FEN BİLGİSİ ÖĞRETMEN ADAYLARININ IŞIK VE SES KONUSUYLA ... Emine... · öğrenim görmekte olan Fen Bilgisi 4. sınıf 39 öğretmen adayı oluşturmaktadır. Çalışmada yöntem

141

ÖzBu çalışma, fen bilgisi öğretmen adaylarının ışık ve ses konusuyla ilgili zihinsel mo-

dellerini incelemek amacıyla gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın örneklemini, 2014-2015 eğitim ve öğretim yılında Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Eğitim Fakültesinde öğrenim görmekte olan Fen Bilgisi 4. sınıf 39 öğretmen adayı oluşturmaktadır. Çalışmada yöntem olarak Durum Çalışması (Örnek Olay) kullanılmıştır. Veri toplama aracı olarak ışık ve ses ünitesinin ortaokul sınıflarının ortak kazanımlarını içeren 8 açık uçlu sorudan oluşan bir testten yararlanılmıştır. Elde edilen veriler nitel veri analizi olan içerik analizi yöntemiyle yorumlanmıştır. Öğretmen adaylarının açık uçlu sorulara verdikleri cevaplar kategorilere ayrılmıştır. Çalışma sonunda öğretmen adaylarının ışık ve ses kavramlarıyla ilgili birçok ve farklı zihinsel modellere sahip oldukları görülmüştür.

Anahtar Kelimeler: Fen Bilgisi Öğretmen Adayları, Zihinsel Model, Işık ve Ses, Du-rum Çalışması, İçerik Analizi.

An Analysis of Prospective Science Teachers’ Mental Models About Light and SoundAbstract

The purpose of this study is to examine prospective science teachers’ mental models related to issue of light and sound.After a test with a total of 8 open-ended questions were developed, the data was collected from senior 39 prospective science teachers’ at School of Education in Kahramanmaraş Sütçü ImamUniversity in Turkey in the academic year of 2014-2015. Case study was used in the current study. Data was collected using light and sound unit consisting of eight open-ended questions contained in the joint achievements of the junior class has benefited from a test. Study conducted with content analysis method. Prospective teachers' answers to open-ended questions were divided into categories. The results indicated that prospective science teachers’ it has been shown to have different mental models.

Keywords: Prospective Science Teachers, Mental Model, Light and Sound, Case Study, Content Analysis.

FEN BİLGİSİ ÖĞRETMEN ADAYLARININ IŞIK VESES KONUSUYLA İLGİLİ ZİHİNSEL MODELLERİNİN

İNCELENMESİ

*) Öğr.Gör.,HakkariÜniversitesiEğitimFakültesi,FenBilgisiABD (e-posta:[email protected]).

**)Doç.Dr.,AtatürkÜniversitesiKazımKarabekirEğitimFakültesi,FizikEğitimiABD (e-posta:[email protected]).

Emine UZUN (*)

İbrahim KARAMAN (**)

EKEV AKADEMİ DERGİSİ Yıl: 20 Sayı: 65 (Kış 2016)

142 / Emine UZUNDoç. Dr. İbrahim KARAMAN EKEV AKADEMİ DERGİSİ

GirişFenbilimlerieğitimiilebireylerhembilgiedinmektehemdeeldeettikleribubilgileri

günlükhayattakullanarakhayatıkolaylaştırmakadınabecerikazanmaktadırlar(YiğitveÖzmen,2006).Feneğitimininamacıaraştıran,sorgulayan,günlükhayatıylafenkonularıarasındabağlantıkurabilen,bilimindoğasınıtemelfenkavram,ilke,yasavekuramları-nıanlayarakuygunşekillerdekullanabilenbireylerinyetiştirilmesinisağlamaktır(MEB,2006).Fakatfenkonularınıngenelliklesoyutkavramlardanoluşmasıöğrencilerinzihin-lerindekarmaşıklığasebepolmaktadırvebudurumsonucuöğrencilerinfenkonularınıanlamalarıgüçleşmektedir.

Sonyıllardafenkonularınınanlaşılmasındayaşanılanzorluklarıenazaindirebilmekiçin eğitim alanında değişiklikler yapılmıştır. Bu değişiklikler sayesinde öğrencilerinderslereaktifkatılımlarısağlanaraköğrenmeyietkileyenfaktörlerinenazaindirilmesivebaşarınınartmasıhedeflenmiştir.Feneğitimindeöğrenmeyietkileyenfaktörlerdenbiridemodelvemodellemedir.Soyutolankavramlarınmodelleryardımıylasomutlaştırılması-nınöğrenmesürecineolumlukatkılarıolduğubirçokaraştırmatarafındankanıtlanmıştır(Güneş,GülçiçekveBağcı,2004;YiğitveÖzmen,2006;Örnek,2008;Köklü,2009;Ço-banveErgin,2013;ArslanveDoğru,2014).Birmodeloluşturulurkenbirdenfazladuyuorganıaynıandaçalışacağıiçinöğrenmeyiolumluyöndeetkileyenveakıldakalıcılığıartıranbirdurumdur(Gürdal,ŞahinveÇağlar,2001).

Feneğitimindemodellerdendiğindeaklailkgelenbilimselanlamtaşıyanmodellerdir(ÜnalveErgin,2006).Harrison, (2001)veTreagust’a, (2002)göre ise feneğitimindemodelleme,mevcut bilgilerden hareket ederek bir hedefi açık ve anlaşılır bir durumagetirmekiçinyapılanişlemlerbütünüdür,modellemesonundaortayaçıkanürünisemo-delolaraktanımlanır.Modelvemodellemeözelliklefenalanındasoyutolankavramlarıdoğruveanlaşılırbirşekildeaçıklayabilmekveöğrenenlerebilimseldüşünmeveçalışmabecerilerinikazandırmakiçinuzunyıllardırkullanılanbiryöntemdir(Güneşvd.,2004).Ayrıca,modelleröğrenmeortamındabirkavramınkolayanlaşılmasınıveanlaşılanlarındatestedilmesiiçinkullanılabilir(ÇiltaşveIşık,2012).

Feneğitimindemodellerkavramsalmodellerve zihinselmodellerolmaküzere ikibaşlıkaltındatoplanabilir.Kavramsalmodeller,bilimadamları tarafındankabuledilenvepaylaşılan,bilimselbilgilerleuygunolanmodellerdir(GünbatarveSarı,2005).Atommodelleri,ışığıntanecikvedalgamodelleri,güneşsistemimodeli,manyetikalançizgi-lerimodelibirerkavramsalmodellerdir.Zihinselmodelisebireylerinbirkavramlailgiliteorik yaklaşım olarak adlandırdıkları görselleştirmelerdir (Çiltaş ve Işık, 2012).Yanikişilerinzihinselmodellerikavramlarlailgiliduyguvedüşüncelerininneolduğunuyan-sıtır.Örnek’e(2008)göreisebirbireyinzihinselmodellerisessizbilgileriçermektedirvezihinselmodelsahiplerininbumodellerifarkındaolmadankullandıklarısöylenebilir.Birkonuhakkındaçizilenmodellerkişinintümeğitimhayatıboyuncahedefkonuylailgilibilgisinindışayansımasıdır(TreagustveColl,2001).Alanyazınincelendiğindefenbil-gisikonularınınyeraldığızihinselmodelincelemelerioldukçaazdır.

143FEN BİLGİSİ ÖĞRETMEN ADAYLARININ IŞIK VE SES KONUSUYLA İLGİLİ ZİHİNSEL MODELLERİNİN İNCELENMESİ

Fenkonularınıngenelliklesoyutkavramlariçerdiğibilinmektedir.Buçalışmadaor-taokulfenbilimleridersi5.6.7.8.sınıflarınınortakkonusuolanışıkvesesünitesiileilgilifenbilgisiöğretmenadaylarınınsahipolduklarızihinselmodellerinnasılolduğununmerakedilmesibizleribuaraştırmayaitmiştir.Muhakkakkiöğrencilerebukonudakika-zanımlarısağlayacakolanöğretmenlerindekonuhâkimiyetlerininolmasıgerekmektedir.Dolayısıylaöğretmenadaylarınınışıkveseskonusuylailgilizihinselmodellerininnasılolduğununönemibüyüktür.Ayrıcafenbilgisieğitimi lisansprogramındagenelfizik3dersindebukonularyeralmaktadır.Çalışmagrubundakiöğretmenadaylarınınbukonularhakkındaönbilgilerininolduğuvarsayılmıştır.

Çalışmanın AmacıBu çalışmanın amacı, fen bilgisi öğretmen adaylarının ışık ve ses konusuyla ilgili

zihinlerindenasılbirmodelesahipolduklarınıaraştırmaktır.Biröğretmeninsahipolduğuzihinselmodellerinöğrencilereaktarılırkendoğruaktarılmasınınönemibüyüktür.Sahipolunanzihinselmodellerinkalitesiveözellikleri,onlarınneyinasılöğrendiğininbirgös-tergesidir(ÜnalveErgin,2006).Buamaçdoğrultusundafenbilgisiöğretmenadaylarınınışıkveseskonusuylailgilisahipolduklarızihinselmodelleraraştırılacaktır.Fenbilgisimüfredatprogramınagöreışıkveseskonusu5.Sınıf7.Ünite:IşıkveSes;6.Sınıf7.Ünite:IşıkveSes;7.Sınıf5.Ünite:Işık;8.Sınıf4.Ünite:Ses.şeklindeortaokulunherkademesindebulunanveönemiolanbirkonudur.Busebeplefenbilgisiöğretmenadayla-rınınbukonuyuanlatmabiçimizihinlerindebulunanmodellerledeanlaşılabilir.

YöntemBuçalışma,incelenendurumuetraflıcatanımlamayıveaçıklamayıamaçlayanbetim-

selbirçalışmaolupözeldurumyöntemiileyürütülmüştür.Özeldurumyöntemi,gerçekhakkındaderinlemesinebilgiveren,bugerçeğiiçindebulunduğubağlamlayorumlayanve araştırılan gerçek hakkında kısa sürede çalışılmasına imkân sağlayan bir araştırmayöntemiolduğundan (Yin, 2003;Vural veCenkseven, 2005;Çepni, 2007) çalışmanındoğasınauygunolduğudüşünülmektedir.

Araştırmanın ÖrneklemiBu araştırmanın örneklemini, 2014-2015 eğitim - öğretim yılındaKahramanmaraş

SütçüİmamÜniversitesiEğitimFakültesindeöğrenimgörmekteolanFenBilgisi4.sınıföğretmenadaylarından39öğrencioluşturmaktadır.

Veri Toplama AraçlarıAraştırmakapsamındaöğretmenadaylarınınışıkveseskonusuileilgilizihinselmo-

dellerinitespitedebilmekamacıylaöğretmenadaylarınınbirkonudakiteorikbilgileriniortayaçıkaracaknitelikte sekizaçıkuçlu sorudan IşıkveSesKonusuZihinselModelTesti (ISZMT)veri toplamaaracıolarakgeliştirilmiştir.Böyleceöğretmenadaylarınınzihinlerindevarolanmodellertespitedilmişşimdiyekadargörmüşolduklarıışıkveseskonusuöğretimlerininetkisianlaşılmıştır.Zihinselmodeltestigeliştirilirkenfenbilgisimüfredatprogramıaraştırılmışve5.6.7.8.sınıffenbilgisimüfredatındavarolanışık


veseskonusuortakkazanımlarıylaoluşturulmuştur.AraştırmadakullanılanölçmearacıISZMT’niniçerikvekavramgeçerliğinisağlamakadınauzmangörüşünebaşvurulmuştur.Buaşamadafizikalanında2uzmanöğretimüyesive1uzmanfizikeğitimcisinetesttekisorularinceletilmişveuzmangörüşleridoğrultusundagereklidüzeltmeleryapılmıştır.

FenbilgisiöğretmenadaylarınınIşıkveSeskonusuZihinselModelTesti(ISZMT)sorularıaşağıdasunulmuştur:

1- Işıkkavramınıduyduğunuzdazihninizdeoluşanmodeliçizerekaçıklayınız?2- Işıknasılyayılır?Çizerekaçıklayınız?3- Işıkbirengellekarşılaştığındanasıldavranır?Çizerekaçıklayınız?4- Seskavramınıduyduğunuzdazihninizdeoluşanmodeliçizerekaçıklayınız?5- Sesnasılyayılır?Çizerekaçıklayınız?6- Sesbirengellekarşılaştığındanasıldavranır?Çizerekaçıklayınız?7- Işıkveseshangitürortamlardayayılır?Çizerekkarşılaştırınız?8- Işıkveseshızınıkarşılaştırarakzihninizdeoluşanbirmodelleaçıklayınız?Araştırmadahazırlananzihinselmodeltestisorularınınortaokulfenbilgisimüfredat

programınagörekarşılıkgelenkazanımlarayerverilmiştir.

Tablo 1.ISZMTSorularınınIşıkveSesÜnitesiKazanımlarınaGöreDağılımı

Soru KazanımlarMüfredattayeraldığısınıf

1. Işığınbirenerjitürüolduğunuifadeeder. 7.sınıf

2.Birkaynaktançıkanışığın,doğrularboyuncayayıldığınıfarkeder.Işığınsaydambirortamdanbaşkabirsaydamortamageçerkendoğrultudeğiştirdiğinikeşfeder.

5.sınıf

7.sınıf

3.

Bir kaynaktan çıkan ışığın, bir engelle karşılaşmadığı sürece heryönde yayılabileceğini belirtir. Işığın madde ile karsılaştığındayansıyabileceğinikeşfeder.Düzyüzeylerdenyansıyanışığınizleyeceğiyolutahmineder.Işığınhemkırıldığıhemdeyansıdığıdurumlaraörneklerverir.

5.sınıf

6.sınıf7.sınıf

4. Sesinbirenerjituruolduğunuifadeeder. 8.sınıf

5.

Sesinboşluktayayılamayacağınıifadeeder.Sesinkatı,sıvıvegazortamlardayayılabileceğinideneylerlegösterir.Sesinheryöndedalgalarhalindeyayıldığınıfarkeder.Sesdalgalarınınbelirlibiryayılmahızınınolduğunuvebuhızın,sesinyayıldığıortamınyoğunluğunabağlıolarakdeğiştiğiniifadeeder.

5.sınıf

6.sınıf8.sınıf


6.

Hangimalzemelerin sesin yayılmasını daha iyi önleyeceğini tahmineder.Farklıortamları,sesinyayılmasınıönleyebilmedereceleribakımındankarşılaştırır.Sesinbirengelilekarsılaştığındayansıdığınıdeneyilekeşfeder.

5.sınıf

6.sınıf

7.

Sesinhangiortamdayayılıpyayılamayacağınıtahmineder.Sesinyayılabilmesiiçinnedenmaddeselbirortamagerekolduğunu,ortamıntanecikliyapısıylaaçıklar.Işığınhızınınsaydambirortamdanbaşkabirsaydamortamageçerkendeğiştiğiniifadeeder.Sesdalgalarınınbelirlibiryayılmahızınınolduğunuvebuhızın,sesinyayıldığıortamınyoğunluğunabağlıolarakdeğiştiğiniifadeeder.Sesinfarklıortamlardakihızlarınıkarsılaştırır.

5.sınıf

6.sınıf

7.sınıf8.sınıf

8.

Farklıortamları,sesinyayılmasınıönleyebilmedereceleribakımındankarşılaştırır.Işığınbelirlibiryayılmahızınınolduğunuifadeeder.Işığınvesesinhavadakiyayılmahızlarınıkarsılaştırır.

5.sınıf

7.sınıf8.sınıf

Veri AnaliziBuçalışmadaneldeedilenverilernitelaraştırmalardakullanılaniçerikanaliziyön-

temiyleçözümlenmiştir. İçerikanalizinegöreönce toplananverilerkavramsallaştırılır,dahasonradaortayaçıkankavramlaragöremantıklıbirbiçimdedüzenlenirvebunagöreveriyiaçıklayantemalarınsaptanmasıgerekir(YıldırımveŞimşek,2013,s.259).Öğret-menadaylarınınveritoplamaaracındakihersoruyaverdiklericevaplarabakılaraksahipolduklarızihinselmodelleruzmangörüşüalınarakaraştırmacılar tarafındangeliştirilenkategorilereayrılarakanalizedilmiştir.Eldeedilenverileriçerikanaliziileyorumlanmış-tır.Dahasonraöğretmenadaylarınıncevaplarıbenzerlikvefarklılıklarınagöregruplan-dırılmıştır.Buşekildeöğretmenadaylarınınhersoruiçinsahipolduklarızihinselmodeltürübelirlenmişolacaktır.Ayrıcaöğretmenadaylarınınsahipolduklarızihinselmodelle-rinidahaetkilibirşekildeyansıtmakamacıyladoğrudanalıntılarayerverilmiştir.

BulgularÖlçmearacındaneldeedilensonuçlarınözellikleridikkatealınaraköğretmenadayla-

rınınsorularaverdiklericevaplarbenzerlikvefarklılıklarınagöresahipolduklarızihinselmodeltürününtespitedilmesiiçinverilerkategorizeedilmiştir.VeritoplamaaracıolanISZMT’dekisorularınIşıkkavramı,SeskavramıveIşıkveSeskavramkarşılaştırmalarıolmaküzere3bölümdeanaliziyapılmıştır.


Işık Kavramına Ait Zihinsel ModellerÖlçmearacındaışıkkavramıyla ilgiliverilencevaplarabakılaraköğretmenadayla-

rınınsahipoldukları4zihinselmodeltürüsınıflandırılmıştır.Bunlar:1-GüneşModeli,2-NoktasalModel,3-ÇizgiselModel,4-Mum-LambaModeli.

Belirtilenbumodelgruplandırmalarıaraştırmacılartarafındanbelirlenmiştir.Öğret-menadaylarınınverdiklericevaplarabakılaraköğretmenadaylarınınışıkkavramıileilgi-lizihinselmodeltürleriTablo2’deverilmiştir.Modellerkategorizeyapılırken2öğretmenadayınınışıkkavramıileilgilizihinselmodelininolmadığıanlaşıldığındansonuçlar37öğretmenadayıüzerindedeğerlendirilmiştir.

Güneş Modeli:Ölçmearacındakisonuçlarabakıldığındaışıkkavramınıngüneşşek-linebenzetildiğigörülmektedir.Bunagöreışıkkavramıöğretmenadaylarınınzihnindegüneşebenzemektedir.Busoruyaverilencevaplarabakıldığındaöğretmenadaylarının%35’ininbuzihinselmodelesahipolduğugörülmektedir.

Çizgisel Model:Bumodelışıkkavramınısadeceçizgidenoluştuğunuifadeeder.Öğ-retmenadaylarınınzihinselmodellerinegöreheryöndeyayılandüzçizgilerışıkkavra-mınıoluşturanmodellerdir.Verilencevaplaragöreöğretmenadaylarının%21’iışıkkav-ramınıbuşekildemodellemişlerdir.

Mum- Lamba Modeli: Işık kavramına ait sonuçlara göre lamba veyamum, ışığıanlatankavramlardır.Öğretmenadaylarınınsahipolduklarızihinselmodellerebakıldı-ğındamumveyalambanınışıkkavramınıanlatankavramlarolduğudüşünülmektedir.Buşekildeışıkkavramımumveyalambadançıkanışıkışınlarıolaraktanımlanmaktadır.Bumodelesahipöğretmenadaylarının%21oranındaolduğugörülmektedir.

Noktasal Model:Öğretmen adaylarının zihinlerinde oluşan ışık kavramının noktaşeklindemodellediklerigörülmektedir.Bumodelesahipöğretmenadayları ışıkkavra-mıylailgilinoktasalbirkaynaktançıkanışıkışınlarınınolduğunumodellemişlerdir.Nok-tasalmodeltürüneaitcevaplar%18olarakgörülmektedir.


Tablo 2.ÖğretmenAdaylarınınIşıkKavramınaAitZihinselModelleri

9

Tablo 2. Öğretmen Adaylarının Işık Kavramına Ait Zihinsel

Modelleri

1.soru 2.soru 3.soru f %

Gün

eş M

odel

i

13

35

Çiz

gise

l Mod

el

8 21

Mum

-Lam

ba M

odel

i

9

21

Nok

tasa

l Mod

el

7 18


Ses Kavramına Ait Zihinsel ModellerÖğretmenadaylarınınISZMTölçmearacı4.5.ve6.sorulardakiseskavramınaait

verdiklericevaplarabakıldığında3zihinselmodeltürüaraştırmacılartarafındankatego-rizeedilmiştir.Bunagöreseskavramınınzihinselmodellerişuşekildedir:1-DalgasalModel,2-SesKaynağı(MüzikAleti)Modeli,3-İnsanModeli.

ÖğretmenadaylarınınverdiklericevaplarabakılarakoluşturulanbuzihinselmodellerTablo3’tesunulmuştur.Ölçmearacındaneldeedilenbilgileregöre5öğretmenadayınınseskavramıylailgilimodelçizmediklerigörülmüştür.Sonuçlarverilirkenbu5öğrenci-nin sonucudikkatealınmamıştır.Araştırmaseskavramıyla ilgili34öğrenciüzerindendeğerlendirilmiştir.

Ses Kaynağı (Müzik Aleti) Modeli:Bumodelseskavramınıbirkaynağabağlıola-rakoluştuğunuifadeeder.Öğretmenadaylarınınzihinselmodellerinegöreseskaynaklarımüzikaleti,korna,radyov.b.olabilir.Öğretmenadaylarıbumodeltürünegöreseskavra-mınıbirkaynaktançıkansesdalgalarışeklindemodellemişlerdir.Araştırmadabumodeltürünesahipolanöğretmenadayları%38olarakgörülmektedir.

Dalgasal Model:Buzihinselmodelesahipolanöğrencilerseskavramınıhiçbirkay-nakgöstermedensadecedalgalarlaifadeetmişlerdir.Bumodelleöğretmenadaylarıseskavramınıdalgalarolarakmodellemişlerdir.Öğretmenadaylarının%32’sininbumodeltürünesahipolduklarıölçmearacındaneldeedilenverilerebakılarakbelirlenmiştir.

İnsan Modeli:Tablo3’tendeanlaşılacağıüzerebumodelesahipolanöğrencilerseskavramınımodellerkeninsanfigürünükullanmışlardır.Ayrıcaöğretmenadaylarıinsanınduymaorganıolankulakfigürünüdekullanarakseskavramınımodellemişlerdir.İnsanıbirseskaynağıolaraktanımlayanvekulağıdasesiduymasıolarakmodelleyenöğretmenadaylarınınoranı%29’dur.

9

Tablo 2. Öğretmen Adaylarının Işık Kavramına Ait Zihinsel

Modelleri

1.soru 2.soru 3.soru f %

Gün

eş M

odel

i

13

35

Çiz

gise

l Mod

el

8 21

Mum

-Lam

ba M

odel

i

9

21

Nok

tasa

l Mod

el

7 18


Tablo 3. ÖğretmenAdaylarınınSesKavramınaAitZihinselModelleri

11

Tablo 3. Öğretmen Adaylarının Ses Kavramına Ait Zihinsel

Modelleri

4. soru 5.soru 6.soru f %

Ses K

ayna

ğı (M

üzik

Ale

ti) M

odel

i

13

38

Dal

gasa

l Mod

el

11

32

İnsa

n M

odel

i

10

29

IĢık ve Ses Kavramlarının KarĢılaĢtırıldığı Zihinsel

Modeller


Işık ve Ses Kavramlarının Karşılaştırıldığı Zihinsel ModellerÖlçmearacındaki7.ve8.sorularışıkveseskavramlarınınkarşılaştırmasınınyapıl-

dığısorulardır.Sorulardaneldeedilenverilerebakıldığındaöğretmenadaylarınınzihin-lerindeışıkveseskavramlarınınkarşılaştırıldığımodeller3farklıtürdegörselleştirilmiş-tir.Verilerincelendiğinde8öğretmenadayınınbusorularacevapvermemesinedeniylesonuçlar31öğretmenadayıüzerindendeğerlendirilmiştir.Öğretmenadaylarınınışıkveseskavramlarınınkarşılaştırıldığısorularaaitzihinselmodelkategorilerişuşekildedir:1-Araçmodeli,2-Doğa(Şimşek-Gökgürültüsü)modeli,3-Dalga-Çizgimodeli.

Dalga-Çizgi Modeli:Bumodelileöğretmenadaylarıışıkveseskavramlarınıkarşı-laştırırkendalgaveçizgimodelinikullanmışlardır.Bunagöredalgaseskavramınıbelir-tirkençizgideışıkkavramınıbelirtmektedir.Tablo4’tedegörüldüğügibiçizgidalgadandahahızlıdırsonucuöğretmenadaylarıtarafındanbelirtilmiştir.Bumodelesahipöğret-menadaylarının%41olduğugörülmektedir.

Doğa (Şimşek- Gök gürültüsü) Modeli:Bumodelesahipolanöğretmenadaylarıışıkileseskavramlarınıkarşılaştırırkendoğa(şimşekvegökgürültüsü)modeliilemodel-lemişlerdir.Tablo4’tegörüldüğügibidoğaolaylarınıkullanarakışıkveseskavramlarınınkarşılaştırıldığısorularayanıtvermişlerdir.Bumodelesahipolanöğretmenadayları,ölç-mearacınınsonuçlarınagöre%38olarakgörülmektedir.

Araç Modeli:Bumodelışıkveseskavramlarınınkarşılaştırılmasınıaraçkavramıylaanlatanmodeldir.Araçlarıseshızıveışıkhızıolarakmodelleyenöğretmenadaylarıbuşekildekarşılaştırmayaparaksoruyacevapvermişlerdir.Ölçmearacınınsonuçlarınagöre%19öğretmenadayıışıkveseskavramlarınıbumodellekarşılaştırmıştır.

Tablo 4.ÖğretmenAdaylarınınIşıkveSesKavramlarıKarşılaştırmalarınaAit ZihinselModeller

13

7. soru 8. soru f %

Dal

ga Ç

izgi

Mod

eli

13

41

Şim

şek

Gök

Gür

ültü

sü (D

oğa)

M

odel

i

12

38

Ara

ç M

odel

i

6

19

Sonuç ve Öneriler

Bu çalışmada fen bilgisi öğretmenlerinin ışık ve ses konusuyla

ilgili zihinsel modelleri incelenmiştir. Çalışma kapsamında elde edilen

zihinsel modeller öğrencilere yöneltilen sorularla ve uygulanan analiz

yöntemiyle sınırlıdır.

Elde edilen içerik analizi sonuçlarına göre öğretmen adayları

güneş modeli, çizgisel model, mum- lamba modeli ve noktasal model

olmak üzere 4 ayrı modelleme görsellemişlerdir. Adayların %35’inin


Sonuç ve ÖnerilerBuçalışmadafenbilgisiöğretmenlerininışıkveseskonusuylailgilizihinselmodelle-

riincelenmiştir.Çalışmakapsamındaeldeedilenzihinselmodelleröğrencilereyöneltilensorularlaveuygulanananalizyöntemiylesınırlıdır.

Eldeedileniçerikanalizisonuçlarınagöreöğretmenadaylarıgüneşmodeli,çizgiselmodel,mum-lambamodelivenoktasalmodelolmaküzere4ayrımodellemegörselle-mişlerdir.Adayların%35’ininışıkkavramınaaitzihinselmodeliningüneşmodeliolduğugörülmektedir.Budaöğretmenadaylarınınçoğunluğununışıkkavramınıduyduklarındazihinlerindeoluşanmodelingüneşmodeliolduğunugöstermektedir.Bununyanında,öğ-retmenadaylarının%21’ininçizgiselmodelesahipolduğuveışıkkavramınıçizgilerlemodellediklerigörülmektedir.Aynışekildeçalışmagrubunun%21’imum-lambamodeli-nikullanmıştır.BuçalışmadaeldeedilenbulgularŞengören,(2010)çalışmasınınbulgu-larıyladaörtüşmektedir.

13

7. soru 8. soru f %

Dal

ga Ç

izgi

Mod

eli

13

41

Şim

şek

Gök

Gür

ültü

sü (D

oğa)

M

odel

i

12

38

Ara

ç M

odel

i

6

19

Sonuç ve Öneriler

Bu çalışmada fen bilgisi öğretmenlerinin ışık ve ses konusuyla

ilgili zihinsel modelleri incelenmiştir. Çalışma kapsamında elde edilen

zihinsel modeller öğrencilere yöneltilen sorularla ve uygulanan analiz

yöntemiyle sınırlıdır.

Elde edilen içerik analizi sonuçlarına göre öğretmen adayları

güneş modeli, çizgisel model, mum- lamba modeli ve noktasal model

olmak üzere 4 ayrı modelleme görsellemişlerdir. Adayların %35’inin


ÖğretmenadaylarınınseskavramınaaitzihinselmodellerinebakıldığındaDalgasalModel,SesKaynağı(MüzikAleti)ModeliveİnsanModelişeklinde3ayrımodelesahipolduklarıgörülmektedir.Bunagöreöğretmenadaylarının%38’iseskaynağı(müzikaleti)modelinikullanarakseskavramınımodellemiştir.Budaöğretmenadaylarınınseskav-ramınıduyduklarındazihinlerindeoluşanmodelinbirkaynaktarafındanoluşanbiryapıolarakdüşündüklerinigöstermektedir.Ayrıcaeldeedilenzihinselmodellerden%32’si-nindalgasalmodel,%29’ununiseinsanmodeliolarakgörselleştirildiğigörülmektedir.BuçalışmadaeldeedilenbulgularHrepic,ZollmanveRebello,(2010)veŞadoğlu’nun,(2013)çalışmalarınınbulgularıyladaörtüşmektedir.Eldeedilenzihinselmodellereba-kıldığındaçalışmagrubununışıkveseskavramıkarşılaştırmalarınaaitzihinselmodelle-rininaraçmodeli,doğa(şimşek-gökgürültüsü)modeli,dalga-çizgimodeliolduğubulgu-susonucunavarılmıştır.Bunagöreöğretmenadaylarının%41’inindalga-çizgimodelinikullandıklarıgörülmektedir.Bumodelegöreçizgiışıkkavramınıdalgaiseseskavramınıifadeetmektedir.Öğretmenadaylarıçizginindalgadandahahızlıolduğunubumodellegörselleştirmişlerdir.Ayrıcadoğamodelinikullananöğretmenadaylarıışıkveseskav-ramıkarşılaştırmasınıdoğaolaylarıyla resmetmişlerdir.Bumodelikullananlarçalışmagrubunun%38’inekarşılık gelmektedir. Sonolarak araçmodeli ile öğretmen adaylarıaraçlarınhızınagöreışıkveseskavramlarınıifadeetmişlerdir.Grubun%19’lukkısmıdaaraçmodelinikullanarakzihinselmodeloluşturmuştur.

Elde edilen verilere göre öğretmen adaylarının ortaokul fen bilimleri dersinin he-menhemenherkadememüfredatındavarolan ışıkvesesünitesiyle ilgiligenelbaşa-rıdurumlarınınyetersizolduğusonucunaulaşılmıştır.Buçalışmadaeldeedilenverilerdahaönceyapılançalışmalardaeldeedilenverilerledeuyumludur(Ünsal,Güneş,Ergin,2001;KorayveBal,2002;ÇobanveŞengören,2009;Küçüközer,2009;İyibilveArslan,2010;Şengören,2010;Hrepicvd.,2010;KurnazveDeğirmenci,2012;Şadoğlu,2013).Sonuçlarabakıldığındaöğretmenadaylarınınzihinselmodeltürlerininfarklıolduğugö-rülmektedir.Ayrıcabireyinsahipolduğuzihinselmodeller,konuylailgilibilgidüzeyinigöstermektedir.

Budurumdaöğretmenadaylarınınözelliklesoyutkavramlarınolduğufenbilgisiders-lerindedahaçokmodellemeyöntemineyervermelerigerekmektedir.Dahaönceyapı-lançalışmalardadabenzersonuçlarortayaçıkmıştır(Yıldız,2006;ÇobanveŞengören,2009,s.6;KaragözveArslan,2012,s.141;KurnazveDeğirmenci,2012,s.148;Kurnaz,v.d.2013,s.48-49).Fenbilgisikonularınıngörsellerledahaiyianlaşılacağıveöğretmenadaylarınınmodelleştirmeyetenekleriningeliştirileceğiaynıçalışmalardadadilegetiril-miştir.Özelliklelisansaşamasındaalanbilgisiderslerininmüfredatkonularınınmodelle-meyöntemiişlenişşeklinegöredüzenlenmesiönerilmektedir.

KAYNAKÇAArslan,A.veDoğru,M.(2014).Modellemeyedayalıfenöğretimininilköğretimöğrenci-

lerininanlama,hatırdatutma,yaratıcılıkdüzeyleriilezihinselmodelleriüzerineetkisi,Mediterranean Journal of Humanities mjh.akdeniz.edu.tr. 4(2),1-17.


Çepni, S. (2007).Araştırma ve Proje Çalışmalarına Giriş. (3.Baskı),Trabzon:ÜçyolKültürMerkeziYayınları.

Çiltaş,A.,Işık,A.(2012).İlköğretimmatematiköğretmeniadaylarınındiziveserilerleilgilizihinselmodellerininbelirlenmesi,Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 14(2), 167-182.

Çoban,G.Ü.,Şengören,K.S. (2009).Fiziköğretmenadaylarınıngölgekonusundakizihinselmodelleri,Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, 25, 1-8.

Çoban,G.Ü.,Ergin,Ö.(2013).Modellemeyedayalıfenöğretimininetkilerininbilimselbilgiaçısındanincelenmesi,Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi (H. U. Journal of Education), 28(2),505-520.

Günbatar, S. ve Sarı,M. (2005).Elektrik vemanyetizma konularında anlaşılması zorkavramlariçinmodelgeliştirilmesi,Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 25 (1), 185-197.

Güneş,B.,Gülçiçek,Ç.,Bağcı,N.(2004).Eğitimfakültelerindekifenvematematiköğ-retimelemanlarınınmodelvemodellemehakkındakigörüşlerininincelenmesi, Journal of Turkısh Scıence Educatıon. 1(1),35-48.

Gürdal,A.,Şahin,F.,Çağlar,A.(2001).Fen eğitimi "ilkeler, stratejiler ve yöntemler".MarmaraÜniversitesiYay.İstanbul.

Harrison,G.A.(2001).Howdoteachersandtextbookwritersmodelscientificideasforstudents?,Research in Science Education, 31,401-435.

Hrepic,Z.,Zollman,D.A.,Rebello,S.N.(2010).Identifyingstudents’mentalmodelsof soundpropagation:The roleof conceptualblending inunderstandingcon-ceptualchange,Physical Review Special Topics- Physics Education Research. 6(020114),1-18.

İyibil,Ü.,Arslan,A.S.(2010).Fiziköğretmenadaylarınınyıldızkavramınadairzihin-selmodelleri,Necatibey Eğitim Fakültesi Elektronik Fen ve Matematik Eğitimi Dergisi (EFMED). 4 (2),25-46.

Karagöz,Ö.,Arslan,A.S.(2012).İlköğretimöğrencilerininatomunyapısınailişkinzi-hinselmodellerininanaliziJournal of Turkish Science Education,9 (1),132-142.

Koray,Ö.C.veBal,Ş.(2002).İlköğretim5.ve6.sınıföğrencilerininışıkveışığınhızıile ilgili yanlış kavramları ve bu kavramları oluşturma şekilleri.Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi. 22(1),1-11.

Köklü,N.(2009).Elektrik konularının öğretiminde pedagojik-analojik modellerin öğren-ci başarısına etkisi.YüksekLisansTeziOrtaöğretimFenveMatematikAlanlarıEğitimi(FizikÖğretmenliğiProgramı).SelçukÜniversitesiFenBilimleriEns-titüsü.Konya


Kurnaz,M.A., Değermenci,A. (2012).7.Sınıföğrencileriningüneş,dünyaveay ileilgilizihinselmodelleri.İlköğretim-Online, 11(1),137-150.

Kurnaz,M.A.,Tarakçı,F.,Aydın,A.,Pektaş,M.(2013).Elektriklenme,yıldırımveşim-şekileilgiliöğrencizihinselmodellerininincelenmesi.Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 6,(4),33-51.

Küçüközer,A.(2009).Fenbilgisiöğretmenadaylarınınseskonusundakikavramyanılgı-larınınincelenmesi,İlköğretim Online, 8(2),313-321.

MillîEğitimBakanlığı,(2006).İlköğretim fen ve teknoloji dersi öğretim programı, An-kara:MEBYayınları.

Örnek,F.(2008).Models inscienceeducation:applicationsofmodels in learningandteachingscience,International Journal of Environmental & Science Education, 3(2),35–45.

Şadoğlu,G.P.(2013).9thgradestudents’mentalmodelsaboutthesoundconcept,Inter-national Journal of Educational Research and Technology 4,(3),21-26.

Şengören,S.K.(2010).Turkishstudents’mentalmodelsoflighttoexplainthesingleslitdiffractionanddubleslitinterferenceoflight:across-sectionalstudy,Journal of Baltic Science Education, 9 (1),61-71.

Treagust,D.F.,Coll,R.K.(2001).Leamers'mentolmodelsofchemicalbonding,Rese-arch in Science Education. 31,357-382.

Treagust,F.D.(2002). Students’understandingoftheroleofscientificmodelsinlearningscience, International Journal of Science Education, 24(4),357-368.

Ünal,G.,Ergin,Ö.(2006).Feneğitimivemodeller,Milli Eğitim Dergisi,Sayı171,188-196.

Ünsal,Y.,Güneş,B.,Ergin,İ.,(2001).Yükseköğretimöğrencilerinintemelastronomiko-nularındakibilgidüzeylerinintespitineyönelikbiraraştırma,Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 21(3),47-60.

VuralR.A.,CenksevenF.(2005).Eğitimaraştırmalarındaörnekolay(vaka)çalışmaları:Tanımı,türleri,aşamalarıveraporlaştırılması.Süleyman Demirel Üniversitesi, Burdur Eğitim Fakültesi Dergisi,6(10),126-139.

Yıldırım,A.,Şimşek,H.(2013).Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri.Ankara:SeçkinYayıncılık.

Yıldız,H.T.(2006).İlköğretim Ve Ortaöğretim Öğrencilerinin Atomun Yapısı İle İlgili Zihinsel Modelleri.Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, BalıkesirÜniversitesiFenBilimleriEnstitüsü.Balıkesir

Yiğit,N.veÖzmenH.(2006).Fenöğretimineyönelikhazırlananmodellerinkazandır-mayıamaçladıklarıdavranışlaraçısından incelenmesi,OMÜ Eğitim Fakültesi Dergisi,21,1-14.

Yin,R.K.,(2003).Applications of case study research,sage. (2ndedition),CA:Thou-sandOaks.

Documents

FEN BİLGİSİ ÖĞRETMEN ADAYLARININ IŞIK VE SES KONUSUYLA ... Emine... · öğrenim görmekte olan Fen Bilgisi 4. sınıf 39 öğretmen adayı oluşturmaktadır. Çalışmada yöntem