Felsefenin Temel Kavramları Ders Kitabı.pdf

7/24/2019 Felsefenin Temel Kavramlar Ders Kitab.pdf

1/238

FELSEFENN TEMEL KAVRAMLARII

FELSEFE LSANS PROGRAMI

DO. DR. M. CNEYT KAYA

STANBUL NVERSTES AIK VE UZAKTAN ETM FAKLTES


2/238


3/238

STANBULNVERSTES AIK VE UZAKTAN ETM FAKLTES

FELSEFE LSANS PROGRAMI

FELSEFENN TEMEL KAVRAMLARII

Do. Dr. M. Cneyt Kaya


4/238


5/238

1

NSZBu derste, klasik yani modern ncesi dnemde felsefenin nasl algland, hangi kavramlar zerineina edildii, nasl bir ileve sahip olduu ve ne tr eletirilerle karlat gibi sorular, slm

medeniyetindeki felsef gelenein belli bal temsilcilerinin(Kind, mir, bn Hind, bn Sn,Gazzl ve bn Rd)metinlerine atfla ele alnacaktr.

Felsefe lisans program boyunca farkl derslerde her bir felsefe disiplinin belli bal kavramlarayrntl olarak ele alnacandan, bu derste genel bir perspektif sunulmaya ve bunu yaparkenzellikle klasik yani modern ncesi dnemi merkeze almaya zen gsterilecektir.


6/238

2

NDEKLER

NSZ ....................................................................................................................................... 1

NDEKLER........................................................................................................................... 2

KISALTMALAR ....................................................................................................................... 4

YAZAR NOTU .......................................................................................................................... 5

1. FELSEFE VE FLOZOF KAVRAMLARI -I ........................................................................ 6

1.1. Felsefe ve Filozof Kavramlar ........................................................................................... 12

2. FELSEFE VE FLOZOF KAVRAMLARI -II..................................................................... 22

2.1. Felsefe ve Filozof Kavramlar ........................................................................................... 28

3. FELSEFENN ANAVATANI MESELES I....................................................................... 39

3.1. Felsefenin Anavatan Meselesi.......................................................................................... 45

4. FELSEFENN ANAVATANI MESELES -II .................................................................... 56

4.1. Felsefenin Anavatan Meselesi.......................................................................................... 62

5. FELSEFENN GELENEKSEL TANIMLARI.................................................................... 71

5.1. Felsefenin Geleneksel Tanmlar ....................................................................................... 77

6. HKMET/BLGELK VE HAKM/BLGE KAVRAMLARI............................................. 87

6.1. Hikmet/Bilgelik ve Hakm/Bilge Kavramlar................................................................... 93

7. FELSEFENN NEM VE LEV.................................................................................. 106

7.1. Felsefenin nemi ve levi .............................................................................................. 112

8. FELSEFEY YNELTLEN ELETRLER -I ................................................................ 119

8.1. Felsefeye Yneltilen Eletiriler....................................................................................... 125

9. FELSEFEYE YNELTLEN ELETRLER -II ............................................................. 134

9.1. Felsefeye Yneltilen Eletiriler....................................................................................... 140

10. FELSEFEYE YNELTLEN ELETRLER -III .......................................................... 148

10.1. Felsefeye Yneltilen Eletiriler..................................................................................... 15411. FELSEFE SAVUNUSU ................................................................................................... 165

11.1. Felsefe Savunusu ........................................................................................................... 171

12. KLASK FELSEFENN TEMEL KAVRAMLAR -I ...................................................... 182

12.1. Klasik Felsefenin Baz Temel Kavramlar.................................................................... 188

13. KLASK FELSEFENN TEMEL KAVRAMLARI -II ................................................... 197

13.1. Klasik Felsefenin Baz Temel Kavramlar.................................................................... 203

14. KLASK FELSEFENN TEMEL KAVRAMLARI -III .................................................. 21314.1. Klasik Felsefenin Baz Temel Kavramlar.................................................................... 219


7/238

3


8/238

4

KISALTMALAR

c.: Cilt

ev.: eviren, tercme edenDA: Trkiye Diyanet Vakf slm Ansiklopedisi

m..: Milattan nce

nr.: Nereden, yaynlayan.: lms.: Say

sy. Sayfa


9/238

5

YAZAR NOTU


10/238

6

1. FELSEFE VE FLOZOF KAVRAMLARI -I


11/238

7

Bu Blmde Neler reneceiz?

1.1. Felsefe ve Filozof Kavramlar


12/238

8

Blm Hakknda lgi Oluturan Sorular

1. lah bilginin zelliklerini tartnz.

2. Bilimsel bilgi ile felsef bilgi arasnda nasl bir iliki vardr?

3. Felsef bilginin speklatif olmas ne anlama gelmektedir?


13/238

9

Blmde Hedeflenen Kazanmlar ve Kazanm Yntemleri

Konu Kazanm Kazanmn nasl eldeedilecei veyagelitirilecei

1 lh ve beer bilgiarasndaki farklarrenmek.

Okuyarak

1 Bilimsel bilgi ile felsefbilginin ayrt edici

zelliklerini renmek.

Okuyarak

1 Felsefe, bilim ve din

arasndaki ilikiler hakkndagenel bir perspektife

kavumak.

Okuyarak


14/238

10

Anahtar Kavramlar

Bilim

Din

lah bilgi Beerbilgi


15/238

11

Giri

Bu blmde ana hatlaryla ilh/din bilgi, beer/akl bilgi erevesinde bilgi trleriincelenecek ve felsef bilginin konumu tespit edilmeye allacaktr. Bunun yannda felsefeve filozof kavramlarnn kkeni ve ortaya k hakknda bilgi verilecek ve ilk slmfilozofu olarak kabul edilen Kindnin metinlerinden hareketle felsefe ve filozofkavramlarnn ierii irdelenecektir.


16/238

12


Varl anlama ve anlamlandrmaya ynelik bilgi trleri genelde biri ilh/din, tekibeer/akl olmak zere iki kategoriye ayrlabilir. Tarih sahnesine klar itibariyle elbette kidin bilginin ncelii tartlmaz. Ancak, mahiyeti asndan din bir teori olmayp kaynanilah vahiyden alan, insann duygu ve dnce dnyasn kuatan, onun kadar kkl ve srekliolan bir olgudur. Vahiy rn olan din sylemin muhatab insan olduuna gre din insandanyaad bu evreni, kendi zihn kapasitesi lsnde sorgulayp bilinli bir ekildekavramasn, dolaysyla varl ve hayat doru olarak anlamlandrmasn ister. Bu balamdaTanr-evren, Tanr-insan ilikisini; insann evrendeki yeri, deeri, devi, sorumluluu vehayatn amac gibi felsefenin de ortak olduu konulara dikkat ekmek suretiyle insan aklnaklavuzluk eder. Ayn zamanda o, insann bu varl derinden kavrayp onu en iyi bir ekildekendi yararna kullanmasn ve dnyay bayndr hale getirmesini salk verir. Bir yerde buonun en temel misyonudur.

u var ki, ilah kaynakl olan bu bilgi her ne kadar menei itibaryla iman konusu oluptartmaya ak deilse de onu ileyip yorumlama grev ve yetkisine sahip bulunan akln, dinadna ortaya koyduu bilgi bir dogma saylmaz; bu yzden de her zaman eletiriye ak olmadurumundadr. Bunun byle olmas hem din dnceye byk bir dinamizm ve geni biralan kazandrmakta hem de bilim ve felsefeye nemli imknlar hazrlamaktadr.

Kesinlik konusuna gelince, vahiy bilgisi ancak inananlar asndan kesinlik ifade eder;fakat bu durum onun iin bir kusur deil, tam tersine, dinin insan iradesine gsterdii saygnn

bir ifadesidir. nk inanmak, bilgiden ok bir irade iidir. Eer o da bilimsel bilgi gibi kesin

sonu verseydi o zaman inanmann bir espirisi kalmaz, o da bilim olurdu.

Bu konuda gzard edilmemesi gereken bir baka husus, insana akl verenin de onavahyi gnderenin de ayn Kutsal rade olduu gereidir. yleyse bu iki bilgi tr arasndaherhangi bir eliki bulunduu dnlmemelidir. En azndan slam asndan durum

byledir. ayet eliki gibi gzken bir durum sz konusuysa bu ya bilgi eksikliinden veyaakl gcnn yetkin olmayndan ya da yanl yntem kullanlmasndan kaynaklanmolmaldr. Aksi halde aklla ve insan gereiyle elien bir bilgiyi vahiy olarak gndermeninilh hikmet ve siyasetle badar bir yan yoktur.

Beer/akl bilgiye gelince bu tr bilginin bilim ve felsefe olarak adlandrldbilinmektedir. Her ikisinin kayna da akl olduu iin bunlar akln soyutlama, alglama,genelleme, birletirme, inceleme, sorgulama ve dzenleme gcnden yararlanarak gereklikadna ortaya koyduklarnn hakl, doru, tutarl ve geerli olduunu gstermeye alrlar.Aralarndaki farka gelince, bilim tikele ynelir yani belli bir konu ve olgular zerindeilerlerken felsefe tmeli hedefler; hem olgular hem de deerleri sorgular. Bir baka syleyile

bilim bir olgunun nasln inceler, felsefe ise niin ve nedenlerini aratrr. Dolaysylatmel kavramlar, anlamlar, ama ve idealler bilimin deil felsefenin konusudur. Bilimin ilerisrd nermeler dorulanabilir trden olduu halde felsefi nermeler bilimsel kesinlikte

dorulanamaz; dorulanacak olursa artk o bilgi felsefenin konusu olmaktan kar, biliminmal olur. Ayrca bilimin uygulad aratrma yntemleri retilebilir trdendir, fakat


17/238

13

felsefede, btn filozoflarn zerinde anlat bir yntem mevcut deildir. Son tahlildebilimsel almalarn amac pratie yani uygulamaya ynelik kalrken, felsefe kendiproblemlerini teorik dzeyde temellendirir.

Btn bunlara ramen bilim ve felsefenin dayand akl masum ve yanlmaz deildir.

Nitekim akln en byk eseri olan bilim, tarih boyunca hep deiegelmitir. Felsefe alanndakispeklasyonlar ise farkl ad ve akmlar halinde srp gitmektedir.

O halde felsefe akln rn olduu iin bilime, speklatif bir bilgi olduu iin dineyakn durmaktadr. Daha dorusu o, din ile bilim arasnda ayr bir bilgi trdr.

Greke olan felsefe, sevgi anlamna gelen fila ile hikmet ve bilgelik anlamndakisofiadan olumu birleik bir kelime olup hikmet sevgisi demektir. Filozof ise sevenanlamndaki filos ile hakm ve bilge manasna gelen sofostan olumu yine birleik birkelimedir ve hikmeti seven anlamna gelmektedir. Bu iki kelime VIII. yzylda GrekedenArapaya yaplan tercmeler srasnda felsefevefeylesfolarak evrilmi, bizim dilimize deoradan gemitir.

Anlatldna gre Pisagora gelinceye kadar eski Yunanllar kuatc ve eksiksizbilgiye sahip olanlara sofos derlermi. Ancak, Pisagor bylesine kll ve eksiksiz bilgiyeancak tanrlarn sahip olacan syleyerek, insanlara sofos deil filos sofos yani hikmetiseven denileceini ileri srm ve filozof nvann ilk kez o kullanmtr. Nitekim filozofdeyiminin ortaya kn Romal ieron (m.. 43), Efltunun talebelerinden PontosluHerakleidesi kaynak gstererek yle anlatr: Pisagor yapt seyahatlerinden birinde

Yunanistandaki Mora yarmadasnda bulunan Phlius ehrine gider ve orann hkmdar Leonile grr. Yaptklar sohbetten memnun kalan ve onun derin dncesine, geni bilgisine vestn belgatna hayran kalan Leon, Pisagora sanat ve mesleinin ne olduunu sorunca ucevab alr: nsan hayat Yunanllarn grkemli bir ekilde dzenledikleri olimpiyatlara

benzer. Oraya gidenlerin bir ksm eitli msabakalara katlp dl almak ve n kazanmakister. Bir ksm alveri yapmak iin gider. Byk bir ksm da elenmek ve hoa vakitgeirmek iin orada bulunur. Fakat onlarn arasnda zekaca sekin ve zgrle dkn birkakii daha bulunur ki, onlarn ne kavumak ve para kazanmak gibi bir kayglar yoktur.Sadece olimpiyatlarda neler olup bittiini anlamak ve anlamlandrmak iin oraya gitmilerdir.te bunun gibi biz insanlar bir baka leme gitmek zere u hayat sahnesine gireriz.imizden bazlar an-eref, kimisi mal ve servet peinde koar. Birka kii de vardr kikendilerini varln hakikatini aratrmaya vakfetmilerdir. tefilos sofos(filozof) dediim bukimselerdir.

Felsefe tarihinin nemli kaynaklarndan biri olan Diogenes Leartiusun da naklettiibu olay bir menkbe tarznda yorumlayanlar varsa da Efltunun Phaidrosadl diyaloununsonunda yer alan bir ifade Sokratn da Pythagoras gibi dndn yani sofosu yalnztanrlara yarar bir sfat olarak deerlendirdiini gstermektedir. Nitekim diyalogda Sokrat;Homeros, Solon, dier airler, hatip ve kanun koyucular iin yle der: Yazdklarnz

hakikatin ne olduunu bilerek yazdnzsa, tartmaya giriip yazdklarnz savunabilirseniz,hatipliiniz yazdklarnz glgede brakabilirse size bu yeryznde kullanlan sfatlardan biri


18/238

14

deil, fakat hakikat denilen stn eye balanm olanlara verilen sfatlar verecektir. Phaidros:- Onlara verecein sfatlar nelerdir? Sokrat: - Bana gre sofos (bilge) demek biraz fazlaolacak; nk bu ancak tanrlara yarar. Bunlara filozofdemek yahut buna benzer baka birad vermek daha uygun olur, hem de daha ok yakr.

Grld gibi Sokrat, filozof deyiminin, hakikati aratrp ortaya koyan ve onu tutarlbir ekilde savunanlara verilmesini uygun grmekte, bilgeliin ise ok yce bir ey olduunu,onun ancak tanrlara isnat edileceini savunmaktadr. Ne var ki, Pisagor ile Sokratn bukonuda gsterdikleri duyarllk giderek unutulmu ve uzun zamandan beri filozof sofosunyerini almtr; yani herkes filozofu bilge anlamnda kullanmaktadr.

Bu aamada ilk slm filozofu olarak bilinen Kindnin (. 866) felsefe algsnadeinmek ve onunlk Felsefe zerineadl eserinin giriinden bir ksm dorudan alntlamakyerinde olacaktr:

nsan sanatlarnn deer ve mertebe bakmndan en stn felsefedir. Felsefenin tarii:nsann gc lsnde varln hakikatini bilmesidir. nk filozofun bilgiden amacgerein bilgisini yakalamak, davrannn amac ise srekli fiil deil, geree gredavranmaktr. nk biz geree ulanca [o yndeki] fiilimiz sona erer.

Biz sebeplilik bants olmadan gerein bilgisini elde edemeyiz. Her eyin varlnnve srekliliinin sebebi gerekliktir. Zira mhiyeti olan her eyin gereklii de (inniyyet)vardr. u halde mevcut mhiyetlerin zorunlu olarak gereklii vardr.

Felsefenin en deerlisi ve mertebe bakmndan en ycesi ilk felsefedir; bununla, hergerein sebebi olan lk Gerek hakkndakibilgisiyi kastediyorum. Bunun iindir ki tam vedeerli bir filozofun, bu deerli bilgiyi kuatan kii olmas gerekir. nk sebebin bilgisisebeplinin bilgisinden daha deerlidir. Ayrca biz bilgilerimizin herbirinin sebebini bilirsek,ancak o zaman onlar tam olarak bilmi oluruz. Her sebep ya madd, ya formel (sr), ya etkin(fil)ki bununla hareket ettireni kastediyorumya da tamamlayc (mtemmim) sebeptir ki,

bununla da bir eyin oluundaki amac kastediyorum.

Baka yerdeki felsef grlerimizdebelirttiimiz gibi, varlk hakkndaki bilgi drtterimle soruturulur: Bunlar; mdr (hel), nedir (m), hangisidir (eyyu) ve niin

(lime)dir. Mdr sadece mhiyeti soruturur. Her mhiyetin bir cinsi vardr, ite nedir ocinsi soruturur. Hangisidir mhiyetin fasln soruturur. Nedir ve hangisidir ikisi

birlikte mhiyetin trn soruturur. Niin ise onun tamamlayc (gye) sebebini soruturur;nk niin sorusu mutlak sebebi aratran bir sorudur.

uras aka bellidir ki biz bir eyin madd sebebine ait bilgi edindiimiz zaman onuncinsine ait bilgiyi de edinmi oluruz; formuna ait bilgi edindiimiz zaman onun trne ait

bilgiyi de edinmi saylrz. Buna gre trn bilgisi iinde fasln bilgisi de vardr. Biz birvarln madd, formel ve tamamlayc (gye) sebebine ait bilgi edindiimizde onun tarifineait bilgiyi edinmi oluruz, zira her tarif edilene ait gerek, tarifin iinde mevcuttur.


19/238

15

yleyse lk Sebebin bilgisine ilk felsefe adnn verilmesi gerekten yerindedir.nk ilk felsefeye ait bilgi, felsefenin geriye kalan tm disiplinlerini kuatm durumdadr.Zira lk Sebebin bilgisi deer ve cins bakmndan, bir eyin kesin bilgisine ulamadaki tertipynnden ve zaman bakmndan ilktir. nk ilk Sebep zamann da sebebidir.


20/238

16

Uygulamalar


21/238

17

Uygulama Sorular


22/238

18

Bu Blmde Ne rendik zeti

Bu blmde ilh bilgi ile beer bilgi/akl bilgi arasndaki farklar, beer/akl bilgikapsamndaki bilim ve felsefenin ilh bilgiden ayrld noktalar ve bilim ile felsefeyi

birbirinden farkllatran hususlar renerek klasik felsefe alglarna bir rnek olmak zereilk slm filozofu olarak bilinen Kindnin yaklam hakknda bilgi sahibi olduk.


23/238

19

Blm Sorular

1. Bilimsel almalarn amac pratie yani uygulamaya ynelik kalrken, felsefekendi problemlerini teorik dzeyde temellendirir.

Aadakilerden hangisi yukarda verilen bilgi ile elimektedir.

A) Bilimsel almalarda deneysel yntem kullanlr.

B) Felsefe ilgilendii konular hakknda ilkeler koyar.

C) Bilimsel bilgi denetlenebilir bilgidir.

D) Felsef sorunlarn birden fazla zm olabilir.

E) Varla ilikin sorular bilimin konular arasnda yer alr.

2. Aadakilerden hangisi felsefenin cevap arayaca bir soru deildir?

A) Varln temel ilkesi nedir?

B) Doru bilginin kayna nedir?

C) deal devletin ynetim biimi ne olmaldr?

D) Canllarn lm nasl meydana gelir?

E) Evrensel ahlak yasas var mdr?

3. Dnme ancak yzyllardr kutsanan akln, dnmenin nndeki en byk engelolduunun anlald yerde balar.

Yukardaki cmlede vurgulanan dnce aadakilerden hangisinde doru olarakverilmitir?

A) Hem felsefenin hem de dinin ortak kayna akldr.

B) Btn filozoflarn aklc olduklar bir dnem olmaldr.

C) Akl masum ve yanlmaz deildir.

D) Bilim akln ilkelerine gre hareket eder.

E) nsan dier canllardan ayran zellik akldr.


24/238

20

4. Felsefenin en deerlisi ve mertebe bakmndan en ycesi ilk felsefedir.

Kindye gre ilk felsefeye dair bilgi aadakilerden hangisidir?

A) Her gerein sebebi olan lk Gerek hakkndaki bilgi.

B) Felsefe tarihinde ilk ortaya konulan bilgi.

C) nsan ahlakna dair bilgi.

D) Olu ve bozuluun ilkelerinin bilgisi.

E) nsan ruhuna dair bilgi.

5. Varlk hakkndaki bilgi drt terimle soruturulur.

Aadakilerden hangisi varl soruturmada kullanlan drt kavramdan birisideildir?

A) -mdr

B) Nedir

C) Hangisidir

D)Niin

E) Ne zaman

Cevaplar

1)e, 2)d, 3)c, 4)a, 5)e

1. lah bilginin zelliklerini tartnz.

2. Bilimsel bilgi ile felsef bilgi arasnda nasl bir iliki vardr?

3. Felsef bilginin speklatifolmas ne anlama gelmektedir?

4. Kindye gre felsefenin anlam nedir?


25/238

21

5. Kind ilk felsefe ile neyi kastetmektedir?


26/238

22

2. FELSEFE VE FLOZOF KAVRAMLARI-II


27/238

23




28/238

24


1. Sizce felsefeyi tanmlamak mmkn mdr?

2. Sizce felsefe disiplini neyi iermektedir ve onu dier disiplinlerden ayrt eden zellii nedir?

3. Felsefenin ortaya kna dair ne tr aklamalar getirilebilir?


29/238

25



2 Klasik dnemdeki felsefealgs hakknda bilgi sahibiolmak.

Okuyarak

2 Felsefenin naslsnflandrldn renmek.

Okuyarak


30/238

26

Anahtar Kavramlar

Teorik felsefe

Pratik felsefe

Mantk


31/238

27

Giri

Bublmdefelsefe ve filozof kavramlarna dair incelememize bn Hind(. 1032)adlbir filozof-tabibin eserinden yaptmz seki erevesinde devam edeceiz. Bu seki, klasikdnemde felsefeye yklenen anlam daha belirgin hale getirecektir.


32/238

28


bn Hind, gnmze bir ksm gelen ve Felsefeye ar adylaTrkeletirebileceimiz er-Risletl-mevvika fil-medhal il ilmil-felsefede felsefeyi uekilde tanmlamaktadr:

Eski Dnrleri Felsefe [Adnda Bir lim] Ortaya Koymaya Sevk Eden SebepHakknda

Filozoflar, yaratl asndan insanda biri bilen (lime) (bu g sayesinde ocuklarmasallar dinlemeye alrbih yesteniss-sbynu bistimil-hurft) ve dieri eyleyen(mile) (bu g sayesinde ise insan fiilde bulunmaya giriir ve hissetmese bile bedenininhibir organ ilevsiz kalmaz; hatta bo kaldnda bile sakalyla, saryla (bibtidriimmetih), akl tayla veya bir tahta parasyla oynar, nk insan, tabiat itibariyle eyleyici

olarak yaratldndan bo durmas mmkn deildir) olmak zere iki g bulunduunugzlemleyip her gcn bir yetkinliinin olduunu, eyleyen gcn yetkinliinin bu gtenkmak durumundaki fiilin mmkn olan en mkemmel ekilde varla gelmesi olduunu,

bilen g araclyla var olan eylerin gerekliklerinin bilinip dier gle de amalanan iyiilerin yapldn anladklar zaman, Yunancada felsefeolarak isimlendirilen hikmetbilgisiniortaya koymular (istahrac)ve onu bilgi ve eylem eklinde iki ksma ayrmlardr.

Felsefenin Tanm Hakknda

[Felsefe], insann gc lsnde yce Tanrya (el-ilh) benzemesidir. Bu [yani

Tanrya benzemek] ise iyinin ve dorunun bilinip, hakknda bilgi sahibi olunan iyinin fiiledklmesidir. Felsefe sanatlarn sanatdr.

Felsefenin Ksmlar Hakknda

Daha nce belirttiimiz zere felsefe iki ksma ayrlmaktadr: Pratik (amel) ve Teorik(ilm). [Felsefenin] teorik ksm varlklarn gerekliklerini iermektedir ve varlklarnksmlarna uygun olarak o da ksmlara ayrlmaktadr. Varlklar ksmdr:

Birinci ksm: Maddede bulunan varlk ki onlar, cisimler ve cisman olan [varlk]lardr

ve bunlar tabivarlklar (tabiyyt), [bunlar inceleyen ilim dal da tabiat bilimleri] olarakisimlendirilir.

kinci ksm: Saylar ve geometrik ekiller gibi maddeden soyut olarak tasavvuredilebilen madd varlklardr ki bunlar matematik varlklar (riyziyyt), [bunlar inceleyenilim dal da matematik bilimler] olarak isimlendirilir.

nc ksm: Akl, yce Tanr ve bu ikisi dndaki eylerin zleri gibi maddeden soyut, ruhan varlklardr (umr) ki bunlar metafizikvarlklar (ilhiyyt), [bunlar inceleyenilim dal da metafizik bilimler] olarak isimlendirilir.

[Felsefenin] pratik ksm da ayn ekilde blme [ayrlr]:


33/238

29

Birincisi, nefsin idaresine (siyse) dair ilimdir ve ahlak ilmi (ilml-ahlk) olarakisimlendirilir.

kincisi, ev idaresi (siyse)ve ev ynetimi(tedbrl-menzil)olarak isimlendirilir.

ncs, ehir ynetimine dair ilimdir (ilm siysetil-medne) ve halkn ynetilmesi(siysetl-mme) olarak isimlendirilir. Bu nc [ksm] da iki ksm[a ayrlr]: Birincisi,eriatlarn ve kanunlarn konulmasdr ki o,peygamberliktir (nbvvet). kincisi ise ynetimde(mlk) bu kanunlarn uygulanmas ve bu kanunlarn nizamnn korunmasdr ki o dahkmranlktr (mlk).

Mantk Sanat, Tanm, simlendirilii ve Amac Hakknda

Elde edilmeleri iin dnce retimine ve akl yrtmeye ihtiya duyulan ilimleryanllklara maruzdurlar. Salkl bir yaratl bu yanllklardan korunmak iin [tek bana]

yeterli deildir. te bu sebeple [filozoflar] gerei aslszdan, doruyu yanltan ayrt edecekbir terazi ve alet ortaya koymulardr. Bilinmesi [hedeflenen] eyin bilgisine kendilerisayesinde ulalacak olan deliller (berhn) [bu terazi ve alet] ile llr. yleyse o, ilimlerszkonusu olduunda gerein aslszdan, fiiller konusunda ise iyinin ktden ayrt edilmesinisalayan bir sanattr. [Bu sanatn] mantk olarak isimlendirilmesi, insandaki akl gcn (el-kuvvetn-nutkiyye) dzeltmesinden/dzenlemesinden (yukavvimu) kaynaklanmaktadr.Mantk sayesinde lafz konuma (en-nutkul-lafz) da dzenlenmi olur. Lafz konuma,insana zg olan akl gc, yani akledilirlerin idraki hakknda fikir sahibi olunmasnsalamaktadr.

Mantn Deeri Hakknda

Daha nce rendiimiz zere, her eyin deeri (eref), kendisine zg olan fillerininmmkn olan en mkemmel ekliyle ondan varla gelmesi durumunda bulunmasndanibarettir. nsana zg olan fiil, ayrt etmek (temyz) ve kyas kullanm olduuna vebu fiilin enmkemmel haliyle gereklemesi ancak mantk ile mmkn olduuna gre insanndeeri[nden ancak] mantk sanat yoluyla [sz edebiliriz]. Bu durumda mantk, sanatlarn endeerlisi olmak durumundadr.

Mantk Kitaplarnn Ayrnts Hakknda

Mantk kitaplarnn ilki sgc olarak da isimlendirilen Manta Giri Kitabdr(Kitbul-medhal fil-mantk). Baz [filozoflar] Girii mantk kitaplar arasndasaymamlardr. Bu durumda mantk kitaplar sekiz tanedir ve bunlarn ilki Tekil Kelimeler

Kitab (Kitbul-elfzil-mfrede) olup Yunanca KategoriasKitab olarak isimlendirilir. Bukitap, tm varlklar kapsayan on st cinse delalet eden tekil kelimelerin anlatmniermektedir.

kincisi, Yunanca Peri Hermenias Kitab olarak isimlendirilen ncller Kitabdr

(Kitbul-mukaddemt).


34/238

30

ncs, tm kyaslar kapsayan Kyas Kitabdr ve Analtk el-l olarakisimlendirilir.

Drdncs, Burhan [Kitab]dr ve Analtk es-Sniye olarak isimlendirilir. Bukitap burhan kyaslar ihtiva etmektedir.

Beincisi, Cedel Kitabdr ve Topika olarak isimlendirilir. Bu kitap ise dinler(diynt) ve sanatlarda kullanlan cedel kyaslar iermektedir.

Altncs, Hatbe Kitabdr ve Retorika olarak isimlendirilir. Bu kitap, siyasetiler(ashbus-siyst), eriatlar ve dinlerin (milel) koruyucular, kadlar, valiler, katipler, hatiplerve iadamlarnn (ehll-mumelt) kulland kyaslar ihtiva etmektedir.

Yedincisi, Muglatalar Kitabdr ve Sofistika olarak isimlendirilir. Bu kitaptahilekrlarn (ashbut-telbs) ve gerek sanatlar ve ilimlere dman olanlarn gerei iptal

edip aslsz olan ispat amacyla kullandklar safsatalardan bahsedilmektedir.

Sekizincisi, iir Kitabdr [vePoetikaolarak isimlendirilir]. Bu kitapta airlerin vg,hiciv ve benzeri iir trlerinde kullandklar yanl kyaslar ele alnmaktadr.

Kyaslar be eittir, nk ya bir kyasn tm nclleri dorudur (o burhandr), yahepsi yanltr (o airlerin kyasdr), ya ou dorudur (o cedecilerin kyasdr), ya ouyanltr (o safsataclarn kyasdr) ya da doruluk ve yanllk eit dzeydedir (o da retorikkyastr). Kyaslarn [doruluk deeri asndan] sralamas ise u ekildedir: Burhan, cedel,hatbe, safsata ve iir.

Felsefe Kitaplarnn Sralamas Hakknda

[Felsefe kitaplarnn sralamas u ekildedir:] Ynetim bilimleri (siyse), tabiatbilimleri, matematik bilimler ve metafizik alanndaki kitaplar.

Ynetim alanndaki kitaplar tanedir. Birincisi nefsin ynetimidir ve ahlak ilmiolarak isimlendirilir. kincisi ev ynetimi, ncs ise ehir ynetimidir. ehir ynetimi ikiksm olup bunlardan nc faslda bahsetmitik.

Tabiat bilimlerine dair kitaplar sekiz tanedir:

Birincisi Tabiata Dair Duyu Kitabdr(Kitbus-semit-tab) kitabdr. Bu kitaptasuret, madde ve benzeri tabi cisimlerin ilkeleri ile cisimlerin bu ilkelerine ilien eyler elealnmaktadr. Kitabn bu ekilde isimlendirilmesi, tabiat bilimine dair ilk iitilen eyolmasndan kaynaklanmaktadr.

kincisi Gkyz ve lem Kitabdr (Kitbus-sem vel-lem). Bu kitap sadecegkyznden bahsetmemekte, drt unsuru da kapsamaktadr. Ancak konular iinden endeerli olan [dikkate alnarak bu ekilde] isimlendirilmitir.

ncs, Olu ve Bozulu Kitabdr (Kitbul-kevn vel-fesd).


35/238

31

Drdncs, Yce Etkiler Kitabdr (Kitbul-sril-ulviyye). Bu kitap da ele aldkonular iinden daha deerli olan [dikkate alnarak bu ekilde isimlendirilmitir]; nkkitapta aa derecedeki etkiler de incelenmektedir.

Beincisi,Bitkiler Kitabdr (Kitbun-nebt).

Altncs, Canllar Kitabdr(Kitbul-hayevn).

Yedincisi,Nefs Kitabdr(Kitbun-nefs).

Sekizincisi,Duyu ve Duyulur Kitabdr (Kitbul-his vel-mahss).

Matematik bilimlere dair kitaplar ise drt tanedir:

Birincisi, Say [Kitab]dr (Kitbul-aded).

kincisi, Geometri [Kitab]dr (Kitbul-hendese).

ncs,Astronomi [Kitab]dr (Kitbut-tencm).

Drdncs,Msik [Kitab]dr (Kitbul-msika).

Metafizie (el-ilhiyyt) gelince [Aristoteles] onu eitli makaleler halinde [kalemealm] ve [her makaleyi] bir harfle nitelemitir. Onlardan birisinin alameti elif, bir

bakasnnki b, bir dierinin alameti ise cmdir. Btn bu makalelerin ortak ismiYunancaMetafizikadr. te [felsefe] kitaplarnn ayrntlar bundan ibarettir.

renim (taallm) iin [takip etmemiz] gereken sralamaya gelince; o, eittir:Tabi sralama, deer ve stnlk asndan sralama ve retim sralamas.

Tabi sralama, bir saysnn ikiyi, suretin cisimdeki maddeyi ncelemesi gibi tabiatitibariyle nce olann [renimde de] ncelenmesidir.

Deer asndan yaplan sralama ise, metafiziin tabiat bilimlerini ncelemesi gibidaha deerlinin daha deersize gre n srada yer almasdr.

retim sralamas (et-tertbt-talm) ise renci asndan kolaylatrmayhedefleyen bir sralamadr, nk rencinin bunu ancak byle bir sralama ile renebilmesimmkndr.

Aristoteles bu [sonuncu] retim sralamasn benimsemi ve renilen her eyindoruluunun kendisi araclyla bilindii mantkla balamtr. nsan nefsinin olgunlamasve ilmi kabul etmeye hazr hale gelmesi iin ikinci sraya ynetim bilimlerini koymutur.nc sraya tabiat bilimlerini yerletirmitir, nk onlar insann gzlemledii varlklar[konu edinmektedir]. Drdnc sraya ise matematik bilimleri koymutur, nk onlar tabiat

bilimlerine gre daha kapaldr ve metafizik hakknda bilgi elde etme konusunda bizimiimize daha ok yaramaktadr. [Felsefe] sanatnn sonuna ise metafizii yerletirmitir, zira


36/238

32

metafizik son derece kapal ve anlalmazdr.


37/238

33

Uygulamalar


38/238

34

Uygulama Sorular


39/238

35

Bu Blmde Ne rendikzeti

Bu blmde bn Hindnun felsefeye giri amacyla kaleme ald eser erevesindefelsefenin geleneksel tanmn, felsefenin snflamasn, felsefe kapsamndaki disiplinleri, budisiplinler iinde mantn zel yerini ve felsefe reniminin hangi sralamaya gre yaplmasgerektiini rendik.


40/238

36

Blm Sorular

1. bn Hindya gre ahlak ilminin tanm aadakilerden hangisinde doru olarakverilmitir?

A) Ahlak, nefsin ynetimidir.

B) Ahlak, fayday hedefleyen ilimdir.

C) Ahlak, insann akln kullanmasn salayan bilgidir.

D) Ahlak, felsefenin gayesi olan ilimdir.

E) Ahlak, insan hatadan koruyan ilimdir.

2. Aristoteles bu retim sralamasnda .ni drdnc sraya koymutur, nkonlar tabiat bilimlerine gre daha kapaldr ve metafizik hakknda bilgi elde etme konusunda

bizim iimize daha ok yaramaktadr.

Yukarda bo braklan yere aadakilerden hangisi gelmelidir?

A) Fizik bilimi

B) Mantk bilimi

C) Ynetim bilimleri

D) Matematik bilimleri

E) Ahlak bilimi

3. Aadakilerden hangisi klasik felsefenin bir dal olan matematik bilimlerine dair

yazlan kitaplar arasnda yer almaz?

A) Say Kitab (Kitbul-aded).

B) Geometri Kitab (Kitbul-hendese).

C) Astronomi Kitab (Kitbut-tencm).

D) Msik Kitab (Kitbul-msika).

E) Olu ve Bozulu Kitab (Kitbul-kevn vel-fesd).


41/238

37

4. Mantk kitaplarndan beincisi, ..dr ve Topika olarak isimlendirilir. Bukitap ise dinler (diynt) ve sanatlarda kullanlan kyaslar iermektedir.

Bo braklan yer aadakilerden hangisi ile doldurulmaldr?

A) Manta Giri Kitab

B) Cedel Kitab

C) HatbeKitab

D) iir Kitab

E) ncller Kitab

5. Bu kitap, siyasetiler (ashbus-siyst), eriatlar ve dinlerin (milel) koruyucular,kadlar, valiler, katipler, hatipler ve iadamlarnn (ehll-mumelt) kulland kyaslarihtiva etmektedir.

Yukardahakknda bilgi verilen mantk kitab aadakilerden hangisidir?

A) Hatbe Kitab

B) Burhan Kitab

C) Cedel Kitab

D) Muglatalar Kitab

E) Msiki Kitab

Cevaplar

1)a, 2)d, 3)e, 4)b, 5)a

1. bn Hind felsefenin ortaya kn nasl aklamaktadr?

2. bn Hindya gre felsefenin tanmndaki Tanrya benzemek ne demektir?

3. bn Hind felsefeyi nasl snflamaktadr?

4. bn Hindya gre mantn deeri nereden kaynaklanmaktadr?


42/238

38

5. bn Hind felsef ilimlerin hangi srayla okunmasn nermektedir?


43/238

39

3. FELSEFENN ANAVATANI MESELES I


44/238

40


3.1. Felsefenin Anavatan Meselesi


45/238

41


1. Felsefenin ortaya knda Yunan dnda hangi medeniyetlerin katks olmutur?

2. Mitoloji ile felsefe arasndaki iliki nedir?

3. Felsefenin anavatanndan sz edilebilir mi?


46/238

42



3 Felsefenin ortaya kylailgili Yunan mucizesiyaklamnn eksikliklerinirenmek.

Okuyarak

3 Felsefenin ortaya kndaYunan dndakimedeniyetlerin rolhakknda bilgi sahibi olmak.

Okuyarak


47/238

43

Anahtar Kavramlar

Yunan mucizesi


48/238

44

Giri

Bu blmde felsefenin nerede ve nasl ortaya kt, ilk filozofun kim olduu gibisorular erevesinde felsefenin anavatan sorusu ele alnacak, bu sorulara verilen alternatifcevaplar deerlendirilecektir.


49/238

45


Felsefenin nerede doduu, anavatannn neresi olduu konusunda felsefe tarihileriarasnda tam bir gr birlii bulunduu sylenemez. Mesela Arsito (m.. 322) felsefenin ilkkez milattan nce VI. yzylda Bat Anadoludaki yonya ehirlerinden biri olan MiletteTalesle baladn sylerken, Diogenes Leartius (. 230) onun ilk defa Douda yani Msrve Mezopotamyada ortaya ktn savunur. Bu iki kart grten ilki genel kabulgrerek alar boyu srm ve XX. yzyln balarna kadar devam etmitir. zellikle XIX.yzylda Fransz dnr Ernest Renan, Yunan mucizesi anlamna gelen Le Miracle grecadl eserinde eski Yunan medeniyeti gibi bir medeniyetin yeryznde grlmediini; bilim,felsefe ve sanatta gsterdikleri stn baar nedeniyle bunu bir mucize saymak gerektiiniiddia etmitir. Ayrca o, bilim ve felsefenin soyut ve teorik dncenin rn olduu, tarihte

bunu ancak r (arien) rktan gelenlerin baard tezini ortaya atm; Sam rka mensupolanlarn ise teorik dnmekten uzak, daha ok pratie ynelen bir zekya sahip

bulunduunu savunmutur. phesiz bilimsellikle badamayan bu gr, teden beriBatnn uygulad smrge siyasetini destekleme ve onu meru gstermeye ynelik bir abaolarak deerlendirilmise de ykc etkileri yakn zamana kadar devam etmitir.

Ancak, XX. yzylda yaplan ve halen devam etmekte olan arkeoloji ve filolojialanndaki almalarn ortaya koyduu belgeler, Diogenes Laertiusu ve onun gibidnenleri hakl karr niteliktedir. Zira balangta felsefe dinden ve mitolojik dncedenetkilenmise de onun rasyonel bir temel zerinde geliip ykselmesi iin bilimsel bir zemineihtiya vardr. Bilim tarihilerine gre milattan nce VI. yzyla gelinceye kadar eskiYunanda bilimsel denebilecek herhangi bir bilgi trnden sz edilemez. Halbuki bu tarihtenok nce Mezopotamyada aritmetik, astronomi; Msrda ise geometri ve tp bilimleri ileri birdzeyde gelimiti. u var ki, bu bilimlerin daha ziyade karlalan hayat glkleri zmekamacyla retildii, mesela Herodotun yln belli mevsimlerinde taan Nil nehrinin getirdiizengin alvyonlarn arazide snrlar ortadan kaldrmas ve bunlar yeniden lp belirlemeihtiyac Msrda geometrinin gelimesinde etkili olmutur iddias doru olabilir. Ancak,

bunlarn teorik temelden yoksun bulunduu iddiasna gelince, bunu kantlayacak eldeherhangi bir belge yoktur. Kald ki, teoriyi dourup besleyenpratiktir; gnlk hayattakarlalan glkleri yenmek zere yaplan her eylem zeky tututuran bir kvlcm gibidir.Bir baka deyile teorinin yolu pratikten geer. Ayrca paralar, tek tek olaylar analiz edip

btn haline getirerek genel yarglarda bulunmak (sentez) insan aklnn en temel zelliidir.Dolaysyla bunun, u veya bu rktan gelenlere zg olduu, ciddiye alnacak bir iddiadeildir. Kald ki, Karl Jaspersin dedii gibi insann dnerek kendi varoluunun bilincinevard her yerde felsefe vardr. Felsefe bu adla anlmadan da her yerde vardr. nkdnen insan, doru-yanl, s-derin, ksa soluklu-uzun soluklu, bir temellendirme iindefelsefe yapyor demektir. Nerede her zaman bir dnya varsa, nerede ller geerliyse, nerede

bir yarg veriliyorsa felsefe oradadr.Ayrca hangi ada yaarsa yaasn bir insann pratikbilimlere ynelmesi, onun felsefe yapmasna engel tekil etmedii gibi, teoriyi ihmal ettiianlamna da gelmez. Szgelimi, dnce tarihinde ad saygyla anlan filozoflar arasnda, tp

bata olmak zere, uygulamal bilimler ve sanatlar alannda baar gsterenlerin says hayliyksektir. O halde teorik dnceyi nemsedii iineski Yunan felsefesini gereinden fazla


50/238

46

ycelten yazarlar, farkna varmadan teoriyle pratik arasna bir uurum koymaktadrlar. Oysatarihbyle dnenleri hakl bulmamaktadr.

Msrllarla Mezopotamyallarn bilgi ve kltrlerine kar Yunanllarn byk birsayg duyduklarn, bata Herodot, Efltun ve Aristo olmak zere birok Yunanl yazar akadile getirmektedir. Burada konumuzla ilgili olmak zere eski Yunann kurucu iki bykfilozofu olan Efltun ile Aristonun ne dndklerine bir gz atalm. Efltun Yasalardiyalounda Msr eitim sisteminde kk yataki ocuklara okuma yazmann yansraaritmetik retimini nasl zevkli bir hale getirdiklerini hayranlkla anlatr ve Biz de zgryurttalarn o kadarn renmelerini syleyelim dedikten sonra Sevgili Klenias, bukonudaki eksikliimizi ben ok ge farkettim; sonra dndm ki, bu, insanolundan okdomuz yavrusuna yaraan bir durum. Bunun zerine yalnz kendi adma deil, btnYunanllar adna utandm der. Aristoya gelince, yukarda szn ettiimiz Herodottanfarkl dnmekte ve matematik sanatlarn bo zamana sahip lkelerde ortaya ktn,

Msrda rahipler snfnn bo zamanlar ok olduundan matematiin oradadoduunu sylemektedir. te yandan biliyoruz ki, Aristo bilimleri snflandrrkenmatematii teorik bilimlerden saymaktadr. u halde bu iki byk filozofun tanklyla Dou

bilimlerinin teorik temelden yoksun olduuna ilikin tezler geerliliini yitirmibulunmaktadr.

Bilim ve felsefenin yol haritasna baktmzda onun bizi Msr ve Mezopotamyaya(Smer, Babil, Asur ve Kalde) gtrdn anlarz. lk nce tarih sahnesine km olan buiki medeniyetle kurulan ilikiler Yunanllar iin balca ilham kayna olduunda pheyoktur. bu ilikilerin m.. VIII. yzyln sonlarnda yonyallar tarafndan balatld; dahasonra komular olan Anadoludaki dier kavimlerinden de eitli kltrel etkileraldklar bilinmektedir. Bu dnemde bilim ve dncenin intikali yaplan evirilerle deil,ticari ve turistik geziler veya zel ilikiler eklinde olmaktayd. Mesela Tales, Pythagoras ve

bir sylentiye gre Efltun bata olmak zere birok Yunanl bilgin ve filozof, bilgive grglerini gelitirmek iin Msr ve Orta Douyu ziyaret etmitir. Antropolojik verileregre bu lkeler insanln ilk yerleim alanlar ve Hz. Ademden itibaren bilinen

btn peygamberlerin anayurdu olduundan bilim ve medeniyet nce buralardageliip ieklenmitir. Diogenes Leartiusa baklrsa eski Yunanda Msra seyahat bir gelenkhalini almt. Hatta Akdeniz ve civarnda oluan eski dnyann bilim ve felsefesini

derleyip sistematize eden nl Aristo Msra gitmemi, fakat eserlerini yazarken danmanolarak yannda Filistinli (Yahuda) bir Msr uzmann bulundurmutur. yle olmasaydgrmedii halde Aristo, Nilin tama mevsimlerini konu alan bir kitap nasl yazabilir veMsrl kadnlarn genellikle ikiz dourduklarn nereden bilebilirdi?

Tarihin ak iinde medeniyetlereliinde bilim ve felsefenin de paraboller izdii,bir toplumda belli bir olgunluk dzeyine ulatktan sonra, sosyal ve siyasi artlarn yolat nedenlerle giderek duraksad bilinmektedir. nk istikrara kavumu vesitatiklemi bir medeniyet yeni bir felsefi dnce retemez. Ancak, onun sahip olduu

birikim, u veya bu ekilde daha elverili artlar tayan bir baka topluma intikal edince, bu

yeni sosyal evrenin gsterdii ilgi, onlarda uyanan evk ve heyecan bilim ve felsefeye yeni


51/238

47

bir dinamizm kazandrarak yeni bir medeniyetin ortaya kmasn salar. Bunun genel birkural olduu sylenemezse de ounlukla medeniyetin seyir defteri bunun byle olduunugstermektedir. Nitekim yonya koloni ehirlerinden Milette balayan Yunan felsefesi, G.Sartonun da belirttii gibi, balang deil, sondur yani uzun bir gemie sahip olan Dou

bilim ve dncesinin sonunda ortaya km bir harekettir.u var ki, yonyadan Sicilyayageen felsefenin Yunanistana gelii hayli ge olmutur. M.. IV. yzylda antik an

byk filozofu olan Sokrat, Efltun ve Aristo ile felsefe, terminoloji, metod ve problemleriyleen olgun dnemini yaayarak klasiklerini vcuda getirmi ve bu tarihten sonra eski Yunanda

bu apta byk filozof yetimemitir.

Bu konuda u hususu belirtmek gerekir ki, genellikle felsefe tarihileri rasyoneldncenin ilk izlerine Homeros ve Hesiodos gibi eski airlerin eserleri ile Orfik dinlerde veYedi Bilgenin ahlki zdeyilerinde rastlandn sylerler. Tanrlarn asln, meneini veevrenin meydana kn konu alan Theogonialar ile Cosmogonialar, kelimenin tam

anlamyla birer mitoloji rndr. Ancak Hesiodosun Balangta kaos vard ifadesi, dinitelakkinin dna kararak varln aklla yorumlanmas diye nitelendirilmi ve bu, felsefdncenin uyanmaya baladnn ilk belirtisi saylmtr. te yandan evrenin ve insannyaratlna ilikin efsanelerin yansra, zellikle ruh-beden ayrmn temel alan, ruhun dve arnmas problemi zerinde younlaan Orfizmin de felsef dncenin uyanmasndanemli pay bulunduu kabul edilir. Hint kltr ve dncesinin temel eseri olanUpaniadlarn izlerini tayan bu mistik ve gizemli dinin, Pythagoras, onun kanalyla Efltunve bir lde Aristonun felsef doktrinlerine yansd grlmektedir. u var ki, gerek Orfizmgerekse Greklerin mitolojiyle rl politeist dinleri, vahye dayal kitab bir din olmazelliinden yoksun bulunduundan herhangi bir nassa, bir dogmaya dayanmyordu. Buyzden de felsefe karsnda duracak ne bir gc ve ne de syleyecek bir sz vard. Durum

byle olunca varl, hayat, bilgiyi, olgu ve olaylar rasyonel adan yorumlayptemellendirmeye alan felsefe, gelimesini srdrmek iin kendisine ok elverili bir ortam

bulmutu ve ikiyz yl gibi ksa denecek bir srete gelimesini tamamlad, fakat etkisi okuzun srd.

Burada nemli bir hususa iaret etmek gerekiyor. Genellikle felsefe tarihileri,felsefenin kaynayla ilgili olarak mitolojiye ve politeist dinlere sempatiyle baktklar halde,monoteist dinler zerinde, her nedense, pek fazla durmazlar. Halbuki bugn Ortadou

diye adlandrdmz blge, ta Hz. Ademden, zellikle de Hz. brahimden berisregelen monoteizmin yani tek tanrl-kitapl dinlerin yaygn olduu bir corafyadr. Eskialardan beri bu blgede geliip boy vermi olan Mezopotamya ve Msr gibi iki bykmedeniyetle ok sk bir iliki iinde bulunan ve birok konuda onlarn vrisi konumunda olaneski Yunann, bilimin dnda, onlarn dnce ve inan sistemlerine ilgi duymamas veherhangi bir ekilde etkilenmemesi kolaylkla izah edilir bir durum deildir. Nitekim bu

bencil ve tekelci anlaya, bilindii kadaryla, ilk kar kan skenderiyeli bir yahudi olan veayn zamanda Grek felsefesini, zellikle Efltun doktrinini ok iyi bilen Philon (. 50?)olmutur. O, Efltun felsefesini, z itibariyle Ahd-i Atikin bir yansmas sayacak kadar

Dou kaynakl gryordu. Yeni-Pythagoras bir filozof olan Suriyeli Numenius (. II.yzyl) daha da ileri giderek Efltun Attika diliyle konuan Musadan bakas deildir


52/238

48

diyordu. Bu anlay birer hristiyan filozof olan Clement (. 213?), Origenes (. 254) ve ilkfelsefe tarihisi saylan Diogenes Leartius tarafndan srarla savunuldu; hatta ilk ansonlarna kadar Yunan felsefesinin Dou kaynakl olduu fikri genel bir kanyd. slamortaanda da bunun yaygn bir anlay olarak devam ettiini grmekteyiz. Nitekim Trkfilozofu Frb bu tarihi geree dikkat ekerek der ki: Bu ilim (felsefe) nceleri Iraktayaam olan Kaldeliler elindeydi, sonra Msra intikal etti, oradan da Yunanllara,Yunanllardan Sryanilere, sonra da Araplara geti.

Felsefenin balangc hakknda ileri srlen bu grler bize, onun insanln ortakmiras olduunu, dolaysyla binlerce yllk birikimi bir tek kltre veya medeniyete

balayarak buna Yunan mucizesi damgasn vurmann tarihe saygszlk ve insanla karbir hakszlk olduunu gstermektedir. O halde bu konuda mucizeden deil, bir baardan,belki de bir anstan sz etmek daha doru olur. Bu baarnn nedenleri aratrlacak olursa, utarihi gerekleri sralamak gerekir:

a. Yunan bilim ve felsefesi Mezopotamya ve Msr medeniyetlerinden ok sonraortaya karak onlarn mirasn gelitirip zenginletirmitir.

b. Tarihin derinliklerinde kalan Mezopotamya ve Msrdan gnmze ulaan yazlbelgeler ok snrl olduu halde, Yunan bilim ve felsefesine ilikin eserler, papirs veparmenlere yazlarak byk lde korunmu ve sonraki yzyllara intikal edebilmitir.

c. Grek felsefesinin, antikan btn bilimlerini kendi ats altnda toplamas vebilimlebirlikte yrmesi, onun yaygnlk kazanmasn ve uzun soluklu olmasn salamtr.

d. Felsefenin kurucu iki byk stad olan Efltun ile Aristo klliyat sonrakiyzyllarda eitim programlarna alnm, ayrca her eser zerinde yaplan eitlidnemlerdeki erh ve yorumlarla felsefede zengin bir literatr oluturulmutur. Dolaysla szkonusu bu baarda eitli kltrlerin pay byk olduu bilinen tarih bir gerektir.

e. Antik an sonlarnda derin bir uykuya yatan ve Batllarn dark ages dedikleriV-X. yzyllar arasnda, Hristiyan dnyada hibir bilim ve felsefe hareketi grlmezken,VIII. yzyldan itibaren Greke, Sryanice, Farsa ve Sanskriteden Arapaya yaplantercmeler sonucunda eski dnyann bilim ve felsefe miras yeni bir iklim ve farkl bir boyutta

tekrar hayatiyet kazanm, yaplan eitli aratrmalarla geliip zenginleerek VIII-XIII.yzyllar arasnda slam dnyasnda youn bir felsefe hareketi gereklemitir. XI. yzyldanitibaren ise slam bilim, dnce ve medeniyetine ait zengin literatrn byk lde braniceve Latinceye evrilmesiyle Bat dnyasnda yeni dnce hareketleri bagstermi ve

bu gelimeler giderek Rnesans ve Reform ile sonulanmtr.

Grld gibi ayet Yunan felsefesinin baarsndan sz edilecekse, ona alar boyukatkda bulunarak yeni boyutlar kazandran dier kltr ve medeniytlerin, zellikle de Batyderin uykusundan uyandran slam bilim ve dncesinin payn hatrlatmak hakbilirliin birgerei saylmaldr.


53/238

49


54/238

50

Uygulamalar


55/238

51

Uygulama Sorular


56/238

52


Bu blmde, felsefenin insanln ortak rn olduunu, mucizev bir tarzdaYunanistanda ortaya kmadn, Akdeniz havzasnda ve Mezapotamyada felsefeninYunanistanda ortaya kn besleyen ciddi bilimsel ve dnsel gelimelerin bulunduunurendik.


57/238

53

Blm Sorular

1. Diogenes Leartius (. 230) Aristonun aksine felsefenin ilk defa Douda ortayaktn savunur.

Aadakilerden hangisi yukardaki bilgi ile elimektedir?

A) Felsefenin ana vatan ile ilgili farkl grler vardr.

B) Felsefenin Yunan corafyasnda ortaya kt gr doru deildir.

C) Aristo felsefenin yonya ehirlerinden biri olan Milette doduunu iddia eder.

D) Yunan medeniyetinin bilim, felsefe ve sanatta gsterdikleri baar baka kltrlerdegrlmemitir.

E) Felsefe yalnz Bat medeniyetin ait deildir.

2. XIX. yzylda Fransz dnr Ernest Renan, Yunan mucizesi anlamna gelen LeMiracle grec adl bir eser kaleme almtr.

Ernest Renann felsefe hakkndaki grleri ile ilgili aadaki verilen bilgilerdenhangisi yanltr?

A) Yunan medeniyeti gibi bir medeniyetin yeryznde grlmediini dnr.

B) Bilim ve felsefenin soyut ve teorik dncenin rn olduunu syler.

C) Tarihte felsefiyi ancak r (arien) rktan gelenlerin yaptn iddia eder.

D) Sam rka mensup olanlar teorik dnmekten uzak olduklarn savunur.

E) Uzak doudaki kltrlerin de kendi tarzlarnda bir felsef uralar olduunudnr.

3. . Yasalar diyalounda Msr eitim sisteminde kk yataki ocuklaraokuma yazmann yansra aritmetik retimini nasl zevkli bir hale getirdiklerini hayranlklaanlatr.

Yukardaki bolua gelmesi gereken filozof aadakilerden hangisidir?

A) Aristo

B) Tales


58/238

54

C) Pisagor

D) Eflatun

E) bn Sn

4. .. matematik sanatlarn bo zamana sahip lkelerde ortaya ktn,Msrda rahipler snfnn bo zamanlar ok olduundan matematiin oradadoduunu sylemektedir.

Yukardaki bo braklan yere aadakilerden hangisi gelmelidir?

A) Aristo

B) Herodot

C) Herakleitos

D) Anaksagoras

E) iero

5. Aadakilerden hangisi Yunan felsefe ve biliminin oluumunda etkili olanmedeniyetlerdenbiri deildir?

A) Msr

B) Aztek

C) Babil

D) Hindistan

E) ran

Cevaplar

1)d, 2)e, 3)d, 4)a, 5)b

1. Felsefe asndan Yunan mucizesinin anlam nedir?

2. Felsefenin ortaya kndan bahsedilebilir mi?


59/238

55

3. Felsefenin ortaya knda Yunan dnda hangi medeniyetlerin katks olmutur?

4. Mitoloji ile felsefe arasndaki iliki nedir?

5. Felsefenin kkeni meselesi hakknda siz ne dnyorsunuz?


60/238

56

4. FELSEFENN ANAVATANI MESELES -II


61/238

57




62/238

58


1. Sizce felsefe tarihi ile peygamberler tarihi arasnda bir ilikiden sz edilebilir mi?

2. Felsefe tarihi asndan zellikle ne kanbir peygamber var mdr?

3. Felsefenin birikimsellii ne anlama gelmektedir?


63/238

59



4 Felsefeyle insanlk tarihi vepeygamberler tarihi arasndaderin iliki kuran ezelhikmet anlay hakknda

bilgi sahibi olmak.

Okuyarak

4 mirnin ezel hikmetanlayn renmek.

Okuyarak


64/238

60

Anahtar Kavramlar

Ezel hikmet

Peygamberlik kandili


65/238

61

Giri

Geen blmde farkl ynleriyle ele alnan felsefenin anavatan meselesi, bu blmdemir (. 992) adl filozofun metni erevesinde tekrar incelenecek ve klasik dnyada bumeselenin nasl ele alnd zerinde durulacaktr.


66/238

62


Sonsuzluk Arzusu eklinde Trkeye aktarlabilecek olan el-Emed alel-ebed adleserinde mir (. 381/992) yle demektedir:

[Bilgelik ve Bilgeler]

Andolsun ki biz Lokmana hikmeti verdik [Lokman 31/12] yeti gereince hikmetlenitelenen ilk kii Lokman Hekimdir. O, peygamber Davud (a.s.) zamannda yaam vesrekli olarak am blgesinde oturmutu. Anlatldna gre Yunanl Empedokles onunyannagider gelirmi ve hikmeti de ondan renmitir. Fakat Yunanistana dnnce evreninasl hakknda zgrce konumaya balam. Grn itibariyle o szler hireti inkranlamna gelir. Lokman Hekimle olan dostluundan dolay Yunanllar onu bilgeliklenitelerler. Hatta Yunanllar iinde bilgelikle ilk nitelenen odur. Btnlerden bir grup onun

felsefesini benimseyerek onu dierlerinden stn tutar ve onun sembolik ifadelerinin ieriinianlayanlarn az olduunu iddia eder.

Bilgelikle nitelenenlerden biri de Pisagordur. Davudun (a.s.) olu Sleymannrencileri am blgesinden Msra gidince onlarla grt. Bu grmeden nceMsrllardan geometri remi, sonra da Sleymann rencilerinden fizik ve ilhiyt(metafizik) okumutu. Bu ilmi -geometri, fizik ve din ilmi- Yunanistana gtrm, sonrada kendi zeksyla msik ilmini ortaya kararak onu orant ve saylarla belli bir kural altnaalmt. O, bu ilimleri peygamberlik kandilinden yararlanarak gelitirdiini iddia etmitir.

Pisagordan sonra bilgelikle nitelenenlerden biri de Sokrattr. O, felsefeyi (hikmet)Pisagordan alm ve felsefe disiplinlerinden yalnz metafizikle yetinmitir. Dnyazevklerinden yz eviren Sokrat, Yunanllarn dinine kar olduunu ilan etmi ve ortayakantlar koyarak mrik devlet byklerine kar kmtr. Derken, zerine kalabalk halkkkrttlar ve ldrlmesi iin krallarna bask yaptlar. Kral da toplumuna ho grnmek iinonu hapse att ve errinden kurtulmak iin zehirletti. Onun bana gelenler, tevtrderecesindeki haberlerle bilinmektedir.

Sokrattan sonra bilgelikle nitelenenlerden biri de Efltundur. Yunanllar arasndasoylu ve deerli bir aileden geliyordu. Sokratn yolundan giderek o da felsefeyi (hikmet)

Pisagordan almt. Ancak o, metafizikle yetinmeyerek matematik ve tabiat ilimlerini defelsefe altnda toplad. Onun, tasnifini stlendii mehur kitaplar vardr; ancak, sembolik(diyaloglar halinde) olduundan kapaldrlar. Hayatnn sonlarnda ok renci yetitirdi veokulunu rencilerinin sekinlerine brakarak insanlardan uzaklap kendini Rabbine ibadeteverdi.

Onun zamannda Yunanistanda veba salgn vard. nsanlar Allaha yalvarpyakardlar ve srailoullarnn peygamberlerinden birine bunun sebebini sordular. Allah

peygambere vahiyle, Yunanllarn sunan katn alp kp ekline koyduklar zaman vebannortadan kalkacan bildirdi. Bunun zerine onlar sunan bir dengini yaparak ncekinekattlar, fakat veba daha da artt. Tekrar peygambere bavurarak bunun sebebini sordular.


67/238

63

Allah peygambere vahiyle, onlarn sunan katn almadn, aksine benzerini ncekineeklediini bildirdi. Dolaysyla bu kpn kat deildir. Bu durum karsnda Efltundanyardm istediler. O dedi ki: Sizler felsefeyi (hikmet) engelliyor ve geometriden nefretettiriyorsunuz. Bu yzden Allah sizi veba ile cezalandrd. nk felsef ilimlerin Allahkatnda byk deeri vardr. Sonra rencilerine dnp dedi ki: Ayn oranda iki izgiarasndan kesintisiz iki izgi karabilirseniz sunan katn elde edebilirsiniz. Bunuyapmaktan baka da areniz yoktur. Bunun zerine yapmaya koyuldular ve sunan katnalma iini bitirince veba ortadan kalkt. Nihayet onlar da geometri ve teki teorik ilimleraleyhinde bulunmaktan vazgetiler.

Efltundan sonra bilgelikle nitelenenlerden biri de Aristotelestir. O, Zlkarneyn diyebilinen skenderin hocasdr. Felsefe yapmak zere yirmi yla yakn bir sre Efltununyannda bulundu. Ar derecede zeki olduundan dolay genliinde ona Ruhn denirdi.Efltun ise ona Akl adn vermiti. Mantk kitaplarn yazan ve mant ilimler iin bir let

olarak koyan odur. Bu sebeple ona Mantk sahibi lakab verilmitir. Ve o, fizik vemetafiziin blmlerini dzenlemi ve her blm balca bir kitapta ele almtr. Onunzamannda hkmdarlk Zlkarneyne gemi ve bu sayede Yunan lkesinde irkin kkkaznmtr.

te bu be kii bilgelikle nitelenmi, bunlardan sonra hi kimseye bilge (hakm)denmemitir; aksine bunlardan sonra gelen her kii sanat ve hayat tarzna nisbetle anlmtr.Mesela tabip Hipokrat, air Homeros, mhendis Arimed, kpeksi (kelb) Diogenes ve fizikiDemokritos.

Galen (Clns) kendi dneminde ok eser verince, bilgelik niteliini almaya yeltendi,yani hekimlikten bilgelie gemek istedi. Bunun zerine onunla alay ettiler ve: Senmerhemlerle, mshillerle, yaralarn tedavisiyle ve perhizlerle ura. Zira ilh hikmet, onunilkelerinden phe edenin anlayndan daha [ycedir]. nk bir kimse lem ezel mi yoksayaratlm m; hiret konusunda, o gerek mi yoksa btl m; nefis hakknda o cevher mi yoksaaraz m diye phe ederse, onun derecesi bilgelikten kesinlikle aadr dediler.

Zamanmzda halkn anlay ise ilgintir. klidin kitabn okuyan ve mantn esasnkavrayan bir insan grdklerinde, metafizik ilimlerden yoksun olsa da onu bilgelikleniteliyorlar. Hatta tptaki uzmanlndan dolay onlar, be ezel ilke samaln ve bazruhlarn lml olduunu savunan [Eb Bekir] Muhammed b. [Zekeriyy] er-Rzye -Allahinandrsn- bilge diyorlar. Halbuki, -Allah rahmet eylesin- stadmz Eb Zeyd Ahmed b. Sehlel-Belh, eitli alanlardaki geni bilgisine ve din konusundaki istikmetine ramen, kendisiniyceltenlerden biri ona bilgelik isnad edince, bundan rahatsz olur ve: Vah o zamana ki,

benim gibi yetersiz birini erefli hikmete nisbet ediyorlar! Sanki onlar yce Allahn u yetiniduymamlar: O, dilediine hikmeti verir; kime ki hikmet verildiyse ona ok iyilik verilmidemektir. Bunu ancak akl sahibi olanlar hakkyla anlar [el-Bakara 2/272].

Onun hocas Yakb b. shk el-Kindnin tutumu da byleydi.


68/238

64

Durum bylece anlaldna gre, Efltundan naklonunan mehur hikyeyi de bilmengerekir. O, rencilerine dermi ki: Sizler her eyi bilseniz de Allah bilmedike bir ey

bildiinizi sanmayn. Sonra Aristotelesten naklolunan mehur hikyeye gre o dermi ki:Bundan nce iiyor ve susuyordum; n yce Allah bilince imeden kandm.

Yunanllar arasnda bu be kiiye tbi olup da mutlak bilge diye anlan kimseler, nyce Yaratcy kabul etmeyenlere ve lmden sonra ebed mkfata inanmayanlarakmser gzle bakarak deer vermezler ve onlara kar tevhide inanan birinin bir zndadavrand gibi davranrlard. u var ki, onlarn hiret hayatnn ekline ait inanlar bir teknoktada, tertemiz olan slm dinine uymamaktadr. Onlar lmden sonraki dirilii kabuletmezler; fakat insan ruhlarnn ebed olarak dllendirileceini gerekli grrler. Bu yzdenslm, o topluluun sapk olduuna hkmetmemitir. Yaratcnn ispat, ztnn birlii, zt veortaklardan mnezzeh olduu hususlarna gelince, onlar buna kesinlikle inanr ve kantlamakzere bu konuda deliller getirirler.

Biz bu aklamayla onlarn durumunu ortaya koymann iyi bir ey olacan dndk.nk onlar lkeleri bayndr klan ve insanlarn ilerini yoluna koymada yararlandklar tp,geometri, astronomi, msik ve daha baka disiplinleri temellendirme zahmetine katlandlar,

bu konularda bilinen eserleri kaleme aldlar. Bunlar eitli dillere tercme edildi, akllmilletler bunlar benimseyerek onlarn dzeyine ykseldiler.

Sonra pis zndklarn onlar istismar ederek ve hretlerinden yararlanarak kt akllkimseleri birer birer avladklarn, ahlkszlkla kirlettikleri alana onlar cezbettiklerini, hattayce Allahn dini doru ve gerekse, bylesine gelimi akla ve geni hayal gcne sahip

olanlar tercih etmek ve onlara balanmak daha evldr dediklerini grdk.

Sonra yine grdk ki, kelmclar (el-cedeliyyn), filozoflarn inkrc olduunu, pasiftanr anlayn (tatl) savunduklarn iddia ederek aleyhlerinde bulunuyor ve: Hak diningl hasmlar var; ayet biz onlarla mcadeleye soyunmayacak olsak ve btl fikirlerinirtmesek inkrclk tertemiz olan slm karartr diyerek halk yanltyorlard. Hayatmayemin ederim ki, hakka yardm ve dine destek hususunda kelmclarn takdire deeralmalar vardr; ancak o filozoflara pasif tanr anlay isnad etmek inkrcla cazibekazandrabilir ve zndkln yceltilmesine yol aabilir. nk bu, dehrlerin (materyalist) ktakll insanlara kurduklar tuza glendiren hususlardandr.


69/238

65

Uygulamalar


70/238

66

Uygulama Sorular


71/238

67


Bu blmde, mirnin eserinden yaptmz alnt erevesinde klasik dnyadafelsefenin insanlk tarihiyle ve peygamberler tarihiyle nasl ilikilendirildiini rendik.


72/238

68

Blm Sorular

1. mirye gore hikmetle nitelenen ilk kii aadakilerden hangisidir?

A) Empedokles

B) Lokman Hekim

C) Kind

D) Eflatun

E) Aristo

2. Bilgelikle nitelenenlerden biri de dur. Davudun (a.s.) olu Sleymannrencileri am blgesinden Msra gidince onlarla grt. Bu grmeden nceMsrllardan geometri renmi, sonra da Sleymann rencilerinden fizik ve ilhiyt(metafizik) okumutu. Bu ilmi -geometri, fizik ve din ilmi- Yunanistana gtrm, sonrada kendi zeksyla msik ilmini ortaya kararak onu orant ve saylarla belli bir kural altnaalmt.

Yukarda mirnin szn ettiinibilge aadakilerden hangisidir?

A) Pisagor

B) Herodot

C) Sokrates

D) Frb

E) Hz. Musa

3. mirye gore Aristo hikmetle nitelenen kiilerden birisidir.

Aada verilen bilgilerden hangisi mirnin Aristo tasvir ederken kulland bilgilerarasnda yer almaz?

A) Zlkarneyn olarak da bilinmektedir.

B) Felsefe yapmak zere yirmi yla yakn bir sre Efltunun yannda bulundu.

C) Mantk kitaplarn yazan ve mant ilimler iin bir let olarak koyan odur.


73/238

69

D) skenderin hocasdr.

E) Yunanllarn dinine kar olduu iin zehirlenerek ldrlmtr.

4. . kendi dneminde ok eser verince, bilgelik niteliini almaya yeltendi, yanihekimlikten bilgelie gemek istedi. Bunun zerine onunla alay ettiler ve: Senmerhemlerle,mshillerle, yaralarn tedavisiyle ve perhizlerle ura. Zira ilh hikmet, onun ilkelerindenphe edenin anlayndan daha [ycedir]. nk bir kimse lem ezel mi yoksa yaratlmm; hiret konusunda, o gerek mi yoksa btl m; nefis hakknda o cevher mi yoksa araz mdiye phe ederse, onun derecesi bilgelikten kesinlikle aadr dediler.

Yukardaki bo yere aadakilerden hangisi getirilmelidir?

A) Galen

B) skender

C) Herodot

D) Sokrates

E) bn Sn

5. mir Sonsuzluk Arzusu isimli eserinde bilgelik ve bilgelerle ilgili dnceleriniayrntl olarak aklamtr.

Aadaki bilgilerden hangisi mirnin bilgelerle ilgili grleri arasnda yer almaz?

A) Yaratcy kabul etmeyenleri kmserler.

B) Tanrnn birliine ve orta olmadna inanrlar.

C) Tp, geometri, astronomi, msik gibi disiplinleri onlar temellendirmilerdir.

D) Grleri kt niyetli insanlar tarafndan istismar edilerek din aleyhinekullanlmtr.

E) Btn grleri slam diniyle uyumludur.

Cevaplar

1)b, 2)a, 3)e, 4)a, 5)e


74/238

70

1. mir, felsefenin balangcn nasl aklamaktadr?

2. Lokman, Davud, Sleyman gibi isimlerin zellikleri nelerdir? mir niin zellikle

bu isimlere atfta bulunmutur?

3. mirye gre hikmet sahibi be isim kimlerdir?

4. mirhikmet sahibi be ismin ne tr ortak grlere sahip olduunu belirtmektedir?

5. Sizce felsefe tarihi ile peygamberler tarihi arasnda bir ilikiden sz edilebilir mi?


75/238

71

5. FELSEFENN GELENEKSEL TANIMLARI


76/238

72

Bu Blmde Nelerreneceiz?

5.1. Felsefenin Geleneksel Tanmlar


77/238

73


1. nsann kendisini bilmesiyle felsefe arasnda nasl bir irtibat vardr?

2. lm nemsemenin felsefe asndan nemi nedir?

3. Felsefeyi teorik vepratik eklinde tasnif etmenin kriteri ne olabilir?


78/238

74


Konu Kazanm Kazanmn nasl eldeedilecei veya

gelitirilecei5 Felsefenin klasik tanmlarn

ve bunlarn muhtevalarnrenmek.

Okuyarak

5 bn Snnn felsefe tanmve snflamasnn ayrntlarhakknda bilgi sahibi olmak.

Okuyarak


79/238

75

Anahtar Kavramlar

Kll varlklar

Hakikat

Mahiyet


80/238

76

Giri

Bu blmde modern ncesi dnemde felsefenin nasl tanmlad sorusu, bu soruyaverilen geleneksel cevaplar erevesinde incelenecek, bn Snnn bir metninden hareketlefelsefenin klasik tanmlar zerinde durulacaktr..


81/238

77

5.1. Felsefenin Geleneksel Tanmlar

Felsefe akln ve zgr dncenin rn olduundan onun herkese benimsenen birtanmn vermek gerekten gtr. nk bir filozofun yetimesinde ve onun zihn formasyonkazanmasnda yaad dnemdeki bilimsel birikimin, sosyal ve siyasi ortamn, din ve hayatanlaylarnn nemli katks bulunduu gibi kendi ahs eilimlerinin de elbetteki pay

byktr. Bir baka deyile her insan kendi ann rn olduu gibi her ne kadar filozofunsylemi evrensel boyutta olsa da ann ve ahs eilimlerinin damgasn tadnda kukuyoktur. Bu gerekten hareketle, felsefenin, her filozofun zerinde uzlat ve herkesi tatmineden bir tanmnn bulunmadn syleyebiliyoruz.

Durum byle olmakla birlikte antikan kurucu filozofu olan, ayn zamandaaralarnda hocalk-talebelik dzeyinde sk bir iliki bulunan Sokrat, Eflatun ve Aristodangelen felsefe tanmlar, geleneksel tanmlar olarak her ada tekrarlanp zerlerinde eitli

yorumlar yaplmtr. Ayrca hellenistik dnemde ve orta zamanlarda yazlan felsefi eserleringiri ksmnda bu tanmlara yer vermenin deta bir gelenek halini ald anlalmaktadr.

Biliyoruz ki herhangi bir bilgi ubesi ya konusu asndan veya amac bakmndanyahut nemi gznne alnarak ya da yarar dnlerek tanmlanmaktadr. Aada verilentanmlarda da bu farkl alar grmek mmkndr.

1. Felsefe hikmet (bilgelik) sevgisidir. Yukarda akland zere kelimeninetimolojisinden kaynaklanan bu tanmda Greke sevgi anlamna gelen fila ile hikmet ve

bilgelik anlamndaki sofiadan oluan felsefe, herhangi bir kar beklemeden, an ve hret

duygusuna kaplmadan tmyle varl, olgu ve olaylar her ynyle aratrp kavrama,soruturup inceleme evk ve arzusuyla gsterilen aba anlamna gelmektedir. Filozof da bu iiyapan kimsedir.

2. Felsefe insann kendini bilmesidir. Sokrata ait olan bu tanm ayn zamandadnce tarihinde meydana gelen bir krlmay, bir dnm dile getirmektedir.Hatrlanaca zere Sokrattan nce eski Yunanda ortaya kan sofistler, d dnya hakkndadoru ve genel geer bir bilgi edinmenin imknsz olduunu savunuyor, buna gereke olarakda duyularmzn bizi yanlttn, d dnyann ise srekli deimekte olduunu ileri sryorve srekli deien bir ey hakknda doru bilgi edinmenin imknsz olduunu sylyorlard.

Gelitirdii diyalektik yntemi kullanarak sofistlerle mcadele eden Sokrat, bilgiprobleminde d dnyadan ok insann yani nesneden (obje) ziyade znenin (suje) nemliolduunu sylyordu. yleyse felsefe, ncelikle insann kendini yani kendi zihin dnyasntanmakla balar. Bu grn temellendirmek zere Sokrat, zihin hibir eyi dardanalmaz, hoca talebesine yeni bir ey vermez, sadece onda var olan bilgiyi ortaya karmas iinsorular sorarak ona yardmc olur diyordu. Bu tavryla Sokrat rasyonalist bir filozof olarak

bilinir. Yukardaki tanm ite bu dnceyi dile getirmektedir.

3. Felsefe, insann gc lsnde ebed ve kll olan varlklarn hakikat vemhiyetini bilmesidir. Eflatundan gelen bu tanm, bir lde onun felsefesinin zn ve


82/238

78

amacn yanstmaktadr. Bilindii gibi sofistlerin insan kaosa srkleyen o septik tavrlarnakar Eflatun da onlarla mcadele etmitir. Bilgiyi temellendirmek ve onu sabit bir temeleoturmak zere felsefeye, duyulur lem ile fikirler (idealar) lemi ayrmn getirmiti. Ona gredeiken olan grnler ve fenomenler lemine mukabil deimeyen ezel bir tmel fikirlerlemi vardr. Szgelimi her ada yaayan insann zihninde varln cins ve trlerine ait eitlifikirler var olup, insanlar ld halde bu tmel fikirler hi yok olmamaktadr. O halde

bilgilerimizin kayna ezel olan bu fikirler veya idealardr. Gerek bilgi ancak idealarlemiyle iliki kuran bilgi olabilir. Eflatuna gre her birimiz dnyaya gelirken bu bilgiyesahip olarak doarz. Ne var ki, ferd ruhlar kll ruhtan ayrlp bedenle iliki kurunca

bildiklerini unuturlar. Nesneler dnyasyla ilikiye geince unuttuklarn yava yavahatrlamaya balar. Dolaysyla renmek hatrlamaktr. te yukarda verilen tanm budnceyi yanstmaktadr. Yani felsefe, lmsz olan idealarn ne olduunu anlamayaalmaktr.

4. Felsefe, insann gc lsnde yce Allahn fiillerine benzemesidir.Ahlk birama tayan ve Eflatundan gelen bu tanma gre insan, davran ve fiilerinin olgun veerdemli olabilmesi iin Allahn fiillerini kendine rnek almaldr. Zira Allah, en yksekiyidir, her eit iyilik ve gzelliin kayna Odur. Onun fiil ve eseri olan bu evren degzellik ve mkemmellikler manzumesidir. te insann bu ideal gzellii her ynylekavrayabilmesi, kendi fiil ve davranlarnn da mkemmel ve erdemli olmasn salayacakolan felsefedir.

5. Felsefe, lm dnp nemsemektir. Hayat kadar yaln, hatta ondan dahagerek olan lm, rpertici yalnlyla insan iinden klmaz dncelere sevketmektedi r.

Bu yzden Eflatun lm dncesi...ite en doru felsefe budur, bakas deil der. Belki defilozofun bu ifadesinden esinlenerek yukardaki tanm dzenlenmitir. Hayata ait btnetkinlikler, akl, vicdan, emeller, ihtiraslar, mit ve beklentiler nas l olup da bir nefesle sonaeriyor? Eer lm her eyin sonu demekse o zaman yaamann, bu kadar alp didinmenin,iyilik, gzellik, hak ve adalet, din ve ahlk adna ortaya konan deerlerin, bilim vemedeniyetin ne anlam kalr? Peki hakikat dediimiz ey hayatta m yoksa lmn tesindemi? te lm dnmenin nmze serdii yaln gerekler...

Filozof Kind yukardaki tanma yle bir yorum getirmektedir: nsan nefsinin; bir

duyu, dieri akl olmak zere iki gc bulunmakta ve insan, varl bu iki g vastasylatanyp deerlendirmektedir. Onun varlktan ald hazlar da yine bu iki gc tatmineyneliktir. u var ki, duyu hazlar insana daha cazip gelmekle birlikte geicidir ve ounluklageriye kt alkanlklar brakmaktadr. Giderek bu alkanlklar irade ve akl gcndevreden kararak insann ruh ve beden saln bozmakta, onu bayalatrmaktadr. tefelsefe, insana ehev arzularn yenmenin ve bylece akl egemen klmann yol veyntemlerini reten bir disiplin olmaktadr.

6. Felsefe, varlk olarak varln bilgisidir.Aristodan gelen bu tanma gre bilimlervarln bir trn veya zel bir ksmn kendilerine konu alrken felsefe var olan bir btn

olarak ele alr; onun mahiyetini, ilk prensibini ve son gayesini aratrr. Buna ilikin olarak


83/238

79

madde-form, g-fiil, birlik-okluk, zorunluluk-zorunsuzluk, sebeplilik vb. kavramlar birervarlk problemi olarak inceler. Ayrca Tanr-varlk ilikisi de bu balamda sorgulanan ennemli problemdir. Yukardaki tarifin ayn zamada metafizik disiplininin tanmn olduu gzard edilmemelidir.

7. Felsefe, sanatlarn sanat ve hikmetlerin hikmetidir.Yine Arsitonun verdii butanma gre felsefe btn bilim ve sanatlarn anasdr. nk o, bilim ve sanatlarn

prensiplerini sorgulayp belirleyen, onlar hakknda deer yargsnda bulunan; zemediklerizorlu sorular kendi gndemine alp onlar zerinde yeni hipotezler reterek bilim ve sanatlarasunan ve onlara klavuzluk yapan niversal bir bilgi daldr ve bu yzden de bilimlerinkraliesi saylmaktadr. Bu nedenledir ki, ilk ve ortaalar boyunca btn bilimler felsefeninats altnda bulunuyordu. Yeniala birlikte bilimler birer birer bamszlklarna kavutu.Bamszln ilk ilan eden astronomiyi fizik ve teki pozitif bilimler izlemi ve en sonayrlan da psikoloji olmutur.

Mehur slam filozofu bn Sn (. 428/1037), Felsefenin Temel Meseleleri anlamnagelen Uynul-hikmenin fizik blmnn banda yle demektedir:

Felsefe (hikmet), teorik ve pratik konularda insan nefsinin gc lsnde tasavvur(kavram) ve tasdik (yarg) yoluyla yetkinlie kavumay arzu etmesidir. Teorik konularlailgili olup bizim eylemimize deil bilgimize konu olan hususlar teorik felsefe, hem

bilgimize hem de eylemimize konu olan pratik konular ise pratik felsefe olarakisimlendirilir. Felsefenin her iki ksm da alt dala ayrlr. Pratik felsefenin alt dallar, ehir,ev ve ahlaka dair felsefedir. [Amel felsefenin] bu [ksmnn; yani ahlak, ev ynetimi ve

siyasetin] ilkesi ilah dinden (e-eratl-ilhiyye) elde edilmitir ve bunlarn tanmlarnn(hudd) yetkinlii [ya da tam olarak snrlar ve miktarlar] ilah dinle aklk kazanmaktadr.Bundan [yani ilah dinin belirlemelerinden] sonra insann nazar [akl] gc o [ilimdallarndaki] amel kanunlar bilmek ve bu kanunlar [amel akl araclyla] tikellereuygulamak suretiyle bunlar zerinde tasarrufta bulunmaktadr.

ehir ynetimine dair pratik felsefenin alt dalnn faydas, bu sayede gerek insanbedenlerinin gerekse insan trnn beksn salayacak yararl hususlarda insanlarnbirbirleriyle yardmlamalar iin insan fertleri arasndaki ortak yaamn niteliini bilmeyisalamasdr. Pratik felsefenin ev ynetimine dair alt dalnn faydas, evin yararnnsalanmas iin evin her bir ferdinin ortak yaamda nasl bir konumda bulunduunu bilmeyisalamasdr ki, evdeki ilikiler, eler, ocuk-ebeveyn ve kle-efendi arasnda szkonudur.Ahlak felsefesinin faydas ise kiinin erdemleri bilip onlarla bezenmesi ve rezillikleri biliponlardan kanmasn salamasdr.

Teorik felsefenin ksm ise unlardr: Deiim ve harekete tbi eylerle ilgilenenfelsefe ki, bu, tabiat felsefesi olarak isimlendirilir. Varl deiimle i ie olsa da zihnindeiimden soyutlayabildii eylerle ilgilenen felsefe ki, bu da matematik olarakisimlendirilir. Varl deiimle i ie olmaya gerek duymayan, onunla asla i ie

bulunmayan, bulunsa bile onu muhta olduu iin araz olarak i ie bulunan eylerleilgilenen felsefe ki, bu da ilk felsefe olarak isimlendirilir ve ilh konularla ilgili felsefe de


84/238

80

bunun kapsamndadr. Nazar felsefenin bu ksmlarnn [yani tabiat bilimleri, matematikbilimleri ve metafizik] ilkeleri ise ilah din sahiplerinden (erbbul-milletil-ilhiyye; yanipeygamberlerden) ima ve iaret (al seblit-tenbh) yoluyla elde edilmitir. [Nazar] akl gcise onlar [yani nazar ilimleri] kesin kant ortaya koyma (al seblil-hucce) yoluyla yetkin birekilde tahsil etmeye yaramaktadr.

Kendisine felsefenin bu iki ksmyla nefsini yetkinlie ulatrma gc ve bunlardanbiri ile de eylemde bulunma kudreti verilen kimseye oka iyilik verilmi demektir.


85/238

81

Uygulamalar


86/238

82

Uygulama Sorular


87/238

83


Bu blmde, felsefenin geleneksel be tarifini, kaynaklar ve muhtevalar itibariyle elealdk ve bn Snnn felsefe tarifi ve snflamasnn ayrntlar hakknda bilgi sahibi olduk.


88/238

84

Blm Sorular

1. Felsefe bilgelik sevgisidir.

Yukardaki felsefe tanm dorultusunda aadakilerden hangisi sylenemez?

A) Felsefe, herhangi bir kar beklemeden bizzat hikmete ulama ak ile yaplr.

B) Bu tanm felsefenin etimolojisi dikkate alnarak yaplmtr.

C) Filozof tmyle varl aratrr.

D) Filozof olgu ve olaylar her ynyle aratrp kavrama, soruturup incelemekleykmldr.

E) Felsefe bilimlere yardmc olmak iin ortaya kmtr.

2. Felsefe, insann gc lsnde ebed ve kll olan varlklarn hakikat ve mhiyetinibilmesidir.

Yukardaki felsefe tanmnn sahibi olan Eflatunla ilgili aadaki verilen bilgilerdenhangisi yanltr?

A) Septik tavr benimseyen Sofistlerle mcadele etmitir.

B) Felsefeye duyulur lem ile fikirler (idealar) lemi ayrmn getirmiti.

C) Ona gre her birimiz dnyaya gelirken bu bilgiye sahip olarak doarz.

D) Sokratesin rencisidir.

E) Felsefe idealar aleminin deil duyulur alemin bilgisinin peindedir.

3. Allah, en yksek iyidir, her eit iyilik ve gzelliin kayna Odur. Onun fiil veeseri olan bu evren de gzellik ve mkemmellikler manzumesidir. nsann bu ideal gzelliiher ynyle kavrayabilmesi, kendi fiil ve davranlarnn da mkemmel ve erdemli olmasnsalayacak olan felsefedir.

Aadaki verilen felsefe tanmlarndan hangisi yukardaki aklamalarla ilgilidir?

A) Felsefe, insann gc lsnde yce Allahn fiillerine benzemesidir.

B) Felsefe, lm dnp nemsemektir.


89/238

85

C) Felsefe yolda olmaktr.

D) Felsefe, varlk olarak varln bilgisidir.

E) Felsefe akln snrlarn kavramaktr.

4. bn Snya gre ilkeleri ilah dinden elde edilmi olan felsef bilimleraadakilerden hangisinde doru olarak verilmitir?

A) ahlak, ev ynetimi, siyaset

B) matematik, mantk, metafizik

C) metafizik, siyaset, teoloji

D) fizik, mantk, siyaset

E) ahlak, hukuk, mantk

5. I. Felsefe bilgelik sevgisidir II. Felsefe insann gc lsnde Yaratcyabenzemesidir III. Felsefe sanatlarn sanatdr IV. Felsefe insann her eyi bilmesidir V. Felsefelm tercih etmektir.

Yukardakilerden hangisi/hangileri felsefeye dair geleneksel tanmlar iinde yeralmaz?

A) Yalnz V

B) I-II

C) III-IV-V

D) Yalnz IV

E) IV-V

Cevaplar

1)e 2)e, 3)a, 4)a, 5)d


90/238

86

1. nsann kendisini bilmesiyle felsefe arasnda nasl bir irtibat vardr?

2. Felsefe tanmndaki kll varlklar ile ne kastedilmektedir?

3. lm nemsemenin felsefe asndan nemi nedir?

4. bn Sn pratik felsefe ile din arasnda nasl bir iliki kurmaktadr?

5. bn Snya gre metafiziin aratrma sahas nedir?


91/238

87

6. HKMET/BLGELK VE HAKM/BLGE KAVRAMLARI


92/238

88


6.1. Hikmet/Bilgelik ve Hakm/Bilge Kavramlar


93/238

89


1. Hikmet/bilgelik ile felsefe arasndaki ilikiyi aklaynz.

3. Her hikmetli sz felsef bir zellik tar m?

2. Hakm/bilge ile hekm/doktor kavramlarnn anlamlar arasndaki irtibat rneklerle aklaynz.


94/238

90



6 Hikmet ve hakmkavramlarnn anlamdnyasna nfuz etmek.

Okuyarak

6 Hikmet/hakm ve

felsefe/filozof kavramlararasndaki ilikiyi renmek.

Okuyarak

6 Hikemiyt kavram hakkndabilgi sahibi olmak.

Okuyarak


95/238

91

Anahtar Kavramlar

Hikmet

Hakm

Hikemiyt


96/238

92

Giri

Bu blmde, felsefe ve filozof kavramyla yakndan ilikili olan hikmet ve hakmkavramlarnn ierimleri ele alnacak ve hikemiyt (hikmetli szler) literatr Kind rneierevesinde incelenecektir.


97/238

93

6.1. Hikmet/Bilgelik ve Hakm/Bilge Kavramlar

Dnce ve kltr tarihi iinde bilgelik ve bilge anlamna gelen hikmet ve hakmkelimelerinin ou kez felsefe ve filozof kavramlaryla ayn manaya geldii kabul edilmekle

birlikte bazan hikmet ve hakmin hem ilah/din hem de beer/akl bilgiyi birlikte dilegetirdii ne srlerek bunlarn felsefe ve filozoftan daha derin, daha kapsaml ve evrenselolduu savunulmutur.

Her eyden nce hikmetve hakmKurn- Kerm kaynakl birer kavram olup birincisi20, ikincisi 81 yette gemekte ve farkl balamlarda deiik anlamlara geldii grlmektedir.Szlklerde ve tarih geliim iinde Kurn tefsirlerinde hikmete verilen anlamlarnortalamas alndnda grlr ki hikmet: Varl derinden kavrama, her ynyle anlayp

bilme; olgu ve olaylarn arka plann, sebep ve geliimini doru bir ekilde tesbite yarayantemellendirilmi bilgi, bu bilgiyi en gzel tarzda ifade ederek insanlar aydnlatma ve kiinin

bildiklerini kendi hayatna uygulayp erdemli yaamas gibi ontolojik, epistemolojik, kozalve ahlk anlamlar iermektedir. Bu yorumlarn nda ksaca hikmet: Doru bilgi, yararli ve erdemli davran eklinde zetlenebilir. Bununla amalanan, mutlu bir hayatn ancakteoriyle pratiin bir arada iie yaanmas sonucunda elde edilecei gereidir. Ayn zamanda

bu anlayn, ilk ve ortaa felsefe akmlarnda yaygn bir inan olduu dikkat ekicidir.

Bir yette Allah hikmeti dilediine verir; kime hikmet verilmise ona ok hayrverilmi demektir; bunu ancak akl sahipleri dnr (el-Bakara 2/129) denilmektedir.Genellikle tefsir limleri buradaki hikmeti; dine ve dnyaya ait meseleleri enine boyuna vederinlemesine aratrp inceleme, din ve dnyann inceliklerini kefe yarayan bilgi eklindeyorumlarlar. Kurn, bylesine tutarl ve kapsaml bilgi dzeyine ulaanlarn nice nice iyilikve gzelliklere sahip bulunduklarn ve bu evrensel gerei ancak akln altranlarn anlayptakdir edeceklerini bildirmektedir. Bir hadiste de Hz. Peygamber Hikmet mminin yitikmaldr, onu nerede bulursa almaldr diyerek her mslmann doru ve yararl olan bir

bilgiyle karlat zaman, ona kendi z mal gibi sahip kmas gerektiini syler. Buhadisten kan sonu udur: Hikmet diye nitelendirilen doru ve yararl bilgi insanln ortakmal ve evrensel bir deeridir. Ayrca vahye dayanan bilgi hikmet diye nitelendii gibi aklnrn olan doru ve yararl bilgi de hikmet olarak deerlendirilebilir. Nitekim hadiste hergrld yerde alnmas tavsiye edilenin bu trden bilgi olduu anlalmaktadr. O halde

hikmeti kutsal kitaplardaki bilgilerle snrlandrmak doru bir yaklam saylmaz.

Hakm kavramna gelince, Allahn sfat balamnda getii yetlerde, yaratt hereyi salam, kusursuz ve bir yarara ynelik olarak yaratan anlamndadr. Kurnn sfatolarak yer ald yetlerde ise hikmetleri ieren kitap, ilah hakikatler manzumesi gibimanalara gelir.

Greke felsef eserlerin Arapaya tercmesi srasnda felsefe eklindeArapalatrlm olan Greke phila-sophia kelimesinin hikmet sevgisi anlamnagelmesiyle balantl olarak hikmet terimi felsef anlamlar kazanm ve zamanla slm felsef

ilimler sisteminin genel ad yahut bu sistemde yer alan metafizik, tp ve hatta Abdurrahmanel-Hzinnin Mznl-hikmeadl eserinde grld zere mekanik gibi ilimlerin zel ad


98/238

94

olmutur. slm dnyasnda ilk mslman filozof olarak kabul edilen Yakb b. shak el-Kind, phila-sophiann karl olarak felsefe ile birlikte zaman zaman hikmet terimini dekullanmtr. Esasen Kind felsefeyi hikmet sevgisi olarak tanmlamakta ve filozoflar iinhkem tabirine yer vermekte, ayrca hikmeti drt temel faziletin ilki olarak gstermektedir.Yine Kind, felsefenin en yksek seviyesi olarak metafizii hikmetler hikmeti olarakadlandrmtr. Fakat slm dnyasnda hikmet kelimesinin felsefe anlamnda kullanlKindden bir hayli gerilere gitmektedir. Tercme faaliyetinin balang dneminde Aristomantnn baz blmlerini Farsadan Arapaya eviren bnl-Mukaffa (. 142/759)felsefe anlamnda kulland hikmeti ilim (teori) ve amel (pratik) eklinde iki ksmaayrmtr. Ayrca kendisinin yapt Kelle ve Dimne tercmesinde hikmeti felsef bilgikarl olarak kullanmtr. Bu tercmeye yazd girite eserin hikmet ve elenceyi

birletirdiini, dolaysyla her seviyeden insana hitap edecek ekilde kaleme alndn, ancakeserdeki asl fikirlerin feylesfa has bir seviyede anlalabileceini belirtmitir. nl hekimAli b. Rabben et-Taber, slm dnyasnda telif edilmi ilk sistematik tp kitaplarndan biri

olan eserineFirdevsl-hikmeadn vermitir. Bu eserde hikmet kelimesi hem tp hem felsefeanlamnda kullanlmtr. Zira Taber tp ilminin kk lem olarak insan tabiatyla, felsefeninde byk lem olan kinatla megul olduunu dnmekte, filozoflar hakknda hkemtabirini kullanmaktadr. Memn tarafndan kurulan Beytlhikmede altna gre bnshakn hikmetten felsefeyi anlamas tabiidir. Ayrca eserinde slm ncesi felsefeakademilerine atfen bytl-hikme tabirini kullanmaktadr. Kind ile birlikte Muhammed

b. Ahmed el-Hrizm, ehristn, Ebl-Hasan el-mir gibi mslman lim ve dnrler defelsefeyi hikmetin kendisi deil hikmet sevgisi, hikmetin talep edilmesi ve sistemli ekildearatrlmas olarak anlamlardr. hvn- Saf aka, felsefe ad verilen abann hikmetin

aratrlmas demek olduunu yazmaktadr. bn Miskeveyh de hikmeti onu aratranlar iinAllahn en byk lutfu olarak deerlendirmekte, hikmeti aratran kimselerin aydnlanparnacan, hikmete ulap bu bilgiyle kurtulua erenlerin ruhunda hikmet tohumlaryeereceini ve bundan daha deerli bir eyin dnlemeyeceini belirtmektedir Felsefeninhikmet sevgisi, hikmeti talep yahut tercih eklinde kavrand ve mutlak hikmetle yalnzcaTanrnn nitelendirildii yolundaki Pisagoryen yaklam, isimlerinden biri hakm olanAllaha inanan mslmanlar iin de mkuld ve bundan dolay Efltunun phila-sophiayTanrya benzemek eklinde tanmlam olmas mslmanlar iin ayn anlam erevesineyerleiyordu. Buna gre filozof hikmet peindeyken Tanrnn hakm oluu sebebiyle beerkapasitenin elverdiince ilh bir nitelie zenmi olmaktadr. Frb, Allahn hem lim hemhakm olduunu belirtirken hikmeti en stn ilimle en yce eyleri akletmek eklindetanmlamakta, ayn tanm baka bir eserinde nazar felsefe anlamnda hikmet iin deyapmakta, konusu beer davranlar olduu iin amel hikmete ancak mecazen hikmetdenilebileceini belirtmektedir. Frbnin bu tanmn daha sonra bn Sn felsef bir disiplinolarak metafizik hakknda tekrarlayacaktr. Metafizik anlamndaki hikmetin ilkeleri yaknnermeler, metodu bir eyi her ynden teemml, amac ise insann ulaabilecei niha bilgiyleniha sebepleri kavramaktr. Bylece Frb, yntemi ve amac bakmndan hikmeti cedel vesafsatadan ayrdn dnmektedir. Metafizik anlamndaki hikmet ilimlerin en nde geleni,en mkemmelidir. Fakat filozof baka bir eserinde tabii ilimleri de hikmetin kapsam iine

alr. Frbye gre hikmet bilgisi insana gerek mutluluun ne olduunu, amel hikmet de bu


99/238

95

mutluluu elde etmenin yollarn bildirir. Nitekim ruhun var olu amac kendisini nihamutlulua ulatracak olan hikmet ve fazilettir. Frb hakmin ncelikle filozof olduunusyler. Nitekim Efltun ile Aristoyu uzlatrmak iin yazd esere el-Cem beyne reyeyil-hakmeyn adn vermitir. Eb Zeyd el-Belh ve mir ile Kind okulunun belli bir iz

brakmasnn ardndan Horasan felsefe muhitinin yetitirdii en byk sima olan bn Sn,hikmetin felsef terminoloji iindeki yerini ve bir felsef terim olarak tanmn ak bir ekilde

belirlemitir. Filozofa gre gerek anlamda hikmet metafiziktir (el-felsefetl-l). Zirahikmetin daha nceki dnrlerce ifade edilmi olan en stn mlumun en stn bilgisi,en doru ve en kesin bilgi, varlklarn ilk sebeplerinin bilgisi eklindeki tanm ancakmetafizikte karln bulmutur. Mutlak anlamda hikmet konusu, yntemi ve kesinlik deeri

bakmndan bu tanmn gereklerini yerine getirebildii iin metafiziktir. Matematik, fizik,mantk, siyaset ve ahlk gibi ilimler zellikle konu ve kapsamlar bakmndan mutlak anlamdahikmet saylmaz; nk bunlar metafizikten farkl olarak cz varlk alanlarn inceler. bnSn hikmeti u ekilde tanmlamtr: Beer gcn elverdii nisbette insan nefsin

kavramlar tasavvur etmek, nazar ve amel dorular tasdik etmek suretiyle kemaleermesidir. bn Snnn nl yorumcularndan Fahreddin er-Rz filozofun Uynl-hikmeadl eserine yazd erhte bu tanmla

Documents

Felsefenin Temel Kavramları Ders Kitabı.pdf