Politzer Felsefenin Temel Ilkeleri

8/7/2019 Politzer Felsefenin Temel Ilkeleri

1/395

1G. Politzerelsefenin Temel lkeleri

.ELSE.ENNTEMEL

LKELER

ER YAYINLARI

G E O R

G E S P O L

T Z E R


2/395

ONKNC BASKI


3/395

.ELSE.ENN TEMEL LKELER

GEORGES POLTZERGUY BESSE ve MAURCE CAVERNG


4/395

Georges Politzerin metni esas alnarak Guy Basse ve Maurice Caveing tarafndangelitirilen ve onun imzas altnda yaynlanan Principes fondamentaux de philosophie(Editions Sociales, Paris, 1954), .elsefenin Temel lkeleriadyla Sol Yaynlar tarafndan

yaynlanmtr[Trkesi, .elsefenin Temel lkeleri, Sol Yaynlar, Onikinci Bask, Eyll 1996 eviren:

Muzaffer Erdost]Eri Yaynlar tarafndan dzenlenmitir, 2003erisyay@kurtuluscephesi comhttp://www kurtuluscephesi comhttp://www kurtuluscephesi nethttp://www kurtuluscephesi org


5/395

NDEKLER

13 Giri14 I .elsefe Nedir?17 II Niin .elsefeyi ncelemeliyiz?21 III Hangi .elsefe ncelenmeli?21 a) Bilimsel bir felsefe: diyalektik materyalizm23 b) Devrimci bir felsefe: proletaryann felsefesi

25 IV Varg: Teori ve Pratiin BirliiBRNC BLM

MARKSST DYALEKTK YNTEMN NCELENMES27

29 Birinci Ders Diyalektik Yntem29 I Yntem Nedir?30 II Metafizik Yntem30 a) Nitelikleri32 b) Tarihsel anlam34 III Diyalektik Yntem34 a) Nitelikleri35 b) Tarihsel oluumu40 IV .ormel Mantk ve Diyalektik Yntem42 kinci Ders Diyalektiin Birinci izgisi: Her ey Birbirine

Baldr (Karlkl Etki ve Evrensel Balant Yasas)42 I Bir rnek44 II Diyalektiin Birinci izgisi45 III Doada48 IV Toplumda52 V Varg54 nc Ders Diyalektiin kinci izgisi: Her ey Durum

Deitirir (Evrensel Deime ve Kesintisiz Gelime Yasas)54 I Bir rnek55 II Diyalektiin kinci izgisi56 III Doada60 IV Toplumda66 V Varg


6/395

69 Drdnc Ders Diyalektiin nc izgisi: Nitel Deiiklik69 I Bir rnek70 II Diyalektiin nc izgisi72 III Doada77 IV Toplumda82 V Varg85 Beinci Ders Diyalektiin Drdnc izgisi: Kartlarn

Savam (I)85 I Kartlarn Savam Her Deiikliin Devindiricisidir86 II Diyalektiin Drdnc izgisi87 III elikinin Nitelikleri87 a) eliki itedir

90 b) eliki yeniletiricidir92 c) Kartlarn birlii97 Altnc Ders Diyalektiin Drdnc izgisi: Kartlarn

Savam (II)97 I elikinin Evrensellii98 a) Doada

101 b) Toplumda102 II Uzlamaz Kartlk ve eliki105 III Kartlarn Savam, Dncenin Devindiricisi109 Yedinci Ders Diyalektiin Drdnc izgisi: Kartlarn

Savam (III)109 I elikinin zgl Nitelii115 II Evrensel ve zgl Birbirinden Ayrlmazlar118 III Ba eliki, kincil eliki123 IV elikinin Balca Yn ve kincil Yn126 V eliki zerine Genel Sonular Prudonculua Kar

Marksizm

KNC BLMMARKSST .ELSE. MATERYALZMN

131133 Sekizinci Ders Materyalist Dnya Anlay Nedir?134 I Materyalizm Szcnn ki Anlam135 II Madde ve Ruh136 III .elsefenin Temel Sorunu138 IV dealizm Szcnn ki Anlam139 V Materyalizm ve dealizm Teoride Olduu Kadar Pratikte

de Birbirlerine Kardrlar


7/395

142 VI Marksist .elsefi Materyalizm Temel izgi ile Ayrdedilir

144 Dokuzuncu Ders Marksist Materyalizmin Birinci izgisi:Dnyann Maddilii

144 I dealist Tutum147 II Marksist Anlay148 III Madde ve Hareket153 IV Doal Zorunluluk156 V Marksizm ve Din162 VI Varg164 Onuncu Ders Marksist Materyalizmin kinci izgisi: Madde

Bilinten ncedir

164 I Yeni dealist Hile171 II Marksist Anlay172 a) Varln nesnelii175 b) Bilin, varln yanss177 III Dnce ve Beyin181 IV Bilincin ki Derecesi183 V Varg186 Onbirinci Ders Marksist Materyalizmin nc izgisi: Dnya

Tannabilir186 I dealizmin Son Sna193 II Marksist Anlay194 a) Pratiin rol199 b) Marksist pratik kavramnn bir tahrifi202 III Greli Gerek ve Mutlak Gerek205 IV Teori ve Pratiin Birlii

NC BLMDYALEKTK MATERYALZM VE TOPLUMUN MANEV YAAMI

211213 Onikinci Ders Toplumun Manevi Yaam Maddi Yaamnn

Yanssdr213 I Bir rnek215 II dealist Aklamalar219 III Materyalist Diyalektik Tez220 a) Toplumun maddi yaam, yalnz tek tek bireylerin

bilincinden deil, genel olarak, insan bilincinden veiradesinden bamsz olarak varolan bir nesnel gerektir

222 b) Toplumun manevi yaam, toplumun nesnel


8/395

gereinin bir yanssdr226 c) Yeni toplumsal ve siyasal fikirler ve teoriler nasl

ortaya kar?228 d) Kalntlar sorunu228 IV Varg231 Onnc Ders Toplumsal Yaamda .ikirlerin Rol ve nemi231 I Bir rnek232 II Kaba Materyalizmin Yanlgs236 III Diyalektik Materyalist Tez236 a) .ikirlerin maddi kkeni, onlarn gcn oluturur238 b) Eski fikirler ve yeni fikirler242 c) Yeni fikirlerin rgtlendirici, harekete getirici ve

deitirici bir etkisi vardr245 IV Varg248 Ondordnc Ders Bilimsel Sosyalizmin ekillenmesi, nemi

ve Rol249 I Marksizmin Kayna249 a) Alman felsefesi251 b) ngiliz ekonomi politii252 c) .ransz Sosyalizmi253 II topik Sosyalizm257 III Bilimsel Sosyalizm257 a) Biimlenmesi258 b) Nitelikleri261 IV Bilimsel Sosyalizmin Rol261 a) Sosyalizmle ii hareketinin kaynamas263 b) Devrimci partinin gereklilii Kendiliindenlikin

Eletirisi266 V Varg

DRDNC BLMTARHSEL MATERYALZM

269271 Onbeinci Ders retim: retici Gler ve retim likileri271 I Toplumun Maddi Yaam Koullar273 a) Corafi ortam274 b) Nfus275 II retim Tarz276 a) retici gler278 b) retim ilikileri


9/395

282 III retim Aralar Mlkiyeti284 IV retim Tarznn Deimesi Toplumlar Tarihinin Anahtar287 V Varg290 Onaltnc Ders retim likileri ile retici Glerin Nitelii

Arasnda Zorunlu Uygunluk Yasas291 I retici Gler, retimin En Devingen ve En Devrimci

esidirler293 II retim likilerinin retici Gler zerindeki Kar-Etkisi295 III Zorunlu Uygunluk Yasas297 IV nsan Eyleminin Rol303 Onyedinci Ders Kapitalizmden nce Snf Savamlar304 I Toplumun Kkenleri

305 II Snflarn Ortaya k311 III Kleci ve .eodal Toplumlar314 IV Burjuvazinin Gelimesi321 Onsekizinci Ders Kapitalist Toplumun elikileri321 I Kapitalist retim likileri: Kapitalist retim likilerinin

zgl elikisi326 II Kapitalist Toplumda Zorunlu Uygunluk Yasas326 a) Kapitalist retim ilikileriyle retici glerin nitelii

arasnda uygunluk329 b) Kapitalist retim ilikileri ile retici glerin nitelii

arasnda atma334 III Proletaryann Snf Savam retim likileri ile reticiGler Arasndaki elikinin zlmesi Yntemi

339 IV Varg341 Ondokuzuncu Ders styap341 I styap Nedir?345 II styap Temel Tarafndan Oluturulur348 III styap Etkin Bir Gtr352 IV styap retime Dorudan Doruya Bal Deildir353 V Varg356 Yirminci Ders Sosyalizm356 I retim ve leim358 II Sosyalizmin ktisadi Temeli363 III Sosyalizme Geiin Nesnel Koullar365 IV Sosyalizmin Temel Yasas367 V Sosyalizme Geiin ve Sosyalizmin Gelimesinin znel

Koullar374 VI Varg


10/395

378 Yirmibirinci Ders Sosyalizmden Komnizme379 I Komnist Toplumun lk Evresi382 II Komnist Toplumun st Evresi386 III Sosyalizmde retici Gler ve retim likileri391 IV Sosyalizmden Komnizme Geiin Koullar395 V Varg


11/395

.ELSE.ENN TEMEL LKELER

GEORGES POLTZERGUY BESSE ve MAURCE CAVERNG


12/395


13/395


GR

I .elsefe Nedir?II Niin felsefeyi incelemeliyiz?III Hangi felsefe incelenmeli?

a) Bilimsel bir felsefe: diyalektik materyalizmb) Devrimci bir felsefe: proletaryann felsefesi

IV Varg: teori ve pratiin birlii

.ELSE.E, ite yle bir szck ki, her eyden nce, emeki-lerin pek ounda hi de gven uyandrmaz Emekiler der ki,filozof, ayaklar yere basmayan kimsedir Yiit insanlar felsefe

yapmaya armak, belki de onlar ip stnde bir cambazlk gs-terisine armak gibi bir eydir diye dnrler Bu gsteridensonra bamz dnecek

.elsefe ok kez yle grnr: gereklikle ilgisi olmayan birfikir oyunu; birka bilgicin ayrcalnda olan karanlk bir oyun; vealnteriyle yaayan insanlara pek de yarar olmayan herhalde tehli-keli bir oyun

Byk bir .ransz filozofu, Descartes, bizden ok nce, bazkimselerin felsefeyi karanlk ve tehlikeli bir oyun durumuna indir-gemek istemelerini sulamt Sahte filozoflar yle nitelendiri-

yordu: Yararlandklar meziyetlerin ve ilkelerin anlalmaz-

l[sayfa 25] nedeniyle, her eyi bilirlermi gibi, ekinme-


14/395

14 G. Politzerelsefenin Temel lkeleri

den her konuda konuabilirler; ve en kurnaz ve en be-ceriklilere kar, onlar inandrma olanana sahip olmak-

szn, tm sylediklerini savunabilirler; bu bakmdan, by-leleri, bence gzleri gren biriyle eit koullardadvebilmek iin onlar ok karanlk bir mahzenin di-bine eken bir kre benzerler 1

Bizim amacmz, okuru karanlk bir mahzenin dibine gtr-mek deil Karanln, ktlklere elverili olduunu biliyoruz Kar-anlk ve zararl bir felsefe vardr; ama Descartesn da dedii gibi,aydnlk ve iyiliki bir felsefe de vardr, Gorki bu felsefe iin ylediyordu: Benim felsefeyi alaya aldm sanmak bir hata olur;

hayr, ben felsefeden yanaym, ama aadan, yeryzn-den, emein srelerinden gelen, doa olaylarn ince-leyerek doann glerini insann hizmetine koyan birfelsefeden yanaym nanyorum ki, dnce, ayrlmazbir ekilde abaya baldr, ve oturmu, yatm, hareket-siz bir durumda bulunan dnceden yana deilim 2

.elsefenin lkelerine bu Giriin amac, felsefeyi genel ola-rak tanmlamak, sonra da neden felsefe okuyup renmemiz ge-rektiini ve hangi felsefeyi okuyup renmemiz gerektiini gster-mektir

I .ELSE.E NEDR?

Tarihin tand en byk dnrlerin birkan yetitirmiolan eski Yunanllar, felsefeden, bilgi sevgisini anlyorlard Philo- sophiann ( Philo,sevgi; sophia, bilgi) szck anlam budur, felsefede buradan gelirBilgi, dnyay ve insan bilme demektir Bu bilme belirlidavran kurallarnn anlatlmasna, yaam karsnda belirli bir ta-

vr taknlmasna olanak veriyordu Bilge, her durumda, dnyay veinsan bilmeye dayanan bu kurallara[sayfa 26] gre hareket edeninsand

1 Descartes, Discours de la Mthode(1637), Editions Sociales, Paris 1950, s 1012 Gorki, Darkafal ve Anekdotlar, Les Petits- Bourgeois, Editions de la Nouvelle

Critique, Paris 1949, s 52, not


15/395


.elsefe szc, o adan beri tutundu kald, nk bir ge-reksinmeyi karlyordu Sk sk, dnya konusundaki grlerin e-

itliliine gre, ok farkl anlamlar ald Ama felsefenin en kalmlanlam yledir: Genel bir dnya anlaydr ki, bu anlaytan, belli bir davran tarz kabilir

lkemizin tarihinden alnm bir rnek, bu tanmlamay dahaiyi aklayacaktr:

18 yzylda, .ransann burjuva filozoflar, bilimlere dayana-rak, dnyann bilinebilir olduunu dnyor ve bunu retiyorlar-d; buradan, dnyann, insann iyilii iin deitirilebileceisonucuna varlyordu Ve birou, rnein, nsan Ruhundaki Geli- meler zerine Tarihsel Bir Tablo Taslann (1794) yazan Condor-cet, sonu olarak, insann geliebileceini,daha iyi olabileceini vetoplumun da daha iyi olabileceini kabul ediyordu

Bir yzyl sonra, gene .ransada, burjuva filozoflarnn oun-luu, tersini, yani dnyann bilinemeyeceini, eylerin asln bile-mediimizi ve hibir zaman da bilemeyeceimizi dnyorlar vebunu retiyorlard Ve dnyay dntrmek istemenin sama ol-duu kans da, bu sonutan karlyordu Elbette ki, doa zerin-de etki yapabileceimizi kabul ediyorlard, ama, eylerin asl bi-linemeyecei iin, doa zerindeki etki de ancak yzeyde kalanbir etki olabilirdi nsana gelince, o, her zaman olmu olduu gibidir

ve her zaman o olacaktr Bir insan doas vardr ki, bunun srrnbiz bilemeyiz yleyse, toplumu iyiletirmek iin kafa yormak neye

yarar?GRYORUZ K, dnya anlay(yani felsefe), yarar olma-

yan bir sorun deildir nk birbirine kart iki anlay, birbirinekart pratik sonulara gtrmektedir

Gerekten de 18 yzyl filozoflar, toplumu dntrmekistiyorlar; nk o zaman devrimci snf olan ve feodaliteye karsavam veren burjuvazinin karlarn ve dileklerini ifade ediyor-lard 19 yzyln filozoflarna gelince, bunlar[sayfa 27](ister gizlesinler,ister gizlemesinler), artk tutucu olan bu burjuvazinin, artk egemensnf olan ve proletaryann devrimci ykseliinden korkan bur-

juvazinin karlarn ifade ediyorlar Burjuvazi, kendisine en iyi pay veren bir dnyada deitirilecek hibir ey olmad kansndadr.ilozoflar, insanlar, toplumu deitirmeye alan btn giriim-


16/395


lerden dndrrlerken, bu gibi karlar hakl gsteriyorlar rnek:olgucular (pozitivistler) (en bata geleni, Auguste Comte, birok

kimsenin gznde bir toplumsal reformcudur; ama gerekten,o, burjuvazinin egemenliinin sonsuz olduuna kuvvetle inanr, veonun toplumbilimi retici glerden ve retim ilikilerindenhabersizdir,3 bu da, bu toplumbilimi gszle mahkum eder);semeciler (eklektikler), (en bata geleni, Victor Cousin, burjuva-zinin resmi filozofu oldu; o, doru, gzel, iyi, adalet vb ad-na, proletaryaya yaplan basky ve hele 1848 Hazirannda kitle halin-de kuruna dizilmelerini hakl gsteriyordu); bergsonculuk (burju-

vazinin, 1900 yllarnda, yani emperyalizm anda, onur direindetad Bergson, btn akln, insan somut gerekten, dnya ze-rinde etki yapmaktan, toplumun biimini deitirmek iin savam-dan dndrmeye veriyor; insan, kendisini, kendi i benliine,i yaamna feda etmelidir; geriye kalan hi de nemli deildir

ve sonu olarak, bakalarnn emeinden yararlananlar gven iin-de rahat rahat uyuyabilirler)

Demek ki, ayn toplumsal snf, .ransz burjuvazisi, bir yzyldan tekine, birbirinden tamamen farkl iki felsefeye sahip oldu;nk 18 yzylda devrimci olan burjuvazi, 19 yzylda tutucu, vehatta gerici olmutu Hibir ey u iki metni karlatrmaktan dahaanlaml deildir Birincisi, burjuva devrim, 1789 tarihini tayor Ya-zar, u szleriyle yeni zamanlar selamlamayan bir burjuva devrim-ci Cammille Desmoulinsdir: Evet, bu uurlu Devrim, bu yenidencanlanma tamamlanacak; hibir g ona engel olacak durumdadeildir .elsefenin, zgrln ve yurtseverliin yce etkisi![sayfa28] Biz yenilmez olduk 4

Ve ite teki metin, 1848 tarihini tayor ktidardaki snf-nn, proletaryaya kar karlarn savunan burjuva devlet adam MThiersnin szleri:

Ah! Eskisi gibi olsayd Okullara hep rahipler ya daonlarn yardmclar baksayd, imdi okullarn halk o-cuklar iin gelimesine kar kmam olacaktm Pekou insana tiksinti veren u laik retmenler yerine ba-

3 retici gler ve retim ilikileri konusunda, onbeinci derse baknz4 Aktaran: Albert Soboul, 1789, LAn Un de la Libert, 2 bask, Editions Sociales,

Paris 1960, s 63


17/395


ka bir ey istiyorum; kardeleri istiyorum, her ne kadareskiden onlara kar gvensizlik duydumsa da artk din

adamlarnn etkisinin salt egemen olmasn istiyorum;papazn etkisinin, olduundan da daha gl olmasntalep ediyorum; nk, insana, zevkine bak, nk sen, bu lml dnyada kendi kk mutluluunu [aslmetinde de alt izilmi] yaratmak iin bulunuyorsun, vebu mutluluu imdi iinde bulunduun durumda bula-myorsun, bencillii, sana bu mutluluk payn vermeyireddeden zengine korkmadan vur; zenginin fazla serve-tini elinden alarak, kendi rahatn ve seninle ayn du-rumda olanlarn hepsinin mutluluunu salayacaksn, di-

yen felsefe iin deil, tersine, insana ac ekmek iindnyada bulunduunu reten bu iyi felsefenin yayl-mas iin yalnzca rahipler snfna gveniyorum5

Grlyor ki, Thiers, felsefeyle ilgileniyor Neden? nkfelsefenin bir snf niteliivardr Her ne kadar filozoflarn, genelolarak, bundan kukular yoksa da, kesindir bu Ama, her dnyaanlaynnpratik bir anlam vardr: baz snflara yararl, tekilerezararl olur Greceiz ki, marksizmin de bir snf felsefesi vardr

Burjuva devrimci Camille Desmoulins, felsefeyi, devriminhizmetinde bir silah gibi grrken; tutucu Thiers, felsefeyi toplum-sal gericiliin hizmetinde bir silah olarak grr: yi felsefe, emeki-leri boyun emeye aran felsefedir Daha sonra Komn yandala-rn kuruna dizdirecek olan[sayfa 29]adam, ite byle dnyor

II NN .ELSE.EY NCELEMELYZ?

Bugn, Birleik Devletlerde olduu gibi .ransada da MThiersnin ardndan gelenler, marksistler hakknda fikir davalarayorlar Yalnz marksistleri deil ellerinden gelse onlarn felsefe-sini de yok etmek istiyorlar M Thiersnin, Komn yandalarylabirlikte onlarn toplumsal gelime fikirlerini ldrmek istemesi gibiilerin ve genel olarak emekilerin grevi bununla izilmi oluyor;bu grev, smrclere hizmet eden felsefenin karsna, smr-

5 Aktaran: Georges Cogniot, La Question Scolaire en 1848 et la Loi .alloux , EditionsHier et Aujourdhui, s 189


18/395


clere kar savama yardmc olabilecek bir felsefe karmaktru halde, felsefe okuyup renmek, emekiler iin ok nemlidir

Bu nem, zaten olgularla karlalnca kendini gsterirOlaylar, gnmzn egemen snf burjuvazinin, lkemizintm emekileri zerinde srdrd bask siyasetinin gitgidesertletiini ortaya koymaktadr: isizlik ve yaam pahall, gen-lere kaplarn kapanmas, toplumsal yasalara, grev hakkna, de-mokratik zgrlklere sayg gsterilmemesi, bask, silahl saldr(14 Temmuz 1953te Pariste), lkenin Amerikan emperyalizmi ta-rafndan smrgeletirilmesi, kanl ve ykc Vietnam Sava, Wehr-machtn yeniden canlandrlmas vb , vb Bu durumda, emekiler,kendilerine unu sormaldr: Bu durumdan nasl kurtulmal? Olan-larn niinini bilmek gereksinmesi, gittike daha genel, gittikedaha had bir durum alyor Sava tehlikesi nereden geliyor? .aizmnereden geliyor? Yoksulluk nereden geliyor? lkemizin emekile-ri, olup bitenlerianlamak istiyorlar, bu durumu deitirmek iinanlamak istiyorlar

Ama o zaman, eer felsefe bir dnya anlay, pratik sonu-lar olan bir dnya anlay ise, dnyay deitirmek isteyen emeki-ler iin doru bir dnya anlayna sahip olmann ok deerli birey olduu aka ortaya kmaz m? Nasl ki, nian tahtasn vur-mak iin doru nian almak gerekiyorsa

Kabul edelim ki, tm emekiler, gerein bilinemeyeceini[sayfa 30]dnyorlar O zaman, sava, isizlik, alk karsnda ken-dilerini savunamayacaklardr Balarna gelen her ey, onlar iinanlalmaz bir ey olarak kalacaktr, bunlar bir alnyazs olarakkarlayacaklardr Burjuvazinin, emekileri srklemek istedii nok-ta tam tamna budur Dolaysyla kendi karlarna uygun bir dnyaanlayn yaymak iin hibir areyi ihmal etmeyecektir rneinher zaman zenginler ve yoksullar olacaktr gibi dncelerin yayl-mas byle aklanabilir Ya da, toplum bir cengel ormandr veher zaman yle olacaktr, o halde, herkes kendi bann aresinebakmaldr! Eer bakasnn seni yemesini istemiyorsan, sen ba-kasn ye i, cretlerinizi hep birlikte savunmak iin i arkada-larnla birleeceine, arkadalarnn zararna patronun ltuflarnkazanmaya bak Kadn memur, patronun metresi olmaya al,gzel bir yaamn olur Bover tekiler ne olursa olsun gibi d-nceler


19/395


Bu gibi dnceleri ( Readers Digestin) Selectiongibi der-gilerde, mide basnnda bol bol bulabilirsiniz Burjuvazi, emeki-lerin bilincini, bu zehirle zehirlemek ister, onun iin, emekilerkendilerini bundan korumaldrlar Ayrca bu zehir, ok eitli biiml-erde karmza kar

Bunun iindir ki, emekiler hl .ranc-Tireur okuyorlar, bil-meksizin, gnde onbe franklk zehir satn alyorlar Bilmeksizin;nk, .ranc -Tireur, bu gidi iyi deildir ve bunun sonu kt ola-cak diye tepiniyor, baryor, ama .ranc -Tireur, ilerin niin iyi git-mediini sylemeye ve nedenlerinigstermeye hi yanamyor, vehele emekilerin birliini, kurtulmann tek aresi olan bu birliinlemek ya da bozmak iin elinden geleni yapyor

Btn bu dnceler, son tahlilde, bir dnya anlayndan,bir felsefeden douyor: Toplum dokunulmazdr, onu olduu gibikabul etmek gerekir, yani ya smrye katlanacaksn, ya da top-lum iinde dirseklerinle ite ite kendine ufak bir yer aacaksnTanrm! daima bamza gelen eylerin niinini ve naslolduunu bilmeye almak zorunda myz? Adaletsizlik her[sayfa 31]gn yaplyor ve kuvvet, hakka stn geliyor!

te, burjuvazinin, emekilerin ocuklarna sunduu sayszgazetelerden biri olan Superboyda bunlar okuyabiliyoruz iddet,insan aalama, gerekten de bunlar, fetih savan normal bireylem haline getiren saldrgan burjuvazinin gereksinmelerine uy-gun gelen eylerdir

Burada Leninin, 1920de Rusya Komnist Genlik Birlikleri-nin III Kongresinde sylediklerini anmsatmak yerinde olur Lenin,kapitalist toplumu yle iziyordu:Eski toplum u ilkeye dayanyordu: soy ya da soyul,

bakalar iin al ya da bakalarn kendin iin altr,kle sahibi ol ya da kle ol Doal olarak, byle bir top-lumda yetien insanlar, deyim yerindeyse, analarnn s-tyle birlikte u ruh halini, alkanl, anlay da alrlar:

ya bir kle sahibisin ya kle, ya da bir kk mlk sahi-bi, bir kk grevli, bir kk memur, bir aydn ksa-cas yalnzca kendini dnen ve bakasn umursama-

yan bir insanEer ben u toprak paracn ekip biiyorsam,bakalar benim iin nem tamaz; eer bir bakas asa,


20/395


daha iyi, budaym daha pahal satacam demektirEer benim nemsiz bir hekim, mhendis, retmen,

mstahdem olarak bir iim varsa, bakalarnn benimiin ne nemi var? Ola ki bu dnyann glleri karsndadalkavukluk ede ede ve yaltaklana yaltaklana iimi ko-ruma ve hatta sivrilme, bir burjuva olma baarsn g-stereceim 6

Egemen burjuvazi iin ok deerli olan bu eski felsefeyekar kendi dmzda ve kendi iimizde amansz bir sava ama-mz gerekir; nk bu felsefenin elinde, geleneklerden, boinanlar-dan baka; basn, radyo, sinema gibi aralar da var Eski zehirlidncelere kar bu savam anarak: Gerekiyorsa, byk bir drstlkle kendi kendini yenile! 7diyen Barbussen arsna uy-mak gerekir

Umutsuzluk deil gven, yazgya boyun eme deil savamtayan yeni fikirler edinmeye almak gerekir Bu,[sayfa 32]emekileriin, ikincil bir sorun deildir Bu, varolmak ya da olmamak sorunu-dur, nk emekiler, ancak bir dnya anlayna onu gerektendeitirebilecekleri bir dnya anlayna sahip olduklar zaman, s-nf basksnn stesinden gelebileceklerdir

Bylece, Gorki, Anada, arlk Rusyasnda, o zamana kadarher eye boyun emi, umutsuz, yal bir kadnn, kahramanca sa-

vaan sosyalist olu sayesinde, halknn ektii aclarn kaynananladiin, ve bu aclara bir son vermenin olanakl olduunu an-lad iin, nasl durdurulamaz bir devrimci haline geldiini anlatr

Savama henz balayanlara, yazgya boyun emeyi red-dedenlere, felsefe renmek yararsz olmayacaktr: Gerekte yal-nz nesnel bir dnya anlay, onlara savamlarnn kantlarn

verebilirDou bir teori olmakszn, savam baarya ulaamaz Baz-

lar, baarmak iin, baar koullarnn gereklemesinin yeterli oldu-unu sanrlar Yanltr, nk, bu koullar gerekletirmeyi bilmekde gerekir Ve iler karmaklatka, ne yapacan bilmek, dahabyk bir nem kazanr

Bu gzlemler, devrimci bir savam, sosyalizm ve kom-

6 V Lenin,Genlik zerine,Sol Yaynlar, Ankara 1993, s 2277 Henri Barbusse, Paroles dun Combattant , .lammarion, s 10


21/395


nizm iin savam szkonusu olduu zaman deer kazanr Dev- rimci teori olmadan, devrimci eylem olmaz , diyordu Lenin

Ama bu gzlemler, ayn zamanda, baka amalar iin ya-plan savamda da: demokratik zgrlkler iin savamda da,ekmek iin ya da bar iin savamda da deerlidirler

Demek ki, pratik zorunluluk dolaysyla, felsefeyi inceleme-miz, genel dnya anlayyla ilgilenmemiz gerekir

imdi de, bize, dnyay anlamak olanan salayacak, bu-nun sonucu olarak dnyay deitirmek iin savam vermekolanan salayacak olan hangi felsefedir, bunu, daha yakndangrelim [sayfa 33]

III HANG .ELSE.E NCELENMEL?

a) Bilimsel bir felsefe: diyalektik materyalizm

Eer gerei (doay ve toplumu) deitirmek istiyorsak,onu tanmak gerekir nsan, eitli bilimler yoluyla dnyay tanryleyse, daha iyi bir yaam iin savamlarnda, emekilere yalnzbir tek bilimsel dnya anlay uygun debilir Bu bilimsel anlay,marksist felsefedir, diyalektik materyalizmdir

Burada akla yle bir soru geliyor: Bilim ile felsefe arasn-da nasl bir ayrm yapyorsunuz? Birincisini ikincisiyle bir tutmuyormusunuz? Marksist felsefe, gerekten de, bilimlerden ayrlamaz,ama onlardan ayrdedilir Bilimlerin her biri (fizik, biyoloji, psikoloji

vb ) gerein tamamen belirli bir kesimine zg yasalar incele-meyi ister Diyalektik materyalizme gelince, onun ikili bir amac

vardr: diyalektikolarak, evrenin en genel yasalarn, fizik doa-

dan dnceye kadar, canl doaya ve topluma geerek, gereinbtn grnmleri iin ortak olan yasalar inceler nmzdekiderslerde, bu yasalarn incelenmesi ele alnacaktr Ama, diyalek-tik materyalizmin kurucular Marx ve Engels, diyalektii, hi akldankarmadlar Bilimlerin ilerlemesi, onlara, felsefenin ortaya koyduuen genel, btn bilimler iin ortak olan yasalar bulup ortaya koy-mak ve dile getirmek olanan verdi8

8 Marksist teorinin biimlenmesi konusunda birinci ve ondrdnc derslere baknz


22/395


materyalizm olarak, marksist felsefe, bilimsel bir dnyaanlaydr,bilimsel, yani bilimlerin bize rettiklerine uygun tek

dnya anlaydr yleyse, bilimler neyi retirler? Evrenin maddibir gerek olduu, insann bu geree yabanc olmadn, bu ger-ei bilebileceini, ve bu sayede evreni deitirebileceini (eitlibilim kollaryla elde edilen pratik sonularn gsterdikleri gibi) -retirler .elsefi[sayfa 34]materyalizmin incelenmesini 8-11 derslerdeele alacaz Marksist materyalizm, bilimlerle zde deildir, n-k onun konusu, gerein bu snrl yn deildir (bu, bilimlerinkonusudur), ama, dnyann btnyle kavranmasdr; bilginlermarksist olmasalar bile, tm bilimlerin alttan alta kabul ettikleri birdnya anlaydrMateryalist doa gr, der Engels,doann olduu

gibi, yabanc bir ey katmadan, yaln biimde kavran-masndan baka bir ey deildir9

Bilimlerin her biri, doann, olduu gibi bir ynn ince-ler Marksist felsefe ise, doann, olduu gibi, genel olarak kav- ranlmasdr Onun iin her ne kadar bilimlerle zdelemese de, bilimsel bir felsefedir

Diyalektik materyalizmin bilimlerle zdelemediini syle-dik Ama imdi grdk ki, bilimler, zorunlu olarak diyalektiktir (n-k, bilimler evrenin en genel yasalarn tanmazlktan gelirlerse ku-rulamazlar) ve materyalisttir (nk bilimlerin konusu maddi evren-dir) O halde, diyalektik materyalizm, bilimlerden ayrlamaz An-cak bilimlere dayanarak ilerleyebilir, onlardan sentez yapar Amakarlk olarak da, ilerde greceimiz gibi, bilimlere geni lde

yardm eder te yandan, kendini, bilimsel olmayan dnya anla- ylarn, anti-diyalektik ve anti-materyalist felsefeleri eletirmekg-revine verir

Tarihsel materyalizm, diyalektik materyalizmin ilkelerini top-luma uygular, (bunu da 15-21 derslerde inceleyeceiz)

Diyalektik materyalizm ve tarihsel materyalizm, bilimsel sosyalizmin ve bunun sonucu olarak komnizmin teorik temeliniolutururlar

9 . Engels, Doann Diyalektii,Sol Yaynlar, Ankara 1996, s 219, aktaran: J Stalin,Diyalektik Materyalizm ve Tarihsel Materyalizm, Leninizmin Sorunlar, Sol Yaynlar, Ankara 1992, s 659


23/395


Stalin, btn bu nitelikleri zetleyerek yle yazar:Marksizm, doann ve toplumun gelimesinin yasa-larnn bilimidir, ezilen ve smrlen snflarn devrimi-nin bilimidir, btn lkelerde sosyalizmin zaferinin bili-midir, komnist toplumun kuruluunun bilimidir10[sayfa35]

b) Devrimci bir felsefe: proletaryann felsefesi

Tamamen bilimsel ve, bilimsel olduu gibi, kantlarn olgu-lardan nk pratik, teoriyi dorular alan marksist felsefe, aynzamanda, tarihsel rol burjuvaziyi altetmek, kapitalizmi ortadankaldrmak, sosyalizmi kurmak olan proletaryann felsefesi, devrim-ci snf proletaryann partisinin teorisidir

Ondrdnc derste, proletaryay marksizme balayan bannemi zerinde yeniden duracaz Ama bunu imdiden aklakavuturmak uygun olur

Eer, gerekten de, proletarya, marksist felsefeye balanyor-sa, bu felsefeyi kendine malediyorsa ve onu zenginletiriyorsa, bu,proletaryann, toplumu kurban olduu toplumu deitirmesa-

vamnn, ona bu toplumuanlamak ve onu bilimsel olarak ince-lemek grevini yklemesindendir Burjuvazi, ayrcalkl snfnn -karlarn savunurken, emek-gcnn smrs zerine kurulmubulunan egemenliini unutturmaya alr Kapitalist smr ger-eini bile reddeder, gnk gerei kabul etmek, kendi smrcsnf karlarna aykr olurdu Snf karlar yznden, burjuvazi,gittike geree srt evirir

Proletaryann durumu tamamen bakadr Boyunduruktankurtulmay isteyen smrlen snfn kar dnyaya dorudan bak-maktr Smrc snfn, smry srdrmek iin yalana gerek-sinmesi vardr; devrimci snfn ise smrden kurtulmak iin gere-e gereksinmesi vardr Devrimci grevini iyi yrtebilmek iin,doru bir dnya grne gereksinmesi vardr

Dnyaya dorudan bakmak materyalizmdirDnyaya gerek gelimesi iinde bakmak, diyalektik mate-

10 J Stalin A Holopov Yoldaa Mektup (Dil zerine), Son Yazlar 1950-1953,Sol Yaynlar, Ankara 1990, s 58


24/395


ryalizmdir (diyalektik, toplumun gelimesini aklayan yasalar ince-ler)

Diyebiliriz ki, bilimsel felsefe, diyalektik materyalizm,[sayfa 36]bundan dolay, devrimci snfn, smrden kurtulabilmek iin top-lumu anlamakta kan olan snfn felsefesi olmutur Marksizm,proletaryann bilimsel felsefesidir

A Jdanov eyle demiti: Proletaryann bilimsel felsefesiolan marksizmin orta-

ya k, felsefenin, kesine ekilmilerin bir ura ol-duu, d dnya ile bants olmayan, yaamdan ve halk-tan kopmu, halka yabanc, az sayda filozofun ve reti-lisinin oluturduklar okullarn tekelinde olan felsefe tari-hinin eski dnemine son verirMarksizm, bu eit bir felsefe okulu deildir Tersi-ne, marksizm, birka sekinin, bir fikir aristokrasisinintekelinde olan eski felsefenin almas olarak, ve felsefenin, kurtulular iin savamda, proletarya ynlarnn elinde bilimsel bir silah haline geldiibsbtn yeni birdnemin balangc olarak ortaya kar11

te biz, bu felsefeyi inceleyeceiz, nk bilimsel felsefe,emekilere, savamlarn aydnlatan verir Emekilere, ve yal-nzca proletaryaya deil, devrimci proletaryann mttefii olan, ka-pitalist burjuvaziye kar karlar ayn olan kol ve kafa emekilerine,savamlarn aydnlatan verir Demek ki, marksizmin, prole-taryann bilimsel felsefesinin incelenmesi, proleter olsun ya da ol-masn burjuvazinin egemenliine yardm eden yalanlar ykmakisteyen herkesin iidir Her bilim gibi, marksist teoriyi, hangi snf-tan olursa olsun, her insan benimseyebilir: Bir burjuva, proletarya-nn yannda yer alr, proletaryann grn benimserse, marksistolabilir

Ama, marksizmi proletaryaya balayan zlmez ba,marksist felsefenin, proletaryann felsefesinin, zorunlu olarak bir parti felsefesiolduu anlamamz salar Gerekten de proletarya,toplumlar bilimine sahip bir devrimci parti olmadan, burjuvaziyekar savam veremez Bu fikir, Marx ve Engels tarafndan Kom-

11 Jdanov, Sur la littrature, la philosophie et la musique, Editions de la NouvelleCritique, 1950, s 44, 45


25/395


nist Parti Manifestosunda [sayfa 37] aklanmtr ve Lenin de yleder: Marx ve Engels, felsefede, bandan sonuna kadar, hep bellibir yann adamlar oldular

12

IV VARGI:TEOR VE PRATN BRL

Emekiler iin, ve zellikle proleterler iin marksist felsefe-nin incelenmesi bir lks deildir: bu bir snf grevidir Bu grevi

yerine getirmemek, burjuva basksna hizmet eden bilim-d vegerici grlere alan bo brakmaktr, ii hareketini, yolgstericiklavuzdan yoksun brakmaktr

Burjuvazi, proletarya felsefesinden korkmakta ve her yolabavurarak onunla savamaktadr On yllar boyunca, marksizminiversitelerden uzaklatrarak, marksist teorinin n kapad Son-ra, diyalektik materyalizmin etkisi byynce (ayn zamanda iisnfnn otoritesi artnca) hile yapmak gerekti: o zaman burjuvaideologlarnn havas deiti Dediler ki: Elbette, marksizm, eski-den iyiydi Ama bugn, marksizm almtr Saysz marksizmiama giriimleri, buradan ileri geliyor Btn bu giriimlerin, mark-sizmin felsefi temellerinin tasfiyesi ya da tahrifi, diyalektik mate-ryalizmin tasfiyesi ya da tahrifi gibi hazrlk ve giri niteliinde birn ilemden gemeleri anlamldr

Burjuvazi, bu i iin, uluslararas sosyal-demokrasi liderle-rinden gayretkee bir yardm grd zellikle, bizim lkemizdeLon Blumun yardm A lechelle Humaine de (1946), Marxn ku-ku gtrmez retilerini hie sayarak, sosyalizm iin materyalistbir felsefenin gereini yadsr Ve Sosyalist Enternasyonalin liderleri,aka dinin kanatlar altnda yeralyorlar: Marksizm, diyalektik vetarihsel materyalizm, sosyalizm iin hi de gerekli deiller; dinseltelkin de onun kadar deerlidir 13

Bu grlerin, snf savamna, yani devrime yasak koymakgibi bir ama tadn ilerde greceiz[sayfa 38]

Ama, susmak ve tahrif etmek, diyalektik materyalizmin vetarihsel materyalizmin gereini hibir ekilde deitiremez Ger-

12 Lenin, Materyalizm ve Ampiryokritisizm, Sol Yaynlar, Ankara 1993, s 38013 Yeni Sosyalist Enternasyonalin Tz


26/395


ek gerektir Ve, rnein, u srada, sosyalist lkelere kar, birkoalisyonda biraraya toplanm olsalar bile, eitli kapitalist devlet-

ler arasndaki elikilerin gene de iddetlendii grlmektedir Ka-pitalistlerin kendileri de bu durumu kabul ediyorlar Marksist teoriyigelitirdii ve zenginletirdii SSCBde Sosyalizmin Ekonomik Sorun- lar14 adl yaptnda, Stalin, bunu belirtmi ve anlatmt

Gerekler ortadadr Ve sosyalizmin baars, SSCBde ko-mnizmin kurulmaya balamasndan sonra halk demokrasisininilerleyii, marksist-leninist ii partisinin gelimesi, marksist teori-nin ne lde gl olduunu kantlamaktadr Burjuva filozoflaragelince, onlar, ancak, kapitalizmin genel bunalmn (ve akla-makszn hakl gstermeye alarak) yazabilirler

Marksist felsefeyi incelemeye balayacak olanlarn hibir za-man unutmamas gereken bir nokta vardr Devrimci proletaryannbilimsel felsefesi, marksizm, hibir zaman teoriyi(yani bilgiyi) pratikten (yani eylemden) ayrmaz Marx, Engels ve onlarn retilile-ri, ayn zamanda, hem dnr, hem de eylem adamydlar Zatenteori ile pratik arasndaki bu organik badr ki, marksizme zenginle-mek olanan salad: devrimci hareketin her aamas, teoride ye-ni bir ileri hamleyi hazrlad Eer marksizmin verimliliini ortayakoyan devrimci eyleme katlnmazsa, marksizmin ilkeleri sindirile-mez Marksist teori bir dogma deil, eylem iin bir klavuzdur15[sayfa 39]

14 Bkz: J Stalin, Son Yazlar, 1950-1953,Sol Yaynlar, Ankara 1990, s 61-14515 Histoire du Parti Communiste (Bolchvik) de lUSSR,Moscou 1949, 2, s 394


27/395

BRNC BLMMARKSST DYALEKTK YNTEMN NCELENMES


28/395


29/395


BRNC DERSDYALEKTK YNTEM

I Yntem Nedir?II Metafizik Yntem

a) Niteliklerib) Tarihsel Anlam

III Diyalektik Yntema) Niteliklerib) Tarihsel Oluumu

IV .ormel Mantk ve Diyalektik Mantk

DYALEKTK materyalizm denmesinin nedeni, doaolaylarn ele al biimi, aratrma ve tanma yntemi diyalektik,ve doa olaylarn yorumlay ve anlay, teo-risi materyalistolduu iindir 1

I YNTEM NEDR?

Yntemden, bir amaca varlan yol anlalr Descartes, Spi-noza, Hegel gibi en byk filozoflar, yntem sorununu zenleincelemilerdi; nk, onlar, geree varmann en usa-uygun yo-lunu bulmay kendilerine i edinmilerdi Marksistler, anlk ve al-datc grnlerin tesindeki geree dorudan bakmak isterler;

1 Stalin, Diyalektik Materyalizm ve Tarihsel Materyalizm, Leninizmin Sorunlar, Sol Yaynlar, Ankara 1992, s 651


30/395


bu yzden, yntemin onlar iin[sayfa 43]ok byk bir nemi vardr Yalnz bir tek bilimsel yntem, dntrc, devrimci bir eylemi,

bilimsel dnya anlay iinde oluturmak olanan salar Diyalektik, materyalistbir dnya anlayna tamtamna uy-gun gelen tek yntem, ite bu yntemdir

Bu incelemenin nmzdeki alt dersini diyalektik ynte-me ayracaz Ama, kendimizi, zet niteliinde bir balangla buie hazrlamamz uygun olur Diyalektik yntem (bilimsel olan) ilemetafizik yntem (bilimsel olmayan) arasnda bir karlatrma,bunu kolaylatracaktr

II META.ZK YNTEM

a) Nitelikleri

Bir ift sar ayakkab satn aldk Belli bir sre sonunda, birok tamirden taban ve topuk penesinden, yamalandktan vb son-ra, artk bunlarn ayn olmadnnfarkna varmakszn, hala sarayakkablarm giyeceim deriz Ama biz, ayakkablarmzn ans-zn deimesini nemsemiyoruz, onlar, hi deimemi olarak,ayns olarak kabul ediyoruz

Bu rnek, metafizik yntemin ne olduunu anlamamza yar-dm edecektir Byle bir yntem, Engelsin deyiiyle eyleri kesinbiimleriyle, deimez olarak meydana gelmi gibi 2 kabul ederHareket, ve bunun sonucu olarak, deimenin nedenleri de, bu

yntemin dikkatinden kaarMetafiziin tarihsel bir incelemesini yapsaydk, bu incele-

me, kendisi iin yeterli olmayan gsterisiz bir ift ayakkaby okgerilerde brakrd Ksaca belirtelim ki, metafizik szc, Yu-nanca, tesi diye yorumlanabilen meta ve doa bilimi demek olanfizik szlerinden gelir Metafiziin konusu (zellikle Aristoteleste),doann tesinde bulunan varln incelenmesidir Doa, harekethalinde olduu halde; doatesi [sayfa 44] varlk (doast varlk),deimez ve sonsuzdur Bazlar bu varla tanr derler, bazlar iseMutlak, vb Yalnzca bilime dayanan materyalistler, bu varln

2 .riedrich Engels, Ludwig.euerbach ve Klasik Alman .elsefesinin Sonu, Sol Yaynlar, Ankara 1992, s 44; K Marx, . Engels, .elsefe ncelemeleri, Sol Yaynlar, Ankara 1979, s47


31/395


imgesel olduunu kabul ederler (9 derse baknz) Ama eski Yu-nanllar, hareketi aklayamadklar iin, baz Yunan filozoflar, ha-

reket halindeki doann da tesine bir sonsuz ilke koymak zorundakaldlaru halde metafizik yntemden szederken, hareketin ve

deimenin gereini bilmeyen ya da bilmezlikten gelen bir yn-temi anlyoruz Ayakkablarmzn artk ayn ayakkablar olmadkla-rn grmemek, metafizik bir tutumdur Metafizik, durgunluk

yararna hareketi, zdelik yararna deimeyi bilmez Gne al-tnda yeni hibir ey yoktur der Kapitalizmin sonsuz olduuna,kapitalizmin insanlarda oluturduu ya da srdrd ktlkle-rin ve kusurlarn (ahlak bozukluunun, bencilliin, hunharln vb )her zaman varolacaklarna inanmak, metafiziki gibi uslamlamak-tr Metafiziki, hayalinde, sonsuz, yani deimez bir insan canlan-drr

Niin? nk, metafiziki, insan, evresinden, toplumdanayrr Der ki: Bir yanda insan, te yanda toplum Kapitalist toplu-mu ykyorsunuz, sosyalist bir toplumu kuracaksnz Ya sonra?nsan, insan kalacaktr Burada metafiziin bir ikinci izgisini ya-kalyoruz: Metafizik, gerekte birbirinden ayrlmaz olan, keyfi ola-rak ayryor nsan, gerekte, toplumlarn tarihinin bir rndr:nsan, toplumun dnda deildir, ancak, toplumdadr Metafizik

yntem, gerekte birlik olan ayrr eyleri kesin [deimez] ola-rak snflandrr rnein der ki: siyaset burada, sendika oradaKukusuz siyaset ve sendika iki ayr eydir Ama yaam deneyimibize gsteriyor ki, siyaset ile sendika, birbirlerinden ok az ayrlrSendikada olup bitenler siyaset zerinde de etki yapar; ve tersine,siyasal eylemin de (devlet, partiler, seimler, vb ) sendika zerin-de bir kar etkisi vardr

Blmelere ayrma, metafizikiyi, her durumda yle uslam-lamaya gtrr: Bir ey, ya budur, ya udur Ayn zamanda[sayfa 45]hem bu hem u olamaz rnek: Demokrasi diktatrlk deildir;diktatrlk demokrasi deildir yleyse, bir devlet, ya demokrasi-dir, ya diktatrlktr Peki yaam bize ne retiyor? Yaam, bizebir ve ayn devletin ayn zamanda hem diktatrlk, hem demokra-si olabileceini retiyor Burjuva devlet, (rnein Birleik Devlet-lerde) btn haklara, btn iktidara sahip olan bir byk para sa-hipleri aznl iin demokrasidir; ounluk zerinde, ancak aldat-


32/395


c haklar olan kk insanlar zerinde diktatrlktr Halk devleti(rnein inde), halk dmanlarna kar, devrimci zaferin ikti-dardan uzaklatrd smrc aznlk iin bir diktatrlktr; bykounluk iin, ezilmekten kurtulmu emekiler iin demokrasidir

Ksacas, metafiziki, eyleri kesin (deimez) olarak tanm-lad iin (eyler ne iseler yle kalacaklardr!), ve birbirlerindenzenle ayrd iin, onlar, tamamen uzlamaz olarak birbirininkarsna koyar ki kartn ayn zamanda olamayacan dnrBir varlk ya canldr, ya ldr, der Bir varln ayn zamanda hemcanl, hem l olabilmesi, ona anlalmaz grnr: bununla birlik-te, rnein, insan bedeninde, her an yeni hcreler, lmekte olanhcrelerin yerlerini alrlar: bedenin yaam, aka bu kart glerarasndaki srekli bir savamdr

Deimenin reddi, ayrlmaz olann ayrlmas, kartlarn sis- temli olarak dtalanmas, ite metafizik yntemin izgileri bunlar-dr Bunlar, nmzdeki derslerde, diyalektik yntemin zelliklerinibelirleyen izgilerin karsna koyarak daha yakndan incelemeolanan bulacaz Ama, daha imdiden, gerein aratrlmasna

ve yeryznde eyleme gelince, metafizik yntemin tehlikelerinisezebiliriz Metafizik, gerein srekli deien zn, kanlmazolarak, unutur: Sonsuz derecede zengin olan bu gerein bir tekgrnm ile her karlatnda, onu grmek istemez, ve btnksmlarndan birine, btn orman onu oluturan aalardan biri-ne gtrmek istemez Diyalektiin yapt gibi, kendini gereeuydurmaz, ama canl gerei kendi l ereveleri[sayfa 46] iinehapsolmaya zorlar Baarszla mahkum bir aba

Eski bir Yunan efsanesi, Procrust adl bir haydudunktlklerini anlatr: Bu haydut kurbanlarn bir yataa yatrrmEer kurban yataa smayacak kadar bykse, haydut, onun ba-caklarn yatan boyuna gre keser; eer kurbann boyu yataktankkse, ayaklarn gererek uzatrm te metafizik de gerekle-ri byle bask altnda tutar Ama gerekler inatdrlar

b) Tarihsel anlam

Hareket halindeki nesneleri izmeyi bilmeden, nce onlarhareketsiz izmeyi renmek gerekir Bu, biraz da insanln tarih-idir nsanlk, henz diyalektik bir yntemi zmleyebilecek d-


33/395


zeyde olmad zamanlarda, metafizik yntem ona byk hizmetl-erde bulundu

Hegel in metafizik yntem dedii, verilmi vedeimez nesneler olarak dnlen eylerin incelen-mesiyle uramay yeleyen ve kalntlar hl zihinleremusallat olan eski aratrma ve dnme ynteminindoruluu, zamannda, tarihsel olarak ortaya kmtrSreleri [yani hareketleri ve dnmleri] inceleme-den nce eyleri incelemek gerekiyordu Bir eydeolumu deiiklikleri gzlemlemeden nce u ya da bueyin ne olduunu bilmek gerekiyordu Ve bu, doa bi-limlerinde de byle oldu eyleri, kesin biimleriyle olu-mu eyler olarak ele alan eski metafizik, l ve canleyleri kesin biimleriyle olumu olarak inceleyen birdoa biliminin rn idi 3

Balangcnda doa bilimi baka trl davranamazd lkin,canl trleri tanmak, onlar zenle birbirlerinden ayrdetmek, snf-landrmak gerekiyordu: bir bitki bir hayvan deildir, bir hayvan birbitki deildir vb .izikte de gene ayn: birbirine kartrma tehlikesikarsnda ilkin sy, ,[sayfa 47] ktleyi iyice ayrmak, balangiin en basit olaylarn incelenmesine kendini vermek gerekiyorduBu yzdendir ki, bilim, ok uzun bir sre hareketi zmleyeme-mitir Bilim asl nemi dinginlie verdi Sonra, (Galilei ve Descar-tesla birlikte) hareketin bilimsel olarak incelenmesine sra gelince,ilkin hareketin en basit, en anlalr biimiyle (yer deitirme) yeti-nildi

Ama, bilimlerin ilerlemeleri, onlar metafiziin erevelerinikrmaya gtryorduAma, bu inceleme tarz, kesin bir ilerlemenin, yani

bizzat doann barnda bu eylerde oluan deimelerinsistemli bir biimde incelenmesine geiin olanaklar ya-ratlncaya kadar gelitii zaman, ite o anda felsefe ala-nnda da eski metafiziin lm anlar almaya balad4

3 .riedrich Engels, Ludwig .euerbach ve Klsik Alman .elsefesinin Sonu, Sol Yaynlar, Ankara 1992, s 43-44; K Marx, . Engels, .elsefe ncelemeleri, Sol Yaynlar, Ankara 1979,s 47-48; K Marx, . Engels, Din zerine, Sol Yaynlar, Ankara 1995, s 233

4 .riedrich Engels, Ludwig .euerbach s 44; K Marx, . Engels, .elsefe ncelemeleri,s 48; Din zerine,s 233


34/395


III DYALEKTK YNTEM

a) NitelikleriDiyalektik, tersine, bununla yetinmez; o eyleri ve

kavramlar, zincirlenmeleri, karlkl balantlar, karlkletkileri ve bundan kaynaklanan deiiklikleri, doular,gelimeleri ve yokolular iinde gznnde tutar5

Bu yzdendir ki, diyalektik, her noktada metafizie kardrDiyalektik, ne dinginlii, ne de gerein eitli grnmleri arasn-daki ayrm kabul etmedii iin deil Ama diyalektik, dinginlikte,gerein greli bir ynn grr, oysa hareket mutlaktr; diyalektikbtn ayrmlarn da greli olduunu kabul eder, nk, gerekteher ey u ya da bu biimde birbirine baldr, her ey, aralarndabirbirini etkileme durumundadr Biz aada, altnc derste, diya-lektiin yasalarn inceleyeceiz

Hareketi (yalnz basit bir yer deitirmeyi deil, sv olan[sayfa 48] suyun, su buhar olarak gaz haline geii gibi durum dei-tirmelerini de), btn biimleriyle dikkate alan diyalektik, hareke-ti, kartlarn savam olarak aklar Bu, diyalektiin en nemli

yasasdr (5, 6 ve 7 derslerimizi buna ayracaz) Metafiziki, kar-tlar tecrit eder, sistematik olarak badamaz kabul eder Diya-lektik, kartlarn biri olmadan tekinin de olamayacan ve herhareketin, her deiikliin, her biim deitirmenin, kartlarnsavamyla aklandn ortaya koyar Bu dersin II kesiminde bede-nin yaamnn yaam gleri ile lm gleri arasndaki srekli sa-

vamn rn olduunu, yaamn durmakszn lme kar zaferkazandn, lmn durmakszn bu zaferi elde etmeye uratnbelirtmitik

her organik varlk, her an, hem ayn, hem ayn-ol-mayan eydir; her an, yabanc maddeleri zmler vebaka yabanc maddeleri dar atar, her an vcudunda-ki hcreler yokolur ve yeni hcreler oluur: azok uzunbir zaman sonunda, bu vcudun maddesi tamamen ye-nilenir, baka madde atomlar ile deitirilir; yle ki, her

5 .riedrich Engels, Anti-Dhringin Elyazmalar, Anti- Dhring, SolYaynlar, Anka-ra 1995, s 481


35/395


organik varlk hem hi deimez, hem de bir bakasdreylere biraz yakndan baknca, bir elikinin, olumlu ve

olumsuz gibi iki kutbunun, kart olduklar kadar ayrl-maz da olduklarn ve btn antitez deerlerine karn,karlkl olarak birbirlerine kartklarn; ayn biimde,neden ve sonucun, ancak zel bir duruma uyguland-klarnda geerlii bulunan kavramlar olduklarn, amabu zel durumu, dnyann btn ile genel balantsiinde dnmeye baladmz andan balayarak, bukavramlarn, neden ve sonularn srekli olarak grevdeitirdikleri, imdi ya da burada sonu olann, baka

yerde ya da daha sonra neden, ve vice versa durumunageldii, evrensel karlkl etki grnm iinde birle-tiklerini, birbirlerine dntklerini de grrz6 [sayfa 49]

Toplum iin de durum ayndr: kartlarn savamnn top-lum iinde snf savam biiminde bulunduunu greceiz Bund-an baka, dncenin devindiricisi de, kartlarn savamdr (altncdersin III kesimine baknz)

b) Tarihsel oluumu

Diyalektiin ilk taslan yapmak onuru, Yunan filozoflarnn-dr Onlar, doay bir btn olarak anlyorlard Herakleitos, bu bt-nn durum deitirdiini retiyordu: biz, hibir zaman ayn rmaagirmiyoruz, diyordu Yunan filozoflarnda zellikle savamn verim-liliini nemle belirten Platonda kartlarn savam byk bir yertutar: kartlar birbirlerini doururlar7 Diyalektiksz, dorudandoruya Yunancadan gelir: dialegein tartmak; kart fikirlerinsavamn ifade eder

ada dnemin en gl filozoflarnda, zellikle Descartes ve Spinozada en parlak diyalektik uslamlama rneklerini buluruz

6 .riedrich Engels, Anti-Dhring, Sol Yaynlar, Ankara 1995, s 66 Nedenin etki veetkinin neden halini ald bu karlkl etkilemenin iki basit rnei Denizlerin ve rmaklarnsuyu, buharlama sonucu bulutlar oluturur; bulutlar da younlaarak tekrar topraaden yamur haline gelir Kalbin harekete getirdii kan ona oksijen salayan cierleregereksinme duyar Cierler ise kan dolam olmadan alamaz

7 Platoncu diyalektiin ok guzel bir rnei, anlalmas olduka kolay olan, Plato-nun en nl diyaloglar Phedon da verilmektedir


36/395


Ama, diyalektik yntemi ilk kez, dahice ifade edecek olan,byk Alman filozofu Hegeldir (1770-1831); Hegelin yapt, he-men .ransz Devrimini izleyen dnemde geliip ortaya kacaktr.ransada, kendisinin sonsuz olduuna inanan feodal toplumualaa ederek zafere ulaan burjuva devrimin hayran olan Hegel,fikirler alannda da buna benzer bir devrim yapar; metafizii veonun sonsuz gereklerini tahtndan indirir Gerek, her olgunun ilknedenlerinin bir dermesi deildir Tarihsel bir sretir, bilginin altderecelerinden st derecelerine geitir Gerein hareketi, ancakkendi z sonularn durmadan eletirmek ve onlar amak kouluy-la ilerleyebilen bilimin kendi hareketidir Ve bylece gryoruz ki,Hegele gre her dnm oluturan ey, kartlarn savamdr

Bununla birlikte Hegel, idealistti Yani, ona gre, doa[sayfa50] ve insan tarihi yaratlmam .ikrin ( Ide) kendini gstermesin-den, aa vurmasndan baka bir ey deildir Demek ki, hegelcidiyalektik salt tinsel alanda kalr

Marx (ki, nce Hegelin retilisi olmutu), diyalektikte tekbilimsel yntemi tanmay bildi Ama, ayn zamanda materyalistolarak, onu doru koymay da bildi: Maddi evreni .ikrin bir rnsayan idealist dnya anlayn reddeden Marx, diyalektiin yasalarnn maddi dnyann yasalar olduunu, ve dncenin diyalektikoluunun insanlarn bu dnyann yabancs olmamalarndan, budnyaya katlm ve onun paras olmalarndan ileri geldiini anla-d Hegelde, diyor Marxn dostu ve ura arkada En-

gels, doada ve tarihte kendini gsteren diyalektikgelime, yani zikzak halindeki btn hareketler ve btnani geri ekilmeler boyunca kendini ortaya karanaadan yukarya doru ilerlemenin nedensel zincirlenii,demek ki, .ikrin btn sonsuzluk boyunca nerede ol-duu bilinmeyen, ama her halde, dnen her insanbeyninden bamsz olarak sregiden zerk hareketininkopyasdr ancak te karlp atlmas szkonusu olan,bu ideolojik tersyz olma durumuydu Biz yeniden bey-nimizin dncelerini, onlar Mutlak .ikrin u ya da buderecede yanslar olarak, gerek nesneler sayacamz

yerde, onlar materyalist adan nesnelerin yanslar ola-rak kavradk Bundan tr, diyalektik, d dnya iin


37/395


olduu kadar insan dncesi iin de hareketin genel yasalarnn temelde zde olan ama ifadede birbirin-den ayrlan, insan beyni onlar bilinli olarak uygulaya-bildii halde, doada ve imdiye dek byk blmyleinsann tarihinde de bu yasalarn yalnz bilinsiz olarakgrnte sonsuz bir dizi raslantlar iinde d zorunlu-luk biiminde kendilerine yolamalar anlamnda birbi-rinden ayrlan iki yasalar dizisinin bilimine indirgeniyor-du Ama bu yolda .ikrin kendisinin diyalektii gerekdnyann diyalektik hareketinin yalnzca basit bir bilinli

yanss haline geldi ve bylelikle Hegelin diyalektii ba yukarda olmak zere dorultuldu, ya da daha tam vedoru bir deyile, bann zerinde dururken yenidenayaklar[sayfa 51]zerine kondu 8

Ksacas, Marx, hegelci sistemin usa-uygun ekirdeini, yani diyalektii alkoyarak idealist kabuunu att Bunu, Kapitalinikinci son sznde kendisi de aka sylyor (Ocak 1873):Benim diyalektik yntemim, hegelci yntemden yal-

nzca farkl deil, onun tam kartdr da Hegel iin in-san beyninin yaam sreci yani dnme sreci Hegelbunu .ikir (Idea) ad altnda bamsz bir zneyedntrr gerek dnyann yaratcs ve mimar olup,gerek dnya, yalnzca .ikirin dsal ve grngsel ( ph- nomenal) biimidir Benim iin ise tersine, fikir, maddidnyann insan aklnda yansmasndan ve dnce bi-imlerine dnmesinden baka bir ey deildir9

Marx ve Engels bu diyalektik anlay, kesin olarak ter-sine dndrmeyi nasl baardlar? Bunun yant onlarn yazlarnda-dr Onlar, diyalektiin nesnel bir temeli olduunu dnmeye g-tren, 18 yzyln sonu ile 19 yzyln ilk on yllarnda, doa bilim-lerindeki ilerleyitir

Bu konuda byk buluun belirleyici bir rol olmutur:1 En karmak organizmalarn gelimelerinin balangc olan

8 .riedrich Engels, Ludwig .euerbach , s42; K Marx, . Engels, .elsefe ncelemeleri,s 45-46; Din zerine, s 231-232

9 Karl Marx, Almanca kinci Baskya Sonsz, Kapital, Birinci Cilt, Sol Yaynlar, Ankara 1993, s 28 Buradaki yaratc szc, fikrin d grn biimi anlamna gelir(Hegel iin fikir, eylerin zdr)


38/395


canl hcrenin bulunuu2 Enerjinin dnmnn bulunuu: s, elektrik, mknats,

kimyasal enerji vb ayn maddi gerein nitel bakmdan farkl biim-leridirler3 Darwine borlu bulunulan dnmclk Tallar bili-

minin (paleontolojinin) ve hayvan yetitiriciliinin verilerine dayan-arak, dnmclk, btn canl varlklarn (insann da) doal birevrimin rnleri olduunu gsteriyordu (DarwininTrlerin Kke- ni,1859 )

Zamann bilimlerinin tmnde olduu gibi (rnein,[sayfa 52]gne sistemini bir bulutsudan balatarak aklayan Kant ve Lap-lacen varsaym; ya da yeryuvarlann tarihini yeniden dzenley-en yerbilimin douu gibi), bu bulular da, doann diyalektik nite-liini, zorunlu yasalara gre, durmadan yeni ynler dourarak ge-lien, olu halindeki snrsz bir btnn birlii olarak aydnla -karyordu; insan tr ve insan toplumu, bu evrensel oluumun birandr

Marx ve Engelsin vardklar sonu, derin bir ekilde diyalek-tik olan bu gerei anlamak iin, dnyann birliini nleyen veonun hareketini donduran metafizik yntemden vazgemek ge-rektii oldu; u, Hegelin nesnel temellerini ortaya koymadan nekavuturduu yntem, diyalektik bir yntem gerekliydi

Demek ki, diyalektik yntem, Marx ve Engels tarafndan d-ardan, keyfi olarak gelitirilmi deildi Marx ve Engels, diyalektik

yntemi, diyalektik olan nesnel doay konu olarak aldklarna gre,bilimlerin kendisinden kardlar10

Bunun iindir ki, Marx ve Engels, btn mrleri boyunca,bilimlerdeki ilerlemeyi ok yakndan izlediler; bylece diyalektik

10 Dnyay materyalisteanlay tarzlarnbenimsediine gre Marxn dorudandoruya kendi atalar sayd 18 yzyln .ransz materyalistleri (Diderot, Holbach,Helvtius) diyalektik yntemi bulamamlard nk, 18 yzyln bilimi bunun iin yeterlideildi Canl madde bilimleri o dnemde, henz ocukluk andaydlar: bu bilimlerineksiksiz diyalektik bir fikir olan evrim fikrini (bir trden baka bir tr haline gelii)getirmekle, diyalektik materyalizmin ekillenmesinde oynadklar byk rol grdk 18

yzylda egemen bilim, ancak hareketin en basit eklini, yer deitirmesini bilen, usa-uygun mekanik idi (Newton); bu durumda evren, ancak durmadan kendi kendini

yineleyen bir saatle kyaslanabilirdi18 yzyl materyalizmine mekanist denmesi bu yzdendir; deimeyi kavramadna

gre bu bakmdan metafiziktir; bu materyalizm, zellikle kartlarn atmasn reddeder9 derste mekanist (metafizik) materyalizmi ayrntl olarak ele alacaz


39/395


yntem de, evren bilgisi derinletii lde belirlendi, kesinletiMarx ile (ki, kendi ynnden, ekonomi politiin temellerine ine-

rek, Kapitali kaleme alyordu) anlama iinde Engels, uzun ylla-rn, felsefenin ve doa bilimlerinin zenle incelenmesine ayrdBylece, 1877-78 yllarnda Anti- Dhringi 11 yazd Engels, engin birtahlil yaptn,[sayfa 53] Doann Diyalektiini 12 yazmaya balamt;diyalektik yntemle dikkat ekici bir ekilde aydnlatlan annbilimlerinin dzeyini saptayan bu yaptn birok blmleri kalmtr

Diyalektik yntemin bu verimlilii, gittike daha okgenileyen bir hareketle, her bilim kolundan saysz bilginleri mark-sizme kazandracakt .ransada bu bilginlerin klsik rnei, aynzamanda byk bir yurtta, hayran olunas bir yurtsever olan bykfiziki Paul Langevindir

Diyalektik yntemin bu verimlilii, bizzat Marx ve Engelslede yararlln gsterecekti Dnce adam olduklar kadar, savaandevrimciler olan Marx ve Engels, onlardan nce gelen en dahikiilerin doru olarak koyamadklar sorunu, diyalektiki olduklariin, zmlediler: materyalist diyalektii insanlk tarihine uygulay-arak, gerekte (genel teorisi tarihsel materyalizm olan) toplumlar bilimini kurdular Bu temel buluun nasl yapldn greceiz (on-drdnc ders) Bununla, sosyalizme, bilimsel bir temel salyor-lard

yleyse, burjuvazinin, snf karlarndan dolay, diyalektiekar sava am olmasn anlamak kolaydr usa-uygun bii-miyle diyalektik, burjuvazi ile onun doktriner szcleri iin bir re-zalet ve irenliktir, nk eylerin mevcut bugnk durumunuolumlu yanlaryla kavrar, ayn zamanda bu durumun yadsnmasn,onun kanlmaz knn anlalmasn ierir;nk diyalektik,tarihsel olarak gelimi olan her toplumsal biimi, akan bir hare-ket iinde grr ve bu yzden, onun geici niteliini, onun anlk

varlndan daha az olmamak zere hesaba katar; hibir eyinzorla kabul ettirilmesine izin vermez,znde eletirici ve devrimci- dir 13 (talikler bizim, G B- M C)

Bunun iindir ki, burjuvazi metafizikte kendine snak arar;

11 .riedrich Engels, Anti- Dhring,Sol Yaynlar, Ankara 199512 .riedrich Engels, Doann Diyalektii,Sol Yaynlar, Ankara 199613 Karl Marx, Kapital, Birinci Cilt, s 29


40/395


bunu gstermek olanan bulacaz[sayfa 54]

IV .ORMEL MANTIK VE DYALEKTK YNTEM

Bu ilk dersi mantk stne birka gzlemle biraz daha uzat-mak yararl olur

Bilimlerin, balang dnemlerinde ancak metafizik bir yn-tem kullanabildiklerini (II kesim, b) grmtk

Bu yntemi genelletirerek, Yunan filozoflar (zellikle Ari-stoteles), kendini yanlglardan korumak iin, dncenin her du-rum ve koul altnda izlemek zorunda olduu birtakm evrenselkurallar ortaya koymutu Bu kurallarn birliine mantkad verildiMantn konusu, gerei aratrmada dncenin izlemesi gere-ken ilkelerin ve kurallarn incelenmesidir Bu ilke ve kurallar, birfanteziden ibaret deildirler, insann doa ile yinelenen alveriin-den ortaya karlar: insan mantkl klan, insana geliigzel her-hangi bir eyin yaplamayacan reten doadr!

te formel mantk denen geleneksel mantn bellibalkural:

1 zdelik ilkesi:bir ey, kendisiyle zdetir Bir bitki birbitkidir; bir hayvan bir hayvandr Yaam yaamdr; lm lmdrMantklar bu ilkeyi formlletirereka, a dr, derler

2 elimezlik ilkesi:bir ey ayn zamanda hem kendisi,hem kart olamaz Bir bitki hayvan deildir; bir hayvan bir bitkideildir Yaam lm deildir; lm de yaam deildir Mantklarbuna a, a-olmayan deildir, derler

3 ncnn darlmas ilkesi(ya da nc durumundtalanmas): birbirinin kart iki olanak arasnda bir ncnn

yeri yoktur Bir varlk, ya bitkidir ya hayvandr: nc olanak yok-tur Yaamla lm arasnda seim yapmak gerekir, nc bir du-rum yoktur Eera ve a-olmayan birbirinin kart ise, ayn bir nes-ne ya a dr, yaa-olmayan dr

Bu mantk geerli midir? Evet, nk, yzyllar boyunca bi-riktirilmi deneyimi yanstr Ama aratrma derinletirilmek isten-dii andan balayarak yetersizdir Gerekten de, [sayfa 55] yukardasz edilen rnekleri yeniden ele alacak olursak, kesinlikle hayvan-lar ya da bitkiler kategorisinde snflandrlamayan canl varlklarn


41/395


varolduklar ortaya kar Bu varlklar, hem biri, hem tekidirler Ayn ekilde, ne mutlak yaam, ne mutlak lm vardr: her canl

varlk, her an lme kar savamda kendi kendini yeniler; herlm kendi iinde yeni bir yaamn elerini tar (lm, yaamnortadan kaldrlmas deildir, bir organizmann zlp dalmas-dr) Belirli snrlar iinde geerli olan klsik mantk demek ki, ger-ein daha derinliine inme gcnde deildir Bu mantktan, vere-bileceinden fazlasn istemek, ite bu, tam metafiziin iine d-mektir Geleneksel mantk kendi nitelii gerei olarak yanl deildir,ama onu kendi snrlar dnda da uygulamak hevesine kaplnrsa

yanlla neden olurBir hayvann bir bitki olmad dorudur ; elimezlik ilkesi-

ne uygun olarak, onu buna, bunu ona kartrmaktan saknmakgerektii de dorudur ve doru olarak kalr Diyalektik, karklk,eyleri birbirine kartrma deildir Ama diyalektik, baz varlklarnhayvan ve bitki olduklar noktada hayvan ile bitkinin, gerein bir-birinden ayrlmaz iki grnm olduklar da dorudur der (kar-tlarn birlii)

Bilimlerin afanda kurulmu olan formel mantk, gnlkkullanm iin yeterlidir: snflandrmaya, ayrmaya olanak salar

Ama tahlili daha ileri gtrmek istediimizde artk yeterli deildirNiin? nk gerek, harekettir ve zdelik mant (a, a dr), fikir-lerin, gerei kendi hareketi iinde yanstmasna olanak vermeznk, te yandan, beinci derste greceimiz gibi, bu hareket, ielikilerinrndr; ve zdelik mant, kartlarn birliinin vebirinden dierine geiin kavranlmasna olanak vermez

Ksacas, formel mantk, gerein en yakndaki grnmle-rine varabilir ancak Diyalektik yntem daha teye gider, bir sre-cin btn grnmlerineulamay kendine ama edinir

Diyalektik yntemin, bilen, anlayan dncenin yasalarnauygulanmasna diyalektik mantkdenir [sayfa 56]


42/395


KNC DERSDYALEKTN BRNC ZGS

HER EY BRBRNE BALIDIR(KARILIKLI ETK VE EVRENSEL BALANTI YASASI)

I Bir rnekII Diyalektiin birinci izgisiIII DoadaIV Toplumda

V Varg

I BR RNEK

Bir yiit adam bar iin savama katlyor: Stockholm ar-sna imza topluyor Dnya Halklar Kongresi iin kart datyor, iarkadalar ile ya da tanmad bir kimseyle Almanya sorunununbar yoldan zlmesi konusunda, Vietnam Savann durdurul-mas konusunda tartmaya giriiyor ya da bar iin ulusal birliisalamak zere kendi evinde teki kiraclar toplantya aryor

Bazlar Ne yaptn sanyor zavall? Zamann da emeinide bouna harcyor diyeceklerdir Gerekten de, ilk bakta, buadamn yapt i sama bir eydir; adam ne bakan, ne milletveki-li, ne general, ne bankac, ne diplomat yleyse?[sayfa 57]


43/395


Bununla birlikte, onun hakkvar Neden?nk o tek bana deildir Kii olarak ne denli alakgnll olursa olsun, onun

girikenlii ie yarar, nk tecrit edilmi deildir Onun eylemi,koskoca bir btnn, dnya halklarnn bar iin savamnn birblmdr Ayn anda milyonlarca insan, onun gibi, onunla ayndorultuda ve ayn glere kar hareket ediyorlar Ayn zincirinhalkalar olan btn bu girikenlikler arasnda evrensel balant

vardr Ve bu girikenliklerin her biri, kendi rneiyle, kendi dene- yimiyle, baarszlklar ve baarlaryla tekine yardm ettii (kar-lkllk) iin btn bu girikenlikler arasnda karlkl etki vardrKendi seeneklerini karlatrdklar zaman, tecrit edilmemi ol-duklarn anlarlar, ayn zamanda, her eyin birbirine bal olduuna inanrlar

te pratikten alnm pek basit bir rnek Grlyor ki, yal-nzca diyalektik yntemin ilk yasas, doru yorumlamaya olanak

veriyor Burada diyalektik, metafizie kkten kardr: Kendini bukadar skntya sokmak, basit insanlar tedirgin etmek, insanlarlatartmak neye yarar? Bar bu basit insanlara bal deildir de-mek, metafiziki gibi uslamlamaktr Metafiziki gerekte, ayrlabi-lir olmayan ayrr 1952 Ekiminde, Bar iin Asya ve Pasifik Konfe-ransna, Los Alamosa, ilk atom bombasnn yaplna katlan birbilgin, Joan Hinton da geldiNagazaki zerine atlan ilk bombaya ellerimle do-

kundum Derin bir sululuk hissi duyuyorum ve insan-la kar bir cinayetin hazrlannda bir rol oynam olm-aktan utan duyuyorum Nasl oldu da bu grevi yerinegetirmeyi kabul ettim? Bilim iin bilim yanl felsefesi-ne inanyordum da ondan Bu felsefe, modern biliminzehiridir Bilimi toplumsal yaamdan ve insanlardan ayr-mak demek olan bu yanlg yzndendir ki, sava sra-snda, atom bombas yapmnda almaya srklendimBilgin olarak kendimizi salt bilime vermemiz gerektiini

ve geriye kalann da mhendislerin ve devlet adamla-rnn ii olduunu dnyorduk Beni fildii kulemdenekip karmak ve bana salt bilim olmadn ve[sayfa 58]bilimin ancak insanln karlarna hizmet ettii ldebir anlam olduunu anlatmak iin Hiroima ve Nagaza-ki bombardmanlar faciasnn gerekmi olduunu sy-


44/395


lemeye utanyorum Birleik Devletlerde ve Japonyadahallen atom silahlarnn yapmnda alan bilginlere ses-

leniyorum ve onlara Ne yaptnz iyi dnnz diyo-rumMetafiziki, kendi yapt iin, bakalarnn yaptklar ile ba-

lantl olduunu dnmez; ite bu, atom bilgininin durumuydu, obilimsel dnce uygun davrandn dnrken, gerekte bili-me kar bir tutum almt, nk kendi mesleki eyleminin nesnelkoullar ve almasnn yararll zerinde, kendi kendini sorguyaekmeyi reddediyordu

Bu gibi davranlar ok yaygndr Baka bir rnek almak ister-sek, rnein, her frsatta: Spor, spordur; siyaset siyasettir Ben hi-bir zaman siyaset yapmadm diyen sporcunun durumu Sporla si-

yasetin baka baka eylemler olduu dorudur Ama onlar arasndahibir iliki olmad yanltr Eer sporcunun satnalma gc azalr-sa, ve eer isiz kalrsa, spor gerelerini ve giysilerini nasl satn ala-bilecektir? Ve eer sava, spor iin ayrlan bteleri, denekleri ke-mirip yutarsa, stadlar ve yzme havuzlar nasl yaplabilecektir? G-rlyor ki: spor, metafizikinin bilmedii, ama diyalektikinin bulduubaz koullara baldr; deneksiz spor olmaz; ama bir bar siyasetiolmadan da denek olmaz Demek ki, spor siyasetten ayrlmyorBu ba bilmeyen, unutan sporcu, yalnz spor davasna hizmet et-memekle kalmaz, onu savunmann arelerini de elinden karr Ni-in? nk her eyin birbiriyle ba1antl olduunu anlamad iin,sava siyasetine kar savam vermeyecektir; bir an gelecektir, spo-ru, onun koullarn gerekletirmeden istedii iin, ister lkenin

ykm spor ekiplerini ortadan kaldraca iin olsun, ister sava gelmiolaca iin olsun, artk hi spor yapamayacaktr

II DYALEKTN BRNC ZGS Diyalektik, metafiziin tersine, doaya, birbirinden

[sayfa 59]kopuk, tek bana ve birbirinden bamsz ayr ay-r nesnelerin ve grnglerin ( phnomne)14 rasgele biraraya toplanm bir yn olarak deil, nesnelerin ve

14 Phnomne = grng szcnden, doa yasalarnn (den bir ta, kaynayansu) ya da toplum yasalarnn (iktisadi bir bunalm) btn belirtileri anlalr


45/395


grnglerin organik olarak birbirlerine bal bulundukla-r, birbirlerine baml olduklar ve karlkl olarak birbir-

lerini koullandrdklar balantl tam bir btn olarakbakarBu yzden diyalektik ynteme gre, hibir doa olay,tek bana, evresindeki olaylarn dnda ele alndn-da anlalamaz; nk doann herhangi bir alanndakiherhangi bir olay, evresindeki koullarn dnda dn-lrse ve bu koullardan ayrlrsa anlamsz bir ey halinegeliverir; tersine, herhangi bir olay, evresindeki olaylar-la zlmez balar asndan kendisini kuatan olayla-rn onu koullandrdklar gibi dnlrse, anlalabilir

ve aklanabilir 15Diyalektiin birinci izgisinin aklan, onun ok genel olan

niteliini gsteriyor: bu izgi, doada ve toplumda, evrensel olarakdorulanr

III DOADA

Metafizik, kaba maddeyi, canl maddeyi, dnceyi ayrr;metafizikiye gre, bunlar, mutlak olarak birbirlerinden yaltlm,birbirlerinden bamsz ilkedir

Ama dnce, beyinsiz varolur mu? Ve beyin, bedensiz?.izyoloji (canl varln ilevlerinin bilimi) bilinmiyorsa, psikoloji(dnen eylemi inceleyen bilim) olanakszdr ve bu da sk skyabiyolojiye (genel anlamyla yaam bilimi) baldr Ama yaamnkendisi kimyasal sreler bilinmeden anlalamaz;16 [sayfa 60]kimya-

ya gelince, o da moleklleri ele aldnda, onlarn atom yaplarnbulur; oysa atomun incelenmesi fiziin alanna girer Eer imdibiz, fiziin inceledii bu elerin kkenini bulmak istersek, bizebu elerin oluumunu gsteren yeryz bilimlerine kadar gitme-

15 Stalin, Diyaletik Materyalizm ve Tarihsel Materyalizm, Leninizmin Sorunlar, s653

16 Biz yaamn kimyasal srelerden ibaret olduunu sylemiyoruz; bu, diyalektieaykr bir iddia oluyordu: bu konuyu ilerde yeniden ele alacaz Biz, dnme eylemininfizyolojiye indirgenebileceini de sylemiyoruz Dediimiz udur: canl varlk olmadancanl varlk fikri olmaz; fiziksel-kimyasal bir evren olmnadan canl varlk olmaz, organizmaolmaz


46/395


miz gerekmeyecek mi? Ve buradan, yeryznn bir paras bulun-duu gne sisteminin incelenmesine (astronomiye) kadar uzan-

mayacak myz?Bylece, metafizik, bilimsel ilerlemeyi engelledii halde; diyalektik, bilimsel olarak kurulmutur Kukusuz, bilimler arasndakendilerine zg ayrlklar vardr: kimya, biyoloji, fizyoloji, psikolojifarkl,zgl alanlar inceler; buna tekrar dneceiz Ama bu yz-den, btn bilimler, evrenin birliini yanstan temel bir birlik olu-turmaktan geri durmazlar Gerek bir btndr te diyalektiinbirinci izgisi bunu anlatr

Elbette ki, karlkl etkilemenin, karlkl koullandrmannne olduklarn rnekleriyle iyice belirtmek yararl olacaktr

Madeni bir yay ele alalm Bu yay, evreleyen evrendenayr olarak deerlendirebilir miyiz? Yay, insanlar tarafndan (toplum)topraktan (doadan) karlm bir madenden yapldna gre,besbelli ki hayr Ama daha yakndan bakalm urada dururken,

yaymz, evreleyen yerekimi, s, oksitlenme, vb gibi koullardanbamsz deildir Bu koullar, onun yalnz konumunu deil, yap-sn da deitirebilir (pas) Yaya bir kurun paras asalm: bu yay zerinde oluturduu bir kuvvetle, yay gerilir; yayn biimi belirlibir diren noktasna kadar deiir; arlk yay zerinde etki yapar,

yay arlk zerinde etki yapar; yay ve arlk bir btn olutururlar;aralarnda etki, karlkl balant vardr Bundan baka; yay, mole-kllerden bilemitir, bu molekller birbirlerine yle bir ekimkuvveti ile baldrlar ki, belirli bir arln tesinde yay artk gerile-mez, kopar: baz molekller arasndaki ba zlmtr Gerilme-mi olan yay, gerilmi yay, kopmu yay her seferinde, molekllerarasnda baka[sayfa 61] bir ba tipi vardr Eer yay stlrsa, mole-kller arasndaki balar baka bir biimde deiir (genleme) Bizdiyeceiz ki, yapsnda ve eitli biim deiikliklerinde, yay, ken-disini oluturan milyonlarca molekl arasndaki karlkl etkiylekurulmutur Ama bu karlkl etkinin kendisi de, yay (btnyle)

ve evreleyen ortam tarafndan koullandrlmtr:yay ve evreley-en ortam bir btn olutururlar; kendi aralarnda karlkl bir etki

yaparlar Eer bu etki bilinmezse, o zaman yayn oksitlenmesi (pas), yayn kopmas anlamsz, sama olaylar haline gelir Stalin, diyalek-tiin birinci izgisini yorumlarken yle yazar:Bu yzden diyalektik ynteme gre, hibir doa olay,


47/395


tek bana, evresindeki olaylarn dnda ele alndn-da anlalamaz; nk doann herhangi bir alanndaki

herhangi bir olay, evresindeki koullarn dnda dn-lrse ve bu koullardan ayrlrsa anlamsz bir ey halinegeliverir; tersine, herhangi bir olay, evresindeki olaylar-la zlmez balar asndan kendisini kuatan olayla-rn onu koullandrdklar gibi dnlrse, anlalabilir

ve aklanabilir 17En anlaml karlkl etkileme rneklerinden biri de, canl

varlklar, onlarn varolu koullarna, ortamlarna birletiren ba-dr Bitki, rnein havadan oksijeni alr, ama o da havaya karbonikgaz, ve su buhar verir Ama bu, yalnzca, bitki ile ortam arasndakikarlkl etkinin en basit grnmlerinden biridir Gne nnsalad enerjiden yararlanarak, bitki, topraktan ekip ald kimy-asal elerin yardmyla kendi z gelimesine olanak hazrlayanbir organik maddeler bireimi oluturur O gelimekteyken, aynzamanda, topra ve bunun sonucu olarak da, kendi trnn son-raki gelimesinin koullarn da dntrr Ksaca, bitki, ancak,kendisini evreleyen ortam ile birlikte vardr Bu karlkl etki, can-l varlklarn btn bilimsel teorilerinin hareket noktasdr, nkkarlkl etki onlarn varlnn evrensel kouludur: canl varlklarngelimesi, onlarn varlk[sayfa 62] ortamlarnn dnmlerini yans-tr Miurinci bilimin ilkesi, baarlarnn kayna buradadr Miu-rin, canl trlerle ortamn birbirinden ayrlmaz bir btn olduunuanlayarak, ortam deitirmek yoluyla trleri de dntrmeyibaard

Ayn ekilde, byk fizyoloji bilgini Pavlov, organizma ileortam arasndaki ayrlmaz birlii iyi bilmeseydi, stn sinirsel ileyibilimini kuramayacakt Beyin kabuu (korteks), organizma ile or-tamn karlkl etki srelerinin tamamland organdr Organiz-mann tm korteksin buyruu altndadr, ama korteksin kendiside, her an, d ortamdan (organizmadan) gelen, gemi ve imdikiuyarlarn buyruu altndadr Bedende oluan btn olgular r-nein bir hastalk eitli grevleri dzenleyen ve doal ortamda insan iin toplumsal ortamda varolan koullardan ayrlmaz olan

17 Stalin, Diyalektik Materyalizm ve Tarihsel Materyalizm, Leninizmin Sorunlar, s653


48/395


stn sinirsel ileyie baldrlarBu, olgularn birlii ve karlkl etkisi ilkesi, bu byk ilke,

btn bilimlerin ilerlemesi iin her zaman zorunlu olan bir ilkedirBu konuda rnekler oaltlabilir rnein atmosfer basncnn Torri-celli tarafndan bulunuunu (1644) alalm:

Cva ile dolu bir tp, gene cva ile dolu bir kabn iine azaa gelecek biimde konursa, tpteki cva belirli bir yksekliinaltna dmez, ve kaptaki cva dzeyinin stnde kalr

Bu olgu, kendi koullarndan yaltld srece anlalamazEer tersine, tpn daldrlm olduu (kap iindeki) civann yze-

yinin yaltlmam olduuna, atmosferle temas halinde bulunduu-na ve tpn iinde olup bitenlerleevreleyen koullar arasndakikarlkl etkiye dikkat edilirse, o zaman, aklama olanakl olur:civa, tp iinde asl kalr,nk hava, kaptaki civa zerine bir ba-sn (atmosfer basnc) yapar Torricelli, kap, bir hava okyanusunundibindeymi gibi dikkate alnmaldr, der

ncelenen olgu, kendisini evreleyen koullardan ayrlrsa,diyalektiin birinci yasas bozulur, bilimde bulular yaplamaz[sayfa63]

IV TOPLUMDA

Metafizik, toplumsal olgular birbirinden ayrr, soyutlatrr;iktisadi gerek, toplumsal yaam, siyasal yaam da bir o kadarbirbirlerinden ayrlm alanlardr Ve metafizik, bu alanlarn her bi-rinin iine, binlerce blmeler sokar Bu durum, insan yle ko-numalara gtrr: Amerika hkmeti, susuz Rosenbergleri elek-trik sandalyesine gnderiyor, bu budalalktr, anlamsz bir davra-ntr Diyalektiki bunu yle yantlar: bu idam olaynn bir anlam

vardr; Amerikan yneticilerinin btn siyasetini, yalana ve yldr-maya gereksinme duyan sava siyasetini yanstr

Metafizikiye gre, toplumlarn tarihi anlalmaz bir eydir:olumsallklar (yani nedensiz olaylar), sama raslantlar kaosudurDnyann esasnn kesin olarak sama bir ey olduunu ne srenfilozoflar (Albert Camus gibi) vardr .elsefe, felaket kkrtclarnnpek iine yarar Diyalektiki, doada olduu gibi, toplumda da hereyin birbirine bal olduunu bilir Eer okullar yklyorsa, bu, y-neticilerin yeteneksizliinden deildir, sava siyasetleri uruna okul


49/395


binalarn zorunlu olarak feda etmelerindendir Aragonun da be-lirttii gibi, yneticiler, bizim lm sremizi uzatmak iin yaam

sremizi ksaltyorlar Her ey, yer ve zaman koullarna baldrDiyalektik, toplumsal olgular kavramay ve aklamay baarr, n-k, diyalektik, bu olgular, kendilerini dorudan, bal olduklar vekarlkl etki ilikisi iinde bulunduklar tarihsel koullara balarMetafiziki, yer ve zaman koullarn hesaba katmakszn, soyuttakalr

Bunun gibi, baz kiiler, 1944te, Komnist Partisinin ynet-tii .ransz proletaryasnn iktidar alacak gte olduuna ve bunu

yapmamakla otobs kardna itenlikle inanrlar lk baktaekici bir deerlendirme ama yanl Neden yanl? nk bu de-erlendirme ancak btnle ilikisi bakmndan bir anlam olan bir

yn, keyfi olarak btnden ayryor Daha yakndan bakalm[sayfa64]

lkin Direniin nitelii ve amac konusunda yanlma var El-bette ki, devrimci parti, Komnist Partisi tarafndan ynetilen iisnf en byk g oldu Ama Direniin amac, proletarya devrimideil, lkenin kurtarlmas ve faizmin yok edilmesiydi Byle birama, her durumda .ransz biraraya toplad (byk bir kesimi

Vichy hkmetinden ban koparan burjuvaziyi blecek lde)Direni ok eitli biimler ald: silahl savam, ii grevleri, kadn-larn al-veri konusundaki gsterileri, kyllerin rn teslim et-meyi reddetmeleri, viici bask aletinin (memurlar tarafndan)sabote edilmesi, genlerin STOya kar, retmenlerin, bilginlerinhitlerci gerici retimine kar savam, vb , vb Direni byk bir ulusal davranoldu Onun baat izgisi budur .ransz komnist-lerinin deeri, durumu btn iinde anlamalar oldu: onun iinHitlere ve su ortaklarna kar savamda geni bir ulusal cephekurmaya altlar, ve Direniin, halkmzn geni ynlarndankopmu bir tekke halinde dejenere olmasna izin vermediler Git-gide daha ok tecrit edilmi hale gelen dmana kar 1944ulusalayaklanmas byle olanakl oldu

Eer o srada, ii snf, devrim yapmaya, sosyalizmikurmaya kalksayd ne olurdu? Eer, 1944te Hitlere kar sava devam etmekteyken, komnistler, artk .ransay ve dnyay nazil-erden kurtarmak szkonusu deildir, derhal proleter devrimi yap-mak szkonusudur demi olsalard, ii snfnn, lkenin kurtuluu


50/395


iin savamaya kararl, ama devrimci bir hareketi desteklemeyehi de hazrlkl olmayan her snftan milyonlarca .ransz yurtta

ile balarn kopardn greceklerdi Ve hitlerciler, su ortaklar,gerici burjuvazi, viiciler bayram ederdi buna Tecrit edilmi birii snf, Direniin ynetimini, en etin fedakarlklar pahasna st-lendii ynetimi kaybederdi Bylece diktatrlk kaplar, Ameri-kan ordusunun da yardmyla De Gaullee ardna kadar almolurdu

Amerikan ordusu, gerekten de bu, aydnlatlacak ikincinoktadr, ancak Sovyet zaferleri Avrupada ikinci cepheyi[sayfa 65]kanlmaz kld iin kartma yapmt Amerikan yneticilerininart-dncesi, Hitlerin yenilgisinin, o zamana kadar Wehrmachtnigali altnda bulunan lkelerde komnizme yararl olmasn nle-mekti Eer bu nesnel koullar iyi bilmeyip, ii snf birdenbireiktidara atlsayd, halkmz bir kyma urayacak, Amerikan ordusu,daha o andan itibaren, bugn de sahip olduu igal ordusu nite-liini alacakt: ve bu kez, bask, yeni Oradourlar yaratmak iin gerigelen nazilerin su ortaklylayaplacakt Hitler Almanyasnn,byk Alman burjuvazisinin (rnein, Amerikallarn sayesinde ser-best braklan Krupplarn) umudu, Bykler arasndaki ittifaktabir kopma meydana gelmesi deil miydi? Mnih ittifak bylece

yeniden perinlenmi olur, gerici burjuvazinin, sosyalist lkelerekar, halklarn kurtuluunda kesin rol oynayan Sovyetler Birliinekar Kutsal ttifak daha 1944te gereklemi olurdu Drt yllkbtn abalarn btn aclarn kazanc, .ransz halknn kanndaboulurdu

Buna karlk, o zaman, evreleyen koullarn tm, ko-mnistlerin yaptklar gibi, faizmin tasfiyesini, bir burjuva demok-ratik cumhuriyeti istemeye uygundu .ransz halknn geni yn-larnca kabul edilebilir olan bu istem, gerekleebilir bir istemdi,

ve byk bir ileri adm salad iin de, ilerici bir istemdi Gerek-ten de, ii snf, burjuva demokratik cumhuriyette kendi snf savam iin en elverili koullarbulur: bu, .ransz ii hareketinin,kurtuluu izleyen aylardaki ileri atlmn aklar, bu atlm, kom-nistleri iktidara getirdi, halkmza, ekonomisini yeniden yaratmay,

yaam dzeyini ykseltmeyi, toplumsal gvenlii, ulusallatrmalar,iletme kurumlarn, demokratik bir anayasa, oy pusulas, kadnlariin seilme hakkn, memurlar tzn vb , vb salad Bu saye-


51/395


dedir ki, ii snf, 1947de, gerici glerin kar saldrsna meydanokumak iin kendisini en iyi savam koullar iinde bulabildi

Uluslararas planda, Hitler Almanyasna kar Byklerarasndaki ittifakn devamWehrmachtn ezilmesini [sayfa 66] sala-d Ama hepsi bu olmad: Birlemi Milletler rgtnn kurulmasn

ve Potsdam antlamalarn vb mmkn kld ki bunlar, sonradan Amerikan emperyalizminin gizli dolaplarna engel tekil edeceklerdi Byklerin antant, Avrapann gen halk demokrasilerinin iinikolaylatrd, ve bu nokta da birinci derecede nemlidir, 1944te.ransz komnistlerinin servenci bir siyaseti, bu baarlar tehli-keye drrd: bu baarlar, uluslararas kapitalizmi son derecezayflatmtr Bir lkenin ii hareketi hibir zaman kendi banadeil,ama btnle ilikisine gre deerlendirilmelidir

Olaylar karlkl etkileri ve btnlkleri iinde dikkate al-mann ve bir olguyu, onu evreleyen koullardan asla ayrmama-nn zorunluluunu gsteren daha baka rnekleri tahlil edebilirizu rnekle yetinelim:

.aist burjuvaziye kar burjuva demokratik cumhuriyeti iste-mek, .ransz ii hareketinin bugnk durumuna tamamyla uy-gun den bir istemdir Bu istem, en bata gelen dmana kar

yaamn srdrmek iin kendi yasasna uymayan bomaktanbaka kar yolu olmayan gerici burjuvaziye kar, ii snfnnevresinde geni bir halk toplamasn salamaya en elverili istem-dir Ama Sovyetler Birliinde ayn isteme bavurmak sama birey olur Niin? nk nasl ki, burjuva demokratik cumhuriyet,faizme gre bir ilerleme ise, (emekilere retim aralar mlkiye-tini salayan) sovyet sosyalist cumhuriyeti de burjuva cumhuriyeti-ne gre kesin bir ilerlemedir Bizim halkmz iin ileri bir admolacak olan ey, Soyyetler Birlii iin geri bir adm olurdu Metafizi-ki, kibrinden, zaman ve yer koullarn bilmez Demokrasiyi kendikoullarndan ayrr; burjuva demokrasisi ile sovyetik demokrasiarasnda ayrm yapmaz Ve burjuva demokrasisinden baka de-mokrasi tanmad iin de, burjuva demokrasisini demokrasi yezdeletirir: Sovyetler Birliini bir demokrasi olmamakla sular

Ve bunun, bir burjuva demokrasisi olmad dorudur, nk o,kapitalist smry tasfiye ederek, btn iktidar emekilere ve-ren yeni bir[sayfa 67]demokrasi yaratmtr

Ksaca, metafiziki, politik biimi, kendisini douran ve ak-


52/395


53/395


de gerek olana ular ulamaz derhal kar karlar: bu artk usuleuygun deildir, bu artk felsefeye uygun deildir .elsefe onlaragre, her kavramn uslu uslu yerini koruduu bir klasrdr: buradadnce, urada madde; burada insan, tede toplum vb , vb

Tersine, diyalektik, her eyin birbirine bal olduunu re-tir Ve bunun sonucu olarak, bir amacn gereklemesi iin hibiraba yararsz deildir Bar savalar, savan kanlmaz olmad-n bilirler, nk savaa kar her eylem, deeri olan, barnzaferini hazrlayan bir eylemdir

te bunun iindir ki, diyalektikle donatlm her devrimcimilitan, yksek bir sorumluluk duygusuna sahiptir: hibir eyi ras-lantya brakmaz, her abay gerek deeriyle ler

Bu, gerein tam olarak kavranlmas, uza grme olanansalar Yenilmez bir cesaret verir, yle bir cesaret ki, Alman asker-leri tarafndan kuruna dizilen diyalektiki filozof V .eldmann, sonnefesinde, Ahmaklar, sizin iin lyorum diye barabilir onlara

Onun hakk vard O, .ransz halk iin olduu kadar Almanhalk iin de savam veriyordu, nk her ey birbirine baldr [sayfa 69]

YOKLAMA SORULARI

1 Karlkl etkiye rnekler araynz2 Neden, bir olgu (doal ya da toplumsal) koullarndan yaltl-

d zaman kavranlmaz?3 Belirli bir rnek zerinde, burjuvazinin, emekileri yanltmak

iin olaylar tarihsel koullarndan nasl ayrdn gsteriniz


54/395


NC DERSDYALEKTN KNC ZGS

HER EY DURUM DETRR(EVRENSEL DEME VE KESNTSZ GELME YASASI)

I Bir rnekII Diyalektiin ikinci izgisiIII DoadaIV Toplumda

V Varg

I BR RNEK

.ilozof .ontanelle, bahvann sonsuzluuna inanan bir glnyksn anlatr Gl, bahvann sonsuzluuna niin inanr? n-k gl, bahede, hibir zaman baka bir bahvan grmemitirMetafiziki de byle dnr: deimeyi yadsr

Bununla birlikte deneyim bize retir ki, bahvanlar lm-ldr, gller de Kukusuz bir glden ok daha yava deien eyler

vardr ve metafiziki, bu durumdan, onlarn deimez olduu sonu-cunu karr; onlarn grnteki duraanln mutlak sayar, ey-lerden yalnz onlarn deimedii sansn veren grnm alr: birgl, bir gldr; bir bahvan bir bahvandr Diyalektik yalnz g-rnte kalmaz; hareketleri iinde eyleri kavrar: gl, gl olmadannce [sayfa 70] bir goncayd; alm gl, saatten saate, gz, onda bir


55/395


deiiklik farketmese bile, deiir Yapraklarn ister istemez, dke-cektir Ama bundan daha az zorunlu olmamak zere, baka gller

doacak ve sras geldiinde onlar da alacaktrGnlk yaamda, her eyin hareket olduunu, her eyindurum deitirdiini; ortaya koyan binlerce rnek bulabiliriz

Masa zerindeki u elma kmldamyor Ama diyalektikiyle diyecektir: bu kmldamayan elma gene de hareket halinde-dir; on gn sonra bugnk halinde olmayacaktr O, yeil bir elmaolmadan nce bir iekti; zamanla ayracak, ekirdekleri dkle-cek Bahvana verilen bu ekirdeklerden yeni bir aa olacak veondan bir sr elma decektir Balangta bir tek elmamz vard;imdi ise birok Demek ki, evrenin, grnlere karn, kendikendini yinelemedii dorudur

Bununla birlikte pek ok kimse, .ontanellein gl gibikonuurlar: Gne altnda yeni bir ey yok Her zaman zen-ginler ve yoksullar olacaktr Her zaman smrenler ve smr-lenler olacaktr Savan sonu gelmez vb Hibir ey, bu szdebil- gelikten daha aldatc deildir Bu, insan, edilgenlie, ii oluru-na brakan bir gszle gtrr Tersine, diyalektiki, deimenin,her eyin kendi iindeki bir zellii olduunu bilir te diyalektiinikinci izgisi buradadr: deime evrenseldir, gelime kesintisizdir

II DYALEKTN KNC ZGS

Diyalektik, metafiziin tersine, doann, dingin veduraan, durgun ve deimez bir durumda deil, kimieylerin doduu ve gelitii, kimi eylerin dald ve

yokolduu, srekli hareket ve deime, kesintisiz yeni-lenme ve gelime durumunda olduunu kabul ederBu yzden, diyalektik yntem, olaylarn yalnzca kar-lkl bantlar ve birbirlerini karlkl koullandrmalar[sayfa 71] asndan deil, ama ayn zamanda hareketleri,deimeleri, gelimeleri asndan, ortaya klar ve orta-dan kaybolular asndan dikkate alnmalarn gerektir-ir 19

Her eyin birbirine bal olduunu grdk (diyalektiin bi-

19 Stalin, Leninizmin Sorunlar, s 653-654


56/395


rinci izgisi) Ama birlik olan bu gerek, ayn zamanda harekettir Hare-

ket, gerein ikincil bir grn deildir Doa,art, hareket; to-plum, art, hareket yoktur Hayr, gerek, harekettir, sretir Budoada ve toplumda byledir

III DOADA

Maddenin, onun varolu biimi, ikin znitelii ola-rak aklanan hareketi, en genel anlamda, basit yer de- itirmeden dnceye kadar, evrende yeralan btndeiiklikleri ve sreleri kapsar20

Descartes, dinginliin harekete greli olduunu kaydediyor-du Kydan uzaklaan bir geminin pupasnda oturmusam, gemiyegre duruyorum, ama karaya gre hareket halindeyim; oysa to-pran kendisi de gnele ilikisi bakmndan hareket halindedirGnein kendisi de hareket halinde bir yldzdr ve bu bylece son-suza kadar gider

Ama, Descartesa gre, hareket, yer deitirmeyle snrlanm-tr: geminin bir yerden bir yere gitmesi, elmann masann zerinde

yuvarlanmas gibi Bu, mekanik harekettir Oysa hareketin gerei,mekanik hareketle snrl deildir Bir otomobil saatte yetmi kilo-metre hzla gidiyor: bu mekanik bir harekettir Ama hepsi bu kadardeildir; yer deitiren otomobil, yava yava durum deitirir; mo-toru, lastikleri anr Bundan baka yamur, gne vb otomobilzerinde etki yapar Her ne kadar biz, bu ayn arabadr dersek de,bin kilometre yapm olan bir tat balangtakinin ayn deildir Biran gelecek baz paralarn yenilemek, karoserini yeniden yapmakgerekecektir vb ta arabann btn[sayfa 72] btne kullanlamazhale gelecei gne kadar

Ve ite, doada da durum ayndr Doada hareketin okeitli grnmleri vardr: yer deitirme, ama ayn zamanda doa-nn ve eylerin zelliklerinin dnm (rnein, bir cismin elekt-riklenmesi, bitkilerin bymeleri, suyun buhar haline gemesi, yallk

vb )

20 .riedrich Engels, Doann Diyalektigi, Sol Yaynlar, Ankara 1996, s 8l (taliklerbizim G B -M C )


57/395


Byk ngiliz bilgini Newton (1642-1727) iin, hareket, meka-nik hareketle, yer deitirmeyle snrlanmt Bylece evren, dur-

madan ayn sreci oluturan ok byk bir saatle karlatrlabili- yordu, bylece, o, gezegenlerin yrngelerini sonsuz olarak kabulediyordu

18 yzyldan beri bilimlerdeki ilerleme, hareket kavramnnemli bir ekilde zenginletirdi lkin, 19 yzyln, balangcnda,enerjinin dnm bulundu

Gitmekte olan otomobil rneini yeniden ele alalm Bykbir hzla giden araba bir aaca arpyor ve ate alyor Maddekayb var mdr? Hayr, alevler iindeki otomobil de, hzla gidenotomobil gibi maddi bir gerektir; ama bu, maddenin yeni birgrnm, yeni bir niteliidir Madde yokolmuyor, ama biimdeitiriyor Maddenin biim deitirmeleri, ancak madde ile oluanhareketin dnmnden baka bir ey deildir: madde,

Documents

Politzer Felsefenin Temel Ilkeleri