ŞƏFFAFLIĞIN ARTIRILMASINDA BEYNƏLXALQ MALİYYƏ … -FORUM -2011.pdf · müasir informasiya texnologiyasının tətbiq olunmasıdır ki, bunda da ARDNŞ SAP şirkətinin proqramlarına

АЗЯРБАЙЪАН РЕСПУБЛИКАСЫ АУДИТОРЛАР ПАЛАТАСЫАЗЯРБАЙЪАН ИГТИСАДЧЫЛАР ИТТИФАГЫ

ŞƏFFAFLIĞIN ARTIRILMASINDABEYNƏLXALQ MALİYYƏ HESABATLARI

VƏ AUDİT STANDARTLARININ TƏTBİQİ PROBLEMLƏRİ

(Mühasiblərin və auditorlarınIII Avrasiya Forumunun materialları)

B A K I - 2 0 1 2

BBK 65.9(2)26Ş48

Akademik Ziyad SƏMƏDZADƏvə

iqtisad elmləri doktoru, professorVahid NOVRUZOVUN

ümumi rəhbərliyi və elmi redaktəsi iləhazırlanmışdır

Тяртиб едяни:

Сябущи ЭЦЛМЯММЯДОВ

Редактор:

Шакир ЙАГУБОВ

Ş48 Şəffaflığın artırılmasında beynəlxalq maliyyə hesabatları və audit standartlarının tətbiqi problemləri (Mühasiblərin və auditorların III Avrasiya Forumunun materialları). - B.: 2012. - 196 səh.

© Azərbaycan Respublikası Auditorlar Palatası, 2012

Mühasiblərin və auditorların III Avrasiya Forumu

3

Forum Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyinin bərpasının 20-ci ildönümünə həsr olunmuşdur

----------------------------------------------------------------------

Ö N S Ö Z

Əsası ümummilli liderimiz Heydər Əliyev tərəfindən qoyul-muş Azərbaycanın iqtisadi inkişaf konsepsiyasının AzərbaycanRespublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyev tərəfindənuğurla həyata keçirilməsi Azərbaycanın regionda lider dövlətəçevrilməsinə, iqtisadiyyatın ayrı-ayrı sahələrində yüksəknailiyyətlərin əldə edilməsinə və əhalinin rifahının ildən-iləyaxşılaşmasına imkan vermişdir. Eyni zamanda, bu konsep-siya sahibkarlığın və işgüzar fəaliyyətin genişlənməsinə,sağlam rəqabətə əsaslanan azad bazar münasibətlərinin for-malaşmasına, əlverişli investisiya mühitinin bərqərar olmasınayönəldilmişdir. Bazar münasibətlərinin təşəkkül tapdığı vədərinləşdiyi bir şəraitdə müstəqil Azərbaycan Respublikasındadövlətin və cəmiyyət həyatının bütün sahələri tərəqqi etməkdə,iqtisadiyyat yeniləşməkdə və davamlı inkişaf yolundadır.

Bu gün biz belə bir mötəbər sarayda Avrasiya regionununmühasibləri və auditorları üçün çox vacib məsələlərin müza-kirəsində iştirak edəcəyik. Bildiyiniz kimi, bu tədbirdə çox nü-fuzlu istər yerli, istərsə də xarici qurumların nümayəndələriiştirak edir, mən onların hər birinə “Günü-gündən gözəlləşənBakı şəhərinə xoş gəlmisiniz!” - deyirəm və hesab edirəm ki,xarici qonaqlarımızın bizimlə bugünkü tədbirə qatılması Foru-mun daha da yüksək səviyyədə keçməsinə bir rəng qatacaqdır.Ümid edirəm ki, bu Forum beynəlxalq maliyyə hesabatları vəaudit standartlarının tətbiqi və inkişafında böyük əhəmiyyətkəsb edəcəkdir.

Müzakirə olunan mövzulara Forum iştirakçılarının marağı birdaha göstərir ki, bu regionun biznesi qloballaşma prosesininbir hissəsinə çevrilməkdədir. Bu proses şirkətlərin beynəlxalqbazara çıxışı və yerli bazara qlobal investorların cəlb edilməsiilə bağlıdır.

Azərbaycan bu gün qloballaşan dünyanın ən fəalüzvlərindən biridir. Ölkədə liberal iqtisadiyyatın qurulması is-tiqamətində fundamental addımlar atılmışdır, yeni iqtisadi sis-temin formalaşması prosesi əsasən başa çatmışdır.

İslahatların aparılmasına sistemli yanaşmanın nəticəsidir ki,dünyanın ən ciddi siyasətçiləri, iqtisadçı ekspertləri Azərbay-canı qlobal maliyyə böhranından az zərər çəkən və eyni za-manda, dinamik inkişaf edən ölkə kimi dəyərləndirirlər.Azərbaycana verilən bu qiymət həm də onun malik olduğuböyük inkişaf potensialından xəbər verir.

Heç şübhəsiz ki, Azərbaycanda aparılan islahatlara belə biryüksək qiymət Azərbaycan dövlətinin, onun başçısı cənabİlham Əliyevin uğurlu fəaliyyətinin məntiqi nəticəsidir. Prezidentİlham Əliyev qloballaşan dünya iqtisadiyyatında baş verənprosesləri, onların Azərbaycana təsirini obyektivqiymətləndirmiş, dövlət və özəl sektor münasibətlərinin əsilpartnyor, əməkdaşlıq münasibətlərinə çevrilməsi üçün sistemlitədbirlər həyata keçirmiş, ölkədə müəyyən edilmiş strateji kur-sun reallaşması üçün səmərəli icra mexanizmi yaratmış,hökumət strukturları, o cümlədən iqtisadi strukturlar arasındakoordinasiya işinin əhəmiyyətli dərəcədə yüksəlməsinə nail ol-muşdur.

Onu da qeyd etmək lazımdır ki, qloballaşan dünyadabeynəlxalq maliyyə hesabatları və audit standartlarının tətbiqizamanı mühasib və auditorların bilik səviyyələrində bir çox həllolunmamış problemlər də mövcuddur.

4


Mən ümid edirəm ki, bu gün Mühasiblərin və auditorların IIIAvrasiya Forumunda belə problemlərin həlli yolları geniş müza-kirə olunacaqdır. Zənn edirəm ki, belə tədbirlərin hər il keçi-rilməsi məqsədəmüvafiq olardı.

Bütün Forum iştirakçılarına uğurlar arzulayıram.

Ziyad SƏMƏDZADƏ,Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin

İqtisadi siyasət komitəsinin sədri, Azərbaycan İqtisadçılar İttifaqının sədri,

Beynəlxalq İqtisadçılar İttifaqınınvitse-prezidenti, akademik

5


ARDNŞ-də ŞƏFFAFLIQ VƏ ONUN ARTIRILMASINDA BEYNƏLXALQ

MALİYYƏ HESABATI STANDARTLARININ ROLU

Süleyman QASIMOV, ARDNŞ-nin iqtisadi məsələlər üzrə vitse-prezidenti

Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkəti (ARDNŞ) Azərbaycaniqtisadiyyatında mühüm rola malik, dünyanın şaquli inteqrasiya olunmuşiri neft-qaz şirkətlərindən biridir. Şirkət bir neçə xarici ölkədə, o cüm-lədən Gürcüstan, Türkiyə, Ukrayna və Rumıniyada aktiv fəaliyyətgöstərir. ARDNŞ Azərbaycan neftçilərinin şanlı ənənələrini davam vəinkişaf etdirməklə, yeni perspektiv yataqlar kəşf edib, müstəqil şəkildəvə ya beynəlxalq tərəfdaşlarla əməkdaşlıq şəraitində karbohidrogenhasilatı ilə məşğuldur.

Şirkətin fəaliyyəti geoloji-kəşfiyyat işləri, xam neft və təbii qazınhasilatı, daşınması və istehlakı, karbohidrogenlərin emalı, neft-kimyaməhsullarının istehsalı, qaz təchizatı sisteminin idarə oluması kimi genişspektrləri əhatə edir. ARDNŞ Azərbaycan Respublikasının nəinki neft-qaz bazarında liderdir, həmçinin, müasir idarəetmə metodlarının tətbiqisahəsində də ölkədə birincilərdəndir.

ARDNŞ-nin inkişafı və modernləşdirilməsi istiqamətində ciddi işləraparılmış, əsas istehsal və köməkçi sahələrin idarə olunması metodlarıaktiv şəkildə təkmilləşdirilmiş, istehsalat və idarəetmədə avtomat-laşdırma proqramları uğurla həyata keçirilmiş və BMHS-yə keçən təş-kilatlardan birincisi olmuşdur. Bütün bunlar ARDNŞ-nin beynəlxalqlayihələrdə daha aktiv iştirak etməsinə, strateji planların həyata keçi-rilməsinə və beynəlxalq bazarda layiqli yer tutmasına imkan yaratmışdır.Bunun da neft-qaz sənayesində beynəlxalq qurumların və ölkə rəhbər-liyinin tələb etdiyi şəffaflığın ARDNŞ-də təmin olunmasında xüsusi roluolmuşdur.

Son illərdə ARDNŞ-nin idarə olunması sisteminin modern-ləşdirilməsi sahəsində böyük işlər görülmüş, əsasən biznesin səmərəli6


aparılması istiqamətində daha mütərəqqi idarəetmə sistemi tətbiq olun-muş və beynəlxalq praktikaya uyğunlaşdırılmışdır.

Müasir idarəetmə sisteminin əsas tərkib hissələrindən biri müəs-sisənin fəaliyyətinin hər bir sahəsində şəffaflığın təmin olunmasıdır ki,bunun üçün də kompleks tədbirlər həyata keçirilməlidir. Bu tədbirlərinən önəmlisi müəssisənin maliyyə hesabatlarının BMHS-yə keçidi hesabolunur. Təbii ki, yalnız maliyyə hesabatlarının BMHS-yə uyğun tərtibolunması şəffaflığın təmin olunmasında yetərli deyildir. Ancaq bu faktdırki, hesabatların yüksək informasiya şəffaflığı tələb olunan BMHS-yəuyğun olaraq hazırlanması bu istiqamətdə mühüm əhəmiyyətə malikdir.

ARDNŞ nəinki maliyyə hesabatlarının BMHS-yə uyğun olaraq hazır-lanmasına, həmçinin, bütün maliyyə-uçot sisteminin bu standartlarauyğun olaraq aparılmasına qərar vermişdir. Bu isə öz növbəsində şəf-faflığın artırılmasında çox böyük təsirə malikdir, belə ki, maliyyə-uçotsisteminin BMHS-yə uyğun təşkil olunması artıq baza əməliyyatlarısəviyyəsində məlumat açıqlanmasını tələb edir ki, bu da həm uçot, həmdə biznes proseslərinin yenilənməsinə və təkmilləşdirilməsinə gətiribçıxarır.

BMHS-nin tətbiqi prosesində ARDNŞ tərəfindən idarəetmə uçotununda təkmilləşdirilməsi üçün böyük işlər görülmüşdür. Eyni zamanda, is-lahatların davamı olaraq, aşağıdakı işlər də yerinə yetirilmişdir:

• Şirkət üzrə risklərin idarə olunması sisteminin tətbiqi;• Daxili audit sisteminin təşkili;• Xəzinədarlıq sisteminin təşkili;• İT təhlükəsizliyinin təşkili;• Şirkətin inkişaf strategiyası, o cümlədən İT strategiyasının hazır-

lanması. Hazırda şirkətdə fəaliyyətin səmərəliliyinin idarə olunması sisteminin

də işlənib hazırlanması: a) strateji xəritələr vasitəsilə idarəetmə sistemi-nin tətbiqi; b) büdcələşmə prosesinin, idarəetmə uçotu və hesabatınınmodernləşdirilməsi üzrə geniş işlər görülür.

Görülmüş işlərin səmərəliliyinə dəlalət edən faktlardan biri şirkətinhesabatlarının son illər aparıcı beynəlxalq auditor şirkətləri tərəfindənauditinin keçirilməsidir. Dəyişikliklərin səmərəliliyinə və həmçinin,şirkət barəsində informasiya şəffaflığına dəlalət edən digər faktlar isəARDNŞ tərəfindən 2009-cu ildə Fitch Ratings şirkətindən BB+/Stabil,

7


2010-cu ildə isə Moody`s şirkətindən Ba1/Stabil reytinqlərinin əldəolunmasıdır. Hər iki reytinq suveren reytinq səviyyəsində olmuşdur.2010-cu ilin may ayında Fitch Ratings şirkəti ARDNŞ-nin reytinqiniBBB-/Stabilə yüksəltmişdir.

BMHS-yə keçidin həyata keçirilməsi üçün əsas alətlərdən biri dəmüasir informasiya texnologiyasının tətbiq olunmasıdır ki, bunda daARDNŞ SAP şirkətinin proqramlarına üstünlük vermişdir. Hal-hazırdahesabatların BMHS-yə uyğun hazırlanması üçün SAP-ın bir neçə mo-dulu tətbiq olunmuş, əsas biznes proseslərinin səmərəliliyinin artırıl-masına yönəlmiş digər modulların tətbiqi isə həyata keçirilir.

BMHS metodologiyasının işlənib hazırlanması və kompleks İT sis-teminin təqdim olunması çərçivəsində nəinki metodikalar və prosedurlar,həmçinin, proseslər təkmilləşdirilmiş, bütün tərəf-müqabil şirkətlərhaqqında mərkəzləşdirilmiş məlumatlar toplusu yığılmış, ARDNŞ-ninbütün strukturlarında uçotun eyniləşdirilməsinə nail olunmuş, ilkin vəuçot məlumatlarının operativ və etibarlı şəkildə əldə edilməsi və onlaranəzarət təmin olunmuşdur.

İdarəetmə uçotunun və hesabatların hazırlanmasında müasir İT-nintətbiq olunması şirkətin fəaliyyətində şəffafflığın təmin olunmasında ənönəmli şərtlərdən biri olub, çatışmazlıqların və hər hansı dələduzluq hal-larının qarşısının alınmasında böyük rolu vardır. Buna misal olaraq,şirkət üzrə əməkhaqlarının hesablanması sisteminin tətbiqi, ARDNŞ-ninbütün əməkdaşlarının əməkhaqlarının ödənişində şəffafflığın tamamilətəmin edilməsini göstərmək olar. Bundan əlavə, tətbiq olunan SAP HRmodulu şirkət əməkdaşlarının əməkhaqlarının hesablanması və ödənişiniavtomatlaşdırmışdır ki, bu da əməkhaqlarının hesablanmasından başla-yaraq fiziki köçürülməsinədək “insan amili”ni aradan qaldırır. Bu isə öznövbəsində, səhv və ya dələduzluq risklərini minimuma endirir.

Buna digər misal olaraq isə MM/SD modulunun tətbiqini göstərməkolar. Bu modulun köməyi ilə şirkət rəhbərliyi mal-material ehtiyatlarınınhərəkətini nəinki şirkət səviyyəsində, həm də ayrı-ayrı strukturlarsəviyyəsində izləyə və nəzarət edə bilir. HR blokunda olduğu kimi, bumodulun tətbiqinin də iki əsas üstünlüyü vardır:

əldə olan resurslardan istifadənin səmərəliliyinin artırılması; şəffaf və standart satınalmalar prosedurlarının istifadəsi ilə dələduz-

luq hallarının minimuma endirilməsi.8


Digər mühüm addım kimi, şirkətdə xəzinədarlıq funksiyasınınyaradılmasını göstərmək olar. Qabaqcıl dünya təcrübəsinə uyğun olanyeni reqlament və prosedurların işlənib hazırlanması, həmçinin, onlarıntexniki təchizatı nəticəsində şirkətin maliyyə resursları üzərində mərkəz-ləşdirilmiş nəzarət və idarəetmə səviyyəsi yüksəldilmişdir.

ARDNŞ tərəfindən qəbul olunmuş standart və prosedurların həyatakeçirilməsinə, onların aktual olması üçün yenilənməsinə nəzarət edənaidiyyatı komitələr yaradılmışdır ki, bunlardan daxili audit, risklərin vəkadrların idarə edilməsi, satınalmalar komitələrini göstərmək olar. Bukomitələrin formalaşması və işi şirkətin fəaliyyətinin idarə olunmasındaşəffaflığı və səmərəli idarəetməni təmin edir.

Bu komitələr arasında xüsusilə risklərin idarə edilməsi üzrə komitəniqeyd etmək istərdim. Belə ki, ARDNŞ müxtəlif risklərə, o cümlədənköhnə infrastrukturdan istifadə etmə, qiymət, ekoloji, təhlükəsizlik,hüquqi, likvidlik risklərinə məruz qalır. Risklərin idarə olunması pro-sesinin işlənib hazırlanması və avtomatlaşdırılması nəticəsində ARDNŞrəhbərliyi şirkətin fəaliyyətində məruz qaldığı risklər barəsində vacibinformasiya əldə etmək imkanına malik olmuşdur.

ARDNŞ-nin digər mühüm uğuru son illər şirkətin fəaliyyətindəönəmli məsələlərə dair qərarların kollegial qaydada verilməsidir. Bu cüryanaşma nəticəsində bu və ya digər qərarın verilməsi zamanı məsələyəhərtərəfli baxış təmin olunur ki, bu da qərarların qəbul olunmasında şəf-faflığın artırılmasını və məsələnin kompleks təhlil olunmasını təmin edir.

INTERNATIONAL STANDARDS AS A HELP TO TRANSPARENCY AND THE ECONOMY

Geoffrey BRITTON ,President European Federation

of accountants and auditors for SME’s

World Economy-2010IMF GDP Figures In USD (Trillions)

9


Transparency• Knowledge Transfer • Useful for Trade and Capital Flows• National Internal Revenue Purposes

International StandardsAuditing:

• International Auditing Standards (ISAs)Accounting:

• International Financial Reporting Standards (IFRS)• IFRS for SME’s – 73 Countries have adopted or planned

(including Azerbaijan, Kyrgyzstan, Moldova, Turkey)

Conclusion• Increase in International Trade is a reality• The need for greater business understanding is essential• Financial Statements are an efficient, eloquent and elegant form

of presentation of financial performance• Accuracy of such statements is paramount in order to create

maximum trust • SME’s are the worlds largest employers and collectively the

largest contributors to global GDP

I will remain at the conference for the rest of the day and will be pleasedto meet you and discuss any of the issues and challenges facing theglobal profession.10


World 62.9 100.00%

European Union 16.2 25.75%

United States 14.6 23.20%

China 5.8 9.20%

Japan 5.4 8.50%

Brazil 2.0 3.10%

Rest of World 18.9 29.20%

BEYNƏLXALQ MALİYYƏ HESABATI VƏ MİLLİ MÜHASİBAT UÇOTU STANDARTLARININ TƏTBİQİ

İQTİSADİYYATDA ŞƏFFAFLIĞIN ƏSAS ELEMENTİ KİMİ

Yəhya MUSAYEV,Azərbaycan Respublikası

müdafiə sənayesi nazirinin müavini

Əsası Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyevtərəfindən qoyulan və hal-hazırda Azərbaycan Respublikasının Prezi-denti cənab İlham Əliyev tərəfindən davam etdirilən siyasi, iqtisadi,sosial və digər sahələrdə islahatların uğurlu nəticələri, habelə qanunveri-cilik bazasının daim təkmilləşdirilməsi maliyyə resurslarının şəffaf idarəedilməsində mühüm əhəmiyyət kəsb etmişdir.

Görülmüş işlərlə yanaşı, ölkədaxili qanunvericilik bazasının for-malaşdırılmasında yeni normativ hüquqi aktların qəbul olunması bu gündə şəffaf idarəetmənin prioritet hədəf olduğunu deməyə əsas verir. Xü-susilə əlamətdardır ki, qabaqcıl dünya təcrübəsi nəzərə alınmaqla iqti-sadiyyatda şəffaflığın artırılması istiqamətində səmərəli qərarların qəbuledilməsi, təkcə dövlətin deyil, eyni zamanda, sahibkarların və əhalininmənafelərinin qorunması sahəsində real imkanlar yaradır.

İqtisadiyyatda şəffaflığın artırılması istiqamətində respublikadaaparılan məqsədyönlü tədbirlər çərçivəsində Avropanın və Asiyanın birçox ölkələrinin nüfuzlu qurumlarının nümayəndələrinin iştirakı ilə keçi-rilən Mühasiblərin və auditorların III Avrasiya Forumunun əhəmiyyə-tini xüsusi qeyd etmək istəyirəm. Təbii ki, bu növ tədbirlər dinamikinkişafda olan ölkəmizin müvafiq iqtisadi qurumlarında çalışanlara,sahibkarlara, təsərrüfat subyektlərinin rəhbərlərinə metodiki köməkgöstərilməsində önəmli rol oynayır.

Bazar iqtisadiyyatı şəraitində müəssisə və təşkilatların sağlammaliyyə mənbələrinin axtarılması, etibarlı tərəfdaşların tapılması,davamlı mənfəətliliyinin təmin edilməsi üçün dürüst və etibarlı infor-

11


masiya lazımdır. Belə informasiya isə müasir standartlara cavab verənuçot və hesabat sistemi vasitəsilə hazırlana bilər. Bu baxımdan, ölkədəfəaliyyət göstərən yerli şirkət, müəssisə və təşkilatların uçot və hesabat-larının Beynəlxalq Maliyyə Hesabatları Standartlarına uyğunlaşdırılmasıonların inkişafına təkan verən amillərdən biri ola bilər.

Mühasibat uçotunun yeni prinsiplərinin müəyyən edilməsi baxımın-dan “Mühasibat uçotu haqqında” Azərbaycan Respublikasının 2004-cüil 29 iyun tarixli Qanunu və həmin Qanunun tətbiq edilməsi barədəPrezident fərmanı mühasibat uçotu sahəsində dövlət tənzimlənməsininhəyata keçirilməsi istiqamətində mühüm sənədlərdir. Bu sahədə dövləttənzimlənməsinin əsas məqsədi kommersiya və qeyri-kommersiya təş-kilatları üçün Beynəlxalq Maliyyə Hesabatları Standartları və onlarınəsasında yaradılmış Milli Mühasibat Uçotu Standartlarını hazırlayıb tət-biq etməklə, ölkədə mühasibat uçotunun beynəlxalq standartlar əsasındainkişaf etdirilməsini və maliyyə hesabatlarının şəffaflığını təmin et-məkdən ibarətdir.

Fəaliyyətə başladığı gündən Müdafiə Sənayesi Nazirliyində ölkəninmüdafiə qüdrətinin möhkəmləndirilməsi istiqamətində mühüm işlərgörülmüşdür. Müdafiə Sənayesi Nazirliyinin qarşısında qoyulmuşstrateji vəzifələrin həlli üçün hər il dövlət büdcəsindən ayrılan vəsaitlərinünvanlı və məqsədli xərclənməsində düzgün uçotun aparılması mühüməhəmiyyət kəsb edir. Bu baxımdan, Beynəlxalq Maliyyə HesabatlarıStandartlarının və onların əsasında yaradılmış Milli Mühasibat UçotuStandartlarının tətbiqi Müdafiə Sənayesi Nazirliyi və onun tabeliyindəolan müəssisə və təşkilatlar üçün də aktualdır.

Mühasibat uçotu sisteminin təkmilləşdirilməsi ilə əlaqədar olaraqnazirliyin tabeliyinə verilmiş müəssisə və təşkilatlarda daha çevikmaliyyə aparatının yaradılması üçün müvafiq struktur dəyişiklikləriaparılmış və kadrların attestasiyası keçirilmişdir.

Bununla yanaşı, beynəlxalq və milli standartların tədrisi üzrə kadrhazırlığının həyata keçirilməsi üçün nazirliyin tabeliyində olan təsərrüfathesablı və büdcədən maliyyələşən müəssisə və təşkilatların bu sahədəişləyən mütəxəssisləri üçün Professional Maliyyə Menecerləri Assosi-asiyasının tədris mərkəzi “İnfosistem-Link” MMC tərəfindən, müvafiqolaraq, “Beynəlxalq Maliyyə Hesabatlarının Standartları” və “BüdcəTəşkilatları üçün Milli Mühasibat Uçotu Standartları” təlim kursu keçi-12


rilmiş və kursu müvəffəqiyyətlə bitirən mütəxəssislərə diplom və serti-fikatlar verilmişdir.

Beynəlxalq standartlara keçidlə əlaqədar təlim kurslarının təşkilimühüm bir problem kimi qarşıya qoyulmalıdır. Belə ki, BMHS üzrəqısamüddətli kurs keçmiş az sayda mütəxəssislə uçotun lazımi səviyyədətəşkili və aparılması mümkün deyildir. Bu səbəbdən kadr hazırlığıkütləvi şəkildə aparılmalıdır. Yeri gəlmişkən, bir neçə dəfə MaliyyəNazirliyi tərəfindən kurslar təşkil olunsa da, bu kurslar qısamüddətli ol-muşdur və məhdud sayda mütəxəssislərin iştirakı təmin edilmişdir.

Kursların təşkili ödənişli olduğundan müəssisə və təşkilatlar kifayətqədər kadr hazırlaya bilmirlər. Kadr hazırlığının zaman tələb etdiyinivə müəssisələrin imkanlarının məhdudluğunu nəzərə alsaq, bu, dahaqabarıq nəzərə çarpır. Büdcədən maliyyələşən təşkilatlarda mütəxəssis-lərin ixtisasartırma kurslarına göndərilməsi üzrə vəsait nəzərdə tutulsada, bu vəsaitlər kifayət qədər deyildir və yaxşı olardı ki, BeynəlxalqMaliyyə Hesabatları Standartlarının və Milli Mühasibat Uçotu Stan-dartlarının tətbiqi ilə əlaqədar mütəxəssislərin hazırlanması üçün dövlətbüdcəsindən vəsaitin ayrılması nəzərdə tutulsun.

Qeyd etmək istəyirəm ki, Professional Maliyyə Menecerləri Assosi-asiyasının tədris mərkəzi “İnfosistem-Link” MMC-nin mütəxəssislərininköməyi ilə Müdafiə Sənayesi Nazirliyinin “Büdcədən maliyyələşən təş-kilatlarının uçot siyasəti” hazırlanmış və təsdiqlənmək üçün MaliyyəNazirliyinə təqdim edilmişdir. Bununla yanaşı, nazirliyin büdcədənmaliyyələşən təşkilatları Milli Mühasibat Uçotu Standartlarına keçidihəyata keçirmiş və 2009-2010-cu illər üçün illik maliyyə hesabatlarıhəmin standartlara uyğun tərtib edilərək, müvafiq dövlət orqanlarınatəqdim olunmuşdur.

Nazirliyin təsərrüfathesablı müəssisə və təşkilatlarında da yeni stan-dartlara keçidlə əlaqədar işlər davam etdirilir. İlk öncə, həmin müəs-sisələrin “Uçot siyasəti” hazırlanmışdır. Hal-hazırda mühasibat uçotununbeynəlxalq standartlara keçilməsi ilə əlaqədər müvafiq qanunvericilikaktlarına uyğun olaraq tədbirlər həyat keçirilir.

Mühasibat uçotunun avtomatlaşdırılması üçün Maliyyə Nazirliyitərəfindən büdcə təşkilatlarına Milli Mühasibat Uçotu Standartlarınauyğun olaraq hazırlanmış “Günəş” proqramının büdcə versiyasından isti-fadə hüququnun verilməsi təqdirəlayiqdir. Yeri gəlmişkən, təsərrüfat-

13


hesablı dövlət müəssisə və təşkilatlarına da “Günəş” proqramının kom-mersiya versiyasından istifadə hüququnun verilməsi məqsədəuyğun olardı.

Bundan başqa, büdcədən maliyyələşən təşkilatlarda “Büdcə Təşki-latları üçün Milli Mühasibat Uçotu Standartlarına uyğun olaraq müha-sibat uçotunun təşkili və aparılmasına dair Tövsiyələr”inhazırlanmasının standartların tətbiqi və mütəxəssislərə kömək baxımın-dan müsbət əhəmiyyəti qeyd edilməlidir.

Mühüm məsələlərdən biri də birləşdirilmiş (konsolidə edilmiş)hesabatların hazırlanmasıdır. Hazırda büdcə təşkilatlarının tabeliyindəolan və yalnız büdcədən maliyyələşən təşkilatların hesabatlarını bir-ləşdirilmiş hesabata daxil edirlər. Lakin hər bir nazirliyin tabeliyindətəsərrüfathesablı və nizamnamə kapitalında dövlət payı olmaqlayaradılan birgə müəssisələr mövcuddur. Bu müəssisələrin hesabatlarınınbirləşdirilmiş (konsolidə edilmiş) hesabatlara daxil edilməsi me-xanizminə aydınlıq gətirilməlidir.

Sonda bu forumun təşkilində əməyi olanların hər birinə təşəkkürümübildirmək istəyirəm. Əminəm ki, belə tədbirlərin keçirilməsi mövcudproblemlərin həlli istiqamətində mühüm rol oynamaqla yanaşı, qarşılıqlımünasibətlərin formalaşmasına da zəmin yaradacaqdır.

TRANSPARENCY AND ACCOUNTABILITYROLE OF THE ACCOUNTANCY

PROFESSION TODAY

Szymon RADZISZEWICZ,Manager of program for overseeing

the Member Body Development ofInternational Federation of Accountants

International Landscape Today• Pressure on the broader financial architecture

- Economy in recovery• Globalization

- Information, Capital, Accountants moving across borders

14


• Diverse and segmented- Large multinationals and smaller local SMEs- International network firms and local SMPs

High Quality Standard Setting• International Auditing and Assurance Standards Board (IAASB)• International Ethics Standards Board for Accountants (IESBA) • International Accounting Education Standards Board (IAESB)• International Public Sector Accounting Standards Board

(IPSASB)

Ongoing Process• Review • Exposure• Discussion• Promulgation

Is that enough?

Solid Financial and Accounting InfrastructureThe 5 E:EducationExperienceExaminationEthicsEnforcement

The Goal – Provide Quality Information• Contribute to economic stability and growth• Enhance efficiency and accountability of businesses• Promote and support governmental transparency and accountability• Be a key player in rebuilding confidence in financial markets

The Role – Be The Voice• Educate and advocate the role of the profession • Raising awareness about the need for accountants and auditors

- Public sector and private sector • Input into development of legislation and regulation

15


The Role – Provide Support• Training and examination• If not the standard-setter:

- Input into the development of standards• Support implementation of standards• Promote and monitor adherence to ethics and independence

requirements

The Role – Leadership Through Action• Commitment to the public interest• Adherence to values of integrity, transparency and expertise• Commitment to follow high standards• Ongoing education• Oversight of its public interest activities

Free Resources Available Online• http://web.ifac.org/clarity-center/index• http://www.ifac.org/Ethics/Resources.php • http://www.ifac.org/financial-crisis• http://www.ifac.org/SMP• http://www.ifac.org/Translations/ • http://web.ifac.org/isa-adoption/chart

AZƏRBAYCANDA AUDİT: TƏŞƏKKÜLDƏNBEYNƏLXALQ STANDARTLARA DOĞRU

Vahid NOVRUZOV,Azərbaycan Respublikası

Auditorlar Palatasının sədri,iqtisad elmləri doktoru, professor

Ümummilli liderimiz, müstəqil Azərbaycan dövlətinin memarı və qu-rucusu Heydər Əliyev tərəfindən imzalanmış “Auditor xidməti

16


haqqında” 1994-cü il 16 sentyabr tarixli Azərbaycan Respublikası Qa-nununa əsasən yaradılmış Azərbaycan Respublikası AuditorlarPalatasının fəaliyyətə başlamasından 15 il ötür.

Ölkə auditorları üçün çox əlamətdar olan bu ildönümü ilə əlaqədarAzərbaycan auditinin on beş ildə keçdiyi inkişaf yolundan söz açmaz-dan əvvəl, sonsuz minnətdarlıq hissi ilə qeyd etməyi vacib sayırıq ki,hamımızda Vətənimizin bu günü və sabahı üçün qanuni iftixar hissidoğuran bütün nailiyyətlər kimi, “Auditor xidməti haqqında” Qanununqəbul edilməsi və bunun əsasında ölkədə audit sisteminin formalaşıbinkişaf etməsi də bilavasitə ulu öndərimiz Heydər Əliyevin adı iləbağlıdır.

Azərbaycan Respublikasının müstəqil, demokratik inkişaf yolunaqədəm qoymasından sonra ölkədə həyata keçirilən radikal iqtisadi isla-hatlar və idarəetmə sisteminin təkmilləşdirilməsi, xəzinədarlıq sistemi-nin yaradılması, nazirlik, komitə və başqa mərkəzi icra hakimiyyətiorqanlarında mövcud olan nəzarət-təftiş qurumlarının ləğv olunması,dövlət orqanlarına onların öz səlahiyyətlərinə aid olmayan yoxlamalaraparılmasının qadağan edilməsi və bu istiqamətdə ardıcıl şəkildəhəyata keçirilən digər məqsədyönlü tədbirlər ölkədə beynəlxalq stan-dartlara cavab verən maliyyə nəzarəti sisteminin qurulmasını zərurətəçevirdi və maliyyə nəzarətinin bütün dünyada geniş yayılmış,mütərəqqi forması olan auditin (auditor xidmətinin) Azərbaycanda datətbiqi həyati tələbata döndü.

“Auditor xidməti haqqında” Qanunun qəbul olunması ümummilliliderimiz Heydər Əliyevin demokratik dünya dəyərlərinə sədaqətinin,bazar iqtisadi infrastrukturları sistemində auditə verdiyi dəyər vəəhəmiyyətin parlaq təzahürü idi.

Xalqın təkidli tələbi ilə, taleyüklü bir məqamda ölkədə siyasi rəh-bərliyə qayıdan Heydər Əliyevin işləyib hazırladığı və sərt planlı təsər-rüfat sistemindən bazar münasibətlərinə keçidin bitkin konsepsiyasıolan iqtisadi inkişaf strategiyası tarixən qısa müddət ərzində Azərbay-canın iqtisadi inkişafın bütün əsas göstəricilərinə görə CənubiQafqazda lider dövlətə çevrilməsinə və beynəlxalq maliyyə təsisatlarınındəyərləndirmələrində “sabit və dinamik inkişaf edən ölkə” imiciqazanmasına imkan yaratmışdır.

***17


Ölkədə auditor xidmətinin dövlət tənzimlənməsini təşkil etmək, busahədə olan və Azərbaycan Respublikasında auditor xidmətinininkişafına və təkmilləşdirilməsinə yönəlmiş normativ aktların layi-hələrini, tədbirlər sistemini hazırlamaq, dövlətin, təsərrüfat subyekt-lərinin və auditorların (auditor təşkilatlarının) mənafelərini müdafiəetmək, öz fəaliyyətində “Auditor xidməti haqqında” Qanundan, digərqanunvericilik və normativ hüquqi aktlardan irəli gələn tələblərə au-ditorlar (auditor təşkilatları) tərəfindən riayət edilməsinə nəzarət etməkməqsədilə yaradılan və 1996-cı il aprelin 4-dən fəaliyyətə başlayanAzərbaycan Respublikasının Auditorlar Palatası ötən illər ərzində Azər-baycanda auditor xidmətini mütərəqqi dünya təcrübəsinə uyğun şə-kildə təşkil etmək və tənzimləmək, milli audit sisteminin inkişafınıtəmin etmək üçün ən əvvəl, mükəmməl normativ hüquqi bazanınyaradılması qayğısına qalmış və bu məsələni daim diqqət mərkəzindəsaxlamışdır. Nəticədə 1994-2010-cu illər ərzində üst-üstə 200-dən artıqnormativ hüquqi aktda, o cümlədən ölkə Prezidentinin imzaladığı 50-dən artıq fərman və sərəncamda müstəqil auditin iqtisadiyyatda tətbiqizərurəti və tətbiq sahələri, fəaliyyət istiqamətləri əksini tapmışdır. Azər-baycanda sosial-iqtisadi inkişafın təkcə son beş ilində auditor xidmətiilə əlaqədar 39 hüquqi akt, o cümlədən 9 qanun qəbul edilib. Onlardan2-si - «Auditorun peşə məsuliyyətinin icbari sığortası haqqında» və«Daxili audit haqqında» qanunlar MDB məkanında analoqu olmayanqanunvericilik aktlarıdır.

Təxminən on il əvvəl Azərbaycan Respublikasında audit sisteminininkişafı konsepsiyasını hazırlayarkən biz qabaqcıl dünya təcrübəsinəzərə alınmaqla, daxili auditin geniş tətbiq edilməsini mühüm bir vəzifəkimi qarşıya qoymuşduq. Bu gün isə qanuni iftixar hissi ilə qeyd edirikki, artıq bu problem həllini tapmışdır: MDB məkanında ilk dəfəolaraq Auditorlar Palatasının təklifləri əsasında işlənib hazırlanmış“Daxili audit haqqında” Azərbyacan Respublikası Qanununun layi-həsi Azərbaycan Prezidenti möhtərəm İlham Əliyevin təqdimatı əsasında2007-ci il mayın 22-də Milli Məclis tərəfindən qəbul edilmiş, NazirlərKabinetinin qərarı ilə “Daxili audit haqqında” Qanunun məcburi auditinobyektləri üzrə mərhələlərlə tətbiqi müddətləri müəyyənləşdirilmişdir,daxili auditin özünütənzimləməsi isə Qanunla daxili auditorların ictimaibirliyinə - düz 12 il əvvəl Auditorlar Palatasının müraciətinə əsasən18


mənzil-qərargahı ABŞ-da yerləşən beynəlxalq Daxili Auditorlar İnsti-tutunun MDB ərazisində yaradılmış ilk bölməsi olan «Audit-Azərbay-can» İctimai Birliyinə həvalə olunmuşdur. «Audit-Azərbaycan» İctimaiBirliyi öz qarşısına ölkəmizdə daxili auditor peşəsinin yayılması vəinkişaf etdirilməsi, daxili auditorlar arasında peşə münasibətlərinin güc-ləndirilməsi, onların mənafelərinin və müstəqilliyinin qorunması,peşənin standart və normalarının işlənib hazırlanması, təkmilləşdirilməsiməqsədlərini qoymuş və bu istiqamətdə fəaliyyətini inamla davam et-dirmişdir.

Ötən müddət ərzində Birlik yetərincə təşkilatlanmış, daxili auditorpeşəsinin təbliği və inkişafı üzrə nüfuzlu milli quruma çevrilmiş, 2008-ci ilin yanvarından isə institut statusu almışdır - indi birlik rəsmən Azər-baycan Daxili Auditorlar İnstitutu (ADAİ) adlanır.

«Daxili audit haqqında» Qanunun tətbiqinin icrası ilə əlaqədar Au-ditorlar Palatası Azərbaycan Daxili Auditorlar İnstitutu ilə birlikdə«Daxili auditin əsasları» adlı kurs təşkil etmiş, müxtəlif idarə və müəs-sisələr üçün sertifikatlı daxili auditorların hazırlanmasına başlamışdır.İndiyə qədər 18 kurs keçirilmiş və bu kursları bitirən 188 nəfər daxiliauditor sertifikatı almışdır. Həmçinin, Auditorlar Palatası əmək-daşlarının və ADAİ üzvlərinin qüvvəsi ilə 20 çap vərəqi həcmində«Daxili audit» adlı dərs vəsaiti hazırlanaraq, Təhsil Nazirliyinin qrifi ilənəşr etdirilmişdir. Bundan əvvəl isə Palata Şurasının qərarı ilə «Daxiliaudit: Qanunvericilik və normativ sənədlər» toplusu, habelə beynəlxalqDaxili Auditorlar İnstitutunun rəsmi icazəsi ilə «Daxili auditin peşətəcrübəsi üzrə beynəlxalq standartlar»ın Azərbaycan dilində tərcüməsinəşr edilərək, ADAİ-nin üzvlərinə pulsuz olaraq paylanmışdır. Bundanəlavə, «Müəssisə və təşkilatlarda daxili audit xidmətinin təşkili üzrə nü-munəvi proqram» da işlənib hazırlanmışdır. Auditorlar Palatasıtərəfindən ölkədə daxili auditin təbliğinə, daxili auditor peşəsinininkişafına bu qədər diqqət yetirilməsinin isə bir əsas səbəbi var: müəssisəvə təşkilatlarda idarəetmənin səmərəli təşkilinə yardım edən daxili auditnəticə etibarilə kənar (müstəqil) auditor yoxlamalarının özülü hesab olu-nur və bu missiyanı yerinə yetirir.

Beləliklə, MDB ölkələri arasında birinci olaraq Azərbaycanda daxiliauditor fəaliyyətinin həyata keçirilməsi qanunvericiliklə hüquqi təsbitinitapmışdır. “Daxili audit haqqında” Qanun Azərbaycan Respublikasının

19


Prezidenti cənab İlham Əliyevin şəffaflığın təmin olunması və korrup-siyaya qarşı mübarizə strategiyasının hüquqi təməlində özünəməxsusyer tutmaqla, ölkəmizin beynəlxalq aləmdə nüfuzunun artmasına daəvəzedilməz bir töhfədir. Yeri gəlmişkən, 2008-ci ilin noyabrında bizAvropa Daxili Audit İnstitutları Konfederasiyasının Berlin şəhərindəkeçirilən illik konfransında iştirakımız zamanı Azərbaycanın audit qa-nunvericiliyi barədə nümayəndələrə məlumat verərkən avropalı həmkar-larımız da “Daxili audit haqqında» Azərbaycan RespublikasınınQanununu, bütövlükdə milli audit qanunvericiliyimizi yüksəkqiymətləndirdilər, bu sahədə Azərbaycandan çox şey öyrənməyinmümkün olduğunu bildirdilər.

İlkin layihəsi Auditorlar Palatası tərəfindən hazırlanmış başqa birqanun - Azərbaycan Respublikasında auditor xidməti göstərən fiziki vəhüquqi şəxslərin auditin subyekti qarşısında peşə məsuliyyətinin icbarisığortası sahəsində münasibətləri tənzimləyən, onun təşkilati, hüquqi vəiqtisadi əsaslarını müəyyənləşdirən “Auditorun peşə məsuliyyətininicbari sığortası haqqında” 2007-ci il 22 may tarixli Qanun da bilavasitədövlətimizin başçısının qanunvericilik təşəbbüsünün nəticəsi, auditorəməyinə verdiyi yüksək qiymətin ifadəsidir.

Auditorlar Palatası tərəfindən aparılan araşdırmalar göstərirdi ki,mövcud qanunvericiliyə görə, məcburi auditdən keçməli olan təsərrüfatsubyektlərinin müəyyən hissəsi auditdən keçmir, maliyyə hesabatlarınıdərc etdirmir, yaxud bu hesabatları dərc etdirərkən onun dürüstlüyünüauditor rəyi ilə təsdiqləmirlər. Halbuki xüsusi qanunvericilik aktları iləyanaşı, Azərbaycan Respublikasının Vergi Məcəlləsində də məcburi au-ditdən keçməli olan təsərrüfat subyektlərinin öz hesabatlarını dövlətvergi orqanlarına təqdim edərkən və ya mətbuatda dərc etdirərkən audi-tor rəyinin əlavə olunması hesabatın mütləq ünsürü, vergi ödəyicilərininvəzifəsi kimi təsbit edilmişdir. Əməkdaşlıq əlaqələri qurduğumuzölkələrin qanunvericilik təcrübəsinə əsaslanaraq, biz bu neqativ halınkökünü kəsmək yolunu mövcud qanunvericiliyə müvafiq dəyişiklik vəəlavələrin edilməsində gördük. Möhtərəm Prezident İlham Əliyevinxeyir-duası ilə Milli Məclis 2011-ci il 11 fevral tarixində AzərbaycanRespublikasının İnzibati Xətalar Məcəlləsinə “Məcburi auditdənyayınma” adlı yeni maddə əlavə etmişdir. Həmin maddəyə görə, qanunlanəzərdə tutulmuş hallarda həyata keçirilməli olan məcburi auditdən20


yayınmağa görə vəzifəli şəxslərin 300 manatdan 600 manatadək miq-darda, hüquqi şəxslərin isə 1500 manatdan 2500 manatadək miqdardacərimə edilməsini nəzərdə tutulur. Zənnimizcə, bu, ölkədə həyata keçi-rilən şəffaflıq və antikorrupsiya tədbirləri vəsiləsində mühüm şərt ol-maqla, həm də dövlətimizin başçısının auditə verdiyi yüksək dəyərinifadəsidir.

Qanunvericiliklə nəzərdə tutulmuş funksiya və səlahiyyətlərinəuyğun olaraq, Azərbaycan Respublikasının Auditorlar Palatası milliaudit sisteminin normativ hüquqi bazasının formalaşması sahəsindəxeyli iş görmüşdür. O cümlədən mövcud qanunvericilik əsasgötürülməklə və müvafiq beynəlxalq təcrübə və tövsiyələr nəzərə alın-maqla, 1996-2010-cu illər ərzində 38 əsas və 5 köməkçi (xidmətedici)audit standartı, 50-dək təlimat, qayda və metodik göstəriş, iqtisadiyyatınayrı-ayrı sahələrinin inkişaf xüsusiyyətlərinə uyğun olaraq sahəvi au-ditlərin aparılmasına dair 11 proqram, habelə “Auditorların Peşə EtikasıMəcəlləsi” işlənib hazırlanmış və Palata Şurasında təsdiqləndikdən sonrasərbəst auditorların və auditor təşkilatlarının istifadəsinə verilmişdir.

Auditin inkişafını şərtləndirən əsas amillərdən biri beynəlxalqtələblər səviyyəsində fəaliyyət göstərmək iqtidarında olan kadrlarınhazırlanması və onların ixtisas səviyyəsinin daim artırılmasıdır. Audi-torların milli və beynəlxalq təcrübə baxımından hazırlanmasımərhələsində gözlənilən nəticələrin əldə olunması üçün bir sıra xü-susiyyətləri nəzərə almaq, o cümlədən auditor adı almaq istəyən şəxslərqarşısında ixtisasın əhəmiyyətliliyi baxımından zəruri tələblər qoymaq;hazırlıq kurslarında beynəlxalq təcrübəyə uyğun zəruri ixtisas səviyyə-sinə yiyələnməni təmin etmək; hazırlıq kursları dövründə praktika(təcrübə) keçilməsini təşkil etmək; auditor adı almaq üçün imtahan ver-miş şəxslərin bilik səviyyələrini müvafiq beynəlxalq təcrübəyə uyğunhazırlanacaq meyarlar üzrə qiymətləndirmək Auditorlar Palatasının daimdiqqət yetirdiyi məsələlərdir.

Ölkə qanunvericiliyinə görə, auditor fəaliyyəti sahibkarlığın xüsusirazılıq (lisenziya) tələb edən bir növüdür və Azərbaycan Respub-likasının ərazisində auditor fəaliyyəti göstərmək hüququ verən lisen-ziyaların verilməsi Auditorlar Palatasının səlahiyyətlərinə aidedilmişdir. “Auditor xidməti haqqında” Azərbaycan Respublikası Qa-nununa görə, auditor adı almaq, yəni auditor fəaliyyəti göstərmək

21


hüququ verən lisenziyanı əldə etmək üçün fiziki şəxslər müəyyən olun-muş qaydada imtahan verməlidirlər. Auditorlar Palatası auditor adıalmaq üçün imtahanların təşkili və keçirilməsinə kadr hazırlığı sahəsindəfəaliyyətinin mühüm istiqamətlərindən biri kimi baxır. Ötən illər ərzindəauditor adı almaq istəyən şəxslər üçün Auditorlar Palatası tərəfindən 28dəfə imtahan keçirilmiş, həmin imtahanlarda Azərbaycan Respub-likasının 443 vətəndaşı iştirak etmiş və onlardan 367 nəfəri müvəffəqnəticə göstərərək, auditor fəaliyyəti ilə məşğul olmaq üçün lisenziyaalmaq hüququ qazanmışdır. Ümumiyyətlə isə 1996-2010-cu illərdə Au-ditorlar Palatası Azərbaycan Respublikasının ərazisində auditorfəaliyyəti ilə məşğul olmaq üçün 298 fiziki və 101 hüquqi şəxsə, o cüm-lədən 12 xarici hüquqi şəxsə lisenziya vermiş, ölkənin bütün ərazisiniauditor xidməti ilə əhatə etməyə müvəffəq olmuşdur: hazırda Bakı,Naxçıvan, Sumqayıt, Gəncə, Lənkəran, Şəmkir və Beyləqan şəhər-lərində 50-dən çox auditor təşkilatı (o cümlədən 5 xarici auditor təşki-latının filial və nümayəndəliyi), sadalanan ünvanlarda, habelə Abşeron,Cəlilabad, Zaqatala, Biləsuvar, Göygöl və Şərur rayonlarında fərdisahibkar kimi 40 sərbəst auditor fəaliyyət göstərir.

Palatanın məqsədyönlü səyləri nəticəsində ötən 15 ildə ölkədə auditorxidmətlərinin göstərilməsinə dair yerinə yetirilmiş müqavilələrin sayı21 dəfə, xidmətin həcmi isə 35 dəfəyə qədər artmışdır.

Auditorlar Palatası, həmçinin, auditor kadrlarının peşə-ixtisassəviyyəsinin təkmilləşdirilməsini daim diqqət mərkəzində saxlayır vəbu sahədə işin ən müxtəlif forma və metodlarından istifadə edir. Ocümlədən ixtisasartırma kursları təşkil olunarkən onların daimi vədavamlı xarakter daşımasına, nəzəri və praktik istiqamətləri əhatə et-məsinə xüsusi fikir verilir. İndiyədək Palatanın özündə auditorlar üçünxüsusi proqram əsasında 32 dəfə ixtisasartırma kursu təşkil edilməkləbərabər, beynəlxalq və regional təşkilatların humanitar yardım proqram-ları çərçivəsində Azərbaycanda və onun hüdudlarından kənarda, habeləbeynəlxalq və regional audit qurumlarının dünyanın müxtəlifguşələrində keçirdiyi təlim kurslarında da auditorların və audit mütəxəs-sislərinin iştirakı təmin olunmuş, təmsilçilərimiz həm xaricdə, həm dəölkə daxilində müxtəlif miqyaslı və səviyyəli peşə tədbirlərində fəaliştirak etmişlər. Məsələn, təkcə Avropa Birliyinin TACIS proqramıçərçivəsində həyata keçirilən “Azərbaycan Respublikası Auditorlar

22


Palatasının audit keçirmə qabiliyyətinin yüksəldilməsi, müflisləşmə vəiflas üzrə mütəxəssislərin hazırlanması” layihəsinə uyğun olaraq,“Mühasibat uçotunun beynəlxalq prinsipləri və auditin texnikası” adlıbeynəlxalq kurslarda Auditorlar Palatasının 100-ə qədər auditor vəmütəxəssisi, ümumilikdə isə 450 nəfərdən artıq Azərbaycan vətəndaşıiştirak etmişdir. Bu kurslar üzrə təcrübə keçmək üçün Palatanın 36 au-ditoru və mütəxəssisi Almaniyada stajkeçmədə olmuşdur. ABŞ-ınBeynəlxalq İnkişaf Agetliyi, “SIBLY International” beynəlxalq müha-sibat təşkilatı və Təhsilin İnkişafı Akademiyası (ABŞ) ilə birlikdəbeynəlxalq mühasibat uçotu üzrə Auditorlar Palatasının təşkil etdiyikursda 28 Azərbaycan vətəndaşı iştirak etmiş, kursu müvəffəqiyyətləbitirənlərə sertifikatlar verilmişdir.

Yeri gəlmişkən, Auditorlar Palatası özünün beynəlxalq əlaqələrin qu-rulması üzrə fəaliyyətinə - beynəlxalq və regional peşə qurumlarındatəmsilçiliyə, ikitərəfli əməkdaşlıq əlaqələrinin qurulmasına və inkişafetdirilməsinə də məhz mütərəqqi xarici audit təcrübəsinin öyrənilməsi,milli kadrlara çatdırılması və yerli xüsusiyyətlər nəzərə alınmaqla,ölkədə tətbiq edilməsi baxımından yanaşır. Hazırda Palatanın nüfuzlupeşə qurumlarında - Beynəlxalq Mühasiblər Federasiyasında (IFAC),Mühasiblərin və Auditorların “Avrasiya” Beynəlxalq Regional Fede-rasiyasında, Avropa Mühasiblər və Auditorlar Federasiyasındatamhüquqlu üzv, Sertifikatlı Mühasiblərin və Auditorların AvrasiyaŞurasında isə assosiativ üzv sifətilə təmsilçiliyi, habelə Rusiya Fede-rasiyası Auditorlar Kollegiyası və Rusiya Auditorlar Palatası, TürkiyəSərbəst Mühasibəçi Mali Müşavirlər və Yeminli Mali Müşavirlər OdalarıBirliyi və Türkiyə Daxili Auditorlar İnstitutu, Ukrayna Peşəkar Müha-siblər və Auditorlar Federasiyası və Ukrayna Auditorlar Birliyi, Qaza-xıstan, Özbəkistan, Gürcüstan, Litva, Latviya, Çin, Böyük Britaniya,Fransa, Kanada, Rumıniya, Macarıstan, Polşa, Slovakiya və digərölkələrin audit qurumları ilə əməkdaşlıq barədə saziş və niyyət pro-tokollarının imzalanması, intensiv işgüzar əlaqələrin qurulması həm dəAzərbaycan auditorlarının peşə-ixtisas səviyyəsinin müntəzəm olaraqtəkmilləşdirilməsi məqsədlərinə xidmət edir.

Bundan əlavə, Auditorlar Palatası indiyədək 10-dan artıq yerli qu-rumla, o cümlədən Azərbaycan Respublikasının Mərkəzi Bankı və Azər-baycan Bank Tədris Mərkəzi, Azərbaycan Respublikasının Vergilər

23


Nazirliyi, Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti, Azərbaycan Respub-likasının Baş prokuroru yanında Korrupsiyaya Qarşı Mübarizə İdarəsi,Azərbaycan Respublikasının Mərkəzi Bankı yanında Maliyyə Monito-rinqi Xidməti, Azərbaycan Respublikasının Qiymətli Kağızlar üzrəDövlət Komitəsi, Azərbaycan Respublikasının Hesablama Palatası,Azərbaycan Respublikası Sahibkarlar (İşəgötürənlər) Təşkilatları MilliKonfederasiyası, Azərbaycan Universiteti və s. ilə partnyorluq və əmək-daşlıq sazişləri bağlamış, digər məsələlərlə yanaşı, kadr hazırlığı vəauditorların ixtisasartırılması istiqamətində fəaliyyətində bu əmək-daşlıq imkanlarından da səmərəli şəkildə bəhrələnməyə çalışır, həminqurumlarla birgə konfrans, seminar, simpozium, “dəyirmi masa” vədigər tədbirlər həyata keçirir.

Bu tədbirlər arasında “Auditor xidməti haqqında” Azərbaycan Res-publikası Qanununun qəbul edilməsinin 10 illiyi ilə əlaqədar təşkil et-diyimiz “Keçid iqtisadiyyatı ölkələrində auditin inkişaf problemləri”mövzusunda beynəlxalq elmi-praktik konfrans xüsusilə yaddaqalan ol-muşdur. Belə ki, ABŞ, Türkiyə, Rusiya, Qazaxıstan, Gürcüstan, Ya-mayka və digər xarici ölkələrdən, audit və mühasibatlıq üzrə beynəlxalqtəşkilatlardan nümayəndələrin iştirak etdiyi konfransa Azərbaycan Res-publikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin təbrik məktubu göndər-məsi hamımızın qəlbini qürur və iftixar hissi ilə doldurmuşdur.Dövlətimizin başçısı ölkədə milli auditin təşəkkülü və inkişafı üçünhüquqi baza olan “Auditor xidməti haqqında” Qanunun qəbul edilməsini“ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin bazar iqtisadiyyatına keçid is-tiqamətində həyata keçirdiyi siyasətin, cəmiyyətdə maliyyə şəffaflığınıntəmin olunmasında və bazar infrastrukturları sistemində auditə verdiyiqiymətin parlaq təzahürü” kimi dəyərləndirərək, Azərbaycanda auditorxidmətinin iqtisadi siyasətin aparılmasında mühüm rol oynadığını qeydetmiş, auditorlarımız qarşısında konkret vəzifələr qoymuşdur: “İndikimərhələdə maliyyə intizamına ciddi əməl olunması, pul vəsaitlərindənsəmərəli istifadə edilməsi xüsusi əhəmiyyət kəsb edir və bu baxımdanda audit həmin vəzifələrin uğurla yerinə yetirilməsində ön sıralarda ol-malıdır”; “Bizim açıq və informasiyalı cəmiyyət qurmaq istəyimiz hə-yatın bütün sahələrində demokratik prinsiplərin, şəffaflığın təminolunmasını, məlumatların dəqiq və mötəbər olmasını zərurətə çevirir.Bu da auditorların üzərinə böyük vəzifələr qoyur, dünya təcrübəsini, ilk24


növbədə də keçid iqtisadiyyatı ölkələrinin təcrübəsini öyrənib, yerlişəraitə uyğunlaşdırmaqla tətbiq etməyi ön plana çıxarır”.

Bizim üçün son dərəcə əlamətdar olan başqa bir tarixi hadisə - Azər-baycan Respublikası Auditorlar Palatasının fəaliyyətə başlamasının 10illiyi ilə əlaqədar Auditorlar Palatasının kollektivinə və üzvlərinə ün-vanladığı 2006-cı il 4 aprel tarixli məktubda isə cənab İlham Əliyev qeydetmişdir ki, Azərbaycanın bir sıra transmilli layihələrin reallaşmasındafəal iştirakı, xarici investisiyaların ölkəmizə axını, birgə müəssisələrinuğurlu fəaliyyəti auditor xidmətinin iqtisadi proseslərdə rolunu vəəhəmiyyətini daha da artırmışdır. Dövlətimizin başçısı vurğulamışdır ki,eyni zamanda, “Azərbaycan Respublikasının iqtisadiyyatı inkişaf et-dikcə və onun dünya təsərrüfat sisteminə inteqrasiyası gücləndikcə iqti-sadi-maliyyə münasibətlərində şəffaflığın təmin olunmasında, iqtisadicinayətkarlığa və korrupsiyaya qarşı mübarizədə auditin imkanlarındandaha geniş istifadə etmək zərurəti yaranır. Bunun üçün müstəqil maliyyənəzarəti sahəsində mütərəqqi dünya təcrübəsini öyrənmək və milli iqti-sadiyyatın xüsusiyyətlərini nəzərə almaqla ölkəmizdə tətbiqinigenişləndirmək çox vacibdir”.

Ümumiyyətlə, Auditorlar Palatası audit sahəsində inkişaf etmişqabaqcıl ölkələrin təcrübəsinin öyrənilməsi və tətbiq edilməsi, eləcə dəbeynəlxalq audit praktikası əsasında respublikada auditin keyfiyyətininyüksəldilməsini təmin etmək məqsədilə müvafiq tədbirlər sistemininişlənib hazırlanmasına xüsusi diqqət yetirir. Xarici ölkələrin audittəcrübəsinin öyrənilməsi Azərbaycanda auditor xidmətinin inkişafına vəkeyfiyyətinin yüksəldilməsinə, eləcə də auditor xidmətinin qanunveri-cilik bazasının daha da təkmilləşdirilməsinə ciddi kömək edir. Bununlaəlaqədar Azərbaycan Respublikası Auditorlar Palatası beynəlxalq auditpraktikası əsasında auditin keyfiyyətinin yüksəldilməsinə dair geniş təd-birlər planı hazırlamış və həmin planı mərhələlər üzrə həyata keçirir.

Auditorlar Palatasının Beynəlxalq Mühasiblər Federasiyasına (IFAC)tamhüquqlu üzv qəbul olunması bu istiqamətdəki fəaliyyətimizə verilənçox böyük qiymət sayırıq. Yeri gəlmişkən, bu barədə qərar 125 ölkədən164 üzvü birləşdirən Beynəlxalq Mühasiblər Federasiyası İdarə Heyə-tinin 2008-ci il noyabrın 13-də Roma şəhərində keçirilən iclasındaqəbul olunmuşdur. IFAC-ın məqsədi bütün dünyada mühasib və audi-torların peşə fəaliyyətinin gücləndirilməsi və dünya iqtisadiyyatının

25


inkişafına kömək etməkdir. Auditorlar Palatası 2003-cü ildən həmin qu-rumda ölkəmizi assosiativ üzv qismində təmsil edirdi. IFAC-da assosia-tiv üzvlükdən tamhüquqlu üzvlüyə keçirilməsinin orta müddəti 13 ilolduğu halda, Azərbaycan üçün cəmi beş il kifayət etmişdir. Bu da, ilknövbədə, möhtərəm Prezidentimiz cənab İlham Əliyevin rəhbərliyi al-tında ölkəmizdə uğurla həyata keçirilən islahatlarla, ümumi iqtisadiinkişafın artım tempinin və dünya iqtisadi sistemində Azərbaycanınimicinin durmadan yüksəlməsi ilə izah olunur. Palatanın IFAC-atamhüquqlu üzv qəbul olunması ölkədə beynəlxalq maliyyə hesabatı,mühasibat uçotu və audit standartlarının tətbiqi, maliyyə şəffaflığınınartırılması və korrupsiyaya qarşı mübarizə istiqamətində qarşıda duranvəzifələrin icrasında önəmli rol oynayacaqdır. Peşə baxımından isəIFAC-a üzvlük Azərbaycan auditorları üçün beynəlxalq tribunaya çıxışınəldə olunması, Azərbaycan auditinin beynəlxalq standartlara cavab ver-məsinin təsdiqi deməkdir.

Auditorlar Palatasının Beynəlxalq Mühasiblər Federasiyasınatamhüquqlu üzvlüyü ilə əlaqədar götürdüyü öhdəliklərə və həmin təş-kilatla imzalanmış 2008-ci il 21 aprel tarixli memoranduma əsasən,Palatada 2009-cu il ərzində Beynəlxalq Audit və İnformasiyanınDüzgünlüyünün Təsdiqlənməsi Standartları Şurası tərəfindən işlənibhazırlanmış və Beynəlxalq Mühasiblər Federasiyası tərəfindən qəbuledilərək dərc etdirilmiş 32 adda beynəlxalq audit standartının, habelə“Peşəkar Mühasiblərin Etika Məcəlləsi”nin Azərbaycan dilinə tərcüməedilməsi və nəşri üzrə işlər başa çatdırılmış, bununla da 2010-cu ilin1 yanvar tarixindən etibarən ölkəmizdə beynəlxalq audit standatrlarınıntətbiqinə başlanması üçün tələb olunan normativ baza təmin edilmişdir.

Fəaliyyət göstərdiyi ilk illərdən etibarən Auditorlar Palatasınınçoxşaxəli fəaliyyətində mühüm yer tutan təbliğat və nəşr işləri dəhəm sahibkarlıq fəaliyyətinin bir növü olan auditor xidmətinintəbliğinə, dövlətin maliyyə-iqtisadi fəaliyyətinin həyata keçirilməsi, iqti-sadi demokratiyanın genişləndirilməsi və ölkədə maliyyə şəffaflığınınbərqərar edilməsi vəzifələrinin həllində auditin yeri və rolu barədədolğun təsəvvürlərin formalaşmasına, cəmiyyət tərəfindən auditinidarəetmə prosesində nəzarət-analitik infrastruktur kimi qəbul edilməsi-nə yardımçı olmaq, həm də auditor kadrlarının hazırlanması və onlarınpeşə-ixtisas səviyyəsinin, auditor peşəsinin nüfuzunun yüksəldilməsinə26


kömək etmək məqsədi güdür. 1996-2010-cu illərdə Auditorlar Palatası üzvlərinin və əmək-

daşlarının qüvvəsi ilə hazırlanaraq nəşr etdirilmiş 35-dək müxtəlif addaədəbiyyat, çoxsaylı tematik yaddaş-bukletlər, təqvimlər, habelə ingilisdilindən tərcümə olunaraq nəşr edilmiş 796 səhifəlik “Peşəkar Müha-siblərin Etika Məcəlləsi. Beynəlxalq audit standartları” kitabı təkcə au-ditorlar və audit mütəxəssisləri tərəfindən deyil, həm də iqtisadiyyatprofilli təhsil müəssisələrinin professor-müəllim heyətləri, tələbə, ma-gistrant və aspirantları tərəfindən gərəkli mənbə kimi yüksəkqiymətləndirilmişdir.

2000-ci ilin iyul ayından Palatanın təsisçiliyi ilə fasiləsiz olaraq onildən artıq müddət ərzində nəşr edilən aylıq “İqtisadiyyat və audit”elmi-praktik jurnalı təkcə auditin nəzəri və praktik problemlərinindeyil, həm də bütövlükdə bazar iqtisadiyyatının aktual məsələlərinintədqiqi və işıqlandırılması sahəsində respublikada nüfuzlu bir dövrinəşrə çevrilmiş, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında AliAttestasiya Komissiyasının elmi nəşrlər kataloquna daxil edilmişdir.

*** Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2007-ci il 28 iyul tarixli

sərəncamı ilə təsdiq edilmiş «Şəffaflığın artırılması və korrupsiyayaqarşı mübarizə üzrə Milli Strategiya»da korrupsiyaya qarşı mübarizəsahəsində bir sıra önəmli tədbirlərin həyata keçirilməsi konkret vəzifəkimi qarşıya qoyulmuşdur. 2007-2011-ci illər ərzində həyata keçirilməliolan həmin tədbirlər sırasında dövlət orqanlarının fəaliyyətində şəf-faflığın, hesabatlılığın və məsuliyyətin artırılması, dövlət əmlakınındüzgün idarə olunması, antikorrupsiya mədəniyyətinin formalaşdırıl-ması, korrupsiyaya qarşı mübarizə sahəsində milli qanunvericiliyin tək-milləşdirilməsi, hüquq-mühafizə orqanlarının və məhkəmələrinfəaliyyətinin müasir tələblərə uyğun qurulması, iqtisadi və sosial sahədəinkişafa mane olan amillərin aradan qaldırılması və maarifləndirmə təd-birlərinin həyata keçirilməsi ilə yanaşı, korrupsiyaya qarşı mübarizədəsəlahiyyətli orqanların fəaliyyətinin əlaqələndirilməsi və vətəndaşcəmiyyəti təsisatları ilə əməkdaşlığın genişləndirilməsi də mühüm vəzifəkimi qarşıya qoyulmuşdur.

Şəffaflığın artırılmasında beynəlxalq təcrübənin öyrənilməsi, buümumbəşəri problemə həsr olunmuş konfrans, seminar, simpozium və

27


digər tədbirlərin keçirilməsinin də əhəmiyyəti böyükdür. Son vaxtlarölkəmizdə bu sahədə bir sıra beynəlxalq tədbirlər keçirilmişdir. Bubaxımdan, 2008-ci il sentyabrın 18-19-da Bakıda "Şəffaflığın artırılmasıvə korrupsiyaya qarşı mübarizədə nəzarətin rolu və əhəmiyyəti"mövzusunda keçirilmiş ikigünlük beynəlxalq elmi-praktik konfransıxatırlatmaq yerinə düşər. Auditorlar Palatasının Azərbaycan İqtisadçılarİttifaqı ilə birgə təşkil etdiyi həmin konfransda 10-dan artıq ölkənin vəbeynəlxalq qurumların nümayəndələri iştirak etdilər. Azərbaycanda şəf-faflığın yüksəldilməsinə dövlət tərəfindən böyük önəm verilməsi xariciqonaqlarda dərin təəssürat yaratdı.

Konfransda çıxış edən Azərbaycan Respublikası Prezidenti Admi-nistrasiyasının rəhbəri, Azərbaycan Respublikasının Korrupsiyaya QarşıMübarizə üzrə Komissiyasının sədri, akademik Ramiz Mehdiyev tədbiriştirakçılarının nəzərinə çatdırdı ki, dövlətimizin başçısının "müasiridarəçilik siyasəti sosial-iqtisadi inkişafda və dövlət təsisatlarınınfəaliyyətində şəffaflığın təmin edilməsinə yönəlmişdir. Şəffaflıq iqtisadiartımın, sosial rifahın yüksəldilməsi, ictimai etimadın artırılması, mo-dern və çevik idarəetmənin mühüm vasitələrindən biridir. Şəffaflıq buməqsədlərə nail olmaqla yanaşı, həm də bütün cəmiyyətləri narahat edənkorrupsiyaya qarşı mübarizə üçün qaçılmaz seçimdir". Eyni zamanda,cənab Ramiz Mehdiyev bəyan etdi ki, ölkəmizdə həyata keçirilən isla-hatların uğuru, ilk növbədə, korrupsiyaya qarşı ardıcıl və səmərəlimübarizədən asılıdır.

Bizim üçün çox önəmli olan isə Prezident Administrasiyası rəh-bərinin ölkə auditorlarının işinə müsbət qiymət verməsidir: "Dövlətorqanlarının həyata keçirdiyi nəzarətlə yanaşı, müstəqil audit fəaliyyətidə böyük əhəmiyyət kəsb edir. Audit maliyyə və vergi intizamının artırıl-ması, vəsaitlərin xərclənməsində aşkarlığın təmin edilməsi üçünsəmərəli vasitələrdən biridir. Ölkəmizdə audit fəaliyyətinin dövlət tən-zimlənməsi Auditorlar Palatası tərəfindən həyata keçirilir. Fəaliyyətidövründə Palata audit xidmətinin inkişafına nail olmaqla yanaşı, şəf-faflığın artırılması və korrupsiyaya qarşı mübarizəyə də öz töhfəsini ver-mişdir. Beynəlxalq standartların tətbiqinə başlanılmış, daxili auditxidmətinin və auditorların fəaliyyətinə nəzarət sistemləri yenidən qurul-muşdur". 28


2009-cu il oktyabrın 16-da Milli Məclisin İqtisadi siyasət komitəsi,Dövlət Neft Fondu, Maliyyə Nazirliyi, Vergilər Nazirliyi, HesablamaPalatası və Azərbaycan İqtisadçılar İttifaqı ilə birgə keçirdiyimiz"Böhrandan sonrakı iqtisadiyyatda maliyyə resurslarının səmərəli idarəolunmasında şəffaflığın rolu" mövzusunda ikigünlük beynəlxalq elmi-praktiki konfrans da şəffaflığın artırılması sahəsində mövcud problemlərvə onların həlli yollarına həsr olunmuşdu. 15 ölkənin və bir sıra beynəl-xalq qurumların nümayəndələrinin iştirak etdiyi həmin beynəlxalq kon-fransın əsas məqsədi dünyada baş verən maliyyə böhranı şəraitində vəböhrandan sonrakı dövrdə büdcə daxilolmalarının formalaşmasında vəgəlirlərin təmin olunmasında, maliyyə vəsaitlərinin düzgün idarə olun-masında və daha məqsədyönlü istifadəsində, vergidən yayınmalarınqarşısının alınmasında şəffaflıq amilinin rolu və əhəmiyyəti barədəpeşəkar müzakirələr aparmaq, mövcud problemləri təhlil etmək,beynəlxalq təcrübə nəzərə alınmaqla müvafiq rasional mexanizmlərintətbiqi istiqamətlərini dəqiqləşdirmək, şəffaflığın artırılması ilə bağlı qa-nunvericilik aktlarının icra mexanizmini təkmilləşdirmək və yeni qa-nunların qəbulunu sürətləndirmək, hesabatlılıq və nəzarət sahəsindəbeynəlxalq standartları tətbiq etmək, maarifləndirmə və beynəlxalqəməkdaşlıq üzrə real nəticələr əldə etmək üçün müvafiq tədbirlərinmüəyyənləşdirilib həyata keçirilməsinə yardımçı olmaq idi.

Şəffaflığın artırılması və korrupsiyaya qarşı mübarizə tədbirlərindəAuditorlar Palatasının fəal iştirakı həm auditor fəaliyyətinin özünün xü-susiyyətindən, həm də dövlət rəhbərliyinin bununla bağlı qarşımıza qoy-duğu konkret vəzifələrin ləyaqətlə yerinə yetirilməsi zərurətindən irəligəlir. Belə ki, auditorlarımız mövcud qanunvericiliyə əsasən öz hesabat-larını dərc etdirməli olan təsərrüfat subyektlərinin auditor yoxlaması iləyanaşı, həm də səlahiyyətli dövlət orqanlarının qərarına əsasən, yaxudonların sifarişi ilə müntəzəm olaraq müxtəlif yoxlamalarda iştirakedirlər. 1996-2010-cu illərdə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Ad-ministrasiyası, Milli Məclis, Konstitusiya Məhkəməsi, Baş Prokurorluq,Baş prokuror yanında Korrupsiyaya Qarşı Mübarizə İdarəsi, AliMəhkəmə, Milli Təhlükəsizlik Nazirliyi, Daxili İşlər Nazirliyi və digərsəlahiyyətli dövlət orqanlarının qərarına əsasən (və ya sifarişi ilə) auditortəşkilatlarımız və sərbəst auditorlar tərəfindən 500-dək auditor yoxla-

29


ması aparılmış, istisnasız olaraq bütün hallarda audit araşdırmalarınınobyektiv, tam və hərtərəfli aparılması təmin edilmişdir.

Ümumiyyətlə, Azərbaycan Prezidentinin imzaladığı müxtəlif fərmanvə sərəncamlarda, habelə son illərin çox mühüm dövlət sənədləri olan«Korrupsiyaya qarşı mübarizə üzrə Dövlət Proqramının (2004-2006-cıillər)», «Şəffaflığın artırılması və korrupsiyaya qarşı mübarizə üzrə MilliStrategiya» və onun icrası üzrə Fəaliyyət Planının (2007-2011-ci illər),«Azərbaycan Respublikasında dövlət əmlakının idarə edilməsinin tək-milləşdirilməsi üzrə Dövlət Proqramı»nın, Azərbaycan RespublikasıPrezidentinin 2011-ci il 16 may tarixli 1504 nömrəli sərəncamı ilə təsdiqedilmiş “2011-2020-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında qiymətlikağızlar bazarının inkişafı Dövlət Proqramı”nın, Azərbaycan Respub-likası Prezidentinin 2008-ci il 15 sentyabr tarixli 3043 nömrəli sərəncamıilə təsdiq edilmiş “2008-2015-ci illərdə Azərbaycan Respublikasındayoxsulluğun azaldılması və davamlı inkişaf Dövlət Proqramı”nın həyatakeçirilməsi üzrə Tədbirlər Planının (2011- 2015-ci illər) icraçılarısırasında Auditorlar Palatasının təsbit olunması yuxarıda sadalananməsul vəzifələr də daxil olmaqla, dövlət başçısı tərəfindən auditə olaninam və etimadın parlaq təzahürüdür. Bu isə təbii olaraq, məsuliyyə-timizi qat-qat artırır.

***Azərbaycanda auditin on beş illik inkişaf təcrübəsi audit sistemində

bəzi məsələlərin də təxirəsalınmaz həllini zəruri edirBazar infrastrukturu olmaq etibarilə milli iqtisadiyyatın, ilk növbədə

də sahibkarlığın inkişafına töhfəsini daha da artırmaq üçün auditor xid-mətinin daha geniş anlamda qəbul edilməsi, həmin anlayışa sifarişçilərəiqtisadi strategiyaya dair məsləhət və tövsiyələr verməkdən tutmuş op-timallaşdırma məsələlərinə qədər əhatəli bir xidmət sahəsinin daxiledilməsi tələb olunur. Beynəlxalq audit praktikasında bərqərar olmuşfəaliyyət növlərinin və metodlarının tətbiqi ölkəmizdə auditin təşkilininəsas istiqamətləri kimi mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Məsələn, dünyaaudit praktikasında qəbul olunduğu kimi, Azərbaycan Respublikasındada təsərrüfat idarəetməsinin auditinin təşkili və həyata keçirilməsimühüm yer tutmalıdır.

Bazar iqtisadiyyatı və təsərrüfat subyektlərinin sayının artmasışəraitində, dünya təcrübəsinə uyğun olaraq, ölkəmizdə də ekoloji30


sahibkarlıq mədəniyyətinin formalaşdırılması və inkişafı zərurətəçevrilir. Bununla əlaqədar olaraq, bir çox xarici dövlətlərdə müvəf-fəqiyyətlə tətbiq olunan ekoloji auditin formalaşdırılması və inkişafı xü-susi əhəmiyyət daşıyır.

Auditin təşkili bu sahədə yol verilə biləcək hər hansı bir inhisar-laşdırma və ya haqsız rəqabət hallarına qarşı kompleks tədbirlərin işlənibhazırlanmasını tələb edir. Auditor xidməti bazarında haqlı rəqabətintəmin edilməsinə mane olan səbəblərdən danışarkən qeyd etməklazımdır ki, auditor xidmətinin qiymətinin bazar iqtisadiyyatına xas olantərzdə - tələb və təklif əsasında tənzimlənməsi mexanizmi auditsahəsində özünü heç də həmişə doğrultmur. Elə ona görə də, auditorxidmətinin qiymətinin tənzimlənməsi əvəzinə, auditin keyfiyyətinənəzarət xüsusi əhəmiyyət kəsb edir.

Audit sisteminin təşkilində əsas məsələlərdən biri müxtəlif səviyyəliauditlər (dövlət auditi, kənar audit və daxili audit) arasında əlaqələrintənzimlənməsidir. Dünya təcrübəsi göstərir ki, yoxlamalar onların birgəiştirakı ilə keçirilə bilər, yaxud da onlar ayrı-ayrı yoxlama məsələləriniqarşılıqlı razılıq yolu ilə bir-birinə verə bilərlər.

Kənar (müstəqil) auditlə daxili audit arasında əlaqələrin genişlən-məsinə xüsusi fikir verilməlidir. O cümlədən sifarişçi təsərrüfat sub-yektlərinin illik mühasibat (maliyyə) hesabatlarının auditi və başqaauditlər aparılarkən daxili auditor yoxlamalarının nəticələrindən kənarauditorların istifadə etməsi məqsədəuyğun olardı.

Nəhayət, Azərbaycan Respublikasında auditin dünya standartlarısəviyyəsində təşkili ona yalnız mühasibat uçotu kontekstində baxıl-masını yox, idarəetmə prosesində nəzarət-analitik infrastruktur elementikimi qəbul edilməsini tələb edir.

Beləliklə, qeyd edilənlərə yekun vuraraq, əminliklə demək olar ki,müstəqil (kənar) audit Azərbaycan Respublikasının bazar yönümlü iqti-sadi strukturları sistemində möhkəm yer tutmuş, özünü əsil mənadamüstəqil, qərəzsiz maliyyə nəzarəti sistemi kimi təsdiqləmiş, Azərbay-can Respublikası Auditorlar Palatasının fəaliyyət göstərdiyi 15 ilərzində auditor xidməti ölkədə maliyyə şəffaflığının təmin edilməsinənail olmaq istiqamətində xeyli iş görmüşdür. Eyni zamanda, bunu daqeyd etməyi lazım bilirik ki, son illərdə dünya iqtisadiyyatının böhranxarakterli müxtəlif sarsıntılarla üzləşdiyi bir vaxtda Azərbaycan iqti-

31


sadiyyatının durmadan inkişaf etməsi, ölkədə bir-birindən əzəmətli qu-ruculuq planlarının, o cümlədən regionların sosial-iqtisadi inkişafı iləbağlı dövlət proqramlarının həyata keçirilməsi, dövlətimiz mühüm re-gional layihələrin reallaşmasında etibarlı investor kimi iştirak etməsihəm də büdcə-maliyyə nəzarətinin düzgün təşkilini, korrupsiyaya qarşıardıcıl və məqsədyönlü mübarizə aparılmasını, maliyyə vəsaitlərindənsəmərəli istifadə olunmasını şərtləndirir. Məhz bu məqamda auditin, ocümlədən müstəqil auditin rolu və əhəmiyyəti qat-qat artır.

KORRUPSİYAYA QARŞI MÜBARİZƏ DÖVLƏTSİYASƏTİNİN PRİORİTET İSTİQAMƏTİNİ

TƏŞKİL EDİR

Kamran ƏLİYEV,Azərbaycan Respublikasının Baş prokuroru yanında

Korrupsiyaya Qarşı Mübarizə İdarəsinin rəisi

Təməli ümummilli liderimiz Heydər Əliyev tərəfindən qoyulmuş vəAzərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin müəyyənetdiyi əsas istiqamətlər üzrə davamlı şəkildə həyata keçirilən müvəf-fəqiyyətli sosial-iqtisadi siyasət xətti son illər ərzində ölkəmizin bütünsahələrdə uğurlu nəticələr əldə etməsinə səbəb olmuşdur.

Qeyd edilənlər ölkə iqtisadiyyatının dinamik tərəqqisinə, sahibkar-lığın inkişaf etdirilməsinə və ümumilikdə dövlət və cəmiyyətimizin əldəetdiyi nailiyyətlərə kölgə salan korrupsiya və rüşvətxorluq kimi neqativamillərə qarşı mübarizə tədbirlərinin daha sistemli, daha davamlı vəkompleks xarakter almasını şərtləndirmişdir.

Xüsusi vurğulanmalıdır ki, 2003-cü ildə cənab İlham Əliyev Azərbay-can Respublikasının Prezidenti seçildikdən sonra ölkəmizdə rüşvətxorluqvə korrupsiya cinayətlərinə qarşı mübarizə məsələləri dövlət siyasətininprioritet istiqaməti səviyyəsinə qaldırılmaqla, bu müddət ərzindəmütəşəkkil cinayətkarlığın ən təhlükəli təzahürlərindən olan korrupsiyayaqarşı mübarizə mahiyyətcə tam yeni mərhələyə qədəm qoymuşdur. 32


Dövlət başçısının siyasi iradəsinə müvafiq olaraq 13 yanvar 2004-cüil tarixdə “Korrupsiyaya qarşı mübarizə haqqında” Qanun imzalanmış,Azərbaycanda korrupsiya ilə bağlı cinayətlər üzrə həyata keçirilənibtidai istintaq sahəsində ixtisaslaşmış antikorrupsiya orqanı olan Azər-baycan Respublikasının Baş prokuroru yanında Korrupsiyaya QarşıMübarizə İdarəsi yaradılmışdır. Ölkəmiz korrupsiyaya qarşı mübarizəsahəsində bütün beynəlxalq təşəbbüslərə qoşulmuş, Avropa Şurasının“Korrupsiya ilə əlaqədar cinayət məsuliyyəti haqqında” və “Korrupsiyailə əlaqədar mülki-hüquqi məsuliyyət haqqında” konvensiyaları iləyanaşı, Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Korrupsiya əleyhinə Konven-siyası da ratifikasiya edilmişdir. Beynəlxalq konvensiyaların ölkə qa-nunvericiliyinə implementasiyası həyata keçirilmiş, hüquqi vəinstitusional bazanın təkmilləşdirilməsi istiqamətində mühüm addımlaratılaraq korrupsiyaya qarşı mübarizə sahəsində Azərbaycan Respub-likasının qanunvericiliyi beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırılmışdır.Bütün bunların nəticəsi olaraq, ölkəmizdə korrupsiyaya qarşı hərtərəflimübarizə üçün əlverişli mexanizm yaradılmışdır. Korrupsiyaya qarşımübarizə üzrə Dövlət Proqramı uğurla icra edilmiş, 2007-ci il 28 iyultarixli sərəncamla təsdiq edilməklə dövlət orqanları ilə ictimaiyyətinsəylərini birləşdirən “Şəffaflığın artırılması və korrupsiyaya qarşımübarizə üzrə Milli Strategiya” və onun həyata keçirilməsi ilə bağlıMilli Fəaliyyət Planı korrupsiyaya şərait yaradan halların aradan qaldırıl-ması məqsədilə qabaqlayıcı tədbirlərin həyata keçirilməsi üçün əlverişlihüquqi zəmin yaratmışdır. Xüsusi qeyd edilməlidir ki, ölkəmizdə kor-rupsiyaya qarşı mübarizə sahəsində həyata keçirilən islahatlar bütünbeynəlxalq təşkilatlar tərəfindən də yüksək qiymətləndirilir. AvropaŞurasının Korrupsiyaya qarşı Dövlətlər Qrupu (GRECO) və İqtisadiİnkişaf və Əməkdaşlıq Təşkilatının (OECD) Şərqi Avropa və MərkəziAsiya üzrə Antikorrupsiya Şəbəkəsi tərəfindən İstanbul FəaliyyətPlanına əsasən dəyərləndirmə hesabatlarında korrupsiyaya qarşımübarizə sahəsində Azərbaycanda həyata keçirilən tədbirlər müsbətdəyərləndirilmişdir.

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin 2010-cu ilin sosial-iqtisadi inkişafının yekunlarına həsr olunmuş NazirlərKabinetinin iclasında rüşvətxorluğa və korrupsiyaya qarşı daha ciddimübarizə aparılması barədə verdiyi göstərişlərə, cari ilin yanvar ayının

33


27-də keçirilmiş Korrupsiyaya Qarşı Mübarizə üzrə Komissiyanın genişyığıncağında müəyyənləşdirilmiş tədbirlərə müvafiq olaraq AzərbaycanRespublikası Prokurorluğu tərəfindən bu neqativ təzahürlərə qarşımübarizənin kəsəri daha da artırılıb.

Fəaliyyətə başladığı 2004-cü ildən keçən müddət ərzində Başprokuror yanında Korrupsiyaya Qarşı Mübarizə İdarəsi üzərinə düşənvəzifələri uğurla yerinə yetirib. Azərbaycanın güclü iqtisadi inkişafındanqaynaqlanan amillərlə əlaqədar korrupsiyaya qarşı mübarizə üsullarınında təkmilləşdirilməsi zərurəti yaranıb. Dövlət başçısının siyasi iradəsinəuyğun olaraq korrupsiyaya qarşı mübarizənin daha ciddi aparılması üçünson vaxtlar bir sıra qanunvericilik və praktiki tədbirlər həyata keçirilib.Belə ki, Azərbaycan Prezidentinin 2011-ci il 11 mart tarixli fərmanınaəsasən, Azərbaycan Respublikasının Baş prokuroru yanında Korrup-siyaya Qarşı Mübarizə İdarəsinin prokurorluq işçilərinin ümumi saytərkibi 60 ştat vahidi artırılaraq 100 nəfərə çatdırılıb, eyni zamanda,texniki işçilərin də sayında əhəmiyyətli dəyişiklik edilib. 2011-ci il 18mart tarixində Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi tərəfindən“Əməliyyat-axtarış fəaliyyəti haqqında“ və “Prokurorluq haqqında” qa-nunlara dəyişikliklər edilərək, Baş prokuror yanında Korrupsiyaya QarşıMübarizə İdarəsinə korrupsiya ilə bağlı cinayətlər üzrə əməliyyat-axtarışfəaliyyətini həyata keçirmək səlahiyyətləri verilib. Azərbaycan Preziden-tinin 2011-ci il 8 aprel tarixli fərmanı ilə Nazirlər Kabinetinə Başprokuror yanında Korrupsiyaya Qarşı Mübarizə İdarəsinin dövlət orqan-ları tərəfindən aparılan elektron informasiya ehtiyatlarından real vaxtrejimində istifadəsinin təmin edilməsi məqsədilə müvafiq normativhüquqi aktlara dəyişikliklər edilməsi barədə təkliflərini dövlət başçısınatəqdim etmək tapşırılıb. Eyni zamanda, dövlət başçısının qeyd olunanvə 2011-ci il 10 may tarixli fərmanları ilə idarənin Əsasnaməsində də-yişikliklər edilərək, digər məsələlərlə yanaşı, korrupsiya ilə əlaqədarhüquqpozmalar haqqında daxil olan məlumatlar üzrə ilkin yoxlamanınaparılması və ya korrupsiya ilə bağlı cinayətlərin istintaqı zamanı müx-təlif peşə sahələrində xüsusi biliyə malik şəxslərdən istifadə etməkləfiziki və ya hüquqi şəxslərin fəaliyyətinin yoxlanması məqsədilə idarəyəMütəxəssislər qrupunun yaradılması səlahiyyəti verilib.

Qarşıda duran vəzifələrin uğurla icrasını təmin etmək məqsədiləedilmiş dəyişikliklər idarənin rəhbər heyətində müavinlərin sayının artır-34


mağa imkan yaradıb. Korrupsiyaya qarşı mübarizənin gücləndirilməsiistiqamətində qeyd olunan normativ-hüquqi aktlardan irəli gələn və-zifələrin həyata keçirilməsi üçün 12 may 2011-ci il tarixdə Baş prokuroryanında Korrupsiyaya Qarşı Mübarizə İdarəsinin strukturunun təkmil-ləşdirilməsi, idarənin tərkibində olan struktur qurumların əsas-namələrinin təsdiq edilməsi haqqında Baş Prokurorluq üzrə müvafiq əmrimzalanıb. Həmin əmrə əsasən, idarədə 4 yeni şöbə yaradılıb, ləğvedilən iki şöbənin bazasında adları qarşıda duran vəzifələrin icrasınaadekvat olan yeni şöbələr təsis edilib, beləliklə, idarənin tərkibində olanşöbələrin sayı 7-yə çatıb.

MDB məkanında, habelə Azərbaycan Prokurorluğunun tarixində ilkdəfə olaraq ixtisaslaşmış antikorrupsiya qurumu kimi Azərbaycan Res-publikasının Baş prokuroru yanında Korrupsiyaya Qarşı Mübarizəİdarəsinə əməliyyat-axtarış fəaliyyətini həyata keçirmək səlahiyyətləriverilməsi prokurorluq orqanlarına dövlət səviyyəsində göstərilən yüksəketimadın təzahürüdür. Bu dəyişikliklərə əsasən, korrupsiya cinayətləriüzrə əməliyyat-axtarış tədbirləri yalnız Baş prokuror yanında Korrup-siyaya Qarşı Mübarizə İdarəsi tərəfindən aparılacaq. Əməliyyat-axtarışfəaliyyətinin digər subyektləri tərəfindən korrupsiya cinayətləri barədəəməliyyat-axtarış tədbirləri yalnız Baş prokuror yanında KorrupsiyayaQarşı Mübarizə İdarəsinin yazılı tapşırığı əsasında həyata keçirilə bilər.Korrupsiyaya qarşı mübarizə sahəsində ixtisaslaşmış prokurorluqorqanının əməliyyat-axtarış fəaliyyətini yerinə yetirməsi zamanı qanun-ların icrasına nəzarət Azərbaycan Respublikasının Baş prokurorutərəfindən həyata keçiriləcək. Bu dəyişiklik, həmçinin, korrupsiyayaqarşı mübarizə tədbirlərinin əlaqələndirilməsini və bu sahədə əməliyyattədbirlərinin qanunvericiliyə uyğun həyata keçirilməsinə nəzarəti asan-laşdıracaq. Hazırda yeni təsis edilmiş Əməliyyat və Əməliyyat təminatışöbələrinin ixtisaslı və təcrübəli kadrlarla komplektləşdirilməsi is-tiqamətində müəyyən işlər görülür. Eyni zamanda, şöbələrin madditexniki-bazasının ən müasir avadanlıq və qurğularla təmin olunması is-tiqamətində zəruri tədbirlər görülür.

Korrupsiya halları ilə üzləşmiş vətəndaşlara ixtisaslaşmış cinayəttəqibi orqanı kimi, Baş prokuror yanında Korrupsiyaya Qarşı Mübarizəİdarəsinə birbaşa və maneəsiz müraciət etmək imkanının yaradılmasıməqsədilə 3 mart 2011-ci il tarixindən idarənin nəzdində “161” nömrəli

35


“Qaynar xətt” əlaqə mərkəzi fəaliyyətə başlamış, istirahət və bayramgünləri də daxil olmaqla, sutkanın 24 saatı ərzində vətəndaşlar tərəfindənmərkəzə ödənişsiz zəng etmək üçün bütün texniki imkanlaryaradılmışdır. Fəaliyyət göstərdiyi müddət ərzində “Qaynar xətt” əlaqəmərkəzinə 2000-dən artıq müraciət daxil olmuş, korrupsiya ilə əlaqə-dar olmayan 5000-dən artıq müraciət müəllifinə mülki, ailə, mənzil, inzi-bati və digər hüquq sahələrində pozulmuş hüquqlarının bərpasına dairətraflı izahlar verilmişdir.

Daxil olmuş müraciətlərdən 376-sına və ya 18,1%-nə AzərbaycanRespublikasının Baş prokuroru yanında Korrupsiyaya Qarşı Mübarizəİdarəsində baxılmış, digər 1700 və ya 81,9% müraciət isə İdarətərəfindən nəzarətdə saxlanılmaqla, aidiyyatı rayon (şəhər) prokuror-luqlarına, nazirlik (komitə) və digər qurumlara göndərilərək müvafiqcavabların alınması təmin edilmişdir.

Daxil olmuş müraciətlər və onlara baxılmasının nəticələri üzrəaparılan təhlillər göstərir ki, korrupsiyaya qarşı mübarizənin güc-ləndirilməsi istiqamətində dövlət başçısının rəhbərliyi altında həyatakeçirilən qətiyyətli və düşünülmüş tədbirlər öz müsbət bəhrəsini ver-məkdədir. Belə ki, bir tərəfdən, “Qaynar xətt” əlaqə mərkəzinə daxilolan zənglərin sayının azalması tendensiyası müşahidə olunur, digərtərəfdən isə əlaqəli dövlət qurumları ilə birgə görülmüş tədbirlərnəticəsində 519-dan və ya 25%-dən artıq müraciət müəllifinin müraciə-tinin müsbət həll olunması təmin edilmiş, zəruri qabaqlayıcı tədbirlərhəyata keçirilmiş və 8 müraciət üzrə Cinayət Məcəlləsinin müxtəlif mad-dələri ilə cinayət işləri başlanaraq, 9 şəxs barəsində istintaq orqanınınvəsatəti üzrə müvafiq məhkəmənin qərarı əsasında həbs-qətimkan təd-biri seçilmişdir. Hazırda həmin cinayət işləri üzrə istintaq davam etdirilir.

Eyni zamanda, “Qaynar xətt” əlaqə mərkəzinə daxil olmuşmüraciətlərlə bağlı İdarədə aparılan araşdırmalar zamanı aşkar edilmişqanun pozuntularının aradan qaldırılması məqsədilə Azərbaycan Res-publikasının Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi və Nəqliyyat nazirlik-lərinə, Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsinə müvafiq təqdimatlarverilmiş, həmin təqdimatlara əsasən bir sıra işçilər intizam qaydasındacəzalandırılmış, aşkar edilmiş qanun pozuntularının aradan qaldırılmasıüçün zəruri tədbirlərin görülməsi təmin edilmişdir.

36


Bununla yanaşı, Azərbaycan Respublikasının Əmək və ƏhalininSosial Müdafiəsi Nazirliyinin rayon əhalinin sosial müdafiəsi mərkəz-lərinin fəaliyyətində aşkar edilmiş korrupsiya hüquqpozmalarına vəcinayət faktlarına şərait yaradan hallar barədə Azərbaycan Respub-likasının Korrupsiyaya Qarşı Mübarizə üzrə Komissiyasına müvafiqməlumatın göndərilməsi təmin edilmişdir.

Əldə edilmiş nailiyyətlər haqqında danışmaq tez olsa da, vurğulamaqistərdim ki, Azərbaycan Respublikasının siyasi rəhbərliyi tərəfindən kor-rupsiyaya qarşı mübarizə sahəsində həyata keçirilən irimiqyaslı və kom-pleks tədbirlər öz müsbət nəticələrini verməkdədir, görülən işlər ölkəictimaiyyəti və beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən yüksəkqiymətləndirilir.

Prokurorluq orqanlarının əməkdaşları bundan sonra da göstərilənyüksək etimadı doğrultmaq üçün bütün səylərini səfərbər edəcək, öz və-zifələrinə məsuliyyətlə yanaşmaqla, respublikanın digər hüquq mühafizəorqanları ilə əlaqəli şəkildə korrupsiya hüquqpozmalarına qarşı dahaciddi və səmərəli mübarizə tədbirlərinin həyata keçirilməsini təminedəcəklər.

EKONOMİNİN ŞEFFAFLIĞININ ARTMASINDAULUSLARARASI FİNANSAL RAPORLAMA

STANDARTLARI (UFRS) VE ULUSLARARASIDENETİM STANDARTLARININ (UDS) UYGULANMASININ ÖNEMİ VE ROLÜ

Nail SANLI,TÜRMOB genel başkanı

Günümüzde ekonomiler makro düzeyde 5 temel hedefe ulaşmaçabasında şeffaf politikalar izlemek durumundadırlar. Ekonomilerin, tamistihdam seviyesinde, fiyat istikrarını sağlayan, dengeli bir dış ticaretpolitikası olan, gelir dağılımında adaleti yakalamış ve büyüyen bir

37


yapıda olabilmeleri için hesap verebilir ve şeffaflığı benimsemiş ol-maları beklenmektedir.

Ülkelerin, ekonomik büyümeleri kuşkusuz sermaye birikimine vebunun gerektirdiği verimlilik artışına dayanmaktadır. Küreselleşmesüreci ile birlikte uluslararası işbirliği ve sermaye akımları, ülkelerinekonomik gelişiminde etkin bir fonksiyon üstlenmiştir. Hem üretimsüreci, hem ticari süreç, hem de sermaye hareketleri; düzgün işleyen birhukuk sistemini ve kamunun aydınlatılmasını sağlayan açıklama zorun-luluğunu ve bunun beraberinde şeffaflaşmayı gerektirmektedir.

Kapsamlı ve çekici bir sözcük olan şeffaflık özünde açık yürekliliği,tutarlılığı, dürüstlüğü, ahlaklılığı, duruluğu, tam açıklığı, yasalara uy-mayı ve adil olmayı sağlayan daha birçok unsuru barındırıyor.

Modern ekonomilerde; ekonomik aktörler kararlarını verirken hertürlü doğru ve güvenilir bilgiye zamanında, tam olarak, açık bir şekildesahip olmak arzusundadırlar. Bu arzu ekonomilerde kamuyu aydınlatmaya da şeffaflığın bir gereğidir. Kamuyu aydınlatmanın (şeffaflığın)hakim olduğu ekonomilerde; kurumsal bir yapılanma vardır. Kurumsalyapılanma içinde; eşitlik, adalet, güvenilirlik, hesap verilebilirlik ve so-rumluluk kavramları ön plana çıkmaktadır.

Yukarıda belirttiğim yapı içersinde kamuya açıklanacak bilgilerinşeffaf olması için; söz konusu bilgilerin üretilmesinde kullanılan veherkes tarafından bilinen standartların oluşturulması ile bu standartlarınnasıl geliştirildiğinin, neyi geliştirmek eğiliminde olduğunun, bunlardankimin yararlanacağının açıkça belirlenmesi gerekmektedir.

Ekonomik faaliyetleri yürüten işletmelerin şeffaflaşması ve kamuyuaydınlatmaları; işletmelerin durumunu ve faaliyet performansını(başarısını) gösteren finansal tabloların kamuya açıklanması ile sağlanır.

İşletmelerin finansal tabloları açık ve saydam (şeffaf) olduğunda:işlem ve sermaye maliyetleri azalır; çalışanların şirkete olan bağlılığı artar;şirket içi ve dışı finansal bilgi manipülasyonları azalır;denetleyici ve düzenleyici otoriteler daha rahat faaliyetlerini yürütürler;ekonomik verimlilik düzeyi yükselir.

İşletmelerin faaliyetleri ile ilgili olarak ortaklara, potansiyel yatırım-cılara, alacaklılara, işletme yöneticilerine, kredi kuruluşlarına ve devlete38


bilgi sağlama fonksiyonunu üstlenen muhasebe; kamuyu aydınlatma sis-teminin ve finansal sistemde karar alma sürecinde ihtiyaç duyulan bil-ginin çok önemli bir bölümünü oluşturmaktadır.

Muhasebe süreci sonunda üretilen finansal bilginin kullanıcıları içinbeklenen fonksiyonu yerine getirebilmesi ve işletme faaliyetlerine ilişkinsonuçları sağlıklı aktarabilmesi, olayları benzer şekilde ifade etmesi;doğru, güvenilir, anlamlı, gerçeğe uygun ve karşılaştırılabilir olmasıgerekmektedir. Bu da üretilen bilgilerin belirli standartlara göre hazır-lanarak belirli formlardaki finansal tablolar ve raporlarla ilgililereulaştırılması ile mümkündür. Dünya düzeyinde yukarıda belirtilen ben-zer niteliklere sahip finansal tabloların oluşturulması amacıyla “Ulus-lararası Muhasebe ve Raporlama Standartları” oluşturulmuş veyayınlanmış olup tüm ülkelere önerilmektedir.

Denetimsiz finansal tablolar uluslar arası arenada bir anlam ifade et-memektedir. Finansal tabloların Uluslararası Muhasebe ve RaporlamaStandartlarına uygunluğunu sağlamak amacıyla yapılacak araştırma, in-celeme ve denetimlerde kullanılmak üzere Uluslararası Denetim veGüvence Standartları oluşturulmuştur.

Günümüzde ekonomiler şeffaflığı artırmak üzere; global düzeydemuhasebe ve finansal raporlama ile denetim alanlarında ortak bir dil kul-lanma gayretindedir. Bu ortak dil Uluslararası Muhasebe ve FinansalRaporlama Standartları ile Uluslararası Denetim ve Güvence Standart-ları uygulanarak sağlanmaktadır.

Çalışmanın izleyen bölümlerinde global düzeyde finansal raporlamave denetim standartları uygulamalarının ekonomilerde şeffaflık üz-erindeki etkileri ayrı ayrı incelendikten sonra sonuç bölümü ile konuson aşamada topluca değerlendirilmektedir.

1. Global dünyada finansal raporlama ve ekonomilerin artan şeffaflik düzeyleri

Günümüz finans piyasalarında finansal muhasebe ve raporlamailkelerinin standardizasyonu bir zorunluluk haline gelmiştir. Dünyaekonomileri giderek artan boyutta sınır ötesi fon akımlarıyla karşıkarşıya bulunmaktadırlar. Muhasebe ve finansal raporlama sistemleride, bu gelişen piyasaların etkinliğini destekleyebilecek veya bu etkin-liğin azalmasına sebep olabilecek önemli bir unsur haline gelmiştir. Fi-

39


nansal piyasaların küreselleşmesi ve özellikle internet olmak üzereiletişim teknolojilerindeki gelişmeler, finansal tabloların karşılaştırıla-bilirliğine ve şeffaflığına yönelik ihtiyaçların önemini gündeme taşımışve işletmelerce açıklanması gereken finansal bilgiler hakkında düzen-leyici kuruluşlar, işletmeler, yatırımcılar, kredi veren kuruluşlar iledenetçilerde yeni bir vizyonun oluşmasını sağlamıştır. Bu bağlamda,yatırımcılar ve diğer finansal tablo kullanıcıları yatırım fırsatlarınıkarşılaştırmak isterler. İşletme yönetimleri ise işletmenin kuvvetli vezayıf yönleri ile işletmenin karşı karşıya bulunduğu fırsat ve tehditlerhakkında daha iyi bilgi sahibi olmak ve böylece rakiplerle daha avantajlıkoşullarda rekabet edilebilmek isterler. Hem yatırımcıların ve finansaltablo kullanıcılarının hem işletme yönetimlerinin yukarıda belirtilen is-tekleri için gerek ulusal gerek uluslararası düzeyde tek bir muhasebe vefinansal raporlama sisteminin var olması gerekmektedir.

İşletmelerin faaliyetlerine ilişkin bilgileri kamuya açıklamaları gerekülke ekonomileri gerekse işletmeler açısından önemli sonuçlar doğur-maktadır. Bu çalışmalar, finansal raporlamada ortak dil yaratmak amacınıgütmektedir. Bu çalışmalarla şirketlerin finansal raporlarında şeffaflıksağlanıp, şirketlerin performans ölçüm yöntemleri ve uluslararasıpiyasalarla iletişimleri değişmekte ve daha etkin bir hal almaktadır.

Uluslararası ve ulusal muhasebe standartlarına gereksinme neden-lerinden en önemlisi işletme faaliyetlerine ilişkin finansal bilgileriözetleyen finansal raporların hazırlanması, sunulması ve kullanılmasıamaçlarıdır. Muhasebede küreselleşme ve uluslararası standardizasy-onun varolduğu bir sistemde, kayıt ve sınıflama gibi çeşitli muhasebeişlemlerinin anlaşılması ve yorumlanması kolaylaşmaktadır.

Dünya çapında muhasebe standartlarının geliştirilmesi, bunların heryerde geçerliliğinin sağlanması ve kontrolü konusunda önemli gayretlerortaya konmaktadır. Ancak bu gayretlerden daha önemlisi, kamuyasunulmak üzere hazırlanacak finansal tabloların ilgili işletmelerinfaaliyet gösterme nedenleri gibi bazı önemli konuları dikkate alanmuhasebe standartlarına göre hazırlanması gerektiğidir. Finansal tablo-ları kullananların, tabloda sunulan bilgilerin yararlı ve kullanışlıolduğundan emin olmalarını sağlamanın tek yolu budur. Aynı şekildeişletme faaliyetlerinin doğru ve dürüst olarak sunulmasını sağlamanıntemelinde de bu yatmaktadır. 40


Finansal piyasalarda muhasebenin beklenen faydayı sağlaması“kaliteli muhasebe standartları” oluşturulması ve uygulanması ilemümkün olabilecektir. Globalleşen dünyada finansal piyasaların da güngeçtikçe entegre bir yapıya büründüğü dikkate alındığında, bu yapıiçerisinde yeterli payı alabilmek ve hatta varolabilmek için ulusaldüzeyde sağlanması gereken ortamın önemi bir kat daha artmaktadır.Uluslararası Standartların kaliteli olması piyasaların etkin şekilde işley-işlerine, bilgilerin daha fazla karşılaştırılabilir olmasına ve yatırımcılarınsahip oldukları güven duygusuna katkı sağlar.

Kaliteli muhasebe standartlarının kesin bir tanımı bulunmamakla bir-likte; finansal bilgilerin kullanıcılarının ihtiyaçlarına tam olarak cevapverebilmeleri, belli bir kavramsal çerçeve içerisinde birbirleriyle tutarlıolmaları gerekmektedir. Kaliteli muhasebe standartlarının başlıca özel-likleri; muhasebeye konu olan işlemlerin hukuksal şeklinden çokekonomik önemini yansıtmaları, karşılaştırılabilirlik ve tutarlılığınsağlanması amacıyla alternatif uygulamalardan kaçınmaları, açık ve an-laşılır olmaları, standartların uygulanmasını sağlamak üzere gerekli yap-tırım mekanizmalarının kurulması şarttır.

İşletmelerin en önemli sorunlarından biri; başka bir ülkedeki yatırımfaaliyetlerinin muhasebeleştirilmesinde uyulacak yöntemler ve uygu-lanacak muhasebe politikaları ile faaliyet sonuçlarının finansal rapor-lanmasında ortaya çıkmaktadır. Uluslararası şirketler, farklı ülkelerdekifaaliyetlerini izleyebilmek ile bu faaliyetlerin sonuçlarını karşılaştıra-bilmek ve değerlendirebilmek için; aynı muhasebe yöntemleri ve aynımuhasebe politikaları ile izlenmelerini, aynı ilkeler kullanılarak aynıbiçimde sunulmalarını isterler. Başka bir değişle, farklı ülkelerdekifaaliyetlerin muhasebeleştirilmesinde aynı dilin kullanılmasını isterler.

Mevcut durumda küreselleşen piyasalarda sayıları hızla artan ulus-lararası yatırımcılar çeşitli ülkelerdeki yatırımlarını içeren portföylerininniteliğini ve taşıdıkları riskleri değerlendirmenin yollarını aramaktadır-lar. Bu nedenle, finansal piyasaların etkin olarak işlemesi için bilgiyeolan gereksinim diğerlerine göre çok daha fazladır. Çünkü yatırımcılarkendi sermayelerinin en verimli şekilde kimin tarafından kullanılacağınıbilmek istemekte ve bu nedenle bir ayrım yapma gereği duymaktadırlar.Özellikle gelişmiş ülkelerin global finansal düzenlemelere yaklaşım-larında şeffaflığı finansal düzenlemelerdeki temel unsurlardan birisi

41


olarak kabul etme eğilimine rastlanmaktadır. Bu çerçevede, dünyadacereyan eden yoğun sermaye hareketleri kapsamında en önemli “değer”bilgi ve özellikle “finansal bilgi” olmaya devam etmektedir.

Finansal piyasalarda şirketlere yapılacak yatırımlarda, yatırımcılarınyatırım kararı verecekleri şirketlerin seçiminde en önemli bilgi kay-nakları şüphesiz söz konusu şirketlerin finansal tabloları olmaktadır.Yatırımcı en başta yatırım yapmayı düşündüğü şirketlerin finansal tablo-larına bakarak bir yatırım kararına varmaya çabalamaktadır. Bu itibarla,finansal tablo ve raporlar kamuyu aydınlatmanın en temel unsuru halinegelmektedir.

Finansal tabloların ilan ettirilmesi sadece kamuyu aydınlatmanınşeklî yönünü ifade etmektedir. Aynı zamanda, finansal tablo kalemlerininbelirli muhasebe ilke ve kurallarına göre hazırlanması da gerekir. Aksitakdirde, finansal bilgilerin maddi olarak karşılaştırılabilir olmaları veyatırım kararı alma sürecinde kullanılabilmeleri dolayısıyla kamuyu ay-dınlatma amacına ulaşılması söz konusu olamaz.

Finansal alanda yaşanan entegrasyon sonucunda finansal raporla-mada ortak standartların konulması, finansal bilgilerin hem ülke içindehem de ülkeler arasında karşılaştırılabilmesi, şeffaflığının sağlanmasıve finansal raporlama standartlarının uyumlu olması zorunluluğunudoğurmuştur. Dünya ekonomisi üzerine yapılan araştırmalar uluslararasıfon akımlarının gelecekte daha da artacağına işaret etmektedir.

Sonuç olarak günümüzde muhasebe ve finansal raporlama standart-ları finansal piyasaların verimli bir şekilde çalışmasını destekleyen veekonomilerde şeffaflığı artıran en önemli unsurlardan birisi olarakgörülmektedir.

2. Global dünyada bağimsiz denetim uygulamalari ve ekonomilerde şeffaflik düzeyi

Standartlara uygun olarak hazırlanan finansal tabloların globaldüzeyde kabul edilebilirliği Uluslararası Denetim Standartlarına görebağımsız denetimden geçirilmelerine bağlıdır. Bağımsız denetim, şir-ketlere yatırım yapan ancak yatırım yaptığı şirketin faaliyetlerini bizzatkendisi takip edemediği için şirketin finansal yapısı ve faaliyet durumuhakkında tam ve doğru bilgi edinmek ihtiyacı içinde olan yatırımcılaraçısından son derece önemli bir işleve sahiptir. Bu nedenle, denetimin42


ve bu alandaki gelişmelerin, ekonomik kalkınma ve ekonomideki şef-faflık düzeyi ile yakından ilgili olduğu, konunun uzmanlarınca da kabuledilmektedir. Gelişmekte olan ve güvenilir bir yatırım merkezi olmakisteyen ülkelerin finansal piyasalarının şeffaflık, etkinlik ve kalite an-lamında gelişimi açısından denetimin önemi bu açıdan bir kez daha önplana çıkmaktadır.

Yatırımcıların yeterli ve doğru aydınlatılması temelinde piyasalarınşeffaflık içinde çalışabilmesi için finansal tabloların ve raporların belirlimuhasebe ve finansal raporlama standartlarına göre hazırlanması çokönemlidir. Bu önem kadar, açıklanan finansal tabloların ve raporlarıngüvenilirlikleri açısından öngörülen standartlara göre hazırlanıp hazır-lanmadıklarının bağımsız denetçiler tarafından gerekli araştırma ve in-celemeler yapılarak denetim süzgecinden geçirilmesinin sağlanması dao kadar önemlidir.

Denetim, finansal piyasalarda bilginin doğru ve yeterli üretilmesininve ilgililere sunulmasının sağlanmasında vazgeçilmez bir mekanizmadırve bilgi kolayca nakde dönüşebilir kamusal bir “mal” haline gelmiştir.Buna göre, bağımsız denetim, her şeyden önce kamu hizmeti niteliğindeyürütülen bir uzmanlık alanıdır.

Doğru ve yeterli bilginin piyasa aktörlerinin kullanımına zamanındasunulmasının giderek artan önemi, bu bilginin denetimi de aynı derecedeönemli kılmakta, denetçilerin sosyal sorumluluğu da bu nedenle artmak-tadır. Denetçinin, mesleğini icra ederken daha titiz ve özenli davranmasıbu bakımlardan gereklidir.

Denetim, piyasalarda yatırımcı kararlarına yön veren bir sinyalniteliğini taşımaktadır. Uluslararası alanda genel kabul görmüş denetimstandartlarına dayanan kaliteli ve şeffaf bir kamuyu aydınlatma mekaniz-ması borsaların gelişimi ve yatırımcıların korunması açısından ön koşulolarak görülmektedir.

Diğer taraftan, ilke ve kurallarının karmaşıklıkları nedeniyle büyüksorunlar yaşayan denetim mesleği son yıllarda “bilgi çağı”nın yarattığıçetin sorunlarla da boğuşmaktadır. Son on yıl içinde ortaya çıkanmuhasebe skandalları halka açık şirketlerin yönetimine karşı olan kamugüvenini sarsmış ve söz konusu şirketler tarafından kamuya açıklananfinansal tabloların kalitesi ve finansal bilginin güvenilirliği sorgulanırhale gelmiştir. Bunların sonucunda, denetim sürecinin etkinliği ve

43


bütünlüğünün uluslararası düzeyde geliştirilebilmesini sağlamak içinkaliteli denetim standartlarının oluşturulması gerekliliği ön plana çık-mıştır.

Kamuyu aydınlatma sistemi yada şeffaflık düzeyi; yatırım kararlarıiçin gerekli olan finansal tablo ve raporların standardizasyonununsağlanması, bunların bağımsız denetimden geçirilerek kalite açısındangüvenilir kılınması ve kamuya açıklanmasını içeren süreci kapsar. Busürecin etkin işlemesinde ise, işletmelerin kurumsal yönetim yapılarınınpayı büyüktür.

Bu kapsamda, kurumsal yönetim uygulamalarının bir parçası olan fi-nansal raporlamada etkinliğin sağlanması denetimin kalitesine sıkı sıkıyabağlı bulunmaktadır.

Denetim, finansal bilgilerin doğruluğunun kamu yararına onayla-narak raporlama fonksiyonu ve muhasebe standartları konusunda yanlışuygulamaları önleyici görevi ile kurumsal yönetim sisteminin etkin iş-leyişinde kilit rol oynamaktadır. Ayrıca, denetim sürecinde elde edilenbulguların işletmenin denetim ve gözetiminden sorumlu birimleri ilepaylaşılması, söz konusu birimlerin görevlerini daha sağlıklı ifa etmeler-ine ve işletmenin finansal raporlama sisteminde oluşması muhtemelhataların önüne geçebilmelerine yardımcı olmaktadır. Kamuya açıklananfinansal tablolara şartlı veya olumsuz görüş verilebilme ihtimaline karşıişletme yönetiminin muhasebe standartlarını daha basiretli bir şekildeuygulamalarını teşvik eden dış denetimin kaliteli finansal tablo üretiminede önemli katkısı bulunmaktadır.

Kamuyu aydınlatmanın (şeffaflığın) temel amacı çerçevesinde, işlet-melerin her türlü finansal tablo ve raporlarının içerik ve format açısındanmuhasebe standartlarına uygun olarak hazırlanması, denetimden geçir-ilmesi ve ilanı suretiyle kamunun zamanında, yeterli ve doğru olarak ay-dınlatılması sermaye piyasalarında büyük önem taşımaktadır.İşletmelerin finansal durumları, organizasyonları ve faaliyetleri ileyakından ilgili bir finansal tablo kullanıcısı olan kamu otoriteleri, dene-timi en önemli kamuyu aydınlatma araçlarından biri olarak değer-lendirmektedir.

İktisadi bir değer ifade eden ve bu değeri giderek artan finansal bil-ginin talep eden herkese, doğruluğu test edilmiş olarak ulaşmasınınsağlanması sorumluluğu çerçevesinde denetimin meslek standartlarına44


uygun olarak yürütülmesinde büyük bir ekonomik yarar bulunmaktadır.Kaliteli denetim, denetçinin muhasebe hesapları ve finansal tablolarıayrıntılı olarak inceleyerek muhtemel hataların ve sapmaların önünegeçebilmesi hususundaki teknik kapasitesine ve konuya ilişkin değer-lendirmelerini tarafsız bir şekilde sunma isteğine bağlı bulunmaktadır.

Piyasaların ekonomik açıdan birbirine bağımlı hale gelmesi ile bir-likte kamuyu aydınlatma düzenlemelerinde uluslararası uyumun önemiön plana çıkmaktadır. Gelecekte, dünya finansal piyasalarının küre-selleşme akımının etkisiyle likidite merkezi konumunda olan pazarlardayoğunlaşacağı beklendiğinden, ülkelerin finansal piyasalarının da bupazarlarla kısa bir zaman içinde entegre olması gerekliliğine dayanılarakuluslararası düzeyde yeni düzenlemeler yapılmasına ihtiyaç duyulmak-tadır. Kamuyu aydınlatma ve özellikle denetim alanında gerçekleştirile-cek düzenlemelerin uluslararası ilke ve esaslara uyumu sürecinde yetkiliotoritelere ve tüm piyasa katılımcılarına önemli sorumluluk ve görevlerdüşmektedir.

Denetçi, denetimi ekonomik fonksiyonundan kaynaklanan sorumlu-lukları nedeniyle mesleğin icrasında belli ilke ve kurallara uymakzorunda olduğu gibi, fonksiyonunu yerine getirirken kullandığı kıs-taslarda belli normları dikkate almak durumundadır. Denetim bir neviuygunluk denetimi olduğuna göre sermaye piyasasında ulaşılan son nok-tada bu uygunluk testinde dikkate alınacak kıstasın “Uluslararası Fi-nansal Raporlama Standartları” (UFRS) olduğunu söylemekmümkündür. Bu kıstasın esası, gerçeği olduğu veya olması gerektiğigibi, doğru bir şekilde kayıtlara yansıtmak ve bu esaslara uygun finansaltablolara ulaşmaktır. UFRS’ye uygun olarak hazırlanmış finansal tablo-ların ancak Uluslararası Denetim Standartlarına (UDS) uygun bir şekildedenetlenmesiyle finansal raporlama alanında bir bütünlük sağlanabile-cektir.

SonuçBağımsız denetimin UFRS’nin sunduğu kriterleri kullanarak benim-

seyeceği bir çalışma anlayışının, piyasaların uzun dönemli hedeflerinehizmet yanında bir ülkenin ekonomisinin dünyaya açılan penceresindendaha güvenilir ve şeffaf finansal tablolar sunma gibi bir sonucu da bu-lunmaktadır. Esasen dünyanın benimsediği ortak dili kullanmak hem

45


denetim uzmanlığının gelişmesinin, hem de ülke ekonomisinin gelişmehedeflerinin birer gereğidir. Bu çerçevede beklenti, söz konusu hedefbirliği noktasında tarafların rasyonel tercihlerle mesleğin gelişimine yönvermeleri, uluslararası muhasebe ve finansal raporlama standartları veuluslararası denetim standartlarının benimsenmesi suretiyle verimli vehedefleri doğru seçilmiş bir mesleki gelişimin sağlanmasıdır. Meslek,bu ilkeler benimsendiği ölçüde etkinliğini ve saygınlığını arttıracak veuluslararası standartları yakalamış olacaktır. Bu çerçevede, ekonomideşeffaflık arzu edilen düzeylere ulaşacak, refah düzeyi yükselecektir.

Yatırım kararlarında ihtiyaç duyulan bilgiyi tam, doğru ve zamanındasağlayabilecek mekanizma (ekonomilerde şeffaflık), ulusal ekonomideetkinliğin yanısıra uluslararası sermaye hareketlerinden pay alabilmeninen önemli ön koşulları arasında yer almaktadır.

Uluslararası düzeyde tek bir raporlama dilinin varlığı; hesap birliğisağlanmasını, uluslararası faaliyetlerde bulunan işletmelerin finansaltablolarının anlaşılır ve güvenilir olmalarını sağlar. Muhasebede küre-selleşme ve uluslararası standardizasyonun varolduğu bir sistemde, kayıtve sınıflama gibi çeşitli muhasebe işlemlerinin anlaşılması ve yorum-lanması kolaylaşmaktadır.

Muhasebe standartlarının getirdiği doğru, güvenilir, karşılaştırılabilirve şeffaf raporlama; finansal sektörün ve özel sektörün gelişimine vedolayısıyla ekonomik büyümeye katkıda bulunur.

Ekonomilerde şeffaflığı artıran global düzeyde ve yüksek kalitede fi-nansal raporlamanın ve bağımsız denetimin genel anlamda şu yararlarısıralanabilir:

-- doğrudan yabancı yatırım ve portföy yatırımı için güvenli biryatırım ortamı hazırlanmış olur ve yurt içi tasarruflar harekete geçer;

-- finansal bilgi üretmenin ve borçlanmanın yüksek maliyetlerinidüşürerek, küçük ölçekli şirketlerin finansal sektörden ucuz maliyetleborçlanmasını kolaylaştırır;

-- yatırımcıların şirketlerin geleceğini değerlendirilebilmesine,yatırım kararları için doğru ve güvenilir bilgi sağlayarak, daha düşükmaliyetli kaynak bulma olanağı sağlar;

-- sermaye piyasalarının aktif olarak gelişimini destekler;-- hem küresel hem de ulusal olarak ekonomik faaliyetleri destekler.

46


Sonuç olarak; muhasebe uluslararası bir dil olarak finansal tablolarıve muhasebe verilerini ürettiği ve bu tabloların doğruluğu bağımsızdenetçiler tarafından raporlandığı sürece şeffaflık düzeyi artacak ve bunabağlı olarak ekonomik gelişim o denli sağlıklı ve dengeli olacaktır. Buargüman; muhasebe ve denetim mesleğinin ülke ekonomileri açısındanönemi ve vazgeçilemez olduğunun bir kanıtıdır.

ŞƏFFAFLIĞIN TƏMİN OLUNMASINDA ALİ AUDİT QURUMUNUN ROLU VƏ

VƏZİFƏLƏRİ

Adil MƏHƏRRƏMOV,Azərbaycan Respublikası

Hesablama Palatası sədrinin müavini

Bu gün beynəlxalq ekspertlər, müşahidəçilər də Azərbaycan iqti-sadiyyatının yüksək sürətlə inkişaf etdiyini vurğulayırlar. Son 10 ilərzində ölkənin ümumi daxili məhsulu təxminən 9 dəfə, ixracat 15dəfədən çox, strateji valyuta ehtiyatları 31 dəfə artmış, yüz minlərlə yeniiş yeri açılmış, yoxsul əhalinin nisbi sayı 5 dəfədən çox azalmışdır. Budövrdə, həmçinin, səmərəli maliyyə sektorunun formalaşması və insti-tusional inkişafı istiqamətində əhatəli islahatlar həyata keçirilmiş, busektorda idarəetmə, nəzarət və tənzimləmə beynəlxalq standartlarauyğun təkmilləşdirilmiş və nəticədə bankların rəqabət qabiliyyətiəhəmiyyətli dərəcədə yüksəlmişdir.

Təkcə onu demək kifayətdir ki, son 10 il ərzində, bank aktivləri 15dəfə, əhalinin əmanətləri 36 dəfə, iqtisadiyyata kredit qoyuluşları isə19,6 dəfə çoxalmışdır.

Ölkəmizin Prezidenti cənab İlham Əliyev xüsusi vurğulamışdır ki,“Büdcə xərclərinin artması çox müsbət göstəricidir, müsbət əlamətdir.Amma bununla bərabər, büdcə xərclərinə nəzarət də gücləndirilməlidir».

Hazırda Azərbaycan hökumətinin qarşısında duran əsas vəzifələrdənbiri artan maliyyə imkanlarından maksimum səmərəli istifadə edilmə-

47


sidir. Bu baxımdan, ölkəmizin inkişafının ən mühüm və həlledici şərtiinvestisiya qoyuluşlarının artırılmasından, onun strukturunun təkmil-ləşdirilməsindən ibarətdir.

Ölkənin maliyyə sisteminin mövcud vəziyyəti də diqqəti çəkir. Builin dövlət büdcəsinin sosial və investisiya yönümlü olması, inkişaf, qu-ruculuq büdcəsinə çevrilməsi sosial-iqtisadi şəraitə müsbət təsir göstər-mişdir. Eyni zamanda, iqtisadi islahatların, bir çox dövlət proqramlarınınmaliyyələşmə mənbələrinin dövlət büdcəsi əsasında reallaşmasıölkəmizin dinamik inkişafına təkan vermişdir.

Şəffaflıq təmin edildiyi təqdirdə ictimaiyyət dövlət orqanlarının qəbuledəcəyi qərarlar haqqında daha çox məlumata malik olur, ictimai diskus-siyaya şərait yaranır, dövlət orqanlarına ictimai etimad güclənir və buorqanların hesabatlılığı və məsuliyyəti daha da artır. Şəffaflıq dövlətorqanlarının fəaliyyətinin təkmilləşməsinə, dövlət orqanlarının fəaliyyə-tinin daha səmərəli surətdə təhlil edilməsinə və qiymətləndirilməsinəxidmət edir. Şəffaflıq, həmçinin, iqtisadiyyatın inkişafı, əlverişli biznesmühitinin yaradılması, xarici sərmayələrin cəlb edilməsi üçün əsasşərtlərdəndir.

Məhz büdcə vəsaitlərinin xərclənməsində şəffaflığın təmin edilməsiməqsədilə 2 iyul 1999-cu il tarixdə «Hesablama Palatası haqqında»Azərbaycan Respublikasının Qanunu qəbul edilmiş və Azərbaycan Res-publikası Konstitusiyasının 92-ci maddəsinə əsasən Hesablama Palatasıyaradılmışdır.

Hesablama Palatası daimi fəaliyyət göstərən dövlət büdcə-maliyyənəzarəti orqanıdır. Hesablama Palatası təşkilati və funksional müstəqil-liyə malik olan ali audit qurumudur və aşağıdakı funksiyaları həyatakeçirir:

dövlət büdcəsinin və büdcədənkənar dövlət fondlarının (təsisat-larının) büdcələrinin layihələrinə rəy verir;

dövlət büdcəsi və büdcədənkənar dövlət fondlarının (təsisatlarının)büdcələrinin gəlir və xərc maddələrinin həcmi, strukturu və təyinatı üzrəvaxtında icrasına nəzarəti həyata keçirir;

dövlət büdcəsinin icrası barədə illik hesabata və müvafiq qanun layi-hələrinə rəy verir;

dövlət büdcəsindən maliyyələşdirmələrin təsdiq olunmuş dövlət büd-cəsində müəyyən edildiyi kimi aparılmasını təhlil edir, aşkar edilmiş kə-48


narlaşmaların aradan qaldırılması, habelə bütövlükdə büdcə prosesinintəkmilləşdirilməsi haqqında təkliflər hazırlayır və Milli Məclisə təqdimedir;

dövlət əmlakının idarə edilməsi, onun barəsində sərəncam verilməsivə dövlət əmlakının özəlləşdirilməsindən əldə edilən vəsaitlərin dövlətbüdcəsinə daxil olmasına nəzarəti həyata keçirir;

Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin və onun komitələrinintapşırığı ilə dövlət büdcəsi və büdcədənkənar dövlət fondları (təsisatları)ilə bağlı qanun layihələrinin, Milli Məclisdə təsdiq edilən AzərbaycanRespublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrinin maliyyəekspertizasını keçirir;

dövlət büdcəsi vəsaitlərinin xəzinə hesabına daxil olmasının və isti-fadəsinin təsdiq olunmuş dövlət büdcəsində müəyyən edilmiş göstəri-cilərə uyğunluğunu təhlil edir və Milli Məclisə məlumat verir;

dövlət büdcəsinin vəsaitlərinin və büdcədənkənar dövlət fondlarının(təsisatlarının) vəsaitlərinin bank hesablarında hərəkəti barədə Azərbay-can Respublikasını Mərkəzi Bankından və müvəkkil banklardan, kredittəşkilatlarından məlumatlar alır, təhlil edir və Azərbaycan Respub-likasının Milli Məclisinə təkliflər verir;

aparılmış nəzarət tədbirləri nəticəsində aşkar edilmiş hüquq pozun-tuları barədə məlumatları Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinətəqdim edir;

digər dövlət nəzarət orqanları ilə qarşılıqlı əlaqə şəraitində fəaliyyətgöstərir;

dövlət büdcəsinin və icmal büdcənin gəlirlərinin və xərclərinin, ocümlədən büdcədənkənar dövlət fondlarının auditini qanunvericiliyəuyğun olaraq aparır.

Hesablama Palatasının aşağıdakı səlahiyyətləri vardır:Azərbaycan Respublikasının bütün qanunvericilik, icra və məhkəmə

hakimiyyəti orqanları, mülkiyyət, təşkilati-hüquqi formasından asılı ol-mayaraq bütün müəssisələr, təşkilatlar, idarələr və onların vəzifəli şəxs-ləri Hesablama Palatasının müraciətləri əsasında ona zəruri olanməlumatları bir ay müddətindən gec olmayaraq verməlidirlər.Hesablama Palatasının rəsmi tələbi ilə göstərilən orqanların, müəs-sisələrin, təşkilat və idarələrin vəzifəli şəxsləri zəruri olan məlumat,yaxud sənədləri vaxtında təqdim etməmələrinə və ya bundan boyun

49


qaçırmalarına, habelə yalan və ya dürüst olmayan məlumat təqdim et-mələrinə görə Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyi ilə müəyyənedilmiş qaydada məsuliyyət daşıyırlar.

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin, Azərbaycan RespublikasıMilli Məclisinin, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi komitələrininsorğuları əsasında Hesablama Palatasının maliyyə-büdcə ekspertizasıkeçirmək, rəy hazırlamaq və təkliflər vermək səlahiyyəti vardır.

Hesablama Palatası sorğu daxil olduqdan 3 gün müddətində sorğuyabaxır və onun icrası haqqında qərar qəbul edir.

Hesablama Palatası dövlət büdcəsinin, icmal büdcənin və büdcədən-kənar dövlət fondlarının (təsisatlarının) gəlirlərini və xərclərini təhliledərkən zərurət yarandıqda müəssisə və təşkilatlarda audit apara bilər.

Hesablama Palatası bələdiyyələrə inzibati nəzarəti həyata keçirənorqanın sorğusu əsasında yerli büdcənin maliyyə-büdcə ekspertizasınıkeçirir, rəy hazırlayır, təkliflər verir və zərurət yarandıqda auditor yoxla-masını həyata keçirir.

Maliyyə-büdcə ekspertizası ilə bağlı yoxlamalar aparılması və onlarınəsasında hesabatlar tərtib və təqdim edilməsi qaydaları HesablamaPalatasının Daxili Nizamnaməsi ilə tənzimlənir.

Hesablama Palatasının rəyi və hesabatı yalnız maliyyə-büdcə eksper-tizasının nəticələrini əks etdirməlidir.

Hesablama Palatasının apardığı maliyyə-büdcə ekspertizalarınınnəticələri Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə təqdim edilənhesabatlarda öz əksini tapır və yoxlanılmış orqanların, müəssisələrin,idarələrin, təşkilatların rəhbərlərinə çatdırılır.

Maliyyə-büdcə ekspertizası keçirilən zaman Hesablama Palatasınınvəzifəli şəxsləri obyektlərin operativ fəaliyyətinə müdaxilə edə bilməzlərvə gəldikləri nəticələri yoxlama başa çatana və yekunları hesabat şək-lində rəsmiləşdirilənədək elan edə bilməzlər.

Hesablama Palatası Aparatının vəzifəli şəxsləri və onun işinə cəlbedilmiş mütəxəssislər maliyyə-büdcə ekspertizası gedişində əldə edilənməlumatlardan yalnız Hesablama Palatasının tapşırığı ilə işlərin yerinəyetirilməsi zamanı istifadə edə bilərlər.

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin və ya Azərbaycan Respub-likası Milli Məclisinin tapşırığı olmadan Hesablama Palatasının işplanından əlavə maliyyə-büdcə ekspertizası aparması qadağandır.50


Sessiyalararası dövrdə Azərbaycan Respublikası Milli Məclisininsədri Hesablama Palatasına İş planından əlavə yoxlama aparılmasıhaqqında tapşırıq verə bilər.

ПРИМЕНЕНИЕ МЕЖДУНАРОДНЫХ СТАНДАРТОВ ФИНАНСОВОЙ

ОТЧЕТНОСТИ И АУДИТА В ПОВЫШЕНИИПРОЗРАЧНОСТИ ЭКОНОМИКИ

Сапар КОШКИМБАЕВ,Президент

профессиональной аудиторской организации«Пaлата аудиторов Республики Казахстан»,

Председатель Евразийского Совета сертифицированных бухгалтеров и аудиторов,

Управляющий партнер, Генеральный директорТОО «ВDO Казахстанаудит»,кандидат экономических наук,

заслуженный деятель Республики Казахстан

Для нас, аудиторов Казахстана, наши коллеги в вашей страневсегда были и остаются самыми надежными партнерами в развитииаудиторской и бухгалтерской профессии. С первого дня зарожденияПалаты, когда и мы сами находились еще «в дошкольном возрасте»,мы с огромным интересом следим за развитием аудита Азербай-джана, за поддержкой, которую оказывал вам общенациональныйлидер азербайджанского народа Гейдар Алиев и ныне оказываетПрезидент Ильхам Алиев. И, несмотря на то, что первые независи-мые аудиторские организации появились в Казахстане в 1992 году,а первый Закон об аудиторской деятельности был подписан Прези-дентом Республики Казахстан Нурсултаном Назарбаевым в октябре1993 года, мы считаем, что именно мы с вами в тесном сотрудни-

51


честве первыми начинали аудиторскую деятельность на постсовет-ском пространстве. Продолжаем мы деловые взаимоотношения итеперь, спустя полтора десятилетия, о чем убедительно свидетель-ствует настоящий Форум.

В мае текущего года исполнилось 11 лет, как Палата аудиторовРК стала первым на постсоветском пространстве действительнымчленом Международной федерации бухгалтеров (МФБ) - глобаль-ной организации, объединяющей представителей бухгалтерскойпрофессии, включая аудиторов. Основная задача данной организа-ции, в состав которой входят 164 ассоциированных и действитель-ных членов из 125 стран мира, защитить общественные интересыи прозрачность экономики путем внедрения стандартов качества вдеятельность аудиторов и бухгалтеров во всем мире.

На прошедшей в ноябре прошлого года международной конфе-ренции бухгалтеров в Малайзии Палатой аудиторов Казахстана былпредставлен доклад об истории казахских переводов Международ-ных стандартов аудита, а также трудностей, связанных с этим. Офи-циальное издание МСА 1996 года было осуществлено Палатойаудиторов Казахстана впервые на постсоветском пространстве в2001 году и выпущено два тома данного издания на двух языках:английском и русском, с синхронным переводом каждой страницы.Это издание мы в Палату аудиторов Азербайджана передавали.

Перевод МСА 2006 года объемом 1245 страниц был издан в видеодного тома на русском языке. Перевод 2008 года данных стандар-тов также был осуществлен Палатой. Из-за сложившегося дефи-цита бюджета было принято решение разместить данный переводна сайте audit.kz. Сегодня завершаем перевод 2009 года и данныестандарты в печатном издании распространены для членов Палатыбесплатно, а в свободной реализации - для других профессиональ-ных организаций на территории Казахстана и других стран. Мнепоручено вручить два экземпляра стандартов уважаемому ВахидуНоврузову для Палаты Азербайджанской Республики.

В сентябре 2010 года на сайте МФБ обновлен план развития ос-новных направлении Палаты аудиторов Казахстана в соответствиис принятыми мировыми стандартами, предлагаемыми Междуна-

52


родной федерацией бухгалтеров. Для нас эти направления являютсяосновополагающими, так как цели и задачи развития аудиторскойпрофессии являются для всех развивающихся стран едиными.

Палата, согласно требованиям МФБ, ввела у себя обязательнуюпрограмму и процедуру внешней проверки качества работы своихчленов, которые, как минимум, проводят аудиты финансовой отчет-ности компании, специально созданным комитетом, возглавляемымпрактикующим аудитором, партнером компании BDO. В рамкахэтих требований разработаны и опубликованы Правила проведениявнешнего контроля, в которых представлены критерии оценки ауди-торских проверок по финансовой отчетности.

Данные Правила разработаны на основе требований Восьмойдирективы ЕС, Закона «Об аудиторской деятельности», Положенияоб обязанностях членов Международной федерации бухгалтеров,и применяются при проведении внешнего контроля качества ра-боты членов Палаты аудиторов РК, выполняющих аудит финансо-вой отчетности.

В развитии политики по обязательному аудиту, сформулирован-ной в 1996 году («Зеленая книга»), Евросоюз (ЕС) принял в 2006году новую Восьмую директиву, введенную в действие с 2007 года,направленную на улучшение качества годовой отдельной и консо-лидированной отчетности компаний, на повышение ее надежностии достоверности путем установления минимально необходимыхтребовании к обязательному аудиту. Директива требует, чтобы офи-циальные аудиторы (аудиторские организации) были включены внезависимую систему контроля качества, находящуюся под обще-ственным надзором. Новацией Директивы является признание Ев-росоюзом аудиторских фирм третьих стран, подписывающихаудиторские отчеты в связи с выпуском ценных бумаг, торгуемых нарынках ЕС. Условием является включение их в систему надзора, ор-ганизованную в соответствующей стране и включающую внешнийконтроль с проведением расследований и применением санкций.

В Правилах, которые напрямую отвечают заявленной теме IIIЕвразийского форума, отражены конкретные задачи внешнего конт-роля качества, права и обязанности Комитета. Это конфиденциаль-

53


ность получаемой информации, назначение Рабочей группы покаждому Проверяемому субъекту, отбор контролеров для выполне-ния заданий по проверке контроля качества и другие.

Палата аудиторов использует циклический подход для проведенияпроверок внешнего контроля качества, согласно которому каждыйпроверяемый субъект подвергается проверке не реже раз в три года.

Процедура внешнего контроля качества аудита завершается при-нятием Комитетом решения о присвоении Проверяемому субъектуоценки качества проводимого им аудита.

После окончания процедуры внешнего контроля качества аудитаПроверяемому субъекту выдаются:

- заключения по итогам рассмотрения результатов проверкиконтроля качества по установленной форме, подписанное Предсе-дателем Совета и Председателем Комитета;

- выписка из Отчета о результатах проверки, подписанной Пред-седателем Комитета.

Информация о прохождении контроля аудиторскими организа-циями -ассоциированными членами Палаты аудиторов, вносится вБазу данных по внешнему контролю качества. А с этого года всепрофессиональные организации будут предоставлять годовой отчет- общественности (сайт депозитария), в котором будут обобщенырезультаты внешней проверки качества членов профессиональныхаудиторских организаций. Это будет в полной мере отвечать требо-ваниям открытости, прозрачности экономики.

В свое время, еще будучи председателем Агентства но финан-совому надзору, Министр финансов РК Жамишев Б.Б. рекомендо-вал Палате аудиторов РК применять дифференцированный подходв осуществлении проверок контроля качества. Однако Палата ауди-торов не последовала этим рекомендациям, мотивируя тем, что тре-бования стандартов аудита должны выполнять все аудиторскиефирмы. Но время показало, что подходы к проведению проверокконтроля качества могут и должны быть различными к различнымаудиторским фирмам. А ужесточение контроля качества в аудитор-ских фирмах, представляющих услуги компаниям публичного ин-тереса, можно через расширение масштаба проверок, увеличение

54


частоты проверок и другими способами. Исходя из этого, нами раз-работана концепция осуществления дифференцированного конт-роля качества аудита в аудиторских организациях - членах Палатыаудиторов РК, которая будет представлена регулирующим органамдля обсуждения.

Международные стандарты МСФО и МСА в Казахстане принятызаконом об аудиторской деятельности и законом о бухгалтерскомучете и отчетности. В Палате созданы два соответствующих коми-тета, которые возглавляют партнеры PricewaterhouseCoopers и De-loitte. Комитет по методологии аудиторского процесса возглавляетпредставитель KPMG. Им подготовлен сквозной стандартный ауди-торский файл, который предоставлен к использованию на практике.

Международные стандарты аудита - это как технологическийпроцесс аудиторского производства. Раньше мы планировали по-лучение доказательствf своей проверки, полагаясь на свой опыт ипрофессиональную интуицию. И форма аудиторского отчета былаиногда полегать акту контрольно-ревизионной проверки. Сегодняна замену акта пришел документ, названный письмом к руковод-ству, который предлагает корректировки клиенту, с оценкой их ма-териальной существенности.

Четкое следование всем процедур им стандартов, рассмотрениерезультатов и расчетных оценок руководства аудируемого субъектааудиторской командой, могут регулировать планируемое и фактиче-ски затраченное время на проведение данных процедур. В процессевысокопрофессионально подобранного комплекса процедур, запро-сов и расчетов по рискам аудитор может в разы сократить свои про-цедуры, ровно как и увеличить их из-за неправильного подхода кработе и непрофессионального суждения. В итоге, руководствуясьстандартам и, мы обязательно получим качественный продукт, кото-рый завоюет доверие и высокую оценку общества и станет привле-кательным и конкурентоспособным на других рынках, гарантируетобеспечение прозрачности экономической деятельности.

Исключительно важным нам представляется обеспечение взаи-модействия с уполномоченным органом и регуляторами, котороевозложено на Комитет по работе с государственными органами.При Министерстве финансов работает консультативный орган, в

55


состав которого входят представители Министерства финансов, На-ционального банка Республики Казахстан, представители профес-сиональных организаций, аудиторских компаний и другие лица. Назаседания консультативного органа выносятся актуальные вопросыбизнес сообщества, в частности, касающиеся аудиторской деятель-ности. Возглавляет этот орган лично министр финансов.

Остановлюсь еще на одном очень важном вопросе, а именно оквалификационных требованиях, предъявляемых к аудиторским ор-ганизациям для допуска финансовых инструментов на специ-альную торговую площадку регионального финансового центра г.Алматы. 20 октября 2009 года приказом председателя ныне упразд-ненного агентства РФЦА были утверждены новые квалификацион-ные требования. С введением данных квалификационныхтребований большинство аудиторских организаций будут вынуж-дены уйти с рынка финансовых услуг, вследствие несоответствияотдельным нормам данных требований. Палата аудиторов неодно-кратно обращалась в различные государственные органы и направ-ляла свои предложения по устранению пробелов исовершенствованию норм квалификационных требований. В на-стоящее время в данном направлении работа продолжается, пред-ставители Палаты аудиторов принимают участие во встречах имероприятиях, направленных на получение конструктивных реше-ний указанной проблемы.

Согласно Закону об аудиторской деятельности профессиональ-ная организация вправе проводить рейтинг аудиторских компанийи публиковать эти данные в периодических печатных изданиях. Воснове данных, используемых в проведении такого рейтинга, лежитинформация из обязательной формы отчетности перед Палатой:ежегодной декларации члена ПА. Однако данная работа не можетбыть подготовлена в полном объеме из-за отсутствия декларациипо некоторым членам. Со следующего периода мы ужесточим тре-бования, предъявляемые к качеству заполненных и представленныхв Палату форм деклараций и информации, содержащейся в ней стем, чтобы и наша деятельность стала открытой, но без публикацийконфиденциальной информации.

56


Я хотел бы особо подчеркнуть, что Лидер нашего народа, Пар-ламент и Правительство страны не ослабляют внимание развитиюаудита, бухгалтерского учета, малого и среднего бизнеса (МСБ).

С позиции поддержки малого и среднего бизнеса принят Закон«О государственном контроле и надзоре», устанавливающий длявсех государственных органов единые принципы и правила прове-дения контроля в целях уменьшения административного давленияна бизнес. Если учесть огромное значение предпринимательствадля экономики страны, то становится ясна особая значимости дан-ного Закона. Сегодня 92% от общего числа всех хозяйствующихсубъектов приходится на долю МСБ. В прошлом году количестволюдей, охваченных этим сегментом, достигло по республике 2,5млн. из 9,2 млн. трудоспособного населения, т.е. 27%. Государстводля обеспечения благоприятных условий их развития делает мак-симально возможное. В результате чего доля предприятий МСБ со-ставила 32% от ВВП. А в докладе Всемирного банка на 2010 годнаша страна признана в качестве лидера по проведению реформ винтересах бизнеса.

Аналогичной позиции, как мы убедились, придерживается иПрезидент Азербайджана Ильхам Алиев. Ваши успехи впечатляюти радуют.

CHALLENGES ON THE IMPLEMENTATIONOF THE INTERNATIONAL STANDARDS ON

AUDITING – ROMANIA’S EXPERIENCE

Horia NEAMŢU,President Chamber of Financial Auditors of Romania (CAFR),

Prof. PhD.

1. Challenges on the adoption of ISAs European Commission consultation on ISAs adoption

- Took place in the second half of 2009.57


- The large majority of respondents was in favour of ISAs adoption.

- The large majority agreed with the ISQC1 inclusion in the category of standards adopted at EU level.

- Attention was drawn on additional guidelines for small and medium entities (SMEs)

- Respondentes argued that the EC should limit the changes brought to the ISAs, in order to facilitate their application

Critics on the ISAs adoption- Despite the European Commission’s commitment on the

adoption of Clarified ISAs at the EU level, there are few chances for this project to be finalized

- Postponements on the adoption of the standardsDespite this, Clarified ISAs have been adopted or are in the process

of adoption in many member states.

Romania – ISAs are applied since 2000, Clarified ISAs are in forcefor the financial statements beginning on or after 15 December 2009.

CAFR recommendation - Our organization answered the EC consultation on ISAs adoption- The Chamber of Financial Auditors of Romania urges the adoption

of Clarified ISAs, of ISQC 1 and ISRE-urilor at EU level, which would increase market comparability and transparency

2. Challenges on the Clarified ISAs translationIn 2009, when the European Commission was committed to adopt theClarified ISAs in 2010, an exhaustive process of translating the stan-dards in the 23 official European Union languages began.This project gathered the DG Internal Market & Services, IFAC and thecompetent authorities in the members states, responsible for the stan-dards translation, at national level.The deadline for the translations was 31 December 2009.In this regards, meeting with the translation experts were held in Brus-

58


sels, more precisely with the representatives of the international bodies,of IFAC and the European Commission.

ISAs Translation in RomaniaAccording to the law, the Chamber of Financial Auditors of Romania isresponsible for the translation and adoption of International Standardson Auditing.ISAs are translated into Romanian ever since the year 2006.Following the copyright granted by IFAC, CAFR began the ClarifiedISAs translation process, in compliance with the IFAC Translation Pol-icy.

The Review Committee- According to the IFAC Translations Policy, the correctness of the trans-lation was reviewed by the Review Committee, consisting of represen-tatives of the Forum of Firms, practitioners and good English speakers.

- The president of the Review Committee was a member of the CAFR Council

Consultation Process on the translation correctnessAfter the translation and the review stages, the standards were posted,for comments, on the Chamber’s website, www.cafr.ro.

3. CAFR actions for promoting the ISAsIn the comments send to the EC consultation on the Green Paper onAudit Policy, issued on the 13 October 2010, the Chamber mentioned,again, the need to adopt these standards.

- By translating and publishing the Romanian version of the ISAS, CAFR promotes these standards among the Romanian business environment and stakeholders.

- ISAs are a part of the curricula for the access and aptitudes exam, granting the financial auditor quality.

- The courses held by CAFR (for continuous professional development, trainees’ development, etc.) comprise subjects devoted to ISAs

59


- On the Chamber’s website www.cafr.ro and in the specialized journal issued by CAFR- “Financial Audit” there are always new and articles supporting a better understanding of the standards.

ŞƏFFAFLIĞIN ARTIRILMASINDA ELEKTRON AUDİTİN ROLU VƏ

METODOLOJİ XÜSUSİYYƏTLƏRİ

Asəf ƏSƏDOV,Azərbaycan Respublikası

vergilər nazirinin müşaviri,E-audit layihəsinin rəhbəri

Kompyuter əsaslı audit və ya e-audit müəssisələrin e-formatdaaparılan və saxlanılan mühasibat məlumatlarının emalı və təhliliəsasında qurulur. Ənənəvi vergi yoxlamalarından fərqli olaraq, e-auditancaq e-formatda həyata keçirilən əməliyyatlar üzərində aparılır.

Əksər inkişaf etmiş ölkələrin (ABŞ, Avropanın aparıcı ölkələri vəAvstraliya) vergi orqanlarında e-audit vergi auditi sisteminin özəyinitəşkil edir. Azərbaycanda da e-auditə keçid üçün artıq lazımi şəraityaradılıb: vergi ödəyiciləri tərəfindən Vergilər Nazirliyinə daxil olangəlir vergisi üzrə bəyannamələrin 70%-i, mənfəət vergisi və ƏDV üzrəbəyannamələrin isə 95-98%-i e-formatda göndərilir. Xarici ekspertlərinrəylərinə əsasən, Vergilər Nazirliyinin bu qısa müddətdə əldə etdiyinəticələr çox yüksəkdir.

Digər tərəfdən, Azərbaycanda iri və orta müəssisələrdə mühasibatsistemləri və əməliyyatlar, əsasən, kompyuterləşdirilib. Bu, imkan verirki, e-audit üzrə mütəxəssislər (e-auditorlar) böyük həcmdə olan və e-formatda saxlanılan mühasibat uçotu üzrə məlumatları müəssisədənelektron daşıyıcılarında alaraq, xüsusi proqram təminatlarından istifadəetməklə (ACL, IDEA) bu məlumatları qısa müddətdə vergidən yayınmariskləri baxımından təhlil etsinlər. E-auditorlar müəssisəyə getmədən,həmin müəssisənin e-mühasibat məlumatlarının xüsusi proqram təminatı

60


və daxili məlumat bazası əsasında vergi orqanında distant təhlilini həyatakeçirirlər. Bu isə vaxt və insan resurslarına qənaət etməklə yanaşı, səyyarvergi yoxlamalarının səmərəsini və şəffaflığını xeyli artırır.

E-audit sistemini tətbiq etmiş ölkələrdə hər vergi ödəyicisi mühasibatuçotu ilə bağlı əməliyyatların aparılmasına, məlumatların e-formatdasaxlanmasına və vergi orqanının tələbi ilə vergi məqsədləri üçün tələbolunan bütün məlumatların təqdim edilməsinə görə qanuna əsasən öhdə-lik daşıyır. Xarici ölkələrdə vergi orqanının tələbi ilə məlumatları vax-tında təqdim etməmiş vergi ödəyicisinə ciddi maliyyə sanksiyaları tətbiqolunur və müvafiq hallarda belə vergi ödəyiciləri cinayət məsuliyyətinəcəlb olunurlar.

E-formatda mütləq qaydada (6-7 il müddətində) saxlanılan məlumat-lar əsasən aşağıdakılardır: e-mühasibat sisteminin quruluşu, əsas mo-dullar, ana fayllar, o cümlədən müştərilər barədə məlumatlar, aparılanəməliyyatlar, onların mənbələri, alqı və satqı üzrə hesab-fakturalar,hesabların kodları, mühasibat məlumatlarının bir-biri iləəlaqələndirilməsi, maya dəyərinin, xərclər və gəlir bazalarının vergi-tutma üçün hesablanması mexanizmi.

E-audit prosedurlarına gəldikdə, e-auditor əvvəldən vergi ödəyicisinətələbnamə göndərir, müəssisənin e-mühasibat bazasının nüsxəsini e-daşıyıcılarda alır və xüsusi proqram təminatı vasitəsilə lazımi e-fayllarıöz kompyuterinə yükləyir. Sonradan e-auditor müxtəlif statistik təhlilüsullarından və daxili məlumat bazasından istifadə edərək vergi ödəyi-cisinin məlumatlarının uyğunsuzluğunu, vergidən yayınma risklərinitəhlil edir.

Qeyd olunmalıdır ki, proqram təminatının xüsusiyyətlərinə görə,vergi ödəyicilərindən alınmış e-mühasibat üzrə kompyuter faylları də-yişdirilə bilməz. Audit bitdikdən sonra bütün e-fayllar silinir və bununlada vergi ödəyicisinin məlumatlarının məxfiliyi təmin olunur.

61


Beynəlxalq audit şirkətləri və inkişaf etmiş ölkələrin vergiorqanları tərəfindən keçirilən auditor yoxlamalarında kompyuterəsaslı elektron audit texnologiyasının tətbiqi artıq beynəlxalq stan-darta çevrilib.

Vergi yoxlamalarında elektron auditin tətbiqi məqsədilə VergilərNazirliyi tərəfindən xarici ekspertlərlə birgə «Kompyuter əsaslı auditsistemi sahəsində Azərbaycan Respublikası Vergilər Nazirliyinə dəstəyingöstərilməsi» tvinninq layihəsi hazırlanmışdır və 2010-cu ilin mayayında Avropa Komissiyasının Azərbaycandakı nümayəndəliyində Da-nimarka, Finlandiya, Estoniya, Fransa, Almaniya, Hollandiya və Litvanınvergi administrasiyaları nümayəndələrinin iştirakı ilə keçirilmiş tenderdəNiderland Krallığının Vergi və Gömrük Administrasiyası qalib gəlmişdir.Bu il mart ayının 1-dən başlamış bu proses 2013-cü ilin mart ayına qədərdavam edəcək və altı komponentdən - mərhələdən ibarətdir:

1. E-auditin tətbiqi üçün zəruri olan hüquqi bazanın hazırlanması (3 ay)

Bu komponentin məqsədi vergi məqsədləri üçün tələb olunan müha-sibat məlumatlarının e-formatda saxlanması və vergi əməkdaşlarıtərəfindən bu məlumatların əldə edilməsi üçün müvafiq qanunvericilikbazasının yaradılmasıdır.

«E-audit» layihəsinin birinci komponentinin tətbiqi dövründə – cariilin mart-aprel ayları ərzində Vergilər Nazirliyi tərəfindən «e-audit»sahəsi üzrə bir sıra Avropa ölkələrinin təcrübəsi araşdırılmışdır. Buölkələr arasında «e-audit» sahəsi üzrə qabaqcıl yerdə olan NiderlandKrallığı, Almaniya və Avstriyanın təcrübəsindən model kimi istifadəolunmuşdur. Elektron auditin tətbiqi ilə əlaqədər olaraq, adı çəkiləndövlətlərin müvafiq qanunvericilik aktlarında, eyni zamanda e-auditüçün mühasibat proqramlarının uyğunlaşdırılmasında mühüm işlərgörülmüşdür.

Qeyd olunan təcrübələr əsas götürülməklə, e-audit tvinninq layi-həsinin birinci komponentinə uyğun olaraq elektron auditlə bağlı VergiMəcəlləsinə əlavə və dəyişiklikləri nəzərdə tutan təkliflər layihəsi hazır-lanmışdır. Dövlətlərin təcrübələri araşdırılarkən müəyyən olunmuşdurki, inkişaf etmiş ölkələrin böyük əksəriyyətində məlumatların əldə olun-ması ilə bağlı vergi orqanlarının qarşısında heç bir məhdudiyyət qoyul-mur. Buna misal olaraq qeyd edə bilərik ki, Avropa İttifaqının 27üzvünün 23-də artıq bank sirri aradan qaldırılmışdır. Yalnız Avstriya,Belçika, Lüksemburq və Maltada bank sirri qorunub saxlanılmaqdadır,lakin bu dövlətlər də vergi məqsədləri üçün məlumatın əldə edilməsi

62


üzrə imkanların yaradılması ilə bağlı öz qanunvericiliklərini dəyişməyəçalışırlar. Xüsusi qeyd etmək istərdim ki, əksər Avropa İttifaqıölkələrinin, ABŞ-ın, Kanadanın, Avstraliyanın qanunvericiliyində vergiorqanlarının vergilərin düzgün hesablaması üçün bütün tələb olunanməlumatları istənilən formatda (kagız və elektron daşıyıcılarda), o cüm-lədən yoxlanılan vergi ödəyicisi ilə əlaqələri olan 3-cü şəxslərdən dəalmaq hüququ vardır.

Elektron auditin həyata keçirilməsi üçün zəruri olan sənədlər vəməlumatlar vergi orqanlarına elektron formada vergi ödəyiciləri, banklarvə 3-cü şəxslər tərəfindən təqdim olunmalıdır. Xarici ölkələrin təcrübəsigöstərir ki, vergi orqanlarına vergilərin düzgün hesablanması üçün müx-təlif mənbələrdən məlumat almaq imkanı yaradılmalıdır. İnkişaf etmişölkələrin təcrübəsində vergilərin düzgün hesablanması məqsədləri üçünnəzərdə tutulan məlumatların əldə edilməsi bank sirrindən daha prioritethesab olunur.

Qeyd etmək lazımdır ki, sənədlərin və məlumatların əldə olunması,bu məlumatların mənbələrinin araşdırılması üçün müəssisədə işlədilənmühasibat sisteminin başa düşülməsi ilə bağlı vergi ödəyicisi vergiorqanı ilə əməkdaşlıq etməlidir və bu vacib məqam e-audit ilə bağlıhazırlanan hüquqi bazada öz əksini tapmalıdır. Digər vacib məsələ odurki, məlumatların vergi orqanlarına doğru-dürüst çatdırılması ilə bağlıvergi ödəyicisinin məsuliyyətini müəyyən edir. Belə ki, bu məlumatlarınverilməməsinə, natamam və ya təhrif olunmuş formada təqdim edilmə-sinə görə də maliyyə sanksiyalarının tətbiqi nəzərdə tutulur;

2. E-audit üçün müvafiq proqram təminatının seçilməsi (2 ay)Bu mərhələdə Avropa İttifaqına üzv ölkələrdə e-auditin tətbiqi ilə

bağlı ən yüksək nəticələr göstərmiş təcrübənin, o cümlədən hüquqi as-pektlərin və e-audit üzrə ixtisaslaşdırılmış proqram təminatı paketininmüəyyən edilməsi, Vergilər Nazirliyinə tövsiyələrin və tələb olunanbütün texniki parametrlərin verilməsi nəzərdə tutulur;

3. E-auditin tətbiqi ilə bağlı məlumat bazasının yaradılması (6 ay)Bu mərhələdə fəaliyyət növləri üzrə vergi fırıldaqçılığının xü-

susiyyətlərinin müəyyən edilməsi və e-auditin proqram təminatınadəstək vermək məqsədilə risk və statistik təhlilləri aparmaq üçünVergilər Nazirliyinin mərkəzi məlumat bazasında olan məlumatın vəəlavə toplanması tələb olunan məlumat mənbələrinin müəyyən edilməsi,

63



64

habelə onlardan istifadə olunması qaydalarının hazırlanması nəzərdə tu-tulur;

4. E-audit üzrə metodologiyanın hazırlanması və auditorların treninqinin təşkil edilməsi (7 ay)

Bu komponent çərçivəsində audit metodologiyasının tərkib və vacibhissəsi olan müfəssəl e-audit metodologiyası, o cümlədən bumetodologiyanın iri sahələr üzrə ixtisaslaşdırılmış praktiki tətbiqi üzrəTreninq Proqramı və materiallar hazırlanacaq, nazirliyin 10 nəfər vergiauditoru üçün bir ay ərzində treninqlər keçiriləcək. Sonradan həmin 10nəfər mütəxəssis xarici ekspertlərlə birlikdə nazirliyin digər 50 audi-toruna e-audit sahəsində lazımi biliklərin və vərdişlərin ötürülməsinitəmin edəcəklər.

5. E-audit sisteminə uyğun olan orta və iri müəssisələr arasında istifadə edilən e-mühasibat sistemlərinin tətbiqi praktikasının inkişaf etdirilməsi (6 ay)

E-audit proqram təminatı e-mühasibat sistemlərinin standartlaşmasınıtələb edir ki, audit məqsədləri üçün elektron məlumatların alınma vaxtıazalsın və vahid qaydada həyata keçirilsin. Eyni zamanda, orta və irimüəssisələrin e-mühasibat sistemlərinin formatı e-bəyannamələrin tərtibedilməsi və e-audit sisteminin proqram təminatının daha tez və asanişlənməsi məqsədilə bir-birinə uyğun olmalı və bir-birini dəstəkləmə-lidir;

6. E-audit sisteminin Azərbaycanda tətbiqi (7 ay)Bu müddət ərzində e-auditin tətbiqinə hazır olan bir neçə müəssisədə

ilkin olaraq pilot (sınaq) layihəsinin həyata keçirilməsi nəzərdə tutulur.Layihə başa çatdıqdan sonra alınan ilkin nəticələr əsasında e-auditin tət-biqi praktikası tədricən digər orta və iri müəssisələri də əhatə edəcək.

“Elektron hökumət” layihəsinə mühüm töhfə Elektron audit qarşıdakı illərdə “elektron hökumət” layihəsi

çərçivəsində yüksək texnologiyaların tətbiqi prosesinin mühüm tərkibhissəsi olacaqdır. E-audit tvinninq layihəsinin həyata keçirilməsinəticəsində vergi yoxlamalarının şəffaflığı və səmərəsi daha az vaxt vəinsan resursları sərf edilməklə artacaq, audit sahəsində Vergilər Nazir-liyinin məlumat bazası, metodiki-texnoloji və insan resursları yüksəkbeynəlxalq standartlara uyğun inkişaf etdiriləcəkdir. Layihənin real-laşdırılması ölkəmizdə iri və orta müəssisələrin auditor yoxlamaları

proseslərinin təkmilləşdirilməsinə, elektron bəyannamələrin tətbiqi iləyanaşı, müəssisələrdə mühasibat uçotunun da beynəlxalq standartlarauyğun, elektron formatda aparılmasına və elektron auditin geniş tət-biqinə imkan yaradacaqdır.

«Kompyuter əsaslı audit sistemi sahəsində Azərbaycan RespublikasıVergilər Nazirliyinə dəstəyin göstərilməsi» tvinninq layihəsi institu-sional quruculuq sahəsində ölkəmizin Avropa İttifaqı ilə əməkdaşlığınındaha bir gözəl nümunəsi olacaqdır.

РОЛЬ СЧЕТНОЙ ПАЛАТЫ РОССИЙСКОЙФЕДЕРАЦИИ В БОРЬБЕ ПО

ПРОТИВОДЕЙСТВИЮ КОРРУПЦИИВ ФИНАНСОВО-БЮДЖЕТНОЙ СФЕРЕ

Юлия КРОXИНА, Зам. директора Государственного научно-исследовательского

института системного анализаСчетной палаты Российской Федерации,

зав.кафедрой правовых дисциплин Высшей школыгосударственного аудита (факультета)

МГУ им. М.В. Ломоносова, доктор юридических наук,профессор

В настоящее время задачи по сдерживанию и пресечению кор-рупции поставлены перед всеми контролирующими и правоохра-

Bunları nəzərə alaraq demək olar ki, e-audit layihəsi Azərbay-canın iqtisadiyyatında şəffaflığın artırılmasında beynəlxalqmaliyyə standartlarının və beynəlxalq audit standartlarının tətbiqiüçün mühüm rol oynayacaqdır.

Tvinninq layihəsinin reallaşdırılması nəticəsində AzərbaycanMDB məkanında ilk ölkə olaraq müasir elektron audit sisteminintətbiqinə nail olacaqdır.


65

нительными органами России. Важная роль в борьбе по противо-действию коррупции в финансово- бюджетной сфере принадлежитвысшему контрольному органу Российской Федерации -- Счетнойпалате.

Счетная палата как главный государственный контрольныйорган в стране, учрежденный Государственной Думой РоссийскойФедерации, является полноправным субъектом осуществления ан-тикоррупционной деятельности, которая выражается как в непо-средственной работе по выявлению правонарушений коррупционнойнаправленности, так и проведению мер предупреждения коррупциив финансово-бюджетной сфере.

Главенствующая роль Счетной палаты в противодействии кор-рупции в соответствии с задачами и организацией деятельностиСчетной палаты обусловлена исполнением ряда антикоррупцион-ных мероприятий, которые, полагаем возможным классифициро-вать на виды:

- развитие и осуществление финансового контроля за соблюде-нием антикоррупционного законодательства (проведение проверок,ревизий), в том числе и на основе учета мнения и оценки соответ-ствующих материалов, имеющихся в распоряжении Счетной па-латы;

- мониторинг коррупционных правонарушений (проступков) иотдельных их видов в финансово-бюджетной сфере;

- антикоррупционная экспертиза правовых актов в финансово-бюджетной сфере;

- создание механизма взаимодействия между правоохранитель-ными органами и Счетной палатой по вопросам противодействиякоррупции в финансово-бюджетной сфере.

Как известно, финансовый контроль является основным усло-вием эффективного функционирования финансово-бюджетной си-стемы страны. Полагаем, что приведенные антикоррупционныемероприятия осуществляются Счетной платой при осуществлениивсех видов контрольной деятельности, предусмотренных ст. 265Бюджетного кодекса РФ.

Проведение ревизий и тематических проверок являются анти-коррупционными мероприятиями, проводимыми Счетной палатой66


в целях последующего выявления нарушений в финансово-бюд-жетной сфере.

По сути, миссия Счетной палаты - быть "цепным псом". Может,несколько неблагозвучно и прямолинейно, но именно так на Западепринято называть органы независимого внешнего финансовогоконтроля. Также, Счетной палате уготована и роль неусыпного Ар-гуса. Согласно древнегреческой мифологии - неподкупного, мно-гоглазого и бдительного стража. Такие аналогии, как обоснованнополагает председатель Счетной палаты С.В.Степашин, вполнеуместны и оправданны. Во всяком случае, они отражают восприя-тие обществом предназначения высшего контрольного ведомствастраны, которое обязано защищать интересы избравших парламентграждан и от их имени проводить независимый от исполнительнойвласти государственный аудит. В этом солидарны и такие инсти-туты гражданского общества, как, например, Общественная палата,СМИ, Российский союз налогоплательщиков. Для того, чтобы за-щитить гражданское общество как ценность, добиваться повыше-ния эффективности государственности и осуществлять борьбу скоррупцией, требуется и дальше развивать действенную системувнешнего независимого аудита за деятельностью исполнительныхорганов власти. Только прозрачное и подконтрольное государствоможет получать кредит доверия граждан. С этой точки зрения го-сударственный аудит можно рассматривать как один из механизмовобеспечения легитимности власти, подтверждения законности иэффективности ее действий. Только на федеральном уровне в си-стеме исполнительной власти действуют 28 различных органов,имеющих полномочия в сфере контроля и надзора. Каждый год онипроводят более миллиона контрольных мероприятий.

Счетная палата традиционно уделяет приоритетное вниманиесовместной работе с законодателями на всех уровнях, информируетФедеральное Собрание о результатах проводимых проверок. Так,в соответствии с Бюджетным кодексом РФ (ред. от 19.07.2009 г.)председатель Счетной палаты регулярно выступает в обеих палатахпарламента по проекту федерального бюджета и отчету правитель-ства о его исполнении.

67


Безусловно, под особым вниманием находится контроль за реа-лизацией крупных долгосрочных социально-экономических стра-тегий, в сферах, где возникают новые экономические инструментыгосударственного влияния. И, наконец, там, где происходит настоя-щая революция в государственном бюджетном планировании. Со-вершенно очевидно, что возможные просчеты и ошибки,антикоррупционные настроения органов исполнительной власти вуправлении национальными ресурсами способны привести к дис-балансу в экономике, к серьезным социальным последствиям и не-гативным перспективам развития страны. Поэтому Счетная палатастремится осуществлять функцию "обратной связи", следить за ба-лансом амбиций и реализацией возможностей органов государст-венной власти, за эффективностью расходования национальныхресурсов и проявлять при этом стабильно высокий уровень и каче-ство контроля. Сегодня Счетная палата проявляет адаптивность иоперативно реагирует на любые вызовы, которые предъявляет сей-час ситуация на мировых финансовых рынках. Только новые знанияи внедрение самых современных методик контроля с учетом луч-шего зарубежного опыта стран с устоявшейся системой финансо-вого контроля позволяют обеспечивать эффективность в работе, вборьбе с преступлениями в финансово-бюджетной сфере и корруп-цией. В данном случае, безусловно, важен высокий профессиона-лизм государственных контролеров, формирование у нихантикоррупционной мировоззренческой позиции, современногопредставления о месте контроля в системе государства и общества.

Внедрение в практику работы Счетной палаты аудита эффек-тивности обеспечивает прозрачность деятельности органов власти,предоставляет обществу ясную информацию о непосредственныхи конечных результатах этой деятельности. Главным стержнем та-кого вида аудита является определение социально значимого ре-зультата использования государственных средств, оценка ихэффективности с точки зрения решения общегосударственныхзадач. В том числе речь идет о результатах эффективности крупно-масштабных проектов и программ с участием государства и нацио-нальной стратегии долгосрочного развития. Через показатели68


результата аудита эффективности государство получает возмож-ность сократить ненужные затраты, предупредить коррупцию, пе-ребросить ресурсы туда, где они наиболее востребованы и даютреальную отдачу. На сегодняшний день появилась возможностьувидеть за каждым годовым прогнозом и госбюджетом движениестраны к намеченным долгосрочным целям, вносить коррективы,используя систему стратегического мониторинга. Внедрение этойметодики продиктовано потребностями национальной экономики.Она позволяет также настроить бюрократический аппарат на болееадресное отношение к запросам граждан, повысить социальный"выход" работы исполнительной власти. Для осуществления конт-роля за масштабными долгосрочными государственными програм-мами Счетной палатой внедряется и другой весьма сложный видконтроля - стратегический аудит. Он применим к оценке отрасле-вых стратегий правительства РФ и крупных совместных инвести-ционных проектов государства и бизнеса, что также позволяет внекоторой мере предотвратить антикоррупционные настроения.

В условиях глобального мирового кризиса Счетная палата уже-сточает контроль за реализацией масштабных долгосрочных про-грамм и, учитывая, в частности, качество проработки стратегий ипроектов, их реализуемость и результативность, определяет источ-ники повышения эффективности использования ресурсов в кон-тексте общенациональных проектов. Принципиально важнымявляется то, что стратегический аудит, аудит эффективности нарядус традиционным финансовым аудитом позволяют органам внеш-него государственного и муниципального контроля охватить весьцикл использования бюджетных средств: от разработки проектовдо получения конечного результата.

В итоге такой современный подход в работе позволяет форму-лировать системные выводы и рекомендации по формированию иантикоррупционных мероприятий, о которых Счетная палата регу-лярно информирует Президента РФ и Федеральное собрание РФ.

В настоящее время одной из основных задач государства поборьбе с коррупцией является создание дееспособного механизмавзаимодействия, который позволит добиться увеличения результа-

69


тивности антикоррупционной деятельности. Поэтому в сфереборьбы с коррупцией для Счетной палаты важное значение имеетсотрудничество с Генеральной прокуратурой, МВД и ФСБ России,так как согласно своему правовому статусу она не может самостоя-тельно принимать меры по выявленным в ходе проверок наруше-ниям законодательства. Результативность работы государственныхконтролеров прежде всего зависит от полноты мер реагирования,принимаемых по их материалам правоохранительными органами.Возбуждаемые по материалам проверок уголовные дела часто за-трагивают весьма чувствительные для бюджетно-финансовойсферы проблемы, например, внешний государственный долг рос-сийских регионов.

Таким образом, выполнение комплекса приведенных мероприя-тий в силу возложенных на Счетную палату задач позволяет ре-ально противодействовать коррупционным проявлениям вфинансово- бюджетной сфере.

Ухудшение коррупциогенной ситуации в нашей стране, понима-ние масштабов и перспектив негативного влияния коррупции на со-стояние и развитие политической, экономической и социальнойситуации привели к признанию наличия и значимости особой про-блемы в деле противодействия коррупции – проблемы мониторингаприменения нормативных правовых актов.

С правовой точки зрения проблема заключается в том, что мно-гие коррупциогенные деяния обусловлены самими правовыми нор-мами, вернее дефектами этих норм, заложенными еще на стадииправотворческого процесса.

Для сотрудников органов государственного финансового конт-роля (как, впрочем, и для иных контрольных органов) коррупцио-генность правовых норм заключается в том, что они создаютпредпосылки для различного рода злоупотреблений своим долж-ностным положением в целях получения личной выгоды.

В Российской Федерации пока нет нормативного правового акта,закрепляющего сущность и устанавливающего порядок осуществ-ления мониторинга правоприменения. В юридической науке к на-стоящему времени также отсутствует единая позиция относительно

70


понятия правового мониторинга, его содержания, целей и методикиосуществления.

Следует обратить внимание, что в современном российской за-конодательстве имеется легальное определение основных призна-ков финансового мониторинга. Системноый анализ Федеральногозакона «О противодействии легализации (отмыванию) доходов, по-лученных преступным путем, и финансированию терроризма» иПоложения о Федеральной службе по финансовому мониторингупозволяет определить финансовый мониторинг как сбор, обработкуи анализ информации об операциях (сделках) с денежными сред-ствами или иным имуществом, подлежащих контролю в соответ-ствии с законодательством Российской Федерации; контроль инадзор за выполнением юридическими и физическими лицами тре-бований законодательства Российской Федерации о противодей-ствии легализации (отмыванию) доходов, полученных преступнымпутем, и финансированию терроризма в целях обеспечения соблю-дения финансового законодательства и привлечения к ответствен-ности лиц, допустивших его нарушение.

Обобщение научных взглядов позволяет определить мониторингправоприменения как систему информационных наблюдений, даю-щую возможность анализировать и оценивать: 1) результаты нор-мотворческой деятельности, прежде всего законопроектной работы;2) качество нормативных правовых актов, принятых субъектом пра-вотворческой инициативы в соответствии с предоставленной емукомпетенцией; 3) эффективность реализации и применения норма-тивных правовых актов.

Добавим, что важным элементом правового мониторинга дол-жен стать аудит последствий принимаемых нормативных правовыхактов. В первую очередь аудиту необходимо подвергать политиче-ские, экономические и социальные результаты от введения новыхнорм права.

Мониторинг правоприменения имеет свои определенные целии задачи. Проиллюстируем их на примере проекта Федеральногозакона «Об общих принципах организации и деятельности конт-рольно-счетных органов субъектов Российской Федерации и муни-

71


ципальных образований», подготовленного Счетной палатой Рос-сийской Федерации.

Одной из основных задач мониторинга правоприменения яв-ляется предоставление субъекту нормотворчества объективной ин-формации о тенденциях и потребностях правового регулированияопределенных общественных отношений.

В ходе изучения региональных законов о контрольно-счетныхорганах в субъектах Российской Федерации было выявлено отсут-ствие единого правового регулирования в формировании и деятель-ности контрольно-счетных органов, что порождает различные,часто противоположные подходы к определению места контрольно-счетных палат в системе государственного управления региональ-ного уровня. Кроме того, изучение реализации этих законов показало,что отсутствие координации деятельности контрольно-счетных ор-ганов субъектов РФ на федеральном уровне не способствует повы-шению эффективности государственного финансово-бюджетногоконтроля.

Мониторинг правоприменения регионального законодательствапоказал острую необходимость обеспечения единства правовогостатуса контрольно-счетных органов субъектов Российской Феде-рации, нормативно-правовой базы организации их деятельности, атакже правовых основ взаимодействия со Счетной палатой Россий-ской Федерацией.

Следующая задача мониторинга правоприменения – обобщениелучшего опыта регионального законодательства с целью распро-странения его на другие субъекты РФ, а также использования его вфедеральном нормотворчестве.

Проект Федерального закона «Об общих принципах организа-ции и деятельности контрольно-счетных органов субъектов Рос-сийской Федерации и муниципальных образований» включаетбольшое количество норм, взятых из лучших региональных зако-нов. В процессе 10-летнего функционирования органов внешнегофинансового контроля на региональном уровне были приняты со-ответствующие законы, которые совершенствовались по мереукрепления статуса этих органов, развития форм и методов госу-

72


дарственного финансового контроля. Через АКСОР (Ассоциацииконтрольно-счетных органов Российской Федерации) происходилсистематический обмен опытом правового регулирования и лучшиеправовые нормы дублировались другими субъектами РоссийскойФедерации.

Тем самым, мониторинг правоприменения позволил обобщитьнаиболее приемлемые варианты правового регулирования статусаконтрольно-счетных органов субъектов РФ и на этой основе разра-ботать проект федерального закона.

Не менее актуальная задача мониторинга правоприменения – от-слеживание эффективности закона и практики его реализации.

Так, анализ практики реализации бюджетного законодательствафедерального и регионального уровней показывает, что до настоя-щего времени отсутствует единая правовая база деятельности ор-ганов внешнего финансового контроля в Российской Федерации. Всвязи с возросшим масштабом деятельности органов государствен-ной власти, а также сложностями реализации полномочий в сфересовместного ведения Российской Федерации и субъектов Россий-ской Федерации стала очевидна актуальность создания в Россиискоординированной системы органов независимого внешнего фи-нансово-бюджетного контроля на всех уровнях государственнойвласти.

В целях дальнейшего мониторинга правоприменения проект Фе-дерального закона «Об общих принципах организации и деятель-ности контрольно-счетных органов субъектов РоссийскойФедерации и муниципальных образований» возлагает на Счетнуюпалату РФ обязанность по обобщению практики применения зако-нодательства Российской Федерации, законодательства субъектовРоссийской Федерации в сфере государственного финансовогоконтроля и проведению анализа его реализации.

Самостоятельной задачей мониторинга правоприменения высту-пает соотнесение нормативных правовых актов с зарубежным опы-том правового регулирования аналогичных сфер общественныхотношений.

На примере рассматриваемого проекта федерального закона этузадачу возможно проиллюстрировать следующими примерами. Во-

73


первых, сама идея этого законопроекта основана на главных прин-ципах финансового контроля, заложенных в Лимской декларации.Далее законопроект предусматривает, что в своей деятельностиконтрольно-счетные органы субъектов РФ могут руководствоватьсямеждународными стандартами финансового контроля. Кроме на-званных аспектов зарубежного опыта правового регулирования фи-нансового контроля, учтен опыт большинства развитых странотносительно того, что высшие органы внешнего финансовогоконтроля самостоятельно разрабатывают и утверждают стандартыконтрольной деятельности, распространяемые на иных субъектовфинансового контроля.

Следующей задачей мониторинга правоприменения должностать создание условий для повышения открытости всех уровнейвласти и, как следствие, повышение степени участия институтовгражданского общества в формировании и реализации правовыхрешений государства.

Для реализации названной задачи законопроект обязывает конт-рольно-счетные иметь официальные сайты в системе Интернет, атакже ежегодно представлять законодательному (представитель-ному) органу соответствующего уровня отчет о своей деятельности.Далее этот отчет будет публиковаться для ознакомления обществен-ности и размещается на сайте контрольно-счетного органа.

И, наконец, последней по перечислению, но никоим образом непо значимости, задачей мониторинга правоприменения выступаетповышение результативности действующего законодательства по-средством устранения противоречий, коллизий, заполнения пробе-лов, исключения дублирующих норм и норм, влекущих илипровоцирующих возникновение коррупциогенных ситуаций.

Именно эта задача являлась приоритетной при разработке рас-сматриваемого законопроекта. Применение основных методов мо-ниторинга позволило создать правовую модель статусаконтрольно-счетных органов, которая значительно снижает корруп-циогенные риски в процессе осуществления финансово-бюджет-ного контроля, соответствует политическим, экономическим исоциальным реалиям современной России, а также существующим

74


международным принципам организации внешнего государствен-ного финансового контроля.

Таким образом, в результате мониторинга правоприменения про-исходит упорядочивание нормативно-правовых актов на федераль-ном, региональном и муниципальном уровнях, выявлениепротиворечий между нормативно-правовыми актами различныхуровней, разработка предложений по их приведению в соответствиес Конституцией РФ и между собой.

ПЕРЕХОД К МСФО: ОСНОВНЫЕ ТРЕБОВАНИЯ ПРОФЕССИОНАЛЬНОЙ

СПЕЦИАЛЬНОСТИ

Наталья ВОВЧУК, Руководителъ Представителъства

Ассоциации Сертифицированных БухгалтеровВеликобритании (АССА) на Украине,

Балтийских и Кавказских странах

Будущее финансового регулированияЗавтрашний день отчетности..?

• Международная квалификация составителей отчетности• Новые модели отчетности – тенденции• Будущее финансового регулирования

Задача регулирования: нормы или принципы• Подход основан на принципах и этической практике• Установление эффективной связи между регуляторами и

субъектами регулирования• Баланс между необходимой координацией и допустимой

гибкостью• Восстановление доверия клиентов банковской отрасли

75


Структура регуляции: с учетом макроэкономических факторов• Создание новых регулятивных структур:

1. Совет по финансовой стабильности (FSB)2. Европейский совет по системным рискам (ESRB)3. Европейская Банковская Организация (EBA)

• Гармонизирование регулятивных стандартов• Отдаленность регуляторов от субъектов регулирования и

потеря возможности саморегуляции

Конкуренция: ключевая для эффективности регулирования• Регулирование «слишком больших, чтобы обанкротиться»

(отчеты де Ляросьера и Тёрнера)• «За» и «против» распада «больших»• Четкость задач регулирования и защита потребителей (закон

Гласса-Стигалла)• Целевое регулирование вместо универсального подхода• Предложение о «живом завещании»

Стандарты ведения бизнесаG20:

• Собственность • Честность• Прозрачность

FSA:• Интервьюирование старших должносных лиц перед

заниманием должности• Принятие этических рамок и корпоративной культуры

на высшем уровне учреждений

Стандарты компетенции• Понимание руководителями природы финансовых продуктов,

которые они продают• Связь между опытом директоров и успешностью предприятий

76


• Бюджет и компетенция регулирующих структур

Корпоративное управление: роль неисполняющих руководителей• Оценка корпоративного управления и отсутсвие конкуренции• Знания, опыт и продуктивность неисполняющих руководителей• Помощь неисполняющих руководителей в

информированности и организации акционеров• Соблюдение норм vs. следование цели управления

Отчетность: запросы, права и информирование заинтересованых лиц

• Совмесные стандарты IASB и FASB• Отчетность в текущей стоимости• Политическая независимость регулятивных процесов• Понятность финансовой отчетности

Системы материального стимулирования• Вознаграждение в публичном секторе• Правовая основа политики вознаграждения• Управление рисками и устойчивое развитие• Роль совета директоров и специального комитета по

вознаграждении

Управление рисками и внутренний контроль• Независимость функции управления рисками• Роль совета директоров в управление рисками

Финансирование• Реформирование правил финансирования• Принятие дальновидных станандарторв для систематически

важных компаний• Реформирование Директивы о требованиях к капиталу• Новые правила ликвидности для банков Великобритании

77


ИНСТИТУТ СЕРТИФИЦИРОВАННЫХ ФИНАНСОВЫХ МЕНЕДЖЕРОВ

(ВЕЛИКОБРИТАНИЯ): ДОСТИЖЕНИЯ ИПЕРСПЕКТИВЫ В СТРАНАХ

ВОСТОЧНОЙ ЕВРОПЫ

Анастасия РУСАКОВА,Председатель Координационного совета

ИСФМ – Восточная Европа, директор ИСФМ в России

Институт Сертифицированных Финансовых МенеджеровИнститут Сертифицированных Финансовых Менеджеров (Велико-британия) создан по инициативе двух организаций: Института Сер-тифицированных Бухгалтеров (ИСБ), одного их самых крупных вмире профессиональных объединений, с более чем 250 тысячамичленов по всему миру и Института Коммерции Великобритании,одного из старейших профессиональных институтов, который в2007 году отметил свое 100-летие.

• Институт Сертифицированных Финансовых Менеджеров предлагает сертификацию и членство профессионалам в области финансового менеджмента.

• Квалификация ИСФМ представлена практически во всех развитых странах мира (более 95 стран). Головной офис ИСФМ находится в Лондоне.

• Программы, разработанные специалистами Института, отвечают высоким стандартам и требованиям бизнеса не только сегодняшнего, но и завтрашнего дня.

Патрон ИСФМ – Его Королевское Высочество Принц Майкл Кент-ский: «Сегодня в мире профессионалов существует множество профес-сиональных объединений бухгалтеров различных уровней. Одни изних работают давно и успешно в глобальном масштабе, другие

78


возникли недавно и им еще предстоит зарекомендовать себя нарынке профессионалов. Наш Институт Сертифицированных Финансовых Менеджероввыделяется среди них, потому что он объединяет в первую очередьфинансовых менеджеров и финансовых директоров».

Председатель ИСФМ Гарри Картер:«Сегодня ИСФМ – всемирное сообщество и я чрезвычайно рад воз-можности общаться с финансовыми менеджерами по всему миру.Мы можем говорить на одном языке, мы можем обсуждать буду-щее, мы можем работать вместе и очень важно то, что мыможем расширять деятельность Института Сертифицирован-ных Финансовых Менеджеров, как избранной профессиональнойорганизации».

Признание в мире• ИСБ официально признан Казначейством Великобритании и

назначен Надзирательным органом в Великобритании • Председатель ИСФМ - Член Инициативной лоббирующей

группы Генезис в Парламенте Великобритании• Председатель ИСФМ - Член Совета по профессиональным

знаниям в финансовом секторе• Председатель ИСФМ - Советник Парламентской Группы для

малого и среднего бизнеса• ИСФМ имеет официальное разрешение на герб от

Королевского Дома Геральдики• ИСФМ - Официально признан в ряде стран Европы • Официально признан в Австралии • Официально признан в Новой Зеландии в качестве

квалификации, позволяющей набирать очки для иммиграции• Официально признан на Филиппинах в соответствии с

Декретом Президента, экзамены ИСБ включены в государственную систему квалификаций

• Представлен в большинстве экономически развитых стран мира

79


Программы ИСФМ• Программы ИСФМ разработаны ведущими специалистами

Великобритании, переведены и адаптированы на национальный язык профессионалами в области финансов, бухучета и менеджмента.

• Экзаменационные задания соответствуют самым высоким международным нормам

• Полная программа ИСФМ соответствуют уровням 5 и 6 Национальной системы квалификаций Великобритании

• Полная программа ИСФМ составляет более 500 часов, что соответствует программам профессиональной переподготовки основным национальным стандартам образования стран-участниц

• Обладатели дипломов ИСФМ получают возможность трудоустройства через ведущие кадровые агентства - партнеров ИСФМ.

• Программы поддерживаются национальными государственными и профессиональными структурами стран-участниц

Основные квалификации ИСФМ• Квалификация "Профессиональный Финансовый Менеджер"Модуль МСФО и Финансовый учет

Модуль Учет затрат и себестоимости продукции Модуль Финансовый менеджмент и финансовый анализ

• Квалификация "Сертифицированный Финансовый Менеджер"Модуль Управленческий учет и принятие решений

Модуль Управление инвестициямиМодуль Правовые основы финансового менеджмента

• Квалификация "Сертифицированный Финансовый Директор"Модуль Управление финансовым департаментом

Модуль Стратегический менеджмент Модуль Корпоративные финансы80


Дополнительные квалификации ИСФМ• Внутренний Аудит

Уровень 1: Профессиональный внутренний аудиторУровень 2: Сертифицированный профессиональный внут-ренний аудитор

• МСФО для банковских специалистов• Financial English

Структура ИСФМ – Восточная Европа: Головной офис ИСФМ в ЛондонеКоординационный Совет ИСФМ – Восточная ЕвропаЭкспертный Совет ИСФМ – Восточная ЕвропаДиректор ИСФМ в РоссииДиректор ИСФМ в УкраинеДиректор ИСФМ в АзербайджанеДиректор ИСФМ в КазахстанеДиректор ИСФМ в странах БалтииДиректор ИСФМ в БеларусиДиректор ИСФМ в Узбекистане

Экзаменационные центры ИСФМ:• Россия – 53 экзаменационных центра• Украина – 12 экзаменационных центров• Казахстан - 2 экзаменационных центра• Азербайджан - 1 экзаменационный центр• Беларусь – 1 экзаменационный центр• Узбекистан – 1 экзаменационный центр• Страны Балтии (Латвия, Листва, Эстония) – 1

экзаменационный центр

Достижения ИСФМ• Ежегодный рост количества дипломированных специалистов

ИСФМ составляет минимум 30%;• Прирост составляет от 3000 дипломированных специалистов

ежегодно;81


• Все больше национальных государственных структур признают квалификации ИСФМ;

• Признание национальными профессиональными организациями;

• Признание работодателями стран-участниц;

Должностная структура дипломированных специалистов ИСФМГен. директор/зам.ген.директора - 12%Главный бухгалтер – 32%Финансовый директор/ зам.фин.дир. - 26%Руководитель департамента – 11%Начальник отдела - 16%Другие – 3%

Возрастная структура дипломированных специалистов ИСФМДо 30 лет – 9%30-45 лет - 78%Свыше 45 лет – 13%

Гендерная структура дипломированных специалистов ИСФМ:Мужчины – 21 %Женщины – 79%

Для кого предназначена программа? • специалисты в области финансов и смежных профессий• специалисты в области управления бизнесом• главные бухгалтера, которые хотят продвигаться по карьерной

лестнице• аудиторы и внутренние аудиторы • те, кто желает получить новые знания в этой области• те, кто хотел бы освежить свои знания• работодатели, которые хотели бы использовать ИСФМ как

часть системы мотивации и обучения персонала82


Привилегии обладателей дипломов и членов ИСФМ • Возможность получать актуальные новости из области

финансов и управления компанией, в т.ч. международные; • Встречи с ведущими мировыми экспертами в области

финансов, управления предприятием, внутренним аудитом;• Трудоустройство;• Встречи с другими членами профессионального сообщества;• Специальные условия и скидки от партнеров ИСФМ по всему

миру;• Ежегодные стажировки в странах Восточной Европы и в

Великобритании;• Участие в делегациях и бизнес-брифингах, в том числе: в

Совете по МСФО, Лондонской Фондовой Бирже, Европейском Банке Реконструкции и Развития, Казначействе и Парламенте Великобритании.

Ежегодные бизнес-стажировки в Лондон. Возможности: • Встречаться с деловыми партнерами и расширять круг

деловых знакомств;• Знакомство с деловыми партнерами из Великобритании, в т.ч.

КМСФО, Парламент, Казначейство Великобритании, ЕБРР и другие;

• Получать информацию о последних изменениях в области управления предприятием, финансового менеджмента и управления инвестициями из первых уст;

• Решение вопросов выхода на IPO через встречи с Лондонской Фондовой Биржей;

• Возможность получить доступ к инвестициям через встречи с ЕБРР;

• Участвовать в делегациях и бизнес-брифингах ведущих компаний и государственных организаций Великобритании;

• Обсуждать экономические вопросы за «круглым столом» • Выступать в качестве спонсоров мероприятий ИСФМ и его

партнеров.

Информация на www.icfm.ru, www.icfm.org.ua 83


NATIONAL ACCOUNTING STANDARDS ANDINTERNATIONAL FINANCIAL REPORTINGSTANDARDS ADOPTION CHALLENGES INTHE NON-OIL SECTOR OF THE ECONOMY

OF THE REPUBLIC OF AZERBAIJAN

Ilgar VALIYEV, Country managing partner for Azerbaijan,

"Ernst&Young"

The introduction of the national accounting standards (NAS) whichwere developed mostly from International Financial Reporting Stan-dards (IFRS) and IFRS remains one of the major prerequisites for Azer-baijan on its way to a successful integration into the global economy.

The progress in the adoption of the NAS/IFRS has been remarkableduring the recent years. According to the data provided by the Ministryof Finance in February 2011 about 87 of 115 public interest entities havealready completed a process of adoption of the IFRS, with 4,500 budgetorganizations and 1,717 municipalities being in process of transition.With these inspiring statistics in the background, the process ofNAS/IFRS adoption continues to pose a number of challenges for themajority of Azerbaijani enterprises in their transitional period.

NAS/IFRS adoption has been particularly smooth at the multinationaloil and gas companies doing business in Azerbaijan as well as localbanks due to the fact that the banking system had been working closelywith various international financial institutions across the globe. At thesame time, the adoption of the new standards in the non-oil sector of theeconomy has been progressing at a slower pace, driven by a scarcity ofresources and in particular, by a lack of experts having a necessaryknowledge and experience.

Unlike the oil and gas companies, most of the local entities in thenon-oil sector of the economy are closely held with a few shareholders,having a limited or even no access to the global capital markets. Theseentities possess a closed model of corporate governance where a man-

84


agement frequently demonstrates reluctance towards the transparencywhile the latter has proved to be a vital component for a successful adop-tion of NAS/IFRS.

NAS/IFRS adoption in virtually every sector of the Azerbaijan econ-omy is exposed to a number of common constraints, including, but notlimited to the following:

1. Change in minds: NAS/IFRS adoption is not merely a technicalexercise and requires a change in minds of the stakeholders and even acultural change. The application of IFRS may frequently lead to thechange in financial position and the performance of an entity as com-pared to previous basis of accounting. The introduction of fair value fi-nancial reporting approach may result in a volatile balance sheet andincome statement. For instance, the impairment losses and revaluationschanges might boost or diminish the equity of an entity and along withthat significantly impact the value of assets and liabilities. This volatilitymight present extra difficulties in the making relevant decisions for themanagement and shareholders who were not previously exposed toIFRS.

2. IFRS vs regulatory framework: Divergence between the IFRS andthe existing

Azerbaijani regulatory framework including the local tax and cus-toms legislation. In practice, this divergence ultimately impacts the cor-rectness of recognition and measurement of the majority of taxtransactions including the calculation of current and deferred taxes.

3. Cost of transition: The transition is costly, requiring the enhance-ment of the existing IT system including the usage of ERP software toimprove the operational efficiency, productivity of business process aswell as streamline the bookkeeping and reporting. The integrated IT sys-tem is also important for improving the process of data collection whichcan be a major concern for larger entities with decentralized manage-ment system and large number of locations. Other costs associated withthe transition include ongoing training for a personnel and consultingfees.

4. Interpretation of standards: Misinterpretation or the inconsistencyof interpretation of the NAS/IFRS among the implementing entitieswhich stems from the lack of expertise and may lead to incorrect appli-

85


cation of the standards, incorrect measurement and inadequacy of themandatory disclosures.

5. More complex nature of the new standards: Certain NAS/IFRSstandards are not easily interpretable and entail practical difficulties interms of their application. The experience of early years of NAS/IFRSadoption in Azerbaijan has showed that the standards relating to therecognition and measurement of the financial instruments as well asthose involving significant management estimates have appeared to bethe most cumbersome to deal with. The absence of the readily observ-able market data frequently leads to the application of a subjective inputsand interpretations applied by management.

6. Lack of qualified resources: This remains one of the major diffi-culties on the way to implementation of new standards. During a longperiod of time, accounting in Azerbaijan has been considered in the con-text of bookkeeping and reporting only. In contrast, the adoption of IFRSwill demand a more sophisticated approach which goes beyond a merebookkeeping. This would normally require an accountant to employ hisjudgment, stay alert of the recent developments in the IFRS and evenbecome a part of the decision –making process of his organization. Suchapproach and behavior is obviously common and peculiar to the localaccountants who have had a work experience in western countries orwere previously employed by one of the Big Four companies in Azer-baijan. However, for the majority of local accountants with Soviet back-ground such transition is painful and demands more time and effortsthan expected.

The road to NAS/IFRS transition is challenging but rewarding. De-spite of the shortcomings of the transition process described above, thekey players in both governmental and private sectors of the Azerbaijanieconomy have quickly realized that once properly adopted and imple-mented a new accounting model will help to gain substantial long-termbenefits. The adoption of NAS/IFRS is regarded as a powerful tool inachieving a consistency and efficiency in the financial reporting, pro-viding a more relevant information for the decision-making process, im-proving a transparency and most importantly – underpinning the growthof a market economy.

86


ПРАКТИКА ПРИМЕНЕНИЯ МЕЖДУНАРОДНЫХ СТАНДАРТОВ АУДИТА

И МЕЖДУНАРОДНЫХ СТАНДАРТОВ ФИНАНСОВОЙ ОТЧЕТНОСТИ:

СОВРЕМЕННЫЙ ВЗгЛЯД НА ОСНОВНЫХ ВОПРОСОВ

Иван НЕСТЕРЕНКО,Председатель Аудиторской палаты Украины

Роль аудита в развитии экономики УкраиныВ 2010 году в украинском аудите работало более 8 тыс. человек.За 2010 год в Украине было предоставлено аудиторских услуг наобщую сумму 1.213,1 млн. грн, из них:аудиторами города Киева и Киевской обл. на 924,2 млн. грн. (77%), по Днепропетровскому региону – 65,0 млн. грн. (5%), по Харьковскому региону – 40,0 млн. грн. (3%), по Донецкому региону – 35,0 млн. грн. (3%). Другие – 12%.Средняя стоимость одного заказа по Украине составила 21,5 тыс. грн.По регионам средняя стоимость заказа варьируется от 2,8 тис. грн.в Автономной Республике Крым до 17,6 тис. грн. в Днепропет-ровске. В Киеве и Киевской области средняя стоимость одного заказа со-ставляет 43,1 тыс. грн. Средний доход у 2010 году на одну аудиторскую фирму в целом поУкраине составил 592,8 тыс. грн. Этот показатель колеблется от 1.146,6 тыс. грн. в Киеве до 116,3тыс. грн. в Николаеве.

Внедрение МСА в национальную практику УкраиныАудиторская палата Украины еще в 2002 г. совмесно с USAID про-вела подготовку преподователей (70 человек) по изучению Между-народных стандартов аудита, организовала сеть тренинг-центров,через которые обеспечила изучение МСА всеми аудиторами.

87


Решением Аудиторской палаты Украины от 18.04.2003 г. стандартыаудита Международной федерации бухгалтеров приняты в качественациональных стандартов. Международные стандарты аудита постоянно актуализируются иобновляються. В 2009 году Совет по Международным стандартамаудита и заданий по предоставлению уверенности объявила о за-вершении 18-месячной програмы по полному пересмотру всехМСА. В течение 2010 года АПУ получила разрешение на перевод и пере-издание пересмотренных стандартов. В результате работы прове-денной АПУ в 2010 году по переводу МСА на украинский язык,аудиторы Украины получили доступ к 36 обновленным и усовер-шенствованым стандартам в соответствии современным требова-ниям.Аудиторская палата Украины разрабатывает научно-практическийкоментарий к основным положенням Кодекса професиональнойэтики аудитора и к некоторым МСА.

Контроль качества аудиторских услуг в УкраинеФункция контроля качества возложена на АПУ Законом Украины«Об аудиторской деятельности». Изменения в этот Закон от 19 января 2006 дополнили полномочияАудиторской палаты Украины осуществлением мер по обеспече-нию независимости аудиторов при проведении ими аудиторскихпроверок и организацией контроля за качеством аудиторских услуг.С целью проведення проверок аудиторов и аудиторських фирм Ко-мисся АПУ по контролю качества и професиональной этики с 2007года организовывает работу Комитета по контролю за качествомаудиторских услуг. Непосредственно процедуры по внешней проверке внедрения си-стем контроля качества аудиторских услуг в Украине начаты в 2008году, когда было проверено 19 аудиторских фирм. В 2009 и 2010годах проведено 78 и 167 проверок соответственно. При этом, если в 2008 году проверки проходили всего в двух регио-нах, в 2009 – в 9 регионах страны, то в 2010 году было провереныаудиторские фирмы в 21 регионе Украины.88


Результаты проведенных Комитетом проверок регулярно осве-щаются на сайте Аудиторской палаты Украины и в профессиональ-ном издании "Аудитор Украины". По Украине проводятся региональные тематические конференциии семинары, а издание "Аудитор Украины" публикует статьи укра-инских специалистов по вопросам внедрения систем внутреннегоконтроля качества аудиторских услуг и материалы для изучения ми-рового опыта и практики контроля качества аудиторских услуг.

Перспективы развития аудита в УкраинеАудиторская палата Украины планирует инициировать в Мини-стерстве образования Украины существенную доработку учебникови методологических пособий по бухгалтерському учету и аудиту. В ближайшее время в програмы высших учебных заведений будутвнесены соответствующие изменения для обучения студентов набазе Международных стандартов аудита.Разработан новый Порядок ведения реестра аудиторских фирм иаудиторов, принятый решением АПУ от 26.05.2011 г. №231/9, ко-торый вводится в действие с 01.01.2012 года. Данный реестр содержит расширенную информацию о субъектахаудиторской деятельности, а именно перечень аудиторских фирм,которые соответствуют критериям для проведения обязательногоаудита.Надеемся, что более полная информация о состоянии и рейтингесубъектов аудиторской деятельности позволит пользователям ауди-торских услуг получать аудиторские услуги высокого качества.14 - 15 октября 2011 года АПУ проведет Научно-практическуюконференцию «Аудит: сегодня и завтра», на которую приглашеныпредставители государственных органов Украины, представителимеждународного аудиторского сообщества, представители USAID,Мирового банка, национальных и международных бизнес-ассоциа-ций, международных и национальных профессиональных органи-заций. Темы конференции продиктованы необходимостью изменений ваудиторской деятельности:

89


• «Современная модель аудита и перспективы развития»;• «Процесс стандартизации аудита»;• «Контроль качества в современном аудите»;• «Современные требования к профессии аудитора».

МЕЖДУНАРОДНЫЕ СТАНДАРТЫ ФИНАНСОВОЙ ОТЧЕТНОСТИ: ПРОБЛЕМА

КОМПЕТЕНЦИИ И КОМПЕТЕНТНОСТИПРОФЕССИОНАЛЪНОгО БУХгАЛТЕРА

ПРИ ВНЕДРЕНИИ МСФО

Дмитрий ЯКОВЕНКО,Президент СРО «Национальный институт профессиональных

бухгалтеров, финансовых менеджеров и экономистов»,Руководитель управления финансового контроля городского округа

Самара, член коллегии Министерства управления финансами Самарской области (Россия)

25 февраля текущего года Правительство РФ приняло постанов-ление «Об утверждении Положения о признании Международныхстандартов финансовой отчетности и разъяснений Международныхстандартов финансовой отчетности для применения на территорииРоссийской Федерации».

В данном нормативном акте определены сжатые сроки переходаРоссии на применение МСФО.

Какие проблемы ожидают профессиональное сообщество всвязи с этим?

1. Ориентир современного российского законодательства на интересы менеджмента, а не собственника (инвестора)

Гражданский кодекс РФ, федеральные законы «Об акционерныхобществах», «Об обществах с ограниченной ответственностью» и

90


иные устанавливают, что собственники назначают только исполни-тельный орган (руководителя) юридического лица.

Гражданское законодательство и законодательство в областиаудита определяет, что, в тех случаях, когда аудит является обяза-тельным, собственник выбирает аудиторскую фирму (аудитора),но аудитор представляет собственнику только итоговую часть ауди-торского заключения, отчет же аудитора представляется исполни-тельному органу (руководителю) юридического лица.

Федеральный закон «О бухгалтерском учете» (в том числе и егоновая редакция, находящаяся на рассмотрении в ГосударственнойДуме) устанавливает, что:

• Ответственность за достоверность бухгалтерской информациии бухгалтерской отчетности лежит полностью на руководителеюридического лица;

• Руководитель выбирает форму ведения учета, в т.ч. вправевозложить ведение учета на себя;

• За исключением так называемых «публичных» организаций(банков, страховых компаний, профессиональных участниковрынка ценных бумаг, открытых акционерных обществ, котирующихсвои акции на бирже и некоторых других) исполнительный орган(руководитель) не ограничен в вопросе соответствия квалификациипринимаемого бухгалтера занимаемой должности. Т.е. главнымбухгалтером в большинстве российских организаций могут рабо-тать лица, не только не имеющие экономического образования иопыта работы в экономической сфере, но и вообще лица, не имею-щие образования.

В соответствии с действующим законодательством РФ любогоработника организации (в том числе и главного бухгалтера) прини-мает на работу и увольняет с работы менеджер (директор), он жеустанавливает размер оплаты труда, размер и формы материальногостимулирования, условия труда и др.

Таким образом, создаются условия, при которых лицо, отвечаю-щее за финансовую состоятельность организации находится в пол-ной зависимости от наемного менеджера.

МСФО – как фундамент финансового учета и отчетности воглаву угла ставит компетенцию бухгалтера, способность его сфор-

91


мулировать и высказать профессиональное суждение.Это ставит вопросы: а способен ли современный российский

бухгалтер:• способен ли современный российский бухгалтер сформули-

ровать профессиональное суждение• способен ли современный российский бухгалтер иметь и не-

зависимо высказывать профессиональное суждение (созданы ли вобществе условия для реализации этого).

2. Мировая практика и практика СССР24 января 1980 г. было принято постановление Совета Минист-

ров СССР № 59, которым было утверждено Положение о главныхбухгалтерах.

Если этот документ привести в соответствие с действующей лек-сикой, то мы увидим следующее:

• Главный бухгалтер назначается собственником организации• На должность главного бухгалтера назначаются лица, имею-

щие высшее профессиональное образование• Ответственность за достоверность учета и отчетности несет

главный бухгалтер.«В случаях получения от руководителя организации распоряже-

ния совершить действие, которое противоречит законодатель-ству, главный бухгалтер, не приводя его в исполнение, вписьменной форме обращает внимание руководителя на незакон-ность данного им распоряжения. При получении от руководителяповторного письменного распоряжения главный бухгалтер испол-няет его. Всю полноту ответственности за незаконность совершен-ной операции несет руководитель организации, который обязан опринятом им решении немедленно в письменной форме информи-ровать собственника».

В большинстве действующих в мире оффшоров имеет место за-конодательное требование наличия в штате оффшора бухгалтера(лица, составляющего и представляющего финансовую отчетность)из «местных».

Персональная ответственность главного бухгалтера закрепленакак один из постулатов в «Сарбэйнс-Оксли акте» и других, дей-ствующих в настоящее время нормативных актах.92


Вывод:Переход на МСФО не является механической сменой одной си-

стемы учета на другую систему. Представляется, что для перехода на МСФО следует внести из-

менения в правовые механизмы управления организациями, в ко-торых собственник (инвестор) и менеджер (директор) являютсяразными лицами.

В законодательство, регулирующее деятельность юридическихлиц, должны быть внесены изменения, устанавливающие исклю-чительное право не менеджера, а собственника:

выбирать форму ведения учета в организации;назначать и отстранять от должности руководителя бухгалтерской службы;получать полную и достоверную информацию о финансовом положении организации как от бухгалтера, так и от аудитора.За лицом, ответственным за ведение учета и составление отчет-

ности, должны быть закреплены как права, так и обязанности (от-ветственность), соответствующие роли бухгалтера, какпредставителя общественно значимой профессии в мире:

ответственность за достоверность и полноту учета и отчетности;право наложения вето до принятия окончательного решения собственником на совершение сомнительных операций.Необходимо совершенствовать вузовскую и послевузовскую си-

стему подготовки специалистов в области бухгалтерского учета, т.к.механическое обучение владению основами МСФО не позволит ус-пешно внедрить систему учета и отчетности. Нужно научить бух-галтера мыслить независимо, самостоятельно.

Необходима разъяснительная работа в обществе в целях форми-рования устойчивого мнения о профессии бухгалтера как о профес-сии общественно-значимой.

Необходима разъяснительная работа среди работодателей и ин-весторов с целью обоснования необходимости разумного повыше-ния уровня оплаты труда бухгалтеров.

93


PRUDENT MANAGEMENT OF OIL REVENUES IN AZERBAIJAN

Israfil MAMMADOV,Director of asset management administration, State Oil Fund of the Republic of Azerbaijan

State Oil Fund of the Republic of Azerbaijan (SOFAZ) foundedbythe foresight of the Azerbaijani people’s national leader HeydarAliyevin 1999, has the following underlying objectives:

• Preservation of macroeconomic stability through ensuring fiscal-tax discipline, decreasing dependence on oil revenues and stimulatingdevelopment of the non-oil sector;

• Ensuring intergenerational equality with regard to the country'soil wealth and accumulation and preservation of oil revenues for futuregenerations;

• Financing major national scale projects to support socio-economicprogress.

SOFAZ is a legal entity separate from the government or centralbank. The Fund's operation is guided by the Constitution and laws ofthe Republic of Azerbaijan, Presidential Decrees and Resolutions, andthe Fund's Regulations. SOFAZ has a three-tier governance structure,with the President of the country being a supreme governing and report-ing authority for the Fund. Its activities are overseen by a SupervisoryBoard and operational managementis vested in the Executive Director.

SOFAZ`s assets under management increased more than 20 timesfrom 1.3 billion USD to 30.4 billion USD during the period 2005-Q2,2011.The launch of Baku-Tbilisi-Ceyhan oil pipeline in 2006 playeda crucial role in this.

Pursuant to the underlying objectives of SOFAZ, part of the assetsof SOFAZ is directed to financing of national scale projects throughtransfers to the State Budget as well as direct financing. Projects fi-nanced by SOFAZ are:

HeydarAliyev (BTC) pipeline; Improvement of social condition of refugees and IDPs;Baku-Tbilisi-Kars railway;

94


Oguz-Qabala-Baku water pipeline; Samur-Absheron irrigation system; Education of Azeri youth abroad;Statutory capital of the Azerbaijan Investment Company. Fund's investment and risk management policies are defined by "In-

vestment Guidelines" and "Investment Policy" which are annually ap-proved by the President after the review of the Supervisory board. Themajor underlying principle of the Fund’s investment policy is to imple-ment a conservative policy aimed at minimizing the probability of sub-stantial drawdowns and generating stable revenues.As such the Fundinvests assets in investment grade fixed income securities. Additionally,according to its bylaws, SOFAZ is not permitted to invest domestically.

The currency composition of the investment portfolio of the Oil Fundis as following:

50% invested in assets denominated in USD;40% invested in assets denominated in EUR;5% invested in assets denominated in GBP;5% of the investment portfolio of the Oil fund may be invested in

assets denominated in currencies of countries with the long-term creditratings (sovereign debt rating) of not less than “A”(Standard & Poor`s,Fitch) or “A2” (Moody’s) or in USD or in USD, EUR and GBP by dis-tributing them on a pro-rata basis.

Fund has a specialized risk unit (Risk Management Department)which is in charge of identification, assessment and management of theoperational risks of the Fund. Market risk is monitored through the fol-lowing: interest rate sensitivity analysis, risk concentration analysis andtail events. "Investment Policy" clearly defines the credit risk require-ments which are monitored on a daily basis.

In SOFAZ’s view transparency is a key element in building the trust- both internationally and domestically. This in turn contributes to thestronger perception of legitimacy of public institution form population’spoint of view.Transparency is driven by the main purpose of SOFAZwhich is to transform depletable hydrocarbon resources into financialassets to benefit current and future generations of the country. All infor-mation about the Fund (including its objectives, the institutional arrange-ments and governance structure, the risk management framework,

95


investment policies, the audited financial statements, auditors’ notes,and accounting policies and all other relevant information) is publiclyavailable through Fund’s website.

Azerbaijan is highly praised by international community for its com-mitment and success in the process of Extractive Industries TransparencyInitiative (EITI) implementation.Fund is the winner of the 2007 UN Pub-lic Service Award in the category of “Improving transparency, account-ability and responsiveness in the Public Service” for EITI. Azerbaijanis a leading country in EITI implementation and recognized as the firstcountry implemented the Initiative worldwide.

SOFAZ also cooperates with other Sovereign Wealth Funds (SWF)within the framework of International Forum of Sovereign Wealth Funds(IFSWF). IFSWF is a voluntary group of SWFs, which meets, ex-changes views on issues of common interest, and facilitates an under-standing of the Santiago Principles (SP) and SWF activities. Theinaugural meeting of IFSWF was held in Baku, Azerbaijan on October8-9, 2009 and it was hosted by the State Oil Fund and the Governmentof the Republic of Azerbaijan. SOFAZ is one of the few SWFs to publishits self-assessment report on the implementation of SP on its website.

According to the Linaburg-Maduell transparency index which is oneof the most citedmeasures of SWF transparency, among 45 SWFSOFAZis one of the most transparent SWFwith 10 points.

To sum up, today SOFAZ is acknowledged for its prudent asset man-agement and transparency practices domestically and internationally andit is continuously strengthening its position in both directions.

INTERNATIONAL STANDARDS ON AUDITINGAPPLICATION IN THE CZECH REPUBLIC

Jiri VRBA, Chairman of theDisciplinary Commissions

of the Chamber of Auditors of the Czech Republic

The Chamber of Auditors of the Czech Republic• Audit profession has existed since 1989

96


• Audit of financial statements of subsidiaries of foreign companies• The Union of Auditors – legal predecessor of the Chamber• Magazine „AUDITOR“ has been issued since 1992• The Chamber of Auditors (CACR) was established in 1993 based

on the Act on Auditors• CACR is self – regulatory professional body independent on the

state, all statutory auditors must be registered with the CACR• 1.600 auditors and 350 audit companies registered• It celebrated 15 years of existence in 2008• Member of IFAC and FEE since 1994 and 1996, respectively• CACR actively participates in IFAC and FEE activities and has

representatives in its bodies, committees and working groups• The requirements of the Directive 2006/43/EC implemented into

Czech legislation in 2009 by the new Act on Auditors

Application of ISAs in the Czech Republic• The process of ISAs translation started in 1993, in compliance

with the amended Czech legislation• 27 general and 3 special Czech auditing directives has been in

force on 31 December 2004• These were replaced by International standards on Auditing,

Assurance, Quality Control and Related Services as of 1January 2005• ISAs have been gradually applied since 2005:

INTERNATIONAL STANDARD ON QUALITY CONTROL (ISQC 1) AUDITING STANDARDS (ISA 200 – ISA 800)

• CACR issues „National Application Guidelines“ to relevant standards (ISA 700, ISA 710, ISA 720,ISRE 2400)

• CACR members annually receive CD including translations of allIAASB pronouncements, hard copy was issued in 2006 and 2010 (to-gether with the IFAC Code of Ethics)• Since 2007 following pronouncements have been applied:INTERNATIONAL AUDITING PRACTICE STATEMENTS (IAPS

1000 – 1014)INTERNATION STANDARDS ON REVIEW ENGAGEMENTS

(ISRE 2400 – 2410)

97


ASSURANCE ENGAGEMENTS OTHER THAN AUDITS ORREVIEWS OF HISTORICAL FINANCIAL INFORMATION (ISAE3000 – 3400)

RELATED SERVICES (ISRS 4400 – 4410)• ISAs are periodically translated based on its amendments/changes• Translated „clarified ISAs“ – applied in the Czech Republic

since 15 December 2009• Translation of the Handbook of International Quality Control,

Auditing, Review, Other Assurance and Related Services Pronouncements 2010 including three National Application Guidelines (ISA 700, 710, 720) issued

ISA Application – Education and Technical Support by the ChamberA) Education:• Regular courses on selected ISAs and related national application

guidelines• Courses on ISAs application including case studies• Courses on the application of the „Guidelines for the Audit of

Entrepreneurs“• E-learning courses on selected ISAs (audit documentation, audit

sampling, new act on auditing – implementation of the directive 2006/43/EC)

• Magazine AUDITOR – printed/electronic form• CPD requirements – 40 hours annually (including „priority“

subjects)B) Technical Support:

• CACR internet sites: ISAs in English and Czech, audit report in three languages, specific information on intranet

• ISAs in electronic/printed form including IFAC Code of Ethics• „Guidelines for the Audit of Entrepreneurs“ – issued by CACR

in 1995, updated in 2006, new update being prepared in 2011• IFAC Guide to Quality Control for Small- and Medium-Sized

Practices (Czech translation)• Manual for new Act on Auditors• Technical support by CACR office and executive committee

(responses to questions related to ISAs application)98


Public Oversight over the Audit Profession• Public Oversight Council (POC) has been established in 2009 in

compliance with the requirement of the new Act on Auditors (requirement of the Directive 2006/43/EC)

• POC Presidium has 6 members, one of them being the President of the POC

• Members of POC are appointed by the state, based on the recommendation of the professional organization. CACR has 1 representative in POC

• External supervision over the profession covers following areas:

POC Activities• Checks of the compliance with the auditing standards, code of

ethics and CACR internal rules• Monitoring of the system of the quality control performed by

CACR• Control over the organization and performance of CACR CPD

system• Application of disciplinary measures and penalties in proceedings

against auditors – POC acts in the capacity of the body of appeals• Co – operates with CACR in the process of preparation and

updates of internal rules• Propose to the Chamber moves for execution of quality controls

of auditors• Prepares the report on public supervision over audits in the Czech

Republic for the preceding calendar year• Co – operates with similar organizations in the EU and third

countries

CACR Internal Supervision• CACR established two bodies:

Supervisory Commission• It organizes quality controls of auditors – every 6 years for all

auditors, every 3 years for auditors performing audits of public interest entities. Quality control is performed by the quality control inspectors (CACR employees)

99


Disciplinary Commission• Based on the findings of the Supervisory Commission it performs

disciplinary proceedings and imposes disciplinary measures (fines, termination of activities of auditor)

• The activities of both commissions are independent on the CACR executive committee

• Disciplinary measures are more often imposed due to:1. Insufficient audit documentation2. Incorrect application of selected ISAs3. Breach of the requirements of the Code of Ethics4. Non compliance with CPD requirements• Members of both commissions communicates on regular basis.

Representative of the supervisory commission is presented during the disciplinary proceedings with the auditor

• CACR executive committee receives regular reports about results of activities of both commissions. Twice a year there is a common meeting of both commissions and committee where the relevant

information is exchanged• Members of supervisory and disciplinary commissions are

continuously educated in the area of audit activities and administrative laws.

ВНЕДРЕНИЕ МСФЗ: ОПЫТ УКРАИНЫ

Александр ПАПАИКА,Советник Премьер-министра Украины,

Президент Федерации профессиональныхбухгалтеров и аудиторов Украины,

доктор экономических наук

Консептуальная основа• Программа экономических реформ на 2010-2014 годы

«Обеспеченное общество, конкурентоспособная экономика, эффективное государство»

100


• Закон Украины «О бухгалтерском учете и финансовой отчетности в Украине»

• Стратегия применения МСФЗ в Украине

Стратегические цели• Обеспечение роста благосостояния граждан вследствие

поступления инвестиций в экономику Украины, создание новых рабочих мест, дополнительных поступлений в бюджет, а соответственно увеличение объемов финансирования социальных программ и инфраструктурных проектов.

• Повышение инвестиционной привлекательности экономики, стимулирование поступления инвестиций, упрощение выхода отечественных предприятий на международные рынки капитала, усиление защиты прав и интересов акционеров, инвесторов, кредиторов.

Совершенствование системы бухгалтерского учета и финансо-вой отчетности в Украине с учетом международных стандартови законодательства ЕС

Почему МСФЗ?• Повышения конкурентоспособности национальной

экономики в процессе углубления международногоразделения труда и уменьшения трансакционных издержек

• Составляющая реформ по модернизации национальной экономики

• Повышение инвестиционной привлекательности предприятий• Создание основы для устойчивого развития национальной

экономики и роста благосостояния украинцев• Выход на внешние рынки отечественных компаний

Для внедрения МСФЗ необходимо: Создание законодательных и организационных предпосылок

для непосредственного применения международных стандартов при составлении финансовой отчетности

101


Гармонизация финансовой отчетности отечественных предприятий с отчетностью предприятий государств - членов ЕС, а также других стран, которые применяют международные стандарты

Повышение прозрачности и обеспечение достоверности финансовой отчетности и надлежащего уровня доверия к ней отечественных и иностранных инвесторов

Консолидация регуляторного потенциала, профессионального подхода профессионального сообщества

МСФЗ в УкраинеЗакон № 3332- YI, от 12 мая 2011 г.Международные стандарты финансовой отчетности приме-няются с 2012 годаОбязательно:Публичные акционерные общества, банки, страховщики и другиепредприятия по видам деятельности, которые определены Прави-тельствомДобровольно:Все предприятия (кроме тех, которые обязаны) по самостоятель-ному решению, согласованному с собственником

Инфраструктура внедрения МСФЗ• Перевод МСФО• Правовая основа• Мониторинг и обеспечение применения• Проведение конференций по обсуждению применения

МСФО в Украине• Обобщение опыта применения международных стандартов

в ЕС и в странах с переходной экономикой• Образование и повышение квалификации• Профессия и этика• Создание эффективной системы контроля за качеством

финансовой отчетности составленной по МСФО• Международные стандарты аудита

102


Роль ФПБАУОфициальный перевод, издание и распространение МСФО осу-ществляет ФПБАУ с 1997 годаПовышение квалификации бухгалтеров, в частности:

• проведение практических семинаров для бухгалтеров;• совершенствование учебных планов; • проведение круглых столов, конференций по

изучению европейского и мирового опыта внедрения МСФО;

• дальнейшее совершенствование нормативно – правового обеспечения бухгалтерского учета и финансовой отчетности;

• разработка методических материалов по МСФО (трансформация, первое применение, практическое применение и т.д.)

Профессия и этика• ФПБАУ– действительный член МФБ с 2008 года• ФПБАУ приняла Кодекс этики МФБ• С 1997 года внедрила сертификацию членов Федерации, где

финансовый учет изучается по МСФЗ.• С 2008 года ФПБАУ является провайдером АССА по

изучению МСФЗ и подготовки слушателей к сдаче экзамена на получения Диплома АССА по МСФЗ.

• ФПБАУ готовит методические материалы по изучению и внедрению МСФЗ на отечественных предприятиях.

ВЫВОДЫ Обеспечение применения международных стандартов

финансовой отчетности является важной составляющей реформ по модернизации национальной экономики.

Переход на международные стандарты обусловлен необходимостью обеспечения высокого уровня конкурентоспособности национальной экономики .

Для достижения поставленной цели необходимо обеспечить совместные и скоординированные действия по реализации задач и мероприятий относительно применения международных стандартов всеми заинтересованными сторонами.

103


IMPORTANCE AND ROLE OF THE APPLICATION OF INTERNATIONAL

FINANCIAL REPORTING STANDARDS ANDINTERNATIONAL STANDARDS ON

AUDITING IN INCREASING THE TRANSPARENCY OF THE ECONOMY – PERSPECTIVE OF THE ACCOUNTANTS

ASSOCIATION IN POLAND

Ryszard GORYCKİ,Chairman of General Audit Commission

of Accountants Association in Poland

INTERNATIONAL STANDARDS IN AAP’s TRADITIONAccountants Association in Poland as the only organization in Poland conducting IFRSs and ISAs translations

IFRSs1996 – 1st edition of chosen IASs for educational purposes

1999 – 2nd edition of IASs2001 – 3rd edition – first official publication (based on an agree-

ment with IASB)2004 – 4th edition; submission of IASs to EC (Official Journal)

2007 – 5th edition2011 – 6th editionIASs1994 – 1st unofficial edition2003 – 1st official edition2005 – 2nd edition developed together with the National Chamber ofStatutory Auditors2010 – 3rd edition – Clarity Project conducted together with the NationalChamber of Statutory Auditors (texts submitted to EC)

104


International standards • International Financial Reporting Standards (IASs/IFRSs/

Interpretations) – IASB• International Standards on Auditing – IFAC • International ethical standards – IFAC Code of Ethics• International Educational Standards 1-8

Legal framework for the application of IFRS & ISAs Regulation (EC) No 1606/2002 of the European Parliament

and of the Council of 19 July 2002 on the application of international accounting standards

Directive 2006/43/EC of the European Parliament and of the Council of 17 May 2006 on statutory audits of annual accounts and consolidated accounts, amending Council Directives 78/660/EEC and 83/349/EEC and repealing Council Directive 84/253/EEC (Art. 26)

Polish legislation on IFRSs & ISAsAmendment of the Polish Act on Accounting in August 2004 – based onEP and EC Regulation 1606/2002MANDATORY BASIS

• consolidated financial statements banks; entities listed on an EEA regulated market

VOLUNTARY BASIS• consolidated financial statements

entities applying to be listed in Poland or on an EEA regulated market;

entities within a group• separate financial statements

issuers of securities traded in Poland or on an EEA regulated market;

entities applying to be listed in Poland or on an EEA regulated market;

entities within a group

105


POSTPONEMENT UNTIL 2007 issuers whose debt securities are the only instruments traded in

EEA

Sources of regulations on auditing in Poland§ National Auditing Standards issued by the National Chamber ofStatutory Auditors – binding to all auditors performing statutory auditsin Poland. § International Standards on Auditing issued by IFAC – translated andsubmitted to EC. Consultations with EU are underway on the legal formof ISAs to be adopted: as a Regulation or Directive recommending vol-untary application of IFRSs by all member states (complementary to na-tional standards).

According to the Polish Act on Auditors (art. 120), national standardsshall remain in force until IFRSs are adopted in a form of a resolution.Nevertheless, any concerns or issues not covered by national standardsshall be resolved based on IFRS issued by IFAC (National Standard onAuditing 1).

Promoting knowledge of IFRSs & ISAs in Poland• Educational activity of the AAP Institute for Professional

Certification of Accountants Certification program for accountants – based on IFRSs Obligatory courses for auditors: based on IFRSs (Swiss

contribution and cooperation with the Ministry of Finance and the National Chamber of Statutory Auditors)

Publications: IFRSs and ISAs bound volumes; IESs.

Professional certification of accountants • Educational pathLevel I ] AccountantLevel II ] Accounting specialistLevel III ] Chief accountantLevel IV ] Certified accountant• Examination procedure Regional examination commissions Main professional examination commission 106


• Continuous Professional Development system based on IFRSs is-sued by IFAC

Professional ethics CRISIS OF ETHICSÈ

Code of Professional Ethics in Accounting developed by AAP Signatories of the Code – AAP members - 26,669, group Signatories– 1,446; individual Signatories (non-members of AAP) - 153 translated into EnglishÈ

IFAC’s Code of Ethics applied by Polish auditors and audit firms – Resolution by the Na-tional Council of Statutory Auditors as of May 2011 translated into Polish

Role of IFRSs & ISAs application capital market development; attracting foreign investors; triggering international cooperation between markets; increasing transparency of financial statements; opening of overseas job markets to professional accountants.

БУХгАЛТЕРСКИЙ УЧЕТ КАК ФАКТОР УСТОЙЧИВОгО РАЗВИТИЯ

НАЦИОНАЛЪНОЙ ЭКОНОМИКИ

Людмила XОРУЖИЙ,Вице-президент Института

профессиональных бухгалтеров и аудиторов России,доктор экономических наук, профессор

Устойчивое развитие экономики РоссииГлобальный экономический кризис выявил ряд проблем, делаю-

щих российскую экономику уязвимой к колебаниям на мировых

107


рынках, к изменениям мировой экономической конъюнктуры. По-этому сейчас крайне важно внимательно изучить причины того, чтопроизошло в мировой экономике: изучить сценарии, по которымкризис развивался, и выработать меры, способные предотвратитьвозможное развитие событий в будущем, а также выработать стра-тегию посткризисного развития, устойчивого развития националь-ной экономики.

Сегодня, как никогда, необходимы предложения, которые окажутпрактическое содействие достижению ключевых целей по устой-чивому развитию экономики. На наш взгляд, необходимо, чтобы вэту работу было вовлечено как можно больше специалистов – пред-ставителей регионов, бизнеса, независимых экспертов, обществен-ных объединений и науки. Мы, представители бухгалтерской иаудиторской профессий, учитывая накопленный нами профессио-нальный опыт и имеющийся научный потенциал должны опреде-лить задачи бухгалтерского учета и бухгалтерской профессии врешении проблем устойчивого развития экономики и приложитьвсе усилия для достижения этой глобальной цели.

Устойчивое развитие экономики страны возможно только в слу-чае, если мы воспользуемся интеллектуальными ресурсами пост-индустриального общества. В сфере бухгалтерского учета этимресурсом являются Международные стандарты финансовой отчет-ности (МСФО).

Влияние МСФО на развитие бухгалтерского учета в РоссииМСФО изначально являлись основным инструментом реформи-

рования бухгалтерского учета и отчетности в России. Это также об-щепризнанный инструмент повышения инвестиционнойпривлекательности компании, так как необходимым условием вы-хода на фондовые рынки является формирование финансовой от-четности экономическим субъектом в соответствии с МСФО.

В теорию и практику отечественного бухгалтерского учета кон-цептуальные основы МСФО вошли в конце прошлого века. Многиеиз них в то время были совершенно новыми для российских бух-галтеров: метод начисления, учетная политика как инструмент по-строения учета и формирования отчетности организации,108


приоритет содержания над формой, существенность, осторожностьи прочие. В настоящее время в бухгалтерской отчетности раскры-вается информация об аффилированных лицах, событиях после от-четной даты, условных фактах хозяйственной деятельности,прекращаемой деятельности, обесценении финансовых и другихактивов, информация по сегментам и т.д. Экономические субъектыиспользуют в бухгалтерском учете и отчетности способы оценкиактивов и обязательств, ориентированные на условия рыночнойэкономики. Крупнейшие хозяйствующие субъекты (нефтяной, га-зовой, электроэнергетической, металлургической, автомобиле-строительной, химической промышленности, банковского сектора)подготавливают консолидированную финансовую отчетность поМСФО или иным международно признаваемым стандартам.

Однако наряду с несомненными успехами в развитии в бухгал-терском учете и отчетности еще имеют место серьезные проблемы:

1. Бухгалтерская отчетность, составляемая по МСФО, получилаофициальный статус, однако до сих пор нет инструментов, позво-ляющих активно применять при оценке активов и обязательств спра-ведливую стоимость. Для внедрения инновационных технологий ипривлечения инвестиций требуется отражение в бухгалтерской фи-нансовой отчетности потенциала предприятия в оценке по справед-ливой стоимости активов, которыми оно обладает потому, чтоисторическая оценка активов по фактически понесенным расходамотражает процессы прошлого периода и направлена в основном наопределение финансовых результатов минувшей деятельности.

2. Существенной проблемой использования международныхподходов является формальный подход ко многим категориям,принципам и требованиям бухгалтерского учета и отчетности, от-вечающим условиям рыночной экономики.

3. Неоправданно высоки затраты экономических субъектов наподготовку консолидированной финансовой отчетности по МСФОпутем трансформации бухгалтерской отчетности, подготовленнойпо российским правилам.

4. Уровень профессиональной подготовки большей части бух-галтеров и аудиторов недостаточен для использования информации,подготовленной по МСФО.

109


5. Постоянное обновление МСФО: в последние несколько летМСФО притерпевают концептуальные изменения, и необходимосвоевременно адаптировать новые изменения для того, чтобы из-бежать морального устаревания отечественных стандартов.

6. Необходимо осуществлять прямой официальный перевод ори-гинальной версии МСФО на русский язык и перечня основных тер-минов в связи с пересмотром и актуализацией самих стандартов.

Есть проблемы, не решенные самой системой МСФО, и они длянас также являются актуальными, а именно: решение задач модер-низации экономики должно быть обеспечено информацией нетолько и не столько о достигнутых результатах деятельности эко-номического субъекта, сколько о наличии соответствующих ресур-сов, позволяющих выполнять намеченные планы. И здесь, в первуюочередь, речь идет о таких объектах учета, как основной и интел-лектуальный капитал.

В настоящее время за рамками бухгалтерского учета находитсятакой мощный фактор модернизации экономики, как «человеческийкапитал», что не позволяет увидеть в финансовой отчетности эко-номического субъекта один из самых важных активов организации– интеллектуальные способности трудового коллектива. В получе-нии и сохранении конкурентных преимуществ предприятия, атакже в росте стоимости его активов важнейшую роль играют нестолько материальное имущество предприятия, сколько квалифи-цированный персонал, знания и способности сотрудников. Интел-лектуальные активы являются ключевым элементом рыночнойстоимости компании, что становится причиной возникновения не-обходимости представления в финансовой отчетности информациио нем потенциальным инвесторам.

Можно выделить еще одно направление совершенствования бух-галтерского учета: для формирования релевантной информации впериод модернизации экономики необходимо также применятьадекватные инструменты оценки денежных потоков и финансовыхресурсов с учетом таких явлений, как инфляция, гиперинфляция,постоянно используемые финансовыми менеджерами.

Большое значение имеет введение в действие с 9 июля 2009 годаМеждународного стандарта финансовой отчетности для малых и110


средних предприятий, который содержит упрощенный и автоном-ный набор учетных принципов, основанных на полной версииМСФО и подходящих для менее крупных, непубличных компаний,что ставит перед нашим профессиональным сообществом задачиизучения возможности его использования в учетной практике оте-чественных организаций малого и среднего бизнеса.

Однако, по нашему глубокому убеждению, система МСФО неможет полностью заменить отечественные правила ведения бух-галтерского учета и составления отчетности и не способна в пол-ной мере решать все стоящие перед отечественным бухгалтерскимучетом задачи. В условиях модернизации необходимо и дальшепродолжать реформирование национальной системы бухгалтер-ского учета.

Реформирование бухгалтерского учета в РоссииЗа прошедшие 20 лет с начала реформирования бухгалтерского

учета была достигнута его главная цель - приведение национальнойсистемы бухгалтерского учета в соответствие с МСФО и требова-ниями рыночной экономики.

За эти годы была создана достаточно солидная законодательнаябаза, формирующая правовую основу реформирования отечествен-ного бухгалтерского учета: принят Федеральный закон о бухгалтер-ском учете, утверждены и пересмотрены существующие на основемеждународных учетных стандартов 21 положение (стандарт) побухгалтерскому учету, новые планы счетов бухгалтерского учетадля коммерческих и бюджетных организаций, методические указа-ния и рекомендации в разрезе положений по бухгалтерскому учету,и многое другое.

Однако стратегия развития бухгалтерского учета в России нуж-дается в существенной модернизации, а именно:

1) на современном этапе необходимо активизировать деятель-ность по дальнейшему развитию национального законодательствав области бухгалтерского учета;

2) следует организовать взаимодействие органов государствен-ной власти и негосударственных организаций, в первую очередьпрофессиональных, в регулировании бухгалтерского учета;

111


3) целесообразно воссоздать в определенной мере методологи-ческое регулирование бухгалтерского производственного учета ивыработать подходы к унификации систем управленческого учета;

4) препятствием для нормального развития бухгалтерского учетаостается пересечение с налоговыми требованиями. Необходимо ис-ключить чрезмерное влияние на развитие бухгалтерского учета тре-бований налоговых органов, а также налогового законодательства.

Для развития национального законодательства в области бухгал-терского учета следует разработать или утвердить в новой редакциитакие важные документы, как Концепция развития бухгалтерскогоучета на 2010-2015 годы, Федеральный закон «О бухгалтерскомучете», стандарты бухгалтерского учета по освоению природныхресурсов, биологическим активам, оценке активов «по справедли-вой стоимости», о порядке учета лизинговой деятельности, мето-дические указания по внесению в бухгалтерскую финансовуюотчетность индикаторов финансовой устойчивости компании и др.

В настоящее время активизировалась работа по утверждениюпроекта Федерального Закона «О бухгалтерском учете». Выражаяв целом безусловную поддержку авторов законопроекта в части по-ложений по сохранению за государством важнейших рычаговуправления учетным процессом, формирования бухгалтерской фи-нансовой отчетности в соответствии с требованиями национальныхстандартов, применении единого порядка установления требованийк бухгалтерскому учету независимо от вида экономической деятель-ности и др., хотелось бы остановиться на важнейших новациях, со-держащихся в рассматриваемом документе.

На наш взгляд, представленный законопроект не в полной мереспособствует обеспечению и повышению качества информации вбухгалтерском учете и отчетности по следующей причине: в пе-речне (составе) общих требований к бухгалтерскому учету (глава 2законопроекта «Общие требования к бухгалтерскому учету») от-сутствует требование соответствия данных аналитического учетаоборотам и остаткам по счетам синтетического учета. Подобноеизъятие может привести к отражению фактов хозяйственной дея-тельности только по счетам синтетического учета, что лишит орга-низацию возможности получения информации в разрезе112


конкретных видов (наименований) имущества и обязательств. В ре-зультате могут уменьшится возможности осуществления контроляза фактическим наличием и движением вышеуказанных объектовучета, что затруднит проведение инвентаризаций и проверок,усложнит процедуры привлечения к ответственности виновных(при их наличии) в недостатках и хищениях имущества организа-ций. Кроме того, значительно снизится и достоверность показате-лей бухгалтерской (финансовой) отчетности.

Эти факторы усиливает и упразднение в законопроекте статей«Ответственность за нарушение законодательства Российской Фе-дерации о бухгалтерском учете» и «Главный бухгалтер», тем самымне предусматривается ответственности за искажение показателейбухгалтерской отчетности и сроков ее представления. По нашемумнению, подобные изъятия не способствуют повышению достовер-ности бухгалтерской отчетности и ее качества в целом, а могутлишь привести к прямо противоположным результатам. К тому жест. 29 законопроекта «Внутренний контроль в экономическом субъ-екте» во многом носит декларативный характер.

Законопроект изменяет систему регулирования бухгалтерскогоучета и отчетности.

Впервые на законодательном уровне определяется место субъ-ектов негосударственного регулирования в системе регулированиябухгалтерского учета в России. На вышеуказанные структуры воз-лагаются функции по разработке проектов национальных и отрас-левых стандартов бухгалтерского учета, а также собственныхметодических документов по организации и ведению бухгалтер-ского учета, которые призваны обеспечить практикующих специа-листов необходимыми рекомендациями по применениюнациональных и отраслевых стандартов. В сложившихся условияхидея использования потенциала профессии в деле совершенство-вания бухгалтерского учета России видится достаточно продуктив-ной. В то же время ее реализация может столкнуться сопределенными трудностями, связанными с рядом причин:

1) В законопроекте не предусматривается какой-либо ответ-ственности профессиональных организаций за недобросовестноеосуществление функций по участию в регулировании бухгалтер-ского учета;

113


2) Отсутствуют какие-либо механизмы согласования принимае-мых документов между профессиональными организациями, чтоможет привести к методологической «разноголосице»;

3) Не решен вопрос об источниках финансирования работ поподготовке проектов (положений) стандартов бухгалтерского учета;

4) Возможны определенные юридические коллизии, связанныес участием негосударственных организаций в регулировании бух-галтерского учета в России, так как согласно ст. 71 Конституции введении Российской Федерации находится «…официальный стати-стический и бухгалтерский учет».

Развитие бухгалтерского учета нематериальных активовВ течение ближайших десятилетий Россия должна стать стра-

ной, благополучие которой обеспечивается не столько сырьевыми,сколько интеллектуальными ресурсами: «умной» экономикой, соз-дающей уникальные знания, экспортом новейших технологий ипродуктов инновационной деятельности.

В связи с этим необходимы дополнительные стимулы по осу-ществлению предприятиями НИОКР, по созданию нематериальныхактивов. Решению этой задачи может способствовать отчасти и си-стема бухгалтерского учета.

Нематериальные активы составляют незначительную долю в ва-люте балансов российских предприятий, например их доля в ва-люте баланса ОАО «РЖД» составила на 1 января 2010 года 0,1 %,ОАО «Газпром» – 0,003 %.

Столь низкие показатели, на наш взгляд, объясняются следую-щим. Сейчас расходы на создание интеллектуальной собственностимы относим в состав издержек производства. И, естественно, упредприятий нет стимула ставить их на баланс. Почему? Потомучто они не могут учитывать расходы на НИОКР в оценке самой ин-теллектуальной собственности. По сути, интеллектуальная собст-венность ставится на баланс по цене госпошлины, и это не ведет кповышению капитализации.

К тому же нематериальные активы в настоящее время – одна изсамых трудноопределимых учетных категорий. В связи с этим, а114


также в свете модернизации и технологического развития эконо-мики России нам необходимо проработать нормативную базу бух-галтерского учета нематериальных активов.

За последние 20 лет в области бухгалтерского учета нематери-альных активов произошли значительные изменения: в 2000 годубыло принято ПБУ14/2000, в 2002 году – ПБУ 17/2002, в 2007 году– ПБУ 14/2007, 4 часть Гражданского кодекса Российской Федера-ции и т.д.

В то же время, несмотря на определенные успехи в бухгалтер-ском учете нематериальных активов, имеются серьезные проблемы,которые проявляются в следующем:

Во-первых, в ПБУ 14/2007 отсутствует четкий порядок опреде-ления нематериальных активов с неопределенным сроком полез-ного использования. Ранее для таких активов устанавливался срокиспользования в 20 лет (но не более срока действия организации).

Примеры активов с неопределенным сроком данное Положениепо бухгалтерскому учету не приводит и то, как следует доказать,что срок является неопределенным, не разъясняет.

Во-вторых, в ПБУ 14/2007 отсутствуют разъяснения по порядкупроведения обесценения нематериальных активов и отражения егорезультатов в учете.

Если с процедурами переоценки российские организации зна-комы по переоценкам основных средств, то о механизме обесце-нения имеют представление единицы. Теперь профессиональнымбухгалтерам придется осваивать этот механизм.

В-третьих, ПБУ 14/2007 не содержит нормативных указаний пометодике оценки затрат на НИОКР, которые в дальнейшем могутбыть учтены в составе нематериальных активов.

В соответствии с ПБУ 14/2007 ранее признанные расходы немогут быть включены в первоначальную стоимость нового немате-риального актива, даже если результаты ранее осуществленныхработ будут использованы при его создании.

В перспективе требует обсуждения вопрос о порядке созданиярезерва предстоящих расходов на НИОКР с целью равномерногопризнания расходов по НИОКР с длительным скором реализации.

115


Изменение законодательства в области налогообложенияГоворя о трудностях в развитии бухгалтерского учета, мы не

можем не отметить ряд объективных моментов, вызвавших подоб-ные недостатки, в том числе и сложную и постоянно видоизменяю-щуюся налоговую систему.

Важным условием устойчивого развития экономики являетсясоздание в стране благоприятного климата для ведения бизнеса.Президент Российской Федерации высказался за разработку допол-нительных мер налогового стимулирования для компаний, внед-ряющих инновационные технологии. Но изменений в налоговомзаконодательстве, снижающих налоговое бремя, в настоящее времянет.

Наоборот, с 2010 года существенно изменилось налоговое зако-нодательство и законодательство о социальном страховании в связис переходом от уплаты единого социального налога (ЕСН) к стра-ховым взносам во внебюджетные фонды. Отмена ЕСН обернуласьнемалыми издержками для экономических субъектов.

Государственное пенсионное страхование, отказавшись от ЕСН,отчасти возвратилась к системе страховых взносов, действовавшейв 1990-е годы. Администрирование (сбор и контроль) страховыхвзносов передано от ФНС России Пенсионному фонду РоссийскойФедерации и Фонду социального страхования Российской Федера-ции.

Так как отменили регрессивную шкалу сбора ЕСН, нагрузка наработодателей стала заметно выше. В расчете на одного работникапо ставке 34 % теперь облагается годовой заработок уже в суммедо 415 тысяч руб. (а не до 280 тысяч руб.). Иными словами, с зар-платы в 35,5 тысяч руб. в месяц никаких выплат не предусмотрено,тогда как с меньших заработных плат работодатели должны былизаплатить 26% (2010 год) и 34% (с 2011 года). Нагрузка на бюджетыкомпаний увеличилась сразу на 8 % и по оценке Российского союзапромышленников и предпринимателей, и для бизнеса это выльетсяв дополнительные 1,5 трлн. руб. Тем не менее, системе соцстрахаможет грозить дефицит и финансовая неустойчивость.

116


Кроме увеличения налоговой нагрузки на бизнес, увеличиваетсяи объем работы бухгалтера по составлению отчетности. Во многихмалых организациях руководитель сам вел бухгалтерскую и нало-говую отчетность, но с введением сдачи отчетности во все внебюд-жетные фонды, учитывая в дальнейшем сдачу ежеквартальногоперсонифицированного отчета, также увеличиваются затраты наоплату услуг профессионального бухгалтера.

К осложняющим последствиям нужно отнести появление допол-нительных контролирующих органов, которые будут проводитьпроверки плательщиков. Соответственно у плательщиков возрастутадминистративные издержки, затраты времени и прочее.

Кроме того, плательщики ЕСН руководствовались принципаминалогообложения, правами и обязанностями налогоплательщикасогласно Налоговому кодексу Российской Федерации, а при заменеЕСН страховыми взносами в фондах введена своя система штрафовза нарушения, также ухудшающая положение налогоплательщиков,но повышающая наполнение фондов. Налогоплательщик, которыйприменяет упрощенную систему налогообложения, и не нарушаетзаконодательство, будет вынужден ,чтобы не работать себе в убы-ток, снизить заработную плату работников (а это нарушение Тру-дового кодекса Российской Федерации) или сократить штат, чтобыкомпенсировать увеличение расходов на взносы во внебюджетныефонды. А снижение фонда оплаты труда соответственно приводитк уменьшению величины взноса в фонды.

Еще одной проблемой является то, что нынешний закон о пере-ходе от ЕСН к страховым взносам ставит российских граждан в не-выгодное положение на рынке труда по сравнению с иностраннымигражданами, имеющими статус временного пребывания на терри-тории России.

Согласно новому закону выплаты и вознаграждения иностран-ным гражданам и лицам без гражданства, временно пребывающимна территории России, не облагаются страховыми взносами. Такимобразом, лица, временно пребывающие на территории России, по-лучили явное преимущество перед российскими гражданами при

117


приеме на работу, так как начиная с текущего года их работодателимогут совершенно законно не платить за них страховые взносы.

И надо понимать, что замена пройдет не только в отношении ма-локвалифицированного персонала. Выгоднее будет нанимать ино-странцев и на позиции, требующие высокой квалификации, а такжена руководящие позиции.

По нашему мнению, закон нужно пересмотреть так, чтобы рос-сийские и иностранные работники оказались в равных условиях ирост российской экономики продолжался.

Роль бухгалтерского учета в борьбе с коррупциейНельзя недооценивать и возможный потенциал профессиональ-

ной общественности в деле борьбы со всевозможными злоупотреб-лениями и мошенничеством, которые в свою очередь являютсяпитательной средой для коррупции. Связано это с тем, что сотруд-ники бухгалтерских служб не только располагают наиболее полнойинформацией о финансовых операциях организаций, но и знаютфинансовое, бухгалтерское и налоговое законодательства.

Общепризнанно, что одним из самых существенных препят-ствий для экономического роста и развития является коррупция.Это, конечно, и международная проблема – проблема практическикаждой отдельной страны. Потому что не существует государств,где бы это явление отсутствовало. Однако по ежегодно рассчиты-ваемому «индексу честности» Transparency International в списке из180 стран Россия делит 147-150 места с Бангладеш, Кенией и Си-рией. Поэтому очень важна декриминализация страны. По этомупринципу в свое время шел и Китай, и США, и Южная Корея. Уча-стие гражданского общества является необходимым условием ус-пеха в решении этой задачи.

Общественные профессиональные организации, такие как Ин-ститут профессиональных бухгалтеров и аудиторов России должнысыграть важную роль в формировании в бухгалтерском и аудитор-ском сообществе и в обществе в целом нетерпимого отношения ккоррупционному поведению, в поддержке своих членов – профес-сиональных бухгалтеров и аудиторов крупных организаций и в осо-

118


бенности организаций малого и среднего бизнеса в выполненииими требований Федерального закона «О противодействии корруп-ции». Для этого исходя из Национальной стратегии противодей-ствия коррупции антикоррупционная деятельность общественныхпрофессиональных организаций должна быть сосредоточена в пер-вую очередь на решении следующих задач: активного участия членовинститута в формировании законодательных и организационныхоснов противодействия коррупции и обеспечения выполнения чле-нами института норм антикоррупционного поведения.

Решение этих задач предполагает осуществление следующих мер:1. Разработку и введение в программу обучения и повышения

квалификации студентов, обучающихся по направлению подготовки«Экономика», профессиональных бухгалтеров и аудиторов учебныхкурсов по вопросам исполнения требований законодательства о про-тиводействии коррупции и стимулировании прохождения специа-листами курсов повышения квалификации по этим вопросам.

2. Подготовку методических разработок по вопросам противо-действия коррупции, обеспечивающих конкретизацию антикорруп-ционных положений Федерального закона «О противодействиикоррупции», а так же разъяснение положений, соответствующихнациональных бухгалтерских стандартов и федеральных стандар-тов аудиторской деятельности.

3. Организацию Минфином России и общественными профес-сиональными организациями разъяснительной и консультационнойработы в бухгалтерском и аудиторском сообществе по вопросампротиводействия коррупции, в том числе по конфиденциальномурассмотрению конкретных ситуаций.

4. Разработку и принятие мер административного воздействия кбухгалтерам и аудиторам за нарушение профессиональных обязан-ностей в отношении противодействия коррупции.

5. Отражение на Интернет-сайте Минфина России и обществен-ных профессиональных организаций информации по вопросампротиводействия коррупции.

Эти и другие меры будут способствовать устойчивому развитиюнациональной экономики.

119


ВНЕДРЕНИЕ МСФО ДЛЯ ФИНАНСОВЫХ УСЛУг:

СОВРЕМЕННОЕ СОСТОЯНИЕ, ПРОБЛЕМЫ И ПЕРСПЕКТИВЫ

Богдан ЛУКАСЕВИЧ,главный бухгалтер – директор

Департамента бухгалтерского учетаНационального банка Украины

Предпосылки проведения реформыБанковская система Украины начала переход на международ-ные стандарты бухгалтерского учета с 1 января 1998 года и по-ложила начало реформированию бухгалтерского учета вУкраине

Внедрение МСФО в банковском секторе экономики было вы-звано:

необходимостью вхождения банковского сектора Украины в мировое экономическое сообщество;

ростом внимания потенциальных инвесторов к финансовому рынку Украины;

необходимостью пользователей финансовой отчетности банков в получении достоверной, полной информации о их финансовом состоянии, финансовых результатах деятельности и денежных потоках;

необходимостью повышения эффективности управления банком;

становлением надзора за банками и разработкой регуляторных требований;

созданием предпосылок для организации внутреннего и внешнего аудита по международным стандартам.

120


Реализация реформыРеформирование бухгалтерского учета в банках Украины про-исходило путем разработки:

1. Концептуально новых методологических нормативно-правовыхдокументов, которые регламентируют порядок бухгалтерскогоучета финансовых инструментов по международным принципам

2. Концептуально новой структуры финансовой отчетности и тре-бований относительно раскрытия информации в ней

Результаты реформыЭкономические

Обеспечено предпосылки для :– создания информационной инфраструктуры: необходимой для эф-фективного управления банком;– формирования финансовой отчетности, понятной и доступнойдля внешнего пользователя;– содействие привлечению иностранных инвестиций (благодаря от-крытости и понятности отчетности, которая раскрывает финансо-вое состояние и результаты деятельности банковских учреждений);– становления и активизации финансовых рынков, внедрениеновых финансовых инструментов в Украине;– создания регуляторного инструментария для надзора за банками;– формирования системы учета, которая органически соединяет всебе три учетных подсистемы: бухгалтерскую, управленческую иналоговую;– развития внутреннего банковского контроля и создания системыуправления рисками.

ТехнологическиеРеформирование бухгалтерского учета и отчетности способство-

вало:– активному, конкурентному развитию информационных техноло-гий;

121


– внедрению программных продуктов, ориентированных на обес-печение учета широкого спектра финансовых инструментов и рас-чета сложных экономических категорий;– созданию как учетных, так и сложных аналитических подсистем;– формированию единой информационной базы для расчета мно-гообразных экономических показателей и нормативов

СоциальныеРеформирование бухгалтерского учета как системы моделированияэкономических событий направлено на:– глубокое понимание сути операций для принятия взвешенныхэкономических решений;– рост профессионального уровня работников сферы бухгалтер-ского учета и отчетности;– становление и развитие риск-менеджмента в банках, внутреннегоаудита

На сегодня методология бухгалтерского учета и составленияфинансовой отчетности банков практически полностью отве-чает требованиям МСФО, кроме:- формирование резервов под финансовые активы;- формирование резервов под обязательства кредитного характера

(финансовые гарантии, поручительства)

Законодательное регулирование порядка применения между-народных стандартов банками

Статья 6 Закона Украины “О бухгалтерском учете и финансовойотчетности в Украине”:

“Порядок ведения бухгалтерского учета и составления финан-совой отчетности в банках устанавливается Национальным банкомУкраины в соответствии с этим Законом и международными стан-дартами финансовой отчетности”.

Статья 68 Закона Украины “О банках и банковской деятельности”:“Банки организовывают бухгалтерский учет в соответствии с

внутренней учетной политикой на основании правил, установлен-

122


ных Национальным банком Украины в соответствии с междуна-родными стандартами бухгалтерского учета”.

Статья 41 Закона Украины “О Национальном банке Украины”:“Национальный банк Украины устанавливает обязательные для

банковской системы стандарты и правила ведения бухгалтерскогоучета и финансовой отчетности, которые отвечают требованиям за-конов Украины и международным стандартам финансовой отчет-ности”.

Курс НБУ – применеие требований МСФО как нормы прямогодействия

Проблемы внедрения норм МСФО1. Отсутствие в Украине соответствующей рыночной инфраструктурыЗначительно осложняет процесс внедрения в учете метода оценкипо справедливой стоимости финансовых инструментов (кредитов,депозитов, ценных бумаг, деривативов)

2. Несогласованность и частые изменения отдельных законодательных норм Необходимость постоянного мониторинга требований законода-тельства, неоднозначного их толкования контролирующими орга-нами и банками.

Это имеет такие негативные последствия как: • рост юридического риска, • дополнительные потери (штрафы, необходимость

денежного возмещения ущерба), • ухудшение репутации • ухудшение позиций банка на рынке • сужение возможностей для развития бизнеса • уменьшение возможностей правового обеспечения

выполнения соглашений.

3. Отсутствие статистических данныхЗначительно усложняет или делает невозможным процесс оценкиреальной стоимости активов, обязательств, капитала и финансовых

123


результатов, что влияет на уровень финансовых рисков (кредитногои рыночного)

4. Разногласия между требованиями международных органовРазные подходы к формированию :

• бухгалтерских оценок (в финансовой отчетности) - МСФО• оценок с целью надзора за деятельностью банков - Базель ІІ

5. Разногласия между требованиями относительно признанияактивов, их оценок с целью бухгалтерского учета и

налогообложения Приводит к необходимости ведения отдельных информационныхбаз для составления финансовой и налоговой отчетности и созда-ния сложных методик контроля и сверки данных, Новый Налоговый кодекс Украины усиливает требования относи-тельно представления дополнительной информации

6. Ограниченность доступа к информации относительно требований МСФО, толкований и последних изменений к ним

Значительно усложняет правильное понимание требованийМСФО, замедляет процесс их внедрения

Постоянные изменения в требованиях МСФО нуждаются в их не-прерывном мониторинге, изучении для адаптации и внедрения

7. Медленное реформирование системы образования и повышения уровня квалификации практикующих бухгалтеров, представителей других профессий, которые работают с экономической информацией Отсутствие специалистов, которые обеспечивали бы подготовку до-статочного количества специалистов бухгалтерского учета и аудитанеобходимого уровня, способных к восприятию и внедрениюМСФО, формированию основательного профессионального суж-дения, что влияет на качество финансовой отчетности, осуществ-ление ее анализа для принятия взвешенных управленческихрешений

124


Влияние регуляторных органов на формирование информациив бухгалтерском учете и отчетности Концептуально разные подходы

• МСФО, • Базельского комитета, • налоговых органов

к формированию показателей о финансовом состоянии и результа-тах деятельности банка нуждаются в ведении дополнительных ин-формационных баз для удовлетворения требований пруденционной,финансовой и налоговой отчетности и создании сложных методикконтроля и сверки данных. Это приводит к дополнительным расходам и отвлечению финансо-вых, трудовых ресурсов и требует применения многих сложных ин-формационных технологий, хранения и обновления больших базданных, повышения операционных рисков и тому подобное

Крайне необходимым является сближение требований регуляторных органов

Требования Базеля ІІОжидаемые убытки + Неожидаемые убытки

Понесенные убытки + Возможные будущие убытки

МСБУ 39 Концептуальная основа

Требования МСФО

Новый МСФО 9 “Финансовые инструменты”, что заменит МСБУ39 предусматривает изменение модели признания убытка:

Действующая модель: Предложенная модель:Понесенные убыткИ Ожидаемые убытки

Новый подход позволит перейти к более раннему признанию кре-дитных убытков в финансовой отчетности.Считается, что это в целом будет более точным отображением ре-альной стоимости актива.

125


Новый подход дает возможность максимально использовать дан-ные, собранные с целью выполнения требований Базеля ІІ.

Требования налогообложения резервовНалоговый кодекс Украины ( раздел ІІІ), который вступил в

силу с 01.04.2011 года:Базой расчета страхового резерва является: все виды балансовых

кредитных операций (в т.ч. гарантий), средства на корсчетах, при-обретенные ценные бумаги, другие активные банковские операции,а также начисленные по ним проценты и комиссии.

• Формирование резерва, признание задолженности безнадежной и списание безнадежной задолженности за счет резерва осуществляется согласно методике, установленной НБУ,

• Установлен размер страхового резерва, что создается за счет увеличения расходов банка, который не может превышать в период с 1.04.2011 года до 01.01.2012 года - 30%, дальше - 20% от суммы непогашенного основного долга и начисленных процентов и комиссий

Требования НБУ сближение Требования налогообложения

Требования налогообложения резервовНалоговый кодекс Украины ( раздел ІІІ), который вступил в

силу с 01.04.2011 года:

Требования НБУ ≈Требования налогообложения- Операции с иностранной валютой

- Кредитно-депозитные операции

Перспективы

Требования МСФО + Требования НБУ + Требованияналогообложения + Требования Базеля ІІ

Шаги последующего внедрения МСФО в Украине:1. Разработка концепции методологического регулирования внед-рения МСФО 126


2. Усовершенствование государственного регулирования в сферебухгалтерского учета и финансовой отчетности, создание законо-дательных условий для поэтапного внедрения МСФО. Обязать пуб-личные акционерные общества, банки, страховые компании,пенсионные фонды, инвестиционные фонды использовать МСФОкак нормы прямого действия с целью подготовки и представленияфинансовой отчетности3. Осуществление своевременного официального перевода измене-ний и дополнений к МСФО и их размещение на веб-сайте Мини-стерства финансов4. Обеспечение информационной поддержкой внедрения МСФО,разработка методических рекомендаций, разъяснений относительноприменения отдельных требований и толкований МСФО 5. Повышение квалификации бухгалтеров и аудиторов, обеспечениеорганизации профессиональной подготовки преподавателей вузовдля подготовки специалистов высокого уровня 6. Проведение научно-практических конференций и практическихсеминаров по проблемным вопросам внедрения МСФО7. Создание эффективной системы контроля за качеством финан-совой отчетности, составленной по МСФО

МЕЖДУНАРОДНЫЕ СТАНДАРТЫ ФИНАНСОВОЙ ОТЧЕТНОСТИ И

МЕЖДУНАРОДНЫЕ СТАНДАРТЫ АУДИТАКАК ТРЕБОВАНИЕ ВРЕМЕНИ

Махаммад БОТИРОВ,Председатель Палаты аудиторов

Ферганского региона Республики Узбекистан, генеральный директор аудиторской организации

ООО «TTT-AUDIT»

Международные стандарты финансовой отчетности (стандартыIFRS/IAS и интерпретации IFRIC/SIC, разработанные IASC и

127


IASB) в последние годы получили признание во всем мире. Де-сятки наиболее развитых стран, в том числе страны Европейскогосоюза и страны СНГ допускают или обязывают свои компании со-ставлять отчетность по МСФО.

Переход большинства стран на МСФО – необратимый процесс.Он не зависит от политической ситуации, поскольку переход наМСФО в перспективе является не сколько политическим решением,сколько объективной необходимостью.

Многое изменилось со времен первого использования принципадвойной записи в учете торговых операций, но тем не менее и се-годня бухгалтерский учет во многих странах мира построен потому же самому принципу. Естественно, с развитием бизнеса, по-явлением новых форм, а также формированием и изменением за-конодательства в каждой стране сложились свои специфическиеособенности финансового учета и отчетности.

На сегодняшний день в мире сформировались несколько основ-ных систем отчетности, при этом многообразии, единственной кон-курирующей системой по отношению к МСФО, являетсяАмериканские общепринятые принципы бухгалтерского учета (USGAAP/ОПБУ). Несмотря на общую основу, заложенную в обеих си-стемах, они достаточно серьёзно отличаются, и, как результат, Аме-риканские общепринятые принципы бухгалтерского учета (USGAAP/ОПБУ) сегодня представляет собой не столько принципыучета, сколько свод многочисленных правил, описывающих кон-кретные ситуации, тогда как МСФО по-прежнему сохраняет пер-воначальный, практически первозданный вид.

Немало критики раздавалось в адрес комитета по МСФО (IASC,а с 2000 года – IASB) существующего с 1973 года, связанной с тем,что стандарты, разработанные им, не учитывали изменений, про-исходящих в мировой экономике. В настоящий момент образовани работает Совет по международным стандартам финансовой от-четности (IASB/СМСФО), в задачи которого входят совершенство-вание существующих норм.

С момента своего создания комитет по международным стандар-там финансовой отчетности (IASC/КМСФО IASB/СМСФО) зани-мается программой по разработке стандартов учета, получившее128


широкое признание во всем мире. Первоначально (IASC/ КМСФО)выпустил 38 международных стандартов бухгалтерского учета(IAS/МСБУ), в дальнейшем стандарты дополнены Интерпрета-циями (SIK/ПКИ и IFRIC/КИМФО).

Понятие «глобализация» (процесс устранения препятствий дляразвития свободной внешней торговли и более тесной интеграциинациональных экономик) используется в настоящий момент до-вольно часто, хотя ещё 10 лет назад оно встречалась относительноредко. В рамках глобализации происходит интеграция междуна-родных рынков товаров, услуг и капитала. Если прежде компаниирассчитывали на финансирование на внутренних рынках, то сей-час они могут привлекать заемный и акционерный капитал каквнутри страны, в которой они осуществляют деятельность, так иза её пределами. Одним из основных преимуществ МСФО яв-ляется то, что они позволят международным рынкам капиталаоценивать и сравнивать результаты деятельности различных ком-паний в разных странах более эффективным способом, чем этовозможно без МСФО. Это будет способствовать эффективномупривлечению компаниями капитала и позволит снизить затратына его привлечение.

В последние годы мировая финансовая система финансовой от-четности перестала характеризоваться большим количеством раз-розненных национальных стандартов и перешла к сегодняшнемусостоянию, когда в качестве основы подготовки финансовой отчет-ности были выделены две системы: МСФО и US GAAP/ОПБУ. Од-нако, что еще более удивительно, достижения конечной цели,которая заключается в создании единой системы стандартов финан-совой отчетности в обозримом будущем, сейчас кажется реальным.

В Республики Узбекистан в 2003 году были утверждены 23 на-циональных стандарта бухгалтерского учета (НСБУ) РеспубликиУзбекистан, которые разработаны на основе МСФО и в соответ-ствии с законами Республики Узбекистан, с учетом специфики эко-номики государства. Постепенно будет принят весь комплектмеждународных стандартов финансовой отчетности с учетом на-циональных особенностей нашей экономики.

129


Многие крупные компании, совместные предприятия уже со-ставляют отчетность по МСФО, которые уделяют значительноевнимание своим связям с зарубежными партнёрами.

В настоящее время уровень экономической культуры Узбеки-стана достиг таких отметок, при которых публичная финансоваяотчетность компании выполняет не только фискальную функцию,но также важную прогнозную и информационную функции длявсех заинтересованных пользователей, в число которых, преждевсего, входят руководство и инвесторы компаний. Универсальностьи ценность представляемой в отчетности финансовой информациидостигается посредством применения при ее составлении общепри-знанных стандартов, понятных международному экономическомусообществу.

Как уже упомянуто выше в Узбекистане многие крупные компа-нии и совместные предприятия составляют отчетность по МСФО,что в свою очередь обязывает проведение аудита отчетности поМеждународным стандартам аудита (МСА).

На предприятиях и акционерных обществах шести министерствуже планируется проведение аудиторских проверок финансово хо-зяйственной деятельности за 2011 года по международным стан-дартам аудита (МСА).

Конечно, для реализации намеченных планов нам требуются,высококвалифицированные специалисты в области международ-ных финансов и аудита. Поэтому особую актуальность приобре-тают подготовка бухгалтеров и аудиторов, отвечающихтребованиям МСФО и МСА.

В настоящее время саморегулируемые профессиональные объ-единения бухгалтеров и аудиторов республики, совместно с ЕССБАшироко осуществляют обучение и сертификацию бухгалтеров иаудиторов по международной программе CIPAEN.

Необходимость составление отчетности по МСФО и проведениеаудита в соответствии с МСА, определило большой интерес ауди-торских организаций, и крупных предприятий к такому обучению.

Надо признать, что отсутствие в прошлом необходимости про-ведения аудита в соответствии с МСА определило недостаточныйинтерес аудиторских организаций к такому обучению.

130


В настоящее время ситуация изменилась и предпочтение нарынке этих услуг будет отдаваться аудиторам, имеющим теорити-ческие знания и практические навыки применения МСФО и МСА,в связи с чем в республике организованы негосударственные учеб-ные центры, в которых проводятся курсы по МСФО и МСА. Учи-тывая это, аудиторы и практикующие бухгалтера уже началиактивно изучать международные стандарты.

Руководители нескольких крупных аудиторских организаций, вчисле которых находится и наша аудиторская организация, предло-жили саморегулируемым профессиональным объединениям бух-галтеров и аудиторов республики, кроме теоритических знаний,давать на курсах практические навыки проведения проверки помеждународным стандартам. В свою очередь саморегулируемымпрофессиональным объединениям, то есть Палата Аудиторов и На-циональная Ассоциация бухгалтеров и аудиторов республики об-ратились к руководителям «большой четверки» с предложениемпроводить курсы по практическому аудиту в соответствии с МСА.На эту просьбу незамедлительно откликнулась международнаяаудиторская организация «Deloitte & Touche».

Саморегулируемым профессиональным объединениям бухгал-теров и аудиторов республики регулярно организуют в рамках об-учения по МСА, с представителями этой компании и слушателямикруглые столы, для определения приоритетных тем, которые им хо-телось бы обсудить при изучении теоритического материала. Про-водятся практические занятия на примерах крупных отечественныхкомпаний, которые осуществляют отчетность по МСФО и на кото-рых предстоит аудит хозяйственной деятельности по МСА. Также,специалисты этой компании, на курсах проводят мастер классы.

Надо отметить, что активность представителей международныхорганизаций проявляется не только в совершенствовании обучения,но и содействия саморегулируемым профессиональным объедине-ниям бухгалтеров и аудиторов республики по углубление методо-логии бухгалтерского учета и аудита, в том числе и контролякачества.

Международная федерация бухгалтеров требует, чтобы аудитор-ская организация, осуществляющая аудит по МСА, прошла внеш-

131


ний контроль на ее соответствие международным стандартам МФБ.Специалисты «большой четверки» выразили готовность оказатьпрактическое содействие.

Такое сотрудничество, на наш взгляд, окажет огромное содей-ствие становлению в Узбекистане Международных стандартов фи-нансовой отчетности и международных стандартов аудита.

CİNAYƏT YOLU İLƏ ƏLDƏ EDİLMİŞ PULVƏSAİTLƏRİNİN LEQALLAŞDIRILMASI VƏ

TERRORÇULUĞUNMALİYYƏLƏŞDİRİLMƏSİNƏ QARŞI

MÜBARİZƏ SAHƏSİNDƏ QANUNVERİCİLİYİN İNKİŞAFI

Almaz MİRZƏYEVA,Azərbaycan Respublikasının Mərkəzi Bankı

yanında Maliyyə Monitorinqi XidmətininAnalitik şöbəsinin mütəxəssisi

Korrupsiyaya qarşı mübarizə demokratik və sivil inkişaf yolunuseçmiş hər bir dövlətin qarşıya qoyduğu əsas məqsədlərdəndir.Ölkəmizdə də bu sahədə həyata keçirilən islahatlar əsaslı dəyişikliklərə,cinayət yolu ilə əldə edilmiş pul vəsaitlərinin leqallaşdırılmasına və ter-rorçuluğun maliyyələşdirilməsinə qarşı mübarizə (PL/TMM) sistemininformalaşdırılması və inkişafına imkan vermişdir.

Tarixə qısa nəzər salsaq, görərik ki, 2000-ci illərin əvvəllərindənAzərbaycanda iqtisadi cinayətkarlığa və terrorçuluğa qarşı mübarizəsiyasətində yeni mərhələnin başlanması PL/TMM sisteminin for-malaşdırılmasında əsas rol oynamışdır.

“Azərbaycan Respublikasında korrupsiyaya qarşı mübarizənin güc-ləndirilməsi haqqında” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2000-ciil 8 iyun tarixli 347 nömrəli fərmanının qəbul edilməsi ilə ölkədə kor-

132


rupsiyaya və iqtisadi cinayətkarlığa qarşı mübarizənin gücləndirilməsi, busahədə qanunvericiliyin və nəzarət mexanizminin təkmilləşdirilməsi vədövlət proqramının hazırlanması kimi hədəflər müəyyən edilmişdir. Azər-baycan Respublikası Prezidentinin 2007-ci il 28 iyul tarixli sərəncamıilə “Şəffaflığın artırılması və korrupsiyaya qarşı mübarizə üzrə MilliStrategiya” və onun həyata keçirilməsi ilə bağlı 2007-2011-ci illər üçünFəaliyyət Planı təsdiq edilmişdir. Məhz bu Planda nəzərdə tutulmuş təd-birlərin təmin edilməsi ilə bağlı növbəti addım olaraq “Cinayət yolu iləəldə edilmiş pul vəsaitlərinin və ya digər əmlakın leqallaşdırılmasınavə terrorçuluğun maliyyələşdirilməsinə qarşı mübarizə haqqında” Azər-baycan Respublikasının 2009-cu il 10 fevral tarixli 767-IIIQ nömrəliQanununun qəbul olunması qabaqcıl dünya təcrübəsinə əsaslanan qa-nunvericilik bazasının formalaşdırılmasına səbəb olmuşdur.

Beləliklə, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2009-cu il 16 iyultarixli 122 nömrəli fərmanı ilə təsdiq olunmuş “Azərbaycan Respub-likasının Mərkəzi Bankı yanında Maliyyə Monitorinqi Xidməti haqqındaƏsasnamə”yə müvafiq olaraq, PL/TMM sahəsində dövlət siyasətininhəyata keçirilməsi, o cümlədən aidiyyəti dövlət orqanlarının fəaliyyə-tinin əlaqələndirilməsi və beynəlxalq əməkdaşlığın həyata keçirilməsifunksiyalarının icrası yeni yaradılmış təsisata – Azərbaycan Respub-likasının Mərkəzi Bankı yanında Maliyyə Monitorinqi Xidmətinə həvaləedilmişdir.

Azərbaycan Respublikasında maliyyə sabitliyinin, şəffaflığın və təh-lükəsizliyin təmin edilməsi siyasətinin mühüm istiqamətlərindən birikimi PL/TMM sisteminin inkişafı ilə bağlı sistemli tədbirlər həyatakeçirilmiş, milli qanunvericiliyin bazası yeni Qanuna uyğun-laşdırılmışdır. Həmçinin, PL/TMM üzrə fəaliyyətin beynəlxalq standart-larını müəyyən edən beynəlxalq təşkilat kimi, İqtisadi Əməkdaşlıq vəİnkişaf Təşkilatının Maliyyə Tədbirləri üzrə İşçi Qrupu (FATF) ilə əmək-daşlıq və FATF-ın tövsiyələrinə uyğun olaraq PL/TMM üzrə milli qa-nunvericiliyin beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırılmasını təmin etməkməqsədilə yeni qanunun qəbul olunması Azərbaycan RespublikasındaPL/TM-lə effektiv mübarizə baxımından mühüm əhəmiyyət kəsb et-mişdir.

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2010-cu il 13 avqust tarixlifərmanına əsasən Maliyyə Monitorinqi Xidmətinin vəzifə və

133


funksiyalarına yeni səlahiyyətlərin əlavə edilməsi PL/TMM sahəsindəbir neçə növbəti addımların atılmasına səbəb olmuşdur. Belə ki, ölkədəmaliyyə şəffaflığının artırılmasında öz fəaliyyəti üzrə tənzimləmələrihəyata keçirmək məqsədilə Maliyyə Monitorinq Xidməti bir sıra nor-mativ xarakterli aktlar qəbul etmişdir.

PL/TMM proqramı üzrə minimum elementləri özündə birləşdirən«Hüquqi şəxs olan monitorinq iştirakçıları və monitorinqdə iştirak edəndigər şəxslər tərəfindən cinayət yolu ilə əldə edilmiş pul vəsaitlərinin vəya digər əmlakın leqallaşdırılmasına və terrorçuluğun maliyyələşdirilmə-sinə qarşı fəaliyyət üzrə daxili nəzarət sistemlərinin hazırlanmasına dairTələblər» qəbul edilmişdir. Tələblərə əsasən monitorinq subyektləri:

- daxili qayda və prosedurlar hazırlamalı;- daxili nəzarət sistemlərinin təşkili üzrə məsul şəxslər Maliyyə Mo-

nitorinqi Xidmətinin müəyyən etdiyi tələblərə uyğun peşə ixtisasına vətəcrübəyə malik olmalı;

- PL/TMM sahəsində fəaliyyət üzrə əməkdaşlara mütəmadi təlimlərinkeçirilməsi təmin edilməli;

- daxili audit sistemi yaradılmalıdır.Daxili nəzarət sisteminin məqsədi effektiv nəzarət tədbirlərini və

prosedurlarını tətbiq etməklə hüquqi şəxs olan monitorinq iştirakçılarıvə ya monitorinqdə iştirak edən digər şəxslərdən cinayət yolu ilə əldəedilmiş pul vəsaitlərinin və ya digər əmlakın leqallaşdırılması və ter-rorçuluğun maliyyələşdirilməsi məqsədilə istifadə olunması riskini azalt-maqdan ibarətdir. Daha ətraflı izah etsək: i) monitorinq subyektləritərəfindən müştərinin və benefisiarın eyniləşdirilməsi və verifikasiyası;ii) şübhəli əməliyyatların aşkarlanması, qarşısının alınması; iii) işə qəbulvə işçilərin yoxlanması ilə bağlı daxili qayda və prosedurların hazırlan-ması; iv) məsul şəxslərin daxili nəzarət sistemi çərçivəsində qəbuledilmiş qayda və prosedurların tələblərinə əməl edilməsinə nəzarət et-məsi; v) PL/TMM sahəsində normativ xarakterli aktların və daxilinəzarət sistemi çərçivəsində qəbul olunmuş qayda və prosedurların tət-biq olunmasının səmərəliliyini yoxlayan daxili audit mexanizmininyaradılması və digər tələblər maliyyə sistemində şəffaflığın artırılmasıbaxımından yeni islahatların aparılmasına təkan vermişdir.

Beləliklə, PL/TMM sahəsində aparılmış hüquqi islahatlar nəticəsindəsənədlərin saxlanılması öhdəlikləri gücləndirilmiş; beynəlxalq əmək-134


daşlıq üçün əsaslar daha aydın surətdə müəyyənləşdirilmiş; monitorinqiştirakçıları və monitorinqdə iştirak edən digər şəxslər tərəfindənmüştərinin və benefisiarın eyniləşdirilməsi tədbirlərinin əhatə dairəsigenişləndirilmişdir.

Maliyyə Monitorinqi Xidməti fəaliyyətə başladığı müddətdənapardığı islahatlarla bağlı müvafiq sahədə fəaliyyət göstərən beynəlxalqinstitutlar tərəfindən də müsbət qiymətləndirilmişdir. Belə ki, 2010-cuilin sentyabr ayında keçirilən 33-cü plenar iclasda MONEYVAL-ın Ka-tibliyi tərəfindən ölkəmizin müvafiq sahədə qanunvericilik sisteminininkişaf modeli digər dövlətlərə nümunə kimi bəyan edilmiş, həmçinin,PL/TMM sisteminin inkişafı istiqamətində əldə edilən nailiyyətlər, busahədə malik olduğumuz potensial, o cümlədən ixtisaslı mütəxəssislərinmövcudluğuna görə Azərbaycan Respublikası Moldovanın tərəqqihesabatı üzrə qiymətləndirici ölkə kimi təyin edilmişdir. Beynəlxalqekspertlərin hesabatlarında da göstərilmişdir ki, Maliyyə MonitorinqiXidməti digər ölkələrin müvafiq qurumlarının bir neçə illik formalaşmamərhələsini bir ildə keçmişdir.

PL/TMM üzrə mübarizə sahəsində dövlət siyasətinin uğurla həyatakeçirilməsi üçün monitorinq iştirakçıları kimi banklar, kredit təşkilatları,lombardlar, investisiya fondları, sığortaçı, təkrarsığortaçı və sığorta va-sitəçiləri, lotoreya təşkilatçıları, daşınmaz əmlakın alqı-satqısı üzrə va-sitəçilik xidmətləri göstərən fiziki və ya hüquqi şəxslər; həmçinin,monitorinqdə iştirak edən digər şəxslər kimi vəkillər, notariuslar, auditorxidməti göstərən şəxslər və digər monitorinq subyektləri qanunveri-ciliyin tələblərinə müvafiq olaraq fəaliyyətlərini tənzimləməlidirlər.Çünki PL/TMM sahəsində qanunvericiliyin inkişafı bu sahədə beynəl-xalq standartlara uyğun seçilmiş inkişaf yolu və iqtisadiyyatda şəf-faflığın artırılmasını hədəf kimi qarşıya qoyan islahatların aparılması,maliyyə sahəsində kompleks tədbirlər aparmaq tələbini qarşıya qoyur.

Məhz bu baxımdan, maliyyə idarəetməsi və mühasibat uçotusahəsində beynəlxalq standartlara keçid, milli mühasibat uçotu sistemi-nin təkmilləşdirilməsi, mühasibat və maliyyə uçotu sahəsində görülənyeni işlər, korporativ və büdcə sektorları üzrə maliyyə hesabatlarındaşəffaflığın və hesabatlılığın peşəkar səviyyəsinin artırılması, mühasibatvə audit sahəsində maarifləndirmə işinin təşkili ilə bağlı müxtəlif təd-birlər aparılan islahatların effektiv olduğunu təsdiqləyir.

135


Şübhəsiz ki, şəffaflığın artırılması, korrupsiyaya şərait yaradan hal-ların aradan qaldırılması, qabaqlayıcı tədbirlərin həyata keçirilməsiməqsədilə Azərbaycan Respublikasının aidiyyəti dövlət qurumlarınınbirgə əməkdaşlığının intensivləşdirilməsi də mühüm amillərdəndir.Beynəlxalq standartların tətbiqinə başlanması və maliyyə şəffaflığınıəldə etmək üçün digər orqanların fəaliyyətinin əlaqələndirilməsi qarşıyaqoyulmuş məqsədə daha effektiv nail olunmasına imkan verir. Bubaxımdan, ölkədə maliyyə şəffaflığının artırılması, cinayət yolu ilə əldəedilmiş pul vəsaitlərinin və ya digər əmlakın leqallaşdırılması və ter-rorçuluğun maliyyələşdirilməsinə qarşı mübarizə baxımından müvafiqorqanlarla əməkdaşlığın gücləndirilməsi Maliyyə Monitorinqi Xidmə-tinin strateji prioritetlərindən biri kimi qəbul edilmişdir.

Aparılan islahatlar ölkəyə təmiz sərmayə qoymaq istəyən sahibkarlarüçün əlverişli biznes mühiti yaratmaqla, dövlət gəlirlərinin artmasında,sağlam rəqabətli iqtisadiyyatın yaranmasında, sosial-iqtisadi rifahın yük-səldilməsində öz əksini tapacaqdır.

MÜHASİBAT UÇOTU VƏ AUDİT MALİYYƏ-TƏSƏRRÜFAT FƏALİYYƏTİNİN

ƏSAS ELEMENTİ KİMİ

Rofət HÜSEYNƏLİYEV,Azərbaycan Respublikası İqtisadi İnkişaf Nazirliyi

İqtisadi İslahatlar Elmi-Tədqiqat İnstitutunundirektor müavini, dosent

“Mühasibat uçotu haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununaəsasən, mülkiyyət və təşkilati-hüquqi formasından asılı olmayaraq hərbir müəssisədə mühasibat uçotunun təşkili və aparması vacibdir. Məhzmühasibat uçotu məlumatları əsasında müəssisənin maliyyə-təsərrüfatfəaliyyəti barədə geniş informasiya əldə edilir ki, bu da öz növbəsində,müəssisənin idarə edilməsinə, istehsalın perspektiv inkişaf planlarınınhazırlanmasına imkan verir. Beləliklə, mühasibat uçotu müəssisə vətəşkilatın idarəetmə və informasiya sisteminin əsas tərkib hissəsi hesabolunur.

136


Uçot məlumatlarından həm müəssisənin daxilində, həm də ondan kə-narda idarəetmə və maliyyə qərarlarının qəbul edilməsində geniş istifadəolunur. Bununla belə, uçot-məlumat mənbəyi planlaşdırma, nəzarət vətəhlil kimi vacib funksiyaların yerinə yetirilməsini təmin edir. Mühasibatuçotu məlumatlarının daxili istifadəçiləri təsisçilər, müəssisənin rəhbər-ləri, ayrı-ayrı struktur bölmələri, mütəxəssislər hesab olunur. Buməlumatların xarici istifadəçiləri isə vergi və statistika orqanları, in-vestorlar, borcverənlər, təchizatçılar, alıcılar, ictimaiyyət sayılır. Yalnızdürüst və vaxtında əldə edilmiş mühasibat uçotu məlumatları əsasındamüəssisə və təşkilatlarda maliyyə-təsərrüfat fəaliyyətinin idarəedilməsinin daha səmərli forma və metodlarını tətbiq etmək olar.

Mühasibat uçotunun dəyər formasında aparılması idarəetmə qərar-larının qəbul edilməsi zamanı onun nəticələrini daha dəqiq müəyyən-ləşdirməyə imkan verir. Müəssisə və təşkilatlarda uçot məlumatlarıəsasında həyata keçirilən təşkilati-texniki tədbirlərin iqtisadi səmərəliliyimüəyyənləşdirilməklə, mühasibat uçotunun təşkilinin səmərəliliyiqiymətləndirilir.

Müəssisələrin mühasibat uçotu sənədlərində əks olunan maliyyə vəödəmə qabiliyyəti göstəriciləri investorlar üçün bu və ya digər sahəyəsərmayə yatırmaq baxımından xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Eyni za-manda, müəssisə rəhbəri o halda səmərəli idarəetmə qərarları qəbul edəbilər ki, müəssisənin real maliyyə imkanlarını nəzərə ala bilsin. Bubaxımdan, məlumat istifadəçiləri üçün əsas və etibarlı informasiya mən-bəyi auditor yoxlaması əsasında təsdiq edilmiş uçot məlumatları və au-ditor rəyi ola bilər.

Auditin yaranması müəssiənin təsisçilərinin, səhmdarlarının vəidarəetmə strukturlarının maraqlarının təmin edilməsi ilə bağlıdır. Bu,həm də müəssisəni idarə edənlərin və onların mühasiblərinin təqdim et-dikləri hesabat məlumatlarına istifadəçilərin dəqiqlik və dürüstlükbaxımından etibar etməmələri ilə bağlı ola bilər. Təsisçilər, səhmdarlar,müəssisənin fəaliyyətində və maliyyə nəticələrində maraqlı olan digərməlumat iştifadəçilərinin rəhbərlik tərəfindən təqdim olumuş maliyyəhesabatı göstəricilərinin dürüstlüyünə əminliyi təmin olunmalıdır. Bubaxımdan, maliyyə hesabatlarının dəqiqliyinin yoxlanılması və doğru-luğunun təsdiq edilməsi müstəqil, tanınmış xüsusi mütəxəssislər – au-ditorlar tərəfindən həyata keçirilir.

Auditor fəaliyyətinə tələbat aşağıdakı zəruri amillərlə izah olunur:

137


- rəhbərlik və maliyyə-uçot hesabatlarını tərtib edən mütəxəssislərtərəfindən qeyri-obyektivliyə yol verilməsi ehtimalı;

- idarəetmə sahələrində qəbul olunan qərarların nəticəsinin məlumat-ların keyfiyyətindən asılılığı;

- məlumatların yoxlanılması üçün xüsusi biliklərin zəruriliyi;- məlumat istifadəçilərinin məlumatların keyfiyyətinin qiymətlən-

dirilməsi üçün əlyetərliyinin olmaması.Qeyd etmək lazımdır ki, hesabat məlumatlarının dürüstlüyü kapital

bazarının səmərəliliyini artırmaqla yanaşı, müxtəlif iqtisadi qərarlarınnəticələrinin qiymətləndirilməsi və proqnozlaşdırmasına şərait yaradır.Bu baxımdan, dövri olaraq (ən azı ildə bir dəfə) auditor yoxlamasınınaparılması məcburi olmadığı halda da çox əhəmiyyətlidir.

Məlum olduğu kimi, bazar iqtisadiyyatı şəraitində müəssisələr, kredittəşkilatları, digər təsərrüfat subyektləri əmlakın və pul vəsaitlərinin is-tifadəsi, kommersiya əməliyyatları, investisiya fəaliyyəti üzrə bir-biriilə münasibətdə olurlar. Bütün iştirakşılar üçün bu münasibətlər maliyyə-təsərrüfat fəaliyyəti haqqında etibarlı məlumat əldə etməklə möhkəm-lənməlidir. Məlumatların etibarlılığı isə müstəqil auditorlar tərəfindəntəsdiq olunur.

Audit araşdırmasından əsas məqsəd yalnız müəssisənin maliyyə-təsərrüfat fəaliyyətinin yoxlanılaraq çatışmazlıqların aşkarlanmasından,hesabat göstəricilərinin təsdiqindən ibarət deyil, həm də mövcud çatış-mazlıqların aradan qaldırılması və müəssisənin fəaliyyətinin təkmil-ləşdirilməsi üzrə təklif və tövsiyələr verməkdən ibarətdir.

KİÇİK VƏ ORTA MÜƏSSİSƏLƏR ÜÇÜN BMHS

Rauf HACIBƏYOV,Azərbaycan Bank Tədris Mərkəzinin

maliyyə meneceri

Son illərdə biznesin, xüsusilə maliyyə aktivləri ilə əməliyyatlarınmürəkkəbliyi, Beynəlxalq Maliyyə Hesabatı Standartlarında (BMHS)

138


dəyişikliklərin aparılmasına zərurət yaratdı. Bu dəyişikliklər standart-ların daha da qəlizləşdirilməsinə və təqdim olunan məlumatların dahada detallaşdırılmasına gətirib çıxarmışdı. Standartlarda əks etdiriləntələblər daha çox səhmləri fond birjalarında dövr edən iri şirkətlərin is-tifadəçilərinin istək və ehtiyaclarını əks etdirir, - desək, yanılmarıq. Yenidəyişikliklər, bir tərəfdən, reallıqları daha yaxşı əks etdirirdisə, digərtərəfdən də orta və kiçik müəssisələrin standartlara tam riayət edərəkhesabatlarının hazırlanması prosesini ağırlaşdırırdı. Bu problemlərinaradan qaldırılması üçün BMHS Şurası kiçik və orta müəssisələr üçündaha sadə olan ayrıca bir standartın hazırlanmasına qərar vermişdi.

BMHS Şurasının təsnifatına görə, kiçik və orta müəssisələr (KOM)kənar istifadəçilər üçün ümumi maliyyə hesabatları hazırlayan ictimaiəhəmiyyətli olmayan kommersiya şirkətləridir. Standartda şirkətlərindövriyyəsi, aktivlərinin həcmi, işçilərinin sayı və s. haqqında heç birkəmiyyət meyarı yoxdur. Bu standartın şirkətlər tərəfindən istifadə olunub-olunmamasının əsas göstəricisi şirkətin ictimai əhəmiyyətli olub-olma-masıdır.

Standartda olan izahlara görə, şirkət o vaxt ictimai əhəmiyyətli hesabedilir ki, onun səhmləri və borc qiymətli kağızları fond birjalarında dövredir və ya şirkət belə bir maliyyə alətlərinin buraxılması ərəfəsindədir.

Eyni zamanda, əsas fəaliyyəti geniş çərçivədən olan kənar şəxslərinvəsaitlərinin saxlanması və idarə edilməsi olan şirkətlər də ictimaiəhəmiyyətli hesab edilir. İctimai əhəmiyyətli şirkətlərin bu kate-qoriyasına banklar, kredit ittifaqları, sığorta şirkətləri, broker/dilerşirkətləri, investisiya fondları və investisiya bankları aiddir.

BMHS Şurası əlavə olaraq müəyyən meyarlar əsasında milli iqti-sadiyyat üçün iqtisadi dəyəri olan şirkətlərin də ictimai əhəmiyyətlisayılmasını təklif etmişdir. Bu meyarlar aşağıdakılardır: aktivlərinhəcmi; gəlirlərin həcmi; işçilərin sayı; bazarda mövcudluq dərəcəsi (lidermövqeyi); xarici borclarının təbiəti və həcmi.

Amma iqtisadi əhəmiyyətli KOM-ların ictimai əhəmiyyətli şirkətlərinsiyahısına daxil edilməsi barədə son qərar milli tənzimləyici qurumunsəlahiyyətinə verilir.

Standartda göstərilən və yuxarıda sadalanan anlayışlar əsasən milliqanunverici və nizamlayıcı orqanları, yerli standartları tərtib edən təş-kilatları, hesabat verən şirkətləri və onların auditorlarını bu standartın

139


tətbiqi sahəsi barədə və hansı şirkətlərin bənzərsiz olaraq bu standartıtətbiq etmək ixtiyarının olmaması barədə məlumatlandırmaq üçünnəzərdə tutulmuşdur.

Yanaşmalara əsasən bu standartı tətbiq etmək istəyən hər bir ölkəşirkətlərin kiçik və orta statusuna aid edilməsi üçün bu və ya digərkəmiyyət meyarlarını tərtib edə bilər. Analoji olaraq, hər bir ölkəyəmilli iqtisadiyyat üçün sosial əhəmiyyətli olan şirkətlərin ictimaiəhəmiyyətli hesab edilməsi barədə səlahiyyət verilmişdir. İctimaiəhəmiyyətli hesab edilən şirkət isə artıq BMHS-nin tam versiyasını tət-biq etməlidir. Bir çox ölkələrdə bu barədə qərarı ya maliyyə hesabatlılığıstandartlarının qəbul edilməsi üçün məsul olan müstəqil orqanlar, yapeşəkar mühasibat qurumları, ya da qanunvericilik qüvvəsi olan orqanlarqəbul edirlər.

Bu qərarın qəbul edilməsi zamanı mövcud olan konkret prosedurlarhər bir ölkədə fərqlidir. Kəmiyyət meyarları həm qanunverici qaydada,həm də standartın tətbiqi sahəsinə izahlarda göstərilə bilər.

BMHS Şurasının fikrinə görə, bu standartı tətbiq edən şirkət, əsasən,işçilərinin sayı təxminən 50 olan şirkətlərdir. Amma bu standart, eynizamanda, həm qiymətli kağızları açıq bazarda olmayan iri şirkətlər, həmdə işçi sayı 10-dan az olan mikroşirkətlər tərəfindən tətbiq edilə bilər.

BMHS Şurasının fikrinə əsasən, bu standartın tətbiqi həm Avropada,həm də bütün dünyada ümumən maliyyə hesabatlılığının beynəlxalqstandartlarının yayılmasına gətirəcək.

Bu standartda uçot prinsiplərinin əhəmiyyətli dərəcədə sadələşdirilməsihazırlanan hesabatların qiymətinin azaldılmasına gətirib çıxaracaqdır. Buamil də bir çox kiçik və orta müəssisələr üçün çox önəmlidir. BMHS-nintam versiyasının tətbiq edilməsi bir çox qəliz hesablamaların aparılmasınıtələb edir. Kiçik və orta müəssisələrin mühasiblərinin və auditorlarının isəpeşəkar səriştəsi və bacarıqları bunu etmək üçün adətən yetərli olmamasıisə onların BMHS üzrə hazırladığı hesabatların etibarlılığını aşağı salırdı.

Standart daha çox şirkətin bazarda dəyəri ilə marqlanan istifadəçilərideyil, qısamüddətli pul axınları, likvidliyi, ödəmə qabiliyyəti iləmaraqlanan istifadəçilərin ehtiyaclarının ödənilməsinə hədəflənib.

KOM hesabatlarının istifadəçiləri əsasən şirkətin sahibləri, banklar,təchizatçılar, kredit reytinqi agentlikləri və alıcılardır. Kredit verənzaman banklara şirkətin cari likvidliyi, aktivlərinin gəlirliyi, öz və-saitləri ilə borcların nisbəti, faiz ödənişlərinin xidməti əmsalı barədəməlumatlar vacibdir. 140


Şirkətə əmtəə və xidmətləri kreditə verən zaman təchizatçılarışirkətin maliyyə vəziyyəti haqqında məlumat maraqlandırır.

Yekun olaraq onu qeyd edək ki, bu standartın həcmi təqribən 230səhifə təşkil edir (müqayisə üçün BMHS-nin tam mətni təqribən 2325səhifədir). Bəzi qəliz mövzular ayrıca misallarla təmin edilib. Standartınyazılış dili sadələşdirilib. Ümumən standart BMHS-nin tam versiyasınagörə istifadə üçün daha praktikdir.

KOM-lar üçün əhəmiyyətli olmayan maddələr bu standartda özünəyer tapmır. Məsələn, bir səhmin gəlirliyi, aralıq hesabatlıq, seqmentlərüzrə hesabatlar.

BMHS-nin tam versiyası mühasibat uçotu siyasəti tərtib ediləndəmüəyyən seçimlərə icazə verdiyi halda, KOM üçün olan standart ancaqdaha asan olan yolları təklif edir. Məsələn, torpaq, tikili və avadanlıqlarınyenidən qiymətləndirilməsi nəzərdə tutulmayıb.

Aktivlərin və öhdəliklərin, gəlirlərin və xərclərin tanınması vəqiymətləndirilməsində olan bəzi prinsiplər sadələşdirilib. Məsələn,Qudvilin amortizasiyası.

Standarta ancaq hər üç ildən bir dəyişikliklərin edilməsi nəzərdə tutulur.

ВОПРОСЫ СТОИМОСТИ ПРОФЕССИОНАЛЬНОЙ ЭТИКИ

М.Д.ЯКОВЕНКО Аспирант Самарской Государственной Областной

Академии, Председатель третейского суда Некоммерческого партнерства - Саморегулируемая

организация «Национальный Институт профессиональных бухгалтеров,

финансовых менеджеров и экономистов» (Россия),Референт государственной гражданской службы

третьего класса

На протяжении последних десятилетий во всем мире ведется ра-бота по внедрению международных стандартов финансовой отчет-

141


ности в целях создания единого экономического пространства, спо-собствующего протеканию капиталов и инвестиций, консолидациирынков.

В действующих стандартах отсутствуют требования к мораль-ному облику профессионала. Стандарты финансовой отчетности,как технический инструмент, на самом деле и не должны включатьв себя разделы, касающиеся морального облика лица их применяю-щего. Но необходимо с осторожностью давать этот «инструмент»понятный для любого инвестора лицу, которое моральными прин-ципами не обладает. Это означает, что в дополнении к международ-ным стандартам финансовой отчетности должны действоватьобъединения профессионалов, которые бы устанавливали нормыпрофессиональной этики для лиц, применяющих технические рег-ламенты. Эти объединения должны обладать определенной, деле-гированной государством властью, допуска к вершинам профессии.В мире принято называть такие объединения «саморегулируе-мыми».

В настоящее время в России есть как обязательное, так и добро-вольное саморегулировании профессий. В Российской Федерацииещё в 2007 году был разработан Федеральный закон «О саморегу-лируемых организациях», который предусмотрел создание добро-вольных саморегулируемых организаций (СРО). Закон осаморегулируемых организациях учитывает лучшую мировуюпрактику. Для государственного признания организации саморегу-лируемой и включения ее в государственный реестр СРО органи-зация обязана, в частности, устанавливать для членов СРОобязательные к применению этические нормы и профессиональныестандарты, а также создать специальные органы, которые обязанысистематически проводить контроль качества на предмет исполне-ния членами СРО федеральных профессиональных стандартов,стандартов профессиональной деятельности СРО и этических стан-дартов, решать этические дилеммы, споры между членами СРО ипотребителями их услуг и т.п.

Т.е. профессиональные организации, проводя контроль качествапрофессиональной деятельности, формируя дополнительные тре-бования к представителям профессии - членов таких организаций142


и т.д., формируют специалиста высокого класса.В созданной модели предпринимателю уже не нужно выбирать

из огромного перечня выпускников престижного ВУЗа. Тот из нихкто является членом профессиональной саморегулируемой органи-зации и будет лучшим кандидатом.

Во-первых, потому, что поддержание высокого статуса СРО яв-ляется интересом всех её членов – т.е. в случае неподходящей ква-лификации, недостойного гражданина вообще не пустят в такоесообщество.

Во-вторых, в случае нарушения правил, установленных внутритакой организации (в том числе морально-этических), к члену ор-ганизации могут быть применены меры воздействия – вплоть доисключения из рядов членов.

В-третьих, законодательство предусматривает дополнительнуюответственность СРО перед потребителями услуг, в форме, напри-мер, обязательного страхования ответственности участников само-регулируемой организации за качество оказываемых услуг. Т.е.даже если членом сообщества, была совершена профессиональнаяошибка, которая повлекла за собой причинение ущерба, ущерббудет возмещен.

Инвестор (собственник) «доверяясь» члену такого профессио-нального сообщества имеет существенное снижение рисков, свя-занных с профессиональными ошибками – он застрахован.

Старейшим саморегулируемым объединениям Великобританиисейчас уже почти 200 лет. В странах СНГ действующим объедине-ниям около 10-15 лет, а в России -- им нет и пяти лет. Необходимоучитывать, что саморегулирование профессии – удовольствие не-дешевое. Мировой опыт, в том числе опыт внедрения Акта Сар-бэйнс-Оксли в США, показывает, что для активного внедренияподобных систем необходима финансовая и организационная под-держка бизнес-сообщества, инвесторов.

Очевидным кажется то, что бизнес-сообществу необходимо вдальнейшем инвестировать средства не только в само производствотого или иного продукта, но также и соразмерную долю своего ка-питала вкладывать в развития профессионального сообщества:

143


1) В разработку новых технических стандартов и регламентов(МСФО);

2) В повышение квалификации действующих профессионалов;3) В саморегулируемые организации, способные внедрить стро-

гие этические нормы и контроль качества.

ПРИМЕНЕНИЕ МЕЖДУНАРОДНЫХ СТАНДАРТОВ ФИНАНСОВОЙ

ОТЧЕТНОСТИ (МСФО) В БАНКОВСКОЙПРАКТИКЕ АЗЕРБАЙДЖАНА

Орхан АБДУЛЛАЕВ,диссертант Азербайджанского

Государственного Экономического Университета

Активизация надзора и создание адекватной системы раннейдиагностики в банках предполагает совершенствование всех аспек-тов надзорной деятельности. Мировой финансовой кризис показал,что предприятия, включая и банки, по-прежнему проблемны сточки зрения прозрачности финансовой отчетности. Особенно этокасается отчетности банковских холдингов и групп, которая зача-стую не содержит достоверной информации об акционерной струк-туре собственности. В этом аспекте, для банковской системыпрежде всего, необходимо обеспечить достоверность информации,предоставляемой кредитными организациями в Центральный банкв целях повышения качества пруденциального надзора.

В сфере бухгалтерского учета и отчетности за последние годы вЦБА и в целом банковской системе были проведены мероприятияпо организации бухгалтерского учета, проведению внутрибанков-ских операций и контроль за ними, проведению операций с терри-ториальными управлениями, оказанию помощи кредитныморганизациям и структурным подразделениям ЦБА по операциямбухгалтерского учета, сбору и анализу финансовых отчетов и ряду144


других ежедневных учетных операций. Так, в центре вниманияостаются такие вопросы как создание нормативно-методологиче-ской базы бухгалтерского учета в банковской системе, определениеправил проведения операций по бухгалтерскому учету, дача ответовна опросы, поступившие из банковской системы, отзывы и предло-жения по вопросам бухгалтерского учета и ряд других вопросов.Нашли свое решение вопросы по контролю над проведением опе-раций по системе Книга Главной Бухгалтерии (КОБ) ЦБА, откры-тию-закрытию дня операции, проведению синтетического ианалитического учета операций, операции с дебиторами и креди-торами, операции по заработной плате и связанные с ними платежи.Основным и важным направлением деятельности в сфере бухгал-терского учета и отчетности стало завершение Проекта «Полногообеспечения перехода бухгалтерского учета в кредитных организа-циях к Международным стандартам финансовой отчетности(МСФО)». Наряду с продолжением начатых в предыдущие годыработ были осуществлены процессы по созданию соответствующейнормативно-правовой базы и в полной мере подготовлены и при-менены разнородные Правила учета. Для руководства банков иглавных бухгалтеров были проведены семинары-занятия по приме-нению в банковской системе каждого из отмеченных учетных Пра-вил. На семинарах подробно были освещены положения Правил иданы соответствующие методологические указания по их приме-нению, даны ответы на возникшие вопросы.

Одним из важных событий предполагаемых в рамках проектабыло проведение различных мероприятий в направлении отделениеучета по вопросам налогов от бухгалтерского учета. В результатепроведенных мероприятий была полностью завершена работа поотделению учета по налоговым вопросам от бухгалтерского и, витоге, банки получили возможность составления финансовых от-четов согласно требованиям МСФО. Дополнительно, в направле-нии исполнения поставленных целей были проведены регулярныевстречи с главными бухгалтерами банков на тему анализа проведе-ния банковского учета в коммерческих банках. На этих встречахбыли исследованы проблемы бухгалтерского учета в банках, труд-ности в направлении обеспечения перехода к МСФО, проанализи-

145


рованы их бухгалтерские балансы и отчеты прибыли и убытков,правильного отражения операций по счетам и ряд других вопросов.Как результат проведенных встреч в направлении построения бух-галтерского учета каждого банка согласно МСФО был подготовлени представлен банкам План действий, отражающий пути решенияспецифических существующих недочетов и проблем.

В направлении совершенствования существующей нормативно-методологической базы бухгалтерского учета в банковской системесовместно с экспертами Агентства по международному развитиюСША (USAID) были проанализированы «План отчетов для банков-ской системы Азербайджанской Республики и руководство по ихприменению»; в связи с принятием новых стандартов МСФО быливнесены определенные дополнения и изменения и применены вбанках. Согласно этим изменениям МСФО принял «Правила учетаинвестиционного имущества в финансовых отчетах банковской си-стемы Азербайджанской Республики».

В общем, проведенная работа в рамках USAID в направленииполного перехода бухгалтерского учета банковской системы кМСФО была широкомасштабной. Таким образом, для обеспеченияперехода банковской системы к МСФО были выбраны 7 пилотныхбанков, и со стороны экспертов USAID и сотрудников Централь-ного банка всесторонне были исследованы текущее состояние бух-галтерского учета в этих банках и проблемы перехода к МСФО.

Процедуры составления и представления финансовых отчетов вбанковской системе Азербайджана были подготовлены согласно За-конам Азербайджанской Республики «О Центральном банке», «Обанках и банковской деятельности», другим законодательным актамАзербайджанской Республики, а также нормативным актам ЦБ итребованиям Международных стандартов финансовой отчетности(МСФО) и регулируются Правилами составления и представленияфинансовых отчетов в банковской системе Азербайджанской Рес-публики от 19 февраля 2004 г.

По этим правилам финансовые отчеты должны был составленыметодом расчета. Финансовые отчеты, составленные методом рас-чета, обеспечивают пользователей информацией о прошедших опе-рациях и будущих событиях, имеющих большое значение для146


принятия экономических решений. Финансовый отчет, учитывая настоящую деятельность банка и

продолжение этой деятельности в будущем, должен составлятьсяпо принципу беспрерывности деятельности.

Почему именно международные стандарты финансовой отчет-ности стали тем общепринятым языком, который придется осваи-вать теперь и азербайджанским банкам? Ответ содержится в самомвопросе: они действительно общеприняты (МСФО применяютсяво всех развитых странах Европы. В США используются обще-принятые стандарты бухгалтерского учета и отчетности (GenerallyAccepted Accounting Principles, GAAP). Однако в последнее времянаблюдается тенденция приближения GAAP к МСФО). Опыт по-казал, что именно эти стандарты, издаваемые с 1973 г. независи-мым Комитетом (International Accounting Standards Committee, далееIASC) со штаб-квартирой в Лондоне, обеспечивают лучшее каче-ство представления информации. Стандарты закрепляют опыт ве-дения бухгалтерского учета и отчетности в странах с развитойрыночной экономикой. Они составлялись при участии предприни-мателей, банковских и прочих финансовых структур, финансовыханалитиков, профсоюзов, правительственных организаций, входя-щих в Консультативную группу IASC. Формирование отчетностив соответствии с МСФО дает азербайджанским банкам возмож-ность участия на международных рынках капитала. Понятно, чтопривлечение иностранного капитала требует открытости.

Основная цель, которую декларирует IASС, - достижение еди-нообразия финансовой отчетности во всем мире. Стандарты МСФОиспользуются как базовые при составлении национальных стан-дартов. Это позволяет значительно сократить время и ресурсы, не-обходимые для разработки национальных правил отчетности.

В результате перехода на МСФО отчетность банков должнастать более простой, прозрачной и полезной для «непрофессио-нальных» пользователей. Чтобы стать полноправным членом меж-дународного сообщества, необходимо соответствовать мировымтребованиям к финансовой отчетности предприятий и сделатьазербайджанские компании и банки привлекательными в глазахиностранных инвесторов. Несомненно, интегрироваться в западное

147


сообщество нужно. А значит, придается принять существующиеправила игры – нормы составления отчетности.

AZƏRBAYCANDA DAXİLİ AUDİT STANDARTLARININ TƏTBİQİ

Anar BAYRAMOV, Azərbaycan Dövlət İqtisad

Universitetinindissertantı

“Dövlət nəzarəti sisteminin təkmilləşdirilməsi və sahibkarlığıninkişafı sahəsində süni maneələrin aradan qaldırılması haqqında” Azər-baycan Respublikası Prezidentinin 1999-cu il 7 yanvar tarixli fərmanınınimzalanması ilə respublikanın nazirlik, komitə və digər mərkəzi icrahakimiyyəti orqanlarında mövcud olan nəzarət-təftiş qurumlarının ləğvedilməsi, iqtisadi sahədə hüquq mühafizə orqanlarının fəaliyyətininkəskin surətdə məhdudlaşdırılması və beynəlxalq təcrübəyə uyğunolaraq daxili nəzarət sisteminin yaradılması daxili auditor peşəsinin tət-biqini zəruri etmişdir.

Azərbaycan iqtisadiyyatının inkişafı, dünya iqtisadi sisteminə inte-qrasiyanın sürətləndirilməsi, müəssisə və təşkilatlarda idarəetməninsəmərəliliyinin yüksəldilməsi beynəlxalq standartlara əsasən müstəqil,obyektiv, təminatverici və məsləhətverici fəaliyyətin - daxili auditintəşkilinə və həyata keçirilməsinə tələbatı artırmış, bu da öz növbəsində,inkişaf etmiş xarici ölkələrdən beynəlxalq təcrübənin öyrənilib Azər-baycan Respublikasında tətbiqini zərurətə çevirmişdir.

1999-cu ilin iyun ayında beynəlxalq Daxili Auditorlar İnstitutunun(IIA) “Audit-Azərbaycan” bölməsinin təsis olunması və 2000-ci ilindekabrında bölmənin Azərbaycan Respublikası Ədliyyə Nazirliyitərəfindən ictimai birlik kimi dövlət qeydiyyatına alınması Azərbay-canda daxili auditor peşəsinin yayılması və inkişaf etdirilməsi, daxili

148


audit standart və normalarının işlənib hazırlanması, təkmilləşdirilməsi,daxili auditorların peşə müstəqilliyinin təmin edilməsi və mənafelərininqorunması, peşəkarlıqlarının artırılması məqsədlərinə xidmət edir (Yerigəlmişkən, “Audit-Azərbaycan” İctimai Birliyi hazırda AzərbaycanDaxili Auditorlar İnstitutu kimi fəaliyyət göstərir).

Azərbaycan Respublikasında daxili audit bir sıra normativ hüquqiaktlarla tənzimlənir ki, bunlardan da ən mühümü “Daxili audithaqqında” Azərbaycan Respublikasının 2007-ci il 22 may tarixli Qa-nunudur. Bu Qanun Azərbaycan Respublikasında təsərrüfat subyekt-lərinin idarə edilməsinin səmərəliliyinin artırılması məqsədilə daxiliaudit xidmətinin təşkilinin və həyata keçirilməsinin hüquqi əsaslarını,daxili auditorların hüquq və vəzifələrini müəyyən edir.

“Daxili audit haqqında” Qanun mülkiyyət və təşkilati-hüquqi for-masından asılı olmayaraq Azərbaycan Respublikasının ərazisindəfəaliyyət göstərən və məcburi auditin obyekti olan təsərrüfat subyekt-lərinə şamil edilir, digər təsərrüfat subyektləri isə bu Qanunun müd-dəalarını könüllülük prinsipi əsasında tətbiq edə bilərlər.

“Daxili audit haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanunun tətbiqedilməsi barədə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2007-ci il 29iyun tarixli 603 nömrəli fərmanının 1.3-cü bəndinin icrasını təminetmək məqsədilə Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti“Məcburi auditin obyekti olan təsərrüfat subyektləri üzrə “Daxili audithaqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun mərhələlərlə tətbiqimüddətlərinin təsdiq edilməsi barədə 2007-ci il 5 oktyabr tarixli qərarqəbul etmişdir. Həmin qərara əsasən Azərbaycan Respublikasınınərazisində məcburi auditin obyekti olan təsərrüfat subyektləri üzrə “Da-xili audit haqqında” Qanunun tətbiqi müəyyən edilmiş müddətlərdəmərhələlərlə həyata keçirilir.

Qanuna əsasən daxili auditor daxili auditi təsərrüfat subyektinin mü-vafiq idarəetmə orqanı və ya Audit Komitəsi tərəfindən təsdiq edilmiş işplanına uyğun olaraq həyata keçirir. Bu zaman daxili auditor təsərrüfat sub-yektinin normal fəaliyyətinə mane olmamalı, daxili audit fəaliyyəti iləəlaqədar əldə etdiyi kommersiya sirri daşıyan məlumatlardan sui-istifadəetməməli, düzgünlük, obyektivlik, məxfilik və peşəkar səriştəlilik kimi au-ditor fəaliyyətinin təməl prinsiplərinə, habelə Azərbaycan Respublikasınınqanunvericiliyinə, daxili audit xidmətinin Əsasnaməsinə, beynəlxalq Daxili

149


Auditorlar İnstitutu (IIA) tərəfindən müəyyən edilmiş peşə standartlarınavə etik normalara, təlimatlara və qaydalara riayət etməlidir.

İdarəetmə sistemində isə daxili auditin başlıca prinsipləri sistemlilik,tamlıq, qanunvericilik, müntəzəmlik, funksional müstəqillik, obyektiv-lik, vaxtamüvafiqlik, məqsədyönlülük, məhsuldarlıq və rasionallıqdır.

Respublikamızda daxili audit xidmətlərinin yaradılmasında, daxiliauditorların lazımi biliklərə və peşə vərdişlərinə yiyələnməsində daxiliauditin aparılmasına dair standartların və etik normaların əvəzolunmazrolu vardır. Beynəlxalq Daxili Auditorlar İnstitutu (IIA) tərəfindən hazır-lanmış və təsdiq edilmiş Daxili Auditin Peşə Təcrübəsi üzrə BeynəlxalqStandartlar daxili auditorların öz vəzifələrinin yerinə yetirilməsinin ənmühüm şərti hesab edilir. Bu standartlar daxili auditin keyfiyyətinə vəetibarlılığına normativ tələbləri müəyyən edən və onlara riayət olun-duqda daxili auditor fəaliyyətinin uğurlu nəticəsini təmin edən əsas qay-daları müəyyənləşdirir.

Daxili auditin keyfiyyətini müəyyən etmək məqsədilə auditin etiknormalarına və peşə standartlarına tam riayət olunmasına xüsusi diqqətyetirilməlidir. Daxili auditin yüksək keyfiyyətlə həyata keçirilməsinətəminat vermək nöqteyi-nəzərindən, Daxili Auditorlar İnstitutunun EtikaMəcəlləsi daxili audit üzrə davranış qaydalarını və normalarını müəyyənedərək, müvafiq tövsiyələri nəzərdə tutur.

Daxili Auditin Peşə Təcrübəsi üzrə Beynəlxalq Standartlarınməqsədi aşağıdakılardır:

• daxili audit təcrübəsinin əsas prinsiplərini müəyyən etmək;• daxili audit sahəsində xidmətlərin geniş spektrinin əsasını təşkil

edən konseptual bazanı müəyyən etmək;• daxili audit fəaliyyətinin qiymətləndirilməsi üçün əsaslar

yaratmaq;• müəssisə və təşkilatın daxilində sistem və proseslərin

təkmilləşdirilməsinə kömək etmək.Daxili Auditin Peşə Təcrübəsi üzrə Beynəlxalq Standartlar üç

hissədən - Keyfiyyət xarakteristikası, Fəaliyyət və Tətbiq standartların-dan ibarətdir. Keyfiyyət xarakteristikası standartlarında müəssisə vətəşkilatın və daxili auditlə məşğul olan tərəflərin səciyyəvi xüsusiyyətlərinəzərdən keçirilir. Fəaliyyət standartlarında daxili auditin mahiyyətitəsvir olunur və daxili audit fəaliyyətinin qiymətləndirilməsinin key-150


fiyyət meyarları verilir. Keyfiyyət xarakteristikası və Fəaliyyət standart-ları bütövlükdə daxili audit xidmətlərinə aid olduğu halda, Tətbiq stan-dartları auditor tapşırıqlarının ayrı-ayrı növlərinə aiddir.

Azərbaycanda daxili audit xidmətinin səmərəli inkişafını təminetmək məqsədilə aşağıdakı tövsiyələrin verilməsini məqsədəuyğunhesab edirik:

• Respublikamızda fəaliyyət göstərən məcburi auditin obyekti olan təsərrüfat subyektlərində daxili audit xidmətinin yaradılması prosesinin sürətləndirilməsi;

• Daxili audit xidmətinin normativ hüquqi bazasının təkmilləşdirilməsi;

• Daxili audit standartlarının son versiyasının və onlara dair şərhlərin Azərbaycan dilinə tərcümə edilərək nəşr etdirilməsi;

• Daxili audit standartlarının tətbiqi üzrə kursların və seminarların mütəmadi təşkil edilməsi;

• Daxili audit xidmətinin səmərəli təşkili və tətbiqi üzrə beynəlxalq təcrübənin öyrənilib Azərbaycan Respublikasında tətbiq edilməsi.

Qeyd edilən tövsiyələrin həyata keçirilməsi, zənnimizcə, ölkəmizdədaxili audit xidmətinin inkişafında əhəmiyyətli rol oynayacaqdır.

ŞƏFFAFLIĞIN ARTIRILMASINDA BEYNƏLXALQ AUDİT STANDARTLARININ

TƏTBİQİNİN ROLU

Səbuhi GÜLMƏMMƏDOV,Azərbaycan Respublikası

Auditorlar PalatasınınKadr hazırlığı, xarici əlaqələr və nəşriyyat idarəsinin rəisi,

Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin dissertantı

Ölkə iqtisadiyyatının yeni iqtisadi münasibətlərə uyğun inkişaf et-məsi, yeni təsərrüfatçılıq və idarəetmə sistemlərinin yaranması, müxtəlif

151


təşkilati-hüquqi formalı təsərrüfat subyektlərinin formalaşması, milli iq-tasadiyyatın beynəlxalq iqtisadi birliyə inteqrasiyası yeni sivilidarəetmə-nəzarət formasının təşəkkül tapmasını zəruriləşdirmişdir.

Bazar iqtisadiyyatı şəraitində neytral maliyyə nəzarəti forması olanauditin ölkəmizdə təşəkkül tapması iqtisadiyyatda maliyyə şəffaflığınıtəmin edərək iqtisadi və maliyyə informasiyaları haqqında düzgün vəmötəbər rəy formalaşdırır. Məhz belə informasiyaların mövcud vəziyyəticəmiyyət üçün xüsusi əhəmiyyət kəsb edir.

Audit təsərrüfat subyektlərində nöqsan və çatışmazlıqları aşkar et-məklə yanaşı, həm də onların aradan qaldırılması üçün profilaktiki birvasitədir. Audit korrupsiyaya qarşı mübarizədə və maliyyə şəffaflığınıntəmin edilməsində qabaqlayıcı bir tədbir olmaqla xüsusi rol oynayır.Audit sisteminin ölkədə təşəkkül tapması iqtisadiyyatda maliyyə şəf-faflığını təmin edərək, iqtisadi və maliyyə informasiyaları haqqındadüzgün və mötəbər rəy formalaşdırmağa imkan yaradır.

Dünya praktikasında cəmiyyətin demokratikliyinin meyarlarındanbiri kimi qiymətləndirilən və müstəqil, qərərsiz nəzarət forması sayılanaudit Azərbaycanda beynəlxalq standartlar baxımından tam bərqərarolmuş və iqtisadi həyatda mövqeyinin möhkəmlənməsi üçün hər cürşərait yaradılmışdır.

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyev özməruzə və çıxışlarında ölkəmizin iqtisadi göstəricilərinin yüksələn is-tiqamətdə artmasını qeyd etməklə yanaşı, regionlarda sosial-iqtisadiinkişafın sürətləndirilməsini, korrupsiyaya qarşı mübarizənin güc-ləndirilməsini və maliyyə şəffaflığının təmin olunmasını, müəssisə vətəşkilatlarda maliyyə intizamının möhkəmləndirilməsini, bu və ya digərsahələrdə auditdən istifadə edilməsini, audit sistemini beynəlxalq stan-dartlara uyğunlaşdırmaqla müasir səviyyəyə qaldırmağı, bütün standart-ların dünya səviyyəsində olmasını bir vəzifə olaraq qarşıya qoyur.

Azərbaycan Respublikası Auditorlar Palatasının əsas vəzifələrindənbiri respublikamızın ərazisində auditor fəaliyyətini tənzimləyən norma-tiv hüquqi bazanın yaradılması və təkmilləşdirilməsidir. Respub-likamızda auditor fəaliyyəti ölkəmizin qanunvericilik aktları və auditstandartları ilə tənzimlənir.

Auditor fəaliyyətinin tənzimlənməsində və inkişafında audit standart-ları müstəsna rol oynayır. Audit standartları öz peşə vəzifələrini yerinə152


yetirərkən auditorların rəhbər tutmalı olduqları normativ materiallardır.Audit standartlarının məqsədi auditə dair vahid baza tələblərini for-malaşdırmaq və auditin keyfiyyətinə normativ tələbləri müəyyən-ləşdirməklə auditin etibarlığına təminat verməkdir. Audit standartlarıauditin keyfiyyətli aparıldığını məhkəmədə sübut etmək və auditorlarınməsuliyyət dərəcəsini müəyyən etmək üçün əsasdır. Eyni zamanda auditstandartları elə bir bazadır ki, onun əsasında auditorların hazırlanması,təkmilləşdirilməsi və peşə hazırlığı səviyyəsinin yüksəldilməsi üzrə təd-ris proqramları hazırlanır.

Audit üzrə peşəkarlıq norma və standartlarının işlənib hazırlanmasıilə bir neçə beynəlxalq təşkilat, o cümlədən Beynəlxalq Mühasiblər Fe-derasiyası, Audit Təcrübəsi üzrə Beynəlxalq Komitə və başqaları məşğulolur. Audit Təcrübəsi üzrə Beynəlxalq Komitə (IAPC) tərəfindən işlənibhazırlanmış və Beynəlxalq Mühasiblər Federasiyası (IFAC) tərəfindənqəbul edilmiş 35 beynəlxalq audit standartı mövcuddur. AuditorlarPalatasının IFAC-a tamhüquqlu üzv qəbul olunması ilə əlaqədargötürdüyü öhdəliklərə və həmin təşkilatla imzalanmış 2008-ci il 21aprel tarixli memoranduma əsasən, Beynəlxalq Audit və İnformasiyanınDüzgünlüyünün Təsdiqlənməsi Standartları Şurası tərəfindən işlənibhazırlanmış və Beynəlxalq Mühasiblər Federasiyası tərəfindən qəbuledilərək dərc etdirilmiş 32 adda beynəlxalq audit standartı, habelə“Peşəkar Mühasiblərin Etika Məcəlləsi” Azərbaycan dilinə tərcümə olu-naraq nəşr etdirilmiş və 2010-cu ilin 1 yanvar tarixindən etibarənölkəmizdə beynəlxalq audit standatrlarının tətbiqinə başlanması üçüntələb olunan normativ baza təmin edilmişdir.

Beynəlxalq audit standartlarının tətbiqi Azərbaycanda həyata keçi-rilən iqtisadi islahatların ayrılmaz hissəsidir, ölkəmizdə bazar iqtisadiy-yatına keçid mərhələsinin başa çatmasına uyğun olaraq və dövlətimizinbaşçısının tövsiyə və tapşırıqları əsasında həyata keçirilir. Eyni zamanda,beynəlxalq audit standartlarının Azərbaycanda tətbiqi bizim qarşımızdaciddi vəzifələr qoyur. Bunlara beynəlxalq audit standartlarının tətbiqininhüquqi və normativ bazasının davamlı olaraq təkmilləşdirilməsi və mün-təzəm yenilənməsi, auditin keyfiyyətinə nəzarət sisteminin təkmil-ləşdirilməsi, auditor kadrlarının hazırlanması və ixtisasartırmasınıntəkmilləşdirilməsi, Azərbaycan auditinin normativ bazasının monitorinqivə beynəlxalq audit standartlarının tətbiqinə uyğunlaşdırılması daxildir.

153


Azərbaycan Respublikasında beynəlxalq audit standartlarının tamtətbiq edilməsi, ölkəmizdə iqtisadi islahatların həyata keçirilməsində vəiqtisadiyyatda maliyyə şəffaflığının artırılmasında mühüm rol oynaya-caqdır.

Azərbaycan Respublikası Auditorlar Palatasının fəaliyyətə başlamasının10 illiyi ilə əlaqədar Prezident İlham Əliyevin Auditorlar Palatasının kollek-tivinə və üzvlərinə ünvanladığı 2006-cı il 4 aprel tarixli məktubda qeyd olun-duğu kimi, Azərbaycanın bir sıra transmilli layihələrin reallaşmasında fəaliştirakı, xarici investisiyaların ölkəmizə axını, birgə müəssisələrin uğurlufəaliyyəti auditor xidmətinin iqtisadi proseslərdə rolunu və əhəmiyyətinidaha da artırmışdır. Eyni zamanda, dövlətimizin başçısı vurğulamışdır ki,“Azərbaycan Respublikasının iqtisadiyyatı inkişaf etdikcə və onun dünyatəsərrüfat sisteminə inteqrasiyası gücləndikcə iqtisadi-maliyyə münasi-bətlərində şəffaflığın təmin olunmasında, iqtisadi cinayətkarlığa və kor-rupsiyaya qarşı mübarizədə auditin imkanlarından daha geniş istifadəetmək zərurəti yaranır. Bunun üçün müstəqil maliyyə nəzarəti sahəsindəmütərəqqi dünya təcrübəsini öyrənmək və milli iqtisadiyyatın xü-susiyyətlərini nəzərə almaqla ölkəmizdə tətbiqini genişləndirmək çoxvacibdir”.

Bununla əlaqədar olaraq, Azərbaycan Respublikası AuditorlarPalatası beynəlxalq audit praktikası əsasında auditin keyfiyyətinin yük-səldilməsinə dair geniş tədbirlər planı hazırlamış və həmin planımərhələlər üzrə həyata keçirir.Ümumiyyətlə, Auditorlar Palatası auditsahəsində inkişaf etmiş qabaqcıl ölkələrin təcrübəsinin öyrənilməsi vətətbiq edilməsi, eləcə də beynəlxalq audit praktikası əsasında respub-likada auditin keyfiyyətinin yüksəldilməsini təmin etmək məqsədilə mü-vafiq tədbirlər sistemi hazırlayıb həyata keçirir. Xarici ölkələrin audittəcrübəsinin öyrənilməsi Azərbaycanda auditor xidmətinin inkişafına vəkeyfiyyətinin yüksəldilməsinə zəmin yaradır, eləcə də auditor xidmətininqanunvericilik bazasının daha da təkmilləşdirilməsinə istiqamət verir.Dünya iqtisadiyyatında inteqrasiyanın dərinləşməsi audit aparılmasınınvahid sistemini işləyib hazırlamağa gətirib çıxarmışdır. Bu mənadainkişaf etmiş xarici ölkələrin və MDB ölkələrinin beynəlxalq audit stan-dartlarının tətbiqi sahəsində təcrübələrinin öyrənilməsinin böyükəhəmiyyəti vardır.

154


Azərbaycan Respublikasında auditor fəaliyyətinin təşkili, tənzimlən-məsi və inkişafı üçün normativ hüquqi bazanın təkmilləşdirilməsi is-tiqamətində xeyli işlər görülmüşdür. Palatanın fəaliyyətə başladığı ilkgünlərdən etibarən bu istiqamətdə zəruri tədbirlərin görülməsi həmişədiqqət mərkəzində dayanmış və həmin proses hazırda da davam etdirilir.

KƏND TƏSƏRRÜFATININ MALİYYƏ TƏMİNATININ YAXŞILAŞDIRILMASI

İSTİQAMƏTLƏRİ

Məhərrəm HÜSEYNOV,Azərbaycan Dövlət Aqrar Universitetinin

Maliyyə və iqtisadi nəzəriyyə kafedrasının müdiri, iqtisad elmləri doktoru, professor

2008-2015-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında əhalinin ərzaqməhsulları ilə etibarlı təminatına dair Dövlət Proqramında kənd təsər-rüfatı məhsulları istehsalının artırılması və etibarlı ərzaq təminatınınyaradılması üçün qarşıya təxirəsalınmaz vəzifələr qoyulmuşdur. Qarşıyaqoyulan məqsədə nail olunması üçün kənd təsərrüfatı müəssisələrininmaddi-texniki bazası və maliyyə təminatı yaxşılaşdırılmalıdır.

Kənd təsərrüfatının maliyyə təminatının yaxşılaşdırılmasında mərkəz-ləşdirilmiş maliyyə sisteminin vəsaitləri mühüm rol oynayır. Xalq təsər-rüfatının başqa sahələrində olduğu kimi, kənd təsərrüfatı müəssisələri dəmərkəzləşdirilmiş maliyyə sistemi ilə qarşılıqlı əlaqədə fəaliyyətgöstərirlər. Mərkəzləşdirilmiş maliyyə sisteminin tərkibində əsas yeridövlət büdcəsi tutur. Büdcə təkrar istehsal prosesinin həyata keçi-rilməsində mühüm rol oynayır. Büdcə vasitəsilə iqtisadiyyatın daharentabelli sahələrinin gəlirləri nisbətən az rentabelli sahələrə (məsələn,sənayedən kənd təsərrüfatına) yönəldilir.

Kənd təsərrüfatına maliyyə yardımını artırmaq dövlətimizin iqtisadisiyasətində diqqət mərkəzində olan məsələlərdəndir. Yerli məhsullarhesabına emal və yeyinti sənayesinin xammala, əhalinin isə ərzaq məh-

155


sullarına tələbatının ödənilməsi üçün büdcə vasitəsilə aqrar sektoradövlət maliyyə yardımının verilməsi birbaşa və dolayı subsidiyalar for-masında təşkil edilir.

Birbaşa subsidiyalara aiddir: hər hektar əkin sahəsinə və çoxillik ək-mələrin becərilməsinə sərf olunan yanacaq və motor yağlarına; hər hek-tar buğda və çəltik səpininə görə; toxumçuluq və tingçiliktəsərrüfatlarından satılan 1-ci və 2-ci reproduksiyalı toxum və tinglərinsatışına görə dövlət büdcəsindən verilən vəsaitlər.

Dolayı subsidiyalara aiddir: sığortalanmasına dövlət tərəfindənmaliyyə yardımı göstərilən bitkiçilik məhsullarının sığorta haqqıməbləğinin ödənilməsinə; “Aqrolizinq” ASC-nin xətti ilə kənd təsərrü-fatı texnikası, texnoloji avadanlıq, mineral gübrələr və yüksək məh-suldar damazlıq heyvanların kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalçılarınalizinq yolu ilə verilməsi və ya güzəştli satışı; kənd təsərrüfatı məhsullarıistehsalçılarına vergi tətillərinin verilməsi; kənd təsərrüfatı məhsullarıistehsalçılarına Sahibkarlığa Kömək Milli Fondundan (SKMF) güzəştlikreditlərin verilməsi.

Aqrar sektora dövlət maliyyə yardımının qeyd olunan dolayı sub-sidiya formasında verilməsindən başqa, kənd təsərrüfatında baytarlıqişləri, kənd təsərrüfatı bitkilərinin ziyanverici və xəstəliklərinə qarşımübarizə tədbirləri, həmçinin, bilavasitə kənd təsərrüfatında aparılanelmi-tədqiqat işlərinin əsas hissəsi dövlət büdcəsindən maliyyələşdirilirki, bunların da kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalının artırılması vəonun iqtisadi səmərəsinin yüksəldilməsində böyük rolu vardır.

Kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalının artırılması məqsədilə sahəninmineral gübrəyə və yanacaq – motor yağlarına olan tələbatınınödənilməsi üçün bir sıra tədbirlər həyata keçirilmişdir.

Kənd əməkçilərinə verilən subsidiyalar əhəmiyyətli qədərartırılmışdır ki, bu da dövlətin kənd təsərrüfatına qayğısının artdığınıgöstərir. Kənd təsərrüfatı əmlakının sığortalanması üçün sığorta haqqınındövlət büdcəsi hesabına ödənilən hissəsi, kənd təsərrüfatı məhsulları is-tehsalı üçün istifadə edilən yanacağın və motor yağının dəyərinin ortahesabla 50 faizinin dövlət büdcəsinin vəsaiti hesabına ödənilməsi kəndtəsərrüfatı istehsalçılarının maliyyə təminatının yaxşılaşdırılmasınakömək etmiş və onların maddi marağını artırmışdır.156


Qeyd etmək lazımdır ki, kənd təsərrüfatının inkişafına ayrılan sub-sidiyalar son nəticədə dövlət büdcəsinin zərərlərin ğrtülməsi ilə bağlıitkilərini özündə əks etdirsə də, bu, son nəticədə ölkənin ərzaq təhlükə-sizliyinin təmin edilməsinə və kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalınınstimullaşdırılmasına xidmət edir.

Kənd təsərrüfatı müəssisələrinin maliyyə təminatının möhkəm-ləndirilməsində əmlakın sığortalanması da mühüm yer tutur. Məlumolduğu kimi, kənd təsərrüfatı maddi istehsalın başqa sahələrindənfərqlənir. Kənd təsərrüfatı, hər şeydən əvvəl, təbii-iqlim şəraitindənasılıdır. Ona görə də müxtəlif təbii fəlakətlər və xoşagəlməz hadisələristehsal prosesinə və müxtəlif əmlak növlərinə təsir edir, itkilərə səbəbolur və maliyyə çətinliyi yaradır. Bu maliyyə çətinliyinin aradan qaldırıl-masında əmlak sığortasının rolu böyükdür. Belə ki, təbii hadisələrnəticəsində əmələ gələn itkilərin müqabilində sığorta orqanlarındansığorta ödənişi alınır və təkrar istehsalın həyata keçirilməsində istifadəedilir.

Sığortalanmasına maliyyə yardımı göstərilən kənd təsərrüfatı əm-lakının və sığorta hadisələrinin növləri, habelə sığorta haqqının büdcəvəsaiti hesabına ödənilən hissəsi müvafiq icra hakimiyyəti orqanıtərəfindən müəyyən edilir. Daha dəqiqi, istehsal edilən kənd təsərrüfatıməhsullarının müəyyən risklərdən icbari sığortası; ödəniləcək sığortahaqqının müəyyən hissəsinin dövlət tərəfindən ödənilməsi; kənd təsər-rüfatı məhsullarının istehsalı ilə məşğul olan müəssisələrin gəlir və xərc-lərinə, yaxud kənd təsərrüfatı məhsullarının sığortası ilə məşğul olansığorta təşkilatlarının bu növ üzrə zərərlərinə dövlətin ortaq olmasımüəyyən edilmiş faizlər nisbətində təmin edilir. Belə ki, 2004-cü ildənbaşlayaraq sığortalanmasına maliyyə yardımı göstərilən kənd təsərrüfatıməhsullarına yalnız buğda daxil edilərək, sığorta haqqının dövlət büd-cəsinin vəsaiti hesabına ödənilən hissəsi 25% təşkil edirdisə, 2007-ciildə həmin siyahıya arpa, qarğıdalı, dənlik günəbaxan, kartof, şəkərçuğunduru, tərəvəz (göyərti istisna olmaqla), meyvə, sitrus və üzümbağlarının məhsulları da əlavə olunmuş, sığorta haqqının dövlət büd-cəsinin vəsaiti hesabına ödənilən hissəsi 50% müəyyən olunmuşdur.

Bu məqsədlə dövlət büdcəsində 2006-cı il üçün 172.200 AZN, 2007-ci il üçün isə 400.000 manat məbləğində vəsait nəzərdə tutulmuşdur.Ötən dövr ərzində Azərbaycanın milli sığorta bazarında fəaliyyət

157


göstərən sığorta təşkilatlarının kənd təsərrüfatı məhsullarının sığorta-lanması işi üzrə apardıqları sığorta xidmətlərinin minimum səviyyədətəşkil olunduğu üçün ayrılan büdcə vəsaiti təyinatı üzrə istifadə olun-mamışdır. Həmçinin, kənd təsərrüfatı məhsullarının sığortası növü üzrəyığılmış sığorta haqlarının həmin illər üzrə daxil olmuş ümumi sığortahaqlarındakı xüsusi çəkisi yaxşı halda 0,02 faizi keçməmişdir. Təhliləcəlb etdiyimiz sonrakı illərdə kənd təsərrüfatında sığortanın stimul-laşdırılmasına dövlət büdcəsində nəzərdə tutulan vəsait (2008-ci il üçün400,0 min man., 2009-cu il üçün 750,0 min man., 2010-cu il üçün750,0 min man.) çox da yüksək olmamışdır. Çünki son bir ildə kəndtəsərrüfatında 3,5 mlrd. manatlıq məhsul istehsal olunmuşdur.

Araşdırmalardan aydın olur ki, kənd təsərrüfatının maliyyə təmi-natının yaxşılaşdırılması üçün sığorta haqqı məbləğinin 50 faizinindövlət büdcəsindən ödənilən əmlakların sırasına heyvanlar, xüsusilə dəsüdlük inəklər daxil edilməlidir. Həmçinin, dövlət büdcəsindən sığortahaqqı məbləğinin ödənilməsinə nəzərdə tutulan vəsaitdən səmərəli isti-fadə olunmasını təmin etmək üçün bu fəaliyyət sahəsində kompleks təd-birlər həyata keçirilməlidir.

Respublikamızda yalnız buğda və arpa toxumuna tələbat 160 mintondan çox olduğu halda, son illər bu sahədə toxum istehsalı 81 min tonukeçməmişdir. Ümumiyyətlə, təhlil apardığımız 2007-2010-cu illərdətoxumçuluq və tingçilik təsərrüfatlarına I və II reproduksiyalı toxum vətinglərin satışına görə dövlət büdcəsindən 15,1 mln. manat vəsaitayrılmışdır. Bu istiqamətdə ayrılan vəsait 2007-ci ildə 0,9 mln. manatolduğu halda, 2010-cu ildə 5,9 mln. manat təşkil etmişdir. Lakin respub-likamızda yüksək məhsuldar toxum və tinglərə tələbatın ödənilməyərək,xarici ölkələrdən gətirilməsini nəzərə alsaq, qeyd olunan dinamikanıdavam etdirmək lazımdır.

“Aqrolizinq” ASC-nin xətti ilə mineral gübrələrin dəyərinin 50 və70 faizinin güzəştlə kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalçılarına satılmasıilə əlaqədar dövlət büdcəsindən 2007-ci ildə 2,4 mln. man., 2008-ci ildə6,7 mln. man., 2009-cu ildə 24,5 mln. man. (70% güzəştlə birlikdə) və-sait ödənilmişdir.

Respublikamızda kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalında son illərdəmineral gübrələrə olan tələbatın təxminən 15 faizi ödənilir (bu rəqəm2008-ci ildə 11% olmuşdur). Araşdırmalardan aydın olur ki, respub-

158


likamızda mineral gübrələrin güzəştli qiymətlərlə satışına ayrılan sub-sidiyalar əhəmiyyətli dərəcədə artırılmalıdır.

Kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalçıları üçün nəzərdə tutulanvergidən azadolmalar (torpaq vergisindən başqa) hesabına büdcədəndolayı formada verilən subsidiya 2009-cu ildə 142 mln. manat təşkiletmişdir. Dövlət büdcəsindən kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalçılarınabirbaşa və dolayı formada verilən subsidiyaların sırasında ən yüksəkxüsusi çəki vergidən azadolmalar hesabına formalaşan vəsaitdir.

Respublikamızda 2009-cu ildə kənd təsərrüfatına yardımla bağlıbüdcə xərclərinin ÜDM-də xüsusi çəkisi 0,8%, əhalinin hər nəfərinədüşən kənd təsərrüfatına yardımla bağlı xərclər 40 ABŞ dolları, 1 hakənd təsərrüfatına yararlı torpaq sahəsi ilə kənd təsərrüfatına yardımlabağlı xərclər 70 ABŞ dolları təşkil etmişdir. Xarici ölkələrdə kənd təsər-rüfatına dövlət yardımının göstəriciləri Azərbaycan Respublikası iləmüqayisədə orta hesabla 4-5 dəfə yüksəkdir. Bu baxımdan, respub-likamızda kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalçılarına tətbiq olunanvergi tətilləri davam etdirilməlidir.

Sahibkarlığa Kömək Milli Fondundan kənd təsərrüfatına verilənkreditlərin həcmində və xüsusi çəkisində təhlil dövründə artım olmuş,2010-cu ildə isə bu göstəricilər 55651,9 min manata, xüsusi çəkisi isə48,4 faizə çatmışdır.

SKMF-dən verilən güzəştli kreditlər hesabına maliyyələşdirilən kəndtəsərrüfatı yönümlü layihələrin coğrafiyası baxımından, Aran iqtisadirayonundan sonra 2-ci yeri Abşeron iqtisadi rayonu bölüşdürür. HalbukiGəncə-Qazax və Şəki-Zaqatala iqtisadi rayonlarının əkin sahələriAbşeron iqtisadi rayonunkundan təxminən 70 dəfə çoxdur. Həmçinin,SKMF-nin güzəştli kreditindən kənd təsərrüfatı məhsulları is-tehsalçılarına lazım olan vaxtda istifadə etmək imkanı yaradılmalıdır.Hazırda SKMF-dən verilən kreditlər kampaniya xarakteri daşıyır.

Ümumiyyətlə, kənd təsərrüfatı istehsalının mövsümi xarakterli ol-masını nəzərə alaraq, istehsal xərcinin təxminən 50%-nin kredithesabına maliyyələşdirilməsi optimal hesab olunur. Bu baxımdan,SKMF-dən kənd təsərrüfat məhsulları istehsalçılarına verilən güzəştlikreditlərin həcmi əhəmiyyətli dərəcədə artırılmalıdır (hazırda bugöstərici tələbin 3-4 %-ni təşkil edir).

159


Kənd təsərrüfatının maliyyə təminatının yaxşılaşdırılması is-tiqamətlərindən biri də bu məqsədlə büdcədən ayrılan vəsaitlərdən tə-yinatı üzrə istifadənin şəffaflığının artırılmasıdır. Ümumiyyətlə,bilavasitə və dolayı formada ayrılan subsidiyalardan istifadənin şəffaflığımexanizmi təkmilləşdirilməlidir. Bu proses xüsusilə də hər hektar əkinsahəsinə və çoxillik əkmələrin becərilməsinə sərf olunan yanacaq vəmotor yağlarına, həmçinin, hər hektar buğda və çəltik səpininə görədövlət büdcəsindən verilən pul vəsaitlərinə şamil edilməlidir. Məlumolduğu kimi, kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalçıları vergiödənişlərindən (torpaq vergisindən başqa) azad olunduğu və aparılanmühasibat uçotunun kənd təsərrüfatında pul daxilolmalarını və xərcləriözündə tam əks etdirmədiyi, bəzən də kiçik həcmli təsərrüfatlarda müha-sibat uçotunun aparılmadığı şəraitində dövlət büdcəsindən kənd təsər-rüfatı məhsulları istehsalçılarına ayrılan subsidiyalardan istifadəninşəffaflığına rayon maliyyə şöbələrinin nəzarəti gücləndirilməlidir.Həmçinin, hesab edirik ki, kənd təsərrüfatında mühasibat uçotununbeynəlxalq standartlar səviyyəsində aparıldığı şəraitdə dövlət büd-cəsindən verilən birbaşa subsidiyaların əkin sahələrinə görə deyil, məh-sul istehsalına görə verilməsi məqsədəuyğundur.

AQRAR BÖLMƏDƏ MALİYYƏ-MÜHASİBATUÇOTUNUN TƏŞKİLİNİN ƏSAS PRİNSİPLƏRİ

Məmməd İSMAYILOV, Azərbaycan Dövlət Aqrar Universitetinin

Mühasibat uçotu vəaudit kafedrasının müdiri,

dosent;Svetlana HƏŞİMOVA,

kafedranın assistenti

Maliyyə uçotunda bütünlükdə müəssisənin fəaliyyəti haqqında,gəlirlər və xərclər (ünsürlər nöqteyi-nəzərindən bütünlükdə müəssisə

160


üzrə), debitor və kreditor borcları, digər hesablaşma növləri, büdcəyəvə büdcədənkənar fondlara ödənişlər, maliyyə qoyuluşları, fəaliyyətinmaliyyə nəticələri, kapital və s. haqqında informasiyalar formalaşır.Başqa sözlə, maliyyə uçotunda müəssisənin kommersiya fəaliyyətininümumi göstəriciləri üzrə informasiyalar formalaşır. Maliyyə uçotununməlumatları maliyyə hesabatında cəmləşir və müəyyən olunmuş qay-dada xarici istifadəçilərə (müəssisənin təsisçilərinə, vergi orqanlarına,statistika orqanlarına, bank-maliyyə idarələrinə) təqdim olunur. Nə qədərki, maliyyə uçotu ancaq müəssisə fəaliyyətinin ümumi göstəricilərindəöz əksini tapır, bu vəziyyətdə maliyyə uçotunun məlumatları kommer-siya sirri hesab olunmur.

Kənd təsərrüfatı müəssisələrində mühasibat uçotunun təşkili aşağı-dakı ünsürlərdən ibarətdir: ilk sənəd formalarının köməyi ilə əməliy-yatların sənədləşdirilməsi sistemi; uçot işlərinin yerinə yetirilməsiqrafikinə uyğun olaraq sənəd dövriyyəsi; təsərrüfat əməliyyatlarını əksetdirmək üçün lazım olan hesablar planı; tətbiq olunan mühasibat uçotuformaları; uçot prosesinin təşkilat quruluşu və vəzifə bölgüsü; mühasibatsənədlərinin və qeydiyyat kitablarının saxlanmasının təşkili.

Müəssisələrdə mühasibat uçotunun təşkili prinsiplərindən biri təsər-rüfat əməliyyatlarının sənədləşdirilməsi sistemidir. Kənd təsərrüfatımüəssisələrində baş verən bütün təsərrüfat əməliyyatlarını rəsmiyyətəsalmaq üçün vahid şəklə salınmış ilk uçot sənəd formaları tətbiq edilir.

Kənd təsərrüfatı müəssisələrində vahid ilk sənədlərin mövcud olmasımühüm əhəmiyyətə malikdir. Bu o deməkdir ki, bütün kənd təsərrüfatımüəssisələrində eyni tipli təsərrüfat əməliyyatları vahid ilk sənəd for-maları ilə rəsmiyyətə salınır. Vahid şəklə salınmış sənəd formaları uçotunmexanikləşməsini tətbiq etmək üçün vacibdir.

Son illər ərzində mühasibat uçotu və hesabatın təkmilləşdirilməsiüzrə metodoloji və təşkilatı işlər aparılır. Belə ki, uçot və hesabat işlərinizama salınmış, əsas normativ sənədlərinə yenidən baxılmışdır. Müha-sibat uçotunun hesablar planı, yeni qayda və təlimatlar (kənd təsərrüfatı,sənaye və digər müəssisələrdə məhsulların maya dəyərinin planlaşdırıl-ması və hesablanılması, uçotun jurnal-order forması, məsrəflərə operativnəzarətin çek forması və s. üzrə) yenidən işlənib hazırlanmışdır.

Mühasibat uçotunun mexanikləşdirilməsi və avtomatlaşdırılması üzrəxeyli iş görülmüşdür. Hazırda bir çox müəssisələrə, o cümlədən kənd

161


təsərrüfatı müəssisələrinə uçotun ayrı-ayrı sahələrinin me-xanikləşdirilməsi üzrə hesablama təşkilatları xidmət göstərirlər. Bir çoxtəsərrüfatlar mühasibat uçotunun kompleks mexanikləşdirilməsini (ilksənədlərin işlənməsindən balansın tərtib olunmasına qədər olan işlər)tətbiq edirlər.

Mühasibat hesabatının təkmilləşdirilməsi və unifikasiyası (vahidşəklə salınması) üzrə də müəyyən işlər aparılmışdır. Belə ki, müəs-sisələrin illik hesabatları vahid formada tərtib edilmiş, göstəricilərin miq-darı isə xeyli azaldılmışdır.

İlk sənəd formalarında vacib rekvizitlər (göstəricilər) nəzərdən keçi-rilir. Bu rekvizitlərə daxildir: müəssisənin və bölmənin adı, tərtib edilmətarixi, sənədi tərtib edən şəxsin imzası, təsərrüfat əməliyyatının məz-munu, yerinə yetirilən əməliyyatı xarakterizə edən miqdar və məbləğgöstəriciləri və s. Maşınla işləmə şəraitində ilk məlumatları maşındaşıyıcılarına keçirmək üçün müvafiq rekvizitlər sənədlərdə kod-laşdırılır. Uçotun mexanikləşdirilməsi ilə əlaqədar son zamanlar ilksənədlərin təkmilləşdirilməsi üzrə böyük işlər aparılır.

Mühasibat uçotunda sənəd dövriyyəsi mühüm əhəmiyyətə malikdir.Sənədin tərtib edilməsindən arxivə verilənə qədər keçdiyi bütünmərhələyə sənəd dövriyyəsi deyilir. Hər bir təsərrüfat konkret xü-susiyyətlərini (ixtisaslaşma, təşkilat quruluşu, istehsalın yerləşməsi,anbar və şöbələrin yerləşməsi və uzaqlığı, ilk sənədlərin rəsmiyyətəsalınma yeri, nəqliyyat vasitələrinin vəziyyəti və s.) nəzərə almaqlasənəd dövriyyəsini hazırlayır. Sənədlərin hərəkətini dəqiq nizamasalmaq üçün qrafik şəklində sənəd dövriyyəsi rəsmiyyətə salınır.Qrafikdə aşağıdakılar göstərilir: hər bir sənəd formasının adı və nöm-rəsi, onun təyinatı, tərtib edilmə vaxtı və kim tərəfindən tərtib edilməsi,sənədi kim imzalayır, sənəd nə vaxt və hara təqdim edilir, onu kimyoxlayır və kim qəbul edir. Sənəd dövriyyəsi qrafiki baş mühasibtərəfindən hazırlanır, təsərrüfatın rəhbəri tərəfindən təsdiq edildikdənsonra məcburi olaraq yerinə yetirilir.

Qeyd etmək lazımdır ki, sənəd dövriyyəsi planında sənədlər üzrə on-ların təqdim edilməsi və işlənməsi qaydası nəzərdən keçirilir. Bir sırasənədlər mühasibat uçotu qeydlərində yazılış aparmaq üçün qabaqcadanqruplaşdırılır.

162


Uçot işlərinin yerinə yetirilməsi qrafiki sənəd dövriyyəsi qrafiki iləsıx əlaqədardır. Bu, sənəd dövriyyəsi qrafikinin davamıdır. Əgər sənəddövriyyəsi qrafikində sənədlərin tərtib edilməsindən istifadə edilməsinəqədər sənədlərin hərəkəti göstərilirsə, uçot işlərinin yerinə yetirilməsiqrafikində daxil olan və işlədilən ilk sənədlərə əsasən mühasibatda ye-rinə yetirilən uçot işlərinin siyahısı göstərilir. Belə bir qrafik özünün uçotaparatı olan hər bir bölmələrdə ayrıca, sonra isə bütünlükdə təsərrüfatüzrə tərtib edilir, yaxud təsərrüfatda uçot işləri mərkəzi mühasibatdamərkəzləşirsə, uçot işlərinin yerinə yetirilməsi qrafiki bütünlükdə təsər-rüfat üzrə tərtib edilir.

Uçot işlərinin yerinə yetirilməsi qrafikində göstərilir: müvafiq uçotqeydlərinin (jurnal-orderlər, köməkçi cədvəllər və s.) adı və nömrəsi,sənədləri kim tərtib edir, onların icra vaxtı. Uçot işlərinin yerinə yetir-ilməsi qrafiki elə tərtib edilməlidir ki, ay ərzində uçot işçiləri bərabərsurətdə işlə tam təmin olunsun. Bu, mühasibat uçotunun səmərəli təş-kilində mühüm şərtdir. Uçot işlərinin yerinə yetirilməsi qrafiki sənəddövriyyəsi qrafiki ilə əlaqələndirilməlidir. Yəni sənəd dövriyyəsi qrafikiüzrə son mərhələ uçot işlərinin yerinə yetirilməsi qrafikindəki başlanğıcmərhələsinə uyğun gəlməlidir. Məsələn, sənəd dövriyyəsi planında kassasənədləri icra vaxtı göstərilməklə kassirin hesabatının tərtib edilməsi iləbaşa çatır. Uçot işlərinin yerinə yetirilməsi qrafikində kassirin hesabatı1 №-li jurnal-orderin tərtib edilməsi üçün ilk material sayılır. Müvafiqiş növlərinin onların icra vaxtı ilə əlaqələndirilməsi təmin edilməlidir.

Mühasibatda vəzifə bölgüsü uçot işlərinin yerinə yetirilməsi planı iləəlaqədardır. Uçot işlərinin yerinə yetirilməsi planı ay ərzində uçotaparatının bərabər surətdə işlə təmin edilməsidir. Bunun nəticəsi olaraq,birinci növbədə mühasibatda xidməti vəzifə bölgüsü aparılır. Vəzifə böl-güsündə digər amillər də (bu və ya digər işin mühüm olması, icraçınınixtisası, uçot prosesinin təşkilat quruluşu və s.) nəzərdə tutulur. Xidmətivəzifə bölgüsünü aparan zaman məsul və mürəkkəb işlərin daha ixtisas-laşdırılmış işçilər tərəfindən yerinə yetirilməsi nəzərdə tutulur. Belə ki,baş mühasib, yaxud baş mühasibin müavini kassa və bank sənədləriniişləyir və mühasibat kitablarında yazılışları aparır. İxtisaslaşdırılmışmühasibat işçiləri (adətən, baş mühasibin müavini) istehsal məsrəflərininuçotunu aparır. Materialların uçotu hökmən təcrübəli işçi tərəfindənaparılmalıdır.

163


Vəzifə bölgüsü elə aparılmalıdır ki, işçilərin yerlərinin dəyişdirilməsimümkün olsun. Uçotun mexanikləşməsinin tətbiqi şəraitində sənədlərinkodlaşmasını aparan və maşın hesablama qurğularından alınan ta-bulyaqramları yoxlaya bilən işçilərə vəzifə bölgüsündə xüsusi fikir ver-mək lazımdır.

Qeyd etmək lazımdır ki, vəzifə bölgüsü uçot prosesinin təşkilat qu-ruluşundan heç də az əhəmiyyətli deyildir. Kənd təsərrüfatı müəs-sisələrində uçot prosesinin təşkilat quruluşu tam mərkəzləşmiş, qeyri-mərkəzləşmiş, qismən qeyri-mərkəzləşmiş prinsipdə qurulur.

Uçot prosesinin tam mərkəzləşməsində bütün uçot proseslərimərkəzi mühasibatda cəmləşir. Təsərrüfat bölmələrində, briqadalardaancaq ilk uçot aparılır. Doldurulmuş ilk sənədlər mərkəzi mühasibatadaxil olur və burada həmin sənədlər yoxlanılır, işlənir, üzləşdirilir vəuçot registrlərinə bütün yazılışlar aparılır.

Kənd təsərrüfatı müəssisələrində uçot prosesinin tam mərkəzsiz-ləşdirilməsi zamanı hər bir təsərrüfat bölmələrində bütün uçot işləriaparılır. Yəni təsərrüfat bölmələrində ilk sənədlər tərtib edilir, uçot re-gistrlərində yazılışlar aparılır və balans tərtib edilir.

Uçot işlərinin mərkəzsizləşdirilməsində uçot prosesi – sənədlərinyoxlanması, işlənilməsi təsərrüfat bölmələrində aparılır. Odur ki, təsər-rüfat bölmələri və mərkəzi mühasibatda olan uçot prosesləri qarşılıqlısurətdə əlaqələndirilməlidir. Belə olduğu halda mərkəzi mühasibatdaxidməti vəzifə bölgüsü sahə prinsipi üzrə (bitkiçilik, heyvandarlıq, sairistehsalat, material uçotu, kapital qoyuluşu və s.) aparılır. Sahələrdə uço-tun vəziyyətinə hər bir istehsal sahəsinin mühasibi cavabdehdir.

Mühasibat uçotunun təşkilinin mühüm ünsürlərindən biri müəyyənedilmiş qaydaya uyğun olaraq mühasibat sənədlərinin və uçot registrlərikitablarının saxlanılmasıdır. Sənədlərin saxlanılması üçün hər bir müəs-sisədə mövcud qayda üzrə arxiv nəzərdə tutulur. Arxiv üçün xüsusi otaqayrılır. Həmin otaq quru olmalı, yanğın əleyhinə avadanlıq və digər va-sitələrlə təmin edilməlidir. Bütün istifadə edilən sənədlər və qeydkitabları müəyyən edilmiş vaxtda arxivə verilir. Bunun üçün onlarqabaqcadan müəyyən edilmiş bölmələr, tematika üzrə xronoloji qay-dada qruplaşdırılır və kitab şəklində tikilir.

Təsərrüfatın arxivində olan materiallardan lazım olan hallarda isti-fadə etmək üçün (sənədlərin alınması, qaytarılması və s.) mühasibtərəfindən qayda hazırlanır və təsərrüfat rəhbəri tərəfindən təsdiq edilir.164


Təsərrüfatın arxivində materialların saxlanması vaxtı bu və ya digərsənədlərin, registrlərin və hesabatların nə dərəcədə əhəmiyyətli olmasın-dan asılıdır. Təsərrüfatda elə sənədlər vardır ki, onlar daimi, 10 il, yaxud3 il ərzində saxlanılır. Təsərrüfatda illik hesabat və balanslar, baş kitabvə jurnallar, fəhlə və qulluqçuların şəxsi hesabları daimi saxlanılır.Təsərrüfatda 10 il ərzində saxlanılan sənədlərə daxildir: bina və ti-kililərin uçotu üzrə olan sənədlər, inventarizasiya siyahıları, üzləşdirməcədvəlləri, iclas protokolları və digər inventarizasiya materialları, əsasvəsaitlərin uçotu üzrə tikililərin pasportu. 3 il saxlanılan sənədlərə isəaşağıdakılar daxildir: hesablaşma əməliyyatları və təhtəlhesabməbləğlərin uçotu üzrə sənədlər, kassa əməliyyatı üzrə sənədlər,əməkhaqqı ödənişi üzrə cədvəllər (icmal cədvəllər istisna olaraq, 5 ilsaxlanılır) əmək və əməkhaqqının uçotu üzrə sənədlər, büdcə iləhesablaşma sənədləri və s.

Göstərilən vaxt ərzində bütün uçot sənədləri təsərrüfatın arxivindəsaxlanılır və müxtəlif arayış, qarşılıqlı yoxlama və digər ehtiyaclar üçünistifadə edilir. Sənədlərin saxlanılmasının vaxtı ötdükdə dövlət arxivinəverilir (əgər sənədlərin saxlanılma qaydasında nəzərdə tutulubsa), yada müəyyən edilən qaydada ləğv edilir.

Müəssisənin uçot siyasətində nəzərdə tutulmuş maliyyə uçotununprinsipləri həyata keçirilməlidir.

MƏHSUL BAZARINA ƏMTƏƏ MÜDAXİLƏSİNDƏ ŞƏFFAFLIQ

MƏSƏLƏLƏRİ

Sənan SALAHOV,iqtisadiyyat üzrə fəlsəfə doktoru

(Azərbaycan Elmi-Tədqiqat Kənd Təsərrüfatınınİqtisadiyyatı və Təşkili İnstitutu)

Bazara hər hansı mdaxilə rəqabət mühitini pisləşdirə bilər. Odur ki,kənd təsərrüfatı məhsulları bazarına əmtəə müdaxiləsində şəffaflıq amilihəlledici rol oynayır.

165


Kənd təsərrüfatı məhsulları bazarının qiymət tənzimlənməsi dövlətsatınalma və əmtəə müdaxiləsinin həyata keçirilməsini tələb edir. Mü-daxilə mexanizminin rolu ondan ibarətdir ki, bazar qiymətlərinin təyinedilmiş minimal həddən aşağı düşməsinin qarşısını alsın, bazardakı nisbiartıq məhsulları yığışdırsın, istehsalçı və istehlakçı mövqeyindən məqbulbazar qiymətləri səviyyəsinin formalaşmasına imkan versin. Əmtəə mü-daxiləsinin vəzifəsi isə bazarda məhsul çatışmadıqda müdaxilə fondun-dan istifadə etməklə endirilmiş qiymət mühiti yaratmaqdır. Beləmexanizmdən inkişaf etmiş ölkələrdə, həmçinin, postsosialist vəpostsovet ölkələrində kənd təsərrüfatı məhsulları bazarının tənzimlən-məsində istifadə edilir.

Müvafiq əməliyyatların həyata keçirilməsi üçün təsbit edilmiş, zə-manətli qiymətlər tətbiq olunur.

Qiymətlərin əmələ gəlməsinin informasiya təminatının zəruri şəf-faflıq tələblərinə cavab verməsi, kənd təsərrüfatı məhsulları bazarınaəmtəə müdaxiləsinin səmərəliliyinin mühüm şərtidir.

Məqsədi aqrar-ərzaq bazarlarının sabitləşdirilməsi, kənd təsərrüfatıməhsulları, xammalı və ərzaq istehsalçılarının iqtisadi maraqlarınınqorunması, ixracatın fəallaşdırılması olan satınalma əməliyyatlarındaşəffaflıq başlıca tələblərdəndir. Kənd təsərrüfatı məhsulunun hər hansıbir növünün satınalma qiyməti bazar qiymətlərinin dəyişməsininmümkün olan ən aşağı həddidir. Görmək çətin deyildir ki, həmin həddinmüəyyənləşdirilməsində şəffaflıq amili aparıcı rola malikdir.

Satınalma əməliyyatlarının həyata keçirilmə dövrü müvafiq məhsulnövünün kütləvi istehsal müddətində, mövsümi qiymət dəyişməsininəzərə almaqla, müəyyən edilir və satınalma qiymətlərinin hesablanmavaxtı məhsulun istehsal xüsusiyyətlərini əks etdirən şəffaf informasiyamühitinin tələbləri nəzərə alınmaqla müəyyənləşdirilir.

Satınalma qiymətlərinə istehsal, yükləmə-boşaltma və məhsulunsaxlama yerlərinə daşınmasına çəkilən xərclər, yaxın perspektivəmüəyyən edilmiş inflyasiya əmsalı da aid edilir ki, bu da şəffaflıq ami-linə xüsusi diqqət tələb edir.

Xərc maddələrinin müəyyənləşdirilməsi zamanı transaksion məs-rəflərin nəzərə alınmaması bazara əmtəə müdaxilələrində şəffaflıqməsələsini daha da aktuallaşdırır. Transaksion məsrəflərin bir sıra hal-larda qeyri-iqtisadi xarakterli sayılması kənd təsərrüfatında istehsal-166


kommersiya fəaliyyətinin şəffaflığına neqativ təsir edir. Problemin ins-titusional iqtisadi anlayışlar müstəvisində həlli də ciddi praktiki nəticələrvermir. Məsələ ondadır ki, kənd təsərrüfatında vergi tətillərinin davametdiyi dövrdə uçot informasiyasının detallaşdırma səviyyəsi zəruritələblərə adekvat deyildir. Odur k, transaksion məsrəflərin səviyyəsi vəstrukturunun monitorinq obyektinə çevrilməsi mühüm praktiki nəticələrverə bilər.

Sifariş olunmuş keyfiyyətdə məhsul növünə ən aşağı orta aylıq is-tehsalçı qiymətlərinin təyin edilməsi, həmin növ əmtəə istehsalçılarınınminimum qiymətlərinin orta səviyyəsinin hesablanması yolu ilə həyatakeçirilir. Həmin orta kəmiyyətin əsaslandırılması üçün xərclərin realsəviyyəsi barədə məlumatlar əlyetən, müqayisə edilən, bir sözlə, şəffafolmalıdır.

Qiymət müdaxilələri aqrar bazarların sabitləşdirilməsi və kənd təsər-rüfatı məhsulları, xammalı və ərzaq istehlakçılarının iqtisadi maraqlarınınqorunmasına yönəldilir. Cari ildə bazar qiymətlərinin orta illik qiymətləriötdüyü halda keçən təqvim ilində inflyasiyanın təsiri qiymətləndirilməlivə nəticələr əmtəə müdaxilələrində nəzərə alınmalıdır.

Hesablanmış qiymət müdaxiləsi müdaxilə əməliyyatlarının səmərəlilikmeyarına əsaslanmalı və müdaxilə fondu məhsullarının dəyərindən aşağıolmamalıdır. Müdaxilə qiymətləri müəyyənləşdirilərkən ötən təqvim iliüçün inflyasiyanın səviyyəsini nəzərə almaqla, orta illik bazar qiy-mətlərindən yuxarı olmamaq tələbinə də əməl edilməlidir.

Kənd təsərrüfatı məhsullarının dövlət satınalma əməliyyatlarının vəbazara əmtəə müdaxiləsinin həyata keçirilməsi üçün məhsullarınsiyahısı, müdaxilənin başlanması vaxtı və müddəti, minimum və mak-simum qiymətlər, müdaxilələrin dayandırılması indikatorları müəyyən-ləşdirilərkən böyük informasiya massivləri emal olunur. Sadalanan hərbir göstəricinin dinamikasının və onun aqrar fəaliyyətin digər parametr-lərinə təsirinin müfəssəl xarakteristikası mütərəqqi informasiyatexnologiyalarından istifadə sayəsində mümkündür. Bu istiqamətdəgörülən işlərin əhəmiyyətini azaltmadan qeyd edək ki, Azərbaycandaelektron hökumətin formalaşması prosesinin artan tempi kənd təsərrüfatıməhsulları bazarına müdaxilələrin şəffaflığını artırmaqda həlledici roloynayacaqdır.

167


Kənd təsərrüfatı məhsulları bazarına əmtəə müdaxiləsini həyatakeçirəcək dövlət agentlərinin müsabiqəli əsasda seçimi təcrübəsi davametdirilməli, əldə olunan şəffaflıq səviyyəsi son hədd sayılmamalıdır. Mü-daxilə fondu üçün alınmış kənd təsərrüfatı məhsulları səlahiyyətli təş-kilatlarla bağlanmış müqavilələrə əsasən, mülkiyyət formasından asılıolmayaraq müsabiqə yolu ilə seçilmiş zəmanətli saxlama yerlərinə çat-dırılmalıdır. Müdaxilə ehtiyatlarının saxlanması vəziyyəti səlahiyyətliorqanlar və ictimai birliklər üçün açıq olmalıdır. Haqqında danışılanmüqavilələrdə kənd təsərrüfatı məhsulları ehtiyatlarının saxlanmasının,onların kəmiyyət və keyfiyyət göstəriciləri kifayət qədər ətraflı əks olun-malıdır.

Satınalma və əmtəə müdaxilələri birjalarındakı hərraclar, yaxud mü-sabiqə yolu ilə həyata keçirilir. Ticarət birjaları belə hərracların keçi-rilməsi üçün Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi və antiinhisar siyasəti üzrəsahibkarlığa dəstək qurumları ilə birgə müsabiqə yolu ilə seçilirlər.Seçim prosesinin və nəticələrin şəffaflığının artırılması elektron va-sitələrdən daha fəal istifadə tələb edir.

ƏRZAQ BAZARININ TƏNZİMLƏNMƏSİNDƏŞƏFFAFLIQ AMİLİNİN ROLU

Etibar ƏLİYEV,iqtisadiyyat üzrə

fəlsəfə doktoru(Azərbaycan Elmi-Tədqiqat Kənd Təsərrüfatının

İqtisadiyyatı və Təşkili İnstitutu)

Ərzaq bazarı mürəkkəb iqtisadi sistemdir. Makroiqtisadi amillərbütövlükdə ərzaq bazarının fəaliyyətinə əhəmiyyətli təsir göstərir. Beləki, əhalinin gəlirləri, inflyasiya, valyuta məzənnəsində baş verən də-yişikliklər, bazar infrastrukturunun inkişaf səviyyəsi, dünya aqrar-ərzaqsisteminə inteqrasiyanın mövcud durumu, eləcə də aqrar ərzaq kom-pleksinin mövcud vəziyyəti ərzaq bazarında əhəmiyyətli konyunktur

168


tərəddüdləri şərtləndirən amillər kimi çıxış edir. Məhz bu qəbildən olanneqativ meyillərini effektiv şəkildə neytrallaşdırılması ərzaq bazarınıniqtisadi vasitələrlə tənzimlənməsinin şəffaf mexanizmlərinin tətbiqinitələb edir.

Ərzaq bazarının iqtisadi tənzimləmə vasitələrinin seçilməsi əsasetibarilə iki əsas vəzifənin yerinə yetirilməsinə istiqamətlənir ki, bun-lardan birincisi kənd təsərrüfatı əmtəə istehsalçılarının gəlirliksəviyyəsinin dəstəklənməsi ilə sıx bağlıdır. Bütövlükdə kənd təsərrüfatıəmtəə istehsalçılarının gəlirlərinin artırılması son nəticədə ərzaq siste-mində fəaliyyət göstərən təsərrüfat subeyktlərinin dayanıqlı fəaliyyə-tinin təminatının ən mühüm elementi kimi çıxış edir. Digər vəzifə isəistehlakçıların yüksək keyfiyyətli və sağlamlıqları üçün təhlükəsiz olanqida məhsullarına olan tələbatının ödənilməsidir.

Ərzaq bazarının tənzimlənməsinin şəffaf maliyyə mexanizmi bazarözünütənzimlənməsinin doğurduğu neqativ meyillərin effektiv şəkildəaradan qaldırılmasına xidmət edir. Maliyyə münasibətlərinin təkmil-ləşdirilməsi və yeni istehsal münasibətlərinin xarakterinə adekvat və şəf-faf maliyyə sisteminin formalaşdırılması ərzaq bazarında dayanıqlığıntəmin edilməsinin başlıca elementi kimi çıxış edir.

Maliyyə mexanizminin şəffaflığı ərzaq bazarının tənzimləmə me-xanizminin seçilməsi zamanı qida məhsullarına olan tələbin aşağıelastikliyi faktını nəzərə almağa imkan verir. Sənaye cəhətdən inkişafetmiş ölkələrdə kənd təsərrüfatı məhsullarının elastiklik səviyyəsi 0,20-0,25 arasında dəyişir.Başqa sözlə, satış həcminin 10% artırılması üçünqiymətlərin 40-50% aşağı salınması vacibdir. Onu da nəzərə almaqlazımdır ki, bu qəbildən olan meyillər dünyanın bütün ölkələri üçün eynixarakterli deyildir.

İnkişafın səviyyəsindən asılı olaraq, kənd təsərrüfatı məhsullarınınelastiklik əmsalı da nəzərəçarpacaq dərəcədə dəyişir. Transformasiyadövrünü yaşayan inkişaf etməkdə olan ölkələrdə spesifik cəhətlər də azdeyildir. Belə ki, həmin ölkələrdə ərzaq məhsullarının qiymətlərinin 10%artımı şəraitində gəlirlərin səviyyəsinin dəyişməz qalması bütövlükdəistehlakın səviyyəsinin 2-4% arasında azalmasına gətirib çıxarır. Bu isəbelə nəticəyə gəlməyə əsas verir ki, kənd təsərrüfatı və ərzaq məh-sullarına olan tələbin nəzərəçarpacaq dərəcədə aşağı düşməsi bütövlükdəaqrar ərzaq kompleksində fəaliyyət göstərən əmtəə istehsalçılarının

169


gəlirlərinin köklü şəkildə azalmasına səbəb ola bilər. Odur ki, ərzaqbazarının tənzimlənməsinin iqtisadi mexanizminin, o cümlədən maliyyə-kredit mexanizminin şəffaflığının artırılmasına istiqamətlənmiş tədbirlər,aqrar-əmtəə istehsalçılarının gəlirlərinin artırılmasına və eyni zamanda,istehlakçıların sosial vəziyyətinin yaxşılaşdırılmasına xidmət etməlidir.

Ərzaq bazarı iqtisadiyyatın ayrı-ayrı subyektləri arasında sıx qarşılıqlımünasibətlər sistemini özündə əks etdirir və həmin münasibətlərin şəf-faflığı tələb və təklif arasındakı müəyyən tarazlığın formalaşdırılmasınada əhəmiyyətli təsir göstərir.

Ərzaq bazarında tələbin səviyyəsini şərtləndirən subyektlər, ilknövbədə, ev təsərrüfatlarının, eləcə də emal sənayesi müəssisələrininehtiyacları ilə sıx bağlıdır. Dövlətin ehtiyacları və zəruri ehtiyat fond-larının tamamlanması da ərzaq bazarında tələbin səviyyəsini müəyyən-ləşdirən amil kimi çıxış edir. Ərzaq bazarında tələbin səviyyəsiniproqnozlaşdırarkən normativ tələbin səviyyəsini müəyyən etmək vacib-dir ki, bu da əhalinin fizioloji normalar çərçivəsində istehlak səviyyəsiilə, eləcə də emal sənayesi müəssisələrinin xammala olan ehtiyacınınmüəyyənləşdirilməsi ilə bağlıdır.

Ərzaq bazarında ərzaq məhsullarının başlıca istehlakçıları kimi evtəsərrüfatları çıxış edir. Ərzaq bazarında kənd təsərrüfatı məhsullarınınvə xammalın iri korporativ istehlakçıları da mövcuddur ki, bu qəbildənolan subyektlərə, ilk növbədə, emal sənayesi subyektlərini aid etməkolar. Ərzaq bazarında əhəmiyyətli rola malik olan subyektlərdən biri dədövlət ehtiyacları üçün ərzaq məhsullarının tədarükünü həyata keçirənqurumlardır. Həmin qurumların fəaliyyətinin artan şəffaflığı, ərzaqbazarının tənzimlənməsinin maliyyə mexanizminin səmərəliliyindəhəlledici rol oynayır.

Əlbəttə, problemlər də vardır. Məsələ ondadır ki, ərzaq bazarınınayrı-ayrı subyektlərinin özünəməxsus iqtisadi maraqları fərqlidir. Həminiqtisadi maraqların uzlaşdırılması ərzaq bazarında sabitliyin təminedilməsində əhəmiyyətli amillərdən biri kimi çıxış edir. Odur ki, ərzaqbazarının tənzimlənməsinin maliyyə mexanizminin daha da şəf-faflaşdırılması konyunktur tərəddüdlərin neqativ təsirlərinə daha çoxməruz qalan yerli əmtəə istehsalçılarının maliyyə təminatınıyaxşılaşdırılmasına xidmət edəcəkdir. Ərzaq bazarında fəaliyyətgöstərən emal müəssisələri kənd təsərrüfatı əmtəə istehsalçıları ilə inte-170


qrasiya münasibətlərinə girir və bu prosesdə bu və ya digər dərəcədəiqtisadi pressinq tətbiq edirlər. Belə vəziyyət əmtəə istehsalçılarının iqti-sadi cəhətdən zərərlərə uğraması ilə nəticələnir. Bu baxımdan, ərzaqbazarında maliyyə mexanizminin şəffaflaşdırılması tədbirləri inteqrasiyaprosesində maliyyə tarazlığının təmin edilməsinə və eyni zamanda, kəndtəsərrüfatı əmtəə istehsalçılarının zərərlərinin örtülməsinə xidmət etmə-lidir.

Bazar iqtisadiyyatı əsasında inkişaf etmiş ölkələrdə ərzaq bazarınıntənzimlənməsinin maliyyə mexanizmləri şəffaflıq səviyyəsinə görəfərqlənir. Bu cəhət iqtisadi mexanizmin digər tərkib elementlərinə dəşamil edilir. Belə ki, liberal iqtisadi dəyərləri ilə tanınan ölkələrdəsahibkarlığın hərtərəfli stimullaşdırılması dövlətin iqtisadi münasibətlərəminimum müdaxiləsi fonunda həyata keçirilir. Sözügedən müdaxilənindaha fəal şəkildə həyata keçirildiyi ölkələrdə maliyyə mexanizminin şəf-faflıq səviyyəsinin yüksəldilməsi məsələləri aktual olaraq qalır.

Ərzaq bazarının tənzimlənməsinin maliyyə mexanizminin şəffaflığı,təklifi formalaşdıran mühüm sahələrdən biri kimi, kənd təsərrüfatınınsahələrarası rəqabətdə iştirak imkanlarının reallaşdırmasında mühümamildir. Mərkəzləşdirilmiş iqtisadi münasibətlərin hakim mövqe tutduğucəmiyyətdə ərzaq bazarının tənzimlənməsində maliyyə mexanizmlərikənd təsərrüfatı əmtəə istehsalçılarının gəlirlərinə subsidiyalar vasitəsilətəsir göstərmişdir və bu təsirlər ərzaq bazarında qiymətlərin səviyyəsininsabitləşdirilməsinə və son nəticədə istehlakçıların münasib qiymətə kəndtəsərrüfatı və qida məhsulları əldə etmək imkanlarının təmin olunmasınaaz-çox şərait yaratmışdır. İnzibati-amirlik dövründə bu prosesin şəf-faflığı prioritet sayılmırdı. Bazar münasibətləri şəraitində isə şəffaflığınartırılmasına yönəldilən tədbirlər aqrar iqtisadiyyatın liberallaşdırılmasışəraitində xüsusi diqqət mərkəzindədir. Bununla belə, dövlətin iqti-sadiyyatda xüsusi çəkisinin nəzərəçarpacaq dərəcədə məhdudlaşdırıl-ması xüsusilə bazar iqtisadiyyatının inkişafının ilkin mərhələlərindəziddiyyətli məqamların yaranmasına gətirb çıxarmışdı.

Ərzaq bazarının tənzimlənməsinin maliyyə-investisiya mexaniz-mində kənd təsərrüfatı məhsullarının maya dəyərinin obyektivsəbəblərdən artımının kompensasiya edilməsi imkanları nəzərə alın-malıdır. Ərzaq bazarında qiymətlərin səviyyəsinin yüksəlməsi müxtəlifmənbələrdən qaynaqlanır və bu mənbələr arasında məhsulun maya

171


dəyərini və inhisarçılıq cəhdlərinin nəticələrini xüsusi qeyd etməklazımdır. İnhisarçılıq cəhdlərinin qarşısının alınması üçün dövlətin an-tiinhisar tənzimləməsini təkmilləşdirən forma və metodları şəffaflıqtələblərinə cavab verməlidir.

MALİYYƏ İNFORMASİYASINDA ŞƏFFAFLIQ AMİLİ

Abdulla ƏSGƏROV,iqtisadiyyat üzrə fəlsəfə doktoru

(Azərbaycan Elmi-Tədqiqat Kənd Təsərrüfatınınİqtisadiyyatı və Təşkili İnstitutu)

Ekoloji kənd təsərrüfatı əhalinin sağlamlığı üçün təhlükə törətməyən,onun həyat fəaliyyətinin təminatında müsbət rol oynayan məhsullarınistehsalını nəzərdə tutur. Bu fəaliyyətə qoyulan ciddi ekoloji tələblərinreallaşması maliyyə münasibətlərinin durumundan, onun dinamikliyi vəşəffaflığından bilavasitə asılıdır. İntensiv inkişaf mühiti antropogen təz-yiqi artırmaqla onun nəticələrinin qiymətləndirilməsinin daha çevik sis-teminin yaradılmasını tələb edir. Kənd təsərrüfatında da digər iqtisadisistemlər kimi tənzimləmə sisteminin çevikliyindən, müvafiq infor-masiya sisteminin kənar təsirlərə operativ reaksiya vermək qa-biliyyətindən asılıdır. İnformasiya münasibətlərinin səmərəliliyi isə,məlum olduğu kimi, onun şəffaflığı ilə bilavasitə əlaqədardır.

Müasir şəraitdə aqrar sahənin informasiya təminatında maliyyə in-formasiyasının yeri və rolu artır. Bu, bir tərəfdən, bazar mühitinintələbləri ilə bağlıdırsa, digər tərəfdən də iqtisadi fəallıqda intensiv inkişafamilinin artan rolu ilə əlaqədardır.

Kənd təsərrüfatında çoxfunksiyalılıq tələblərinin reallaşması prio-ritetləri sırasında ekoloji təmiz məhsul istehsalının artırılması xüsusivurğulanmalıdır. Məsələ ondadır ki, kənd təsərrüfatında proses və məh-sul innovasiyaları ekoloji reqlamentlərə cavab verməli, həmin reqla-mentlərə riayət olunmasının imkanları qiymətləndirilməlidir. Başqa

172


sözlə, ekoloji kənd təsərrüfatının maliyyə informasiyasının əsas key-fiyyət parametrləri sırasında şəffaflıq xüsusi önəm kəsb etməkdədir.

Aqrar islahatların ekoloji kənd təsərrüfatının inkişafına təsiriməsələləri kifayət qədər araşdırılmamışdır. Belə vəziyyət müvafiqmaliyyə informasiyasının şəffaflığı məsələlərinə birmənalı münasibətinformalaşdırılmasına, təbii ki, mənfi təsir edir.

Ekoloji kənd təsərrüfatı və ictimai nəzarət bir-birini tamamlayan an-layışlardır. Kənd təsərrüfatı məhsullarının keyfiyyətinə nəzarət qurum-larının fəaliyyəti nə qədər əhatəli olsa da, bu prosesdə istehlakçıların vəonların müvafiq birliklərinin iştirakı zəruridir. Həmin iştirakınsəmərəliliyində kənd təsərrüfatı məhsulunun biokimyəvi tərkibini xarak-terizə edən göstərişlərlə yanaşı, qiymət amilinin də rolu danılmazdır. Birsıra Qərbi və Şərqi Avropa ölkələrinin təcrübəsi göstərir ki, ekoloji təh-lükəli məhsulun aşkarlanmasında qiymət amilindən istifadə imkanlarıgenişdir.

Həmin ölkələrdə ekoloji təmiz məhsulun qiymətinə nəzarət aşağıdanməhdudiyyət mexanizminə əsaslanır. Həmin mexanizm nəzərdə tuturki, məhsulun maya dəyəri, müasir ekoloji tələblərə cavab verməklə,müəyyən səviyyədən aşağı ola bilməz. Təbii ki, normativlərin də tək-milləşməyə ehtiyac vardır. Bununla belə, konkret məhsul üzrə moni-torinq məlumatları və ekspert qiymətləndirmələri məhsul istehsalınaçəkilən xərclərin aşağı həddini müəyyənləşdirməyə imkan verir.

Kənd təsərrüfatı məhsulunun qiyməti, haqqında danışılan həddi öt-mürsə, onun ekoloji parametrləri şübhəli sayılır. Həmin şübhələrinəsaslandırılması və ya aradan qaldırılması üçün aqrar maliyyə infor-masiyası şəffaf olmalı, istehsala və məhsulun satış şəbəkəsinə çatdırıl-masına xərclər kifayət qədər detallaşdırılmış şəkildə əks etdirilməlidir.Əlbəttə, istehlak bazarını tam əhatə etməyən nəzarət şəraitində qiymətvə keyfiyyət parametrlərinin korrelyasiya asılılığının kifayət qədər sıxolacağını gözləmək olmaz. Keyfiyyətin monitorinqinin əhatə dairəsiningenişləndirilməsi maliyyə informasiyasına yanaşmalarda şəffaflıq kri-teriyasını ön plana çıxarır. Başqa sözlə, bazar konyunkturu və məhsulunistehsal məsrəfləri arasında müqayisə imkanlarının artırılması haqsızrəqabət və inhisarçılıq cəhdlərinin təsdiqlənməsi və qarşısının alınmasıüçün vacib amildir.

173


Araşdırmalar və qabaqcıl xarici təcrübənin təhlili göstərir ki, ekolojikənd təsərrüfatında informasiya təminatının mükəmməlliyi onun şəf-faflığının zəruri həddində əldə oluna bilər. Müvafiq informasiya mas-sivlərinin işlənməsi prosesində “nəzarət göstəriciləri”nə normativstatusunun verilməsi üçün ekoloji kənd təsərrüfatı sisteminin əsas para-metrləri müqayisə edilən olmalıdır. Bu məqsədlə:

a) parametrlər kifayət qədər detallaşdırılmalı və detallaşdırmasəviyyələri təsnifləşdiricilərə adekvat olmalıdır;

b) göstəricilərin aqreqasiya səviyyəsi dezaqreqasiya prosesində in-formasiya itkilərini minimumlaşdırmağa imkan verməlidir;

c) icmal hazırlanması zamanı ölçü vahidlərinin dəyişdirilməsinəehtiyac olmamalıdır.

Görmək çətin deyildir ki, sonuncu tələb ekoloji kənd təsərrüfatınıninformasiya sistemində maliyyə informasiyasının artan rolunuşərtləndirir. Digər tələblərə gəldikdə isə qeyd edək ki, ekoloji kənd təsər-rüfatında maliyyə informasiyasının şəffaflığı baxımından onlara riayətedilməsi imkanları araşdırılmalıdır.

İlkin yanaşmada həmin imkanlar haqqında aşağıdakıları söyləməkolar. Detallaşdırma səviyyələri təsnifləşdiricilər əsasında müəyyənedilmişsə, parametrlərin informasiya massivlərində yerini kifayət qədərdəqiqliklə müəyyənləşdirmək olar. Bu imkanın reallaşdırılması şəbəkərejimində informasiyanın şəffaflığının məqbul həddini əldə etməyəimkan verəcəkdir. Digər tərəfdən, aqreqasiya və dezaqreqasiya pro-sesində informasiya itkilərini minimumlaşdırmaq üçün birmənalıyanaşma tətbiq edilməlidir. İnformasiyanın əyaniliyinə təsir edən hər ikiprosesin, başqa sözlə, aqreqasiya və dezaqreqasiyanın metodiki təminatıunifikasiya edilməli, eyni zamanda, fəal əks-əlaqə yaradılmalıdır. Başqasözlə, ekoloji məhsul nomenklaturları üzrə qruplaşdırma əlamətlərimaliyyə informasiyasının spesifik tələblərinə cavab verirsə, şəffaflığınzəruri həddi təmin edilə bilər.

Ekoloji kənd təsərrüfatında maliyyə informasiyasının şəffaflığı,həmçinin, aşağıdakıları tələb edir:

- real iqtisadi proseslərin şərhində mücərrədliyin azaldılmasını;- möhtəkirlikdən və bazar konyunkturu tərəddüdlərindən faydalanma

cəhdlərinin fərqləndirilməsini;

174


- ekoloji fəsadların aradan qaldırılmasına yönəldilən büdcə ayır-malarından istifadə prosesinin monitorinqini;

- artan antropogen təzyiqin torpaqdan istifadə xərclərinə təsirininqiymətləndirilməsini və s.

Nəhayət qeyd edək ki, ekoloji reqlamentlərə cavab verən kənd təsər-rüfatında maliyyə münasibətlərinin şəffaflığı müvafiq informasiya axın-larının əsas təyinatına xələl gətirməyən açıqlığını nəzərdə tutur. Ərzaqtəhlükəsizliyi ölkənin iqtisadi təhlükəsizliyinin mühüm şərti olduğundan,əlbəttə, informasiyanın mühafizəsinin zəruri şərtlərinə əməl olunmalıdır.Bununla belə, kənd və ərzaq təsərrüfatının ekoloji durumu haqqındaməlumatlar insanlar üçün əlyetən olmalı, ictimaiyyətin ekoloji nəzarətprosesində fəal iştirakını təmin edən informasiya mühiti yaradılmalıdır.

ƏRZAQ BAZARINDA RƏQABƏT MÜHİTİNİNŞƏFFAFLIĞI

Arzu RÜSTƏMOVA,Azərbaycan Elmi-Tədqiqat Kənd Təsərrüfatının İqtisadiyyatı və Təşkili İnstitutunun dissertantı

Bazar münasibətləri şəraitində rəqabət mühitinin tənzimlənməsi pro-seslərinin şəffaflığı dövlət tərəfindən həyata keçirilən stimullaşdırma vəantiinhisar tədbirlərinin səmərəliliyinin mühüm şərtidir. İslahatlardövründə aqrar sahənin inkişafının tənzimlənməsinin fəaliyyətdə olansistemi aqrar-ərzaq bazarında iştirakçıların davranışı və ümumilikdərəqabət mühitinin şəffaflığı üçün zəruri şəraiti təmin etməlidir. Həyatakeçirilən institusional islahatlar məqbul şəraiti əsasən təmin etsə də,yaxın perspektivdə tənzimləmə sisteminin, xüsusilə şəffaflıq tələbləribaxımından reallaşdırılması mexanizminin təkmilləşdirilməsi nəzərdətutulur. Bir çox mütəxəssislərin fikrincə, ərzaq bazarında rəqabət mühi-tinin şəffaflığının artırılması sözügedən təkmilləşdirmənin prio-

175


ritetlərindən biridir. Həmin fikirlə razılaşmaqla bərabər, hesab edirik ki,ilk növbədə, aşağıdakı məsələlərin həlli zəruriliyi önə çəkilməlidir:

- iqtisadi fəallığın təşviq edilməsində maliyyə resurslarından isti-fadənin səmərəliliyi və şəffaflığının artırılması;

- haqsız rəqabət cəhdlərinə rəvac verən halların araşdırılması vəhəmin hərəkətləri şərtləndirən amillərin təsirinin qiymətləndirilməsindəşəffaflığın tam təmin olunması;

- inhisarçılıq cəhdlərinin aradan qaldırılmasında antiinhisar tədbir-lərinin birmənalı ünvanlığının və əldə edilən nəticələrin geniş müza-kirəsinin təşkili və yayınlanması.

Azad rəqabət mühitinin dəstəklənməsi milli iqtisadi inkişaf strate-giyasının mühüm istiqaməti olmaqla, ərzaq bazarının tənzimlənməsinininnovativ sisteminin maliyyə təminatı məsələlərini aktuallaşdırır. Eynizamanda, ərzaq bazarı iştirakçılarının rəqabət mübarizəsində sivil qay-dalara riayət olunması məsələsi diqqət mərkəzindədir. Qeyd olunanlarhaqsız rəqabət hallarına yol verən rəqibləri və onların əlbirliyinin aşkaredilməsi neytrallaşdırıcı tədbirlərin fəallaşdırılması ilə müşayiət olun-malıdır. İstisnasız olaraq, bütün hallarda diskriminasiya cəhdlərininqarşısı qətiyyətlə alınmalı, dempinq qiymətlərinin tətbiq olunması fakt-ları aşkarlanmalı və qanunvericiliyə uyğun tədbirlər görülməlidir. So-nuncu faktlar postsovet məkanında, əsasən idxalçı şirkətlərinhərəkətlərində müşahidə olunur. Həmin hərəkətlərin baş verdiyi mühitinqiymətləndirilməsində istifadə olunan göstəricilər sistemi müasir reallıq,inkişafın konkret mərhələsinin xüsusiyyətləri və qabaqcıl dünyatəcrübəsi nəzərə alınmaqla təkmilləşdirilməlidir.

Haqqında danışılan göstəricilər daxili ərzaq bazarının qorunması sis-temini xarakterizə edən göstəriciləri də kifayət qədər əhatə etməlidir.

Bu baxımdan, daxili aqrar-ərzaq bazarının qorunması vəziyyətini sə-ciyyələndirən nominal əmsal və norma, müvafiq müdafiə tədbirlərininsəmərəlilik əmsalı və norması kimi göstəricilər xüsusi diqqətəlayiqdir.Ərzaq bazarında rəqabət mühitinin şəffaflığını xarakterizə etmək üçünhesablanan həmin göstəricilər aşağıdakı parametrlər bazasındamüəyyənləşdirilməlidir:176


- ayrı-ayrı məhsul növlərinin daxili və dünya bazar qiymətləri;- ərzaq məhsulunun istehsalında istifadə edilən resursların daxili və

dünya bazar qiymətləri və s. Sadalanan parametrlərin kəmiyyət ifadəsinin obyektiv reallığa adek-

vat şəkildə müəyyənləşdirilməsi daim yenilənən dolğun informasiyabazasının yaradılmasını tələb edir. Bir çox postsosialist və postsovetölkələrində olduğu kimi, rəqabət mühitini və daxili bazarın vəziyyətinixarakterizə edən informasiya bazası respublikamızda da təşəkkülmərhələsindədir. Bu istiqamətdə görülən işlərin əhəmiyyətini azalt-madan qeyd edək ki, mütərəqqi informasiya texnologiyalarının imkan-ları ərzaq bazarında rəqabət mühitinin şəffaflığının artırılmasıbaxımından kifayət qədər reallaşdırılmır. Həmin imkanların gerçək-ləşdirilməsi istiqamətlərindən biri də aqrar sahənin subsidiyalaşmasınınelektron reyestinin yaradılmasıdır. Ərzaq məhsulları istehsalçılarınınresurs təminatı, fəaliyyətin səmərəliliyi, aqroiqlim indikatorları nəzərəalınaraq, hər bir iqtisadi agentin təsərrüfatçılığının nəticələrini şəffaf əksetdirən elektron reyestr, optimal iş rejimində bürokratik maneələri mini-mumlaşdırmağa və transaksion xərcləri azaltmağa imkan verir. Məsələondadır ki, həmin reyestrlərdə subsidiyalaşdırılan məhsulun əkin sahəsi,yanacaq-sürtkü və digər materiallarla təminatı göstəriciləri ilə yanaşı,məhsuldarlıq, hazır məhsulun maya dəyəri və s. kimi göstəricilər də əksolunur. Belə vəziyyət ilkin və törəmə göstəricilərin müqayisəliqiymətləndirilməsi, çarpaz tutuşdurmalar üçün zəruri şərait yaradır.Həmin şərait isə ərzaq bazası iştirakçıları olan kənd təsərrüfatı məh-sulları istehsalçılarının rəqabət qabiliyyəti barədə şəffaf informasiyamühitinin formalaşmasına rəvac verir.

Şəffaflıq amili, bir qayda olaraq, iqtisadi fəaliyyətdə transaksion xərc-lərin azaldılmasına xidmət edir. Ərzaq bazarında rəqabət mühitinin şəf-faflığının artırılması tədbirləri həyata keçirilərkən, onların nəticələri həmdə transaksion xərclərin dəyişməsi (azalması) müstəvisindəqiymətləndirilməlidir. Əks halda bazarın bu və ya digər seqmentindəşəffaflığın rəqabət mühitinə təsirinin iqtisadi nəticələrini dəyərləndirməkçətindir.

177


ŞƏFFAFLIQ AMİLİ VƏ AQRAR SAHƏDƏBÖHRAN ƏLEYHİNƏ İDARƏETMƏ

Məmməd MUSAYEV,Azərbaycan Elmi-Tədqiqat Kənd Təsərrüfatının İqtisadiyyatı və Təşkili İnstitutunun doktorantı

Kənd təsərrüfatı müəssisələrinin maliyyə durumunda problemlərinkəskinləşməsi və böhran həddinə çatması kütləvi hal alırsa, sahədəböhran əlamətlərinin mövcudluğundan danışmaq olar. Həmin hallarınyalnız bu və ya digər aqrar qurumların son maliyyə durumu ilə deyil,ümumilikdə təsərrüfat fəaliyyətinin maliyyə nəticələrini şərtləndirənçoxsaylı və müxtəlif xarakterli amillərlə əlaqədar olduğu nəzərə alın-malıdır. Təbii ki, müəssisənin maliyyə durumunda baş verəcək prob-lemlərin proqnozlaşdırılması və qarşısının alınması üçün həlledici təsirəmalik amillər qiymətləndirilməli və bu, informasiya bazasının şəf-faflığına əsaslanmalıdır. Konkret halda şəffaflıq, əsasən, kənd təsərrüfatımüəssisəsinin fəaliyyətinə maliyyə və audit nəzarətinin beynəlxalq stan-dartlarının tətbiqi sayəsində reallaşa bilər.

Böhran əleyhinə idarəetmənin səmərəliliyi, onun təşkili, sistemdaxilidüz və əks əlaqələrin şəffaflığı səviyyəsindən bilavasitə asılıdır.

Məlumdur ki, böhran əleyhinə idarəetmənin ənənəvi idarəetmə iləəvəzlənməsi və bunun əksi olan proses kənd təsərrüfatı müəssisəsininbir maliyyə vəziyyətindən digərinə keçdiyi halda baş verir. Ona görə də,müəssisənin maliyyə vəziyyətini xarakterizə etmək üçün dörd qiymətkateqoriyasından istifadə edilməsi məqsədəuyğun sayılır: normal, qə-naətbəxş, qeyri-qənaətbəxş və böhranlı maliyyə vəziyyəti (Cədvəl 1).

Cədvəl 1Kənd təsərrüfatı müəssisələrinin maliyyə vəziyyətinin

qiymətləndirilməsi kateqoriyalarıMaliyyə vəziyyətinin

kateqoriyasıƏsas əlamətlər

1. Geniş təkrar is-tehsalın təmin edilməsiüçün normal vəziyyət

İqtsadi artım,müəssisənin maliyyə nəticələrinin yaxşılaş-ması, rentabelliyin geniş təkrar istehsalı təmin edən sabitsəviyyəsi; müəssisənin xüsusi kapitalının həcmininəhəmiyyətli dərəcədə olması və qeyri-maliyyə aktivləriilə müqayisədə artması; təşkilatın öhdəliklərinin icrasımənbələrinin etibarlı olması.


178

Aqrar istehsal müəssisələrinin maliyyə vəziyyəti aşağıdakı göstəri-cilərlə ifadə edilir: kapitalın həcmi, likvidlik və tədiyə qabiliyyəti,maliyyə sabitliyi, işgüzar fəallıq, rentabellik. Maliyyə vəziyyəti müəs-sisənin fəaliyyətinin nəticəsi və bu fəaliyyətin davam etdirilməsinin şər-tidir. O, konkret müəssisənin dövlətin aqrar, qiymət, kredit, vergi vəsosial siyasətində baş verən dəyişikliklərə uyğunlaşmaq bacarığından,sonuncu isə fəaliyyət mühitinin şəffaflığından asılıdır.

Ənənəvi idarəetmə sistemi, ümumiyyətlə, müəssisənin tədiyə qa-biliyyətinin və maliyyə imkanının itirilməsini qabaqlamalı və bu hallarınqarşısını almalı, strateji planda isə müəssisənin mövcud olduğu bütündövr ərzində kifayət qədər tədiyə qabiliyyətinə malik olmasına imkanverən rəqabət qabiliyyətini təmin etməlidir. Qeyd olunan halların di-aqnostikası, profilaktikası və aradan qaldırılması müəssisələrdə müasiridarəetmə sisteminin şəffaf fəaliyyətinin əsas predmetidir.

Müəssisələrin dəyişkən bazar mühitinə sürətlə adaptasiya etmələrinə,maliyyə sabitliyini möhkəmləndirməyə və risklərin təsir dərəcəsinı azalt-

2. Qənaətbəxş vəziyyətMüəssisənin rentabellik səviyyəsi sadə təkrar istehsalıtəmin edir və dinamika sabit deyildir. Pul formasında xü-susi kapital hələ tükənməmişdir. Borc kapitalı müəs-sisənin aktivləri ilə təmin edilir, vaxtı keçmiş borclarınməbləği çox deyildir və ödənişlərin müddətinin pozul-masına baxmayaraq, borclar tədricən ödənilir.

3.Qeyri-qənaətbəxşvəziyyət

Müəssisə illər boyu zərərlə işləyir, zərərlərin və vaxtıkeçmiş borcların ödənilmə mənbələri tükənmişdir. Kredi-torlara ödənilməmiş borcların artması müşahidə olunur.Bütün dövriyyə aktivlərinin və dövriyyədən kənar ak-tivlərin bir qisminin reallaşması hesabına bütün öhdəlik-ləri yerinə yetirmək mümkündür.

4. Böhranlı vəziyyət Müəssisədə istehsalın iqtisadi tənəzzülü, onun fəaliy-yətindən yaranan ziyanların azalmaması müşahidə olu-nur. Müəssisənin öhdəliklərinin həcmi onun mədaxilininhəcmindən yüksəkdir, vaxtı keçmiş öhdəliklərin nisbipayının artması müşahidə olunur, həmin öhdəlikləri ye-rinə yetirmək üçün təşkilatın əmlakı yoxdur.


179

mağa imkan verən böhran əleyhinə idarəetmənin strateji, taktiki, səfər-bəredici və adaptiv forma və metodları mövcuddur. Sadalanan metod-ların tətbiqi şəffaf maliyyə nəzarətinin nəticələri nəzərə alınmaqla həyatakeçirilməlidir. Səfərbəredici metodlar, o cümlədən uçot və nəzarət, fəal-laşdırıcı, intensivləşdirici və digər formalar vasitəsilə həyata keçirilir.Böhran əleyhinə idarəetmənin iqtisadi və təşkilati-hüquqi metodlarınınmövcud qanunvericiliyə müvafiq şəkildə tətbiqi şəffaflığın tələblərinəcavab verməlidir.

Təsərrüfatların idarə edilməsinin ənənəvi formaları ilə müqayisədəböhran əleyhinə idarəetmənin xüsusiyyətlərinin müəyyən edilməsivacibdir. Bizim fikrimizcə, bu xüsusiyyətləri idarəetmə sistemininməlum elementləri (məqsədlər, vəzifələr, funksiyalar və s.) əsasındaaşkar etmək məqsədəuyğun olar. Şəffaf informasiya təminatınaəsaslanan ilkin təhlillər göstərir ki, müəssisənin böhran əleyhinə idarəedilməsində sistemin ümumi elementləri müxtəlif dərəcədə dəyişir, digərelementlər isə prakriki olaraq dəyişməz qalır.

Aqrar sahədə böhranların əsas səbəblərinə: ağır maliyyə vəziyyətininmüəssisələrin fəaliyyət və inkişaf proseslərini mürəkkəbləşdirməsi, inf-lyasiyanın sürətlənməsi, rəqabət və tədiyə qabiliyyətinin olmaması, in-vestisiyaların azalması, aqrar təyinatlı maddi-texniki resursların daxilibazardakı qiymətlərinin dünya bazarındakı qiymətlərə yaxınlaşması,qiymətlərin dispariteti və s. aid edilir.

İdarəetmənin peşəkar səviyyədə olmaması idarəetmənin müxtəlifsəviyyələrində səmərəsiz qərarların qəbul edilməsini, inkişafın strategiyavə taktikasının kifayət qədər əsaslandırılmamasını və digər mənfi hallarışərtləndirir. Məhsulların tədarükü, emalı, saxlanması, daşınması, topdanvə pərakəndə satışı sahəsində vasitəçilik edən təşkilatların və ya fizikişəxslərin inhisarçılığı da bu baxımdan az əhəmiyyət kəsb etmir.

Həmin neqativ təsirin aradan qaldırılmasında şəffaflıq amilinin roludanılmazdır. Məsələ ondadır ki, antiböhran idarəetmə qərarlarının hazır-lanması mövcud vəziyyəti tam şəffaflıqla əks etdirən məlumatlaraəsaslanmalıdır. Əks halda cari vəziyyəti kifayət qədər dəqiqlikləqiymətləndirmək və yaxın perspektivi proqnozlaşdırmaq problematikolaraq qalır.

180


THE ROLE OF APPLICATION OF INTERNATIONAL FINANCE REPORTING

STANDARDS AND INTERNATIONAL AUDIT STANDARDS IN INCREASING

TRANSPARENCY

Herve PUTEAUX,Executive director of JPA International Network (France)

Camille LAMY,Specialist of JPA International Network (France)

Ömer ÇELIKERArkan&Ergin – partner of JPA International Network

Part 1Section AIASB AND IFRSIFACGOVERNANCEFINANCIAL SECURITY

Since the beginning of the 2000’s :• Strong improvement of Financial Security Regulations:

- SOX ( Serbanes Oxley Act – USA)- European Directives…

• Increase of the Corporate Governance- Focus on Auditing – ISA’s (IFAC)- Focus on Accounting – IFRS ( IASB)

• Creation of Public Oversight Boards• Increase of the scope of Securities Exchange CommissionsPart 1 Section B

AUDITING STANDARDIZATION: IFACHISTORY OF IFAC

181



182

- Founded in 1977, in Munich, at the 11th world congress of accountants, based in New York City.

- Is a global organization for the accountancy profession.- Represents 164 members and associates in 125 countries.- Represents more than 2.5 million accountants.

GENERAL INTRODUCTION

PIOB - Public Interest Oversight BoardThe PIOB was formally established in February 2005 to oversee IFAC's auditing and assurance, ethics, and education stan-dard-setting activities as well as its Member Body Compliance Program. This last activity is designed to encourage member bodies to adopt in-ternational standardsand to implement quality assurance and investigation and discipline

programs.

• International Education Standards (IES)• Prescribe the range of professional knowledge, professional

skills, professional values, ethics and attitudes required;• Develop an attitude of lifelong learning;• Focus on learning outcomes, not inputs;• Promote consistency and convergence in accounting

education. IFAC’s members have to apply the International Education

Standards.- International Education Standards Pre-Qualification

• IES1, Entry Requirements• IES 2, Content of Professional Accounting Education

Programs• IES 3, Professional Skills• IES 4, Professional Values, Ethics and Attitudes• IES 5; Practical Experience• IES 6, Assessment of Professional Capabilities and

Competence

AUDITS AND REVIEWS OF HISTORICAL FINANCIAL INFORMATION

• International Standards on Auditing

ETHICS• What is Ethics?

Ethics is the art of managing one’s conduct (the way one behavesas an individual in any given situation).

Professional ethics embodies all of the duties that a profession im-poses on its professionals.

• The identity of the accountancy profession is characterized worldwide by its endeavor to achieve a number of common objectives and by its observance of certain fundamental principles for that purpose. IFAC has established the international Code of Ethics for

Professional Accountants.• Due to national differences of culture, language, legal and social

systems, it is the responsibility of the member bodies in each country to prepare, implement and enforce detailed ethical requirements.

• Part A – APPLICABLE TO ALL PROFESSIONAL ACCOUNTANTS

• Integrity and Objectivity• Resolution of Ethical Conflicts• Professional Competence• Confidentiality• Tax Practice• Cross Border Activities• Publicity

ISAs 200-299 General Principles and Responsibilities

ISAs 300-499 Risk Assessment and Response to Assessed Risks

ISAs 500-599 Audit Evidence

ISAs 600-699 Using Work of Others

ISAs 700-799 Audit Conclusions and Reporting

ISAs 800-899 Specialized Areas


183

• Part B – APPLICABLE TO PROFESSIONAL ACCOUNTANTS IN PUBLIC PRACTICE

• Independence• Professional Competence and Responsibilities Regarding the Use

of Non-accountants• Fees and Commissions• Activities Incompatible With the Practice of Public Accountancy• Clients’ Monies• Relations With Other Professional Accountants in Public Practice• Advertising and Solicitation• Part C – APPLICABLE TO EMPLOYED PROFESSIONAL

ACCOUNTANTS• Conflict of Loyalties• Support for Professional Colleagues• Professional Competence• Presentation of Information

Part 1 Section CGOVERNANCE IN THESE ORGANISATIONS

• Following to the « Enron » scandal that led to a big crisis of confidence, the International Federation of Accountants (IFAC) completely reorganized itself and integrated the regulators in its functioning.

• The aim of this integration was to insure the transparency of its organization and the consistency of its decisions with the decisions taken by the regulators in the global organization of the markets.

• The recent crisis that affected the financial markets led thepoliticians and the regulators to increase their pressure on the various organizations.

OVERVIEW OF THE PRESENTATION IFAC (International Federation of Accountants) IFRS Foundation - previously called IASB (International

Accounting Standard Board)

184


Banking, Securities and Insurance sectors regulation systems European level Worldwide level

IFACThe IFAC is both:- an international professional organization - a standard setting boardIt issues standards trough boards specialized in :- Auditing- Public accounting- Professional ethics

- Training and educationThe functioning of the IFAC is based on a council and a board, placedunder an oversight board and a monitoring group.Professionals and practitioners cannot be members

- neither of the Monitoring Group, - nor of the POB (Public Oversight Board)

All the standards setting boards function the same way :- an Advisory Group,- a Standard Board,

all its activities are placed under the control of the public interest and the regulators

All the groups that issue standards are composed :- Half with professionals and practitioners,- Half with public members or personalities recognized for their

skills.The Board is under the control of the Audit Committee, the Planningand Finance Committee and more recently a Policy and Advisory Com-mittee.

All the appointments are under the decision of the Nominating Commit-tees, themselves composed with professionals and representatives of theregulators or the public organizations.Consequences:

Strong involvement of non professional actors A real transparency in all the decisions taken

185


Such an organization would not have been conceivable 15 years ago.• Consequences of such an organisation regarding the issued

standardsAll the institutes members of the IFAC are obliged to apply the standardsissued by the IFAC but today there is no legal obligation at the Europeanand global level.The recent 8th Directive on Audit had planned the possibility of an «en-dorsement in bloc» of all the auditing standards.As the Commission has been recently renewed, a new reflection aboutthis possibility is currently conducted.153 organizations are today members of the IFAC, most of them applyall the issued standards

The auditing standard implies to learn about the accounting standard.The organization issuing these ones is at the meantime being deeply re-formed.

IFRS FOUNDATION• The IFRS Foundation is today structured as follows

Co-exist at the same time:• A system of Monitoring Board,

- makes the link between all the Public Interest Entities and the main regulators.

• The IASB- leans on an Advisory Council - and develops its activities through

• an IFRS Interpretation Committee • a number of operations such as XBRL

• Some Trustees- make sure of the good functioning of IASB

• A Due Process Oversight Committee (DPOC) - within the Trustees, controls the Due Process

The new organization of the IFRS Foundation is finally based on concepts comparable with the concepts of the IFAC

diversity between regulators, practitioners and non practitioners,

186


same controls, systems of consulting through advisory groups and

development of a standard issuance of standard which results from both consultation documents before being issued a free access guaranteed to all concerned actors

The proposals made are analyzed by the Board of the IASBwhich explains the reasons why they are accepted or not

European Supervisory Authorities

At the international and the European levels, all the regulators , banks,insurances, pension systems or financial markets, want to cooperatethrough :

- a system of Joint Forum at the global level, - and a new system named European System and Financial

Supervisors at the European level.All the organizations that participate to these different systems are al-ways composed with regulators and practitioners of the concerned fields,in order to reach an harmonization, through a number of formal realiza-tions:

- At the European level, to attest that the different insurance companies respect some prudential ratios

- the recent Directive named Solvency II of general application

- At the world level, to improve the control of the solvency of the banks by

- the settlement of some prudential ratios - the research of an evolution through the system called Basel III.

• A strong interpenetration at the same time between: - solvency control system of the main actors: banks and insurance,- the transparency of the financial markets through auditing

standards and especially the role of the statutory audit for listed companies,

187


- the organization that issues the accounting standards Now these organizations shall :

- transform what are some strong incentives of the regulators to harmonize functioning and control under state authority

- into real authority transfer at a global levelThis is what should be the aim of the harmonization movement betweenthe American, Australian, Japanese, Chinese, Indian, European systemsin order to reach a bigger convergence and consistency at the worldwidelevel.These systems have naturally a double function:

- to protect the users, the consumers and therefore the markets, - to avoid systemic crisis.

As you can notice, in all these systems, there are similar organs, such asNominating Committee, Oversight systems, Advisory Councils, and ofcourse working groups.History tells us that the different crisis have always led to new re-gulations. These ones will not avoid a future crisis but, without anydoubt, will enable to minimize its consequences.

VERGİ ÖHDƏLİKLƏRİNİN ƏVVƏLCƏDƏNMÜƏYYƏN EDİLMƏSİ ÜSULU

Sevda MƏMMƏDOVA,Azərbaycan Elmi-Tədqiqat Kənd Təsərrüfatınınİqtisadiyyatı və Təşkili İnstitutunun dissertantı

Dünya təcrübəsində təsərrüfat subyektlərinin real gəlirlərinin şəf-faflığının təmin edilməsi məqsədilə mövcud qanunvericiliyin təkmil-ləşdirilməsi ilə yanaşı, risklərinin azaldılmasına xidmət edən müxtəlifüsullardan istifadə olunur.

Bilindiyi kimi, sahibkarlıq fəaliyyəti mahiyyət etibarilə risklifəaliyyət hesab edilir. Azərbaycan Respublikasının Mülki Məcəlləsindədə qeyd edildiyi kimi, sahibkarlıq fəaliyyəti sahibkarın öz riski əsasındahəyata keçirilir. Risklər öz təbiətinə və yaranmasına görə müxtəlif olur.

188


Bir çox hallarda bunlar obyektiv xarakter daşıyır və demək olar ki, on-ları tam olaraq aradan qaldırmaq mümkün deyil.

Sahibkarlığın digər riskləri ilə yanaşı, bura vergi riskləri də əlavəedilir, yəni sahibkar tərəfindən aparılmış hər hansı bir əməliyyat üzrəvergi nəzarəti həyata keçirən orqanlar tərəfindən əlavə hesablanmışvergilər, faizlər və eyni zamanda, sahibkarın cinayət məsuliyyətinə cəlbedilməsinə gətirib çıxaran risklərin mövcud olması.

Risklərin azaldılması və onların tam olaraq aradan qaldırılması iləbağlı sahibkarların cəhdləri vergi risklərindən də yan ötməmişdir.Sahibkarlar vergi məsləhətçilərini (iqtisadçı və hüquqşünasları) cəlb et-məklə, mühasibatlıqlarını təkmilləşdirməklə və digər metodlarla burisklərin azaldılmasına nail ola bilərlər.

Eyni zamanda, vergi risklərinin azaldılmasına hüquqi tənzim-ləmələrin möhkəmliyini və həmçinin, bu tənzimləmələrin aydınlığınıartırmaqla nail olmaq mümkündür. Bir sıra ölkələrdə əvvəlcədən vergitənzimləmələri (nəzarəti) institutu bu sahədə böyük rol oynayır.

Bir sıra xarici dövlətlərin vergi qanunvericiliyində vergi risklərininazaldılmasına xidmət edən metodlardan biri kimi “Vergi öhdəliklərininəvvəlcədən müəyyən edilməsi” (Advance Tax Ruling, bunda sonra -ATR) metodu istifadə edilir.

ATR vergi ödəyicisinin müraciəti əsasında vergi qanunvericiliyininmüddəalarının vergi orqanları tərəfindən yazılı şəkildə izah edilməsi vəya vergi ödəyicisinin planlaşdırdığı müvafiq əməliyyatlar üzrə yaranabiləcək vergi öhdəliklərinin əməliyyat həyata keçirildikdən bilavasitəəvvəl vergi orqanı tərəfindən hesablanması üçün vergi orqanlarıtərəfindən tətbiq edilən xüsusi xidmətdir.

ATR vergi ödəyicisinin müraciəti əsasında vergi orqanı tərəfindən,həm də bir çox dövlətlərdə əvəzsiz şəkildə həyata keçirilir. Lakin birsıra dövlətlərin vergi orqanları bu xidməti ödəniş əsasında həyata keçirir-lər. Belə ödənişlər bu növ xidmət göstərən vergi əməkdaşlarınınəməkhaqlarının ödənilməsinə və ya digər inzibati xərclərinörtülməsinə yönəldilir.

ATR xidmətini tətbiq edən dövlətlərin arasında Belçika Krallığı,Kanada, Estoniya, Koreya Respublikası və Sinqapuru geyd etmək olar.

Bir sıra Avropa dövlətlərinin vergi orqanları vergi nəzarətinin yeniqeyri-ənənəvi üsullarının tətbiqinə başlamışlar. Bu mənada Niderlandın

189


vergi administrasiyasını xüsusi vurğulamaq lazımdır. Belə ki, Nider-landın vergi administrasiyası ATR ilə yanaşı, nəzarət sistemində yeniolan “Horizontal monitorinq” sistemini tətbiq etməyə başlamışdır. Busistem Niderlandda hazırda iri vergi ödəyicilərinə münasibətdə tətbiqedilir.

Ötən vergi illərinin məlumatları ətrafında araşdırılmaların aparıl-ması hər zaman sahibkarlar kimi, vergi administrasiyası üçün də qeyri-qənaətbəxşdir. Belə ki, hərdən belə araşdırmaların sonunda müvafiqkonfliktlər yaranır. Lakin vergi ödəyicisi ilə vergi orqanı arasındakiçik etibarlığın mövcudluğu hər hansı bir məlumatın əldə edilməsinəyardım edə bilər. Bunun üçün isə Niderlandın vergi administrasiyasıqarşılıqlı etibara, şəffaflığa və anlaşmaya əsaslanan “Horizontal moni-torinq” sistemini tətbiq etmişdir.

Bu sistemə əsasən vergi orqanı ilə vergi ödəyicisi arasında etibara,şəffaflığa və anlaşmaya əsaslanan vergi öhdəliklərin yerinə yetirilməsinədair razılaşma bağlanır. Öhdəliklərin yerinə yetirilməsi üzrə razılaşmatərəflər arasında qarşılıqlı əməkdaşlıq üzrə razılaşmanı müəyyən etməklənəzarətin metodunu yaradır.

“Horizontal monitorinq” nəzarət sisteminə əsaslanan razılaşmaəsasən iri vergi ödəyiciləri ilə, könülü şəkildə bağlanır.

“Horizontal monitorinq” sistemində monitorinq aparılması üçünvergi orqanının müvafiq yeri mövcuddur. Bu ondan ibarətdir ki, vergiorqanı digər şəxslər (daxili və xarici auditorlar) tərəfindən aparılmış işitəkrar həyata keçirmir. Burada etibar böyük rol oynayır, çünki vergiorqanı digər şəxslər tərəfindən aparılan yoxlamaların nəticələrinə inanır.Buna baxmayaraq, vergi orqanı iri vergi ödəyiciləri tərəfindən aparılanəməliyyatların mütəmadi monitorinqini həyata keçirir. Monitorinq bütünvergi növlərini əhatə etməklə, əsasən, əvvəlcədən müzakirələrə, daxilinəzarət hesabatlarına, və vergi bəyannamələrinə yönəlmişdir.

Öhdəlik üzrə razılaşmaya əsasən vergi ödəyicisi vergi orqanınahazırkı və ya gələcəkdə həyata keçirilməli olan əməliyyatlar üzrə müx-təlif şərhi olan vergi hallarını təqdim etməlidir. Bu razılaşmaya əsasənvergi orqanı bu hal üzrə ən qısa vaxtda qərar qəbul etməlidir. Qəbuledilmiş qərar ilkin olaraq hər iki tərəf arasında müzakirə edilməklə, buhal üzrə vergilər hesablanır. Bu müzakirənin nəticəsi üzrə hesablamalarçərçivəsində bəyannamə tərtib edilir.190


Vergi orqanı demək olar ki, bu bəyannamələri rəmzi olaraq yoxlayır,çünki bu əməliyyat üzrə nəzarət artıq keçirilmişdir.

“Horizontal monitorinqin” üstünlükləri: • səmərəli və effektiv nəzarət;• digərləri tərəfindən həyata keçirilən işlərin təkrarlanması;• vergi hallarının aydınlığı;• inzibati yüklərin azaldılması;• vergi administrasiyasının menecmentinin proseslərə

daha yaxın olması.Beləliklə, vergi öhdəliklərinin əvvəlcədən müəyyən edilməsi siste-

minin Azərbaycanda iri vergi ödəyicilərinə münasibətdə tətbiq edilməsimüsbət nəticələr verə bilər.

191


192


MÜNDƏRİCAT:

Ziyad SƏMƏDZADƏ. Ön söz ..............................................................3Süleyman QASIMOV. ARDNŞ-də şəffaflıq və onun artırılmasında Beynəlxalq Maliyyə Hesabatı Standartlarının rolu.......6Geoffrey BRITTON. International Standards as a help to transparency and the economy..............................................................9Yəhya MUSAYEV. Beynəlxalq maliyyə hesabatı və milli mühasibat uçotu standartlarının tətbiqi iqtisadiyyatda şəffaflığın əsas elementi kimi.......................................................................................11Szymon RADZISZEWICZ. Transparency and accountability role of the accountancy profession today...................................................14Vahid NOVRUZOV. Azərbaycanda audit: təşəkküldən beynəlxalq standartlara doğru.............................................................16Kamran ƏLİYEV. Korrupsiyaya qarşı mübarizə dövlət siyasətinin prioritet istiqamətini təşkil edir ..........................................................32Nail SANLI. Ekonominin şeffaflığının artmasında uluslararası finansal raporlama standartları (UFRS) ve uluslararası denetim standartlarının (UDS) uygulanmasının önemi ve rolü........................37Adil MƏHƏRRƏMOV. Maliyyə şəffaflığının artırılmasında ali audit qurumunun rolu və vəzifələri ..............................................47 Сапар КОШКИМБАЕВ. Применение международных стандартов финансовой отчетности и аудита в повышении прозрачности экономики..................................................................51Horia NEAMŢU. Challenges on the implementation of the International Standards on Auditing – Romania’s experience............57Asəf ƏSƏDOV. Şəffaflığın artırılmasında elektron auditin rolu və metodoloji xüsusiyyətləri........................................................60Юлия КРОXИНА. Ролъ Счетной палаты Российской Федерации в боръбе по противодействию коррупции в финансово-бюджетной сфере...........................................................65Наталья ВОВЧУК. Переход к МСФО: Основные требования профессиональной специальности ................................................75Анастасия РУСАКОВА. Институт сертифицированных финансовых менеджеров (Великобритания): Достижения и перспективы в странах Восточной Европы…...............................78

193


Ilgar VALIYEV. National Accounting Standards and International Financial Reporting Standards adoption challenges in the non-oilsector of the economy of the Republic of Azerbaijan….....................84Иван НЕСТЕРЕНКО. Практика применения Международных стандартов аудита и Международных стандартов финансовой отчетности: Современный взгляд на основные вопросы…...........87Дмитрий ЯКОВЕНКО. Международные стандарты финансовой отчетности: проблема компетенции и компетентности профессионалъного бухгалтера при внедрении МСФО................90Israfil MAMMADOV. Prudent management of oil revenues in Azerbaijan............................................................................................94Jiri VRBA. International standards on auditing application in the Czech Republic....................................................................................96Александр ПАПАИКА. Внедрение МСФЗ: Опыт Украины..........100Ryszard GORYCKI. Importance and role of the application of International Financial Reporting Standards and International Standards on Auditing in increasing the transparency of the economy – perspective of the Accountants Association in Poland.....104Людмила XОРУЖИЙ. Бухгалтерский учет как фактор устойчивого развития националъной экономики…......................107Богдан ЛУКАСЕВИЧ. Внедрение МСФО для финансовых услуг: современное состояние, проблемы и перспективы...........120Махаммад БОТИРОВ. Международные стандарты финансовой отчетности и Международные стандарты аудита как требование времени..........................................................................127Almaz MİRZƏYEVA. Cinayət yolu ilə əldə edilmiş pul vəsaitlərinin leqallaşdırılması və terrorçuluğun maliyyələşdirilməsinəqarşı mübarizə sahəsində qanunvericiliyin inkişafı............................132Rofət HÜSEYNƏLİYEV. Mühasibat uçotu və audit maliyyə-təsərrüfat fəaliyyətinin əsas elementi kimi........................................136Rauf HACIBƏYOV. Kiçik və orta müəssisələr üçün BMHS...............138М.Д.ЯКОВЕНКО. Вопросы стоимости профессионалъной этики................................................................141Орхан АБДУЛЛАЕВ. Применение Международных стандартов финансовой отчетности (МСФО) в банковский практике Азербайджана...................................................................................144

194


Anar BAYRAMOV. Azərbaycanda daxili audit standartlarının tətbiqi..148Səbuhi GÜLMƏMMƏDOV. Şəffaflığın artırılmasında beynəlxalq audit standartlarının tətbiqinin rolu.....................................................151Məhərrəm HÜSEYNOV. Kənd təsərrüfatının maliyyə təminatının yaxşılaşdırılması istiqamətləri.........................................155Məmməd İSMAYILOV, Svetlana HƏŞİMOVA. Aqrar bölmədə maliyyə-mühasibat uçotunun təşkilinin əsas prinsipləri....................160Sənan SALAHOV. Məhsul bazarına əmtəə müdaxiləsində şəffaflıq məsələləri.............................................................................165Etibar ƏLİYEV. Ərzaq bazarının tənzimlənməsində şəffaflıq amilinin rolu.......................................................................................168Abdulla ƏSGƏROV. Maliyyə informasiyasında şəffaflıq amili.........172Arzu RÜSTƏMOVA. Ərzaq bazarında rəqabət mühitinin şəffaflığı...175Məmməd MUSAYEV. Şəffaflıq amili və aqrar sahədə böhran əleyhinə idarəetmə.............................................................................178Herve PUTEAUX, Camille LAMY, Ömer ÇELIKER. The role of application of International finance reporting standards and International audit standards in increasing transparency ..................181Sevda MƏMMƏDOVA. Vergi öhdəliklərinin əvvəlcədən müəyyən edilməsi üsulu.....................................................................188

QEYDLƏR ÜÇÜN

195


Korrektoru:Elminaz Paşayeva

Yığım operatoru:Mətanət Eyvazova

Çapa imzalanıb: 14.04.2012. Ofset çap kağızı. Formatı 60x90 1/16

Şərti çap vərəqi: 12,25. Tirajı: 300 nüsxə.Sifariş №.....

____________________________________________

“Nağıl Evi” şirkətinin mətbəəsindəçap edilib.

Tel.: 498-56-38

Documents

ŞƏFFAFLIĞIN ARTIRILMASINDA BEYNƏLXALQ MALİYYƏ … -FORUM -2011.pdf · müasir informasiya texnologiyasının tətbiq olunmasıdır ki, bunda da ARDNŞ SAP şirkətinin proqramlarına