bunlar n erdemli olmak iin yeterli olmad n anlam t . Zengininsanlara hayranl k duyulabilirdi, ama bu, onlar n sahip olduklar eyleri nas l edinmi olduklar na ba l yd . yleyse yoksulluk da ki inin ahlaki de erini yans tamazd .

Ba kalar bilmiyor olabilirBa kalar hatal olabilir, nemli konumlara gelmi ki iler bile olsalar; byk o unluktaraf ndan yzy llard r kabul grm inanlar dile getiriyor bile olsalar. Bunun nedenide ok basit: nk bu insanlar inand klar eylerin mant kl olup olmad n higzden geirmemi lerdir.

yi bir mlek ya da ayakkab yapmak yaln zca sezgiyle olacak bir i de ildi; yleyse

ok daha karma k bir i olan ya am srdrme i i nas l olur da ncller ya dahedefler zerine bir an bile kafa yormaks z n yrtlebilirdi ?

Bunun nedeni, belki de, ya am m z srdrmenin ok da karma k bir ey olmad nainanmam zd r.

mlekilik gerekten zor bir i gibi grnyor. Ne yaz k ki do ru drst bir ahlakanlay edinmek hi de yle grnmyor.


3/34

3

Sokrates, bu karma k yap ya gereken sayg y gstermeyen, gr lerini formleetmek iin bir mlekinin sarf etti i kadar dikkati bile sarf etmeyen ama nedensekendine ok gvenen insanlar kar s nda cesaretimizin k r lmamas gerekti inisylyor. ok a ikar, ok do al diye nitelenen eyleri gerekten yle oldu una ok azrastlan r. Bu bilin unu d nmeye sevk etmeli bizi: Asl nda ya am grnd ndenok daha esnek, nk yayg n gr ler, genelde, hatas z kar mlar sonucunda de il,yzy llard r srp giden entelektel karma an n sonucunda bu gnk konumlar nageldiler.

Do ru ifade, mant ksal olarak bir eli kiye yol amayacak ifadedir. E er tersikan tlanam yorsa bir ifade do ru diye kabul edilir. E er tersi kan tlanabiliyorsa, buifadeyle yans t lan gr e ka ki i inan rsa inans n ifade yanl t r ve biz de bu gr leilgili bir pheye kap ld m z iin hakl km oluruz.

insan ancak bir eyin ne olmad n anlamak suretiyle onun tam olarak ne oldu ubilgisine yakla abilir.

d ncenin rn, sezginin rnnden daha stndr.

Sokrates bilgiyi do ru d nceden stn tutar; nk bilgi sahibi olmak yaln zca bireyin niin do ru oldu unu bilmek de il ayn zamanda teki seeneklerin niin yanl

oldu unu da bilmek demektir.

... 200 ila 2500 ki iden olu an jri de hangi iddian n do ru oldu una karar veriyor;jri yeleri kararlar n oy pusulalar n kullanarak ya da ellerini kald rarak a kl yorlard .Bir taraf destekleyen ki ilerin say s na bakarak neyin do ru neyin yanl oldu unakarar verme yntemi Atina'n n politik ve yasal ya am nda hep kullan la gelmi biryntemdi.

Biz bu kadar sa lam duram yorsak, ki i1i imizle ya da elde etti imiz ba ar larla ilgilibirka a r sz i itince gz ya lar na bo uluyorsak, bunun nedeni, hakl oldu umuzainanmak iin ille de ba kalar n n onay na gereksinim duymam z olabilir. Alayaal nmak yoldan kt m z gsteren ve asla gz ard edemeyece imiz bir i aret gibigelir bize.

D ncelerimizin ya da ya am biimimizin yanl oldu u, asla ve asla, o unlu ungr leriyle ters d t mz gere inden yola k larak kan tlanamazd .

Bizi endi elendiren, bize kar olan insanlar n oklu u de il, bize kar olmalar n n

alt nda yatan sa lam nedenler olmal d r. Yani, dikkatimizi kabul grmedi imizgere inden uzakla t r p, niin kabul grmedi imize ili kin a klamalarayneltmeliyiz. Bize muhalefet edenlerin d nme yntemlerinin sa laml , onlar nmuhalefetine verece imiz de eri belirler.

Fakat genellikle tam tersi bir e ilimle hareket ederiz: Herkesi dinleme, her kaba sz,her alayc davran kar s nda zlme e ilimiyle.


4/34

4

Ne yaz k ki, mlekili in tersine, d nce rnnn iyisini ktsnden ilk bak taay rmak zordur. Halbuki sarho bir zanaatkar n yapt mle i ay k meslekta n nyapt mlekten ay rmak hi de zor de il.

Otoriter bir tav rla dile getirilen kt bir d nce, nas l olu turuldu una ili kin sa lamkan tlar sunulmam olsa da, bir sre iin sa lam bir d ncenin ta d a rl ta yabilir. Ancak dikkatimizi yaln zca kar m zdakilerin vard klar sonularaodaklarsak, onlara belki de hak etmedikleri halde sayg duymaya ba lar z -i te buyzden Sokrates, bizi ele tirenlerin yarg ya varmak iin kulland klar mant ksalyntemler zerinde durmam z gerekti ini vurgular. E er bunu yaparsak, muhalefetingetirece i sonulardan kendimizi kurtaramasak da, hatal olman n bizde do uraca zay fl k duygusunu ya amam oluruz.

Polus, yaln zca diktatrlerin gerekten mutlu olabileceklerini ileri sryordu; nkinsan ancak diktatr olunca istedi i gibi davranabilir, d manlar n hapse t kabilir,onlar n mallar na el koyabilir, hatta onlar idam ettirebilirdi.

Gerek sayg nl k o unlu un iradesinden de il sa lam bir ak l yrtmedenkaynaklan r.

Bunlar sekinci bir tavr a r t r yordu. Sokrates gerekten de sekinciydi. Yine deonun sekincili inde snobluk ya da nyarg yoktu.

Ele tirinin de erli bir ele tiri olup olmad , ele tiren ki ilerin oklu una ya dartbelerinin yksek olup olmad na bak larak de il ele tiren ki i ya da ki ilerin nas lbir d nme srecinden getiklerine bak larak anla l r.

Jri yesi olmak iin yaln zca u zellikler aran yordu: Yunan vatanda olmak, sa lam

zihne sahip olmak ve hi kimseye borcu olmamak. Geri yelerin sa lam bir zihinselyap ya sahip olup olmad klar Sokrates'in ltlerine gre de erlendirilmiyordu;buradaki tek lt jri yeli i iin ba vuranlar n dz bir izgi zerinde yryebiliyor veadlar soruldu unda do ru yan t verebiliyor olmalar yd .

Savunman n jriye seslenmek iin yaln zca birka dakikas vard ; bir kaptaki su tekikab n iine bo ald anda bu sre sona eriyordu.

belli artlar alt nda, ba kalar n n gr lerini ciddiye almama gcn. Sokratesinsanlar n kendisiyle ilgili gr lerini inat l ndan, herkesi hor grd ndenreddetmiyordu; bu zaten her insan n mant n kullanabilme potansiyeline sahip

oldu una ili kin inanc yla ters d erdi. Filozof hayat n Atinal larla konu maya adam bu insanlar n kafalar n n nas l i ledi ini ve ne yaz k ki pek o unun da hi i lemedi inigayet iyi biliyor, yine de bir gn d nmeye ba layacaklar n umut ediyordu. Keyfibiimde karar verme ve herkese kabul gren fikirleri sorgulamaks z n bunlar npe inden gitme gibi e ilimleri oldu unu gzlemlemi ti. O, mant kl bir adamd veher mant kl adam gibi kendine inan yordu; d manlar n n gerekti i gibid nemedi ini anl yor olmakla birlikte kendi d ncelerinin kesinlikle do ru oldu ukonusunda diretmekten de ka n yordu.


5/34

5

Sokrates'in tlerine kulak vermeyelim; onu daha ok, mant ks z sulamalarla kar kar ya kalan zeki bir insan n kendine olan gvenini nas l koruyabilece ine ili kinmthi bir rnek olarak hat rlayal m. Tanr beni bu at n stne yerle tirdi, onaba l y m, nk heybetinden tr tembelli e meyleden bu at bir atsine ininvarl yla hareketlenebilir ...

Toplumsal ya am, ba kalar n n bizimle ilgili alg lar ile bizim kendi gerekli imizaras ndaki uyu mazl klarla rl. Temkinli olmaya al t m z zaman aptall klasulan yoruz. Utangal m z kendini be enmi lik, ba kalar n memnun etme iste imizdalkavukluk olarak alg lan yor.

nyarg lar n yok olmas ve k skanl n azalmas iin zamana gerek var; Kendilkemizdeki jrileri ikna edip kendimizi kurtaramasak da gelecekteki jrilerin olas kararlar yla teselli bulabiliriz.

Bu rnekten yola karak hissi davran p, o unlu un nefret etti i biri olmakla hakl olmak aras nda bir ba lant oldu u d ncesine s nabiliriz. Btn dahilerin, btnazizlerin kaderinde nce yanl anla lma, sonra da Lisipus'un bronz heykelleriyleonurland r lmak vard r gibi gelebilir bize. Fakat belki biz ne aziz ne de dahiyizdir. Belkimeselenin temelinde yatan sa lam nedenlere tutunmak yerine sadece savunmaduru u al yor; ancak ba kalar haks z oldu umuzu syledi i zaman gerekten de hakl oldu umuzu d nerek rahatl yoruzdur ocuka.

Bir d ncenin do rulu u, herkesin ona inanmas yla ya da herkesin onureddetmesiyle de il, bu d ncenin mant k kurallar na uygun olup olmad ylabelirlenir.

Sokrates bize yol gstererek iki byk hataya d memizi nlemeye al m t r:

evremizdekilerin sylediklerini her zaman dinlemek ve hi dinlememek.E er onun izinde gider ve yaln zca mant n sylediklerini dinlersek arzulad m z enbyk dl kazanabiliriz.

II Yeterince Paraya Sahip Olmaman n Tesellisi

Tad alma, duyma zevkini, cinsel zevkleri, gzel eyler grnce iimde uyanan ho duygular bir kenara atarsam, diye yaz yordu bu filozof, iyiyi ktden nas l ay r r mbilmiyorum.

Epikuros .. 541 y l nda, Bat Kk Asya sahillerinin birka mil a ndaki SamosAdas nda do du. Epikuros'un a a yukar her konuda 300'den fazla kitap yazd sylenir.

Epikuros'un felsefesini tekilerden ay ran en nemli nokta, onun bedensel zevklerinnemi zerine yapt vurguydu: Zevk, mutlu bir ya am n ba lang c ve amac d r


6/34

6

diyordu. Her iyi eyin ba lang c ve temeli damak zevkidir. Bilgelik ve kltr bilebundan kopuk olarak ele al namaz .

Felsefe yapmaya henz haz r olmad n yada felsefe yapacak ya oktan geti inisyleyen adam, mutlu olmak iin ok gen ya da ok ya l oldu unu syleyen biradama benzer.

okula hem kad nlar hem de erkekler kabul ediliyordu; okul bu rencileri birlikteya amaya ve zevkleri birlikte ke fetmeye te vik ediyordu. zevk okullar Suriye'de,Gney Filistin'de, M s r' da ve Galiya'da a lmaya devam etti.

Epikurosulu un temelinde de u d nce yatar: Biz insanlar, mutlu olmak iin neyapmal y m sorusunu igdsel olarak yan tlarken de, sa l ma kavu mam iin neyapmam gerek sorusunu yan tlamaya al rken vard m z gibi kt sonularavarabiliriz. Mutlulu umuzla ilgili soruya akl m za ilk gelen yan t verdi imizde en azsa l m zla ilgili soruya verdi imiz yan t kadar hatal bir yan t vermi oluruz.Ruhumuz sorunlar n bedenimizden daha net bir biimde a a vurmaz; dolay s ylaruhumuzla ilgili te hislerimiz de bedenimizle ilgili te hislerimizden daha do ruolmayacakt r.

Biz insanlar, Epikuros u air Lucretius'un da dedi i gibi, birer hasta adam z,hastal n n kayna ndan habersiz . Hastal iyile tirmedi i srece t p bilimi nas lfaydas zsa; ruhsal ac lar m z dindiremedi i srece felsefe de o denli gereksizdir.

Epikuros'a gre felsefenin en nemli i levi, s k nt lar m z n sakl nedenlerini,arzular m z n as l kaynaklar n bulup onlar yorumlamam za yard m etmek ve mutluolmak ad na yanl yollara sapmam z engellemektir. Yapmam z gereken, ilk akl m zageleni uygulamaya koymak yerine, ncelikle arzular m z n mant kl olup olmad n

tartmakt r; bu ba lamda Epikuros'tan yz y l kadar nce ya am Sokrates'in, ahlakitan mlar de erlendirmek iin kulland na benzer bir yntem kullanmal y z.

Epikuros, d ncelerini mant k szgecinden geirdikten sonra, hayat gerekte nelerindaha zevkli k ld konusunda ok arp c sonulara ula m t . Hayat zevkli k laneyler, kolay bulunmayan eylerdi ama asl nda hi de pahal de ildiler.

1. Dostluk Epikuros yle bir gzlem yap yordu: nsan n btn hayat n mutluluk iindegeirmesine yard m etmek zere bilgeli in bize sunduklar aras nda en nemlisi dostedinme yetisidir.

nsan n asla yaln z ba na yemek yememesini neriyordu: Bir ey yiyip imeden nce,ne yiyip iece inizi de il, kiminle yiyip iece inizi d nn; nk yan nda arkada olmaks z n yemek yemek ancak bir aslana ya da kurda mahsustur.

E er kimse bizim varoldu umuzu grmyorsa varolamay z; sylediklerimizi kimseanlam yorsa syledi imiz eylerin bir anlam yok demektir. Arkada larla birlikte olmakkimli imizin birileri taraf ndan onaylanmas anlam na gelir; onlar n bilgi ve ilgileri biziiinde bulundu umuz ataletten kurtar r. Dostlar akayla kar k yapt klar yorumlarla


7/34

7

bizim kusurlar m z bildiklerini ama bizi oldu umuz gibi kabul ettiklerini a a vururlar;dolay s yla da dnyada bir yerimiz oldu unu bize hat rlatm olurlar.

Gerek dostlar bizi toplumsal ya am n sahte ltlerine gre de erlendirmezler;onlar n as l ilgilendi i ey bizim kendi benli imizdir. Bizim iin duyduklar sevgi, idealana-babalar n ocuklar na duyduklar sevgi gibi, d grn mzden yada toplumsalhiyerar i iindeki konumumuzdan etkilenmez. bir avu gerek dostun, insana, birservetin bile kazand ramayaca kadar ok sevgi ve sayg kazand raca sonucunavard .

2. zgrlk Ho lanmad klar insanlar iin al mak ve onlar n kaprislerini ekmek gibi a a lay c olabilecek durumlara d memek iin kendilerini Atina'n n i dnyas ndan uzak tuttularve komn hayat diye adland rabilece imiz bir hayat srmeye ba lad lar. ok basit birya am tarz benimseyerek zgr olmay ye lediler. Az parayla geinmek zorundakalacaklard ama bir daha asla o i ren patronlardan emir almayacaklard .

[Bilge insan] yeme in o unu de il, en lezzetlisini yemeye bakar .

Basit bir ya ant srdkleri iin hibiri toplumsal konumlar yla ilgili ku kularakap lm yordu, nk Atina'n n de erlerinden uzak duruyor; dolay s yla da kendilerinimaddi bir temelde yarg lamak zorunda kalm yorlard . Ne bo duvarlardan utanmayane de alt nlar sergilemeye gerek vard .

3. D nmek Huzursuzluktan kurtulmak iin d nmekten daha iyi birka yol vard r. Ya ad m zsorunu ka da dkerek ya da birilerine anlatarak onu daha bir net kavrar z.Kavrad ktan sonra da sorunun kendisini olmasa bile, bize s k nt veren yanlar n , bizde

yaratt kafa kar kl n ve a k nl ortadan kald rabiliriz.Filozofun iddias na gre, e er insan lm zerine mant kl d nrse, lmden sonrabizi kayg s z bir uykudan ba ka bir eyin beklemedi ini anlard . nceden aslake fedemeyece imiz bir durum zerine bu kadar kafa yorup kayg lanmak hi deanlaml de ildi.

Ya am yor olmak hi de korkun bir ey de il; bunu tam anlam yla kavram bir insan iin hayatta katlan lamayacak hibir ey yoktur .

Varl kl olmak tabii ki insan mutsuz etmezdi ama Epikuros'un sav n n z uydu:

Paran z oldu u halde dostlar m z, zgrl mz yoksa ve ya ad m z hayat zerineinceden inceye kafa yormuyorsak asla "gerek anlamda mutlu" olamay z. Btnbunlara sahip oldu umuz halde param z yoksa, o zaman da asla mutsuz olmay z.

Epikuros gereksinimlerimizi gruba ay r yordu : Arzulad m z eylerden baz lar do al ve gereklidir. Baz lar da do al ve gereksiz. Tabii birde ne do al ne de gerekliolan istekler vard r.


8/34

8

MUTLU OLMAK N GEREKL OLANLAR VE OLMAYANLAR

Do al ve gerekli Do al ama gereksiz Do al ama gerekli de ilDostlar Byk bir ev nzgrlk Lks banyolar GD nmek Yemek davetleriYemekBar nacak yerGiysiler

Yani, ok zengin olursak mutsuz olmay z, ancak, Epikuros'un srarla vurgulad gibi,daha fazla paraya sahip olmam z, s n rl bir gelirle ya ayan insanlardan daha mutluolaca m z anlam na gelmez. Epikuros'a gre insan fiziksel bir ac duymad zamanmutluydu.

Azla mutlu olmayan insan hibir eyle mutlu olamaz

Pahal bir ey almay arzulad m z anda, kendimize bunu almaya hakk m var m diyesormal y z. ok istedi im bu ey gerekle ti inde ne hissedece im ?Gerekle mezse ne hissedece im ?

yleyse neden pahal eyler bize byk mutluluk getirmedi i halde onlara bylesined knz ? Hata yap yoruz da ondan. Kafam z derleyip toplamam z gerekirkenevimiz dedi toplu grnsn diye raflar sat n al yoruz. Dost s cakl n n yerini tutsundiye ka mir h rkalar giyiyoruz.

Gerek gereksinimlerimiz konusunda bu kadar az ey biliyor olmam z biraz da,evremizdekilerin, Epikuros un deyi iyle, ii bo fikirlerinden kaynaklan yor. Ticari

evrelerin kar1ar do rultusunda gereksinimlerimiz yeni bir ncelik s ras nasokuluyor.

S 120'lerde; Kk Asya'n n gneybat k esinde yer alan 10.000 nfuslu Oinoanda(bugnk Bodrum) kentinin merkezine, 80 metre eninde, yakla k 4 metre boyundadevasa bir ta duvar in a edilmi ti. Bu duvar n zerine al veri edenlerin dikkatiniekmek iin Epikuros u sloganlar yaz lm t :Lks yiyecek ve iecekler sizi kt hastal klardan korumad gibi bedeninizin sa l kl kalmas n da sa lamaz.Do al olmayan zenginliklere sahip olmak, zaten ta mak zere olan bir i eye sueklemek kadar gereksizdir.

Gerek de ere, tiyatrolarla, hamamlarla, parfm ve kremlerle de il, ancak do abiliminin yard m yla ula labilir.Bu duvar yapt ran ki i ehrin en zenginlerinden biri olan Diogenes'di. Duvar n birk esine yle yaz lm t : Hayatla ilgili yanl fikirlere sahip olan bu ki ilerin say s gngetike de art yor, nk koyunlar gibi hastal birbirlerinden kap yorlar.

Biz insanlar, duvarlarda gzel resimlerini grd mz eylere sahip olmak isteriz amafazla sz edilmeyen ya da ba kalar taraf ndan vg almayan eylerle hiilgilenmeyiz.


9/34

9

Epikuros'a gre, pek ok i kolu, gerek gereksinimlerinin fark na varamayaninsanlarda gereksiz bir sat n alma arzusunun uyanmas iin u ra veriyordu.Dolay s yla bu insanlar biraz daha kendilik bilincine sahip olsalar ve ok daha basit birya ant y ye leseler, tketim dzeyi iyiden iyiye d ebilirdi.

Hayat n as l amac dikkate al nd nda, yoksulluk iinde, byk bir yoksulluk iindeya amak asl nda en s n rs z servete sahip olmakt r.

Demek ki bir seim yapmam z gerekiyor: Epikuros u bir dnyada byk an tlararastlayamazs n z; teknolojik geli meler olmaz; ba ka k talardaki lkelerle ticaretyapma giri imleri ok s n rl d r. Gereksinimleri bu denli az olan bir toplumda tabii okaz kaynak olacakt r. Yine de -Epikuros'un iddias na gre- byle bir toplumda ya ayaninsanlar mutsuz olmayacaklard r. Lucretius konuyu iki ayr ynyle ele al yor; belki debize iki seenek sunuyor:[Epikuros u de erlerin hkm srmedi i bir dnyada] insano lu mal mlk edinmei ine nerede dur diyece ini, gerek zevklerin nas l art r labilece ini bilemedi i iinbo una i kence ekip duracak, bir sonu vermeyen kayg lar duyarak hayat n tketecek.Fakat te yandan:Hayat ekip gtren, insan n byk denizlere a lmas n sa layan da asl nda bumemnuniyetsizli in ta kendisidir.

Byk denizlere a lmak ne kadar etkileyici bir giri im olursa olsun, bunun gerekde erini anlamak iin nce insana ne lde keyif verdi ine bakmal y z: lalaca m z duygu zevktir; her eyi yarg larken kullanaca m z standart bu duyguolmal d r.

Mutlulu un elde edilmesi g olabilir. Mutluluk yolunda nmze kan engellerse illede parasal olmak zorunda de il.

III D k r kl Ya aman n Tesellisi

Seneca - Stoac filozof .S. 65 y l nda ld.

D k r kl na yol aan nedenler ok e itli olabi1ir, s zlayan bir ayak parma ndantutun da zamans z bir lme kadar pek ok ey bizi d k r kl na u ratabilir. Ancakher d k r kl n n temelinde asl nda ayn ey yatar: steklerimiz gerekli in oy k lmaz duvar na arpar.

Seneca'n n yap tlar nda asl nda bir tek d nce hakimdir: ngrp kendimizihaz rlad m z ve nedenlerini anlad m z d k r kl klar na daha kolay katlan r z; enbyk yaralar ise hi beklemedi imiz ve ba a kamayaca m z trden d k r kl klar kar s nda al r z. Felsefe bizi gereklikle bar t rmal , bylece d k r kl n n kendisiniolmasa bile beraberinde getirdi i zararl duygular ortadan kald rmal d r.


10/34

10

fkeGerekli in duvar yla ilk ve en nemli arp mam z. Uzaktan kumanday ya daanahtarlar bulamay z, trafik t kal d r, restoran doludur, - biz de kap lar arpar,iekleri kknden sker, ba r p a rmaya ba lar z.

Filozof bunu bir tr delilik diye yorumluyordu:Delili e yumu ak gei yoktur. Pek ok [fkeli] insan ocuklar n n lmne yol aar,kendisini yoksullu a srkler, yuvas n y kar ama yine de fkeyle hareket etti inikabul etmez, t pk delilerin deli olduklar n kabul etmedikleri gibi. Bunlar, en yak ndostlar na d man olur kanunlar hie sayar her eyi kaba kuvvetle halletmeyeal rlar ... Fark nda olmadan en amans z hastal n penesine d m lerdir; btnkt huylar bu insanlardan birinde bir araya gelse, bu kt huylardan ona gelecekzarar, bu hastal n verdi i zarar n yan nda hi kalacakt r.

fkeli insan sakinle ti i zaman zr dileyip kendisinden, yani mant ndan daha glbir eyin ona hakim oldu unu syleyecektir. 'O', yani onun mant kl beni asl nda byledavran larda bulunmak, bu ekilde ba rmak istememi tir; ama ne yaz k ki karanl kgler onu ele geirmi tir. Bunu syleyen fkeli insan gerekte u yayg n gr kabul etmektedir: Ak l yrtme becerisine sahip olan akl m z, mant m z, yani gerekbenimiz, zaman zaman denetlenmesi g, yo un hislerin sald r s na u rar; budurumda ak l ne bu hislerle e ne de bunlardan sorumlu tutulabilir.

Seneca'ya gre fke, denetlenemez tutku patlamalar ndan de il, ak l yrtrkenyapt m z ok temel (ve dzeltilebilir) bir hatadan kaynaklan r. Ancak fke istemd fiziksel tepkiler kategorisine girmez. fke yaln zca ak l yrterek vard m z baz d ncelerden hareketle ortaya kar; e er bu d nceleri de i tirebilirsek fkee ilimimiz de ortadan kalkacakt r.

Seneca n n gr ne gre, dnyan n neye benzedi ine ve ba ka insanlar n nas linsanlar oldu una ili kin, tehlikeli olabilecek kadar iyimser fikirlere sahip oldu umuziin fkeleniriz.

D k r kl kar s nda ne kadar kt tepkiler verdi imiz, normal diye alg lad m zeyin ne oldu una ba l d r. D k r kl klar m z n derecesini, evremizdeki dnyadan

neler bekleyebilece imize ili kin kavray m z, hangi beklentilerimizin normaloldu una ili kin deneyimlerimiz belirler. En byk fkeyi de, varolu umuzun temeliolarak alg lad m z kurallar y kan olaylarla kar la t m zda duyar z.

Varl kl olmak fkeyi krkler diye yazm t Seneca.

fke, (sonular ne kadar trajik olursa olsun) iinde bar nd rd iyimserlik a s ndanneredeyse komik bir inantan do ar: Ya amla yapt m z anla mada bu trden bir d k r kl ya ayaca m z n yaz lmad na, byle bir maddenin yer almad na inan r z.

Seneca, beklentilerimizi aza indirmemiz gerekti ini, bylelikle bekledi imiz eylerolmad zaman ba r p a rmaya ba lamayaca m z sylyor.

Bu denli iyimser olmaktan vazgeersek, o kadar fazla fkelenmeyiz.


11/34

11

ok Roma paralar n n arka yzndeki bir elinde boynuz teki elinde ise dmen tutanFortuna, para, ykselme, a k ve sa l k arayan herkesin yard m istedi i bir tanr aoldu. Boynuz, onun dileklerini yerine getirme gcn temsil ediyor; dmense dahaktc bir gce, insanlar n kaderini de i tirebilme gcne i aret, ediyordu.

Bir felaketle kar la abilece imiz ihtimalini de her zaman akl m z n bir k esindebulundurmal y z, diyordu Seneca. tabii bunu yaparken ne ok fazla deh etekap lmal ne de bunu gereksiz biimde dramatikle tirmeliydik.

Kt eyler ba m za gelmeden nce onlar akl m zdan bile geirmeyiz ... Kap m z nnnden cenazeler geer, ama lm zerine hi d nmeyiz.

Gelece e ili kin beklentilerimizin alt nda, tehlikeli olabilecek bir safl k yat yor; nkbu beklentilerin gerekle mesi ihtimallere ba l . Bize ne kadar nadir rastlanan, nekadar uzak bir olay gibi grnrse grnsn, bir gn ba m za bir kaza gelebilece inid nmeli, bu ihtimale kar her zaman haz rl kl olmal y z.

Sabah n erken saatlerinde Seneca'n n praemeditatio diye adland rd , felaketlerehaz rl k meditasyonunu yapmal

SENECA MED TASYONU Hibir ey, ne toplumsal ne bireysel, hibir ey kal c de il; insanlar n kaderleri de evremizdeki her ey lmeye mahkum lml olarak dnyaya geldik, dnyaya lmller getirdik Her eyi hesaplayacak, her eyi umaca z

Seneca insan akl n n ba ka ekilde i ledi ine inan yordu. Ona gre, savlar y lan bal gibiydi: Bir sav ne kadar mant kl olursa olsun, e er d gc ve slupladesteklenmediyse, ak l onu elinde s k s k tutamayacakt r. Gremedi imiz,dokunamad m z eyleri daha iyi alg layabilmemiz iin benzetmelere gereksinim vard ;aksi halde sylenenlerin hepsini unutacakt k.

Haks zl a u ramaDo ru davrand halde bir felaket ya ayan insan n kafas kar r; ba na gelen olay adaletin kurallar yla a klayamaz bir trl.

Huzursuzluk

Huzursuzluk, belirsiz bir durumdan duyulan rahats zl kt r. nsan bu belirsiz durumunhem iyi bir sonla noktalanmas n ister, hem de kt bir sona varaca ndan korkar.Huzursuzlu un en tipik gstergesi, insanlar n keyif al nacak etkinliklerde, rne inkltrel, cinsel ya da sosyal etkinliklerde bulunurken ho zaman geirememeleridir.

Seneca bu tr durumlara ili kin olarak ok daha ak ll ca bir yol izliyor ve unud nmemizi istiyor: Evet, muhtemelen kt eylerle kar la aca z ama bunlarasl nda korktu umuz kadar da kt eyler de il.


12/34

12

Btn kayg lar ndan kurtulmak istiyorsan, korktu un eyin ba na geldi ini d n.

Seneca una inan yordu: Arzular m z gerekle medi i takdirde nelerlekar la abilece imizi yle mant kl bir ekilde d nrsek, ya ayabilece imizsorunlar n, yol at klar huzursuzlu a k yasla ok daha kk olduklar n grrz.

Stoac olmak ille de yoksul olmay gerektirmez. Stoac n n yoksulluktan korkmamas ondan nefret etmemesi gerekir o kadar. Stoac gr e gre varl kl olmak, teknik birterimle sylemek gerekirse, bir productum 'dur; yani tercih edilen bir eydir -neolmazsa olmaz bir eydir, ne de bir su. Onlar aptallardan ay ran yaln zca birayr nt d r: Aniden yoksul duruma d tklerinde aptallardan farkl davranacaklard r.fke duymadan, byk zntlere kap lmadan ihti aml evlerini ve hizmetilerinigeride b rakacaklard r.

Bilge ki inin kaybedece i hibir ey yoktur. O, sahip oldu u her eyi kendinde ta r.Bilge ki i kendini her durumda idare eder ... Bir hastal k yznden ya da sava ta elini kaybetse ya da bir kaza geirip gzlerini yitirse bile geriye kalanlarla mutlu olmas n bilecektir.

phesiz gzlerimizi kaybetti imiz iin mutlu olmam z beklenemez, ama kaybetmi olsak bile ya amay srdrebiliriz. ki ele, iki gze sahip olmak bir productum'dur.

Bilge ki inin kendine yetmesi demek hi dostu olmadan ya amak istemesi demek de il, dostlar yan nda olmaks z n da ya ayabilmesi demektir.

Alaya al nmak Asl nda utanga ve sakin bir mizaca sahip olan insanlar kendileriyle alay edildi inifark ettiklerinde birdenbire deliye dner, ba r p a rmaya ba larlar. yle ki bu

fkenin sonu iddete, hatta cinayete bile varabilir.ncindi imizde, incinmemize yol aan eyin ya da ki inin bizi isteyerek incitti ini

d nme e iliminde oluruz.

Heredot un Tarihten Hikayeler adl yap t ndaki Cyrus ve Piso gibi adamlar 'sefil bir ruh'ta yan adamlard . Bunlar, her an birilerinin kendilerine hakaret etmesini bekliyorgibiydiler. Bunun alt nda yatansa, alaya al nmalar n n fakl nedenlere dayanabilece ikorkusuydu. Kendimizi ba kalar n n kolayca sald rabilece i uygun bir hedef olarakgryorsak, birinin ya da bir eyin bize ac ektirmeye kastetmi oldu unud nmemiz ok do ald r.

yleyse ilk izlenimlerimizi denetim alt na almal , bunlardan hareketle bir davran tabulunmamal y z.

[Bilge ki i] nne kan her eyin zerine hatal bir yap in a etmez.

Bana ne kadar ilerleme kaydetti imi soruyorsun ? Kendi kendimle dost olmayaba lad m. Bu gerekten de byk bir meziyet; ... emin ol, byle bir adam btninsanl kla dost olabilir.


13/34

13

Ba kalar n n niyetleriyle ilgili ktmser yorumlar m zdan yola karak senaryolaryazmamal y z. O zaman, grlt bizi yine rahats z edecektir belki, ama hi de ilsefkelendirmeyecektir: D ar daki grlt pat rt hi bitmeyebilir, yeter ki iimizdenykselen sesler bize rahats zl k vermesin.

Yarat c l m z krkleyen en nemli ey, bu byle olmak zorunda m ? sorusudur.

Seneca bize yle sylyor: As l bilgelik, gerekli i ne zaman kendi isteklerimize greekillendirebilece imizi, de i tirilemeyecek olan ise ne zaman skunetle

kabullenece imizi bilmektir .

Bizler ne yne gidece i belli olmayan bir arabaya ba l kpekler gibiydik. Tasmam zbize bir miktar hareket olana sa layacak kadar uzundu ama her gitmek istedi imizyere gidebilece imiz kadar da uzun de ildi.

Kpek do al olarak arzu etti i yere gitmek isteyecektir ama Zenon ve Khrysippos'unbenzetmesinden anlad m z kadar yla, istedi i yere gidemeyece ine gre, araban narkas nda ko turmas , eki tirilip yerlerde srklenmesinden daha iyidir.

Seneca yle sylyor : Tasmas ndan kurtulmaya al an bir hayvan, tasman nboynunu daha fazla s kmas na yol aar... Hibir tasma yoktur ki hayvan onunlayrmeyi kabullenmektense ondan kurtulmaya al t nda boynunu ac tmas n. Ancak bizi can m zdan bezdirecek kadar kt olaylarla kar la t m zda yapabilece imiz yegane eyin ac lara katlanmak ve ka n lmaz olana boyun e mek oldu unu bilirsek teselli bulabiliriz .

Ak ll insan direnerek kendini tketmektense neyin ka n lmaz oldu unu anlay p onun

pe inden gider.Bu d nceler, pasif, p s r k insanlar olmam z , stesinden gelebilece imiz s k nt lar sineye ekmemizi tlyor gibi gelebilir. Ancak Seneca n n d nceleri bu kadartemelsiz de il. Ona gre, ka n lmaz olmayan bir eyi ka n lmazm gibi sineyeekmek de en az ka n lmaz olana ba kald rmak kadar mant ks z. nsanlar bir eyinka n lmaz oldu unu kabul etmeyip imkans z olan istedikleri gibi, olas l klar gremeyip ka n lmaz olmayan da kabullenebilirler. Bu ikisini birbirinden ay rmakiinse ak l yrtmek gerekir.

Baz eyleri de i tirme gcmz olmayabilir ama bunlar kar s nda u ya da bu

tepkiyi vermekte zgrz ve ancak ka n lmaz olan hemen kabullenirsek bizi tekicanl lardan ay ran zelli imize, yani gerek zgrl mze kavu abiliriz.

IV Kendini Yetersiz Hissetmenin Tesellisi

Okumak beni ekildi im bu inzivada avutuyor; hem aylakl n a rl ndan hem desohbetleriyle can m s kan misafirlerden kurtar yor. E er ekilen ac , alt ndan


14/34

14

kalk lamayacak kadar a r de ilse okumak ac n n at yaralar da iyile tiriyor. Tats z d ncelerden kurtulmak iin tek yapmam gereken kitaplara ba vurmak.

Montaigne 1570'lerin ortalar nda, ncil'den ve klasiklerden seti i 57 k sa al nt y tavan blen kalaslar zerine yazd rm t .

En mutlu ya am d nmeden geirilen ya amd r . -Sophokles-

Bilge oldu unu sanan bir adam m grdn ? Bir deliden beklemeyece in davran lar bu adamdan bekle . -Atasz-

Kesin olan bir tek ey vard r, o da hibir eyin kesin olmad , yeryznde insandandaha sefil, daha kibirli bir yarat k bulunmad . Pliny-

Eski filozoflar teki yarat klardan esirgenmi olan akl m z sayesinde biz insanlar n okdaha mutlu olabilece ine; akl n bykl ne ve nemine inan yorlard . Ak l, bizimihtiraslar m z denetleyebilmemizi, igdlerimize dayanarak olu turdu umuz yanl gr lerimizi dzeltmemizi sa l yordu. Ak l, bedenimizin vah i taleplerine gemvuruyor; yemek yeme, seks yapma gibi isteklerimizi dengede tutmam za yard mediyordu. Ak l, hem dnya hem de kendi benliklerimiz zerinde hakimiyet kurmam z olanakl k lan, karma k, hatta neredeyse ilahi bir arat .

Hayvanlar hastaland klar nda kendilerini nas l tedavi edeceklerini igdsel olarakbiliyorlard . insanlar nsa pahal , yanl yntemler renmi hekimlere gvenmektenba ka areleri yoktu.

Ayr ca hayvanlar n karma k eyleri kavrayabilmek iin bitmez tkenmez e itimlerdengemelerine gerek yoktu.

Hayvanlar sevgi konusunda da insanlardan daha stnd.

Tutars zl k, tereddt, phe, ac , bat l inan, gelecekte (hatta ldkten sonra bile)neler ya ayaca m za ili kin kayg lar, h rs, agzllk; k skanl k, ekemezlik, azg nl k,delice, iflah olmaz arzular, sava , yalanlar, sadakatsizlik, dedikodu, merak ... Biz insanlar bunlar ile donat lm z. Vasat dzeydeki, tutars z mant m zla, renme veyarg lama kapasitemizle vnp duruyoruz, oysa ne gariptir bunlar kar l ndadedi imiz bedel haddinden fazla.

Cicero, akl n bize ne byk eyler bah etti inden sz etmi ti. Montaigne ise 16 yzy l

sonra bunun tam tersini iddia ediyordu: Aptalca bir ey syledi imizi ya da yapt m z idrak etmemiz hibir ey ifade etmiyor; asl nda biz insanlar kendimize bakarak ok daha byk, ok daha nemli bir sonu karmal y z: Hepimiz ahma z .

Tabii bu ahmaklar n en alalar da ahmak olabileceklerini asla ak llar na getirmeyenCicero gibi filozoflard . Akla duyulan bu yersiz gven ahmakl n, dolayl olarak dayetersizli in en temel nedeniydi.


15/34

15

Ya am m z n bir yan na lg nl k bir yan na da bilgelik hakim: Ya amla ilgili bir eyleryazan herkes, sayg da kusur etmemek ve kurallar n d na kmamak iin ya am m z olu turan eylerin yar s ndan o unu bir kenara b rak yor. Asl nda biz bu yar bilge,yar ahmak halimizle bile yetersiz de iliz.

Cinsel yetersizlik zerineBedenimiz kendi ritmine, kaprislerine boyun e sin diye akl m z rehin tutar.

Sa l m yerindeyken, gne li gzel bir gn bana glmserken tam havamday md r;ama ayak t rnaklar mdan biri batmaya grsn, o zaman benden al ngan, bendenhuysuz, benden ekilmez bir adam yoktur.

Ne kadar yads maya al sak da, bizi rahats z eden, ba kalar n n yan nda kkd ren bu organlarla birlikte ya amak zorunday z; bundan kaamay z.

Montaigne'in felsefesi insan n kendiyle bar k olmas gerekti ini vurgular: En byk kabal k insan n kendi varl n hor grmesidir . Kendimizi iki paraya blmeyeal mak yerine, bizi a k nl a d ren bedenimize kar at m z i sava sonaerdirmeliyiz nk bedenimiz ne korkun ne de kk d rdr; o varolu umuzunde i mez bir paras olarak lene kadar bizimle kalacakt r.

.... en uygunsuz zamanda, hi istemedi imiz anda byyen ama ona en ok gereksinim duydu umuzda bizi yar yolda b rakan bu organ n [evrensel] itaatsizli i...

E er [ift] haz r de ilse, i i aceleye getirmemek gerek. lk beceriksizlikte umutsuzlu akap lmaktansa .... uygun zaman beklemek daha iyidir. Sertle me sorunu eken bir adam, de i ik kk oyunlarla yava yava kendini haz rlayabilir; inat l k edip,kendini tmyle yetersiz grmesine yol aacak biimde davranmamal d r.

Her insan, varolu umuzun btn biimlerini iinde ta yor du. Tabii bu varolu biimlerine, penisimizin hi umulmad k bir anda yumu amas da dahildi. Yani ba m zabyle bir ey geldi inde utan p kendimizden nefret etmemize hi gerek yoktu.

Montaigne, bedenlerimizle ya ad m z sorunlar bir lde bunlar rahatatart abilece imiz ortamlardan yoksun olmam za ba l yordu. Montaigne a a dakiresimlerde eksik oldu unu d nd noktalar o gzel, dobra szleriyle tamaml yor:En yce tahtta bile stne oturdu umuz kendi. k n zd r.Krallar ve filozoflar da s ar, hatta kad nlar bile.

Montaigne'in bu denli gl bir szck kullanmay semesinin nedeni, insanbedeninin tablolardan felsefe yap tlar na kadar pek ok yerde ne kadar yads nd n vurgulamak ve yap lan bu hatay dzeltmekti.

reme organlar m z n al malar ylesine do al, gerekli ve do ru ki; acaba buorganlar bize ne yapt lar da biz utan duymadan onlardan sz aam yor, onlar hepciddi sohbetlerin d nda tutuyoruz ? ldrmek, h rs zl k yapmak, ya da ihanet etmek gibi szckleri rahatl kla kullanmaktan korkmuyoruz ama reme organlar m z nadlar n ancak f s ldayarak sylyoruz.


16/34

16

Denemeler'in nsznde de belirtti i gibi, akl n n ve bedeninin nas l al t n elindengeldi ince a k bir biimde anlatmay istiyordu.

O, insanla bir btn olarak ilgileniyor, insan n asl nda ne oldu unu gstermekteyetersiz kalan portrelere bir alternatif sunmak istiyordu. Bu yzden yazd kitapta,yedi i yemekler, penisi, d k s , cinsel zaferleri, yellenmeleri, daha nce ciddi birkitapta asla yer bulmad lde ayr nt l biimde ele al n yordu. Montaigneokuyucular na kendisiyle ilgili u bilgileri veriyordu:Penisi kimli inin nemli bir paras yd : Cinsel ili kinin grltl ve pis bir i oldu unu d nyordu: Tuvalete oturdu unda sessizlik istiyordu: Dzenli tuvalete gitme al kanl vard :

Epikuros u ve Stoac filozoflar bedenlerimiz zerinde hakimiyet kurabilece imizi,bylece bedenlerimizin, ihtiraslar m z n pe inden srklenmeden rahataya ayabilece imizi iddia etmi lerdi.

Kltrel Yetersizlik zerine Yetersizlik hissinin bir nedeni de, insanlar n dnyay hi d np ta nmadan,kstaha normal-anormal diye iki farkl kutba ay rmalar d r.

Yolculuk boyunca, Montaigne yreden yreye kavramlar n ne denli arp c bir biimdefarkl l k gsterdi ine tan k oldu. Bazel'de kimse arab na su katm yordu. Almanya'da her eyrek saatte bir, hatta baz kylerde her dakika anlar al yordu.

Her ulusun, ba ka uluslar iin sadece al lmad k olmakla kalmayan, ayn zamandabarbarca ve acayip grnen pek ok gelene i, al kanl vard r.

Sokrates'e nereli oldu u soruldu unda o bu soruyu Atina'l y m diye yan tlamazd ;"Dnya l y m" derdi.

Meksika da byk memeli kad n yle makbulm ki kad nlar ocuklar n emzirirkenmemelerini omuzlar ndan arkaya at p ocuklar s rtlar ndayken onlar emzirebiliyorlarm .

Tupi lerde her alt ayda bir ky yeni bir yere ta n rd , nk ky sakinleri manzarade i ikli inin onlara iyi gelece ini d nrlerdi ki o u yz ya na kadar ya ad halde kimsenin sa a arm yordu.

spanyol ve Portekizli koloniciler yerlilerin hayvanlardan yaln zca bir para dahageli mi olduklar na kanaat getirmi lerdi. Katolik valye Villegagnon onlar 'insanyzl hayvanlar' diye niteliyordu. ... spanyollar onlar hayvanlar gibi bo azlamayaba lad lar, nk nas lsa onlar insan de ildiler.

Montaigne'in do du u 1533 y l ndan yazar n nc kitab n n yay nland 1588 y l nakadar, Yeni Dnya'n n yerli nfusu 80 milyondan 10 milyona d m t.


17/34

17

Yerlileri do rarken spanyollar n vicdanlar rahatt nk normal bir insan n ne demekoldu undan emindiler. Mant klar ...... onlara normal insan n pantolon giydi ini, tekbir e i oldu unu, rmcek yemedi ini ve yatakta yatt n sylyordu.

Hangimiz onlar n vah i birer hayvan oldu unu d nmedi ki ? Hangimiz skunetlerini aptall klar na, cehaletlerine yormad ? stelik ... bizim el pme, e ilerek selam vermegibi al kanl klar m zdan bile habersizdiler.

Grntleri insana benzeyebilirdi ama pantolon giymemeleri olacak i de ildi.

Herkes al k olmad eyi barbarca buluyor; hakikate ya da do ru ak l yrtmeyntemine ili kin lkemizdeki al kanl klardan, burada retilen fikirlerden ba kaltmz yok. Kusursuz din, kusursuz idare biimi, her eyin en geli mi i, en iyi uygulamas burada, bu lkede.

(Ona gre, kltrde grecelik de en az milliyetilik kadar ktyd). Montaigne'in as lyapmak istedi i bizim bu farklar belirlerken yapt m z hatalar dzeltmekti.Ulusumuzun pek ok erdemi olabilirdi ama bu erdemlerin ulusun bizim ulusumuzolmas yla hi ilgisi yoktu. Neyin iyi oldu unu belirlemek iin milliyet ve a inal k gibiiki lt temel almak son derece samayd .

Davran lar de erlendirirken nyarg l olmak yerine dikkatle ak l yrtmeliydik.

Gelmi gemi en bilge adam kendisine ne bildi i soruldu unda, tek bildi inin, hibir ey bilmedi i oldu unu sylemi tir.

Belki de tarih boyunca e itli insanlara ya da rklara yneltilen anormalliksulamalar n n yreyle ve tarihle ne kadar ba lant l oldu unu hat rlamal y z.

Montaigne, bizi ya ad m z yreye zg n yarg lar bir yana b rakmaya ve dnyavatanda olmaya davet ediyordu.

Anormallik sulamalar yla ba etmenin en iyi yollar ndan biri de dostluk kurmakt r. Dostluk asl nda ba kalar n n mant kl diye kabul ettiklerine kar kurulan kk birkomplodur.

Epikuros gibi Montaigne de dostlu un, mutlulu un temel elerinden biri oldu unainan yordu: Bir dostla s k s k gr menin sudan daha serinletici, ate ten dahagerekli oldu unu anlatan eski bir sz ne kadar da do rudur .

s radan birliktelikler iin kullan lan arkada szc ile kendi kurdu u dostlukaras nda hi benzerlik yoktu:Normalde arkada ya da arkada l k dedi imiz; yaln zca bir ans ya da f rsat eseri tan t m z ki iler ve bu ki ilerle kurdu umuz yak n ili kilerdir. Bu trden bir ili kidearkada lar birbirlerine destek olurlar. Benim szn etti im dostlukta ise, iki ruhkayna arak yle evrensel bir bile im olu turur ki ba lang ta onlar birle tiren mhrnizleri bile grnmez olur .


18/34

18

Yllar sonra, Montaigne, La Boetie'ye olan sevgisinin neden kaynakland n yle dilegetirmi ti: Yaln zca o benim gerek yzm grme ayr cal na sahipti . ... Yani,Montaigne'in btn ba ka arkada lar aras nda bir tek La Boetie onu tam olarakanl yordu. La Boetie, Montaigne'i oldu u gibi davranabilmesini sa lam ; onupsikolojik durumuna gsterdi i hassasiyetle dostuna kendisi gibi olma olana n sunmu tu. Ki ili inin de erli ancak o zamana dek ihmal edilmi yanlar n sergilemesiiin Montaigne'e f rsat vermi ti. Bu da gsteriyor ki asl nda biz dostlar m z , yaln zcabize e lik edecek, iyi yrekli ve e lenceli insanlar olduklar iin de il, ayn zamanda veen ok da bizi oldu umuzu sand m z ki i biiminde alg layabilecek ve anlayabilecekki iler olduklar iin seeriz.

Tek bir insana sylemeye asla yana mayaca m bir ok eyi btn insanlarasylyorum; en gizli d ncelerimi renmek isteyen en sad k dostlar m kitap lar ntezgahlar na yolluyorum.

Montaigne in drste kaleme ald portre sayesinde, biz de normal arkada lararas nda izdi imiz normal portrelerde asla szn etmedi imiz ama yine de kendigerekli imizin bir paras olan ynlerimizle bar abi1ir, kendimizi daha az yaln zhissedebiliriz.

Entelektel yetersizlik zerineE er insan bilge olsayd , her eyin gerek de erini onun kendi ya am na getirece i yarar ve uyum ba lam nda lerdi.

Yani renmeye de er olanlar, yaln zca kendimizi daha iyi hissetmemizisa layanlard r.

Engin bilgileri Varra ve Aristoteles'in ne i lerine yarad ? Onlar hastal ktan m korudu ? Onlar s radan bir hamal n ba na gelebilecek talihsizliklerden mi kurtard ? Mant k gut hastal n iyile tirebilir mi ?

Bu iki insan n nas l bu kadar bilgili ama bir o kadar da mutsuz olabildi ini anlamakiin Montaigne bilgi birikimini ikiye ay rd : Bilgi ve bilgelik. Bilgelik ba l alt na ise,daha engin, elde edilmesi daha zor ve daha de erli bir birikimi, insan n iyi ya amas na,Montaigne'in deyi iyle insan n mutlu ve ahlakl ya amas na yard mc olabilecek hereyi s ralad .

Montaigne in gitti i okulun sorunu; bilgi verme zerinde yo unla mas ama bilgeli i

retmeyi ba aramamas yd .E itim sistemimizin samal na geri gelmek isterim: Bu sistemin amac bizi iyi vebilge biri haline getirmek de il; bilgili bir insan yapmakt . Bunu ba ard n dasyleyebilirim. Okullarda bize erdemi aramay ya da bilgeli i kucaklamay de il ancak bu szcklerin tremi hallerini ve kklerini rettiler ... Ama as l nemli soruyusormak en son, akl m za geliyor: "Daha iyi bir insan, daha bilge biri oldu mu ? Oysa,kimin daha ok eyden anlad n de il kimin daha iyi anlad n merak etmeliyiz. Biz


19/34

19

yaln zca belle imizi doldurmakla u ra yor, kavramay do ruyu yanl tan ay rt etmebecerisini kazanmay o kadar da nemsemiyoruz.

Entelektel insanlar neler sylemeli, nas l grnmeli ? Belki de tembelli i, kal n kafal l ven szler sarf edip durmas n n as l nedeni,entelektellik ve iyi yazmak gibi konulara ili kin yerle ik, rm anlay y kmaiste iydi.

Anla lmaz bir dzyaz o unlukla entelektelli in de il tembelli in gstergesidir;kolayca okunan bir yaz ysa asla kolayca yaz lmam t r. Ya da byle anla lmaz bir yaz kaleme alan yazar ierikteki eksikli i gizlemek istiyordur; anla lmaz olmaksyleyecek hibir eyi olmayan iin benzersiz bir korunakt r:

Zorluk, e itimlilerin rendikleri eylerin bo oldu u anla lmas n diye hokkabazl k yapmakta kulland klar , insan n aptal yan n n da deme olarak kabul etmeye dndenraz oldu u demir parad r.

ok kendine zg ya da al lmad k bir giysi ile insanlar n ilgisini ekmeye al mak nas l kk bir akl n gstergesi ise, konu mada da yeni deyi lerle, az bilinenszcklerle kendini ifade etme arzusu bir ilkokul mdrnn yeni yetmelerinkini and ran h rsl tav rlar n akla getirir. Szck da arc m Paris sebze halinde kullan lanszcklerle s n rl tutabilmeyi ne kadar isterdim.

Ancak yal n yazabilmek cesaret ister nk byle yapt n z takdirde anla lmas zorolan yaz y 24 ayar bir zekan n simgesi gibi gren insanlar n inanlar yznden basitdiye nitelenme, kmsenme tehlikesiyle yz yze kal rs n z.

Arkada lar taraf ndan bize miras b rak lan Sokrates'in konu malar takdirimizi

kazan yorsa bunun tek nedeni vard r: o unlu un onay . Bu takdirin alt nda bilgi yatmaz, zira bu diyaloglar bizim bugnk anlay lar m z n o una ayk r d r. E er gnmzde Sokrates'inkilere benzer bir eyler yaz lsayd , bunlar de erli bulacak az insan kard . Asl nda biz, ustal kla bytlmemi , i irilmemi hibir eyi de er kabul etmeyiz. Bu trden bir de er ancak safl k, basitlik diye nitelenir; bizim k t anlay m z bunun bir de er oldu unu fark edemez bile ... Bizler iin basitlik, bo kafal l n yak nakrabas olup ay planmas gereken bir zellik de il midir ? Sokrates'in ruhundas radan insan n do all vard r: Bir ifti nas l konu ursa s radan bir kad n nas l konu ursa o da yle konu ur ... kar mlar n ve kar la t rmalar n yaparken, ens radan en bilindik insan etkinliklerini kullan r ki sylediklerini herkes anlayabilsin.E er bugn ya asayd ve byle s radan bir anlat m biimi kullansayd , bizler, yani

bilgiyle i irilmemi her eyi adi, alelade diye de erlendiren, gsteri li bir biimdeortaya konmam hibir gzelli in asla fark na varamayan bizler, onun ortaya att mthi d ncelerdeki asaleti, ihti am da asla gremezdik.

Entelektel insanlar neleri bilmelidirler ? Entelektel insanlar gerekleri bilmelidirler.

Montaigne'in entelektellik anlay na gre; bir kitab n de eri onun insana ne kadarfayda sa lad yla, hayata ne kadar uygun oldu uyla llr. Platon'un ne yazd n


20/34

20

ya Epikuros un ne demek istedi ini ezbere sylemek, sylediklerinin ilgin olupolmad zerine yorum yapmaktan ya da bu sylenenlerin bize endi e, yaln zl k gibiduygular konusunda ne kadar yard mc olabilece ini anlamaya al maktan dahade ersizdir.

Entelektel insanlar fikirlerini nerelerden edinmeli ? Tabii ki kendilerinden daha entelektel olanlardan.

Kendi d ncelerimizi ula amad m z bir a kl k ve kesinlikle ifade edebilmi yazarlardan al nt lar yapmak bize cazip gelir, nk bu ki iler sanki bizi bizden dahaiyi tan yor gibidirler. Onlar, kafam z n iinde utanga utanga bir kenara sinmi d nceleri k sa, z ve k cmlelere dn trmeyi ba arm lard r. Yazd klar kitaplar n sayfa bo luklar n notlarla doldurur, nerede kendimizden bir para bulursakoran n alt n izer, o bizim d ncelerimizi ifade etti ini d nd mz; her eyidn al r z zellikle de bu yap t antik dneme ait giysilerin giyildi i, hayvanlar nkurban edi1di i bir a da kaleme al nm sa.

Ancak byk kitaplar, deneyimlerimizi dile getirmek ve kendi ke iflerimizi yapmakkonusunda bizi cesaretlendirecekleri yerde zerimize bir glge gibi d ebilir. Montaigne, bu trden bir al nt hastal n n penesine d m bir adam tan yordu:Bu tan d ma ne zaman bir konu ile ilgili ne bildi ini sorsam bana bir kitap gstermek isterdi. Szl n a p mayas l ve k szcklerinin tam kar l n bulmadan, k ndamayas l kt n sylemek gibi bir tehlikeye atmazd kendini .

Ama Montaigne'in de fark etti i gibi, byk kitaplar n bile dile getirmedi i pek okkonu vard r; e er merak m z n s n rlar n kitaplar n belirlemesine izin verirsek, aslaentelektel geli me gsteremeyiz.

Aristoteles'in bu ok ynll beraberinde bir sorun getiriyordu. Baz yazarlar bizefaydal olamayacak kadar entelekteldirler. Dehalar , arkalar ndan gelenlerin onlar ele tirmesine engel olur. Oysa ele tiri yarat c l n vazgeilmez bir paras d r. Aristoteles, kendisinden nce ortaya at lm btn d ncelerden phe ederek bykbir d nr olmu tu. bir Aristotelesi olmak demek, entelektelce davran p enbyk adamlar n bile sylediklerinde a klar bulabilmek, gerekti inde bunlarla tersd mek demekti.

Ba kas n n yazd bir romanla ilgili yorum yapmak, uzun saatler al may ,ara t rmay gerektirebilir, ama zgn bir al man n hedef olabilece i ac mas zsald r lara asla hedef olmayacakt r. Yorumcular byk d nrlerin fikirlerine haks zl k

ettikleri iin ele tirilebilirler, kendi d ncelerini kaleme ald klar iin de il.Montaigne'in Denemeler'de bunca al nt ya ve yoruma ba vurmas n n nedenlerindenbiri de budur.

Bazen insanlar dili iyi kullanamad m , bazen de entelektel birikimimin yetersiz oldu unu sylyorlar. Bu yzden kendimi yeterince iyi ifade edemiyormu um. Ben debtn yazarlara, zellikle de hayatta olanlara sald ran pe in hkmle kaleme al nm cretkar ele tirilerden biraz olsun kendimi kurtarabilmek iin; zay fl m byk adlar n arkas na saklamak zorunda kal yorum.


21/34

21

Seneca, 'Dnyaya gelmenin cezas n ekmekten kimse kurtulamad ' demi ti. Montaigne al nt lara s nm ve Denemeler'in sonunda dokunakl bir itiraftabulunmu tu: E er biraz zgvenim olsayd , sonucu ne olursa olsun; bir tek kendi szlerimi sylemek isterdim .

Montaigne'in zgven eksikli inin nedeni kendi zaman nda gr lerinin aslaSeneca n n ya da Platon'un gr leri kadar kabul grmemi olmas d r.

Gaskonya'da, kendi memleketimde, herkes yazd klar ma glyor. nsanlar benden nekadar uzaktaysalar, yazd klar ma o kadar fazla de er veriyorlar.

Onun horlamas n duyan, ar aflar n de i tiren hizmetiler ve ailesi ona Parislilerkadar sayg gstermiyorlard . Bir adam btn dnyan n gznde bir dahi olabilir;yine de kar s , u a onda ola anst bir yan gremez. ok az insan ailesi taraf ndanola anst biri diye nitelenmi tir.

Bunu iki farkl ekilde alg lamak mmkn: Asl nda hi kimse ola anst de ildir amayaln zca aileleri ve al anlar , d k r kl yaratan bu gere in fark na varabilecekkadar onlara yak nd rlar. Ya da asl nda insanlar n o u ilgi ekicidir ama zaman vemekan olarak bize o denli yak nd rlar ve biz elimizdekine kar her zaman o denligarip bir nyarg yla yakla r z ki onlar ciddiye almak akl m zdan bile gemez.

D nmek kolay i de ildir.

Montaigne bizi bu konuda uyarmaya al m t r: Cicero yle sylemi ti , Platonahlak konusunda unu der ya da Aristoteles'in ipsissima verba's unlard r demeyi hepimiz biliriz. Pekiyi, bizim syleyecek neyimiz var ? Hangi yarg lara var yoruz ? Ne

yap yoruz ? Bir papa an da bizim kadar konu abilir.Montaigne ise tersine bu tr etkinliklerin bir korkakl k gstergesi oldu unuvurgulam t r. Ona gre, ikincil yap tlar retmek iin ok az beceri gerekir (Yeni birey sylemek al nt yapmaktan ok daha de erlidir.) Sanat n gerekle ili kisi ok

uzun zamand r ciddi bir felsefi konu olarak kabul edilmi tir; bunun alt nda biraz dakonunun ilk kez Platon taraf ndan ele al nm olmas yatar.

Montaigne'e gre, bilim adamlar n n klasiklere bunca nem vermelerinin alt nda, buprestijli adlarla birlikte an larak olduklar ndan daha entelektel grnme abas yat yordu. Sonunda ortaya, bilgelikten zerrece nasibini almam , bilinenlerle dolu bir

y n kitap k yordu: Ba ka hibir konu hakk nda, kitaplar hakk nda yaz ld kadar ok kitap yaz lmam t r: Btn yapt m z, birbirimizi a klay p durmak: Yazar k tl var .

Montaigne, srarla, herkesin ilgin fikirler ortaya atabilece ini savunuyordu. Ne kadaralak gnll olursa olsun, kendi ya ant m zdan, bu eski kitaplardan karabilece imizdaha derin, anlaml sonular karabilirdik: nsan n, fkenin ne denli irkin bir tutkuoldu unu anlamak iin Aristoteles okumas gerekmez, en son fke krizine kap ld an an msamas bunu anlamas iin yeterlidir. Sezar' n hayat bile, bizim kendi


22/34

22

hayat m z kadar rnek al nas de ildir; ister bir imparator olsun, ister alt tabakadanbiri, insan hayat n etkileyebilecek olan her ey, onun da hayat n etkileyebilir .

Biz, her birimiz sand m zdan ok daha zenginiz asl nda.

Bilgeli e ula mak iin abalamak fakat hibir zaman budalal ktan tam olarakkurtulamamak erdemli fakat s radan bir ya am srmek yeterince byk bir ba ar asl nda.

V K r k Bir Kalbin Tesellisi

ekti i a k ac lar a s ndan de erlendirildi inde, belki de filozoflar n en hassas d ro. 1788 Arthur Schopenhauer Danzig de do ar.

nsan varolu u bir tr hata olmal . nsan varolu uyla ilgili yle sylenebilir: "Bugnkt, yar n daha da kt olacak ve en kts olana dek de bu bylece srpgidecek."

Hayat ya amak znt verici bir ey; ben de hayat m hayat zerine d nerek geirmeye karar verdim.

Filozof, Weimar dan ayr l rken, Goethe onun iin iki dize yazar:Keyif almak istiyorsan hayattan,De er vermelisin dnyaya.

nsanlar olduklar gibi kabul etmek, onlar olmad klar bir ki i gibi grmekten ye dir.

Bir dahinin ho sohbet olmas pek de mmkn de il; hangi diyalog dahinin kendi monologundan daha zekice ve e lenceli olabilir ki ?

pek ok ekici kad nla tan r: Hepsinden ok ho land m ah bir de beni isteselerdi

Kad nlar taraf ndan srekli reddedilince o da u gr geli tirir: Bir tek cinsel gdlerle bulan kla m erkek zekas , bu ufak tefek, dar omuzlu, geni kalal ve k sabacakl cinsi, cins-i latif diye adand rabilir .

Her ya am yks, ac lar n yksdr.

Derse yaln zca be renci kat l r. Biraz tedeki binada ise rakibi Hegel 300 ki ilikbir renci grubuna ders anlatmaktad r. Anla lan, insan n felsefeye ciddi biimdeyakla abilece i olas l n imdiye kadar kimse akl ndan geirmemi , zellikle defelsefe hocalar ; t pk H ristiyanl a Papa'dan daha az inanan kimse olmad gibi .

Evlenmek, iki ki inin birbirleri iin i ren birer nesneye dn melerini sa lamak zeremmkn olan ne varsa yapmakt r .


23/34

23

E er bu dnyay Tanr yaratt ysa ben Tanr 'n n yerinde olmak istemezdim; buaresizlik, bu ac lar kalbimi k rard Ne zaman renece im, opera iin teleskop,tav an av iin havan topu ne kadar fazlaysa, gnlk hayat meseleleri iin de benimakl m ve ruhum o kadar fazla .

Hibir de erli insan yoktur ki diye teselli eder kendini filozof , k rk ya ndan sonra biraz olsun insanlardan nefret etmeye ba lamas n.

Ona gre, hayvanlarda insanlar n sahip olmad bir zarafet ve yumu ak ba l l k vard r:

Seneca'ya hayran olmas na kar n filozofun grltyle ilgili gr lerine kat lmaz: Uzunzamand r una inan yorum: nsan n dayanabilece i grlt miktar ile zihinsel yetileri aras nda bir ters orant vard r . d nen canl lar n ... bilincine, sl k almak,kahkahalar atmak, ba r p a rmak, ekile ya da k rbala vurmak... vs suretiyledal verme hakk n kendinde bulan bir tek ki i bile kalmad nda ... uygar olabiliriz.

E er ya amak, varolmak ok keyifli olsayd , herkes uykudaki bilinsizlik halinegemek iin isteksiz davran rd byk bir mutlulukla uykudan uyan rd . Ama durumbunun tam tersi. Herkes uyumak iin byk bir istek, uyanmak iinse isteksizlik duyuyor .

En byk zevkimiz takdir edilmektir; ama her nedense, bizi takdir edenler takdirlerini ifade etmek konusunda pek de istekli davranmazlar. Demek ki en mutlu insan, hangi yolla olursa olsun, kendini itenlikle takdir etmeyi ba arabilen insand r .

Ola anst bir beyne sahip insanlar, kk beyinlilerin o her eyi silip spreniradelerine gre hareket etselerdi, amalar na ula p, uzun zaman varl n srdrecek yap tlar ortaya koyabilirler miydi ?

Toprak alt ndaki kurtlar n bedenimi kemirip yok edece i d ncesine katlanabilirim,ama felsefe hocalar n n felsefemi lokma lokma yutacaklar n d nnce korkudan ta kesiliyorum.

Montaigne'e gre, asl nda zihnimiz bedenimizin klesiydi ama biz kibirli oldu umuziin bunun tam tersine inan yorduk. Schopenhauer da bu gr e kat l yordu.

mant m za tmyle hkmeden, mant n btn planlar n bozan, btn yarg lar n arp tan gce 'ya am iradesi' ad n verdi. Ya am iradesi, insan n do as nda var olanbir hayatta kalma ve reme gdsy d.

Btn a k maceralar n n nihai amac bir sonraki ku a n olu turulmas ndan .... insanrk n n gelecekteki varl n n sa lanmas ndan ve zel yap s n n belirlenmesinden ba kabir ey de ildir .

Schopenhauer, a ktan, tak nt lar m z iinde en gerekli, en anla l r olan diye sz eder.

Kar m zdakinden telefon numaras isterken akl m zda nadiren trn devam na ili kinbir d nce bulunmas bu kurama itirazda bulunmam za yetmez. Schopenhauer'a


24/34

24

gre, benimiz bilinli ve bilind ben olmak zere iki paraya blnm tr. Bilind beni, ya am iradesi ynetir. Bilinli ben ise ya am iradesine boyun e mek zorundad r;stelik ya am iradesinin planlar ndan genellikle haberdar de ildir. Bilinli benba ms z olmaktan ok, remekten ba ka bir ama gtmeyen, bask n ya amiradesinin yar kr hizmetkar d r.

Schopenhauer'a gre, e er akl m z ka rmad ysak, ocuk yapmaya yana may z .

Schopenhauer, a k biyolojik bir gereklilik, trn devam n sa layan bir itici g olarakgryor ve bizi, insanlar n a k yznden sergiledikleri garip davran lar kar s ndadaha ho grl olmaya davet ediyor.

A k n en gizemli taraf da 'Neden bu adam ? ya da 'Neden bu kad n ?' sorusuyla ifadebuluyor. Btn iyi niyetimize kar n, nesnel bir gzle bak ld nda en az onlar kadarekici olan ama birlikte ya arken bizi ok daha az zorlayacak teki adaylara kar neden bir trl cinsel istek duyam yoruz ?

A k, ya am iradesinin ideal e i ke fedip, bu bilgiyi bilincimize iletmesinden ba ka birey de ildir: [ ki insan n] birbirini sevmeye ba lad an, ngilizlerin deyi iyle birbirine

tapmaya ba lad an, yeni bir bireyin ortaya kmaya ba lad ilk an olarak de erlendirilebilir .

ya am iradesi bizi, kusurlar a s ndan bizimkileri dengeleyecek insanlaraynlendirerek (kocaman bir burunla d me gibi bir burun birle ince ortayamkemmel bir burun kabilir) bir sonraki ku a n fiziksel ve ruhsal a dan dahadengeli olmas na yard m eder: Herkes kendi zay fl klar n , kusurlar n , trnzellikleriyle farkl l k gsteren yanlar n ba ka bir birey arac l yla dzeltmeye, yani dnyaya gelecek ocu un ayn zellikleri ta mas n hatta bu zelliklerin ocukta bir

anormallik biiminde ortaya kmas n nlemeye al r . ki taraf n bireysel zelliklerinin birbirini etkisiz k lmas iin, erke in erkekli iyle

kad n n kad nl birbiriyle tam olarak uyu mal d r. Bylelikle bireyler birbirlerinin tek yanl l klar n ortadan kald rm olurlar.

Schopenhauer' n kard sonu u: ocuk yapmam z iin ok uygun olan ki inin ayn zamanda bizim iin de uygun olmas pek az rastlanan bir durum (tabii bunu o zamanfark edemiyoruz nk ya am iradesi gzlerimizi kr ediyor). Ki isel mutlulu unpe inden ko mak ve sa l kl ocuklar dnyaya getirmek birbirine tamamen ters d eniki amat r; fakat a k kafam z kar t rd iin bir sre bu ikisinin ayn ey oldu unu

d nrz.A k, insanlar ... cinsel ekim olmasa, nefret edecekleri, hor grecekleri, hatta tiksinti duyacaklar ki ilere do ru ynlendirir. Ancak trn iradesi bireyin iradesinden ok daha gl oldu u iin a k kendisine itici gelebilecek btn bu zellikleri grmezdengelir, her eye gzlerini kapar, her eyi yanl de erlendirir ve tutkusunun yneldi i nesneye iyice ba lan r. K sacas bu insan byk bir aldan iindedir; nk trniradesi doyuma ula r ula maz tutku ortadan kalkacak ve ona yaln zca hi ho lanmad bir hayat arkada kalacakt r.


25/34

25

Schopenhauer n kuram na gre, sevi tikten hemen sonra iftleri etkisi alt na alanbezginlik ve keder, ya am iradesinin, bizim mutlulu umuzdan ok kendi karlar n gzetti ini a ka gstermektedir.

yle grnyor ki evlilikte ya bireyin ya da trn karlar zarar grecektir.

Gelecek ku ak, imdiki ku ak pahas na yarat l r.

Filozof niin a k oldu umuz konusunda pek de i a c olmayan a klamalar yapm olabilir ama bu a klamalar n iinde reddedildi imiz zaman kendimizi nas l teselliedece imiz bilgisi de sakl d r. Tesellimiz ac m z n normal oldu unu bilmektir. A k,d leyebilece imizden de byk bir mutlulu u bize vaat etmedike, trn devam n sa lama gibi a r bir ykn alt na sokamaz bizi. Reddedildi imiz zaman can m z n budenli ok yand na a rmak, bu anla man n kurallar n unutmak demektir.

Zamanla bizi reddeden ki ileri de affetmeyi renmeliyiz. Sonuta ayr lmam z onlar nyapt bir seimin sonucu de ildi. Bizi reddedenlerin mant klar bizim niteliklerimizitakdir ediyor olsa da ya am iradeleri bunu grmezden gelir ve onlara nihai karar n hibir tart maya yer b rakmayacak biimde -yani bize kar cinsel istek duymalar n engelleyerek- bildirir. Evlilikte as l istenen ey zekice sohbetlerle ho vakit geirmek de il, ocuk dnyaya getirmektir .

Her reddetmede do an n ferman sz konusudur; do a bu iki ki inin ocuk yapmas n istememi tir.

Bir erkekle bir kad n aras nda a k yoksa, bu onlar n birle mesinden ortaya ancak ktbiimlenmi , mutsuz, kendi iinde uyumdan yoksun bir varl n kaca na i arettir.

Belki biz a k oldu umuz ki iyle mutluyuzdur ama do a bu birliktelikten memnunde ildir ve bu a ktan vazgemek iin do an n memnuniyetsizli inden daha nemli birneden olamaz.

Bunlar sylerken Schopenhauer' n niyeti bizi karamsarl a itmek de il, ac ekmemizeyol aacak beklentilere kap lmam z nlemekti. A k m za kar l k bulamad m zda,hibir zaman hayatta mutlulu u yakalayamayaca m z bilmek bizi teselli edecektir.Ne gariptir, karamsarl ktan kurtulmam za en ok yard m edebilecek olanlar dad nrlerin en karamsarlar d r: Do u tan getirdi imiz tek bir kusur var: Hepimiz mutlu olmak iin dnyaya geldi imize inan yoruz ... Bu kusurumuzu gidermedike ..

dnya gzmze eli kilerle dolu bir yer gibi grnecektir .Oysa bu insanlar a ka ili kin yerinde beklentiler iinde olsalard , asla byle bir d k r kl ya amazlard : Genlik dneminde... hayatta kald m z sre iinde, mutlulu uyakalamam z gerekti ine inan r, bu inanca s k s k sar l p mutlulu un pe indenko maya ba lar z. Sonuta ortaya kan bo umutlar ve tabii tatminsizliktir. E er genlere zaman nda t ve e itim verir, onlar n, dnyada elde edilebilecek ok ey oldu una ili kin yanl d nceyi kafalar ndan atmalar n sa larsak ok ey kazanm oluruz .


26/34

26

Sanat lar ve filozoflar bize yaln zca neler hissetti imizi gstermekle kalm yor, ayn zamanda ya ad m z deneyimleri bizden ok daha byk bir ustal kla ve ok dahazekice dile getiriyor, ya am m z n, bize zg oldu unu bildi imiz ama kendi ba m zaasla tam olarak anlamland ramad m z yanlar n al p, onlara biim veriyorlar. Hayat m z n geri kalan n yer alt nda tneller kazarak geirecek olabiliriz ama yarat c yap tlar sayesinde ara s ra da olsa kendi ac lar m z n nelerden kaynakland n kavrayabilir, bylelikle bu ac lar ekmek zorunda olman n yaratt gerginlikten veyaln zl k duygusundan (hatta i kenceden) biraz olsun uzakla m oluruz. Sanat dafelsefe de, farkl yntemler kullanmas na kar n ayn amaca hizmet eder: kisi de,Schopenhauer' n deyi iyle, ac y bilgiye dn trr.

En byk sanat yap tlar bizim kim oldu umuzu bilmeksizin do rudan bize seslenenyap tlard r.

air tek bir zel ya amdan yola karak onu btn bireyselli i iinde oldu u gibi dilegetirir; ama bunu yaparken asl nda insan ya am n n btnn yans tmaktad r ... tek bir zel ya amla ilgileniyor gibi grnse de, as l ilgilendi i her yerde, her zamanya anand r. te bu yzden, zellikle dramatik airlerin cmleleri, zl sz olmad klar halde t pk zl szler gibi, gerek ya amda s kl kla kullan l r.

Goethe'nin okuyucular Gen Werther'in Ac lar adl yap tta hem kendilerini bulmu hem de bu yap t okuduktan sonra kendilerini daha iyi anlam lard r nk Goethea k olan bir insan n, yani okuyucular n byk blmnn daha nce ya ad klar ancak byk olas l kla zerine yeterince kafa yormad klar ve dolay s yla da tamolarak kavrayamad klar o anl k, tuhaf, uucu duygular roman nda ustal kla dilegetirmi tir. Goethe ayr ca, a k n belli ba l kurallar n , yani Schopenhauer n deyi iyleromantik psikolojinin temel ide sini ele alm t r. rne in, kar s ndakine a k

olmayan bir insan n, kendisine a k olan ki iye grn te ne kadar nazik ama asl ndane kadar zalimce davrand n yakalay p bunu okuyuculara gstermeyi ba arm t r.

Sanat n z udur: Sanatta ele al nan bir tek durum zerine sylenenler asl ndabinlerce durum iin de geerlidir diyor Schopenhauer.

Reddedilmi bir a k trajik bir a k yks okuyarak iinde bulundu u duruma uzaktanbakabilir; yky okuduktan sonra, o art k tek ba na ac eken biri de il, insanl k varoldu undan beri ya am iradesinin kar konulmaz isteklerine boyun e erek a k olmu toplulu un bir paras d r. Bylelikle reddedilen a n ac s biraz olsun dinecek; a kbu ac lar bir tek kendisini hedef alan bir tr lanet gibi de erlendirmekten vazgeecek,

ya ad duygular daha iyi kavramaya ba layacakt r. Bu trden bir nesnelli iyakalayabilen insanlar iin Schopenhauer yle diyor :[Byle bir insan] ya am boyunca, ba na nas l talihsizlikler gelmi olursa olsun, kendi pay na d enle ilgilenmekten ok, bir btn olarak insanl n pay na ne d t nebakacak ve ac eken biri gibi de il, bilen biri gibi davranacakt r .

Biz de, ara s ra karanl n iinde e elenmeyi b rak p gz ya 1ar m z bilgiyedn trmek iin u ra vermeliyiz.


27/34


28/34

28

yanmaz duvarlarla evrili kk bir odada ya ay p kendini ac lardan sak nmas gerekti i ynndeydi. Art k bu trden neriler Nietzsche ye korkaka ve gerekd geliyordu; ona gre bu nerilere uygun davranmak sapk n1 kt ; birka y l sonrakullanaca benzetmeli syleyi le ifade etmek gerekirse, 'rkek bir ceylan gibiormanlarda saklanarak' ya amaya al makt . Mutlulu a ula man n, ya amdan tatminolman n yolu, ac dan sak nmak de il, ac y do al bir ey, iyi olana eri mek iinabalarken kar m za mutlaka kacak bir basamak olarak grmekti.

filozofun gr n de i tirmesini sa layan bir ba ka ey de, gerekten mutluya amlar srm olduklar anla lan, -Nietzsche terimleri iinde en ok tart lan kullanacak olursak- rahatl kla stinsan diye niteleyebilece imiz birka tarihsel ki ilikti.

Bu szc n bu kadar tart lmas n n ve sapt r lmas n n; nedeni Nietzsche'nin kendifelsefesi de il, k z karde i Elisabeth'in sonralar Nasyonal Sosyalizme duymayaba lad ilgi (K z karde i Hitler'in elini s kmadan ok nce Nietzsche onun kinci,Yahudi d man bir kaz oldu una kanaat getirmi ti) ile Nietzsche yap tlar n ngilizce'ye eviren ilk evirmenlerin bu szc n ngilizce kar l olarak efsanevi bir

izgi roman kahraman n n ad n kullanmalar yd .

.. Papaz Galiani, Henri Beyle, Montaigne. Johann Wolfgang von Goethe.. Hepsi demerakl , sanat alan nda yetenekli ve cinsel a dan kuvvetliydi. Baz karanl k taraflar olmas na kar n kahkahalarla glebiliyorlard ; hatta o u dans bile ediyordu. Ya am n onlara sundu u btn olas l klara kucak am , sonunda da Nietzsche nin'ya am' dedi i eye sahip olmu lard . Ya am demek cesaret, h rs, onur, gl birki ilik, espri anlay ve ba ms zl k demekti.

Montaigne iki dnem boyunca Bordeaux'nun belediye ba kanl n yapm , at s rt ndaAvrupa'y ba tan ba a dola m t . Papaz Galiani, Paris teki bykelilikte genel

sekreterdi; ayr ca para rezervleri ve tah l da t m yla ilgili kitaplar yazm t (Voltairebu kitaplar verek bunlar n Moliere'in k vrak zekas yla Platon'un derin zekas n biraraya getiren yap tlar oldu unu sylemi ti). Goethe, Weimar Mahkemesi'nde memurolarak on y l al m ; tar m, sanayi ve d k maa larla ilgili reform nerileri sunmu ,diplomatik grevler stlenmi ve iki kez de Napoleon un huzuruna kabul edilmi ti.

Goethe : Gnlk ya am etkinliklerinden ... faydalanmas n bildi... Kendini ya amdanuzakla t rmad ; tam tersine ya am n iinde yer ald ... Mmkn oldu u kadar fazlasorumluluk stlendi ... As l istedi i btnlkt; akl n, ehvetin, duygular n; iradeninbirbirinden kopuk olmamas gerekiyordu.

Dnyay dndren, iftle meye duyulan arzudur diyordu Montaigne.Son olarak da btn bu adamlar sanat yd lar ( Sanat insana ya ama arzusu verir diyordu Nietzsche).

Nietzsche nemli bir ayr nt y eklemeden gemiyordu; zaman zaman sefaletya amadan byle bir mutlulu a ermek mmkn de ildi:Keyif ile keyifsizli in birbirinden asla ayr lmaz eyler oldu unu d nelim, yle ki insan birinin ne kadar na sahip olmak isterse tekinin de ancak o kadar na sahip


29/34

29

olacak... seim sizin: mmkn oldu u kadar az keyifsizlik k sacas ac s z bir ya amm ... yoksa o ana kadar hi tad lmam zevkleri tatman n, keyifleri ya aman nbedelini demeyi gze alarak mmkn oldu u kadar ok keyifsizlik mi ? E er ilk seene i ye ler ve ac lar n z azaltmay , hatta yok etmeyi isterseniz, o zaman keyif alma kapasiteniz de azalacak, hatta yok olacak .

Bize en ok mutluluk veren eyler byk ac lardan ayr d nlemiyor, en bykkeyiflerimizin kayna nda, garip bir biimde bize en ok ac veren eyler bulunuyordu:En hayranl k uyand r c , en verimli insanlar n, halklar n ya amlar n inceleyin vekendinize sorun; byyp heybetle g e uzanan bir a a kt hava ko ullar na,f rt nalara boyun e mi midir ? Talihsizlik ve d lanma, hatta baz durumlarda nefret,k skanl k, inat l k, sertlik, tamah ve iddet arzu edilen eyler de il midir ? Bunlar ya anmazsa hibir byk geli me olmaz, hatta hibir erdem olu amaz.

Neden ? nk hi kimse deneyimler ya amadan byk sanat yap tlar yaratamaz;birdenbire iyi bir mevkie gelemez, ilk denemesinde harika bir a k olamaz; ilkba ar s zl m zla sonra elde edece imiz ba ar lar aras nda geen sre zarf nda, birgn olmak istedi imiz insan ile o anda oldu umuz ki i aras ndaki bo luk kapananakadar mutlaka ac larla huzursuzluklarla yz yze gelir, k skanl k duyar, a a lan r z.Ac ekeriz nk mutlulu umuz iin gerekli olan eyleri bir anda do ru oranlarda biraraya getirip harmanlayamay z.

Nietzsche, ya amda mutlulu un ya kolayca elde edilebilece i ya da hi elegeirilemeyece i yolundaki inanca tamamen kar yd ; bu inan ya am m z mahvedebilirdi nk bu inan yznden ocuka davran p zorluklarla sava maktankaabilirdik. Oysa bu trden vah i bir sava iin haz rl kl olmu olsak ki bu vah isava de erli olan her eyi elde etmek iin bir n ko uldu- belki bu zorluklar nstesinden gelebilirdik.

o u edebiyat yap t n n K rm z ve Siyah kadar iyi olmamas , Nietzsche'ye gre, buyap tlar n yazarlar n n dehadan yoksun olduklar n de il, bir yap t ortaya koymak iinne kadar ac ekmek gerekti i konusunda yanl bir fikre sahip olduklar n gsteriyordu. Roman yazmak yle zor bir i ti ki.

Felsefe gnll olarak buzlarla kapl da larda ya amakt r.

Hakikatin da lar na t rman rken abalar asla bo a gitmez: Ya bu gn daha ykse e kars n ya da yar n daha ykse e kabilmek iin g toplars n.

insan hayat ndaki olumlu eylerin ancak olumsuzluklar, manevi tatminin de ancakzorluklar sayesinde elde edilebilece ini gsteren bir benze im yapm t :Buzullarla, yar klarla kapl bu yamalara bakt m zda bir zaman sonra bunlar nyerinde a alarla kapl , derelerle sulanan, yemye il bir vadi uzanaca n asla hayal edemeyiz. nsanl k tarihinde de bu byledir: Zalim gler bir yol aar, bu yoluaarken pek ok eyi de yok eder ama yine de bu glerin at yol gereklidir; nkdaha sonra daha insanc l ba ka bir uygarl k bu a lan yoldan geerek eserlerini in aedecektir. nsana korku veren, ktcl diye nitelenen enerjiler, asl nda insanl k iinal an mimarlar, yol i ileridir .


30/34

30

Asl nda her ac , bir eylerin ters gitti ini gsteren bir i arettir. Sonu, ac y ekenki inin zekas na ve zihinsel gcne ba l olarak iyi ya da kt olabilir.

Nietzsche'nin pek sevdi i Montaigne, Denemeler'in son blmnde, ya ama sanat n iyi icra edebilmek iin ki inin, ekti i ac lardan faydalanmay bilmesi gerekti inisylyor:E er bir ac dan kaam yorsak o ac y ekmeyi renmeliyiz. Dnyaya da, kendi ya ant m za da armoni a s ndan bakarsak, seslerin her zaman uyumlu olmad n , buarmonik yap ierisinde ho tonlar n da sert tonlar n da, diyezlerin de bemollerin deduyuldu unu, baz seslerin yumu ak ve rahatlat c tekilerininse rahats z edici oldu unu grrz. E er bir mzisyen yaln zca bunlar n baz lar ndan ho lan rsa nas l ark syleyebilir ? Mzisyen bu ses ve tonlar n hepsini birden kullanmay , bunlar bir

araya getirmeyi bilmelidir. Biz de ya am m zdaki iyi ve kt eylere bylebakabilmeliyiz; nk iyi eyler de kt eyler de asl nda ayn zdendir, bizimya am m za aittir .

Nietzsche'nin dedi i gibi, Alak olan n byyp ykseklere eremeyece ine, asl ndaalak olan n hi bir yere varamayaca na inan yoruz. o umuza gre, 'sekin olanher ey causa sui'dir (kendili indendir) .

Ama Nietzsche'ye gre 'iyi ve sayg duyulan eyler, ilk bak ta bunlar n tam tersi gibi grnen garip eylere sa lam nak iplikleriyle, hnerli biimde tutturulmu gibidir.' 'A k ile nefret, kran ile intikam duygusu yumu ak miza ile fke ... her zaman bir aradad r. '

Nefret, k skanl k, agzllk ve her eyi denetim alt na alma arzusu gibi duygular ya am artlar n belirleyen ve ya am n srdrlmesine ili kin yntemler iinde

zellikle, mutlaka bulunmas gereken duygulard r .Elimize geen her kk skp atarsak daha sonra bu kkten gzel bir iek ortaya kmas olas l n da yok etmi oluruz.

Ya ad m z zorluklardan utan duymamal y z ama e er bu zorluklar i leyipbunlardan gzel bir ey ortaya karamad ysak belki o zaman utanabiliriz.

Bir a , bir halk, bir birey ne denli byk, ne denli korkun tutkular n kendisini ynetmesine izin verirse ve bu tutkular bir ara olarak kullanma yetisine ne denli sahipse, onun kltr o denli yksek bir dzeye ula acakt r .

Ktcl ve pheli olan kabul etme ... bunlar makul biimde ynlendirip denetimalt na almaya al ma ama asla yok etmeye u ra mama ... te antik a da ahlak ba lam nda geli en zgr d ncenin temelinde bunlar yer al r.

Yunanlar sorunlar ortadan kald rmaya al mam , onlar daha olumlu eyleredn trme yoluna gitmi lerdi:

nsan zerindeki etkileri bak m ndan tm tutkular n belli evreleri vard r. Tutku bir evrede insana felaket getirir, kurban n aptall n a rl yla a a do ru eker -ama


31/34

31

belli bir sre sonra, ok daha ileri bir evrede tutkular ruhla btnle ir, manevi bir anlam kazan r. Eskiden, tutku insan aptalla t rd iin insanlar tutkulara sava am lard : Tutkular tmyle ortadan kald rmaya ant imi lerdi. Yaln zca kendi aptall klar ndan sak nmak, bu aptall n getirece i kt sonulardan ka nmak iintutkular , arzular yok etmeye al mak imdi bize aptall ktan ok daha ciddi bir araz gibi grnyor. Biz art k di i a r yan n di ini eken di hekimlerine hayranl k duymuyoruz .

nsan manevi tatmine ancak kendisini kolayl kla peri an edebilecek zorluklar n bilgecestesinden gelerek ula abilir. Tahammlsz ki iler gidip az di lerini bir an nceektirmek isteyebilir Fakat Nietzsche bize dayanmam z tlyor.

Ve ok mecbur kalmad ka asla iki imememizi...

Mutlu olmak isteyen insan a z na bir damla alkoll iecek koymamal yd . Bir damlabile:Tinsel yanlar a r basanlara alkolden tmyle uzak durmalar n tlyorum. Suinsana yeter.

Ac ekmeyi reddediyor, kendi ac na bir saat bile katlanam yorsan; ekebilece inbtn s k nt lar nlemeye al yorsan; ac y , ho nutsuzlu u nefret edilecek, ktcl,yok edilmesi gereken eyler olarak alg l yor, bunlar ya ant n n kusurlar gibi gryorsan, o zaman rahatl k dinine inan yorsun demektir. Siz rahatl k d knleri,insan mutlulu uyla ilgili ne az ey bilirsiniz. Mutluluk mutsuzlu un karde i, hattaikizidir. Bu ikisi ya bir arada byr, ya da sizin ya ant n zda oldu u gibi hi bymez;hep kk kal r.

Nietzsche'nin alkole duydu u nefret ayn zamanda Faydac l a ve onun en byk

savunucusu olan John Stuart Mill'e duydu u nefreti de yans t yordu. Faydac lara gre,ahlaki a dan belirsizliklerle dolu dnyam zda bir eylemin do ru ya da yanl oldu unakarar vermenin tek yolu o eylemin insana ne denli ac ya da zevk verdi ine bakmakt .Mill yle diyordu:Bir eylem insana ne denli mutluluk veriyorsa o denli do ru, ne denli mutsuzluk veriyorsa o denli yanl t r. Mutluluk ile kastedilen ac dan uzak olma, mutsuzluk ilekastedilense ac ekme ve keyiften yoksun olmad r.

Avrupa'n n modern d ncesi diye ortaya at lan bu basitlik, bu baya l k ngiltere'ninicad d r. Btn insanl k de il, yaln zca ngilizler mutluluk pe inde ko uyor.

Her eyin de erini, verdi i keyif ve ac ba lam nda, yani ortaya kan sonulara veikincil nem ta yan olgulara bakarak lmeye al an btn bu d nceler, yarat c gcn ne demek oldu unu bilen ve sanat vicdan ta yan herhangi birininkmseyece i safa d ncelerdir.

Nietzsche bize dzlklerde bira imek yerine t rmanman n ac s na katlanmam z tlyordu.


32/34

32

Ya amdan en fazla hasat elde etmenin s rr , insana en fazla keyif veren ey,tehlikeyle burun buruna ya amakt r. Kentlerinizi Vezv'n eteklerine kurun.

Ona gre, iki imekten ho lanan ki i H ristiyanl n sundu u dnya gr nbenimsemi demekti:

arab n insan ne elendirdi ine inanmak iin ancak H ristiyan olmam, yani topyeknbir samal k oldu unu d nd m eye inanmam gerek.

Bence H ristiyanl k koku mu lu un en u noktas ... Bir delaletten ibaret olanH ristiyanl n dokunmad hibir ey kalmam bu dnyada ... H ristiyanl k en byk lanet, en byk gnah ....

Gnmzde H ristiyan olmak ahlaks zl kt r.

Pekiyi Yeni Ahit bizleri nas l teselli etmeye al yor ? Ya ad m z zorluk1ardano unun asl nda zorluk olmaktan ok birer erdem oldu unu syleyerek:rkek oldu u iin s k nt lar ya ayanlara, Yeni Ahit yle diyor (Matta 5.5):Ne mutlu halim olanlara; nk dnya miras onlar nd r.

Dostu olmad ndan yak nanlara Yeni Ahit yle sesleniyor (Luka 6.22-3): nsanlar n sizden nefret edecekleri, sizi cemiyetlerinden ay racaklar , size hakaret

edecekleri, ad n z ktye karacaklar gn, ne mutlu sizlere ! .... cennetteki dlnz byk olacakt r.

yerinde smrlenlere Yeni Ahit'in tavsiyesi u (Koloselilere 3.22-4):Ey kullar, sizin gibi insan soyundan olan efendilerinize her zaman itaat edin. Bilin ki Rabbiniz sizi miras yla dllendirecektir: nk siz Rab Mesih e kulluk ediyorsunuz.

Paras olmayanlara Yeni Ahit unu sylyor (Markos 10.25):Devenin i ne deli inden gemesi, zenginin Rabbin krall na girmesinden kolayd r.

Ona gre H ristiyanl k da alkol de bizi, daha nce kendimizde ve dnyada buldu umuzkusurlar n nemsiz eyler oldu una inand r r; her ikisi de sorunlar m z stlenmekonusundaki kararl l m z zay flatan dolay s yla bizi manevi tatminden vemutluluktan al koyan eylerdir.

Avrupa'n n iki gl uyu turucusu: Alkol ve H ristiyanl k.

Nietzsche'ye gre H ristiyanl k Roma mparatorlu u dneminde ya am korkak

klelerin zihninde ekillenmi ti. Da lar n doruklar na t rmanmaya cesareti olmayan bukleler alak yerlerin ok daha keyifli oldu unu iddia ederek kendilerini avutacak birfelsefe olu turmu lard . H ristiyanlar mutlulu un gerek kaynaklar n (mevki, seks,zihinsel stnlk, yarat c l k) aray p bulmak istiyor ama bunlar elde edebilmek iinkatlanmalar gereken zorluklarla yzle meye cesaret edemiyorlard . Gerekteistedikleri ama gsz olduklar ndan u runa sava maya yana mad klar n yeriyor,asl nda hi istemedikleri ama, sahip olduklar n ve ve gklere kar yorlard .Gszl n ad 'iyilik', snepeli in ad 'iyi huyluluk', d mana boyun e menin ad 'itaatkarl k' ve Nietzsche'nin deyi iyle, 'intikam almaktan aciz olman n ad 'affedicilik'


33/34

33

olmu tu. Her tr zay fl a yceltici bir ad verilmi ti, sanki her zay fl k bir ba ar ym ,istenen, seilen bir eymi , kahramanca bir hareket, bir zafermi gibi. Kendilerinirahatl k dinine adam H ristiyanlar, kendi de er sistemleri iinde; arzu edileni de ilkolay olan elde etmeye nem vermi , bylece ya am n sunabilece i pek okzenginli i de bir kenara itmi lerdi.

H ristiyan ca yakla m Nietzsche'ye gre her zaman var olan psikolojik bir olas l kt r.Gizliden gizliye hasretini ekti imiz ama bir trl sahip olamad m z bir eyin zatennemsiz oldu unu iddia etmeye ba larsak; herkesin nnde sevgiye, mevki sahibiolmaya, paraya, ba ar ya, yarat c l a ya da sa l a gereksinim duymad m z a klad m z halde bunlar n ad n sylerken bile a z m z n bir kenar ac yla se iriyorsa;toplum nnde vazgeti imizi syledi imiz eylere kar gizli bir sava ba lat yor,bunlara siperlerin zerinden ate edip a alardan ni an al yorsak, biz de H ristiyanolmu uz demektir.

yleyse Nietzsche olumsuzluklar kar s nda bizim nas l davranmam z isterdi ? Bizimarzu etti imiz eye inanmay srdrmemizi isterdi, ona hibir zaman sahip olmayacakbile olsak. Ba ka trl sylemek gerekirse, s rf elde edilmesi zor oldu u iin, baz gzel eyleri kk grmekten, onlar n kt oldu unu iddia etmekten ka nmam z isterdi -zaten Nietzsche'nin kendi trajik ya ant s na bakt m zda da byle bir tutumgrrz. Onun ya am yks belki de bu ba lamda bize en gzel rne i sunuyor.

Richard Wagner' e gre filozof ancak iki ekilde iyile ebilirdi: 'Ya evlenmeli ya da biropera bestelemeli.

Nietzsche'nin gerekten a k oldu u tek bir zengin kad n vard , o da Wagner'in kar s Cosima.

1889 y l n n Ocak ay nda bir bak mevine yolland . Ya l filozof tam on bir y l sonraelli be ya nda ld.

Ya ad btn olumsuzluklara, korkun yaln zl na, yoksullu una, bozuk sa l nakar n Nietzsche 'H ristiyan ca' bir yakla m benimsemeden ya ad . Dostlu un zateniyi bir ey olmad n sylemedi; mevki sahibi, varl kl , sa l yerinde olanlarasald rmad . Erkeklere zg kendini hor grme hastal n n tek aresi zeki bir kad ntaraf ndan sevilmektir . Sabah erken tan a ar rken, gcnn en taze oldu u anda,gcnn afa nda kitap okumak - bu korkun bir ey !

Soylu bir insan n en nemli zelli i olarak grd eye, art k yads mayan bir insan

olmak d ncesine her zaman sad k kald .nsanlar en kt hastal klara, hastal klar yla sava rken kulland klar yntemler

yznden yakaland lar. are gibi grnen eyler, uzun vadede iyile tirilmesi gerekenhastal klar daha beter yapt . Hemen etki gsteren, uyu turan, zehirleyen eylerin,szde tesellilerin, insan gerekten iyile tirece ine inan ld . Kimse fark etmedi asl nda bunlar n, bu anl k rahatlamalar n bedeli sonradan a r dendi, ikayetler artt ,hastal n genel durumu iyice ktle ti.


34/34

Kendimizi iyi hissetmemizi sa layan her ey bizim iin iyi de ildir. Bize ac veren herey de kt olmayabilir.

Genel olarak btn s k nt lar yads mak, bunlar n ortadan kald r lmas gereken eyleroldu unu d nmek, [en byk ahmakl kt r], byle bir d nce ta mak insan ancak felakete gtrr stelik kt hava artlar n tmyle ortadan kald rmay savunmak kadar da aptalcad r.

***

Documents

Felsefenin Tesellisi - Alain de Botton